Afrikaans ht

BASIESE SPELLING REËLS

SPRAAKKLANKE (SPELPATRONE)

'n Klinker → vokaal → klank in gesproke taal, soos die Afrikaanse a of ou → met 'n oop
spraakkanaal uitgespreek word sodat daar nêrens bo die glottis lugdruk opgebou word nie
→ staan in teenstelling met konsonante, soos waar 'n versperring of sluiting in die
spraakkanaal voorkom. Klinkers is normaalweg stemhebbend maar wanneer gefluister
word vibreer die stembande nie en word klinkers stemloos uitgespreek.

A,E,I,O,U, EN OE, IE , EU lang vokale : aa , ee , oo , uu

‘n Konsonant of medeklinker → klank waar die lug, in teenstelling met ‘n klinker, nie
ongehinderd deur die mond na buiten kan gaan nie → spraakklank gevorm deur ‘n volkome
of gedeeltelike onderbreking van of versperring in die lugstroom in of bo die strottehoof,
met of sonder trilling van die stembande.

B , C , D , F, G ....

‘n Diftong (van die Grieks δίφθογγος, “diphthongos”, letterlik “twee klanke” of “twee tone”),
→ tweeklank → unitêre klinker waarvan die klankwaarde tydens uitspraak verander of
“gly”, met ‘n gladde beweging van die tong van een artikulasieplek tot ‘n ander soos in die
Afrikaanse ai, boei, en lui..

Diftonge = klinkers > vorm van die spraakkanaal tydens die uitspreek van die klank
aangepas word & vorm baie keer wanneer aparte klinkers in vinnige spraak in mekaar in
loop. Daar bestaan egter ook unitêre diftonge wat deur luisteraars as ‘n enkele klank
waargeneem word.

AI , AAI , EEU , EI , Y , OOI , OEI

OOP EN GESLOTE LETTERGREPE

Oop lettergrepe → eindig op 'n vokaal of diftong, bv. dro-me, meeu-e;

Geslote lettergrepe → eindig op 'n konsonant, bv. tuin, skoo

2 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

SPELREËLS

VOKALE

 Lang klanke in geslote lettergrepe word dubbeld geskryf, soos boom, skool, muur.
 Lang klanke in oop lettergrepe (behalwe by u soos skuuste) word enkel gekryf, bv.
bome, skole, mure.

KONSONANTE

Die konsonant verdubbel wanneer:

 Dit tussen 'n kort beklemtoonde vokaal en nog 'n vokaal staan, soos manne, bakke, balle;
 Die basis by die oortreffende trap ops eindig, bv. snaaksste;
 By saamgestelde woorde waar een woord met ‘n konsonant eindig en die volgende
woord met die selfde konsonant begin, bv. lappop, gronddam.
 Wanneer woorde op “s” 'n afleiding kry, bv. adresseer, bypassend
 Wanneer 'n kort klinker nie die hoofklem dra nie, word dit nie verdubbel nie, bv, huwelike,
heerlike.
 Baie belangrik: by woorde soos seunskool en meisieskoen, word net een “s” geskryf,
want dit is seun+skool en meisie+skoen.
 Die i- en ie-klanke
 Woorde wat van ander tale ontleen is, kry “i” , bv. idee, titel, maar dié wat nie ontleen is
nie, kry “ie”, soos mielie, kierie, bietjie.

WISSELVORME IN SPELLING

Daar is woorde wat op twee maniere gespel kan word, soos pawiljoen en paviljoen; tsunami
en tsoenami.

LOS EN VAS SKRYF VAN SEKERE WOORDE

VASSKRYF

Woorde wat een begrip is, word in Afrikaans vas geskryf, bv. Afrikaansonderwyser.

Onthou: 'n koppeltekenwoord is ook een woord.

Samestellings word as een woord geskryf, bv.

u 'n naamwoord + naamwoord, bv. skoolkind

u 'n naamwoord + voornaamwoord, bv. pa-hulle, Naledi-hulle
u 'n naamwoord + voorsetsel, bv. stroomop, kopaf, bergop
u 'n naamwoord en werkwoord, bv. perdry, asemskep
u 'n naamwoord + byvoeglike naamwoord, bv. kiemvry, vuurvas
u 'n byvoeglike naamwoord + byvoeglike naamwoord, bv. donkergroen, stomverbaas

3 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

W Samestellings met 'n afkorting, simbool of syfer as eerste deel, word met 'n
koppelteken geskryf, bv. B-span, 2016-verkiesing, R100-donasie.
W Eiename met verbindings kan op verskillende maniere gespel word, bv.
Klerksdorphospitaal, Kleksdorp-Hospitaal, Klerksdorp-hospitaal, Klerksdorp Hospitaal.
W Eiename met 'n syfer of simbool as eerste deel, kry 'n koppelteken, bv. 4x4-Toyota
W Taalname word vas geskryf, bv. Standaardafrikaans, Praatafrikaans.
W Plant-en diername, bv. geelslang, blouaap, witstinkhout
W Woorde met -eens, bv. meteens
W Bywoorde + toe, bv. vorentoe, agtertoe boontoe, ondertoe

LOSSKRYF

W Saamgestelde taalname waar die eerste deel verbuig word, bv. Kaapse Afrikaans
W Woordgroepe, bv. op groot skaal, gevange neem
W Verbindings van byvoeglike en selfstandige naamwoorde, bv. 'n blink plan, 'n groen rok
W Rangtelwoorde in name, bv. 3e Laan; 33ste Straat
W Telwoord + die woordjie al, bv. al twintig kinders.
W verbinding van 'n selfstandige naamwoord + toe, bv. huis toe, skool toe, dorp toe, Kaap
toe

TELWOORDE

Dit kan op verskillende maniere geskryf word:Los of vas: drie en twintig OF drie-en-
twintig; twee duisend twee honderd OF tweeduisend tweehonderd

4 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 SKRYFTEKENS:
Afkappingsteken Word gebruik by meervouds-en verkleiningsvorme van:
(‘)  Selfstandige naamwoorde wat op -I,-o-u en ‘n lang
uitgespteekte -a eindig
 Eiename wat eindig op ‘n -e en(r)s wat nie uitgespreek word nie
 meervoudvorme en verkleinwoorde van afkortings waar die
letters afsonderlik uitgespreek word, bv. BMW’s, TV’s
 van letters, bv. a’s, m’e, m’etjie
 van syfers en getalle,
 dit word gebruik waar klanke uitgelaat is
Kappie (^)  Die lang I,o,u en e in ‘n oop lettergreep
 Wanneer e in ‘n geslote lettergreep voorkom wat op ‘n enkele
konsonantletter eindig en die e-klant uitgespreek word (en klink
soos sê)
Deelteken (hoofsaaklik) ‘n grens tussen 2 lettergrepe aan te dui
 twee of meer vokale wat aan verskillende lettergrepe behoort;
hier dui die deelteken die begin van die nuwe lettergreep aan, bv.
reën = re-en, geëis = ge-eis, voëls = vo-els.
 woorde waar verwarring van uitspraak kan voorkom, bv.
sosioëkonomies (of sosio-ekonomies), koöperasie (of ko-
operasie), mikroörganisme (of mikro-organisme)
 leenwoorde met aër, bv. aërodinamika
 meervoude van woorde wat op ee, i, ie, oe of g na enige vokaal,
en die meervoud ope eindig, bv. feë, knieë, boë, ploeë, vlieë
Koppelteken(-)  Om op eenhoping van vokale wat moeilik lees te voorkom
 In koppelinge waar die eerste deel van vreemde herkoms is,
veral latyns
 As die lengte van die woord moeilik lees
 In verbindinge met syfers simbole lettername, afkortings en
akronieme
 By verbindings met -hulle en -goed
 Saamgestelde titels
 Aardrykskundige eiename
 Herhalingsvorme
 Verbindinge met “En”
 As ‘n weglatingsteken
 waar dubbelsinnigheid kan wees, bv. bo-sluis (teenoor bosluis)
 by woordgroepkoppelings, bv. klem-in-die-kaak, piet-my-vrou
 samestellings van 'n woordgroep, bv. ruk-en-rol-orkes
 indien eks-, nie-, non-, en oud- voor 'n eienaam staan, bv. oud-
Matie (maar oudleerder)
Akkuutteken (´)  Om beklemtoning aan te dui
 In die spelling van vreemde woorde
 In name
Gravisteken(`)  By 4 afrikaanse woorde (appèl,dè,hè,nè)
 In die spelling van vreemde woorde

5 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 LEESTEKENS (PUNKTUASIE)
Punt Aan die einde van sinne, by afkortings
 Voor “Want” en “maar”
 Voor en na bystellings
 Voor of na die naam van die aangesprokene
 tussen twee of meer selfstandige naamwoorde,
byvoeglike naamwoorde of werkwoorde
Komma  tussen twee werkwoorde wat afsonderlike gesegdes
vorm
 om 'n inlassin (parentese) aan die dui
 na 'n tussenwerpsel met 'n uitroepteken aan die einde
van die sin
 tussen rand en sent in geldbedrae
Voor derhalwe, daarom, dus, gevolglik, nogtans, nietemin,
dus, inteendeel, tog
 vervang soms die voegwoorde en, maar en want, bv. Ek
Kommapunt kan nie kom nie; ek is siek.
 word voor die voegwooorde dus, daarom, gevolglik,
nogtans, tog, nietemin en inteendeel gebruik, bv. Hy het
my diep teleurgestel; nogtans sal ek hom help.
Uitroepteken Om emosie uit te druk
1. Voor en na aanhallings uit ander bronne
Aanhalingstekens 2. By ‘n aanhaling binne ‘n aanhaling
3. By DIREKTE REDE
Vraagteken Aan die einde van ‘n vraagsin
 Wanneer ‘n aanhaling onvoltooid is
Beletselteken/ellips/stippels  Om ‘n pouse aan te dui
 Om tydsduur te suggereer
 Om aandag op iets te vestig
 Voor en na ‘n omskrywing
 Die aandagstreep word as stylmiddel gebruik
Aandagstreep
 voor en na 'n opmerking wat in die sin ingelas is
 aan die einde van 'n stelling in die plek van 'n dubbelpunt,
asook die woorde “naamlik”
 Na volg, volgende, LW en NB
 In tydsaanduidings en sporttye
 wanneer 'n reeks dinge opgenoem word
Dubbelpunt  voor woorde wat in die direkte rede aangehaal word,
bv. Hy sê: “Die busse vertrek 06:00.”
 voor 'n verduideliking
 by verwysings na Bybelverse, bv. Psalm 23:6
 Hakies word gebruik om iets in of aan te las
Hakkies
(parentese) , bv. Hy sal die tiende (Dinsdag) hier wees.

6 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 WOORDSOORTE

'n Woordsoort → taalkundige kategorisering van woorde.

Die verskillende woordsoorte is:

• Selfstandige naamwoord
o Versamelnaam
o Verkleiningswoord (of diminutief)
• Byvoeglike naamwoord
o Telwoord
• Werkwoord
• Bywoord
• Voornaamwoord
• Lidwoord
• Voorsetsel (of preposisie)
• Voegwoord
• Tussenwerpsel

SELFSTANDIGE NAAMWOORD:

Die selfstandige naamwoord [saakwoord] → woordsoort / frase wat

verwys na 'n persoon, plek, ding, gebeurtenis, voorwerp of eienskap.

HOE KEN EK ‘N SELFSTANDIGE NAAMWOORD UIT? > As jy 'n lidwoord → “die” of “'n” voor die
woord kan sit, dan is dit 'n selfstandige naamwoord.

• Eiename die name van plekke, mense, diere ens.

