1. Wiedza o gatunkach dziennikarskich – komu i do czego potrzebna?

Każda działalność odwołuje się do jakichś wzorców, które są ramami naszego

porozumienia ( akceptacja lub kontestacja wzorca). Łatwiej jest dostosować się do
pewnych ram, zajmuje to mniej czasu, jest bezpieczne.

Gatunki to "ramy" komunikowania się, związane z sytuacją komunikacyjną.

Świadomość gatunkowa - wpływa na sytuację komunikacyjną. Właściwa kwalifikacja

gatunkowa przekazu daje:
- nadawcy - konwencję do wykorzystania w konkretnej sytuacji ( użyteczną, bo
rozpoznawalną)
- odbiorcy - poczucie bezpieczeństwa poznawczego, pozwala odwołać się do
określonych konwencji gatunkowych i dzięki temu poprawnie odebrać ( np. w
reportażu odczytywanie faktów dosłownie, a w noweli czy legendzie w sposób
umówny)

Genologia dziennikarska - nauka o gatunkach dziennikarskich; dział wiedzy o

dziennikarstwie.

2. „Pakt faktograficzny” – uwarunkowania i zasady.

Pakt faktograficzny – określenie Zbigniewa Bauera. To swoista, niepisana umowa

między nadawcą medialnym, a odbiorcą, związana z komunikowaniem się za pośrednictwem
medium masowego.

3. Realia nowych mediów a „pakt faktograficzny” – wpływ cyfryzacji (symulakryczność).

W realiach nowych mediów ( tzw. zdigitalizowanych), pakt faktograficzny ulega

modyfikacji, a nawet zawieszeniu:
- mogą one tworzyć obrazy świata, którego nie ma (cyfrowy montaż obrazu i dźwięku,
programy do modyfikacji)
- efektem jest symulacja świata (symulakry rzeczywistości, symulakryczność
konkretu)

4. Konteksty współczesnego rozwoju mediów a konwencje gatunkowe: homogenizacja,

konwergencja.

Homogenizacja funkcji (infotaiment – jego składowe to : emocjonalizacja i personalizacja).

Bulwarystyka – połączenie publicystyki z miałkimi tematami. Edutainment – nauka +
rozrywka.

Konwergencja mediów – postępujące powiązanie i przenikanie się sieci telekomunikacyjnych,

audiowizualnych i informatycznych. (Programy tv w internecie; upodabnianie się oferty
nadawców publicznych i komercyjnych.

5. Konteksty współczesnego rozwoju mediów a konwencje gatunkowe: hipertekstowość,

polimedialność.

Hipertekstowość – tekst złożony z modułów.

Polimedialność – wpływ internetu na inne media → oprócz artykułu dziennikarz robi inne
rzeczy, np. zdjęcia, tweety, wpisy na facebooku; tekst traci na wartości (główny).
 6. Konteksty współczesnego rozwoju mediów a konwencje gatunkowe: interaktywność i
dziennikarstwo obywatelskie.

Dziennikarstwo obywatelskie – plusy:

- działanie dla interesu społecznego
- szybkość przekazu informacji
- niezależność, nie uleganie wpływom
- każdy ma możliwość komentarza/wypowiedzi
- ułatwia dostęp do informacji

Minusy:
- Nie jest profesjonalne
- Brak umiejętności wywiązywania się z zadań informacyjnych
- Amatorskość (brak wkladu finansowego)
- Niedbały, często błędny język
- Brak mozliwości sprawdzenia prawdziwości informacji
- Anonimowość

7. Konteksty współczesnych przemian kulturowych a konwencje gatunkowe: kult zabawy,

formatowanie radia, formaty telewizyjne.

Formatowanie radia – wybrana grupa docelowa

Kult zabawy – wszystko ma być rozrywką
Formatowanie telewizji - talent show, teleturniej, reality show, serial. Format
telewizyjny służy przede wszystkim rozrywce

8. Konteksty współczesnych przemian kulturowych a konwencje gatunkowe: voyeuryzm,

teatralizacja, widowiskowość.

Voyeuryzm – podglądanie – upublicznianie prywatności

Teatralizacja – rytualizacja zachowań publicznych
Widowiskowość – jako odpowiedź na kult zabawy

9. Mediatyzacja rzeczywistości a gatunki dziennikarskie.

Mediatyzacja – zapośredniczenie rzeczywistości przez medialny

Cztery wymiary mediatyzacji ( W. Schulz):
- poszerzanie możliwości komunikacyjnych
- tworzenie światów wirtualnych ( eskapizm - ucieczka od rzeczywistości)
- kreowanie wspólnoty doświadczeń
- dopasowywanie się różnych grup społecznych do logiki działania mediów

10. Czynniki wpływające na pojawianie się/popularyzowanie się gatunku: moda, ideologia,

sytuacja społeczno-ekonomiczna, rozwój technologiczny.

Rozwój masowych środków przekazu spowodował poszerzenie pola genologii.

Czynniki decydujące o pojawieniu się nowego gatunku lub jego popularności :

- Moda – np. popularność felietonu w prasie przełomu XX/XXI w. - dyskontowanie

popularności artystów i polityków. Pojawienie się w Polskiej TV talk show.
- Ideologia – np. film propagandowy w Trzeciej Rzeszy – Leni Riefenstahl reżyserką głoszącą
chwałę Hitlera (wtf?) i faszyzmu („Tryumf woli”); reportaż produkcyjny w okresie
socrealizmu (lata 1949-1956).

- Sytuacja społeczno – ekonomiczna – np., zmiana ustroju w Polsce po 1989r, następnie

wynikająca z tego zmiana na rynku pracy – nowe formy użytkowe → CV, LIST
MOTYWACYJNY. Komercjalizacja mediów.

