1

DAMUNYEUSINA
wanawakekamav yombov isiv yowezakuj i
dhibiti
.
Heshimanaut i
ifu
 Azi zahanaheshi makwamumewekwani
HADI
THINYI
NGINE Anamkashi fu, anamuumbuanakumzungumzi a
kwauj euri,kej elinahat aaki waamet oamacho.
Anasemani upuzi kukaa, kuchanany welena
1.MkeWangu kutembea.
 Anwani i
nawekamsi sitizokat i
kasi faambazo  Msi mul izianamweshi mumkewekwani l
ichay a
msi mul i
zi anget akamkewakeawenazona kejelinaukai di wake, anamj ibukwaupol ena
tabi azamkeal iy emuoa. kumr uhusuaseme.Anaonakuwa
 Mkeweanapi ngananay ehat imay eanaomba kumwamr i
shamkewel azi makungemshi nda-
talaka. busar a.
Maudhui Kazinaat harizakui kosa
Migogor o  Msi mul izianadhar aukazi zami konokwa
 Msi mul i
zi hafany ikazi naanawat egemea kusemaangeonekanawazi muaki choma
wazazi .Azi zahaoni mt uasi yefany akaz ikama mihogo.
mumewake.  Kazi ni muhi mukwaki labi nadamuhat aawewa
 Kuhusukut umi amswaki nabur ashi ,v i
atuna tabakagani .
msi mul i
zi kutot akamuuzamadaf uai ngiendani
.  Kukosakazi kunamwat hir imsi mul izikwa
Ushambanauj ij
i kumkoseshamkeweambay eamchukul i
ikama
 Azi zakut ov aav iatu, kut otumi abur ashi nadawa mumewekwakuwahaf any ikazi balianaishi
yamenonabadal ay akemswaki naunga. kwaj ashol awengi ne-wazazi namt umi shi
Utamaaduni mapany a.
 Wazazi wamsi mul izijaponi mat ajir
i Utabaka
wanashi kiliaut amaaduni wakuwachagul ia  Kunamat ajiri/makabai la( weny enacho)kama
wat ot owachumbaauwake. vil
emsi mul izi nawazazi wakena
 Msi mul i
zi hataki kumwoaSal maFadhi lkwa maski ni/ makabwel a(wasi onacho)kamav il
e
utamaaduni wakewakui fichasur ay akekwa wazazi waazi za, mapany anamuuzamadaf u.
kuirembamar angi yamAshav unami domo.  Mat aji
r iwanai shi kwaj ashol amaski ni
 Ut amaaduni wamumekuf any akazi aweze wanaof any akazi ngumu.
kuki muf ami li
a.  Wat uwadar ajal ajuuwanai shi mi ji
ninawa
 Ut amaaduni wamav az i/vifaa-viat u,mswaki , darajal achi ni shambani .
unga.  Wat uwat abakal aj uuwameel imikai l
hal iwale
 Msi mul i
zi nahat aFedhel ewameachami lana wat abakal achi ni hawaj ael i
mi kakamav i
le
kugeuki auzungu.Fedhel eanav aakanzu Aziza.
i
nay omf ikamapaj ani.  Wat uwat abakal aj uuwanaf any akazi zaofisi
 Ui gaj iwaut amaaduni waki geni huweza nawal achi ni kazi zami konokamav i
leukul i
ma,
kuwaat hiri wanawakekwakuwakosesha kuchomami hogonakuuza, kukweami nazina
waumewakuwaoakamaFedhel e. kuuzamadaf u.
 Kuoawat uweny euhusi anowadamunao- Ustaarabu
wazeewaSel uwamt otowashangazi  Wat uwamj i
ni wanachukul i
wawamest aarabika
wal itaraj
iamsi mul izi amuoe. nawashambani hawaj ast aar abika.Ki nayani
Ukandami zaj iwawanawake/ taasubi yakiume kwambay anay odai wani ustaar abuni kupuuza
 Msi mul i
zi kusema‘ Huy uni mwanamkena utamaaduni asilinakui gaul ewaki geni.
wanawakeni kamawat otowadogo, hawaachi Ndoa
kisebusebu.  Ndoay amsi mul izi i
nav unj ikakwakukosakazi .
 Msi mul i
zi anat akakumwoamwanamke  Zawengi newami j
inizinav unjikakwawanaume
mshambaamst aar abishekuony eshaanachukul i
a kutakakuwadhi bitiwakeaukuwat oamamboy a
mwanamkendi yeanahi t
aji maongozi ya kil
imwengu.
mwanammei lhali ni kinyume.  Ndoahuat hirikai kiwawat uhawanamt azamo
 Kumdhar auFedhel ekwakut embeausi ku namwel ekeommoj a.
wakiwapamoj anamv ulanani kuchukul ia  Ndoazamat abakat ofaut izawezakui ngiadoa

©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 2
nakuv unjika.Unawezakumt oamt ushambani Bi
dii
i
lhalihuwezi kutoaushambandani yake.  Muuzamadaf uanabi dii kwakuj iajiri
El
imu mweny ewebadal ay akut egemeakuaj ir
iwa.
 Humkomboamwanamkekut okanana Ubahi l
i
udhal i
lishajiwamwanamumekwav i
le  Azi zaanaonel eani ubadhi rifumt ukut oapesa
i
namwongezeamwanamkehadhi nahat a zakeny ingi anunueki atuki shaaki kany agishe
kufany amwanamumeamwogope. kiny aanaki nyesi maj iani.
 Huwaf any awat ukuwawat umwakamav il
e Uji
nga
kuwaf any awadhar aukazi zami konoaukuj i
aji
ri  Azi zahanael i
munahaj ui athar iy akwenda
weny ewenakut akat ukuaj i
r i
waof isi
ni-uboi msal ani bilav iatu.
wawewaki t
umwa. Mat umi ziy al ugha
 Yawezakupot oshawat unakuwasahaul isha Nidaha
milanadest ur izao.  Ngnhngnh! -msi mul i
zi akidhar auFedhel e.
Ukengeushi  Bar abar a!Si wat ukamav il
eni nyi? -Aziza
 Msi mul iziambay eamesomakumwoa kuudhi kakwamsi mul izi kudhar auuchomaj i
na
mwanamkeambay ehaj asoma. uuzaj imi hogokamakazi .
Uj
asiri  Lo!Mi mi nikachomemi hogoni uze? -
msi mul i
zi
 Azi zakumkabi limumewenakumwambi a kushangaakwakupendekezewanamkewe
ukwel ibi l
akuogopaangepi gwaaukut alikiwa. ajiajirikaz ikamay auchomaj i mi hogo.
Udhabitiwamsi mamo Tahar uki
 Azi zakukat aakut umi abur ashi ,daway ameno  Kwani ni Azi zaanamt azamamsi mul izibi l
a
nav iatu. kumzungumzi a?
 Kut akamumeanay efany akazi na  Msi mul izi alimpaazi zat al aka?
anapot ambuasi v yomsi mul izialivyoanaamua  Msi mul izi alimwoasel uwa?
kumt aliki nakuf uat andot oy ake.  Msi mul izi aliti
liamaanani maf undi shoy aAzi za
Nafasiyamwanamkekat i
kaj ami i nakuanzakuf any akazi ?
 Msomi kamav il
ewamj ini.  Azi zaal i
ol ewanamuuzamadaf u?
 Anany i
mwael imukamav il
ewashambani . Mbinur ejeshi
 Anauhur ukamav il
eFedhel e.  Msi mul izi kuwazaj i
nsi alivy omkut aFedhel e
 Anat hami nikazi nakui chukul iakamaki pi mo Sal i
m Saat eni saambi liusi kukav aakanzu
chaut u. mpakamapaj ani ,kafuat ananashogay akena
 Anausemi k.m.Azi za. wanamt iaki janamwanamumekat ikatiy ao.
 Mt amaaduni kamav il
eSal manamamake  Anat ufahami shakunasi kuwakat iwaal asiri
msimul iziambay eanamy ependekezeamke. Sel uwaal iendakuwat embel eay ey emsi mul i
zi
 Mwachami lakamav i
leFedhel eanay evaa namkewe.
kanzuhadi mapaj ani. Tashbi hi
 Hanaubaguzi kamav il
eAzi zahambagui muuza  Ukochi ni y awazeewakokamamt oto
madaf u. anay eny ony a-Azi zakwamsi mul izi.
Ubaguzi  Ngozi yakei li
v yokachaut adhani msasa- ngozi
 Msi mul izianakat aakuoawanawake y aazi zakuwangumukwakazi zami konoza
walioelimi kakwakuwachukul iahawanamaadi li shambani .
nahawaf uati utamaaduni .Ki nay ani kwamba Takriri
amuoamkeal i
yemt amaaduni .  Muuzamadaf uamev aakanzumar arumar aru.
 Hat aki muuzamadaf uaingi eny umbani kwake  Hebu!Hebu!Azi zaaki mny amazi shaSel uwa
kwakuwani duni . ahaki kisheni saut i yamuuzamadaf uamesi kia.
Ubwana  Daf u!Daf u!–Saut i yamuuzamadaf ukama
 Azi zahapendi ubwana. alivyoi sikiamsi mul i
zi.
 Mapany ani mt umi shi naanaf any akazi y a  Naj uaweweunaf ikranamnananamna-
kuoshanguonav yombo. Msi mul izi akimwambi aAzi za.
Busara/heki ma Balagha
 Msi mul izianamj ibumkewekwaupol enahi vy
o  Mangapi umeng’ olewa? -Az izakuony eshauduni
kuzui amzozokuwambay azai di . wambi nuzasasazakut unzi ameno
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 3
anazot umi amsi mul i
zi . sifazi l
eal i
zozi kataakamav i
leutamaaduni ,
 Si jui mi mi nilikuwanar udi kut okawapi vile? - uhur u, mweny eusemi ,n.k.
wakat imsi mul i
zi alimuonaf edhel eusi ku.  Kudhani mwanamkendi yeanast ahili
Kinay ani kuway ey epi aal ikuwaanat embea kuel ekezwa( Nili
onani wakat iwangukumsoma
usi kunakachel ewakur udi ny umbani . Azizai li ni pat ekumsomesha. )il
halindi ye
 Ki tuki li
chokuf aki nauzi magani wakukuhami anahi taj ikuel ekezwa.
wewe? -Azizaaki dhar auki at u.  Kudhani Azi zakwakut okashambani , lazima
 Vi pi mt uat afut ekazi asipat e? -
Azi zakuony esha awemwepesi , msi kivunamwel ekev u.
mt uhawezi kukosakaz i hat akamani y akuj iaj
ir
i.  Kudhani Azi zaangempendakwaut aj ir
i na
 Basi wewendi y emumewakuni oami ewe? - anger idhi kanamai shay amj iniyaki tajirina
Azi zahamchukui msi mul izi kuwamumewekwa starehe.
kukosakazi .  Kukat aasal makwakuwamt amaaduni na
Met hali kuishiakuoaAzi zaal iyemt amaaduni pia.
 Kweny enchi yav i
pof u, mweny ej ichomoj a  Kukat aakumwoasel uwakwaki domochakena
atakuwamf alme. kuishiakuoaAzi zaanay ejibizananay e.
 Ki lamt unakazi yake. -msi mul i
zi kuony esha  Kumkashi fuFedhel ekwakut embeausi kuilhali
hawezi kufany akazi zami kono. hatay ey eal ikuwaaki tembeausi ku.
Nahau  Mt uambay eamesomanaanay etokakat i
ka
 Ni mv umbi kemweny ewempakaai ve-amuoe fami li
at aj i
ri kumwoamwanamkeambay e
mwanamkeamst aar abi she. hajasomanaanay et okakat ikafami li
amaski ni.
 Kupat i
amguu- Azizahaj awahi kuf ikamj i
ni .  Kuoamwanamkewashambani ambay e
 Tul ikwendasar ekwakupi mana- msi mul izna hajasomanakut arajiaasi wemt amaaduni .
Azi zakuwasawa. Tabaini
 Kuwanaki domo- hakumpendasal makwa  Azi zaal ikuwadai maaki nitazamakwakuni chuja
kusemamanenoy awat uaukuj i
bi zana- kinay a tenasi mar amoj awal asi mbi l
i.
ni kuwaal iy emwoa( azi za)anaj ibizananay e.  Mi mi si oni rahakul ishwanamt uajinabi sibaba
 Ni kawawekakando- msi mul izi kukat aakuwaoa yanguwal asi mumewangu- Azizahapendi
wanawakeal iochagul iwaet i hawanamaadi l
i. utegemezi .
Taswi ra Tashhisi
 Fedhel esal im kuv aakanzumpakamapaj ani .
-  Jawabul akemt otoy ul elil
inizungushaki chwa
kuony eshaui gaj iwaut amaaduni waki geni . darmadar u- maj i
buy aAzi zakumshangaza
 Sal maFadhi lkuj i
funi kausonakuj ir
emba msi mul izi.
mar angi yamAshav unami domo- kuony esha Utohozi
utamaaduni .Ki nay ani kuwamsi mul izi  Shi lingi mbi l
i-msi mi li
zi ali
zompaAzi za
anakat aaut amaaduni il
hal iy ey eanauf uat a akanunuemadaf u.
kamav ilekuchagul iwamkenaanai shi akuoa  Bur ashi -y akusugul iameno.
Azi zaal iyemt amaaduni .  Pl ast i
ki iliyot engenezaki furushi Aziza
 Al ini ony eshav iganj av yakeni kaonanamna ali
kowekamswaki naunga.
ngozi yakei li
v yokachaut adhani msasa. Kejel
i
Chuku  Ni tapat amumewanguaugumegumet u?-Aziza
 Hanakazi y akumshughul ishal abdakuj ikunat u akimdhar aumsi mul izi kwakuonahast ahili
anapowashwa- mkewamsi mul i
zi kat uhakuwa kuwamumewake.
nakazi yoy ot e,hakuwanakazi wal abasi .  Pesambi linobezi nakushi ndakuzi vumbua
 Chukuamwi bauni shi ndi l
ieny ay oni mwangu mpakaupewe?
utazamekamahaut av unj i
kakabl ay a  Lazi mat upokeeki bi vumaadamumumewangu
kuni choma- Azi zakuony eshaj i
nsi mi guuy ake hav umbui kibi chi?
ili
vy omadhubut inahai hitaji uli
nzi wav iatu.  Ki tuki li
chokuf aki nauzi magani wakukuhami
 Al ini ony eshav iganj av yakeni kaonanamna wewe? -kiat u
ngozi yakei li
v yokachaut adhani msasa.  Kwani ni ni chukuemany oy ay angur uweni ti
e
Kinaya kinywani mwangu? -aki dhar aubur ashi y a
 Anwani mkewanguni kinay akwav il
emke kusugul iameno.
aliyemt akasi yeal iyempat a.Al i
pat amweny e Tanakal i
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 4
 Al i
ondokany at
unyat
uakaendazakej i-
ji
-Azi
za Peteranay emf ahamukupi tiaZac.
akiendakuchukuavi
faavyakev yakusugul i
a  Mwandi shi anat akakuony eshaj i
nsi wasi chana
meno. vyuoni wanav yoj ihusi shanamapenzi nawat u
Si
ti
ari walionaumr iunaozi di waoi liwapat epesa
 Azi zakuit
amswaki manyoy ay anguruwe. (ushugadadi ).
 Kuki it
akiat
ungoziyangombeal i
yekufa.  Anaony eshaukosef uwauwaj i
bi kajikwav il
e
 Pi akusemaKazi ndi
yomai shabor a. Christineanapopat ami mbaanaamua
 Kusemamuuzamadaf uni binadamukami l
i. kuitungua.
 Anat akakuony eshaj insi vijanawasi vyochukul i
a
mai shay aokwaumaki ninat ahadhar inahi v
yo
2.
SamakiwaNchizaJot
o kuishiakuy ahar i
bu.
 Anwani ni y akiistiari  Ji nsi wat uwanav yoj ii
ngi zakat ikamapenzi ya
 Kumaani shauny ony aj iauki tuunachoki t
umi a kupitishamudakamav il
ePet ernaChr isti
ne
kuji
fai di. hawakuwanal engol akuoana.
 Kunasamaki halisiwanchi zaj otoambaoPet er Uzi
nifu
anaf any abi shar ay akuwauzanj ey anchi .  Pet ernaChr ist i
neni wazi nifukwakuf any a
 Serikal iyaki koloni kul etasamaki waai nay a mapenzi ilhali hawaj aoana.
sangar awal ioangami zasamaki asi l
iakat ika  Tunaf ahami shwahuko‘ hal fLondon’ kuna
mazi wa. wazunguwengi newanat af utamakahaba
 Christ i
neni samaki kwakut umi wanaPet er (ukahaba) .
kutoshel ezauchuwake.Pi adakt arianamt oa Uwajibikaji
mi mbai liapat epesa.  Pet erhanauwaj ibi kaj ikat ikamapenzi kwani
 Zacpi ani Samaki kwani Anamf ahamuPet er hamki ngi Chr ist ineasi pat emi mba.
kupitiaZac  Hat ahi vyoPet eranawaj ibikakat ikakazi yake
 Wav uv ini samaki kwav i
lePet eranawanunul ia kwani halewi aki wakazi ni.
samaki kwabei yachi ni(kuwapunj a)kAsha  Chr istinehawaj ibi ki kwani hakubal i mimba
anawauzanakupat af aidakubwa. kamat okeol av itendov yakev y aut ov uwa
 Wat uweusi nisamaki kwav ilewanapendapesa uadilifunakui leabal i anaamuakui avya.
napesani chambochao.  Zacanawaj ibikakwav ileanamf ahami sha
 Jagt i
tnaSunj akui bianchi yaUgandamapat o ChristinekuwaPet eranawasi chanawengi ne.
yaubadi l
ishaj isar afu.  Deogr aci ushawaj ibiki kwav il
ehamf ahami shi
 Sunjakuml aghai Jagt itkwakumpanot iyadola ChristinekuhusuPet eri liamwambae.
100bandi a.  Mi r
iam naMar gar ethawawaj ibiki kwani
 Zacnawengi newanaof any akazi katika Christineal ipowael ezani ay akut oami mba
kampuni yaPet erni Samaki kwani wanat umiwa hakunaal iyemzui aaukumshaur idhi diy a
nay ekat i
kabi ashar ay akenaf aidakubwani kufany ahi vyo.
yake. Ukoloni
 Deogr aciouspi ani samaki kwani anaf anyakazi Mkongwe
yaut umi shi wany umbani kwaPet er.  Ser ikali yaki kol oni kul etasamaki waai naya
 Nchi nisamaki kwani Pet eranai i
bi arasl i
mal iya sangar awal ioangami zasamaki asi l
i
a.
samaki nawahi ndi kamav il
eSunj alnaJagt it Ukolonimambol eo
wanai i
biapesakwakuf any abi ashar ay adol aya  Pet erkupunj awav uv ikwakuwanunul i
asamaki
kimagendo. kwabei yachi ni (uny ony aji).
 Makahabawanaot af ut wanawazunguhuko  Pet erkui bianchi rasl imal i asiliyasamaki .
‘hal
fLondon’ piani ai nay asamaki kwani  Pet erkuamr ishawaf any akazi wakekama
chambochaoni pesa. mny apar anaaki paazasaut iyaj uu.
Maudhui  Huko‘ SailingCl ub’ kunamahal ipawazunguna
Mapenzinj ey andoa/ vy uoni /shul eni naat harizake paWaaf rika.
 Christ i
neni mwanaf unzi washahaday a  Jagt i
tnaPat el kuf any abi ashar ay amagendoy a
Soshol ojiakat i
kachuochaMaker ere.Al i
y ena kuuzadol anahi vy okui bianchi mapat oambay o
tamaaay ampenzi waki ume. i
ngepat ikakut okananaubadi lishaj ihalaliwa
 Tamaay akei nasadi fiananakut okeamzungu dola.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 5
 HukoSai lingCl ubni mahal i pawazungukwani mny apar a.
aday ajuuy aki i
ngi l
ioiliwaf any awat uweusi  Jagt itnaSunj awanat amaaay apesanandi y
o
kut opamudu. sababuy akuuzadol azaki magendo.
Ukosef uwaaj i
ra  Madakt ariwanat amaay apesanawanamt oa
 Chr isti
nekusemamt uangepat akazi ya Christ i
nemi mbai l
iwazi pat e.
kiser i
kali kwakubahat ika.  Ami nanat amaay auongozi nandi yosababuy a
Madhi lay awaf any akazi kutakakuangami zamapr of esawanaopi nga
 Kuamr i
shwa- Pet erKuamr i
shawaf any i
kazi uongozi wakedhal imu.
wakekamamny apar a.  Chr ist i
neanasemav i
janawengi newanat amaa
 Kuf any i
akazi kat i
kamazi ngi raduni -ofisi yakuwawat uwakubwaanay oi
itandot oza
kuukuuzaki kol oni. kiwendawazi mu.
 Wav uv iwanaof anyakazi zami konowana Umaski ni
dhil
alakupunj wanawanaowanunul ia  Zackul azimi kakuf any akazi kat ikakampuni ya
wanaowanunul iasamaki waokwamf anoPet er. Peteraki soma.
Athari yakumt elekezamungu/ di ni  Deogr aciusanaf any akazi duni yaut umishi kwa
 Chr isti
neal ikuwamkr i
stoal iyeokokal akini Peter .
aliasi i
mani yake. Uongozimbay a
 Hat adadakeDor othyal i
kuwaameokokal akini  I ddiAmi nkufany ajaribiolakuangami za
alikuwamnaf iki kwani alikuwaanaj i
tiauongof u mapr ofesaj ambol il
il
osababi shawao
auanaj ifi
chachi niy akiv uli chadi ni . kukimbi li
auhami shoni .
 Kuj iti
auongof uhukokukamchocheaChr i
st i
ne Heshima
kuendel eanamapenzi naPet er.  Zackui nukanakumkar i
bishaPet erkiti
 Chr isti
nekwakuachawokov ual itumbuki a ali
chokuwaanakal ia.
kat ikauzi nifunamat okeoni kut ungami mbana Ushauri
kui tungua.  Zackumshaur iChr istinekuwaPet erana
 Kuav yami mbakunamwat hiri kisai kolojiakwa wasi chanawengi nel akini hakut i
liamaanani
kuhi siamekoseaMungunakui shi nawogawa ushaur iwake( mapuuza) .
madhar aambay oangepat akut okananauav yaj
i  Dor ot hykumshaur i Chr i
stinekuwaal i
ota
mi mbahuo. wazunguwaki mpasumul akini hakushaur ika.
Utabaka  Mar gar etnaMi r
iam hawamshaur i Chri
sti
ne
 Pet erni wat abakal ajuuaki waUgandai l
hali dhidi yakuav yami mbanahi vyowanapuuza
kwaoUi nger ezani wal achi ni laCockney . wajibuwaomkubwawakumhi fadhi ndugu.
 Deogr acius, Zacnawengi neni wat abakal a Uavyajiwami mbanaat harizake/ ukat il
i
chi ni.  At har izaki saikol ojiakuhi si naf si ikimsuta.
 HukoSai lingCl ubni mahal i pawazungukwani  Kuwat asa.
aday ajuuy aki i
ngi l
ioiliwaf any awat uweusi  Kuwamuuaj i.
kut opamudu.  KumkoseaMungu.
