दे श राजप

मधेश दे श सरकार ारा कािशत

ख ड ६) जनकपुरधाम, नेपाल, जे २४ गते,207९साल(अ त र ा ०३
भाग २
मधे श दे श सरकार
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय
दे श नजामती सेवा नयमावल २०७9

दे श नजामती सेवा ऐन, २०७७ को दफा १२६ ले दएको अ धकार

योग गर मधेश दे श सरकारले दे हायका नयमह बनाएको छ ।

229
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

प र छे द – १
ारि भक
१. सं त नाम र ार भः (१) यी नयमह को नाम " दे श
नजामती सेवा नयमावल , २०७9" रहेकोछ।
(२) यो नयमावल तु त ार भ हुनेछ ।
२. प रभाषाः वषय वा सं गले अक अथ नलागेमा यस
नयमावल मा,–
(क) "ऐन" भ ाले दे श नजामती सेवा ऐन,
२०७७ स झनु पछ ।
(ख) " वभागीय मुख" भ ाले अनुसूची–१ मा
तो कएको अ धकार स झनु पछ ।
(ग) "कायालय मुख" भ ाले दे श सरकारले
नधारण गरे को कायालयको मुखलाइ
स झनु पछ।
(घ) "इकाई कायालय मुख" भ ाले कायालय
मुख मातहतका इकाइ कायालयका मुख
स झनु पछ।
(ङ) " दे श सरकार" भ ाले मधेश दे श सरकार
(मि प रष ) लाइ स झनु पछ ।
(च) सेवा समूह सं चालन नकाय भ ाले अनुसूची-
२ बमोिजमको नकायह लाइ स झनु पछ।
३. यस नयमावल को या याः (१) कुनै अ धकार ले यस
नयमावल को कुनै नयम योग गदा गरे को या याबाट कुनै
दे श नजामती कमचार लाई मका परे मा नजले दे श सरकार,

2
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

मु यम ी तथा मि प रष को कायालय सम नवेदन दन

स नेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम पन आएको नवेदनको
स ब धमा दे श सरकारले गरे को या यालाई मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले दे श सरकारको सबै सरकार
कायालयह को जानकार तथा मागदशनको न म पठाउनेछ।
४. यव थापन पर ण स ब धी काय व धः(१) मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले ऐनको दफा ११६ बमोिजम दे श
सरकारका सबै नकायह मा आलोपालो गर यव थापन पर ण
गनछ ।
(२) मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले
मातहतका वभाग र नकायह लाई समेत उप नयम (१)
बमोिजम यव थापन पर ण गन लगाई तवेदन पेश गन
लगाउनेछ ।
(३) उप नयम (१) वा (२)बमोिजम यव थापन
पर ण गदा दे श सरकारका स बि धत नकायह ले स बि धत
अ भलेख तथा कागजातह दे खाउनु पनछ।
(४) मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले
ऐनको दफा ११६ को उपदफा (३) बमोिजम पेश गरे को
तवेदन सावज नक गर यव थापन पर ण ग रएको नकायमा
पठाउनेछ। य तो तवेदनमा उि लिखत कै फयत, सुझाव वा
अ नय मतता फ ट गन दा य व स बि धत वभागीय मुख वा
कायालय मुखको हुनेछ ।
(५) उप नयम (४) बमोिजमको तवेदनमा
उि लिखत कै फयत, सुझाव वा अ नय मतता फ ट नगन

3
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

वभागीय मुख वा कायालय मुखलाई मु यम ी तथा

मि प रष को कायालयले अव ध तोक फ टको ला ग ले खी
पठाउनेछ। यसर तो कएको अव ध भ य तो कै फयत, सुझाव
वा अ नय मतता फ ट नगन स बि धत वभागीय मुख वा
कायालय मुखलाई अि तयारवालाले वभागीय कारबाह गनछ ।

प र छे द – २
स ठन संरचना र दरब द स ब धी यव था
५. स ठन संरचना र दरब द स ब धी यव थाः (१)ऐनको दफा ८
को उपदफा (२) बमोिजम कुनै कायालयको स ठनको व प
तयार गन वा स ठन सं रचनामा हेरफेर गन वा थायी पद सृजना
वा खारे ज गन वीकृ त ा भएको म तले प दन भ
मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले स बि धत नकायमा
ले खी पठाउनेछ र स बि धत नकायले सो जानकार ा गरे को
म तले प दन भ दरब द अ भलेख अ ाव धक गर यसको
जानकार मु यम ी तथा मि प रष को कायालय र दे श
कताबखानामा पठाउनु पनछ ।
(२) ऐनको दफा ८ को उपदफा (३) बमोिजम
दे श सभा सिचवालयको स ठनको व प तयार गन वा स ठन
सं रचनामा हेरफेर गन वा थायी पद सृजना वा खारे ज गनु
परे मा सिचवालय सं चालन तथा यव थापन स म तले वीकृ त
दएको म तले प दन भ दे श सभा सिचवालयले दे श
कताबखानामा दरब द अ भलेख अ ाव धक गराई यसको

4
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

जानकार मु यम ी तथा मि प रष को कायालय र दे श

सभासँग स बि धत म ालयमा पठाउनुपनछ ।
(३) स ठनको व प तयार गन वा स ठन
सं रचनामा हेरफेर गन ममा थायी पद सृजना वा हेरफेर गनु
परे मा थप वा हेरफेर गन खोिजएको पदको काय ववरण
सं ल न गनुपनछ।
(४) आयोजना वा काय मको ला ग वीकृत
अ थायी दरब द मा दे श नजामती सेवाका थायी दे श
नजामती कमचार लाई काजमा खटाई काम काज गराउनु
पनछ। य तो दरब द मा थायी कमचार बाट पदपू त हुन
नसकेमा आयोजना मुख, लेखा मुख र िज सीसं र क
( टोर कपर) बाहेकका अ य पदमा सेवा करारबाट कामकाज
गराउन स कनेछ ।
(५) यस नयममा अ य जुनसुकै कुरा ले िखएको
भएताप न दे श सरकारका व भ नकायह ले व भ काय म
स ालनको ला ग दातृ नकाय र दातृ सं थासँग स झौता गदा
य ता काय मलाई आव यक पन जनशि को वषय प न
उ लेख हुन आएमा स झौता गनुपूव जनशि को स ब धमा
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय र अथ म ालयको
समेत सहम त लनु पनछ।
६. वशेष पदको सृजनाः (१) दे हायको अव थामा वशेष पद सृजना
गन स कनेछः-
(क) कुनै दे श नजामती कमचार
स वा भएको कायालयमा पु न

5
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

काबु बा हरको प रि थ तले गदा

ढला भएमा,
(ख) कुनै दे श नजामती कमचार लाई
काजमा खटाउँदा सा वक
कायालयको कामकाज गन
न याउने भएमा,
(ग) कुनै दे श नजामती कमचार
ता लम, छा वृि , से मनार आ दमा
ख टएमा,
(घ) कुनै दे श नजामती कमचार ले
एक म हनाभ दा बढ वदा लई
बसेमा,
(ङ) ऐनको दफा १० को उपदफा (४)
बमोिजम र हुने पद माग गर
पठाइएकोमा य तो पद र ँ ै
नहुद
दे श लोक सेवा आयोगबाट
कमचार सफा रस भई आएमा,
(च) म ालय र अ तगतका नकायको
स ठन सं रचना तयार गदा
फािजलमा परे को कमचार को
पद धकार कायम रा ु पन भएमा।
(२) उप नयम (१) बमोिजम वशेष पद सृजना
गदा मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको सहम त लई
अ धकृत तर पदको हकमा स बि धत म ालय, आयोग वा

6
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सिचवालयको सिचव तरबाट र सहायक तर पदको हकमा

स बि धत वभागीय मुखबाट नणय हुन ु पनछ।
तर उप नयम (१) को ख ड (क), (ग) र (ङ) बमोिजमको
अव थामा एक म हनभ दा कम अव धको ल ग वशेष पद सृजना
गनु परे मा मु यम ी तथा मि प रष को कायालयलको सहम त
लनुपन छै न
(३) उप नयम (१) को अव था व मान नरहे मा
यसर सृजना भएको वशेष पद वतः खारे ज हुनेछ।
७. पद दता गनः (१) स बि धत म ालयले ऐनको दफा ८ बमोिजम
सृजना भएका पदह को सेवा, समूह वा उपसमूह एवं तह समेत
खु ने गर पद सृजना गन नणय भएको म तले एक म हना भ
अ नवाय पमा दे श कताबखानामा पद दता गराउनु पनछ।
यसर पद दता गरे प छ यसको जानकार दे श कताबखानाले
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय, अथ म ालय र
स बि धत नकायमा पठाउनु पनछ। यसर पद दता भएको
जानकार पाएप छ मा पद पू त गन स कनेछ ।
(२) दे श कताबखाना थापना नभएस म पद
दता स ब धी काय दे श सरकारले तोकेको कायालयबाट
गराउन स नेछ।
८. दे श नजामती सेवाका पदह ः दे श नजामती सेवाका व भ
तहह मा वशेष पद लगायत वभ तहका अ धकृत तर,
सहायक तरका पदनाम स बि धत सेवा समूह स ब धी
नयमह मा उ लेख भए बमोिजम हुनेछ।
९. अ धकृत बा तहको पद स ब धी यव थाः (१) ऐनको दफा ४
को उपदफा (२) बमोिजम समूह करण ( ल र) ग रएका से वामा

7
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

रहने अ धकृत बा तहका पदह ु ी -

अनुसच ३ बमोिजम
हुनेछन्।
(२) यस नयम बमोिजम कायम भएका पदह को
सेवा समेत खु ने गर दे श कताबखानाले अ भलेख अ ाव धक
गर स बि धत नकायलाई जानकार दनेछ ।
१०. समूह तथा उपसमूहह ः ऐनको दफा ४ को उपदफा (११)
बमोिजम दे श नजामती सेवामारहने समूह तथा उपसमूहह
अनुसूची-४ बमोिजम हुनेछन् ।
११. दे श सिचव र सिचवः (१) येक म ालय वा सिचवालय
वा आयोगको शासक य मुखको पमा दे श सिचव र
सिचव रहनेछ ।
(२) दे श सिचव र सिचव अ धकृत बा ौ तह
वा सो सरहको कमचार रहनेछ ।
१२. काय ववरणः (१) दे श नजामती पदह को अनुसूची-5
बमोिजमको ढाँचा अनुसारको काय ववरण स बि धत सिचव,
वभागीय मुख र कायालय मुखले लागू गनु पनछ। य तो
काय ववरणको एक त मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयमा पठाउनु पनछ ।
(२) दे हायका तहका पदह को काय ववरण
दे हायको पदा धकार ले वीकृत गनछ:–
(क) मुख सिचवको दे श सरकार,
(ख) दे श सिचव एवं अ धकृत बा ौ र
एघार तहको मुख सिचव,

