मुख्य सरं क्षक

ीमान मदन िदलावर

कै िबनेट मत्रं ी, कूल िशक्षा, सं कृ त िशक्षा एवं पचं ायती राज (राज थान सरकार )

सरं क्षक
ी नवीन जैन (आईएएस)
सिचव, कूल िशक्षा, भाषा एवं पु तकालय िवभाग, राज थान सरकार, जयपरु

अिवचल चतुवेर्दी (आईएएस)

रा य पिरयोजना िनदेशक एवं आयक्त
ु
राज थान कूल िशक्षा पिरषद् जयपरु

ी आशीष मोदी (आईएएस)

िनदेशक, मा यिमक िशक्षा
बीकानेर, राज थान

मुख्य मागर्दशर्क

डॉ. अिनल कुमार पालीवाल

अितिरक्त रा य पिरयोजना िनदेशक
राज थान कूल िशक्षा पिरषद् जयपरु

योित ककवानी
अितिरक्त रा य पिरयोजना िनदेशक
राज थान कूल िशक्षा पिरषद् जयपरु

संयोजक एवं मागर्दशर्क

ीमती उिमर्ला चौधरी

उपिनदेशक, गणु व ा एवं प्रिशक्षण
राज थान कूल िशक्षा पिरषद् जयपरु

सहयोगकतार्
रमेश चंद मान
सहायक िनदेशक, राज थान कूल िशक्षा पिरषद् जयपरु

लेखन
जगराम मीणा
विर अ यापक, रा.उ.मा.िव. सरु िसंहपरु ा, ददू ू (राज.)
 ∑§ˇÊÊ - vÆ
Áfl·ÿ — ‚¥S∑ΧÃ
•ŸÈ∑˝§◊ÁáÊ∑§Ê
πá«U-(∑§)
v. •¬Á∆UÃÊfl’ÊäÊŸ◊˜ (∞∑§— ‚⁄U‹— ªlÊ¥‡Ê—) - Æ} •¥∑§
(v) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄U◊˜
(w) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄U◊˜
(x) ‡ÊË·¸∑§¬˝ŒÊŸ◊˜
(y) •ŸÈë¿UŒÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊˜
πá«U-(π)
w. ⁄UøŸÊà◊∑¥§ ∑§Êÿ¸◊ - vz •¥∑§
(v) •ŸÈflÊŒ∑§Êÿ¸◊˜ - Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ— flÊÄÿÊŸÊ¥ ‚¥S∑ΧÃ÷Ê·ÿÊ •ŸÈflÊŒ—
(w) ‚VUÃÊäÊÊÁ⁄UÃ◊˜ •ÊÒ¬øÊÁ⁄U∑§◊˜ •ÕflÊ •ŸÊÒ¬øÊÁ⁄U∑¥§ ¬òÊ‹πŸ◊˜
(x) ‚¥∑§ÃÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ •ÕflÊ ÁøòÊÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ flÊÃʸ‹Ê¬ ‹πŸ◊˜
(y) ÉÊ≈UŸÊ∑˝§◊Sÿ ‚¥ÿÊ¡Ÿ◊˜
πá«U-(ª)
x. •ŸÈ¬˝ÿÈÄà - √ÿÊ∑§⁄UáÊ◊˜ - wz •¥∑§
(v) ‚¥ÁäÊ ¬˝∑§⁄UáÊ◊˜
(w) ‚◊Ê‚ ¬˝∑§⁄UáÊ◊˜
(x) ∑§Ê⁄U∑§ÊÁáÊ - ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ—
(y) ¬˝àÿÿÊ— •ÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ¬˝‡ŸÊÁŸ
(z) •√ÿÿ ¬ŒÊÁŸ ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ
({) ©U¬‚ªÊ¸— ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ
(|) ‡ÊéŒ-M§¬ÊÁáÊ—
(}) äÊÊÃÈ-M§¬ÊÁáÊ—
(~) ‚¥ÅÿÊôÊÊŸ◊˜
πá«U-(ÉÊ)
y. ¬Á∆UÃÊfl’ÊäÊŸ◊˜ - xw •¥∑§
(v) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ¬˝‡ŸÊ—
(w) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ∞∑§— ªlÊ¥‡Ê—, ¬lÊ¥‡Ê—, ŸÊ≈˜UÿÊ¥‡Ê—
(x) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ¬lÊ¥‡ÊSÿ Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ ‚¬˝‚XU ÷ÊflÊÕ¸‹πŸ◊˜
(y) •ãflÿ‹πŸ◊˜ Á⁄UÄÃSÕÊŸ ◊Êäÿ◊Ÿ
(z) ¬˝‡ŸÁŸ◊ʸáÊ◊˜
({) ¬ÿʸÿ Áfl‹Ê◊¬Œ ◊‹Ÿ◊˜
(|) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ‡‹Ê∑§mÿ‹πŸ◊˜
(}) ∞∑§Sÿ ªl¬Ê∆USÿ Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ ‚Ê⁄U‹πŸ◊˜
2
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (∑§) πá«U - •¬Á∆UÃÊfl’ÊäÊŸ◊˜
(v) •ÁSà Œ©U‹ÊÅÿÊ ª˝Ê◊—– ÃòÊ ⁄UÊ¡Á‚¥„U— ŸÊ◊ ⁄UÊ¡¬ÈòÊ— fl‚Áà S◊—– ∞∑§ŒÊ ∑§ŸÊÁ¬ •Êfl‡ÿ∑§ ∑§Êÿ¸áÊ ÃSÿ ÷Êÿʸ
’ÈÁhU◊ÃË ¬ÈòÊ mÿÊ¬ÃÊ Á¬ÃȪθ„¥U ¬˝Áà øÁ‹ÃÊ– ◊ʪ¸ ª„UŸ∑§ÊŸŸ ‚Ê ∞∑¥§ √ÿÊÉÊ˝¥ ŒŒ‡Ê¸– ‚Ê √ÿÊÉÊ˝◊ʪë¿UãÃ¥ ŒÎc≈˜UflÊ
äÊÊc≈˜UÿʸØ ¬ÈòÊÊÒ ø¬≈UÿÊ ¬˝„Uàÿ ¡ªÊŒ˜U - ““∑§Õ◊∑Ò§∑§‡ÊÊ √ÿÊÉÊ˝÷ˇÊáÊÊÿ ∑§‹„¥U ∑ȧM§Õ—? •ÿ◊∑§SÃÊflÁmU÷íÿ
÷ÈíÿÃÊ◊˜– ¬‡øÊŒ˜ •ãÿÊ ÁmUÃËÿ— ∑§Á‡øÀ‹ˇÿÃ–”” ßUÁà üÊÈàflÊ √ÿÊÉÊ˝◊Ê⁄UË ∑§ÊÁøÁŒÿÁ◊Áà ◊àflÊ √ÿÊÉÊ˝Ê ÷ÿÊ∑ȧ‹ÁøûÊÊ
Ÿc≈U—–
v. ∞∑§ ¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) ⁄UÊ¡Á‚¥„U— ∑ȧòÊ fl‚ÁÃS◊—?
(’) ⁄UÊ¡Á‚¥„USÿ ÷Êÿʸ ŸÊ◊ Á∑§◊˜ •Ê‚ËÃ?
(‚) •Êfl‡ÿ∑§ ∑§Êÿ¸áÊ ÷Êÿʸ ’ÈÁh◊ÃË ∑ȧòÊ øÁ‹ÃÊ?
(Œ) ’ÈÁhU◊ÃË ª„UŸ∑§ÊŸŸ Á∑¥§ ŒŒ‡Ê¸—?
w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄U◊˜ -
(•) Œ©U‹ÊÅÿÊ ª˝Ê◊ ∑§— fl‚Áà S◊—?
(’) ’ÈÁhU◊ÃË ∑§Ÿ ‚„U Á¬ÃȪθ„¥U ¬˝Áà øÁ‹ÃÊ?
(‚) ¬ÈòÊmÿÊ Á∑¥§ ÷ˇÊáÊÊÿ ∑§‹„¥U ∑ȧM§Õ—?
x. •Sÿ ªlÊ¥‡ÊSÿ ‚◊ÈÁøÃ¥ ‡ÊË·¸∑¥§ Á‹πØ -
y. •ŸÈë¿UŒÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
(•) ““⁄UÊ¡Á‚¥„U— ŸÊ◊ ⁄UÊ¡¬ÈòÊ— fl‚Áà S◊—–”” •ÁS◊Ÿ flÊÄÿ ∑§Ãθ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(’) ª„UŸ∑§ÊŸŸ ‚Ê ∞∑¥§ √ÿÊÉÊ˝¥ ŒŒ‡Ê¸ - •òÊ Áfl‡Ê·áÊ ¬Œ øÿŸ◊˜?
(‚) ª„UŸ∑§ÊŸŸ ’ÈÁh◊ÃË ∞∑¥§ √ÿÊÉÊ˝¥ ŒŒ‡Ê¸— - •òÊ ‚¥ôÊÊ SÕÊŸ ‚fl¸ŸÊ◊ ¬˝ÿÊª ∑ȧL§Õ—?
(Œ) ŒÎc≈˜UflÊ ‡ÊéŒSÿ ¬ÿʸÿ ¬Œ¥ ÁøŸÈÃ
w. ‚¥‚Ê⁄‘U •Ÿ∑§Ê— ´§Ãfl— ÷flÁãÃ, Á∑§ãÃÈ ÷Ê⁄UÃfl·¸ ·æ˜§´§Ãfl— ¬˝◊ÈπÊ— ‚ÁãÖ ÃÊ‚Ê¥ ŸÊ◊ÊÁŸ fl‚ã×, ª˝Ëc◊—,
fl·Ê¸—, ‡Ê⁄UŒ˜, „U◊ã×, Á‡ÊÁ‡Ê⁄U— ‚ÁãÖ ∞ÃÊ‚È ´§ÃÈ·È fl·¸ÃÊ— •Áà ◊„Uàfl◊˜ •ÁSà ÿÃÊ Á„U ÷Ê⁄UÃŒ‡Ê— ∞∑§—
∑ΧÁ·¬˝äÊÊŸ Œ‡Ê— •ÁSÖ ÷Ê⁄UÃfl·¸Sÿ ∑Χ·∑§Ê— ª˝Ê◊·È ∞fl fl‚Áãà Ã fl·Ê¸ÿÊ¥ ∞fl¥ ÁŸ÷¸⁄UÊ— ÷flÁãÖ ª˝Ëc◊ÃʬŸ
‚ãÃåÃÊ˘ÿ¥ ‹Ê∑§— fl·Ê¸‚◊ÿ ‚ÈπÊŸÈ÷fl¥ ∑§⁄UÊÁÖ ∑Χ·∑§Ê— ’‹ËflŒÊ¸Ÿ˜ ‚¥◊Êíÿ ˇÊòÊ∑§·¸áÊ◊˜ •Ê⁄UèÊãÃ– ˇÊòÊ·È
∞fl ÷ÍÁ⁄U ‡ÊSÿ¥ ¬˝¡ÊÿÃ– ‚ÈflÎc≈˜UÿÊ ◊ÊŸflSÿ ¡ËflŸ¥ ÁŸ¸ÁflÉŸ¥ ¬˝ø‹ÁÖ »§‹¥ ¬Èc¬¥ ‹ÃÊ ¬ÊŒ¬ÊŒÿ— flŸS¬Ãÿ—
¬˝‚ãŸÃÊ◊˜ •Á÷√ÿ¥¡ÿÁãÖ ‚Êÿ¥ ‚◊ÿ ªÊfl— flŸÊØ ¬˝ÁÃÁŸflÎàÿ ªÊc∆U◊Ȭªë¿UÁãÖ ÿÈflÃ◊— flÎˇÊ‡ÊÊπÊ·È
ŒÊ‹ÊŸãŒ◊˜ •ŸÈ÷flÁãÖ ’˝¡Sÿ◊ÁãŒ⁄‘U·È ÉÊ⁄UÊë¿U≈UÊŒ‡Ê¸Ÿ◊˜ ‚í¡Ê ¬˝Ê⁄UèÿÃ flÎãŒÊflŸ ÃÈ ‚fl¸òÊ ⁄UÊ‚‹Ë‹Ê Œ‡Ê¸Ÿ¥
÷flÁÖ

3
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 v. ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) ÷Ê⁄UÃfl·¸ ∑§Áà ´§Ãfl— ¬˝◊ÈπÊ ‚ÁãÃ?
(’) ∑ΧÁ· ¬˝äÊÊŸ— ∑§— Œ‡Ê— •ÁSÃ?
(‚) ∑Χ·∑§Ê— ∑ȧòÊ fl‚ÁãÃ?
(Œ) ÷Ê⁄UÃfl·¸Sÿ ∑Χ·∑§Ê— ∑§·È fl‚ÁãÃ?
w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) cÊ«˜U´§Ãfl— ∑§ ‚ÁãÃ?
(’) ∑Χ·∑§Ê— ∑§Õ¥ ˇÊòÊ∑§◊¸áÊ◊˜ •Ê⁄U÷ãÃ?
(‚) flÎãŒÊflŸ ∑§Sÿ Œ‡Ê¸Ÿ¥ ÷flÁÃ?
x. •SÿªlÊ¥‡ÊSÿ ©UÁøÇÊË·¸∑¥§ Á‹πÖ
y. •ŸÈë¿UŒ •ÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
(•) “ª˝Ëc◊ÃʬŸ ‚ãÃåÃÊ˘ÿ¥ ‹Ê∑§— flcÊʸ‚◊ÿ ‚ÈπÊŸÈ÷fl¥ ∑§⁄UÊÁÔ •òÊ ∑§Ãθ¬Œ◊˜ •ÁSà –
(’) ‚ÈflÎc≈U˜ÿÊ ◊ÊŸflSÿ ¡ËflŸ¥ ÁŸÁfl¸ÉŸ¥ ¬˝ø‹ÁÖ •ÁS◊Ÿ flÊÄÿ Áfl‡Ê·áʬŒ◊˜ •ÁSÖ
(‚) ““Ã fl·Ê¸ÿÊ¥ ∞fl ÁŸ÷¸⁄UÊ— ‚ÁãÖ”” •òÊ “Ã” ßUÁà ‚fl¸ŸÊ◊Sÿ ‚¥ôÊʬŒ◊˜ •ÁSÖ
(Œ) ªlÊ¥‡Ê ““ŒÈ—πÊŸÈ÷fl◊˜”” ßUàÿSÿ Áfl‹Ê◊¬Œ¥ ÁøàflÊ Á‹πà -
(x) ÷Ê⁄UÃflcʸ— ∞∑§— ◊„UÊŸ Œ‡Ê— fløÃ– •ÁS◊Ÿ Œ‡Ê •Ÿ∑§ ¬˝Œ‡ÊÊ— ‚ÁãÖ Ã·È ¬˝ÊãÃ·È ‚Êê¬˝Ã¥ ⁄UÊ¡SÕÊŸ¬˝Œ‡Ê— ∞∑¥§
⁄UÊíÿ¥ fløÃ– •Sÿ ¬˝ÊãÃSÿ ⁄UÊ¡äÊÊŸË ¡ÿ¬È⁄U◊˜ •ÁSÖ ⁄UÊ¡SÕÊŸ ¬˝Œ‡ÊSÿ ∞Ãʌ·ʗ Áfl‡Ê·ÃÊ— ‚Áãà π‹È •ãÿòÊ
Ÿ ‹÷ãÃ– •Sÿ ¬˝Œ‡ÊSÿ ÷ÍÁ◊— flË⁄UÊáÊÊ¥ flË⁄UÊ¥ªŸÊŸÊÜø ¡ŸŸË fløÃ– •òÊ ◊„UÊ⁄UÊáÊÊ ¬˝Ãʬ—, ‚Ê¥ªÊ, ŒÈªÊ¸ŒÊ‚,
◊Ë⁄UÊ, ‚ŒÎ‡ÊÊ— flË⁄UÊ— ‚◊Èà¬ãŸÊ—– ¬Œ˜Á◊ŸË ¬ãŸÊ ‚ŒÎ‡ÿ— flË⁄UÊ¥ªŸÊ— ‚◊Èà¬ãŸÊ—– •ÿ¥ ¬˝Œ‡Ê— Ÿ ∑§fl‹¥ flË⁄UÊáÊÊ¥
÷ÍÁ◊— •Á¬ÃÈ ÁflŒÈ·Ê¥ ¡ã◊SÕ‹Ë ∑§Êÿ¸SÕ‹Ë ø fløÃ– ⁄UÊ¡SÕÊŸSÿ ⁄UÊ¡äÊÊŸË ¡ÿ¬È⁄¥U ‹ÉÊÈ∑§Ê‡ÊË ◊ãÿÃ– •òÊ
‚¥S∑ΧÃSÿ •Ÿ∑§ ÁflmÊã‚Ê— •÷flŸ– •ÁS◊Ÿ¬˝Œ‡Ê •Ÿ∑§ÊÁŸ Œ‡Ê¸ŸËÿ-SÕ‹ÊÁŸ ‚ÁãÖ •òÊ ’„Ufl— ¬ÿ¸≈U∑§Ê—
÷˝◊áÊÊÕ¸◊˜ •Êªë¿UÁãÖ
v. ∞∑§ ¬ŒŸ ©UûÊ⁄U◊˜ -
(•) ⁄UÊ¡SÕÊŸ ¬˝Œ‡ÊSÿ ⁄UÊ¡äÊÊŸË ∑ȧòÊ fløÃ?
(’) ‹ÉÊÈ∑§Ê‡ÊË ∑¥§ ◊ãÿÃ?
(‚) ’„Ufl— ¡ŸÊ— Á∑§◊ÕZ ¡ÿ¬È⁄U◊˜ •Êªë¿UÁãà ?
(Œ) ∑§— flË⁄U ¬ÈL§·— •ÁS◊Ÿ ¬˝Œ‡Ê ‚◊Èà¬ãŸ—?
w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) ⁄UÊ¡SÕÊŸSÿ ÷ÍÁ◊— ∑§cÊÊ¥ ¡ŸŸË fløÃ?
(’) ⁄UÊ¡SÕÊŸ ¬˝Œ‡Ê ∑§Sÿ ÷Ê·ÊÿÊ¥ •Ÿ∑§ ÁflmÊã‚— fløÃ?
(‚) ∑§Ê ¬˝◊ÈπÊ flË⁄UÊ¥ªŸÊ— ‚◊Èà¬ãŸÊ—?
x. ¬˝SÃÈà ªlÊ¥‡ÊSÿ ‚◊ÈÁøÃ¥ ‡ÊË·¸∑¥§ Á‹πÖ
4
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 y.() •ŸÈë¿UŒÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
(•) ““÷Ê⁄UÃfl·¸— ∞∑§— ◊„UÊŸ˜ Œ‡Ê— fløÃ”” •òÊ ∑§Ãθ¬Œ◊˜ •ÁSà -
(’) ÁflmÊã‚— ßUÁà Áfl‡Êcÿ¬ŒSÿ Áfl‡ÊáʬŒ¥ Á∑¥§ ªlÊ¥‡Ê -
(‚) ““•ÁS◊Ÿ •Ÿ∑§ ¬˝Œ‡ÊÊ— ‚ÁãÖ”” •òÊ “•ÁS◊Ÿ” ‚fl¸ŸÊ◊SÕÊŸ ‚¥ôÊʬŒ¥ Á‹πÖ
(Œ) “•Ÿ∑§” ßUàÿSÿ ¬ÿʸÿ ¬Œ¥ ªlÊ¥‡ÊÊØ ÁøàflÊ Á‹πÖ

(y) ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚— ◊ÉÊŒÍÃ¥ ⁄UÁøÃflÊŸ– ◊ÉÊŒÍÃ ◊ÊŸ‚ÍŸ ÁflôÊÊŸSÿ •Œ˜÷ÍÃ¥ fláʸŸ◊˜ •ÁSÖ fl·Ê¸ ‚◊ÿ— •Ê·Ê…∏U ◊Ê‚ÊØ
•Ê⁄Uê÷Ã– ‡ÿÊ◊◊ÉÊÊŸ˜ ŒÎc≈˜UflÊ ‚fl¸¡ŸÊ— ¬˝‚ãŸÊ ÷flÁÖ ◊ÿÍ⁄UÊ— ŸÎàÿÁãÖ ◊ÊŸ‚ÍŸ ◊ÉÊÊ— ‚fl¸·Ê¥ ¡ËflÊŸÊ¥ ∑§c≈U◊˜
•¬„U⁄UÁãÖ ◊ÉÊÊŸÊ¥ ¡‹¥ flŸS¬ÁÃèÿ— ¬‡ÊÈ-¬ÁˇÊèÿ— Á∑¥§ flÊ ‚fl¸èÿ— ¬˝ÊÁáÊèÿ— ¡ËflŸ¥ ¬˝ÿë¿UÁÖ ◊ÉÊ¡‹— ÷Í◊Ò—
©Ufl¸⁄UÊ ‡ÊÁÄ× fläʸÃ– ˇÊòÊÊáÊÊ¥ Á‚ÜøŸ¥ ÷flÁÖ ªªŸ ÿŒÊ-∑§ŒÊ ßUãŒ˝ äÊŸÈ— •Á¬ ŒÎ‡ÿÃ– flÊÿÈ— ‡ÊËË— ÷flÁÖ
‡ÊÈc∑§ ÷Í◊ÊÒ fl·Ê¸ÿÊ Á’ãŒfl— ¬ÃÁãÖ ÷Í◊ ‚ȪÁãäÊÃ¥ flÊc¬¥ ÁŸª¸ë¿UÁãÖ ∑§Œê’ ¬Èc¬ÊÁáÊ Áfl∑§‚ÁãÖ Ã·È ÷˝◊⁄UÊ
ªÈÜ¡ÁãÖ „UÁ⁄UáÊÊ— ¬˝‚ãŸÊ ‚ã× ßUÃSÃ× äÊÊflÁãà øÊÃ∑§Ê ¡‹ Á’ãŒÍŸ ªªŸ ∞fl Á¬’ÁãÖ ’‹Ê∑§Ê— ¬¥ÁÄÃ
’Œ˜äflÊ •Ê∑§Ê‡Ê ©«˜U«UÿãÃ– ◊ÉÊŒÍÃ ◊ÉÊ— Áfl⁄UÁ„U ÿˇÊ ‚ãŒ‡Ê¥ ŸÃÈ¥ ¬˝ÊÕ¸Ã •òÊ ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚— flÊÿÈ◊ʪ¸Sÿ ôÊÊŸfläʸ∑¥§
fláʸŸ¥ ∑§⁄UÊÁÖ
v. ∞∑§ ¬ŒŸ ©UûÊ⁄U◊˜ -
(•) ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚— ∑¥§ ⁄UÁøÃflÊŸ˜?
(’) ◊ÉÊŒÍÃ ∑§Sÿ ◊Ê‚Sÿ fláʸŸ¥ fløÃ?
(‚) ßUãŒ˝äÊŸÈ·— ∑ȧòÊ ŒÎ‡ÿÃ?
(Œ) ÷˝◊⁄UÊ— ∑ȧòÊ ªÈÜʘ¡ÁãÃ?
w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄U◊˜ -
(•) flcÊʸ‚◊ÿ— ∑§ŒÊ •Ê⁄Uê÷Ã ?
(’) ◊ÉÊŒÍÃ ∑§Sÿ •Œ˜÷ÍÃ¥ fláʸŸ◊˜ •ÁSÃ?
(‚) ¬¥ÁÄà ’Œ˜äflÊ •Ê∑§Ê‡Ê ∑§Ê— ©U«˜U«UËÿãÃ?
x. •Sÿ ªlÊ¥‡ÊSÿ ©U¬ÿȸÄÃ¥ ‡ÊË·¸∑¥§ Á‹πÃ?
y. •ŸÈë¿UŒÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊ -
(•) ªlÊ¥‡ÊÊŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ “ŸÎàÿÁãÔ ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ∑§ûÊʸ— ∑§—?
(’) ““÷Í◊ ‚ȪÁãäÊÃ¥ flÊc¬¥ ÁŸª¸ë¿UÁãÔ” •òÊ Áfl‡Ê·áÊ ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(‚) ““Ã·È ÷˝◊⁄UÊ ªÈÜ¡ÁãÔ” •òÊ Ã·È ‚fl¸ŸÊ◊ ¬Œ¥ ∑§S◊Ò ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
(Œ) ¬˝‚ãŸÊ— ¬ŒSÿ Áfl‹Ê◊¬Œ◊˜ •Á‹πØ–

(z) flŸSÿ ŒÎ‡ÿ◊˜ ‚◊ˬ ∞flÒ∑§Ê ŸŒË •Á¬ fl„UÁÖ ∞∑§— Á‚¥„U— ‚ÈπŸ ÁflüÊÊêÿÃ ÃŒÒfl ∞∑§— flÊŸ⁄U— •Êªàÿ ÃSÿ
¬Èë¿¥U ÉÊÈŸÊÁÖ ∑˝È§Œ˜äÊ— Á‚¥„U— Ã¥ ¬˝„UÃȸÁ◊ë¿UÁà ¬⁄¥U flÊŸ⁄USÃÈ ∑ͧÁŒ¸àflÊ flΡÊ◊ÊM§…U—– ÃŒÒfl •ãÿS◊ÊØ flΡÊÊØ •¬⁄U—
5
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 flÊŸ⁄U— Á‚¥„USÿ ∑§áʸ◊Ê∑Χcÿ ¬ÈŸ— flΡÊÊ¬Á⁄U •Ê⁄UÊ„UÁà ∞fl◊fl flÊŸ⁄UÊ— flÊ⁄¥U flÊ⁄¥U Á‚¥„U ÃÈŒÁãÖ ∑˝È§äÊ— Á‚¥„U— ßUÃSÃ×
äÊÊflÁÃ, ª¡¸Áà ¬⁄U Á∑§◊Á¬ ∑§Ãȸ◊‚◊Õ¸— Ÿ ∞fl ÁÃc∆UÁÖ flÊŸ⁄UÊ— „U‚Áãà flΡÊÊ¬Á⁄U ø ÁflÁfläÊÊ— ¬ÁˇÊáÊ— •Á¬
Á‚¥„USÿ ∞Ãʌ·ÊË¥ Œ‡ÊÊ¥ ŒÎc≈˜UflÊ „U·¸Á◊ÁüÊÃ¥ ∑§‹⁄Ufl¥ ∑§fl¸ÁãÖ
v. ∞∑§ ¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) Á‚¥„U ∑§Ÿ ÁflüÊÊêÿÃ?
(’) ∑§— Á‚¥„USÿ ¬Èë¿¥U ÉÊÈŸÊÁÃ?
(‚) ∑§— ‚ÈπŸ ÁflüÊÊêÿÃ?
(Œ) ∑§Sÿ ©U¬Á⁄U ÁflÁfläÊÊ— ¬ÁˇÊáÊ— ∑§‹⁄Ufl¥ ∑ȧfl¸ÁãÃ?
w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) ∑˝È§äÊ— Á‚¥„U ∑ȧòÊ äÊÊflÁà S◊—?
(’) ¬ÁˇÊáÊ— Á∑¥§ ŒÎc≈˜UflÊ „U·¸Á◊ÁüÊÃ¥ ∑§‹⁄Ufl¥ ∑ȧfl¸ÁãÃ?
(‚) flŸSÿ ‚◊ˬ ∞∑§Ê ∑§Ê fl„UÁÃ?
x. •Sÿ ªlÊ¥‡ÊSÿ ©UÁøà ‡ÊË·¸∑§ Á‹Áπà -
y. •ŸÈë¿UŒÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
(•) ““¬ÁˇÊáÊ— „U·¸Á◊ÁüÊÃ¥ ∑§‹⁄Ufl¥ ∑ȧfl¸ÁãÖ”” •òÊ Á∑˝§ÿʬŒ¥ Á∑§◊˜–
(’) ““∞∑§— Á‚¥„U— ‚ÈπŸ ÁflüÊÊêÿÃ”” •òÊ Áfl‡Êcÿ ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(‚) ““Á‚¥„U— Ã¥ ¬˝„UÃȸÁ◊ë¿UÁÔ” •òÊ “Ã◊˜” ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ ∑§S◊Ò ¬˝ÿÈÄÃ◊˜–

({) ÷Ê⁄UÃ ªÈL§ Á‡Êcÿ ¬⁄Uê¬⁄UÊ ¬˝ÊøËŸÊ fløÃ– ªÈ⁄UÊ— ‚ÁãŸäÊÊÒ •Ÿ∑§ ◊„UʬÈL§·Ê •÷flŸ˜ •SÿÊ¥ ¬⁄Uê¬⁄UÊÿÊ◊˜ ∞∑§—
¬˝◊Èπ— fløÃ ‚◊Õ¸ªÈL§ ⁄UÊ◊ŒÊ‚ Á‡ÊflflË⁄UÿÊ—– ÿÕÊ Áflfl∑§ÊŸãŒ— ¬⁄U◊„¥U‚Sÿ •Ê‡ÊËflʸŒŸ Sfl Á¡ôÊÊ‚ÊÿÊ—
‚◊ÊäÊÊŸ ¬˝Êåÿ Œ‡ÊSÿ ¬˝ÁÃc∆UÊ¥ ¬ÈŸ— SÕÊÁ¬ÃflÊŸ ÃÕÒfl Á‡ÊflÊ¡Ë ◊„UÊ⁄UÊ¡— ªÈ⁄UÊ— ‚ÊÁãŸäÿ ◊ʪ¸Œ‡Ê¸Ÿ¥ ¬˝Êåÿ
Sfl⁄UÊíÿSÿ SÕʬŸÊ¥ ∑ΧÃflÊŸ– ∞Ãʌ·ÊÊÁŸ •Ÿ∑§ÊÁŸ ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÁŸ ÷Ê⁄UÃ fløãÃ– flÿ◊Á¬ ∞ÃÊÁŸ ©UŒÊ„U⁄UáÊÊÁŸ
•ŸÈ‚àÎ ÿ ¡ËflŸ ªÈ⁄UÊ— ◊„Uàfl¥ SflË∑Χàÿ SflÁ‡ÊˇÊ∑§ÊŸÊ¥ ‚ê◊ÊŸ¥ ∑ͧ◊¸—– ªÈL§¥ ¬˝Áà ‚ê◊ÊŸ¥ ¬˝∑§≈UÁÿÃÈ¥ ÷Ê⁄UÃ ªÈL§¬ÍÁáʸ◊Êà‚fl—
Á‡ÊˇÊ∑§— ÁŒfl‚Sÿ ø •ÊÿÊ¡Ÿ¥ ÷flÁÖ ÿÕÊ Áflfl∑§ÊŸãŒ— Áfl‡fl¬≈U‹ ÷Ê⁄UÃSÿ üÊc∆UÃÊ¥ SflÊø⁄UáÊ ∑ΧàÿÒ— ôÊÊŸŸ
ø SÕÊÁ¬ÃflÊŸ˜– ‚— ÷Ê⁄UÃËÿ ôÊÊŸ¥ ‚¥S∑ΧÁÃ¥ ø üÊc∆UÃ◊Ê¥ ◊ãÿÃ S◊—– ÃÕÒfl •Ÿ∑§ ◊„UʬÈL§·Ê— ‚Áãà ÿ ÁflÁ÷ÛÊ
¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ Œ‡ÊSÿ ªÊÒ⁄Ufl¥ flÁäʸÃflã×–
v. ∞∑§ ¬ŒŸ ©UûÊ⁄à -
(•) ÷Ê⁄UÃ ¬˝ÊøËŸÊ ¬⁄Uê¬⁄UÊ ∑§— fløÃ?
(’) Áflfl∑§ÊŸãŒ— ∑§Sÿ ◊ʪ¸Œ‡Ê¸Ÿ¥ ¬˝ÊåÃflÊŸ?
(‚) ÷Ê⁄UÃŒ‡ÊSÿ üÊc∆UÃÊ¥ ∑§— SÕÊÁ¬ÃflÊŸ?
(Œ) Œ‡ÊSÿ ªÊÒ⁄Ufl¥ ∑§ flÁäʸÃflã×?