- Rozwój technologiczny – np. czat, forum internetowe, sms, e-mail, blog, SMS, MMS, tweet,
wpis na facebooku. Wszystkie formy dotyczące powstawania nowych mediów jak internet, w
odpowiedzi na rozwój technologiczny.

11. Gatunek jako kategoria kulturowa, poznawcza i komunikacyjna.

Gatunek to zbiór tekstów, które ten wzorzec realizują, jest to także model.
Gatunek jako wzorzec był abstrakcyjny.
W komunikacji społecznej mamy zbiór wypowiedzi, tekstów, które mogą być:
- wiernymi realizacjami schematu
- reprezentacjami, jeśli reguły wzorca realizują wybiórczo
- okazami, czyli tekstami indywidualnymi, które zawierają jakieś sygnały gatunkowe, a są
niepowtarzalne (esej, felieton, komentarz)

12. Gatunek jako model a gatunek jako realizacje: wierna realizacja, reprezentacja, okaz.

Gatunek jako model to byt abstrakcyjny. W praktyce, w komunikacji społecznej mamy zbiór
wypowiedzi/tekstów, które mogą być: - wiernymi realizacjami schematu zawartego w modelu
- reprezentacjami – gdy reguły modelu realizują wybiórczo - okazami – teksty indywidualne,
które zawierają jakieś sygnały gatunkowe, a jednocześnie są niepowtarzalne

13. Pojęcie wzorca gatunkowego i jego cztery aspekty: strukturalny, pragmatyczny, poznawczy,
stylistyczny.

Strukturalny : kształt ramy tekstowej, szczególnie, jeśli jest utrwalona (początek i koniec
tekstu); w radiu jingle, powitanie, pozegnanie, w TV czolowka, napisy koncowe
- zasady wewnętrznego podziału wypowiedzi (segmentacja) → zasada odwróconej piramidy
- kolejność części i relacje między nimi (dominanta kompozycyjna, ciąg przyczynowo –
skutkowy)
- typ kompozycji (otwarta – znak zapytania, wielokropek) (zamknięta – wątek wyczerpany,
zakończony kropką).

Pragmatyczny – zależność komunikacyjna

Obraz nadawcy i odbiorcy oraz relacji między nimi, jaki wyłania się z tekstu
- możliwa do odczytania intencja, cel wypowiedzi nadawcy wobec odbiorcy
- kontekst życiowy, czyli podstawowe przeznaczenie gatunku (typowe zastosowanie)

Poznawczy
- tematyka i sposób jej przedstawienia (zakres tematyczny)
- perspektywa i punkt widzenia
- wartościowanie
- hierarchizacja składników świata

Stylistyczny
- Językowe ujęcie przekazu
 14. Trzy warianty wzorca gatunkowego: kanoniczny, alternacyjny, adaptacyjny.

- Kanoniczny : klasyczny, przewidywalny

- Alternacyjny : odmienny wariant, gatunek się zmienia, służy odświeżeniu gatunku,
poszerzeniu granic
- Adaptacyjny – pomieszanie gatunków

15. Pojęcia megagatunku, hybrydy gatunkowej i kolekcji gatunków.

Megagatunek – połączenie wielu, skrajnie różnych gatunków (poranek w radiu, fakty,

teleekspres) – jedno studio, prowadzący, jingiel

Hybryda gatunkowa – realizacje, które łączą w sobie dwa gatunki, np. felieton - komentarz,
reportaż – wywiad

Kolekcja gatunków – Kilka tekstów łączy jeden temat, teksty są od siebie oddzielone,
niezależne, ale dotyczą jednego tematu, np. informacja, sylwetka

Hierarchia : Rodzaj → gatunek → odmiana gatunkowa.

16. Właściwości gatunków informacyjnych a właściwości gatunków publicystycznych.

Gat. informacyjne:
- news
- funkcja powiadamiania
- poszerzenie wiedzy o świecie
- „obiektywizm”
- przedmiotowość
- neutralność języka

Gat. publicystyczne:
- views (pkt. Widzenia)
- funkcja objaśnienia
- pogłębienie wiedzy o świecie
- subiektywizm
- podmiotowość
- nacechowanie językowe

17. Pojęcie agenda setting – rola zjawiska w odniesieniu do gatunków informacyjnych.

Agenda Setting - „Porządek dnia/ porządek rzeczy” - hierarchia ważności przekazów

medialnych, ustalana przez dziennikarzy selekcjonerów (GATEKEEPERS), znajdująca
odzwierciedlenie w kolejności prezentacji informacji i w codziennych serwisach
informacyjnych.

18. Infotainment – pojęcie i skutki dla zwartości mediów informacyjnych.

Infotainment jest to niepokojące oblicze homogenizacji funkcji mediów. Jest to

emocjonalizacja przekazu, przerost formy nad treścią, gra słów (np.Teleexpress), tzw.
michałki (soft news), tabloidy (Fakt) i radio (VOX FM).

Formuła, wg której prowadzone są serwisy inf, głównie mediów elektr.

Zakłada połączenie elementów informacyjnych, merytorycznych (information) i
rorywkowych.
To wynik rywalizacji o widza, słuchacza, czytelnika, poprzez ciągłe, atrakcyjne oferty.

Skutki:
Początkowo odbierane pozytywnie, ponieważ było to przyjemniejsze w odbiorze,
informacje były lepiej i szybciej przyswajane, jednak z czasem zauważono, że odbiorca
informacji z obywatela, stał się klientem.
Przeniknięcie tej formy przekazu do serwisów informacyjnych z czasem
„zmiejszyło ich powagę”. Zamiast poważnych tematów zaczęto zajmować się
celebryckimi wybrykami.
Wysoka kultura została uznana za zbyt elitarną i straciła swoje miejsce w prime
timie.
Odbiorca jest traktowany jako niezbyt inteligentny, ma ograniczone możliwości
koncentracji. (Ciemny lud to kupi).

