Ana Đorđević Specijalistički Rad v2

UNIVERZITET CRNE GORE
Medicinski fakultet- Podgorica

Studijski program:Primenjena fizioterapija Igalo
Ana Đorđević
PRIMENA KINEZITERAPIJE U RANOJ REHABILITACIJI

NAKON VALVULARNE HIRURGIJE
Završni projekat
Igalo, 2024
UNIVERZITET CRNE GORE
Medicinski fakultet- Podgorica
Studijski program:Primenjena fizioterapija Igalo
PRIMENA KINEZITERAPIJE U RANOJ REHABILITACIJI NAKON VALVULARNE

HIRURGIJE
SPECIJALISTIČKI RAD
Predmet:Kardiopulmonalna fizioterapija Student:Ana Đorđević

Mentor: Prof. dr Emilija Nikolić Studijski program: Primenjena fizioterapija
Broj Indeksa:539/23
Igalo, jun 2024.

SADRŽAJ
SAŽETAK...................................................................................................................................1
1. UVOD...............................................................................................................................3
2. ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA SRČANIH VALVULA.................................................4
2.1 Atrioventrikularne valvule:................................................................................................4
2.2 Semilunarne valvule:..........................................................................................................4
2.3 Fiziološka uloga srčanih valvula:.......................................................................................4
3. VALVULARNE MANE SRCA.......................................................................................5
3.1 Aortna stenoza...............................................................................................................5
3.2 Aortna insuficijencija....................................................................................................5
3.3 Mitralna stenoza............................................................................................................6
3.4 Mitralna isuficijencija...................................................................................................6
3.5 Trikuspidna stenoza......................................................................................................7
3.6 Trikuspidna isuficijencija..............................................................................................7
3.7 Pulmonalna valvula.......................................................................................................7
4. VALVULARNA HIRURGIJA........................................................................................8
4.1 Istorijska zanimljivost.......................................................................................................8
4.2 Vrste veštačkih valvula.................................................................................................8
4.3 Karakteristike idealne veštačke valvule (6).........................................................................9
5. INOVATIVNE METODE U VALVULARNOJ HIRURGIJI.........................................9
6. POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE NAKON OPERACIJE SRČANIH

VALVULA................................................................................................................................11
6.1 Tromboembolijske komplikacije................................................................................11
6.2 Infektivni endokarditis................................................................................................12
6.3 Hemolitička anemija...................................................................................................12

6.4 Tromboza veštačke valvule..............................................................................................12
6.5 Dehiscencija veštačke valvule.........................................................................................13
6.6 Ugrađivanje nesrazmerno male valvule...........................................................................13
6.7 Reoperacija.......................................................................................................................13
6.8 Naprasna smrt..................................................................................................................14
7. KARDIOVASKULARNA REHABILITACIJA............................................................14
7.1 Indikacije i kontraindikacije za ranu rehbilitaciju kod postoperativnih KH pacijenata

15
7.2 Ciljevi kardio-vaskularne rehabilitacije......................................................................15
7.3 Benefiti programa kardiovaskularne rehabilitacije.....................................................16
7.4 Uloga i značaj kardiohiruške tehnike na kvalitet postoperativne medicinske rehablitacije

................................................................................................................................................16
7.5 Operativna trauma............................................................................................................17
7.6 Vantelesni krvotok...........................................................................................................17
7.7 Faze rehabilitacije nakn kardio- hiruškog zahvata...........................................................18
7.8 Fizioterapeutski pregled i uloga fizioterapeuta u lečenju i rehabilitaciji.........................19
kardiološlih bolesnika............................................................................................................19
8. RANA MEDICINSKA REHABILITACIJA BOLESNIKA NAKON UGRADNJE

VEŠTAČKIH VALVULA........................................................................................................23
8.1 Vežbe disanja kao preventiva kardio-pulmonalnih komplikacija u inaktivitetu..............23
8.2 Značaj pravilnog disanja..................................................................................................24
8.3 Prevencija i tretman kardiovaskularnih komplikacija u inaktivitetu................................26
8.4 Kinezi-terapijski program vežbi u bolesnika nakon operacije valvule (preoperativni i

postoperativni program).........................................................................................................26
8.4.1 Preoperativna faza:........................................................................................................26

8.4.2 Postoperativna faza:......................................................................................................27
9. PROGRAM KINEZITERAPIJE PO DANIMA ZA PACIJENTE NAKON

OPERACIJE VALVULA NA SRCU........................................................................................27
9.1 Prvi dan nakon operacije..................................................................................................28
9.2 Drugi dan nakon operacije...............................................................................................29
9.3 Treći, četvrti i peti dan nakon operacije...........................................................................29
10. NYHA klasifikacija........................................................................................................30
11. PEDAGOŠKI PRISTUP.................................................................................................31
12. UPUTSTVO OPERISANIM BOLESNICIMA..............................................................32
12.1 Medikamentozna terapija:..............................................................................................32
12.2 Fizička aktivnost i rehabilitacija....................................................................................32
12.3 Ishrana i hidratacija:.......................................................................................................32
12.4 Higijena i nega rane:......................................................................................................33
12.5 Saveti za prevenciju komplikacija:................................................................................33
12.6 Psihološka podrška:........................................................................................................33
13. ZAKLJUČAK.................................................................................................................33
14. PRIKAZ PACIJENTA BR. 1.........................................................................................34
17. PRILOZI.........................................................................................................................42
18. LITERATURA...............................................................................................................45
SAŽETAK
Specijalistički rad "Primena kineziterapije u ranoj rehabilitaciji nakon valvularne hirurgije"

potvrdjuje kako specijalistički rehabilitacijski programi doprinose oporavku pacijenata nakon
kardiohirurških zahvata. Rad prikazuje važnost rane mobilizacije i prilagođenih vežbi koje
poboljšavaju fizičku funkciju i kvalitet života. Kroz pregled stručne literature, dokumentovana
je efikasnost različitih rehabilitacijskih faza, od ranih postoperativnih intervencija do
naprednih programa fokusiranih na specifične ciljeve, kao što su vraćanje snage i izdržljivosti.
Rad detaljno opisuje izazove poput fizičkih ograničenja i emocionalne nestabilnosti te
predstavlja multidisciplinarne pristupe u njihovom rješavanju, uključujući saradnju specijalista
interne medicine-kardiolog, specijalista fizikalne medicine i psihologa. Zaključak potvrđuje
značaj personaliziranog pristupa u rehabilitaciji, naglašavajući potrebu za daljnjim
istraživanjima i integracijom novih terapijskih tehnika.
Ključne reči:
 Kardiološka Rehabilitacija
 Srčane valvule
 Fizopterapeut
 Kineziterapija
1
SKRAĆENICE:
KR – kardiološka rehabilitacija
KVB – kardiovaskularne bolesti
FR – faktori rizika
SZO – svetska zdravstvena organizacija
DVT – duboka venska tromboza
HTA- visoki krvni pritisak
DM – dijabetes melitus
EF – ejekciona frakcija
ADŽ – aktivnosti dnevnog života
KTH – kineziterapija
PO – post operativni
KP – Krvni pritisak
NOAK – novi oralni antikoagulantni lekovi
MET - metabolički ekvivalent
KVS – kardio vaskularni status
FS - Funkcionalni staus
mmHg – eng. Milimetters of mercury – milimetara živinog stuba
VO2max – maksimalna potrošnja kisonika
O2/kgTT/min – zapremina kiseonika po kilogremu telesne težine u minuti
2
1. UVOD
Valvularna hirurgija predstavlja ključni terapeutski zahvat u lečenju oboljenja srčanih
valvula, sa ciljem unapređenja funkcionalne sposobnosti srca i opšteg zdravstvenog stanja
pacijenata. Ovaj hirurški postupak zahteva sofisticiranu postoperativnu brigu, pri čemu ranu
rehabilitaciju karakteriše multidisciplinarni pristup, s kineziterapijom kao centralnom
komponentom. Kineziterapija, koja obuhvata specijalizovane terapeutske vežbe, igra vitalnu
ulogu u restauraciji i optimizaciji kardiovaskularnih funkcija, te podstiče brži oporavak
pacijenta.
Fizioterapeuti, članovi rehabilitacionog tima, implementiraju personalizovane

programe kineziterapije koji su usmereni na poboljšanje cirkulacije, povećanje mišićne snage,
unapređenje plućne funkcije i podsticanje fizičke autonomije pacijenata. Kroz precizno
osmišljene režime vežbanja, koji su prilagođeni individualnim potrebama svakog pacijenta,
fizioterapeuti direktno utiču na smanjenje rizika od postoperativnih komplikacija, poput
tromboze, plućnih problema i dugotrajne fizičke slabosti. Ovaj specijalistički rad potvrdjuje
ključne aspekte kineziterapeutske prakse, metodologije i efikasnosti u kontekstu rane
rehabilitacije nakon valvularnih operacija, stavljajući poseban akcenat na stratešku ulogu
fizioterapeuta u ovom kompleksnom i kritičnom periodu oporavka (46).
3
2. ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA SRČANIH VALVULA
Srčane valvule su ključni elementi u osiguranju efikasne hemodinamike unutar

kardiovaskularnog sistema, omogućavajući unidirekciono kretanje krvi kroz srce i
sprečavajući njen povratni tok (regurgitaciju). Postoje četiri glavne srčane valvule (slika br1),
koje se mogu podeliti na atrioventrikularne i semilunarne valvule (1)
2.1 Atrioventrikularne valvule:

Mitralna valvula (bikuspidalna valvula) - Nalazi se između leve
pretkomore(atrijuma) i leve komore (ventrikula). Sastoji se iz dva zaliska, koji su pomoću
chordae tendineae povezani sa papilarnim mišićima leve komore. Ova struktura omogućava
valvuli da se efikasno zatvori tokom sistole ventrikula, sprečavajući povratak krvi u atrijum.
Tricuspidna valvula - Nalazi se između desne pretkomore i desne komore. Sastoji se

iz tri zaliska i funkcioniše na sličan način kao mitralna valvula, osiguravajući da krv može teći
samo u jednom pravcu tokom ventrikularne sistole.
2.2 Semilunarne valvule:

Aortna valvula - Locirana je između leve komore i aorte. Sastoji se iz tri polumeseca
oblika zaliska, koji se otvaraju pod pritiskom krvi tokom sistole leve komore, omogućavajući
izbacivanje krvi u aortu
Plućna valvula (pulmonalna valvula) - Nalazi se između desne komore i plućne
arterije. Funkcija i struktura su analogne aortnoj valvuli, sa tri zaliska koji se otvaraju da bi
omogućili protok krvi ka plućima.
2.3 Fiziološka uloga srčanih valvula:

Valvule srca omogućavaju koordinirano kretanje krvi kroz srčane šupljine,
osiguravajući da se krv ne vraća nazad tokom ciklusa srčanog rada. Tokom dijastole,
atrioventrikularne valvule se otvaraju, omogućavajući pasivan protok krvi iz atrija u
ventrikule. Tokom sistole, ventrikuli se kontrahuju, što dovodi do zatvaranja
atrioventrikularnih valvula i otvaranja semilunarnih valvula, čime se krvi omogućava da
napusti srce. Ovaj proces je ključan za održavanje adekvatnog minuta volumena srca i
efikasne perfuzije tkiva u celom telu. (2)
4
3. VALVULARNE MANE SRCA
Valvularne mane srca predstavljaju značajan klinički problem i mogu biti kongenitalne
(prisutne pri rođenju) ili stečene tokom života. Ove mane mogu uticati na funkciju valvula,
dovodeći do poremećaja protoka krvi kroz srce, što može uzrokovati različite simptome i
komplikacije. (3)
3.1 Aortna stenoza

Prestavlja suženje aortnog ušća praćeno dispnejom, bolom u grudima i krizama svesti.
Auskultatorno je prisutan grub sistolni šum nad aortnim ušćem. Ona čini gotovo 25% bolesti
srčanih zalistaka i češća je kod muškaraca. Kod 95% bolesnika aortna stenoza nastaje usled
stečenog oboljenja oštećenja zalistka i može da bude degenerativna (82%), reumatska (11%)
ili posledica infektivnog endokarditisa. Tipičan auskultatorni nalaz je sistolni ejekcioni šum
nad aortom sa propagacijom ka vratu. Za postavljanje dijagnoze je najvažiji ehokardiografski
pregled jer pokazuje morfologiju zalistka, težinu stenoze i funkciju leve komore. Aortna
stenoza se smatra hemodinammijski značajnom kad je taj nalaz procenjen srednji gradijent
pritiska na aortnom ušću preko 40 mmHg i kada je površina aortne valvule ispod 0.6 cm2/m2
površine tela. Operativni mortalitet kod osoba mlađih od 70 godina je 3% - 5%. Kod bolesnika
kod kojih je hiruška zamena aortne valvule kontraindikovana može se primeniti perkutana
transkatetreska zamena aortne valvule (TAVI).
3.2 Aortna insuficijencija