6
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 w. ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(•) Á‡ÊflÊ¡Ë Sfl⁄UÊíÿSÿ SÕʬŸÊ ∑§Õ¥ ∑ΧÃflÊŸ?
(’) Á‡ÊˇÊ∑§ ÁŒfl‚Sÿ •ÊÿÊ¡Ÿ¥ ∑§ŒÊ ÷flÁÃ?
(‚) ªÈL§Á‡Êcÿ ¬⁄Uê¬⁄UÊÿÊ— ∑§ ∑§ ¬˝Á‚hÊ— ◊„UʬÈL§·Ê— ‚ÁãÃ?
x. ªlÊ¥‡ÊSÿ ©U¬ÿȸÄÃ¥ ‡ÊË·¸∑¥§ Á‹πà -
y. •ŸÈë¿UŒÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ÷ÊÁ·∑¥§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
(•) ““∑ȧ◊¸—”” ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ ∑§ûÊʸ ∑§—?
(’) ““ªÈ⁄UÊ— ‚ÁãŸäÊÊÒ •Ÿ∑§ ◊„UʬÈL§·Ê •÷flŸ˜”” •ÁS◊Ÿ˜ flÊÄÿ Áfl‡Êcÿ ¬Œ¥ ÁøŸÈà -
(‚) ““‚— ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥S∑ΧÁà üÊc∆UÃÿÊ¥ ◊ãÿÃ S◊–””
•ÁS◊Ÿ flÊÄÿ “‚—” ßUÁà ‚fl¸ŸÊ◊ ¬ŒSÿ ‚¥ôÊÊ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ •ÁSÃ?
(Œ) “ŸflËŸÊ” ßUÁà ¬ŒSÿ Áfl‹Ê◊¬Œ◊˜ •ÁSà -

7
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (π) πá«U — - ⁄UøŸÊà◊∑§ ∑§Êÿ¸◊˜

v. •ŸÈflÊŒ ∑§Êÿ¸◊˜ - Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ— flÊÄÿÊŸÊ¥ ‚¥S∑ΧÃ÷Ê·ÊÿÊ¥ •ŸÈflÊŒ—–

v. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ ¬Ê‚ ªÊ°fl „ÒU–
w. Ÿª⁄U ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •ÊÒ⁄U flÎˇÊ „ÒU–
x. Á„U◊Ê‹ÿ ‚ ª¥ªÊ ÁŸ∑§‹ÃË „ÒU–
y. ¡‹ ∑§ Á’ŸÊ ¡ËflŸ Ÿ„UË¥ „ÒU–
z. ⁄UÊ◊ ‚¥S∑Χà ¬ÈSÃ∑§ ¬…∏UÃÊ „ÒU–
{. ⁄UÊ◊ ∑§‹◊ ‚ ¬òÊ Á‹πÃÊ „ÒU–
|. ‹ˇ◊áÊ ªÊ°fl ‚ ¡ÿ¬È⁄U ¡ÊÃÊ „ÒU–
}. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •ÊÒ⁄U flÎˇÊ „ÒU–
~. ◊Ê„UŸ ∑§Ê •äÿÿŸ •ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU–
vÆ. ⁄UÊäÊÊ ’‚ mUÊ⁄UÊ ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃË „ÒU–
vv. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ ¬Ê‚ ©U¬flŸ „ÒU–
vw. ∑ȧ∞° ‚ ¬ÊŸË ÁŸ∑§‹ÃÊ „ÒU–
vx. ∑§ÁflÿÊ¥ ◊¥ ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚ üÊc∆U „ÒU–
vy. flÎˇÊ ∑§ ™§¬⁄U ’ãŒ⁄U „ÒU–
vz. ’Ê‹∑§ ∑§Ê »§‹ •ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU–
v{. „UŸÈ◊ÊŸ ¡Ë ∑§Ê Ÿ◊S∑§Ê⁄U–
v|. ¬«∏ ‚ ¬ÃÊ Áª⁄UÃÊ „ÒU–
v}. ¬«∏Ê¥ ‚ ¬ûÊ Áª⁄UÃ „Ò¥U–
v~. ⁄UÊ◊ Œ‡Ê⁄UÕ ∑§Ê ¬ÈòÊ „ÒU–
wÆ. ⁄UÊ◊ •ÊÒ⁄U ‡ÿÊ◊ Œ‡Ê⁄UÕ ∑§ ¬ÈòÊ „Ò¥U–
wv. Á¬ÃÊ ¬ÈòÊ ∑§Ê ©U¬Œ‡Ê ŒÃÊ „ÒU–
ww. ◊ȤÊ »§‹ •ë¿U ‹ªÃ „Ò¥U–
wx. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •Ê⁄U ¬ÊŸË „ÒU–
wy. ÁfllÊ ÁflŸ◊˝ÃÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UÃË „ÒU–
wz. ¡ŸŸË •ÊÒ⁄U ¡ã◊÷ÍÁ◊ Sflª¸ ‚ ÷Ë ◊„UÊŸ „ÒU–
w{. ∑ΧcáÊ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •Ê⁄U ªÊÁ¬ÿÊ° „Ò¥U–
w|. ◊Ê„UŸ ÉÊ⁄U ‚ ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–
w}. ªËÃÊ ’‚ mUÊ⁄U ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃË „ÒU–
w~. ‚í¡Ÿ ŒÈ¡¸ŸÊ¥ ‚ «U⁄UÃ „Ò¥U–
8
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
xÆ. ‚ËÃÊ ¬Èc¬ ‚Í°ÉÊÃË „ÒU–
xv. ⁄UÊ◊ ŒÊÒ«∏ÃÊ „ÈU•Ê Áª⁄U ¬«∏Ê–
xw. ⁄U◊‡Ê ¬…∏UÃÊ „ÒU–
xx. ◊Ò¥ ¬…∏UÃÊ „Í°U–
xy. ÃÈ◊ ¬ÈSÃ∑§ ¬…∏UÃ „UÊ–
xz. ’ÊÁ‹∑§Ê ª¥Œ ‚ π‹ÃË „ÒU–
x{. ⁄UÊ◊ ÉÊÊ«∏ ‚ Áª⁄UÃÊ „ÒU–
x|. Á‚¥„U flŸ ◊¥ ⁄U„UÃÊ „ÒU–
x}. ◊Ò¥ ÉÊ⁄U ◊¥ ⁄U„UÃÊ „Í°U–
x~. ÃÈ◊ ª¥Œ ‚ π‹Ã „UÊ–
yÆ. „U◊ ‚’ ¬òÊ Á‹πÃ „Ò¥U–
yv. ‚ËÃÊ Ÿ ¬òÊ Á‹πÊ–
yw. ⁄UÊ◊ ∑§Ê ¬…∏UŸÊ øÊÁ„U∞–
yx. ÃÈê„¥U ¬Ê∆U ¬…∏UŸÊ øÊÁ„U∞–
yy. ◊Ê„UŸ ‚Ê„UŸ ∑§ ‚ÊÕ ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–
yz. ◊⁄UË ∑§ˇÊÊ ◊¥ ¬øÊ‚ ¿UÊòÊ „Ò¥U–
y{. ◊ȤÊ „U◊‡ÊÊ ¬…∏UŸÊ øÊÁ„U∞–
y|. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ ¬Ê‚ •S¬ÃÊ‹ „ÒU–
y}. ∑ΧcáÊ ¬Ò⁄U ‚ ‹°ª«∏Ê „ÒU–
y~. Á‡Êcÿ ªÈL§ ∑§ ¬Ê‚ ¡ÊÃÊ „ÒU–
zÆ. ÁflÁ‡Êc∆U ôÊÊŸ „UË ÁflôÊÊŸ „ÒU–
zv. ªáÊ‡Ê ‚È’„U ¬Ê°ø ’¡ ©U∆UÃÊ „ÒU–
zw. ◊Ò¥ ⁄UÊ◊ ∑§ ‚ÊÕ ¬…∏UÃÊ „Í°U–
zx. fl„U ◊⁄UË ∑§ˇÊÊ ◊¥ ¬…∏UÃÊ „ÒU–
zy. ÃÈ◊ ◊ÊÃÊ ∑§ ‚ÊÕ ¡ÊÃ „UÊ–
zz. flÎˇÊ ∑§ ™§¬⁄U ¬ˇÊË „ÒU–
z{. ◊Ò¥ ‚Ê„UŸ ∑§ ‚ÊÕ ¬…∏UÃÊ „Í°U–
z|. ‚ËÃÊ ◊ÊÃÊ ∑§ ‚ÊÕ ¡ÊÃË „ÒU–
z}. ‚í¡Ÿ ŒÈ¡¸ŸÊ¥ ‚ «U⁄UÃ „Ò¥U–
z~. ⁄UÊ◊ »Í§‹ ‚Í°ÉÊÃÊ „ÒU–
{Æ. ⁄UÊ◊ ◊Ê„UŸ ∑§Ê ÷Ê߸U „ÒU–
{v. ’Ê‹∑§ ∑§Ê ⁄U‚ªÈÀ‹Ê •ë¿UÊ ‹ªÃÊ „ÒU–
9
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
{w. ªÊÿ ŒÍäÊ ŒÃË „ÒU–
{x. ¿UÊòÊÊ ∑§‹◊ ‚ Á‹πÃË „ÒU–
{y. ÁfllÊ‹ÿ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •Ê⁄U πà „ÒU–
{z. ⁄UÊ◊ äÊË⁄‘U-äÊË⁄‘U ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃÊ „ÒU–
{{. ◊Ê„UŸ ÁfllÊ‹ÿ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
{|. ⁄UÊäÊÊ ÷Ê¡Ÿ ¬∑§ÊÃË „ÒU–
{}. ‚ËÃÊ »Í§‹ øÈŸÃË „ÒU–
{~. „U◊ ŒÊŸÊ¥ ¡‹ ¬ËÃ „Ò¥U–
|Æ. ’Ê‹∑§ „UÊÕ ‚ πÊŸÊ πÊÃÊ „ÒU–
|v. ⁄UÊ◊ ¡Ê⁄U ‚ „°U‚ÃÊ „ÒU–
|w. ªÈL§ Á‡Êcÿ ¬⁄U ∑˝§ÊäÊ ∑§⁄UÃÊ „ÒU–
|x. fl„U ‚í¡Ÿ ¬Ò⁄U ‚ ‹°ª«∏Ê „ÒU–
|y. ’ÊÁ‹∑§Ê ◊ÊÃÊ ∑§ ‚ÊÕ ÁfllÊ‹ÿ ¡ÊÃË „ÒU–
|z. ÁfllÊ ÁflŸÿ ŒÃË „ÒU–
|{. fl„U Œ‡Ê ∑§ Á‹∞ äÊŸ ŒÃÊ „ÒU–

10
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 w. ‚VUÃÊäÊÊÁ⁄UÃ◊˜ •ÊÒ¬øÊÁ⁄U∑§◊˜ •ÕflÊ •ŸÊÒ¬øÊÁ⁄U∑¥§ ¬òÊ‹πŸ◊˜
v. ÷flÊŸ˜– ∑ΧcáÊ∑ȧ◊Ê⁄U—– ÷fl× ÁfllÊ‹ÿ flÊÁcʸ∑§Êà‚fl ‚¥S∑Χà ŸÊ≈U∑§Sÿ ◊@Ÿ◊˜ ÷ÁflcÿÁÖ ÃŒÕZ Sfl Á◊òÊ¥
ŸÊª⁄UÊ¡— ¬˝Áà ÁŸ◊¥òÊáʬòÊ¥ Á‹ÁπÃ¥ ◊ܡͷʬŒ ‚„UÊÿÃÿÊ Á‹πÖ

•ª˝¡èÿ— ‚Ê¥÷⁄U‹∑§, ∑ȧ‡Ê‹Ë, ◊ÜøŸ◊˜, Œ˝c≈ÈU◊, ŸÊª⁄UÊ¡, ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊, ©Uà‚Ê„UfläʸŸ◊˜

⁄UÊ. ©U.◊Ê.ÁfllÊ‹ÿ ‚È⁄UÁ‚¥„U¬È⁄UÊ
.................................
ÁŒŸÊ¥∑§ — w~.vw.wÆwx
Á¬˝ÿ Á◊òÊ .......................
•òÊ ‚fl¸ªÃ¥ ∑ȧ‡Ê‹◊˜ •ÁSÖ ÷flÊŸ˜ •Á¬ .................. ßUÁÖ •S◊Ê∑¥§ ÁfllÊ‹ÿSÿ flÊÁ·¸∑§Êà‚fl— “ÿÊªÁŒfl‚”
ßUÁà ŸÊ≈U∑§Sÿ ................... ÷ÁflcÿÁÖ •„¥U ÃÁS◊Ÿ˜ ŸÊ≈U∑§ ⁄UÊ◊ŒflSÿ •Á÷Ÿÿ¥ .................– ÷flÊŸ˜
•fl‡ÿ◊fl ÃØ ............... •Êªë¿UÃÈ– ◊◊ •Á¬ ................... ÷ÁflcÿÁÖ ‚fl¸èÿ— ......................
◊◊ ¬˝áÊÊ◊ÊÜ¡Á‹— ÁŸfllÃÊ◊˜– ßUÁÃ
÷fl× Á◊òÊ◊˜
∑ΧcáÊ∑ȧ◊Ê⁄U—
ÁŒŸÊ¥∑§ ................
(w) ¬⁄UˡÊÊÿÊ¥ ‚»§‹ÃÊÿÒ SflÁ◊òÊ¥ ¬˝ŒË¬∑ȧ◊Ê⁄¥U ¬˝Áà fläÊʸ¬ÛʬòÊ¥
◊Ü¡Í·ÊÿÊ¥ ¬˝ŒûʬŒ‚„UÊÿÃÿÊ ¬Í⁄UÁÿàflÊ Á‹πÖ
‚ÈNŒ˜flÿ¸, ¬˝áÊÊ◊¥, ¡ÿ¬È⁄U×, ∑ȧ‡Ê‹¥, fläÊʸ¬Ÿ¥, ∞fl◊fl, ¬⁄UˡÊÊÿÊ◊˜ •ÁäʪÃflÊŸ˜
.................................
ÁŒŸÊ¥∑§ — w~.vw.wÆwx
•Á÷ÛÊNŒÿ ..............–
‚¬˝◊ Ÿ◊SÃ–
•òÊ .................... ÃòÊÊSÃÈ – •lÒfl Ãfl ¬òÊ¥ ¬˝ÊåÃ◊˜– àfl¥ ¬˝Õ◊-üÊáÿÊ¥ ............ ©UûÊËÿ¸
ÿÊÇÿÃÊ-‚ÍëÿÊ¥ ¬˝ÁÊ◊¥ SÕÊŸ◊˜ ........... ßUÁà ¬Á∆UàflÊ „U·¸◊ŸÈ÷flÊÁ◊– Ãfl ¬˝ÿÊ‚— ‚fl¸ÕÊ ‚ÊäÊÈflʌʄ¸U—– ◊◊........
SflË∑§⁄UÊÃÈ– •Ê‡ÊÊ‚ •ª˝Á˘¬..................... SÃÈ√ÿ¬˝ÿÊ‚¥ ∑§Á⁄USÿÁÖ
SflÁ¬ÃÎèÿÊ¥ ◊◊................... ÁŸflŒÿ–
Ãfl ÁSŸÇäÊ¥ Á◊òÊ◊˜
Áª⁄UˇÊU—
•¡◊⁄U
ÁŒŸÊ¥∑§ w~.vw.wÆwx
11
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (x) ÷flÊŸ˜ ⁄UÊÁäÊ∑§Ê– ◊ÊÃ⁄¥U ¬˝Áà •äÊÊÁ‹ÁπÃ¥ ¬òÊ¥ ◊Ü¡Í·Ê ¬Œ ‚„UÊÿÃÿÊ Á‹πÖ

•Á÷Ÿÿ◊˜, ◊ÈÅÿÁÃÁÕ—, ∑ȧ‡Ê‹◊˜, •äÿÿŸ◊˜, Á¬Ã⁄U◊˜, flÊÁcʸ∑§Êà‚fl, èÊflŒËÿ—, ‚fl¸èÿ—–

.................................
ÁŒŸÊ¥∑§ — w~.vw.wÆwx
¬Í¡ŸËÿÊ— ◊ÊÃÎø⁄UáÊÊ—
Ÿ◊Ê Ÿ◊—– •òÊ ............................. ÃòÊÊSÃÈ– ◊◊ ÁfllÊ‹ÿ .............................
•Ê‚ËØ– ÃòÊ •„U◊˜ ∞∑§◊˜ ................................. ∑ΧÃflÊŸ˜– ◊ÁãòÊ◊„UÊŒÿ— .................................
M§¬áÊ •ÊªÃflÊŸ˜– ◊◊ ................................ ‚êÿ∑˜§ ø‹ÁÖ ªÎ„U .......................... Ÿ◊Ê Ÿ◊— •„¥U
¬˝áÊ◊ÊÁ◊–

...................................
...................................

12
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
x. ÁøòÊÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ fláʸŸ◊˜ •ÕflÊ ‚¥∑§ÃÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ flÊÃʸ‹Ê¬‹πŸ◊˜

v. ◊Ü¡È·ÊÿÊ¥ ¬˝ŒûʬŒÒ— “Á‡Ê‡ÊÈ‹Ê‹Ÿ◊˜” ßUÁà Áfl·ÿ ⁄UÊ◊, ‹fl ◊äÿ ¬⁄US¬⁄¥U flÊÃʸ‹Ê¬¥ ¬Í⁄UÿÃÈ–
•ÊflÊ◊˜, fl㌟ÊÿÊ¥, ‚◊ÈŒÊøÊ⁄U—, •„U◊Á¬, ÿÈíÿÃ, ‡Ê⁄UË⁄U

‹fl— - ÷˝ÊÃ⁄UÊflÊflÊ¥ ‚ÊŒÿÊ¸–

⁄UÊ◊— - ‚◊M§¬— ......................... ‚ÁãŸfl‡Ê—–

‹fl— - ................................. ÿ◊‹ÊÒ–

⁄UÊ◊— - ‚ê¬˝Áà .................– Á∑¥§ ŸÊ◊äÊÿ◊˜–

‹fl— - •Êÿ¸Sÿ ............. ‹fl ßUàÿÊà◊ÊŸ¥ üÊÊflÿÊÁ◊–

∑ȧ‡Ê— - ....................... ∑ȧ‡Ê ßUàÿÊà◊ÊŸ¥ üÊÊflÿÊÁ◊–

⁄UÊ◊— - •„UÊ! ©UŒÊûÊ⁄Uêÿ — .........................–

w. ◊Ü¡È·ÊÿÊ¥ ¬˝ŒûʬŒÒ ““¡ÿ¬È⁄U ÷˝◊áÊ◊˜”” ßUÁà Áfl·ÿ Á◊òÊÿÊ— ¬⁄US¬⁄¥U flÊÃʸ‹Ê¬¥ ¬⁄UÿÃÈ -

¡ÿ¬È⁄¥U, ÷˝◊áÊÊâʸ◊˜, Œ˝‡ÿÊ◊—, ∑§Êÿʸ∑˝§◊, Œ‡ÊŸËÿ◊˜, Á∑§◊Á¬, ∑ȧòÊ, „UflÊ◊„U‹, ÁèÊÁûÊ, ªÈ‹Ê’Ë

∑§Ê◊‹— - ¡ËŸÍ– ‡fl— ÷flÊŸ˜ ................... ªÁ◊cÿÁÖ

¡ËŸÍ— - •„¥U ‡fl— ................. ªÁ◊SÿÊÁ◊–
∑§Ê◊‹— - ÃòÊ................ ∑§ÊÿZ fløÃ? •ÕflÊ .............. ∞fl ªë¿UÁÖ
¡ËŸÍ— - ∑§ÊÿZ ŸÊÁSÃ, •„¥U ÃÈ .............. ‚„U ÷˝◊áÊÊÕ¸ ªë¿UÊÁ◊–
∑§Ê◊‹— - ÁŒÀ‹Ë ∑ȧòÊ-∑ȧòÊ ÷˝◊áÊSÿ ............ •ÁSÖ
¡ËŸÍ— - •Ê◊⁄U ŒÈª¸, ¡ÿª…∏U ŒÈª¸ ............... ßUàÿÊŒÿ SÕÊŸ–
∑§Ê◊‹— - ¡ÿ¬È⁄U Ÿª⁄¥U ¬Á⁄U× ..................... •ÁSÖ
¡ËŸÍ— - ¡ÿ¬È⁄U ................ Á‚≈UË ŸÊêŸÊ ¬˝Á‚h— •ÁSÖ

13
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
x. ◊Ü¡È·ÊØ ©UÁøÃÊÁŸ ¬ŒÊÁŸ ª˝„UËàflÊ “äÊÈ◊˝¬ÊŸ ÁŸflÊ⁄UáÊÊÿ” ßUÁà Áfl·ÿ ªÈL§Á‡ÊcÿÿÊ— ‚¥flÊŒ ¬È⁄UÿÃÈ -
◊ÿÊ, ¬˝⁄UáÊËÿ, SflÊSâÿ, äÊÈ◊˝¬ÊŸ¥, ÃÈèÿ¥, •Sÿ, ªãÃÈ◊˜, ŒÈ√ÿ¸‚ŸSÿ
◊Ê„UŸ— - ªÈL§fl⁄U—– •„¥U ¬‡ÿÊÁ◊ ÁfllÊ‹ÿ ∑§øŸ ¿UÊòÊÊ ........... ∑ȧfl¸ÁãÖ
ªÈL§— - flà‚! äÊÈ◊˝¬ÊŸ¥ ................. ÁflŸÊ‡Ê∑§Ê⁄U◊˜ •ÁSÖ
◊Ê„UŸ— - ªÈL§fl⁄U! ∑§ÊÁ˘¬ ..................... ÁŸflÊ⁄UáÊÊ¬Êÿ—–
ªÈL§— - ¬ÈòÊ! ¡Ÿ ¡Êª˝ÁÃ⁄‘Ufl ................... ŒÈfl¸‚ŸSÿ ÁŸflÊ⁄UáÊÊ¬Êÿ–
◊Ê„UŸ— - ªÈL§fl⁄U! .................. Á∑¥§ ∑§⁄UáÊËÿ◊˜?
ªÈL§— - àflÿÊ ¿UÊòÊÊ ...................... ÿØ •S◊ÊÁ÷— äÊÈ◊˝¬ÊŸ¥ Ÿ ∑§⁄UáÊËÿ¥–
ªÈL§— - flà‚! ◊„Uûfl¬Íáʸ Áfl·ÿÊ¬Á⁄U flÊÃÊZ ∑§ÃÈZ ................. äÊãÿflÊŒ¥ ŒŒÊÁ◊–

y. “ÿÊª ÁŒfl‚” ßUÁà Áfl·ÿ Á¬ÃÊ ¬ÈòÊÿÊ— ◊äÿ ¬⁄US¬⁄¥U flÊÃʸ‹Ê¬¥–

∑ȧfl¸ÁãÃ, •Êªë¿U, ¡ÍŸ◊Ê‚Sÿ, ∑§Êÿ¸∑˝§◊Ê— ‡ÊÄŸÊÁ◊, •S◊Ê∑§◊˜, ÿÊªÁŒfl‚, •ãÃ⁄Uʸc≈˛UËÿÿÊªÁŒfl‚—

¬ÈòÊ— - ÷Ê Á¬Ã—! .............. wv ÁŒŸÊ¥∑§ ∑§— ÁŒfl‚— ÷flÁÃ?