 Wat uwat abakal aj uukamaPet erwanai shi  Kuf a.
kat ikami taay aki fahar ikamav i
lewa‘ Tankhi ll
’
. Matumi zimabay ay at aaluma
Tamaa  Dakt ari kumt oaChr i
stinemi mbai liapatepesa
 Pet erkununuadol aki magendoi liaokoepesa badal ay akumpaushaur imwema.
ambazoangal inunul i
adol ahal ali katikabenki . Kasumba
 Pet erkupunj awav uv ii
liaj ipat ief aidakubwa.  Zackut amaani kuwammar ekani mweusi kwa
 Pet eranat amaaay awanawake.Anawengi ne kupendakuzungumzasanakamammar ekani
mbal inaChr istine. mweusi -‘
Heyman’ .
 Pet eranat amaaay aanasakamav i
lez inaa,  Kuheshi muwazungukwakuchukul iawazungu
li
kizoNai robi , ulevi, kulany amachomana wot ekamawat abakal ajuui l
hal ikwao
kuny wamv iny onakut afut amakahaba. hawaheshi mi wi kwakuwawat abakal achini.
 Chr isti
neanat amaaay ampenzi waki ume.  Wat uwar angi moj akuami nianakwamf ano
 Zacnawaf any akazi wengi newanat amaaay a Jagtitkumwami niMhi ndimwenzakeSunj a
pesandi omaanawanamf any iPet erKazi l
icha Patel ilhalianaishi akumt apel i.
yakudhal il
ishwanay ekakuamr i
shwakama Umuhi muwakuwamaki ni
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 6
 Pet erni maki nikwakuzi kaguadol ahadi kupat a mi shahar ani duni .
kunanot i moj abandi a.  Vi janahuj ii
ngizakat ikamy enendoi si
yofaakwa
 Jagt ithakuwamaki ni aki pewanot izadol ana kupot ezamat umai ni yamai shay akesho.
Patel ndipoakat apel iwa. Uingil
iajiwamamboy awengi ne
Bi
dii  Wat ukumkodol eamachokwakubusi wana
 Zacanaf any akazi kat ikakampuni yaPet er Pet ershav uni.
akiwaangal ianasoma.  Wakasema‘ HawaMal ay ahawanaai buhat a
 Pet eranabi diikat ikakazi yakenahat umii chembe’ .
mudawakazi kuj i
star ehesha.  At akuambuki zauki mwi .
Anasa/ star ehe  Onaal i
v yokondeana.
 Ul ev ik. m.uv utaji sigar a, kuny wapombe, uzinzi, Ubwana
Peterkwendal ikizoNai robi kust ar ehebaaday a  Deogr aci usni mt umi shi waPet er.
biashar akunoga, Chr istinekuj ipumbazakwa  Waf any akazi waPet eranaowaamr ishakama
mv iny o, Mar gar etkul ewan. k. mny apar a.
UtovuwaUami nifu Ukengeushi
 Pet eranawasi chanawengi nembal i na  Mi riam naChr istinekuny wapombe.
Christ ine.  Mi riam kuv utasi gar a.
 Chr ist inenadadakeDor othysi waami nif
ukwa  Mapenzi njey andoa.
Mungu.  Kut embeakwawanaume.
Ulevinaat har izake  Uav y ajimamba.
 Kusababi shaChr istinekuwamzi nifu.  Chr istinekuachai mani y akenaDor othykuwa
 Uzi ni fukusababi shami mbai si yotaki kana. ml okol e.
 Unusukaput ikut ofany akazi Chr i
st i
neaki tolewa Ukwel i
mi mba.  Zackuony aChr istinePet eranawanawake
Upyaro wengi .
 Pet erkumi taJagt itmwanahar amuanapot aka Mat umi ziy al ugha
kuchukuav i
pandev y anot ibandi a. Tashhi si
Unafiki  Ni livaat abasamuni l
iyowahi fadhi awanaume,
 Deogr aci ushamwambi ikuwaPet erPet erana tabasamuy ager esha- Chr istinekwaPet er.
wapenzi wengi .  Ni lij
ar ibukumj ibul aki ni saut i i
linikwamakooni .
 Dor othykuwanawokov ubandi anaanat umi a Ukat okeamnong’ ono.
dinikamaki vuli (ulokol e) .  Ai bui li
niv aa-Chr i
st ineaki t
okakwaZacbaaday a
 Pet erkuwaony eshaZacnaChr istineur afiki kukut ananaPet erkwakushi ndwakumj ibu
kumbeat akakumt umi aChr i
st ine. Pet eraukusemahaj ay amoy owake.
 Mi r
iam ni rafikimnaf i
ki kwani hamshaur i  Ni likuwani kiwangwanaki chwachangu
Christ inedhi diy akuav yami mba. kut okananahedhi .
Uhalif
u  Spr ingi zaki tandakul alami kiauzi t
owakewa
 Jagt itkumuuzi aPet erdol aki magendoi l
hal i ziada- kut oakel el ePet eral ipokal ianakuzi disha
l
ili
paswakuf any wanabenki kuu. uzito.
 Sunj akumpat iaJagt i
tpesabandi a.  Mv iny oul i
kuwaumeni pauj asiri fulani-Christine
 Ut oaj i wanawakemamba. kut ojishughul ishanaPet er.
Taasubiy aki ume/ uduni shaj iwawanawake  Machoy akeki lamar ay al i
ni hukumu- ya
 Pet erkut umi awanawakekamav y ombov ya Deogr aci us.
kuji
bur udi sha.  Wachauki mwi uwat eket eze- uwaangami ze-
 Wazungukuwat umi amakahabakuj istarehesha. wakat i amemsi ndi kizaPet eraki elekeaNai robi.
Utamaushi /ujiduni shaj i  Kut okananampi towawakat i,ny wel ezaPet er
 Chr ist ineanaj ii
ngi zakat i
kamapenzi kwai li kuwazi nabadi likar angi pengi nekut okanana
kuji
pumbazaaukuj idangany akuwamt u shini kizol abi ashar ay anchi zanj ey asamaki .
mwi ngi neaukuwadubwAshat u-uj idunishaj i
.  Ni kaachwani kiadhi bi wanami kondooy a
 Anasemaaki wananashahadaangekuwakama machoy awat u- baaday akubusi washav uni na
ng’ombewaki zungukwav i
lehakunaaj irana Pet er .
i
kipat ikanamazi ngi ray akazi ni mabay ana  Jual il
iendel eakuadhi buki laki umbe–kuwaka
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 7
v ikali Chr istineaki wakat ikamat at u.  Pal i
kuwanaki my acheny emshi ndo- baaday a
Taswi ra ZackuwaachanaPet er -
wal i
ny amazi ana.
 Deogr aci usamepi ndamgongokwaumr ina Tahar uki
mweny emi guuy amat ege.  Mwi showaChr istinenaPet erul ikuwaj e?
 KwaPet er, mi chor oy aki sanai l
itundi kwa  Baaday akuav yami mba, af yay aChr i
stine
ukut ani ,makabat i yav iooy ali
yosheheni viny waji il
ikuwaj e?
v yaai naai nanav yombov yaki chi na-ut aji
ri.  Jagt ital i
mchukul iahat uagani mhi ndi
 ChumbachaZacki nakut azi l
izobambukar angi, mwenzakeSunj akwakumpanot iy adol a100
bal bui l
iyot oamwangazahaf ifu, pichakubway a bandi a?
BobMar leyi liyor ar ukar ar uka, v i
tabuv ikuukuu Uji
nga
v iwili vy a‘ Pengui nCl assi cs’ ,kitandachake  Jagt itkut apel iwanaSunj akwakut okaguadol a
ki met andi kwabl anket iyar angi yakahawi a. kwakumwami ni eti kwav i
leni waasi l
iyake
 Zackuf unguaki kabat i kidogocheusi akat oa hawezi kuml aghai .
sahani mbi liny ekunduzapl ast i
ki zilizoony esha  , Chr i
st inekuwanauhusi anowaki mapenzi na
kuwanamaf ut amaf ut a, kikombechaki j
ani mt uasi yemf ahamuv y ema.
ki bichi chapl ast iki nagl asi il
iyokuwana  Kuf any amapenzi bi l
aki nga.
mav umbi .  Kut of ahamut amambel emaut iny uma.
 Ni kat abasamuni kitakaaonemenoy anguy enye  Kut oshaur ika.
weupewamazi wa.  KuachaMunguaki juaamwachay ehawezi kuwa
 Not i zadol azaki jani kibichi . namai shamazur i.
 Waj ihi waPet erul ikuwawawekunduusi okoza  Kuav yami mbaaki j
uamadhar ay akenakuua
nawal asi oweupeusi otakat a.Ny wel ezaket u mt ot oi lhal ihanahat ammoj a.
ndi zozi li
kuwany eupe Balagha
 Tankhi l
l,makasr iy amabal ozi  Mbonat usijipatieki ny waj i-Zac.
yalizungushwakut azamawe, juuy akut ahi zo  Ni ngemwambi ajePet eraki nipigiasi mu? -
Baada
kumechomekwav igaev y achupa.Kunamabwawa yakuav yami mba.
yakuogel eanawal inzi wakul ipwa- kuony esha  Mi mi ?Kwani ni?-Chr istineZacanapomwambi a
utabaka. Pet eral itakawamt embel eeTankhi ll-
kuj i
fany a
 Pet er ,aki wanabombo( kapt ula)al i
y oipenda hat aki ilhal ianat aka.
sana, alionekanakamamv ulanawami aka14.  Je, Ni kwel iPet eral initaka? -
Chr istine.kuj iuliza
 Al ikuwanamaungomv i
ringoy auj ana, mwi li kimoy omoy o.
l
aini kamawamwanamkenami guui liyobony eana  Kumbeal ikuwamzunguwat abakal achi ni?
i
li
y opuuka. Nahau
 Mi ri
am r af i
ki y akeChr i
st ineni Mt utsi aliyekuwa  Tunapi gagumzo- Pet erkui ngianakukut a
nawembambawal iopendel eawazungunamacho Chr istinenaZacwaki ongea.
yav i
kombe.
 Kuf yat amki a-Chr ist i
ne- Pet eral i
st ahi l
i
Mdokezo
kuny amazakwav il
eal ikuwaanai bi anchi
 Mwi bawakuj idunga…chochot eki nget okea samaki .
akitol ewami mbanaasi ngeml i
liaaukuml aumu
 Si kut akakuki ti
aki tumbuachauhusi anowet u
yeyot e.
naPet ermchanga- kuhar ibumapenzi yaolicha
 Fi krazi linipaakuhusumat okeoy auov uhuu; yakekuwanawasi chanawengi ne.
kuwat asa…l abdakuwamuuaj i
…ahh…
 Kupi gaf undakubwa- Chr ist i
nekuj azaki nywaj i
kumkoseaMungu…pengi nehat akuf a- madhar a
kwamar amoj abaaday akushi ndwakumj ibu
y auav y aji mi mba.
Pet er .
 Laki ni ni …ni naj ambonat akakukwambi a-
 Ni meav yami mba- ni met oaki jusi tumboni .
Chr istine- Pet eranapomwambi ahananaf asi ya
 Ni ligunduaul i
kuwaMj amzi to-Pet er.
kumuonawakat i waf any akazi wanapaki a
mi zigo.  Mwi lihaukuf aganzi -haukupot ezahi sibaaday a
sindanoy anusukaput i-at har iyaul ev i.
 Angal iahapa…Pet eraki mwabi aj agt i
t
ahaki kishenot i ni bandi a.  Al impasul iambar i
ka- Pet erkumpaJagt ithabar i
Met hal i mbay akuwanot i ni bandi a.
Kinaya
 Mwi bawakuj idunga…
 Chr istinekuj ivutaki dogombal inaZaci l
hali
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 8
anamt aka. kuwadebebov u- kumf ahami shaPet erhal iyake
 Wewel azi maumsi chanamwer ev u-Pet er-ni yahedhi .
ki
ny ume.  Ni li
tembeabar abar ani kamamt embea
 Mi mi ?Kwani ni?Chr isti
neZacanapomwambi a usingizini hadi kat ikaki tuochamat at u- akitoka
Peteral i
takawamt embel eeTankhi l
l
-kuj if
any a kwaPet erof i
sini baaday akumwambi aal i
av ya
hataki i
lhali anat aka. mimba.
 Zacusi wempumbav u.Mi mi sitakwenda-  Ni kiwanashahadani ngekuwakamang’ ombe
anat akakwenda. waki zungu- utamaaushi -
hat aaki soma, hakuna
 Chr i
st i
nekusomeasoshol ojiai lhalimwenendo kazi ,
mi shahar aduni ,mazi ngi ramabay a-ofi
si
wakeni wakukengeuka. kuukuuzi l
izojengwawakat iwaukol oni .
 Kuny ooshamkonowakeal ioul egeza  Umat iulipasuaki chekoni lichoki siki akamar adi.
ki
makusudi kumsal i
muPet er -kamaht aki il
hali Mbinur ejeshi
anat aka.  Chr istineal ikuwaameokokawakat i mmoj a
 Saut iy amchuuzi al i
y epaazasaut iakimsi hi  Ki sachaJagt i
tal ichoshuhudi aChr ist i
ne
awanunul iewat otowakeper emendena ali
pompaPet ernot oy adol abandaal i
y okuwa
kumwambi a,“shangaz iwakumbukewat otona amepewanamhi ndi mwenzakeSunj aPat el.
waoneehur uma” .
-ukwel i ni kuwaamet enda  Chr istinekuel ezaj i
nsi ur af iki waonaPet er
ki
tendochaki kat i
lichakuav yami mba. uli
vyoanzakupi tiaZacanay efany akazi kat i
ka
 Chr i
st i
nekuav yami mbai lhal ihanamt oto kampuni y ake.
mwi ngi ne.  Zackuel ezaChr i
st i
nej insi Pet eral iv yoenda
Utohozi ‘
SailingCl ub’ namsi chanamwi ngi ne.
 Of isi yaPet er  Kuf ahami shwakuwasi kuny ingi zaI jumaaj i
oni,
 Mapr ofasa- wahadhi riwachuoki kuu Christineal ikuwaanaondokachuoni nakwenda
 Bal bu- taa kumt embel eaPet er.
 Jener eta- kwaPet er -l
ili
lojiwAshaumeme Jazanda/Si tiar i
uli
popot ea  Anwani Samaki wanchi zaJot oni Jazanda.
 Wi kendi  Samaki wal iowal awal easi l
i ni ukol oni
 Shat i-
aliyov aaPet eraki el ekeaNai robi mambol eo.
 Gl asi  Ndot oy aDor othykuhusuChr istineambapo
 Sahani mbi linyekunduzapl ast iki ali
otasi kumoj aChr i
stineal ikuwaaki pewa
 Spr ingi zaki tanda sumunawazungu- aki har ibi wamai sha.
 Kozi -
taal uma  Huuul i
kuwamsal abawangu- mi mbani waj i
bu
 Not iyadol a100y eny ethamani yashi l
ingi Christinepekeekwani hawakupanganaPet er
1,
000, 000 kupat amt ot o.
Tashbihi Sadfa
 Pet erkumuul izaChr isti
neanasomeakozi gani  Kukut anakwaChr ist i
nenaPet erkupi tiaZac
kamamj ombamkar i
muanav y omuul i
zampwa wanay esomanay eMaker er enaanay ef any a
wake. kazi katikakampuni yaPet er .
 Ul aini wangozi yake( peter )ul ikuwasawana  Chr istinekuwakwaPet erkunasadi fianana
wangu. Jagti
tkumt embel eaPet erkumuuzi adol a.
Uzungumzinaf sia
 Pet eral i
niongozakat ikachumbachakecha
kulalakamakwambahi l
ol i
likuwaj ambol a  Wewebar adhul i,kwani ni hukusemaj ambo
kawai da. l
olotelamaana-Chr istineaki t
okakwaZacaki ji
sut a
kwakut ochukuaf ur sakuanzi shaur afiki naPet er .
 Pet erkuangal i
anot ibandi akama
mwanasay ansi al iyekuwaaki fany auchunguzi  Ni kwel iPet eral initaka? -Chr i
st i
nekuj iul i
za
maabar ani-umaki ni. ki
moy omoy o.
 Uhusi anowet uni l
iuonakamaki tendocha  Kwani Zacal i
fikiriasi kumj uaPet erv y ema? -
wat otokwendashul eni-kul azi mi ka/kut okuwa anapoambi wawal i
endasai lingcl ubnamsi chana
nabudi . mwingine.
Kuchangany andi mi
 Mhi ndi alimt umbul i
amachokamakwamba
ali
kuwamzuka- Pet eraki kaguanot ibandi a.  ‘Pengui nCl assi cs’-v i
tabuv ilivyokuwaj uuy a
dawat i yaZac.
 Baaday akuj i
hisi sal amani lii
ngi wanawazol a
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 9
 ‘ Heyman’ -kasumbay aZackui gaWaaf ri
ka  Kuf uatwaf uat wanawal inzimadukani kwa
weusi . kushuki wawat aiba.
 ‘ Hal fLondon’ -wazunguwanakot af uta  Kuonewav yuoni nawahadhi riwanaot oa
makahaba. alamakwakupendel eawat uweupena
Takrir
i kukandami zawanaf unzi weusi -
hawapat i
 Naj ihisi ml evi,ml evisaana- na-Mi riam. shahadawanan’ ang’ ani akul akal endaau
 Hapana, hapanahai wezikuwabandi a-j
agt i
tkwa wanakaamudamr efubi lakuhi t
imu.
pet er- kut oami ni notinibandi a.  Hukomar ekani wat uweusi ndi owengi
Kicheko/ tasht it
i mager ezani -j
el ai meundi wamt umweusi .c
 Chr istinekuchekaaki mwambi aPet erkuhusu  Kut azamwakwakudhar auli
wanawahadhi ri
ndot oy aDor ot hy . weupe.
 Pet erkuchekaanapoambi wandot oy aDor othy  Kuul i
zwamaswal i yadhar aunawahadhi ri
naChr istine. wazungunawanaf unzi weupe.
 Mi kahawani kumt azamwakwachuki na
 Umat i ulipasuaki chekoni li
choki si kiakamar adi
.
wat ejanawahudumu.
Chuku
 Kut endewav itendov i
siv yov yaut ukamav i
le
 Jagt ital ipigwanabut waaasi wezekuhoj i
Fikiri
ni aliposahaukuf ungazi pu,mama
kit
endochaPet er -
kuraruanot obandi a.
mzungual imwi tiapol i
si il
haliangemwambi a
 Umat i ulipasuaki chekoni li
choki si kiakamar adi
- tuaf ungeduka.
baaday akumsi ki akij
anaal iyempaazi aPet er Utovuwaut uwema
Saut ikuwaangeambuki zwauki mwi na
 Mamamzungukumwi ti
aFi kiri
ni poli
si badalay a
Chr istine.
tukumwambi aaf ungezi pu.
 KuwepoEnt ebbeSai li
ngCl ubkungemf any a Nafasi yamwanamke
awemweusi zai di-wengini wazungu.
 Ni Kitegauchumi kamav ileFi onani kahabana
Kejeli
anamuul izaFi kirini kamaangependawaf any e
 Ki chekoni kej eli kwamt ukwakut endaki tendo mapenzi .
chaki jinga.
 Ni mbaguzi kwasababumamamkahawani
 Chr istinekusemaaki wanashahadaangekuwa anamwi t
iapol isi kwakut ofungazi pukwav i
leni
kamang’ ombewaki zungu- elimui singebor esha mweusi .
mai shay ake.
 Hawanaut ukwav i
leFi onaanat akaapi gwe
 Chr istineanasi kiasaut iyakej elikat i
kaki cheko ri
sasi hat aanat akakumkat auume( mr ij
a).
chaPet eranapomwambi andot oki kisemawat u Uj
inga
weusi ni waj i
nganawashi r
ikinawakubwa.
 Baaday akubagul i
wanakudhal ili
shwa
 Ki janaanay empaazi aPet ersaut i akimkej el
i anaamuakuj itoauki wawakekwakuwakar ibu
Chr istineaki semakuwaangemwambuki za nawat uweusi nduguzakewaat hiri
wawenzake.
akimwi naal ivy okondeana.
 Fi kir
ini kumwami ni Fionanakumf uatai l
hali
hamj ui wal ahaj amchunguza.
3.
DamuNy
eusi Uzalendo
Maudhui  Kwakubagul iwa, Fiki rini anaanzakuj i
thami nina
Kubaguli
wakwawat uweusikatikanchi y
a kupendaasi li yake.
Marekani  Anaombamudaumal izikear udiny umbani .
 Kuachwanamabasi yaabir
ia  Tunahi mizwakut hami ni utuwet u/bar aletu.
yanayoendeshwanawazungukat i
kaki t
uo  Ny umbani ni ny umbani ingawapangoni .
wanapokuwapekey aokwakuf iki
ri
wani  Mt uasi yependwanawengi neshar ti
ajipende,
maj ambazi. aji
enzi naaj ioneef ahar i.
 Kukamat wakwamakosaambay owat u Ul
ev i
weupehawakamat iwikamav i
lekuv uka  Fi kir
ini anakumbukaj insi wal i
lewawar agi na
barabarataanyekunduzikiwaka. chang’ aakat ikav itongoj i duni vy aMat hare.
 Adhabukal ikwamakosawanay ofany a- El
imu
ali
tozwaf ai
niyadola200aumi ezisit
a  Fi kir
ini ameendamar ekani kusomeashahada
gerezanikwakosal akutofungazipu. yauzami f
ukat ikasomol aki i
nger eza.
 Mkahawani ,wanatazamwakwadhar auna Usalit
i
watejanawahudumu.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 10
 Mamamzungukumsal itiFikiri
ni anapomwi tia  Wamar ekani weusikukat aauAf r
ika.
polisi kwakusahaukuf ungazi pu.  Waaf ri
kawaki wauzunguni hawasal i
mu
 Wamar ekani weusi kusal itiWaaf ri
kawenzao Waaf ri
kawenzao.
kwahat awaokut endav i
tendov ya  Fi kiri
ni kut ozwaf ai ni kubwanaj aji mweusi .
kuwaduni shakamav i
lemaswal i yakej elikama  Fi kiri
ni kuzungumzakamammar ekani mweusi
Bobkumuul i
zaFi ki r
ini kwani ni hakai huko ‘Whet supmen? ’
kwaokweny euchawi nawashi rikina.  Waaf ri
kakuwaabuduwat uweupe. -Fikirini
 Hat ahawawasal amuwat uwaasi l
iyao. kusemaanAshangaav ilekwao
 Waaf rikawamej isalitikwav i
tendov yaov i
ofu wanav yowaabuduwat uhaowasi owaj ali.
kamauj ambazi nandi posawanabagul i
wana Ukahaba
wazungu.  Fi onani kahabanaanamuul izaFi kiri
ni ‘Doy ou
 Wazunguwamewasal itiWaaf ri
kakwa wantagoodt ime, hapaukumbi ni patat ufaa.
kuwabagua. Unyag’any i/ut apel i
/ ujambazi
 Fi kiri
ni amesal itiAf ri
kanaNchi y akekwa  Fi onanaBobwal imt apel i Fikirinidol a300.
kwendakusomeaMar ekani akiwaameacha Uongo
Vy uohuko.  Fi onakusemaBobni nduguy e.