Nastaje zbog nepotpunog zatvaranja listića aortnog ušća, što ima za posledicu vraćanje
krvi tokom dijastole iz aorte u levu komoru. Može biti izazvana primarnim oštećenjem veluma
(50%) ili bolestima koje dovode do dilatacije korena aorte (50%). Primarni valvularni oblik
aortne isuficijencije je najčešće posledica degenertivnog oštećenja. Infektivni endokartitis je
uzrok aortne insuficijencije kod 10%. Reumatska groznica je uzrok kod 15 % pacijenata u
Evropi, ali je najčešći aortne insuficijencije u zemljama u razvoju.
Ehokardiografski pregled je najznačajniji za postavljanje dijagnoze jer omogućava da

se registruju degerativne promene zalistaka, prolaps veluma, vegetacije i urođene
malformacije. Kod asimptomatske aneurizme aorte hiruško lečenje se predlaže kad je prečnik
5
ascedentne aorte veći od 55 mm. Intervencija je indikovana i u akutno nastalim aortnim
regurgitacijama (25).
3.3 Mitralna stenoza

Predstavlja suženje mitralnog ušća koje izaziva otpor u punjenju leve komore tokom
dijastole. Reumatska groznica je vodeći uzrok mitralne stenoze, ali je ona u razvijenim
zemljama veoma retka. Reumatska groznica uzrokuje progresivno zadebljanje, fibrozu i
kalcifikacije mitralnih listića i hordi. Srastanje listića i hordi dovodi do deformacije mitralnog
aparata u obliku levka, sa smanjenjem površine ušća. U daljem toku poremećaj protoka krvi
doprinosi oštećenju zalistka i napredovanju stenoze. Najčiće tegobe bolesnika su dispnea pri
naporu, umor, ubrzan i nepravilan srčani rad, bol u grudima i znaci insuficijencije desnog srca
ili tromboembolijske komplikacije.
Karakteristčan auskultatorni nalaz je naglasen prvi srčani ton, zvek otvaranja mitralne
valvule i dijastolno dobovanje.
Ugradnja veštačkog zalistka je indikovana kod bolesnika koji imaju značajnu

pridruženu insuficijenciju, izražene kalcifikate, tromb u levoj pretkomori, ishemijska bolest
srca koja zahteva hirušku revskularizaciju ili značajnu pridruženu aortnu ili trikuspidnu manu.
3.4 Mitralna isuficijencija

Predstavlja klinički sindrom koji nastaje kao posledica osštećenja mišića mitralne valvule
ili njihovih potpornih struktura uključujući mitralni anulus, horde, papilarne mišiće, miokard
leve komore i posteriorni deo leve pretkomore. Poremećaj bilo koje od ovih struktura uzrokuje
vraćanje krvi iz leve komore u levu pretkomoru tokom sistole (26).
Kardiohiruško lečenje je nephodno kod simptomatskih bolesnika sa hemodinamijski

značajnom mitralnom regurgitacijom, ukoliko je ejekciona frakicija leve komore veća od 30%
i prečnik leve komore u sistoli manji od 55 mm. Hiruško lečenje se takođe primenjuje i kod
asimptomatskih bolesnika ukoliko se javi atrijalna fibrilacija ili sistolni pritisak u plućnoj
arteriji veći od 50 mmHg.
6
3.5 Trikuspidna stenoza
Predstavlja suženje trukuspidnog ušća, koje otežava punjnje desne komore tokom
dijastole. Najčešće nastaje kao posledica reumatske groznicei često je udružena sa
trikuspidnom regurgitacijom kao i sa reumatskim oboljenjem mitralnog ili aortnog zalistka.
Trikuspidna stenoza se javlja u 5% - 10% bolesnika sa teškom mitralnom stenozom. Tegobe
karakteristične za trikuspidnu stenozu su zamaranje zbog malog minutnog volumena, bol
ispod desnog rebarnog luka zbog hepatomegalije, nadustost trbuha i periferni edemi.
Ehokardiografskim pregledom se nalazi zadebljanje listića i hordi sa postojanjem
transvalvularnog gradijenta. Srednji gradijent na trupispidnoj valvuli veći od 5mmHg ukazuje
na hemodinamijski značajnu stenozu (27). Hiruško lečenje je indikovano kod bolesnika sa
umerenom ili teškom trikuspidnom stenozom i srednjim gradijentom iznad 5 mmHg i
površinom trikuspidnog ušća manjom od 1.5 do 2 cm2.
3.6 Trikuspidna isuficijencija

Nastaje kao posledica oštećenja trikuspidnog aparata, što dovodi do regurgitacije krvi iz
desne komore u desnu pretkomoru. Teleradiografija srca i pluća pokazuje uvećanu srčanu
senku zbog uvećanja desne pretkomore i komore. Ehokardiografski pregled je neophodan u
proceni težine trkuspidne regurgitacije i omogućava procenu promena na valvuli, ka oi
procenu dilatacije trikuspidnog anulusa.
3.7 Pulmonalna valvula

Pulmonalna valvula je znatno ređe pogođena reumatskom groznicom, kao i infektivnim
endokarditisom. Najčešće se javlja trikuspidna regurgitacija zbog diletacije prstena
pulmonalne valvule, jer se razvija plućna hipertenzija. Može da nastane u sklopu idiopatske
dilatacije plućne arterije ili u bolestima vezivnog tkiva. Pulmonalana stenoza je najčešće
urođena.
7
4. VALVULARNA HIRURGIJA
4.1 Istorijska zanimljivost

Prva veštačka valvula je imala oblik loptice u metalnom kavezu (STAR- Edvarsova
valvula) i implantirana je 1960.godine na aortnoj i mitralnoj poziciji uz primenu mašine za
vantelesni krvotok. Ovaj tip valvule je zamenjen “Tilting-disk modelima”, a zatim modelima
sa dva listića.
Prve biloške valvule su ugrađene 1965.godine a prva perkutana implatacija aortnog
veštačkog zalistka uradjena je 2002.godine. U Beogradu je prvu veštačku srčanu valvulu
ugradio Isidor Papo sa saradanicima 1965.godine. Do 1973.godine su operisani samo
sporadični slučajevi, a od tada broj operisanih bolesnika stalno raste.
U Crnoj Gori, Centar za kardio – hirurgiju je počeo sa radom 2003.godine, kada je i sa
uspehom izvedena prva operacija na otvorenom srcu u Crnoj Gori. Od tada je urađeno više od
6500 operacija.
4.2 Vrste veštačkih valvula

Hirurgija zamene valvula je standardni tretman za teške valvularne bolesti srca. Postoje
dve glavne vrste veštačkih valvula koje se koriste u ovim operacijama: mehaničke valvule i
biološke valvule (5).
Mehaničke valvule su izrađene od materijala kao što su titanijum ili karbon. One su
dizajnirane da traju celi život pacijenta, što ih čini idealnim izborom za mlađe pacijente.
Međutim, pacijenti koji primaju mehaničke valvule moraju trajno uzimati antikoagulante da bi
se smanjio rizik od tromboembolije. Ovi lekovi mogu povećati rizik od krvarenja, što zahteva
redovno praćenje i može uticati na kvalitet života pacijenta.
Biološke valvule, s druge strane, izrađene su od animalnog tkiva, obično svinjskog ili
goveđeg perikarda. One imaju manji rizik od tromboze i ne zahtevaju dugotrajnu upotrebu
antikoagulansa, što ih čini pogodnijim za starije pacijente. Međutim, biološke valvule imaju
kraći vek trajanja od mehaničkih i mogu zahtevati zamenu nakon 10-20 godina, zavisno od
različitih faktora, uključujući starost pacijenta i njegovo zdravstveno stanje.
8
Razlozi za ugradnju mehaničke valvule Razlozi za ugradnju biološke valvule
Mlađi od 65 godina starosti Strariji od 65 godina starosti
Ne planiraju trudnoću Sadašnje ili buduće trudnice
Umereniji stil života Aktivan stil života uključujući i sport
Dobra tolerancija antikoagulantnih lekova Slaba tolerancija antikoagulantnih lekova
Tabela 1: Pregled najčešćih faktora koji utiču na izbor zaliska (14)
4.3 Karakteristike idealne veštačke valvule (6)

 Trajna
 Hemodinamijski optimalna
 Otporna na trombozu
 Biokompatibilna
 Traumatska
 Pogodna za ugrađivanje
 Nečujna
 Različite veličine
 Optimalnog kvaliteta izrade
 Dostupna
 Dobrih udaljenih rezultata
 Pouzdanog funkcionisanja
5. INOVATIVNE METODE U VALVULARNOJ HIRURGIJI

U pogledu novijih trendova u postoperativnom upravljanju nakon operacija valvula,
fokus se sve više stavlja na ranu mobilizaciju i integraciju personalizovanih rehabilitacionih
programa. Ovi programi su dizajnirani da ubrzaju oporavak, poboljšaju funkcionalni kapacitet
i smanje dužinu boravka u bolnici. Takođe, razvoj minimalno invazivnih hirurških tehnika,
kao što su transkateterska zamena aortne valvule (TAVI), omogućava pacijentima brži
oporavak i manje komplikacija u poređenju sa tradicionalnom otvorenom hirurgijom.
Nova metoda pod nazivom MIC LAT-S tehnika ili Miami pristup podrazumijeva bočni
pristup zalisku ispod pazuha kroz rez veličine pet centimetara kojim se uvodi novi srčani
9
ventil. Primjena ove metode koja se izvodi u slučajevima stenoze odnosno suženja aortnog
zaliska ne iziskuje presijecanje važnih krvnih sudova.
Uz medicinske vidljive su i estetske prednosti. Procedura omogućava brži oporavak

pacijenta, jer ne mora da se seče grudna kost pa stabilnost grudnog koša ostaje očuvana. Posle
nekoliko sedmica rez je skoro nevidljiv. Pacijenti su potpuno mobilni odmah nakon zahvata i
mogu se naprezati bez ograničenja.
Starom operativnom metodom pacijenti su morali biti stabilizovani grudnom trakom

oko osam sedmica i nije im bilo dozvoljeno da podignu više od pet kilograma. (13)
Od juna 2024.godine u Klinčlom centru Crne Gore se kod pacijenata sa problemima

funkcionisanja aortnih i mitralnih zalistaka (aortne i mitralne stenoze), kao i regurgitacijom
aortnog zalistka primenjuje se mini invazivna video asistirana hirurgija.
Tradicionalno, hirurzi bi pristupili zalisku praveći rez dužine 25cm kroz sredinu grudi
i presecajući sternum, odnosno grudnu kost, na pola. Ova operacija može potrajati četiri do
šest sati, a potrebno je šest do osam nedelja da se pacijent oporavi i da grudna kost ponovo
zaraste. Opseg kretanja je ograničen radi održavanja grudne kosti stabilnom dok zarasta.
Ali uz minimalno invazivnu operaciju srčanih zalistaka, možemo izbeći otvaranje

grudnog koša kroz grudnu kost i na taj način značajno skratiti period oporavka. Pravi se rez od
2 centimetra ili manje i pristupa se srcu kroz međurebarne prostore. Procedura traje oko dva
sata, a većina pacijenata se kreće i vozi auto za samo 14 dana. (40)
Izvođenje ove metode u KCCG predstavlja značajan napredak, jer eliminiše potrebu za
slanjem pacijenata iz Crne Gore na lečenje u inostranstvo. Ova nova procedura je počela da se
sprovodi zahvaljujući saradnji sa stručnjacima iz instituta Bortolo u Vićenci, a do sada je
uspešno operisano pet pacijenata. Prvi uspešno operisani pacijent je jedan prikaza pacijenata u
mom specijalističkom radu. (Slika br 4)
10
6. POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE NAKON
OPERACIJE SRČANIH VALVULA
Postoperativne komplikacje nakon operacije srčanih valvula mogu uključivati različite

probleme, od manjih do ozbiljnih. Delimo ih iu nekoliko kategorija:
 Tromboembolijske komplikacije
 Infektivni endokarditis
 Hemolitička anemija
 Tromboza veštačke valvule
 Dehiscencija veštačke valvule
 Ugrađivanje nesrazmerno male valvule
 Reoperacija
 Naprasna smrt
6.1 Tromboembolijske komplikacije
Formiranje krvnih ugrušaka može se desiti kada cirkulacija postane usporena ili
abnormalna usled prisustva veštačke valvule. Ovi ugrušci mogu izazvati ozbiljne zdravstvene
probleme kada se premeštaju do mozga, srca, bubrega ili pluća, izazivajući stanja poput
moždanog udara ili plućne embolije. Redovno praćenje pacijenata i dosledna upotreba
antikoagulansa ključni su za prevenciju ove komplikacije. Međutim, postoji teška ravnoteža
jer su i rizici od krvarenja vezani za terapiju značajni. Pacijenti trebaju biti strogo educirani o
simptomima kao što su iznenadna slabost, otežano disanje ili bol u grudima. Antikoagulantna
terapija se obično započinje odmah nakon operacije i nastavlja prema potrebi, ovisno o tipu
valvule i općem zdravlju pacijenta. Redovni laboratorijski testovi su takođe potrebni za
praćenje stanja i prilagođavanje doze. Dobre komunikacijske veze između pacijenta i
zdravstvenog tima smanjuju rizik od ove komplikacije.
11
6.2 Infektivni endokarditis
Infektivni endokarditis predstavlja rizik naročito za pacijente sa veštačkim valvulama.