Á¬ÃÊ— - •⁄‘U! ÃÁS◊Ÿ˜ ÁŒŸÃÈ ................. ÷flÁÖ
¬ÈòÊ— - ÿÊª ÁŒfl‚ ∑§ .................. ÷flÁãÃ?
Á¬ÃÊ— - ........................... Áfl‡fl¡ŸÊ— ¬˝áÊÊÿÊ◊¥ √ÿÊÿÊ◊¥ ø ∑ȧfl¸ÁãÖ
¬ÈòÊ— - ÿÊªŸ ............... SflÊSâÿ¥ ‚êÿ∑§ ÷flÁà flÊ?
Á¬ÃÊ— - •Ê◊˜! ÿ ÿÊª¥ ............. ◊ M§ÇáÊÊ— Ÿ ÷flÁÖ
¬ÈòÊ - ÃÁ„¸U •„U◊˜ •Á¬ ÿÊª¥ ∑§Ãȸ .................. flÊ
Á¬ÃÊ - Á∑§◊âʸ Ÿ ......................... •ÊflÊ¥ ÿÊª¥ ∑§⁄UflÊfl–

z. ◊Ü¡Í·Êà ªÎ„UËàflÊ ¬ÈòÊSÿ •äÿÿŸÁflcÊÿ Á¬ÃʬÈòÊÿÊ— flÊÃʸ‹Ê¬¥ ¬Í⁄UÿÃÈ -

•äÿʬ∑§— Áfl·ÿ, ªÁáÊÃ, √ÿflSÕÊ¥, SÕÊŸÊãÃ⁄UáÊ◊˜, •äÿÿŸ¥, ‚◊ËøËŸ¥, ∑§ÊÁ∆Uãÿ◊˜
Á¬ÃÊ - ⁄U◊‡Ê– Ãfl .......................... ∑§Õ¥ ¬˝ø‹ÁÖ
⁄U◊‡Ê - „U Á¬Ã—– •äÿÿŸ¥ ÃÈ ................. ¬˝ø‹ÁÖ
Á¬ÃÊ - ∑§ÊÁ˘¬ Áfl·ÿ— ∞Ãʌ·ʗ •ÁSà ÿÁS◊Ÿ àfl¥ .............. •ŸÈ÷flÁ‚–

14
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ⁄U◊‡Ê— - •Ê◊! ............. ◊◊ ÁSÕÁ× ‚êÿ∑§ ŸÊÁSÖ ÿÃÊÁ„U •S◊Ê∑¥§ ÁfllÊ‹ÿ ßUŒÊŸË ªÁáÊÃSÿ.............
ŸÊÁSÖ
Á¬ÃÊ - àfl¥ ¬ÍflZ ÃÈ ◊Ê◊˜ •ÁS◊Ÿ˜ ....................... Ÿ ©UÄÃflÊŸ˜–
⁄U◊‡Ê— - ¬ÍflZ ÃÈ •äÿʬ∑§-◊„UÊŒÿ— •Ê‚Ëà ¬⁄¥U ∞∑§◊Ê‚ÊØ ¬Ífl¸◊fl ÃSÿ ............. •ãÿòÊ •÷flØ–
Á¬ÃÊ - •SÃÈ– •„¥U Ãfl ∑ΧÃ ªÎ„U ∞fl ªÁáÊÃÊäÿʬ∑§Sÿ ...................... ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊–
⁄U◊‡Ê— - äÊãÿflʌʗ–

{. mÿÊÒ— Á◊òÊÿÊ— ◊äÿ flÊÃʸ‹Ê¬¥ - ◊Ü¡Í·Ê× ©U¬ÿȸÄÃ¥ ¬ŒÊÁŸ ÁøàflÊ ¬Í⁄UÿÃÈ -

àfl¥, ◊ÿÊ, ÃòÊ, ∑§ŒÊ, •¬‡ÿ, ªÃ◊Ê‚, •ÁÃ⁄U◊áÊËÿ—, •ªë¿U◊˜
ªáÊ‡Ê— - ‚È⁄‘U‡Ê! ª˝Ëc◊Êfl∑§Ê‡Ê.................... ∑ȧòÊ •ªë¿U—?
‚È⁄‘U‡Ê— - ªáÊ‡Ê! •„¥U ª˝Ëc◊Êfl∑§Ê‡Ê ªÊflÊ...................–
ªáÊ‡Ê— - •„UÊ ................ ‚— ¬˝Œ‡Ê—–
‚È⁄‘U‡Ê— - •Ê◊ ................ ªÊflÊÃ≈U◊˜ •¬‡ÿ◊˜–
ªáÊ‡Ê— - Á∑¥§ àfl¥ ªÊ¬Ê◊ÁãŒ⁄¥U Ÿ ....................?
‚È⁄‘U‡Ê— - .......................... ‚„U ◊◊ ¡ŸŸË ¡Ÿ∑§— ø •ÊSÃÊ◊˜–
ªáÊ‡Ê— - ÿÍÿ¥ ...................... Ã× •Êªë¿UÃ?
‚È⁄‘U‡Ê— - flÿ¥ ..................... ∞fl •Êªë¿UÊ◊–

|. ◊Ü¡Í·Ê× ©U¬ÿÈÄà ¬ŒÊÁŸ ª˝„UËàflÊ Á¬ÃÊ-¬ÈòÊÿÊ— ◊äÿ flÊÃʸ‹Ê¬¥ ¬Í⁄UÿÃÈ–

•Êªë¿UÊÁ◊, SÿÍÃ◊˜, ‡ÊÃ◊˜, ∑§⁄UÊÁcÊ, »§‹ÊÁŸ, ¬ÈSÃ∑§◊˜, ‡ÊËÉÊ˝U◊˜, •Ê¬áÊÊ◊˜
Á¬ÃÊ - ¬ÈòÊ! Á∑¥§ ........................ àfl◊˜?
¬ÈòÊ - ............................ ¬∆UÊÁ◊, Á¬Ã—–
Á¬ÃÊ - ¬ÈòÊ! ...................... ªàflÊ •Êªë¿UÁ‚ Á∑§◊˜?
¬ÈòÊ— - Á¬Ã— – ................. Á‹ÁπàflÊ ªë¿UÊÁ◊–
Á¬ÃÊ - •Ê¬áÊ× ................... •ÊŸÿ–
¬ÈòÊ— - ....................... M§åÿ∑§ÊÁáÊ ÿë¿UÃÈ–
Á¬ÃÊ - ........................ ŸËàflÊ¥ •Ê¬áÊ¥ ªë¿UÊ–
¬ÈòÊ - ......................... •„¥U ªàflÊ ‡ÊËÉÊ˝◊˜–

15
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 y. ÉÊ≈UŸÊ∑˝§◊Sÿ ‚¥ÿÊ¡Ÿ◊˜ (∑˝§◊⁄UÁ„UÃÊŸÊ¥ ·«UflÊÄÿÊŸÊ¥ ∑˝§◊¬Ífl¸∑¥§ ‚¥ÿÊ¡Ÿ◊˜)

(v)
v. ∞∑§ÁS◊Ÿ ª˝Ê◊ ⁄UÊ¡Á‚¥„U— ŸÊ◊ ⁄UÊ¡¬ÈòÊ fl‚Áà S◊—–
w. •ÁSà Œ©U‹ÊÅÿÊ ª˝Ê◊—–
x. ÃSÿ ÷Êÿʸ ŸÊ◊ ’ÈÁhU◊ÃË •Ê‚ËÖ
y. ‚Ê √ÿÊÉÊ˝◊ʪë¿U㟥 ŒÎc≈˜UflÊ–
z. ◊ʪ¸ ª„UŸ∑§ÊŸŸ ‚Ê ∞∑¥§ √ÿÊÉÊ˝¥ ŒŒ‡Ê¸–
{. ⁄UÊ¡Á‚¥„USÿ Á¬ÃÈ— ŸÊ◊ ∑§áʸ •Ê‚ËÖ

(w)
v. ÃÿÊ— ’‹ËflŒ¸ÿÊ— ∞∑§ ‡Ê⁄UË⁄‘UáÊ ŒÈ’¸‹— •Ê‚ËÖ
w. ∑§Á‡øØ ∑Χ·∑§— ’‹ËflŒÊ¸èÿÊ¥ ˇÊòÊ∑§·¸áÊ¥ ∑ȧfl¸ãŸÊ‚ËØ–
x. ∑Χ·∑§— Ã¥ ŒÈ’¸‹¥ flη÷¥ ÃÊŒŸŸ ŸÈŒŸ˜ •fløÖ
y. ÃÕÊÁ¬ flη— ŸÊÁàÕ×–
z. ‚ ´§·÷— „U‹◊Í…˜UflÊ ªãÃÈ◊‡ÊÄ× ˇÊòÊ ¬¬ÊÖ
{. ∑˝È§äÊ— ∑Χ·Ëfl‹— Ã◊àÕʬÁÿÃÈ¥ ’„ÈUflÊ⁄U◊˜ ÿàŸ◊∑§⁄UÊØ–
(x)
v. ∞∑§— Á‚¥„U ‚ÈπŸ ÁflüÊÊêÿÁÖ
w. flŸSÿ ŒÎ‡ÿ¥ ‚◊ˬ ∞flÒ∑§Ê ŸŒË fl„UÁÖ
x. ∞∑§— flÊŸ⁄U— •Êªàÿ ÃSÿ ¬Èë¿¥U äÊÈŸÊÁÖ
y. ¬⁄¥U flÊŸ⁄USÃÈ ∑ͧÁŒ¸àflÊ flΡÊ◊ÊM§…U—–
z. ∑˝È§äÊ— Á‚¥„U— Ã¥ ¬˝„UÃȸÁ◊ë¿UÁÖ
{. •ãÿS◊ÊØ flΡÊÊØ •¬⁄U— flÊŸ⁄U— Á‚¥„USÿ ∑§áʸ◊Ê∑Χcÿ ¬ÈŸ— flΡÊÊ¬Á⁄U •Ê⁄UÊ„UÁÖ
(y)
v. Á∑§ÁÜøŒ˜ ÁflûÊ◊ȬÊÁ¡¸ÃflÊŸ˜–
w. ∑§‡øŸ˜ ÁŸäʸŸÊ ¡Ÿ— ÷ÍÁ⁄U ¬Á⁄UüÊêÿ–
x. ◊„UÊÁfllÊ‹ÿ ¬˝fl‡Ê¥ ŒÊ¬ÁÿÃÈ¥ ‚»§‹Ê ¡Ê×–
y. ÃŸ ÁflûÊŸ Sfl¬ÈòÊ◊˜ ∞∑§ÁS◊Ÿ˜–
z. ∞∑§ŒÊ ‚ Á¬ÃÊ ÃŸÍ¡Sÿ M§ÇáÊÃÊ◊Ê∑§áÿ¸–
{. √ÿÊ∑ȧ‹Ê ¡Ê× ¬ÈòÊ¥ Œ˝c≈ÈU¥ ø ¬˝ÁSÕ×–

16
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (z)
v. •ãÃ× ∞∑§ÁS◊Ÿ˜ fl≈UflΡÊÊØ ◊Í‹ ‚— ◊„UÊ’ÊäÊ◊˜ •‹÷Ø–
w. ¬⁄¥U ‚— ¬Íáʸ‡ÊÊ¥ÁÃ¥ Ÿ •‹÷Ø–
x. ◊„UÊà◊Ê ’ÈäÊ— ∞∑§SÿÊ¥ ⁄UÊòÊÊÒ ªÎ„¥U àÿÄàflÊ ÁŸª¸Ã—–
y. ∞∑§ŒÊ ‚— ¬ÜøÁ◊òÊÒ— ‚„U ·«˜Ufl·¸¬ÿ¸ãÃ◊˜ •Ã¬Ã˜–
z. ‚— ßUÃSÃ× flŸ •÷˝◊Ø–
{. ÃŒÊ⁄Uèÿ— ‚— ’ÈhUŸÊêŸÊ ¬˝ÅÿÊ× •÷flØ–
({)
v. ‚— flŸ ∞∑¥§ äÊ≈U◊˜ •¬‡ÿØ–
w. ∞∑§— Á¬¬ÊÁ‚× ∑§Ê∑§— •Ê‚ËÖ
x. ÉÊ≈U ¡‹◊˜ •À¬◊˜ •Ê‚ËØ–
y. ¡‹¥ ¬ËàflÊ ∑§Ê∑§— Ã× •ªë¿UØ–
z. ÃSÿ ◊ÁSÃc∑§ ∞∑§— ÁfløÊ⁄U— ‚◊ʪ×–
{. ‚— ¬Ê·ÊáÊπá«UÊÁŸ ÉÊ≈U •ÁˇÊ¬Ã˜, ¡‹¥ ø ©U¬Á⁄U •ÊªÃ◊˜–
(|)
v. ŸlÊ— Ã≈U »§‹Ê¬× •Ê◊˝flÎˇÊ— •Ê‚ËÖ
w. ◊∑§⁄U— flÊŸ⁄‘UáÊ ¬ÁÃÃÊÁŸ ◊äÊÈ⁄U»§‹ÊÁŸ •ÊSflÊl •ÁøãÃÿØ–
x. ÃSÿ ‡ÊÊπÊÿÊ¥ flÊŸ⁄U— fl‚Áà S◊—–
y. flÊŸ⁄U— ◊∑§⁄USÿ ¬˝ÿÊ‚¥ ’ÈÁhU øÊÃÈÿ¸áÊ Áfl»§‹Ë∑ΧÃflÊŸ˜–
z. ∞∑§ŒÊ ∞∑§— ◊∑§⁄U— ŸlÊ¥ fl‚Áà S◊—–
{. ““»§‹ÊÁŸ •ÁÃ◊äÊÈ⁄UÊÁáÊ”” •Ã— flÊŸ⁄U NŒÿ¥ πÊŒÊÁ◊–
(})
v. ŒÊÁ⁄UŒ˝ÿSÿ ÁŸflÊ⁄UáÊÊÿ üÊË∑ΧcáÊ— ÃS◊Ò ∞‡flÿ¸◊˜ •÷ë¿UØ–
w. ’ÊÀÿ’ãäÊÈ— flÊ‚ÈŒfl— ÃSÿ •ÊÁ‹XUŸ◊˜ •∑§⁄UÊØ–
x. ‚ÈŒÊ◊Ê üÊË∑ΧcáÊSÿ Á◊òÊ◊˜ •Ê‚ËØ–
y. ‚— üÊË∑ΧcáÊ Œ‡Ê¸ŸÊÿ mUÊÁ⁄U∑§Ê◊˜ •ªë¿UØ–
z. üÊË∑ΧcáÊ— ‚ÈŒÊꟗ ÷Êÿ¸ÿÊ ¬˝ŒûÊÊŸ˜ Ãá«ÈU‹ÊŸ˜ •πʌØ–
{. mUÊ⁄U⁄UˇÊ∑§Ê— Ã¥ ⁄UÊ¡‚÷Ê◊˜ •ŸÿŸ˜–
(~)
v. ∞∑§ŒÊ √ÿÊäÊ— •⁄Uáÿ ◊ʪ¸÷˝c≈U— •÷flØ–
w. ßUàÿ¥ √ÿÊäÊ— √ÿÊÉÊ˝ÊØ Sfl¬˝ÊáÊÊŸ˜ •⁄UˇÊØ–
x. ÷Ë× √ÿÊäÊ— ‚◊ˬ ÁfläÊ◊ÊŸ¥ flΡÊ◊ •ÊM§…∏UflÊŸ–
17
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
y. ‚— ¬˝ÁÃÁŒŸ◊˜ •⁄Uáÿ •Êπ≈¥U ∑§⁄UÊÁà S◊—–
z. ÃŒÊ •∑§S◊ÊØ ∑§‡øŸ˜ √ÿÊÉÊ˝— √ÿÊäÊSÿ ◊ʪ¸◊˜ •flM§hUflÊŸ˜–
{. ∑§ÁS◊¥Á‡øØ •⁄Uáÿ ∑§‡øŸ˜ √ÿÊäÊ— •Ê‚ËØ–
(vÆ)
v. ∞∑§ŒÊ ◊ÊäÊflË ífl⁄U¬ËÁ«U× •÷flØ–
w. ÃSÿÊ— ◊ÊäÊflË ŸÊ◊∑§— ¬ÈòÊË •Ê‚ËØ–
x. ◊ÊÃÊ Sfl¬ÈòÊË¥ ◊ÊäÊflË¥ ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ¥ ŸËÃflÃË–
y. ∞∑§ÁS◊Ÿ ª˝Ê◊ ∞∑§Ê ◊ÊÃÊ ÁŸfl‚Áà S◊—–
z. •Ê·äÊ¥ πÊÁŒàflÊ ¬ÈòÊË ŸË⁄UÊª •÷flØ–
{. ÁøÁ∑§à‚∑§— ◊ÊäÊflÊÿ •Ê·äÊ¥ ŒûÊflÊŸ–
(vv)
v. Á‚¥„U— ¡‹ Sfl¬˝ÁÃÁ’ê’¥ ŒÎc≈˜UflÊ ÃÁS◊Ÿ ∑ͧ¬ •∑ͧŒ¸˜–
w. ∑§ÁS◊Á‡øà flŸ ∞∑§— Á‚¥„U fl‚Áà S◊—–
x. ‚— ¬˝ÁÃÁŒŸ¥ ’„ÍUŸ˜ ¬‡ÊÍŸ˜ „UàflÊ πÊŒÁà S◊—–
y. ÃŒÊ øÃÈ⁄U— ‡Ê‡Ê∑§— Á‚¥„—U ∑ͧ¬Sÿ ‚◊ˬ◊˜ •ŸÿØ
z. ‚fl¸¬‡Êfl— ÁfløÊ⁄¥U ∑ΧàflÊ ¬˝ÁÃÁŒŸ¥ Á‚¥„USÿ ¬Ê‡fl¸-÷Ê¡ŸÊÕ¸◊˜ ∞∑¥§ ¬‡ÊÈ¥ ¬˝·ÁÿÃÈ¥ ÁŸÁ‡øÃflã×–
{. ∞∑§ŒÊ ÿŒÊ ‡Ê‡Ê∑§Sÿ ∑˝§◊— •ÊªÃ—, ÃSÿ Áfl‹ê’ʪ◊ŸŸ Á‚¥„U— ∑ȧÁ¬Ã— ¡Ê×–
(vw)
v. ’∑§— ∑§‹‡ÊÊØ øÜøflÊ ˇÊË⁄UÊŒŸ¥ πÊŒÁÖ
w. ’∑§— ∑§fl‹¥ ˇÊË⁄UÊŒŸ¥ ¬‡ÿÁÖ
x. oΪʋ— ø ∑§fl‹◊˜ ߸Ucÿ¸ÿÊ ¬‡ÿÁÖ
y. ∑ȧÁ≈USfl÷Êfl— oΪʋ— SÕÊÀÿÊ¥ ’∑§Êÿ ˇÊË⁄UÊŒŸ¥ ÿë¿UÁÖ
z. ∞∑§ÁS◊Ÿ flŸ oΪʋ— ’∑§— ø ÁŸfl‚× S◊—–
{. ’∑§Sÿ ÁŸ◊ãòÊáÊ oΪʋ— ¬˝‚㟗 •÷flØ–

18
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (ª) πá«U •ŸÈ¬˝ÿÈÄà - √ÿÊ∑§⁄UáÊ◊˜
(¬˝‡ŸÊ— - ’„ÈUÁfl∑§À¬Êà◊∑§Ê—, Á⁄UÄÃSÕÊŸ¬ÍÁø—, •ÁËÉÊÍûÊ⁄UÊà◊∑§Ê— ‹ÉÊÍûÊ⁄UÊà◊∑§Ê—)
(v) ‚¥ÁäÊ-¬˝∑§⁄UáÊ◊˜
v. ‚¥ÁäÊ ∑§ÁÃäÊÊ ÷flÁÃ?
(•) ∞∑§äÊÊ (’) ÁmUäÊÊ (‚) ÁòÊäÊÊ (Œ) øÃȸÕÊ (‚)
w. ‚í¡Ÿ— •òÊ ‚¥ÁäÊ— fløÃ?
(•) •ø˜ (’) „U‹˜ (‚) ‡øÈàfl (Œ) Áfl‚ª¸ (‚)
x. ∑§‚˜ + ÁøØ = ................?
(•) ∑§‚ÁøØ (’) ∑§Á‡øØ (‚) ∑§SøËØ (Œ) ∑§ÁSøØ (’)
y. ∑ΧcáÊ— •òÊ ‚¥ÁäÊ— fløÃ?
(•) ¡‡ûfl (’) c≈ÈUàfl (‚) øàfl¸ (Œ) •ø˜ (’)
z. ÃØ + ≈UË∑§Ê — ..................?
(•) Ã≈˜U≈UË∑§Ê (’) Ã≈UË∑§Ê (‚) ÃÁ≈U∑§Ê (Œ) Ãà≈UË∑§Ê (•)
{. flʪˇʗ •òÊ ‚¥ÁäÊ— fløÃ?
(•) ‡øÈàfl (’) c≈ÈUàfl (‚) øàfl¸ (Œ) ¡‡àfl (Œ)
|. Á÷㟥 ¬Œ¥ fløÃ?
(•) ·«UÊŸŸ— (’) ¡ªŒË‡Ê— (‚) ‚í¡Ÿ— (Œ) ‚È’ã× (‚)
}. ‹÷˜ + äÊ— - •òÊ ‡ÊÈh¥ ¬Œ¥ fløÃ?
(•) ‹éäÊ— (’) ‹éŒ— (‚) ‹ÈéäÊ— (Œ) ‹’äÊ— (•)
~. ÁŒÇª¡— •òÊ ‚¥ÁäÊ Áflë¿UŒ¥ fløÃ?
(•) ÁŒª˜+ª¡— (’) ÁŒ∑˜§+ª¡— (‚) ÁŒª˜+¡— (Œ) ŒË∑˜§+ª¡— (’)
vÆ. ¡ªŒË‡Ê— ¬Œ ‚¥ÁäÊ fløÃ?
(•) ‡øÈàfl (’) c≈ÈUàfl (‚) ¡‡àfl (Œ) øàfl¸ (‚)
vv. flΡÊÊà¬ÃÁà •òÊ ‚¥ÁäÊ Áflë¿UŒ— ÷flÁÃ?
(•) flΡÊÊØ+¬ÃÁà (’) flΡÊØ+¬ÃÁà (‚) flΡÊÊŒ˜+¬Ã˜Ã (Œ) flΡÊÊŒ˜+¬ÃÁà (Œ)
vw. ©UŒ˜+¬ãŸ— •òÊ ‡ÊÈh¥ ¬Œ¥fløÃ?
(•) ©UŒ˜¬ãŸ— (’) ©UŒ˜ãŸ◊˜ (‚) ©Uà¬ãŸ— (Œ) ©Uà¬ãŸ◊˜ (‚)
vx. ‚àÿ¥ flŒ •òÊ ‚¥ÁäÊ fløÃ -
(•) øàfl¸ (’) •ŸÈSflÊ⁄U (‚) ¡‡àfl (Œ) c≈ÈUàfl (’)
vy. àfl◊˜ + •òÊ = .............?
(•) àfl◊˜ •òÊ (’) àfl◊òÊ (‚) àflòÊ (Œ) Ãfl◊òʘ (’)
vz. ¬˝∑ΧÁ× + ∞fl = ..................?
(•) ¬˝∑ΧÁà ∞fl (’) ¬˝∑ΧÁÃ◊fl (‚) ¬˝∑ΧÁÃ⁄‘Ufl (Œ) ‚fl¸— (‚)

19
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. ‚Üø⁄UáÊ◊˜ ßUàÿSÿ ‚¥ÁäÊ Áflë¿UŒ—?
(•) ‚Üø+ø⁄UáÊ◊˜ (’) ‚¥ø+⁄UáÊ◊˜ (‚) ‚Üø+⁄UáÊ◊˜ (Œ) ‚◊˜+ø⁄UáÊ◊˜ (Œ)
v|. •S◊ÊØ+Ÿª⁄UÊØ = ...................?
(•) •S◊ÊŸª⁄UÊØ (’) •S◊Ê㟪⁄UÊØ (‚) •S◊㟪⁄UÊØ (Œ) •S◊ÊØŸª⁄UÊØ (’)
v}. ∞∑§ + ................. = ∞∑Ò§∑§— Á⁄UÄÃSÕÊŸ ÷flÁÃ?
(•) ∞∑Ò§— (’) ∑Ò§∑§— (‚) ∞∑§— (Œ) ∞∑§∑§— (‚)
v~. ÿòÊ+•ÊSÃ = ........................ Á⁄UÄÃSÕÊŸ ÷flÁÃ?
(•) ÿòÊÊSÃ (’) ÿòÊSÃ (‚) ÿòÊÊS× (Œ) ÿòÊÊSÃ (Œ)
wÆ. ßUÁÃ+©UÄàflÊ •òÊ ‚¥ÁäÊ fløÃ–
(•) •ø˜ (’) ÿáʘ (‚) ªÈáÊ (Œ) Áfl‚ª¸ (’)
wv. ßUàÿÊà◊ÊŸ◊˜ ßUàÿSÿ ‚¥ÁäÊ Áflë¿UŒ¥ ∑ȧL§ + ...................–
ww. mÿÊ—+•Á¬ ßUàÿòÊ ‚◊SÃ¥ ¬Œ¥ fløÃ ..................–
wx. Ÿ + ©UÁàÕ× ßUàÿòÊ ‚◊SÃ¥ ¬Œ¥ fløÃ .................–
wy. ªÊfl‡ø •òÊ ‚¥ÁäÊ fløÃ? ....................–
wz. Ÿ + •ÁSÃ = ...............................–
w{. •Á÷ + •ÊªÃ◊˜ = ......................... –
w|. øÊ⁄U— + •ÿ◊˜ = ...........................–
w}. ¬ŒÊÁ× + ∞fl = ...........................–
w~. Á‡Ê‡Êfl— + ÃÈ = ...........................–
xÆ. Á∑§Üø ‚¥ÁäÊÁflë¿UŒ— ∑ȧL§ = ...........................–
xv. ÃØ + •ÊÒ·äÊ◊˜ ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄà ¬Œ¥ = ...........................–
xw. ¡ªÃ˜ + ߸U‡Ê— ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄà ¬Œ¥ = ...........................–
xx. ‚àÿ¥ flŒ - ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ = ...........................–
xy. ßUc≈U— ßUàÿòÊ ‚¥ÁäÊ ŸÊ◊ÊÁŸ •Á‹πØ = ...........................–
xz. “πÁ⁄U ø” ∑§Sÿ ‚¥äÊ ‚ÍòÊ◊˜ •ÁSà = ...........................–
x{. ‚¥S∑ΧÃ „U‹˜ ‚¥äÊ— •¬⁄¥U ŸÊ◊ Á∑§◊˜ = ...........................–
x|. ’Ê‹Ê˘ÁSà ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊ fløÃ = ...........................–
x}. ‚— + •òÊ - ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ = ...........................–
x~. ‚— + ªë¿UÁà - ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ = ...........................–
yÆ. „UÁ⁄U— + òÊÊÃÊ - ßUàÿòÊ— ‚¥ÁäÊÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ = ...........................–
yv. ÁŒªê’⁄U— ßUàÿSÿ ‚¥ÁäÊ Áflë¿UŒ¥ ∑ȧL§ = ...........................–
yw. ©Uàfl‚ãäÊ— ∞∑§◊˜ ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •Á‹πØ = ...........................–
yx. Á‡ÊflÊflãäÊ— ßUÁà ‡ÊéŒ ‚ÁãäÊ— •ÁSà = ...........................–
yy. ÁŒªê’⁄U— - ............................ + •ê’⁄U— (ÁŒª˜/ÁŒ∑˜§)
yz. ŸË⁄UÊª— - ............................... + ⁄UÊª— (ÁŸ⁄˜U/ ŸË⁄˜U)
20
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (w) ‚◊Ê‚-¬˝∑§⁄UáÊ◊˜
v. ©U¬ª˝Ê◊◊˜ •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ‚◊Ê‚— •ÁSÖ
(•) Ãà¬ÈL§· (’) •√ÿÿË÷Êfl (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) mãm (’)
w. ‚◊ˬ, •÷Êfl, ¬‡øÊØ - ¬ŒÊŸÊ◊˜ •Õ¸ ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) ÁmªÈ— (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U— (Œ) Ãà¬ÈL§·— (•)
x. •√ÿÿ¬Œ ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ
(•) Ãà¬ÈL§· (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) ÁmUªÈ (Œ) •√ÿÿË÷Êfl (Œ)
y. ¬‡øÊØ •Õ¸ ∑§Sÿ •√ÿÿSÿ ¬˝ÿÊª— èÊflÁÃ?
(•) •ŸÈ (’) ©U¬ (‚) ÁŸ⁄˜U (Œ) ¬˝ÁÃ.... (•)
z. ¬Ífl¸¬Œ ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ
(•) Ãà¬ÈL§· (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) •√ÿÿË÷Êfl (Œ) ÁmªÈ ..... (‚)
{. ©UûÊ⁄U¬Œ ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) Ãà¬ÈL§· (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) ∑§fl‹.... (’)
|. ª˝Ê◊ªÃ—, „UÁ⁄UòÊÊ×, ‡Ê⁄UáÊʪ× - •òÊ ‚◊Ê‚ •ÁSÖ
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) Ãà¬ÈL§· (Œ)
}. Áfl‡Ê·áÊ-Áfl‡Êcÿ ¬Œ ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÃ?
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) Ãà¬ÈL§· (Œ) ÁmUªÈ (’)
~. ‚¥ÅÿÊflÊøË ¬Œ ‚◊Ê‚— ÷flÁÃ?
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) Ãà¬ÈL§· (Œ) ÁmUªÈ (Œ)
vÆ. ©U÷ÿ¬Œ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ
(•) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (’) ÁmUªÈ (‚) mUãm (Œ) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (‚)
vv. ¬ËÃÊê’⁄U◊˜, ◊„UʬÈL§·— - ¬Œ ‚◊Ê‚—–
(•) Ãà¬ÈL§· (’) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) ÁmUªÈ ...... (’)
vw. ¬ËÃÊê’⁄U—, Œ‡ÊÊŸŸ— - ¬Œ ‚◊Ê‚—–
(•) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (’) Ãà¬ÈL§· (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) mUãm (‚)
vx. ¬¥øÊŸÊ¥ ¬ÊòÊÊáÊÊ¥ ‚◊Ê„UÊ⁄U— - Áflª˝„U flÊÄÿ ‚◊SìŒ -
(•) ¬¥øŸÊ¬ÊòÊ◊˜ (’) ¬¥ø¬òÊ◊˜ (‚) ¬¥ø¬ÊòÊ— (Œ) ¬¥ø¬ÊòÊ◊˜ (Œ)
vy. ŸË‹— ∑§á∆U— ÿSÿ ‚— •òÊ ‚◊Ê‚— -
(•) ŸË‹∑§á∆U◊˜ (’) ŸË‹∑§á∆U— (‚) ŸË‹◊˜ ∑§á∆U◊˜ (Œ) ‚fl¸— .... (’)
vz. ◊ÊÃÊ ø Á¬ÃÊ ø - •òÊ ‚◊SÃ¥ ¬Œ◊˜ -
(•) ◊ÊÃÊ-Á¬ÃÊ (’) ◊ÊÃÊÁ¬Ã⁄UÊÒ (‚) Á¬Ã⁄UÊÒ (Œ) ◊ÊÃʬËÃÊ (‚)