19. Proces powstawania newsa: zdarzenie, wydarzenie, ważne wydarzenie, news.

Powstaje jako finalny produkt złożonego procesu:

- zdarzenie (happening) – punkt wyjściowy procesu, powstaje wśród zwykłych, codziennych
czynności, o których nie informują media.
- Wydarzenie (event) – fakt, który łamie codzienny bieg zdarzeń i powoduje, że niektóre z nich
rosną do rangi wydarzeń
- ważne wydarzenie ( newsworthy event) – pojawiają się dziennikarze, ustalają co i jak się
stało, po czym opisują dane wydarzenie
- Zaczyna się proces zbierania informacji i obróbka (przetwarzanie) materiału
informacyjnego, w tej fazie dużo zależy od profesjonalizmu i obiektywizmu nie tylko
dziennikarza, ale też jego redakcji.
News – zauważone przez dziennikarzy WAŻNE wydarzenie, wyjątkowe na tle codziennych
zdarzeń, przenika do mediów (zostaje upublicznione). Świadkami newsa stają się nie tylko
uczestnicy, ale i odbiorcy.
! WRAZ Z KOLEJNYMI ETAPAMI POWSTAWANIA NEWSA ROŚNIE POŚCIG
ZA INFORMACJAMI, RYWALIZACJA – EFEKT „DZIENNIKARSTWA STADNEGO”. !

20. Rodzaje newsów: hard news, continuing news, breaking news, „people” news, soft news.

Hard news (ważne wiadomości) – wiadomości o zdarzeniach dot. Instytucji lub kwestii
publicznych (oficjalne wizyty, posiedzenia rządów) mających realny wpływ na życie społeczne.
- Continuing news (kontynuacyjne wiadomości) – informacje rozwijające tematy poruszane w
przeszłości wielokrotnie, często w dłuższym okresie (wojny, rozwód, organizacje
międzynarodowe) Moga mieć postać wzmianki, notatki.

- Spot/Breaking news – wiadomości nagłe I niespodziewane, przerywające wcześniej ustalony

porządek serwisu (zamachy terrorystyczne, przełomy w konfliktach zbrojnych). Mają często
charakter HARD NEWS.

“People” news – poświęcona zwykłemu człowiekowi, ich dramatycznym, życiowym

sytuacjom, I przypadkom. (cięzkie choroby etc.)
Soft news – informacje “lżejsze”, mające charakter:
- quasi – plotkarski (anegdoty ze świata show-biz I sportu, kulisy polityki)
- popularnonaukowy
- intrygujące historie z życia (hobby, ciekawi ludzie)
- zoologiczny (wystawy zwierząt, narodziny w zoo)

Soft news - tzw. Michałki w TV, przykład infotainment

21. Gatekeeping i jego kryteria.

Z ang „obrona bramki medialnej” przez metaforyczne określenie filtrowania. (akceptowania

jednych, odrzucania drugich) docierających do mediów relacji i materiałów.

Kryteria:

- Aktualna – zdarzenie właśnie się zakończyło/ciągle trwa

- Znacząca – wydarzenie wyróżnia się pod względem skali, wagi, wielkości lub
natężenia(zbrodnia>kradzież)

- jednoznaczna – charakter zdarzenia, ani okoliczności jego zajścia nie budzą żadnych
wątpliwości i dadzą się opisać jasno i zrozumiale

- bliska odbiorcy – miejsce zdarzenia jest znane odbiorcy lub jest mu bliskie kulturowo

- istotna(ważna) – zdarzenie ma lub może mieć wpływ na życie lub warunki życia odbiorców
(np. ustawa podatkowa)

- negatywna – zdarzenie narusza ustalony porządek, przeczy potocznemu rozumieniu

moralności, wiąże się z agresją, dewiacją, ofiarami i szkodami (GOOD NEWS IS A BAD
NEWS)

- zgoda z oczekiwaniami – opis zdarzenia odpowiada wyobrażeniom i przekonaniom odbiorcy

o tym, co, jak i komu może się zdarzyć (DECYDUJĄCA ROLA STEREOTYPÓW I
UPRZEDZEŃ)

- Przewidywana – zdarzenie zostało wcześniej zaplanowane i zapowiedziane lub wynika z

rozwoju sytuacji (np. upadek rządu)

22. Zasady addytywności i komplementarności w gatekeepingu.

Addywność – im więcej zasad gatekeepingu spełni wiadomość, tym wyżej znajdzie się w
serwisie (kumulowanie)
Komplementarność – im mniej kryteriów spełnia, tym silniej muszą być spełniane te, które
reprezentuje (rekompensowanie).

23. Podział gatunków na dziennikarskie i niedziennikarskie (typologia)

Gatunki dziennikarskie: informacyjne, publicystyczne i pograniczne

INFORMACYJNE
- sygnał/flesz - dosłownie dwa słowa, maksymalna kondensacja treści
- wzmianka
-notatka
-wiadomość prasowa/dziennikarska
- depesza agencyjna
- sprawozdanie/relacja/korespondencja
- przegląd prasy
- kronika wydarzeń/kalendarium
- artykuł informacyjny
- infografia
- infografika

PUBLICYSTYCZNE:
- komentarz/editorial (wstępniak) - aktualność wydarzeń, komentarz może oprócz
dziennikarza napisać np. ekspert
- recenzja
- artykuł publicystyczny
- felieton
- esej

POGRANICZNE/MIESZANE:
- wywiad ( mieszanie się informacji z publicystyką)
- reportaż
- sylwetka
- zapowiedź/zajawka ( mieszanie się informacji z reklamą)

Gatunki niedziennikarskie: list (od/do redakcji, otwarty, gończy), ogłoszenie

(prywatne, sprostowanie), reklama, nekrolog, horoskop, komiks, odcinek powieści,
słuchowisko, teatr radiowy, teleturniej, serial, seria (sitcom), teledysk/videoklip,
reality show, talent show, fiction-genre