Infekcija nastaje kad se bakterije sa drugih delova tela, poput usta ili creva, šire i zakače za
veštačke komponente unutar srca. To može izazvati propadanje valvularnih tkiva, a u težim
slučajevima i smanjenje funkcije srca. S obzirom na ozbiljnost ove komplikacije, endokarditis
zahteva agresivno liječenje antibioticima, a u nekim situacijama čak i hitnu hiruršku
intervenciju. Prevencija obuhvata korištenje antibiotika pre bilo kojeg zahvata koji može
facilitirati ulazak bakterija u krvotok. Simptomi poput visoke temperature, neobjašnjivog
umora ili novonastalog šuma na srcu zahtevaju brzu medicinsku pažnju. Zbog ovoga, pacijenti
su detaljno informirani o potencijalnim znacima infekcije i podstaknuti su na hitno javljanje u
slučaju bilo kakvih simptoma. Monitoring stanja putem krvnih testova i regularnih
ehokardiograma također je ključan.
6.3 Hemolitička anemija
Prostetske valvule ponekad stvaraju turbulence u protoku krvi koje mogu fizički
oštetiti crvene krvne ćelije, vodeći ka njihovom ranom razlaganju. Kao rezultat, pacijenti
mogu iskusiti hemolitičku anemiju, čiji su simptomi bljedilo, umor, ubrzani srčani ritam i
žutica. Dugotrajna hemoliza može zahtevati transfuzije krvi ili medikamente koji potiču
stvaranje crvenih krvnih ćelija. U nekim slučajevima, može biti neophodna i hirurška
intervencija za zamenu oštećene valvule. Praćenje pacijenata uključuje redovne krvne pretrage
kako bi se pratila funkcija crvenih krvnih ćelija. Pored medicinskog lečenja, savetuje se i
nutritivna podrška za optimizaciju zdravlja krvnih ćelija. Pacijenti trebaju biti dobro
informisani o potencijalnim znakovima anemije i kako adekvatno reagovati.
6.4 Tromboza veštačke valvule
Tromboza može dovesti do akutnog oštećenja srcane funkcije i predstavlja životno

opasno stanje. Formiranje tromba direktno na i oko prostetske valvule često rezultira
značajnim smanjenjem protoka krvi kroz srce, što može brzo dovesti do srčanog udara ili
zatajenja srca. Dijagnoza ove komplikacije zahteva urgentno kliničko opažanje i često
upotrebu slikovnih tehnika kao što su ehokardiogram ili CT. Lečenje ovisi o težini situacije i
12
može uključivati intenzivnu terapiju antikoagulansima ili hitnu hiruršku intervenciju za
zamenu valvule. S obzirom na rizik, pacijenti su detaljno informirani kako o znacima i
simptomima tromboze tako i o važnosti održavanja redovnih kontrola. Važno je i pridržavanje
striktnih uputstava o korišćenju antikoagulanata i redovno praćenje INR vrednosti.
6.5 Dehiscencija veštačke valvule
Ovo je jedna od najočitijih komplikacija jer se prostetska valvula odvaja od pripojnog

tkiva, što rezultira signifikantnim regurgitacijama (curenjem) krvi unatrag kroz valvulu.
Pacijenti mogu brzo razviti simptome zatajenja srca zbog opterećenja koje ovaj uslov stvara na
srce. Urgentna dijagnostika, često uz korištenje hitnog ehokardiograma, ključna je za
potvrđivanje ovog stanja. Lečenje obično zahteva reoperaciju kako bi se valvula ponovo
čvrsto fiksirala ili potpuno zamijenila. Zbog potencijalne težine ovog stanja, praćenje nakon
operacije mora biti temeljito, s posebnim fokusom na najmanje znakove curenja ili šuma na
srcu. Pacijenti su učeni da prepoznaju simptome kao što su iznenadna otežano disanje, otok
nogu ili iznenadni umor.
6.6 Ugrađivanje nesrazmerno male valvule
Ukoliko se implantira valvula koja je manja od potrebne, to može uzrokovati ograničen

protok krvi i povećano hemodinamičko opterećenje na srce. Ovo stanje može dovesti do
smanjene efikasnosti srca i povećati rizik od srčanog udara. Prikupljanje preciznih mjerenja i
dimenzija valvule pre operacije je esencijalno za sprečavanje ovog problema. Ako se otkrije
ovaj problem, često je neophodna reoperacija za zamenu valvule adekvatne veličine.
Monitoriranje pacijenata nakon operacije uključuje detaljne ehokardiografske studije kako bi
se osiguralo da valvula adekvatno funkcioniše. Pacijenti su educirani o mogućim znacima koji
ukazuju na neadekvatnu veličinu valvule, kao što su povećani umor, otežano disanje ili
neobjašnjivi bol u grudima.
6.7 Reoperacija
Nekada, zbog jednog od gore navedenih razloga ili zbog dugotrajnog trošenja
materijala valvule, pacijenti mogu zahtevati reoperaciju. Svaka hirurška intervencija nosi sa
13
sobom rizike, a ponovljena operacija može biti još rizičnija zbog ožiljnog tkiva ili slabljenja
pacijentovog opšteg zdravstvenog stanja. Strateško planiranje i preoperativne pripreme su
ključne za minimiziranje rizika. Pacijenti koji ulaze u reoperaciju obično su podvrgnuti
temeljitim preoperativnim evaluacijama kako bi se utvrdila najbolja taktika i optimalno vreme
za ponovni zahvat. Odluka o reoperaciji zahteva razmatranje mnogih faktora, uključujući
trenutno stanje pacijenta, očekivani ishodi i potencijalni rizici.
6.8 Naprasna smrt
Potencijalna komplikacija bilo koje operacije srčanih valvula je naprasna smrt pacijenta,
što može nastati usled akutnog srčanog zastoja, masivne embolije ili drugih hitnih stanja.
Mada je ovo relativno retko, rizik postoji, posebno ako se komplikacije ne identifikuju i
tretiraju brzo. Preventivne strategije uključuju temeljite preoperativne procene, preciznu
hiruršku tehniku, i strogo postoperativno praćenje. Pacijenti i njihove porodice moraju biti
upoznati sa svim rizicima vezanim za operaciju, uključujući mogućnost naprasne smrti, kako
bi mogli doneti informisanu odluku o lečenju.
7. KARDIOVASKULARNA REHABILITACIJA
Prema definiciji Svetske Zdravstvene Organizacije (29), kardiorehabilitacija (KR) obuhvata
skup mera i postupaka sa svrhom postizanja najbojeg mogućeg fizičkog, psihičkog i
socijalnog stanja, tako da bolesnici nakon akutne epizode KVS, znatnim delom svojim
sopstvenim snagama očuvaju tj ponovo zauzimaju mesto u zajednici i nastavljaju sa
dotadalšnjim aktivnostima.
Kardio vaskularne bolesti su vodeći uzrok smrti u svetiu sa preko 50% mortaliteta. U
svetu svake godine od KVB umre 17 miliona stanovnika, najčešće od koronarne bolesti srce
koje je sa najvećom stopom mortaliteta i morbiditeta do 25 % (28)
14
7.1 Indikacije i kontraindikacije za ranu rehbilitaciju kod postoperativnih
KH pacijenata
Indikacije:
 Infarkt miokarda
 Stabilna angina pektoris
 Stanje nakon PCI, ACBG i drugih operacija srčanih zalistaka, TAVI intervencija
 Hronična srčana isuficijencija
 Implantacija defibrilatora
 Implantacija pacemaker-a
Kontraindikacije
 Nekontrolisana sinusna tahikardija ili atrijalna fibrilacija (frekvenca veća od 120 u

minuti)
 AV Blok III stepana
 Perzistetna temperatura
 Sistolni KP u mirovanju >180 mmHg i dijastolni KP >90 mmHg
 Simptomatska i ortostatska hipotenzija
 DVT
 Angina pektoris
 Hipoglikemija i izražena hiperglikemija
7.2 Ciljevi kardio-vaskularne rehabilitacije

Tabela br.2: Ciljevi kardio-vaskularne rehabilitacije
Telesni ciljevi Psiho-socijalni ciljevi Edukativni ciljevi
Smanjenje progresije bolesti Bolje razumevanje bolesti Značakj FT na zdravlje
Prevazilaženje KVS Implementacija FT u
Smanjenje napetosti
ograničenja svakodnevne aktivnosti
Poboljšanje tolerancije napora Smanjenje stresa
Poboljšanje funkcionalnog Razumevanje sopstvene
kapaciteta tolerancije napora
Redukcija simptoma Poboljšanje socijalne
integracije
Poboljšanje Poboljšanje kvaliteta života
15
Razumevanje sopstvene
tolerancije
Poboljšanje fleksibilnosti
mišića
Poboljšanje snage mišića
Redukcija kardiovaskularnih
rizika
7.3 Benefiti programa kardiovaskularne rehabilitacije

 Poboljšanje funkcionalne sposobnosti i opšteg zdravstvenog stanja
 Poboljšanje kavaliteta života
 Visoku socijalnu nezavisnost i odgovarjući položaj u društvu
 Poboljšanje šansi za povratak na posao
7.4 Uloga i značaj kardiohiruške tehnike na kvalitet postoperativne

medicinske rehablitacije
Bolesnici koji su podvrgnuti kardiohiruskim zahvatima specificni su po dva elementa:

Prvi element odnosi se na hirušku korekciju oboljenja srca cime se poboljsava njegov
funkcionalni status, što se može uočiti ili neposredno nakon hiruškog zahvata (npr.hiruška
korekcija valvularne mane,zatvaranje levog desnog santa, resekcija obstruktivne anomalije
kod urodjenih srčanih mana) ili više meseci i godina nakon operacije (npr efekat hiruške
revaskularizacije miokarda na poboljšanje njegove kontraktilnosti) u slučaju da tokom
operativnog zahvata dodje do razvoja komplikacija, one takodje, ali u negativnom smislu,
mogu da utiču na funkcionalni status bolesnika.
Drugi element vezan za kardiohiruški zahvat je operativna trauma. Pored direktne

hiruške lezije tkiva, ona se ispoljava i kroz niz drugih efekata kardiohiruške operacije: efekat
anestezije, efekat vantelesnog krvotoka, sistemski infiamatorni odgovor, hemodulaciju i dr.
U svakom slučaju, operativni zahvat dovodi do značajne promene patofiziološkog

statusa hroničnog srčanog oboljenja, što zahteva detajnu reevualuaciju kroz ponovljenu
16
funkcionalnu i morfološku dijagnostiku. U skladu sa tim nalazima moguće je planiranje i
implementacija rane i kasne rehabilitacije operisanih bolesnika (41).
7.5 Operativna trauma

Operativna trauma je faktor koja ima dominantan uticaj na brzinu opravka
kardiohiruških bolesnika. Sam proces primarnog zarastanja operativne rane dovodi do
značajnog angažovanja energetskih i funkcionalnih resursa organizma pri čemu postoperativni
bol ima dodatni stresogeni i imobilišući efekat.
Uredno zarastanje operativnih rana je bitan faktor za ranu mobilizaciju kardiohiruških

bolesnika. Zarastanje grudn kosti zahteva tzv posturalnu imobilizaciju u trajanju od 2 meseca,
koja podrazumeva isključivo ležanje na leđima uz izbegavanje naglih pokreta ruku i
asimetričmog oslanjanja tokom ustajanja. Bolesnici u ovom periodu nose grudni pojas koji
doprinosi stabilizacije grudnog koša, tokom faze zarastanja grudne kosti. Nakon eksplantacije
velike safenalne vene neophodno je nošenje elastičnog zavoja takodje u periodu od 2 meseca
od operativnog zahvata (41).
Nošenjem eleatičnog zavoja se prevenira nastanak većeg otoka zbog narušene

suprafacijalne venske cirkulacije. Operativna truma je praćena bolom koga je neophodno
adekvatno kupirati jer je odsustvo bola jedan od preduslova za ranu mobilizaciju bolesnika.
Adekvatna operativna tehnika koja minimalizuje traumu tkiva smanjuje uslove za nastanak
obimnijeg postoperativnog krvarenja i infekcije. U slučaju da dođe do razvoja neke od ovih
komplikacija, nije moguće započeti postupak rane rehabiltacije do sanacije istih.
Implementacije mini invanzivnog pristupa u kardiohirurgiji, smanjivanjem negativnih

efekata operativne traume, doprinosi bržem uspostavjanju punog FS operisanih bolesnika (41).
7.6 Vantelesni krvotok