21
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. ÷ÿŸ •Ê∑ȧ‹¥ ÁøûÊ◊˜ ÿSÿ ‚—– •òÊ ‚◊SÃ¥ ¬Œ◊˜ -
(•) ÷ÿ∑ȧ‹ÁøûÊ— (’) ÷ÿÊ∑ȧ‹Áø× (‚) ÷ÿ∑ȧ‹ÁøÃ◊˜ (Œ) ÷ÿ∑ȧ‹◊˜ (’)
v|. ÷ÿ¥∑§⁄UÊ— •Sÿ Áflª˝„U ¬Œ◊˜ -
(•) ÷ÿ ∑§⁄UÊÁà ßUÁà (’) ÷ÿ∑§⁄UÊÁà ßUÁà (‚) ÷ÿ¥ ∑§⁄UÊÁà ßUÁà (Œ) ‚fl¸— (‚)
v}. ÁŸ◊¸ÁˇÊ∑§◊˜ ¬Œ ‚◊Ê‚— •ÁSÖ
(•) •√ÿÿÿË÷Êfl (’) Ãà¬ÈL§· (‚) ∑§◊¸äÊÊ⁄Uÿ (Œ) ÁmUªÈ (•)
v~. ‡Ê⁄UË⁄USÕ ¬ŒSÿ Áflª˝„U— flÊÄÿ Á∑§◊˜?
(•) ‡Ê⁄UË⁄U◊˜ ÁSÕÃ (’) ‡Ê⁄UË⁄‘U ÁSÕ× (‚) ‡Ê⁄UË⁄UÊÁÊ ÁSÕà (Œ) ‡Ê⁄UË⁄U ÁSÕÃ (’)
wÆ. ⁄UÊ◊— ¬˝ÁÃÁŒŸ◊˜ ÁfllÊ‹ÿ◊˜ ªë¿UÁà - •ÁS◊Ÿ flÊÄÿ
∑§ÁS◊Ÿ ¬Œ •√ÿÿË÷Êfl ‚◊Ê‚— fløÃ = ............................
wv. ‡Ê⁄UáÊʪ× ßUàÿSÿ ‚◊Ê‚¥ ŸÊ◊ÊÁŸ •Á‹πØ = ..........................
ww. •¡ÊÒ ¬ŒSÿ Áflª˝„U◊˜ ∑ΧàflÊ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÁŸ
•Á‹πØ = ..........................
wx. ÿ◊ÈŸÊÿÊ— ‚◊ˬ◊˜ - Áflª˝„U flÊÄÿSÿ ‚◊SÃ¥ ¬Œ¥ Á∑§◊˜– = ..........................
wy. ‚¥S∑ΧÃ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÁŸ Á‹πØ = ..........................
wz. mãm ‚◊Ê‚Sÿ ∑§Áà ÷ŒÊ— ÷flÁãÃ? = ..........................
w{. Á‡Êfl∑§‡ÊflÊÒ ßUàÿSÿ Áflª˝„¥U ∑ΧàflÊ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÁŸ Á‹πØ = ..........................
w|. mÿÊ— ⁄UÊòÿÊ— ‚◊Ê„UÊ⁄U— - ‚◊S쌥 ÁŸÁ◊¸àflÊ ‚◊Ê‚Sÿ ŸÊ◊ÊÀ‹π¥ ∑ȧL§Ã = ..........................
w}. ©U¬∑ΧcáÊ◊˜ - Áflª˝„¥U ∑ΧàflÊ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÀ‹π ∑ȧL§Ã = ..........................
w~. “ÉÊŸ‡ÿÊ◊—” - ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚◊Ê‚Áflª˝„U— •ÁSÖ
xÆ. ©U¬ª¥ª◊˜ - ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚◊Ê‚Áflª˝„U— •ÁSÖ
xv. ŸË‹Êଋ◊˜ - ßUàÿSÿ Áflª˝„U— ∑ΧàflÊ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÀ‹π–
xw. ÁòÊ‹Ê∑§Ë - ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚◊Ê‚ ŸÊ◊ÊÀ‹π ∑ȧL§Ã– = ..........................
xx. ’„ÈUfl˝ËÁ„U ‚◊Ê‚Sÿ ∑§øŸ ¬Üø ©UŒÊ„U⁄UáÊÊ— Á‹πØ = ..........................
xy. •√ÿÿ¬Œ ¬˝äÊÊŸ— ‚◊Ê‚— ÷flÁÖ = ..........................
xz. ‚◊Ê„UÊ⁄U ÿÊª ∑§— ‚◊Ê‚— Ÿ ÷flÁÖ = ..........................
x{. “ÿÕÊÁflÁäÊ—” ßUàÿòÊ ∑§— ‚◊Ê‚—? = ..........................
x|. “ÿÕʇÊÁÄÔ ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚◊Ê‚Áflª˝„U— •ÁSÖ = ..........................
x}. “‚ø∑˝§◊” ßUàÿòÊ ∑§— ‚◊Ê‚—– = ..........................
x~. “ÁŸäʸŸ—” ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚◊Ê‚Áflª˝„U— •ÁSÖ
yÆ. ∑ȧÁà‚× ⁄UÊ¡Ê-ßUàÿSÿ ‚◊SÃ¥ ¬Œ◊˜– = ..........................

22
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (x) ∑§Ê⁄U∑§ÊÁáÊ-‚Ê◊Êãÿ¬Á⁄Uøÿ—, ©U¬¬ŒÁfl÷ÄÃÿ‡ø–
v. ‚¥S∑ΧÃ ∑§Áà ∑§Ê⁄U∑§ÊÁáÊ?
(•) ‚å× (’) ·≈˜U (‚) ¬Üø— (Œ) øàflÊ⁄U— (’)
w. ‚¥S∑ΧÃ ∑§Áà Áfl÷ÄÃÿ—?
(•) ‚åà (’) cÊ≈˜U (‚) ¬Üø— (Œ) øàflÊ⁄U— (•)
x. ¬˝Õ◊Ê Áfl÷ÁÄà ∑§ÁS◊Ÿ˜ ∑§Ê⁄U∑§ ÷flÁÃ?
(•) ∑§⁄UáÊ ∑§Ê⁄U∑§ (’) ∑§◊¸∑§Ê⁄U∑§ (‚) ∑§ûÊʸ∑§Ê⁄U∑§ (Œ) •¬ÊŒÊŸ∑§Ê⁄U∑§(‚)
y. •òÊ ∑§— ∑§Ê⁄U∑§— ŸÊÁSÃ?
(•) ∑§◊¸ ∑§Ê⁄U∑§— (’) •¬ÊŒÊŸ ∑§Ê⁄U∑§— (‚) •ÁäÊ∑§⁄UáÊ ∑§Ê⁄U∑§— (Œ) ‚ê’ãäÊ ∑§Ê⁄U∑§(Œ)
z. ∑§◊¸ ∑§Ê⁄U∑§ Áfl÷ÁÄà ÷flÁÖ
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ÁmUÃËÿÊ (Œ)
{. ‚„U ÿÊª Áfl÷ÁÄ× ÷ÁflÖ
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ¬¥ø◊Ë (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ¬˝Õ◊Ê (•)
|. •ˇÊáÊÊ ∑§ÊáÊ— - •òÊ ∑§— Áfl÷ÁÄà •ÁSÃ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ‚åÃ◊Ë (’)
}. •Á÷×, ¬Á⁄U×, ÿÊª Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) ÃÎÃËÿÊ (Œ) ¬¥ø◊Ë (’)
~. Ÿ◊—, SflÁÃ, SflÊ„UÊ - ÿÊª Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) øÃÈÕ˸ (Œ) ¬¥ø◊Ë (‚)
vÆ. •S◊ÊØ Ÿª⁄UÊŒ˜ - •ÁS◊Ÿ ¬Œ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÃ?
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ·c∆UË (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ¬¥ø◊Ë (Œ)
vv. “‡ÊcÊ” •Õ¸ Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
(•) ¬¥ø◊Ë (’) ·c∆UË (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ¬˝Õ◊Ê (’)
vw. “•ÁäÊ∑§⁄UáÊ” ∑§Ê⁄U∑§ Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
(•) ·c∆UË (’) ‚åÃ◊Ë (‚) ÁmUÃËÿÊ (Œ) ¬˝Õ◊Ê (’)
vx. “•¬ÊŒÊŸ” •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÖ
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ‚åÃ◊Ë (‚)
vy. “©UÄà ∑§Ê⁄U∑§” Áfl÷ÁÄà ÷flÁÃ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ‚åÃ◊Ë (•)
vz. ⁄UÊ◊— ¬ÈSÃ∑¥§ ¬∆UÁà - •òÊ – flÊÄÿ •ÁSÃ
(•) ∑§ÃθflÊëÿ (’) ∑§◊¸flÊëÿ (‚) ÷ÊflflÊëÿ (Œ) ‚fl¸— (•)

23
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. “ŒÈ„˜U äÊÊÃÈ” ÿÊª Áfl÷ÁÄà ÷flÁà -
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) ÃÎÃËÿÊ (Œ) ¬¥ø◊Ë (’)
v|. ‚— ¡≈UÊÁ÷— Ãʬ‚— ¬˝ÃËÿÃ– •òÊ ∑§Ê⁄U∑§—?
(•) ∑§ûÊʸ ∑§Ê⁄U∑§ (’) ∑§◊¸∑§Ê⁄U∑§
(‚) ∑§⁄UáÊ ∑§Ê⁄U∑§ (Œ) ‚ê¬˝ŒÊŸ ∑§Ê⁄U∑§ (‚)
v}. ÷ÿ ÿÊª, äÊ˝Èfl◊˜ ÿÊª, ¡ÈªÈå‚Ê-ÿÊª ∑§— Áfl÷ÁÄà ÷flÁÃ?
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) ¬˝Õ◊Ê (Œ) ¬¥ø◊Ë (Œ)
v~. •ÊäÊÊ⁄USÿ ∑§— ‚¥ôÊÊ ÷flÁÃ?
(•) ‚ê¬˝ŒÊŸ (’) •ÁäÊ∑§⁄UáÊ (‚) •¬ÊŒÊŸ (Œ) ‚ê’ãäÊ (’)
wÆ. ∑§Êc∆U∑§èÿ— ‡ÊÈh◊˜ ¬Œ◊˜ ÁøàflÊ •Á‹πØ
v. ............................... ‚„U ⁄UÊäÊÊ ª˝Ê◊¥ ªë¿UÁÖ (∑ΧcáÊ¥/∑ΧcáÊŸ)
w. „U⁄ÿ ......................– (Ÿ◊—/Ÿ◊ÊÁŸ)
x. Á¬ÃÊ .................. ∑˝È§äÿÁÖ (¬ÈòÊÊØ/¬ÈòÊÊÿ)
y. ................. ◊ÊŒ∑§Ê— ⁄UÊøãÃ– (’Ê‹∑§◊˜/’Ê‹∑§Êÿ)
z. ◊Ê„UŸ— ................ ¡ÿ¬È⁄¥U ªë¿UÁÖ (ª˝Ê◊áÊ/ª˝Ê◊ÊØ)
wv. ⁄UÊäÊÊ ’‚ÿÊŸŸ ª˝Ê◊ÊØ ¡ÿ¬È⁄¥U ªë¿UÁÖ
•òÊ ¬¥ø◊Ë ∑§ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ •ÁSÖ
ww. ∑§Ê⁄U∑§ ÁŸÿ◊ÊŸÈ‚Ê⁄¥U ÁŸêŸÁ‹Áπà flÊÄÿÊÁáÊ ‚¥‡ÊÊäÊŸËÿÊÁŸ–
•‡ÊÈh flÊÄÿÊÁŸ ‡ÊÈh flÊÄÿÊÁŸ
v. ’Ê‹∑§Ê— ª˝Ê◊¥ ªë¿UÁà -
w. ŒÈ¡¸ŸÊÿÁäÊ∑˜§ -
x. ŸòÊÊØ ∑§ÊáÊ— -
y. ∑˝§Ê‡ÊÊÿ ∑ȧÁ≈U‹Ê ŸŒË -
z. ¬ÈòÊ¥ ‚„U Á¬ÃÊ ªë¿UÁà -
{. Ÿª⁄USÿ ‚◊ÿÊ ©U¬flŸ◊˜ •ÁSà -
|. ªáÊ‡Ê¥ ◊ÊŒ∑¥§ ⁄UÊøÃ– -
}. ŸÎ¬— Áfl¬˝¥ ªÊ¥ ŒŒÊÁÖ -
~. ªÈL¥§ Ÿ◊S∑§⁄UÊÁÖ -
vÆ. •‡flÊÿ ¬ÃÁÖ -
vv. ªáÊ‡Ê¥ ‚„U ÁfllÊ‹ÿ¥ ªë¿UÁÖ -
vw. flΡÊÊØ ¬òÊÊÁáÊ ¬Ã×– -
vx. Á„U◊Ê‹ÿŸ ª¥ªÊ ¬˝÷flÁÖ -
24
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 vy. flΡÊ◊ ©U¬Á⁄U flÊŸ⁄‘U ÁÃc∆UÁÖ -
vz. Ÿª⁄USÿ ¬Á⁄U× flΡÊÊ— ‚ÁãÖ -
v{. ‚— ŸÎ¬ÊØ äÊŸ¥ ÿÊøÃ– -
v|. ’Ê‹∑§— •äÿʬ∑¥§ ¬˝‡Ÿ¥ ¬Îë¿UÁÖ -
v}. •‹¥ ÁflflÊŒ◊˜– -
v~. ¡‹Ÿ ÁflŸÊ ¡ËflŸ¥ ŸÊÁSÖ -
wÆ. ⁄UÊ◊— Á÷ˇÊÈ∑¥§ flSòÊÊÁáÊ ÿë¿UÁà -
wx. Á⁄UÄÃSÕÊŸÊÁŸ ¬Í⁄UÁÿàflÊ Á‹πÖ
v. ∑§ë¿U¬— ................... ø‹ÁÖ (©UìÊÒ/ ‡ÊŸÒ)
w. ªáÊ‡ÊÊÿ .................... (Ÿ◊—/Á∑§‹/π‹È)
x. .............. ⁄UÊ¡Ê ÃÕÊ ¬˝¡Ê– (∞fl/ ÿÕÊ)
y. ÁfllÊ‹ÿ¥ ................. ◊ÁãŒ⁄U◊˜ •ÁSÖ (ÁŸ∑§·Ê/¬Á⁄U×)
z. ’Ê‹∑§— .................... Á’÷ÁÖ (Á‚„U◊˜/Á‚¥„UÊØ)
wy. ∑§ÁS◊Ÿ˜ ÿÊª ÃÎÃËÿÊ Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
wz. ÁŸäÊʸ⁄UáÊ •Õ¸ Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÖ
w{. Ã◊¬˜ ¬˝àÿÿSÿ ¬˝ÿÊª— ∑§ÁS◊Ÿ Áfl÷ÄÃ ÷flÁÃ?
w|. ÷ÿflÊøË ‡ÊéŒÊŸÊ¥ ÿÊª Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
w}. ©U¬¬Œ Áfl÷ÄÃ ¬˝ÿÊª— ∑§ÁS◊Ÿ˜ ¬ŒÊŸÊ¥ ÿÊª ÷flÁÃ?
w~. •ÊÅÿÊÃÊ¬ÿÊª - ÿÊª Áfl÷ÁÄ× ÷flÁÃ?
xÆ. ◊ÊÃÈ— ÁŸ‹ËÿÃ ∑ΧcáÊ— - •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÃ?

25
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (y) ¬˝àÿÿÊ— •ÊäÊÊÁ⁄UÃ¥ ¬˝‡ŸÊÁŸ—
v. •ŸËÿ⁄˜U ¬˝àÿÿ •flÁ‡Êcÿ -
(•) •ŸËÿ (’) •ŸÊÿ (‚) •ŸËÿ◊˜ (Œ) •Ÿÿ (•)
w. ÷flŸËÿ◊˜ •òÊ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ÄÃflÃÈ (’) •ŸËÿ (‚) •ŸËÿ⁄˜U (Œ) ÄàflÊ (‚)
x. “¬Á∆UÃ√ÿ◊˜” ‡ÊéŒ ∑§— ¬˝àÿÿ?
(•) •ŸËÿ⁄˜U (’) Ã√ÿ (‚) ‡ÊÊŸø˜ (Œ) Ã√ÿØ (Œ)
y. “Á‹ÁπÃ√ÿÊÁŸ” ‡ÊéŒ ∑§— ¬˝àÿÿ?
(•) Ã√ÿØ (’) Ã√ÿÊÁŸ (‚) ÃflÿØ (Œ) ‡ÊÊŸø˜ (•)
z. ÀÿÈ≈˜U ¬˝àÿÿ - •fl‡Ê·—?
(•) ÀÿÈ (’) ÿÈ (‚) ÿÈ≈˜U (Œ) ‡ÊÃÎ (’)
{. ‡ÊÊŸø˜ ¬˝àÿÿ •fl‡Ê·—?
(•) •ÊŸ˜ (’) •Ÿ˜ (‚) ÀÿÈ (Œ) •Ÿ˜ (•)
|. ‚fl◊ÊŸ— •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ∑§ÊŸø˜ (’) ‡ÊÊŸø˜ (‚) ÄÃflÃÈ— (Œ) ‡ÊÃÎ (’)
}. ¬∆UØ ¬Œ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ÄÃflÃÈ (’) Ä× (‚) ‡ÊÃÎ (Œ) ‡ÊÊŸø˜ (‚)
~. ∑ΧÁ× •òÊ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ÁÄߘ (’) Ä× (‚) ÄÃflÃÈ (Œ) ‡ÊÃÎ (•)
vÆ. ÀÿÈ≈˜U ¬˝àÿÿSÿ ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •ÁSÃ?
(•) ∑ΧÁ× (’) ¬Á∆UÃ√ÿ— (‚) ¬∆UŸ◊˜ (Œ) ¬Á∆UÃflÊŸ˜ (‚)
vv. ∑§ûÊʸ •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) Ä× (’) ÄÃflÃÈ (‚) ÃÎø˜ (Œ) ÀÿÈ≈˜U (‚)
vw. ©UÁªÃ‡ø˜ ‚ÍòÊáÊ ¬˝àÿÿ ÷flÁÃ?
(•) ≈Uʬ˜ (’) æ§Ë¬˜ (‚) øʬ˜ (Œ) ÀÿÈ≈˜U (’)
vx. SòÊË ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ‡ÊÊŸø˜ (’) •ŸËÿ⁄˜U (‚) ÀÿÈ≈˜U (Œ) ≈Uʬ˜ (Œ)
vy. •¡Ê ßUàÿòÊ ¬˝àÿÿ •ÁSÃ?
(•) ÃÎø (’) ˘ (‚) ≈Uʬ˜ (Œ) ‡ÊÃÎ (‚)
vz. ∑§Sÿ ¬˝àÿÿSÿ ¬˝ÿÊª— ÷Êfl •Õ¸ ÷flÁÃ?
(•) ÃÎø˜ (’) ≈Uʬ˜ (‚) ‡ÊÃÎ (Œ) ˘ (Œ)
26
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. ¡ŸÃÊ, ŒflÃÊ - •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ¬˝àÿÿ •ÁSÃ?
(•) Ë (’) ÃÎø˜ (‚) ‡ÊÃÎ (Œ) ≈Uʬ˜ (•)
v|. ´§∑§Ê⁄UÊãà äÊÊÃÈŸÊ¥ ¬˝ÿÊª ¬˝àÿÿ ÷flÁÃ?
(•) ≈Uʬ˜ (’) æ§Ë¬˜ (‚) ÃÎø˜ (Œ) ◊ÃȬ˜ (’)
v}. ªÊ◊ÊŸ˜ ¬Œ ¬˝àÿÿ ÷flÁÃ?
(•) ≈Uʬ˜ (’) ÀÿÈ≈˜U (‚) ◊ÃȬ˜ (Œ) ‡ÊÃÎ (‚)
v~. ŒÊÁˇÊ + ߸U = ...................–
(•) ŒÊÁˇÊ (’) ŒÊˇÊË (‚) ŒˇÊË (Œ) ŒÊˇÊ— (’)
wÆ. «UË·˜ ¬˝àÿÿSÿ ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •ÁSÃ?
(•) SòÊË (’) ’ÊÁ‹∑§Ê (‚) ªÊÒ⁄UË (Œ) äÊŸÍ (‚)
wv. ßUŒ¥ ªËÃ¥ üÊfláÊËÿ◊˜– •òÊ ¬˝àÿÿ •ÁSÃ?
(•) •ŸËÿ (’) •ŸËÿ⁄˜U (‚) ÿ◊˜ (Œ) üÊfláÊ (’)
ww. ŒÈc≈UÊ— ¡ŸÊ— ..................– („UãÃÊ/ „UãÃ√ÿÊ—)
wx. .................. äÊÊfl∑§— ◊ʪ¸ •¬ÃØ– (äÊÊfl+‡ÊÃÎ)
wy. •„¥U ............. Ÿ πÊŒÊÁ◊– (ª◊˜ + ‡ÊÃÎ)
wz. ‚ŒÊ .............. ÷fl– (‚◊Ê¡ + ∆U∑§)
w{. fløŸ ∑§Ê ŒÁ⁄UŒ˝ÃÊ– (≈Uʬ˜/Ë)
w|. ⁄UÊäÊÊ ¬ÈÁSÃ∑§Ê ¬∆UÁà (≈Uʬ˜/Ë)
w}. •¡ÊÁŒªáÊ ¬˝ÿÊª ¬˝àÿÿ ÷flÁÃ?
w~. ÃSÿ ÷Êfl— •ÁS◊Ÿ˜ •Õ¸ ¬˝àÿÿ ÷flÁÃ?
xÆ. “ÀÿÈ≈˜U ¬˝àÿÿ” ÿÈ SÕÊŸ •ÊŒ‡Ê— ÷flÁÃ?
xv. “øÊÁ„U∞ •Õ¸” ∑§Sÿ ¬˝àÿÿSÿ ¬˝ÿÊª— ÷flÁÃ?
xw. äÊÊÃÈ •Õ¸ ∑§Sÿ ¬˝àÿÿÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊª ÷flÁÃ?
xx. ¬˝àÿÊÿÊŸÊ¥ ◊ÈÅÿÃÿÊ ∑§Áà ÷ŒÊ— ÷flÁãÃ?
xy. ‚fl äÊÊÃÈ •Êà◊Ÿ¬ŒË flÊ ¬⁄US◊Ò¬ŒË?
xz. “∑§⁄UŸ flÊ‹Ê” •Õ¸ ¬˝àÿÿ— ÷flÁÃ?