8
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ग) ख ड (क) र (ख) बाहेकका दे श

सरकार अ तगतका म ालय,
आयोग, सिचवालय तथा नकायह मा
कायरत दे श नजामती सेवाका
सबै तहका पदह को काय ववरण
स बि धत दे श सिचव वा सो
सरहको अ धकृत ।
(३) यो नयम ार भ ँ ाका
हुद वखत बहाल
रहेका दे श नजामती कमचार ह को काय ववरण यो नयम
ार भ भएको एक वष भ स बि धत पदा धकार ले वीकृत गर
लागू गर स नु पनछ ।
(४) उप नयम (१) बमोिजमको काय ववरणमा
मू या न गन स कने व तुगत आधारह समेत उ लेख गनु पनछ
र येक कायको सूचका आधार समेत तो नु पनछ ।
(५) काय ववरण लागू भए नभएको स ब धमा
स बि धत म ालयले मातहतका कायालयह को र मु यम ी
तथा मि प रष को कायालयले सबै म ालय, सिचवालय,
आयोग वा नकायको अनुगमन गनछ ।
(६) ऐन र यस नयमावल बमोिजम काय
ववरण लागू नगन वभागीय मुख वा कायालय मुखलाई
अि तयारवालाले सचेत गराउनु पनछ । यसर सचे त गराउँदा
समेत काय ववरण लागू नगरे मा नजलाई ऐन तथा यस
नयमावल बमोिजम अि तयारवालाले वभागीय कारबाह
गनछ।

9
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(७) काय ववरणमा उ ले ख भएको सूचका को

काय ग तको आधारमा सुपर वे कले येक दे श नजामती
कमचार को काय स पादन मू या न गनु पनछ ।
१३. दे श नजामती कमचार को अ भलेखः (१) दे श नजामती
कमचार को वैयि क ववरण तथा अ य अ भलेख दे श
कताबखानामा रािखनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम दे श नजामती कमचार को
वैयि क ववरण तथा अ य अ भलेख अ ाव धक गर रा े
योजनको ला ग दे श सरकारका म ालय, सिचवालय, वभाग,
कायालय, सं वैधा नक अंग र स बि धत दे श नजामती
कमचार समेतले दे श कताबखानालाई समय समयमा आव यक
ववरण उपल ध गराउनु पनछ ।
(३) सेवा समूह स ालन गन म ालय तथा
अ तगतका वभाग र कायालयह ले प न आ नो मातहतका
दे श नजामती कमचार को अ भलेख दे श कताबखानाको
ँ दु
अ भलेखसग त हुने गर अ ाव धक गर रा ु पनछ।
(४) सेवा समूह स ालन गन म ालय तथा
अ तगतका वभाग र कायालयह ले उप नयम(३) बमोिजम
कमचार को वैयि क ववरण तथा अ भलेख दे श
कताबखानाको अ भले खसँग दु त हुनेगर राखे नराखे को
स ब धमा दे श कताबखानाले आव यकतानुसार नर ण
गनछ।
(५) उप नयम (४) बमोिजम नर ण गदा कुनै
ु फेला परे मा
ट दे श कताबखानाले य तो ु सुधार गन
ट
स बि धत म ालय, वभाग, नकाय वा कायालयलाई सूिचत

10
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गनछ । यसर सूिचत गरे का ु ह

ट सुधार गनु स बि धत
नकायको कत य हुनेछ ।
(६) उप नयम (५) बमोिजम दे श कताबखानाले
सूिचत गरे को ु ह
ट तीन म हना भ सुधार नगन स बि धत
कमचार लाई मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले
वभागीय कारबाह गन, गराउनेछ ।
(७) दे श सरकारका म ालय, सिचवालय, वभाग,
कायालयबाट ा हुन आएका दे श नजामती
कमचार ह को अ भलेख दे श कताबखानाले अ ाव धक गर
रा ु पनछ। यसर ा हुन आएका अ भले खलाई दे श
कताबखानाले अ ाव धक गरे नगरे को स ब धमा मु यम ी
तथा मि प रष को कायालयले समय समयमा नर ण
गनछ ।
(८) उप नयम (७) बमोिजम नर ण गदा ु ह
ट
फेला पन गएमा तीन म हना भ मा य ता ु ह
ट सुधार
गन मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले दे श
कताबखानालाई नदशन दनेछ । यसर ा नदशन
पालना गनु दे श कताबखानाको कत य हुनेछ ।
(९) उप नयम (८) बमोिजम सूिचत गरे को ु ह
ट
तीन म हना भ सुधार नगरे मा दे श कताबखानाको
स बि धत कमचार लाइ मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयले वभागीय कारबाह गन, गराउनेछ ।
१४. अ भलेख यवि थत गनु पनः (१) दे श नजामती
कमचार को नयुि , स वा, पद थापन भएको, औषधी उपचार
लएको तथा अ ययन वदा, असाधारण वदा, सू त वदा, सू त

11
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

याहार वदा र बेतलवी वदा लएको ववरण दे श

कताबखानामा रहेको स बि धत कमचार को वैयि क
ववरणमा अ ाव धक गनुपनछ ।
(२) नयाँ नयुि हुने कमचार को वैयि क ववरण
( सटरोल) मािणत गर स ेत न बर ा नगर तलब भ ा
भ ु ानी ग रने छै न ।
(३) दे श नजामती कमचार लाई औषधी उपचारको
रकम भ ु ानी दँदा भ ु ानी दनेरकम स ब धी अ भलेख
दे श कताबखानामा अ ाव धक नगर भ ु ानी दइनेछैन ।
(४) दे श नजामती कमचार को अ ययन वदा,
असाधारण वदा र वेतलबी वदा वीकृत भई सोको अ भलेख
दे श कताबखानाबाट अ ाव धक भएको जानकार ा
भएप छ मा स बि धत कमचार लाई य तो वदा वीकृत
भएको प दइनेछ।
(५) यस नयममा उ लेख भएका वषयमा अ भले ख
रा े योजनको ला ग ले खी आएकोमा दे श कताबखानाले
सोह दन वा सो दन स भव नभएमा सोको भो लप टस ममा
अ भलेख यवि थत गर छटो साधन ारा स बि धत
कायालयलाई जानकार दनुपनछ।
(६) यस नयम बमोिजम अ भलेख अ ाव धक नगर
नणय काया वयन गन िज मेवार पदा धकार लाई वभागीय
सजाय हुनेछ ।
(७) दे श नजामती कमचार को अ भलेख स बि ध
ववरण नज सेवाबाट हटे प छ नजले ऐन वा यस नयमावल
बमोिजम लनु पन सु वधा न लँदास म वा नजको नवृ भरण

12
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अ धकारप जार नहुँदास म सुरि त रा ु पनछ। नवृ भरण

पाउने गर सेवाबाट अवकाश भएको दे श नजाम त
कमचार को स त
े न बर, नयुि म त, कुल सेवा अव ध र
अवकाश भएको मत समेत उ लेख गर जार भएको
नवृतभरण अ धकारप दुई त तयार गर एक त
स बि धत कमचार वा नजको प रवारका सद यलाई उपल ध
गराई अक एक त आव यक परे का बखत त ल प दन
स ने गर सुरि त रा ु पनछ ।
प करणः यस नयमको योजनको ला ग
नवृ भरण भ ाले योगदानमा आधा रत नवृ भरण
स झनुपछ ।
१५. पद र वा ृजना नभई कमचार नयु गन नहुनःे (१)
कुनै प न नकायमा पद र नभई वा पद सृजना नभई
कमचार नयु ँ ैन ।
गनु हुद
(२) उप नयम (१) वपर त कुनै कमचार नयु
गर तलब भ ा खुवाएमा यसर खुवाएको तलब भ ा रकम
नयुि गन अ धकार बाट असुल उपर ग रनेछ।
१६. पद खारे ज हुनःे (१) दे श नजामती सेवाको कुनै पद सृजना
वा र भएको म तले एक वषस म थायी पदपू त नभएमा
उ पद वतः खारे ज हुनेछ । यसर खारे ज भएको पद
स ब धी ववरण स बि धत नकायले य तो पद खारे ज भएको
सात दन भ मु यम ी तथा मि प रष को कायालय र दे श
कताबखानालाई अ नवाय पले दनु पनछ ।

13
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर दे श लोक सेवा आयोगबाट पदपू तको ला ग

कारबाह भैरहेको र बढु वाको कारबाह शु भै सकेको पद
खारे ज हुने छै न ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम खारे ज भएका
पदह को सूचना दे श कताबखानाले मु यम ी तथा
मि प रष को कायालय र सेवा समूह स ालन गन
म ालयलाई दनु पनछ ।
(३) उप नयम (१) बमोिजम एक बषस म र भई
पद खारे ज भएको ववरण न दने पदा धकारालाई ऐनको दफा
८६ को ख ड (क) बमोिजम पद य दा य व िज मेवार पूवक
पूरा नगरे को मानी अि तयारवालाले वभागीय सजाय गनछ ।
(४) दे श नजामती सेवाको सहायक ते ो तह वा
कायालय सहयोगी तरको पदमा कायरत थायी दे श
नजामती कमचार अवकाश भएप छ य तो पद कताबखानाले
वतः खारे ज गर अ भलेख अ ाव धक गनछ। यसर खारे ज
भएको पदको जानकार दे श कताबखानाले स बि धत
नकायलाई दनु पनछ ।
तर ऐनको दफा ९ को उपदफा (६) बमोिजम
वशेष कारको मता चा हने र वशेष कारको काय
स पादन गनुपन सहायक ते ो तह पद खारे ज हुने छै न ।

प र छे द – ३
पदपू त र पदा धकार
१७. थायी कमचार माग गनः (१) कुनै अ धकृत तरको पद
ृ ना भएमा वा कुनै त रकाबाट र
नयाँसज भएमा प दन भ