• Soortname die name van “dinge” wat tasbaar is
• Abstrakte selfstandige naamwoord- druk sake soos houding en gevoel uit / name
wat dinge beskryf wat ons nie met die blote oog kan sien nie, maar nog steeds 'n
lidwoord voor aan kan voeg (o.a. emosies)
• Massaname gee name aan goed wat nie getel kan word nie omdat dit as ‘n ontelbare
massa gesien word
• Maatname word gewoontlik saam met massaname gebruik en dui ‘n bepaalde
inhoudsmaat aan
• Versamelname identifiseer groepe voorwerpe
• Stofname Name van elemente en stowwe (goud, koper, lood)

Bepaaldheid

‘n = ONBEPAALD die = BEPAALD

Ek sien 'n perd → onbepaald ; Ek sien die perd →bepaald

In die meervoud word nogtans geen onbepaalde lidwoord gebruik nie:

Ek sien perde → onbepaald ; Ek sien die perde →bepaald

7 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]


→ 'n selfstandige naamwoord wat 'n versameling dinge van dieselfde
soort aandui. Hoewel versamelwoorde na 'n versameling of groepering
verwys, is hulle almal enkelvoude.
 bagasie'n Versameling koffers en
goedere wat 'n reisiger met hom
saamneem.
 bakselBaie brood wat saam gebak is.
 bankKlomp wolke.
 beddegoedLakens, komberse,
kussingslope as eenheid beskou.
 bende'n Klomp rowers of skollies
saam vorm ’n bende.
 biblioteek’n Versameling boeke
(gewoonlik in openbare besit).
 blokGroep geboue dorp of stad.
 boekery'n Versameling boeke
(gewoonlik in persoonlike besit).
 bondelWasgoed bymekaar.
 bos'n Groep bome, blomme of
sleutels bymekaar.
 broeisel'n Aantal eiers of kuikens
wat saam op een slag uitgebroei is.
 bloemlesing'n Versameling
uitgesoekte werke van skrywers of 'n
spesifieke skrywer.
 bondel'n Hoeveelheid hout wat op 'n
keer gedra (kan) word
 boord'n Versameling vrugtebome
wat saam geplant is.
 bosgasie/boskasieis 'n groep ruie
bosgebied of woeste hare.
 breekgoedVersamelnaam vir
goedere soos skottels, glase, pierings
en borde.
 bundel'n Boek gedigte of
(kort)verhale.
 buurt'n Groep mense wat naby
mekaar woon.
 direksie'n Groep persone wat 'n
onderneming bestuur.
 dosie'n Klompie vuurhoutjies.
 Drag'n Hoeveelheid hout wat op 'n
keer gedra (kan) word.
 drinkgoed Algemene versamelnaam
vir tee, koffie, drank of koeldrank.
8 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]
VERSAMELNAME
 eskader'n Aantal (oorlogs)vliegtuie
of (oorlog)skepe in groepsverband.
 eskadrielje'n Aantal vliegtuie (ten
minste drie, gewoonlik vyf) in
groepsverband.
 establishmentVerwys na 'n groep
mense met groot invloed in 'n
gemeenskap wat teen verandering
gekant is.
 faksie'n Kliek wat binne 'n groot
organisasie eie gewin soek.
 flottielje'n Groep duikbote of
oorlogskepe.
 gebergte'n Groep berge.
 gehoorDie mense wat saam in 'n
ruimte (soos 'n saal) na 'n vertoning,
voorlesing of toespraak luister.
 gemeenteLidmate wat saam een
predikant het/ een kerk besoek.
 grondstowweVersameling
onverwerkte (ru)stof
 grootveeDiere soos perde, muile en
beeste.
 grootwild
 heer'n Leër of krygsmag.
 haremGroep vroue van 'n sultan.
 huisraadVersameling voorwerpe wat
in 'n huis benodig word soos meubels en
kombuisgereedskap.
 intelligentsiaDie groep geleerdes van
'n gemeenskap.
 jaggeselskap of jagtog'n Groep
mense wat saam gaan skiet.
 junta'n Groep wat met geweld 'n
staatsgreep uitvoer.
 kabinetDie ministers wat saam met
die president aan die hoof van 'n
regering staan.
 kassie'n Klompie tamaties.
 kolonie'n Groep miere of konyne.
 kooksel'n Hoeveelheid groente wat
op een slag gekook (kan) word.
 kleinvee'n Groep kleiner diere vir
slagdoeleindes, soos skape en bokke,
as 'n groep gesien.
 kleinwildDiere soos duikers,
springbokke en tarentale.
 klomp'n Algemene versamelnaam vir
verskeie voorwerpe; as vaste
uitdrukking die versamelnaam vir 'n
groep skurke.
 konvooi'n Groep gewapende
(oorlog)skepe wat ander
(handel)skepe beskerm of die
begeleide skepe wat saam met die
geleide skepe saamgereken word.
 koor'n Groep mense wat saam sing.
 kuddeGroep buffels bymekaar.
 kruidenierswareKosware en
huishoudelike benodigdhede soos
speserye, meel, rosyne ens.
 kykersDie mense wat saam na 'n
televisie-uitsending kyk.
 laning'n Versameling bome wat in 'n
ry aangeplant is (soos 'n laning
kwepers).
 leërword vereenselwig met 'n groep
troepe/soldate, maar ook algemene
benaming vir 'n horde vinke,
bewonderaars of arbeiders.
 legioen'n Groot skare mense of
engele.
 luisteraarsAl die mense wat saam na
’n radio-uitsending luister.
 meubelsSofas, tafels en stoele as 'n
groep beskou. 'n Sinoniem hiervoor
is huisraad.
 orkes'n Aantal mense wat saam
musiekinstrumente speel.
 pakDie versamelnaam in pak
slae en pak kaarte.
 personeelVersameling mense wat
saam aan 'n sake onderneming of
inrigting verbonde is.
 plaagBaie ongewenste, hinderlike
diere, plante of toestandvlieë,
brommers, muskiete of siektes.
 plantasie'n Groep aangeplante bome.
 pluimvee'n Groep diere
soos hoenders, ganse en eende.
9 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]
 pluksel'n klomp vere, vrugte of
ertjies wat gepluk is.
 reeks'n Groep berge; 'n groep boeke
wat deur onderwerp of prys in
dieselfde band gepubliseer is.
 regbank'n Groep regters.
 regimentBaie soldate.
 sakkie'n
Klompie aartappels bymekaar.
 sarsie'n Aantal skote wat afgevuur
word.
 skareBaie mense bymekaar.
 skool'n Versameling visse wat saam
swem.
 skoolpersoneelOnderwysers van een
skool.
 snoerBaie pêrels wat in 'n lyn ingeryg
is.
 span'n Aantal osse.
 span'n Aantal spelers wat saam
speel.
 stoet'n Versameling motors en
mense agter 'n lykwa, maar ook 'n
versameling mense soos 'n stoet van
bedelaars.
 stel'n Groepering van kamers (om 'n
woning te vorm).
 stringBaie pêrels wat in 'n lyn ingeryg
is.
 swerm'n Klomp vlieënde bye of voëls
bymekaar.
 toeskouersDie mense wat saam na
iets kyk, soos 'n straatgeveg.
 treksel'n Hoeveelheid benodig om 'n
gewenste vloeistof te maak, soos
koffie of tee.
 trop'n Groep diere (soos ape, eende,
leeus, skape, beeste of bokke). Vir
osse, sien span.
 tros'n Bondel vrugte soos piesangs
of druiwe.
 tuingereedskapGrawe, pikke, vurke,
harke as geheel gesien.
 vergadering'n Groep mense wat
saamkom om iets te bespreek.
 versameling'n Hele klompie posseëls.
 vloot'n Versameling skepe wat saam
vaar of saamhoort.
 werpsel’n Versameling kleintjies

VERKLEININGSWOORD [DIMINUTIEF]

→ vorm van 'n woord wat dui op 'n kleiner vorm van 'n voorwerp. Dit word
gevolglik hoofsaaklik met selfstandige naamwoorde gebruik, maar ander
woorde kan ook verklein word.

BYVOEGLIKE NAAMWOORD: (ADJEKTIEF)

'n Byvoeglike naamwoord → die lede selfstandige

naamwoorde en voornaamwoorde aanpas > spesifiseer naamlik
eienskappe of attribute van 'n selfstandige naamwoord of
voornaamwoord

ATTRIBUTIEF → Voor die selfstandige naamwoord/voornaamwoord

PREDIKATIEF → Na die selfstandige naamwoord/voornaamwoord

• Verbuig dikwels in die attributiewe vorm (verboë vorm kry gewoontlik ‘n figuurlike
betekenis)
• Dit kan in trappe van vergelyking voorkom
• Kan intensiewe (versterkte) vorme hê.

KATEGORIEË VAN BYVOEGLIKE NAAMWOORDE

• Stoflike byvoeglike naamwoorde: Hulle dui die materiaal aan, soos 'n sanderige eiland,
versteende plante
• Vormaanduidende byvoeglike naamwoorde: Hulle sê iets oor die vorm van 'n
byvoeglike naamwoord, soos rond, vierkantig, klein, groot.
• Kleuraanduidende byvoeglike naamwoorde: Hulle dui die kleur van 'n voorwerp aan,
soos rooi of blou.
• Oordeelgewende byvoeglike naamwoorde: Hulle dui 'n oordeel oor die selfstandige
naamwoord, soos mooi of lelik aan.

Die kategorie van 'n byvoeglike naamwoord = bepaal sy volgorde in 'n sin. Die volgorde wat
deurgaans gebruik word is:
• byvoeglike naamwoorde wat 'n subjektiewe oordeel gee
• byvoeglike naamwoorde wat nie in een van die ander kategorieë val nie
• byvoeglike naamwoorde wat die kleur of vorm benoem
• byvoeglike naamwoorde wat die materiaal aandui

10 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 TELWOORDE

HOOFTELWOORDE

Hooftelwoorde = dui die hoeveelheid of aantal aan. Dit word in bepaalde en onbepaalde
hooftelwoorde verdeel:

Bepaalde hooftelwoorde sê presies hoeveel daar is, bv.

• een, drie, honderd, ens.

Onbepaalde hooftelwoorde dui nie presies die aantal aan nie, bv.
• baie, heelwat, weinig, min, verskeie, ens.

RANGTELWOORD

Rangtelwoord = dui 'n volgorde aan. Dit word in bepaalde en onbepaalde rangtelwoorde
verdeel:

Bepaalde rangtelwoord dui die presiese volgorde of plek aan, bv.

• eerste (1ste), derde (3de), vyfde (5de), honderdste (100ste), ens.

Onbepaalde rangtelwoorde dui nie die presiese volgorde of plek aan nie, bv.
1. middelste, laaste, soveelste, ens.

WERKWOORD

Werkwoorde → grammatika onderken = klas van woorde wat die handeling

(aksie) van 'n sin beskryf. Die werkwoord is die belangrikste woord in 'n sin
en is daarom maklik om uit te ken.

TYE VAN DIE WERKWOORD

 Teenwoordige tyd: iets gebeur nou, gereeld of is 'n feit, bv. Ons skryf toets.
 Verlede tyd: iets wat reeds gebeur het, bv. Ons het vanoggend toets geskryf.
 Toekomende tyd: iets wat nog moet gebeur, bv. Ons gaan / sal môre toets skryf. (Hier
word dikwels ook teenwoordige tyd gebruik, bv. Ons skryf môre toets.).
 Historiese teenwoordige tyd: Die woord “toe” word soms gebruik saam met iets wat
in die verlede gebeur het, maar die werkwoord/e bly in die teenwoordige tyd, bv. Toe
ek gister daar aankom, staan die vreemde man voor my.

WYSE VAN DIE WERKWOORD

 Onbepaalde wyse / infinitief word na die woorde “te” of “om te” gebruik, bv. Dis goed
om genoeg te slaap. Jy hoef nie tuis te bly nie.
 Aantonende / aanwysende vorm /indikatief dui 'n handeling in die werklikheid aan en is
die gewone manier wat ons tye gebuik in die lydende en bedrywende vorm, bv. Ek eet 'n
appel. 'n Appel word geëet.
 Aanvoegende / toevoegende wyse / konjunktief dui 'n moontlikheid, waarskynlikheid of
wens aan, bv. Sy sal seker nog kom. As ek maar beter geluister het!
 Gebiedende wyse / imperatief dui 'n versoek, verlange of bevel aan, bv. Was jou hande!
 Vraende wyse / interrogatief word deur 'n vraagsin aangedui, bv. Waarom is jy laat?
Sal jy my help?

11 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

HOOFWERKWOORDE:

SELFSTANDIGE WERKWORDE staan alleen as die gesegde van die sin of ‘n bysin en dra
volledige betekenis oor.

KOPPELWERKWOORDE staan ook alleen as die gesegde van die sin, maar kan nie volledige
betekenis oordra nie. Dit moet aan ‘n naamwoord gekoppel woord.

MEDEWERKWOORDE:

HULPWERKWOORDE vorm saam met die selfstandige naamworrd die gesegte van die sin

• Hulpwerkwoord van tyd druk die verlede tyd

• Hulpwerkwoord van vorm druk die lydende vorm (passief) uit
• Hulpwerkwoord van wyse druk houding of ingesteldheid uit

SKAKELWERKWOORDE tree saam met die hoofwerkwoord op om betekenis oor te dra bv.
Ek STAAN en lees.

OORGANKLIKE EN ONOORGANKLIKE WERKWOORDE:

• Oorganklik word deur direkte voorwerp gevolg

• Onoorganklik word nie deur ‘n direkte voorwerp gevolg nie.