27
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (z) •√ÿÿ¬ŒÊÁŸ ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ◊˜
v. ⁄UÊ◊— ∑§ŒÊÁ¬ •‚àÿ¥ Ÿ flŒÁà - •òÊ •√ÿÿ ¬Œ◊˜?
(•) ∑§ŒÊ (’) •Á¬ (‚) ∑§ŒÊÁ¬ (Œ) •, ’ (Œ)
w. ¬ÈÁ⁄U∑§Ê ŸËìÊÒ ¬ÃÁà - •òÊ •√ÿÿ ¬Œ◊˜ •ÁSÃ?
(•) ¬ÈÁ⁄U∑§Ê (’) ŸËìÊÒ (‚) ¬ÃÁà (Œ) ‚fl¸— (’)
x. ©U÷ÿ×, ¬Á⁄U×, ‚fl¸Ã— •√ÿÊÿÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊª Áfl÷ÁÄÃ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ÁmUÃËÿÊ (Œ) ¬¥ø◊Ë (‚)
y. ‚„U, ‚Ê∑§◊˜, ‚Êäʸ◊˜ - •√ÿÊÿÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊª Áfl÷ÁÄà ?
(•) ÁmUÃËÿÊ (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ‚åÃ◊Ë (’)
z. ŸÊŸÊ, ÁflŸÊ - •√ÿÊÿÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊª Áfl÷ÁÄà ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ·c∆UË (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ¬¥ø◊Ë (Œ)
{. •Áfl∑§Ê⁄UË ‡ÊéŒÊŸÊ¥ ∑§âÿÃ?
(•) äÊÊÃÈ— (’) ¬˝àÿÿ— (‚) •√ÿÿ (Œ) ©U¬‚ª¸ (‚)
|. ÿŒÊ •„¥U ªÁ◊cÿÊÁ◊ ÃŒÊ ‚Ê •òÊ •ÊªÁ◊cÿÁÖ
•ÁS◊Ÿ˜ flÊÄÿ ∑§Áà •√ÿÿ ¬ŒÊÁŸ ‚ÁãÃ?
}. ÃŒÒfl, ∑§ŒÊÁ¬, ‚„U‚Òfl - •òÊ ∑§Áà •√ÿÿ ¬ŒÊÁŸ?
~. ŸÍŸ◊˜ •„U◊˜ ©UûÊËáÊZ ÷ÁflcÿÊÁ◊ - •òÊ •√ÿÿ ¬Œ◊˜–
vÆ. •„¥U Sfl— ’‚ÿÊŸŸ ¡ÿ¬È⁄¥U ªÁ◊SÿÊÁ◊– •òÊ •√ÿÿ ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
vv. ’Ê‹∑§Ê— ∑§ˇÊÊÿÊ¥ ÃÍcáÊË◊˜ ÁÃc∆UÁãÖ •òÊ •√ÿÿ ¬Œ◊˜–
vw. Á∑§◊˜ •òÊ flÊ‚Ÿ ◊ ¬˝ÿÊ¡◊˜– •òÊ •√ÿÿ ¬Œ◊˜
vx. •√ÿÿ¬Œ¥ ÁøàflÊ Á⁄UÄÃSÕÊŸ¥ ¬Í⁄UÿØ -
v. àfl¥ ÷˝◊áÊÊÿ .................. ªÁ◊cÿÁ‚– (‡fl—/∞fl)
w. ÁfllÊ‹ÿ◊˜ ................... ©UlÊŸ◊˜ •ÁSÖ (©U÷ÿ×/‚„U‚Ê)
x. ߸U‡fl⁄U— ........................ √ÿʬ∑§— •ÁSÖ (©U¬Á⁄U/‚fl¸òÊ)
y. ‚— ⁄UÊ◊áÊ ‚„U ................ flŸ¥ ªÃflÊŸ˜– (∞∑§ŒÊ/’Á„U—)
z. ◊ÁãŒ⁄USÿ ...................... Sfláʸ∑§‹‡Ê— SÿÊÁ¬Ã— •ÁSÖ (’Á„U—/©U¬Á⁄U)
{. ¬Á⁄UüÊ◊◊˜ ...................... ‚Èπ¥ flÊÁSÖ (‚Á„UØ/ÁflŸÊ)
|. flcÊʸ∑§Ê‹ ...................... ¡‹Ê¬å‹fl— ÷flÁÖ (‚fl¸òÊ/ÁflŸÊ)
}. •Ê∑§Ê‡Ê ........................ ◊ÉÊÊ— ‚ÁãÖ (•òÊ/ÃòÊ/•äÊÈŸÊ)
~. ÿòÊ-ÃòÊ flΡÊÊ— ‚Áãà .................... „U⁄UËÁÃ◊Ê fløÃ– (©UìÊÒ/ÃòÊ)
vÆ. ÷Ê— ∑§Ê‹Ê„U‹¥ .............. ∑ȧL§Ã– (◊Ê/©U¬Á⁄U)

28
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
vy. ◊Ü¡Í·ÊØ ©UÁøÃ¥ ¬Œ¥ ÁøàflÊ, •Á‹πØ–
ÃòÊ, ‡fl—, ÁŸ∑§·Ê, Ÿ◊—, ‚ŒÊ, •Á¬, ÿŒÊ-∑§ŒÊ, ŸËëøÒ, ‡ÊŸÒ—, ´§Ã
v. •„U◊˜ .................. ª˝Ê◊¥ ªë¿UÊÁ◊–
w. ÁfllÊ‹ÿ ............... flŸ◊„UÊà‚fl— ◊ãÿÃ–
x. ..................... ‚◊ÿSÿ ‚ŒÈ¬ÿÊª— ∑§⁄UáÊËÿ–
y. ÿÊ¡∑§— ................... ŒÈ‹¸÷—–
z. ................. ◊¥ª‹flÊ‚⁄U— •ÁSÖ
{. ÁfllÊ‹ÿ¥ .................. ◊ÁãŒ⁄U◊˜ •ÁSÖ
|. ªáÊ‡ÊÊÿ................–
}. ¬ÍÁ⁄U∑§Ê ................ ¬ÃÁÖ
~. ∑§ë¿U¬— ............... ø‹ÁÖ
vÆ. .............. ôÊÊŸÊØ Ÿ ◊ÈÁÄ×–

29
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ({) ©U¬‚ªÊ¸— - ‚Ê◊Êãÿ ¬Á⁄Uøÿ◊˜
v. ‚¥S∑ΧÃ ∑§Áà ©U¬‚ªÊ¸— ÷flÁãÃ?
(•) Áfl¥‡ÊÁà (’) ∞∑§Áfl¥‡ÊÁà (‚) mUÊÁfl¥‡ÊÁà (Œ) ÁòÊ¥‡ÊØ (‚)
w. ©U¬‚ªÊ¸ŸÊ¥ ¬˝ÿÊª— äÊÊÃÊ— .............?
(•) ¬‡øÊØ (’) ¬Ífl¸◊˜ (‚) ©U¬Á⁄U (Œ) •ã× (’)
x. ©U¬‚ª¸ ◊Êäÿ◊Ÿ äÊÊÃÊ— •Õ¸ ............?
(•) ¬Á⁄UfløŸ◊˜ (’) •¬fløŸ◊˜ (‚) ©U¬fløŸ◊˜ (Œ) ‚◊fløŸ◊˜ (•)
y. ÁŸ‡ø‹— •òÊ ¬˝àÿÿ— •ÁSÃ?
(•) ÁŸ‚˜ (’) ÁŸ‡ (‚) ÁŸ‡Ê˜ (Œ) ÁŸ⁄˜U (•)
z. ¡Ÿ⁄UÁ„UÃ◊˜ SÕÊŸ◊˜ ...........?
(•) ÁŸäʸŸ— (’) ÁŸ¡¸Ÿ◊˜ (‚) ÁŸª¸◊Ÿ◊˜ (Œ) ÁŸflʸáÊ— (’)
{. ÁŸ⁄˜U ©U¬‚ª¸ ⁄UÁ„UÃ◊˜ •ÁSÃ?
(•) ÁŸª¸ë¿UÁà (’) ÁŸÿʸØ (‚) ŒÈª¸ãäÊ— (Œ) ÁŸáʸÿ— (‚)
|. ¬ÿ¸ãÃ◊˜/ ãÿÍŸ◊˜ ∑§Sÿ ©U¬‚ª¸Sÿ •Õ¸ ÷flÁÃ?
(•) •Ê昧 (’) ÁŸ⁄˜U (‚) ÁŸ‚˜ (Œ) •¬ (•)
}. ŸÊfl‚ËŒÁà •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ©U¬‚ª¸— •ÁSÃ?
(•) •¬ (’) •fl (‚) •Ê昧 (Œ) ÁŸ⁄˜U (’)
~. ©Uà∑§á∆UÊ •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ©U¬‚ª¸—?
(•) ©UØ (’) •fl (‚) ©U¬ (Œ) ©UŒ˜ (Œ)
vÆ. •äÿˇÊ— •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ©U¬‚ª¸— ?
(•) •Ê (’) •Ê昧 (‚) •ÁäÊ (Œ) ÁŸ⁄˜U (‚)
vv. “ÁŸ‚˜” ©U¬‚ª¸ ÿÈÄÃ¥ ‡Ê錗 ∑§— •ÁSÃ?
(•) ÁŸfl¸Œ— (’) ÁŸäʸŸ— (‚) ÁŸÿ◊— (Œ) ÁŸc¬˝ÊáÊ— (Œ)
vw. •Ê昧 ©U¬‚ª¸ ÿÈÄÃ¥ ¬Œ◊˜ •ÁSÃ?
(•) •äÿÃÊ— (’) •ÁäÊ∑§Ê⁄U— (‚) •ÊäÊÊ⁄U— (Œ) •fl‚ËäÊÁà (‚)
vx. ©U¬‚ªÊ¸áÊÊ¥ äÊÊÃÍŸÊ¥ ø ÿÊªŸ ‚ÊÕ¸∑§‡ÊéŒ⁄UøŸÊ¥ ∑ȧL§Ã–
©U¬‚ª¸ äÊÊÃÈ =
v. ©UŒ˜ + SÕÊ = ............................................
w. ÁŸ⁄˜U + ª◊˜ = ............................................
x. •ÁäÊ + ∑Χ = ............................................
y. •Ê昧 + N = ............................................

30
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 z. ©UŒ˜ + ¬Ã˜ = ............................................
{. ŒÈ⁄˜U + ‹÷˜ = ............................................
|. •Ê昧 + äÊÊ = ............................................
}. ÁŸ⁄˜U •Ê + ∑Χ = ............................................
~. •ÁäÊ + ‡ÊË = ............................................
vÆ. •Ê昧 + ª◊˜ = ............................................
vy. ŒÈ⁄˜U ©U¬‚ª¸ÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á‹πØ–
vz. ©UŒ˜ ©U¬‚ª¸ÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á‹πØ–
v{. •ÁäÊ ©U¬‚ª¸ÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á‹ÅÊØ–
v|. ÁŸ⁄˜U ©U¬‚ª¸ ÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á‹πØ–
v}. ÁŸ‚˜ ©U¬‚ª¸ÿÈÄÃ¥ ¬Œ¥ Á‹πØ–
v~. ¬ÎÕ∑¥§ ∑ΧàflÊ Á‹πØ - ÁŸ’¸‹—, •Êª◊Ÿ◊˜, •ÊŸÿÁÖ
wÆ. ¬ÎÕ∑¥§ ∑ΧàflÊ Á‹πØ - ©UÁûÊc∆UÃÈ, ÁŸª¸ë¿UÁÖ

31
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (|) ‡ÊéŒM§¬ÊÁáÊ—
v. ‚¥S∑ΧÃ ∑§Áà fløŸÊÁŸ?
(•) ∞∑§— (’) mÊÒ (‚) òÊÿ— (Œ) øàflÊ⁄U— (‚)
w. Áfl÷Äàÿ— ∑§Áà èÊflÁãÃ?
(•) ‚å× (’) øàflÊ⁄U— (‚) ¬Üø— (Œ) ·«˜U (•)
x. ÃÎÃËÿÊ Áfl÷ÁÄà ∑§ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ •ÁSÃ?
(•) ¿UÊòÊ◊˜ (’) ¿UÊòÊáÊ (‚) ¿UÊòÊ·È (Œ) ¿UÊòÊÊ (’)
y. „UÁ⁄U ‡ÊéŒSÿ ¬˝Õ◊Ê ’„ÈUflø◊˜?
(•) „UÁ⁄U— (’) „UÁ⁄U◊˜ (‚) „U⁄Uÿ— (Œ) „U⁄Uÿ (‚)
z. Á¬ÃÊ ‡ÊéŒ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÃ?
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ¬¥ø◊Ë (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ¬˝Õ◊Ê (Œ)
{. “ªÊÁ÷—” •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ fløŸ◊˜ •ÁSÃ?
(•) ∞∑§fløŸ◊˜ (’) ’„ÈUfløŸ◊˜ (‚) ÁmUfløŸ◊˜ (Œ) ‚fl¸— (’)
|. “ªÈL§ ‡ÊéŒSÿ” ¬˝Õ◊Ê ÁmUfløŸSÿ L§¬◊˜ •ÁSÃ?
(•) ªÈL§— (’) ªÈL§Ÿ˜ (‚) ªÈL§áÊÊ (Œ) ªÈL§◊˜ (•)
}. “ŸlÊ◊˜” •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÃ?
(•) ‚åÃ◊Ë (’) ·c∆UË (‚) ¬¥ø◊Ë (Œ) ÃÎÃËÿÊ (•)
~. “fläÊÍ” ‡ÊéŒSÿ ÃÎÃËÿÊ ∞∑§flø◊˜ -
(•) fläÊflÊ (’) fläÊÍ◊˜ (‚) fläflÊ (Œ) fläÊÍ— (‚)
vÆ. “•„U◊˜” •òÊ ∑§— ¬ÈL§·—?
(•) ¬˝Õ◊ ¬ÈL§· (’) ©UûÊ◊¬ÈL§· (‚) ◊äÿ◊¬ÈL§· (Œ) ‚fl¸— (’)
vv. “◊◊” •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÖ
(•) ÃÎÃËÿÊ (’) ¬¥ø◊Ë (‚) ‚åÃ◊Ë (Œ) ·c∆UË (Œ)
vw. “ÿÈc◊Œ˜” ¬Œ ∑§— ¬ÈL§·—?
(•) ¬˝Õ◊ ¬ÈL§· (’) ◊äÿ◊ ¬ÈL§· (‚) ©UûÊ◊ ¬ÈL§· (Œ) ‚fl¸— (’)
vx. “àfl◊˜” •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÖ
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) ÃÎÃËÿÊ (Œ) ¬¥ø◊Ë (•)
vy. “•S◊Œ˜” ‡ÊéŒSÿ ÃÎÃËÿÊ ∞∑§fløŸSÿ M§¬◊˜ •ÁSÖ
(•) ◊Ê◊˜ (’) ◊à (‚) ◊Áÿ (Œ) ◊ÿÊ (Œ)
vz. “∑§Ÿ” •òÊ ∑§— Áfl÷ÁÄ×?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÃÎÃËÿÊ (‚) ·c∆UË (Œ) ‚åÃ◊Ë (’)

32
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. “Á∑§◊˜” ‡ÊéŒSÿ ‚åÃ◊Ë ∞∑§fløŸ◊˜ -
(•) ∑§Sÿ (’) ∑§S◊ÊØ (‚) ∑§ÁS◊Ÿ˜ (Œ) ∑§·È (‚)
v|. “‚flʸÁáÊ” •òÊ fløŸ◊˜ •ÁSÖ
(•) ∞∑§fløŸ◊˜ (’) ’„ÈUfløŸ◊˜ (‚) ÁmUfløŸ◊˜ (Œ) ‚fl¸— (’)
v}. “‚flʸ” - •òÊ Áfl÷ÁÄ× •ÁSÃ?
(•) ¬˝Õ◊Ê (’) ÁmUÃËÿÊ (‚) ÃÎÃËÿÊ (Œ) ¬¥ø◊Ë (•)
v~. “Á∑§◊˜” ‡ÊéŒSÿ ‚åÃ◊Ë ∞∑§fløŸ (SòÊË.) M§¬¥ ÷ÁflcÿÁà -
(•) ∑§ÁS◊Ÿ˜ (’) ∑§S◊ÊØ (‚) ∑§SÿÊ— (Œ) ∑§SÿÊ◊˜ (Œ)
wÆ. “fläÊÍ” ‡ÊéŒSÿ ‚åÃ◊Ë ∞∑§fløŸ M§¬¥ ÷ÁflcÿÁà -
(•) fläflÊ— (’) fläflÒ (‚) fläflÊ◊˜ (Œ) fläflÊ (‚)
wv. •„¥U ................. ‚flÊ¥ ∑§⁄UÊÁ◊–
(•) ªÈL§◊˜ (’) ªÈ⁄UÊ— (‚) ªÈL§áÊÊ (Œ) ªÈ⁄Ufl (’)
ww. .............. ’Ê‹∑§Ê— ªÎ„¥U ªë¿UÁãà -
(•) ∞Ã (’) ∞·— (‚) ∞ÃÊ— (Œ) ∞ÃÊÁŸ (•)
wx. ................. ’Ê‹∑§Ê— ªë¿UÁãà -
(•) ÃÊÒ (’) ‚— (‚) Ã (Œ) ßUŒ◊˜ (‚)
wy. Ã ............... SòÊËáÊÊ¥ ¬ÈòÊÊ— •Ê‚Ÿ˜ -
(•) ÃÊ‚Ê◊˜ (’) ÃSÿ (‚) ÃÊèÿ— (Œ) Ã·Ê◊˜ (•)
wz. fl‚ãÃ ............ ¬Èc¬ÊÁáÊ Áfl∑§‚Áãà -
(•) ‚fl¸ (’) ‚flʸŸ˜ (‚) ‚fl¸ÁS◊Ÿ˜ (Œ) ‚flʸÁáÊ (Œ)
w{. Áfl÷ÁÄì˝ÿÊªáÊ Á⁄UÄÃSÕÊŸÊÁŸ ¬Í⁄UÿÖ
v. ’Ê‹∑§— .................. ‚„U ª˝Ê◊¥ ªë¿UÁÖ (Á¬ÃÎ)
w. ∑ΧcáÊ— ..................... ŒÈÇäÊ¥ ŒÊÁÇäÊ– (ªÊ)
x. ¡ŸÊ— ...................... •Ê‡ÊËflʸŒ¥ ÿë¿UÁãÖ (fläÊÍ)
y. ⁄UÊäÊÊ ....................... ¬òÊ¥ Á‹πÁÖ („USÃ)
z. ◊◊ ©U¬Á⁄U ................. ∑Χ¬Ê •ÁSÖ („UÁ⁄U)
w|. ÁŸêŸ ¬ŒÊŸÊ¥ Áfl÷ÁÄÃ-fløŸ¥-Á‹πØ -
¬Œ - Áfl÷ÁÄà fløŸ
v. fläflÊ◊˜ ........................... ...........................
w. ⁄UÊ◊Ò— ............................ ...........................
x. ◊◊ ............................. ............................

33
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 y. ÿ·Ê◊˜ .............................. ............................
z. ‚flʸ .............................. ............................
{. ‚flʸÁáÊ .............................. ............................
|. ∑§S◊ÊØ .............................. ............................
}. ŸlÊ◊˜ .............................. ............................
~. ŸŒËŸÊ◊˜ .............................. ............................
vÆ. „U⁄UÊÒ .............................. ............................
w}. “¿UÊòÊ” ‡ÊéŒSÿ ÃÎÃËÿÊ ’„ÈUfløŸ M§¬◊˜ ..............................
w~. „UÁ⁄U‡ÊéŒSÿ ¬˝Õ◊Ê ’„ÈUfløŸ M§¬◊˜ ..............................
xÆ. Á¬Ã·ÊéŒSÿ ‚åÃ◊Ë ’„ÈUfløŸ M§¬◊˜ ..............................
xv. ªÊÒ‡ÊéŒSÿ ¬Üø◊Ë ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ ..............................
xw. ŸŒË‡ÊéŒSÿ ·c∆UË ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ ..............................
xx. ‚fl¸‡ÊéŒSÿ ¬˝Õ◊Ê ’„ÈUfløŸ M§¬◊˜ (SòÊË.) ..............................
xy. Ã؇ÊéŒSÿ ÃÎÃËÿÊ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ (Ÿ¬È.) .................................
xz. Á∑§◊˜‡ÊéŒSÿ ¬¥ø◊Ë ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ (SòÊË.) ..............................

34
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (}) äÊÊÃÈ M§¬ÊÁáÊ—
v. ‚¥S∑ΧÃ ◊ÈÅÿÃÿ— ∑§Áà ‹∑§Ê⁄UÊ—?
(•) øàflÊ⁄U— (’) ¬Üø— (‚) ‚å× (Œ) Œ‡Ê◊˜ (’)
w. ‹∑§Ê⁄U¬˝ÿÊª ∑§Áà ¬ÈL§·Ê— ÷flÁãÃ?
(•) òÊÿ— (’) øàflÊ⁄U (‚) ¬Üø— (Œ) ‚åà (•)
x. ÷Í äÊÊÃÈ— fløÃ -
(•) ¬⁄US◊Ò¬ŒË (’) •Êà◊Ÿ¬ŒË (‚) ©U÷ÿ¬ŒË (Œ) ‚fl¸ (•)
y. ‚fl äÊÊÃÈ— fløÃ -
(•) ¬⁄US◊Ò¬ŒË (’) •Êà◊Ÿ¬ŒË (‚) ©U÷ÿ¬ŒË (Œ) ‚fl¸ (’)
z. “÷Í” äÊÊÃÊ— ‹≈˜U‹∑§Ê⁄USÿ ◊äÿ◊¬ÈL§· ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ -
(•) ÷flÁà (’) ÷flÊÁ◊ (‚) èÊflÁ‚ (Œ) ÷flØ (‚)
{. “ª◊˜” äÊÊÃÊ— ‹æ˜§‹∑§Ê⁄USÿ ¬˝Õ◊¬ÈL§· ∞∑§fløŸ M§¬◊˜ -
(•) •ªë¿UŸ˜ (’) •ªë¿UØ (‚) •ªë¿U (Œ) ªë¿UØ (’)
|. “ª¿U◊” •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ∑§— ¬ÈL§·—?
(•) ¬˝Õ◊ ¬ÈL§· (’) ◊äÿ◊ ¬ÈL§· (‚) ©UûÊ◊ ¬ÈL§· (Œ) ‚fl¸ (‚)
}. “ßUë¿UÁÔ •òÊ äÊÊÃÈ— ∑§— fløÃ?
(•) ßU‚˜ (’) ßU‡Ê˜ (‚) ßUØ (Œ) ßU·˜ (Œ)
~. ÷ÿflÊø∑§— äÊÊÃÈ fløÃ -
(•) ÷Ë (’) ŒÊ (‚) ‚fl (Œ) ∑Χ (•)
vÆ. “ŒŒÊÁÔ •ÁS◊Ÿ˜ ¬Œ ∑§— ‹∑§Ê⁄U— fløÃ -
(•) ‹Ê≈˜U (’) ‹≈˜U (‚) ‹æ˜§ (Œ) ‹Î≈˜U (’)
vv. “ŸÁøcÿÁ‚” •òÊ ∑§— ‹∑§Ê⁄U— -
(•) ‹≈˜U (’) ‹Ê≈U (‚) ‹æ˜§ (Œ) ‹Î≈˜U (Œ)
vw. Á‹π˜ äÊÊÃÊ— ÁflÁäÊÁ‹XU‹∑§Ê⁄USÿ M§¬◊˜ •ÁSà -
(•) Á‹πÁà (’) Á‹πÁ‚ (‚) •Á‹πØ (Œ) Á‹πØ (Œ)
vx. ‚fl‚ •òÊ ∑§— ‹∑§Ê⁄U— fløÃ?
(•) ‹Ê≈U (’) ‹≈˜U (‚) ‹æ˜§ (Œ) ‹Î≈˜U (’)
vy. “‚fl⁄UŸ˜” •òÊ ∑§— ‹∑§Ê⁄U— fløÃ?
(•) ‹≈˜U (’) ‹Ê≈˜U (‚) ‹æ˜§ (Œ) ÁflÁäÊÁ‹XU (Œ)
vz. “•∑§⁄UÊØ” •òÊ ∑§— ‹∑§Ê⁄U— fløÃ?
(•) ‹æ˜§ (’) ‹≈˜U (‚) ‹Ê≈˜U (Œ) ‹Î≈˜U (•)

35
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
v{. “‚flʸÁáÊ” ¬Œ ∑§— ¬ÈL§·—?
(•) ©UûÊ◊¬ÈL§· (’) ¬˝Õ◊¬ÈL§· (‚) ◊äÿ◊˜ ¬ÈL§· (Œ) ‚fl¸ (’)
v|. äÊÊÃÈ ¬˝ÿÊªáÊ Á⁄UÄÃSÕÊŸÊÁŸ ¬Í⁄Uÿà -
v. ⁄UÊ◊— ∑§‹◊Ÿ ¬òÊ¥ .......................... (Á‹π˜ + ‹≈˜U)
w. Ãfl˜ •fl‹ÊÄÿ oÎ¥ªÊ‹— ..................... (ÁøãØ + ‹æ˜§)
x. ‚— àfl¥ ø ÁfllÊ‹ÿ¥ ......................... (ª◊˜ + ‹≈˜U)
y. •„¥U àfl¥ ø ÁfllÊ‹ÿ¥ ........................ (ª◊˜ + ‹Î≈˜U)
z. ∑ΧcáÊ— ‡fl— ‹π¥ .................. (Á‹π˜ + ‹æ˜§)
{. Á‡Êcÿ— ÁfllÊ‹ÿ ôÊÊŸ¥ ................ (‹÷˜ + ‹≈˜U)
|. ŒflÊ— ¬˝¡Ê¬ÁÃ¥ ......................... (¬˝ë¿˜U + ‹≈˜U)
}. ◊Ê„UŸ— ’‚ÿÊŸÊØ ¡ÿ¬È⁄¥U ............... (ª◊˜ + ‹Î≈˜U)
v}. ÁŸêŸ ¬ŒÊŸÊ¥ ‹∑§Ê⁄U - ¬ÈL§· - fløŸ¥ Á‹πà -
¬Œ - ‹∑§Ê⁄U ¬ÈL§· fløŸ
v. ªë¿UÁà - ................. ................. .................
w. ªë¿UÕ— - ................. ................. .................
x. •ªë¿UØ - ................. ................. .................
y. ÷ÁflcÿÁà - ................. ................. .................
z. ßUë¿UØ - ................. ................. .................
{. „UÁŸcÿÁÃ - ................. ................. .................
|. ŒŒÁà - ................. ................. .................
}. ∑§⁄UÊÁ· - ................. ................. .................
~. àÿ¡ÁÃ - ................. ................. .................
vÆ. Á∑˝§«UØ - ................. ................. .................
vv. ¬Îë¿UÊÁŸ - ................. ................. .................
vw. ‚flÊfl„U - ................. ................. .................
vx. ‹÷Ê◊„U - ................. ................. .................
vy. ŸÎàÿÊfl— - ................. ................. .................
vz. •ªë¿UØ - ................. ................. .................
v{. ŸÎàÿÊÁŸ - ................. ................. .................
v|. ¬˝ˇÿÁà - ................. ................. .................
v}. ŸÎàÿfl - ................. ................. .................

36
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 v~. ‚fl - ................. ................. .................
wÆ. àÿˇÊÁà - ................. ................. .................
v~. ÁŸêŸÁ‹Áπà äÊÊÃÍŸÊ¥ ÿÕÊÁŸÁŒ¸c≈¥U M§¬ÊÁáÊ Á‹πà -
v. ßU·˜ (‹æ˜§‹∑§Ê⁄USÿ ©UûÊ◊¬ÈL§·) - ................................................
w. ¬˝ë¿˜U (‹Ê≈U‹∑§Ê⁄USÿ ¬˝Õ◊¬ÈL§·) - ................................................
x. „UŸ˜ (‹≈˜U‹∑§Ê⁄USÿ ◊äÿ◊¬ÈL§·) - ................................................
y. ŒÊ (‹Î≈˜U‹∑§Ê⁄USÿ ¬˝Õ◊¬ÈL§·) - ................................................
z. ‚fl (‹≈˜U‹∑§Ê⁄USÿ ¬˝Õ◊¬ÈL§·) - ................................................
wÆ. ÁŸêŸÁ‹ÁπÃÊŸÊ¥ Á∑˝§ÿʬŒÊŸÊ¥ äÊÊÃÈ— Á‹πà -
Á∑˝§ÿʬŒ◊ - äÊÊÃÈ—
v. ÷flÁà - .............................
w. ªë¿UÁà - .............................
x. ßUë¿UÁÃ - .............................
y. ∞ë¿UØ - .............................
z. ¬Îë¿UÁà - .............................
{. ¬˝ˇÿÁà - .............................
|. •Á‹πØ - .............................
}. •„UŸ˜ - .............................
~. ŒŒÊÁà - .............................
vÆ. ¡ÊÿÃ - .............................