Primena vantelesnog krvotoka je pedesetih godina prošlog veka dovela do ekspanzije
kardiohirurgije, omugućujući sigurno izvođenje i najsloženijih operativnih zahvata na srcu.
Međutim navedena metoda ima i značajne neželjene efekte na organizam u patofiziološkom
smislu. Negativni efekti se u većini slučajeva mogu efikasno neutralisati adekvatnim
terapijskim pristupom. U retkim slučajevima mogu nastatti trajne posledice koje negativno
utiču na proces rehabilitacije i uspostavljanje punog FS bolesnika. Neželjeni efekti se odnose,
17
u prvom redu, na sistemski imflamantorni odgovor i moguća oštećenja organa poput srca,
pluća, bubrega i mozga (41).
7.7 Faze rehabilitacije nakn kardio- hiruškog zahvata
Program kardiološke rehabilitacije je strukturirani pristup usmeren na poboljšanje

kardiovaskularnog zdravlja i opšteg blagostanja pacijenata koji su imali kardiološke
intervencije, kao što su srčani udari, operacije srca ili hronična srčana oboljenja. Ovaj program
se deli na tri glavne faze: akutnu fazu, subakutnu fazu i fazu održavanja. Svaka faza ima
specifične ciljeve i aktivnosti prilagođene stadijumu oporavka pacijenta.
Akutna faza (rana), poznata i kao bolnička faza, počinje odmah nakon kardiološkog
događaja. Primarni ciljevi u ovoj fazi su stabilizacija medicinskog stanja pacijenta, smanjenje
postoperativnog bola i nelagodnosti, započinjanje rane mobilizacije i prevencija komplikacija
kao što su atelektaza, duboka venska tromboza i infekcije. Ova faza rehabilaticeije se odvija u
boličkim uslovima nakon kardiohiruške operacije sa svrhom
 poboljšanja fizičke sposobnosti
 edukacija operisanog pacijenta
 psihosocijalne podrške
 planiranje dattuma otpusta iz bolnice (32,33).
Subakutna faza odvija se nakon otpusta pacijenta iz bolnice i sprovodi se u ambulantnim

rehabilitacionim ustanovama. Ova faza obično traje od četiri do šest nedelja. Ciljevi su
progresivno povećanje fizičke aktivnosti, obnavljanje funkcionalnog kapaciteta i izdržljivosti,
te nastavak praćenja i smanjenja rizika od daljih kardioloških oboljenje. Pacijenti učestvuju u
strukturiranim programima vežbanja koji uključuju aerobne vežbe kao što su hodanje, vožnja
bicikla i plivanje. Trening snage sa laganim otporom poboljšava mišićnu snagu, dok vežbe
fleksibilnosti poboljšavaju pokretljivost zglobova. Edukacija u ovoj fazi obuhvata informacije
o zdravom načinu života, ishrani, upravljanju stresom i tehnikama samopraćenja srčanog ritma
i nivoa napora. Redovne kontrole se sprovode kako bi se pratio napredak i prilagodio
rehabilitacioni program prema potrebama pacijenta (34,35).
18
Faza održavanja je dugoročna faza koja sledi nakon subakutne faze. Ciljevi su
održavanje i unapređenje postignutih poboljšanja i promocija dugoročnih zdravih životnih
navika, čime se smanjuje rizik od budućih kardioloških oboljenja. Pacijentima se savetuje da
nastave sa redovnim fizičkim aktivnostima, uključujući aerobne vežbe, trening snage i vežbe
fleksibilnosti kod kuće ili u zajednici. Kontinuirani fokus na zdravoj ishrani, prestanku
pušenja, upravljanju težinom i tehnikama smanjenja stresa je ključan. Ongoing support se
pruža kroz učešće u grupama podrške, kontrolne preglede kod zdravstvenih stručnjaka i
korišćenje resursa kao što su mobilne aplikacije za praćenje zdravlja. Periodični medicinski
pregledi omogućavaju redovno praćenje zdravstvenog stanja i neophodna prilagođenja
rehabilitacionog plana (34,35).
Kardiološka rehabilitacija je višefazni program osmišljen da osigura sveobuhvatan

oporavak pacijenata sa srčanim oboljenjima. Svaka faza se nadovezuje na prethodnu,
postepeno povećavajući fizičke sposobnosti pacijenta i znanje o zdravlju srca. Kroz
kombinaciju nadziranih vežbi, edukacije pacijenata i kontinuirane podrške, kardiološka
rehabilitacija ima za cilj poboljšanje kvaliteta života i smanjenje rizika od budućih
kardioloških oboljenja.
Prilikom razmatranja započinjanja rane rehabilitacije mora se voditi računa o mogućim

kliničkim ograničenjima (43) za svakog operisanog pacijenta u odnosu na:
 dijagnozu
 starosnu dob
 vrstu kardiohiruške intervencije
 fizičku konstituciju
 prognozu daljeg toka lečenja
 procenu buduće sposobnosti miokarda da zadovolji zahteve za povećanim naporima
7.8 Fizioterapeutski pregled i uloga fizioterapeuta u lečenju i rehabilitaciji

kardiološlih bolesnika
19
Kako bi se na adekvatan način potigli ciljevi rehabilitacije, potrebno je da fizioterapeut
uradi procenu stanja pacijenta, odnosno fizioterapeutski pregled. Fizioterapeutski pregled je
detaljan proces koji obuhvata prikupljanje subjektivnih i objektivnih podataka o pacijentu
kako bi se postavila fizioterapeutska dijagnoza i kreirao plan tretmana.
Subjektivni Podaci
Subjektivni podaci se prikupljaju kroz razgovor sa pacijentom i uključuju:
• Anamneza: Detaljna medicinska istorija pacijenta, uključujući prethodne povrede,

operacije, postojeće zdravstvene probleme, i trenutne simptome.
• Opis simptoma: Detalji o bolu ili nelagodnosti, uključujući lokalizaciju, intenzitet,

trajanje, prirodu (npr. oštar, tup, probadajući bol), i faktore koji ublažavaju ili pogoršavaju
simptome.
• Aktivnosti dnevnog života: Informacije o tome kako simptomi utiču na svakodnevne

aktivnosti, radne obaveze, hobije i kvalitet života.
• Ciljevi pacijenta: Razumevanje pacijentovih ciljeva i očekivanja od fizioterapijskog

tretmana.
Objektivni Podaci
Objektivni podaci se prikupljaju kroz fizički pregled i testiranja i uključuju:
• Vizuelni pregled: Procena držanja, simetrije tela, hodanja i kretanja.
• Palpacija: Opipavanje mišića, zglobova i drugih mekih tkiva radi procene tonusa,
otoka, toplote i bolnih tačaka.
• Obim pokreta: Merenje fleksibilnosti i pokretljivosti zglobova koristeći goniometar ili

druge alate.
• Snaga mišića: Procena mišićne snage pomoću manualnog testiranja ili dinamometra.
• Funkcionalni testovi: Procena sposobnosti pacijenta da obavlja određene pokrete ili

aktivnosti, kao što su hodanje, stajanje, sedenje i podizanje tereta.
20
• Specifični testovi: Testovi specifični za određene zglobove ili telesne regije, kao što su
testovi stabilnosti kolena ili pokretljivosti ramena.
Postavljanje fizioterapeutske fijagnoze
Na osnovu prikupljenih subjektivnih i objektivnih podataka, fizioterapeut postavlja

dijagnozu koja obuhvata:
• Identifikacija problema: Prepoznavanje glavnih problema koji utiču na pacijentovu

funkcionalnost, kao što su bol, ograničena pokretljivost, slabost ili nedostatak koordinacije.
• Formulacija hipoteze: Zasnovana na nalazima, fizioterapeut formuliše hipotezu o

uzrocima problema.
• Plan tretmana: Izrada individualizovanog plana tretmana koji može uključivati vežbe
za jačanje i fleksibilnost, manuelnu terapiju, edukaciju pacijenta i upotrebu modaliteta kao što
su elektroterapija, ultrazvuk ili toplotna terapija.
Dijagnozu oboljenja srčanih valvula postavlja doktor specijalista interne medicine

subspecijalista kardiolog.
Za postavljanje dijagnoze se koristi EKG nalaz, teleradiografija srca, a najvažniji nalaz za

uspostavljanje dijagnoze je eho-kardiografski pregled koji pokazuje morfologiju zalstka,
težinu stenoze, kao i insuficijecncije, funkciju komora, degenerativne promene zalistka i
urođene malformacije. Koronografija srca koja je potrebna da bi se proverilo stanje
korornarnih arterija pre operativnog lečenja. Kateterizacija je značajana kada postoji
neslaganje i kliničkog i eho-kardiografskog nalaza. Ergometrija - testovi opterećenja mogu
pomoći u proceni funkcionalnog kapaciteta srca kao i u proceni simptoma kod pacijenta sa
ranije ustanovljenom aortnom isuficijencijom.
Opšti simptomi koji se javljaju usled oboljenja srčanih zalistaka, zamaranje, dispnea,
umor, ubrzan i nepravilan srčani rad, malaksalost, netolerancija za fizički napor.
21
Rehabilitacija kardioloških bolesnika se po pravilu odvija timski, u najvećem broju
slučajeva tim sačinjavaju (43):
 Doktor specijalista anesteziologije, reanimatologije i intenzivne medicine -

Anesteziolog
 Doktor interne medicine sa subspecijalizacijim kardiologije- Kardiolog
 Doktor specijalista kardiohirurg
 Doktor medicine sa specijalizacijom fizikalne mendicine i rehabilitacije - Fizijatar
 BAPP primenjen fizioterapije - Fizoterapeut
 Zdravstveni tehničar - Medicinska sestra
 Diplomirani psiholog
 Strukovni nutricionista - Dijetetičar
Preventiva nastanka kardioloških disfunkcija i brzine progresije već nastalih, je značajan

zadatak profesionalnog angažmana fzioterapeuta. Po pitanju preventive, fizioterapeut je u
okviru svog profesionalnog angažmana veoma često u situaciji da prepozna okolnosti koje
mogu da ubrzaju ove procese, kao što su inaktivitet, gojaznost, stresogena stanja i drugi riziko
faktori.
Često se događa da program vežbi bude usmeren na specifične delove tela (leđa, kolena,
rame) bez sagledavanja situacije u pogledu sveukupnog stanja fizičke aktivnosti pacijenta.
Stoga se ovde naglašava značaj potrebe da se ovi programi vežbi ukomponuju u sveobuhvatije
tzv. pakete fizičkih aktivnosti u svakoj situaciji u kojoj je to moguće. Tako je profesionalni
angažman fizioterapeuta od velikog značaja u smislu preventivnog delovanja; Savetodavni deo
i uveođenje aerobnih vežbi u svakodnevni način života čini ovde okosnicu preventivnog rada
fizioterapeuta.
Fizikalni pregled je procena posedovanja normalnog i fiziološkog opsega ukupne teledne

pokretljivosti primerenog bolesti pacijenta; procena prisustva bilo kakve atrofije ili
nemogućnosti pokretanja ekstermiteta, procena mišićne snage nogu i ruku, boja kože;
prisustvo normalnih i bilateralno simetričnih pulseva na predilekcionim mestima; prisutvo
kardiohiruške incizije na toraksu ili ekstremitetima; prisustvo zona na grudnom košu koje su
bolne na površinsku palpaciju (44).
22
8. RANA MEDICINSKA REHABILITACIJA BOLESNIKA
NAKON UGRADNJE VEŠTAČKIH VALVULA
Rehabilitacija ovih bolesnika sprovodi se u tri faze.
U prvoj fazi, neposredno nakon prvih dana operacije sprovodi se program vežbi za
zglobove i vežbe disanja, kao prevencija hipostatske pneumonije i pleuralnih adhezija. Vežbe
se izvode nakon drugog dana u ležećem i sedećem položaju i to prvo za rameni pojas, a potom
uz angažovanje mišićnih grupa u dozoranom tempu, amplitudi i trajanju. Cilj rehabilitacije u
ovoj fazi je da bolesnik može preći relaciju od 200 m, odnosno uz stepenice u visini jednog
sprata. (9,10)
Druga faza obuhvata mere i programe u fazi rekovalscenicije. Sprovode se vežbe

gimnastike, terenskih tura pešačenja, vežbe disanja.
Treća faza se odvija kroz sve ostale aktivnosti, intezivirane u zavisnosti od

hemodinamijkih parametara. U ovoj fazi se vrši procena funkcionalnog stanja operisanog
bolesnika.
8.1 Vežbe disanja kao preventiva kardio-pulmonalnih komplikacija u