24. Gatunki pograniczne – które i dlaczego?

Gat. mieszane: wywiad, reportaż i sylwetka (te 3 to pogranicze informacji i

publicystyki), zapowiedź/zajawka (mieszanie info z reklamą)

25. Nowe formy radiowe – phone-in i phone-out.

Audycja phone-in – słuchacze dzwonią do radia

Phone-out – radio dzwoni do swoich słuchaczy

26. Nowe formy radiowe – morning show i lista przebojów.

27. Feature w radiu (omówienie na zanalizowanym samodzielnie przykładzie).

Zupełnie inna forma niż w prasie – np. Niebieski Płaszczyk – Katarzyna Michalak

28. Dziennikarskie gatunki telewizyjne – magazyn wiadomości i program publicystyczny.

Magazyn wiadomości to przykład megagatunku, pomimo różnorodności odbieramy go
jako całość, ponieważ ma wyraźni początek (intro) i koniec (napisy, bla bla bla). W
wyjątkowych okolicznościach (np. smoleńsk <pamiętamy [*]>) jest to kolekacja
gatunków.

Magazyn wiadomości – relacja, kalendarium, korespondencja, przegląd prasy, komentarz.

Spaja to jeden prowadzący o stałej porze i w stałym m-scu.

Program publicystyczny – aktualne wydarzenia, goście, dziennikarz → moderator

29. Dziennikarskie gatunki telewizyjne – telenowela dokumentalna i talk show.

Telenowela dokumentalna – unikalna forma telewizyjna, np. Adopcje, Kochaj mnie,

Szpital Dzieciątka Jezus. Cechy - cykliczność, ciągłość, stałość w ramówce
Talk show – konfrontacyjny/zwierzeniowy/konfesyjny/rozrywkowy/”one-man-show”

30. „Szkielet” z pytań w gatunkach informacyjnych.

6 podstawowych pytań: kto co gdzie kiedy jak i dlaczego

dodatkowe: co z tego wynikło, skąd to wiadomo

31. Konstrukcja informacji: trzy części składowe (nagłówek, lid, korpus - porządek, postać,
przeznaczenie).

Nagłówek – w jego skład mogą wchodzić 3 elementy : tytuł właściwy, nadtytuł, podtytuł; w
praktyce : jednoelementowy lub dwuelementowy (nadtytuł + tytuł właściwy)
Nadtytuł jest informacyjny, konkretny.
Tytuł właściwy – intrygujący, niepełny.

Nagłówek jest inicjalnym składnikiem ramy tekstowej o 3 podstawowych funkcjach :

1. Nazywa tekst
2. Przedstawia jego treść
3. Oddziałuje na odbiorcę

Lid – 2-3 zdania wprowadzające, intrygujące. Mają za zadanie zachęcać do dalszego czytania
tekstu, informują, o czym dany tekst będzie. Może to być także najbardziej przyciągający
uwagę fragment tekstu.

Body – korpus – rozwija to, co zapowiada lid. Podstawowa część tekstu – jedno, lub
wieloakapitowa.

32. Gry tytułów z czytelnikiem (znajomość typów i umiejętność zastosowania w analizie

przykładów).

1) gra tytułu z tekstem (kontrastowe zestawienie)

2) gra tytułu z czytelnikiem:
- formą graficzną
- formą foniczną (aliteracja – kolejne słowa na tą samą literę; rymy; homonimia)
- formą składniową
- gry leksykalne, neologizmy, metafory, słownictwo potoczne
- gry stylizacyjne i aluzyjne (stylizacja na slogan polityczny, na dialog, na ogłoszenie,
aluzje do znanych powiedzeń)
 33. Typy lidów i ich przeznaczenie.

- streszczający (podstawowa odmiana, zawiera info w pigułce o zdarzeniu, nie wnika

w szczegóły, na to odpowiada korpus)
- hasłowy (jednozdaniowy/postać równoważnika zdania, przypomina flesz/sygnał)
- prognozujący (zapowiada jakieś wydarzenie lub przewiduje skutki przedstawianych
faktów)
- udramatyzowany (budujący napięcie, eksponujący zdarzenia gwałtowne i
niespodziewane)
- mieszany (połączenie leadu streszczającego lub innego i zacytowanej wypowiedzi
uczestnika lub parafrazy tej wypowiedzi; pojawiają się tu wyrazy lub całe wypowiedzi
wartościujące)
- anegdotyczny (zawiera anegdotę, której puenta jest wstępem do tekstu)
- lead-cytat (wypowiedź z dopełnieniem kto powiedział i czasem w jakich
okolicznościach)
- opisowy (zaczyna się obrazowymi szczegółami, wprowadzającymi w klimat
wydarzenia)
- komentujący (zawiera oceny wyrażone za pomocą wartościujących określeń)

34. Budowa korpusu w gatunkach dziennikarskich: odwrócona piramida i układ blokowy.

Odwrócona piramida – to co ważne jest na początku, stopniowa dodawane są mniej

ważne szczegóły
Układ blokowy – korpus kilkuelementowy o równoważnej wartości

35. Odmiany akapitów w korpusie: opisowy, argumentujący, rozwijający.

Akapity w tekstach dziennikarskich mają zazwyczaj trojaki charakter: opisowy

(dominuje przedmiot opisu), argumentujący (pierwsze zdanie jest tezą, kolejne
przeprowadzeniem dowodu, a ostatnie wnioskiem lub puentą → komentarz lub
recenzja), rozwijający (każde zdanie wynika z poprzedniego → najczęstsze w tekstach
informacyjnych)

36. Gatunki informacyjne: sygnał, wzmianka, notatka.

Wzmianka – tytuł właściwy, 1 akapit, (kto, co, jak, gdzie, kiedy?)

Lidem jest początek zdania pisany pogrubioną czcionką.

Notatka – tytuł właściwy, 2-4 akapity, więcej szczegółów niż w zmiance.