14
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

स बि धत म ालय, सिचवालय वा आयोगले य तो पदसँग

स बि धत ववरण मु यम ी तथा मि प रष को कायालयमा
पठाउनु पनछ। य तो जानकार ा भएप छ मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले दे श कताबखाना र आफूसँग
ँ
रहेको अ भलेखसग भडाई आव यक ववरण स हत दे श
लोकसेवा आयोगमा पदपू तको ला ग माग गर पठाउनु पनछ।
(२) कुनै सहायक तरको पद नयाँ सृजना
भएमा वा कुनै त रकाबाट र भएमा स बि धत वभागीय
मुख वा कायालय मुखले य तो पदसँग स बि धत ववरण
स हत दे श लोकसेवा आयोगमा थायी कमचार माग गर
पठाउनु पनछ र सोको जानकार स बि धत म ालय,
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय तथा दे श
कताबखानालाई दनु पनछ।
(३) उप नयम (१) र (२) मा जुनसुकै कुरा
ले िखएको भए ताप न फािजलमा रहेका स बि धत सेवा, समूह
वा उपसमूहका दे श नजामती कमचार लाई र पदमा
मलान गरे र मा बाँक पदमा पदपू तको ला ग माग गनु
पनछ।
(४) ऐनको दफा १० को उपदफा (४) बमोिजम
आ थक वष भ र हुने पद माग गदा पद र हुने आधार
र कारण प पमा उ लेख गर पठाउनु पनछ। गलत
ववरण राखी पदपू तको ला ग माग गन अ धकार लाई वभागीय
कारबाह ग रनेछ ।
१८. पदपू त तशतको आधारमा पदसं या नधारणः(१) नयम १७
बमोिजम कमचार माग स ब धी ववरण ा भएप छ दे श

15
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

लोक सेवा आयोगले र पदह म ये ऐनको दफा ९ बमोिजम

खु ला तयो गता, बढु वा र अ तरसेवा त पधा ारा हुने
पदपू तको तशतको आधारमा पदसं या नधारण गनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम पदसं या नधारण गदा
ऐनको दफा ९ को उपदफा (१) बमोिजम खु ला
तयो गता ारा पू त हुने पदसं याम ये सोह दफाको उपदफा
(८) बमोिजम पू त हुने पदसं या समेत नधारण गनु पनछ ।
(३) ऐनको दफा ९ को उपदफा (८) को
योजनको ला ग आ थक तथा सामािजक पमा पछा ड परे का
म हला, आ दवासी/जनजा त, मधेशी, द लत, मुि लम, था र
खस आय लगायतका समुदायको ववरण दे श सरकारले दे श
राजप मा सूचना काशन गर तोके बमोिजम हुनेछ ।
तर दे श राजप मा सूचना काशन गर
नतोकेस मको ला ग स पूण म हला,
आ दवासी/जनजा त,मधेशी, द लत, मुि लम, था र खस
आयलाई आ थक तथा सामािजक पमा पछा ड परे को समुदाय
मा ननेछ ।
(४) ऐनको दफा ९ को उपदफा (८) बमोिजम
छु याइएका पदमा दरखा त दँदा दे हायका आधारमा दनु
पनछ:
(क) मधेशीका हकमा दे श सरकारले
दे श राजप मा सूचना काशन
गर तोके बमोिजमको नकायबाट
मधेशी भनी मािणत गरे को
आधारमा,

16
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर दे श राजप मा सूचना
काशन गर नकाय नतोकेस म
स बि धत थानीय तहको
सफा रसमा मुख िज ला
अ धकार बाट मधेशी भनी मािणत
गराई दरखा तसाथ पेश गनु
पनछ ।
(ख) द लतका हकमा रा य द लत
आयोगबाट सूचीकृत भएको जा तको
हकमा सोह सूचीको आधारमा,
तर रा य द लत
आयोगबाट सूचीकृत भएको
जा त भ एक भ दा बढ थरह
भएमा स बि धत थानीय तहको
सफा रसमा मुख िज ला
अ धकार बाट सूचीकृत भएको
जा त भ को थर भनी मािणत
गराई दरखा तसाथ पेश गनु
पनछ ।
(ग) मुि लमको हकमा रा य मुि लम
आयोगबाट सूचीकृत भएको मुि लम
समूदायको हकमा सोह सूचीको
आधारमा,
तर रा य मुि लम
आयोगबाट सूिचकृत नभएस मको

17
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

ला ग र सूचीकृत भएको जा तको

हकमा प न एक भ दा बढ थरह
भएमा स बि धत थानीय तहको
सफा रसमा मुख िज ला
अ धकार बाट मािणत गराई
दरखा तसाथ पेश गनु
पनछ ।
(घ) आ दवासी जनजा तका हकमा नेपाल
आ दवासी/जनजा त उ थान रा य
त ान ऐनमा सूचीकृत भएको
जा तको हकमा सोह सूचीको
आधारमा,
तर नेपाल
आ दवासी/जनजा त उ थान रा य
त ान ऐनमा सूचीकृत भएको
जा त भ एक भ दा बढ थरह
भएमा स बि धत थानीय तहको
सफा रसमा मुख िज ला
अ धकार बाट मािणत गराई
दरखा तसाथ पेश गनु पनछ ।
(ङ) था को हकमा था आयोगबाट
सूचीकृत भएको जा तको हकमा
सोह सूचीको आधारमा,
तर था आयोगबाट
सूचीकृत नभएस मको ला ग र

18
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सूचीकृत भएका जा त भ पन
एकभ दा बढ थरह भएमा
स बि धत थानीय तहको
सफा रसमा मुख िज ला
अ धकार बाट मािणत गराई
दरखा तसाथ पेश गनु
पनछ ।
(च) आ थक पले वप खसआय
समूदायको हकमा गर ब प रचयप
वा थानीय तहको सफा रस
दरखा तसाथ पेश गनु पनछ ।
(५) यस नयम बमोिजम आर ण दान गदा
आ थक र समािजक पले पछा ड परे का प रवारभनी नेपाल
सरकार वा दे श सरकारको स बि धत नकायबाट जार भएको
प हचान खु ने प रचयप बाहकलाई ा ता दइनेछ ।
१९. पदपू त स ब धी वशेष यव थाः (१) ऐनको दफा ९ को
उपदफा (८) बमोिजम नधा रत पदम ये कुन पद कुन
क समका अपा ह को ला ग अनुपयु हुने भ े स ब धमा
दे श सरकारले दे श राजप मा सूचना काशन गर तोके
बमोिजम हुनेछ ।
२०. यूनतम यो यताः दे श नजामती सेवाका समूह तथा
उपसमूहह मा रहने वभ तहका पदह को ला ग
आव यक यूनतम यो यता नधारण गन दे हाय बमोिजमको
एक यो यता नधारण स म त रहनेछ ।
(क) लोक सेवा आयोगको अ य -अ य

19
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) मु यम ी तथा मि प रष कायालयको सिचव

- सद य

(ग) लोक सेवा आयोगले तोकेको स बि धत वषयको व

-सद य
(घ) सेवा समुह सचालन गन नकायको सिचव - सिचव
२१. नयुि गन याः (१) ऐनको दफा १३ बमोिजम दे श
लोक सेवा आयोगबाट खु ला तयो गता र अ तरसेवा
तयो गता ारा सफा रस भएका उ मेदवारलाई सफा रस प
दािखला भएको म तले पतीस दन भ अि तयारवालाले नयु
गनु पनछ र य तो नयुि को सूचना छटो साधन ारा
स बि धत उ मेदवारलाई दनु पनछ। स बि धत उ मेदवारले
नयुि को सूचना नपाएमा वा सूचना फता आएमा सावज नक
प –प कामा पतीस दनको याद दई स बि धत
उ मेदवारलाई नयुि प बु न आउन सूचना कािशत
ग रनेछ । सो याद भ पन नयुि प बु न नआएमा
उपयु सफा रसमा परे को वैकि पक उ मेदवारलाई यो यता
मानुसार नयु गन स कनेछ । यसर ग रएको नयुि को
सूचना नयुि गरे को म तले प दन भ दे श लोक
सेवा आयोगमा पठाउनु पनछ।
(२) दे श नजामती सेवाका पदह मा नयाँ
नयुि ारा पदपू त गदा वीकृत तलबमानको शु को तलब
पाउने गर नयु ग रनेछ ।

20
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

२२. नयुि प दने वा र गनः (१) दे हायको अ धकार ले

दे हायका दे श नजामती कमचार लाई नयुि गरे को वा
नयुि र गरे को प दनेछः-
(क) अ धकृत नव वा सोभ दा मा थको
तहमा दे श सरकारको मुख
सिचवले
(ख) ख ड (क) बाहेकका कमचार को
हकमा स बि धत म ालयको
सिचवले ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम कुनै दे श नजामती
कमचार लाई नयुि प दँदा स बि धत अ धकार ले नजले
बहाल गनु पन म त समेत तो न स नेछ। बहाल गनको
नम कुनै खास म त तो कएको भए सोह म तमा र कुनै म त
नतो कएकोमा य तो नयुि प बुिझ लएको म तले बाटोको
याद बाहेक पतीस दन भ स बि धत कमचार ले बहाल गनु
पनछ ।
(३) आ नो काबु बा हरको प रि थ त परे को स माण
जानकार दएमा बाहेक उप नयम (२) बमोिजमको याद भ
बहाल नगन दे श नजामती कमचार को नयुि प नयुि
दने अ धकार ले र गन स नेछ। यसर नयुि प र
ग रएको जानकार दे श लोक सेवा आयोगलाई दनु पनछ ।
२३. कबु लयत गराउने वा धन जमानी लनेः दे श नजामती सेवाको
कुनै पदमा नयुि पाउने कमचार को कामको कृ त अनुसार
धन जमानी लनु वा कबु लयत गराउनु पन आव यकता भएमा

21
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सो कमचार ले य तो कबु लयत वा धन जमानी न दएस म