37
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (~) ‚¥ÅÿÊôÊÊŸ◊˜—
v. ‚¥ÅÿÊflÊø∑§ ‡ÊéŒÊŸÊ¥ ¬˝ÿÊª— ÷flÁÃ?
(•) Áfl‡Ê·áÊ M§¬áÊ (’) Áfl‡Êcÿ M§¬áÊ
(‚) ©U¬‚ª¸ M§¬áÊ (Œ) •√ÿÿ M§¬áÊ (•)
w. •S◊Ê∑¥§ ªÎ„U ........................ (v}) ‚ŒSÿÊ—–
(•) ¬ÜøŒ‡Ê (’) ·Ê«U‡Ê (‚) •c≈UÊŒ‡Ê (Œ) ŸflŒ‡Ê (‚)
x. ◊◊ ÁfllÊ‹ÿ ....................... (v~) ¬˝∑§Êc∆UÊ—–
(•) Áfl¥‡ÊÁà (’) ∞∑§Áfl¥‡ÊÁà (‚) ∞∑§ÊŸÁfl¥‡ÊÁà (Œ) ∞∑§ÊŒ‡Ê (‚)
y. wÆwy ßUàÿSÿ ‚¥S∑Χà M§¬¥ ÷flÁÖ
(•) øÃȸÁfl¥‡ÊàÿÊÁäÊ∑§Ám‡ÊÃ◊˜ (’) ∞∑§Áfl¥‡ÊàÿÊÁäÊ∑§‡ÊÃ◊˜
(‚) ∞∑§Áfl¥‡ÊÁÇÊÃ◊˜ (Œ) ∞∑§Áfl¥‡ÊÁÃÁmU‡ÊÃ◊˜ (•)
z. ÁŸêŸ ‚¥S∑Χà ‡ÊéŒÊŸ˜ •¥∑§·È Á‹πÖ
v. ÁmU‡ÊÃ◊˜ - {. ŸflÊÁäÊ∑§‡ÊÃ◊˜ -
w. ‚„Ud◊˜ - |. ¬ÜøÁfl¥‡ÊàÿÁäÊ∑§‡ÊÃ◊˜ -
x. ÁmU‚„Ud◊˜ - }. øÃÈ— ‡ÊÃ◊˜ -
y. ÁòʇÊÃ◊˜ - ~. Ám‚„Ud◊˜ -
z. Ám‡ÊÃ◊˜ - vÆ. ÁòʇÊÃ◊˜ -
{. ÁŸêŸ •¥∑§ÊŸ˜ ‚¥S∑ΧÃ·È Á‹πÖ
v. vÆz - {. wzÆ - vv. x}w -
w. vzÆ - |. w{Æ - vw. yÆv -
x. v}z - }. w}Æ - vx. zÆ} -
y. v~Æ - ~. xvÆ - vy. y}Æ -
z. wÆz - vÆ. xyÆ - vz. y}} -

38
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ∑§ˇÊÊ-vÆ (‚¥S∑ΧÃ)
πá«U - ÉÊ - ¬Á∆UÃÊfl’ÊäÊŸ◊˜ (‚òÊ wÆwx-wy)
(v) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ’„ÈUÁfl∑§À¬Êà◊∑§ ¬˝‡ŸÊ—

v. “‡ÊÈÁø¬ÿʸfl⁄UáÊ◊˜” ßUÁà ¬Ê∆USÿ ‹π∑§— ∑§—?

(•) ¡ªãŸÊÕ— (’) „UÁ⁄UŒûÊ ‡Ê◊ʸ (‚) ¬˝÷Ê∑§⁄U ‡ÊÊSòÊË (Œ) ∑§‹ÊŸÊÕ ‡ÊÊSòÊË (‚)
w. ∑ȧòÊ ŒÈfl¸„U◊˜ ¡ËÁflÃ◊˜?
(•) ◊„UÊŸª⁄U◊äÿ (’) ª˝Ê◊ (‚) ∑§ÊãÃÊ⁄‘U (Œ) ∑§Ê˘Á¬ Ÿ (•)
x. ∑§í¡‹◊Á‹Ÿ¥ äÊÍ◊¥ Á∑¥§ ◊ÈÜøÁÃ?
(•) ‹Á‹Ã‹ÃÊŸÊ◊˜ (’) ‡ÊÇÊ∑§≈UËÿÊŸ◊˜ (‚) •‡ÊÈhÿ (Œ) flÊc¬ÿÊŸ◊Ê‹Ê (’)
y. ŒÈfl¸„U◊òÊ ¡ËÁflÃ¥ ¡ÊÃ¥ ¬˝∑ΧÁÃ⁄‘Ufl ‡Ê⁄UáÊ◊˜–
(•) ŒÈc∑§⁄U◊˜ (’) ¡ÊÃ◊˜ (‚) ∑§Ê‹ÊÿÊ‚ø∑˝§◊ (Œ) fl∑˝§◊ (•)
z. “‡ÊÈÁø ¬ÿʸfl⁄UáÊ◊˜” ßUÁà ¬Ê∆U— ∑ȧ× ‚¥∑§Á‹Ã—?
(•) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ× (’) ‹‚À‹ÁÃ∑§Ê× (‚) ⁄UÉÊÈfl¥‡Ê× (Œ) ⁄UÊ◊ÊÿáÊ× (’)
{. ∑ȧÁà‚ flSÃÈÁ◊ÁüÊÃ¥ Á∑¥§ ¡ÊÃ◊˜?
(•) ∑ͧ¬◊˜ (’) ÷ˇÿ◊˜ (‚) ¡‹◊˜ (Œ) flÊÿÈ◊á«U‹◊˜ (’)
|. ∑§Ê ⁄U‚Ê‹¥ Á◊Á‹ÃÊ?
(•) Ÿfl◊ÊÁ‹∑§Ê (’) ø≈U∑§Ê (‚) ÷˝◊⁄U¬¥ÁÄ× (Œ) ∑ȧ‚È◊ÊflÁ‹— (•)
}. •l äÊ⁄UÊË¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ¡ÊÃ◊˜?
(•) ‚◊‹◊˜ (’) ¬ÁflòÊ◊˜ (‚) ‡ÊÈhU◊˜ (Œ) ÁŸ◊¸‹◊˜ (•)
~. ∑§·Ê¥ ◊Ê‹Ê ⁄U◊áÊËÿÊ?
(•) M§åÿ∑§ÊáÊÊ◊˜ (’) ◊ÊÒÁÄÃ∑§ÊŸÊ◊˜ (‚) ‹Á‹Ã‹ÃÊŸÊ◊˜ (Œ) ¬Èc¬ÊáÊÊ◊˜ (‚)
vÆ. “’ÈÁhU’¸‹flÃË ‚ŒÊ” ßUÁà ¬Ê∆U— ∑§S◊ÊØ ª˝ãÕÊØ ‚¥∑§Á‹Ã—?
(•) ⁄UÊ◊ÊÿáÊ× (’) ∑§Õʪ˝ãÕÊØ (‚) ‡ÊÈ∑§‚åÃÃ— (Œ) ∑ȧÃÊ˘Á¬ Ÿ— (‚)
vv. ⁄UÊ¡Á‚¥„U— ¬àãÿÊ— ŸÊ◊ Á∑¥§ •Ê‚ËØ?
(•) flÊ‚flŒûÊÊ (’) ‡Ê∑ȧãÃ‹Ê (‚) ’ÈÁhU◊ÃË (Œ) fl‚È◊Áà (‚)
vw. ⁄UÊ¡¬ÈòÊ— ŸÊ◊ Á∑§◊˜ •Ê‚ËØ?
(•) ∑ΧcáÊøãŒ˝— (’) ⁄UÊ¡øãŒ˝— (‚) ⁄UÊ¡Á‚¥„U— (Œ) üÊËøãŒ˝— (‚)
vx. √ÿÊÉÊ˝¥ ∑ȧòÊ ŒŒ‡Ê¸?
(•) ¬fl¸Ã (’) ªÈ„UÊÿÊ◊˜ (‚) ©U¬flŸ (Œ) ª„UŸ∑§ÊŸŸ (Œ)

39
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
vy. flη÷— ∑ȧòÊ ¬¬ÊÃ?
(•) ˇÊòÊ (’) ©U¬flŸ (‚) ¬fl¸Ã (Œ) ªÈ„UÊÿÊ◊˜ (•)
vz. ÷ÿÊ∑ȧ‹¥ √ÿÊÉÊ˝¥ ŒÎc≈˜UflÊ ∑§— „U‚ÁÃ?
(•) ⁄UÊ¡Á‚¥„U— (’) ◊Ϊ— (‚) oΪʋ— (Œ) ’ÈÁhU◊ÃË (‚)
v{. ⁄UÊ¡Á‚¥„U ∑§ÁS◊Ÿ˜ ª˝Ê◊ fl‚Áà S◊?
(•) ⁄UÊ¡¬È⁄‘U (’) ¬˝ÿʪ (‚) Œ©U‹ÊÅÿ (Œ) ∑§Ê◊ÊÅÿ (‚)
v|. Á∑¥§ ŒÎc≈˜UflÊ ’ÈÁhU◊ÃË ÁøÁãÃÃflÃË?
(•) ‚Í∑§⁄¥U (’) ¡ê’È∑¥§ (‚) ÁøòÊ∑¥§ (Œ) √ÿÊÉÊ˝¥ (Œ)
v}. ÿÊÁ◊ŸË ÷ÿÊØ ∑§ÿÊ Áfl◊ÈÄÃÊ?
(•) ¬⁄UÊ∑˝§◊áÊ (’) äÊŸŸ (‚) ÁŸ¡’ÈhUÿÊ (Œ) ’‹Ÿ (‚)
v~. “Á‡Ê‡ÊÈ‹Ê‹Ÿ◊˜” ßUÁà ¬Ê∆USÿ ⁄UøÁÿÃÊ ∑§—?
(•) ŸÊ⁄UÊÿáÊ ¬Áá«U× (’) üÊËäÊ⁄U ÷ÊS∑§⁄U— (‚) ¬¥. ÁflcáÊÈ ‡Ê◊ʸ (Œ) ÁŒæ˜§ŸÊª— (Œ)
wÆ. ’Ê‹÷ÊflÊØ Á„U◊∑§⁄U— ∑§Sÿ ◊SÃ∑§ Áfl⁄UÊ¡Ã?
(•) ÁflcáÊÊ— (’) ªªŸSÿ (‚) ¬fl¸ÃSÿ (Œ) Á‡ÊflSÿ (Œ)
wv. ‹fl∑ȧ‡ÊÿÊ— fl¥‡ÊSÿ ∑§Ãʸ ∑§—?
(•) „UÁ⁄U‡øãŒ˝— (’) flÁ‡Êc∆U— (‚) ‚Íÿ¸ (Œ) øãŒ˝— (‚)
ww. “Á‡Ê‡ÊÈ‹Ê‹Ÿ◊˜” ßUÁà ¬Ê∆U— ∑ȧ× ‚¥∑§Á‹Ã?
(•) Á„UÃÊ¬Œ‡Ê× (’) ⁄UÊ◊ÊÿáÊ× (‚) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ× (Œ) ∑ȧãŒ◊Ê‹Ê× (Œ)
wx. ‹fl∑ȧ‡ÊÿÊ— ªÈ⁄UÊ— ŸÊ◊ Á∑¥§ •Ê‚ËØ?
(•) Œ˝ÊÒáÊÊøÊÿ¸— (’) flÊÁÀ◊∑§Ë— (‚) ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚— (Œ) flŒ√ÿÊ‚— (’)
wy. flÿÊ˘ŸÈ⁄UÊäÊÊØ ∑§— ‹Ê‹ŸËÿ— ÷flÁÃ?
(•) Á◊òÊ◊˜ (’) Á¬ÃÊ (‚) Á‡Ê‡ÊÈ¡Ÿ (Œ) ¬ÈòÊ— (‚)
wz. ∑ȧ‡Ê— SflÁ¬ÃÈ— Á∑§ãŸÊ◊ ∑§ÕÿÁÃ?
(•) ÁŸÁ‹¸å× (’) ÁŸ⁄UŸÈ∑˝§Ê‡Ê— (‚) ÁŸ∑Χc≈U— (Œ) ÁŸŒ¸ÿË (’)
w{. ∑ȧ‡Ê‹flÊÒ ∑§◊˜ ©U¬‚Îàÿ ¬˝áÊ◊×?
(•) ⁄UÊ◊◊˜ (’) flÊÁÀ◊∑§Ë (‚) ‹ˇ◊áÊ◊˜ (Œ) Áflm·∑§◊˜ (•)
w|. “¡ŸŸË ÃÈÀÿflà‚‹Ê” ßUÁà ¬Ê∆USÿ ◊Í‹¥ Á∑§◊˜?
(•) „U·¸øÁ⁄UÃ◊˜ (’) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ◊˜ (‚) ∑§ÊŒê’⁄UË (Œ) ⁄UÊ◊ÊÿáÊ◊˜ (’)
w}. ŒÈ’¸‹ ‚ÈÃ ∑§SÿÊ— •àÿÁäÊ∑§Ê ∑Χ¬Ê ÷flÁÃ?
(•) ◊ÊÃÈ— (’) Á¬ÃÈ— (‚) ∑§ãÿÊÿÊ— (Œ) ÷ÁªãÿÊ— (‚)
w~. “‚fl¸·È” •¬àÿ·È ¡ŸŸË ∑§ËŒÎ‡ÊË ÷flÁÃ?
(•) ¬˝‚ãŸÊ (’) •‚◊◊˜ (‚) ÃÈÀÿflà‚‹Ê (Œ) ∑§ÊÃ⁄UÊ (‚)
40
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
xÆ. ∑§SÿÊ— ŸòÊÊèÿÊ◊˜ •üÊÍÁáÊ •ÊÁfl⁄UÊ‚Ÿ˜?
(•) ßUãŒ˝Sÿ (’) ∑Χ·∑§Sÿ (‚) ‚È⁄U÷— (Œ) flη÷Sÿ (‚)
xv. ‚fl¸äÊŸÍŸÊ¥ ◊ÊÃÊ ∑§Ê •Ê‚ËØ?
(•) ◊ÊÿÊ (’) ‚È⁄UÁ÷— (‚) ⁄Uê÷Ê— (Œ) øê¬Ê— (’)
xw. “¡ŸŸË ÃÈÀÿflà‚‹Ê” ßUÁà ¬Ê∆U— ◊„UÊ÷Ê⁄UÃSÿ ∑§S◊ÊØ ¬fl¸áÊ— ©UŒ˜äÊÎ×?
(•) Áfl⁄UÊ≈U (’) flŸ (‚) ∑§áʸ (Œ) ÷Ëc◊ (’)
xx. ◊ÊÃÊ ‚È⁄UÁ÷— Á∑§◊Õ¸◊˜ •üÊÍÁáÊ ◊ÈÜøÁà S◊?
(•) ¡ªÃ— ¬Ë«UÊ¥ ŒÎc≈˜UflÊ (’) SflÁflfl‡ÊÃÊ¥ ŒÎc≈˜UflÊ
(‚) ¬ÈòÊSÿ ŒÒãÿ¥ ŒÎc≈˜UflÊ (Œ) ∑Χ·Ëfl‹Sÿ •àÿÊøÊ⁄U ŒÎc≈˜UflÊ (‚)
xy. Ÿ⁄UÊáÊÊ¥ ¬˝Õ◊— ‡ÊòÊÈ— ∑§—?
(•) ªÈáÊ— (’) mU·— (‚) ‡Ê◊— (Œ) ∑˝§ÊäÊ— (‚)
xz. Á¬∑§∑§Ê∑§ÿÊ— ÷Œ— ∑§ŒÊ ŒÎ‡ÿÃ?
(•) ª˝Ëc◊∑§Ê‹ (’) ’‚ãÃ∑§Ê‹ (‚) ⁄UÊòÊÊÒ (Œ) fl·Ê¸∑§Ê‹ (’)
x{. ‚ê¬ûÊÊÒ Áfl¬ûÊÊÒ ø ∑§·Ê◊˜ ∞∑§M§¬ÃÊ ÷flÁÃ?
(•) ’Ê‹∑§ÊŸÊ◊˜ (’) äÊÁŸ∑§ÊŸÊ◊˜ (‚) ’‹ËŸÊ◊˜ (Œ) ◊„UÃÊ◊˜ (Œ)
x|. Á∑¥§ ∑ΧàflÊ ◊ŸÈcÿ— ŸÊfl‚ËŒÁÃ?
(•) ©Ul◊◊˜ (’) ì— (‚) äÊŸÊ¡¸Ÿ◊˜ (Œ) ÿÈh◊˜ (•)
x}. ªÈáÊË Á∑¥§ flÁÃ?
(•) •ÊøÊ⁄U◊˜ (’) ªÈáÊ◊˜ (‚) äÊŸ◊˜ (Œ) ôÊÊŸ◊˜ (’)
x~. ∑§— Á¬¬ÊÁ‚× Á◊˝ÿÃ?
(•) ’∑§— (’) øÊÃ∑§— (‚) ∑§Ê∑§— (Œ) Á¬∑§— (’)
yÆ. Á¬ÃÊ ¬ÈòÊÊÿ ’ÊÀÿ Á∑¥§ ÿë¿UÁÃ?
(•) ÁfllÊäÊŸ◊˜ (’) ÷Ê¡Ÿ◊˜ (‚) ⁄U¡Ã◊˜ (Œ) Sfláʸ◊˜ (•)
yv. ∑§ËŒÎ‡Ê ¬˝Œ‡Ê ¬ŒÿÊòÊÊ Ÿ ‚Èπfl„UÊ?
(•) ‡ÊËì˝Œ‡Ê (’) Áfl¡Ÿ ¬˝Œ‡Ê (‚) Á„U◊¬˝Œ‡Ê (Œ) ©UcáÊ ¬˝Œ‡Ê (’)
yw. ∑§— flÊÃÊfl⁄UáÊ¥ ∑§∑¸§‡ÊäflÁŸŸÊ •Ê∑ȧ‹Ë∑§⁄UÊÁÃ?
(•) fl∑§— (’) ©UÀ‹Í∑§— (‚) ∑§Ê∑§— (Œ) Á¬∑§— (‚)
yx. ¬˝ÊáÊèÿÊ˘Á¬ Á∑¥§ ⁄UˇÊØ?
(•) ªÎ„U◊˜ (’) ¬ÈòÊ◊˜ (‚) ‚ŒÊøÊ⁄U◊˜ (Œ) äÊŸ◊˜ (‚)
yy. íflÊ‹Ê◊ÈπÁflS»§Ê≈ÒU— ªªŸ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ¡ÊÿÃ?
(•) ‡flÃ◊˜ (’) äÊÍ◊ÿS◊ÊflÎÃ◊˜ (‚) ¬ËÃ◊˜ (Œ) ∑ΧcáÊ◊˜ (’)

41
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
yz. ◊Ê‹Ê∑§Ê⁄‘UáÊ ÁŸŒÊäÊ ∑§Sÿ ¬ÈÁc≈U— √ÿ⁄UÁø?
(•) ÷˝◊⁄UÊ— (’) ◊ÉÊÊ— (‚) ¬Ã¥ªÊ— (Œ) Ã⁄UÊ— (Œ)
y{. Á∑¥§ ∑ΧàflÊ ◊ŸÈcÿ— ŸÊfl‚ËŒÁÃ?
(•) ì— (’) ÿÈhU◊˜ (‚) äÊŸÊ¡¸Ÿ◊˜ (Œ) ©Ul◊◊˜ (Œ)
y|. ¬ÍáʸÁŒŸ¥ ÁŸŒ˝Êÿ◊ÊáÊ— ∑§— ÁÃc∆UÁÃ?
(•) ©U‹Í∑§— (’) ¬˝∑ΧÁÃ◊ÊÃÈ— (‚) fl∑§— (Œ) Á‚¥„U— (•)
y}. “•⁄‘U flÊŸ⁄U ÃÍcáÊË¥ ÷fl” ßUÁà ∑§— ∑§ÕÿÁÃ?
(•) ª¡— (’) ◊ÿÍ⁄U— (‚) Á¬∑§— (Œ) fl∑§— (’)
y~. ÁSÕì˝ôÊ— ßUfl ∑§— äÿÊŸ◊ÇŸ— ÁÃc∆UÁÃ?
(•) flÊÿ‚— (’) fl∑§— (‚) Á‚¥„U— (Œ) ª¡— (‚)
zÆ. ∑§— •Êà◊ÊŸ¥ ’‹‡ÊÊ‹Ë, Áfl‡ÊÊ‹∑§Êÿ— ¬⁄UÊ∑˝§◊Ë ø ∑§ÕÿÁÃ?
(•) ª¡— (’) flÊŸ⁄U— (‚) Á‚¥„U— (Œ) √ÿÊÉÊ˝— (•)
zv. ©UëøÒ— ∑§ÊÒÁ‡ÊÃÈ¥ ∑§— •Ê⁄U÷Ø -
(•) •ÁÃÁÕ (’) ª˝Ê◊flÊÁ‚Ÿ— (‚) øÊÒ⁄U— (Œ) ãÿÊÿÊäÊˇʗ (•)
zw. ãÿÊÿÊäÊˇÊ ŸÊ◊ Á∑§◊˜ •Ê‚ËØ?
(•) ¬˝∑§Ê‡ÊøãŒ˝— (’) ÁflÁ¬ŸøãŒ˝— (‚) fl¥Á∑§◊øãŒ˝— (Œ) ߸U‡fl⁄UøãŒ˝ (‚)
zx. øÊÒ⁄USÿ ¬ÊŒäflÁŸŸÊ ∑§— ¬˝’Èh— -
(•) •Ê⁄UˇÊË (’) •ÁÃÁÕ— (‚) Œê¬Áà (Œ) ãÿÊÿÊäÊˇʗ (’)
zy. ∑§— ¬˝ÊflÊ⁄U∑§◊¬‚Êÿ¸ ©UÁÃc∆UØ -
(•) ‡Êfl— (’) ŸÊªÁ⁄U∑§— (‚) •ÁÃÁÕ (Œ) •Ê⁄UˇÊË (•)
zz. ∑§— ÁŸ∑§·Ê ◊Îà ‡Ê⁄UË⁄U◊˜ •Ê‚ËØ?
(•) ãÿÊÿÊ‹ÿ◊˜ (’) ÁfllÊ‹ÿ◊˜ (‚) ⁄UÊ¡◊ʪ¸◊˜ (Œ) ŒflÊ‹ÿ◊˜ (‚)
z{. “ÁflÁøòÊ ‚ÊˇÊË” ßUÁà ∑§ÕÊÿÊ— ‹π∑§— ∑§—?
(•) Áfl‡ÊÊπŒûÊ— (’) ÁflcáÊÈŒûÊ— (‚) ‡ÊÍŒ˝∑§— (Œ) •Ê◊¬˝∑§Ê‡Ê ∆UÄ∑ȧ⁄U(Œ)
z|. •ÁÃÁÕ ∑Ò§Ÿ ¬˝’Èh—?
(•) ÷Í∑§ê¬Ÿ (’) ¬˝fl·¸áÊ (‚) ¬ÊŒäflÁŸŸÊ (Œ) øá«UflÊÃŸ (‚)
z}. “‚ÍÄÃÿ—” ¬Ê∆U— ÃÁ◊‹÷Ê·ÊÿÊ— ∑§ÁS◊Ÿ˜ ª˝ãÕÊØ ªÎ„UËÃÊ˘ÁSà -
(•) ÁÃM§∑ȧ⁄U‹˜ (’) Á„UÃÊ¬Œ‡Ê—
(‚) ¬¥øÃ¥òÊ (Œ) •Á÷ôÊÊŸ‡ÊÊ∑ȧãË◊˜ (•)
z~. •ÁS◊Ÿ˜ ‹Ê∑§ ∑§ ∞fl øˇÊÈc◊ã× ¬˝∑§ËÁøÃÊ—?
(•) ŒÈ¡¸Ÿ— (’) ÁflmÊ¥‚— (‚) ‚ã× (Œ) ‚í¡Ÿ— (’)

42
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
{Æ. Áfl◊Í…UäÊË— ∑§ËŒÎ‡ÊË¥ flÊÁø¥ ¬Á⁄Uàÿ¡ÁÃ?
(•) ŒÈ—π¬˝ŒÊ◊˜ (’) ◊ÊäÊÈÿ¸¬˝ŒÊ◊˜ (‚) äÊ◊¸¬˝ŒÊ◊˜ (Œ) ‚Èπ¬˝ŒÊ◊˜ (‚)
{v. “÷Í∑§ê¬Áfl÷ËÁ·∑§Ê” ßUÁà ¬Ê∆U ∑§ÁS◊Ÿ˜ ˇÊòÊ fláʸŸ¥ •ÁSà -
(•) ¬¥¡Ê’ ˇÊòÊ◊˜ (’) ªÈ¡¸⁄U ˇÊòÊ◊˜ (‚) ∑§‡◊Ë⁄U ˇÊòÊ◊˜ (Œ) ⁄UÊ¡SÕÊŸ ˇÊòÊ◊˜ (’)
{w. ∑§Sÿ ©U¬‡Ê◊ŸSÿ ÁSÕ⁄UÊ¬Êÿ— ŸÊÁSÃ-
(•) ÷Í∑§ê¬Sÿ (’) ˇÊÈäÊÊÿÊ◊˜ (‚) ÃÎcáÊÊÿÊ◊˜ (Œ) ÁŸŒ˝ÊÿÊ◊˜ (•)
{x. øá«UflÊÃŸ ◊ÉÊ⁄UflÒ‡ø ‚„U ∑§— ‚◊¡ÊÿÃ?
(•) πª— (’) ¬˝fl·¸— (‚) ÁÃÁ◊⁄U— (Œ) ¬˝∑§Ê‡Ê— (’)
{y. ∑§ËŒÎ‡ÊÊ— ¬˝ÊÁáÊŸ— ÷Í∑§ê¬Ÿ ÁŸ„UãÿÃ?
(•) ‚ê¬ÛÊÊ— (’) Áflfl‡ÊÊ— (‚) ‚ÈÁπŸÊ (Œ) ŒÈÁπŸÊ (’)
{z. ∑§Sÿ ‡ÊÊ÷Ê ∞∑§Ÿ ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ÷flÁÃ?
(•) ‚⁄U‚— (’) •Ê∑§Ê‡Ê— (‚) ¬ÎâflË (Œ) ©UlÊŸ— (•)
{{. ∑§— ‡Ê¥∑§ŸËÿ— èÊflÁÃ?
(•) •ŸÊŒ⁄U— (’) •àÿÊŒ⁄U— (‚) ‚Ê„U‚— (Œ) •^UÊ„UÊ‚— (’)
{|. flÊÁø Á∑¥§ ÷flØ?
(•) fl∑˝§ÃÊ (’) •fl∑˝§ÃÊ (‚) ©Uª˝ÃÊ (Œ) ‚⁄U‹ÃÊ (•)
{}. ∑§Ê∑§— ∑§Sÿ ‚ãÃÁÃ¥ ¬Ê‹ÿÁÃ?
(•) ’∑§Sÿ (’) Á¬∑§Sÿ (‚) Á‚¥„USÿ (Œ) øÊÃ∑§Sÿ (’)
{~. ∑§ ⁄U‚Ê‹◊È∑ȧ‹ÊÁŸ ‚◊ÊüÊÿãÃ?
(•) ÷˝◊⁄UÊ— (’) ¬Ã¥ªÊ— (‚) ◊ÁˇÊ∑§Ê— (Œ) πªÊ— (•)
|Æ. ’∑§— ’„ÈU∑§Ê‹¬ÿ¸ãÃ¥ ∑ȧòÊ fl‚Áà -
(•) ∑§ÊŸŸ (’) ©UcáÊ¡‹ (‚) ‡ÊËË¡‹ (Œ) Ÿª⁄‘U (‚)

