Gelişim Psikolojisi Ders Notları Gelişimin Temel İlkeleri

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar 1. Gelişim Kalıtım ve Çevrenin Etkileşimi

Sonucunda Oluşur.
Büyüme: Bedenin boy ve ağırlık yönünden artışı, Kalıtımla anne ve babadan çocuğa bazı yetenek ve
organların belli bir düzeye gelinceye kadar özellikler geçer. Bu yetenek ve özellikler çevre
geçirdikleri biçim, hacim, ağırlıkla ilgili etkileri ile yeterliklere dönüşür. Çevre kavramı;
değişmelerdir. insanın gizil gücünü etkileyip geliştirecek her türlü
kalıtım dışı etkileri içerir.
O​lgunlaşma: İnsanın ya da bir organın belli bir
2. Büyüme ve gelişme, baştan ayağa ve içten
yaşta beklenilen, saptanmış bir devinimi
yapabilecek yetkinliğe ulaşmasıdır. dışa doğru gerçekleşir.
Baş gelişimi döllenmeden itibaren bedenin diğer
kesimlerine göre daha hızlıdır. Bu ilkenin sonucu
Öğrenme: İnsanın olgunlaşma sürecinde çevresiyle
olarak bebekler önce başlarını dik tutmayı, sonra
etkileşerek deneyim kazanmasıdır. Örneğin
yatar durumdayken başıyla birlikte göğsünü de
çocuğun parmak kasları kendi başına kaşıkla
yukarı doğru kaldırmayı, daha sonra emeklemeyi,
yemek yiyebileceği olgunluğa ulaşırken, büyüklerin
en sonunda da yürümeyi başarabilirler. Bunun
kaşığı nasıl tuttuğunu gözler, kaşığı tutmaya ve
yanında önce iç organlar ve beden daha sonra
kaşıkla yemek yemeye çalışır, kaşığı düşürür,
kollar ve eller gelişir.
yemeği döker. Bu davranışları ile kaşıkla yemek
yemeyi öğrenmeye çalışır.
3. Gelişim genelden özele doğru olur.
Döllenmeden sonra insanın genel görünümü ortaya
Hazır Olma: İnsanın belli bir gelişim görevini
çıkar; sonra alt sistemler, daha sonra da alt
olgunlaşma ve öğrenme yoluyla yapabilecek
sistemlerin ayrıntıları gelişir. Örneğin çocuk
düzeye gelmesidir.
doğduğunda genel görünümüyle ağzı, gözü, çenesi,
kolu ve eli vardır. Zamanla ağız, göz, çene, kol ve el
Gelişim Görevleri: İnsanın bir gelişim evresinde
işlevlerini yapabilir duruma gelir. Çocuk ağız ve
gerçekleştirmesi beklenen büyüme, olgunlaşma
çene kasları gelişince daha iyi emer; göz daha iyi
düzeyi ve davranışlardır.
görür; kol ve el bazı devinimlerde bulunabilir.