Sygnał – krótka, jednozdaniowa informacja n.t. bieżących informacji.

Sygnał/flesz – pasek info w tv; zapowiedź info na stronach internetowych; odpowiada

na pytanie: kto, co, gdzie; zawiera liczby)
Wzmianka – 1 akapit; może być autonomiczna lub seryjna; kto, co gdzie, kiedy?
Notatka – rozbudowana wzmianka, uszczegółowiona, ma więcej akapitów

37. Gatunki informacyjne: wiadomość dziennikarska.

Nadtytuł, tytuł właściwy, więcej niż 4 akapity. (kto, co, jak, gdzie, kiedy, dlaczego).
Kompletna, pełna informacja.
Gatunek informacyjny najbardziej złożony; pełna informacja po przeczytaniu której
mamy pełny obraz zdarzenia; odpowiada na 8 pytań: kto, co gdzie, kiedy, jak,
dlaczego, gdzie, skąd wiadomo, z jakim skutkiem
 38. Gatunki informacyjne: depesza agencyjna, artykuł informacyjny, sprawozdanie, przegląd
prasy, kronika wydarzeń.

Depesza – związana z wiadomością, szablonowa, język profesjonalny, np. PAP i

Reuters
Sprawozdanie – opisywanie po wydarzeniu, można wykorzystać inwersję czasową
Przegląd prasy – może być subiektywny, ktoś ocenia to co pojawiło się w prasie
danego dnia, co warto przeczytać a co nie itd.
Kronika wydarzeń – kalendarium, tego i tego dnia tego roku dokładnie ileś tam lat
temu coś było, przypomnijmy sobie to wiekopomne wydarzenie xD

39. Reportaż – definicja i role reportera.

Nazwa „reportaż” pochodzi od łacińskiego słowa „reporto” → „odnoszę”; ”donoszę”.

„Odnoszę, donoszę” :
- do świadomości ludzi
- obraz wydarzen, w którymi się zetknąłem
- oddaję ich przebieg i sens

Reporter → pracownik redakcji, który zbiera aktualne informacje w temacie.

(SPRAWOZDAWCA)
Autor reportaży prasowych, radiowych, telewizyjnych, publikowanych także i internecie,
nazywany także reportażystą.

ROLE REPORTERA:
- Bezpośredni obserwator
- Uczestnik wydarzeń (jako dziennikarz lub „postać wcielona”)
- Słuchacz
- Rekonstruktor

40. Reportaż użytkowy i reportaż artystyczny.

Użytkowy – związany z codzienną dziennikarską prasą, skupiona na pojedynczej sytuacji,

problemie, wydarzeniu, osobie, środowisku (krótkie formy: prasa, radio, tv, internet)
* Feature – szkic skupiony na podstawowych faktach, chronologia, sensacyjność

Artystyczny – dłuższe reportaże w radiu, dokumenty w tv

„Wielki” reportaż, metafora, symbolika, plastyczność, najważniejszy sposób przedstawienia
tematu, w internecie nowe wcielenie → blog, fotoblog

41. Dziennikarskie cechy reportażu.

- Autentyczność wydarzeń, bohaterów, miejsc, język

- Ułożenie faktów na zasadzie związków zdarzeniowych
- Weryfikowalność „twardych faktów”
- Relacja bezpośrednia – osoba zaświadcza sobą to, co prezentuje
- Asertoryczność – sygnały asercji świadczące o dążeniu do rzetelnego prezentowania faktów i
przekonania odbiorów o ich prawdziwości

42. Sygnały asercji w reportażu.

 Asertoryczność – Reporter aspiruje do tego, aby jego wypowiedź była odbierana jako wyraz
tego, co naprawdę sądzi
- odpowiedzialność karna za nierzetelne prezentowanie treści

43. Feature w prasie.

Od kilkunastu lat, w związku z rozwojem nowego języka mediów elektr, w prasie widać
dominację „sprawozdania reportażowego” - formy pośredniej między sprawozdaniem, a
reportażem.
Jest to feature, znany w USA od lat 40. w Europie od lat 60. (z ang. coś atrakcyjnego)

To forma prostsza w prasie od reportażu (w radiu przeciwnie – artystyczne opracowanie

dłuższego materiału).
W PRASIE:
- zdarzenia przedstawione chronologicznie
- krótkie opisy sytuacji
- reporter jest głównie sprawozdawcą, ale wypełnia przedstawione zdarzenia własnymi
spostrzeżeniami
- czytelnik pobieżnie zorientowany w wydarzeniach

44. Gatunki pograniczne: zajawka (zapowiedź). Przeznaczenie, typy (autonomiczna i

nieautonomiczna), formuła odsyłająca i jej modyfikacje.

Pełni funkcję wstępnej i streszczającej informacji, ale też jest reklamą, skupia na sobie
uwagę, a następnie zachęca do odebrania tekstu stowarzyszonego informuje więc o
zawartości gazety
Przyznaje się jej status ważnej ze względu na: usytuowanie (strona, pasmo ramówki),
kondensacja znaczenia (krótka, ekonomiczna forma), informacja i reklama.
W dzisiejszych czasach ma przyciągnąć uwagę odbiorcy.
2 typy: autonomiczna – nie adaptuje żadnego gatunku dziennikarskiego;
nieautonomiczna – korzysta z innych gatunków dziennikarskich

45. Sylwetka: odniesienie do biogramu i życiorysu, podział ze względu na osobę.

Sylwetka – biogram: to krótka sylwetka, nawiązująca do schematu i stylu

encyklopedycznego biogramu, rozmiarami przypomina wzmiankę lub notatkę

46. Sylwetka wspomnienie: jej odmiany i przeznaczenie.

Sylwetka – wspomnienie

Wspomnienie zmarłego jest gatunkiem użytkowym, to obraz osoby, którą się znało.
W dziennikarskiej sylwetce wspomnieniowej autor nie musiał znać osobiście
wspomnianej osoby.
Ma ona dwa warianty:

1. Wypowiedź informująca o śmierci – struktura notatki lub wiadomości, zawiera w korpusie

akapity nawiązujące do konwencji życiorysu lub biogramu.
Informuje o wydarzeniu (1 akapit), kolejne akapity to informacje o życiu zmarłej osoby, jej
osiągnięcia, nawiązują do biogramu.

