Herondas: Mimy Przelozyta, opatrzyla wstepem i komentarzem Janina Lawiriska-Tyszkowska Wroclaw 1988 Wydawnictwo Dolnoslgskie| ‘Tytul oryginalut| Mimiamboi isjska Biblioteka Publicena | WROCLAW AMIN o._# 000889456 Wieslaw Gotuch Redaktor Filia Barbara Janiszewska Redaktor techniceny Maciej Szlapka 57, ul. Szewska 78 © Copyright for the Polish edition by ‘Wydawnictwo Dolnosigskie, Wroclaw 1988 ISBN 83-7023-016-4 Printed in Poland Wydawnictwo Dolnoilsic, Wroclaw 1988 ‘Wyai 1. Nalded 5000 + 283 exz Ane wyd. 30 Ask. druk. 5,25, Papier offiet IIL Kl. 80g, 70% 100 ‘Oddano do skndania 5 peédsierika 1987 Pdpisano do druku 25 hwietnia 1988 Druk ukoiczooo w maju 1988 Zam. 1 549/87 K-10 Weoetawska Drakaria, Naukowa Wroclaw, ul. Lelenela 4 | eh Wstep © autorze miméw nie wiemy prawie nic. Nawet imig nie jest pewne — starozytni cytuja je jako Herondas, Herodas lub Herodes i do dzis filologowie nie zgodzili sie na jedna wersje; np. w Anglii i Wloszech uéywa sig wersji Herodas, we Francji, Niemezech i Polsce przyjela sig forma Herondas. Wszelkie inne wiadomosci o nim moga byé tylko wydedukowane z twér- cao Nie wiadomo, skad pochodzil. W utworach miejscem akcji jest przewaznie miasto na wyspie Kos, musiat wigc wyspe te znaé i przynajmnie} przez pewien czas tam mieszkaé. Dialekt, Ktérym pisze, jest dialektem starojoriskim, w owym czasie juz archaicenym, nie wzywanym w mowie codzienne| w zadnym z patistw hellenistycznych, a tym bardziej na Kos, ktéra byta wyspa zamieszkang przez Doréw. Dialekt jednak i forme wiersza przejal Herondas, jak sam sie prayznaje, od Hipponaksa, wiec nie musi to (cho¢ moze) wskazywa¢ na jego jofiskie pochodzenie. Nawet czas zycia nie jest pewny. Dzialat niewatpliwie w III w. p.ne., ale czy w pierwszej jego polowie, czy w dru- gic) ? Parokrotnie wspomniany wladca Egiptu moze byé Prole- meuszem II Filadelfem lub Ptolemeuszem III Euergetesem, choé ten pierwszy jest bardziej prawdopodobny. W kaidym razie zycie Herondasa przypada na poczatek hellenizmu, na okres najwiekszego rozkwitu politycznego i kulturalnego wiel- kich monarchii nastepcow Aleksandra, a w literaturze okres powstawania nowych gatunkéw i przetwarzania starych. Do roku 1891 Herondas znany by! tylko z imienia, gatunku literackiego, jaki uprawial, dwéch tytulw i czterech fragmen- t6w liczacych lacznie 11 wierszy. W 1891 roku Frederic Kenyon opublikowal po raz pierwszy odnaleziony w papirusie zbidr Wetep 5utworéw Herondasa obejmujacy 8 miméw zachowanych prawie w calosci. Péiniej, w latach 1892 i 1900, odnaleziono jeszcze dwa male kawalki papirusu z fragmentami mimu VIII i poczat- kiem mimu IX. To odkrycie pozwolito nam poznaé gatunek literacki tepre- zentowany dotychczas tylko przez trzy utwory Teokryta, miano- wicie hellenistyceny mim miejski. Gatunek ten zyskal w owej epoce ogromng popularnosé i zajal miejsce wielkiego dramatu, ktéry po upadku Aten jué tylko ledwie wegetowal. Twérca_mimu by! podobno Sofron z Syrakuz, zyjacy w V w. p.n.e. Pisal niewielkie prozaiczne scenki z Zycia prostych judzi w miastach. Miaty one forme dialogow, by¢ moze i mono- Jogéw, a zachowalo si¢ z nich 10 tytutéw i 175 fragmentéw, przewadnie parowyrazowych. Scenki te on sam lub jemu wspol- czeéni nazwali mimami (od gr. wyrazu mimos, tj. nasladowanie, scenka dramatyczna), czyli utworami naéladujacymi Zycie, reali- stycznymi. Mimy Sofrona dzielity sig na ,,:meskie” i ,,.kobiece” w zaleznosci od plci_postaci i calkowicie réznego zakresu ich dziatalnosci. Ten tradycyjny podzial na mimy ,,meskie” i