Gelişim: ​İnsanın beden yapısı, duygusal, sosyal ve

4. Gelişim süreklilik gösterir.
zihinsel özellikler bakımından düzenli bir biçimde
Gelişim döllenmeden ölüme kadar sürer.
büyümesi, değişmesi ve istenilen görevleri
yapabilecek bir duruma gelmesidir.
5. Gelişim belli evrelerde gerçekleşir.
Gelişimin sürekliliği her yaşta aynı hızda olmaz.
Gelişim olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimi
İnsanın gelişiminin bir yavaşlamadan öteki
sonucunda oluşur.
yavaşlamaya kadarki hızlı olduğu yaşların tümüne
evre denir. İnsanlar her gelişim evresinde diğer
Kavramları bir örnek üzerinde özetleyecek
gelişim evrelerinden daha değişik bir hızda gelişir.
olursak;
Örneğin, çocuk doğum öncesi dönemde çok hızlı
büyür. Doğumdan sonraki ilk altı aydaki büyüme
Çocuktan beklenen ​gelişim görevi​ , kendi başına
hızı, sonraki altı aydakinden daha fazladır.
makasla kağıt kesme olsun. Öncelikle çocuğun el
ve parmak kasları makası tutabilecek biçime
6. Gelişim değişik alanlarda nöbetleşerek
gelebilmek için ​büyür ​ve makasla kağıt kesebilecek
gerçekleşir.
olgunluğa ​ulaşır. Sonra, makasla kağıt kesen diğer
Bazı dönemlerde bir gelişim alanı hızlanırken, diğeri
insanları gözler; önce yetişkinlerin yardımı ile, sonra
duraklayabilir. Örneğin, doğumdan sonraki 1,5 yılda
kendi başına makasla kağıt kesmeye çalışır. Bu
bedensel gelişim, öteki gelişim alanlarına göre daha
etkinlikleri onun makasla kağıt kesmeyi
hızlıdır. Sonra dil gelişimi ön plana çıkmaya başlar.
öğrenmesini ​sağlar. Artık hem el ve parmak kasları
Çocukların bazen boy bazen de ağırlık gelişimi
olgunlaştığı hem de makasla kağıt kesmeyi
birbirine göre hızlı olabilir.
öğrendiği için bu gelişim görevini yapmaya ​hazırdır​.
Sonuçta çocukta bu gelişim görevi açısından bir
gelişim​olur.
7. Gelişim alanları birbiriyle ilişkilidir.
Gelişim fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal
alanlarda bir bütün olarak ilerler. Bir alandaki
gelişim öteki alanlardaki gelişimi de etkiler. Örneğin,
çocuk bacak ve ayak kasları olgunlaşıp hazır
olduğu (bedensel gelişim) zaman yürüyebilir
(devimsel gelişim). Yürüdüğü için mutlu olur
(duygusal gelişim). Mutluluğunu belirtmek için
değişik sesler çıkarır (dil gelişimi). İnsanlarla onların
yanına giderek daha yakın ilişkiler kurabilir (sosyal
gelişim). Yürüyerek değişik uyarıcılara ulaşıp, onları
inceleyebilir (zihinsel gelişim).
8. Gelişimde bireysel ayrılıklar vardır.
Her bireyin gelişim süreci kendine özgüdür.
İnsanların, aynı anne ve babadan doğan kardeşlerin
(tek yumurta ikizleri dışında) bile, kalıtımla sahip
oldukları özellikler değişiktir. Bunun yanında, her
bireyin içinde yaşadığı çevrenin özellikleri de ayrılık
gösterir. Bunun sonucunda bireylerin gelişim
biçimleri de değişik olur. Örneğin, kimi çocuk 9
aylık, kimisi de 15 aylıkken yürüyebilir.
Gelişimi Etkileyen Etmenler
Bireysel ayrılıklarda hem kalıtımın hem de çevrenin
etkisi vardır.
Gelişim kalıtım ile çevrenin etkileşimi sonucunda
gerçekleşmektedir.
Kalıtım
Bireye anne ve babadan genler yoluyla geçen
özelliklerdir. Babadan gelen sperm ile anneden
gelen yumurtanın döl yatağında birleşmesi ile
insanın ilk hücresi oluşur.
Çevre
Çevre insanın gelişimine döllenmeden başlayarak
tüm gelişim evrelerinde etki eden dış uyarıcıların
tümüdür. Bireylerin kalıtımla getirdikleri gizil güçleri
içinde yaşadıkları çevredeki uyarıcıların etkisi ile
körelebilir ya da gelişebilir.
Çevrenin gelişmeye etkisi genellikle doğum öncesi,
doğum sırası ve doğum sonrası olmak üzere üç
devrede incelenmektedir.
Doğum Öncesi Etmenler
Doğum öncesi etmenlerin başında çocuğun
ortalama olarak dokuz ay içinde yaşadığı, başka bir
deyişle ilk evi olan dölyatağının niteliğidir. Dölüt
dölyatağı kendisi için uygun olmazsa gebeliğin ilk
günlerinde bile yaşamını yitirebilir. Bebeğin anne
karnında oksijen alışverişini sağlayan göbek
kordonundaki bozukluklar da gelişimi bozabilir.
Bunun yanında, anne ile baba arasındaki genetik ve
kan uyuşmazlıkları, annenin beslenme biçimi, aldığı
ilaçlar, geçirdiği kazalar, çalışma ritmi, zararlı
alışkanlıkları (içki, sigara, vb.) ve duygusal durumu
da anne karnındaki bebeği olumlu ya da olumsuz
yönde etkilemektedir.
Doğum Sırası Etmenler
Doğum sırasında bebeğin boynuna göbek
kordonunun dolanması gibi nedenlerle oksijen
alamaması, forseps ve vakum gibi araçların uygun
biçimde kullanılmaması ve bebeğin başının çok
fazla basınçla karşılaşması özellikle beyin gelişimini
olmak üzere bedenin tümünün gelişimini
engellemektedir.
Doğum Sonrası Etmenler
Çocuğun ilk yaşantıları, çevredeki uyarıcılar,
beslenme, yorgunluk, hastalık, kazalar ve savaşlar,
iklimler ve mevsimler, aile, anne-çocuk ilişkisi,
anne-babanın çocuğun davranışlarına karşı
tutumları, çocukların doğum sırası, akran grupları,
sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel düzey ve kitle
iletişim araçları çocuğun doğum sonrası gelişimini
etkileyen etmenler olarak görülmektedir.
Bedensel ve Devinsel Gelişim
Bedensel ve devinsel gelişim öteki gelişim alanları
için büyük bir önem taşımaktadır. Bunun yanında,
bedensel gelişim, devinsel gelişim için ön koşul
niteliğindedir. Bireyin devinsel becerileri
yapabilmesi, öncelikle ilgili beden kısımlarının ya da
organlarının olgunlaşmasına bağlıdır. Bedensel
gelişim doğum öncesi evreden başlayarak ölüme
kadar süren bir süreçtir. Bedensel gelişim alanı
bedenin iskelet, kas, sinir, solunum, sindirim,
dolaşım ve boşaltım sistemleri ile organlarındaki
değişimleri içerir.
Doğum Öncesi Evrede Bedensel ve Devinsel
Gelişim
Gebelik süreci üç devrede incelenmektedir.
1. Zigot (Dölüt)
2. Embriyon
3. Fetüs
Zigot (Dölüt) Devresi (0-2 hafta)
Spermin yumurtayı döllemesiyle oluşan ilk hücreye
zigot denir. Zigot dört gün içinde bölünerek fallop
borularında ilerler ve döl yatağına ulaşır. Dördüncü
ve sekizinci günler arasında zigot döl yatağı
duvarına yerleşmeye başlar. Bu yerleşme işlemi 13.
günde tamamlanır.
Embriyon Devresi (2-8 hafta)
Bu devrede çocuğun temel yapısı oluşur. Embriyo
evresinin ilk günlerinde plasenta, göbek kordonu ve
amniotik sıvı olgunlaşır ve işlevini yerine getirmeye
başlar. Plasenta, zigotun dölyatağına yerleşmesini,
bebeğin kan dolaşımını ve beslenmesini sağlar.
Ortalama olarak 50 cm. uzunluğunda olan göbek
kordonu plasenta ile bebek arasındaki besin,
oksijen ve atıkların geçişini sağlar. Amniotik sıvı ise,
bebeğin döl yatağına yapışmasını önler ve rahat
hareket etmesine olanak tanır.
Gebeliğin 3. ve 4. haftalarında kalp ve sinir sistemi
oluşmaya başlar. 6. haftada kulaklar ve süt
dişlerinin yerleri oluşmaya başlar. 6-8. haftalar
arasında cinsiyet ayrımı oluşur ve buna bağlı olarak
üreme organları oluşmaya başlar. 8. haftanın
sonunda bebeğin temel organları (kalp, karaciğer,
sindirim sistemi) işlevini gerçekleştirmeye başlar. Bu
devrenin sonunda bebek insan görünümünü alır.
Aynı zamanda, bu evrede üç ayrı hücre tabakası
gelişir. En dıştaki tabakaya ​ektoderm​
, ortadaki
tabakaya ​mezoderm ve en içteki tabakaya
endoderm​denir.
1. Ektodermden sinir sistemi ve deri
2. Mezodermden iskelet ve kaslar
3. Endodermden sindirim sistemi ve yaşam
için önemli olan organlar (akciğerler, sidik
torbası, karaciğer, pankreas vb.) oluşur.
Fetüs Devresi (9-38 hafta)
Doğum öncesi gelişimin en son ve en uzun
devresidir. 4. ve 5. aylarda fetusun ağırlığı 10 kat
artar. Göz kapakları, tırnaklar ve saçlar oluşur.
Fetüs 20. haftadan sonra genellikle etkindir ve son
aylarda ilk aylara göre daha çok kilo alır. Örneğin, 8.
ve 9. aylarda toplam 1.5-2 kg. alabilir. Ayrıca, 28.
haftada boşaltım sistemi olgunlaşır. Bu haftada
doğan çocukların döl yatağı dışında yaşama
olasılığı vardır. Fakat özel bir bakıma gereksinim
duyarlar. 38. haftadan sonra fetüs, artık döl yatağı
dışında yaşayabilecek duruma gelir ve doğar.
Yenidoğan bebeğin bedensel özellikleri
Baş: ​Bebeğin başı doğuşta öteki organlarına oranla
daha büyüktür. Bebeğin başının ölçüsü beyin
gelişiminin önemli bir göstergesidir. ​Doğumda baş
çevresinin ​33-37 cm​. olması gerekir. Bebeğin baş
kemikleri arasında, doğum sırasında kemiklerin
sıkışarak başın küçülmesini sağlayan dolayısıyla
doğumu kolaylaştıran boşluklar vardır. Doğumda
altı tane olan bu boşluklara ​bıngıldak (fontanel)
denir. Bu bıngıldakların en büyüğü başın tepesinde
bulunur ve eşkenar dörtgen biçimindedir. Bu
bıngıldağın çökük ya da kabarık olması bebeğin
beyin gelişimini olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle,
bu durumlar görüldüğünde hemen bir doktora
başvurulmalıdır.
Boy ve ağırlık: Y
​ apılan araştırmalar kız bebeklerin
doğuştaki boy uzunluğu ve ağırlığının erkek
bebeklere göre daha az olduğunu göstermiştir.
Bununla birlikte, yeni doğan bir bebek ortalama
48-53 cm​. uzunluğunda ​2,5-4,3 kg​. ağırlığındadır.
Kemik ve dişler: ​Yeni doğan bebeğin kemikleri
kıkırdak biçimindedir. Kemiklerin kıkırdak dokusu
zamanla sertleşir. Bebeğin ​süt dişlerinin
kireçlenmesi gebeliğin ​4.-6. aylarda tamamlanır.
Fakat yeni doğan bebeğin hiç dişi yoktur.
Doğduğunda dişi olan bebek çok ender olarak
(1/2000) ​görülmektedir.
Sistemler ve organlar:
Sindirim sistemi:
Yeni doğan bebeğin sindirim sistemi yalnızca anne
sütü ve onun bileşimine yakın gıdaları sindirebilecek
durumdadır. Ayrıca, midesi küçük olduğu için sık sık
beslenmesi gerekir.
Solunum sistemi:
Bebeklerin solunum yolları, yetişkinlerinkinden daha
dar ve kısadır. Yeni doğan bir bebek dakikada
ortalama olarak ​40-60 kez soluk alıp verir.
Yetişkinlerin dakikadaki solunum sayısı ise
ortalama 16-20’dir. Bu rakamdan anlaşıldığı gibi
bebekler yetişkinlere göre daha hızlı soluk alıp
vermektedir.
Kalp ve dolaşım sistemi:
Yeni doğan bebeğin dolaşım sistemi doğum
öncesine göre değişiklik gösterir. Her şeyden önce
göbek kordonu ve plasenta ile bağlantısı
kalmamıştır. Bebeklerin kalbi de yetişkinlere göre
daha fazla atar. ​Yetişkinlerde dakikada 70-80 olan
kalp atış sayısı ​yeni doğan bebeklerde
120-140​’dır.
Beyin ve sinir sistemi:
Merkezi sinir sistemi beyin, omurilik ve sinirlerden
oluşur ve insanın neredeyse bütün işlevlerini
denetler. Yeni doğan bebekte merkezi sinir sistemi
hızlı bir gelişim gösterir. ​Yeni doğan bir bebeğin
beyninin ağırlığı yaklaşık 350 gr’dır. Beyin tam
olarak olgunlaşmadığı için bebekler refleksleriyle
hareket ederler. Sinir sistemi ve beyin geliştikçe
reflekslerin yerini bilinçli ve istemli hareketler alır.
Bağışıklık sistemi: ​Yeni doğanda mikroplarla
savaşmasına yardımcı olacak antikor yapımı
yeteneği iyi gelişmemiştir. Bu nedenle,
enfeksiyonlar yenidoğanı ölüme kadar götürebilir.
Bununla birlikte, plasenta yoluyla ve anne sütü ile
anneden bebeğe geçen antikorlar birçok hastalığa
(kızamık, kızamıkçık, difteri vb.) karşı bir ölçüde
korunma sağlayabilir.
Boşaltım sistemi: ​Bu sistemin organlarından
böbrekler doğuşta işlevini yapabilecek olgunlukta
iken, idrar torbası bu olgunluğa ulaşmamıştır.
Refleksler
Bebeklerin doğumdan sonraki ilk devinimleri
çevreye istemsiz olarak verilen bedensel tepkilerdir.
Bunlara refleks denir. Bebeklerde çoğunlukla ​göz
kırpma, izleme, Moro, yakalama ve kavrama,
yürüme, yüzme, Babinski refleksleri görülür. Bu
reflekslerin önemli bir işlevi bebeği ​istemli
devinimlere ​hazırlamaktır. Örneğin, yürüme
refleksi ​bebeği istemli olarak yürümeye hazırlar.
Duyuların Gelişimi
*İnsanlar çevrelerindeki uyarıcıları duyu organları
yoluyla algılarlar.
Görme:
Yenidoğanın görme duyusu oldukça zayıftır. 2
haftalık yeni doğan, nesneleri 45-90º’lik açıda ve
kısa sürede izleyebilir. 2-3 aylık olduklarında görüşü
bir yetişkinin ki kadar net olabilir.
İşitme:
İşitme duyusu daha doğum öncesi devrede büyük
oranda gelişir. Gebeliğin 6.-7. ayından itibaren fetüs
anne karnında yüksek seslere kol ve bacaklarıyla
tepki verebilir. Yenidoğanın işitme duyusu
yetişkinlerinkine yakın bir gelişim gösterir. Bebekler
doğumdan hemen sonra insan seslerini ayırt
etmeye başlar.
Tad Alma:
Bebeklerin tad alma duyusu doğduğunda iyi
gelişmiştir. 1-2 günlük bebekler bile değişik tatları
ayırt edebilirler. Bebekler tatlı besinleri ​ekşi ve acı
besinlere yeğlerler. Bunun anne sütünün inek
sütüne göre daha tatlı olmasından bebeklerin doğal
olarak etkilenmesi sonucunda olabileceği
sanılmaktadır. Tuzlu besinlere ise kayıtsızdırlar.
​ oku Alma:
K
Bebekler doğduklarında koku duyuları da
gelişmiştir. Örneğin, anne sütüyle beslenen
bebekler annelerinin kokusunu anne sütü veren
başka kadınların kokusundan ayırabilir.
​Dokunma:
Yenidoğanlar dokunmaya karşı tepki verirler. Fakat
bu tepki refleksler yoluyla olur. Örneğin yenidoğanın
yanağına dokunulduğunda emme hareketini
yapmaya başlar. Bebekler doğumdan birkaç hafta
sonra acı duymaya başlarlar. Örneğin, bir bebek iki
aylıkken yapılan aşıda, yeni doğduğunda yapılan
aşıda ağladığından daha çok ağlayabilir.
0-6 Yaştaki Bedensel Gelişim
Bu yaşlar okulöncesi eğitim dönemine denk gelir.
Bedensel gelişimin en hızlı olduğu yaşlardır.
Baş:
Eşkenar dörtgen biçimindeki büyük bıngıldağın
12.-15. ayda, en geç 18. ayda kapanması gerekir.
Bebeğin baş çevresi ise ​5-6 yaşlarına doğru
yetişkin insan başına ulaşır.
Boy ve Ağırlık:
Doğumdan sonra bebeğin boyu hızla artar. Bu hız,
yaşın ilerlemesiyle gittikçe yavaşlar.
Kemik ve Dişler:
Yeni doğan bebeğin kıkırdak biçimindeki kemikleri
kalsiyum ve fosfor içeren beslenmeyle hızla kemik
dokusunu alır. Kemik dokusu baştan ayağa ve içten
dışa ilkesine uygun gelişim gösterir. Kemik gelişimi
de özellikle doğumdan sonraki ilk bir yılda çok
hızlıdır. Çocuğun birinci yılın sonunda ayakta
durabilmesi bunun en büyük göstergesidir.
Bebeklerin normal olarak 5.-6. aya kadar hiç dişi
yoktur. İlk çıkan dişlere süt dişleri denilmektedir.
Toplam 20 tane olan süt dişleri 2 yaşında
tamamlanır. Bu dişler 6-11 yaşlarında düşer ve bu
dişlerin yerine sürekli dişler çıkar.
Kaslar:
Bebeğin büyük kasları küçük kaslarından daha
önce gelişir. Bunun sonucunda çocuklar büyük
oyuncaklarla daha kolay oynayabilir ve büyük
nesneleri daha kolay tutabilir.
Sistemler ve Organlar
Sindirim sistemi:
Doğumdan sonra zamanla sindirmeye yardımcı
olan salgıların miktar ve özellikleri değişir ve bebek
değişik gıdaları sindirebilir. Çocuklar 1 yaşından
sonra yetişkinlerin yediği yemeklerin neredeyse
hepsini yiyebilir.
Solunum sistemi:
Bebeğin doğuşta çok hızlı olan (dakikada 40-60
kez) solunumu giderek yavaşlar. 3 aylık bebeğin
dakikadaki solunum sayısı 35-40 iken, 1 yaşında
30-35’dir.
Kalp ve dolaşım sistemi:
Kalp 5 yaşına kadar çok hızlı bir biçimde büyür.
Doğuştan altıncı haftaya kadar çok düşük olan kan
basıncı çocuk büyüdükçe artar.
Beyin ve sinir sistemi:
Sinir sistemi doğumdan sonra hızlı bir gelişim
gösterir. Bu sistemin gelişiminin %80’i 4 yaşında
tamamlanır, daha sonra gelişim hızı yavaşlar. 6
aylık bir bebeğin beyin ağırlığı yetişkin beyin
ağırlığının %70’ine ulaşır.
Bağışıklık sistemi:
Bu yaşlardaki çocukların bağışıklık sistemleri
enfeksiyon hastalıkları ile başa çıkabilecek güçte
değildir.
Boşaltım sistemi:
Sidik torbasının gelişimi böbreklere göre daha geri
olduğu için, 4-6 aylık oluncaya dek, sidik torbada
birikmeden hemen dışarı atılır. Bebeklerin böbrek
işlevi iki yaşına kadar yetişkinlerin böbrek işlevi ile
karşılaştırılamayacak kadar yetersizdir. Çocuğun
dışkı denetimini sağlayacak kasların olgunlaşması
ise 18. aya kadar sürer.
İç Salgı Bezleri
İnsan bedeninde önemli altı tane iç salgı bezi vardır.
1. Beynin altında ​hipofiz bezi
2. Boyunda ​troid bezi
3. Troid bezinin yanında​ ​paratroid bezi
4. Midenin arkasında ​pankreas
5. Her böbreğin üstünde birer tane olmak
üzere iki tane​ ​böbrek üstü bezi
*​Cinsiyet bezleri (gonadlar); ​kadınlarda alt karın
bölgesinde yumurtalıklar, erkeklerde testis
torbalarında testisler.
Hipofiz Bezi
Hipofiz bezi çok önemli bir iç salgı bezidir. Çünkü,
öteki iç salgı bezlerini etkileyen bazı hormonları da
salgılar. Hipofiz bezi uzun kemiklerin gelişmesini
sağlayarak bireyin boy uzunluğunu denetler.
Bedenin su dengesini sürdürmekle sorumludur ve
bedenin şeker ve nişasta kullanımını etkiler.
Kadında yumurtlamayı ve östrojen hormonunun
salgılanmasını ve erkekte sperm üretimini uyarır.
Süt salgılanmasını uyarır ve annelik davranışlarını
etkiler.
Hipofiz bezinin çok çalışması uzun kemiklerin
normalden fazla gelişmesine neden olur. Bu
durumda yetişkinlerde, el, ayak ve yüz kemikleri
fazla gelişir. Hipofiz bezinin az çalışması
durumunda, genellikle, çocuğun büyüme ve
gelişmesinde yavaşlama gözlenir. Kemik yaşı,
kronolojik yaşına göre çok geride olur. Normal
çocuklar yılda 5-6 cm. büyürken, hipofiz bezi az
çalışan çocuklar yılda 2-3 cm. büyürler. Süt
dişlerinin çıkması ve düşmesi de gecikir.
Tiroid Bezi
Tiroid bezi, bedensel büyüme oranı, zihinsel
gelişim, cinsel olgunluk ve su ve tuzun bedende
dağılımını ve değişimini düzenlemeye yardım eder.
Bedenin devinimlerini gerektiğinde artırabilir ya da
yavaşlatabilir. Tiroid bezi hücre metabolizmasının
dengeli biçimde çalışmasında sorumludur.
Tiroid bezinin fazla çalışması durumunda konuşma,
oturma, emekleme ve yürümede gecikme, zeka
geriliği, kısa kol ile birlikte geniş eller ve kısa
parmaklar, ince ve kolaylıkla kırılan tırnaklar
görülür. Beden ısısı, nabız ve kan basıncı normalin
altındadır. Ayrıca, süt dişleri (3-4 yaşında) ve sürekli
dişlerin (12-20 yaşları arasında) çıkması da gecikir.
Dişlerin gelişimi de normal olmadığı için kısa sürede
çürürler.
Paratiroid Bezi
Pirinç tanesi büyüklüğünde dört küçük salgı bezidir.
Troid bezine yapışık durumdadırlar. Kalsiyum ve
fosforun bedende kullanımını denetlerler.
Paratiroid bezlerinin fazla çalışması kandaki
kalsiyum miktarını artırarak, böbrek taşlarının
oluşmasında etken olabilir. Kalsiyum ve fosfor
miktarının fazla olması, kemiklerin biçiminin
bozulmasına neden olabilir.
Böbrek üstü Bezleri
Böbrek üstü bezlerin salgıladığı hormonların
kandaki sodyum ve potasyumu böbrekler yoluyla
dışarı atımını hızlandırma, organların (özellikle
kalbin) çalışmasını düzenleme, bedenin büyümesini
sağlama, kadınlarda cinsel etkinliği sağlama ve
bedeni duygusal baskılara karşı koruma işlevleri
vardır. Bu bezlerin fazla çalışması kemik ve diş
gelişimini hızlandırabilir. 2-3 Yaş
Pankreas
İnsülin hormonu salgılayarak kandaki şeker
düzeyini ayarlar. Bu hormonun fazla salgılanması
kandaki şeker düzeyini yükseltir, az salgılanması
ise kandaki şeker düzeyini azaltır. İki durum da
normal değildir.
Cinsiyet Bezleri
Kadının cinsiyet bezi yumurtalıklarıdır ve yumurta,
östrojen ve progesteronun salgılanmasını sağlar.
Erkeğin cinsiyet bezi ise testislerdir. Cinsiyet bezleri
kadına ya da erkeğe cinsiyet özelliklerini
kazandırmakla yükümlüdür. 3-4 Yaş
0-6 Yaştaki Devinsel Gelişim
0-6 yaşlar arasında bedensel gelişim çok hızlı
olduğu için, devinsel gelişim de hızlıdır.Aşağıda 0-6
yaş devinsel beceriler verilmiştir.
0-6 Ay
1. Birçok refleks davranış sergiler
2. Nesnelere ulaşır 4-5 Yaş
3. Sırtüstü yatar durumdayken yüzüstü
duruma geçer
4. Yüzüstü yatarken başını yukarı kaldırır
5. Biberonu tutabilir
6-12 Ay
1. Çok az refleks davranış gösterir
2. Desteksiz oturur
3. Yerde sürünür ve yavaşça ilerleyebilir
4. Bir yere tutunarak ayağa kalkar
12-18 Ay
1. Yürümeye başlar
2. Merdivenlerden emekleyerek çıkabilir
3. Bir şeyler çiziktirir 5-6 Yaş
18-24 Ay
1. Koşmaya başlar
2. Bir sandalye yada koltuğa tırmanabilir
3. Korkuluğa tutunarak merdivenleri çıkabilir
4. Tekerlekli oyuncakları itip çekebilir
5. Dengesini yitirip düşmeden yerdeki bir
oyuncağı alabilir
6. Basit (3 parçalık) yapbozları tamamlar
7. Sayfaları birer birer çevirebilir
8. 4 – 6 blokla kule yapabilir
9. El tercihini gösterir
10. Bağırsakların denetimini kazanır
1. Atlar
2. Üç tekerlekli bisiklete binmeye başlar
3. Topa tekmeyle vurabilir
4. Topu iki eliyle atabilir
5. Korkuluğa tutunmadan merdivenleri inip
çıkabilir
6. Her bir ayağın üstünde dengede durur
7. Parmak uçlarıyla yürür
8. Bardağı kendisi tutabilir, suyunu içebilir
9. Uzaktaki bir nesneye tek eliyle ulaşabilir
10. Oyun hamurunu evirip çevirebilir
11. Sidik torbasının denetimini kazanır
1. Düşmeden koşar, durabilir ve yeniden
harekete geçebilir.
2. Kollarına atılan büyük bir topu tutabilir.
3. Merdivenleri kolayca inip çıkabilir
4. Büyük düğmeleri ilikleyebilir
5. Kalemi baş parmak ile ilk iki parmak
arasında tutar
1. Hızlı koşabilir
2. Denge tahtası üzerinde bir uçtan öteki uca
yürüyebilir
3. Alçak bir duvarın üstünde yürüyebilir
4. Büyük oyuncaklarını taşıyabilir
5. Kendi kendine giyinebilir
6. Bir nesneyi bir yere uzanarak yerleştirebilir
7. Yazma gereçlerini parmaklarıyla
kavrayarak tutmaya başlar
8. Kare ve üçgeni kopyalayabilir
9. Makasla belirli bir çizgi üzerinden kesebilir
10. İpi boncuklardan geçirebilir, fakat iğneden
geçiremez
1. Tek ayağı üzerinde 8-10 kez zıplayabilir
2. Top oyunlarını oynayabilir
3. Yerde top zıplatabilir
4. İki tekerlekli bisiklete binebilir
5. Bir nesneye ulaşırken baş, beden ve
kollarını eş güdümlü olarak çalıştırılabilir
6. Ayakkabı bağcıklarını bağlayabilir
 7. Paltonun fermuarını birleştirebilir
8. Küçük düğmeleri ilikleyebilir
7-18 Yaştaki Bedensel Gelişim
7-8 yaşlarındaki gelişim hızı 0-6 yaştaki bedensel
gelişim hızına göre daha yavaştır. Bu evrede
çocukların sindirim, solunum, sinir, duyu, iskelet,
boşaltım gibi sistemleri gelişimini sürdürür. Baş,
büyümesini ergenlik evresinde tamamlar. Çocuklar
7 yaşındayken küçük kaslarını kullanımında yetersiz
oldukları için bu kaslarını kullanmayı gerektiren
öğrenme görevlerini yerine getiremezler. Bilek ve
parmak kemikleri de ince işleri yapabilecek
olgunlukta değildir. İlköğretim birinci sınıftaki
öğrencilerin çoğu için kalemi uygun biçimde tutup,
düzgün çizgiler çizmek çok güç bir beceridir.
7-18 yaşlar arasında, özellikle de 7-12 yaşlar
arasında bel, kol ve bacak kemikleri ağır işleri
yapmaya hazır değildir. Ağır yükleri taşımak, bu
yaşlardaki çocukların kemik yapılarının
bozulmasına neden olabilir. Kız çocuklar 8-10
yaşlarında ergenlik evresine girdikleri için çok hızlı
bir gelişim gösterirler. Erkek çocuklar ise, daha
önceki yaşlarda kızlarla aynı ya da daha ileride bir
gelişim eğrisine sahipken ergenliğe geçiş evresinde
kızlardan bir süre geride kalırlar. Çünkü , onlar
erinliğe 10-12 yaşlarında geçiş yapar. Buna karşın,
ergenlik evresinin sonunda erkekler bedensel olarak
kızlardan daha çok gelişir ve daha güçlü duruma
gelir.
Ergenlik evresinde üreme sistemi öteki sistemlere
göre daha çok gelişim gösterir. Ergenlik evresinde
kızlar ve erkeklerdeki bedensel değişiklikler oldukça
değişiktir. Kızlarda ergenliğin ilk belirtisi olarak
memeler büyür, sonra cinsel organlarda kıllanma
başlar, daha sonra boy uzunluğunda ani bir artış
olur ve en son olarak ilk adet kanaması görülür.
Erkeklerde ise önce testisler büyür, sonra cinsel
organlarda kıllanma başlar, daha sonra boy
uzunluğunda ani bir artış olur ve son olarak penisin
büyümesi, sesin kalınlaşması ve sakalların çıkması
değişiklikleri gözlenir.
7-18 Yaştaki Devinsel Gelişim
Çocukların küçük kasları 7-8 yaşlarındayken hala
tam olarak değişmemiştir. Bu nedenle, daha çok
büyük kaslarını kullanabileceği öğrenim görevlerini
yapabilirler. Ortalama olarak kızlar 8, erkekler 10
yaşından sonra erinlik evresine girdiklerinde,
bedenleri hızla ve değişik oranlarda büyüdüğü için
devinimleri dengeli biçimde yapamazlar. Hatta bu
yüzden sakarlaşırlar ve sık sık düşerler. Çocuklar
18 yaşına doğru devinsel gelişimi tamamlamak
üzeredir. Fakat yine de devinsel beceriler açısından
yetişkinden biraz geridedirler. Yetişkinin devinsel
beceri düzeyine 20-25 yaşlarında ulaşabilirler.
Bilişsel Gelişimi Açıklayan Kuramlar
1. Jean Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
2. Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Bilişsel
Kuramı
3. Bruner’in Bilişsel Gelişim Kuramı
Biliş kavramı,​ bireylerin dünyayı öğrenmelerini ve
anlamalarını içeren zihinsel faaliyetler anlamına
gelmekte ve algılama, kavrama, yorumlama,
karşılaştırma, değerlendirme, dikkat, analiz ve
sentez gibi süreçleri içine alan geniş bir kavram
olarak kullanılmaktadır.
Bilişsel gelişim ise, bu zihinsel faaliyetler
gerçekleşirken ortaya çıkan değişim ve gelişimi
ifade etmektedir.
Jean Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı
Bilişsel gelişim ile ilgili temel kavramlar :
- Örgütleme,Uyum Sağlama (Özümseme
,Düzenleme) Dengeleme
- Piaget’ye göre bütün çocuklar, zihinsel
gelişimin tüm aşamalarında etkin olduğunu
düşündüğü bu üç önemli temel ve
değişmez işlevle dünyaya gelmektedirler.
Örgütleme: ​İnsan zihni kazandığı her bilgi, yaşantı
ve davranışı, kendi içinde birbiriyle ilişkilendirme,
sistemli, bütünsel ve örgütlenmiş bir hale getirme
çabası içindedir.
- Piaget’ye göre örgütleme, doğuştan gelen
ve yaşam boyu devam eden bir süreç olup;
uyumsanan yeni bilgilerin, özelliklerin belirli
bir sistematik ve düzen içerisinde koordine
edilmesi ile ilgili eğilimdir.
- Çocuğun dünyayı anlamak için
yaşantılarını bilimsel olarak örgütlediğini
belirten Piaget’e göre örgütleme,
birbirinden ayrı davranış ve düşüncelerin
daha üst bir sistemde gruplandırılmasıdır.
- Piaget bu örgütlenmiş bilgi, düşünce ve
davranış kalıplarına «şema» adı vermiştir.
 - Bilgiler zihin yapıları olarak bilinen bu
şemalarda saklanır ve saklanan bilgi,
düşünce ve davranış kalıpları sürekli
olarak her yeni bilgi ve yaşantı ile yeniden
organize olur. Şema kavramı Piaget’nin
kuramındaki en temel kavramlardan
birisidir ve en önemli özelliği yaşam
boyunca olgunlaşma ve öğrenmelerin
etkisiyle değişip yenilenmesidir.
Davranışsal Şemalar​:
Zihinsel Şemalar
Uyum Sağlama:
Özümseme ve düzenleme (uyma) olmak üzere iki
ayrı süreçle gerçekleşmektedir.
Piaget’e göre organizmanın çevreye uyum sağlama
işlevi tüm canlılar için var olan bir özelliktir ve
canlıların hayatta kalma olasılıklarını ve yaşam
niteliğini artırmaya yöneliktir.
Uyum Sağlama
Özümseme: ​Bilginin içselleştirilmesi, sindirilmesi
olarak ifade edilen özümseme ile yeni karşılaşılan
bilgi, olay yada durumların daha önce kendisinde
var olan bilişsel yapılara yerleştirilmelidir. ​At örneği
Uyum Sağlama :
Düzenleme: Yeni edinilen bilgi ile eski bilgi arasında
fark olduğunda bilişsel çelişki yaşanmakta ve bu
çelişkiyi gidermek için şemalarda yaşanan değişim
için düzenleme yada uyma kavramı
kullanılmaktadır.​Kaplan örneği
Dengeleme:
Bireyin özümleme ve uyma yoluyla çevresine uyum
sağlayarak dinamik bir dengeye ulaşma süreci
olarak ifade edilmektedir. Organizmanın karşılaştığı
yeni bilgi mevcut bilgi ile açıklanmadığında, zihinsel
olarak bir bilişsel çelişki durumu ortaya çıkar ve bu
rahatsızlık meydana getirir. Bu rahatsızlık bireyi
çelişki giderme yönünde çaba sarf etmeye
yönlendirir. Böylece rahatsızlık durumu ortadan
kalkabileceği gibi yeni bir denge kurulması ile daha
üst düzeyde bir denge durumu gerçekleşir.
*Dengeleme kavramına özel önem veren Piaget’e
göre bilişsel gelişim, daha alt düzeyde dengenin
bozulması ve üst düzeyde yeniden denge kurulması
ile gerçekleşen süreçtir. Piaget, bilişsel gelişimi,
dünyayı anlama yolunda bir denge, dengesizlik ve
yeni bir denge süreci olarak görmektedir.
Bilişsel Gelişim Dönemleri
Piaget’e göre bütün insanlar aynı aynı dönemlerden
aynı sıra ile geçerler.
Bilişsel gelişim kuramında dört temel kural vardır.
Bunlar;
1. Dönemler değişmez bir şekilde belli bir sıra
ile ortaya çıkarlar. Evrelerin sırasını
değiştirmek mümkün değildir.
2. Dönemler arasında hiyerarşik bir sıralama
vardır. Her bir dönem kendisinden önceki
evrelerin kazanımlarını da içermektedir.
3. Bireysel farklılıklar söz konusudur. Her
birey kendisine göre bir gelişim gösterir.
4. Her dönem için tipik olan gelişim özellikleri
vardır.
Piaget bilişsel gelişimi ​dört dönemde​incelemiştir.
1.Duyu-devinim dönem (0-2 yaş arası)
Bebek kendini diğer nesnelerden ayırmaya başlar.
Bebekte nesne sürekliliği, ilkel düzeyde nedensellik,
zaman ve yer anlayışı gelişir. Bebek, neden-sonuç
ilişkileri kurabilir, daha önce gördüğü karmaşık
davranışları taklit eder, hayali oyunlar oynar.
Bebekte sembolik düşünce gelişir.
1. Evre (0-1 ay) Refleksleri Deneme
2. Evre (1-4 ay) Birincil Döngüsel Tepkiler
3. Evre (4-8 ay) İkincil Döngüsel Tepkiler
4. Evre (8-12 ay) İkincil Şemaların Amaçlı
Eşgüdümü
5. Evre (12-18 ay) Üçüncül Döngüsel Tepkiler
6. Evre (18-24 ay) Mantıksal Çözümler
2.İşlem Öncesi Dönem (2-6 yaş arası)
Sembolik düşünme işlemlerinde gelişim ve dilin
sembolik kullanımı. Sezgisel sorun çözme, tersine
dönüştürememe, odaklanma ve benmerkezci
düşünme. Sayı korunumu, sınıflama ve bu türden
ilişkileri anlama yetisinin kazanılmaya başlaması.
3.Somut İşlem Dönemi 7-11 yaş 3. Algıda seçicilik
Madde, uzunluk, ağırlık ve hacim korunumu.
Tersine Dönüştürebilme. Odaktan uzaklaşma ve 4. Bellek
diğerlerinin bakış açısını anlayabilme. Somut
işlemlere dayalı mantıksal düşünme. Sınıflama 5. Bellek Kapasitesi ve Depolama
(nesneleri sınıf hiyerarşisine göre gruplama) ve
sıralama (nesneleri ağırlık gibi belirli bir özelliğe 6. Duyusal Bellek
göre gruplama).
7. Kısa Süreli Bellek
4.Soyut İşlem Dönemi 11 yaş ve üzeri
Düşüncede esneklik, soyut düşünme, denenceleri 8. Uzun Süreli Bellek
zihinsel olarak sınama, karmaşık akıl yürütme ve
sorun çözmede olası seçenekleri dikkate alma. 9. Zeka