Huruma  Fi onakudai Fikirini anat akakumbaka.
 Bobanamkat azaFi onaKumkat aFi kiri
ni uume.  Fi onakusemaanagar i
-‘Gar i languni li
lepal e’
.
 Hampi gi risasi Fionaanapot akaaf any ehi vyo.  Wai ngi eny umbani achukueuf unguo.
 Anamr ushi anguoi l
iasi endeuchi . Unafiki
 Fi onaanahur uma- ni kat i
li
.  Fi onakumhaki kishi aFi kirini usal amawake.
Ukati
li  Kumwambi aaj ihisi yukokwakeaukwao.
 WaFi ona.  Kumwambi a‘Youguy sar eourbr other s’
 Waaf rikakuendel ezxaut amaduni wakukeket a anaposi kiaat okaAf rika.
wanawakei li kupunguzat amay azi naa. Ndoa
Matatizoy anay okumbabar alaAf ri
ka/ mambo  Wamar ekani hawaj ui kut unzandoa.
yasi
yoy auami ni fuy anay ohal ali
shakubagul iwa Heshima
kwamt umweusi  Fi kiri
ni kupi tabi lakumgusaFi onaaki ingi a
 Uj ambaz i/upor aj ikamawaBobnaFi ona. kwake.
 Kushi ndwakupambananaumaski ni- Upyaro
wanang’ ang’ aniamkonokuf ikaki ny wani .  BobkusemaWaaf rikani waj inganaweny e
 Vi ta ushi r
ikina.
 Tamaaduni mbov ukwamf anokukeket a  Kumwi t
aFi kir
ini f ala.
wasi chana. kej
eli
 Uchaf u  Je, kulekwenuwat uhuv aanguoauhut embea
 Kasumbay akudhar aumt uwangozi yakena rabana?
kuwaheshi muwazungusanakwakuwachukul ia  Jemwai shi mi ti
ni kamat umbi ri?
wot eni wat abakal ajuu.  Mbonahambaki kwenuhukokweny euchawi na
 Ut ov uwamaadi likamav i
leuj ambazi na ushi r
ikina- Bob.
ukahabaunaoendel ezwanaFi onanaBob.  Huuweusi wenuunaoz idi kizaunat okanana
 Kut ojithami ni kwamf anoFi kirini ameachav yuo kuanguki wanal ami aukupi gwanami onzi ya
nchi ni mwaonaBobnaFi onawanai shi kati
ka j
ua?
mazi ngi ramachaf u.  Ni upi mj imkuuwaAf r
ika.
 Kushi ndwakupambananamagonj wa.  Mt uanauguauki mwi mal arianapol i
onaut apia
 Uchawi /ushi r i
kina. ml ohukoAf ri
ka?
Umaski ni  Mbonahamwachi kupi gananchi ni kwenu?
 Wat uwaAf rikakupi gani amkonokuf i
ka  Nani anat akakuuonauchi wako?
ki
ny wani nahi vyohawanawakat iwakuf i
kiri
a  You, wat akakumbakadadangukwani ni?
kuhusur angi .  Ni ni kinawat oaAf rikakuj akut usumbuahapa
 Kunaki tongoj iduni chamat har ehukoNai robi mar ekani ?-Bob- kasumba
naKi buy ehukokampal a.  Fal akabi sat wawezaj esi si kuwanduguna
Kasumba
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 11
tumbi ri kamany ie-Bob- kasumba.  Mt ushar ti av aesaf uy amaguopamoj anav i
atu,
 Mbonahambaki kwenuhukokweny euchawi na viatuv i
zi tokamav yawanaj eshi wanchi kav u.
ushi rikinawenu? -Bob- kasumba  Mambomengi ney anakuwakamandot oau
Balaghazai di j
inami zi-ki sachamkahawani .
 Mamboy aai bukamahay aunaweza  Aki tet emekakamamaj ani yamgombakweny e
kuwael ezeanduguzakony umbani ? -
kisacha dhor uba.
kut of ungazi pu.  Fi kirini kuzoanguonakuki mbi at uputupukama
 Sasapol isi gani angej uaki inger ezakul i
ko mt ual iy epagawapepombay a.
mwanaf unzi wauzami f
ukat i
kasomol a  Anany api any apuny apunakupepesuka
kiinger ezakat i
kachuoki kuu? pepesupepesukamaml evi chakar i.
Chuku  Anany api any apuny apunakupepesuka
 Huuweusi wenuunaoz idi kizaunat okanana pepesupepesukamaml evi chakar i-
akielekea
kuanguki wanal ami aukupi gwanami onzi ya chuoni baaday akuachwanabasi .
jua?  Fi kirni alisihi aki l
iamachozi kamamt otomdogo
 Mt ushar ti av aesaf uy amaguopamoj anav iatu, -Fionaanaposema‘ Isayshoothi m Bob’ .
viat uv izitokamav yawanaj eshi wanchi kav u.-  Thel uj i kuf uni akaki l
aki t
ukamabl anketilaunga.
wi ngi wabar idi.  Hakuhi si mzi zi mowat heluji i
li
yokuwa
 Hakuhi si mzi zi mowat heluj iil
iyokuwa i
naangukakamamat oney amv uay amawe.
inaangukakamamat oney amv uay amawe. - Taswi ra
anapoambi waat okekwaki naFi onanaBob.  Mt ushar ti av aesaf uy amaguopamoj anav i
atu,
Haj ani kunusur umai shay ake. viatuv i
zi tokamav yawanaj eshi wanchi kav u.
 Ji babal ami r
abami ne- Bob.  Mi kononi kaf uni kav i
tanganav idolekwagl avu
 Ji mamal ili
lofungAshasi haba- Fiona. ny eusi .
 Ki laki tucheupekat ikanchi hii,
mt umweusi  Thel uj i kuf uni kaki lanchanakuj engamandhar i
apat ewapi saut i nasat ua- kut il
iamkazoubaguzi ny eupeny eupe.
waWaaf rika.  Ji mamal i
lilofungAshasi haba- Fiona-mnene.
 Al ikuwapandi kizi l
aj imama- Fiona  Ji babal ami r
abami nel il
il
okuwal imev aa
 Hat aaki l
ewagongo, war agi auchang’ aaki asi mi wani y aj ua- Fiona.
chabahar iy ahi ndi hawezi semaki sachazi pu  Maguomachaf uy amet apakaaki holelasakaf uni
,
kwaai bu. vumbi li
met apakaakweny ekochi .-
uchaf ukwa
 Huuweusi wenuunaoz idi kizaunat okanana FionanaBob.
kuanguki wanal ami aukuchomwanami onzi ya Utohozi
jua?  Gl av u- zakuzui abar idi.
 Ki jashochembambaki kaanzakumt okaki pajini  Dol a-al itozwaf ainiy adol a200kwakut ofunga
nakwapani -kusi si t
izauogaFi kirini anapogusa zipunakupor wadol a300.
ml angokwaFi onanakukut aumekomel ewa.  Fai ni
 Akaumi mi namkoj okweny esakaf uy aukumbi  Hanamakadi yakembal imbal i
-baaday a
kut okananahof u- kwakuony eshwamt utuwa kupor wa.
bunduki naBob. Kinay a
Takriri  Fi kirini kushi kwakwakut ofungazi pui l
hali
 Mt ushar ti av aesaf uy amaguopamoj anav iatu, wanawakehukohawashi kwi li
chay akut embea
viat uv izitokamav yawanaj eshi wanchi kav u.- bilanguo.
kusi sitizaj i
nsi bar i
di ilivyony ingi .  Pol isi kumuul izakamaanaf ahamuki i
nger eza
 Al ijot osanj et uput upukamaal ivy ozaliwa- bi
la i
lhal i anaki fahamuhat akul ikowaokwani
nguoaki tokakwaFi ona. anaki somea.
 Tabasamui li
kut ananat abasamu- Fikir
ini  Kusemaj aji mweusi alikuwanai mani kwa
aki chekeshaFi ona. kumt ozaf aini yadol a200.
 Fi kir ini kuzoanguonakuki mbi at uput upukama Ny ani haoni kudul e-kasor o
mt ual i
y epagawapepombay a. Kuchangany andi mi
Theluji kuf uni kaki lanchanakuj engamandhar i  Sar af ukadhazaquar ter-r
obokadhazadol a.
nyeupeny eupe.  Howy oudoi ng? -Fiona.
Tashbi hi
 Someonecal l
edt osayy ouar eexposi ng
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 12
your sel f-pol isi.  Li kijabasi l
inginenaambal ousukani wake
 Am cool -Fi kirini -kasumba. umeshi kwanader evamweupemweny emwoy o
 Comef astt hisdudewant stor apeme- uongo mweusi (mwoy ombay a)y amki ni mambo
waFi ona. y at akuway aley ale.
 Doy ouspeakEngl i
sh- polisi
.  Maj iyamezi di unga- baaday akuambi wana
 Isayshoothi m Bob- ukat i
liwaFi ona. Fi onawawenagoodt ime- ukahaba.
 Getoutofher e- Bobaki mf ukuzaFi kiri
ni baada Tanakuzi
yakumpor a.  Li kijabasi l
inginenaambal ousukani wake
Si
tiar
i umeshi kwanader evamweupemweny emwoy o
 Ki siwacheusi kweny ebahar iyaweupe- Fiki
ri
ni mweusi yamki nimamboy atakuway aley ale.
pekeendi y emweusi dar asani.  Anat amani arudi kwaonakuf aidi utajiriwa
Tashhi si umaski ni waoaj i
tengenaumaski ni waut ajir
i
 Rangi mbi li zinazoki nzananakuf ar akana wamar ekani .
–taswi ray aFi ki rini kuhusuv itav yawat uweusi  Far ajay awazunguni kuonanduguzakeweusi
naweupe. wanany any asi kakat ikamf umounaomt weza
 Wanawakewenuhawapendi nguot ena mweusi nakumkwezamweupe
zi
mewachoshanakuwachusha. Met hal i
 Badobar idi inapeny ezanakut eket ezav yanda.  Ny umbani niny umbani i
ngawapangoni -
Mbinur ejeshi uzal endo.
 Anav yot ukumbushaj i
nsi ali
v y
oepukaj ela  Si mbaaki kosany amahul any asi -
Fi kiri
ni
wakat i aliendamkahawani baaday akul a kut opendel eachakul achamar ekani na
akai ngi amsal ani akasahaukuf ungazi pu. kul azi mi kakuki lakwakukosaai nany i
ngine.
 Kukumbukamanenoy aMoi .  Usi popendwaj i
pende- kuhi mi zawat u
 Kukumbukasi kuwal ilewawar agi kat ika kuj ithami ni.
vi
t ongoj iduni -Ki buy e-Kampal anaMat har e-  Leoni sikuy any ani kuf anaambapomi ti y
ote
Nai robi . hut eleza- hakunaj ambol akel inal ofaul u.
 Fi kirini aki l
iaanakumbukaki fochamamake Kicheko
akiwakat ikashul ey aupi l
i.  Fi kirinikuchekakaul i yaMoi aki dhani haina
 Tunaar ifiwaFi ki rini mar ambi liamet ozwaf aini mashi ko.
napol isi. Tabai ni
 Kukumbukamar ay akwanzaal ipokwenda  Si kut a, si maj ani ,simat awi-kuony eshat aswi ra
dar asani jinsi y ey epekeeal ikuwamweusi . y at hel uji kuf unikaki lamahal i.
Taharuki Majazi
 Fi kirini alimal izamasomoy akeaual ikul a  Fi kirini-kuj isailikuf i
kirizaidikabl ay akwenda
kalenda? ng’ ambo.
 Ni ni kinawaf any awamwangal i
ev i
bay aaki t
oka Mdokezo
msal ani ?  Si kuy akuf a,ki f
ochaai bunanguoamev uli
wa…
 I l
i
kuwaj eal ipof ikachuoni bi
lav ifaahat akadi -  Isayr emov ey ourcl othesorel se…
vi
t ambul i
sho?
Nahau 4.
GlasiYaMwi
shoMakabur
ini
 Kut ianakut oaki dogo- Kusit
asitanakukat aa  Haomarafikikuny
wapombey amwishohuko.
anapoambi waai ngi enaFi ona.
 Kut
opendakwendat enakati
kabaaya
 Fungaduka- zipu. makaburi
ni/mavanibaaday
akuv ami
wana
 Akachut amanakumwombaamwoneei mani- majambazi
.
amhur umi e-Fi onaanapopel ekaki sukweny e
ki
nenachaFi kir ini akitishiakumkat amr ij
a.
Maudhui
Mapuuza
 Aj ioneef ahar i-aj ij
ivuni e.
 Semkwa, AshanaJosefinakupuuzaushauriwa
 Al ipopi gadar ubi ni ny umaal i
mwonamama
Msoi wakutoendakati
kabaay amav anikwa
mzungukamahasi di-al i
pokumbuka.
kuhisij
ambobay al
inget
okea.
 Kul akal enda- kukaami akami ngi bilakuf uzu.
Woga
 Fi kirini amekazi wamachov i
bay a-kuangal iwa
 Baaday akuvamiwanamaj ambazikatikabaa,
vi
bay akwakut of ungazi pumkahawani .
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 13
Ashakut oaukwenzi mkal i,ukwenzi ukaf uat
wa zimekazanakuzi kal i
aj uuhar uf uzav yakula,
naukwenzi ,nakwenzi zikawamj umui kowa viny waj i nazamaua.
zogonaghasi a.  Har uf ukal i yav undol amai tiil
ivami abaana
 Kunawal ioshangaanakukodoamachona kuzi fur ushazi lehar ufunzur i zamauana
kung’ang’ aniakamamasanamu. manukat oy av y akul a.
 Msoi kukaaaki waameangal iamav ani.  Vi tut awany ika, glasi nasahani angukana
I
ti
kadi /
ushi rikina/ utabiri/uot aji
/ ubashi r
i vunj ika-kuony eshazogonaghasi a.
 Hi siazi nazomf anyakut abirimaov u.  Rohoy akemwaguzi inamwambi aapaambae
 Msoi anat azami abal aakubwal i
tat okeakat ika apaki mbi e.
baay amav ani.  Ki ny waj i ki l
ipot uaj uuy amezaj amaa
 SemkwaAshanaJosef inahawaami ni wal iny any uagl asi zao- kil
ipowekwa.
ushirikina.  Hat amwezi nany ot az imeshukaki dogokuj a
Uj
ambazi /uhal i
fu kuimar ishaf ur ahay et u.
 Maj ambazi wal ij
i
fany av izuunakui biabaal a  Nj iani Mbi ngughaf l
ai l
ikasi r
ikai kafingauso
makabur i
ni nawat ejawakeki l
aki tu. wakemweusi ki shai kapasuamkony ezoul i
otoa
Anasa ufamwembambawamot omwekundunaf edha,
 Semkwa, Msoi ,AshanaJosef inawanapenda i
lifany ahay omar amoj at utenabi lakut i
ri
risha
ulevinabur udani . hat at onemoj al achozi -mv ua- i
sharambay a
 Wat uwanakwendakat i
kabaay amav ani kwaMsoi .
kustar eheamai shay aduni a.  Amakwel iiti
kadi naushi riki
nav imekudhi biti
Tahadhar i kwel ikwel i.
 Msoi ni mweny etahadhar i
kwani sikuy a  Wanapoendawi kendi ni pawaf unawaf u
mav ami zi anakaaaki elekeahukomakabur i
nii
li waki wamapumzi koni wamechoshwana
kukitokeakamaal i
v yotabi r
i awezekuj inusuru. kuker wanasi kuy oy ot ei lewangef any akitu
Ukwasi kujihami -
itikadi zaki shi ri
kina.
 Msoi naSemkwawanapesahat aSemkwaana  I mani y akoi mekut awal a-SemkwakwaMsoi .
gari. Taharuki
Mapenziuj anani  Ni ni kinamf any aSemkwakut umbuamacho?
 Msoi naSemkwawanawapenzi Ashana  Baai liendel ezahudumabaaday akuv amiwana
Josef inanawanakwendakust arehenao. maj ambazi ?
Ul
ev i  Mar af iki haowal ir
udi tenahuko?
 Baay amav ani  Maj ambazi haowal ijulikana?
Ushawi shi/ upot oshwaj inamar afi
ki Kuchangany andi mi
 Semkwaanamshawi shi Msoi waendekat i
ka  Exot icr esor t-Msoi anav yopai tabaay amav ani.
baay amav ani wakat ialikuwaamekat aa.  u- exot ic
Udhabitiwamsi mamo  t hriller-wi mbowaMi chael Jackson.
 Msoi hanaudhabi tiwamsi mamonandi o Mbinur ej eshi
sababuy akushawi shiwanaSemkwakur udi  Msoi al ikuwaamenasahi siaf ulaniy akiti
shona
mav ani . wasi wasi .
Tashbi hi
Matumi ziy alugha  Naweweshar ti uni gandemi mi kamakupe- Msoi
Tashhisi kwaAshaanapomshi ni kizaal e.
 Ki shahi si
ahumwot eshandoto.  Uki waumest ar ehekamav il
eukopeponi .
 Nchazamal aikayakekusimamakamaki j
it
i.  Umebaki kul alakochi ni kamamgonj wawa
 Leohi siahiyokal i
il
ikuwaimeumukahar aka mal ar i
a?
kamahamur ili
li
loj
azwahami ra.  Jozi mbi l
imbi li,mi nenguo, mi kat i
ko, mibenuko,
 Hut aki kuiacha(i
mani )ij
apokuwaunajuahai na mi ondoko, mi tet emekokamawagonj wawa
haki y akuket i
wal akusimamakat i
kamai sha mal ar i
a, mt i
ririkowaj ashokamamaj i y
a
yetuy akisasay asisi v
ij
anayanayoendeshwa ml izamuwamt o.
kisay ansi.  Kunawal i
oshangaanakukodoamachona
 Vi ny waj ivyakeni vyakupozajot
olawi kinzi
ma. kung’ ang’ ani akamamasanamu.
 Har ufuzamaf utaghalinayafaharizi
l
ikuwa  Ut abaki jej uuy akochi kamamgonj wawahoma
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 14
nal eoni jumamosi ? Asha.
 Uki wahapounast arehekamav il
eukopeponi I
shar a
mbal inaadhazaduni aambakokwat afsir
ini  Mamay ay anget okea
mot oni -siti
ar i
-uzur i.  Mbi ngu
 Anat ut i
shakaka, anat ut i
shasi si kamawat oto  Mawi ngumazi tomeusi
wadogo, anat ut i
shakaka- Msoi anapowaambi a  Radi
wat aona.  Msoi kuzi t
azamat aanakuzi onazi li
kuwana
Kejeli mwakowahuzuni .
 Si baamshenzi yapat asot e.  Umeme- ishar ay amabay a.
 Bwanahuy unay eut adhani haishi karney a  Baaday eukopewamweziul i
st awi shauzur i
ishirini namoj a-Josef i
na. wakewaf edhakat ikat iyav ipul iv i
l
iv yokuwa
 Anat akakut uvunj iar ahazet ukwandot ozake vikipwi t
apwi ta-ishar ay ar ahakut angul iabal aa.
zaaj abuaj abu- takr iri. Takriri
 Kwani unat utabiriani ni hasabwanandot o?  Dur ukwadur u
Utohozi  Ut api gat enanat ena
 bendi hai yemsegej u- inay otumbui zawat ej
a.  Anat ut i
shakaka, anat utishasi sikamawat oto
 Pet rol i-
kiny waj ini pet rol iyamuzi ki. wadogo, anat ut i
shakaka- Msoi anapowaambi a
 kaunt ani -
ambakowahudumuwanaenda wat aona.
kuchukuav inywaj i.  Ukwenzi ukaf uat wanaukwenzi nakwenzi
 gl asi -bilaur i zikawamj umui kowazogonaghasi a.
 mai shay et uy aki sasay asisi vij
ana  Mzi ki ul
ikuwauki tumbui zachi ni kwachi ni.
yanay oendeshwaki say ansi  Msoi naSemkwawal ifi
kabaay amakabur ini
 wi kendi wakat imzur i
, wakat imambondi okwanza
 t elev isheni -wal iyof unguaAshanaMsoi na yai ngi esur a-y atengenee, y awemazur i.
kupat ahabar i-
v i
zuuv ili
kuwamaj ambazi .  Msoi naSemkwawal ikaanakut azamanauso
 kochi -coach kwauso- Msoi akel ekeamav ani -tahadhar i.
 swi chi -yagar ilaSemkwa  Fur aha, f
ur aha, furahai mechanuar aha, r
aha,
 baay amav ani raha.
Sadfa Taswi ra
 I mani yaMsoi waf uwangej itokezakusadi f
iana  Maj ambazi wal i
ojifany av izuu- kundi l
av izuu
namaj ambazi kujifany av i
zuunakuv ami abaa. l
imej ifungakwamt i
ndowat hr il
lerwamchael
 Usi kuwamav ami zi wal ikuwawamet embel ea Jackson, l
i
nakuj akul ebaakwakuj i
kongoj ana
il
ebaa. kuj itetemeshanakut oasaut i zaki uf u,ny uso
 wi mbot aribi kuimbwa. ny eupekamachokaa, mabuf ur uy av ichwa
Balagha yanay oni ng’iniahewanimabangoy any uso
 Unani ni Msoi leo? yeny emat unduy aliyopot ezamachonapua
 Radi ngapi zimepi gat okeaduni akuumbwa? baadhi vimesongwasandav ingi nemwi l
i mt upu.
 Mi mwesomi ngapi imeemet at okeambi ngu  Chakul akilikuwandi zizanazi pandi kizila
kut andazwanamuumba? changuwakukaangwapembeni nakachumbar i
 Ki pi chaaj abuki takachomf any amt uawena ubav uni .
hof u? Chuku
 I mani yakoi mekut awal av i
lev i
leausi yo?  Upeowar ahahausemeki umekunj uli
wawazi
kwawat uhawawaoweny epesakuukany aga
 LeoMsoi umebadi l
ishamakao?–t ahadhar i
.
mwanzoni bilay akuf ikamwi sho.
 Umeonaukal ieki tiki t
akachokupamandhar iya
 Kwamudamf upi mzi ki ukawaj uuy aki l
aki tu.
mav a? -
Asha.
 mt iririkowaj ashokamamaj i yaml izamuwa
 Kwani ndikoy atakakozukamazi ngaombwe
mt o- kwakusakat angoma.
unay oy atabi ri
?
 Hakuchezampakamuzi ki ukamwi ngi adamuni
 Hof uhi y oitokewapi kat ikausi kuhuumwema
kamamweny eweasemav y oki lasi ku.
uli
oj aaf urahanaut ukut uwauj ana- Msoi -ki
naya-
usikuhaukuwamzur i
.  Hakuchezakwami zani yakuchokor andani
mwi l
i wakei l
i upot ezemi fupawakat iwa
 Weweut akuny wamaj i kamamt otompakal i
ni?