नजलाई नयुि प दइनेछैन ।
२४. नरो गताको माणप पेश गनु पनः (१) कुनै प न यि ले
अनुसूची-६ बमोिजम नरो गताको माणप पेश नगर नजलाई
दे श नजामती पदमा थायी नयुि ग रने छै न ।
(२) नरो गताको माणप वीकृत िच क सकबाट
ा भएको हुनपु नछ ।
२५. शपथ हणः (१) ऐनको दफा १४ बमोिजम नयु हुने येक
दे श नजामती कमचार ले अनुसूची-७ बमोिजम शपथ हण
गनुपनछ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम शपथ हण गराउँदा
अ धकृत नव वा सो भ दा मा थको तहको पदमा मुख सिचवले र
अ य पदको हकमा अि तयारवालाले शपथ हण गराउनेछ ।
(३) दे श नजामती कमचार ले गरे को शपथ
हणको एक त दे श कताबखानामा पठाउनु पनछ र अक
त सो कमचार कायरत रहेको कायालयमा पठाउनु पनछ ।
२६. सेवाबाट हटाइएका कमचार ले सफाई पाएमा पद थापन गनः
(१) सेवाबाट हटाइएका दे श नजामती सेवाका कुनै कमचार ले
कुनै अदालतको नणयबाट नजको सेवा पुन था पत हुने भएमा
सो नणयको सूचना पाएको म तले तीन म हना भ स बि धत
म ालयमा हािजर हुन जानु पनछ ।
(२) उप नयम (१) को याद भ हािजर हुन नजाने
नजामती कमचार लाई पद थापन ग रने छै न ।
२७.वैयि क ववरण फाराम ( सटरोल) र कताब दताः(१)
अि तयारवालाले येक दे श नजामती कमचार को अनुसूची-8

22
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

बमोिजम चार त वैयि क ववरण ( सटरोल) तयार गराउनु

पनछ।
(२) वैयि क ववरण ( सटरोल) नयाँ नयुि
हुने दे श नजामती कमचार ले नयुि भएको एक म हना भ
अ नवाय पमा भर स नु पनछ। उ याद भ प न वैयि क
ववरण ( सटरोल) नभन दे श नजामती कमचार ह को तलब
रो ा ग रनेछ।
(३) उप नयम (१) बमोिजम तयार ग रएको
वैयि क ववरणको एक त कताब दता गराउन दे श
कताबखानामा, एक त सो कमचार को सेवा समूह स ब धी
म ालयमा, एक त मु यम ी तथा मि प रष को कायालयमा
र एक त सो कमचार कायरत रहेको कायालयमा रा
लगाउनु पनछ ।
(४) उप नयम (२) बमोिजम दे श नजामती
कमचार बहाल रहे को कायालयमा रािखएको वैयि क
ववरण सो कमचार अ य स वा भएमा अ वल ब सोह
कायालयमा पठाउनु पनछ ।
(५) उप नयम (२) बमोिजम दताको ला ग ा हुन
आएको दे श नजामतीकमचार को वैयि क ववरण दे श
कताबखानाले दता गर य तो कमचार को ज म म त र ऐनको
दफा ५४ बमोिजम अ नवाय अवकाश हुने म त समेत कटान
गर वै यि क ववरण मािणत गर रा ु पनछ र यसर
ज ममत र उमेर मािणत गन योजनको ला ग दे श
कताबखानाले आव यक परे मा स बि धत कमचार सँग आव यक
स ल माणह समेत पेश गन लगाउन स नेछ।

23
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(६) दे श नजामती कमचार ले आ नो वैयि क

ववरणमा कुनै ववरण समावेश गनु परे मा य तो ववरण आ नो
कायालय माफत दे श कताबखानामा पठाउनु पनछ र यसर
ा ववरण दे श कताबखानाले स बि धत कमचार को
वैयि क ववरणमा समावेश गर सोको जानकार स बि धत
कमचार र कायालयलाई दनु पनछ ।
२८. एक पदमा एकभ दा बढ कमचार थायी नयुि गन नहुनःे
एउटा थायी पदमा एकै समयमा एकभ दा बढ यि लाई
थायी नयुि ँ ैन ।
गनु हुद

प र छे द – ४
वशेष पद तथा सहायक ते ो तह स ब धी यव था
२९. वशेष पदः यो यता, अनुभव र कामको कृ त हेर
वशेष ताको वकासको ला ग नभई नहुने अव थामा दे श
सरकारले दे श राजप मा सूचना कािशत गर दे श नजामती
सेवाको अ धकृत तरको कुनै खास पदलाई वशेष पद तो न
स नेछ। य तो सूचनामा सो पदलाई चा हने वशेष यो यता
समेत खुलाउनु पनछ ।
३०. स वाः (१) तो कएको सेवा, समूह र उपसमूह भ सी मत रहने
गर समान कृ तको काम, कत य स पादन गन िज मेवार मा
फरक नपन गर वशेष पदमा रहेको दे श नजामती
कमचार लाई दे श सरकारले स वा गन स नेछ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम स वा भएको दे श
नजामती कमचार आ नो पद स हत स वा हुनेछ।

24
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

३१. बढु वाः (१) वशेष पदमा रहेको दे श नजामती कमचार को

बढु वाको ला ग सफा रस गदा बढु वा स म तले काय मताको
आधारमा गनछ ।
(२) बढु वा स म तले काय मताको मू या न गदा
नधा रत मापद डको आधारमा गनछ र यसको ला ग आव यक
ठानेमा वशेष स म त गठन गन स नेछ ।
(३) वशेष पदमा रहेको दे श नजामती
कमचार लाई मा थ लो तहमा बढु वा गदा कमचार बहाल
रहेको पदलाई नै उपयु पदनाम राखी मा थ लो तहमा
प रणत ग रनेछ। यसर प रणत ग रएको पद र भएप छ
वतः शु नयुि हुने पदमा कायम हुनछ
े ।
(४) वशेष पदमा रहे को दे श नजामती कमचार
काय मताको मू या न ारा हुने अ य कुनै प न बढु वाको
ला ग उ मेदवार हुन स ने छै न ।
(५) एक तहबाट अक तहमा बढु वा हुन बहाल
े ो हुन ु
रहेको तहको पदमा कि तममा पाँच वष सेवा अव ध पुगक
पनछ ।
३२. वशेष पद स ब धी अ य यव थाः वशेष पदका स ब धमा
यस प र छे दमा ले िखएदे िख बाहेक अ य वषयह से वा समूह
स ब धी नयमह मा तो कए बमोिजम हुनेछ ।
३३. सहायक ते ो तह दे श नजामती कमचार स ब धी यव थाः
(१) ऐनको दफा ५ को उपदफा (२) मा उ लेख भए
बाहेक दे श नजामती सेवामा दे हाय बमोिजमको पदह
रहनेछः-
(क) वनर क र सश वन र क,

25
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) ता रककता
(ग) स बि धत सेवा, समूह स ब धी नयमह मा
तो कएका पदह ,
(घ) दे श सरकारले राजप मा सूचना काशन गर
समय समयमा तो कएका अ य पदह ।
(२) यो नयमावल लागू भएको एक म हना भ
स बि धत कायालय मुखले े णी व हन पदमा कायरत
कमचार ह लाइ सहायक तर ते ो तहमा आव गनछ।
(३) उप नयम (२) बमोिजमको सहायक तर
ते ोतहमा आव हुने कमचार ह को ववरण मु यम ी तथा
मि प रष को कायालय र दे श कताबखानामा पठाउनु
पनछ।
(४) ऐनको दफा ५ को उपदफा (२) को
बमोिजम े णी वह न दे श नजामती कमचार को तरवृ गदा
ऐनको दफा ४१ को उपदफा (३) बमोिजमको सेवा अव ध
पूरा भएको भो लप टदे िख लागू हुने गर तरवृ ग रनेछ ।
तर ऐनको दफा ३१ को ख ड (क), (ख), (ग) र
(घ) बमोिजम बढु वाको ला ग उ मेदवार हुन नपाउने भएमा सो
अव ध समा भएको भो लप टदे िख लागू हुने गर तरवृ गनु
पनछ ।
प र छे द- ५
पद थापन र स वा
३४. पद थापन स ब धी यव थाः(१) ऐनको दफा ९ बमोिजम
खु ला तथा बढु वा ारा सफा रस भएका दे श नजामती
कमचार को शु पद थापना गदा ऐनको दफा १४ को

26
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

उपदफा (३) बमोिजम य ता कमचार लाई र पदह को

जानकार गराई नजह को यो यता म अनुसार रोजेको
थानमा पद थापन ग रनेछ ।
तर सेवा वेश ताल म प ात् पद थापना हुने
कमचार को हकमा य तो ताल म दने सं थाबाट
ा ा कोतीस तशत र नज कमचार सफा रश हुदा
बखतको ा ा को स र तशतगर ज मा हुन आउने
कूल ा ा कोआधारमा यो यता म नधारण ग रनेछ ।
(२) यस नयम बमोिजम पद थापन भई हािजर
हुन आएको दे श नजामती कमचार लाई स बि धत
कायालयको मुखले हािजर गराई सात दन भ काय ववरण
स हत िज मेवार तो नु पनछ। य तो अव ध भ िज मेवार
नतो ने स बि धत कायालय मुखलाई ऐनको दफा १०४
बमोिजम सुपर वे कले चेतावनी दनेछ ।
३५. काय स पादन स झौता स ब धी यव थाः (१) ऐनको दफा
७ को उपदफा (३) बमोिजम काय स पादन स झौता दे श
सरकारले दे श राजप मा सूचना कािशत गर तोके
बमोिजमको नकाय वा पदा धकार ह सँग गन स नेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको काय स पादन
स झौतामा दे हाय बमोिजमका कुराह खुलाइएको हुन ु
पनछः–
(क) म ालय, आयोग, वभाग र
नदशनालय वा आयोजना वा
कायालयको ल य,

27
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) ल य हा सल गनको ला ग
आव यक पन बजेट, जनशि र
अ य साधन ोत,
(ग) ल य हा सल गन समय समा,
(घ) ा हुन ु पन न तजा वा अपेि त
उपलि ध,
(ङ) काय स पादन मू या नको
सूचका ,
(च) काय स पादन स झौता र गन
स कने अव थाह ,
(छ) काय स पादन स झौता
काया वयनको ला ग आव यक
अ धकारह ,
(ज) काय स पादन स झौताका शतह ,
(झ) ल य नतो कने कृ तका म ालय,
आयोग, वभाग, नदशनालय तथा
कायालयह को हकमा वा षक
काय ममा तो कएका वषय तथा
सेवा वाह सुधार स ब धी वषय,
(ञ) अ य आव यक कुराह ।
(३) काय स पादन स झौता अनुसारको काय भए
नभएको बषयमा मु यम ी तथा मि प रष को कायालय,
स बि धत म ालय, वभाग र नदशनालयले नय मत पमा
अनुगमन गनछ ।