43
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (vv) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ •¥‡ÊòÊÿ◊˜ (ªlÊ¥‡Ê—, ¬lÊ¥‡Ê— ŸÊ≈˜UÿÊ¥‡Ê—) ¬˝‡ŸÊ—
ªlÊ¥‡Ê— ¬˝‡ŸÊ—
(v)
‚fl¸ ¬ÁˇÊáÊ— - (©UëøÒ—) - •Ê◊˜ •Ê◊˜ - ∑§Á‡øØ πª— ∞fl flŸ⁄UÊ¡— ÷ÁflcÿÁà ßUÁÖ
(¬⁄¥U ∑§Á‡øŒÁ¬ πª— •Êà◊ÊŸ¥ Á’ŸÊ ŸÊãÿ¥ ∑§◊Á¬ •S◊Ò ¬ŒÊÿ ÿÊÇÿ¥ ÁøãÃÿÁà ÃÁ„¸U ∑§Õ¥ ÁŸáʸÿ— ÷flØ ÃŒÊ
ÃÒ— ‚flÒ¸— ª„UŸÁŸŒ˝ÊÿÊ¥ ÁŸÁ‡øãÃ¥ Sfl¬ãÃ◊˜ ©U‹Í∑¥§ flˡÿ ÁfløÊÁ⁄UÃ◊˜ ÿŒ·— •Êà◊‡‹ÊÉÊÊ„UËŸ— ¬ŒÁŸÁ‹¸å× ©U‹Í∑§Ê
∞flÊS◊Ê∑¥§ ⁄UÊ¡Ê ÷ÁflcÿÁÖ ¬⁄US¬⁄U◊ÊÁŒ‡ÊÁãà ø ÌʟËÿãÃÊ¥ ŸÎ¬ÊÁ÷·∑§‚ê’ÁäÊŸx ‚ê÷Ê⁄UÊ— ßUÁÖ)
¬˝‡ŸÊ— (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§Á‡øØ πª— ∞fl ∑§— ÷ÁflcÿÁÃ?
(w) •Êà◊‡‹ÊÉÊÊ„UËŸ— ∑§— •Ê‚ËØ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ‚fl¸ ¬ÁˇÊáÊ— ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ©U‹Í∑¥§ ¬‡ÿÁãÃ?
(w) ¬ÁˇÊáÊ— Á∑§◊˜ •ÊŸÃÈ◊˜ •ÊÁŒ‡ÊÁãÃ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “Sfl¬ãÃ◊˜” ßUÁà Áfl‡ÊcÊáʬŒSÿ Áfl‡Êcÿ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(w) “•ÊÁŒ‡ÊÁãÔ ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ ∑§Ãθ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(w)
ÁflÁøòÊÊ ŒÒflªÁ×– ÃSÿÊ◊fl ⁄UÊòÊÊÒ ÃÁS◊Ÿ˜ ªÎ„U ∑§‡øŸ øÊÒ⁄U— ªÎ„UÊèÿãÃ⁄¥U ¬˝Áflc≈U—– ÃòÊ ÁŸÁ„UÃÊ◊∑§Ê¥ ◊Ü¡Í·Ê¥
•ÊŒÊÿ ¬‹ÊÁÿ×– øÊÒ⁄USÿ ¬ÊŒäflÁŸŸÊ ¬˝’ÈhÊ˘ÁÃÁÕ— øÊÒ⁄U‡Ê¥∑§ÿÊ Ã◊ãfläÊÊflØ •ªÎ„UáÊÊëø ¬⁄¥U ÁflÁøòÊ◊ÉÊ≈UÖ
øÊÒ⁄U— ∞fl ©UìÊÒ— ∑˝§ÊÁ‡ÊÃÈ◊Ê⁄U÷à ““øÊÒ⁄UÊ˘ÿ¥ øÊÒ⁄UÊ˘ÿ◊˜–”” ßUÁÖ ÃSÿ ÃÊ⁄USfl⁄‘UáÊ ¬˝’ÈhÊ— ª˝Ê◊flÊÁ‚Ÿ— SflªÎ„UÊŒ˜
ÁŸc∑˝§êÿ ÃòÊʪë¿UŸ˜ fl⁄UÊ∑§◊ÁÃÁÕ◊fl ø øÊÒ⁄¥U ◊àflÊ˘÷à‚¸ÿŸ˜– ÿlÁ¬ ª˝Ê◊Sÿ •Ê⁄UˇÊË ∞fl øÊÒ⁄U •Ê‚ËØ–
ÃàˇÊáÊ◊fl ⁄UˇÊʬÈL§·— Ã◊˜ •ÁÃÁÕ øÊÒ⁄UÊ˘ÿ◊˜ ßUÁà ¬˝ÅÿÊåÿ ∑§Ê⁄Uʪ΄U ¬˝ÊÁˇÊ¬Ã˜–
¬˝‡ŸÊ - (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ªÎ„U ∑§— ¬˝Áflc≈U—?
(w) ∑§ •ÁÃÁÕ◊˜ •÷à‚¸ÿŸ˜?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) øÊÒ⁄U— ©UìÊÒ— ∑˝§ÊÁ‡ÊÃÈ¥ Á∑§◊˜ •Ê⁄U÷Ã?
(w) ⁄UˇÊʬÈL§·— •ÁÃÁÕ¥ Á∑¥§ ¬˝ÅÿÊåÿ ∑§Ê⁄Uʪ΄U ¬˝ÊÁˇÊ¬Ã˜?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “ÁflÁøòÊÊ ŒÒflªÁÔ •òÊ Áfl‡Ê·áʬŒ¥ Á‹πÖ
(w) “ª˝Ê◊flÊÁ‚Ÿ— SflªÎ„UÊØ ÁŸc∑˝§êÿ ÃòÊʪë¿UŸ˜” •òÊ “•Êªë¿UŸ˜” ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ ∑§Ãθ¬Œ¥ Á‹πÖ

44
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ¬lÊ¥‡Ê ¬˝‡ŸÊ—
(v)
÷ÈÄÃÊ ◊ÎáÊÊ‹¬≈U‹Ë ÷flÃÊ ÁŸ¬ËÃÊ -
ãÿÍê’ÍÁŸ ÿòÊ ŸÁ‹ŸÊÁŸ ÁŸ·ÁflÃÊÁŸ–
⁄‘U ⁄UÊ¡„¥U‚– flŒ ÃSÿ ‚⁄UÊfl⁄USÿ,
∑ΧàÿŸ ∑§Ÿ ÷ÁflÃÊÁ‚ ∑ΧÃÊ¬∑§Ê⁄U—––
¬˝‡ŸÊ— (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ∑§ÊÁŸ ÁŸ¬ËÃÊÁŸ?
(w) ŸÁ‹ŸÊÁŸ ∑§Ÿ ÁŸ·ÁflÃÊÁŸ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ‚⁄UÊfl⁄USÿ ∑§Ê ÷ÈÄÃÊ?
(w) ⁄UÊ¡„¥U‚— ∑§Sÿ ∑ΧÃÊ¬∑§Ê⁄U∑§— ÷flÁÃ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “ÁŸ¬ËÃÊÁŸ” ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ •ãflÿ— ∑§Ÿ ¬ŒŸ ‚„U fløÃ?
(w) “÷flÃÊ” ßUÁà ‚fl¸ŸÊ◊¬ŒSÕÊŸ ‚¥ôÊʬŒ¥ Á‹πÖ

(w)
flÊĬ≈ÈUäÊÒÿ¸flÊŸ˜ ◊ãòÊË ‚÷ÊÿÊ◊åÿ∑§ÊÃ⁄U—–
‚ ∑§ŸÊÁ¬ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ¬⁄ÒUŸ¸ ¬Á⁄U÷ÍÿÃ––
¬˝‡ŸÊ (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ◊ãòÊË ‚÷ÊÿÊ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ÷flØ?
(w) ◊ãòÊË ∑ȧòÊ •∑§ÊÃ⁄U— ÷flØ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ◊ãòÊË ∑§ËŒÎ‡Ê— ÷flØ?
(w) ∑§ËŒÎ‡Ê— ◊ãòÊË ∑§ŸÊÁ¬ ¬˝∑§Ê⁄‘UáÊ ¬⁄ÒU— Ÿ ¬Á⁄U÷ÍÿÃ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê¥ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “flÊĬ≈ÈUäÊÒÿ¸flÊŸ˜ ◊ãòÊË” - •òÊ Áfl‡Êcÿ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(w) “¬⁄ÒUŸ¸ ¬Á⁄U÷ÍÿÃ” - •òÊ Á∑˝§ÿʬŒ¥ Á∑§◊˜?

45
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ŸÊ≈˜UÿÊ¥‡Ê ¬˝‡ŸÊ—
(v)
⁄UÊ◊— - ∑§Õ◊S◊Ø ‚◊Ê¡ÊÁ÷¡ŸÊÒ ‚¥flÎûÊÊÒ?
ÁflŒÍcÊ∑§— - Á∑¥§ mÿÊ⁄Uåÿ∑§◊fl ¬˝ÁÃfløŸ◊˜?
‹fl— - ÷˝ÊÃ⁄UÊflÊflÊ¥ ‚ÊŒÿÊÒ¸–
⁄UÊ◊— - ‚◊M§¬— ‡Ê⁄UË⁄U‚ÁãŸfl‡Ê—– flÿ‚SÃÈ Ÿ Á∑§ÁÜøŒãÃ⁄U◊˜–
‹fl— - •ÊflÊ¥ ÿ◊‹ÊÒ–
⁄UÊ◊— - ‚ê¬˝Áà ÿÈíÿÃ– Á∑¥§ ŸÊ◊äÊÿ◊˜–
‹fl— - •Êÿ¸Sÿ fl㌟ÊÿÊ¥ ‹fl ßUàÿÊà◊ÊŸ¥ üÊÊflÿÊÁáÊ (∑ȧ‡Ê¥ ÁŸÁŒ¸‡ÿ) •ÊÿÊ¸˘Á¬ ªÈL§ø⁄UáÊfl㌟ÊÿÊ◊˜ .....–
∑ȧ‡Ê— - •„U◊Á¬ ∑ȧ‡Ê ßUàÿÊà◊ÊŸ¥ üÊÊflÿÊÁÿ–
⁄UÊ◊— - •„UÊ! ©UŒÊûÊ⁄Uêÿ— ‚◊ÈŒÊøÊ⁄U—–
Á∑¥§ ŸÊ◊äÊÿÊ ÷flÃÊªÈ¸L§—?
¬˝‡ŸÊ— (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑ȧ‡Ê‹flÊÒ ∑§ËŒÎ‡ÊÊÒ ÷˝ÊÃ⁄UÊÒ •ÊSÃÊ◊˜?
(w) ‹fl∑ȧ‡ÊÿÊ— ‡Ê⁄UË⁄U‚ÁãŸfl‡Ê— ∑§ËŒÎ‡Ê— •Ê‚ËØ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§ÿÊ— ∞∑§◊fl ¬˝ÁÃfløŸ◊˜ •Ê‚ËØ?
(w) ‹fl∑ȧ‡ÊÿÊ— ‚◊ÈŒÊøÊ⁄U— ∑§ËŒÎ‡Ê— •Ê‚ËØ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “∑§Õ◊SÿØ ‚◊ÊŸÊÁèÊ¡ŸÊÒ” ßUàÿòÊ “•S◊Ø” ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ ∑§S◊Ò ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
(w) “‚◊ÈŒÊøÊ⁄U—” ßUàÿòÊ Áfl‡Ê·áʬŒ¥ ŸÊ≈˜UÿÊ¥‡ÊÊØ ÁøàflÊ Á‹πÖ

(w)
∑§Ê∑§— - ⁄‘U ¬⁄U÷ÎØ! •„¥U ÿÁŒ Ãfl ‚¥ÃÁÃ¥ Ÿ ¬Ê‹ÿÊÁ◊ ÃÁ„¸U ∑ȧòÊ SÿÈ— Á¬∑§Ê—? •Ã— •„U◊˜ ∞fl ∑§M§áÊʬ⁄U—
¬ÁˇÊ‚◊˝Ê≈˜U ∑§Ê∑§—–
ª¡— - ‚◊ˬ× ∞flʪë¿UŸ˜ •⁄‘U! •⁄‘U! ‚flÊZ flÊÃÊZ oÎáflãŸflÊ„U◊˜ •òÊʪë¿U◊˜– •„¥U Áfl‡ÊÊ‹∑§Êÿ—, ’‹‡ÊÊ‹Ë,
¬⁄UÊ∑˝§◊Ë ø– Á‚¥„U— flÊ SÿÊØ •ÕflÊ •ãÿ— ∑§Ê˘Á¬– flãÿ¬‡ÊÍŸ˜ ÃÈ ÃÈŒãÃ¥ ¡ãÃÈ◊„¥U Sfl‡ÊÈá«UŸ ¬ÊÕÁÿàflÊ
◊Ê⁄UÁÿcÿÊÁ◊– Á∑§◊ãÿ— ∑§Ê˘√ÿÁSà ∞Ãʌ·ʗ ¬⁄UÊ∑˝§◊Ë– •Ã— •„U◊fl ÿÊÇÿ— flŸ⁄UÊ¡¬ŒÊÿ–
flÊŸ⁄U— - •⁄‘U! •⁄‘U! ∞fl¥ flÊ (‡ÊËÉÊ˝◊fl ª¡SÿÊÁ¬ ¬Èë¿¥U ÁfläÊÍÿ flΡÊÊ¬Á⁄U •Ê⁄UÊ„UÁÖ)
¬˝‡ŸÊ - (∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§Ê∑§— ∑§Sÿ ‚ãÃÁÃ¥ ¬Ê‹ÿÁÃ?
(w) ‚flÊZflÊÃʸ üÊÈàflÊ ∑§— •Êªë¿UÁÃ?
46
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ª¡— ∑§ËŒÎ‡Ê— •ÁSÃ?
(w) ª¡— ∑¥§ Sfl‡ÊÈá«Ÿ ¬ÊÕÁÿàflÊ ◊Ê⁄UÁÿcÿÁÃ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “•„U◊˜ ∞fl ∑§M§áÊʬ⁄U—”– •òÊ “•„U◊˜” ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ ∑§S◊Ò¥ ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
(w) “•Êªë¿U◊˜” ßUÁà Á∑˝§ÿʬŒSÿ ∑§Ãθ¬Œ¥ Á∑§◊˜?

(x) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ¬lÊ¥‡ÊSÿ Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ ‚¬˝‚¥ª ÷ÊflÊÕ¸‹πŸ◊˜

(v)
‚¥¬ûÊÊÒ ø Áfl¬ûÊÊÒ ø, ◊„UÃÊ◊∑§M§¬ÃÊ–
©UŒÿ ‚ÁflÃÊ ⁄UÄÃÊ ⁄UÄÇøÊSÃ◊ÿ ÃÕÊ–
(w)
•ÊøÊ⁄U— ¬˝Õ◊Ê äÊ◊¸—, ßUàÿÃŒ˜ ÁflŒÈ·Ê¥ flø—–
ÃS◊ÊŒ˜ ⁄UˇÊØ ‚ŒÊøÊ⁄¥U ¬˝ÊáÊèÿÊ˘Á¬ Áfl‡Ê·Ã—––

(y) •ãflÿ‹πŸ◊˜ - Á⁄UÄÃSÕÊŸ¬ÍÁø◊ÊäÿÿŸ

(v) ’ãäÊÈ—, ◊„UÊŸ˜, ∑ΧàflÊ
◊ŸÈcÿÊáÊÊ¥ ‡Ê⁄UË⁄USÕ— .............. ‡ÊòÊÈ— •Ê‹Sÿ◊˜, ©Ul◊‚◊— ............... Ÿ •ÁSà ÿ¥ ............ Ÿ •fl‚ËŒÁÖ

(w) ’∑§‚„UdáÊ, ‚⁄U‚—, ¬Á⁄U×

∞∑§Ÿ ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ................. ÿÊ ‡ÊÊ÷Ê ÷flØ, ................. ÃË⁄UflÊÁ‚ŸÊ ............ ‚Ê Ÿ ÷flÁÖ

(z) ¬˝‡Ÿ ÁŸ◊ʸáÊ◊˜

v. ©UlÊŸ ¬ÁˇÊáÊÊ¥ ∑§‹⁄Ufl ø× ¬˝‚ÊŒÿÁÖ
w. ‡Ê∑§≈UËÿÊŸ◊˜ ∑§í¡‹◊Á‹Ÿ¥ äÊÍ◊¥ ◊ÈÜøÁÖ
x. ¬˝∑ΧàÿÊ— ‚ÁãŸäÊÊÒ flÊSÃÁfl∑¥§ ‚Èπ¥ ÁfllÃ–
y. ◊„UÊŸª⁄‘U·È flÊ„UŸÊŸÊ◊˜ •ŸãÃÊ— ¬¥ÄÃÿ— äÊÊflÁãÖ
z. ¬Ê·ÊáÊË‚èÿÃÊÿÊ¥ ‹ÃÊÃM§ªÈÀ◊Ê— ¬˝SÃ⁄UË Á¬c≈UÊ— ‚ÁãÖ
{. ¬È⁄UÊ àflÿÊ ◊„˜Uÿ◊˜ √ÿÊÉÊ˝òÊÿ¥ ŒûÊ◊˜–
|. àfl¥ ◊ÊŸÈ·ÊØ Áfl÷Á·–
}. √ÿÊÉÊ˝ ŒÎc≈˜UflÊ äÊÍø— oΪʋ— •flŒÃ˜–
47
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
~. ’ÈÁhU◊ÃË ø¬≈UÿÊ ¬ÈòÊÊÒ ¬˝NÃflÃË–
vÆ. ÃòÊ ⁄UÊ¡Á‚¥„UÊ ŸÊ◊ ⁄UÊ¡¬ÈòÊ— fl‚Áà S◊–
vv. ‚„UdÊÁäÊ∑§·È ¬ÈòÊ·È ‚àSflÁ¬ ‚Ê ŒÈ—πË •Ê‚ËØ–
vw. äÊŸÍŸÊ◊˜ ◊ÊÃÊ ‚È⁄UÁ÷— •Ê‚ËØ–
vx. •ÿ◊˜ •ãÿèÿÊ ŒÈ’¸‹—–
vy. ‚È⁄UÊÁäʬ— ÃÊ◊˜ •¬Îë¿UØ–
vz. ‚— ∑Î§ë¿˛UáÊ ÷Ê⁄U◊˜ ©UŒ˜fl„UÁÖ
v{. ‚fl¸ ¬˝∑ΧÁÃ◊ÊÃ⁄¥U ¬˝áÊÁãÖ
v|. ◊ÿÍ⁄USÿ ŸÎàÿ¥ ¬˝∑ΧÃ— •Ê⁄UÊäÊŸÊ–
v}. flÊŸ⁄U— •Êà◊ÊŸ¥ flŸ⁄UÊ¡¬ŒÊÿ ÿÊÇÿ¥ ◊ãÿÃ–
v~. ª¡— flãÿ¬‡ÊÍŸ˜ ÃÈŒãÃ¥ ‡ÊÈá«UŸ ¬ÊÕÁÿàflÊ ◊Ê⁄UÿÁÖ
wÆ. Á‚¥„U— flÊŸ⁄UÊèÿÊ¥ Sfl⁄UˇÊÊÿÊ◊˜ •‚◊Õ¸— ∞flÊ‚ËØ–
wv. ©U÷ÊÒ ‡Êfl¥ øàfl⁄‘U SÕÊÁ¬ÃflãÃÊÒ–
ww. ‚ ÷Ê⁄UflŒŸÿÊ ∑˝§ãŒÁà S◊–
wx. ãÿÊÿÊäÊˇʗ ’¥Á∑§◊øãŒ˝— •Ê‚ËØ–
wy. øÊÒ⁄USÿ ¬ÊŒäflÁŸŸÊ •ÁÃÁÕ— ¬˝’Èh—–
wz. ∑§M§áÊʬ⁄UÊ ªÎ„UË ÃS◊Ò •ÊüÊÿ¥ ¬˝Êÿë¿UØ–
w{. ¬ÈòÊ¥ Œ˝c≈È¥U ‚— ¬˝ÁSÕ×–
w|. •Êà◊∑§ÀÿÊáÊ◊˜ ßUë¿UŸ˜ Ÿ⁄U— ¬⁄‘U·Ê◊˜ •ÁŸc≈¥U Ÿ ∑ȧÿʸØ–
w}. äÊÒÿ¸flÊŸ˜ ‹Ê∑§ ¬Á⁄U÷fl¥ Ÿ ¬˝ÊåŸÊÁÖ
w~. ÃûflÊÕ¸Sÿ ÁŸáʸÿ— Áflfl∑§Ÿ ∑§ÃÈZ ‡ÊÄÿ–
xÆ. ¡Ÿ∑§Ÿ ‚ÈÃÊÿ ‡ÊÒ‡Êfl ÁfllÊäÊŸ¥ ŒËÿÃ–
xv. ‚¥‚Ê⁄‘U ÁflmÊ¥‚— ôÊÊŸøˇÊÈÁ÷¸— ŸòÊflã× ∑§âÿãÃ–
xw. ÃÁŒŒÊŸË◊˜ ÷Í∑§ê¬∑§Ê⁄UáÊ¥ ÁfløÊ⁄UáÊËÿ¥ ÁÃc∆UÁÖ
xx. ∞Ãʌ·ÊË ÷ÿÊfl„UÉÊ≈UŸÊ ª…∏UflÊ‹ˇÊòÊ ÉÊÁ≈UÃÊ–
xy. Áflfl‡ÊÊ— ¬˝ÊÁáÊŸ— •Ê∑§Ê‡Ê Á¬¬ËÁ‹∑§Ê— ßUfl ÁŸ„UãÿãÃ–
xz. ÷Í∑§ê¬Áfl÷ËÁ·∑§Ê Áfl‡Ê·áÊ ∑§ë¿U¡Ÿ¬Œ¥ äfl¥‚Êfl‡Ê··È ¬Á⁄UflÁøÃflÃË–
x{. øÊÃ∑§— flŸ fl‚ÁÖ
x|. ¡‹Œ— ŸÊŸÊŸŒËŸŒ‡ÊÃÊÁŸ ¬Í⁄UÁÿàflÊ Á⁄UÄÃÊ˘ÁSÖ
x}. ¬Ã¥ªÊ— •ê’⁄U¬Õ◊˜ •Ê¬ÁŒ⁄‘U–
x~. ÷Î¥ªÊ— ⁄U‚Ê‹◊È∑ȧ‹ÊÁŸ¥ ‚◊ÊüÊÿãÃ–
yÆ. ◊Ê‹Ê∑§Ê⁄U— ÃÊÿÒ— Ã⁄UÊ— ¬ÈÁc≈¥U ∑§⁄UÊÁÖ
48
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ({) ¬ÿʸÿ-Áfl‹Ê◊¬Œ◊‹Ÿ◊˜
(v) ¬ÿʸÿ/ ‚◊ÊŸÊÕ¸∑§ ‡ÊéŒÊ— ◊‹Ÿ◊˜
(v) ∑§ π (w) ∑§ π
∑Χë¿U˛áÊ flη÷— ¬ÿʸ∑ȧ‹◊˜ Ÿc≈UÊ—
øˇÊÈèÿʸ◊˜ flÊ‚fl— Áfl‡ÊËáÊʸ— ∑˝§ÊäÊÿÈÄÃÊ◊˜
¡flŸ ŸòÊÊèÿÊ◊˜ ©UŒ˜Áª⁄Uã× ‚¥òÊÊ≈˜Uÿ
ßUãŒ˝— •Áø⁄U◊˜ ÁflŒÊÿ¸ √ÿÊ∑ȧ‹◊˜
‡ÊËÉÊ˝◊˜ ∑§ÊÁ∆UãÿŸ ¬˝∑ȧÁ¬ÃÊ◊˜ ¬˝∑§≈Uÿã×
’‹ËflŒ¸— ‚ÈÃÊ—

(w) Áfl‹Ê◊¬Œ ◊‹Ÿ◊˜

(v) ∑§ π (w) ∑§ π
‚ê¬ÛÊ◊˜ ¬˝Áfl‡ÊãÃËÁ÷— ‚È∑§⁄U◊˜ •ŸãÃÊ—
äflSÃ÷flŸ·È ‚ÈÁø⁄‘UáÊÒfl ŒÍÁ·Ã◊˜ ◊ÊŸflÊÿ
ÁŸS‚⁄UãÃËÁ÷— Áfl¬ãŸ◊˜ ªÎ„UáÊãÃË ‚◊‹◊˜
ÁŸ◊ʸÿ ŸflÁŸÁ◊¸Ã÷flŸ·È ÁŸ◊¸‹◊˜ ÁflÃ⁄UûÊË
ˇÊáÊŸÒfl ÁflŸÊ‡ø ŒÊŸflÊÿ ÷ÍÁ·Ã◊˜
‚ÊãÃÊ— ŒÈfl¸„U◊˜

(|) ¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ‡‹Ê∑§mÿ ‹πŸ◊˜

(v) ¬˝SÃ⁄UË ‹ÃÊÃM§ªÈÀ◊Ê ŸÊ ÷flãÃÈ Á¬c≈UÊ—–
¬Ê·ÊáÊË ‚èÿÃÊ ÁŸ‚ª¸ SÿÊ㟠‚◊ÊÁflc≈UÊ
◊ÊŸflÊÿ ¡ËflŸ¥ ∑§Ê◊ÿ ŸÊ ¡Ëflã◊⁄UáÊ◊˜––
‡ÊÈÁø ¬ÿʸfl⁄UáÊ◊˜––

(w) •Ê‹Sÿ¥ Á„U ◊ŸÈcÿÊáÊÊ¥ ‡Ê⁄UË⁄USÕÊ ◊„UÊŸ˜ Á⁄U¬È—–

ŸÊSàÿÈl◊‚◊Ê ’ãäÊÈ— ∑ΧàflÊ ÿ¥ ŸÊfl‚ËŒÁÖ–

(x) ‚ÁflÃ√ÿÊ ◊„UÊflÎˇÊ— »§‹ë¿UÊÿÊ‚◊Áãfl×–

ÿÁŒ ŒÒflÊØ »§‹¥ ŸÊÁSà ¿UÊÿÊ ∑§Ÿ ÁŸflÊÿ¸Ã––

49
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (y) Á¬ÃÊ ÿë¿UÁà ¬ÈòÊÊÿ ’ÊÀÿ ÁfllÊäÊŸ¥ ◊„UØ–
Á¬ÃÊ˘Sÿ Á∑¥§ ìSÃ¬ ßUàÿÈÁÄÃSÃà∑ΧÃôÊÃÊ––

(z) ∞∑§Ÿ ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ÿÊ ‡ÊÊ÷Ê ‚⁄U‚Ê ÷flØ–

Ÿ ‚Ê ’∑§‚„UdáÊ ¬Á⁄UÃSÃË⁄UflÊÁ‚ŸÊ––

(}) ∞∑§Sÿ ªl¬Ê∆USÿ Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ ‚Ê⁄U‹πŸ◊˜

(v) ‚ÊÒ„UÊŒZ ¬˝∑ΧÃ— ‡ÊÊ÷Ê
(w) ’ÈÁhU’¸‹flÃË ‚ŒÊ
(x) ÁflÁøòÊ— ‚ÊˇÊË

‚◊Êå×

50
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 ◊ÊÚ«U‹ ¬˝‡Ÿ-¬òÊ
Áfl·ÿ-‚¥S∑ΧÃ
∑§ˇÊÊ- vÆ

πá«U-•
flSÃÈÁŸc∆U ¬˝‡ŸÊ— -
v. Á‚¥„USÿ ¬Èë¿¥U ∑§— äÊÈŸÊÁÃ?
(•) ∑§Ê∑§— (’) ◊ÿÍ⁄U— (‚) flÊŸ⁄U— (Œ) ‡ÊΪʋ— (‚)
w. “‡ÊÈÁø¬ÿʸfl⁄UáÊ” ¬Ê∆UÊŸÈ‚Ê⁄‘UáÊ ∑§·Ê¥ ◊Ê‹Ê ⁄U◊áÊËÿÊ?
(•) ¬Èc¬ÊáÊÊ◊˜ (’) ‹Á‹Ã‹ÃÊŸÊ◊˜ (‚) ◊ÊÒÁÄÃ∑§ÊŸÊ◊˜ (Œ) M§åÿ∑§ÊáÊÊ◊˜ (’)
x. ‹Ê∑§ ◊„UÃÊ ÷ÿÊØ ∑§— ◊ÈëÿÃ?
(•) ∑ȧ‡Ê‹— (’) äÊÍø— (‚) ’‹flÊŸ˜ (Œ) ’ÈÁhU◊ÊŸ˜ (Œ)
y. “‚í¡Ÿ—” ßUàÿSÿ ¬ŒSÿ ‚¥ÁäÊÁflë¿UŒ— •ÁSà -
(•) ‚Ø+¡Ÿ— (’) ‚Ÿ˜+¡Ÿ— (‚) ‚—+¡Ÿ— (Œ) ‚¡˜+¡Ÿ— (•)
z. “øÊ⁄U÷ÿ◊˜” ßUàÿòÊ— ∑§— ‚◊Ê‚—?
(•) •√ÿÿË÷Êfl (’) Ãà¬ÈL§· (‚) ’„ÈUfl˝ËÁ„U (Œ) mãm (’)
{. “•äÿˇÊ—” ßUàÿòÊ— ∑§— ©U¬‚ª¸ -
(•) •Áà (’) •äʘ (‚) •ÁäÊ (Œ) •Ê昧 (‚)
|. “•¬„U⁄UÁÔ ¬Œ ∑§— ©U¬‚ª¸—?
(•) •¬ (’) •fl (‚) ÁŸ‚˜ (Œ) •Á¬ (•)
}. ‡øÈàfl ‚¥äÊ— ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •ÁSÖ
(•) ‚È’ã× (’) ‚í¡Ÿ— (‚) ∑ΧcáÊ— (Œ) •¡ã× (’)
~. øàfl¸ ‚¥äÊ— ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •ÁSà -
(•) ©Uà¬ÛÊ— (’) ¡ªŒË‡Ê— (‚) øÊ⁄UÊ˘ÿ◊˜ (Œ) ‚í¡Ÿ— (•)
vÆ. ©UàÕÊŸ◊˜ ¬Œ ∑§— ©U¬‚ª¸—?
(•) ©UØ (’) ©UŒ˜ (‚) •ÁäÊ (Œ) •Ê昧 (’)
vv. mUãm‚◊Ê‚Sÿ ©UŒÊ„U⁄UáÊ◊˜ •ÁSà -
(•) Œ‡ÊÊŸŸ— (’) ¬˝àÿ∑§◊˜ (‚) ©U¬∑ΧcáÊ◊˜ (Œ) Á¬Ã⁄UÊÒ (Œ)
vw. •√ÿÿ ¬Œ◊˜ •ÁSà -
(•) ©U¬∑ΧcáÊ◊˜ (’) Œ‡ÊÊŸŸ— (‚) Á¬Ã⁄UÊÒ (Œ) ⁄UÊ¡¬ÈòÊ— (•)