-
kucheza.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 15
 Msoi kut umbuamachompakay akaonekana  Wakala,wakanywa,wakamal i
za.
yanat akakudondokachi ni kut okav ibakul ivyao-  Jozimbil
imbil
i,minenguo,mikat
iko,
mibenuko,
anapoonav izuu. miondoko,mitetemekokamawagonj wawa
 Msoi naAshakuki mbi abi lakut azamany uma malari
a,mti
rir
ikowaj ashokamamaj iy
a
nabi lakusi tapahal apopot e. mli
zamuwamt o.
Mdokezo
 Yaani
 Si mi
umegoma…
mi wal asi wewet unaoami ni kwambawat u
5.
Kikaza
 Sur uai yandani yaai nay apekee.
waf uwapondani y
aduni ahi i
…
Maudhui
 Si mi mi wal asi wewet unaoami ni kwambawat u
Uongozimbay anaat har izake
waf uwapondani y
aduni ahi i
…- tabai ni
 BwanaMt ajikani kiongozi asiyewaj ibi
ka-
Nidaha
hawezi kul i
ndaki kazaki mepasuka.
 Lo, wal ev izuu- Msoi akitania.
 Kwamt ajikamamboy alitendekaki ndoto-kauli
 He!Saambi linanusuhuj ajit
ay ar i
sha- Semkwa.
tupuzi sizot ekel ezwa- ahadi zamaneno.
Tanakuzi
 Ni kiongozi asi yeshughul i
kiamasl ahiya
 Mav ani ni pahal apawaf usi sisot et ulichokuwa
wanat ekede, daimay umondot oni (
chuku) -
tukikionani kwambamav ani ni pahal apawat u
mweny emapuuza.
hai.
 Madhar au/ mapuuza- Pimakusema‘ Mimi
Nahau
huf any akazi yanguki kami lifu(ki naya)lakini
Nahau
sithami niwi .Ki l
amar at umedhar auliwa,
 Anaonakunaki tuki nali
zandegembay a-kutabir
i
tumepuuzwanakut ot hami niwanawengi ne
maov u.
wet u.
 shi ngoupande, moy omzi to-Msoi akiamka
 Hawaondoi shi dazawananchi baaday a
kwendakuj itay ari
sha- bil
aki taka-
kuchagul iwa- Hal ihuzi di kuwambay asinjaa,si
kujil
azi mi sha, wasi wasi
magonj wawal auf ukar a, uchochol ehuzi di-
Bi.
 Wakat itay ar ikung’ oananga- kuanzasaf ar i
Chi renga- Cher ehani .
kuelekeabaa.
 Wanaachawakewaouongozi nahawawadhi bi
ti.
 Msoi naSemkwawal ifi
kabaay amakabur i
ni
 Husahauwal i
owachagua- wepesi wabinadamu
wakat imzur i,
wakat imambondi okwanza
kusahauwemanabadal ay akekukumbuka
yaingiesur a-yat engenee, yawemazur i
.
mabay a.
Kinaya
Ubarakal a
 Hof uhi yoi t okewapi katikausi kuhuumwema
 Wadangany ifu-Machupamsemaj iwaki j
iji
uli
ojaaf urahanaut ukut uwauj ana- Msoi
anabadi lishauongokuwaukwel inaukwel i
akiji
jasirisha.
kuwauongo- kut eteav iongozi waov u.-
ubar akal
a.
 Mwezi nany otazi meshukaki dogokuj a
Ubi
naf si
kuimar i
shaf urahay etuleo- usikuhaukui shakwa
 Machupakuungamkonohoj azi nazomf aidina
furaha.
ny i
ngi nekuzi pinga.
 Nat uny wet ujikingenav izuunamashet ani ya
 Hat abaaday aser ikali kupi ndul iwa, Machupa
makabur ini-pombehai wezi kuwaki nga.
alij
uanamnay akui shi nahi vyohakuogopa
Mbinur ejeshi
chochot e.-angebadi l
imsi mamowake.
 Mi akasabai li
y opit
awal i
kuwawamekat aa
Uwajibikaj i
kwendabaay amav ani j
osef inaakawAshawi shi
 Wananchi hukosauwaj ibikaj ikat i
kakuchagua
 Tel ev i
sheni -mat angazoy ay ali
y otokeakat i
ka
kiongozi anay efaa.
baa.
 Vi ongozi kushonewaki kazakwaushi r
ikianowa
 Semkwakupi gasi munakuel ezaj i
nsi
umma–Wot eni washi riki katikaushonaj iwa
wal i
v yokamat wanamaj ambazi nakui biwaki la
kikaza.
kit
u, pesa, nguo, vi
atuhat anachupi .
Kicheko
 Hawachujiwanaot
akakuwapauongozi
,bal
ala
 Sekwakumshi kamkonoMsoi anapopepesuka
yakehuwachaguakwami si
ngiy
a
nakut akakuanguka.
ulumbi/
umaarufukat
ikausemaj
i.
 Wot ewakaanguaki chekokabl ay akuny wa.
 Wanapaswakuwachaguakwauwezowa
Koja
vi
tendo/kut
ekel
ezaahadi
.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 16
 Wengi WAwananchi hawael ewi uzi towa vi
ongozinakuwachocher
awananchi
.
ushir i
kawaokat i
kakushonaki kaza( kuchagua  Wabinaf
si-
Bi.Mtaj
i
kakuwany
imawengine
kiongozi ). naf
asiyakuongea.,
 Uongozi mzur iunawat egemeakwahi vyo
wamchunj eki ongozi vizur i
. Utovuwamaadi li
 Wanawaj i
buwakuwaambi av iongozi ukweli  Wakat i Bi.Cher ehani anat abasamu, wengi ne
k.m.Babu, Cher ehani naPi ma. mat ey anawandondoka- kut amaani mwi liwake,
Mapi nduzi/ ukombozi /Uzi nduzi /uchochezi wakat amani y azi ada- tafsida.
 Bi .Cher ehani kuf afanul i
awanaki j
ijichanzocha Umaki ni/ut aratibu
tati
zol aukosef uwamv ua. -ujasi ri.  Mzeebabukut af unamuwapol epol enakwa
 Bi .Cher ehani kuwachocheawat uwaende ufundi mkubwahadi kumal izaki pandechake.
katikai kul uwakashoneki kazaki ngi ne- kung’oa Matumi ziy alugha
BwanaMt ajikanaBi .Mt aj i
kamaml akani . Taharuki
 Wanat ekedekuel ekeakat ikai kulu, Bwana  Baaday amt ajikanabi biyekuondol ewa
Mt ajikaal i
tokeaml angowany umanay eBi
. madar akani nani al ipewauongozi ?
mt ajikaakabebwat arat i
bupamoj anaki t
anda  Al iyechagul iwaal iongozav i
zur i?
chakeakawekwanj e. Nidaha
Busar a  Lo!Hai tany esha.
 Wanaki j
ij
i kwendakwamzeebabukupat a  Naam, hay andi vy oy al ivyomambo- Pi makuhusu
maj ibuy amasual ay anay owat at iza. ji
nsi Bw.Mt ajikaal iv yov unj amashar tiyakikaza.
 Wakat i mwi ngi neangewar ushi amanenoy a Majazi
hapanapal el akini yeny ewi ngi waheki ma.  Bwanapi ma- kupi maki kaza.
 Anawapaushaur i-si kilapanapomawi ngu  Bi .Cher ehani –kushonaki kaza.
meusi mv uahuny esha.  Machupa- kut okuwanat abi anzur i
-udumakuwi l
i,
 Uchaf uzi wamazi ngira- mawi ngumengi ne ubinaf si.
meusi hut okananammchaf ukowamazi ngira.  Bw.naBi .Mt ajika- kuf ahami kasanakwa
Ukarimu sababuy auongozi .
 Ki laai ngi ayekwamzeebabuhat oki bilakuny wa Jazanda
angal auki kombechamaj i.  Ki kaza- uongozi , madar aka, ser ikali
.
 Wanaki ji
ji wanat oasehemuy amav unoy ao  Ki kazahaki paswi kushi kwakwanamnay oyote
kwamzeebabu- umuhi muwakuwat unzawazee il
enamwenzi weki ongozi waj insiahi yo
katikaj ami i
. nyingi ne-asi i
ngi li
euongozi kwani siye
 Babuanat umi av izur i/ kut unza/ kuhi fadhi ali
chagul iwa.
chakul aanachot unuki wanawanaki jij
i na  Washonaki kaza–wananchi wanaowachagua
waki endakwakeanawaki rimukwachakul a vongozi .kumuwekaki ongozi madar akani ni
kichohi cho. jukumul awat uwot e.
Nafasi yamwanamke  Mv uanzi tokuny eshabaaday awanaj ami i
 Wai gaut amaaduni waki geni nawat ov uwa kumwondoamt aj i
kanabi bi yemadar akani-nchi
maadi li
-wasi chanawasi kuhi zi ut awakut a kupat amaendel eoauuf ani si.
wamev ut aki kazaj uukwamakusudi i
limacho  Uzi nashi ndanozakushoneaki kaza-
yawanaumey alimbuke. katiba/ sher iaambay okway onchi huongozwa.
 Hapewi uongozi -nadr asanaki ongoz i kuwa  Kuki ukamaadi l
i y aki kaza- kiongozi kumwacha
mwanamkekat i
kaj ami iyaWanat ekede. mkewekuwanamadar akamakubwakama
 Anay emdhi bi timumewe kwambay eyendi y eki ongozi .
 Pumdawahuduma- Bi .Cher ehani .  Kushonaki kazaki ngi ne- kuchaguaki ongozi
 Wai ngi li
auongozi –Bi .Mt aj i
kakuj iwekakat i
ka mwi nginekwakur a.
uongozi .Hat akat i
kasher eher asmi husahau  Mawi ngubi lamv ua- uongozi usioleta
kuway ey eni mkeweBwanaMt ajika. maendel eoauusi obadi lihal iyawananchi .
 Wanaowadhi bitiwaumewao- Bi .Mt ajika.  Kut ony eshakwamv ua- mat atizoy awananchi
 Wanaoj i
gamba-Bi .Mt ajikakusemahakuna k.v.njaa, magonj wa, umaski ni n.k.
kiongozi mwi nginekumshi nday ey e.–maj i
vuno.  Ki ji
jiTekede- nchi zaAf rika- zinazoendel ea.
 Jasi r i
-Bi Cher ehani kunenaukwel ikuhusu  Ki kazakupasuka- kiongozi kushi ndwakut i
mi za
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 17
maj ukumuy akeaukut owaj ibikakwaki ongozi .  Yanapozi di (
mapenzi )huj akamanguv uza
 Hur af a-safar iy akwendambi nguni yakobena sunami -kut odhi bi ti
ka.
ndege  Machupahut af unanahupul izakamapany a.-
 Kwendambi nguni -
kupat auf anisi au hulakuwi li
.
maendel eo/ ust awi Nahau
 Kobe- kiongozi  Kumbeal itoneshaki donda- kukumbusha
 Ndege- wananchi mamboy aliyokwi shanakusahaul ika.
 Ndegekumpakobemabawa- wananchi  Tunaendel eakuf any akazi hii kwany oy ozot e-
kumchaguaki ongozi iliawaondol eemat ati
zo ji
nsi wananchi wanav yojitoleakabi sakuchagua
naal etemaendel eo. viongozi .
 Kopekuj ipaj ina‘sisi wot e’nakukal iav y akul a  Gongandi pousi tusi mul iehadi t
hi -
semawazi .
vil
iv yoletwanakuwakumbushani vya‘ sisi wot e’  Wameml ambuzi mzi manamki aut awashi nda-
-kuony eshaubi nafsi wav i
ongozi auku kukami lishakut eguaki tendawi lichamawi ngu
kujili
mbi kiamal iwaki puuzawal i
owachagua. bilamv ua.
 Kobekuwapawenzakewanaomf aachakul a- Takrir
i
kiongozi kuletamaendel eokat i
kamaeneo  Ki kazaki kazani chaushi r i
ka
wal iyochagul i
wa- mapendel eo.  Mamboy anamamboy ake
 Ndegekuchukuamany oy ay ao- wananchi  Ndi omt indonasi si tunaf uatamt i
ndo
kumng’ oaki ongozi maml akani .  Machupamsemaj iwaki j
ijianabadi l
idhauongo
 Si kuy at ano-ki ongozi kuchagul i
wakwaki pindi kuwaukwel inaukwel ikuwauongo
chakwanzachami akami t
anonamudahuo Tabaini
huishabi l
akul etamaendel eoy oy ote.  Si njaa, si magonj wa, si chochot e
 Upepokuchukuanakubebamawi ngukuel ekea kinachoni ambaa- madhi lay awananchi
kil
aupandembal inaki jij
i-
mapuuzahat a  Si salamu, sichochot e,hakunaki l
ichot oka
mambony et inakut owaj ibi
kakwaki ongozi kiny wani -pimaaki jizuiakuongeaukwel i
.
kukoseshanchi maendel eo Mdokezo
 Jual i
lilokuwal i
meshi kakasi kuel ekea  Mwaf ahamukat ikasaf ari yaangani namna
mapumz i
koni kamakwambal inat orokamv ua ndegewal ivyoshi rikiananay e…
l
ili
pat anaf asi ndogoy akuwaagawanaki ji
j
i kwa  Si riil
ikuwasi ri…i l
iwekwanawat uwawi l
i
sikuhi yo-kut okezat enabaaday amawi ngu ikahifadhi ka
kupeper ushwanaupepo- shidakur ejeleat ena Kinaya
kwav iongozi kutowaj bika.  Mawi ngumazi tomf ulul i
zokwasi kut ano
Mbinur ejeshi hay akul etamv ua
 Bwpi makukumbushaj i
nsi mi akami wili  Si riil
ikuwasi ri,ili
wekwanawat uwawi li
i
liyokuwai mepi tajinsi Bw.Mt aji
kaal i
vunj a ikahifadhi ka- hakunasi riy awat uwawi l
i
mashar tiyaki kazanawaokumhur umi a.  Bi .Cher ehani mweny ewi ngi wasoni kuweza
Msemo kuongeambel ey awat unakuwachochea.
 Wal ijit
ahi di l
aki nihat ajiti
hadahuf ikaki komo. -  Wanaki jijikuami ni wal i
poshi rikihapakuwana
kuchokakumsi ti
riMt ajikakwaai buy ake. dosar iy oy ote
 Bi nadamuni mwepesi wakusahauwema-  Ki ongozi huy ual i
taf utauongozi kwamuda
hukumbukat umabay a-kiongozi kusahau mr efu-Ki baki
wal iomchagua. Tashhi si
 Bi cher eani naBwanaPi makuachachungu  Upepokuchukuanakubebamawi ngukuel ekea
kinat okot abi lakui vishachakul a-wat uwaki wa kil
aupandembal i naki j
iji
-mapuuzahat a
nahamukubway akuf umbul i
waf umbo. mambony eti nakut owaj i
bi kakwaki ongozi
 Weny ev yaonav yawengi ne-v i
ongozi kukoseshanchi maendel eo
kujili
mbi kiamal i.  Jual il
ilokuwal imeshi kakasi kuel ekea
 Pol ekwawal ajashol ao-wanaopat ariziki mapumz ikoni kamakwambal inat orokamv ua
kut okananakazi zami konoy ao. li
li
pat anaf asi ndogoy akuwaagawanaki ji
j
i kwa
 Mapenzi kikoozi -
mapenzi mt aji
kaal i
yonay o sikuhi yo- kutokezat enabaaday amawi ngu
kwamkewekumf any aashi ndwekumdhi biti
. kupeper ushwanaupepo- shidakur ej eleatena
Tashbi hi kwav iongozi kut owaj bika.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 18
 Ji bul aokui buamaswal i zaidi nakuzal i
sha  Mamboy anay omuwekamt umahal i
kitendawi li kingi ne  Mapenzi yadhat i yaHamduni ndi yo
 Ukwel i ulijisukumakwanguv uukaf ungua y anamuwekaj ami l
akwaHamduni k.v.kumpi ki
a,
kiny waambachokwasi kuchacheal i
tembea kumf ulianguo, n.k.
akiwaameki zibakwamkonowakushot o-pima  Hay ondi y omaekoal i
y owekwahuy u
kut ov umi liakuny amazi aukwel itena mwanamke.Al ij
ikut aaki st ahabumai shay a
 Hamj ui ukai di wamki awambuzi ? ndoay akenaDuni naaki chel eakuy akosa.
 YakumsukumaBi .Cher ehani kiasi hi
kilazima Unyany asaj iwawanawakekat ikandoa
yawemazi to- yakuml az imi shakusemal azima  Ki l
aai nay amat usi -
mt ukani fu/mat usi mabay a
yawey amuhi musana. mabay a
Chuku  Makov umwi l
ini-mgongoni namkononi
 Ki lanj i
ai liel ekeakwamzeebabu- kuony esha  At har i zaki saikol oj i
a-jerahabay azai dilamoy o
j
insi wal ioel ekeakwakewal i
kuwawengi wake- moy oul imuumanakuat il
ika
 Pi maakaj izoazoaakapat anguv u,amani  Mat ekenangumi / kipigo
kut okananauzi t
oambaoungepasuamoy o Mapenziy adhat i
wake- kut ov umi l
ika. YaJami lakwaDuni
 Laki ni tendal ol otebay ahat akamani kuuzanzi  Jami l
akukat aav ishawi shi
basi l
itakuwawi mbo- kusi si
tizausahaul ifuwa  Kuv umi l
iaul ev i
, kupi gwa, n.k.
memabi nadamuanay ot endwanabadal ay ake  Kukat aakushawi shi wa- udhabi t
iwamsi mamo
kukumbukamabay a.  kukat aakupi gananamumewe-Raml a
Koj
a  Kukat aakumt or oka- Sal i
m
 Lol otebay a, li
t aimbwa, litachezwaukumbi ni,  Kukat aakut afutamumemwi ngine
l
itapandwa, litamea, l
it
apal il
i
wa, lit
akuanahat a  Kukat aakuv unj andoa- shangazi
kuv unwa.
 Kumbembel ezamumeweaki waml ev i-
HaiDu,
 Bwanapi maal igunduanamnaukwel i waj i
i…onaj e?Unal iani ni Dii, Duni wangu?
unav yowezakuumi za, kuchoma, ukandami zana Kumpunapunany wel enakumpi gapi gav i
kofi
hat akuny onga. v yaki chwa( utuwema)
 Bi mt aj i
kaal ijul i
kana.Hushangaza, akakasi ri
sha,  Kumsai diakuchupi shamguuwakendani .
akaudhi .
 kumsamehe-Hamdai chochot e/ hajamf anyi
a
 Chaguol ilikuwal aki l
ammoj a, amakul a, makosay oy ote, ni wengi weny emakosa
kumezaaukubugi a-wanaoendakwababu makubwakul iko
Bal
agha YaHamdunikaj ami l
a
 Hamj ui ukai di wamki awambuzi ?  Duni Kumwandal iachai nzi toy amazi wasupu
 Kwani si si tul imchaguanani ? napweza, kumkaangi amay ai,mandazi na
 Amesemani ni?–wat ukuchangany i
kiwakwa chapat ti
, kuandi kameza. -bidi i
,mahi ri
kut oel ewababual iyosema.  Kumui nj
ikiamaj iy akuoga
 Ny ot emuwashi ri
ki katikaushonaj iwaki kaza  Kumf ul i
anguo
i
takuwaj esi si wawi lituwenaj ibul aswal ilenu?  Anaut uauhi si zaki binadamuanapol evuka-
 Bwanaki ongozi mbonasi kuhi zi husemi ? anaombol eza, kul ia,kuungamanakuomba
Haongei ili kusul uhishahat amambony eti
-hatoi msamahanakut akaaadhi bi we.-anatambua
ufaf anuzi wowot ehat aBi mtajikaanaposema makosanakut ubu.
hakunaki ongozzi mwi ngi nekushi nday ey e.  Anamhur umi aJami l
akwakut ambuakuwa
 Wangapi wal ionauj asiri wakunenaukwel ihasa si manzi nausi ngi zi wamachov unauki wawake
unapohusuuongozi ? ni kwasababuy akumst ahi mi l
i
Methal i  kuel ekeabaf uni kuogawaki rushianamapov una
 Wal i
ishi kat ikamsemowany ani haoni kudul e- kuchekanakut ani ana
wananchi kasor olachaguol aol aki ongozi Umaki ni
 Mapenzi ni ki kohozi -mt ajikakushi ndwa  Duni kut engani shanguony eusi nany eupe,
kudhi biti mkewekwaaj iliyamapenzi . akazi wekakat ikamabeseni tofauti.
Ul
evinaat har izake
6.
Maeko  Kur udi usi kuwamananenahi vyokusababi sha
Jami l
akut olalav izur i
kwakukeshaaki mngoja.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 19
 Kuat hirikaki afya-kov umgongoni ,
donda mi konoanay o, akat atekuadhi biwakama
mkononi mwanaasi y enakwao
 Kuat hirikaki saikoloj i
akut okananamanenoy a  Raml ashogay ake–nenokwaneno
wat u-kidondamoy oni –wat ukanane, ngumi kwangumi -wapi gane
 Kusumbuawat u/maj i
rani kwakel elena Ushaur imzur i
kuwakoseshausi ngi zi wakat iwamechokakwa  Mpapur anekwani ni mwanangu? -
shangazi
kazi zamchana anamshaur iwasi pi gane( kupapur ana)l aki ni
 Har ufumbay a-l
il
ev ukut onav undol akilev i badal ay akewav unj endoakamahai naur afiki-
l
ikawal amwanzokui ngi andani nakuzagaa Madhal indoani mkat abauf ungaour afikiwa
ukumbi ni ki
t ambo, basi nauv unjwei ki wahuour af i
ki
 Kumpi gamkewek. v .kumr ushi at ekel ambav u haukupat ikananabadal ay akepanav i
ta.
kwakut opel ekachakul ahar aka. -
ukat i
li Busara
 Kul al abi lakuv uanguo  Jami laanaf ahamuhakunandoai siyona
 Kuwangwanaki chwabaaday akul evukasi ku wal akini -
Ni kwel i kwambausi l
olij
uani usi kuwa
i
nay ofuat abaaday akul ewausi ku. giza.I wapi hiyopepony i
ngi nekat ikaduni ahi i?
 Kut umi apesany ingi  Anal i
ngani shamai shay akenay awanawake
 Kuchuki wanawanaj ami i hat awanamt usi -mja wengi ne- uki onakwakokwachomekakwa
wal aana, ml ev i
,mbwa, ml evi,kaf i
ri,fi
rauni - mwenzi okwat eket ea.
kudhar aul i
wanakupuuzwanakut usiwana Urembo
wanaj ami i kwat abi ay ake  Wengi wal imt amani Jami lawamuoe- hat aSal im.
 Kushi ndwakut i
mi zamaj ukumuy andoa/ kulal
a Shukrani
tu  Hat ahi v yo, baaday ay oteal iji
onaanawaj i
bika
 Mt uhupot ezaut ambuzi waj emanabay a-Duni kumhi mi di mol awakekwambamumewake
ni mzur iaki wahaj alewal aki ni akil
ewa ameshaf i
kasal amany umbani kwake.
anageukanakuwambay a- duni anafahamu Matumai ni
kwambausi kuul i
opi taal imt endeakar aha  Kamwemoy owakehaukupat akuj utawal a
mkewe, ukor ofi,
usi mbul i
zi n.k. kuachakut ar aji kunasi kumumewake
 Kuchel eweshamkekul alaaki ngojamumeml evi anget anabahi kanay aley ot ey akafikiamwi sho.