ko- biece” zachowuje wyrainie w swych trzech mimicznych utwo- rach Teokryt, znacznie mnie} wyraénie Herondas. Gatunck wynaleziony przez Sofrona nie znalazt wielu kontynuatoréw za ego zycia i przez wick nastepny, choé znamy kilka imion autoréw miméw oraz kilkanaécie tytuléw i fragmentow utwo- réw. Odrodzenie mimu nastepuje dopiero w II w. p.ne., na oczatku epoki hellenistyczne}. Jest to epoka gatunkéw drob- nych. Jak wielki epos heroiczny zostal zastapiony malym epylio- nem, ,,eposikiem”, tak wielki dramat ustapit miejsca malym scenkom dramatycznym, zwanym mimami. Wystawiano je o- czywiscie nie w wielkich teatrach, lecz bardziej prywatnie, na placach miejskich czy w domach zamoiniejszych obywateli. Niestety, tego prawdziwego, scenicznego mimu Prawie nie znamy. Znaleziono w papirusach z Oxyrrhynchos dwa takie sceniczne anonimowe mimy opatrzone wskazowkami dla Tezyse- ra, bardzo jednak krotkie, schematyczne, pozostawiajgce duzo pola do popisu dla aktoréw. Jeden z tych miméw, Charition (imig bohaterki), jest parodia Ifigenii w Taurydzie Eurypidesa, drugi, Mojcheutria (Rozpustnica), 0 temacie zblizonym do V mimu Herondasa, moze byé parodia jakiejé krwawej tragedii historycznej. Oba te prozaiczne utwory dajq jedynie schemat akcji. Jaka byta tematyka scenicznych miméw w ogéle, mozemy sie tylko domyslaé na podstawie wzmianck u réznych autoréw 0 éwezesnych i pézniejszych przedstawieniach tego typu. Bywa- ly to zapewne scenki mitologiczne, zwykle wesole, parodystycz- ne, jak réwniez obrazki z Zycia codziennego, z mniejszym lub wigkszym udzialem slowa méwionego czy spiewanego, a nawet zupeinie bez tekstu, pantomimiczne. Poza fragmentami tekstOw mimicznych znaleziono tez w papirusach fragmenty lirycznych piosenek przeznaczonych chyba, tak jak mimy, do publicenego wykonywania. Jedna z tych piosenek zachowala sig w duzej partii (chyba ponad polowa). Jest to skarga opuszczone} przez kochanka dziewezyny, rodzaj paraklausithyronu tj. piesni pod zamknigtymi drawiami. Polska je) parafraze dat Jan Fryling. To, co sig zachowato z tworczosci mimicznej Teokryta i Herondasa, to mimy literackie, ,,uczone”, nie wystawiane na zadne} scenie i pewnie do tego nie przeznaczone, pisane kunsz~ townym wierszem, nigdy dotad nie uzywanym w gatunkach dramatycznych. Teokryt postuguje sig tu heksametrem, tak jak iw calej prawie swej tworczoéci, lacznie z bukolikami, ktére zresztq takZe stanowig pewng odmiane mimu, odleglejszq od rzeczywistosci, utrzymang W Ricco utopijne) atmosferze i scene- ii wiejskiej; Herondas zai tworzy swe mimy w- specjalne} odmianie trymetru_jambicznego, zwanej cholijambem, czyli jambem kulawym. Ze wzgledu na forme, metrum jambiczne, utwory Herondasa nazywane sq ted mimijambami. Literackosé ich przejawia sie w formie, to znaczy w -wierszu, jezyku zapozyczonym od Hipponaksa z Efezu (starego Zebraczego poety jambografa z VI W. p.n.e, uzywajgcego w swych niezwykle zaczepnych i ostrych utworach jambu kulawego oraz dialektu joriskiego, bedacego Wstep 6 Wstep ajego rodzimym jezykiem, w stownictwie wrecz obscenicznego) i w treéci peinej licanych aluzji, a takze wyrazow zrozumiatych tylko dla wyksztalconego czytelnika. Na Hipponaksa jako sw6j vwz6r i poprzednika powoluje sie Herondas w mimie VIII Sen, zachowanym, niestety, tylko czesciowo; utwér to niezwykle ciekawy dla badaczy, odbiegajacy charakterem od reszty mi- méw. Sen to mim alegoryczny, Herondas broni w nim swe} sworezosci, powolujac sig na najwickszy autorytet — boga Dionizosa, patrona dramatu. Dionizos