2. Wypowiedź w rocznicę śmierci – może sąsiadować z nekrologami, ma dwusegmentową

formę o stałej postaci.
Tytuł – nazwa gatunkowa (wspomnienie) oraz imię i nazwisko, data śmierci.
Korpus z kilku akapitów,z których 1wszy zawiera motywację wspomnienia.

47. Sylwetka anons, o kształcie notatki i o kształcie wiadomości, jako składnik tekstu
informacyjnego, biogram.
Sylwetka – anons – krótkie wypowiedzi, przedstawiające określoną osobę (np. piosenkarza, aktora,
sportowca) i jednocześnie zachęcające do odbioru innego przekazu związanego z tą osobą.
Struktura nawiązuje do zapowiedzi, pojawia się formuła odsyłająca. Intencja perswazyjna. Zakres
stylistyczny b. wysoki.

Sylwetka – wiadomość – Najważniejszą częścią tej odmiany jest możliwość szczegółowej

prezentacji osoby za zmianą perspektyw i punktów widzenia. Celem jest sugestywnie przekazany
wizerunek portretowy osoby.

Sylwetka jako składnik informacji – ma postać akapitu dość wiernie odtwarzającego strukturę stylu
notatki biograficznej. Ważną zmianą wobec innych odmian sylwetki jest selekcja informacji
biograficznych i eksponowanie tych, które mają najsilniejszy związek w wydarzeniem. Jest ona
niesamodzielna, dopasowuje się stylem do tekstu, w którym się znajduje.

Sylwetka – biogram – krótka sylwetka nawiązująca do schematu i stylu encyklopedycznego

biogramu. Rozmiarami przypomina wzmiankę/notatkę. Może dotyczyć osób, które w danym czasie
zajmują ważne stanowiska.

48. Sylwetka w postaci artykułu publicystycznego, ankiety, wywiadu.

Sylwetka wywiad
Jest specjalny rodzaj wywiadu, który jest przeznaczony do stworzenia portretu →
INTERVIEW.
Jest wywiadem Zur Person, uzupełnionym o didaskalia oraz opinie dziennikarza o bohaterze.

Sylwetka ankieta
Każda z portretowanych osób odpowiada na zestaw identycznych pytań w rodzaju
ukochanych miejsc, książka etc [KWESTIONARIUSZ PROUSTA]
Pełny zestaw składników takiego portretu może obejmować tytuł cyklu, formułę zawierającą
dane personalne, notę biograficzną, zbiór wypowiedzi bohaterów, zdjęcia.

Sylwetka – artykuł publicystyczny – może być adaptacją samego artykułu lub wypowiedzią w
formie zbioru komunikatów (kolekcji gatunków), składającego się z wypowiedzi głównej w
kształcie artykułu publicystycz.(teza, hipoteza, argumentacja), zdjęć z podpisami, wypowiedzi
portretowanej osoby, kalendarium i in. Tę formułę zawierają także sylwetkowe programy
dokumentalne.

49. Wywiad jako metoda i jako gatunek.

Wywiad jako metoda zdobywania przez dziennikarza wiedzy o faktach obok własnych
obserwacji, informacji agencyjnych, wszelkich dokumentów i zapisów. Wiedza ta może być
podana w kształcie sylwetki.
Wywiad to przeznaczona do publikacji rozmowa dziennikarza z wybraną osobą.

W drugim rozumieniu wywiad jest gatunkiem dziennikarskim, zaliczanym zarówno do gat.

inform. jak i publicyst. Jest gatunkiem POGRANICZNYM.
W obu rozumieniach związany z istotą działalności dziennikarskiej → dowiadywaniem się.

50. Czynniki wpływające na kształt wywiadu.

- więź między uczestnikami rozmowy

- związek z sytuacją
- jedność tematyczna lub wielotematyczność

51. Rozszerzona sytuacja komunikacyjna w wywiadzie. Zasady opracowywania wywiadu do

publikacji.
Medium prasowe określiło strukturę i funkcję wywiadu:
- jest ona elementem rozszerzonej sytuacji komunikacyjnej
- bezpośrednio uczestniczą w nim zazwyczaj dwie osoby, zaś pośrednio zakłada się obecność
czytelnika/słuchacza/widza.
- dziennikarze reprezentują ich, dlatego muszą brać pod uwagę oczekiwania odbiorców.

Każdy wywiad podlega opracowaniu (z wyjątkiem prowadzonego „na żywo”). Polega na

usuwaniu dużych błędów, przejęzyczeń, nielogiczności, nadmiernych skrótów.