inaktivitetu
Kada se govori o vežbama disanja za nas je ovde pogodna podela u tri grupe.
Prva grupa vežbi disanja podrazumeva vežbe sa ciljem pboljšanja snage, izdržljivosti
i efikacnosti ventilacionih mišića, koji su u znatnoj meri, ali uz izvesne predostrožnosti mogu
primenjivati kod svih stanja koje nameći inaktivitet. Postizanjem efikasnosti disajnih mišića
smanjuje se napor pri disanju, smanjuje se mogućnost njihovog zamora i povećava tolerancija
na vežbe (45).
Tehnički ove vežbe se izvode kroz postipke opterećenja respiratornih mišića (pre svega
inspiratornih) u procesu disanja; to se najjednostavnije može izvesti davanjem manuelnog
23
otpora pokretima grudnog koša ili uz pomoć aparuturne tehnike. I ovde se doziranje
obezbedjuje poštovanjem progresije i izborom položaja pacijenta.
 Supinirani položaj je, najmanje pogodan za efikasan odnos perfuzije i ventilacije od

dugotrajnog inaktiviteta; čak se i pronirani položaj smatra povoljnijim. Ovim
položajem se smanjuje, za disanje značajan, anteroposterioran dijametar širenja
grudnog koša. Međutim, ojačavanje disajnih mišića se po pravilu počinje iz ovog
polažaja.
 Bočni položaj je veoma nepogodan za plućno krilo na kome pacijent leži
 Uspravni položaji (sedeći i stojeći) su povoljni kako za pokrete dijafragme, kašljanje i
sl, tako i za odnos perfuzije i ventilacije, naročito srednjih lobusa. Istovremno,
ojačavanje disajnih mišića iz ovih položaja je vrlo pristupačno.
Druga grupa vežbi uključuje one vežbe koje imaju za cilj povećanje volumena pluća
ventilacije, obnavljanje funkcionalnog rezidualnog kapaciteta, poboljšanje razmene gasova. S
tim ciljem, za nas je ovode veoma značajno dijafragmalno disanje, čijem primenom
doprinosimo poboljšanju razmene gasova, smanjenju napora pri disanju, relaksaciji održanju i
poboljšanju elastičnosti grudnog koša.
Treća grupa podrazumeva one vežbe koje imaju za cilj da smanje napor pri disanju i
doprinesu relaksaciji.
Fizioterapeut će u okviru svog rada primene vežbi disanja birati kategorije vežbi i prema
patofiziološkim stanjima koja nameću inaktivitet.
8.2 Značaj pravilnog disanja

Uopšteno, dosta je široko poznat značaj pravilnog disanja kod svih fizičkih napora; kod
kardiovaskularnnih bolesnika, kako kod svakodnevnih napora tako i kod primene vežbi je od
neprocenjivog značaja. Ovde se posebno ističe potreba obuke pacijenaa da prepozna i
izbegava tzv Valsalva manevar, koji se najčešće manifestujue pri velikim fizičkim
naprezanjima (vežbama sa velikim dodatnim otporom, suzdržanom kašlju, kijanju). Ovde je
reč o pokušaju izvođenje ekspirijuma nasuprot zatvorenom glotisu, što za posledicu ima nagli
porast intratorakalonog pritiska i nagle promene cirkulacije u grudnom košu (36).
24
Cirkulatorni efekti Valsalva manerva mogu se podeliti u 4 faze:
 U prvoj fazi dolazi do naglog podizanja intratorakalnog pritiska, koji može dostići
i do 100 mmHg za koje vreme su promene arterijskog pritiska veoma male;
 U drugoj fazi se ovako visok intratolakalni pritisak održava, dok se artrijski
pritisak ne menja znatnije, ali je priliv venskog pritiska sprečen.
 U trećoj fazi naglo pada intratoraklani i arterijski pritisak, dolazi do opuštanja i
snažnog inspirijuma
 U četvrtoj fazi naglo se pune pulmonalne vene, dolazi do naglog i velikog poratsa
arterijskog pritiska
Ovo se kod zdravih osoba manifestuje vrtoglavicama i nesvesticama, dok kod srčanih
bolesnika potencira aritmije koje mogu biti i fatalne (iz tih razloga se nagalašava i značaj
izbegavanja izometrijskih kontrakcija).
Osnovno disanje podrazumeva normalno bazalno disanje donjim delom grudnog koša
sa relaksiranim ramenim pojasem. Ovaj način disanja poznat je i kao dijafragmalno disanje.
Sam postupak (36) se izvodi tako što se pacijantu, koji se nalazi u ležećem supiniranom
položaju najpre objasni šta se od njega želi, a zatim sledi postupak u obuci:
 Terapeut postavlja ruke iznad subkostalnog ugla grudnog koša pacijenta

 Blagim pritiskom prati fazu ekspiracije
 Na kraju ekspiracije poveća manuelni pritisak
 Sa završetkom ekspiracije zahteva od pacijenta da udahne vazduh protiv otpora
koji i dalje pruža rukama.
 Posle započetog, očekuje se snažnog inspirijuma, otpor se smanjuje i tako
dozvoljava puna inspiracija.
Disanje sa napućenim usnama, pacijenta učimo da udahne na nos i izdiše 4-6 sekundi
kroz zatvorena usta. Zatim se na kraju ekspiracije daje pritisak rukom terapeuta na trbuh
pacijenta, kako bi se blago produžila ekspiracija (36).
Usklađivanje disanja podrazumeva obuku pacijenta da u svakodnevnim aktivnostima

pri kojima se naročito ispoljava dispnea organizuje ritam disanja da pacijent udiše vazduh u
25
miru dok, posle izdisaja sa napućenim usnama pacijent obavlja odredjenu fazu- deo aktivnosti.
Cilj je da se udisaj, izdisaj i obavljanje ativnosti tako usklade da ne dođe do pojave skraćenog
daha (praktični primer obuke je hod na stepenicama- pri penjanju uz stepenice pacijent izdiše
vaduh, u miru udiše).
8.3 Prevencija i tretman kardiovaskularnih komplikacija u inaktivitetu

Inaktivitet daje široku lepezu nepoželnih fizioloških promena. U vezi sa tim u samom
početku se ukazuje na sledeće:
 Prevencija je najbolji način rešavanja ovog problema, bitno je izbe gavati produženu
imobilizaciju i mirovanje.
 Vežbama se može uticati na VO2max i volumen; međutim, nije se pokazalo da može
uticati na ortostatsku intoleranciju
 Kardivaskularno dekondicioniranje može biti usporeno ne samo progresivnim
povećanjem aktivnosti već i zauzimanjem uspravne posture, tj sprovođenjem vežbi
stručno vođenih od strane fizioterapeuta.
8.4 Kinezi-terapijski program vežbi u bolesnika nakon operacije valvule

(preoperativni i postoperativni program)
Dozirano i kontrolisano, sa individualnim pristupom, fizičke vežbe mogu povoljno

delovati na srčani mišić. Prilikom izvođenja vežbi neophodno je dozirati vežbu, odrediti tempo
i trajanje (37) .Jedna od najkorisnijih vežbi za bolesnike sa srčanim manama je hod koji se
redovno preporučije. Kod slabijih i dekompenzovanih, ležeći ili sedeći imitiraju pokrete
nogama. Vežbanje počinje mirnim, laganim tempom, potom srednjim, sa postepenim
ubrzanjem. Pokreti rukama- za mišiće ramenog pojasa imaju posebnu ulogu za pravilno disnje
i izvode se naizmenično. Pri odabiranju vežbi slediti pravilo: početi sa lakšim vežbama, teže
treba kombinovati sa lakšim, naopr treba rasporediti ravnomerno na sve grupe mišića. Pre
početka neophodno je ispuniti princip individualnog pristupa svakom pacijentu, oceniti njegov
KVS, status i hemodinamske parametre.
26
8.4.1 Preoperativna faza:
 Priprema pacijenta: Cilj je optimizacija fizičke kondicije pacijenta pre operacije radi
smanjenja rizika od komplikacija i poboljšanja postoperativnog oporavka.
 Edukacija pacijenta: Informisanje pacijenta o proceduri operacije, očekivanjima i
mogućim komplikacijama kako bi se smanjila anksioznost i poboljšala saradnja tokom
celog procesa.
 Jačanje respiratornih mišića: Vežbe disanja se koriste za jačanje respiratornih mišića
i povećanje plućne funkcije, što može poboljšati postoperativnu ventilaciju i smanjiti
rizik od plućnih komplikacija.
 Povećanje mobilnosti: Fokus je na održavanju ili poboljšanju pokretljivosti zglobova i
mišića kako bi se olakšalo postoperativno kretanje i smanjila dužina boravka u bolnici.
8.4.2 Postoperativna faza:

 Smanjenje bola: Kineziterapija se koristi za smanjenje postoperativnog bola i
povećanje udobnosti pacijenta, što može poboljšati kvalitet oporavka i smanjiti potrebu
za analgeticima.
 Prevencija komplikacija: Cilj je prevencija plućnih komplikacija kao što su

atelektaza i plućna infekcija, kao i venske tromboze i drugih vaskularnih komplikacija.
 Obnavljanje funkcionalnosti: Kineziterapija se koristi za obnavljanje funkcionalnosti

srca i pluća, povećanje izdržljivosti i vraćanje pacijenta na normalne aktivnosti.
 Smanjenje rizika od tromboembolijskih događaja: Aktivna mobilizacija i vežbe za

cirkulaciju doprinose smanjenju rizika od nastanka tromboembolije.
 Poboljšanje psiho-socijalnog stanja: Kineziterapija može imati pozitivan uticaj na

psihičko stanje pacijenta, smanjiti anksioznost i depresiju, poboljšati samopouzdanje i
osećaj kontrole nad sopstvenim zdravljem
 Poboljšanje kvaliteta života: Kroz program rehabilitacije, cilj je poboljšanje opšteg

kvaliteta života pacijenta, kako fizički, tako i emotivno i socijalno.
27
9. PROGRAM KINEZITERAPIJE PO DANIMA ZA
PACIJENTE NAKON OPERACIJE VALVULA NA SRCU
U području kardiovaskularnih oboljenja je skoro nemoguće lečiti/pratiti pacijenta i
govoriti izolovano o kineziterapiji, iz razloga što je ovde od velikog značanja za doziranje u
lečenju da vežbe treba da budu koordinirane sa drugim svakodnevnim aktivnostima.
Odgovornost fizioterapeuta je vezana za sačinjavanje realizaciju i nadgledanja programa vežbi
kao značajnog dela rehabilitacije (43).
Potrebno je što ranije moguće ekstubirati pacijenta i započeti ranu kineziterapiju s obzirom da
kardiohiruška operacija zbog otvaranja grudnog koša može donekle oslabiti respiratornu
funkciju kod pojedinih bolesnika: Zbog nestabilnosti grudne kosti neophodna je fiksacija
sternuma naročito kod gojaznih pacijenata kao i onih pikničke konstitucije (slika br 3).
9.1 Prvi dan nakon operacije

Ciljevi:
 Očuvanje osnovne funkcionalnosti srca i pluća.

 Smanjenje bola i nelagodnosti.
 Prevencija komplikacija poput atelektaze i duboke venske tromboze.
Aktivnosti:
 Pasivne vežbe disanja: Fokus na posturalnoj drenaži i laganim disajnim vežbama

kako bi se poboljšala ventilacija pluća. Pasivne vežbe disanja pomažu u održavanju
plućne funkcije smanjenjem rizika od atelektaze i poboljšanjem oksigenacije krvi (38).
 Mobilizacija u krevetu: Blage pokrete ekstremiteta za održavanje cirkulacije i
sprečavanje tromboze. Mobilizacija u krevetu uključuje pokrete kao što su fleksija i
ekstenzija zglobova, rotacije i blago istezanje.
 Upotreba spirometra: Pacijenti se uče kako pravilno koristiti spirometer radi
proširenja plućnih kapaciteta i sprečavanja atelektaze.Stimulišući spirometar
omogućava pacijentima da aktivno učestvuju u svom oporavku kroz kontrolisane
disajne vežbe (38)
28
 Hidratacija: Pacijenti se podstiču da konzumiraju dovoljno tečnosti radi sprečavanja
dehidracije i zadebljanja krvi. Adekvatan unos tečnosti je ključan za održavanje
hemodinamske stabilnosti i funkcije organa (38).
9.2 Drugi dan nakon operacije

Ciljevi:
 Postepeno povećanje mobilnosti.