Vygotsky’nin Dil ve Bilişsel Gelişim Kuramı

Vygotsky’nin kuramı, bilişsel gelişimi incelerken
toplumsal çevre ile etkileşime büyük önem
vermektedir. Ona göre zihinsel gelişim, birincil
olarak olgunlaşmadan değil, sosyal ve kültürel
etkenlerden etkilenmektedir. Bilincin toplumsal
boyutları birincil, bireysel boyutlar ise ikincildir.
Vygotsky, zihinsel gelişimin ilk önce ve en çok
bireyin kendi içinde başladığını savunmak yerine
zihinsel sürecin zihinler arası bir düzlemde insanlar
arasında gerçekleştiğini vurgular.

Vygotsky’nin görüşüne temel olan kavram

‘Yakın Gelişim Alanı’ kavramıdır.

Yakın Gelişim Alanı (YGA): ​çocuğun problemleri

bağımsız olarak çözmesiyle belirlenen gerçek
gelişim düzeyi ile bir yetişkinin rehberliği altında ya
da daha yeterli yaşıtlarla işbirliği içinde problemleri
çözmesi aracılığıyla belirlenen gelişim düzeyi
arasındaki farktır.

Bilgiyi İşleme Kuramı

Çocukların bilgiyi elde etme, hatırlama, geri çağırma
süreçleriyle yine çocukların sorun çözerken bu
bilgiyi kullanmaları sürecini tanımlamaktadır.
-Bilgiyi işleme sık sık bir bilgisayarın hareketleriyle
karşılaştırılmaktadır.
Çocuk bilgiyi alır, düzenler, depolar, hatırlar,
üzerinde düşünür; karar vermek, sorun çözmek ve
soruları yanıtlamak için bilgileri bir araya getirir.

*Bilgiyi işleme kuramıyla ilgili temel öğeler aşağıdaki

gibidir.

1. Uyarıcı

2. Alışma
L. VYGOTSKY ve BİLİŞSEL GELİŞİM
–Vygotsky, bilişsel gelişimle ilgili sosyal bir kuram
oluşturarak, Piaget`nin ​“​bilişsel gelişim çocuğun
neredeyse tek başına gerçekleştirdiği süreçtir”​
düşüncesine karşı çıkar.
–Vygotsky, bilişsel gelişimi açıklamada
içselleştirme, yakınsal gelişim alanı ve destekleyici
kavramlarını kullanır.
–Ona göre yaklaşık 2 yaşına kadar çocukların
​ oğal çizgi​” ​hakimdir; ancak
bilişsel gelişiminde ​“d
bu çizgi daha sonra yerini ​“​kültürel çizgiye”​
bırakmaktadır. Yani bilişsel gelişim sadece çocuğun
kendi keşiflerinin değil, aynı zamanda çevreden
edindiği yaşantıların da bir eseridir.
–Bilişsel gelişimin kaynağı kişisel psikolojik süreçler
değil, sosyal çevredir.
1.Yakınsal Gelişim Alanı (Zone of Proximal
Development)
1.Her çocuğun herhangi bir yetişkin yardımı
olmaksızın, bağımsız bir şekilde kendi kendine elde
edebileceği bilişsel gelişim düzeyi
2.Çocuğun bir yetişkin rehberliğinde (sosyal çevre
etkisiyle) çalıştığında ortaya koyabileceği potansiyel
Vygotsky`e göre bu iki durum arasındaki fark,
çocuğun yakınsal gelişim alanıdır.
3.Öğretim süreci gerek çocukların her biri için
gerekse bir grup çocuk için potansiyel gelişim alanı
içinde uygulamalar sağlamak üzere planlanabilir.
Örneğin, ön değerlendirme sürecinde çocuklara
yardımcı olan ipuçları ve yönlendirmeler öğretim
etkinliklerinin temelini oluşturabilmektedir.
4.Bilişsel destek (John-Steiner & Mahn, 2003) farklı
düzeylerde ipuçları ve yönlendirmeler sağlar.
Bilişsel destekte sadece yetişkin işi basite
indirgemez; aynı zamanda öğrencinin rolü
öğretmenin ​aşamalı müdahalesi ​vasıtasıyla
kolaylaştırılmaktadır.
5.Farklı gelişim düzeyindeki çocukların bir araya
gelebileceği iş birliğine dayalı öğrenme etkinlikleri
planlayabilirsiniz (Slavin, 2009;Webb, 2008).
Eğitim öğretim süreci, çocuğun yakınsal gelişim
alanını en iyi şekilde kullanmasına olanak
vermelidir:
1.Öğrenciler birbirleriyle işbirliği içerisinde çalışmalı
ve bu şekilde çalışmaya özendirilmelidir.
2.Sadece bireysel değil, grupla da değerlendirme
gerçekleştirilmelidir.
3.Psikolojik etmenlerin kültür tarafından
biçimlendirildiği unutulmamalı, kültürel değerlere
eğitim sürecinde yer verilmelidir.
4.Öğretmenler, öğrencilerini büyük ölçüde bağımsız
bırakmamalıdır.
5.Vygotsky`nin eğitime yapmış olduğu önemli
katkılardan biri de metakognisyon (üstbiliş)
kavramına değinmesidir.
6.Bilişle ilgili biliş
7.Kişinin kendi düşünme süreçlerinin farkında
olması ve bu süreçleri kontrol edebilmesi.
8.Vygotsky, Piaget`ye göre daha etkilenebilir bir
zihin gelişimi düşüncesine sahiptir. Ona göre
çocuğun zihni dış etkilere daha açıktır.
–Lev Vygotsky, (Ö.1934). Piaget ve Vygotsky asla
karşılaşmamalarına rağmen aynı dönemlerde
birbirlerinin çalışmalarından haberdar olmuştur.
–A) Zeka gelişiminin çocukların büyüdükleri
kültürel ve tarihi bağlamlar çerçevesinde
anlaşılabilir,
–B) Gelişimin bireylerin gelişimlerini sağlayan
sembol sistemlerine (insanların düşünmelerine,
iletişim kurmalarına ve problemleri çözmelerine
yardımcı olan dil, yazı sistemi veya hesaplama
sistemleri gibi semboller sisteminden) bağlıdır.
–​Başkaları tarafından sağlanan girdiler
–Zihinsel gelişim kendi başına gerçekleşen bir
süreç değil, başkalarına da bağlıdır.
–Zihin doğası itibariyle sosyaldir. Zeka-kültür ilişkisi
1.​KENDİ KENDİNE KONUŞMA
– Vygotsky, çocukların başkalarıyla konuşmalarını
içselleştirdiği ve bunlarla bütünleştiği ve daha sonra
bu konuşmaların çocukların kendi kendilerine
problem çözerken onlara yardımcı olduğunu öne
sürmektedir.
–Çocukların sık sık, özellikle zor bir işle karşı
karşıya geldiklerinde kendi kendilerine
konuştuklarını görmekteyiz
2.BİLİŞSEL DESTEK (Scaffolding)
–Daha yetenekli akran ya da yetişkin tarafından
sağlanan yardım.
–Öğrenmenin ilk aşamalarında oldukça yoğun
biçimde destek verilmektedir ve daha sonra destek
azalmakta ve yapabildiği andan itibaren çocuk
artarak sorumluluğu üstlenmektedir.Kravat
bağlama.
3.İŞ BİRLİGİNE DAYALl ÖGRENME
–Çocuklar birbirlerinin potansiyel gelişim alanlarında
çalışmalarını gerçekleştirdiği için birbirleri için ileri
düzey düşünme süreçlerine yönelik model
olabilmektedirler. Aynı zamanda iş birliğine dayalı
öğrenme sürecinde çocuklar içsel konuşmalarını
birbirleriyle paylaşma imkanı bulabilmektedir bu
yüzden de birbirlerinin muhakeme süreçleri
hakkında iç görü kazanabilmektedirler.
NOAM CHOMSKY
Cümle yapısını öğreniriz, cümle yapılarını çeşitli
yapılara dönüştürüp, daha önce hiç duymadığımız
cümleler kurarız.
Dil ediinim aracı (LAD)
Tüm dilleri bilerek doğar, çevremiz diğer dilleri
unutturup, ana dil kalır.
–​1. Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi:
Agulama-Babıldama Evresi (0-6 ay)
–- ​Ağlama​(0-2 ay)
–- ​Babıldama​(3-6 ay).​ Buraya kadar evrenseldir.
–- Bebek çeşitli sesler çıkarır ihtiyaçları için ağlar.
Sesleri bilinçsizce çıkarır.
Heceleme Evresi(6-12 ay)
–- ​Çağıldama, heceleme.
–- Konuşma organları olgunlaşmıştır. Ses taklitleri
yapabilir bebek.
–- Örneğin; ​ba-ba, ma-ma, geh-geh.​
Tek Sözcük Evresi(12-18 ay)
–- Tek sözcükle kendisini ifade eder. 18 aya
gelindiğinde kendisini 20 kelimeyle ifade edebilir.
Tek sözcüklerle çok şey anlatılmak istenir.
–- Konuşmada kritik dönemdir. Çocuk çevreyi
keşfetmeye yönelmiştir.
–- Çocuk tek sözcükte farklı anlam üretir buna
Morgem denir. Örneğin; kedi dendiğinde kedi
burada, kedi gitti anlamları verilir. Yap, yer vb.
–​Telgrafik Konuşma Evresi (18-24 ay)​
–- Gramer kurallarına uygun sözcük geliştirebilme
bu dönemdedir.
–- 2 sözcük evresi de denir. Çocuk kendisini birkaç
kelimeyle ifade eder.
–-24 aya gelindiğinde ortalama 200 sözcük
dağarcığı oluşur.
–- İki kelime peş peşe söylenerek anlamlı sözcükler
oluşturulur. ​Anne su, baba geldi​. Kelimeler
arasında bağlaç kullanılmadan sözcükler kullanılır.
–İlk Gramer Süreci(24-60 ay)
–- Merak ve keşfetme dil gelişimini etkiler.
–- Kız çocuklar daha erken konuşurlar. 5 yaşındaki
bir çocuk 2500 kelime haznesi oluşur.
–- Cümleler ve gramer kuralları hızla öğrenilir.
Ahlaki Gelişim
Kohlberg
•Kohlberg de tıpkı Piaget gibi ahlak gelişiminin
bilişsel gelişime paralel olduğunu savunur.
Kohlberg’e göre birey, karşı karşıya kaldığı bir
durum hakkında ahlaki yargıda bulunurken, bir
ikilem içindedir ve bu ikilemlere vereceği ahlaki
tepkiler ile kendi ahlak anlayışını oluşturmaktadır.
•Kohlberg, çalışmalarında ahlaki ikilem içeren
hikâyeler kullanmıştır. Bu hikâyeler, bireyi
hikâyedeki kişinin davranışlarıyla ilgili “doğru”-
“yanlış” cevaplarına itmektedir. Ancak Kohlberg`e
göre bireyin içinde bulunduğu ahlaki gelişim dönemi
verilen “doğru”-“yanlış” cevaplarıyla değil, bu
cevaplara yapılan açıklamalarla ortaya çıkmaktadır.
A) KOHLBERG’in AHLAK GELİŞİM İLKELERİ
1.​Ahlaki gelişim evreleri kesin ve evrenseldir.
2​.Ahlak gelişim evreleri düzenli bir sıra izler
(evrelerin sırası değişmez), fakat gerçekleşme
yaşları herkeste aynı değildir.
3​.Yaş her zaman ahlaki gelişimin göstergesi
değildir.
4​.Birey bir önceyi evreyi sindirdikten sonra bir
sonraki evreye geçer. Ahlak gelişiminde önemli olan
şey de bir sonraki evreye geçebilmektir.
5.​Bireyin ahlaki yargısının yoğunlaştığı bir evre
mevcuttur ve birey ağırlıklı olarak o evrenin
özelliklerini yansıtır.
6​.Bireyin ahlaki gelişimi önceki evreye
döndürülemez ama üst evreye yönlendirilebilir.
7.​Her bireyin ahlaki gelişimi farklı bir evrede
sonlanabilir. İnsanların çoğu kanun ve düzen
evresinde takılı kalır. Kızların ahlak gelişimleri daha
 geride kalır. Kızların çoğu Saf çıkarcı eğilim (kişiler
arası uyum) evresinde kalır.
8​.Bilişsel gelişim ahlaki gelişim için gereklidir ama
yeterli değildir.
1-) Gelenek Öncesi (Bencil) Düzey:
•Piaget’in işlem öncesi dönemine denk düşer. Bu
dönemde çocuğun ahlaki yargılarında
benmerkezcilik (bencillik) egemendir.
•Ahlaki yargılarda dışa bağımlı dönemdir. Otoriteye
saygı vardır.
•Olayları sonuçlarına göre değerlendirir. Cezadan
kaçınır.
•Bencil güdülerine doyum arar ve “kuvvetli olan
kazanır” düşüncesi hâkimdir.
a) Ceza ve İtaat Eğilimi (Korkak Bencil)
➔ Temel özellik otoriteye uyma ve
cezalandırılmaktan kaçınmadır.
➔ Bu dönemde otoriteye mutlak uyum söz
konusudur. Yani otoriteye körü körüne bağlılık
vardır. Otoritenin görüşü kendi görüşüdür.
➔ Kurallar neyi gerektiriyor ve otorite nasıl istiyorsa
buna uygun davranmak gerekir. Uygun
davranılmadığında ceza kaçınılmazdır. Temel
hedef ceza görmemektir.
➔ Birey kurallara, doğruluğuna inandığı için değil,
cezadan kaçındığı için uyar.
➔ Davranışın sonucuna göre değerlendirme esastır.
Niyet önemli değildir. Davranış cezalandırılmışsa
yanlış, cezalandırılmamışsa doğrudur.
➔ İşlenen suçun büyüklüğüne yönelik algı da verilen
zararın fiziksel sonuçlarıyla doğru orantılıdır.
➔ Otorite göz önünde yoksa kurallar çiğnenebilir.
➔ Mesela; Kimse görmediğinde hırsızlık yapabilir,
trafik polisi yokken kırmızı ışıkta geçebilir.
b) Saf Çıkarcı Eğilim (Amaca yönelik araçsal
ilişkiler eğilimi) (Çıkarcı Bencil)
➔ Dönemin temel özelliği birey için her şeyin
karşılıklı olmasıdır. Yani çıkarcılık ön plandadır.
Ama hep kendisi ve çıkarları ön plandadır.
➔ Birey kendi çıkarları için en uygun olan kurallara
uyar.
➔ Temel güdü, bireyin kendi ihtiyaç ve isteklerinin
karşılanmasıdır.
➔ Birey bir davranışı kendi açısından yararlı
buluyorsa, o davranış doğrudur.
➔ İhtiyacı karşılayan veya ödül getiren davranışlar
doğrudur. Ödüle ulaşmak için kurallara uyar.
➔ “Birine bir şey vermiş isem, onun da karşılığını
vermesi gerekir” “Kaz gelecek yerden tavuk
esirgenmez” “Gör beni, göreyim seni” “Bana
değmeyen yılan bin yıl yaşasın” gibi anlayışlar
egemendir.
➔ •Örnek; Rüşvet alarak iş yapmak, bir bireye
zengin olduğu için yakınlık göstermek, kendisine
borç verdiği için birine borç vermek.
2-) Geleneksel Düzey
➔ Benmerkezci düşünce yerini empatik düşünmeye
bırakır. Birey dış dünyayı başka kişilerin
duygularını, düşüncelerini dikkate alarak, onların
gözünden dünyaya bakmaya çalışır.
➔ Bu dönemde toplumsal beklentiler ve geleneksel
kurallar belirleyicidir. Otoritenin kuralları ve
yargıları içselleştirilir; fakat sorgulanmaz.
Geleneksel toplum değerleri benimsenir ve
davranışın toplum düzenine etkisi düşünülür.
➔ Sosyal düzenin korunması ve desteklenmesi,
kurum ve gruplarla özdeşleşmek önemlidir.
➔ Başka kişilerin, grupların görüşleri ve beklentileri
dikkate alınır. Birey, grubun beklentilerine ve
kararlarına uyar. Birey için ailenin, grubun,
toplumun beklentileri her şeyden daha önemlidir.
a) İyi Çocuk Olma Eğilimi (Kişiler arası uyum)
➔ Bu dönemin temel özelliği grup normlarına ve
beklentilerine uygun davranma eğiliminin baskın
olmasıdır.
➔ Temel güdü grup tarafından kabul edilme, grubun
iyi çocuğu olmadır.
➔ Birey yakınlarının ve diğer insanların kendisinden
beklentilerini gerçekleştirmek için iyi niyetli olur ve
başkalarına yardım etme eğilimini gösterir.
➔ Çevresinden onay almak ve takdir edilmek ister.
➔ Başkalarının görüşü ve sosyal kabulü önemlidir.
➔ Birey kendini diğer insanların yerine koyarak
onların beklentilerine uygun davranır.
➔ Kurallara uyma ve​ i​yi insan olma​​altın kuraldır.
➔ Birey iyi vatandaş olma, iyi baba-anne olma, iyi
çocuk olma özelliklerine uymalıdır.
➔ Örneğin; bir bireyin anne-babası kırılmasın diye
hiç istemediği ve sevmediği biriyle evlenmesi. Bir
gelinin kaynanası “Hamarat gelinim” desin diye
evini sürekli temizlemesi. İyi bir vatandaş vergi
vermelidir. İyi bir anne çocuklarına iyi bakmalıdır.
b) Kanun ve Düzen Eğilimi
➔ Toplumu, kurumları veya grupları korumak,
yasalara uymak ve yükümlülükleri yerine getirmek
temeldir.
➔ Sosyal sistemi sürdürme ve vicdan evresidir.
➔ Temel güdü, toplumsal düzeni korumaktır.
➔ Resmi ve toplumsal kurallara uygun olma esastır.
➔ Kurallar varsa herkes uymak zorundadır.
➔ Aşırı kuralcılık söz konusudur.
➔ Kanunlar, sosyal düzenin sürekliliğini sağladığı,
bireylerin sosyal çıkarlarıyla çelişmediği sürece
korunur.
➔ Örnek; Her vatandaş vergisini ödemelidir. Her
sürücü kırmızı ışıkta durmalıdır. Kanunun kestiği
parmak acımaz.
➔ Vicdanımızla çelişse dahi kurallara uyulmalıdır.
3-) Gelenek Sonrası (Ötesi) Düzey
➔ Bu dönemde insan hakları gözetilerek konulmuş
kurallara, yasalara uygun davranma ve evrensel
değerlerin benimsenmesi vardır. Fakat bu
dönemde insani değerlerle çatışan yasal
düzenlemeler sorgulanabilir, değiştirilebilir.
a) Toplumsal (Sosyal) Sözleşme Evresi
➔ Yasalar tüm bireylerin haklarını korumalıdır.
İnsanlara olabildiği kadar fayda sağlamalıdır.
➔ Bireysel farklılıklar gözetilir ve bu farklılıklar doğal
karşılanır.
➔ Doğru; toplumun temel hak ve değerlerini, temel
hukuk kurallarını, grubun kanunlarıyla çelişse bile
korumaktır.
➔ Birey yasaların toplum yararına olarak, çoğunluk
tarafından konulması gerektiğine inanır.
➔ Kurallar toplumun yararına değilse, toplum
tarafından yine toplum yararı göz önüne alınarak
değiştirilebilir.
➔ Bireyler bir arada yaşamanın gerektirdiği kurallara
ve davranış eğilimlerine uymayı sosyal bir uzlaşı
(sözleşme) olarak kabul eder ve buna göre
davranırlar.
➔ Örnek; Bir kişi konuşurken sözü kesilmez. Bir kimse
başkasının özel eşyasını izni olmadan alamaz.
b) Evrensel Ahlak İlkeleri
➔ Bu dönemde “tüm insanlar eşittir” düşüncesi
temeldir. İnsanların cinsiyeti, dini, dili, ırkı ne olursa
olsun eşittir.
➔ Birey kendi ahlak ilkelerini, başkalarından bağımsız
olarak belirler.
➔ Her koşul ve durumda insan hakları ön planda
tutulmalıdır.
➔ İnsan hakları ve evrensel değerler temel ölçüdür.
➔ Kurallar insanca yaşamak için konulur. Bu kurallar
evrensel düzeydeki ölçütlere dayalı olmalıdır. Eğer
kurallar bu evrensel ölçütlere dayalı değilse
kurallara uyulmama eğilimi vardır.
➔ Bu dönemdekilere göre “hiçbir şey insan hayatından
daha değerli değildir.”
➔ Örnek; Savaş karşıtı olan birey “Savaş bir insanlık
suçudur, hiçbir şey insan hayatından daha önemli
değildir.” demesi. İdam cezası, suçu ne olursa olsun
hiçbir insana verilmez. “İyilik yap denize at, balık
bilmezse Halik bilir” düşüncesi.
● Bir iş yerinde ilk yardım kursuna çağrılan personelin
bu kursa karşı verdikleri aşağıdaki tepkilerden
hangisi, Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına göre
gelenek ötesi düzeydeki bir gelişimi yansıtmaktadır?
A)Kursa gideceğim; çünkü bu sayede bir hayat
kurtarırsam kahraman olacağım.
B)Aslında kursa gitmek istemiyorum; ama gitmezsem
uyarı alacağım için gideceğim.
C)Bu kursa gitmek istememiştim; ama beni çağırdıkları
için zorunluyum.
D)İlk yardım öğrenmek umurumda değil; arkadaşlarımın
hepsi gittiği için ben de gideceğim.
E)Bu kursa gideceğim; çünkü öğreneceklerim
sayesinde bir insanın yaşama şansını artırabilirim. +++
● Bir hasta bakıcı, hastalara bir yandan “Sıranızı bekleyin ● Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramına göre, aşağıdakilerden
içeride hasta var!” deyip bekleyenleri doktorla hangisi gelenek öncesi ahlak anlayışını ​kesin​ yansıtır?
görüştürmemekte, diğer yandan da, fark ettirmeden
tanıdıklarını öncelikle muayene ettirmeye çalışmaktadır. A)Eğer camı kırdığımı itiraf etmeseydim tüm sınıf ceza
Bu hasta bakıcının tanıdıklarına ayrıcalık göstermesi, alacaktı.
Kohlberg’in ahlaki gelişim evrelerinden hangisinde B)Kopya çekmedim çünkü yakalanırsam okuldan
olduğunu gösterir? atılırım.+++++++
C)Hiçbir suç cezasız kalmamalıdır.
A) İtaat ve ceza eğilimi D)Elimden geleni yapmasaydım kendimi suçlu
B) Saf çıkarcı eğilim hissederdim.
C) İyi çocuk eğilimi ++++ E)Adaletli olmak merhametli olmaktan önemlidir.
D) Toplumsal anlaşma
E) Evrensel ahlak ilkeleri