51
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
vx. ©UûÊ◊¬ÈL§·Sÿ ¬Œ◊˜ •ÁSà -
(•) ¬∆UÁà (’) ¬∆UÃÈ (‚) ¬∆U◊— (Œ) ¬∆UØ (‚)
vy. ∑§Ê∑§øc≈U— ÁfllÊÕ˸ ∑§ËŒÎ‡Ê— ¿UÊòÊ— ◊ãÿÃ?
(•) ◊Íπ¸— (’) •ÊŒ‡Ê¸— (‚) ∑§ÊÃ⁄U— (Œ) ¬Áá«U× (’)
vz. “Á‡Ê⁄UÁ‚” ‡ÊéŒSÿ •Õ¸◊˜ •ÁSÖ
(•) „US× (’) ◊SÃ∑§— (‚) NŒÿ— (Œ) ‡Ê⁄UË⁄U— (Œ)
¬˝‡Ÿ-w ÁŸŒ¸‡ÊÊŸÈ‚Ê⁄¥U Á⁄UÄÃSÕÊŸÊÁŸ ¬Í⁄Uÿà -
(v) ‚ŒÊ fl‚ãÃ .............. ¬Èc¬ÊÁáÊ Áfl∑§‚Áãà (‚fl¸‡ÊéŒSÿ ¬˝Õ◊Ê ’„ÈUfløŸ◊˜)
(w) ‚fl¸ ............. ‚ÈÁπŸ—– (÷Í äÊÊÃÈ-‹Ê≈˜U‹∑§Ê⁄U—)
(x) ÁflÁ‡Êc≈¥U ôÊÊŸ¥ ................ ∑§âÿÃ– (ÁflôÊÊŸ◊˜/¬Áá«U×)
(y) ............... ŸÊÒ∑§ÿÊ ŸŒË¥ Ã⁄UÁà (ŸÊÒ+∆UŸ˜)
(z) ª˝Ê◊¥ ............... ÃÎáÊ¥ S¬Î‡ÊÁÖ (ª◊˜+‡ÊÃÎ)
({) ‚È⁄‘U‡Ê— .............. ’ÁäÊ⁄U— – (∑§áʸ‡ÊéŒ-ÃÎÃËÿ/∞∑§fløŸ◊˜)
(|) ¬ÈSÃ∑¥§ .............. ÷Ê¡Ÿ¥ πÊŒÁà (¬∆˜U+‡ÊÃÎ)
¬˝‡Ÿ-x•äÊÊÁ‹ÁπÃ¥ •¬Á∆UêlÊ¥‡Ê¥ ¬Á∆UàflÊ ¬˝‡ŸÊŸÊ¥ ©UûÊ⁄UÊÁáÊ Á‹πà -
(•) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ¥ ◊„Á·¸áÊÊ ¬Œ√ÿÊ‚Ÿ Áfl⁄UÁø× ’„ÈU¬˝Á‚h— ßUÁÄUÊ‚— ÁfllÃ– •ÁS◊Ÿ˜ ª˝ãÕ ∑§ÊÒ⁄Ufl-¬Êá«UflÊŸÊ¥
◊„UÊÿÈh¥ ◊ÈÅÿ-Áfl·ÿM§¬áÊ flÁáʸÃ◊˜ •ÁSÖ ◊ÊŸfl¡ËflŸSÿ äÊ◊¸-•Õ¸-∑§Ê◊-◊ÊˇÊ-M§¬Ê— ‚◊SìÈL§·ÊÕʸ—
•òÊ flÁáʸÃÊ—– •Sÿ ª˝ãÕSÿ ÷Ëc◊-¬fl¸ÁáÊ üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃÊ ÁfllÃ– ÷ªflÃÊ ∑ΧcáÊŸ ◊Ê„Uª˝SÃ◊ •¡È¸Ÿ¥
¬˝Áà ôÊÊŸ-∑§◊¸-÷ÁÄÃ-Áfl·ÿ∑§— ©U¬Œ‡Ê— ªËÃÊÿÊ¥ ¬˝ŒûÊ—– •SÿÊ¥ ªËÃÊÿÊ¥ •Á¬ •c≈UÊŒ‡Ê •äÿÊÿÊ—
‚ÁãÖ ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ¥ ¬Üø◊Ê flŒ— •Á¬ ∑§âÿÃ– ∑§ÊÒ⁄UflÊ— ¬⁄UÊÁ¡ÃÊ—, ¬Êá«Ufl· È íÿc∆U— ÿÈÁäÊÁc∆U⁄U— ⁄UÊ¡Á‚¥„UÊ‚Ÿ◊˜
•Ê⁄UÊ„UØ–
(∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃSÿ ⁄UøÁÿÃÊ ∑§—?
(w) “üÊË◊Œ˜÷ªflŒ˜ªËÃÊ” ∑§ÁS◊Ÿ˜ ª˝ãÕ ÁfllÃ?
(x) ◊ÊŸfl¡ËflŸSÿ ∑§Áà ¬ÈL§·ÊÕʸ— •òÊ flÁáʸÃÊ—?
(y) ¬Üø◊Ê flŒ— ∑¥§ ∑§âÿÃ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ ◊ÈÅÿ Áfl·ÿM§¬áÊ Á∑¥§ flÁáʸÃ◊ÁSÃ?
(w) ÷Ëc◊-¬fl¸ÁáÊ ∑§Ê ÁfllÃ?
(x) ◊„UÊ÷Ê⁄UÃ ∑§·Ê¥ ÿÈhÊŸÊ¥ fláʸŸ◊˜ •ÁSÃ?
(ª) •Sÿ ªlÊ¥‡ÊSÿ ‚◊ÈÁøÃ¥ ‡ÊË·¸∑¥§ Á‹πÖ
(ÉÊ) ÷ÊÁ·∑§ ∑§Êÿ¸◊˜ -
52
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (v) íÿc∆U— ßUÁà ¬ŒSÿ Áfl‹Ê◊ ¬Œ—∑§—?
(w) íÿc∆U— ÿÈÁäÊÁc∆U⁄U— ⁄UÊ¡Á‚¥„UÊ‚Ÿ◊˜ •Ê⁄UÊ„U◊˜ - •òÊ Áfl‡Êcÿ ¬Œ¥ Á∑§◊˜ •ÁSÃ?
(x) •SÿÊ¥ ªËÃÊÿÊ¥ •c≈UÊŒ‡Ê •äÿÊÿÊ— ‚ÁãÖ
•ÁS◊Ÿ˜ flÊÄÿ ∑§Ãθ¬Œ◊˜ •ÁSà -
(y) ÿÈÁäÊÁc∆U⁄U— ⁄UÊ¡Á‚¥„UÊ‚Ÿ◊˜ .............– •òÊ Á∑˝§ÿʬŒ◊˜ ÁøŸÈà -
(’) •äÊÊÁ‹πÃÊÒ ‚¥ÅÿÊflÊÁø‡ÊéŒÊÒ ‚¥S∑ΧÃ Á‹πØ -
(v) vxÆ .....................
(w) wvz .....................

[πá«U-’]
¬˝‡Ÿ-y ⁄UÊ◊— ’‚ÿÊŸŸ ª˝Ê◊ÊØ ¡ÿ¬È⁄¥U ªë¿UÁÖ
⁄‘UπÊ¥Á∑§Ã¬Œ Áfl÷ÁÄà Ãà∑§Ê⁄UáÊ¥ ø Á‹πØ–
¬˝‡Ÿ-z ““ªÊ¬Ê‹— ª˝Ê◊áÊ ªë¿UŸ˜ ÃÎáÊ¥ S¬Î‡ÿÁÖ””
flÊÄÿ¥ ‚¥‡ÊÊäÊÿÖ
¬˝‡Ÿ-{ ⁄UÊ¡Ê ÃÈ ⁄UˇÊ∑§— ÷flÁÖ ⁄‘UπÊ¥Á∑§Ã¬Œ ¬˝‡ŸÁŸ◊ʸáÊ¥ ∑ȧL§Ã–
¬˝‡Ÿ-| ““Á‚¥„U— flÊŸ⁄UÊèÿÊ¥ Sfl⁄UˇÊÊÿÊ◊˜ •‚◊Õ¸— ∞flÊ‚ËØ–””
⁄‘UπÊ¥Á∑§Ã¬Œ ¬˝‡ŸÁŸ◊ʸáÊ¥ ∑ȧL§Ã–
¬˝‡Ÿ-} •äÊÊÁ‹Áπà ‡‹Ê∑§Sÿ Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ ‚¬˝‚¥ª ÷ÊflÊÕ¸ Á‹πÖ
∞∑§Ÿ ⁄UÊ¡„¥U‚Ÿ ÿÊ ‡ÊÊ÷Ê ‚⁄U‚Ê ÷flÖ
Ÿ ‚Ê ’∑§‚„UdáÊ ¬Á⁄UÃSÃË⁄UflÊÁ‚ŸÊ––
¬˝‡Ÿ-~ •äÊÊÁ‹Áπà ‡‹Ê∑§Sÿ •ãflÿ¥ ◊Ü¡Í·Ê× ¬ŒÊÁŸ ÁøàflÊ ¬Í⁄Uÿà -
‚¥¬ûÊÊÒ ø Áfl¬ûÊÊÒ ø ◊„UûÊÊ◊∑§M§¬ÃÊ–
©UŒÿ ‚ÁflÃÊ ⁄UÄÃÊ ⁄UÄÇøÊSÃ◊ÿ ÃÕÊ––
•ãflÿ— - ©UŒÿ, ‚ê¬ÃÊÒ, •SÃ◊ÿ, ∞∑§M§¬ÃÊ
(v) ............... ø Áfl¬ûÊÊ ø (w) .............. ÷flÁÖ (ÿÕÊ) ‚ÁflÃÊ
(x) ............... ⁄UÄ× (÷flÁÃ) ÃÕÊ (y) ............... ø ⁄UÄ× (÷flÁÃ)–
¬˝‡Ÿ-vÆ Sfl¬Ê∆˜Uÿ¬ÈSÃ∑§ÊØ ‡‹Ê∑§mÿ¥ Á‹πà ÿŒ˜ •ÁS◊Ÿ˜ ¬˝‡Ÿ¬òÊ Ÿ SÿÊØ–
¬˝‡Ÿ-vv “ÁflÁøòÊ— ‚ÊˇÊË” ßUÁà ¬Ê∆U‚Ê⁄¥U Á„UãŒË÷Ê·ÊÿÊ¥ Á‹πÖ
¬˝‡Ÿ-vw ¬ÿʸÿ¬Œ¥ ◊‹ÿÖ
(∑§) π

53
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (v) ª¡— flÊÿ‚Ê—
(w) ∑§Ê∑§Ê— ∑§⁄UË
(x) ©U⁄Uª— ¬˝ÁÃÁŒŸ◊˜
(y) •„U⁄U„U— ‚¬¸—
¬˝‡Ÿ-vx ◊¥¡Í·ÊÿÊ— ¬˝ŒûÊ— ‚◊ÈÁøÃÒ— •√ÿÿ¬ŒÒ— flÊÄÿÊÁŸ ¬Í⁄Uÿà -
∞fl—, ‡fl—, •Á¬, ‚ŒÊ
(v) àfl¥ .................. ¡ÿ¬È⁄¥U ªÁ◊cÿÁ‚–
(w) ‚È⁄‘U‡Ê— ............... ◊ÿÊ ‚„U ¡ÿ¬È⁄¥U ªÁ◊SÿÁÖ
(x) •„U◊˜ ................ ÁÃc∆U–

(πá«U-‚)
¬˝‡Ÿ-vy •äÊÊÁ‹ÁπÃ¥ ªlÊ¥‡Ê ¬Á∆UàflÊ ∞ÃŒÊäÊÊÁ⁄UÃ◊˜ ¬˝‡ŸÊŸÊ◊˜ ©UûÊ⁄UÊÁáÊ ÿÕÊ ÁŸŒ¸‡Ê¥ Á‹πà -
““∑§Á‡øØ ∑Χ·∑§— ’‹ËflŒÊ¸èÿÊ¥ ˇÊòÊ∑§cʸáÊ¥ ∑ȧfl¸ãŸÊ‚ËØ– ÃÿÊ— ’‹ËflŒ¸ÿÊ— ∞∑§— ‡Ê⁄UË⁄‘UáÊ ŒÈ’¸‹— ¡flŸ-
ªãÃÈ◊‡ÊÄÇøÊ‚ËØ– •Ã— ∑Χ·∑§— Ã¥ ŒÈ’¸‹¥ flη÷¥ ÃÊŒŸŸ ŸÈl◊ÊŸ— •fløÖ ‚— flη÷— „U‹◊Í…˜UflÊ ªãÃÈ◊‡ÊÄ×
ˇÊòÊ ¬¬ÊÖ ∑˝È§äÊ— ∑Χ·Ëfl‹— Ã◊ÈàÕʬÁÿÃÈ¥ ’„ÈUflÊ⁄U◊˜ ÿàŸ◊∑§⁄UÊØ– ÃÕÊÁ¬ flη— ŸÊÁàÕ×–””

(∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -

(v) ∑Χ·∑§— ∑§ÊèÿÊ¥ ˇÊòÊ∑§·¸áÊ¥ ∑ȧfl¸ãŸÊ‚ËØ?
(w) ∑˝È§äÊ— ∑Χ·∑§— ∑§◊˜ ©UàÕʬÁÿÃÈ¥ ÿàŸ◊∑§⁄UÊØ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ’‹ËflŒ¸ÿÊ— ∞∑§— ∑§ËŒÎ‡Ê— •Ê‚ËØ?
(w) ∑Χ·∑§— ∑¥§ ÃÊŒŸŸ ŸÈäÊ◊ÊŸ— •flûʸ×?
(ª) ÁŸŒ¸‡ÊÊŸÈ‚Ê⁄U◊˜ ©UûÊ⁄Uà -
(v) “’‹ËflŒ¸ÿÊ—” ßUÁà ‚¥ôÊʬŒSÿ ªlÊ¥‡Ê ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ Á∑¥§ ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
(w) ªlÊ¥‡Ê “¬¬ÊÔ ßUÁà Á∑˝§ÿÊÿÊ— ∑§Ãθ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
¬˝‡Ÿ-vz •äÊÊÁ‹ÁπÃ¥ ‡‹Ê∑¥§ ¬Á∆UàflÊ ÁŸêŸ ¬˝‡ŸÊŸÊ◊˜ ©UûÊ⁄UÊÁáÊ Á‹πà -
„UÁ⁄UÃÃM§áÊÊ¥ ‹Á‹Ã‹ÃÊŸÊ¥ ◊Ê‹Ê ⁄U◊áÊËÿÊ–
∑ȧ‚È◊ÊflÁ‹— ‚◊Ë⁄UøÊÁ‹ÃÊ SÿÊã◊ fl⁄UáÊËÿÊ––
Ÿfl◊ÊÁ‹∑§Ê ⁄U‚Ê‹¥ Á◊Á‹ÃÊ¥ M§Áø⁄¥U ‚¥ª◊Ÿ◊˜––
(∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) „UÁ⁄UÃÃM§áÊÊ¥ ◊Ê‹Ê ∑§ËŒÎ‡ÊË?
54
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 (w) Ÿfl◊ÊÁ‹∑§Ê ∑§◊˜ Á◊Á‹ÃÊ?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§Ê ⁄U‚Ê‹¥ Á◊Á‹ÃÊ? ÃÿÊ— ‚¥ª◊Ÿ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ¡ÊÃ◊˜?
(w) ∑§flÿ ∑§Ê fl⁄UáÊËÿÊ SÿÊØ?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “◊” ßUÁà ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ ∑§S◊Ò ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
(w) “◊Ê‹Ê” ßUàÿSÿ Áfl‡Êcÿ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
¬˝‡Ÿ-v{ •lÊÁ‹ÁπÃ¥ ŸÊ≈˜UÿÊ¥‡Ê ¬Á∆UàflÊ ÁŸêŸ ¬˝‡ŸÊŸÊ◊˜ ©UûÊ⁄UÊÁáÊ Á‹πà -
•„¥U ¬˝∑ΧÁ× ÿÈc◊Ê∑¥§ ‚fl¸·Ê¥ ¡ŸŸË? ÿÍÿ¥ ‚fl¸ ∞fl ◊ Á¬˝ÿÊ—– ‚fl¸·Ê◊fl ◊à∑ΧÃ ◊„Uàfl¥ ÁfllÃ ÿÕÊ‚◊ÿ◊˜ Ÿ
ÃÊflØ ∑§‹„UŸ ‚◊ÿ¥ flÎÕÊ ÿʬÿãÃÈ •Á¬ÃÈ Á◊Á‹àflÊ ∞fl ◊ÊŒäfl¥ ¡ËflŸ¥ ø ⁄U‚◊ÿ¥ ∑ȧM§äfl◊˜– ÃlÕÊ ∑§ÁÕÃ◊-
¬˝¡Ê‚Èπ ‚Èπ¥ ⁄UÊôÊ—, ¬˝¡ÊŸÊ¥ ø Á„UÃ Á„UÃ◊˜–
ŸÊà◊Á¬˝ÿ¥ Á„UÃ¥ ⁄UÊôÊ—, ¬˝¡ÊŸÊ¥ ÃÈ Á¬˝ÿ¥ Á„UÃ◊˜––
(∑§) ∞∑§¬ŒŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§Ÿ ‚◊ÿ¥ flÎÕÊ Ÿ ÿʬÿãÃÈ?
(w) ¡ËflŸ¥ ∑§ËŒÎ‡Ê¥ ∑ȧM§äfl◊˜?
(π) ¬ÍáʸflÊÄÿŸ ©UûÊ⁄Uà -
(v) ∑§Ê ‚fl¸·Ê¥ flãÿ¡ËflÊŸÊ¥ ¡ŸŸË fløÃ?
(w) Á∑¥§ ⁄UÊôÊ— Á„UÃ¥ ŸÊÁSà Á∑§Üø Á„UÃ◊˜?
(ª) ÿÕÊÁŸŒ¸‡Ê◊˜ ©UûÊ⁄¥U Á‹πà -
(v) “ÿÈc◊Ê∑¥§ ‚fl¸·Ê◊˜” - ßUàÿòÊ Áfl‡Êcÿ¬Œ¥ Á∑§◊˜?
(w) “◊ Á¬˝ÿÊ—” ßUàÿòÊ “◊” ‚fl¸ŸÊ◊¬Œ¥ ∑§SÿÒ ¬˝ÿÈÄÃ◊˜?
¬˝‡Ÿ-v| •äÊÊÁ‹ÁπÃÊÁŸ flÊÄÿÊÁŸ ∑˝§◊⁄UÁ„UÃÊÁŸ ‚ÁãÖ ÿÕÊ∑˝§◊¥ ‚¥ÿÊ¡Ÿ¥ ∑ΧàflÊ Á‹πÖ
(v) ∞∑§ŒÊ √ÿÊäÊ— •⁄Uáÿ ◊ʪ¸÷˝c≈U— •÷flØ–
(w) ßUàÿ¥ √ÿÊäÊ— √ÿÊÉÊ˝ÊØ Sfl¬˝ÊáÊÊŸ˜ •⁄UˇÊØ–
(x) ÷Ë× √ÿÊäÊ— ‚◊ˬ Áfll◊ÊŸ¥ flΡÊ◊˜ •ÊM§…UflÊŸ˜–
(y) ‚— ¬˝ÁÃÁŒŸ◊˜ •⁄Uáÿ •Êπ≈¥U ∑§⁄UÊÁà S◊–
(z) ∑§ÁS◊¥Á‡øØ •⁄Uáÿ ∑§‡øŸ √ÿÊÉÊ— •Ê‚ËÖ
({) ÃŒÊ •∑§S◊ÊØ ∑§‡øŸ˜ √ÿÊÉÊ˝— √ÿÊäÊSÿ ◊ʪ¸◊˜ •flL§hflÊŸ˜–

55
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ
 πá«U-Œ
¬˝‡Ÿ-v} ÷flÊŸ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ •ÊŒ‡Ê¸ ©UìÊ ◊ÊäÿÁ◊∑§ ÁfllÊ‹ÿSÿ Œ‡ÊêÿÊ— ∑§ˇÊÊÿÊ— ¿UÊòÊ— ªáÊ‡Ê— •ÁSÖ Sfl∑§Ëÿ¥
¬˝äÊÊŸÊøÊÿZ ¬˝Áà ÁŒŸ∞∑§Sÿ •fl∑§Ê‡ÊÊÕ¸◊˜ ∞∑¥§ ¬˝ÊÕ¸ŸÊ ¬òÊ¥ Á‹πà -
•âÊflÊ
÷flÊŸ ⁄UÊ◊— •ÁSÖ ¬⁄UˡÊʬÁ⁄UáÊÊ◊Sÿ Áfl·ÿ SflÁ¬Ã⁄¥U ¬˝Áà Á‹ÁπÃ •ÁS◊Ÿ˜ ¬òÊ ◊Ü¡Í·ÊÿÊ— ©UÁøìŒÊÁŸ
ÁøàflÊ Á⁄UÄÃSÕÊŸÊÁŸ ¬Í⁄UÿÃÈ -
[Ÿ◊ÊŸ◊—, ¬˝ÁÇÊÃ¥, •ÁäÊ∑§◊˜, ŸflŸflÁÃ, •„U◊˜ ÷flÊŸ˜ •èÿÊ‚Ÿ˜, ¬Á⁄UáÊÊ◊]
¡ÿ¬È⁄U◊˜
¬Ííÿ Á¬ÃÎ◊„UÊŒÿ
(v) ...................................... •ÃËfl „U·¸Sÿ Áfl·ÿ— •ÁSÖ ÿØ ◊◊ flÊÁ·¸∑§— ¬⁄UˡÊÊÿÊ—
(w) ................. •ÊªÃ—– •„¥U ŸflÁ× (x) ................ •æ˜§∑§ÊŸ˜ ¬˝ÊåÃflÊŸ˜– Á∑§ãÃÈ ßUŒ¥ ôÊÊàflÊ
(y) .................. •Á¬ ÁøÁãÃ× ÷ÁflcÿÁà ÿØ ªÁáÊà Áfl·ÿ (z) .............. ‚Èc∆ÈU— •æ˜§∑§ÊŸ˜
¬˝ÊåÃÈ¥ ‚◊Õ¸— Ÿ •÷fl◊˜– •l •Ê⁄Uèÿ— •„¥U ({) ................. •èÿÊ‚¥ ∑§Á⁄UcÿÊÁ◊– •Ê‡ÊÊ‚ ÿØ
(|) ................ ÷fl× •Ê‡ÊËflʸŒŸ ø •ÊªÊÁ◊ ¬⁄UˡÊÊÿÊ◊˜ •Á¬ (}) .................... ¬˝ÁÇÊÃ¥
•æ˜§∑§ÊŸ˜ ¬˝ÊåSÿÊÁ◊– ◊ÊÃ⁄U◊˜ - •ª˝¡◊˜ ¬˝Áà •Á¬ ◊◊ ø⁄UáÊS¬‡Ê¸— ∑§ÕŸËÿ—–
÷fl׬ÈòÊ—
⁄UÊ◊—
¬˝‡Ÿ-v~ ◊Ü¡Í·ÊØ ©U¬ÿÈQ§¬ŒÊÁŸ ªÎ„UËàflÊ ◊ÊÃʬÈòÊÿÊ— ◊äÿ flÊÃʸ‹Ê¬¥ ¬Í⁄UÿÃÈ -
flSÃÍÁŸ, •Ê¬áÊ¥, ‚Êÿ¥∑§Ê‹, ÁfllÊ‹ÿSÿ, ªàflÊ, ◊ÊÃÈ‹—, ÷Ê¡Ÿ¥, àfl¥
÷ÁªŸË - ÷˝ÊÃÊ– ................. Á∑¥§ ∑§⁄UÊÁ·?
÷˝ÊÃÊ - •„¥U ◊◊ .............. ªÎ„U∑§ÊÿZ ∑§⁄UÊÁ◊–
÷ÁªŸË - ÷˝ÊÃÊ– ªÎ„U∑§ÊÿʸŸãÃ⁄U◊˜ ............ ªàflÊ Ã× ŒÈÇäÊ¥ ‡ÊÊ∑§»§‹ÊÁŸ ø •ÊŸÿ–
÷˝ÊÃÊ - •„¥U ............. ¬ÈSÃ∑¥§ ∑˝§ÃÈ◊˜ •Ê¬áÊ¥ ªÁ◊cÿÊÁ◊ ÃŒÊ ŒÈÇäÊ¥ ‡ÊÊ∑§»§‹ÊÁŸ ø •ÊŸcÿÊÁ◊–
÷ÁªŸË - ‚Êÿ¥∑§Ê‹ Ÿ àfl¥ ÃÈ ¬Ífl¸◊fl .............. •ÊŸÿ–
÷˝ÊÃÊ - ‡ÊËÉÊ˝¥ Á∑§◊Õ¸◊˜?
÷ÁªŸË - •l Ãfl ............... •ÊªÁ◊cÿÁà •Ã— .............. ‚◊ÿÊØ ¬Ífl¸◊fl ¬ˇÿÊÁ◊–
÷˝ÊÃÊ - ◊ÊÃÈ‹— •ÊªÁ◊cÿÁà øØ •„U◊˜ ßUŒÊŸË◊˜ ∞fl ªàflÊ ........... ∑˝§ËàflÊ •Êªë¿UÊÁ◊–
¬˝‡Ÿ-wÆ •äÊÊÁ‹ÁπÃ·È - flÊÄÿ·È ∑§cÊÊ¥ÁøØ øÃÈááÊÊZ flÊÄÿÊŸÊ¥ ‚¥S∑ΧÃ÷Ê·ÿÊ •ŸÈflÊŒ¥ ∑ȧM§Ã—–
(v) ÁfllÊ‹ÿ ∑§ øÊ⁄UÊ¥ •Ê⁄U flŸ „ÒU–
(w) ‚È⁄‘U‡Ê •Ê°π ‚ ∑§ÊáÊÊ •ÊÒ⁄U ¬Ò⁄U ‚ ‹°ª«∏Ê „ÒU–
(x) ¬ÈòÊ Á¬ÃÊ ‚ «U⁄UÃÊ „ÒU–
(y) ’Ê‹∑§ ∑§Ê ‹«˜U«ÍU L§Áø∑§⁄U ‹ªÃ „Ò¥U–
(z) ∑§ÁflÿÊ¥ ◊¥ ∑§ÊÁ‹ŒÊ‚ üÊc∆U „ÒU–
({) ⁄UÊ◊ Œ‡Ê⁄UÕ ∑§ ¬ÈòÊ Õ–
56
‚¥S∑Χà ∑§ˇÊÊ - vÆ