uznaje jego poezje, przy- znajac Herondasowi pierwsza nagrode, kt6ra ma podzielié kosz~ tem innych swych czcicieli, czyli poetw dramatycznych, tylko z dawno juz niezyjacym Hipponaksem. ‘Mimy Herondasa to scenki wigcej niz realistyczne, raczej naturalistyczne, wzorowane na zdarzeniach z zycia codziennego, lec prewainie na bardzief drastycanych jego momentach. Podane sq w sposdb catkowicie beznamictny, z dokladnoscig preparatora wycinajacego i pokazujgcego jakby przez lupe inte- resujacy go fragment. Nie jest to satyra, humoru w owych scenkach niewiele, raczej cos posredniego migdzy fotografia a karykaturg. Dajq jednak bardzo wiele wiadomosci o realiach zycia codziennego epoki, ktére nie sq nam skadinad znane. Uczona poezja aleksandryjska ani znacanie bardzie) od Heron- dasa ,romantyceny” Teokryt nie przekazujg wicle wiadomosci tego typu. Uczeni zaobserwowali pewna parzystoéé w ukladzie zacho- wanych miméw. Nie jest ona zbyt wyraéna we wszystkich parach, a do mimu VII brak pary w ogéle, mim VIII zai ma zupelnie inny, osobisty charakter. Mimy I i II lacey zawéd glownych postaci: Gyllis z mimu I streczy dziewezeta i mlode kobiety zamoznym chiopcom, lecz czyni to jako ,,domokraéca”; Battaros z IT mimu posiada zaklad swiadczacy ustugi dla przejezdnych kupcéw i miejscowych obywateli. Dwa nastepne utwory, III i IV, sq tematycznie zupelnie rézne od. siebie, wspélny jest w nich tylko brak elementu erotyeznego i obsceni- cznego — oba sq calkowicie ,,przyzwoite”. Nauczyciel jednak jest drastyczny w inny spos6b — okrucietistwo matki wobec nieletniego syna, co prawda rzeczywiscie lenia i lobuza, zostalo patologicanie wyolbrzymione. To nauczyciel przerywa wreszcie egzekucje chlopca (zresztq moze dlatego, Ze si¢ zmeczyl), choé matce ciagle za malo bicics Mim IV stanowi po prostu opis dziet sztuki wlogony w usta ogladajacych je kobiet. Mimy V i VI sa, jak 1 i II, éciélej z sobq zwigzane tematycznie — to najbardzie} drastyczne ze wszystkich utwordw Herondasa. Gléwnymi po- staciami obu obrazkéw sq rozpustne czy moze raczej niezaspo- kojone kobiety. Radza sobie w réiny sposéb — Bitynna z mimu ‘V kupita niewolnika do ,,osobistej obstugi”, przyjaciétki z mimu VI wola przyrzady, ktére w artystyczny sposéb wyrabia ze skéry przybyly z dalekich stron (z wyrafinowanej Jonii) szewc. Bityn- na jest kobieta jak na owe czasy niemloda, ma lat co najmniej trzydzieéci, skoro jej zmarla cérka moglaby juz byé mezatka, O medu Bitynny nic nie wiemy, mode nie zyje. Wick prayjacio- Jk z mimu VI nie jest okreslony, obie maja mez6w. Mim VII laczy z VI imig szewca Kerdona, nie musi to jednak byé ten sam szewe, ktéry wyrabia seks-artykuly. Ten Kerdon szyje tylko buty, moze wylacznie damskie. Jest to wige utwér calkowicie przyzwoity. Charaktery postaci sq, pomimo krétkosci scenek, dosé dokla- dnie zarysowane, a prawie Zaden, proce Metrichy z mimu 1i mlodej niewolnicy Kydilli z V, nie jest pozytywny. Postacie te nie sq typami jak w pééniejszym rozwirlietym mimie scenicz~ nym czy we wspélczesne} Herondasowi lub nieco starszej komedi nowej. Zadna z osdb nie jest postacig komiczna, nawet Battaros z mimu II, choé spos6b, w jaki oskaréa kupca-wlamy- wacza, moze wywolaé wesotosé. Scenki Herondasa, ktérych celem jest pokazanie zwyklego czlowieka, jego zachowania sie w pewnych przewainie niezbyt dla niego prayjemnych sytuacjach, jego zawodu, obyczajow i charakteru, sq wyrazem zainteresowan epoki, zapoczatkowa- nych zachowanymi Charakterami Teofrasta. Z owego zaintere- sowania