● Burak arkadaşlarının oyunlarını bozan, aşırı hareketli bir Ahlaki (Törel) Gelişim
öğrencidir. Bu konuda diğer öğretmenlerden de sık sık
şikâyet duyan okul rehber öğretmeni Ayşe Hanım, Ahlak g ​ enelde; belli bir toplumun belli bir
Burak’la bir sözleşme yapmaya karar verir. Aralarında döneminde geçerli bireysel ve toplumsal davranış
yaptıkları sözleşmeye göre, Burak arkadaşlarıyla kavga kurallarının tümü olarak tanımlanmış, ahlak gelişimi
etmeyecek ve onları şikâyet etmeyecektir. Sözleşme ise, çocukların belirli davranışları doğru ya da yanlış
yapıldıktan bir hafta sonra okuldan eve döndüğünde, ailesi olarak değerlendirmelerine rehberlik eden ve kendi
Burak’ın bir dişinin kırıldığını fark eder. Ailesi ısrar
eylemlerini yönetmelerini sağlayan ilkeleri
etmesine karşın Burak, dişini kendisine saldıran bir
öğrencinin kırdığını söylemez. kazanmaları süreci biçiminde ele alınmıştır.
Burak’ın rehber öğretmenle yaptığı sözleşmeye
Jean Piaget’in Zihinsel Ahlak Gelişimi Kuramı
uyduğu için dişini kıran öğrencinin adını gizlemesi,
Kohlberg’in ahlaki gelişim evrelerinden hangisinde
Ahlaksal Gerçeklik Evresi
olduğunu gösterir?
Karşılıklılık/Özel Ahlaksal Gelişim Evresi
A)İtaat ve ceza eğilimi
B)Saf çıkarcı eğilim Lawrence Kohlberg’in Zihinsel Ahlak Gelişimi
C)İyi çocuk eğilimi ++++++
Kuramı
D)Kanun ve düzen eğilimi
E)Sosyal sözleşme eğilimi Birinci Düzey: Gelenek Öncesi Dönem
● Arkadaşına gitmek isteyen Seher, izin vermediği için
Birinci Evre: ​Uyma ve Ceza Eğilimi
annesine çok kızmış ve onunla tartışmıştır. Bu olaya şahit
Gelenek Öncesi Dönem, cezadan kaçmak için
olan babaannesi Seher’e “hanım kız’’ olması, öfkesini
kontrol etmesi ve annesine saygılı olması gerektiğini güçlü ve etkili kişilere genellikle anne babaya karşı
söyler. saygılı ve ince olma davranışını içermektedir. Bir
Bu olayda, babaannenin tavsiyesinde hangi ahlaki eylemin ahlaksal olup olmaması eylemin fiziksel
gelişim özelliği vurgulanmaktadır? sonuçları bağlamında tanımlanır.

A)Kanun ve düzene uyma İkinci Evre: ​Bireyselcilik ve araçsal araç eğilimi.

B)İyi çocuk olma +++++++
C)Sosyal sözleşme Bu evrede çocuk, kurallara ödül kazanmak için
D)Evrensel ahlak uyar. Karşılıklılık ve paylaşma davranışlarının
E)Toplum kurallarına uyma belirtileri varsa da bu davranışlar, gerçek bir adalet
duygusuna, cömertliğe, duygudaşlığa bağlı
● Ahmet Bey kendisinden borç para isteyen arkadaşının bu
olmaktan çok; belli bir amaca, çocuğun kendi
isteğini yerine getirmiştir. Eşinin “Neden borç verdin, bizim
başkalarına borç verecek kadar paramız yok.” demesi çıkarlarını gözetmesine dayalı bir karşılıklılık
üzerine eşine “Bir gün benim de ihtiyacım olursa o da taşırlar. Bu evreye uygun örnekler şunlar olabilir:
bana verir.” demiştir. Senin kamyonunla oynamama izin verirsen sana
Arkadaşına borç verme gerekçesi dikkate alındığında bisikletimi ödünç vereceğim.’ Eğer bu akşamki
Ahmet Bey, Kohlberg’in kuramına göre ahlak gelişiminin filmi izlememe izin verirsen bende ödevlerimi
hangi dönemindedir? şimdi yapacağım.’
A) Amaca yönelik araçsal ilişkiler eğilimi++++
B) İtaat ve ceza eğilimi
C) Toplum düzenini koruma eğilimi
D) İyi çocuk eğilimi
E) Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi

İkinci Düzey: Geleneksel Dönem: Geleneksel
Kurallara Uyma
Üçüncü evre: İ​yi çocuk eğilimi
Bu evrede başkalarıyla iyi ilişkiler içinde olmak ve
onaylanmak, çocuk için iyi davranışın ölçütlerini
oluşturur. Çocuk, neyin doğru neyin yanlış olduğuna
ilişkin yargılarında hala başkalarının tepkilerine
bağlı olmakla birlikte, kendi davranışlarının
doğruluğu ya da yanlışlığı konusunda yargıda
bulunurken, başkalarının fiziksel gücünden çok
kendi davranışını onaylayıp onayladıkları ile ilgilenir.
Bununla birlikte, başkalarının toplumsal
düzenlemelerini kabul etmeye başlayan çocuk,
davranışın iyiliğini ya da kötülüğünü bu kurallara
uymayan kişinin niyetini göz önünde bulundurarak
değerlendirir.
Dördüncü evre: Otorite ve toplumsal düzeni
sürdürme eğilimi
Bu evrede toplumsal gelenek ve kuralları körü
körüne kabul eden birey, toplumca onaylanmama
durumundan kaçınmak için toplumsal kurallara
uymak gerektiğine inanır. Toplumsal
düzenlemelerin sorgulanmadan kabul edildiği bir
kanun ve düzene uyma eğilimi ile tanımlanan bu
evrede iyi davranış, bir dizi katı kurala uymaktadır.
Bununla birlikte toplumdaki bireylerin büyük bir
çoğunluğu, geleneksel ahlak döneminin ötesine
geçememektedirler.
Üçüncü düzey: Gelenek Ötesi Dönem: Kişisel
olarak kabul edilen ahlak ilkeleri
Beşinci evre: ​Sözleşme ahlakı, bireysel haklar,
demokratik olarak kabul edilen yasalar.
Daha önceki evrelerde eksik olan ahlaksal
inançlarda esneklik bu evrede görülmektedir.
Ahlaklı davranış, bireyin kurallara uymak üzere
yapılan anlaşmalara uyup uymamasına bağlıdır.
Uyulması gereken kurallar, toplumsal düzeni
sürdürmek ve başkalarının haklarını korumak için
gereklidir. Bununla birlikte bu evrede kurallar,
toplumsal sözleşme niteliği taşıdığından toplumdaki
insanlar, çoğunluğun yararına olabilecek
seçenekleri mantıksal olarak tartıştıklarında
ahlaksal ölçütler değiştirilebilir.
Altıncı evre: ​Bireysel İlkeler ve vicdan evresi
Bu evrede bireyler toplumsal ahlak kurallarına ve
içselleştirilmiş ideallerin gerektirdiği davranış
biçimlerine başkalarının eleştirilerinden çekindikleri
için değil, kendilerini cezalandırmaktan ya da
suçluluk duymaktan kaçındıkları için uyarlar.
Kararlar adalet, eşitlik ve başkalarını anlama gibi
soyut ilkelere göre verilir. Başkalarına saygı
duymaya dayalı bir ahlak anlayışı vardır. Bu
evredeki insanların sahip olduğu ahlaki inançlar,
çoğu zaman toplumdaki çoğunluk tarafından kabul
edilen sosyal düzenle çatışma halindedir.
DUYGUSAL GELİŞİM
Duygu Nedir?
Belirli nesne, olay yada kişilerin bireyin iç
dünyasında uyandırdığı izlenimler olarak tanımlanır.
İnsan, hayatı boyunca çevreden gelen uyarıcıların
etkisiyle çeşitli duyguları yaşar. Birey sosyal çevre
ile etkileşim içindeyken az ya da çok haz ve elem
duyguları içindedir. Çocukların fizyolojik ve
psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması ya da
karşılanmaması onlarda bazı duyguların
oluşmasına neden olur.
Bebeklerin Duygu Tepkileri
Yaşamın ilk günlerinde altı değiştirilen, karnı
doyurulan bebek haz duyar. Ancak büyümeyle
birlikte sadece fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması
haz duyması için yeterli değildir. Çocuk; annesinin
kucağında olmak, sevilmek, okşanmak, annesinin
sıcaklığını hissetmek ister.
Görüldüğü gibi duygular, birey olmanın en önemli
unsurudur. Bütün insanların, yeni doğmuş
bebeklerin bile duyguları vardır. Sosyalleşmenin
olabilmesi için duygular temel rolü üstlenir. Bu
yüzden duygular, yaşama uyum sağlama
fonksiyonlarıdır
Duygu Türleri
Gülme, ilk duygusal tepkilerdendir. Bebeğin ilk
günlerdeki gülümsemesi, yüz kaslarının belli bir
duruma gelmesidir ve bu gülümsemeler bir
reflekstir. 10-12 haftalık bir bebek, uyurken ten
temasında bulunulduğunda gülerken daha ileriki
zamanlarda birtakım uyarıcılara gülme tepkisi verir.
Bebek, ilk aylarda insan yüzüne gülümser. Daha
çok alışkın olduğu annesi, babası ya da kendisine
bakan kişiye güler. Sekiz haftalık bir bebek,
annesini gördüğü zaman mutluluk ifadesi verir.
Çünkü annesiyle arasında çok farklı bir duygusal
bağ kurulmuştur. Bu bağ, bebeğin güven
duygusunun gelişmesine çok önemli katkıda
bulunur. Ayrıca bebeğin süt çağı döneminde olması
annesi ile sürekli ten temasında bulunması
aralarındaki bağı daha da geliştirir.
5-9 aylık olan bebekler, tanımadığı kişilere tepki
gösterir. Çocuk, tanıdığı ve bildiği yüzlere olumlu
tepki verirken; tanımadığı yabancı insanlara karşı
olumsuz tepki verir.
Çocuk, büyüdükçe tepkileri de farklılık gösterir.
Erken çocukluk döneminde çocuğun gülmesi
bilinçlidir. Bu dönemde çocuklar, en çok
başkalarının gülmesine, ani sevinçler, hayal kırıklığı
ve mahcubiyet gibi durumlarda güler. Erken
çocukluk döneminde çocuğun birtakım becerileri
kazanmasında öğretmen, arkadaş ve yetişkinlerin
olumlu tepkileri güven duygusunu geliştirirken;
becerilerin kazanılmamış olması güven duygusunu
kaybetmesine neden olabilir. Çocuk, bu duyguyla
alay ederek gülebilir.
Erken çocukluk döneminde gülme en çok çocukların
oyununda görülür. Bu durum, onlarda mizah
duygularının gelişmiş olmasından kaynaklanır.
Ergenlik dönemi öncesinde gülme, daha çok argo
konuşmalara, esprilere, cinsellik, aile ve okuldaki
yasaklar üzerinedir. Duyguların yoğunluğundaki
artış ve duygulardaki istikrarsızlıktan dolayı ani
kahkahalar sessizliğe dönüşebilir.
Korku, bir tehlike karşısında duyulan tepkidir.
Organizmayı koruma içgüdüsüne bağlı olarak
ortaya çıkar ve gelişir. Birey, organizmanın
tehlikede olduğunu hissettiği anda korkmaya başlar.
Çocuk, korktuğu anda bazı tepkilerde bulunur.
Bunlar korktuğu şeyden kaçma, çığlık atma,
gözlerini kapatma, olduğu yerde sinme veya
ağlamaktır. Korkuların temelinde yatan, güvensizlik
duygusudur. Bu nedenle çocuklar, korktuklarında
siner, kaçar ya da annelerine sarılırlar. Güveni
çocuğa sağlayacak kişiler öncelikle anne-baba ve
çevredeki diğer yetişkinlerdir. Bu nedenle
anne-babanın çok sert olması ya da dayak atması
çocukta korku yaratır. Anne babadan ayrı düşme,
ortalıkta kalma korkusu çocuğun güvenini sarsar,
tedirgin eder.
Korkuların büyük çoğunluğu, öğrenme sonucu
ortaya çıkar. Öğrenme, yaşantı ve yanlış
yönlendirmelerle bağlantılıdır. Yetişkinin, çocuğun
yanında korku ve kaygılarını belirtmesi çocuğun onu
hissetmesine neden olabilir.
Korkunun oluşumu çevredeki koşullara, uyarıcının
verilme biçimine geçmiş yaşantılara o andaki
fizyolojik ve psikolojik durumuna bağlıdır. Zekâ
cinsiyet sosyo ekonomik statü, sosyal ilişkiler,
fizyolojik koşullar, kişilik yapısı korkunun çocukta
oluşmasını etkileyen faktörlerdir.
Bebek; yabancı yüzlere, ani sese ve düşme
tehlikesine tepki gösterir. Birinci yılın sonunda
çocuk, kendince birtakım nesnelerden, belli
kişilerden ve olaylardan korkar.
Yaşla birlikte çocukların korkularında artmalar
görülür. 2-5 yaşları arasında çocuklar; ani ve
yüksek ses, gök gürültüsü, deprem, karanlık,
dilenci, hayalinde canlandırdığı yaratıklar ve yalnız
kalmaktan korkarlar. Bu dönemde, somut şeylerden
olduğu kadar soyut düşünceden de korkarlar.
Erken çocukluk döneminin sonundan itibaren 12
yaşına kadar korkular azalır. Okul çağındaki
çocuklar silah, kesici aletler, yangın, kendilerine
zarar verebilecek hayvanlardan korkarlar. Ayrıca
sosyal ilişkilerinde küçük düşme, alay edilme,
yaptığı herhangi bir işte başarısız olmaktan da
korkarlar.
Öfke, ​herhangi bir isteğin engele uğramasından
dolayı ortaya çıkan olumsuz duygudur. Bu olumsuz
duygu karşısında çocuk gerilir, kendini sıkar,
dişlerini gıcırdatır, tepinir, ağlar etrafa saldırır veya
küskünlük tepkisi gösterir.
Öfke, yaşla birlikte paralel olarak artmaktadır. Üç
yaşına kadar çocuklar en çok oynadığı oyuncağın
elinden alınması ya da oyunundan alıkonulması,
temizlik, yemek yeme, tuvalet eğitimi, odada yalnız
bırakmak, uyku, giyinme, soyunma gibi durumlarda
öfke tepkisi gösterir.
Erken çocukluk döneminden okul çağına geçişte
öfke uyandıran durumlar artar. Yaptığı herhangi bir
faaliyete son verdirilmesi, sürekli tenkit edilmesi,
akranlarıyla kıyaslanması, sık uyarı ve tembihlerde
bulunulması çocuğu öfkelendirir. Bu tepkilerini
çevrelerine yansıtırken küçük çocuklara göre çok
daha fazla kontrollüdürler.
Üç yaşından sonraki dönemde öfke küskünlükle
ifade edilir. Öfke nedenleri daha çok sosyal
olaylardır. Bu dönemde çocuklar arkadaşlarına,
konulan kurallara, annesine, kardeşlerine öfkelenir.
Böyle durumlarda anne-baba olarak sürekli yasaklar
koymak, nedenini açıklamadan her şeye kızmak
çocuğu daha da fazla öfkelendirir. Öfkeyi ortaya
çıkaran nedenler arasında anne-baba tutumları
önemli bir yer tutmaktadır.
Duygusal Gelişimin Yaşlara Göre Aşamaları
1. aşama: duyularla öğrenme ( 0-3 Ay)
İlk gelişimsel aşama, bedenin tepkileri kadar
yaşamın mükemmel duyularını düzenlemeyi içerir
İşitme, görme, koklama ve dokunma duyuları
ortaya çıkmaya başlar.
2. aşama : bireysellik ve iletişim (2-7 Ay)
Bebeğe çevresinde olan durumlara dikkat etmesi
için fırsat verildiğinde sessiz kalma yeteneğini
kazanır.
3. aşama :amaçlı iletişim başlaması (3-10 ay )
Ebeveyn ve çocuk arasında kelimelerden çok,
jest ve mimiklerle kurulmuş olan diyaloglar
oluşmaya başlar.