 Smanjenje bola i otoka.
 Kontinuirana prevencija respiratornih komplikacija.
Aktivnosti:
 Aktivna mobilizacija u krevetu: Pacijenti se podstiču da samostalno izvode

jednostavne pokrete ekstremiteta i promene položaja. Aktivna mobilizacija uključuje
pokrete kao što su podizanje nogu i ruku, rotacija zglobova, i promene položaja iz
ležećeg u sedeći.
 Vežbe disanja: Duboko disanje, kontrolisano disanje i kašljanje radi pročišćavanja
disajnih puteva. Ove vežbe pomažu u održavanju prohodnosti disajnih puteva i
smanjenju rizika od plućnih komplikacija (38).
 Hodanje uz podršku: Uključivanje kratkih šetnji uz podršku medicinskog osoblja radi
postepenog jačanja i poboljšanja cirkulacije. Hodanje uz podršku omogućava
pacijentima da postepeno povrate snagu i izdržljivost.
 Fizioterapija za smanjenje bola: Primena terapijskih tehnika poput masaže i lagane
manipulacije za smanjenje postoperativnog bola. Fizioterapija može uključivati i
primenu hladnih obloga za smanjenje otoka (38,39).
9.3 Treći, četvrti i peti dan nakon operacije

Ciljevi:
 Kontinuirano povećanje mobilnosti i funkcionalnosti.
29
 Smanjenje rizika od komplikacija.
 Poboljšanje samopouzdanja i osećaja dobrobiti.
Aktivnosti:
 Progresivna mobilizacija: Produženje vremena hodanja i povećanje distance uz

podršku do 200 m. Ova aktivnost podrazumeva postepeno povećavanje opterećenja na
kardiorespiratorni sistem kroz duže i intenzivnije šetnje (38).
 Vežbe jačanja: Upotreba laganih otpora ili elastičnih traka za jačanje mišića i
poboljšanje stabilnosti. Vežbe jačanja uključuju pokrete sa laganim tegovima,
elastičnim trakama ili vežbe sa sopstvenom težinom (38).
 Kineziterapija za mobilizaciju zglobova: Fokus na održavanju pokretljivosti
zglobova i prevenciji ukočenosti. Ove vežbe uključuju pokrete svih zglobova kako bi
se održala njihova funkcionalnost i smanjio rizik od kontraktura (38).
 Edukacija o samostalnoj vežbi: Pacijenti se uče kako da nastave sa vežbama i
aktivnostima samostalno kod kuće nakon otpuštanja iz bolnice. Edukacija uključuje
demonstraciju vežbi koje pacijenti mogu raditi kod kuće, kao i savete o postepenom
povećanju intenziteta (38).
10. NYHA klasifikacija

NYHA je skraćeica za New York Hearth Association, Njujorško kardološko društvo koje
je klasifikovalo srčane bolesnike u funkcionalne grupe prema maksimalnoj potrošnji kiseonika
izraženoj u MET-ima i subjektivnim tegobama (12). ,
Pacijenti kod kojih se radi operacija srčanih zalistaka obično preoperativno pripadaju
NYHA (24) funkcionalnoj klasi 3/4, pri čemu im je funkcionalni kapacitet najčešće 3 do 4
MET-a (pik VO2 je 10,5 – 14,0 ml O2/kgTT/min). Šest meseci nakon operacije, a bez
sprovedenog programa SKR,najčešće im se NYHA klasa popravi za 1 stepen. U slučajevima
kada se nakon operacije zalistaka sprovodi program srčane kardio-rehabilitacije (studija kod
operisanih žena koje su postoperativno imale osmonedeljni tretman vežbi fizičkog
opterećenja) javlja se poboljšanje funkcionalnog kapaciteta za 25%. Ista studija pokazala je da
kontrolna grupa operisanih bolesnica kod kojih nije sproveden program SKR nije imala
30
značajna poboljšanja funkcionalnog kapaciteta. Drugo istraživanje je pokazalo da je 6 meseci
nakon operacije aortnog zalistka kod grupe pacijenata koja je bila uključena u program SKR
došlo do povećanog aerobnog (funkcionalnog) kapaciteta za 38% u poređenju sa grupom
pacijeanata nakon operacije aortnih zalistaka koja nije u program SKR. Ukoliko su pacijenti
nakon kombinovane mitralno-aortne hirurgije imali program VFO u okviru SKR, nakon samo
3 mseca od otpočinjanja programa došlo je do značajnog povećanja utrošnje kiseonika od 25%
u odnosu na grupu operisanih pacijenata bez SKR.
Sve aktivnosti i vežbe u ranoj fazi izvode se niskim intenzitetom 1 do 3 MET-a (MET –
metabolički ekvivalent). Izometrične vežbe su kontraindikovane zbog Valsalva manevra
(pokušaj da se snažno izdahne sa zatvorenim glotison, nosom i ustima; uzrokuje povećanje
intratorakalnog pritiska, usporavanje pulsa, smanjenje povratka krvi ka srcu i povećanje
venoznog pritiska.) (12)
11. PEDAGOŠKI PRISTUP

Rad terapeuta sa kardiohiruškim pacijentima zahteva poseban pedagoški pristup koji
uključuje sledeće elemente:
 Individualizacija programa: Prilagođavanje rehabilitacije svakom pacijentu na

osnovu njegovih specifičnih potreba, zdravstvenog stanja, fizičke kondicije i ciljeva
oporavka.
 Jasna komunikacija: Korišćenje jednostavnog i razumljivog jezika kada se
komunicira sa pacijentima o njihovom zdravstvenom stanju, planu rehabilitacije i
ciljevima terapije.
 Edukacija o bolesti: Pacijenti treba da budu obučeni o svojoj kardiovaskularnoj
bolesti, uključujući uzroke, simptome, faktore rizika i načine prevencije.
 Demonstracija vežbi: Demonstracija pravilne tehnike izvođenja vežbi kako bi
pacijenti bili sigurni u njihovu primenu i smanjili rizik od povreda.
 Podsticanje samopouzdanja: Kroz pozitivnu afirmaciju, ohrabrivanje i podršku
tokom procesa oporavka.
31
 Postavljanje realnih ciljeva: Pomaganje pacijentima da postave realne i ostvarive
ciljeve oporavka.
 Kontinuirana podrška: Pružanje kontinuirane podrške pacijentima tokom celog
procesa oporavka, uključujući redovne sastanke, praćenje napretka i pružanje
emocionalne podrške.
 Uključivanje porodice: Uključivanje članova porodice u proces rehabilitacije i
edukacije pacijenata kako bi se obezbedila podrška i podržao kontinuirani napredak
van bolnice (38,39).
12. UPUTSTVO OPERISANIM BOLESNICIMA

12.1 Medikamentozna terapija:
 Detaljno objasniti propisanu terapiju, uključujući lekove za kontrolu bola, antibiotike
(ako su propisani), antikoagulanse (ako su potrebni) i druge lekove koji su deo
postoperativnog režima lečenja.
 Pacijente treba obučiti o pravilnom uzimanju lekova, dozama, vremenu uzimanja i
eventualnim neželjenim efektima koje treba pratiti.
12.2 Fizička aktivnost i rehabilitacija

 Detaljno informisati pacijenta o planu rehabilitacije i fizičkim aktivnostima koje će
sprovoditi tokom oporavka.
 Da ne upravlja motornim vozilom sve dok se ne obavi prva vizita kod ordinirajućeg
kardiohirurga i dok hirurg ne da dozvolu
 Izbegava nošenje teških stvari
 Za ustajanje iz stolice i kreveta koristiti nožnu muskulaturu
 Izbegava naglo savijanje u struku da bi se podigle stvari sa poda
 Prilikom obuvanja cipela položiti stopalo na uzdignutu površinu
 Ne diže teške stvari, najviše do 5 kg
 Seksualna aktivnost je dozvoljena 4-6 meseci po operaciji uz saglasnost kardiologa.
32
12.3 Ishrana i hidratacija:
 Pružiti smernice o zdravoj ishrani koja će podržati proces ozdravljenja i oporavka,
uključujući unos dovoljno proteina, vitamina i minerala.
 Podstaknuti redovnu hidrataciju kako bi se obezbedila dobra hidratacija tela i olakšao
proces ozdravljenja.
12.4 Higijena i nega rane:

Detaljno objasniti postoperativnu negu rane, uključujući promene obloga, održavanje
čistoće i suvoće, i prepoznavanje znakova infekcije ili komplikacija.
12.5 Saveti za prevenciju komplikacija:

 Edukovati pacijenta o znacima i simptomima komplikacija poput infekcije, krvarenja
ili tromboze, i uputiti ih kada da potraže medicinsku pomoć.
 Podstaknuti redovno praćenje sa lekarom radi evaluacije napretka oporavka i
eventualne prilagodbe terapije.
12.6 Psihološka podrška:

 Pružiti podršku i razumevanje pacijentima koji se suočavaju sa emocionalnim
izazovima tokom procesa oporavka.
 Uputiti pacijente na dostupne resurse za psihološku podršku, kao što su savetovanje ili
grupe podrške.
Ovo uputstvo treba prilagoditi individualnim potrebama i karakteristikama svakog

pacijenta, uzimajući u obzir specifičnosti njihove operacije, zdravstveno stanje i socijalne
okolnosti. Važno je osigurati da pacijenti jasno razumeju sve informacije i da se osećaju
podržano tokom procesa oporavka
13. ZAKLJUČAK
Zaključak ovog specijalitičkog rada naglašava važnost kineziterapije i sveobuhvatnog
pristupa u rehabilitaciji pacijenata nakon operacija na srcu ili plućima. Kroz detaljan pregled
anatomije i fiziologije srcanih valvula, valvularnih mana, hirurgije valvula, kardiovaskularne
rehabilitacije, kao i specifičnih programa rehabilitacije nakon ugradnje veštačkih valvula,
uočavamo ključne tačke u tretmanu i podršci ovim pacijentima.
33
Kineziterapija se pokazuje kao neophodan deo procesa oporavka, pružajući pacijentima
alate i tehnike koje poboljšavaju mobilnost, funkcionalnost, i kvalitet života. Edukacija
pacijenata o njihovoj bolesti, terapiji, i pravilnom izvođenju vežbi, kao i podrška i motivacija
tokom procesa oporavka, igraju ključnu ulogu u postizanju uspeha.
Kroz primenu pedagoških elemenata, terapeuti pružaju ne samo fizičku, već i emocionalnu
podršku pacijentima, osnažujući ih da preuzmu aktivnu ulogu u sopstvenom zdravlju.
Prevencija komplikacija poput duboke venske tromboze i pravilno upravljanje
postoperativnim stanjima dodatno su naglašeni kao važni aspekti u postoperativnoj nezi.
U krajnjem zaključku, saradnja između medicinskog osoblja i pacijenata ključna je za

uspešan oporavak. Kroz sveobuhvatan pristup, pacijenti imaju priliku da prevaziđu izazove
koje donosi operacija na srcu ili plućima, te da se vrate svakodnevnim aktivnostima sa većim
samopouzdanjem i kvalitetom života.
14. PRIKAZ PACIJENTA BR. 1

Uz prethodnu saglasnost pacijenata kori[teni su podaci iy lekarskog iyve[taja i terapijskog
kartona
PODACI O PACIJENTU:
Ime i prezime: I. Ć. pol: muški; starost: 48 godina; zanimanje: knjigovođa; porodični status:
živi u zajednici; reg.broj: 15948/2024; datum prema: 08.06.2024; datum otpusta: 14.06.2024.
PODACI DOBIJENI OD LEKARA/IZ LEKARSKE DIJAGNOZE:
LEKARSKA DIJAGNOZA:
1. Insuffitientio valvulae aortae gradus gravis.

2. Substitutio valvulae aortae cum mechanical cardiac prothesis Carbomedics supraanular
Top Hat;
3. Fibrilatio atriorum paroxismalis;
4. Hypertensio arterialis.
PRESKRIPCIJA LEKARA:
34
Prijem na kardiohirurgiji radi operativnog lečenja. Op. 10.06.2024. Substitutio valvulae
aortae; EF: 50%; extubatio: 10.06. u 19.40h.
1. Respiratorna kth
2. Vežbe DVT i PE po segmentima
3. Sedenje u postelji i preko ivice postelje
4. Vertikalizacija
5. Hod
ANAMNEZA: Pacijent je primljen u Centar za kardiohirurgiju nakon odluke kardiološko-

kardiohirurškog konzilijuma radi izvođenja operativnog zahvata. Prve simptome bolesti je
osetio pre 3 godine kada se javio kardiologu,gde je konstatovano početak stenoze aortnog
zalistka. Tada je dat savet za higijensko dijetetski režim.Unazad nekoliko godina zna za srčanu
insuficijenciju aortnog zaliska. U julu 2023. godine imao je paroksizam atrijalne fibrilacije i
tada je u terapiju uključen NOAK. Negira bolove u grudima, gušenje i gubitak svesti. Dobro
toleriše fizički napor. Od ranije se prati od strane gastroenterologa zbog steatoze jetre. Pre 5
godina mu je urađena holecistektomija. Nakon adekvatne preoperativne pripreme, dana
10.06.2024. godine urađena je gore navedena operacija, koja je protekla bez komplikacija.
Pacijent je isti dan ekstubiran u 19:40h. Dana 11.06. započet je program rane rehabilitacije. Na
odeljenju JIL-a (jedinica intenzivnog lečenja) proveo je 2 dana, nakon čega je prebačen na
odeljenje kardiohirurgije gde je nastavljen program rane rehabilitacije.
FR: HTA, LA+,HLP,gojaznost.
CILJEVI PACIJENTA: „Voleo bih da se ponovo vratim lakšem fizičkom treningu i redovnim
svakodnevnim obavezama“
FIZIOTERAPEUTSKI PREGLED:
Na dan pregleda pacijent se nalazi u polusedećem položaju, u tzv. Fowlerovom položaju.