czlowickiem, jego wnetrzem i szansami na uzyskanie ‘Wstep 9szczgicia w zyciu zrodzily sig nowe filozofie — epikureizm i stoicyzm — powstale u schytku IV i na poczatku ITI w. p. ‘Trudno oczywiscie poréwnywaé sposdb traktowania czlowieka przez Herondasa i filozoféw, gdyz ci ostami zajmowali sie glownie dusza calowieka, Herondas zaé cialem, i to racze) dolnymi jego rejonami, niemnie} jednak przedmiotem ich uwagi jest praecietny, niczym nie wyrdiniajacy sig czlowiel ‘Tytuly miméw nie zawsze scigle odpowiadaja-tresci, ktéra caasem-zaskakuje czytelnika; i tak w mimie IV. ofiara dla Asklepiosa jest tylko pretekstem do przedstawienia dzict sztuki zdobiacych Swiatynie; gléwna postacia w mimie/TIT) nie jest tytulowy nauczyciel, lecz matka, Metrotime, a trescig utworu je} Klopoty z synkiem nicponiem. Rajfurka i wlaiciciel domu publicanego przedstawiaja praykrosci zwigzane z wykonywa- niem ich profesji. Cickawa sprawa jest stosunek Herondasa do niewolnikéw. Lajanie niewolnik6w zaimuje stosunkowo wiele miejsca i powta- za sig prawie we wszystkich mimach — przyczyna jest zawsze ich lenistwo i opieszalosé w wykonywaniu rozkazow. Wyjatkiem jest Metriche z mimu I: ona jedyna zwraca sig do swej niewolnicy lagodnie i bez pogrégek. Ani Battaros z mimu IL, ani Metrotime z III nie maja okazji do tego typu wystapiet. ‘Wszyscy pozostali, nie wylaczajac Gospodarza z alegorycznego Snu (mim VID, wymyslaja niewolnikom nawet bez powodu. Wyjatkowe okrucienistwo wykazuje Bitynna w Zazdrosnej (mim V). A jednak wiaénie w tym mimie spotykamy motyw zupelnie niezwykly dla owych czaséw, mianowicie wzmianke © poczuciu pewnej solidarnosci migdzyniewolnicze) wlozona w usta drugiej po Metrisze sympatycznej postaci — mlodej, mote jeszcze niedoroste} niewolnicy Kydilli, ktora, przywolujac Pyrriasa prowadzacego Drechona na tortury, zwraca mu uwage na wspélnogé stanu niewolniczego jego i winowajcy. Kto wie, czy to duze zainteresowanie losem niewolnikow nie bylo spowo- dowane przyczynami osobistymi — moze sam Herondas byt kiedyé niewolnikiem pééniej wyzwolonym ? Nie jest to wyklu- ‘Wetep 10 1, Fotokopia papirusu.czone, gdyz wiadomo, %e przynajmniej jeden z mnie} wigcej wspolczesnych Herondasowi poetdw, Rianos z Krety, byl wy- zwolericem. ‘Stan zachowania tekstu Herondasa, jak na znalezisko papi sowe; jest bardzo dobry. Mimy od I do VI maja tylko niewielkie luki, najwyZej kilkuliterowe, koricéwka zwoju papirusowego jest w gorszym stanie. Mim VII Szewe ma do w. 47 duze, pélwier- szowe luki, a mim VIII Sen jest zachowany w okolo 50%, zakoriczenie, chyba juz tylko kilka wierszy, jest calkowicie urwane. Poza mimami zachowanymi w caloéci lub w wiekszej czeSci, i podanymi tu w przekladzie, odnaleziono jeszcze papirusowy fragment mimu IX Kobiety prey sniadaniu (Aponestizmenai). Jest to poczatek utworu — zaproszenie pari przybytych z wizyta, by usiadly, i lajanie leniwej stuzby. Poza tym znane byly juz dawnie} tytuly i maleikie fragmenty dwéch innych: Molpej- mos — jest to chyba imig gtownej postaci — oraz Towarzyszki pracy (Synergazomenaj). Mamy tez dwa trzywierszowe frag- menty miméw bez zachowanych tytulow. Mimy Herondasa podobaly sie Rzymianom, nasladowali je i cytowali. W Bizancjum i éredniowieczne} Europie ulegly jednak catkowitemu zapomnieniu, ktére trwato az do korica XIX wieku. ,,Odrodzony” Herondas spotkat si¢ z zainteresowaniem we Francji, gdzie Marcel Schwob (zmarly w 1905 roku) w obraz- kach zatytulowanych Mimes wskrzesza grecki swiat Herondasa. Calogci zachowanego dorobku Herondasa