28
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(४)काय स पादन स झौता बमोिजमको कामको

वा षक समी ा गनका ला ग स बि धत म ालयको
सं योजक वमा मु यम ी तथा मि प रष को कायालय, अथ
म ालय र दे श नी त आयोगका त न ध रहेको एक
स म त रहनेछ ।
(५) आ नो काबु बा हरको प रि थ त
परे मा बाहेक काय स पादन स झौता बमोिजम उ म
पमा काम स प गन नसकेमा य तो वभागीय मुख वा
आयोजना मुख वा कायालय मुखलाई ब ढमा दुई वषस म
कुनै प न मुख पदको वशेष िज मेवार दइनेछैन ।
(६) वभागीय मुख वा आयोजना मुख वा
कायालय मुखले लगातार दुइ पटक उप नयम (५)
बमोिजम काम स प गन नसकेमा नजलाई ऐनको
दफा ८४ को ख ड (क) बमोिजम वभागीय सजाय
हुनेछ ।
तर उप नयम (५) बमोिजम एक पटक वशेष िज मेवार को
पदबाट हटे को दे श नजामती कमचार ले प छ पुनः य तो
िज मेवार ा गर स तोषजनक काय ग त दे खाएमा यस
नयम बमोिजमको वभागीय सजायको आधारको पमा सो
भ दा प हले को वशेष िज मेवार पाएको अव धको काय
स पादनको ग तको यूनतालाई गणना गन स कनेछैन।
(७) काय स पादन स झौताका शतह र
वा षक स म ाको ववरण य तो काय स प भएको
एक म हना भ स बि धत नकायको ु ीय
व त मा यम

29
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

वा अ य कनै उपयु मा यमबाट सावज नक गनु

पनछ ।
(८) काय स पादन स झौता णाल लागू भएको
नकायको वभागीय मुख, कायालय मुख वा आयोजना
मुखमा पद थापन गदा स भा य दे श नजामती
कमचार ह म येबाट य तो नकायको दुई वषको
रणनी तक योजना र काय स ालन स ब धी योजना एवं
अपेि त उपलि ध स हत काययोजना पेश गन लगाई उ कृ
योजना पेश गन कमचार लाई उप नयम (४) बमोिजमको
स म तको सफा रसमा उप नयम (१) को पदा धकार सँग
काय स पादन स झौता गर उ पदमा पद थापन गन
स कनेछ ।
(९) काय स पादन स झौतालाई यवि थत
गन दे श सरकारले आव यकतानुसार नदिशका बनाई
लागू गन स नेछ ।
३६. अतर दरब द स ब धी यव थाः(१) दे हायको अव थाको
दे श नजामती सेवामा कायरत कमचार ह लाई अ त र
दरब द मा रािखनेछः-
(क) दरब द नरह फािजलमा रहेको
कमचार ,
(ख) वभागीय सजायको कारबाह ार भ
वा च लरहेका कमचार , र
(ग) नल बनमा रहेका कमचार ह ।
(२) उप नयम (१) को ख ड (क) बमोिजम
दे श नजामती सेवामा रह फािजलमा परे का दे श

30
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

नजामती कमचार को दरब द मु यम ी तथा

मि प रष को कायालयको अतर दरब द मा रहेको
भएमा य ता कमचार लाई मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले ख टएकै कायालयबाट तलब
भ ा खाने गर अ य नकायमा कामकाज गन खटाउन
स नेछ ।
(३) कुनै पदमा पदपू तको माग गदा अ त र
दरब द मा रहेका कमचार को सं या क ी गरे र मा माग
गनु पनछ ।
३७. स वाको समय ता लका र स वाका आधारह ः (१)
ऐनको दफा २५ अनुसार स वा गदा दे हाय बमोिजमको
समय ता लका अनुसार गनु पनछः–
(क) मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयले येक वषको भदौ एक
गते देिख भदौ मसा त भ मा,
(ख) म ालयले असोज एक गतेदेिख
असोज प गते भ मा,
(ग) म ालय अ तगतको नकाय वा
वभागले येक वषको असोज
सो गते दे िख असोज मसा त
भ मा।
तर कुनै कायालयमा र हुन गएको पदमा
तो कएको समय ता लका बाहेकको समयमा स वा गनु
परे मा मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको
सहम त लई स वा गन स कनेछ ।

31
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) लेखा समुहको अ धकृत छै ठ तह र सोभ दा

मुनीका कमचार ह को स वा दे श ले खा नय कको
कायालयको नणयबाट तथा अ धकृत सात र आठ तहको
कमचार ह को स वा अथ म ालयको नणयबाट र
अ धकृत नबौ र दश तहको कमचार को स वा मु यम ी
तथा मि प रष को कायालयको नणयबाट हुनेछ।
(३) अ धकृतछै ठ तहस मका दे श नजामती
कमचार लाई घर पायक स वा गन ाथ मकता दइनेछ ।
(४) उमेरको कारणबाट अ नवाय अवकाश
हुन एक वष वा सो भ दा कम अव ध बाँक रहेको
दे श नजामती कमचार लाई नजले मागेको अव थामा
बाहेक स वा ग रनेछैन ।
(५) ऐनको दफा २५ को उपदफा (४) को
ख ड (घ) अनुसार कायालयमा राखी रा उपयु नभएको
दे श नजामती कमचार लाई स वा गदा नजको कुन काम
र आचरणबाट सो कायालयमा राखी रा उपयु नभएको
हो सोको प कारण स हत स बि धत कायालय मुखबाट
ले खी आएप छ मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको
सहम त लई अि तयारवालाले स वा गनु पनछ ।
(६) ऐनको दफा २५ को उपदफा (४) को
ख ड (ख) को योजनको ला ग वशेष िज मेवार दनको
ला ग स वा गन सहम त माग गदा वभागीय मुख वा
कायालय मुख वा आयोजना मुखको िज मेवार दनु पन
अव था भएको यहोरा उ लेख गर सहम त माग भएको हुन ु
पनछ।

32
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(७) कुनै दे श नजामती कमचार लाई

अव ध नपु दै स वा गन मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयको सहम त माग भएकोमा य तो सहम तका
ला ग प ा भएको म तले प दन भ मु यम ी
तथा मि प रष को कायालयले सो स ब धमा नणय
गर स बि धत नकायलाई लिखत जानकार दनु
पनछ।
(८) यस नयममा अ य जुनसुकै कुरा
ले िखएको भए ताप न कुनै पन दे श नजामती
कमचार लाई वभागीय सजाय भई सो अव ध समा
नभएको वा नजले वे छाले मागेको अव थामा बाहेक
अ अव थामा नज भ दा क न कमचार को मातहतमा
रहने गर स वा वा पद थापन ग रनेछैन ।
(९) यस नयममा अ य जुनसुकै कुरा ले िखएको
भए ताप न कुनै र पद पू तको ला ग माग आकृ त फाराम
भर पठाइसके प छ य तो पदमा स वा गर पदपू त
ग रनेछैन।
(१०) यस नयम बमोिजम दे श नजामती
कमचार को स वा गन वा सोको सहम त दने नकायले
सोको मापद ड बनाई सो अनुसार नणय गनु पनछ ।
(११) उप नयम (११) बमोिजम बनेको
मापद ड सावज नक गनु पनछ ।
(१२) कुनै दे श नजामती कमचार को स वा ऐन
तथा यस नयमावल वपर त भएमा य तो कमचार ले

33
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

स वाको नणय भएको म तले प दन भ मु यम ी तथा

मि प रष को कायालयमा उजूर दन स नेछ ।
(१३) स वा माग गन नवेदनप को ढाँचा
अनुसूची–९ बमोिजम हुनेछ ।
३८. स वा स ब धी ववरणः दे श नजामती कमचार लाई स वा
गन अ धकार ा अ धकार ले अनुसूची –१० बमोिजम दे श
नजामती कमचार ह को स वा स ब धी ववरण तयार गर
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय, स बि धत
म ालय, वभाग र दे श कताबखानामा पठाउनु पनछ ।
३९. स वा गन काय व धः (१) दे श नजामती कमचार को
स वाको ला ग अि तयार वालाले अनुसूची–११
बमोिजमको ववरण अ ाव धक गर रा ु पनछ ।
(२) दे श नजामती कमचार लाई स वा
गदा दे हायका काय व ध अपनाउनु पनछः–
(क) कमचार लाई एक ठाउँबाट अक
ठाउँमा स वा गदा कमचार
कायरत कायालय र कायरत अव ध,
स वा ताव ग रएको कायालय र
स वा अव ध तथा स वा गनु पन
कारण समेत स वा गन नणयमा
खुलाउनु पनछ ।
(ख) कमचार लाई स वा गन नणय
भएप छ स वा हुने कमचार लाई
नणय भएको तीन दन भ
अनुसूची–१२बमोिजमको स वाप

34
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

जार गर स नु पनछ । य तो
स वाप ा भएप छ स बि धत
कायालयले नयम ४१ बमोिजमको
याद भ अनुसूची–१३ बमोिजमको
रमानाप दनु पनछ ।
(ग) स वा भएको कुनै कमचार लाई
ख ड (ख) बमोिजमको याद भ
रमाना न दई नज स वा भई
सकेको कायालयबाट तलब भ ा
भ ु ानी दएको भए रमाना दनु पन
याद भ दाबढ अव धको रमाना
भइ जाने कमचार ले खाएको तलब
भ ा समेत यसर रमाना न दई
तलबभ ा खुवाउने कायालय मुख
र लेखा मुखबाट असुल उपर
ग रनेछ ।
(घ) ख ड (क) बमोिजमको या
नपुयाइ स वा गन
अि तयारवालालाई वभागीय सजाय
ग रनेछ।
४०. स वा भएको कायालयमा जानु पनः दे श नजामती कमचार
स वा भएको कायालयमा रमानाप मा तो कएको समय भ
हािजर हुन जानु पनछ। नजामती कमचार लाई स वा भएको
कायालयमा हािजर नभई अक पद वा कायालयमा स वा