 Mt ukuwampy aro- mweny emat usi Uji
pajimoy o
Unafiki/usal iti
/ uchochezi /ushaur i mbay a  Ni wanawakewangapi waai nay akeambao
 Raml anaSal im si rafikiwakwel iwaJami lakwa wanaf any i
waanav yofany iwanamumewake?
ushaur iwanaompaJami la. Wengi waohawapat istareheazi pat azo.-busar a
Nyimbo
 Sal imr afiki wachandanapet ewaduni
Wimbowakwanza
anamshaur i Jami laamuasi duni kishay ey e
angel iwezakut orokanay e.  Unaangazi auaj abukwawakaazi waSebl eni wa
Jami lakuendel eakukaakwaHamduni
 Sal im kuj i
fany aanamj uaMungui l
hali
anampot oshaj ami la-Bill
ahi shemej iJami la,  Anaj uamsi mamowaj ami la-Amer idhikakwa
ami ni Munguusi niami ni mi ye.Munguhaaf iki
ani pendol ake
namaov u. Wimbowapi li
 Nakuhur umi ananakupendashemej ikwani ni  Amempaki bal iawael ezewanasebl eni
huiki mbi ijahanamuhi i? ki
nachomf any aaendel eekukaanaDuni i
li
Nafasi yamwanamke waachekumt af ut aaukui ngi l
iamapenzi na
ndoay ao.
 Duni mbel ey amwanamume
Wimbowat atu
 Mpot oshaj i/ mshaur imbay a
 Ki iti
kiochaJami l
akwany i
mbozaDuni na
 Mshaur imzur ikwaupandemwi ngi ne-shangazi
anaui mbaki moy omoy o-kil
ichomuwekakwa
Ugumuwakubadi litabi a
duni ni mapenzi .
 Anaahi di kut orudiamakosal akinini nadr a Tashhi si
kutimi ami ezi miwi limi ngi nekabl ay akusi kia
 Saut itundogoy apakaat af utayer izikikat i
ka
Duni akiimbat aarab- nj i
ausi kuwamanane.
madebey at akai ngel i
wezakusaf i
ri mitaa
Ukombozi
kadhaakwamapananamar efu-uny amav u
 Wat uwanaomwandamaJami laet i usikuduni anapor udi
wanamhur umi a-madhal inay ey eanamdomona
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 20
 Pakawal imuonahanat hamani mbel ey ay al
e  Mapi shi yaduni yalimf ur ahishaj ami l
anamar a
madebey at akawal iyokuwawaki yasasambur a zot eal ikuwaanaj isahaukul akiasi chake, ni
 Saut iilipeny akat i
kaki l
adi r
ishanakupanda lazimaav imbi wet u.–uzur iwamapi shi
katikaki l
ar oshani yany umbahi zi Msemo
 Si kuzot eghasi anazogol aukor of i wake  Ml ev isi mt u- salim- kej eli
zil
ivukapaal any umbay aonakut er emkachi ni
- Taswi ra
kusiki ka  Sebl eni ,ny umbany ingi nizaghor ofa
 Sasausowakeunabebasi manzi tupuki la Nidaha/ si yahi
wakat ihat aaki wausi ngizini-Duni anav yomuona  Maski ni !Jami lamachozi yalimtoka- Duni
Jami la kumhur umi a/ msi kitikiakwamadhi laanay opiti
a
 Moy oul i
mwi av igumukuusal iti
-kut okubal i  Msal i
emt umemwanet uwee!
ushaur i  Ast e, ast ebabaDuni -kej el
i
 Wazol akel il
ivukami pakanakut owezekana  Lo!Hat anay eml ev i anaj uat hamani ya
kwaj ami la-lasal im kusamehewa.
 Li l
ev ukut onav undol aki levi li
kawal amwanzo  Mwi showahay aut akuwal ini,yaRabi ?
kuingi andani nakuzagaaukumbi ni Balagha
 Tekel il
imt upaj ami l
akweny ekochi  Hadi lini?-atai shinamumeweml evi/ataendel ea
Utohozi kuv umi l
ia
 Of isini -
wanakof any akazi wakazi wengi wa  Hadi lini Duni ataendel eakur udi nyumbani
Sebul eni chakar i nawi mbowakehuu?
 Bendej i-i
liyof ungwakweny emkonowaJami la  Mwi showahay aut akuwal ini,yaRabi ?
 Kochi -jami laal i
kot upwanat ekel aDuni  Kwani duni alikuwamwanamumepekeekat i
ka
 Hot eli-alikowahi kufany akazi duni nakupat a duni ahi iy aMungu?
uzoev uwaupi shi  Naweuendel eekubaki amat esoni ?
 Mabeseni -duni ali
kowekanguony eusi na  Si kuy eny eweni i
pi hasa? -
ambay omumewe
nyeupe- umaki ni anget ambuamakosay akenakubadi l
ika?
 Kal enda- mwaka  Kwani ni akukongeshemot 0t oungal imbi chi
 kozi hapoul ipo?Kwani kakununua?- shoga
Methal i  Ni pigane?
 Dual akukuhal impat imwewe- mat usi ya  Kamahi ini jahanamu, iwapi hiyopepony ingine
wanasebl eni hay akumwat hiri Duni kiasi cha kat i
kaduni ahi i?
-Jami la
kumbadi lisha  Ni ni teena?Kwani waadhani naat akakusai di
wa?
 Tabi ahai gangi ki-ugumuwakubadi li
shat abiaya -haoni lil
iloj ema.
Duni  Unasemani ni Duni ?Nani amekwambi a
 Ni kwel ikwambausi l
olijuani usi kuwagi za- kwambami mi unani husudi ? -
jami l
a
unawezakuki mbi amat at izoukakabi li
wana anapomwonaDuni aki at hi
rikasanakwa
mabay azai di anay omt endea
Chuku  Ni wanawakewangapi waai nay akeambao
 Kwaki l
abaaday aadabumoj aal iyopewa, wanaf any iwaanav yofany i
wanamumewake?
ali
zidi shav it
ukov i
wil
i Si
tiari
 Al impi gamkewekamangomay aki manga  I wej ehasaki ndakamaj ami la…akubal i
popot e kuendel eakusi ngi nwandani nadumeduni
 Ambaor ohozawazong’ ozokambi chi kwa kamahi li
-mchanga- kej eli
kukut aka- wanawapenzi makubwakwake  Kamaut awezakumki mbi ashet ani huy u,basi
 Ki laai nay atusi l
andani nanj eal ili
juay ey e mi mi nikot ay arikuendanawewepopot e-chuku
ungedhani kasomeakozi maal um y amhay o  Kwani ni hui kimbi i j
ahanamuhi i?
 Al mur adi kilaai nay aukor ofi alikuwanaobwana Kejeli
huy uaki shal ewa.  I wej ehasaki ndakamaj ami la…akubal i
 Al imuonakazami shaki chwachakekweny emt o kuendel eakusi ngi nwandani nadumeduni
uli
or owamachozi –duni anav y omuonaj ami l
a kamahi li
baaday akuamkakabl ay ake  Ml ev isi mt u- Salim
 Dai mausi ngi ziwakeni wamachov unauki wa Mbinur ej eshi
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 21
 Jami laal ikuwaameol ewami akami wi li Uwili
il
iyokuwai mepi ta  Duni ali
zidishav i
tukov iwili
 Duni alikuwanauzoev uwaupi shi kwakuf anya  Wal i
kuwawameoanakwami akami wi l
i
kazi kamampi shi wahot el
i.
-ali
wahi kufany a  Mat esoal i
yopitiani yami akami wil
i
kazi hotel i
ni.  Jami l
aal ipoamkanakumkut amumeweaki l
ia,
Tashbi hi walikumbat iananakukaachumbani kwamuda
 Al impi gamkewekamangomay akimanga usiopunguasaambi li
popot eapat apo- inay opigwakwanguv ukwa Uzungumzinaf sia
vigongo  Hi zinitazifuaj i
oni -
duni baaday akur oweka
 Akat aekuadhi bi wakamamwanaasi yenakwao nguozar angi nyeupenazi lenyeusi
Kinaya  Maski ni mwangal i
enaumwonej amilahiv
i
 Pengi nehi indi yosababuy akuzukaweny e ali
vyo…maski ni,mt azamesasanamna
hur umat eleny oy o-si hur umabal ini ali
vyobadi l
ikawaj ihiwake.
upot oshaj i/uchochezi /ushaur imbay a Taharuki
 Wi mbowat aar abuwaduni -
kuwekewazogo-  Hat imay aDuni i
li
kuwaj e?
yey endi yeanawawekeawanasebl eni zogokwa  Jami l
aal iendel eakuv umi li
ahatabaaday a
mwenendowake. kuonahakubadi l
ika?
 Kusemaj ami l
aamer i
dhi ka  Jami l
aal imwambi aDuni kuhusuf i
ti
nay aSalim?
 Mapenzi kumwekaj ami l
a  Kamaal imwambi aur afi
ki waSalim naDuni
 Kuahi di angeachaul ev inai l
ikuwav i
gumu uli
kuwaj ebaaday akusikiaali
msal it
i?
kut i
mi zami ezi mi wil
i Majazi
 Sal i
m ki janamt anashat ini r
af i
kiwachandana  Jami l
a-wemaauhi sanianamt endeamumewe
pet ewaduni aliyeml ev ikupinduki a. l
ichay amakosaanay omf anyia
Takri
ri  Duni -kituhaf ifuauchat hamani y achini-
 Wal i
fikapahal apakumshaur iasikubal i
.Kabisa kuji
duni shakwaul ev i
nat abiazinazoandamana
asikubal i nao.
 l i
li
okuwekaookuweka-wi mbowakwanzana  Sebl eni-mahal im pakupumzi kany umbani -
wamwi sho kupumzi kausi kuwakat iwanasumbul iwana
 Mer i
dhi kaoomer i
dhika Duni
 Aj ibikaooaj i
bika
 nenokwanenongumi
wapi ganenawat
kwangumi
ukanane
-shogaRaml a- 7.
Kandal
aSuf
i
Maudhui
 Madhal indoani mkat abauf ungaour afikiwa
 Mimbai lekwaMasazui l
ikuwakandal asuf i-
kitambo, basi nauv unj wei kiwahuour af i
ki
anachukul i
akuwahawaj ibiki
.
haukupat ikananabadal ay akepanav i
ta.-
 Uami nifukat ikakut i
mi zaahadi .
shangazi
Uwaj
ibi
kaji/jukumul aul ezi
 uduni waduni haukuwakat i
kamaeneohay aya
 BabakeSel a( mzeeBut al
i)anadhani wal i
mu
ji
koni .
pekeendi owanapaswakuwaj i
bishwakwa
Mdokezo
wanaf unzi kupot ezamwel ekeol aki
ni hatay eye
 Hai Du, waj ii…onaj e?
anawaj ibikakwani lazimakuwenaushi r
ikiano
 Kwani hat aal ithubut ukumgusamkonowake,
wawazazi nawaal i
mu. -
kuwaachi awal imu
mar a…
majukumuy oteyakut unzawat otowaki ke
 Wat uwamel ala…Hay abasi sikusaidii,najua
 Piaanaf ikir
i mamandi yeal iy
enawaj ibu
unawezaki laki tu.
mkubwawakumuel ekezamt otowaki kel aki
ni
 Mj awal aana, mbwami yemi …mi …mi …e wazazi wot ewawi l
iwanaj ukumusawa.
 Ni samehemkewangu…mi mi mumewako, mimi  Mamaanaj uat atizolazi mal iwajibi
ki
wena
…mj awal aana. wazazi wawi li
.

 I
mekuwakamani kosakuol
ewanami mi
…  Uwaj i
bikaj ikati
ka/ mi ongoni mwav i
jana- wote
 Uni
pige…Ni
pigej
amil
a…uniue…Ni
l
ipi
zi
ehalaf
u wawi l
i wanaj ukumul akuzui akupat ami mba-
uni
samehe Chriskuml aumunakumny oosheaSel aki dole
 I
mekuwakamani kosakuol
ewanami mi
…
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 22
kwakumuul i
zakwani ni hukuj ikinga wai nuehal iyao.
 Sel aal ikuwanawaj ibuwaki ut unamoy owake  Hawaj ali
mai shay aoy abaaday e.
uli
yey ushwanahur umaal ipomuonamj a  Hawaj ali
af yazao.
akit
eseka. -wemaul iponza. Vi
kwazokwawanaot akakuf ungandoa
 Mwal i
mumkuukuwaandi kiawasi chana  Ur asi muwandoa
waliopat ami mbabar uazamapendekezoi li  Masazuhangemuduut arat i
buwakwendakwa
wapel ekekat ikashul ezakut wawal i
zochagua- wazazi waSel a.
kuhaki ki shawanaendel eanamasomo Ndoahar amu/ ukengeushi
 Mwal i
mumkuuMar gar etanasemakuna  Sel akumf uat aMasazuDaf i
nanakui shi kama
umuhi muwakuwaj ibi ki
av i
tendov yetu. mkenamume.
Usali
ti/
uami ni fu  Wanaumekui shi nawanawakebi lakuwa
 Rozi nahal atiy aKadogosi mwami nifukwa wameoana( ComeweSt ay ).
kuwapat iaMasazunaSel aKadogobi laidhiniy
a UasiwaVi j
ana
wazazi waSel a.-wanaoshi r
iki ananawengi ne  MasazunaSel akut oombakubal iwachukue
kutendamaov u. mt ot o.
 Masazukut akakukanami mbay aSel asi yake.  Radhi zawazazi ni fimbokubwauki zikosa.
El
imu Athariyamapenzikat ikaumr imdogo/ shul eni/
 Bi Mar gar etanat hami ni el imukwakuonel ea Mimbazi sizot akikananaat har izake
Selaar udi shwekat ikashul ey akut wa  Mapenzi y ashul eni simar any i
ngihudumu.
 Mapenzi shul eni huat hiri elimuy awanaf unzi  Kusababi shauzi ni fu.
hususanwasi chana  Mapenzi ni mat amul akini mt uakiyapapi ahuwa
Uji
nga/ul imbukeni naat har i zake machungukamashubi ri
.
 mapenzi hupof usha` -kuguswasananabar uaza  Huf any amt ukuat hr ir
ikaki masomo.
Chris-kudangany i
kakwaur ahi sinakukubal i  Mgogor obai nay aSel anaMasazu.
kufany amapenzi bil
aki ngahat abilakupi mwa  Mgogor okat i yawazaz iwaSel a-Selana
kubai nishakamawanamagonj way azinaa, mamakekuf ukuzwany umbani .
kuami ni kwaur ahi si mt uki janaasi yemj ua
 MzeeBut alikuml aumumkewe.
 Sel aal isi kiawasi chanawengi ne
 Sel anaKadogokuf amaj i dimbwini.
waki zungumzi abar uawal izot umi wana
 Ndoazamapemanahar amu
wav ulana- shi nikizol awanar ika
Taasubiy aki ume  Umuhi muwakuj i
tunzamt uakiwaki jana
 BabakeSel akul aumumamaSel aanapopat a  Kuf ukuzwashul eni .
mimba.  Mi gogor obai nay awazazi -mamakul aumi wa.
 Kuwaf ukuza  Hof u- mai shay angechukuamkondogani .
 Masazukut umi aser akamachombocha  Uav y ajimi mba.
kuji
bur udi sha  Kusumbuawazazi wanapoi twashul eni.
Umaski ni  Kupot ezamudawamasomowaki andi kianaau
 MzeeBut al ikusema“ Si kut umi ahelazangu kusomabar ua.
mimi kat ikael imuhadi ni kai twapangupakav u?  Kukosaut uli
v u.
 Sel aal ikaany umbani akiki tunzaki totokatika  Maj ut o-mzowamaj utoul imwandama.
ufukar awapal eny umbani .  Kuat hi ri
kanakut owezakut unzamaki ni shuleni
-
 MamaSel ahangewezakuki nunul iakitotonguo Masazu.
i
li
bidi mat ambar ay at umi wekuki visha. Milanadest ur i
 Masazukuf any akazi y akuv unamkongena  Kuzui aMasazunaSel akuoana.
pesaanazopat azi nat oshakul i
pakodi na  Wanaamuakui bamt otokwaMasazu
kununul iachakul a. kushi ndwakumuduut arat i
buwakawai dawa
 Makaoduni -chumbaki moj at u. kwendakwawazazi waSel a.
 Umaski ni wav i
jana- Masazuhangemudu  Ki namamakul aumi wabi ntiwakipot eza
utaratibuwaki mi lakwendakwawazazi waSela mwel ekeo.
–kuasi ut amaaduni . Nafasi yamwanamke
Tabiayakut oj alimi ongonimwawanaf unzi  Amepewaj ukumul aul ezi-mamakeSel a
 Hawaj ali umaski ni wawazazi angaawasome kual aumi wa.

©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 23
 Kuml eamj ukuuwake. Ushaur i
 Wanaowaj ibika- mwal i
mumkuu.  Wazeekumshaur iBut aliyaki mwagi ka
 Weny emapuuza/ wasi ojali-Sela hay azol eki .
 Vyombov yakuj i
bur udishav yawanaume- Sel a  Af any ekamaal ivyoel ekezwanamwal i
mumkuu.
 Wat etezi-mamakumt eteaSel a. Subira
 Kadogoni kielelezochawat otowanaot eseka  Ukosef uwasubi r
ami ongoni mwav ijana.
kwaaj il
iyamakosay awazazi wao.  Subi rakat ikamapenzi -ngonokabl ay andoa.
 Ni j
asi ri  Kusubi riwat imizet ar atibukabl ay andoa.
Umuhi muwamt oto  Kusubi riwamal izemasomo.
 Ki ungomuhi mukat iyauhusi anokat iyamkena Mat at i
zoy anay okumbasekt ay ael imu
mume.  Mahusi anowaki mapenzi bai nay awav ul
anana
 Kut oamzazi upweke wasi chana.
 Kumpamzazi shughul i  Wanaf unzi wasi chanakupat ami mba.
Mapenzi  Kuf ukuzwashul eninakupot ezamudawa
 YaMasazukwaSel a. masomo.
 Sel akumf uat abaaday amasomowai shikama  Kuat hiriwenzaonakui gat abiakamahi zo.
mkenamume.  Kut oj alimi ongoni mwawanaf unzi.
 YaMasazunaSel akwabi nt iy aoKadogo-  Ukosef uwakar o.
kumwendea. Ujasiri
 MamaSel akuml eaKadogokamamwanawe.  MamakeSel akumt et eaanapof ukuzwa.
 MzeeBut ali kumwel imi shaSel aj aponi maski ni
. Busar a
 Wanaki ji
j
i kumwombeaSel anamamake  MamakeSel aanaj uamaj i yaki mwagi ka
msamahakut okakwamzeeBut ali
. hay azol eki .
 But ali anawapendamkewenaSel akwa Unaf iki
kuwaoneahur umanakuwar ejeshany umbani .  Chr i
skuket i akiwaameshi kiliaki chwakana
 Kumr udishaSel ashul eni . kwambaki ngemdondoka.
 Mwal i
mumkuukwawanaf unzi waj awazi to. Maumi zi lal ugha
Ul
aghai /udangany i
fu Chuku
 Masazukudangany aSel akuwani mgonj wa-  Kandal asuf i-
mzi gowamwenzi oni kandal a
ki
chwaki namuwanga. suf i.
 Kumwar i
fuSel akuwaal ihisi kichef uchefu-  Kwakeusi kuul eulikuwamwaka.
wanapot okakat ikaof osi yasi sta.  Mpi towaki konokonowawakat i.
 Bar uawal i
zoandi kianazi li
wasi li
shaahadi za  Masazukusomabar uamar ay akwanza,
kwel inazauongo. akar udiamar ay apili nay atat u.
 Uki onachamwenzi ochany olewachakot iamaj i Tashhi si
-t
unawezakupat wanay anay opat awengi ne-  Mambohay amawi l
i y ali
endel eakuungana
mzeeBut ali hakuwahi kuf ikiriahal ikamai le kuhuj umumkakat iwao( wakat ikusonga
i
nget okeany umbani mwake. pol epol enahal iyahewa) .
Uj
inga  Mat oney amv uay aliyokuway akipeny abainay a
 Ul i
mbukeni kat i
kamapenzi kusabai sha maj ani y amwembewal i
ojikingi amv uay al
itoa
wasi chanawengi kupat ami mbawaki washul eni. sehemuy ay oy ahuj uma- kuwal owesha.
 Kuf any amapenzi bilaki ngai l
hal i  Mabasi y alikuway ameanzakui ngiahuku
wangeambuki zanamagonj way azi naa. y akiendel eakut apikawanaf unzi -kuwashuki sha.
 Kukut ananamt uusi yemj uanakui shi akuf anya wanapoendakat i
kashul ey aki naSel ay a
mapenzi nay ebi lakuj ali mai shay akey aawal i. Askof uTi mot heokul ikokuwanat amaashaza
Udhabitiwamsi mamo muzi ki nadr ama.
 MzeeBut ali hakul egezamsi mamowaondoke  Saasi tausi kuki zaki likuwaki meumaki la
nyumbani lichay aSel anamamakekul i
a. mahal i
-usi kuwanaoendeaKadogo.
Huruma  Mar any ingi nemaj iy akut okami ti
niy ali
anguka
 Hur umakumwi ngianaal iwar udi shaj amaazake kwamat onemazi t
onakuhuj umuKadogo.
nyumbani kwamaj utomakuu.  Akaj i
tahi di kuj i
opoal aki niut elezi miguuni
ukamzi di nguv u.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 24
 Ut el ezi uleukamzoapamoj anamt otona  Gl asi y amaj i-
ali
yopeewaMasazukumezea
kumbwagamaj ini-
kuony eshaj i
nsi Selana v i
dongev i
wi li
.
Kadogowal ivyoangami a.  Ki ber itichagesi -
hewai wakay omot ocha
Balagha Masazuchakuwashi asi gar aanachot umi a
 Huoni tay ar itumesi mamahapakwamuda Masazukumul i
kia.
mr ef u? -
Masazuaki mwambi aSel a. Tashbi hi
 Kwahi yo…? -Sela.  Kamachui ali
yeliviziawi ndol akenasasa
 Huy usi mt otowet usi si wawi l
i? limet okea, akaj i
andaa- Masazuanapomwona
 Je, ni kwani nisisi huwal eteawat otoshuleni ?- Sel akat i
kapi tapitazakekat i
kashul ey akina
babakeSel aanamwambi amwal imumkuu. Sel anakuj iandaakumt ongoza.
 Mamagani anay emt azamamwanaanageuka  Al itunzabar uailekamauhai -Sel ailiyokuwa
af riti? imepul iziwamaashi -
chukupi a.