nie przettumaczo- no dotychezas na jezyk polski. Dwukrotnie tumaczono Nauczy- ciela (II): Jan Czubek w Antologii poeeji greckiej i Pinches Schmutzer w ,,Kwartalniku Klasycznym” z 1934 roku; raz Kobiety w swigtyni Asklepiosa (IV) — Jozef Winkowski w Anto- logit poessi greckiei Czubka, Rajfurke (I) Jozef Jedlicz w czasopi- Smie ,Winnica” 1925, nr 3, Prayjaciélkei (VI) Schmutzer w ,,Kwartalniku Klasycznym” z 1934 roku. Przektad Rajfura (ID) Anny Swiderkéwny nie by! drukowany w calosci. ‘Niniejszy przeklad oparto na wydaniach: Herodas: The Mimes and Fragments. With Notes by Walter Headlam. Ed. by A.D. Knox. Cambridge 1966 (przedruk pierwszego’ wydania z 1922 roku) oraz Eroda: I mimiambi. Edizione critica e tradu- zione a cura di Quintino Cataudella. Milano 1984. W przypad- kach rozbieznosci podzialu wierszy migdzy osoby méwigce lub przy réinicach interpretacji przyjeto raczej wersje Cataudelli jako wydania nowszego. Wstep 12 SS Wstep 1Bah 1. Rajfurka Rozmowa z goiciem, ktéry przyszedt z wizyta, jest dosé czgsta forma mimu, spotykamy jg i u Herondasa, iu Teokryta. Tu gosciem jest stara znajoma, dawna niatika mlodej mezatki, Metrichy. ‘Scenka rozgrywa sig w mieécie na wyspie Kos. Metriche jest yslomiang wdowa”, jc) maz wyjechal w interesach do Aleksandrii w Egipcie. Stara Gyllis trudni sie poSrednictwem w sprawach milosnych, w ten chyba sposéb zarabia na utrzymanie, 'W praypadku Metrichy interes nie dojdzie do skutku, gdyz mloda meéatka jest wierng i dobra Zona. Jest tez niezwykle uprzejma i mila, co przejawia sie i w traktowaniu goscia — czgstuje starq doskonalym winem wlasnej roboty — i w wyjatkowo, jak na mim Herondasa, lagodnym odnoszeniu sig do niewolnicy. Rajfurka 15Osoby METRICHE, mloda meéatka GYLLIS, stara niarika Metrichy, obecnie rajfurka TRACZYNKA, niewolnica Metrichy Wrnetrze domu Metrichy. Stychaé pukanie do draw. METRICHE Traczynko, do drzwi ktos puka; idé, zobacz, Moe to ze wsi ktos do nas przychodzi? ‘TRACZYNKA podchodzi do drewi Kto tam? GYLLIS 2a drowi Ja. TTRACZYNKA wygladajgc praez szparke Ktoé ty? Czy boisz sig podejéé Blitej? GYLLis No prosze, juz podchodze blizej. ‘TRACZYNKA Ko jestes? GYLLIS Gyllis, matka Filajnidy. s Powiedz Metrisze, de przyszlam 2 wizyta. MBTRICHE do niewolnicy Popros! A kto tam? GyLLis Gyllis, babcia Gyllis! METRICHE do niewolnicy Przesui, Traczynko, cos. w.1 Traczynko — pochodzenie niewolnika czgsto starcza mu 2a imig. .2 ze wsi — kaddy zamoéniejszy mieszkaniec miasta greckiego mial rniejszq lub wicksza posiadlosé na wsi, skqd dostarczano mu Zywnose. w.8 Przesuri, Fraczynko, cos — chodai © jakis blizej nie znany praesad zeae 2 preybyciem 2 Rajfurka |° 7 y b-SBQU5.6do Gyllis Céz. to sig stalo, Ze przysztas do nas? Ty — jak bog wéréd ludzi — Rzadko sig zjawiasz. To juz pie miesiecy, Odkad cig, Gyllis, i we énie, na Mojry, Nikt z nas nie widzial, jak do drzwi podchodzisz. GYLLIS Daleko mieszkam, dziecinko, a bloto Az po kolana stoi na ulicach. Sily mam tyle co mucha, bo starosé Ostabia nogi, ciei smierci nade mna. METRICHE Nie méw tak, Gyllis, nie przesadzaj z wickiem, Jeszcze potrafisz zdusié niejednego. GYLLIS Smiejesz sie ze mnie, przeciez to wam, mlodym, Przystoi. Ale — tylko sie nie gniewaj — Ale, dziecinko, czy dlugo jak wdowa Chcesz. sig marnowaé sama w pustym 16¢ku? Bo odkad Mandris ruszy! do Egiptu, Daziesigé miesigcy minglo. Zapomnial, — - Listéw nie pisze, z nowej pije czary. A jest tam przeciez swigtynia bogini, ‘Wszystko, co zechcesz, wszystko jest w Egipcie: Bogactwo, sila, sport, spok6j