35
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

ग रनेछैन । नधा रत समय भ हािजर हुन नजाने दे श

नजामतीकमचार लाई वभागीय कारबाह हुनेछ ।
४१. बहाल यादःएक थानबाट अक थानमा जानु पन भई कुनै
दे श नजामती कमचार को स वा भएमा य तो कमचार ले
बरबुझारथको न म ए ाईस दनमा नबढाई तथा तयार को
नम बाटोको याद बाहेक सात दनको याद पाउनेछ ।
तयार यादमा नजले कायालयमा हािजर हुनपु न छै न।
बरबुझारथको नम ए ाईस दनभ दा बढ ला ने भएमा
यसको प कारण खोल स बि धत म ालयको सिचवबाट
बढ मा एक म हनास म बरबुझारथको ला ग याद थप हुन
स नेछ।
४२. स वा हुने दे श नजामती कमचार ले तवेदन बुझाउनु
पनः (१) कुनै कायालयको मुख अक कायालयमा स वा
ँ ा
हुद नजले आ नो िज माको काय स पादन मू या न
फारामह , लेखा, बे जु फ ट र बाँक को ववरण, गो य
कागजातह , पे क को ि थ त र कायालयको फ ट गन
बाँक कायह को ाथ मकता प दे िखने गर ववरण तयार
गर हालवालालाई वा नज नभए नकटतम ये दे श
नजामती कमचार लाई बुझाउनु पनछ ।
(२) कायालय मुख बाहेकका अ य दे श
नजामती कमचार को स वा हुँदा नजले आ नो िज मामा
रहेको बाँक व यौता, कायालयको फ ट गन बाँक
कायह को ाथ मकता प दे िखने ववरण र आ नो काय
ववरण अनुसारको काम स ब धी ववरण तयार गर

36
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

कायालय मुखले तोकेको दे श नजामती कमचार लाई

बुझाउनु पनछ।
तर काबु बा हरको प रि थ त पर समयमा ववरण बुझाउन
नसकेमा स वा भएको कायालयमा हािजर भएको सात
दन भ ववरण तयार गर सा वकको कायालयमा
पठाउनुपनछ।

37
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

प र छे द – ६
काज र कायम मुकायम स ब धी यव था
४३. काज खटाउने स ब धी यव थाः (१) ऐनको दफा २६ को
उपदफा (२) बमोिजम दे श नजामती कमचार लाई दे श
नजामती सेवाको पद नभएको नकाय र वीकृत अ थायी
दरब द मा काजमा खटाउन दे हायका कुराह खुलाई
मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको सहम त माग
गनु पनछः–
(क) काजमा खटाउन ताव ग रएको
नकायमा ता वत दे श नजामती
कमचार नै खटाउनु पन व तु न
कारण,
(ख) काज ख टने दे श नजामती
कमचार ले ख टने कायालयबाट
नयमानुसार पाउने तलब भ ा
बाहेक अ य सु वधा पाउने भएमा
के के सु वधा पाउने हो सोको
ववरण,
(ग) काज खटाउन सहम त माग भएको
दे श नजामती कमचार र सो
सरहका अ य दे श नजामती
कमचार को कायद ता, काय
अनुभव, शैि क यो यता, जे ता,
ताल म लगायतका ववरणको

38
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

आधारमा नजलाई नै काज खटाउन

उपयु दे िखनुको कारण,
(घ) काज ख टने दे श नजामती
कमचार ले गर आएको कामकाज
स हा ने बैकि पक यव था ।
(२) अ थायी दरब द को हकमा उप नयम(१)
बमोिजम सहम त माग गदा जुन तरको अ थायी दरब द
वीकृत भएको हो सोह तरको दे श नजामती कमचार
काज खटाउन सहम त माग ग रएको हुनपु नछ ।
(३) यस नयमावल बमोिजम मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले काजमा खटाउने सहम त दँदा
उप नयम (१) बमोिजमको शत पूरा भएको छ वा छै न तथा
यो य र इ छु क दे श नजामती कमचार ह म ये जे तम
कमचार लाई ाथ मकता दई काजमा खटाउने सहम त माग
भएको छ वा छै न भ े कुरा हेर सो अनु प भएको
दे िखएमा सहम त माग भएको एक म हना भ अव ध
तो कएको आयोजना बाहेकका अ य आयोजनामा एक
आ थक वषको अ यस मका ला ग मा सहम त दनेछ ।
(४) थानीय तहले आव यक कमचार
यव थापन ग र दनु हुन भ न गरे कोअनुरोधमा मु यम ी
तथा मि प रष को कायालयले थानीय तहमा काजमा
खटाइएका दे श नजामती कमचार लाइ नजको से वा, समूह
स ब धी च लत कानून बमोिजम पाउने तलब, भ ा
स बि धत थानीय तहले नै यहोनछ। तलबभ ा बाहेकको
अ य सु वधा थानीय तहको नयम अनुसार हुनछ
े ।

39
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(५) उप नयम (१) बमोिजम काजमा ख टएका

दे श नजामती कमचार लाई ऐन तथा यस नयमावल
बमोिजम अ य कायालयमा स वा गन स कनेछ ।
४४. कायम मुकायम मुकरर स ब धी यव थाः (१) दे हायका
पदह मा दे हायका अ धकार ले कायम मुकायम मुकरर गन
स नेछः–
(क) एघार तह र बा तहको वभागीय
मुख वा कायालय मुखको पदमा
दे श सरकार,
(ख) दश र नव तहको कायालय
मुखको पदमा स बि धत म ालय,
(ग) अ धकृत आठ र सात को कायालय
मुखको पदमा स बि धत
म ालयको सिचव वा सो सरहको
अ धकार
(घ) सवैधा नक नकायका कायालयका
वभागीय मुखको स ब धमा
अ यथा यव था भएकोमा बाहेक
सं वैधा नक नकायको मुखले ।
(२) उप नयम (१) मा ले िखएदे िख बाहेक
अ य दे श नजामती पदमा कायम मुकायम मुकरर
ग रनेछैन ।
(३) कुनै एउटा दे श नजामती पदमा एकै
समयमा एकभ दा बढ दे श नजामती कमचार लाई
कायम मुकायम मुकरर गनु हुँदैन ।

40
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(४) कुनै दे श नजामती पदमा कायममुकायम

मुकरर ग रएकोमा यसको जानकार मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयलाई र स बि धत म ालयलाई
दनु पनछ ।
४५. कायालय मुखको अ धकार योग गनः (१) कुनै
कायालयको मुख वरामी भई वा अ य कुनै कारणले
छोटो अव धका ला ग अनुपि थत भएमा नज मातहतको
दरब द मा वा वशेष दरब द भ को र दरब द मा
काजमा ख टएको कमचार म ये नकटतम जे दे श
नजामती कमचार ले नजको नम जनाई कायस ालन
गनु पनछ ।
(२) र रहेको कुनै कायालयको मुखकोपदमा
हालवाला नयु वा स वा नभएस मको अव धको ला ग
ऐनको दफा १८ को उपदफा (४) बमोिजम न म भई
काम गन दे श नजामती कमचार ले सो कायालयको नगद
मौ दात, कायालयको छाप, कागजप र दै नक काम
चलाउनका ला ग चा हने िज सी समेत िज मा लई कायालय
मुखको काम अक यव था नभएस म नम भई गनु
पनछ ।
(३) उप नयम (१) बमोिजमको अव था पर
काम गरे को यहोरा य तो नम भई काम गन दे श
नजामती कमचार ले आफूभ दा मा थ लो नकायमा
सूचना गनु पनछ ।
(४) कुनै दे श नजामती कमचार ले कुनै
पदमा कायम मुकायम भई काम गरे को वा उप नयम

41
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(१) र (२) बमोिजम नम भई काम गरे कोमा यस

पदमा काम गरे को अव धको बह ( हसाब) बुझाउने
कुरामा समेत नजको उ रदा य व हुनेछ ।
तर वषभरको बह बुझाउनु पनमा हालवालाले
वहाल ग रसकेको वषको हालवालाले र हालवालाले
बहाल नगरे को वषको कायम मुकायम वा नम भई
काम गनले बुझाउनु पनछ ।
(५) म ालयको न मत सिचवलाइ मुख सिचवले
र म ालय अ तगतको न मत कायालय मुखको हकमा
म ालयको सिचवले म ालय वा कायालयको बजेट
प रचालन गन अ धकार दान गन स नेछ ।
(६) उप नयम (५) बमोिजमको अ धकार ा
न मत सिचव तथा न मत कायालय मुखले म ालयको
सिचव वा कायालयको मुख हािजर नहुँदा स म सिचव तथा
कायालय मुख सरह आ थक अ धकार योग गनछ ।
४६. कायम मुकायम वा न म भई काम गरे को तलब भ ा
पाउनेः (१) कुनै पदमा कायम मुकायम भई वा प
दनभ दाबढ अव ध न म भई काम गरे कोमा यसर काम
गन दे श नजामती कमचार ले जुन पदको काम गरे को छ
सोह पदको तलब भ ा यसर काम गरे को म तदे िख
पाउनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम कायम मुकायम वा
नम भई काम गन दे श नजामती कमचार ले पाउने
तलब भ ा नजले काम गन पदकोशु तलब भ ाभ दा बढ
हुने छै न ।

42
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर यसर पाउने तलब भ ाको रकम नजले

खाइपाई आएको तलब भ ाभ दा घट हुनेछैन ।

प र छे द – ७
अ ययन र ताल ममा मनोनयन स ब धी यव था
४७. अ ययन, ताल म वा अ ययन मणको नम मनोनयनको
आधारह ः अ ययन, ताल म वा अ ययन मणको नम
दे श नजामती कमचार लाई मनोनयन गदा स बि धत
म ालयले सेवा, समूह वा उपसमूह भ का म ालय र
अ तगतका कमचार म येबाट दे हायको आधारमा मनोनयन
ग रनेछः–
(क) अ ययन, ताल म वा अ ययन
मणको वषय स बि धत दे श
नजामती कमचार कायरत रहेको
सेवा, समूह वा उपसमूहको न म
उपयोगी र आव यक भएको ।
(ख) अ ययन, ताल म वा अ ययन
मणको ला ग ा छा वृि मा
मनोनयनको ला ग तो कएको
आव यकतालाई ाथ मकता दई
शैि क यो यता, जे तार काय
स पादनको मू या न बापत बढ
अ पाउने दे श नजामती
कमचार म ये ाथ मकताको
आधारमा ।