4. aşama :amaç ve etkileşim (9-18 ay)
Çocuğun amaçlı eylemlerinde duyu ve duyguları
birleştiğinde gelişimin dördüncü aşamasında
ilerleme görülür.
5. aşama : imgeler , düşünceler ve semboller
(18-36)
İstekler ve arzular çoklu duygusal imgeler
tarafından betimlenebilir.
6. aşama : duygusal düşünme : ( 38-40 ay )
Yetişkin günlük yaşamdaki değişimleri ve dramatik
oyun arasındaki sembolik ifadeleri yanıtladığında
çocuk, kendisi ve diğerlerinin düşünceleri
arasında köprüler kurmaya başlar.
DUYGUSAL GELİŞİM KURAMLARI
FREUD’A GÖRE GELİŞİM SÜRECİ
PSİKANALİTİK KURAM
1.Topografik Kuram
a. Bilinç: Farkında olunan algı, düşünce, duygu
ve davranışların bulunduğu alandır.
b. Bilinç Öncesi: Kısmen farkında olunan algı,
düşünce, duygu ve davranışların bulunduğu
alandır.
c. Bilinç Dışı: Farkında olunması çok güç veya
imkansız olan algı, düşünce, duygu ve
davranışların bulunduğu alandır.
2. Yapısal Kuram
a.İd: ​Doğuştan gelen dürtü ve arzuları
kapsamaktadır. Haz ilkesine göre hareket eder.
b.Ego: Kişiliğin mantıklı düşünebilen ve gerçekçi
değerlendirme yapabilen bölümüdür. İd ile
süperegonun çatışan isteklerini uzlaştırmaya
çalışır.
c.Süperego: ​Bireye aile ve toplum tarafından
aktarılan değerleri, ahlaki kuralları ve gelenekleri
temsil eder.
3​. ​Psikoseksüel Kuram
a. Oral Dönem: Haz odağının azğız bölgesi
olduğu bu dönemde, bebeğin özellikle beslenme
ihtiyacının zamanında ve yeterince giderilmesi
önemlidir.
b. Anal Dönem​: Tuvalet eğitiminin ön plana
çıktığı bu dönemde, aşırı baskı veya aşırı gevşek
bir eğitim kişilik gelişimi üzerinde önemli etki
yaratmaktadır.
c. Fallik Dönem: Cinsiyet farklılıklarının
öğrenildiği bu dönemde çocuk, karşı cins
ebeveynine aşırı yakınlık göstermektedir.
d. Latent (Gizil) Dönem: Cinsel drtülerin
bastırıldığı bu dönemde çocuk, enerjisini oyun
oynamaya ve ders çalışma gibi aktivitelere
yönlendirir.
e. Genital Dönem: ​Ergenlik sürecine denk gelen
bu dönemde, karşı cinsle kurulacak ilişkilerde
başarı sağlanması kişilik gelişimi açısından
oldukça önemlidir.
ERİKSON’A GÖRE KİŞİLİK GELİŞİMİ
PSİKOSOSYAL GELİŞİM KURAMI
1
​ . Temel Güvene Karşı Güvensizlik ( 0-2 yaş )
Bebeklik dönemine denk gelen bu yaşlarda anne
bebeğini yeterince besler,ona sevgi ve ilgi
gösterirse bebek kendini güvende ve rahat
hissedecektir. Bu durumda bebekte temel güven
çekirdeği oluşacaktır.​Temel Güven Karşısında
Güvensizlik (0-1 Yaş) B ​ irinci gelişim evresi,
bebeğin ağız yoluyla (tadarak) öğrenme dönemini
kapsar. Yeni doğan bebeklerin birinci hedefi ağız
yoluyla anne memesini aramak ve emmektir. Oral
dönemde anne-babalar çocuklarını periyodik
aralıklarla ve düzenli olarak beslemelidirler.
İhtiyaçları güvenle karşılanan bebek ilerleyen
yaşlarda daha umutlu ve pozitif olur.
Yaklaşık 6. Ayından sonra diğer motor becerileri
gelişmeye başlayan bebekler dokunmayı,
tutmayı, ısırmayı öğrenirler. Bu da onlar için yeni
deneyimler demektir. Yavaş yavaş dişleri
çıkmakta olan bebek kendi parmağını ısırmanın
acı verici bir deneyim olduğunu öğrendiğinde bir
daha parmağını ısırmaz.
Çevresine verdiği etkilere (örn: ısırmak) karşı
tepki alan bebek, kişilik olgusu hakkında ilk
temellerini atar; kendi varlığını hisseder.
İlgi, sevgi, yeme-içme ve rahatsızlık verici
durumların ortadan kaldırılmasıdır. Ebeveynler,
bebeğin bu beklentilerini sağlıklı bir şekilde,
aksatmadan karşılarsa bebekte güven duygusu
gelişir. Gelişen güven duygusu, çocuğun ilerleyen
yaşlarda hayata bakış açısını etkileyebilecek
düzeye ve öneme sahiptir. Bu dönemde
güvensizlik hisseden bebek ileride hayata
karamsar bakabilir.
Yine takip eden süreçte bebek ebeveynlerini
göremediğinde bununla baş edebilir. Yani o an
anne-babası yanında değil diye terk edildiğini
düşünmez. Bu baş ediş, çocuğun ilk sosyal
başarısı olarak kabul edilir.
2. Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç 2-4 yaş )
Bu dönemde çocuğun yürümeye ve konuşmaya
başlaması ile annesine olan bağımlılığında
azalma olur. Fiziksel olgunlaşmaya bağlı olarak
çocuk özerk bir biçimde davranmaya ve bu
bağımsız eylemlerinden zevk almaya başlar.
Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş)
Çocuğun bağırsak ve kas kontrolünü sağlamayı
öğrendiği dönemdir. Bu sayede idrarını tutabilir,
istediği zaman idrarını yapabilir. Çocuğun,
zorunlu bir ihtiyaç üzerinde kendi kontrolünü
sağlayabiliyor olması kendisiyle artık anlaşma
yapılabileceğini gösterir. Bu dönemde inatçılık da
baş gösterebilir.
İkinci gelişim evresi olan anal dönemde tuvalet
eğitiminin doğru yapılması oldukça önemlidir.
Çocuğu korkutan, tehdit eden, aşırı baskı
uygulayan bir tuvalet eğitimi asla doğru değildir.
Bununla birlikte, aşırı koruyucu davranışlar da
çocukların kendi davranışlarını, kendi isteğiyle
kontrol etmesini engelliyor. Anne-babaların bu
gibi hatalı davranışları, çocuğun ileride utangaç
ve şüpheci bir birey olmasına yol açabiliyor.
Bu dönemin diğer bir özelliği ise çocuğun
tercihlerinde artık kendi iradesini
kullanabilmesidir. Daha doğrusu, bu olması
gerekendir. Eğer bu dönemde çocuğun düşe
kalka, deneye deneye tercihlerini
yapılandırmasına ve özgür iradesini kullanmasına
müsaade edilmezse kişilik gelişimine olumsuz
etkilenir. İlerleyen yaşlarda utanç duyma, kendini
kötü bir birey olarak değerlendirme, fiziksel ve
zihinsel yönlerini kötü görme gibi durumlar
oluşabilir. Tüm bunlar, kuralcı ve katı bir kişiliğin
oluşmasına yol açar.
3. Girişimciliğe Karşı Suçluluk ( 4-6 yaş )
Bu dönemde çocuğun çevresinde olanlara
duyarlılığı daha da artar.Çevresinde gelişen
olayları anlayabilmek için sık sık sorular sorar.
Çocuğu sorduğu sorular yüzünden azarlamak,
araştırma çabalarının önüne geçmek çocuktaki
girişimcilik duygusunu köreltecek ve çocuğun
suçluluk duymasına neden olacaktır.G​ irişimcilik
Karşısında Suçluluk (3-6 Yaş) ​Çocuğun, kendini
daha rahat ifade edebildiği, dil ve motor
becerilerini daha iyi kullanabildiği evredir.
Dönemin en belirgin özelliklerinden biri cinsel
konulara olan meraktır. Bunların tamamı
meraktandır. Bu dönemde, merakları yüzünden
aşağılanan, dövülen veya cezalandırılan çocuklar
adeta yıkım yaşarlar. Bunun faturası ilerleyen
yaşlarda ortaya çıkar. Cinsel problemlerin ve
baskılanmışlığın kökleri genellikle 3-6 yaş
dönemine dayanır.
3-6 yaş dönemi çocuğun, arkadaşlarıyla ilişkilerini
yapılandırabildiği dönemdir. Yaş itibariyle biraz
saldırganlık dürtüleri olabilir ancak bu isteği oyun
veya oyuncaklarla tatmin edebilirler.
4​. ​Çalışma ve Başarılı Olmaya Karşı Aşağılık /
Yetersizlik Duygusu ( 6-12 Yaş )
Bu dönemde okula başlayan çocuk için oyun
oynamak eski çekiciliğini yitirmiştir. Bunun yerini
bir şeyler üretmek, yaptığı işlerde başarılı olmak
isteği almaya başlamıştır.​İlköğretim okul çağını
kapsayan dönemdir. Sosyal ilişkilerin geliştiği,
öğrenme süreçlerine ​üretme süreçlerinin
eklendiği dönemdir. Bu dönemde çocuklar, rol
model belirlemeye eğilimlidir.
Bir işi kendi başlarına başarabildiklerini, gerektiği
noktada nasıl yardım alabileceklerini ve
başkalarına nasıl yardımcı olabileceklerini
öğrenirler. Başarma duygusunun en çok haz
verdiği ve en çok ihtiyaç duyulduğu dönemlerden
biridir. Bu dönemi başarılı geçiren çocuklar
aşağılık kompleksleri geliştirmeden, kendileriyle
barışık ve yeterlilik duygusu içerisinde olurlar.
Tam tersi durumda ise (Örnek: Okulda
başarısızlık) kendilerini yetersiz bireyler olarak
görebilirler.
5. Kimliğe Karşı Kimlik Kargaşası ( 12-18 yaş)
Ergenlik yıllarında yaşanan psikososyal karmaşa
ise kimlik kazanmaya karşı kimlik bocalamasıdır.
Erikson, kimlik kazanmayı, kimliğe yönelik olumlu
bir tutum geliştirme olarak tanımlamakta ve
psikososyal olarak kişinin kendini iyi hissetmesi
ile açıklamaktadır.K​ imlik Kazanımı Karşısında
Kimlik Karmaşası (12-20 Yaş) E ​ rgenliğin hemen
öncesini ve ergenliği kapsayan evredir. Duygusal
ve fiziksel olarak hızlı bir değişimin yaşandığı
12-19 yaş aralığı a ​ dolesan dönemi olarak
adlandırılmıştır.
Bu dönemde bireyler kimlik edinme hedefiyle
hareket eder. O güne kadar edinilen alışkanlıklar,
hayata bakış açısı, inanç ve düşünceler
değişebilir; sorgulanabilir. Bu dönemde aykırı
davranışlar da görülebilir ancak zaman içerisinde
toplum normlarına uygun, sağlıklı ve doğru kabul
edilen davranışlar oturmaya başlar.
Kendilerine kimlik arayan gençler bir takım
gruplara dahil olarak aidiyet duygusunu
hissetmek isteyebilirler. Bu gruplar, sosyal
sorumluluk amacı taşıyan gruplar olabileceği gibi
tamamen zararlı gruplaşmalar da olabilir. Gençler
bunu güçlü görünmek için de tercih edebilirler.
Örneğin, bir siyasi görüşün gençleri hedef alan
gruplarına üye olmak gibi.Yine bu dönemin
belirgin özelliklerinden biri de gençlerin fiziksel
görünüşlerini aşırı önemsiyor olmalarıdır. Bazıları
kendine hayranlık duyarken bazıları da kendini
beğenmemekte ve genelde bu duygular uç
noktalarda yaşanmaktadır.
Gelecek kaygısı, kendi ayakları üzerinde
durabilme arzusu, evden ve ebeveynlerden
ayrılma düşünceleri bu evrenin sonlarına doğru
görülür.
Bireyin kendini tanıması ve gelecekteki hayatını
şekillendirmesi adına önemli bir evredir.
​ akınlığa Karşı Yalıtılmışlık ( 18-30 Yaş )
6.​Y
Genç yetişkinlik döneminde başkaları ile yakın
ilişkiler kurabilme yeteneğinin kazanılmış olması
gerekir. Genç bu yeteneği kazanmış ise karşı
cinsle ilişkiler kurup bir aile sahibi olmaya doğru
yönelir.Y​ akınlığa Karşı Yalıtılmışlık (20-40 Yaş)
Artık tam yetişkinlik evresidir ve geniş bir zaman
aralığını kapsar. Bu evreye erişkin dönemi de
denir. Kimlik kazanımı veya kimlik çatışması
durumları önemini yitirmiş; kaynaşma, sosyal
ilişkiler kurma ve ilişkileri sürdürebilme eğilimi
başlamıştır. Bu dönemde farklı fikir ve görüşteki
insanlarla kutuplaşmak yerine bir arada
yaşamayı, ilişkiler kurmayı öğrenmek, dönemin
hedeflerinden bazılarıdır. Cinsel yaşam, iş, aile
kurma, statü kazanma gibi sorumluluğu yüksek
hedefler yine bu döneme aittir.
7. Üretkenliğe Karşı Durgunluk ( 30- 60 Yaş )
Bu karmaşa ise yetişkinlik yıllarında
yaşanmaktadır. Yetişkin, gerek iş gerek aile
hayatında üreticilik işlevini yerine getiremeyecek
olursa içine kapanarak durgunluğun hakim olduğu
bir yaşam sürer.Ü ​ retkenliğe Karşı Durgunluk
(40-65 Yaş). T ​ am bir geçiş dönemidir. Bu
dönemde kişi, üretmeye devam eder ancak
genellikle üretim amacını eğitimsel yönde
gerçekleştirmeye başlar. Yeni neslin verimliliğini
artırıcı ve yol gösterici hedefler edinir. Bir yandan
monotonlaşma kaygısı öte yandan bununla
mücadele isteği gelişir. Evcimen insanlar dahi bu
dönemi ev dışında, çeşitli aktivitelerle
değerlendirme gereği duyar.
8. Ego (Benlik) Bütünlüğüne Karşı
Umutsuzluk ( 60 Yaş ve Sonrası )
Benlik kişinin kendisinin farkında oluşudur.
Erikson’a göre benliğe en uygun yaşam biçimini
bulabilen yani kendisinin farkında olan yaşlı
bireyler bütünlük duygusuna sahip olurlar.
Psikososyal gelişimin son evresi olan 8. Evre
huzur ve pişmanlık arasında bir çatışmayı
doğurur. Kendini tamamladığına inanan ve
bütünlük duygusu taşıyan kişiler geçmişinden
pişmanlık duymayan ve önceki evreleri sağlıklı
tamamlayan kişilerdir. Huzursuz ve umutsuz olan
kişiler ise “keşke”lerle yaşamaya devam eden,
geçmişte yaptıklarından pişmanlık duyan,
depresif kişilerdir.
Bu dönemin belirgin özelliklerinden biri de vicdani
sorumlulukların geç kalınmış olsa da yerine
getirilmesi çabasıdır. Örneğin ibadete yönelmek
(artırmak) veya kendinden sonraki nesle bir
şeyler bırakabilmeyi arzu etmek gibi.
DUYGUSAL GELİŞİMİN TEMELLERİ
BAĞLANMA
Bağlanma kuramını ilk çalışanlardan biri Bowlbly '
dir. Bağlanma davranışı , " bir kişinin korktuğunda ,
yorulduğunda ya da hasta olduğunda bir figürle ilişki
kurmak ya da yakınlık aramak için duyduğu güçlü
istek olarak " Bowlby (1973) tarafından
tanımlanmıştır. Ainsworth vd. göre, kendisi ve özel
biri arasında ya da hayvan ve insan arasında
görünen bağdan etkilenmeyi bağlanma olarak
tanımlamaktadır. Bağlanma davranışları başka bir
bireyin diğer birey için yakınlık arama ve koruma
olarak tanımlanabilir. Bağlanmaya katkıda bulunan
bağlanma davranışları örnekleri; emme, yapışma,
izleme, ağlama ve gülümsemedir.
Bağlanma kuramı Bowly'nin ismiyle çok sık
düşünülmesine rağmen, ilk araştırmacıların
çalışmalarından etkilendi. Bağlanma kuramı
psikoanalitik, gelişim psikolojisi ve etolojiyi içeren
birkaç disiplinin harika bir uyumudur. Etologlar,
kuşlarda ve memelilerde doğduktan sonraki
hareketlerini, grup yaşamını, güçlü bağlanma
mekanizmalarını, incelediler. Bağlanma teorisi,
Darwin ve Lorenz 'in etoloji kuramı, Freud' un
psikoanalitik kuramı ve Erikson 'un psiko-sosyal
kuramından etkilenmiştir.
YABANCI DURUMU
Birey ile kendisine en yakın kişi arasındaki duygusal
bağlılık ilişkisi bağlanmadır. Güven duygusunu
geliştirip duygusal yaşantıların düzenlenmesine
yardımcı olarak duyguların ifade edilmesidir.
Güvenli Bağlanma: Güven burada esastır. Sağlıklı
bir duygusal bağlanmadır. Bağlanan bir bireye
bağlanılan kişi tarafından çeşitli sorumluluklar
verilmesi ve yabancı ortamları tanımasında onu
cesaretlendirmesi ile bu bağlılık sağlıklı bir şekilde
devam eder. Zaman zaman ayrı kalabilir çünkü
onun tekrardan geri geleceğini bilir.
Güvensiz – Kaçınan Bağlanma: Dışarıdan
oldukça bağımsız gözükürler. Anneleri onları
bıraktığında bir tepki göstermezler ve sorun
yaşamazlar. Anneleri tekrar ortama geldiğinde de
bir tepki göstermezler.
Güvensiz–Çelişkili (Kuşkulu) Bağlanma:​ Yabancı
ortamlarda bağlandıkları kişiye sıkı sıkı sarılırlar,
ondan ayrılmak istemezler. Bağlandıkları kimse
yanından ayrılırsa aşırı endişelenirler. Döndüğünde
ise çeşitli tepkiler verirler ya ona sarılır ya da iterler,
onunla olmayı kabul etmezler. Düzensiz Dağınık
Bağlanma: Çocuğun aynı anda birbiriyle çelişen
davranışlar sergilemesidir.
Güvenli bağlanma: ​Bu bağlanma tarzına sahip
bireyler, hem kendilerin hem de başkalarını olumlu
görme eğilimindedirler. Yakın ilişkilere değer
verirler, bu tür ilişkileri başlatmakta ve sürdürmekte
başarılıdırlar. Ancak bu ilişkiler sırasında kişisel
özerkliklerini yitirmemeyi de başarırırlar.
Kayıtsız bağlanma: ​Bu bağlanma tarzına sahip
bireyler, kendilerini ve başkalarını olumsuz görme
eğilimindedirler. Kimse ile kolay kolay yakın ilişki
geliştirmezler. Başkalarına duydukları gereksinimi
ve yakın ilişkilerin önemini reddederler.
Bu yapi çocukluk yillarinda gelisir. Çocuk ihtiyaç
duydugu güven, siginak ve şefkati anneden
göremeyince, bu ihtiyaç duygusunu içinde en düşük
dereceye indirmeyi basarir. Bu nedenle bu çocuklar
sonraki yıllarda kimsenin ilgisine güvenemez ve de
kimse ile kolay yakin ilişki geliştirmezler. Ne
baglanirlar ne de birilerinin kendilerine
bağlanmalara tahammül ederler.
Saplantılı bağlanma​ :Bu bağlanma türüne sahip
bireyler kendilerine güvenmezler iken başkalarına
güvenirler. Bunun nedeni ise başkalarının
kendinden daha üstün olarak ve kendilerini daha
değersiz görmeleridir.
Korkulu/kaygılı bağlanma: B ​ u bağlanma tarzına
sahip olanlar, hem benlik hem de başkaları modeli
olumsuz olan bireylerdir. Kendilerine de başkalarına
da güvenmezler.
Bireyin; çocukluk yıllarında annesine aşırı
bağlılığından kaynaklanan psikolojik bir problemdir.
Çocuk annesinin sevgi, güven ve şefkatine ihtiyaç
duyduğu durumlarda annenin sabit ve sürekli bir
güven alani kuramadigindan kaynaklanir. Çocuk
annenin şefkatinden yoksun kalacak korkusuyla
annesine aşırı bağlılık duyar.
Güvenli Bağlanma - Secure Kayıtsız Bağlanma-
Preoccupied Saplantılı Bağlanma - Dismissing
Korkulu Bağlanma – Fearfu
BAĞLANMA KURAMI : ​1969’da Harlow ve Harlow
tarafından yavru maymunlar üzerinde
gerçekleştirilen bir dizi deney, bağlanmanın açlık ve
benzeri temel gereksinimleri karşılamaya yönelik
basit bir tepkiden ibaret olmadığını göstermiştir. Bu
deneylerde, doğumdan hemen sonra anne maymun
ayrılan yavru maymunlara her biri gerçek annenin
farklı özelliklerinden bir tanesini sunan yapay anne
maymun modelleri sunulmuştur: Yumuşak ve tüylü
bir oyuncak maymun (süt verme ve hareket etme
kabiliyeti yok), metal tellerden yapılmış, bir süt
şişesi bağlanmış yapay maymun (süt, yumuşaklık,
sıcaklık sunma kabiliyeti yok) ve hareket edebilen
fakat süt ve yumuşaklık-sıcaklık sağlayamayan
maymun modeli. Yavru maymunların sadece besin
sağlayan anne maymun modeline değil, hareket ve
yumuşaklık sunan anne maymun modellerine de ilgi
gösterip zamanlarını onlarla geçirdikleri
görülmüştür.
Besin sağlasa da, pasif olan anne maymun modeli
yavrularda güven hissi uyandırmamış, gerçek
anneyi modellemede tek başına yeterli olamamıştır.
Gerçek maymunlarla iletişim kurmadan yetişen
yavru maymunlar anormal davranışlar göstermiştir:
Başka maymunlarla ilk karşılaşmalarında korkmuş
ya da saldırganca davranmışlardır. Cinsel
davranışlarında da anormallik görülmüştür. Bütün
bunlar, erken yaşlarda anne ile kurulan bağın
yavruların sosyal gelişimi için önemini
göstermektedir.
Vygotsky’nin Dil ve Bilişsel Gelişim Kuramı
Vygotsky’nin kuramı, bilişsel gelişimi incelerken
toplumsal çevreyle etkileşime büyük önem
vermektedir.
Ona göre zihinsel gelişim, birincil olarak
olgunlaşmadan değil, sosyal ve kültürel etkenlerden
etkilenmektedir. Bilincin toplumsal boyutları birincil,
bireysel boyutlar ise ikincildir. Vygotsky, zihinsel
gelişimin ilk önce ve en çok bireyin kendi içinde
başladığını savunmak yerine zihinsel sürecin
zihinler arası bir düzlemde insanlar arasında
gerçekleştiğini vurgular. Zihinsel gelişim, toplumsal
sürecin içselleştirilmesi ve üstün hale gelmesiyle
ortaya çıkmaktadır.
Zihinsel işlev, ikişerli ya da daha geniş gruplarca
gerçekleştirilen bir tür eylem olarak görülmektedir.
Vygotsky’nin görüşüne temel olan kavram «Yakın
Gelişim Alanı» (Zone of Proximal Development)
kavramıdır.
Yakın Gelişim Alanı (YGA)
çocuğun problemleri bağımsız olarak çözmesiyle
belirlenen gerçek gelişim düzeyi ile bir yetişkinin
rehberliği altında ya da daha yeterli yaşıtlarla
işbirliği içinde problemleri çözmesi aracılığıyla
belirlenen gelişim düzeyi arasındaki farktır.
Yakın gelişim alanı kavramı, Vygotsky’nin
çocukların tek başına yapmaları çok zor olup,
başkalarının yardım ve rehberliğiyle başarabildikleri
görevleri anlatmak için kullandığı bir kavramdır.
Kavram, çocuğun bireysel olarak sorun çözerken
ulaştığı kendi gerçek gelişim düzeyiyle daha yeterli
yaşıtlarla işbirliği ya da yetişkin rehberliği altıda
sorun çözerken ulaştığı gizil gelişim düzeyi
arasındaki farkı kapsar.
Vygotsky, çocuğun gizil gelişim düzeyini ölçmenin
gerçek gelişim düzeyini ölçmek kadar önemli
olduğunu belirtmektedir. Çünkü çocuğa verilen
yönergeler ya da öğretim, çocuğun gizil gelişim
düzeyine sıkı sıkıya bağlı olmak durumundadır.
Vygotsky için zihinsel işlevin gerçek düzeyi, bireyin
kendi zihinsel yapısı içindeki süreçle ilgilidir. Gizil
işlev düzeyi, zihinler arasındaki süreçte ortaya
çıkar. Amaç, karşılıklı öğretim yoluyla zihinsel işlevi
değiştirmek ve geliştirmektir.
Vygotsky, dil gelişimiyle ilgili olarak da önemli
konulara değinmiştir. Dil ve düşünce başlangıçta
birbirinden bağımsız olarak gelişmekte fakat
sonuçta birleşmektedirler. Çocuklar konuşmayı
öğrenirler; çünkü başkalarıyla iletişim kurmaları,
toplumsal ilişkiler oluşturmaları ve çevrelerindeki
kişileri etkilemeleri gereklidir.
Üçüncü yaşın başlarında, çocuklar yavaş yavaş
dışsal konuşmadan içsel konuşmaya geçiş yaparlar.
İç konuşma çocuğun kendi kendine konuşmasıdır
ve bu konuşmalar giderek onun düşünceleri haline
gelir.
Geçiş dönemi sırasındaki konuşma benmerkezci
konuşma olarak adlandırılmaktadır. Bu konuşmanın
amacı, kısmen toplumsal ilişki kurmak, kısmen de
içsel düşünceleri dile getirmektir. Çocuk, kendi
kendine ne kadar çok konuşursa düşünceleri de o
kadar çok kendi düşüncesi haline gelmektedir.
Sonuç olarak benmerkezci konuşma içselleştirilir ve
içsel konuşma ya da çocuğun kendi düşünceleri
haline gelir.
Vygotsky, içsel konuşmanın insanlara eylemlerini
planlayıp düzenleme olanağı sağladığını ve
çocuğun daha önce sözel olarak girdiği toplumsal
etkileşimler sonucunda ortaya çıktığını iddia
etmektedir.
Vygotsky’nin Araştırması
Vygotsky ve arkadaşları, çocukta kavram
gelişiminin üç evrede gerçekleştiğini
düşünmektedirler.
İlk evre
Belirsiz Rastlantısal Düzenleme Evresi
Gelişimin ilk evresindeki çocuk, blokları hatırlanabilir
belirgin bir sıra söz konusu olmaksızın bir araya
toplar; gruplamayı deneme yanılma yoluyla,
rastlantısal biçimde düzenleme ya da blokların
yakınlığına göre yapar.
İkinci Evre
Karmaşıklık İçinde Düşünme
Bu evrede beş altı evre vardır: Blokların sınıflaması
şunlara göre yapılmıştır.
DİL GELİŞİMİ
DİL NEDEN ÖNEMLİDİR?
Konfüçyus‘a sordular: "Bir ülkeyi yönetmeye
çağrılsaydınız yapacağınız ilk iş ne olurdu?" Büyük
filozof, şöyle cevap verdi: "Hiç kuşkusuz dili gözden
geçirmekle işe başlardım. Şöyle ki: Dil kusurlu
olursa, sözcükler düşünceyi iyi anlatamaz.
Düşünce iyi anlatılmazsa, yapılması gereken şeyler
doğru yapıla​maz. Ödevler gereği gibi yapılmazsa,
töre ve kültür bozulur. Töre ve kültür bozulursa,
adalet yanlış yola sapar. Adalet yoldan çıkarsa,
şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını, işin
nereye varacağını bilmez. İşte bunun içindir ki dil,
çok önemlidir!"
DİL GELİŞİMİNİ BİLMENİN ÖNEMİ
ÖRNEK OLAY?
Kapı aniden açılır ve Burak kızarmış yüzü, faltaşı
gibi açılmış göz​leriyle içeri dalar. Annesini,
tutunacak bir etek ya da bir el aradığı besbell​idir.
Annesine çok önemli, çok heyecanlı bir şey
söyleyeceği açıktır. Du​dakları devinime geçmişken
aniden onu karşısında bulunca donakalır ve ancak
koluna dokunur.
" Aaa... Aaaaaa...Aaaaan... Aaaaaanneee!"'. Dört
yaşındaki Bur​ak "Anne" demek için büyük çaba
göstermek zorundadır. Annesi bunu unlar ve yüzü
gergin, gözleri umutsuz öylece bakarak,
"Ne oldu Burak!" diye norm "Aaıııı, Auııııııtı"
"Anne?«
Burak hırsla başını sallar. Gözleri öfkeli yaşlarla
doludur.
"Aaaa... Aaaanne... Aaannee... Mine bbir yıyıyı...
yılan bul​du!".
Anne, çocuğu kucaklar ve hemen söze karışarak,
çocuğun konuşm ​ asını daha da güçleştirmiş olmanın
pişmanlığıyla onu yatıştırmaya ve ı/ıhından
korkmaması gerektiğini anlatmaya çalışır. Çocuk
ayrıntıları an​latırken onu dikkatle dinler ve
konuşmanın gittikçe akıcı olduğunu görür. Sonunda
yatışan Burak yeniden dışarı çıkar.
Anne, telaşlanmıştır ve hemen dil güçlüğü çeken
çocuklara öğret​menlik yapan yeğenini telefonla
arar. "Şerife, Burak kekelemeye başlıyor galiba"
diyerek olayı anlatır.
Şerife, " Meraklanma, Burak'ın konuşmasını sık sık
duydum, hiç bir sorunu yok. Şu sıralar kendinden
büyük çocuklar gibi düşünmeyi ve konuşmayı
öğreniyor. Asla kekeme değil" diyerek yatıştırıcı bir
yanıt ver​ir. Kısa bir duraklamadan sonra "Henüz
değil" diye ekler.
Şerife'nin açıklamasına göre, Burak, pek çok
çocuğun ara sıra kek​elediği bir yaştaydı. Uzmanlara
göre bu, normal ve akıcı olmayan ko​nuşma
dönemidir ve çocuğun büyümesi ile ruhsal gelişmesi
arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanır. Çocuk,
bileşik sözcükleri ve cümle yapılarını çok hızlı
öğrenmekte, bu nedenle de onları ardı ardına
sıralamakta biraz güçlük çekmektedir.
Konuşabildiğinden daha hızlı düşünmektedir. Hele
iki dille büyüyorsa, bunlardan birinde daha yetkin
olurken diğerinde ifade güçlüğü çeker. Bu akıcı
konuşma güçlükleri de, Burak'taki gibi kesintili
iletişime yol açar. Anne- baba da bunun gerçek
kekeme olduğu düşünce​sine kapılır.
Ama Şerife "Henüz değil' i" eklemekle ne demek
istemişti?
Pek çok anne-babanın çocuklarının gelişimi
konusunda kuruntu​lara kapılıp, olayı büyüterek bir
belirtiyi kalıp haline getirdikleri görülür. Dilsel
gelişimin bu doğal dönemi büyütülür ve sorun haline