i slawa, Teatry, medrcy, zloto, mlodzi Iudzie, w.ll na Mojry — zaklgcie na boginie losu. w.13—14 bloto / At po kolana — mozemy sig stad zorientowaé, jak wygladaly nie brukowane ulice w dos’ duzych nawet miastach, w.18 potrafisz zdusié — tu w sensic dwuznacznym. w.25 2 nowej pije czary — wyrazenie przyslowiowe oznaczajace: sszwiazat sig z inna kobieta”. W.26 éwiatynia bogini — swigtynia Afrodyty, bogini mitosci. Mim I 18 Czesé dla boskiego rodzeristwa, krél dobry, 30 Muzeum, wino, wszystko, czego pragniesz. x pear tyle — na Korg Hadesa — gwiazd na niebie blyszczy w noc 3 Tak pi¢knych jak te neuaites ae Na sad picknosci przyszly do Parysa. ag (Niech nie ustysza, co rzeklam!) Biedaczko, W.30 Czesé dla boskiego rodzenstwa — chodzi najprawdopodob- nie} © Ptolemeusza II Filadelfosa i jego siostre-Zone Arsinoe, ktdrzy zgodnie z egipskimi zwyczajami ustanowili boski kult swych os6b ww roku 272 p.n.e. Ta wzmianka jest jedna 2 kilku, na ktérych podstawie motna z jaka taka dokladnoscia datowaé powstanie miméw. Skoro Prolemeusz i Arsinoe sq juz ,boskim rodzeristwem”, mim musial zostaé napisany po roku 272 p.n.e. w.31 Muzeum — w oryg.: Musejon, tj. sanktuarium Muzs wielki ‘osrodek naukowy obejmujgcy ted slynna Bibliotcke Aleksandryjska, najwiekszy w starozytnosci zbiér literatury. Byly ted w Muzeum pracownie uczonych i artystéw. Zaloiyl je Ptolemeusz I Soter, a jego nastepcy, zwlaszcza syn — Ptolemeusz II Filadelfos, rozbudowali i powiekszali. w.32 ma Kore Hadesa — Hades jest bratem Zeusa, wladca Braiemi, winta zmanlych, Jego Zona jest Persfona zwana tet Korg cérka Demeter. w.34—35 jak te boginie, co niegdys | Na sad pigknosci preyszly do Parysa — mowa 0 slynnym sporze bogiti, rozsadzonym przez Parysa, co stalo si¢ przyczyna wojny trojariskiej. Na wesclu Peleusa i Tetydy, pééniejszych rodzicbw Achillesa, bogini niezgody Eris rzucila na stél jabtko z napisem: ,.najpi¢kniejszej”. Do miana tego pretendowaly trzy boginie — Hera, Atena i Afrodyta. Wybrany na sedziego ich picknosci Parys, syn kréla Troi Prima, prayznal jabtko Afrodycie, gdyé ta obiecala mu za to reke najpickniejszej kobiety éwiata, Heleny, Ktéra byla juz wowezas Zona Menelaosa, kréla Sparty, brat ‘Agamemnona. Ree See rzeklaml — powiedzenie majace iwrdcié nieszezeicie”, gdy? boginie sig zemécié ra Boke ‘moglyby sig ‘za nierozws Rajfurka 19‘Masz ty sumienie tak grzaé stolek? Starosé Nadejdzie, pieknoSé w popiél sie rozsypie. Popatrz gdzie indziej, zmien swoje zwyczaje Choé na dni pare; uimiechnij sig ladnie, “ Spéjrz na innego — na jednej kotwicy Okret niepewny. Gdy ten dzieri nadejdzie, Juz nikt spod ziemi nas nie wyprowadzi ‘Tutaj z Powrotem. Przyjdzie straszna burza, Wicher zawieje A nikt przecied nie wie, os Co sig przydarzy. Dia nas, biednych ludzi, Przyszlos¢ niepewna. Czy masz moze, dziecko, Kogos bliskiego? METRICHE Nie mam. GyLLIS Wie postuchaj. Oto z czym przyszlam: pi¢kny Gryllos, bokser, Syn Mataliny, Zony Patajkiosa, s0 Ktéry pieé razy zwyciezyt w igrzyskach — Chiopcem w pytyjskich, mlodzieticem w Koryncie I dwakro¢ w Pizie jako maz dojrzaly — Bogaty, cichy, i pytka nie zdmuchnie, w.41—42 na jednej kotwicy / Okret niepewny — powiedzenia przyslowiowe zwigzane z Zegluga byly w Grecji bardzo pospolite. Chodzi tu 0 zabezpieczenie finansowe. w.49—53 piekny Gryllos — Gryllos zwycigzal na réinych igrzys- kkach w trzech kolejnych kategoriach wiekowych: jako mlodzik — chlo- piec, junior — mlodzieniec i senior — mgé dojrzaly. Igrzyska pytyjskie odbywaly sig w Delfach co 4 lata