Priključen je na invazivni arterijski monitoring. Hemodinamski stabilan. U predelu desne
pazušne jame plasiran je jedan dren, dok je drugi plasiran u predelu desne klavikule (rađena
mini invazivna video asistirana torakotomija).Zbog slabije gasne razmene pacijent je na
35
kiseoničnoj potpori (O2 8 l/min). Aktivna pokretljivost oba donja ekstremiteta je očuvana, dok
je aktivna pokretljivost desne ruke ograničena zbog prisustva drenova.
FIZIOTERAPIJSKI CILJEVI:
Poboljšanje respiratornog statusa, prevencija duboke venske tromboze i plućne embolije,

prevencija dekubitusa i poboljšanje tolerancije na napor.
FIZIKALNI TRETMAN:
I PO dan- pre podne: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije duboke venske tromboze i
plućne embolije po segmentima; posle podne: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije
duboke venske tromboze i plućne embolije, sjedenje na rubu postelje, vertikalizacija.
II PO dan –pre podne: respiratorna kineziterapija, dinamičke vežbe u stolici, hod po sobi;
posle podne: respiratorna kineziterapija, dinamičke vežbe u stolici, hod 20m
III PO dan- pre podne: dinamičke vežbe u stolici, hod 50-100m; posle podne: dinamičke vežbe
u stolici, hod 100-150m.
IV PO dan- edukacija za ADŽ.
REZULTATI FIZIOTERAPIJE:
Pacijent se otpušta na dalje kućno lečenje hemodinamski stabilan, adekvatno mobilisan uz rani
fizikalni tretman sproveden po danima.
EVALUACIJA OD STRANE PACIJENTA:
Pacijent je zadovoljan postignutim rezultatima, navodi da se oseća znatno bolje i da je

motivisan za dalji napredak.
SAVETI I PREPORUKE:
Pacijentu se savetuje da nastavi sa naučenim programom vežbi u kućnim uslovima.

Svakodnevna šetnja do osećaja zamora, uz postepeni povećanje distance hoda, nekoliko puta u
toku dana, najbolje u ranim jutarnjim, i kasnim večernjim satima. Dat savet za obavezni
higijensko dijetetski režim.
36
PODACI O PACIJENTU:
Ime i prezime: M. L. Pol: ženski; starost: 67. godina; zanimanje: penzioner; radni
status: nezaposlena; porodični status: živi u zajednici; reg.broj: 14352/2024; datum prema:
24.05.2024; datum otpusta: 03.06.2024; ustanova: KCCG.
PODACI DOBIJENI OD LEKARA / IZ LEKARSKE DIJAGNOZE:
LEKARSKA DIJAGNOZA:
1. Stenosis ostii arteriosi sinistri. Coronarographia facta.
2. Substitutio valvulae aortae cum biological cardiac prothesis Perceval M.
3. Hypertensio arterialis.
4. Fibrillatio atriorum paroxismalis postoperativa.
5. St. op. PTG lat. dex.
6. Gonarthrosis lat. sin.
Prijem na kardiohirugiju radi OP lečenja.OP. 29.05.2024; extubatio 30.05.2024 u

06.50 časova. EF 50%
1. Respiratorna KTH
2. Vežbe prevencije DVT i PE
4. Vertikalizacija
5. Hod
ANAMNEZA:
Pacijentkinja M. L. primljena je u Centar za kardiohirurgiju, nakon odluke

kardiološko-kardiohirurškog konzilijuma, radi operativnog zahvata. Od tegoba navodi brže
37
zamaranje, posebno prilikom hoda uz stepenice, praćeno gušenjem. Navodi da joj noge
povremeno otiču.
Pacijentkinja je 2022. godine bila hospitalizovana u Centru za kardiologiju kada je

ehokardiografski opisana teška aortna stenoza, urađena je i HDO koja je opisana kao uredna.
U novembru 2021. godine lečena je u OB Pljevlja zbog srčane dekompenzacije. Pacijentkinja
ima visoki krvni pritisak i na redovnoj je terapiji. 2015. godine operisala je desno koleno
(endoproteza), a na levom je dijagnostikovana gonartroza. Navodi da se kreće uz pomoć štapa.
Nakon opsežne preoperativne pripreme pacijentkinja je operisana dana 29.05, urađena

je gore navedena operacija. Dalji postoperativni tok je prošao bez komplikacija. Pacijentkinja
je ekstubirana 30.05. i isti dan je uključena u program rane rehabilitacije.
FR: pušač, HTA.
CILJEVI PACIJENTA: „Želim da hodam i da se puno ne zamaram “.
Na dan pregleda pacijentkinja se nalazi u ležećem položaju na leđima sa podignutim

uzglavljem do 30 stepeni. Priključena je invazivni arterijski monitoring. Hemodinamski
stabilna. Zbog slabije gasne razmene pacijentkinja je na kiseoničnoj potpori (O2 6 l/min). U
predelu grudnog koša plasirana su dva drena, jedan medijastinalni, a drugi torakalni, levo. Na
pregledu se uočava prevoj u gornjoj 1/3 grudnog koša, rađena je mini invazivna sternotomija.
Pacijentkinja se žali na bol u grudnom košu, koji je posebno izražen u predelu levog
torakalnog drena. Aktivni pokreti u gornjim ekstremitetima su očuvani, dok su pokreti u
donjim ekstremitetima ograničeni, posebno pokretljivost levog kolena.
Poboljšanje respiratornog statusa, prevencija duboke venske tromboze, prevencija

dekubitusa, poboljšanje tolerancije na napor, poboljšanje pokretljivosti levog kolena.
FIZIKALNI TRETMAN:
I PO dan: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije duboke venske tromboze i

plućne embolije, aktivno-potpomognute vežbe za levo koleno, dozirano;
38
II PO dan: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije duboke venske tromboze i
plućne embolije, aktivno-potpomognute vežbe za levo koleno, vertikalizacija;
III PO dan: pre podne: dinamičke vežbe u stolici, hod uz ivicu kreveta; posle podne:
dinamičke vežbe u stolici, hod po sobi;
IV PO dan: pre podne: dinamičke vežbe u stolici, hod 20m; posle-podne; dinamičke
vežbe u stolici, hod 50m;
V PO dan: edukacija za ADŽ.
Pacijentkinja se otpušta na dalje kućno liječenje hemodinamski stabilna, adekvtno

mobilisana uz rani fizikalni tretman.
Pacijentkinja je zadovoljana postignutim rezultatima i što je uspela da poveća distancu

hoda bez zamora.
SAVETI I PREPORUKE:
Nastaviti sa naučenim vežbama u kućnim uslovima. Svakodnevna šetnja do zamora, sa

postepenim povećanjem distance hoda.

PODACI O PACIJENTU:
Ime i prezime: Lj. K. Pol: muški; starost: 78. godina; zanimanje: penzioner; radni
status: nezaposlen; porodični status: živi u zajednici; reg.broj: 14232/2024; datum prema:
23.05.2024; datum otpusta: 02.06.2024; ustanova: KCCG.
PODACI DOBIJENI OD LEKARA / IZ LEKARSKE DIJAGNOZE:
LEKARSKA DIJAGNOZA:
1. Stenosis ostii arteriosi sinistri. Coronarographia facta.
39
2. Substitutio valvulae aortae cum biological cardiac prothesis Avalus Medtronic NO
23.
3. Status post PCI cum implatationem stenti ad RCA et CX aaII.
4. Block rami sinistri fasciculi hisi
5. Hypertensio arterialis;
6. Diaabetes melliu tip 2;
7. fiblliratio atriorum paroxismalis
Prijem na kardiohirugiju radi OP lečenja.OP. 29.05.2024; extubatio 30.05.2024 u

07.20 časova. EF 40%
1. Preoperativna priprema
2. Respiratorna KTH
3. Vežbe prevencije DVT i PE
5. Vertikalizacija
6. Hod hodnikom 50 do 200 m
ANAMNEZA:
Pacijent Lj. K. primljen je u Centar za kardiohirurgiju, nakon odluke kardiološko-

kardiohirurškog konzilijuma, radi izvođenja operativnog zahvata. Navodi da je pre par meseci
imao krizu svesti, prethodno nije imao bolove u grudima, gušenje i lupanje srca. Tada
pregledan od strane neurologa i ORL, radjen dopler KS vrata bez značajnih stenoza. U oktobru
2022.godine bio hospitalizovan na Klinici za kardiologiju, zbog angioznih tegoba,
implementiran stent RCA i CX. Posle procedure zbog hematoma desne ruke radjen MDCT
praćen od strane vaskularnog hirurga ambulantno. Ranije verifikovana atrijalna fibrilacija-
PAF, uzima NOAK. Registrovana aortna stenoza umerenog stepena. Pacijent ima hipertenziju
od 2019.godine na redovnoj terapiji i DM tip2, bivši pušač, hereditet. Pacijent navodi da je
samostalan u ADŽ. Nakon opsežne preoperativne pripreme pacijent je operisan 29.05.2024.
40
Dalji postoperativni tok je prošao bez komplikacija. Pacijent je ekstubiran 30.05.2024 i isti
dan je uključen u program rane rehabilitacije.
FR: pušač, HTA;DM tip 2.
CILJEVI PACIJENTA: „Želim da povratim svoju snagu, da nemam krize svesti i da se što
pre vratim ADŽ“.
Pacijent na dan pregleda svestan, orjentisan, eupnoičan u miru, acijanotičan,

anikteričan, srednje uhranjen, afebrilan. Priključen je invazivni arterijski monitoring.
Hemodinamski stabilan. Zbog slabije gasne razmene pacijen je na kiseoničnoj potpori (O 2 4
l/min). U predelu grudnog koša plasirana su dva drena, jedan medijastinalni, a drugi torakalni,
levo. Pacijent se ne žali na bolove, oseća lakšu nelagodnost u predelu drnova. Aktivni pokreti
u gornjim i donjim ekstremitetima su očuvani.
Uspostaviti saradnju, edicirati metodama postoperativne KTH, poboljšanje ventilacje

pluća (RKTH), poboljšanje tolerancije na napor, smanjene potrebe za hospitalizacijom..
FIZIKALNI TRETMAN:
I PO dan: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije duboke venske tromboze i

plućne embolije (distalnni segmenti);
II PO dan: respiratorna kineziterapija, vežbe prevencije duboke venske tromboze i

plućne embolije (distalni +sr ednji segmenti), obuka kašlja, iskašljavanje, masaža grudnog
koša, vertikalizacija;
III PO dan: pre podne: dinamičke vežbe u stolici, hod uz ivicu kreveta; posle podne:
dinamičke vežbe u stolici, hod po sobi;
IV PO dan: pre podne: dinamičke vežbe u stolici, hod 50m;RKTH; posle-podne;

dinamičke vežbe u stolici, hod 100 m duž hodnika;
V PO dan: edukacija za ADŽ.
41
Pacijent se otpušta na dalje kućno liječenje hemodinamski stabilan, adekvtno

mobilisan uz rani KTH program.
Pacijent je zadovoljan postignutim rezultatima posebno što može duže da hoda bez
zamora.
SAVETI I PREPORUKE:
Nastaviti sa naučenim vežbama kako bi povećao toleranciju na fizički napor i distancu

hoda.
17. PRILOZI
Slika br 1 Anatomija i fiziologija srčanih valvula
42
Slika br 2 https://drvelicki.com/pitanja-i-odgovori/minimalno-invazivna-kardiohirurgija
Slika br. 3 Zaštitni položaj zbog čuvanja grudne Slika br. 4 Izgled pacijenta sa mini rezom
kosti prilikom ustajanja kod inovativne metode torakotomije.
43
Vežbe disanja 1.postoperativni dan Vertikalizacija pacijenta 2.postopertivni dan
44
Hod po sobi 3. postoperativni dan Hod hodnikom 4.postoperativni dan
18. LITERATURA
1. Moore, K. L., & Agur, A. M. R. (2014). Essential Clinical Anatomy (5th ed.).
Lippincott Williams & Wilkins.
https://books.google.me/books/about/Essential_Clinical_Anatomy.html?
id=AdeCAwAAQBAJ&redir_esc=y
2. Schoen, F. J. (2005). Evolving concepts of cardiac valve dynamics: the continuum of

development, functional structure, pathobiology, and tissue engineering. Circulation,
118(18), 1864-1880.
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.108.805911
3. Nishimura, R. A., et al. (2014). 2014 AHA/ACC Guideline for the Management of
Patients With Valvular Heart Disease: Executive Summary. Journal of the American
College of Cardiology, 63(22), 2438-2488.
4. Medicinski rad: Nkomo, V. T., Gardin, J. M., Skelton, T. N., Gottdiener, J. S., Scott,
C. G., & Enriquez-Sarano, M. (2006). Burden of valvular heart diseases: a population-
45
based study. The Lancet, 368(9540), 1005-1011.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16980116/
5. Baumgartner, H., et al. (2017). 2017 ESC/EACTS Guidelines for the management of
valvular heart disease. European Heart Journal, 38(36), 2739-2791.
6. Prim.dr. Predrag Anđelić Rehabilitacija kardiovaskularnih bolesnika, Treće poglavlje

str. 165, izdanje 1992, ZAD Beograd
7. American Heart Association - "Cardiac Rehabilitation":

https://www.heart.org/en/health-topics/cardiac-rehab
8. Slobodan Dodić, Procena funcionalne sposobnosti I principi kardijalne rehabilitacije,

izdanje 2018, poglavlje 6 strana 93
9. Slobodan Dodić, Procena funcionalne sposobnosti I principi kardijalne rehabilitacije,