43
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ग) अ ययनको हकमा तीन वष थायी

सेवा अव ध पूरा भएको ।
(घ) नातक, नातको र वा कुनै शैि क
उपा धको अ ययनको हकमा पचास
वष उमेर ननाघेको।
४८. मनोनयन गदा ाथ मकता दनु पनः (१) वदे शमा अ ययन,
ताल म वा अ ययन मणको नम दे श नजामती
कमचार को मनोनयन गदा नयम ४७ को अधीनमा रह
दे हाय बमोिजम मनोनयन गनु पनछः
(क) वैदेिशक अ ययन गन, ताल म लने
वा अ ययन मण गन प हले मौका
नपाएको दे श नजामती
कमचार लाई,
(ख) यो यतम सबै दे श नजामती
कमचार ह ले प हले मौका पाई
सकेको भएमा यसर अ ययन,
ताल म वा अ ययन मण पूरा गर
सकेप छ स बि धत नकायमा
सबैभ दा बढ समय य तत गरे को
दे श नजामती कमचार लाई,
(ग) ख ड (क) र (ख) बमोिजम
मनोनयनका ला ग म नधारण
हुन नसकेमा एउटै पदमा सबैभ दा
बढ सेवा अव ध भएको दे श
नजामती कमचार लाई ।

44
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर कुनै खास यो यता र उमेर नै आव यक पन

भनी उ लेख भई आएको वषयमा य तो यो यता र उमेर
हुने दे श नजामती कमचार को बीचमा मा ख ड (क) र
(ख) अनु प मनोनयन गनु पनछ ।
(२) दे श सरकारले मनोनयन गनु पन ताल म
वा अ ययन मणमा भाग लन कुनै दे श नजामती
कमचार को नाममा आम ण आए प न स बि धत
नकायले उप नयम (१) अनु प नै मनोनयन गनु पनछ।
तर आयोजना वशेषसँग स बि धत सटको
ला ग सोह आयोजना भ बाट उप नयम (१) बमोिजम
मनोनयन गन स कनेछ ।
(३) यस नयमावल मा अ य जुनसुकै कुरा
ले िखएको भए ताप न आफू कायरत सेवा, समूह वा
उपसमूहको ला ग उपयोगी र आव यक हुने वषयमा व भ
ु
मुलक वा नेपाल सद य रहे का अ तरा य सं थाबाट
छा वृि ा गन गर दे श सरकारको पूव वीकृ त लई
व यापी त पधामा छनौट भई वदे शमा अ ययन वा
ताल ममा सहभा ग हुने अवसर पाएका दे श नजामती
कमचार लाई समेत अ ययन वा ताल मका ला ग मनोनयन
ग रनेछ ।
४९. मनोनयनमा ब दे जः यस प र छे दमा यसअिघ जुनसुकै कुरा
ले िखएको भए ताप न ऐनको दफा ३१ बमोिजम बढु वाको
ला ग स भा य उ मेदवार हुन नपाउने अव धभर कुनै प न
दे श नजामती कमचार लाई अ ययन, ताल म वा अ ययन
मणको न म ँ ैन ।
मनोनयन गन हुद

45
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

५०. अ ययन, ताल म वा अ ययन मण स ब धी अ य यव थाः

(१) दे श नजामती से वाको कुनै पदा धकार कायरत रहेको
नकायलाई दातृ सं थाबाट सोझै ा भएको अ ययन, ताल म
र अ ययन मण स ब धी अवसरह को जानकार स बि धत
नकायले ऐनको दफा ६० को उपदफा (३) बमोिजम गठन
भएको स म तको सिचवालयलाई दनु पनछ। य तो जानकार
न दने नकायको मुखलाई सो स म तले वभागीय
कारबाह को ला ग स बि धत नकायमा सफा रस गर
पठाउनेछ र यसर जानकार न दई मनोनयन गन अ धकार
ा अ धकार बाट ज त समयको ला ग मनोनयन ग रएको
हो, यत अव धमा मनोनयन भएको दे श नजामती
कमचार ले पाएको वा पाउन स ने तलबभ ा बराबरको
रकम असुल उपर ग रनेछ ।
(२) वभ दातृ सं थाबाट आयोजनाह
काया वयनको सल सलामा आयोजना स झौता अ तगत
ा हुने छा वृि को वा षक ववरण तयार गर ऐनको
दफा ६० को उपदफा (३) बमोिजम गठन भएको
स म तको सिचवालयमा पठाउनु पन कत य स बि धत
नकायको हुनेछ ।
(३) दे श नजामती कमचार ले अ ययन,
ताल म वा अ ययन मण पूरा गरे को म तले तीस दन
भ स बि धत कायालयमा हािजर हुन जानु पनछ ।
मना सव मा फकको कारण स हतको सू चना स हत वदा
माग गर वदा वीकृत भएको अव थामा बाहेक सो

46
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अव ध भ हािजर नहुने दे श नजामती कमचार लाई

वभागीय सजाय हुनछ
े ।
(४) अ ययन, ताल म वा अ ययन मण पूरा
गरे को म तले न बे दन भ हािजर हुन नआएमा वा ऐनको
दफा ६२ को उपदफा (१) बमोिजमको कबु लयत अनुसार
दे श नजामती सेवामा सेवा नगरे मा य तो अ ययन, ताल म
वा अ ययन मणमा लागेको वा पाएको खच र सो अव धमा
पाएको तलब भ ा समेत य ता दे श नजामती कमचार ले
अ ययनको ला ग नधा रत समय य तत भएको अक तीन
म हना भ स बि धत कायालयमा बुझाउनु पनछ र
नबुझाएमा सरकार बाँक सरह असुल ग रनेछ ।
(५) अ ययन, ताल म वा अ ययन मणमा गएको
दे श नजामती कमचार अ ययन, ताल म वा अ ययन मण
प छ उप नयम (३) बमोिजमको अव ध भ कायालयमा
हािजर हुन आए नआएको स ब धमा अ भले ख योजनको
ला ग य तो कमचार को नाम, अ ययन गन गएको दे श,
अ ययन वा ताल मको अव ध र वषय खु ने दुई त
ववरण येक वषको ावण मसा त भ तयार गर एक
त ऐनको दफा ६० को उपदफा (३) बमोिजमको
स म तको सिचवालयमा पठाई अक त स बि धत नकायले
अ भलेख अ ाव धक गर रा ु पनछ।य तो ववरण तयार
गर पठाउने दा य व स बि धत नकायको मुखको हुनछ
े ।
(६) वैदेिशक अ ययन, ताल म वा
अ ययन मणमा गएको दे श नजामती कमचार ले
कायालयमा हािजर भएको प दन भ तवेदन तयार

47
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गर स बि धत कायालयमा पेश गनु पनछ । यसर

तवेदन दएको जानकार यि गत फाइलमा समावेश गन
दे श कताबखानामा पठाइनेछ ।
(७) कुनै दे श नजामती कमचार ले
काबुबा हरको प रि थ त पर उप नयम (६) बमोिजमको
अव ध भ तवेदन पेश गन नसकेमा यसको आधार र
कारण स हत स बि धत कायालय मुख सम याद थपको
ला ग नवेदन दन स नेछ र यसर परे को नवेदनको यहोरा
मना सव लागेमा कायालय मुखले य तो तवेदन पेश गन
थप प दन याद दन स नेछ । ा तवेदनलाई
आव यक कारबाह ग रनेछ ।
५१. ताल म दनु पनः (१) सेवा, समूह वा उपसमूह स ालन गन
म ालयले ताल म दायक सं थाह सँग सम वय गर दे श
नजामती कमचार लाई सेवा वेश, सेवाकाल न,
पुनताजक ताल म दने यव था मलाउनु पनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम कमचार लाइ
ताल म दान गदा काय भाकार ता, कायद ता, वृ त वकास
र व धमै ी हुने ग र दनुपनछ ।
(३) सेवा, समूह वा उपसमूह स ालन गन
नकायले दे श नजामती कमचार लाइ तीन वष भ अ नवाय
पमा सेवाकाल न ताल मको यव था
गनछ।
(४) उप नयम (१) बमोिजम ताल म दन
आव यक बजेट येक कायालयले आ नो वा षक बजेट
तथा काय ममा समावेश गनु पनछ ।

48
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

प र छे द – ८
हािजर र वदा
५२. दे श नजामती कमचार को सबै समय दे श सरकारको अधीन
हुनःे यस नयमावल मा अ यथा लेिखएकोमा बाहेक दे श
नजामती कमचार को सबै समय दे श सरकारको अधीनमा
हुनेछ र जुनसुकै समयमा प न नजलाई सरकार कामकाजमा
लगाउन स कनेछ ।
५३. कायालय समय, समय पालन र हािजर ः (१) ऐनको दफा
६३ बमोिजम नधा रत समयमा कायालयमा नआउने र
कायालयमा पटक पटक ढलो आउने चाँडो जाने तथा
कायालयको काममा बाहेक कायालय समयमा वीकृ त
न लई कायालय छो ने दे श नजामती कमचार लाई
स बि धत कायालय मुखले गयल क ी गनछ ।
तर म हनाको तीन पटकस म नधा रत समयभ दा
प मनेटस म ढला गर आउने दे श नजामती
कमचार लाई कायालय मुखले हािजर गन दन स नेछ ।
(२) कायालयको कामकाजको सल सलामा छोटो
समयका ला ग बा हर जाँदा अ नवाय पमा लगबुकमा जनाई
कायालय मुखबाट मािणत गनु पनछ ।
(३) मना सब मा फकको कारण परे मा बाहेक
वदा वीकृत नगराई कुनै प न दे श नजामती कमचार
आ नो कायालयमा अनुपि थत हुन ु हुँदैन ।
तर मना सब कारण पर कायालयमा अनुपि थत
हुने कमचार ले सात दन भ वदाको नवेदन दनु
पनछ ।