w polowie olimpiady od roku 586 igrayska istmijskie w Koryncie co 2 lata w takiej porze roku, by nie kolidowaly 2 olimpijskimi i pytyjskimis po raz pierwszy odbyly sig w roku 581 p.n.c.; igrzyska olimpijskie (tu: w Pizie — Piza to miejscowos¢ sqsiadujaca z Olimpia) ustanowione zostaly w roku 776 a panue., czterolemni okres pomiedzy igrzyskami nazywal sig olimpiadg, 2, Siedzgca kobieta, Mim I 20 Baas ilJeszcze nietknigty w sprawach Afrodyty, ss Ujrzal cig kiedys na procesji Misy, Strzala Erosa przeszyla mu ‘serce. A teraz, dziecko, siedzi w moim domu I w dzied, i w nocy, przymila sig do mnie, Placze i prosi, umiera z tgsknoty. o Wige dziecko moje, Metricho, ten jeden Grzech dla bogini popelt, je) sie poddaj, Bo starosé moze zaskoczy¢ znienacka. Dwie rzeczy zyskasz — i wlasna przyjemnosé, I dary wigksze niz myslisz. Wigc rozwaz, os Postuchaj rady! Lubig cig, na Mojry! METRICHE Gyllis, siwizna rozum ci przytepia. A ja przysiegam na powrot Mandrisa I na Demetre — tego bym od innej Nigdy spokojnie tak nie wyshichala. 7 Kulejgc wysztaby z kulawa pieénia, Prég mego domu obrzydiby je} calkiem. ‘Ty réwniez nigdy, kochana, nie przychodé Do mnie z tq gadka. Swe starcze madroéci ‘Noé innym, mlodszym ode mnie dziewczetom. " Metrisze, cérce Pytheasa, pozwél Grzaé stolek. Smiaé si¢ nie beda z Mandrisa. Lecz tobie, méwig, starcza i dwa slowa. Tracaynko, przetrzyj czarna _konch¢-puchar, Nalej trzy miary wina czySciutkiego, so W.56 na procesji Misy — Misa to béstwo towarzyszqce Demet Czczona w Eleusis pod Atenami, we Frygii, na Cyprze i w Bgipcie. Coda chyba oprocene w sigh cui Persfony, odchodzter) na w podziemie do swego mea Hadesa. ZEy.19 preetray) cearna konche-puchar — wiclkie muszle suiyly jako naczynia, Ta uzyta jest wlaSciwie jako krater-mieszalnik, w ktérym Iiesza sig wino 2 woda (Grecy nie pijali nigdy czystego wina, wody _-] Mim I 22 Domieszaj wody, podaj pelny kielich. Niewolnica spelnia rozkaz Metrichy. Prosze, pij, Gyllis. GYLLIS Podaj. Ja nie po to, By cig namawiaé, przyszlam; swigta blisko, Wie z ich powodu... MBTRICHE Juz mniejsza z tym, Gyllis. podnosi kielich w gére Za twoje zdrowiel GYLLIS Lecz, dziecko, ........ ss Stodkie masz wino, na Demetre, nigdy Stodszego wina Gyllis nie pijata. Badi zdrowa, dziecko, i pilnuj sig dobrze. wychodzac méwi do siebie A mnie zostaly Myrtale i Sime, ‘Milode dziewczyny — tam Gyllis odetchnie. 90 musiato byé co najmniej trzy razy wigcej), a nastepnie rozlewa do muniejszych kielichéw. Naczynie Metrichy mode byé zresztq wykonane z gliny i mieé tylko forme muszli. Rajfurka 23, ,u. Wiasciciel domu publicznego Akcja utworu, podobnie jak w mimie I, rozgrywa sig na wyspie Kos. ‘Wlasciciel domu publicznego, Battaros, wyglasza przed sadem monolog-oskarzenic. Zarswno oskariyciel, jak i oskariony sq obcymi, metojkami nie posiadajgcymi praw obywatelskich. Musza wobec tego mieé formalnych reprezentantow, patronéw — obywateli, ktorzy w ich imieniu wystepuja w sadzie. Reprezentowanie jednak ogranicaa sig do obecnosci na rozprawie i zlozenia podpiséw, wiec patroni nie musza ‘mieé wyksztalcenia ani zdolnoici krasoméwezych. Metojkowie maja prawo sami przemawiaé w sadzie w swe} sprawie, jedli nic staé ich na adwokata. Oskarzony, kupiec zbozowy, Frygijczyk, ktéry niedawno ‘mienil imig z Artimmesa na greckie Tales, dokonal w nocy wlamania do zakladu Battarosa, narobil szkéd i porwal jedna z dziewczyn. W dodatku ,,zepsut towar”” Battarosowi, wyrywajac dziewczynie wiosy i oszpecajac ja w ten spos6b. Chwyt z pokazywaniem