10. PrimDr Predrag Anđelić, Rehabilitacija kardiovaskularnih bolesnika, ZAD 1992,

Beograd, treće poglavlje, str 166
11. Slobodan Dodić, Procena funcionalne sposobnosti i principi kardijalne rehabiitacije,
12. , Milena Paunovic, Priručnik za polaganje stručnog ispita fizioterapeuta i radnjih
terapeutagradski zavod za javno zdravlje Beograd, str 224
13. Internet članak https://www.viennaoffices.at/ba/Newsroom/Obavijesti-za-medije/Bec-
Novom-metodom-operacije-srcanog-zaliska-do-oporavka-istog-dana
14. Dr.Sci.med Živojin Jonjev , SRCE Novi Sad, decembar 2009,
15. Braveman, B. (2018). Postoperative respiratory complications: Time to focus on
preoperative optimization. Journal of Thoracic Disease, 10(Suppl 12), S1412-S1415.
16. Rodriques, N. C., et al. (2020). Incentive spirometry for prevention of postoperative
pulmonary complications in upper abdominal surgery. Cochrane Database of
Systematic Reviews, (2), CD006058.
17. Swift, B. (2019). Early mobilization after cardiac surgery: Integrating evidence and
practice. British Journal of Cardiac Nursing, 14(5), 230-236.
46
18. Oldridge, N. B. (2019). Cardiac rehabilitation in patients with coronary heart disease.
Heart, 105(13), 957-968.
19. Munnangi, S., et al. (2018). Early mobilization of patients who have had a cardiac
surgery: A systematic review. Physical Therapy, 98(9), 810-816.
20. Hulzebos, E. H., et al. (2015). Preoperative intensive inspiratory muscle training to
prevent postoperative pulmonary complications in high-risk patients undergoing
CABG surgery: A randomized clinical trial. JAMA, 313(15), 1535-1542.
21. Nair, A. K., et al. (2018). Early mobilization reduces duration of mechanical
ventilation and intensive care unit stay in patients with acute respiratory failure.
Critical Care, 22(1), 1-9
22. Agostini, P., et al. (2017). Early rehabilitation in the intensive care unit: An integrative
literature review. Journal of Clinical Nursing, 26(23-24), 3195-3205.
23. Herdy, A. H., et al. (2019). Recommendations of the Brazilian Society of Cardiology
for cardiac rehabilitation guidelines (2019). Arquivos Brasileiros de Cardiologia,
113(5), 787-823.
24. Slobodan Dodić, Procena funcionalne sposobnosti i principi kardijalne rehabilitacije,

izdanje 2018,Novi Sad,poglavlje 4.3.6 strana 74-75
25. Vujisić – Tešić B, Krotin M , Ehokardiografski nalaz u različitim srčanim oboljenjima.

Kardiologija , Zavod za udžbenike , Beograd 2011, strana 167-255
26. Baumgarther H, Valk V,Bax JJ et al. 2017 ESC/EACTS Guidelines for the
management of valvular hearth disease. Eur heart J.2017 Sep 21;38 (36):2739-2791
27. O’Gara PT, Loscalzo J, Vascular Hearth disease. In Jameson JJ, Fauci SA,Kasper DI,
Hauser LS, Dongo DI, Localzo J (eds): Harrrison’s Principles of Internal Medicine
20th edition , Mc Graw-Hill Education: 1528-52
28. Mackay J, Mensah G. Atlas of Heart Disease and Stroke. Geneva: WHO; 2004.
29. Burke GL, Bell RA. Trends in Cardiovascular Disease: Incidence and Risk Factors. In:
Wong ND ed. Preventive Cardiology. New York: McGraw-Hill. 2000;p: 21-46.
30. WHO. World Health Report 2004: Changing history, Geneva: WHO, 2004.
47
31. Mozaffarian D, Benjamin EJ, Go AS, Arnett DK, Blaha MJ, Cushman M, et al. Heart
disease and stroke statistics-2015 update: a report from the American Heart
Association. Circulation. 2015;131: e29–e322.
32. Brett Sears, PT, A Walkthrough of Cardiac Rehab Phases 1-4 (verywellhealth.com)
https://www.verywellhealth.com/four-phases-of-cardiac-rehabilitation-2696089
33. The Four Phases of Cardiac Rehabilitation - UPMC Western Maryland (wmhs.com)
https://www.wmhs.com/4-phases-cardiac-rehab/
34. Cardiac Rehab, https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/22069-cardiac-rehab
35. Cardiac Rehabilitation: Phases, Benefit and Exercises

https://healthlibrary.askapollo.com/cardiac-rehabilitation/
36. MrSci Miljana Pavlović, Kineziterapija u procesu rehabilitacije obolelih od

kardiovaskularnih bolesti, Viša medicinska škola Beograd, izdanje 2002, str 74
37. PrimDr Predrag Anđelić, Rehabilitacija kardiovaskularnih bolesnika, primdr Predrag

Anđelić, ZAD 1992, Beograd, treće poglavlje, str 168
38. Rehabilitacija pacijenata nakon operativnog zahvata na srcu, izdanje br 34 , 2013

https://medicalcg.me/rehabilitacija-pacijenata-nakon-operativnog-zahvata-na-srcu/
39. Radović, Mina M,Biomarkeri akutnog oštećenja bubrega nakon kardiohirurških

operacija odraslih pacijenata, Univerzitet u Beogrdu Medicinski fakultet,
https://nardus.mpn.gov.rs/handle/123456789/10279
40. Minimalno invazivna kardio hirurgija

https://drvelicki.com/pitanja-i-odgovori/minimalno-invazivna-kardiohirurgija

izdanje 2018,Novi Sad,poglavlje 6 strana 87-88
42. Slobodan Dodić, Procena funcionalne sposobnosti i principi kardijalne rehabilitacije, S

izdanje 2018,Novi Sad,poglavlje 6 strana 91
48
43. MrSci Miljana Pavlović,Kineziterapija u procesu rehabilitacije obolelih od
kardiovaskularnih bolesti, Viša medicinska škola Beograd, izdanje 2002, poglavlje 3,
str 54
izdanje 2018,Novi Sad,poglavlje 6 strana 86
45. MrSci Miljana Pavlović, Kineziterapija u procesu rehabilitacije obolelih od

kardiovaskularnih bolesti, Viša medicinska škola Beograd, izdanje 2002, poglavlje 2,
str 34
46. Kalinić, M. (2022). Fizioterapija nakon kardiokirurškog zahvata na srcu, Zagreb:
Zdravstveno veleučilište, https://urn.nsk.hr/urn:nbn:hr:139:369113
BIOGRAFIJA STUDENTA
Ana Đorđević, rođena 21. decembra 1970. godine u Kragujevcu, završila sam osnovnu
i srednju medicinsku školu u rodnom gradu. Školske 1989/90 godine sam upisala Višu
medicinsku školu u Zemunu, gde sam diplomirala 1992. godine i stekla zvanje Višeg
fizioterapeuta. Stručnu praksu obavila sam na Vojnomedicinskoj akademiji (VMA) u
Beogradu.
2007. godine sam završila jednogodišnje studije na Fakultetu za primenjenu

fizioterapiju u Igalu, gde sam stekla zvanje BAPP Fizioterapije.
Nakon udaje 1995. godine preselilam se u Crnu Goru, gde je do 2001. godine radila u
privatnoj fizioterapeutskoj ordinaciji.
49
Od oktobra 2001. godine sam zapošljena u Kliničkom centru Crne Gore (KCCG) na
odeljenju fizikalne medicine i rehabilitacije, gde i danas radim
50

Ana Đorđević Specijalistički Rad v2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ana Đorđević Specijalistički Rad v2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET CRNE GORE

Medicinski fakultet- Podgorica

PRIMENA KINEZITERAPIJE U RANOJ REHABILITACIJI

PRIMENA KINEZITERAPIJE U RANOJ REHABILITACIJI NAKON VALVULARNE

Predmet:Kardiopulmonalna fizioterapija Student:Ana Đorđević

Igalo, jun 2024.

2. ANATOMIJA I FIZIOLOGIJA SRČANIH VALVULA.................................................4

2.1 Atrioventrikularne valvule:................................................................................................4

2.2 Semilunarne valvule:..........................................................................................................4

2.3 Fiziološka uloga srčanih valvula:.......................................................................................4

3. VALVULARNE MANE SRCA.......................................................................................5

3.1 Aortna stenoza...............................................................................................................5

3.2 Aortna insuficijencija....................................................................................................5

3.3 Mitralna stenoza............................................................................................................6

3.4 Mitralna isuficijencija...................................................................................................6

3.5 Trikuspidna stenoza......................................................................................................7

3.6 Trikuspidna isuficijencija..............................................................................................7

3.7 Pulmonalna valvula.......................................................................................................7

4.1 Istorijska zanimljivost.......................................................................................................8

4.2 Vrste veštačkih valvula.................................................................................................8

4.3 Karakteristike idealne veštačke valvule (6).........................................................................9

5. INOVATIVNE METODE U VALVULARNOJ HIRURGIJI.........................................9

6. POSTOPERATIVNE KOMPLIKACIJE NAKON OPERACIJE SRČANIH

6.1 Tromboembolijske komplikacije................................................................................11

6.2 Infektivni endokarditis................................................................................................12

6.3 Hemolitička anemija...................................................................................................12

6.5 Dehiscencija veštačke valvule.........................................................................................13

6.6 Ugrađivanje nesrazmerno male valvule...........................................................................13

6.8 Naprasna smrt..................................................................................................................14

7.1 Indikacije i kontraindikacije za ranu rehbilitaciju kod postoperativnih KH pacijenata

7.2 Ciljevi kardio-vaskularne rehabilitacije......................................................................15

7.3 Benefiti programa kardiovaskularne rehabilitacije.....................................................16

7.4 Uloga i značaj kardiohiruške tehnike na kvalitet postoperativne medicinske rehablitacije

7.5 Operativna trauma............................................................................................................17

7.6 Vantelesni krvotok...........................................................................................................17

7.7 Faze rehabilitacije nakn kardio- hiruškog zahvata...........................................................18

7.8 Fizioterapeutski pregled i uloga fizioterapeuta u lečenju i rehabilitaciji.........................19

8. RANA MEDICINSKA REHABILITACIJA BOLESNIKA NAKON UGRADNJE

8.1 Vežbe disanja kao preventiva kardio-pulmonalnih komplikacija u inaktivitetu..............23

8.2 Značaj pravilnog disanja..................................................................................................24

8.3 Prevencija i tretman kardiovaskularnih komplikacija u inaktivitetu................................26

8.4 Kinezi-terapijski program vežbi u bolesnika nakon operacije valvule (preoperativni i

8.4.1 Preoperativna faza:........................................................................................................26

9. PROGRAM KINEZITERAPIJE PO DANIMA ZA PACIJENTE NAKON

9.1 Prvi dan nakon operacije..................................................................................................28

9.2 Drugi dan nakon operacije...............................................................................................29

9.3 Treći, četvrti i peti dan nakon operacije...........................................................................29

10. NYHA klasifikacija........................................................................................................30

11. PEDAGOŠKI PRISTUP.................................................................................................31

12. UPUTSTVO OPERISANIM BOLESNICIMA..............................................................32

12.1 Medikamentozna terapija:..............................................................................................32

12.2 Fizička aktivnost i rehabilitacija....................................................................................32

12.3 Ishrana i hidratacija:.......................................................................................................32

12.4 Higijena i nega rane:......................................................................................................33

12.5 Saveti za prevenciju komplikacija:................................................................................33

12.6 Psihološka podrška:........................................................................................................33

14. PRIKAZ PACIJENTA BR. 1.........................................................................................34

15. PRIKAZ PACIJENTA BR. 2.........................................................................................36

16. PRIKAZ PACIJENTA BR. 3.........................................................................................39

Specijalistički rad "Primena kineziterapije u ranoj rehabilitaciji nakon valvularne hirurgije"

KVB – kardiovaskularne bolesti

SZO – svetska zdravstvena organizacija

DVT – duboka venska tromboza

HTA- visoki krvni pritisak