getirilirse, normal akıcı olmayan konuşma
kekelemeye dönüşebilir. Bu yüzden ebev​eynler
gereksiz kuruntulara kapılmadan çocuklarını
izleyerek durumu anlamalı ve ona göre önlem
almalıdırlar.
DİL GELİŞİMİ NEDİR?
Dil, insana özgü en güçlü iletişim aracıdır.
Dil,düşünce ve duyguları anlatmada ve öğrenmede,
ilgi alanları, deneyimleri, bilgileri aktarmada; ​soru
sor​mak, emir vermek, istekte bulunmak gibi işlevleri
gerç​ekleştirmede kullanılan bir araçtır.
Dil gelişimi ise, kelimelerin, sayıların, sembollerin
kazanılması, sak​lanması ve dilin kurallarına uygun
olarak kullanılmasının gelişimi olar​ak tanımlanır.
DİLİN ÖNEMİ VE FONKSİYONU
İnsan sosyal bir varlıktır ve toplum içinde yaşar. Bu
nedenle topl​umdaki d ​ iğer bireylerle ilişki içindedir.
Bu ilişkileri kurmak için belirli iletişim araçları
gereklidir.
Bebekler konuşma dilini kullanmadan önce de
iletişim kurabilirler. Ağzını uyarıcıya doğru çevirme
refleksi bebeklerde emme ve yemeyle İlgili
yeteneğin bir göstergesidir.
Çeşitli ağlama türleri acı ağrı, düş kırıkl​ığı ve
yorgunluğun belirtisi olabilir.
Sözel bir dil olmayan vücut dili; vücut duruşu, yüz
ifadeleri, düzgün ya da gergin kaslar, hareket,
gözyaşları, terleme, titreme, sallanma gibi davranış
ve tepkileri içermektedir.
Dil olmaksızın anlamlı insan ilişkileri geliştirmek
olanaksızdır.
DİL VE DÜŞÜNCE
Dil ve düşünce, dış dünyayı yöneten kuralları
anlama yeteneğini yansıtır; dünyadaki olaylar ve
etkileşim sürecinde gelişmekt​edir. Etkileşimi
başlatma, sürdürme ve üründen yararlanma,
insanların İletişim kurma, bilgileri anlama, üretme ve
ifade etme becerisine dayalı​dır. İletişim kurmanın
en önemli aracı dildir.
Piaget'e göre dil gelişimi çocuğun bilişsel gelişiminin
belirli bir aşamaya ulaşmasının doğal bir sonucudur.
Bilişsel gelişimin temelinde dil gelişimi değil, dil
gelişiminin temelinde bilişsel gelişim yatar.
Düşünme ve iletişim aracı olan dil, aynı zamanda
bir öğrenme-öğretme mekanizmasının da aracıdır.
İnsanın duygu ve düşünce yapısını oluşturan ve
şekillendiren dilin, insanoğlunun yaşadığı evreni
anlama ve bu anladıklarını diğerlerine anlatma
çabasıyla ortaya çıkmış bir olgu olduğu söylenebilir.
DİL VE İLETİŞİM
"Dil" ve "iletişim" kavramları» birbirleriyle ilişkili
olmakla beraber eş anlamlı değildirler. Dil işaretten
kurulur ve bu işaretlerle bir kişi başkalarına bilgi
iletir. İletişim ise, bir organizmanın ürettiği, başka
or​ganizmalar için anlamlı olan ve böylelikle onların
davranışlarını etkileyen sinyallerden oluşur.
Hayvanlardaki iletişim sadece davranış ve
hareketl​erle olurken insanlarda, bunların yanı sıra,
sözcüklerle, dil kullanarak yapılan bir iletişim de
vardır. Bunun için de heceler, sözcükler ve cümle​ler
birbirleriyle belli bir ilişki ve sıralama düzeni içinde
kullanılıp simges​el bir anlam taşırlar.
DİL GELİŞİMİNDEKİ İLKELER
Çocuğun dil'i öğrenmesi ve kullanması için
aşağıdaki ilkelerin göz önünde tutulması gerekir:
1.Dil gelişimi, çocuğun olgunluğu ile yaşantılarının
bir düzen içinde bulunmasına bağlıdır.
2.Dil gelişimi çocukların bir şeyler söyleyebileceği
ve çocukların bir şeyler söyleyebilmek için
güdülendiği bir çevrede mümkündür.
3.Dil gelişimi, yalnız okul ya da aile içinde değil,
çocuğun hayatının bütünü içinde düşünülmelidir.
4.Çocuğun konuşmasının, bir amaca ulaşmak için
gerekli olduğu zamanlarda dil gelişimi daha iyi
olmaktadır.
5.Dil gelişimi her yönüyle bireyseldir, bireyin
kendine özgüdür.
DİLİN TEMEL BİLEŞENLERİ VE KURALLARI
Her dilin kendine özgü kuralları ve temel bileşenler
bulunmakta​dır. Bunlar: Sesbirimler, biçimbirimler,
sözdizimi, anlam ve kullanımdır.
Sesbirim ​(Phoneme):​ ​Bir dildeki en küçük birimdir.
Dile bağlı ola​rak 20 ile 60 arasında sesbirim olabilir.
Sesbirimleri alfabedeki harflerden daha çoktur.
Çünkü bazı harflerin birleşimleri farklı sesbirimlerini
oluş​turmaktadır.
Biçimbirimler(Morp7ıemes): Bir dildeki en küçük
anlam birimleri​ dir. "Biçim" ya da "ifade" gibi tek
sözcüklerden ya da "yaz-gülü" gibi başka
biçimbirimlerin birleşiminden de üretilebilir. Bu
birleşimlerin bir kurala göre ve belli bir sırada olması
gerekmektedir.
Sözdizimi ​(Syntax): ​Söz dizimi sesbirimler inin
biçimbirimler le, bi​
çimbirimlerin sözcüklerle,
sözcüklerin de kabul edilebilir bir anlatım
oluşturmak için sözcük öbekleri ve cümlelerle
birleştiği kurallar sistemi​ dir Örneğin, "Selin okula
başladı" şeklinde kurulmuş cümlede kurallı bir dizim
söz konusudur.
DİLİN TEMEL BİLEŞENLERİ VE KURALLARI
Anlam(Semantik):S ​ özcük ve cümlelerin
anlamlarıyla ilgilidir. Sözcüklerin düzgün bir şekilde
kullanılmasını sağlar. Çocuk söylenişleri aynı ama
anlamları farklı olan kelimeleri öğrenir. Örneğin
çocuk, yaz sözcüğünün mevsimi mi yoksa yazma
eylemini mi ifade ettiğini kavrar.
Kullanım (Pragmatik): Dilin günlük kullanımı
anlamına gelmek​ tedir. Çocuklar yetişkinlerle ve
yaşıtlarıyla konuşurken hangi sözcükleri
kullanacaklarını ve ses tonlarının nasıl olması
gerektiğini öğrenirler. Kullanım bilgisi aynı zamanda
anlamlı bir iletişim kurabilme, bir olayı
betimleyebilme, bir şeyi açıklayabilme yeteneği
anlamına gelmektedir. Ancak sözcüklerin ve
cümlelerin doğru kullanımını bilmek yeterli değil​ dir.
Bu bilgileri belirli durumlara uygulayabilmek de
gerekir.
DİL GELİŞİM KURAMLARI
Psikologlar dil kazanımıyla ilgili dört ayrı görüş ifade
etmişlerdir.
Bunlar;
1. davranışçı,
2. sosyal öğrenmeci,
3. bilişsel ve
4. biyolojik (psikolinguistik) kuramlardır.
Davranışçı Kuram
Davranışçı kuram, dilin pekiştireç aracılığıyla
öğrenildiğini savu​nur. Skinner'e göre konuşma tıpkı
diğer davranışlarda olduğu gibi ko​şullanma yoluyla
kazanılmaktadır.
bebekler sesleri tekrar ederken çevrelerinde
kullanılan dildeki kelimelere benzer sesler
çı​kardıklarında yetişkinler tarafından gülümseme,
övgü sözleri ya da ku​cağa alma gibi davranışlarla
pekiştirilirler. Böylece bebekler kendilerini İstedikleri
sonuca götüren sesleri ayırt ederek tekrar ederler.
Bu tekrarlar Sunucunda da konuşulan dili
öğrenmeye başlarlar. Bebeklerin çıkardık​ları uygun
sesler pekiştirildikçe tekrarlanma olasılıkları artar.
Bu görüş dilin sadece çevreden verilen
pekiştireçlerle geliştiğini söyleyerek dil ka/anımında
biyolojik yapının etkisini göz ardı etmesi nedeniyle
dil ge​lişimini bütün yönleriyle açıklamada yetersiz
kalmaktadır.
Sosyal Öğrenme Kuramı
Bandura, dilin taklit ve tekrar aracılığıyla
öğre​nildiğini savunmaktadır.
Sosyal öğrenme kuramına göre çocuklar
çevrelerindeki insanların konuşmalarını duyar ve
sesleri taklit eder. Ana babalar çocuklarına çeşitli
nesneleri gösterip onları adlandırırlar. Çocuklarda
bu adları ebeveynlerin söylediği şekliyle tekrarlarlar.
Bir başka deyiş​le onların söylediklerini taklit ederler.
Böylece dil, anne babanın model olması, çocuğun
taklit etmesi, pekiştireçler ve düzeltici
geribildirimlerle kazanılır.
Örneğin, ​çocuğuna yemek yediren anne, yiyecekleri
"süt", "ekmek" ve "peynir" diye adlandırarak
çocuğuna tekrar ettirir. Çocuğun doğru kelimeleri
ödüllendirilir, yanlışlar ise doğru bir şekilde
tamamlatı​larak tekrar ettirilir. Bu şekilde çocuk taklit
yoluyla öğrenmiş olur.
Bilişsel Kuram
Bilişsel kuram, dilin dış dünyaya ilişkin bilişsel
izlenimler yoluyla geliştiğini bu nedenle bilişsel geliş
bir sonucu olduğunu vurgular.
Piaget, dil ve düşüme arasında çok sıkı bir ilişki
olduğunu düşünür. Pİaget'ye göre dil bireyin biliş
düzeyini yansıtır.
Dil önemli bir iletişim aracıdır ama düşünmenin
gelişimine katkı sağlamaz. Örneğin sağır bir insan
hiç konuşamayabilir ama kavramları geliştirir,
sorunlarını çözer. Sağır bir çocuğun mantığı, işiten
bir çocuğun mantığıyla kıyaslanabilir ölçüde
gelişebilir.
Piaget'ye göre, çocuğun duyu-devinim yoluyla
düşünceleri gelişmekte, gelişen bu düşünceler
konuşmalara yansımakta​ dır.
Biyolojik (Psiko-Linguistik) Kuram
Dil gelişimini biyolojik ve psikolojik temellerden yola
çıkarak açık​ layan kuramcılara psiko-linguistik
kuramcılar denmektedir. Bu kuram, insanların
kalıtsal ve örtük bir dilbilgisel yapıyla doğduklarını,
çocukla​rın dili doğumdan sonraki belli bir yaş
döneminde öğrenebilmelerinin, bu kalıtsal ve örtük
yapıya bağlı olduğunu savunur.
En çok kabul gören bu yaklaşım dil gelişimini
biyolojik temellere bağlar. Bu görüşün öncüle​ri,
Chomsky ve Lenneberg gibi dil bilimcilerdir.
Bu bilim adamları dil gelişimini biyolojik ve psikolojik
temellere bağlayarak, çevrenin etkisini de göz ardı
etmemektedirler.
Chomsky (1980), ​bebeklerin dil edinimine olanak
veren bir donanımla dünyaya geldiklerini ve böylece
doğuştan getirdikleri dil edinimi yete​ neğinin
bebeklere konuşmaları dinleme, sesleri ve ses
örüntülerini taklit etme olanağı sağladığını ileri
sürmektedir.
Dil gelişimi, olgunlaşmaya dayalı olan nörolojik
değişimlere koşut olarak gerçekleşmektedir.
Do​ğuştan dili öğrenmek için getirilen özel bir
mekanizma çocuğun çevre​ sinde konuşulan dili
içselleştirmesini, kuralları anlayarak öğrenmesini ve
daha sonra da uygun dilbilgisi kuralları ile
konuşabilmesini sağlar. Bu mekanizma sayesinde
tüm çocuklar aynı aşamalardan geçerek, biyolojik
olarak belli bir olgunluk düzeyine geldiklerinde, tıpkı
yürümeyi öğrenir gibi konuşmayı öğrenmektedirler.
Chomsky'ye göre dilin derin ve yü​ zeysel olmak
üzere iki çeşit yapısı vardır.
Derin yapı, y​azılı ve sözlü bi​ çimdeki bir cümlenin
soyut anlamıyla ilgilidir ve konuşmanın söylemek
istediği anlamı, niyeti içerir.
Yüzeysel yapı i​se, cümlenin gramer özellikleriyle
ilgili olup telaffuz edilen sözcükleri içerir. Çocuklar
dil öğrenirken önce soyut olarak seslerin anlamlarını
kavrar, daha sonra onları yüzeysel yapılar haline
dönüştürülürler.
1. Agulama süreci
Ağlama evresi (0-2 ay)-
Babıldama evresi (3-5 ay)-
Çağıldama-
Heceleme evresi (6-12 ay)
2. Tek sözcük evresi
3. Telgrafik konuşma
4. İlk gramer süreci aşamalarından oluşur.
Ağlama evresi (0-2 ay):
Bu evrede ileriye temel teşkil edecek sesleri
bilinçsizce çıkarır. Ağlama yeni doğanın çıkardığı ilk
sestir. Ağlama ön​celikli olarak solunum refleksidir.
Daha sonraları, sırasıyla gereksinimlerin (açlık,
rahatsızlık) ve duyguların (korku, huzursuzluk)
sessel anlatımı, oyun ve son olarak da doğal bir
tepkinin istemli kullanımı olarak karşımı​ za
çıkmaktadır.
Başlangıçla çocuğun ağlaması bir iletişim aracı, bir
dil ola ı ak ortaya çıkmaz.
Ağlamanın bir dil olarak ortaya çıkmasını sağlayan
ve çocuğun bir iletişim aracı olarak algılamasına
neden olan çocuğun çev​resinde bulunan kişilerdir.
Çocuğun herhangi bir şekilde ve herhangi bir
nedenle ağlaması durumunda annenin tepki
göstermesi, jestleri ve mimik-leriyle onun
gereksinimlerini saptamaya çalışması, çocuğun bu
bağırma işleminin bir ileti (mesaj) olduğunu
anlamasına neden olur.
Babıldama evresi (3-5 ay):
Babıldama bir ünlü ile bir ünsüzden oluşan heceleri
seslendirebildiği evredir. Örneğin; de, de; ba, ba;
da, da; ma, ma gibi. Bu evrede bebekler birçok ses
çıkarmakta ve anne-babanın tepkisine göre onları
tekrar etmektedir. Babıldamaların çoğu anlamsız​dır.
Sağır bebeklerin bile babıldamaları, babıldamanın
ses taklidi yoluyla gerçekleşmediğini
göstermektedir.Hatta Chomsky'ye göre bu
dönem​deki bebekler dünya dillerindeki tüm sesleri
çıkarmaktadır.
Çağıldama- Heceleme evresi (6-12 ay):
Konuşma organlarının ol​gunlaştığı evredir.
Kullanılmayan sesler giderek yok olur ve ailenin
kul​landığı sesler iki yıl içinde ilk sözcükleri oluşturur.
Bebekler sıklıkla ba​ba, ma-ma gibi tekrarlanan
hecelerle birlikte tek hecelerden oluşan ilk
sözcüklerini de söylemektedirler. Bu süreç sırasında
aile gülümseyerek, onu ödüllendirerek daha fazla
ses çıkarmasını sağlayabilir.
Bir yaşına doğru ilk kelimeyi söylerler.
Konuşma ve yürüme birbirine eş ya da yakın
zamanda olur (12-15 ay arası) Bir yaşından sonra
bebeklerin, yü​rümek için çaba göstermesi yüzünden
konuşmalarında duraklama görü​lür. Bu duraklama
geçicidir.
Tek Sözcük Evresi (12-18 ay):
Konuşma açısından kritik bir dönemdir. Bu
dö​nemde çocuğun ilgisi konuşmaktan çok çevreye
yöne​liktir.
Çocukların ilk başlarda çıkardıkları tek sözcük​ler
çok anlamlıdır ve bir sözcükle her şeyi anlatmaya
çalışırlar. Çocuklar özel sesleri tek bir sözcükle
kullanarak anlamlı ünite​ ler oluşturacak şekilde
birleştirirler. Bunlara ​morgem d
​ enilir. Morgemlerin
büyük bir kısmı günlük konuşmalarda kullanılan
kelime​lerdir. Örneğin bir bebek "şeker" dediğinde
bunun "anne bana şeker ver" ya da "şeker
istiyorum" anlamında söylediği annesi tarafından
an​laşılır.
Bir yaşlarında çocukların çoğu, bir ile üç arasında
sözcük kulla​ narak anlaşılabilir bir biçimde
konuşurlar. Çocuklar bu dönemde genel​ likle "bay
bay" gibi bazı durumla ilgili tek sözcükleri
kullanabilmektedirler.
Anne yada baba ilk söylenen sözcükler arasındadır.
18 aylık bir çocuğun ​sözcük dağarcığı 3 İle 90
arasındadır. Bu sözcükler ​genellikle
Nesnelere (araba), hayvanlara (köpek), giysilere
(ayakkabı), vücut parçalarına (göz) ya da önemli
kişilere (anne) ait adlardır.
Çocuğun yeni sözcükler öğrenmesinde anne ve
babasıyla etkileşiminin rolü büyüktür.
Anne Babalar Bu Durumda Neler Yapmalıdır?
Beynin sol yarım küresinde konuşma alanı vardır.
Bu .ilanda herhangi bir örselenme olursa konuşma
eylemi gerçekleşmez.Çocuklar öncelikle sesli
harfleri kullanırlar. Temel gereksi​ nimleri için
konuşmak zorundadırlar. Bazı kelimelere duygusal
anlamlar yükler. Çocuklar ilk kelimeleri 12-15 ay
arasında kul​lanırlar ve devamlı olarak tekrarlarlar.
İlk kelimeler genellikle isimlerdir. Zamirler en sonra
ortaya çıkar başlangıçta cümleleri kelimelerle ifade
ederler; örneğin çocuk "su" dediği zaman, "bana su
ver" demektedir.
Anne Babalar Bu Durumda Neler Yapmalıdır?
Bazı aileler çocuklarına zaman ayırarak onlarla
sürekli konuşurlar.Konuşma esnasında nesneleri
adlandırır ve tekrarlarlar.Çocuğa sorular sorup, kısa
cümlelerle iletişim kurmaya çalışırlar.Bütün bu
etkileşimler çocukların iki yaşından sonra şaşırtıcı
bir şekilde ürettikleri sözcüklerin artmasına neden
olur.
Beynin sol yarım küresinde konuşma alanı vardır.
Bu .ilanda herhangi bir örselenme olursa konuşma
eylemi gerçekleşmez.Çocuklar öncelikle sesli
harfleri kullanırlar. Temel gereksi​ nimleri için
konuşmak zorundadırlar.Çocuklar ilk kelimeleri
12-15 ay arasında kul​ lanırlar ve devamlı olarak
tekrarlarlar. İlk kelimeler genellikle
isimlerdir.Zamirler en sonra ortaya çıkar başlangıçta
cümleleri kelimelerle ifade ederler; örneğin çocuk
"su" dediği zaman, "bana su ver" demektedir.
Telgrafik Konuşma, (İki Kelime/ Kelimelerin
Birleştirilmesi Dönemi 18-24 ay)
Yaşamın ikinci yılında kelime haznesi hızla artar.
İki sözcüklü an​latımlar 18- 24 aylıkken başlar.
İki yaş civarında çoğu bebek elli kelime kullanırken
bazıları daha fazla kullanabilir.
1,5- 2 yaş arası iki kelimeyi peşpeşe söyleyerek
cümlecikler oluşturur.
2 yaşından sonra iki kelimeyi birleştirerek basit
cümleler kurmaya başlarlar. Sözcüklerin sonuna
-yor veya -dı eki getirebilirler. "Baba gidiyor", "mama
bitti" örneklerinde olduğu gibi kelimeleri
birleştirmeye çalışıyorlar.
Telgrafik konuşma, telgraf iletilerinde olduğu gibi,
gereksiz sözcük ve bağlaçlara yer verilmeksizin iki,
üç ya da daha farklı sayıda sözcüğün anlamlı bir
ileti oluşturacak biçimde kullanılmasıyla
gerçekleşen konuşmadır. "Baba para ver Tuğçe",
"Anne su" örneklerindeki anlatımlar telgrafik
konuşma cümle​leridir.
İlk Gramer Süreci (24-60 ay/ 2-5 yaş)
2,5- 3 yaş civarında çocukların kelime dağ kelime
sa​yım yaklaşık olarak 1000'i bulur Gramer yapısı
hızla gelişir. Konuşma çok akıcı olmasa da üç-dört
ya da daha fazla kelimeyle cümleler kurulur. D​aha
sonra konuşulan dilin tüm gramer özellikleri
kazanılır. Özne, fiil, sıfat​, ​uygun şekilde sıralanmaya
başlar. Zamirler göreceli olarak daha geç 2,5
yaşın​da ​"ben" ve "sen" zamirlerinin anlamlarını
anlamaya başlar. Çocuklar ’’ben​" ​zamirini daha
önce ve daha çok kullanmaktadır. 3 yaşında da
za​mirleri sürekli olarak kullanmaya başlar. "Sen ve
o" zamirlerinin kullanı​lış​ı ​toplumsallaşma belirtisidir.
Her cümlenin özne ve yüklemi vardır ve çok az bir
dilbilgisi yanlışı görülür.
Çocuğun konuşması, söz dizimi açısından hala
yetişkin konuşmasından farklıdır. ​Örneğin, ​o güzel
bir bebek, ​oku kitabımı, baba nerede, beni bakkala
götür gibi.
Çocuklar 3 yaşlarında ​büyüme hataları ​adı verilen
kuralların yanlış genellemelerini
yapabilirler. Bu durum, aşırı kurallaştırma veya
eksik kurallaştırma şeklinde​ ​olabilir.
Aşırı kurallaştırma, ​kuralları ilişkili olan ve olmayan
bütün durumlara uygulama eğilimidir. Örneğin, anne
uçakta çocuktan susmasını istemiştir. O sırada
çocuğa herhangi bir şey isteyip istemediğini soran
hostese de cevap vermez.
Eksik kurallaştırma, ​kuralları yalnızca öğrenilen
örnekle sınırlı olarak kullanma eğilimidir. Örneğin,
bir çocuğun yal​nızıc​a evdekilere günaydın deyip,
kreşteki öğretmenine günaydın dememesi.
4-5 yaşları arasında cümleler ortalama dört-beş
sözcükten oluşur. Üzerinde, altında, içinde,
üstünde, aşağı, burada gibi yer belirten kelimeleri
ve edatları kullanabilirler.
5-6 yaşlarındaki çocuklar, altı-sekiz sözcükten
oluşan cümleler kurarlarken, 6-7 yaşındaki
çocukların konuşmaları yetişkinlerin konuşmalarına
benzemektedir.
Yaşamın İlk Altı Yılındaki Dil Gelişiminde
Görülen Özellikler ve Önerilen Aktiviteler
1- 2 yaş:
İki kelime bilirler, tanıdıklarının ismini bilir, isteklerini
rahatlıkla ifade edebilir. İkiden fazla komut alırlar ve
yerine getirirler. 24.aya doğru 3 kelimelik cümleleri
de konuşur. Yaptığın aktiviteleri ve ne olduğunu
tanımlayın. Birlikte bazı günlük aktiviteler yapın.
Böylece konuşacak çok şey olacaktır. Çocuğun
oyun içinde gerçek nesnelerle oynamasını sağlayın.
Örneğin gerçek yiyecekler kullanarak bir çay partisi
gibi. Resimli olay ya da nesne kartlarıyla grup
oyunları oynayın, bulmacalar çözün, geçmişten
günümüzden ve gelecekten söz edin, bugün ne
yaptınız? yarın büyükanne gelecek gibi.
2-3 yaş:
Tanıdığı yetişkinler ile rahatça sohbet
eder.Reddedebilir. Cümle yapıcı erişkin cümle
yapısına benzer. Vücudunun parçalarını rahatlıkla
yapar, komutları yerine getirebilir. Kelime hazinesi
hızı artar Edatları konuşabileceğiniz oyunları
oynayın, topu içine atmak veya masanın üstüne
koymak gibi. Çocuğa….. a kadar saymayı öğretin,
sayma oyunları oynayın. Yazmayı taklit edebilmesi
için boya kalemleri ve kağıt sağlayın. Diğer
çocuklarla oyun oynayarak iletişim sağlayabilmesi
için fırsatlar yaratın. Kitap içinde bulunan eylemleri
tanımlayarak. Onları kısa cümlelerle anlatın.
Anlattığınız cümlelerle ilgili soru yöneltin.
3-4 yaş:
Konuşma ve cümle kurma erişkine benzemeye
başlar. Kendine ait yaş soyadı gibi özellikleri bilir.
Ezberlediği şarkı sözlerini rahatlıkla söyler.
Erişkinlerle sohbet edebilir. Büyük-küçük,
sert-yumuşak gibi zıtlıklar içeren oyunlar oynayın.
Konuşmalarınıza zaman kavramlarını katın, Bugün,
yarın sonra, gelecek hafta gibi. Çocukların hisleri ve
duyguları hakkında konuşma fırsatı tanıyın ve
paylaşımda bulunun.
4-6 yaş:
Grup halinde olan konuşmalara katılır, hikaye ve
masal anlatır. Sayı sayar kelime hazinesi iyice
artmıştır. Sıfatları rahat kullanmaya başlar. Cümle
yapısı ve şekli erişkine hemen hemen benzer.
İsteklerini ayrıntıları ile anlatabilir. Kendinize ait
oyun,tekerleme ve hikayeler yaratın, Sözcük bulma
oyunları oynayın. Dil ötesi becerilere ilişkin oyunlar
üretebilirsiniz. Bir sözcüğün hangi sesle
başladığının ya da bir sesle başlayan sözcüğün
bulunması gibi fonolojik farkında olmaya ilişin
aktiviteler.
DİL GELİŞİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Öğrenme ve Olgunlaşma
Genel olarak olgunlaşma ve öğrenmeyle ilgili
öğeler, ço​cuğun ilk dil gelişiminde önemli rol
oynarlar. Çocuğun dili akıcı bir şekilde kullanabilir
bir hale gelmesi için bir olgunluk düzeyine gelmesi
ve nitelikli bir öğrenme sürecinden geçmesi gerekir.
Sosyo-Ekonomik Durum
Çeşitli araştırmalar, yüksek sosyo-ekonomik
düzeydeki ailelerden gelen çocukların, fakir ailelere
kıyasla, cümle uzunluğu, soru sayısı, ke​lime
hazinesi bakımından daha üstün olduklarını
göstermiştir.Bu fark kısmen, daha yüksek bir zeka
seviyesine bağlanabilir ise de, eşit zekaya sahip
çocuklarda bile, yüksek sosyo-ekonomik gruplardan
gelen çocuk​ların daha elverişli ortamlarda
yetiştikleri söylenebilir.Ana-babasıyla daha uzun
süre birlikte olan çocuk düzgün konuşur.
Sosyo-ekonomik düzeyi daha yüksek olan aileler iyi
konuşmaya daha çok önem verdikle​rinden
çocuklarına daha iyi model olurlar ve çocuklarının
çabuk ve düz​gün konuşabilmesi için çaba harcarlar.
Konuşmaya Teşvik
Kendileriyle konuşulan ve ilgi gösterilen çocuklar,
konuşmak için cesaretlendirilirler. Okulöncesi
çocuğa kitap okunduğunda,TV seyret​mesine izin
verildiğinde ve oyun guruplarına sokulduğunda
konuşmak için daha çok cesaretlenmektedir. Çocuk
söylediği sözcük anlaşılmadığı ya da komik görülüp
gülündüğü zaman konuşma cesareti kırılır. Bu
yüzden çocukların konuşmada yaptıkları hatalara
gülmemek, onlarla alay edilmesini önlemek gerekir.
Cinsiyet
Bazı araştırmalar, ilk dil gelişiminde konuşma
miktarı, konuşmada kullanılan kelime çeşidi,
cümlenin gramer yönünden doğruluğu gibi
konularda kızların erkeklerden ilerde olduklarını
göstermiştir.
Aile İlişkileri
Bakım Evlerinde büyüyen çocuklar, aile içinde
büyüyen çocuklara oranla daha çok ağlarlar ​fakat
daha ​az hecelerler. Bu çocukların konuş​mayı daha
geç öğrenmeleri, göstermiştir ki, sıkı kişisel ilişkiler
dil geli​şiminde önemli bir etkendir. Aile bireyleri
(özellikle anne) ile çocuk arasdınaki ​sağlıklı ilişkiler
dil gelişimini oldukça etkiler. Ailenin genişliği de
önemlidir. Ailede tek olan çocuk daha çabuk, iyi ve
düzgün konuşma olanağına sahiptir. Çünkü tek
çocuk ailenin ilgi merkezidir, bu yüzden çocukla Gardner'ın çoklu zeka kuramında dil (sözel) zekası,
konuşmak için aile yeterince zaman ayırır. birçok boyuttan oluşan zekanın sadece bir boyutunu
oluşturmaktadır. Bu kurama göre tanımlanan sekiz
İki Dillilik zeka boyutundan biri olarak dil zekası gelişmiş
İki ayrı dilin konuşulduğu ortamlarda yaşayan ya da kişile​rin tamamında diğer zeka boyutlarının da aynı
iki dil öğrenmek zorunda kalan çocuklar başlangıçta düzeyde gelişmiş olaca​ğını söylemenin çok doğru
tek dili öğrenen çocuğa göre daha ​yavaş bir gelişim olmayacağı vurgulanmaktadır.
gösterirler.
Küçük çocukların yabancı dilin ses ve duyuş Oyun
özelliklerine karşı çok keskin bir kulakları olduğu, Çocuk için oyunun temel işlevi dünyaya uyum
daha ileri yaşlarda ​ise çocukların ve büyüklerin dil sağlamasını kolay​laştırmaktır. Çocuk gerçek
öğrenirken daha çok dil bilgisi, kavram ve anlam dünyanın ne olduğunu onunla oynayarak anlar.
üstünde durdukları ve bu nedenle ikinci bir dilin İstemediği durumlarda oyun oynayarak başa çıkar.
öğrenilmesinde küçük çocukların daha üstün bir Dil, Kavram v.b. Gelişimlerinin temel taşlarını oyun
durumda oldukları ileri sürülmektedir. yoluyla kurar. Çeşitli toplumsal rolleri oyun yoluyla
dener. Gerçek dünyada her zaman hazır
İkiz olma bulamadığı uyarıcıları oyun yoluyla bulur.
İkizlerin iki-beş yaşları arasında, tek çocuklardan
daha yavaş bir dil ​gelişimi gösterdikleri Davis (1937)
tarafından ortaya konmuştur, ikiz​ lerin, birbirleriyle
daha az kelime kullanarak anlaştıkları görülmüştür.
Aynı şeyleri anlatmak için daha çok kelime
kullanmaları gerekirken, kendi aralarında el-kol
işaretleri, jestler, tek kelimelerden kurulu cümle​​ler,
mırıldanmalar ve benzeri eylemler normal
konuşmalarda yer alan kelime ve cümlelerin yerini
kolayca alarak ikizlerin konuşmasını
gecik​tirmektedir.