DIE DEELWOORDE

Deelwoorde → werkwoorde wat van vorm en in sommige gevalle van

woordsoortfunksie verander. Die term “deelwoord” dui daarop dat die
woord deels ‘n werkwoord en deels ‘n naamwoord is (s.nw. of b.nw.)

DIE TEENWOORDIGE (onvoltooide) DEELWOORD

Die teenwoordige deelwoord dui ‘n onvoltooide handeling aan. Die teenwoordige deelwoord
word gevorm deur -end of -de agteraan die woord te voeg.

DIE VERLEDE (voltooide) DEELWOORD

Die verlede tyde word gevorm met 'n voltooide deelwoord

Hierdie deelwoord word in 2 verdeel:

 Die SWAK VERLEDE DEELWOORD wat gevorm word deur “ge-“ vooraan die woord te
voeg of ‘n “-de“ of “-te” agteraan die woord te voeg
 Die STERK VERLEDE DEELWOORD word gevorm deur stamklinkerveranderinge

NIE-SAMEGESTELD

Die voltooide deelwoord van nie-samegestelde werkwoorde kry ge-

Te werk → ek het (ge)werk / te sê → ek het (ge)sê

12 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

Werkwoorde op -eer kan met of sonder ge- gebruik word

te probeer → ek het (ge)probeer.

SAMEGESTELD

SKEIDBAAR ONSKEIDBAAR
Die skeidbare werkwoord kry -ge-: Die onskeidbare werkwoorde kry geen -ge-
W Oppas →op te pas → ek pas op → ek nie:
het opgepas W Omarm → te omarm → ek omarm → ek
Die klemtoon is altyd op die eerste het omarm
skeidbare deel: óppas

DIE BYWOORD (ADVERBIUM)

'n Bywoord of adverbium → beskrywende woord wat 'n werkwoord,

hele sin, byvoeglike naamwoord, telwoord of ander bywoord nader bepaal.
Dit verskaf meer inligting oor plek, tyd, wyse of graad.

u Bywoorde van plek → Lê klem op WAAR die gebeurtenis plaasvind.

u Bywoorde van tyd → Lê klem op WANNEER die gebeurtenis plaasvind.
u Bywoorde van manier/wyse → Lê klem op HOE die gebeurtenis plaasvind.
u Bywoorde van graad → Lê klem op HOEVEEL of die HOEVEELHEID waarin iets gemeet
word of beleef word woorde soos “uiters” en “byna” is goeie voorbeelde hiervan

VOORNAAMWOORDELIKE BYWOORDE

Hierdie bywoorde bestaan uit twee ander bywoorde: 'n bywoord van plek en 'n
voorsetselbywoord. Voornaamwoordelike bywoorde vervang die kombinasie
voorsetsel+naamwoord :

Met hierdie pen --> hiermee

Merk op dat die voorsetsel met deur sy voorsetsel byword mee vervang word en dat
die volgorde omgekeer word. Meestal is die voorsetsel en sy bywoord dieselfde:

Agter die woord --> daaragter

13 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

VOORNAAMWOORD

> Die VOORRAAMWOORD tree meestal as ‘n plaasvervanger vir die selfstandige

naamwoord op.

• PERSOONLIKE VOORNAAMWOORD- kan die onderwerp OF voorwerp van ‘n sin wees en

verwys na mense, diere en dinge. In die enkelvoud is daar gewoontlik ‘n verskil
tussen die onderwerps- en voorwerpsvorm.
• BESITLIKE VOORNAAMWOORD dui besitting aan
• BETREKLIKE VOORNAAMWOORD het betrekking op ‘n selfstandige naamwoord wat
vroeër in die sin staan, dit tree dus op as ‘n verbindingswoord tussen sinne of
bysinne
• VRAENDE VOORNAAMWOORD staan aan die begin van ‘n vraagsin, soms saam met ‘n
voorsetsels
• ONPERSOONLIKE VOORNAAMWOORDE- slegs 2 “dit” en “Daar”
• ONBEPAALDE VOORNAAMWOORDE dui nie op bepaalde mense of voorwerpe nie
• WEDERKERENDE VOORNAAMWOORD kom voor wanneer die onderwerp en die
voorwerp van die sin dieselfde persoon of dier of ding is
• WEDERKERIGE VOORNAAMWOORD mekaar/die een die ander
• AANWYSENDE VOORNAAMWOORD tree nie soos die ander voornaamwoorde as die
plaasvervanger vir ‘n selfstandige naamwoord op nie, maar saam met ‘n s.n.w
waarna verwys word.

LIDWOORD

Die lidwoord → word saam met 'n selfstandige naamwoord gebruik →staan
voor 'n selfstandige naamwoord om daaraan bepaaldheid of onbepaaldheid
te verleen

BEPAALDE LIDWOORD

• Die kind speel in die tuin.

• Die potlood is myne.

die → bepaalde lidwoord → omdat dit na 'n bepaalde kind in 'n bepaalde tuin verwys.

ONBEPAALDE LIDWOORD

• 'n Man werk in 'n land.

• 'n Klip het my kop getref.

'n →onbepaalde lidwoord →word nie verwys na 'n spesifieke man, klip of land nie.

14 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

VOORSETSEL [PREPOSISIE]

'n Voorsetsel (of preposisie) → woordsoort wat gebruik word om posisie

of die verband tussen verskillende elemente aan te dui.

SAMESTELLINGS

Let daarop dat wanneer die naamwoord en setsel as deel van 'n woordgroep gelyke klem
dra, word die naamwoord en setsel los van mekaar geskryf.

WERKWOORDELIKE VERBINDINGS

'n Skeibare werkwoord met 'n setsel as eerste deel word vas geskryf wanneer die setsel
die werkwoord direk voorafgaan.

VOEGWOORD [KONJUNKSIE]

'n Voegwoord, of konjunksie → woord wat gebruik word om sinne saam te

voeg

u NEWESKIKKENDE VOEGWOORDE → Hierdie voegwoorde verbind hoofsinne met mekaar

sonder dat die woordorde verander
u VOEGWOORDELIKE BYWOORDE → Hierdie woorde kan sinne verbind. Net na die
voegwoordelike bywoord volg ‘n werkwoord of ‘n hulpwerkwoord
u ONDERSKIKKENDE VOEGWOORDE → Hierdie voegwoorde verbind hoofsinne en bysinne
met mekaar. Let op dat die woordorde van die laaste sin (bysin) verander wanneer
dit verbind met die eerste sin (hoofsin).

VOORBEELDE:

• en • omdat, aangesien, • as, soos

• of want, daar • as... dan
• asof • sodat • sonder dat
• maar, dag • sedert • behalwe
• nog • nadat • hoewel, ofskoon
• dus, derhalwe • voordat • mits
• daarom • totdat • tensy
• (deur)dat • toe
• terwyl • sodra

Voegwoorde kan volgens hulle funksie as volg ingedeel word:

• Tydigheid (terwyl, nadat en voordat)

• Redegewend (omdat, want).
• Beperkend (behalwe)
• Vergelykend (soos, asof)
• Disjunktief (of)
• Toegewend (hoewel, ofskoon)
• Voorwaardelik (as, indien, mits, tensy)

15 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

TUSSENWERPSEL [INTERJEKSIE]

'n Tussenwerpsel [ontladingswoord of interjeksie] → is 'n uitroep wat

emosies /gevoelens uitdruk.

u Ag foeitog, het jy jou vinger raak gesny?

u Aikôna, dit gaan nie gebeur nie!
u Aitsa! Dis darem 'n mooi verloofring!
u Eina! Dit is baie seer.
u Ga, dit stink!
u Hiert, jou spinnekop!
u Hoera! Ons gaan more met vakansie.
u Rêrig, kan dit waar wees?
u Sjoe, dis darem warm vandag!

16 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 SINSLEER
SINSOORTE

• STELSIN(.)

[Maak 'n stelling of gee inligting, bv. Ons werk hard in die skool.]

• VRAAGSIN (?)

[Algemene vraagsinne begin met 'n gesegde, bv. Luister julle nog? Spesifieke vraagsinne
begin met 'n vraagwoord soos wie, wat, waar, hoekom, waarheen, ens. bv. Wie is klaar met
die werk?]

• BEVELSIN (!/.)

[Versoek of bevel, bv. Gaan haal asseblief my boek. Lees die teks en beantwoord die
volgende vrae. Steek jou hand op wanneer jy die antwoord ken! So 'n sin hoef nie altyd 'n
uitroepteken te hê nie.]

• UITROEPSIN (!)

[Deur 'n uitroep of tussenwerpsel aangedui, bv. Jippie, ek het die som reggekry! Sjoe, dis
warm vandag!] [wenssin > dui 'n versugting of wens aan, bv. As ek net harder geleer het!
Lekker slaap!]

SINSONTLEDING

ENKELVOUDINGE SIN
'n Enkelvoudige sin →sin wat uit 'n hoofsin, sonder bysinne bestaan → het
net een gesegde,wat beteken dit kan uit 'n hoofwerkwoord alleen of uit 'n
hoofwerkwoord + hulpwerkwoord bestaan

Ontleding van die enkelvoudige sin [sinsdele]:

u Gesegde → is die deel van die sin wat die handeling aandui. Dit kan uit 'n hoofwerkwoord
of 'n hoofwerkwoord + hulpwerkwoord bestaan.
u Onderwerp→ bestaan uit 'n selfstandige naamwoord plus of sonder die lidwoord, of
voornaamwoord wat die handeling laat plaasvind.
u Voorwerp → dui die iets of iemand aan wat die handeling direk (direkte voorwerp) of
indirek (indirekte voorwerp) ondergaan.
u Bepalings → bevat nie gesegdes nie, maar brei die gesegde, onderwerp of voorwerp uit.
Die byvoeglike bepaling brei die onderwerp of voorwerp uit en die bywoordelike
bepaling brei die gesegde uit.

17 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

VEELVOUDIGE SIN

'n Veelvoudige sin bestaan uit minstens twee hoofsinne → sinne wat op
hulle eie selfstandige sinne is → word deur en, maar of want verbind.

Die sin sonder die voegwoord voor die sin→ hoofsin en die sin na die voegwoord →
neweskikkende hoofsin [die sin kan op sy eie sonder die voegwoord bestaan. ]

Wanneer die tweede sin na die voegwoord nie alleen kan staan nie, omdat die woordorde
nie reg is nie, is die sin eintlik 'n onderskikkende hoofsin en word dit 'n bysin genoem.

Byvoorbeeld: Hy borsel sy tande voordat hy gaan slaap. ; Die kos het gebrand, want sy
het die stoof aan vergeet.

 'n Komma skei twee sinne wat sonder 'n verbindingswoord verbind word.

Vra vir hom, hy sal weet. As ons harder gewerk het, sou ons al lankal klaar gewees het.

 Die komma word voor die tweede óf, nóg, én of hoe in neweskikkende konstruksies
gebruik.

Hulle sal óf harder moet werk, óf die jaar moet herhaal. Hoe harder hulle gewerk het, hoe
beter het dit gegaan.

 'n Komma skei twee sinne (albei met onafhanklike woordorde) wat met 'n
neweskikkende verbindingswoord verbind word.

Hy wou niks sê nie, want sy prokureur was nie by nie. Die trust is uitgeput, en daar is
gevolglik geen beurse meer beskikbaar nie.

 'n Komma skei twee sinne (waarvan ten minste een afhanklike woordorde het) wat
met 'n onderskikkende verbindingswoord aan sinsbegin of in die middel van die sin
verbind word.

SAAMGESTELDE SIN

'n Saamgestelde sin bestaan uit minstens een hoofsin en een bysin wat elk
sy eie gesegde het.

Onthou: bysinne het omgekeerde woordorde en word deur 'n onderskikkende voegwoord
of betreklike voornaamwoord ingelei.

Stappe wat jy kan volg om die hoofsin en bysin te bepaal

W Onderstreep die gesegdes

W Soek die skakelwoord/voegwoord of leesteken (bv. kommapunt) wat die hoofsin en
bysin/ne skakel en omkring dit.
W Gebruik 'n hakie om die deel vanaf die skakelwoord tot by die eerste leesteken aan te
dui. Die deel tussen hakies is die bysin/ne en die deel buite die hakies is die hoofsin.