52. Podział wywiadów ze względu na medium i ze względu na cel (zur Zache i zur Person).

Medium: prasowy, radiowy, tv, w formie książki, w postaci czatu na internetach

Cel: zur zache – informacyjny, dot. faktów; zur person – publicystyczny,
przedstawiający osobę

53. Podział wywiadów ze względu na formę i ze względu na rodzaj dialogu.

Rodzaj dialogu:
- rozmowa (ciąg pytań i odpowiedzi)
- konwersacja (wielotematyczna, pytanie lub stwierdzenie luźno kojarzone,
eksponowanie błyskotliwości dziennikarza)
- kontrowersja (dziennikarz, rozmówca mają sprzeczne poglądy, napastliwe pytania,
wyraziste opinie)

Forma:
- klasyczna (wymienne repliki)
- ankieta (różne osoby odpowiadają na zbiór pytań)
- sonda ( do jednej kwestii dziennikarza odnosi się kilka osób)
- dyskusja (są wymianą opinii, brak schematu pytanie-odpowiedź, uczestniczy
zazwyczaj kilkoro specjalistów lub polityków, dziennikarz pełni rolę moderatora,
czuwa nad przebiegiem, podrzuca tematy
- czat (za pośrednictwem komputera internauci zadają pytania określonej osobie)

54. Czynniki wyboru bohatera wywiadu.

- kompetencja – to specjalista lub okoliczności wskazują na tę osobę jako źródło

najpewniejszych informacji
- autorytet – dla czytelnika jest istotne, że X się wypowiedział, bo cieszy się
szacunkiem z racji wiedzy lub postawy życiowej
- osobowość – cechy osobowości (także wiedza i postawa) czynią rozmówcę wartym
przedstawienia
- popularność – głośna postać życia społecznego i kulturalnego
- niezwykłość – człowiek o niezwykłych zainteresowaniach, hobby, świadek
niecodziennych wydarzeń
- reprezentatywność poglądów – tzw szary przeciętny obywatel, najczęściej bohater
sond ulicznych

55. Konwencjonalne role dziennikarza w czasie wywiadu.

- pośrednik – jedynie rejestruje uzyskane odpowiedzi, jest pośrednikiem między

bohaterem wywiad z odbiorcami, zachowuje się biernie
- pośrednik – pomocnik – steruje tokiem wywiadu, pomaga w formułowaniu opinii,
poprzez pytania dodatkowe precyzuje wnioski, puentuje
- partner – uczeń – dziennikarz gra osobę słabo zorientowaną i bardzo zainteresowaną
tematem (niezależnie od tego ile wie)
- partnera – eksperta – dziennikarz przyjmuje postawę znawcy zagadnienia, wdaje się
w polemikę, prezentuje odmienne poglądy
- partnera – reprezentanta opinii publicznej – dziennikarz odwołuje się do obiegowych
sądów, stereotypów, potocznych wyobrażeń na dany temat

56. Zasady konstruowania pytań w wywiadzie.

1. Powinny być adekwatne tak, aby nie dało się na nie odpowiedzieć TAK lub NIE, jeśli zależy
nam na sprowokawaniu odpowiedzi.
2. Najlepsze są krótkie, konkretne pytania.
3. Nie należy dawać kilku pytań jednocześnie.
4. Pytać, aż wszystko będzie jasne.
5. Warto zacząć od pytań łatwiejszych, stopniowo przechodząc do trudniejszych.
6. Jeśli rozmówca ucieka od pytań należy je przeformułować i zadać ponownie później.
7. Na koniec zawsze podziękować rozmówcy.

57. Komentarz jako gatunek publicystyczny: cechy, intencja, odmiany.

Komentarz, cechy :
- najwyższa aktualność wśród gatunków publicystycznych (odnosi się do newsów)
- wyraźne jest stanowisko autora, które jest podane w sposób jednoznaczny

Intencja :
- interpretacja faktów i perswazja
Należy przekonać odbiorcę że myśl jest sensowna, wiarygodna i słuszna (postawienie tezy i
argumentacja).

Odmiany:
Komentarz autonomiczny – samodzielny, wyróżniany przez miejsace publikacji, znaki
graficzne
Komentarz nieautonimiczny – wpleciony w tekst informacji lub jej towarzyszący jako
odrębna wypowiedź, lecz ściśle powiązana z tą informacją.
Satyryczny – pokazuje zjawisko w krzywym zwierciadle, wyolbrzymia, ośmiesza, krytykuje
poprzez wyolbrzymianie niektórych aspektów lub pokazanie kontrastu
Żartobliwy – eksponujący humorystyczną stronę zjawisk, sprowadzający krytykę do poziomu
zabawy
Napastliwy – silnie ekspresywny, z ostrymi, nawet brutalnymi sformułowaniami, wyraża
oburzenie, prostest komentatora.
Stonowany – rzeczowy, oparty na argumentacji, objaśniający, interpretujący

58. Strategie perswazyjne w komentarzu.

interpretacja faktów i perswazja

Należy przekonać odbiorcę że myśl jest sensowna, wiarygodna i słuszna (postawienie tezy i
argumentacja).

59. Właściwości i pragmatyka edytorialu.

Artykuł wstępny, wstępniak – nazwa artykułu piśmie, poruszającego najważniejsze bądź
najbardziej aktualne wydarzenia z ostatniego okresu, albo też wprowadzającego do
najważniejszych tematów poruszonych w bieżącym numerze pisma. Często autorstwa
redaktora naczelnego lub jego zastępcy, czasem któregoś z innych dziennikarzy. W
czasopismach mających istotny wpływ na życie polityczne tekst wstępniaka może kreować
pewne wydarzenia polityczne i wpływać na przyszłe wydarzenia.

60. Cechy charakterystyczne artykułu publicystycznego.

Artykuł publicystyczny to publikacja prasowa na aktualne tematy polityczne, społeczne,

kulturalne itp. Posługuje się różnymi metodami oddziaływania intelektualnego:
argumentacja, wyjaśnienie, wywód. Celem artykułu publicystycznego jest popularyzacja,
interpretacja i ocena faktów i problemów z zakresu różnych dziedzin życia społecznego.