 Si kut umi ahel azangumi mi katikael i
muhadi  Ki apochaMasazu- kuchomekaki dol echakecha
nikai twapangupakav u? -kuony eshaumaski ni. shahadaar dhininakumwambi amapenzi yake
 BabaSel a, nani kasemahuuni msi bawangu? - kwakeni y adhat i )ki kalegezaki wiliwi l
ichake
mamakeSel a. (Sel a)mi thiliyambwaanay ekabi l
iananachat u
Mdokezo machokwamacho- kumf any aakubal i penz i
.
 Kwahi yo…? -SelaMasazuanapomwambi a  Ul imwenguul ivurugi ka, akawakamat i
ara
wamekaachi niy amwembekwamudamr ef i
u. inay opeper ushwanaupepoi kaendaar i
jojo.
-
 Si j
ambo.Si jui wewe? .
..sistaakijibusal amuza Sel akuat hir i
kakwakupat ami mba.
Sel a. Nidaha
 Rozi na, Rozi na,Rozi naa…amka- Selaakimwi t
a  Pol eChr is-aki mliwazakwamaumi v u.
Rozi nabaaday akuonakuwaMasazuhakuf aulu.  Ki jusi kilikuwaki met ungi ka! -Sel aal ikuwana
Nahau mi mba.
 Si kut umi ahel azangumi mi katikael i
muhadi  Naam, naam shemej iMasazu- Rozi na
nikai twapangupakav u? -maski ni. aki mwi t i
kaMasaz u.
 Moy oul i
msi simka- MasazukumuonaSel ana  Ahsant e- Masazuaki mshukur uRozi na.
kui ngi wanamapenzi /moy owakekumpenda. Sadf a
 Ki ngewabor ongeamkakat i
-kamakadogo  Sel aanapot akakui ngi akwasi stakumwar if
u
angeamkaki liochakeki ngewahar i
biampango kuhusuMasazunay esi staal ikuwaaki toka.
waowakumchukua.  Hapakuwanawanaf unzi wengi nekat ikakl i
niki
 I ngawasi si hufany at uwezay okuwal i
nda ndi posaMasazuakawezakumt ongozaSel a.
wanet u, tabi azaohut upi gachenga…- Kupitapi t
akwaMasazukat ikashul ey aAskof u
hut ukwepa- mwal imumkuuanawaambi awazazi Ti
mot heokusadi fi
ananaSel akut okeaambay e
wawasi chanawal iokuwanami mba. moy owakeunampenda.
Ki
nay a Tanakal i
 Shul eanay osomeaSel ani yadi ni ambako  Al ikat aakat akata-kur udi kat i
kaz ahanat iSela
wanaendel ezashughul izaokwaut uli
vuna anapohof uangezi di wa.
ust aar abuhukuwaki zingat i
amaadi l
iyahali ya  Kr oo!Kr oo!Kr oo!Zav yur auskuwakuendea
juui lhali Sel aanapat ami mba. Kadogo.
 Shul eanay osomeaMasazui naitwal engaj uu  Pat apat apat a!MasazunaSel awaki pita
il
hal ianal engamapenz inakut i
awasi chana kweny emaj inamat opewaki rudi baaday a
mi mba. kumchukuaKadogo.
 Sel akupat ami mbal i
chay ababakekuwamkal i
.  Kadogoal ikuwaamel al
af of ofoal ipoendewa.
 Sel akupat ami mbal i
chay akekuonekanakuwa Si
tiari
msi chanaanay ewaj ibika.  Bar uai lei li
kuwapar afujof ulani moy oni mwa
Utohozi Sel a-i
limgusasanakwakut owahi kupokea
 Dr ama- mi chezoy akui giza bar uany ingi nekut okakwamv ulana.
 Mabasi yashul engeni  Bomal amzeeBut al ikugeukanakuwa
 Kl iniki-mahal ipawanaf unzi kutibiwashul eni. jahanamu- kuwanazogonaf ujobaaday a
 Si st a-dakt ari wakl iniki aliyemt awawaki katoli
ki. kut okashul eni.
 Of isi ni-yasi stadakt ari Met hali
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 25
 Yaj apoy apokee- Chr iskwaSel a- sitatizol ake-  Rozinaal
i
waambi ajewazazi waSel
abaaday
a
hal imhusu. kuamkanakukutaKadogohakuweko?
 Mi mbai lekwaMasazui l
ikuwakandal asuf i-  Masazuali
wafahami shawazaziwaSela
mzi gowamwenzi oni kandal asuf i. kuhusumaafayaliy
ot okea?
 Mpangoul iokuwapoul i
kuwausi kuwagi za-Sela
nawasi
hat i
may
chanawal
aobaaday
iokuwanami
akuel
mbakut
ekezwawasubi
oj
r
ua
i
8.
Shakay
amambo
kat ikachumbachamapokezi . t
ahar
uki
 Uchunguwamwana, aujuay eni mzazi -
mamake  Kutokuwanauhaki kawaj amboauj ambol a
Sel a. kutuhumi wa.
 Maj iy akimwagi kahay azoleki-alielewabaaday a  Kunashakay amambokamaEst heral i
endel ea
ushawi shi wawazee. namasomokwakusomeausekr etar ikwani
Kicheko/ tasht iti/kejeli hanapesa.
 Vi chekov yachi nikwachi ni vi
liangul i
wana  KamaKamat aalikuwaanampenday eyeau
wanaf unzi . al
ikuwanamapenzi naGr ace.
Ishara  Ukaribukat iyaKamat anaGr aceul ikuwawa
Giza-t anzi aambay oinget okea- SelanaKadogo kuti
ashaka.
kufamaj ikwakut umbuki akidimbwi ni.  Estheral itokakwamzeeMwi nyinakwenda
Takr i
ri kupangachumbachake?
 Rozi na, Rozi na, Rozi na!Masazuaki mwi ta  Ali
hamamadar akanakupangany umbay aona
hal at iyeKadogousi kuul ewamemwendea Kamat a?
Kadogo. naSel a.  Ali
badi li
shi wazamunaGr ace?
Taswi ra  Miadi muhi musanaal iyonay oGr aceni y a
 I libidi mat ambar ay atumiwekuki vi
shaki t
ot o- kuti
liwashaka.
kuony eshaumaski ni wawazazi waSel a.  ShakakamaGr acenaKamat awal ikuwashul e
 Wal ifikamahal imt i uli
kuwaumeangukana moj anai wapowal iishi Bur ubur unawazazi wao.
maj ani kuki ngamanj i
ani.  Mtuambay eGr aceanaendakukut ananay eni
 Mar awakaf i
kasehemuambaponj iaili
kuwa Kamat aaumt umwi ngi ne?
panal aki ni kul i
kuwanaj i
tilil
il
oangushwa  Yawezekanandi owal i
pangaabi riaaende
kat ikat i
. mkahawani wamsht uekwat angazoahar akishe
 Pal i
kuwanadi mbwi l
amaj i l
il
ilot uamapal e. asahaupesa?
 Akawat ay ari keshael ekeapal enakuj i
kut akatia  ShakakamaKamat aal impat aabi r
iaal i
y eacha
mguumaj ini, yamemzagaanakumf ikamagot ini bundal apesaaundegei li
kuwai meondoka.
y anat i
shi akumsomba.  KamaGr acenaKamat awal impat i
amzungu
Mbi nur ej eshi pesawal izopat i
wanaEst her .
 Tunael ezwaj insi mapenzi kati yaSel ana  KamaGr aceal ikuwaanapewal i
ftitunaKamat a
Masazuy al ipoanzawakat iwat amaashaza auwal i
kuwanampangowakwendakust arehe
muzi kinadr amakat ikashul ey aki naSel a. pamoj akamawapenzi .
Sadf a  KamaKamat aanampendaEst herj i
nsi Est her
 Sel anasi stakukut anaml angoni wakat i anav yompendakwakut ompi tiaEst hermahal i
amempel ekaMasazuakat ibiwe. pakazi nakut opokeasi muzakehat akuzi kata.
Utatu  KunashakaGr aceanapomwi taKamat ampenzi
 Sel anamamakekukaakwaj amaay aokwa kamani utani t
uauni kwel i
.Kamat a
maj umamat atu. anamkony ezeaj i
cho.
 Sel akukaanny umbani kwaokwamudawa  Shakakuwaanakat aakumbadi l
ishiazamual i
mi ezi mi tat uaki tunzaki t
otochake. apatemudamwi ngi wakuwanaKamat a.
 Maj inay awanaf unzi watatukui twanamwal i
mu  ShakaGr aceanapomwombaEst heraendel ee
mkuuwaf ikeof i
sini mwake. nazamuy akehadi usikuanami adi muhi mu
Tahar uki sanaNai robi-niukwel iauat akawakut anena
 Masazual i
faul ukuwaokoaSel anaKadogo? Kamat a?
 Al ipof aulukuwaokoawal i
kuwawaf uauwazi ma?  ShakakuwaGr acekut obmbadi l
ishiazamu
 Auwot ewat at uwal ikufamaj i
? kamaanapendakuf any akazi hadi usi kuama
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 26
anat akawawepamoj anaKamat a. hivy o,wanaumehawanasubi ra.
 Kunashakakwani ni Kamat aanakat aawaende  Vi janahawanasubi ra.Est heranat akawai shi
diskonaEst herbadal ay akewaendekat i
ka pamoj anaKamat akamamkenamumekabl a
vil
abukamahukondi kohat aGr aceanat aka yandoa.
apel ekwenaKamat ahat aki wakut ane. Anasa/ star ehe
 Kunashakay aKamat akukat asi muy aEst her  Est heranahamuy akuendanaKamat adisko
kamani kwakut otakaai j
ibuwaki wanaGr ace kamawaf any avy ovijanawengi ne.
asi j
eakaj uaanampenzi mwi ngi ne.  Kamat aanashughul i
kanakut afut apesana
Umaski ni star ehe.
 Fami li
ay aGr acekushi ndwakumsomeshakozi Madhi ray aabi riawandege
yauhazi linakuachi waj ukumul akuj isomesha  Kuchel eweshwa.
mweny ewe.  Saf arikuahi ri
shwa.
Heshima/ ut uwema  Kut osikiasaf ar izaozi ki tangazwana
 Mv ulanakumwi nuki aEst herki ti na wat angazaj i kutishaabi r i
aki makusudi .
kumkar ibishaakaekat i
kamat atuaki elekea  Kuf any akazi mudamr ef u-sikusi takwawi ki
kazi ni. Tamaa
 Est herkumshukur ukwakusema, “Ahsant e’.  Est heranat amaay apesaasomeeusekr etari.
Balagha  Kamat aanat amaay awasi chana.
 Ugeni auusasagani ? -heshi may akui nuka  Kamat anaGr acewanat amaay apesandi posa
hui twanawat uwengi neusasa. wanat umi aul aghai kupat apesazi li
zoachwana
 Kwani zamani wav ulanahawakuwapaheshi ma abiria.
wasi chana? Uhuru
 Hi chondi choki t
uki geni hapaAf ri
ka?  Est heranat akaasomeeusekr etar ikazi
 Kamat aanampendakwadhat i
? i
takay okuwanauhur uzai di.
 Kamat akwel ianamj al i aunay eanshughul ika  Amekuj aNai robi kutaf ut auhur ul akinimzee
kut afutapesa? Mwi nyi anamchungakamamt ot o.-yeyeni
 Kwel iKamat aangei nukanakumpi shay ey e amanay ao-ki tuchat hamani mt uanachopewa
Est herki ti? namwi ngi nei liamt unzi e- udhi bitiwa
 Sasaupoul akini hapo? mwanamke- kuchungwai liwasi har ibikekitabia.
 Kazi gani hii yakuamkaal faji
ri sikusi takwa Uamini fu
wiki nakuj i
sukumagar inimachoy amej aa  Kamat asi mwami nif
ukwani anampenzi
usi ngizi? mwi nginezai di yaEst heranay eitwaGr aceal iye
 Si jui amekuj akazi nileo?- kukar ibiasaasi tana mkuuwaEst herkazi ni kat i
kamkahawaul io
Kamat ahaj afikahaj af i
ka. katikauwanj awandege.
 Anaumwa?  Gr aceamekosakumt i
mi ziaEst herahadi ya
Uji
nga kumt oazamuy akuanzi aasubuhi saakumi na
 Est herkuami ni Kamat aangempaabi ri
a mbi li–angembadi li
shiazamuki lamwezi wapi li
asi yemj uapasai lhali haj amwel ezawasi fuwake. naangei ngiakazi nimchanasaananenakut oka
Unafiki usiku.
 Gr acekusemaKamat aat ampal i
ftinahat aki  Est herni mwami ni
fukwav ilemt eja
amchel eweshe. anaposahaupesaanaz ishikaupesi nakutoka
 Kamat akumwambi aGr aceat angul iekweny e mkahawani kumpel ekeal akini hamuoni .
gar inaaki shampaabi riapesaangeenda  Ni mwami nifukat i
kamapenzi kwav il
e
waondoke. anampendaKamat aanamf ikiri
anakupanga
Ulaghai /udangany ifu/ut apel i wat akav yoishi baaday enay e.
 Kamat ani t
apel iwamapenzi napesa. Ukari
mu
 Kamat akusemaapewepesaampel ekeeabi ri
a  Est herkumshi ki
aGr acezamuy ake.
naabi riawapohapo. Ukengeushi
 Gr acekumwambi aEst herampeKamat apesa  Vi janakui shi pamoj akamamkebi lakuwa
ampel ekee. wameoana.
Subira Utamaaduni
 Anat akaKamat aast ahi milikidogo, lakini ndio  Wanawakehawaheshi mi wi nakuwaheshi muni
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 27
usasa. Kicheko
Mat atizoy awaf any akazi  Est herkumuul i
zaGr acekamaanampenzi
 Kuamkaal f
aji
risikusi t
akwawi ki na akicheka.
kujisukumagar i
ni machoy angal i yamej aa  Gr acekuchekaanapoul i
zwahi vy o.
usingi zi. Mdokezo
 Kut obadi l
ishiwazamu.  Ndi yoni mebahat i
kal akini…- Estheraki waza-
 Hangeul i
z akwani angef any ahi vy oangef ikir
iwa kupatausaf ikiri kumpel ekahadi kazini .
kuwamt umat ata. Hapanan’ namengi yakuf any akabl ay akukut ana
 Mi shahar aduni . na…kabl ay ami adi yangu- Gr aceanapoambi wana
Mat umi ziy al ugha Estherit
akuwamapema.
Tashhi si  Est her,sinawakat i
.Mi mi lazimani ondo…
Mv uay asi kui liy
opitai li
mbembel ezanakuml aza Taswira
usingizi mt amu.  Kamat akut okeaaki waamev aasut iy abluu,
Kuchangany andi mi shatilamanj anohaf ifunat ai yakijiv
uj i
vu,uso
 JommoKeny attaint ernati
onal airpor t
- wakeuki ng’ ar akwaf urahanapi akwakupakwa
anakof any akazi Est her. maf utayakul ai nishangozi .
 Mombasar oad- bar abar agar ili
liloi
ngi a. Nidaha
Utohozi  Kamat a!Haj ui anamf iki
riajey eyeEst her.
 Usekr etari-uhaziliambaoEst herangesomea Taharuki
baaday akupat apesazakut osha.  Kamat aal ipokuwahapokei si
muy aEst herkwa
 Kupi gat aipu kuikataaukuachai kat i
ke?
 Kompy ut a  Al i
kuwawapi ?
 Dol ael fu-kiasichapesaambachoEst her  Kamat aal ifani kiwakumpat amt ejaaliyesahau
ali
ki siaabi r
iaali
acha. fedha?
 Hudumazaki ofisi  Esheral igunduauhusi anoul iopokat i yaKamat a
 Kaunt a–y amkahawa naGr ace?
 Ai rpor t-uwanj awandege  Kamaal i
gunduaal ifanyaje?
 Nambar i
-yagar i  Hi siazakezi liathiri
kaki asi gani?
 Li fti-
ambay oGr aceanadai anapewanaKamat a  Est heralifani kiwakut imizandot oy akey a
 Ti ket i kusomeausekr etari?
 Di sko- ambakoEst heranahamuy akwendana
Kamat a 9.
Maski
nibabuy
angu
 Wi ki-anaf any akazi si kusitakwawi ki.  Maski ni-
kihisishi chakuony eshahur uma
 Dol ahamsi ni-
ambazozi lit
akikanachuoni kama  Kuugua- kushikwanamar adhi Fulaniuzeeni
.
rubuni iliEstherawezekusomeakozi y auhazil
i
 Kusi ngi
ziwakuwamwi ziwamt oto
Mbi nur ejeshi
 Kusi ngi
ziwakuwamchawi
 Est hreal itokakwaomi ezimi nei liyopitana
 Kupi gwa,kuuawanakut eketezwanaumma.
kwendaNai r
obi.
Utamaduni
 BabakeEst heral i
kuwaaki fany akazi Nair
obi
 Wat antelewanawakekuj i
tandiami tandaona
mi akay asabi ni.Aliamuakur udi kwaobaaday a
kuvali
amav azi mar efuyali
yositir
imar adufu
mzeeJommoKeny attakufariki mwakawa
vi
wili
wili
.
1978, mi akami tanokabl ay aEst herkuzal iwa.
Utabakanaat har izake
Tashbi hi
 Sakat ainamakabi l
amawi lit
u, maskinina
 Anachungwakamamt otokamaal i
v yochungwa
mataji
ri
nyumbani .
 Wat uwamj i
ni nawat uwashambani
Takr ir
i
 Hudumabor azaki jami i
zinapatikanami j
ini
 Laki ni pesa!Ki l
aki tupesa.
kamav il
ehospi talibora.
 Mt uhawezi kupigahat uaduni ani bilapesa.
Ubandiawauhur u
Kuzal i
wakunahi tajipesa.Kuol ewapesa.
 Haukul etamanuf aakwawat uwot e
Kuzal i
wakunahi tajipesa.
Uozo
Msemo
 Ukabi l
a,ufisadi nahongobabuanasema ni
 Wanaumehawanasubi r
a
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 28
vipengeehal i
siv yamai shay abi nadamu. jami
impy aisi
yonaubaguzi.
Bi
dii Ut
amaduni
 Babukut ot akakuachami fugowakeaende  Mamakekukul i
aKisubunakuimbanaonyimbo
akat embeemj ini.Alitembeakwakur aiwasana. zakit
amaaduni.
 I dil
i yababakekat ikaj eshi lapol isikusababi sha  Hukomadongomsi muli
zial
i
waonawanawake
apandi shwecheohadi mr aki buwapol isi. wali
oji
tandi
ami t
andionakuval
i
amav azi
Ndoa marefu.
 Kat iyawat uweny easi l
i mbal i
mbal i.
 Ndoay ababakenamamakemsi mul izi Matumi ziy al ugha
kupi ngwanapandezot embi li
. Mbinur ejeshi
Heshimakwawazazi  Mamakemsi mul izi Zuhur aki mbaumbauni
 Babakemsi mul i
zianaj al ibabakekwa Mt ant elekut okaKi tolo.Wal i
hami anchi y
a
kumchukuakuj akut i
biwamj ini. Sakat ahukoKabuchekaki t
uochabi ashar a
Ubaguzi mi akay asi ti
ni.babakeal ikuwanadukal ar eja
 Ndoakat iyaWat ant elenaWami ndi na reja-kuony eshamsi mul izi anausul imset obabu
makabi l
amengi nenchi ni subuni nadr a. Maendekuumeni nababuTandekakuukeni .
 Ndoay ababakenamamakemsi mul izi  Msi mul izi anat ukumbushaJumamosi babu
kupi ngwanapandezot embi li
. yakeal iuawawaki wanay e.
 BabuMaendenababuTandeka, mama- Zuhura  Kat usi kut akakukumbuka…Mi akai shiri
ni
Kimbaumbau. i
mepi t
at anguy al
ipot okeay aliyotokea.
 Wazazi hawanaubaguzi -
kunamael ewanokat i  Rekodi zasant uri-alikosi kiababumt aawa
yamababunabi bi nababukut embel eana kochokochouki imbwandi poakat aka
Umaski ni wakaut embel ee.
 Mt aawaMadongo, eneol aKochokochokuwa Takrir
i
nawat uwaasi limbal i
mbal i
.  Si kut akakut azamany uma, kupi gadar ubini
 Hal izaozamai shani duni . nyuma, kukumbukany uma.
 Taswi ray any umba  Ki lasi ku, kil
asi kukochokocho- wi mbowa
 Wanawakekukaangasamaki kandokandoy a rekodi .
bar abar anakuwauzi awapi tanj i
a.  Ni liji
wazakwambahay akuway alikuwa,
 Ki namamakuuzachapat tizili
zokauki anana yalikuwahay akuwa- y ali
tokeaauhay akutokea.
mandazi makav u.  Yal ey amesi mamay amesi mamawi ma
Ukatil
i/uchukuziwasher iami kononi yamesi mamawi makwar ehemazaMungu
 Msi mul i
zi anany wel eza Nahau
singasi nga. Wakitembeami taay aKochokocho  Kuj it
oneshadondaaki tazamany uma-
wanav ami wanaWat ant ele. kujikumbushamsi baul iokwi shanakusahaul iwa.
 Wal ipaswakumpel ekababuMaendekweny e  Shi kiashokoa- babakemsi mul i
z ialimlazimi sha
vyombov y asher iailiibainikekamaal i
kuwa babuai ngi ekat i
kagar ilaToy otaCor olla
amef any amakosa. ampel ekemj i
ni hospi talini
 Al isingiziwakui bamt otonakuml oga- Mtoto  Ni lipigauny ende- msi mul izikupi gamay owekwa
mt ant eleumemt oawapi ?Wee!Waacha! kuonababuy eaki shambul iwanaumat i.
Unawezaj ekumpat amj ukuuwaki t
ant ele?  Jamani !Ji ji
ni kunamai shay akukat ishat amaa
Mchawi huy uamemr ogamt otompaka sana. -babual ipoonaumaski niwamadongo-
akamwi tababuy ake.Mwi zi wamt oto! kupot ezeshamat umai ni.
 Kumpi ga, kumuuanakumt eket eza-Mama Tashhi si
mmoj akumny akaki baoshav uni, Mchomeni  Dondandugul i
lil
okat aakusi kiadawa- kisacha
mot o.Mwekeni tairi
! mauaj i yababuy akekuosahaul ika.
Matat i
zoy auzeeni  Shi nikishol awenzangukut akani andi ke
 Babukushi kwanamar adhi fulani yauzeeni . l
imeni sakamakupi nduki a- kuml azi misha.
Uj
asi r
i  Ny umbay etukut awal iwanav icheko, tabasamu-
 Babakenamamakemsi mul i
zi wanav unjami i
ko furahababuanaposemaamepat anaf uuki asi.
yakut ool ewanakabi l
al ingine.  Wauzaj ikuwanakazi kubwakul iwingawi mbi
 Wanapi ngami l
apot ov unakuanzi shauj enziwa kubwal anzi wal i
ot akakul auhondo- haliya
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 29
uchaf ukat ikasokohukomadongo.  Kwaowapi ?-babu
 Mt aaweny emabanday ali
yoinami anana  Kwaomashambani auv ij
ijini?
kuoneanai mani .  Yaani mt ukwaohakuwezi kuwaj ij
ini?
 Yal ey amesi mamay amesi mamawi ma  Mt uat asemaj ehay aninay osemakuhusumama
y amesi mamawi makwar ehemazaMungu yanguni uongo?