18 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

BYSINNE:

‘n bysin → woordgroep met sy eie gesegdes wat deel van ‘n saamgestelde

sin vorm > begin gewoontlik met ‘n verbindingswoord-voegwoord of ‘n
betreklike voornaamwoord.

u Die byvoeglike bysin (brei die onderwerp of voorwerp in die hoofsin uit en word met ‘n
betreklike voornaamwoord ingelei)
u Die bywoordelike bysin (brei die gesegde in die hoofsin uit. Ons onderskei tussen
bywoordelike bysin van tyd, plek, wyse, en graad)
u Die onderwerp sin (wanneer die onderwerp in ‘n hoofsin tot ‘n woordgroep met sy eie
gesegde uitgebrei word)

SELFSTANDIGE BYSINNE

u ONDERWERPSIN → wanneer die onderwerp in ‘n hoofsin tot ‘n woordgroep met sy eie

gesegde uitgebrei word
u VOORWERPSIN → wanneer die voorwerp in ‘n hoofsin tot ‘n woordgroep met sy eie
gesegde uitgebrei word
u GESEGDESIN → wanneer ‘n gesegde in ‘n hoofsin deur ‘n ander sin “voltooi” word. ‘n
gesegde sin volg altyd op ‘n KOPPELWERKWOORD

BYWOORDELIKE BEPALINGS EN BYVOEGLIKE BEPALINGS:

Bepalings: Dit bevat nie gesegdes nie, maar brei die gesegde, onderwerp of voorwerp uit.

Die byvoeglike bepaling > brei die onderwerp of voorwerp uit en die
bywoordelike bepaling brei die gesegde uit

‘n bywoordelike of byvoeglike bepaling bestaan uit 2 of meer woorde.

Wanneer dit die WERKWOORD beskryf/bepaal → BYWOORDELIKE BEPALING

Wanneer dit die selfstandige naamwoord/ voornaamwoord beskryf → BYVOEGLIKE

BEPALINGS

19 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

SINSWYSES:

u Onbepaalde wyse (infinitief) die infinitiewe wyse is ‘n vorm van die selfstandige
werkwoord van ‘n sin. Dit hou direk verband met iets wat iemand of iets uitvoer
u Aantonende wyse (indikatief) die wyse stel die handeling voor as ‘n werlikheid of ‘n
sekerheid en kom in stelsinne voor. Dit kan in die hede, verlede of in die toekomende tyd
plaasvind.
u Aanvoegende wyse (konjunktief) die aanvoegende wyse stel die handeling voor as ‘n
moontlikheid/onmoontlikheid, ‘n waarskynlikheid of ‘n wens.
u Gebiedende wyse (imperatief) hierdie wyse stel die handeling voor as ‘n bevel of ‘n
versoek
u Vraende wyse (interrogatief) die vraende wyse kom voor in ‘n vraagsin.

LYDENDE EN BEDRYWENDE VORM [AKTIEWE EN PASSIEWE]

Die BEDRYWENDE VORM > die sin in sy basiese vorm soos dit in die gewone
skryf- en spreektaal voorkom: Onderwerp + gesegde + voorwerp

DIE LYDENDE VORM:

u Wanneer die sin in die lydende vorm gebruik word, ruil die onderwerp en voorwerp om.
u As daar nie ‘n voorwerp in die sin in sy bedrywende vorm is nie, kan jy van die woord
“daar” gebruik maak.
u Vermy die gebruik van deur hulle/deur die .... , behalwe as dit noodsaaklik is om te weet
wie dit gedoen het.

GEBRUIKE VAN LYDENDE VORM

 Die lydende vorm word veral in formele sitasies soos vergaderings en vir notules van
vergaderings gebruik
 Dit word ook gebruik wanneer die voorwerp beklemtoon moet word.
 Formele kennisgewings word ook gewoontlik in die lydende vorm geplaas omdat dit
meer klem dra
 By die aktief/ bedrywende vorm is die sinne soos ons dit meestal in gesprekke gebruik,
bv. Kinders eet pouse lekker broodjies.
 By die passief/ lydende vorm ruil die onderwerp en voorwerp posisies in die sin, bv.Ons
eet broodjies. (aktief). Broodjies word pouse (deur ons) geëet. (passief). Die woorde
deur ons kan gebruik word, maar is onnodig as daar nie na iets of iemand spesifiek
verwys word nie.
 Passief word dikwels in berigte gebruik wanneer die name van persone nie genoem
word nie, bv. Daar word nog na die oortreders gesoek.
 Ook in formele situasies soos vergaderings, bv. Teenwoordiges word versoek om te
bly totdat die vergadering verdaag.
 Passief kan gebruik word om iets te beklemtoon, bv. Oortreders sal vervolg word

20 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

DIREKTE EN INDIREKTE REDE

 Direkte rede: word die werklike woorde (sonder verandering) van die
spreker aangehaal. Die presiese woorde (of werklike woorde) van die
spreker is ingeslote in omgekeerde komma's of aanhalingstekens. Daar is
altyd 'n komma of 'n dubbelpunt na 'gesê' wat die gesproke woorde
bekendstel.
 Indirekte rede: word die werklike woorde van die spreker verander. Die
rede vir die verandering in werklike woorde is dat die werklike woorde
dit het in die verlede deur die spreker gepraat is, en dus moet dit in die
hede verander word in die tyd van die werklike woorde. Die
voornaamwoorde van die sin word ook dienooreenkomstig verander.

VOORBEELD:
Direkte rede: Hy het gesê: 'Ek gaan skool toe'
Indirekte rede: Hy het gesê dat hy skool toe gaan.

BASIESE REËLS VIR INDIREKTE REDE

u Woorde van die spreker (direkte rede) word nie in omgekeerde kommas of
aanhalingstekens in indirekte rede vervat nie.
u Gebruik van woord "dat": die voegwoord "dat" word altyd gebruik tussen
verslagdoenende werkwoord en gerapporteerde spraak in indirekte rede.
u Verandering in tyd van die gerapporteerde toespraak: 'n Verandering word aangebring
in die tyd van indirekte rede om 'n direkte toespraak in indirekte rede te verander.
u As die werkwoord (of eerste sin) van direkte spreke teenwoordige tyd of
toekomende tyd is, sal daar geen verandering in die gerapporteerde toespraak
gemaak word vir indirekte toespraak nie. Slegs as die verslaggewende werkwoord (of
eerste sin) van direkte rede tot die verlede tyd behoort, sal veranderinge aangebring
word in gespreklike gespreksrede om indirekte toespraak te hou.
u Veranderings in voornaamwoord: Die voornaamwoord (of onderwerp) van direkte
redeword een of ander tyd verander volgens die voornaamwoord (of onderwerp) of
voorwerp van die direkte werkwoord (eerste sin van direkte toespraak). Die besitlike
voornaamwoorde (dit wil sê syne, haar, myne, hulle, jou ens.) kan ook verander volgens
die onderwerp of voorwerp van die eerste sin.
u Tydsverandering: As daar tyd genoem word in die sin van direkte toespraak, sal die tyd
verander word in indirekte rede. Daar is sekere reëls wat die tyd verander. maw nie in
dan nie, more in die volgende dag, vandag in daardie dag, gister in die vorige dag.

Wanneer 'n sin vanuit die direkte rede (die direkte woorde van 'n persoon) na die indirekte
rede oorgeskryf word:
 val die dubbelpunt en aanhalingstekens weg;
 kan die voegwoord dat of of ingevoeg word; maar dat kan ook weggelaat word;
 die voornaamwoorde, tyd en plek verander indien die woorde buite die
aanhalingstekens in die verlede tyd is.

21 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

ONTKENNENDE VORM

In Afrikaans gebruik ons die dubbele nie, bv. Ek verstaan nie die werk nie. Soms neem ‘n
woord ‘n spesiale vorm aan wanneer ons die ontkennende vorm gebruik, byvoorbeeld, ooit
word nooit, iemand word niemand, iets word niks.

SINSREDUKSIE

1)’n Beskrywing kan met ‘n enkele woord vervang word:

 Die persoon wat verslag doen vir die koerant, geniet haar werk.
 Die verslaggewer (of joernalis) geniet haar werk.

2)Sinne kan deur sinsnedes of bepalings vervang word:

 Die sokkerspeler wat in die ateljee is , oefen hard.
 Die sokkerspeler in die ateljee oefen hard.

3)Voegwoorde kan weggelaat word:

 Hy sê dat hy graag wil leer dans.
 Hy sê hy wil graag leer dans.

22 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 SEMANTIEK
SINONIEME

Sinonieme → woorde wat min of meer dieselfde betekenis het

Die afrigter/breier van 'n span; en Om 'n afkeer van/hekel aan iets te hê.

Alhoewel twee woorde soms min of meer dieselfde beteken, is die nie vanselfsprekend
dat albei ewe goed op elke plek inpas nie, want die gevoelswaarde en toon kan verskil:

Die heelal is oneindig/eindeloos

Eindeloos en oneindig beteken albei sonder einde, maar oneindig beteken ook buitengewoon
groot of onbegrens. Eindeloos druk soms 'n negatiewe gevoel uit: Hulle het oor die
eindelose sandduine voortgestrompel.

ANTONIEME

'n Antoniem → woordpaar wat teenoorgestelde betekenisse het, soos

"dag" en "nag", "warm" en "koud" en "op" en "af" → slegs van toepassing op
die betekenis van woorde en nie die werklike konsepte wat die woorde
onderlê nie.

PARONIEME

Paronieme → woorde wat dieselfde stam (stamverwante woorde) het,

maar in vorm en betekenis verskil [woorde wat verwar omdat dit woorde
is wat dieselfde lyk, maar gebruik en betekenis verkil]

Deesdae het almal geldelike probleme. Die beswaar is nie geldig nie.(nog nie van krag nie)

POLISEMIE

Polisemie → ander aspekte of sake van dieselfde begrip. Die woord “skool”
het een betekenis, maar verwys na verskillende sake
BV:
 Die skool kom uit. (kinders)
 ‘n nuwe skool word gebou (gebou)
 Dit is ‘n goeie skool om ervaring op te doen. (onderrig)

HOMONIEME

Homonieme → woorde wat dieselfde spelling het en ook dieselfde klink,

maar waarvan die betekenisse verskil

23 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

HOMOFONE

Homofone → woorde wat presies eenders klink, maar waarvan die

betekenis en spelling verskil.

u Die woorde vlei en vly is homofone van mekaar:

u Sy vlei (heuning om mond smeer) hom sodat hy vir haar gunsies sal doen.
u Hy vly (neerlê) hom op die bank neer.
u In hierdie geval is faal en vaal homofone van mekaar:
u Die poging sal faal (misluk).
u Die prent is baie vaal (die kleur).
u Jy ry op 'n fiets. Die homofoon van fiets is viets, wat na netjiese/fikse figuur verwys.

DOEBLETTE

'n Doeblet (ook dubbelvorm of tweelingwoorde genoem) → woorde met

dieselfde vorm wat met verloop van tyd van betekenis begin verskil het.
Dit word ook die tweelingwoorde genoem omdat die vorm van die twee
woorde baie na mekaar “lyk”.

Lede van 'n doeblet > altyd kognate (woorde met 'n gemene oorsprong). Die betekenis van
die afsonderlike lede van 'n doeblet hou oor die algemeen met mekaar verband, en kan
teruggevoer word na 'n gemeenskaplike etimologiese wortel.

NEOLOSIMES / NUUTSKEPPINGS

= woorde wat nuut is in 'n taal, dikwels as gevolg van nuwe tegnologie (INTERNETTERME)

KONTAMINASIE

= wanneer twee uitdrukkings wat naastenby dieselfde beteken, as een woord of

uitdrukking gebruik word,

bv. betref: aangaan en betref; in pleks van: in plaas van + in plek van

PLEONASME

= die herhaling van dieselfde begrip in 'n frase

bv. dooie lyk, ronde sirkel.

TOUTOLOGIE

= die herhaling van dieselfde begrip in een woord

bv. kabeltou ( kabel = tou); brokstuk (brok = stuk)

24 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

ANALOGIE

= die vorming van woorde na die voorbeeld van woorde wat verwant is,

bv. hondmak is die intensiewe vorm vir mak, maar nou word die woord hond by baie ander
woorde ook as intensiewe vorm gebruik, wat niks met 'n mak hond te doen het nie, bv.
hondmoeg, hondsiek.

25 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 INTENSIEWE VORME
Intensiewe vorme of intensiewe adjektiewe [versterkte vorme] →
byvoeglike naamwoorde in die versterkende graad → gebruik om 'n sin
trefkrag te gee en die taal op te kikker.