dziewezyny sqdowi zapoiycza Battaros ze slawnego wystapienia Hyperejdesa, adwokata atefiskiego 2 IV w. p.n.e., bronigcego hetery Fryne. Przemowa Battarosa, szczegélnie jej uklad, jest wzorowana na prawdziwych mowach sadowych. Osoby, BATTAROS, wiaiciciel domu publicznego, oskaréyciel PISARZ SADOWY Osoby nieme TALES, oskarzony MYRTALE, dziewczyna 2 domu publicznego WOZNY SADOWY Scena preedstawia sale sadu; obecni: sedziowie, urzednicy, oskartony, oficiaini praedstawiciele stron. Mim I * Wiasciciel domu publicznego 25BATTAROS Sedziowie, nie jest dzié waszym zadaniem Réd méj osadzié czy tez dobre imie, Nie to, ze statek tego tu Talesa ‘Wart pigé talentéw, a mnie braknie chleba, Lecz czy bezkarnie wolno Battarosa Krzywdzié. Dowiodg mego oskarzenia, Zaplacze gorzko wredy! To jest miasto! ‘Wiem, nie jestesmy obywatelami I nie zyjemy, jakbyémy pragneli, Lecz jak los zdarzy. Wigc mamy patronéw: On wziat Mennesa, bylego boksera, Aristofonta ja — ten i dzis krzepki. Kto mi nie wierzy, po zachodzie stotica Niech tylko z domu sprébuje wyjSé w plaszezu! ‘Taki opickun to prawdziwa tarczal 5 wskazujqc na Talesa — oskardonego ‘Ten wam tak powie: przybylem tu z Aki, Zboie przywiozlem, by glodu nie byto. w3—4 statek tego tu Talesa | Wart pieé talentow — Battaros chyba praesadnie ocenia bogactwo Talesa i wlasna biedg. Talent dzielit sig na 60 min, nie bylo monet te} wartosci, wiec i talent, i mina oznaczaly pewna wage zlota lub srebra. Moneta byla drachma, mina zawierata 100 drachm. W.7 To jest miastol — miasto na wyspie Kos nazywalo sig rowniez Kos. w.14—15 po zachodsie slorica | Niech tylko 2 domu sprébuje wyjéé w plaszczu! — patron Battarosa, Aristofont, trudni sig chyba rozbojem, choé tekst oryginalu jest w tym miejscu zepsuty i nicjasny. w.16 preybylem tus Aki — Ake to miasto w Fenicji w roku 266 pan. przemianowane na Prolemais (dzié Akra). U2ycie nazwy Ake nie musi oznaczaé, #e rzecz drieje sig przed rokiem 266; Fenicjanie (@ Battaros jest najprawdopodobnic} Fenicjaninem) mogli uzywaé i péénic} stare) nazwy. Mim IT 26 Ja dziwki z Tyru wote. Czy dla ludu Roinica duza? On nie da za darmo Nikomu maki, ja nie dam dziewczyny. 20 Jesli dlatego Ze plywa po morzu, plaszez ma za trzy miny, a ja mieszkam Na ladzie, tach ten nosze i chodaki, To sila dziwke mi bierze, bez zgody, W dodatku w nocy — zniklo bezpieczeristwo as 'W mieécie, mezowie, znikta wasza chluba, Ta niezawislosé — Tales wam ja zabral! Przeciez powinien, wiedzac, kim jest, z jakicj Gliny zrobiony, Zyé tak, jak ja Zyje, Przed najmarniejszym driqc obywatelem! "30 A przeciez oni, te podpory miasta, Z rodéw, do ktérych Tales nie doskoczy, Prawo szanuja i mnie, choé obcego, Nie pobit nigdy zaden obywatel, Pod drawi nie przyszed! w nocy, z pochodniami, a ‘Nie spalit domu, dziewczyny nie porwal Sila, To wszystko zrobit ten Frygijczyk — Dzis Tales, dawnie), sedziowie, Artimmes — Nie uszanowal prawa ni patrona, Ni wiadcy nawet. do pisarza sqadowego Prosze cig, pisarzu, 4 Wed i odczytaj prawo 0 napasciach, do wosnego sqadowego A ty tymczasem, mily, zatkaj otwor w.18 dziwki z Tyru wodg — Tyr byl jedaym z najwadniejszych (obok Sydonu) miast fenickich. Wont ee w.37 To wszystko srobil ten Frygijezyk — Tales prawdopodob- nie rzeczywiscie jest Frygijczykicm, lece 2 Frygii rekrurowala sig wickszoéé niewolnikéw, wiec nazwanie kogos Frygijezykiem jest obelgq. 42-45 Zathaj otwér | Klepsydry — kiepsydra stuzyla do mierzenia czasu przeméwies.. Battaros prosi o wylgczenie klepsydry na eS Wiaéciciel domu publicznego 2