61. Recenzja – funkcje, podstawowe składniki, typowa struktura.

Recenzja to sprawozdawcze omówienie, zawierające krytyczną analizę i ocenę aktualnego

wydarzenia kulturowego np. wydań książkowych, przedstawień teatralnych, filmów, widowisk
telewizyjnych, audycji radiowych, koncertów, wystaw itp.
Zadaniem recenzji jest:

• powiadomienie odbiorców o istnieniu dzieła i wzbudzenie zainteresowania nim,

podanie autora i tytułu dzieła, określenie dziedziny sztuki do której dzieło przynależy
(powieść, scenariusz, sztuka teatralna, widowisko, film, wystawa itp.), oraz podanie
uzależnionych od typu dzieła, informacji o wydawnictwie lub reżyserze, scenografii,
wykonawcach czy miejscu i czasie prezentacji.
• analiza problematyki utworu, jego układu kompozycyjnego i interpretacja tematu.
• ocena poprzez wskazanie walorów i ujemnych stron dzieła, uwzględniająca wartości
preferowane przez recenzenta, zachęta do czynnego odbioru dzieła.

62. Odmiany recenzji.

Recenzja studium naukowe (popularnonaukowe) – wykorzystuje metodologię badań

naukowych i styl naukowy.

• Recenzja felieton – traktuje omówienie tekstu jako punkt wyjścia do skrajnie

subiektywnej oceny dzieła i uwag o aktualnych zjawiskach podejmowanych przez
utwór lub z nim związanych, posługuje się stylem potocznym.
• Recenzja esej – analiza i interpretacja tekstu staje się kontekstem szerszej
 problematyki humanistycznej.
• Recenzja reportaż – ocena dzieła przebiega w niej jako proces przedstawiany
równocześnie z zapisem obserwacji, którą prowadzi recenzent, uczestnicząc w
recenzowanym wydarzeniu artystycznym.
• Recenzja rozmowa – wypowiadają się co najmniej dwaj równorzędni partnerzy –
recenzenci, a wymiana poglądów prowadzi zwykle do zderzenia dwóch punktów
widzenia danego dzieła.
Ze względu na rodzaj omawianego dzieła:

• Recenzja artystyczna – oceniająca dzieło artystyczne (literackie, filmowe, dzieło sztuki,

muzyczne) zgodnie lub niezgodnie z aktualnie przyjętymi kryteriami wartości
artystycznych i poznawczych. Recenzja artystyczna przyjmuje najróżniejsze formy –
od krótkiej notatki prasowej po rozbudowany, wielostronicowy esej. Recenzje
artystyczne piszą najczęściej zawodowi recenzenci, choć zdarza się, że swoje dzieła
recenzują nawzajem sami artyści. Recenzja artystyczna może być pisana zarówno z
bardzo subiektywnego punktu widzenia, jak i w oparciu o ścisłe „akademickie”
kryteria. Recenzja artystyczna ma często znaczny wpływ na osiągnięcie dużej
popularności przez dzieło, choć zdarza się, że dzieła uzyskują popularność wbrew
negatywnym recenzjom. Recenzje artystyczne są niemal zawsze pisane po
upublicznieniu (przez wystawienie lub druk) dzieła.
• Recenzja naukowa – pisemna ocena utworu naukowego (dysertacji, książki, publikacji
w czasopiśmie naukowym), której celem jest ocena naukowej zawartości tego utworu.
W odróżnieniu od recenzji artystycznej, recenzja naukowa jest zwykle pisana przed
opublikowaniem dzieła i często decyduje o tym, czy dany utwór zostanie przyjęty do
rozpowszechniania. W szczególności, recenzja naukowa jest podstawowym narzędziem
w czasopismach naukowych, gdzie stanowi kluczowy element systemu akceptowania i
wyboru publikacji do druku. System ten jest nazywany w krajach anglosaskich peer
review.

63. Felieton – rodzaje ze względu na strategię nadawcy.

Poza scharakteryzowaną formą felietonu dokonać można podziału:

• ze względu na podział tematyczny uwzględniający całą różnorodność poruszanych w

nich zagadnień (literackie, filmowe, teatralne, itp.).
• ze względu na techniki realizowania wypowiedzi (prasowy, radiowy telewizyjny).
• ze względu na rozróżnienie gatunkowe uwzględniające odmiany:
mikrofelieton – krótki utwór o prostej konstrukcji, odwołujący się do jednego faktu,
lakonicznie opisanego, ale o silnym zabarwieniu emotywnym i wyraźnie sformułowaną pointą.
kronika – to najczęściej przegląd wydarzeń, publikowany w stałych odstępach czasu i przez
tego samego autora. Cechuje ją swoboda w wyborze tematu i osobisty ton wypowiedzi.
gawęda – najczęściej wykorzystywana jest w programach radiowych i telewizyjnych.
Odwołuje się do wydarzeń z przeszłości i przystosowuje ją do potrzeb współczesności. Często
przybiera charakter osobistego zwierzenia.
Istotny wyróżnik felietonu stanowi także jego warstwa zewnętrzna. Każdy felieton jest
samodzielną całością, a jego cykliczność w prasie uzewnętrzniają środki wizualnego
oddziaływania. Są to stałe winiety, typ składu drukarskiego, ramki, często pseudonim autora
pod tekstem.

64. Wyznaczniki zewnętrzne i wewnętrzne felietonu.

Felieton – to jeden z gatunków publicystyki. Jest swobodną wypowiedzią, często o

humorystycznym zabarwieniu, dotykającą aktualnych wydarzeń lub problemów. Jego
subiektywno-refleksyjne ujęcie tematu, posługiwanie się literackimi środkami ekspresji, a
nade wszystko możliwość dopuszczenia fikcji w obrazie rzeczywistości przedstawionej, stawia
felieton na pograniczu publicystyki i literatury.
Wyznaczniki gatunkowe felietonu:
Cechuje go:

• dystans narratora wobec autora

• wyraźnie subiektywno-refleksyjne ujęcie
• barwny, komunikatywny styl
• humorystyczna lub satyryczna ocena przedstawionej, autentycznej rzeczywistości
• możliwość wprowadzenia fikcji powiązanej z światem rzeczywistym
• zasób środków zewnętrznego oddziaływania na odbiorcę

65. Podstawowe funkcje felietonu.

- informacyjna
- poznawcza
- dydaktyczna
- rozrywkowa