EIENSKAPPE

Woordsoortelike korrelate Voorbeeld

(i) Byvoeglike naamwoord (b.nw.) +

blinknuut, blinkvet, dolbly
byvoeglike naamwoord (b.nw.)

kniediep, toringhoog, fluweelsag, koeëlrond,

(ii) Selfstandige naamwoord (s.nw.)
glashelder, snaarstyf, asvaal, koolswart,
+ byvoeglike naamwoord (b.nw.)
broodnodig, moddervet, sopnat

(iii) Werkwoord (ww.) + byvoeglike skreeupers, skokpienk, troetelsag, stikwarm,

naamwoord (b.nw.) gloeiwarm

ENKEL VORME INTENSIEWE VORME ENKEL VORME INTENSIEWE VORME

af morsaf, regaf mal aapmal, stapelmal
agter heelagter min bloedmin, broodmin
agteroor rûensagteroor mislik kotsmislik (plat)
alleen stokalleen, stoksielalleen, moedersielalleen, modern kraakmodern, Piet Modrian-modern
vingeralleen, doodalleen,sielalleen,
stoksielsaligalleen,mensalleen, vroualleen,
manalleen, skepsel-alleen
arm brandarm, doodarm, straatarm,bedelarm, moeg doodmoeg, lewensmoeg, hondmoeg,
blêrarm stokmoeg
bang dood(s)bang, vrekbang, yskoudbang, skytbang en moeilik doodmoeilik, hondmoeilik, vrekmoeilik,
broekskytbang (obseen), siekbang, mensmoeilik
sissiebang,haasbang,lambang,hondbang
bedaard doodbedaard mooi beeldmooi, popmooi, prentjiemooi,
wondermooi, blinkmooi,
hoendervleismooi, hoendervelmooi,
feetjiemooi, poskaartmooi,
sprokiesmooi, vrekmooi, reënboogmooi,
skittermooi
bederf/bedorwe diepbedorwe naak (nakend) poedelnaak (-nakend), spiernaak,
splinternakend, moedernaak
bedroef diepbedroef naby doodnaby
bekend alombekend, doodbekend,wêreldbekend, nat papnat, sopnat,waternat, papwaternat,
wydbekend papsopnat, sopwaternat, druipnat,
kletsnat,sweetnat, brandernat,
blinknat,watersopnat, katnat, deurnat
bekommerd doodbekommerd natuurlik doodnatuurlik
belangrik lewensbelangrik netjies kraaknetjies
beledig doodbeledig nodig broodnodig, hoognodig
belese blinkbelese noodsaaklik lewensnoodsaaklik
bemind teerbemind, alombemind normaal doodnormaal
benoud dood(s)benoud nugter doodnugter, bloednugter,spooknugter
beroemd wêreldberoemd nuttig doodnuttig
besig druk besig, rasend besig, dol besig nuuskierig doodnuuskierig, aartsnuuskierig
besope stombesope nuut splinternuut, spiksplinternuut,
winkelnuut, kraaknuut, blinknuut,
gloednuut, vonkelnuut, pronknuwe,

26 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

bewoë diepbewoë ongelukkig sielsongelukkig, doodongelukkig
bitter galbitter, alsbitter,alsembitter, aalwynbitter, onnosel kliponnosel, stomonnosel,
alweebitter stomponnosel,domonnosl
blank lelieblank, spieëlblank, sneeublank, silwerblank, onskuldig doodonskuldig, broodonskuldig
pêrelblank, melkblank (gewestelik)
bleek doodsbleek, wasbleek, fletsbleek, geelbleek, ontsteld sielsontsteld
wurmbleek,asbleek, maanbleek, grafbleek,
melkbleek
blind stokblind, stekelblind oop wawyd oop
blink bottelblink, skitterblink,spieëlblink, oortuig doodoortuig
diamantblink, sonblink, sweetblink (spiere),
silwerblink,politoerblink, kraakblink,kristalblink,
poetsblink
blond bottelblond, vlasblond,sonblond oranje skeloranje
koringblond
blou potblou, erdblou, baftablou orent penorent, kiertsorent, pennetjieorent
hemelsblou,blouselblou, branderblou
bly doodbly, hondbly, dankiebly, dolbly, oud stokoud, horingoud, beenoud, oeroud,
sielsbly stokhoringoud
bo heelbo pap lam-pap
bont papegaaibont,kakelbont, pers skreeupers, pimpelpers
strontbont (plat)
breed hemelsbreed, wêreldbreed, bergbreed pienk skelpienk knalpienk, skokpienk,
skreepienk, skreeupienk, uitkloppienk,
felpienk, fokkieng pienk (vulgêr;
shocking + fok), koejawelpienk
broos seepbelbroos prettig doodprettig, dolprettig
bros kraakbros raak doodraak ('n hou doodraak slaan)
bruin grondbruin, bergbruin (water; stroom), reg (reguit) loodreg
modderbruin,vetbruin,beskuitbruin, neutbruin,
bessiebruin,karamelbruin,
waksbruin,sjokoladebruin,heuningbruin,
kraakbruin (kos)
dapper doldapper reg (orde, doodreg
toestand,
korrektheid)
deftig kraakdeftig regaf loodregaf
deur middeldeur, dwarsdeur regop penregop, kersregop, kiertsregop,
peilregop, aartsregop, loodregop,
erdmanregop
diep afgronddiep, enkeldiep, kniediep (kniediep reguit pylreguit, penreguit, reëlreguit,
in die moeilikheid; kniediep voordag koeëlreguit, snaarreguit, lynreguit,
(douvoordag)), pensdiep, skouerdiep, nekdiep, stokreguit
kraakdiep
dig potdig, botdig rein hemelrein, engelrein
dik trommeldik, knuppeldik (met sy verwante rond koeëlrond, balrond, appelrond (gesig,
knepeldik, kneweldik, knubbeldik, knipdik, wange), bolrond, tolrond, pieringrond
knippeldik), dwarreldik
dof droomdof rooi bloedrooi, skarlakenrooi,knalrooi,
krasrooi, tamatierooi
dom aartsdom, eseldom, horingdom, klipsteendom rou bloedrou (vleis)
donker pikdonker, stikdonker, nagdonker, rustig doodrustig
oliedonker, skemerdonker, gietdonker,
angsdonker doodsdonker, gitdonker,
gitswartnagdonker, grotdonker, dikdonker,
tonneldonker, gatdonke
dood morsdood,klipdood, dikdood ryk skatryk, bossiesryk, stinkryk, vrotryk
dood (dooierig) dikdood/dikdooi ryp papryp, doodryp, kraakryp
doof stokdoof potdoof saai doodsaai (vervelend)

27 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

dor beendor, kraakdor, kurkdor saf papsaf
driftig doldriftig sag papsag, donssag, doeksag/doeksaf,
satynsag, troetelsag,
murgsag,smeltsag,fluweelsag (stem),
katsag,engelsag, asemsag, bottersag,
poeiersag, melksag, roomsag
droef kerkhofdroef salig sielsalig
dronk smoordronk, stomdronk, stormdronk, seker doodseker, klipseker
papdronk, dikdronk, slingerdronk, poepdronk
(plat), horingdronk,duiseldronk,
bibberdronk,katdronk, diepdronk, kanondronk
droog kurkdroog, botdroog, poeierdroog, sekuur doodsekuur, fynsekuur
horingdroog, stofdroog, tonteldroog,
kurkhoringdroog, dordroog, beendroog,
hooidroog, houtskooldroog, kraakdroog
duidelik glasduidelik, klaarduidelik siek hondsiek, doodsiek, skandesiek
dun plankdun, papierdun, vliesdun,haardun, simpel doodsimpel
kraakdun (porselein, glas of stem), flenterdun,
ragdun, riemdun, naalddun,
dennenaalddun, posbusdun (lippe) grasdun,,
stokkiedun, donkiebeendun,.
rafeldun, asemdun,wafeldun, draaddun,
garingdun, lemdun
duur peperduur, bitterduur, vrekduur sindelik kraaksindelik
eenvoudig doodeenvoudig, blooteenvoudig, kindereenvoudig skaam doodskaam, rooiskaam
eerlik doodeerlik skaars doodskaars, droogteskaars
eg goudeg skeef windskeef
eie bloedeie skelm jakkalsskelm
ellendig doodellendig skerp vlymskerp, elsskerp, haarskerp (beeld),
rasperskerp, skeermesskerp, naaldskerp,
blitsskerp (beeld), bliksemskerp (beeld),
droomskerp (beeld, detail), lemskerp,
krisskerp, priemskerp
ernstig doodernstig, sielsernstig skoon (estetika) beeldskoon, bloedskoon, porseleinskoon
(vel, gelaat), wonderskoon, blomskoon
fiks topfiks skoon (helder) kristalskoon,
flou stokflou, doodflou skoon (higiëne) silwerskoon, kraakskoon, blinkskoon,
skitterskoon, sprankelskoon
fris (gesond) perdfris,kikfris, appelfris skraal rietskraal, geraamteskraal
fris (vars) doufris, komkommerfris, lentefris, sku skilpadsku
kraakfris vonkelfris
fyn haarfyn, ragfyn, piekfyn, flenterfyn, skurf rasperskurf
veselfyn, naaldfyn, kraakfyn, poeierfyn
(stof),wasfyn, spinnerakfyn/spinragfyn
gaar doodgaar slap papslap
gedaan doodgedaan sleg doodsleg, papsleg, daggasleg, vreksleg,
vrotsleg, hondsleg, kaksleg (obseen)
gedwee hondgedwee slim vrekslim
gedienstig hondgedienstig slinks jakkalsslinks
geduldig doodgeduldig snaaks skreeusnaaks, skreesnaaks, rasend
snaaks, doodsnaaks
geel goudgeel, kerriegeel, borriegeel, snel blitssnel, bliksemsnel, koeëlsnel, pylsnel,
knalgeel, vlamgeel, kanariegeel, mosterdgeel, rasendsnel, orkaansnel windsnel
giggelgeel (skertsend), songeel,wortelgeel,
sonneblomgeel, sonskyngeel
gek stapelgek, dolgek soet suikersoet, stroopsoet, heuningsoet,
engelsoet
gelief alomgelief sout pekelsout
gelukkig doodgelukkig,dolgelukkig, sielsgelukkig, stralend stadig doodstadig

28 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 gelukkig,
duifgelukkig
gemaklik doodgemaklik sterk ystersterk, beersterk, wondersterk,
reusesterk, stormsterk (wind), oersterk,
beessterk,draadsterk,gifsterk
(koffie/tabak), klipsterk
gereed slaggereed stil doodstil, tjoepstil, bladstil, botstil,
botdoodstil, stokstil, muisstil, grafstil,
kerkstil, kerkhofstil, klipstil, stofstil,
witstil,nagstil, grotstil, tonnelstil
gerus houtgerus, perdgerus, doodgerus, houtpopgerus, styf stokstyf, boomstyf (argaïes saam met
Engelsgerus liggaamsdele/ledemate gebruik; ook
boomvas), snaarstyf (draad, senuwees,
spanning, situasie),
kraanstyf,kraakstyf, klipstyf
gesond blakend gesond, kerngesond, oergesond suinig vreksuinig, stiksuinig
getrou lewensgetrou, hond(s)getrou suiwer kristalsuiwer, glassuiwer
gevaarlik doodsgevaarlik, lewensgevaarlik suur asynsuur, brandsuur, doodsuur
gevoelig fyngevoelig, teergevoelig swaar loodswaar, klipswaar, stormswaar
(gesigte), kraakswaar, kreunswaar
gewillig doodgewillig, eselsgewillig swak kuikenswak, doodswak, hoenderswak
gewoon doodgewoon, blootgewoon swart pikswart, gitswart, pikgitswart,
roetswart, koolswart, (pik)gietswart,
raafswart, steenkoolswart,
skemerswart,blinkswart, inkswart
giftig groengiftig taai (buigsaam, seningtaai,biltongtaai, rubbertaai
maar moeilik
breekbaar)
glad spieëlglad, seepglad, palingglad, taai (gehard, rateltaai, toffietaai (wedstryd),
botterglad (tong), aalglad, ivoorglad, ook moeilik) hondstaai, karootaai (plant)
masjienglad, satynglad, roomglad,blinkglad,
meerminglad, glipglad, kraakglad
goed bittergoed, doodgoed taai (klewerig) heuningtaai,toffietaai
goedkoop spotgoedkoop, doodgoedkoop tevrede doodtevrede,oertevrede
goor hondgoor toe bottoe, pottoe, digtoe
graag dolgraag, bittergraag,hartsgraag, trou hond(e)trou (byvoorbeeld: hondetroue
doodgraag, dubbelgraag oë)
groen grasgroen, lowergroen, smaraggroen,knalgroen, vaak doodvaak
nylgroen, knarsgroen
groot reusegroot, tamaaigroot, lewensgroot vaal asvaal, muisvaal, roetvaal,doringvaal
grou asgrou, loodgrou, vaalgrou vars neutvars, oondvars, kraakvars, kersvers
(of kersvars), douvars, kekkelvars
(informeel), tuinvars, reënvars (grond,
lug, groente ens.), seevars, stoomvars
(gebak), lentevars (blomme, huis,
voorkoms), bloedvars, blinkvars
grys asgrys, loodgrys, Vas rotsvas, doodvas, bankvas, paalvas
(blik, kyk, uitdrukking; houding; feit of
stelling), klipvas, ystervas, neetvas
(sit/kleef)
haastig dolhaastig veel dolveel
hard kliphard, ysterhard, keihard, keisteen-hard, veilig doodveilig
klipsteenhard, klipsteenkal-bashard,
skreeuhard, staalhard, steenhard,
spykerhard, kwashard, rotshard, skokhard
(klank),houthard, olienhouthard, harshard,
beenhard, kraakhard
heet brandheet, snikheet, stikheet, smoorheet, verbaas stomverbaas, doodverbaas
bloedheet, brandendheet
helder glashelder,klokhelder, kristalhelder, ver doodver