 Ukat aul iokuwaumewaf unikanakuwaf any awa  Mamay anguhakuwamt ot owaKi tant ele
kabi kamoj alawachochol e. ali
y elelewakat ikamazi ngi ray ali
yomzungukana
 Kut azambav uzambwamabat i yali
yoj ifunika kunganakai dazaWasubu?
libasi yakut u. Mdokezo
Majazi  I ngawami mi ni li
furahihadi …- msimul izi
 Kochokocho- mahal ikul i
konav itukov ingi hasa kuf urahi babual i
popel ekwamj i
niakapel ekwe
eneol aMadongopor omoka. hospi tal iyaj iji
.
 Madongopor omoka- kweny eny umbazaudongo  Uny endewanguul ipoteleakweny emzozo
ambazohubomokahasawakat iwamv ua- uli
ot okot anj e…
makaoduni -
umaski ni. Tashbi hi
Mdokezo  Wami ndi kuoananamakabi lamengi nehut okea
 Dondandugul ili
lokat aakusi kiadawa… kwat uki zi kamakupat ikanakwamwanasi asa
Chuku mwadi li
fu.( uongozi mbay a)
 Sakat ai namakabi l
aar obaini kamawengi ne  Vi langov il
ivy osi mamav izingi tinikamav ibua
waaemav yo, yapomakabi lamawi l
itu,maski ni vyamt amaav inav yosubi rikuanguka. -makao
namat aj i
ri. duni
 Ukat aul iokuwaumewaf unikanakuwaf any awa  Ul imi wakeul ikuwamwepesi kusar i
fuki subu
kabi kamoj alawachochol e.-
hal imbay ay a kamamweny ej i
-wamamakemsi mul izi.
umaski ni. Taswir a
 Menoy angukar ibukudondokakwahasi ra  Topej eusi ,vichochor okuj aat ope, fodogoona
ni l
izokuwanazoni kij
ar i
bukumt afuna kil
aai nay auozo- uchaf umwi ngi.
mwanamkeal iyemny akababuki baoshav uni
.  Mabanday al i
y oinami ananakuoneanai mani
 Mnukoul iowezakul i
puapua- har ufumbay a  Kut azambav uzambwa, mabat iy ali
y oji
funika
hukomadongo. li
basi yakut u.
 Ki tangachanguchamkonoki li
zamakat ika  Ki namamakuuzachapat ti zili
zokauki anana
bahar iyaki tangachake( babu)ki kubwa. mandazi makav unamaembedodo.
 Mabanda- labday anawezakuangukakwaupepo  Vi tot ov ingi v yamaj iy
akunde.Vi wi l
iv it
atu
wamt uapi gay embi nja-kuony eshaudhai fu ndiv yov il
ikuwav y eusikul ikomasi zi yachungu
way o. chany any awakabucheka.
 Ki dimbwi chaj ashoki kawaki najisawir ikweny e Nidaha
nchay amwanzi wapuay ake-babukuogopa.  Sal aal a!Mbonawasi r
udi kwaowakai shimai sha
 Ni li
pigauny endeni kal iamachozi mpaka yamaanaki dogo?
y akanikauka.  Jamani !Ji j
ini kunamai shay akukat ishat amaa
 Ndoay ababakenamamakemsi mulizi ili
kuwa sana. -babual ipoonaumaski ni wamadongo
ndoamoj akat ikamael fu.-
kuony eshaubaguzi , Utohozi
ukabi l
a.  Rekodi zasant uri-ali
kosiki ababumt aawa
Met hal i kochokochouki i
mbwandi poakat aka
 Yal iyopitahupi shwa- anaonel eaanast ahi li wakaut embel ee.
kusahaut anzi ay ababuy e. Tabaini
 Ki nolewachohupat a-mamay akekur ithi mi l
aza  Si si ahi ,si may owe, simi luzi almur adi fujomot o
Wasubu. mmoj a.
Utohozi Taharuki
 Ekar it
ano- shambababuy akeal ilomi l
iki  Kwani ni kinamamawanaof anananamsi mul izi
 Mwekeni tairi
-gur udumui l
iachomwe. wanamt umbul i
amachokamawal ionaki oja?
 Hospi talini-mj i
ni ambakobabual i
pelekwa  Ni ni kilifany ikabaaday ababukuuuawa?
akat i
biwe  Wauaj i wal ij
ul i
kana?
Balagha  Wal ichukul iwahat uagani ?
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 30
 Hati
may andoay awazazi yemsi mul i
zii
li
kuwaje Bi
dii
baadayakukat al i
wa?  Abuanat ufahami shahakuwamzembe.
 Msimuli
zialij
uli
kanaal ikotokav i
pi baaday a  Al ifany aki l
asambul iyakazi .
babuyakekuuawa?  Akaj ijengeachumbachamsonge
Ki
naya kil
ichokandi kwakwaudongo.( taswi ra)
 Babayamsi mul izi nimr aki
buwapol i
sii
lhal
i  Akawezakuj ipat iachakul anakuj i
nunulianguo.
babayakeanauawaki nyamakwakupi gwana  Ar abuni anaf any akazi yauhamal iambay o
kuchomwamot o. i
namt ajiri
sha.
 BabuMaendej apoanauguai l
hali hataki Tamaa
kwendaPilkakut i
biwabal i
ali
lazimishwa.  YamamaZenamamakeAmal i
 Kuuawabaaday akuponaugonj waul iomlet
a Upuuzaj iwamaj ukumu
si
kumoj atukabl ay akur ej
eakwake.  BabakeAmal imzeeKadi ri
kutomdhi bit
imkewe
 Kuambiwandoai l
ipingwanapandezot embi l
i nakut otoakaul iyake.
ki
shakunamael ewanokat iyamababunabi bi Utamaushi
nababukut embel eana.  Ni litamauka- kukat at amaabaaday aposay ake
kukat aliwa.
10.
Ndoay
asamani Utamaaduni
 Mi l
ay amahar ikuwaki kwazochav i
jana
 Ndoakut ojengwakwami singiyamapenzi y a
kuf ungandoakwasababuy aumaski ni
.
dhat ibal imal i
-samani .
 Mj ombakuhusi shwakat ikasual alandoa.
 Kuangal iamt ubadal ayaut u.
 Ny imbozandoa
 Abuanaghai ri kumwoaamal inakur udiArabuni.
 Ut ozaj iwabwanaar usi pesaaendapo
 Wazazi kuingil
iandoazawat otonakui shia
kumchukuabi bi arusi .
kuziv unj akwat amazao.
Nafasi y amwanamkekat ikaj amii
 Umaski ni kuwaki kwazochamaf aniki
oy amt u.
 Chanzochamat atizoy amwanamkemwenzake
 Mat at i
zoy andoazamat abakatofauti.
-utabaka
auki kwazochamaf aniki oyao.
kuwaki kwazokat ikandoa.
 Wanausemi /saut i-babakeamal ikushaur iana
Utabaka
namamazenaanapoel ezwanamj ombawa
 Ki j
iji
ni kulikuwanawat ut aji
rinamaski ni-Kina
Abul engol auj umbewao.
Abuni maski ni nakinaAmal iniwat abakal a
 Mf any amaamuzi badal ay amwanammeau
kati-si maski ni walataji
ri
.
wanaodhi bitiwaumezao-“ Amal ihataki
Uj
inga
kuol ewa, tenasi j
ui kamaut awezamahar i
.”
 Amal ikuf any iwamaamuzi namamake
(waongo)
yanay oishi akumponza.
 Yoy ot ey aliyoamr i
wakwakebabakeAmal i
 Kumf ilisimwamamumeanay ekusudiakuol ewa
yalikuwamamoj a.
naye.
 Ny enzoy aki uchumi
 Kut oj uat amaambel emaut inyuma
 Wapot oshaj i
-kumpot oshaamal iaiti
shemal i
Utunzaji
 Ki umbeduni ki sichowezakuj i
dhibiti
-babake
 Abukut otapany amal ialiyoi
pata.
kutakaamal iaol eweasi zali
eny umbani .
Unyeny ekev u
 Wanany i
mwahaki yakuj iamliamamboy ao.
 Ukwasi haukumpat akabur i
.
 Wabaguzi
Ukarimu
 Wabi naf si
 Kuwaj engeawazazi nyumbanzur i.(anaheshi mu
wazazi ) .  Wanat amaa, wapendamakuu- mamaZena.
I
manikwaMungu
 Kut oamahar ikabl ayakuoa.
 Abubaaday aposay akekukat ali
wanakuamua
 Kusai di abaadhi yajamaakupat akazi arabuni
kusahaumamboy akuoaal imwombaMungu
 Kuwaaj irimar afiki
ampemkemwemaambay eangempendaj i
nsi
Ubinafsi
ali
v yo.
 Mamakeamal i kutohusishawazazi waabu
Uadil
ifu
katikami pangoy aarusi
.
 Mwonemt otoamej i
hifadhi katuli
akwaowal asi
 Kut of iki ri
amai shay abint i
yebaliatakaaj i
patie
kiguunanj ia-Amal i.
mal i.
Ulevi
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 31
 Fahami naj amaawengi newal ikuwawaki f ai
di maski ni.
mai r
ungi -miraa- alipomwambi awaende  Ni likuwani meshakat akaul i
-Abukuamua
nyumbani . kut omwoaamal ikwani hampendi i
laanapenda
Umaski ni mal i y ake.
 Si nasi nani ,
nikiul i
zwasi ungami . Misemo
 Abual isakaki bar uakwawal alaher ina  Si nasi nani ,ni kiulizwasi ungami -umaski ni
walalahoi . Chuku
 Jamaazakewakar i
buwal ikuwahohehahe.  Bahar iy aki tanda- kitandaki kubwasana.
 Ki ji
j
i kwaowal ikuwamaski niwal iokuwa  Ml angoni ni li
kar ibi shwanahar ufuy amanukat o
waki pigiwamf ano. i
li
y ozi di kiasi chakuker apuabadal ayakunuki a.
 Amal i nili
kuwaf ukar awakut upwa.  Ny imbozaki namamakuhani kizaj anibuzot e.
Matumi ziy alugha  Mi tet eomi tamuy eny euwezowakuki l
ainisha
Utohozi chochot ehat aki weki gumukamaal masi .
 Sut i-
al iyov aaAbukuj iandaakwaar usi.  Ni likuwaf ukar awakut upwa.
 Mot okaa- i
nay ombebaAbusi kuy aar usi.  Ki ji
ji kwaowal ikuwamaski ni wal iokuwa
 Hospi t
al i
-abual i
kot akiwakuf any iwauchunguzi waki pigi wamf ano.
Abukabl ay akusaf iriAr abuni . Mbinur ej eshi
 Kampuni –y auchukuzi i
liyokuwai memwaj ir
i  Ji nsi aliv yokuwamaski ni miakasabany uma.
hukoAr abuni .  Al ipigadar ubi ni ny umahukomambo
 Pasi pot i
-chet ialichohi tajiilikwendaar abuni. yalikoanzi aki asi chakuj ikutakat ikahal ihiyo-
 Mi t
ami ambi l
i-
ny umbabi arusi alikokuwa mt anzi ko- kuf ikiri
akwaki naj insi alivyopelekwa
kutokamahal iwal ipoegeshagar i. namj ombakekumposaamal i mamake
Nahau akakat aaposay ake.
 Baaday akut ajirikaakaamuakuj aribubahat i Taharuki
yakey akuuasi ukaper a-kuoa.  Ni ni kinasababi shawasi wasi wamsi mulizi?
 Si kuwaachamkono- hakuwapuuzaau  Baaday aabukuondokashamr ashamr aza
kuwat engamar af iki zakewazamani -al
iwaaj i
ri
. ndoazi l
iendel eaauzi li
koma?
 Ni li
kat ashaur i-pal eal iamuakusahaumamboy a  Sababuy aabukuv unj andoai li
julikana?
kuoanakuombaMunguampemkemwema  Amal ial iolewaaual iendeleakukaamai shay a
ambay eangempendaj i
nsi ali
vy o. ukaper ahadi ki fochake?
 Wal i
kuwawamef urahi ghay ay akuf urahi-  Abual ioamwanamkemwi ngineaual ighairi
binamu, mdogowaAbunaj amaay ake kabi sakuoa?
kufurahi aar usi kupi nduki a. Takri
ri
 Ni mezamakat ikabahar iy aluja- mawazomengi  Wi mbo- honger amwanangueehhonger aa!
akiwagar inikuel ekeakwabi har usi. Mamauchungumamauchungu
 Al it
imi zamahi taji hay oy oteshi ngoupande- bil
a  Kul akwat aabu, kuv aakwat aabu- umaski ni
hiari
/ kujil
azi misha.  Kupat av ituhi vyoni likuwani mej i
kal i
fuziaday a
 Mamakekung’ ang’ ani amt ot owakeaandal i
we kujikal ifu- amef ipat akwashi da- ki
fur ushicha
arusi yandov ukuml amwanawe- y akukat ana maj ani chai ,sukar i namar ashi .
shoka- kubwa.  Mi pangoy andoakukami l
i
kahadi kufiki
asi ku
 Si kuwamweny enav yo-tajiri. yasi ku- si kuy aar usi .
 I l
ifi
kamahal if
ul ani nikaamuakupat aj i
ko-kuoa. Taswir a
 Ni li
tamauka- kukat aat amaabaaday aposay ake  Vi tuv ingi ny umbani alikuwaamev inunuay eye
kukat aliwa.  Maj ilisi y aki arabu
 Ni li
kat ashaur ikusahaumamboy andoakwa  Vi mezav idi giv i
dogov yav i
oo
muda- nili
amua.  Zul i
al aki ajemi
 Usi femoy omwanangundoahupangwabi nguni  Zi ngal aj okov u
-usi
kat etama- mj ombabaaday aposa  Runi ngakubway ar angi
kukat aliwa.  Bahar iy aki tanda
 Abual isakaki bar uakwawal alaher ina  Godor okubwa, mi t omi wil
i mi kubwa
walalahoi -
maski ni namat aj i
ri
.  Shukazaki t
andanaf orony azi mepi gwadar i
zi
 Jamaazakewakar i
buwal ikuwahohehahe-
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 32
kwany uzi zar angi yadhahabu- tamaay aZena. Majazi
 Akaj ij
engeachumbachamsonge  Mzeekadi ri
-asi
yenamsi mamo.
kili
chokandi kwakwaudongo  Amal i-ki
tegauchumikamakazi .
 Amal ihaachi ushungi naanav aamav azi ya Bal
agha
sitara( decent )  Mi mi siyulewali
yeni
kataakablasi
jendaar
abuni
?
 Amal ikumpel ekeaor odhay av i
tuali
v yov i
taka Kweliki
nzani
kwaaj i
liy aar usi.Al ipendekezaanunuesamani  Abukut aji
ri
shwanakazi yauhamali.
kut okaAr abuni ,akadai mikuf u,petehat aher ini, Nyi
mbo
mkobamzi mawanguo, maj oranav itambaana  Wakwanza- bwanaarusianamajukumumengi.
dot ozakanga.  Pi l
i-
kujif
unguasi j
ambor ahi
sinamwanamke
 Mt ot okaumbi kasi haba!Uki ongezakuj ipondoa anapoj if
unguahupongezwa.
pamoj anami chor oy ahi nami kononi na
mi guuni .
Tashbi hi 11.
Tazamananamaut
i
 Uzur i waamal iul i
kuwaaul akamahi zopesa-  At har inaf ur ahakupi takiasi/ kutoji
dhibitikwa
adi mu. furahakuhusuj ambokwawezakusababi sha
 Mi teteomi tamuy eny euwezowakuki lainisha hasar a-kuf urahi andot oy akekut i
mia.
chochot ehat aki weki gumukamaal masi .  Fur ahakumf any aLucyaendeshegar ibil
a
Kinaya maki ni kishakupat aaj alinakuagaduni a.
 Mzeekadi rianat akaamal iamwondokee  Fal safa- usikokemot okabl andegehuj amt ia
ny umbani asijeakazal iahukoi l
hal
ihakat ai mi kononi .
msi mamowamamaambaoul i
sbababi sha  Al itembeaj ijihilo(London)i li kuli
ambi a
bint i
yeasi ol ewe. kwambamsi chanambi chinat aji
rianakuj ail
iji
j
i
 Ki nay aabukut oamal inyingi amwoeamal i l
iji
tay ar i
shekumpokeahat i
may e.(maj i
vuno)
kishakumt elekezasi kuy andoa. Bi
dii
 Kukat aakumwoai lhalimakosasi yakebal i  Yakupat aanachoki t aka
amepot oshwanamamake. Upumbav u
 Kusi fuur embonat abiay akenaanai shia  Cr usoel ulaghai wanaLucykwaur ahisina
kut omwoai l
hal iamepot oshwanamamake. kuami ni kuwaanampendabi lakuchunguza.
Nidaha Tamaa
 Lahasha! -Abukukat aahakuwabahi likwa  YakwendaLondon
kut i
mi zamahi tajiyamamazenashi ngoupande  Kuwat ay ari kut umiaul aghai kui ngiaLondon
bal ialiuonani ubadhi rif
u. kamav i
lekuj i
fany amt ali
i,mwanaf unzi ,
 Abu!Changamkanawe.Hi ini si
kuy akoet i!
- mki mbi zi,n.k.
binamuy e.  Yaut ajiri
 Pot eleapot e!Li wal onal i
we.  At af any akazi zasi r
i kwav i
lewanaol ipwa
Tashhi si mshahar ahawar uhusi wikuf any akazi .
 Amal isi dhani kapendakuol ewanami sikumwoa Unafiki
mi mi bal iameol ewanamal iyangu.  Hampendi crusoebal ianatakakui ngiaLondon
 Ml angoni ni l
ikar i
bi shwanahar ufuyamanukat o nakadhal i
kamal iyake.
ili
yozidi kiasi chakuker apuabadal ay akunuki a.  Anat akamal ianapomt unza.
 Gar ilet uliliyabi ngi ny amasaf apol epol e  Fur ahay aLucyhat akut okwanamachozi ya
Mdokezo mambasi shukr aniy adhat i
.
 Wi mbo- tuhangai kenay e…  Anahamuy aaf ehar aka-Hamuy akut akamzee
Met hali yuleaf ei li
zidi mar aduf u.Angemuual akini
 At afutay ehachoki naaki chokakeshapat a. aliogopasher ia.
 Yakeshoaj uaMungu. El
imu
 Ndoahupangwabi nguni .  Mt azamof inyukuhusuel i
mu
Kejeli  Hai waf ai diwat usana- hai mtaj ir
ishimt u
 Ni lipat at etesi alikat aaposay akekwakuwa Upotoshaj ikuhusumai shay aul ay a
hakuwanauwezowakuj il
ishamweny ewe  Habar i –pauni 40hazi toshi kumt unzamsaf isha
seuzebi nt iyake. chookazi ni kung’ ang’aniabal aa.
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 33
Uhabawakazi Kuchangany andi mi
 Anaj uakwambahapapaonchi yaf i
rauni si
ku  Squar es-viwanjav yanaf asi huko
hi
zi hangepat ahat ahiyokazi yatongel augal i  Lov ei nLondon- mchezoul iokuwauki ony eshwa
si
kwambi i muluki. kat i
kaf i
lamu
Ukengeushi Balagha
 kuol ewanamzee.  Kuony eshaul aghai wat uwanaot umi akui ngi l
ia
Ubahil
i mat aifay amaghar ibi.
 mt ubahi l
inamt unzaj ikamay eyeat azizali
sha  Aj ifany emgonj wamahut utinamar adhi yake
pauni arobainiziweel fuarobai
ni.(chuku) hay at i
bikihapapao?
Matumai ni/kutokatat amaa  Aj ifany eanakwendakusoma?
 Mi akami ngikupitabi l
akwendaui ngerezal aki
ni  Tokeal i
ni mtalii
mi fukoy akei wemi t
upu?
hajakat at amaa  Huy omwanamumekut okaui nger eza
 Al i
jiami nishakuwaki laali
chokitakahuki pata atakay ekujakumwoay ey ey ukowapi ?
 Yey esi kumoj aat aionaLondon  Nani atakay etokaui nger ezakuj akumwoay eye?
 Lini at aionaLondon, hakukatatamaaj apoj i
bu  Vi pi Lucyat aingiaui nger eza?
nigumu  Kamasi peponi hukoni wapi ?
 Wal iosomaanawaonanaowamepat ani ni?
Matumi ziy al ugha  Kuf akwamzeehuy osi kukokar i
but u? -wakat i
Uhuishi amechoshwanasi kukusongapol epole.
 Al itembeaj ij
i hiloilikul iambi akwamba  Li ni angepat anaf asi y akupeny akweny e
msi chanambi chi nat aj i
ri anakuj ailijij
i chungi onakudondokeaui nger eza?
li
ji
tay ar ishekumpokeahat imay e. Taswi ra
 Mi ny or oroy akuf ungi kakwahamuy aui nger eza  Londonbar abarazakepanazi nazoj aamagar i
il
izidi kuuf ungamoy owake- tamaakuzi di nawat upomoni wanaokwendanakur udi kike
 Ndot oy alucyy ami akami ngi kupev ukana kwaki umev i
jananawazeewot ewal iov aa
kujikopoanj ey aaki liyake, kui onai mesi mama kifahar inaki taji
ri madukamengi
mbel ey akekwadhahi ri yaliyopachanapachanaambay ohuj aabi dhaaza
 Ji kol achi ninaj uul inamwambi amwenzake kil
aai na.
asogeehuko Mdokezo
 Hukuaki achat abasamuy akei memganda  Muzi kinahasamadi skonasi nema…
mzungumoy oni mwake  Pumzi zinanisonga…Cr usoeanaugonj wa
 Ki uy akuendaLondoni l
ikuj akumkaa  Mt aji mkubwa…unaohi taj i
kamt uawenao
mi oni (kooni )ikamchagi zakamav ileki uy amt u kamaanaendakusoma
aliyekuwaaki saf i
riJangwani kwami akami ngi  Keshokut wa…waendekwawaki l
i
bilakugunduamaj i akaandi kishweut ajiriwot ewaCr usoe
Tashbi hi  Akaj iona…l ahapana…kut oami nianger i
thi mal i
 Ki uy akuendaLondoni l
ikuj akumkaa yotey aCr usoe.
mi oni (kooni )ikamchagi zakamav ileki uy amt u Si
tiari
aliyekuwaaki saf i
rijangwani kwami akami ngi  Tamay akwendaLondonkui twaki u
bilakugunduamaj i
 Weweumegeukasungur aal i
yezikosazabi bu
 Laki ni waki shaf anyahi vyohumpi t
akamaupepo
 Ni peponi -ui
nger eza
waki bunganakumwachay ey emgonj wawa
 Et i wanai itajahanamu- wanaohar ibiaui nger eza
tamaa
ji
na
 Nguonamav azi ali
y onunul i
waj uzijuzi nikama
Mbinur ejeshi
aliyonunul iwamwakamzi ma
 Juzi amemal izashul ey aupi l
iyaj uuy aani
Utohozi
kidat ochasi talaki ni hakuf auluv izuri
 Si nema/ f
il
amu- al i
kokuwaaki onaWi nger eza
 Hakuj alikutofauluv izur ikwasababuhakuwana
 Pauni ar obai ni kwawi ki-mshahar awamki mbi zi
hamuy amasomo.Hat aki rizi
ki kama
uinger ezawaj uma.
wal iosomaat akamul uki -mal iny i
ngi .