Sağlık
Şiddetli ve uzun süreli hastalıklar çocuğun
konuşmasını, bir ya da iki yıl geciktirebilir. Hastalık
nedeniyle başkalarıyla iletişiminin kısıt​lanması da
konuşmanın gecikmesine neden olabilir. Ayrıca
böyle du​rumlarda, çocuk konuşmaya daha az teşvik
edilerek, her istediği hemen ​yapılır. ​Böylece ​bir
süre sonra daha bir ​şey söylemeden iste​diklerinin
yapıldığını gören çocuk, konuşma ihtiyacı
duymadığı için akranlarından geri kalabilir,
Dil, dudak ve çene yapısındaki yapısal problemler
de dil gelişimini olumsuz etkiler.

Zeka
Çeşitli araştırmacılar tarafından, dil yeteneği ile
zihin yeteneği ara​ sında doğrusal bir ilişkinin olduğu
kabul edilmektedir. Ancak, çocuk dili iyi bildiği için
mi zeka düzeyi yüksek çıkmaktadır, yoksa zeka
düzeyi yüksek olduğu için mi dili iyi bilmektedir
sorusuna kesin bir cevap veri​ lememektedir. Piaget
ise bu sorunun cevabını "dil gelişiminin temelini
bilişsel gelişim oluşturmaktadır" diyerek
yanıtlamaktadır. Düşünmek ile konuşmak arasında
çok sıkı bir ilişkinin bulunduğu; düşünmenin sessiz
konuşmak, konuşmanın ise düşünceleri
seslendirmek olduğu ileri sü​ rülmektedir. Erken
konuşan çocukların zekaca üstün oldukları ileri
sü​rülmüştür.