29 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 jenewerhelder, knalhelder, silwerhelder,
skelhelder, stroophelder, skreeuhelder
(kleure), sonhelder, yshelder, brandhelder,
waterhelder
honger hondshonger, doodhonger, skreeuhonger, vererg doodvererg
wolfshonger, bloedhonger
hoog hemelhoog, bergehoog /bergenshoog verlate doodverlate
/berghoog/ berghoë toringhoog, helhoog (in
spreektaal gebruik)
jammer doodjammer verlief smoorverlief, doodverlief, dolverlief,
malverlief
jong bloedjonk,piepjonk, stralend-jong verleë doodverleë
(attributief)/
jonk
(predikatief)
kaal poedelkaal, poedelnakendkaal (kyk ook na verlig helderverlig
naak), winterkaal (landskap, tuin),rotkaal
kak hondkak (plat)[verwysing benodig] verskrik doodverskrik
kalm doodkalm verskriklik allerverskriklik
klaar (duidelik) klinkklaar verslete doodverslete
klam slymklam verveeld doodverveeld, siekverveeld
klein piepklein, muisklein, voëltjieklein, varkklein vervelend stomvervelend, doodvervelend
(oë),speldklein
koel komkommerkoel, doodkoel vervelig doodvervelig, vaalvervelig, oervervelig
koppig vrekkoppig verwonderd doodverwonderd, stomverwonderd
koud yskoud, piskoud (plat), bibberkoud, klipkoud, vet blinkvet, spekvet, moddervet, varkvet,
rilkoud, vars-koud, rondvet, appelvet
doodkoud, kraakkoud
krom hoepelkrom vies doodvies
kwaad smoorkwaad, doodkwaad, booskwaad, vinnig blitsvinnig, bliksemvinnig, helvinnig,
rasend kwaad, rooikwaad, siedend kwikvinnig,slang-vinnig
kwaad
laag hondlaag (gemeen) vol stampvol, propvol, barstensvol, tjokvol,
tjok-en-blok vol (informeel),
boordensvol (ongewoon), skepvol
lam boeglam, doodlam voos grysvoos
lang ellelang vreemd wildvreemd, wondervreemd
lank lewenslank, doodlank vriendelik katvriendelik, doodvriendelik
leeg dolleeg, botleeg vrolik dolvrolik
lekker smullekker, watertandlekker, vreklekker, vrot papvrot
vingerleklekker, doodlekker, kraaklekker
lelik skreeulelik, skreelelik, skulelik, hondlelik, vry voëlvry, skotvry
foeilelik, blêrlelik, vreklelik, rondomlelik
lewendig springlewendig vuil kaiingvuil, moddervuil
lig veerlig, vlinderlig, strooiligte (vermaak), wakker wawyd wakker, nugter wakker,
helderlig, klaarlig, veertjielig, donslig haaswakker, helder wakker
logies doodlogies warm vuurwarm, gloeiwarm, kookwaterwarm,
rooiwarm, skroeiwarm, smoorwarm,
snikwarm, stikwarm, witwarm,
hondwarm,smeltwarm[
smeulwarm,wreedwarm,
helwarm,oondwarm, bakoondwarm,
brandwarm,bloedwarm, goudwarm,
swoelwarm, bliknerswarm,siswarm,
kraaiwarm
lui doodlui, aartslui, sleglui, weemoedig oerweemoedig
donkielui,
vreklui
luiters doodluiters, doodleuters weg witweg

30 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

lus doodlus weinig bloedweinig, broodweinig
maer brandmaer, biltongmaer (informeel), wit spierwit, poeierwit, raapwit, melkwit,
doodmaer, plankmaer, seningmaer, krytwit, papierwit, sneeuwit,
vrekmaer, riemmaer, broodmaer, wolkwit,lykwit, haelwit, meelwit,
houtmaer, graatmaer lakenwit, wolwit, skitterwit,
droomwit,sonwit, kalkwit,spookwit,
siekwit,beenwit, styselwit, ryswit,
vuurwit,kraakwit (klere en linne),
waswit
mak hondmak,skaapmak,doodmak woes dolwoes
maklik doodmaklik, spotmaklik, hondmaklik wyd wawyd, wêreldwyd, hemelwyd,
horingwyd, hekwyk/hartwyd,wawielwyd

31 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 MORFOLOGIE [TAALKUNDE]
AFFIKSE

Affiks → afhanklike eenhede wat aan ’n simpleks (die eenvoudigste vorm

van ’n woord woorde wat nie in kleiner eenheid opgedeel kan word nie)
gebind word om ’n kompleks te vorm.

[Simpleks: woorde wat slegs uit ‘n basisvorm (Stam) bestaan en geen morfeme (ook
genoem affikse) bestaan nie. Dit is die eenvoudigste vorm van die woord. Ons kan dit nie
opbreek in woorddele met betekenis nie.]

[Kompleks: woorde wat uit meer as 1 herkenbare woorddele bestaan, dit is ‘n woord wat
uit ‘n stam + een of meer morfeme bestaan.]

TIPES KOMPLEKSE

Afleidings: ‘n basisvorm + ‘n morfeem (voor- of agtervoegsel) vorm ‘n

afleiding deur die woord se betekenis of geslag te verander.

4 kategorieë van afleidingsaffikse:

 Nominaliseerders (wat nomina of naamwoorde vorm)
 Verbaliseerders (wat verba of werkwoorde vorm)
 Adjektiveerders (wat adjektiewe of byvoeglike naamwoorde vorm)
 Adverbialiseerders (wat adverbiale of bywoorde vorm)

Samestellings: ‘n Kompleks kan gevorm word deur 2 of meer stamme

bymekaar te voeg om ‘n samestelling te vorm.

KATEGORIE VOORBEELDE

naamwoord + naamwoord (die kategorie

wat verreweg die grootste groep
samestellings in Afrikaans vorm)
naamwoord + voornaamwoord
arbeidswetgewing, blombedding, deurmat,
reddingsboei, skroewedraaier
Jan-hulle, oom-hulle

bekaf, dagin en daguit, padlangs, raadop,

naamwoord + setsel
pootuit, straataf

naamwoord + werkwoord asemskep, perdry, pretloop, ysskaats

gebruikersvriendelik, hondsiek, kiemvry,

naamwoord + byvoeglike naamwoord
vuurvas

sneeubedek,
naamwoord + deelwoord
uitkomsgebaseer/uitkomsgebaseerd

werkwoord + werkwoord brandmerk, hangsweef, stortreën

werkwoord + byvoeglike naamwoord kraakvars, stinkryk

baaikostuum, eetgoed, gloeilamp, kookwater,

werkwoord + naamwoord
smeerkaas

byvoeglike naamwoord + naamwoord blouaap, geelwortel, oukêrel (pa), stywepap

32 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

byvoeglike naamwoord + byvoeglike
blougroen, domastrant, ligblou
naamwoord

byvoeglike naamwoord + werkwoord blinkvryf, rofstoei

bywoord / byvoeglike naamwoord +

andersom, langsaan, regop, voluit, vooroor
setsel

bywoord + werkwoord binnekom, neerslaan, teregwys, wegspring

setsel + werkwoord aanbied, afdank, inteel, teenwerk

setsel / bywoord + naamwoord agterdeur, deurpad, voorarm

telwoord + naamwoord duisendpoot, tienkamp, tweegesig, vyftal

bywoord + naamwoord agterblad, bykos

setsel + setsel tussendeur

Die kern: Die kern is die deel wat die hoofbetekenis van die woord dra en
tesame met die bepaler die deel wat die hoofbetekenis uitbrei vorm die
twee stamme van die samestelling.

Endosentriese samestelling → kompositum waar die kern ingesluit is in die woord.

Eksosentriese samestelling is wanneer die kern buite die woord geleë is bv; swart + kop is
nie ’n soort kop nie, maar eerder ’n persoon met swart hare.

Samestellende afleidings: 2 of meer basisvorme + morfeme

=samestellende afleiding. Hierdie vind plaas wanneer samestellings en
afleidings gelyktydig gebeur → kan nie sonder ‘n morfeem bestaan nie.

'n Premorfeme → staan voor die basisvorm. 'n Postmorfeme → staan agter die
basisvorm

'n Basisvorm of stam word gedefinieer as die kleinste betekenisvolle

eenheid van 'n woord.

Dit belangrik om te onthou dat die basisvorm van 'n woord eerstens moet
betekenisdraend wees en tweedens moet dit verband hou met die betekenis van die
saamgestelde of afgeleide woord.

MORFEME het nie selfstandige betekenis nie en kan ook nie selfstandig gebruik word nie.

u Premorfeme: staan voor die basisvorm: oermens, wandaad.

u Metaformeme: deur die klinker van die basisvorm te verander, word nuwe woorde
gevorm, soos: ruik reuk ; buig boog ; bedrieg bedrog ; spreekspraak.
u Postmorfeme: staan agter die basisvorm: maats ; dieper ; perde

33 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

AFLEIDINGSMORFEME

→ gebruik om nuwe woorde van bestaande woorde te vorm deur gebruik te maak van
premorfeme of postmorfeme.

Funksie van afleidingsmorfeme:

1. Om geslag uit te druk.

2. Om gevoel of affek uit te druk.
3. Om die betekenis van die basisvorm te verander.
4. Om die woordsoort te verander.

FLEKSIEMORFEME (fleksie = verbuiging)

Funksies van fleksiemorfeme:

(Fleksie) morfeme druk verhouding uit ten opsigte van:

 Getal (meervoude)
 Grootte (verkleiningswoorde)
 Vergelyking (trappe van vergelyking)
 Tyd (verlede tyd)
 Verbuiging van die byvoeglike naamwoord : ‘n gaaf man ‘n gawe man

AMBIFIKS

→ soort affiks met afhanklike eenhede wat gelyktydig aan die linker-en regterkant van ’n
stam of basis gekoppel word.

Voorbeeld van ambifikse:

[ver-...-ing] ver-skyn-ing

VOORVOEGSEL [PREFIKS]

'n Prefiks →afhanklike eenheid en ’n soort affiks wat aan die begin
(linkerkant) van ’n stam of basis verbind → kan onderverdeel word in
afleidings of fleksie vir verdere klassifisering.

AGTERVOEGSEL [SUFFIKS]

'n Suffiks → afhanklike eenheid en nog ’n soort affiks wat aan die
agterkant (regterkant) van ’n stam of basis gekoppel word → kan in
afleidings en fleksie onderverdeel word vir verdere klassifisering

34 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 KLANKVERSKYNSELS
RONDING Ronding is die klankverskynsel waar geronde klanke met geronde
lippe uitgespreek word. / Ronding is die normale ronde uitspraak van
vokale en diftonge
ONTRONDING Ontronding is die klankverskynsel waar geronde klanke met
spleetvormige lippe uitgespreek word.
OORRONDING Oorronding is die klankverskynsel waar geronde en ongeronde
klanke oordrewe gerond uitgespreek word. / Oorronding is wanneer
klanke soos ee ; ie met oorgedrewe ronde lippe as eu uitgepreek
word
ASSIMILASIE Assimilasie is die gelykmaking van klanke./ (klankgelykmaking) is
wanneer dit soms klink of party klanke in ‘n woord nie uitgespreek
word nie en dit dus nie gehoor word nie.
PALATALISASIE Palatalisasie is wanneer die g-klank en die k-klank as gj en kj
uitgepreek word. Normaalweg word die g- en k-klank agter in die
mondholte gevorm,
VOKAALREDUKSIE Vokaalreduksie is wanneer enige vokaal wat tydens uitspraak as 'n
"i" klank uitgespreek word.
NASALERING EN 'n Vokaal en nasale klanke staan langs mekaar; gevolglik neem hulle
VOKALISERING mekaar se eienskappe aan/ Wanneer die klinker plus die n wat op
die klinker volg, deur die neus uitgespreek word
KLANKVERSPRINGING Klankverspringing kom veral voor by woorde met ‘n r -klank in
onbeklemtoonde lettergrepe.
LETTERUITSPRAAK Letteruitspraak is die foutiewe uitspraak van 'n woord volgens die
spelwyse, wat in stryd is met die beskaaf- en natuurliksprekende
moedertaalsprekers se uitspraak.