 Tel ev isheni ,
friji-miongoni mwav ifaaambav yo Nahau
lucyamesi ki
awaki mbi zi hupewanaser i
kali
 Kazi yakel ucyni kumkandanakumsi nga
 Pi chazi nazot embea- kat i
kaf i
lamu maf utamaf utanamaf ut ay amgongowachupa
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 34
-unaf iki al
i
kwendanay
okabur
ini
?
Takriri
 Si
mr
kui
ef
ngi asi
ukupi t
kut
abi l
okami
akuf
ezi
ani ki
pitami ezi
wakwendaUi
rejea-muda
nger eza
12.
Mwanawadar
ubi
ni
Chuku  Kanandakuombaasai diwenadar ubinikwa
kut owezakukar ibiany umbay aMwat el
a
 Lucykumt unzaCr usoemar ambi l
ikamasi tatu
amuoneMwaki tawa
yazamani -asi koseur it
hi maanaakar i
biakuf a
 Kuj i
r i
dhi shanaf si yakekwakumwangal i
amt oto
 Kumwachay eyemgonj wawat amaa
wake
 Nguoal i
zonunul iwaj uzijuzituni kama
 Kanandakumwi t amwanawemwanawa
alizonunul iwamwakamzi ma
dar ubi ni
 Vi at uhav inai dadi
Maudhui
 Hawezi hat akut emamat emzeewawat u
Utambuaj iwamakosanat oba
 Mt ubahi li
namt unzaj ikamay ey eat azizalisha
 Mwat elakumwandi kiaKanandabar uaya
pauni arobai ni ziweel f
uar obai ni.
kumwombamsamaha
Sadfa
 Ni mebai ni nimekosamwi showakosa
 Lucykuwanat amaay akwendaUi nger eza
 Kat ikav i
tabai nay aubay anawema, wema
kusadi f
iananaCr usoekut okeanakumsai dia
dai mahushi nda
kwendahuko- aki pandangazi kuel ekeasi nema.
 Angeml ipamaov ualiyomf anyi
a-f
idi
akwa
 Akamwahi di angempazawadi baaday asinema
kumpany umbay akifahari
kwakumzui aasi angukeanaposhi kwana
 Kuj i
tol eakumwel imishaMwaki t
awampaka
ugonj wa- (shukr ani,ukar imu)
afikeal i
kot aka
 Lucykuahi diwakuandi kishwamal i na
 Waki l
i amt afute
anapoendamj ini hakur udi tena.Kupat aaj alina
kupot ezar ohoy akenamai tikuhi fadhi wa  At iesahi himakubl iano-kufuatahatuaza
kat i
kachumbachakuhi fadhiamai ti
. kisher ia
Misemo Ufari
kishaj i
 Wat asemamchananausi kuwat alala-hawawezi  Kuzui aMwaki tawawakut anenamamakekudai
kumwat hiri ni adui naamepangakumt ekanyaraadai pesa
2,000, 000amwachi li
e
 Maf utay amgongowachupa–kuj ifany a
anampenda  Asi poml ipaat amuua
 Mapenzi yakur ambi shwaasal i moj akwamoj a  Achezeeny umbani
kut okasegal aasal i.  Akampasi laha-kisunamanat i
 Kupakar angi mbay aui nger eza- kuienezeasi fa Adhabu/ kisasikwamaov u
mbay a  Mwat elakuf utwakazi kwaul evi
Tafsida  Mt ot owakekuf a
 Angeml aza- angemuuaCr usoe  Mkewekuchomeka
 Hawezi kumchangamshakwanamnay oy ote  Kul i
paf idia
 Ndi yoni mwanamumeasi yenanguv uy aai na  Kuugua
yoy otel akini anaut ajir
i  kuf a
Kinaya Ul
ev inaat har izake
 Cr usoekumshukur uLucyaki dai hajapat a  Kupi gamkewenakusababi shanyumbay ake
kumwonamwanamkemweny ei mani kama kukosaamani
yey e  Kumbakay ayawakeaukut okuwamwami nif
u
 Anabahat i kulikowazeewot eweny eumr i kama kat i
kandoa/ kwamkewe
wakekukut ananamsi chanamweny ehur uma  Kuf utwakazi
kamay ey e Dhulumadhi diy awanawake
 Kut amaani Cr usoeaf ehar akakumbendi ye  Kanandakubakwa
anat angul ianandot oy akekushi ndikana  Kul aghai wa
Tahar uki  Kut oroshwanchi yake
 Baaday aLucykuf anani aliri
thi mal iyaCr usoe?  Kuny ang’ any wamt oto
 Al izikwawapi ?  Kuozabi lahi arikwamt uasi y
empenda
 Si rikwmbahakumpendaCr usoei l
ijuli
kanaau  Kuuzwaut umwani
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 35
Migogor o  Mv umi livu
 Kupi gamkewewakat iwaugomv i  msamehev u
 Basi mwi temwaki tawasasahi vinaumwambi e Ukari
mu
ukwel i kwambaal i
kuwaanauamamay ake  Mbaokuj i
toleakuuzakukunambuzi i
likupat a
mzazi pesazakumnunul i
aKanandadar ubini-
kuj al
i
Ubwananaut wana masl ahi yawengi ne
 Bwananabi biMwat el
awal imwaj iriKananda Bi
dii
kamay ay a  Mwat elakuanzabi ashar anakut aji
rika
Umaski ninaat har izake Ukweli
 Wazazi waKanandawal i
kuwami ongoni mwa  Mar i
akumwambi aMwaki tawaukwel ikuhusu
akinapangupakav uwal iokuwwaumma mamake
mkubwanchi ni Uji
ranimwema
 Wazazi waKanandakushi ndwakumpel eka  Ji r
ani yeMwat elakumshaur ikupigar i
pot ipoli
si
shul eni kuhusumamamweny edar ubini
 Kusababi shakanandaaendel eekuf anyakazi Mabadi l
iko
kwaMwat elanakumsababi shiamadhi l
a  Mwat elakuf utwakazi
 Kushi ndwakusai di
aKanandakudai haki kupit
ia  Kuachaul ev inakuanzabi ashar ayauv uv ina
vyombov yasher i
a kuuzasamaki
I
manikwaMungu  Kut ajirika
 Kanandakuendel eakumwombaMungusi ku  Mkewekuwamwal i
mu
moj aamwoneehur umaamkut anishena Udangany ifunaat har izake
mwanawe  Nusur aMwaki tawaamuuemamay akekwa
 Al iami ni sikumoj aMunguangemkut anishana kumdangany ani adui
mwanawe  Mwat elakui shi kwawasi wasi akihofia
Mapenziy adhat i angejul ikana
 Kanandakwamwanawe  Ugonj wawashi nikizol adamukwakuwaza
 Kuj i
tahi di kumt afuta sananamnay akuf i
chaukwel i
 Ami y akembaokusai diakanandakupat a  Kul azimi kakul ipaf idiaKanandakway ote
dar ubi ni ali
yomt endea
 Mwat elakuendel eakumpendamkewehat a  Mwat elakumkosamt ot owakewapekeekwa
baaday akuchomekanakuhar ibikasur a kutotakakui shi tenanababakekwaul aghai
 Upendowamar i
akwamumewekwakuv umili
a ali
omf any ia
ulev inauz inif
uwake  Mt ot okudangany wamamay akeal i
kufa
 Kukaanay ehat abaaday akuf ukuzwakazi na ali
pozal i
wa
kuishi kwashi da  Mwat elakupel ekauj umbekwawazazi wa
 Kumsamehekwakuzaanj ey andoa Kanandakwambamwanaoal i
towekana
Ujasi
ri hakunaal i
y ejuaal ikotorokea
 Kupi gani ahaki yakumuonamwanawe  Hakumwoakanandakamaal ivyomwahi di
Subir
anaust ahimi li
vu  Amwambi emamaSami mi mbani yar afikiyake
 Kuchukuamudamr efuwakumwangal i
a wahukony umbani kwao.
mwanawe Tanzia
Uoga  Mot okuuawat uwat ano- watot owawi linawat u
 KumwogopaMwat elanakuamuakumwangal ia wazimawat atu
mt ot okwadar ubini  Mar i
akuchomekav ibay a
Nafasi y amwanamkekat i
kajami i 
 Mar i
ani mkombozi Matumi ziy aLugha
 Ni pundawahuduma Mbinur ejeshi
 Ni jasir i  Kanandaal izaliwawakat iwaenzi yaukol oni
 Hakat i tama nchini Keny a
 Ni chombochamwanamumechakuj i
burudisha  Uhur uuki t
angazwaal ikuwanaumr iwami aka
 Ameny i
mwael i
mu kumi nami ne
 Anasaut i/usemi  Wazazi wakanandawal i
kuwamaski ni na
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 36
hawakuwezakumsomeshaal i
kaany umbani  Ul evihuuul i
mpel ekabwanaMwat elakat i
ka
 Ji oni ulevi ulimt umaMwat el akumt i
adoa ngazi ny ingine- kumchokozakanandakwa
Kananda kumt akamapenzi
 Usi kuKanandaal i
pat amaumi vuy akuj i
fungua  Ki my achakeki kawaki namchomandani kwa
uli
ot okeamkazawamot o ndani
Utumwa Chuku
 Der ev akui shi naKanandakwami ezikadha  Al i
liausi kunamchana
kabl ay akumuuzakamamt umwakwamt u Balagha
mwi ngine  Uni ulieni ni nandoay etunawewei namhusupi a
Nahau y eye?
 Al ipanganj amay akiny ama- kumny ang’anya  Ni li
kuwanamuuamamay angu?
kanandamt otonakupanganader evawa  Mamanguy upi ?
mal or imakubway aKongoamchukueamf anye  Ni muuekwani ni?
mkewe  Ungemwambi aukwel i upi isipokuwaul e
 Kumt iamoy o-kuml eteahabar izakumpa ni l
iomwambi a?
mat umai ni yakumpat amt ot owakekuwa Uzungumzinaf sia
mwat elaalihami aMombasanamwanao  MbonaBenj ami niMwat elaal iniambi amama
 Yuhal imahut uti
-ali
por udi kut okahospi tali
ni y akeMwaki tawaal i
fariki?
 Ni takut oar oho-angemuuaangemwambi amke Sadf a
wake  Usi kummoj awamananekanandakupat wana
 Kumt iadoaKananda- kumbakamkewe maumi vuy akuj i
funguanausi kuuohuomot o
ali
pot embel eawazazi wake kuzukakat i
kany umbay ajirani ukaenezwana
 Ki chapochambwa- kikal i upeponany umbay amwat elanakuangami za
 Jar ibiolamamaSami kuj iokoal i
ligonga mt otonakumchomamamav ibay a.
mwamba- lil
ishindwa  Mwat elakupel ekwahospi tali
ni alikokuwa
 Wal i
furahi ghay a amel azwakananda
 Hasi r
azamki zi
-zinazoml eteamt uhasar a  Mwaki tawakut owekakwasi kunne
 Wazazi wakewal ikuwami ongoni mwaaki na Tabai ni
pangupakav uwal iokuwwaummamkubwa  Wazazi wakanandawaki saidiwanambao
nchi ni-maski nihangewezakusomeshwakwa wal i
uzav ituv idogov i
dogosi mbuzi sikukui l
i
sababuy auchochol ewaoal ikaany umbani wapat epesazakununul i
adar ubi ni
 Bwanamwat elaal i
pendakuchapamt i
ndi- Tahar uki
kuny wapombe  Mwaki tawaal i
pot owekakwasi kunneal i
kuwa
 Wazazi wakanandawal i
fur ahi ghay a-sanahadi wapi ?
upeowaf ur aha  Mamaangeponabaaday akuchomekav i
baya?
Kuchangany andi mi  Mwat elakwel iangemuoa?
 Kampuni y asi mbabr ewer ies- anakof anyakazi  Wangef aul ukupat adar ubini?
Mwat el
a  Kanandaangef aulukumt oamwanawe
 Ohmygod!Mwaki tawa!Mwaki tawa!Nj oo mi kononi mwaMwat ela?
har akababay ut aabani ! Nidaha
 Benj ami n,pl easedon’ tdi e  Mar i
aa!Kwani hungewezakusubi r
i nit
oke
Utohozi hospi t ali
ni nimwambi emi mi mweny ewe?
 Kampuni  Ohmygod!Mwaki t
awa!Mwaki tawa!Nj oo
Misemo har akababay ut aabani !
 Kwel imunguhamt upi mj awake  Benj ami n,pl easedon’ tdi e
 Hul kay amt uhai fi
chi ki kwamudamr efu. Met hali
 Kumbei leasal ichungui li
zaakar aha-mi mba  Mungusi athumani
 Kanandaal i
lalamaski ni akaamkat aji
ri Tahar uki
 Kumbemai shani fumbo- bar uakwakananda  Mwi showaMwat el
aul ikuwaj e?
Tashhi si  Jeal i
pat amt otomwi ngi neaual ikufabi l
amt oto?
 Ji oni y asikuhi youl ev iwamwat elaul i
mt uma  Mwat elanamar iawal ihami awapi baaday a
kumt iadoakananda kumkabi dhi kanandany umba?
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 37
sher
ianchini
moj aulaya
Heshima/mapenzikwawazazi
13.
Mizi
zinamat
awi  Kumwaj ir
iamt umishi
 Si tiari-mt otoasi y
enawazazi wawi lihupat a Matumi ziy al ugha
shidakamav il
emi ti hupat ai kikosami zi
zina Bal
agha
mat awi
 Nani ? -hakunaal iy ekosakuj uakuhusumapenzi
 Wat uhuwezakupot ezami zi zinamat awi yao yao
lakini badoakabaki mt u
 Bi lashakaungemui t
aasi ngekat aakui ti
kana
 MamaSudi ali
kuwani mi zizi nababaSudi kwani niakat ae?
ali
kuwani mat awi
 Mar angapi Sudi amekuwaaki muul i
zamama
Maudhui
yakehabar izababay ake?
Nafasi y amwanamke
 Mwanangut angul ini kipwendachoki kadumu?
 Ml ezi mzur i-mamaSudi kumpamal ezi mazur i
 I nakuwaj emt uaki ambi way ey eni kiumbewa
 Mpat ani shi
kuokot wa?
Athariy amai shay asi yoy auadi li
fuuj anani
 Husi mamaj e?
 Mi mbanj ey andoa
 Huendaj ekat ikaduni ay amasut onanazaa
 Kut upamt ot o
mat usi aibunaf edheha?
 Kut esekakwakumkosamt ot o-umaski nikwa
 At af ay ajeSudi ?
kukosamsai dizi
 Fur ahay angui tokewapi tena?
 At har i zaki saikol oji
a
 Kwani ni mamay akeamf i
che?
Upatani shi
 Kwani ni asimwambi eukwel i
?
 Sudi mwanangunaombausahauy otey al
iyopi
ta
 Auapi gemoy okondeaf ichuesi ri
?-aji
kaze
umpokeeBi .Kudur auwenay ekwahal inamal i
kufany aj ambogumu- kusemaukwel i
kulikohat av i
leul ivyokaanami mi -
hanaubi naf
si
(mkwel i
)  Hapaal ipomay ai y amemui shamt otoanget oka
Anasa/ st arehenaat hari zake wapi ?
 Sudi anawapenzi kadha- War i
di naRi dhaa  Angemuambi at umweny eweakaj uamaana
kamauhar amuut akuwawamt oto,kosal anani?
 Mamakehal isi Bi.kudur aal imt upai l
iaendel ee
Nahau/ mi semo
naanasa
Udangany i
fu  Yal iy opitahuway amepi tanasi huwahat una
uwezowakuy ar ejesha.
 Sudi kuitwaj i
nal isil
onauhusi anonal ababake
wal aukoowake  Duni akunamambonakat i
kahay omambo
kunamaj ambo- maaj abu
 Kumdangany ababakeni Sudi binAbdal la
 Mamakeal ikwi shamt engenezeaki amsha
 Vi lewal ioanakwamapenzi makubwa
kinywa- chakul aauki ny waj ichaasubuhi
 Vi leal ifariki
 Huni pel ekambal iy asi kuzi lezaasal ina
 Uongowamamakeul ibainika- njiayamwongo
mazi wa.
ni fupi
 Ndi oKudur ahuj at ukaondoka- tunazal i
wana
Ukarimu
kufa
 Kumwokot anakuml ea
 Mahal ipakuwekaubav u- Sudi mamakeawe
 Kut okananaukar imuwasudi wakumwaj i
riBi
.
akimpamt umi shi mahal i pakul ala
Kudur aanakuj akumpat amamakehal isi.
 At aul izat uaj uemoj a-mbi vuaumbi chi-ukweli
Heshima
nauongowamambo
 Sudi hakut akakumt umakudur akwakumwona
 Kukat at amaa- kupot ezamat umai ni ya
amemzi diumr i
kumj ua/ kumwonababake
Umuhi muwamt ot o
 Sut i al i
yov aai limt oaakat oka
 Uki takakuj uahasar azakukosamt otot azama
faidazamweny emt ot o  Mapenzi yangukwakey akazi dimnot angu
Utambuaj iwamakosanakut ubu ali
poi ngiandani -y aani aliponioa
 AnamuombaMunguamsamehe  Ndi ponami ni kampendakuf anakupona
El
imu  Tukapendanakwamoy ommoj a
 Sudi kusomeashahaday aj uuy audakt ariwa  Kunakupat anav ilev ilekukosa

©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 38
 Aj ueasi l
inaf asiliy ake-alitakakumj uababake  Tanguhaponi kawamki wat enawamai sha
 Kupi gadeki Tashhisi
Mdokezo  Msi bamkubwaukai nianguki a-kifochammewe
 Ndi yo…maanahat amweny ewehakuwana bandi a
uhaki kanauhaki kawaj inaLake.  Mkony ezoul ikolezahamukat ikanoy ozav i
jana
 Basi akawaaki i
twaSudi …Sudi Abdal l
a hatawasi patekukumbukaki l
ichowal eta
Methal i ughai buni
 Ki pendwachohaki dumu  v yotehi vyov ikaonekanakushi ri
ki kikami l
ifu
 Damui l
iyodai manzi t
okul i
komaj i katikadhi faile
 Nguv uzamaj ini maweml i
mwenguni  Sudi al i
pigagar i l
akemot onat ar atibu
mwanawe li
katambaanakuanzakuy abunguny amasaf a
 Kuv y aakupoma- mamakekukumbukakaul iya kuelekeal il
ikokusudi wa
wahenga  Teabr eeze- wal ev iwal i
kuwawaki zungumzana
 Munguakuwekav yondi vy oukaav yo-maj aali
wa chupazaozapombe
 Munguaki kupaki l
emahukupanamwendo  Mar aSudi akal i
pigamkwaj u-alielekeanagar i
Tashbi hi li
katimkakuel ekeabenki
 Sudi alikuwaanamuonababakesawana  Ndi pokudur ai l
ipomsakanakumshi kamkono
mhusi kawahadi thini-
kwamawazot u naki shakumuongozahadi ili
podamuy ake.
 Ki lasi kun’ naj ambon’ natakan’ kuulizel akini  Duni ai nar ai zake
uli
mi mzi tokamananga  Kway ulemt umi shi waoy alimchomakwawoga
 Ni liml eamweny ewenay eakakuakama nawasi wasi
mgomba  Badonguv uy ashet ani iki
mt oneshakwa
 Wot ewakal izanakamawal i
of i
wa kumwambi amamboy angekuwamazur i kama
 Kwasudi manenohay oy alikuwamsumeno angekuwanay ailakemweny ewe
but uunaokeket akwamaumi vumakal i-  Si kuhazi kusi mama- zilikutwazi kachwana
yaki mchomasana mai shay akapunguanakuy oy oma
 Mamamt uhuj aribukumt ul i
zanasudi hut uli
a  Al imkut aradhi aambay eal i
kuwakachoka
j
aposi kamamaj iy amt ungi -hatuliikabi sa kugombananawakat i-
kumngoj ea
Takri
ri Taswira
 Manenoy akedai may alikuwahay ohay o  Sudi al i
kuwaki j
anamwembamba, mr ef
ukwa
 Abdal l
ababay ako- Abdal l
abi nSudi kimochake, mt anashat i
Mbinur ejeshi  Sut i aliyovaai l
imt oaakat oka
 Mamakehakuf aniki wakupat amt oto Kuchangany andi mi
 Munguakampamt ot omzur iwaki umekweny e  wasi chanakumui tahandsome
pipal at aka  East ergett oget her -
kar amuy asi kukuuy a
 Akashukur umungu pasaka
 Akaml eav i
zur i  Kar amui li
fany ikakat ikahot eliy aroy alpalm
 Akakuakamamgomba, mnazi unachel ewa Anasa/ star ehe
 Akamsomesha  Ukumbi ulivumakwamt unamuzi ki,seuze
 Mt umi shi kusi mul iakuhusumt otoal iyemzaa machupay asodabi amv i
ny onav inywaj i
njey andoa vi
ngi nekemkem?
 Al ikitumbuki zakat ikapipal at aka  Wat uwawi liwawi limwanamumena
mwanamke
 Sudi kukumbukakar amuy asi kukuuy apasaka
Utohozi
j
insi wal iv
y okuwanaWar idi kutokaAf rikaKusi ni
-Gabor on  Bosi -Bi.Kudur aanav yomwi tamamaSudi .
Chuku  Ti biri
nzi -TeaBr eeze- anasa- wachezangoma
 Sudi alikuwaamewani wanaki lamwanamke wat otokust ar ehekwabembeat reni far
asi n.k.
 Duni ay otei kaway aonaki lamt uamet osheka  Wal ev imadensi madi sco
Tanakuzi
 Tokeaki far angahadi kukuki l
amt ual i
jua
kuhusumapenzi yamamakenababake  Sudi naRadhi aTeaBr eezeWakat azamanana
kufur ahi palipof urahishawakahuzuni ka
 Babay akoal inipendabi lay aki komo
palipohuzuni sha
©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)
 39
 Ml ikuwamset owaf urahanahuzuni
Koja
 Yey eatakuwaaki kusaidiakazi zakozot eza
nyumba- kupika, kufagia,kupigadeki
(kupangusanakusaf i
shasakaf u, kufuanaki l
a
kit
u.
Tanakal i
 Kaul i
yakehai kut okang’ o-mamakeSudi kwa
kusikiakuhusumt otowamt umishi anashindwa
kusema
 Sadf a
SudikumpaKudur aaj i
rabi l
akuj uanakut okea
kuwandi yemamake
Tabaini
 Si sudi,si bi
mkubwanawal asi Kudur a
Taharuki
 Sudi ali
semajebaaday akufahamumamake
halisi
?
 Al imkubal imamakeal i
yemt upa?
 Al imkubal i
amamakeml eziaondoke?
Takrir
i
 Basi watuwal ichezampakawakachezat ena
wakaf urahinawapenzi waohat awakasahau
mat ati
zoy ao

©Bw.P.
KMwi
ri
gi(
mwongozowaDamuNyeusi
)