Byvoorbeeld, hoenderboudjie pleks van hoenerboukie.

35 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 KRITIESE TAALBEWUSTHEID
Feite Iets wat werklik plaasgevind het wat bewys kan word
Menings Dit is ‘n sienswyse, oordeel of oortuiging sonder dat dit
noodwendig kennis van die saak veronderstel;’n opinie
Denotasie Dit verwys na die letterlike of saaklike betekenis van die woord,
die “woordeboekbetekenis” (letterlik)
Konnotasie Dit verwys na die assosiasies wat ons kan heg aan ‘n sekere
woord of emosionele suggesties verwant aan die woord. Die
konnotatiewe betekenis bestaan naas die denotatiewe
betekenis. (figuurlik)
Geimpliseerde Dit hou verband met konnotasie. Dit is om iets te kenne te gee
betekenis waardeur die hoorder op grond van sekere
voorveronderstellings ‘n onjuiste gevolgtrekking kan maak.
Implisiete boodskap Dit is die geimpliseerde betekenis. Dit is wanneer iemand sê ‘n
verskuilde betekenis het wat nie direk gesê word nie.
Eksplisiete boodskap Dit is wanneer die betekenis of boodskap dire ken duidelik
oorkom
Partydigheid Wanneer die persoon kant kies en een idee bo ‘n ander
bevooroordeel (dan is dit baie moeilik om regverdig te wees)
Steoreotipes Oorvereenvoudige uitbeelding van ‘n tipe groep of persoon
Emotiewe taalgebruik Taal wat sterk gevoelens ontlok
Oorredende taalgebruik Wanneer taal so aangewend word dat dit jou wil oortuig om tot
aksie oor te gaan. Dit word baie in advertensies gebruik.
Manipulerende Wanneer die persoon aan die ontvangkant gekaap word sodat
taalgebruik hy of sy nie eintlik ‘n ander keuse het as om gehoor te gee nie.
Taal wat gemik is op die verkryging van onregverdige voordeel
of invloed oor ander.
Retoriese vraag ‘n vraag wat nie noodwendig ‘n antwoord op het nie en gemaak/
bedoel is om iemand te laat nadink oor ‘n sekere situasie.

36 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 STYLMIDDELS
[FIGUURLIKE EN RETORIESE TAAL- EN LITERERE STYLMIDDELS]
OKSIMORON 'n Stylfiguur waarby twee teenoorgestelde begrippe direk
met mekaar verbind word, bv. ou nuus, driehoekige sirkel
METONIMIA Twee naverwante sake waar die een genoem word, maar die
ander word gesuggereer, bv. Ek lees Matthee (die boek word
bedoel). / (oornoeming)is wanneer ons een saak in plaas van ‘n
ander noem op grond van ‘n verhouding wat tussen die twee
sake bestaan.
KLANKNABOOTSING / Die klank van die woord stem ooreen met die geluid wat dit
ONOMATOPEE beskryf, bv. die kok-kok van die bosloerie./ Klanknabootsing is
die namaak van klanke in woorde. Sulke woorde help ons om in
ons verbeelding ‘n prentjie te vorm van dinge, mense of plekke
wat beskryf word. Somtyds klink ‘n woord soos die geluid of
aksie waarna dit verwys.
HIPERBOOL Deur 'n hiperbool word iets vergroot of oordryf om dit
indrukwekkend te maak en iets te beklemtoon, bv. Ek het vir
julle al duisend keer gesê om opskrifte te onderstreep! (dalk
net vyf keer!)/ ‘n Hiperbool is ‘n stylfiguur of vorm van
taalgebruik wat iets erger of groter as wat dit werklik
is,voorstel.
KONTRAS (ANTITESE / Dit is 'n stylmiddel waarin twee uiterstes teenoor mekaar
TEENSTELLING) gestel word, bv. lief en leed. 'n Teenstelling van gedagtes wat
langs mekaar geplaas word om deur die kontras die uitwerking
op die leser te versterk, bv. hoe meer haas, hoe minder spoed.
IRONIE Die teenoorgestelde van wat jy verwag, gebeur of die
teenoorgestelde van wat bedoel word, word spottend gesê. /
Ironie is woordgebruik waardeur die teenoorgestelde blyk van
wat verwag word; ook situasies of omstandighede waarin die
teenoorgestelde voorkom van wat verwag is.
SATIRE Satire is ‘n manier om met spot die foute en dwaashede van
individue of wanbestuur in ‘n samelewing oop te vlek ; ‘n
hekelende / spottende manier van kritiek lewer.
HUMOR Humor is om iets snaaks en lagwekkend in taal voor te stel.
SARKASME Dit is 'n bytende, bittere spot of minagting met die doel om op
persoonlike vlak te skok of seer te maak.
ANTIKLIMAKS Die omgekeerde van klimaks; die onverwagte teleurstellende
uiteinde of afloop; die ommeswaai van iets belangriks na iets
nietigs, dikwels met 'n komiese effek.
EUFEMISME Versagtende uitdrukking of omskrywing, bv. Hy het
heengegaan, i.p.v. Hy is dood. / Eufemisme is’n vorm van
taalgebruik wat versagting uitdruk of omskrywe om nie
gevoelens seer te maak nie en is ‘n verbloeming of versagting
van iets onaangenaams of skrikwekkend deur ‘n vae of mooi
omskrywing daarvan.

37 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

LITOTES 'n Stylfiguur waarby iets verklein word om die betekenis of
bedoeling beter te laat uitkom, veral deur die teenoorgestelde
te ontken, bv. dit gaan nie sleg nie (in plaas daarvan om te sê dit
gaan goed). / In teenstelling met die hiperbool, dui litotes op
verkleining. Dit word gebruik om die beskeidenheid of valse
beskeidenheid uit te druk. Litotes kan ook spot of afguns
uitdruk.
PARADOKS Dit is 'n skynbare teenstrydigheid, bv. “wit duisternis” (Stad in
die mis). /’n Stelling wat ‘n teenstrydigheid bevat of skynbaar
teenstrydig is met die feite.
SINEKDOGEE 'n Gedeelte van die geheel word genoem, bv. hy bly nog onder
die ouerlike dak (i.p.v. huis). Die rooiborsie het 'n nessie gebou
(hy het meer as net 'n borsie).
POLISINDETON Herhaling van die voegwoorde en en of, wat normaalweg
weggelaat word, maar wat ter wille van beklemtoning gebruik
word.(veelverbinding)
SINTESTESIE 'n Prikkel wat vir een sintuig bedoel is, word deur 'n ander
sintuig waargeneem, bv. “ruik die groen/proe die groen” (Pappa
en seuntjie stap). / Die beeldspraak in die vorm van ‘n metafoor
en ‘n vergelyking waarin die sake wat met mekaar vergelyk
word tot twee verskillende gebiede van sintuiglike waarneming
behoort. Dikwels word die sintuiglike waarnemings omgeruil.
ANTITESE Antitese word gebruik om twee uiterstes teenoor mekaar te
stel. Die kontras beklemtoon wat gese word.
ANATOMASIA 'n Eienaam word as metafoor gebruik, bv. Hy is 'n Salomo ('n
wyse). /(naamverwisseling) Anatomasia is verwant aan die
metafoor. ‘n Eienaar word in die plek van die beeld gebruik. Die
een of ander bekende persoon of plek het ‘n kenmerkende eien
ELISIE By elisie word klanke of 'n klankgreep uitgelaat, ter wille van 'n
(KLANKWEGLATING) bepaalde effek of ritme, bv. elk’ i.p.v. elke. Die weglatingsteken
’ word gebruik./ Elisie is die weglating van ‘n klinker. Elisie laat ‘n
gedig ritmies gladder verloop, versnel die tempo van die gedig
en/of help om ‘n staccato-effek in die gedig in te bring.
WOORDSPELING Dit is gewoonlik die humoristiese gebruik van 'n woord of
woorde in meer as een betekenis. Grappe en spotprente berus
dikwels op woordspeling./ Woordspeling is wanneer ‘n skrywer
grappenderwye die verskillende betekenisse van woorde
gebruik.
ONDERBEKLEMTONING Dit is die uitdruk van iets op 'n terughoudende wyse, eerder as
om die volle waarheid of al die feite te ontbloot. Op die manier
beklemtoon dit dikwels die saak.
METAFOOR Twee elemente van 'n vergelyking word direk aan mekaar
gelykgestel (die ooreenkoms word gesuggereer), sonder die
woorde “soos” of “nes”; 'n beeld word met ander woorde in die
plek van die eintlike voorstelling geplaas of 'n woord word in 'n
ongewone betekenis gebruik op grond van 'n vergelyking, bv. hy
het 'n hart van klip, die oseaan van die lewe; “Die klein igloe van
swaels” (Etienne van Heerden) waar eintlik gesê word dat die
swaelnes soos die igloe van 'n Eskimo lyk.

38 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

INVERSIE Inversie is die omkering van die gewone of natuurlike
woordorde, ter wille van 'n bepaalde effek of rym, bv. lank
was die dag, i.p.v. die dag was lank.
SIMBOOL 'n Konkrete verskynsel word 'n simbool wanneer daar 'n dieper
of abstrakte betekenis daaraan gekoppel word, bv. die kruis,
wyn en brood het vir Christene 'n godsdienstige betekenis.
RETORIESE VRAAG 'n Vraag word gestel, maar geen antwoord word verwag nie,
omdat die antwoord reeds in die vraag opgesluit is. Die vraag
word ook nie gevra om iets uit te vind nie, maar vir
beklemtoning, bv. Weet jy hoe gelukkig jy is?
PROGRESSIE 'n Geleidelike vordering of verandering totdat die klimaks bereik
word.
TONEELAANWYSINGS Inligting wat 'n dramaturg oor die agtergrond, plek, tyd en
karakters gee. Dit word aan die begin van die drama gegee. In
die teks word dit in die karakter se spreekbeurt tussen hakies
gegee en word neweteks genoem.
VERTELLERSPERSPEKTIEF Die verteller se standpunt word vanuit 'n spesifieke hoek
gesien: alwetend, alomteenwoordig, eerste- en derdepersoon.
VERGELYKING Twee sake wat op grond van 'n sekere ooreenkoms aan
mekaar gelykgestel word, word langs mekaar geplaas met die
woorde “soos” of “nes” tussenin, bv. Hy is so sterk soos 'n leeu.
GEESTIGHEID Dit is gesegdes of uitdrukkings wat deur oorspronklikheid
verras en lagwekkend en grappig is.
KLIMAKS Die opwindendste, effektiefste of belangrikste deel van 'n
verhaal. Dit is nie altyd aan die einde van 'n verhaal nie.
PERSONIFIKASIE Dit kom voor wanneer lewelose dinge, natuurverskynsels en
abstrakte begrippe die eienskappe van mense gegee word. Dit
kan die vorm van 'n vergelyking of 'n metafoor aanneem, bv. “
die asem van die wind raak weg” (Die dans van die reën).
PUNKTUASIE Die plasing van leestekens. By poësie het sekere leestekens
dikwels 'n spesifieke belangrike funksie binne die konteks van
die gedig.
TEMA Die sentrale idee/s of boodskap in 'n literêre werk. 'n Teks kan
meer as een tema hê en dit is soms nie
vanselfsprekend/eksplisiet nie.
KARIKATUUR 'n Oordrewe geskrewe of visuele uitbeelding van 'n karakter
deur die spot te dryf met persoonlike karaktertrekke, soos
byvoorbeeld in spotprente waar die figuur baie groot ore het,
'n besonder groot dikraambril, groot neus, ens.
ELLIPS n Sin word onvoltooid gelaat, want die leser moet dit self
voltooi. Die ellips het altyd net drie punte …
INTRIGE /STORIEPLAN Die verwikkelde situasie wat 'n skrywer uitdink en waarop die
verhaal gebaseer is.
KONFLIK Dit is die stryd, worsteling of botsing tussen karakters of
tussen karakters en omstandighede.
DRAMATIESE Die idee is om 'n bepaalde reaksie by die toeskouer of leser te
DOELSTELLING ontlok.

39 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

DRAMATIESE STRUKTUUR Die bou van die drama: eksposisie, motoriese moment,
verwikkeling, ontwikkeling, klimaks/hoogtepunt,
ontknoping/afloop.
DRAMATIESE IRONIE Die karakter is onbewus van die ware toedrag van sake, maar
die leser of toeskouer weet wat werklik plaasvind. Dit
veroorsaak spanning, genot en dikwels gehoordeelname.

40 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

 AFKORTINGS, VERKORTINGS &
AKRONIEME
AFKORTINGS

'N AFKORTING → 'n verkorte skryfwyse vir 'n woord, woordgroep, naam of
ander 'n aanduiding

u Afkortings in engere sin: as ons dit lees word die oorspronklike woord voluit
uitgespreek ("bl.", "m.a.w.": ons spreek nie die letters uit nie, maar sê "bladsy", "met
ander woorde")
u Simbole: dus wetenskaplike notasies en ander genormeerde kort skryfwyses ("V", "g",
"EUR")
u Beginletterwoorde: waar ons die letters apart uitspreek ("PC"; ons sê "peesee")
u Akronieme (of letterwoorde): waar ons die letters as 'n woord uitspreek ("UNISA"; ons
sê presies wat ons lees)
u Verkortings: opgebou uit oorspronklike lettergrepe of dele daarvan soos: "Benelux":
verkorting van Be(lgië), Ne(derland) en Lux(emburg).
A a.b. aanboord adjk. adjunk (in onbruik;
aanb. aanbod ABC alfabet (ook abc) gebruik adj.)
aand. aandeel ab init. ab initio (v.d. begin adjt. adjudant
aanh. aanhangsel af) adjt.-genl. adjudant-
aank. aankoms abl. ablatief; ablaut generaal
aanm. aanmerking A.B.M Aktiewe Burgermag ad lib. ad libium (na keuse)
aant. aantekening (in onbruik; ABM word ad loc. ad locum (op
aanvr. aanvraag vandag gebruik vir hierdie plek)
aanw. aanwysende antiballistiese missiel) admin. administrateur;
Aardk. Aardkunde (in abstr. -abstrak(te) administrasie
onbruik; vandag word A.C. Anno Christi (in die adml. admiraal (in onbruik;
aardkunde deur aardk. jaar van Christus; vandag gebruik adm.)
aangedui) geskryf as AC) adv. adverbum,
aardk. aardkundige A.C.V.V. Afrikaanse adverbiaal; adverbiale;
Aardr. Aardrykskunde (in Christelike advies; adviseur;
onbruik; vandag word Vrouevereniging (vandag advokaat
aardrykskunde deur geskryf as ACVV) ad val. ad valorum
aardr. aangedui) A.D. Anno Domini (in die (volgens waarde)
aardr. aardrykskundige jaar van ons Here; vandag advt. advertensie
A.A.U.B antwoord geskryf as AD) advv. advokate
asseblief (in onbruik; a.d. ante diem (voor die aet. aetatis (v.d.
gebruik vandag a.asb.) dag); a dato v. d. ouderdom)
A/B afleweringsbrief (in dagtekening af afb. afbeelding
onbruik; gebruik AB) ad fin. ad finem (tot aan afd. afdeling
A.B. Afrikaner- die end) afk. afkorting
Broederbond (in onbruik; ad inf. ad infinitum (tot afl. aflewering
gebruik AB) die oneindige) Afr. Afrikaans; Afrikaner
A.B. Algemeen Beskaaf (in ad init. ad initium (aan die afs. afsender
onbruik; vir Algemeen- begin) A.G. adjudant-generaal (in
beskaaf(de) gebruik AB) adj. adjektief onbruik; adjt.-genl.)

41 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]

agb. agbare A.S.K. Algemene skryf eg. vir
a.i. ad interim (vir die Sendingkommisie (in eersgenoemde en e.g. vir
teenwoordige) onbruik; gebruik ASK) exempli gratia)
Akad. Akademie (ook ass. assuransie (slegs vir eint. eintlik(e)
akad.) assessor en assosiaat; e.k. eerskomende (in
akk. akkusatief vir assuransie, gebruik onbruik; skryf ek.)
aks. akseptasie; assur.) E.K. eerste kwartier (in
aksepteer asst. assistent onbruik; skryf EK)
al. alinea (reël), alias asste. assistente (vir Ekon. Ekonomie (in onbruik;
(anders) vroulike assistent in skryf ekon.)
ald. aldaar onbruik weens ekon. ekonomies(e)
Alg. Algebra (in onbruik; taalpolitiek, maar wel vir Eks. Eksellensie
gebruik alg.) meervoudsvorm eks. eksemplaar
alg. algemeen; toelaatbaar) ekv. enkelvoud
algebraïes(e) Astr. Astronomie (in e.l. elektriese lig
Am. Amerika(ans) (vandag onbruik; gebruik astron.) elektr. elektrisiteit;
die afkorting vir Amos; A.T.G. Afrikaanse elektries(e)
gebruik Amer.) Taalgenootskap (in Em. Eminensie
amp. ampère (eenheid by onbruik; gebruik ATG) em. emeritus
elektriese A.T.K.V. Afrikaanse Taal- e.m.a. en meer andere (in
stroomsterkte) (of en Kultuurvereniging (in onbruik)
gebruik A) onbruik; gebruik ATKV) Eng. Engels(e); Engeland
Angl. Anglisisme (ook angl.) atm. atmosfeer enkl. enklities(e) (in
anon. anoniem(e); A.T.V. Afrikaanse onbruik)
anonimus Taalvereniging (in onbruik; ens. ensovoorts
anorg. anorganies(e) gebruik ATV) e.o. ex officio
A.N.S. Afrikaans-Nasionale a.u.b. as u blief (in onbruik; (ampshalwe)
Studentebond gebruik asb.) ere-sektr. ere-
antw. antwoord Aug. Augustus sektretaris
antw. bet. antwoord avdps. avoirdupois (in esk. eskader, eskadron
betaal onbruik; gebruik avdp.) e.s.m. en so meer
A.N.V. Algemeen a.w. aangehaalde werk etc. et cetera
Nederlands Verbond (in C (ensovoorts)
onbruik; ANV) c. (ook ca.) circa Etnol. Etnologie (in onbruik;
app. appellant (ongeveer, omstreeks) skryf etnol.)
appl. applikant; applous E etnol. etnologies(e)
Apr. April e.a. en ander euf. eufemisme;
Arab. Arabies(e) e.d. en dergelike eufemisties(e)
Arb. Arbeider (lid van ed. edisie ev. eersvolgende;
party) Ed. Edele eventueel, elektron-volt
Arm. Armeens(e) Ed.Agb. Edelagbare Ev. Evangelie
art. artikel; artillerie (ook Ed.Gestr. Edelgestrenge e.v. en volgende
a.) e.d.m. en dergelike (dies) E.V.K.
As. Angel-Saksies(e) meer Elektrisiteitsvoorsienings
a.s. aanstaande Edms. Eiendoms kommissie (in onbruik;
A.S.B. Afrikaanse eerw. eerwaarde skryf ESKOM)
Studentebond (in onbruik; Ef. Efese (Efesiërs) Ex. Eksodus
gebruik ASB) e.g.n. eersgenoemde; ex off. ex officio
asb. asseblief exempli gratia (ampshalwe)
(byvoorbeeld) (in onbruik; F
42 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]
F. Fahrenheit
(termometer)
f. forte (sterk)
F.A.K. Federasie van
Afrikaanse
Kultuurverenigings (in
onbruik; skryf FAK)
fakt. faktuur
Febr. Februarie
fec. fecit (gemaak)
ff. fortissimo (baie
sterk/hard)
fig. figuur; figuurlik(e)
fl. floryn (Hollandse
gulden)
fol. folio
Fonet. Fonetiek (in
onbruik; skryf fonet.)
fonet. foneties(e)
Fonol. Fonologie (in
onbruik; skryf fonol.)
fonol. fonologies(e)
fot. foto, fotografiese
(vir fotografie skryf
fotogr.)
fr. frank
Fr. Frans(e); Frankryk
Fri. Fries(e)
Frk. Frankies(e)
fut. futurum
J U
j. jaar
J. Jodium (in onbruik;
skryf die skeikundige
simbool I)
Jak. Jakobus
Jan. Januarie
Jap. Japan, Japans(e);
Japannees, Japannese
Jav. Java; Javaanse
J.C. Jesus Christus (ook
JC)
Jer. Jeremia
Jes. Jesaja
jg. jaargang
jhr. jonkheer
jl. jongslede
Joh. Johannes
Jos. Josua
jr. junior (jongere)
43 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]
J.S. Junior-Sertifikaat
(ook JS)
jt. jaart
Jul. Julie
Jun. Junie
Q (vandag is dit die
q.a. quod attestor (wat
ek getuig)
q.e. quod est(wat
beteken)
q.e.d. quod erat
demonstrandum (wat
bewys moes word)
q.e.f. quad erat
faciendum (wat gedoen
moes word)
q.l. quantum libet (soveel
as mens belief)
q.p., q.pl., quantum placet
(soveel as wat mens wil;
versover mens wil)
q.q. qualitate qua (in
hoedanigheid van,
ampshalwe)
q.s. quantum satis of
sufficit (soveel as
genoeg is)
q.v. quod vide (waarna u
verwys word); quantum
vis (soveel as u wil)
u. uur in verbindinge soos
m.p.u.
U dw. dnr. U dienswillige
dienaar
U Ed. U Edele
u.i. ut infra (soos onder)
uitbr. uitbreiding
uitdr. uitdrukking
U.K. Universiteit van
Kaapstad; Uitvoerende
Komitee (in onbruik; skryf
as UK)
U.K.O.V.S
Universiteitskollege van
die Oranje-Vrystaat (in
onbruik; skryf as UKOVS)
ult. ultimo (laaste)
UNESCO United Nations
Educational, Scientific and
Cultural Organisation (ook
Unesco)
univ. universiteit
U.N.O United Nations
Organisation, nl. V.V.O.
Verenigde Nasies; VN)
U.P. Universiteit van
Pretoria; Unie-Parlement
(in onbruik; skryf as UP)
U.R. Uitvoerende Raad;
Unie-Regering (in onbruik;
skryf as UR)
U.S. Universiteit van
Stellenbosch (in onbruik;
skryf as US)
u.s. ut supra (soos bo)
U.S.S.R. Unie van die
Sosialistiese
Sowjetrepublieke (in
onbruik; skryf as USSR)
U.V.M. Unie-
Verdedigingsmag
(histories; skryf as UVM)
U.W. Universiteit v. d.
Witwatersrand (in
onbruik; skryf as UW)
S
‘’’stop.’’’ -Stop
W
W. Wes
w. woord; watt; wys
(woord = wd. ; watt = W)
waarsk. waarskynlik
wdb. woordeboek
wed. weduwee
WelEd. Weledele (in
onbruik; skryf as W.Ed.)
WelEd. Gestr.
WelEdelgestrenge (in
onbruik)
WelEerw. Weleerwaarde
(in onbruik; skryf as
W.Eerw.)
wetb. wetboek
w.g. was geteken
W.Germ. Wes-Germaans
wh. watt-uur (in onbruik;
skryf wattuur as Wh)
W.I. Wes-Indië; Wes-
Indies (in onbruik; skryf
as WI)
Wisk. Wiskunde (in onbruik;
skryf wiskunde en
wiskundig as wisk.)
wisk. wiskundig
W.L. westerlengte (in
onbruik; skryf as WL)
wnd. waarnemend W.P. Westelike Provinsie
W.Nfr. Wes- (in onbruik; skryf as WP)
Nederfrankies (in onbruik; W.Vl. Wes-Vlaams(e)
skryf as W.NFrk) ww. werkwoord
W.N.W. wes-noordwes (in Wysb. Wysbegeerte (in
onbruik; skryf onbruik; skryf
wesnoordwes as WNW) wysbegeerte as wysb.)
wo. waaronder
Wo. Woensdag

BRONNE VIR DIE SAAMSTEL VAN HIERDIE DOKUMENT:

• WIKIPEDIA
• TAALBOEK 101
• PLATINUM AFRIKAANS GRAAD 8 – 12
• AFRIKAANS MAKLIK GEMAAK GRAAD 8 – 12
• PIEKFYN AFRIKAANS HUISTAAL GRAAD 11-12

44 © Noted Summaries [Graad 8 tot 12 Afrikaans Huistaal Taalgids]