49
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

५४. कायालय समयको नधारणः सरकार कायालयह को

कायालय समयको नधारण दे श सरकारले राजप मा
सूचना काशन गर तोके बमोिजम हुनेछ ।
५५. भैपर आउने र पव वदाः (१) दे श नजामती कमचार ले
येक वष भैपर आउने वदा छ दन र पव वदा छ दन
गर ज मा बा दन वदा लन पाउनेछ ।
(२) भैपर आउने र पव वदामा ब ने दे श
नजामती कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(३) भैपर आउने र पव वदा आधा दनप न
लन स कनेछ ।
प ीकरणः यस उप नयमको योजनको ला ग
"आधा दन" भ ाले दै नक कायालय समयको आधा
समय स झनु पछ ।
(४) एक वषको भैपर आउने र पव वदा सं िचत
गर अक वषमा लन पाइने छै न।
(५) मौिखक अनुरोधको आधारमा पन वदा
दने अ धकार ले भैपर आउने र पव वदाको वीकृ त
दन स नेछ ।
तर यसर भैपर आउने र पव वदाको वीकृ त
दएकोमा वदा दने अ धकार ले सोको अ भलेख रा
लगाउनु पनछ ।
५६. घर वदाः (१) दे श नजामती कमचार ले काम गरे को
अव धको बा दनको एक दनका दरले घर वदा
पाउनेछ ।

50
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) यो नयमको योजनको न म "काम गरे को

अव ध" भ ाले सो अव ध भ लएको भै पर आउने र पव
वदा, बरामी वदा, सू त वदा, सू त याहार वदा, मृ यु
सं कार वदा र सावज नक वदालाई समेत जनाउनेछ ।
(३) घर वदामा ब दा दे श नजामती
कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(४) दे श नजामती कमचार ले आफूले पकाएको
घर वदा एकसय असी दनस म सं िचत गर रा पाउनेछ ।
(५) कुनै कारणले दे श नजामती कमचार
सेवाबाट अलग भएमा नजको सं िचत रहे को घर वदा बापत
नजको पदा धकार रहेको पदबाट खाइपाई आएको तलबको
दरले हुन आउने रकम नजले एकमु लन पाउनेछ ।
(६) सं िचत रहेको घर वदाको रकम लन
नपाउँदै कुनै दे श नजामती कमचार को मृ युभएमा य तो
सं िचत घर वदाको रकम कानून बमोिजम नजको नकटतम
हकवालाले एकमु लन पाउनेछ ।
(७) घर वदा, अ ययन वदा वा असाधारण
वदामा बसे का दे श नजामती कमचार ले सो
अव धभरको घर वदा पाउनेछैन ।
(८) दे श नजामती कमचार ले वषको एक
पटक क तीमा सात दन घर वदा लई घर जाँदा र घर
वदा भ ु ान गर घरबाट आ नो कायालयमा आउँदा
पैदलको बाटोलाई आठ कोशको न म एक दनको दरले
हुने दन तथा मोटर, रे ल, हवाइजहाजको बाटोलाई ज त दन
ला ने हो य त दन बाटोको याद पाउनेछ ।

51
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

५७. बरामी वदाः (१) दे श नजामती कमचार ले येक

वष बा दन बरामी वदा पाउनेछ ।
(२) बरामी वदामा ब दा दे श नजामती
कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(३) दे श नजामती कमचार अश बरामी
भई सं िचत बरामी वदाले नपु ने भएमा नजलाई बढ मा
बा दनस मको पे क बरामी वदा दन स कनेछ ।
(४) दे श नजामती कमचार ले असाधारण
वदा र ऐनको दफा १०६ बमोिजमको वेतलवी वदा
बाहेक अ य वदा लएको अव धमा समेत बरामी वदा
पाउनेछ ।
(५) सात दनभ दा बढ अव धको बरामी
वदाको माग गन दे श नजामती कमचार ले वीकृत
िच क सकको माणप पेश गनु पनछ ।
तर य तो माणप पेश गन साधारणतया
स भव थएन भ े वदा दने अ धकार लाई व ास
भएमा नजले सो यहोरा जनाई माणप बना नै उ
वदा वीकृत गन स नेछ ।
(६) दे श नजामती कमचार ले आफूले
पकाएको बरामी वदा सं िचत गर रा पाउनेछ ।
(७) कुनै कारणले दे श नजामती कमचार
सेवाबाट अलग भएमा नजको सं िचत रहेको बरामी
वदा बापत नजको पदा धकार रहेको पदबाट खाइपाई
आएको तलबको दरले हुन आउने रकम नजले एकमु
लन पाउनेछ ।

52
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(८) सं िचत रहे को बरामी वदाको रकम

लन नपाउँदै कुनै दे श नजामती कमचार को मृ यु,
भएमा य तो सं िचत बरामी वदाको रकम कानून
बमोिजम नजको नकटतम हकवालाले एकमु लन
पाउनेछ ।
(९) कुनै ठू लो वा कडा रोग लागी उपचार गन
बरामी वदा र घर वदाबाट नपुग हुने भएमा वीकृत
िच क सकको माणप पेश गर दे श नजामती कमचार ले
प छ पाउने बरामी वदा र घर वदाबाट क ा हुने गर
पताल स दनस म थप बरामी वदा पे क को पमा लन
स नेछ । यसर पे क बरामी वदा लई बसेको दे श
नजामती कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(१०) उप नयम (९) बमोिजम लएको वदाले
नपुग भई थप वदा लनु परे मा दे श सरकारले तोकेको
मे डकल बोडको सफा रसमा दे श नजामती कमचार ले
पाउने असाधारण वदाबाट क ा हुने गर सेवा
अव धभरमा बढ मा एक वष असाधारण वदा लन
स नेछ ।
(११) उप नयम (९) बमोिजम पे क बरामी
वदा लने दे श नजामती कमचार को मृ यु भएमा
यसर पे क लएको बरामी वदा वतः मनाहा
हुनेछ ।
५८. सू त वदाः (१) म हला दे श नजामती कमचार गभवती
भएमा नजले सेवा अव धमा दुइ पटक सु केर को अिघप छ
गर अ ठा बे दन सू त वदा लन पाउनेछ ।

53
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) उप नयम (१) बमोिजम सू त वदा लएका

म हला दे श नजामती कमचार ले चाहेमा कुनै प न वदाबाट
क ा नहुने गर थप छ म हनास म वेतलवी सू त वदा लन
स नेछन् ।
तर उप नयम (१) र (२) बमोिजमको वदा
लगातार पमा लनु पनछ ।
(३) उप नयम (२) बमोिजम वेतलवी वदामा
बसेको अव ध नोकर अव धमा जो डनेछ ।
(४) सू त वदामा ब दा म हला दे श
नजामती कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(५) सू त वदा तथा सू त याहार वदा
पाएका दे श नजामती कमचार लाई ब चाको याहारको
नम बढ मा दुई वटा ब चाको ला ग जनह एकमु
प हजार पैयाँिशशु याहार भ ा दईनेछ ।
(६) सू त वदा लएको अ भले ख स बि धत
कायालयले अ ाव धक बनाई रा ु पनछ ।
५९. सू त याहार वदाः (१) कुनै पु ष दे श नजामती
कमचार को प ी सु केर हुने भएमा य तो कमचार ले
सु केर को अिघ वा प छ गर प दन सू त याहार
वदा लन पाउनेछ । यसर ा प दनको वदा
नपुगभए स बि धत कमचार ले आफू कायरत
कायालयको मुखको सहम त लइ ब ढमा सात दन
सू त याहार वदा थप गन स कनेछ।
(२) सू त याहार वदामा ब ने दे श
नजामती कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।

54
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) सू त याहार वदा सेवा अव धभर दुई

पटक मा दइनेछ ।
(४) सू त याहार वदा लएको दे श
नजामती कमचार ले वदा लएको म तले तीन
म हना भ मा ब चाको ज मदता माणप कायरत
कायालयमा पेश गनु पनछ ।
(५) उप नयम (४) बमोिजमको अव ध भ
य तो माणप पेश नगन दे श नजामती कमचार को
य तो वदाको अव ध नजले पाउने अ य वदाबाट क ा
ग रनेछ ।
(६) सू त याहार वदाको अ भले ख स बि धत
कायालयले अ ाव धक गर रा ु पनछ ।
६०. मृ यु सं कार वदाः (१) कुनै दे श नजामती कमचार ले
कुल धम अनुसार आफ क रया ब नु परे मा वा य तो
कमचार को बाबुआमा, बाजेब यै, छोराछोर वा सासु ससुराको
मृ यु भएमा वा पु ष दे श नजामती कमचार को हकमा
नजको प ीको मृ यु भएमा प दन मृ यु सं कार वदा
पाउनेछ । म हला दे श नजामती कमचार को प तले
क रया ब नु परे मा वा मृ यु सं कार गनु परे मा नजलाई
प न य त नै दन मृ यु सं कार वदा दइनेछ ।
(२) मृ यु सं कार वदामा ब दा दे श
नजामती कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।
(३) उप नयम (१) बमोिजम वदा लने दे श
नजामती कमचार ले वदा प छ कायालयमा हािजर भएको
प दन भ मृत यि को मृ यु दताको माणप तथा मृत

55
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

यि सँगको स बि धत थानीय तहबाट नाता खुलेको

सफा रस प पेश गनु पनछ ।
(४) उप नयम (३) बमोिजमको अव ध भ
य तो माणप पेश नगन दे श नजामती कमचार को
य तो वदाको अव ध नजले पाउने अ य वदाबाट क ा
ग रनेछ ।
६१. अ ययन वदाः (१) दे श नजामती सेवालाई उपयोगी र
आव यक पन वषयमा दे श सरकारलाई ा भएको
वैदेिशक छा वृि मा स बि धत म ालयको वीकृ त लई
खु ला तयो गता वा अ तर वभागीय तयो गतामा छा नई
वा दे श सरकारबाट मनोनयन भई अ ययन गन जाने
दे श नजामती कमचार ले अ ययन अव धभर अ ययन वदा
पाउन स नेछ ।
(२) सेवा, समूह, उपसमूहलाई उपयोगी र
आव यक हुने कुनै वषयमा वदे श ि थत कुनै व व ालय
वा यस अ तगतको कुनै अ ययन सं थान वा सं कायबाट
ा छा वृि वा कोटामा वा नेपाल सरकार वा दे श
सरकारको खचमा अ ययनको ला ग मनोनयन गन स बि धत
नकायले सफा रस गर पठाएकोमा ऐनको दफा ६० को
उपदफा (३) को स म तबाट वीकृत भएमा य ता दे श
नजामती कमचार लाई सो अ ययन अव धभर अ ययन वदा
दन स कनेछ ।
(३) आफू कायरत से वा, समूह वा उपसमूहको ला ग
उपयोगी र आव यक हुने वषयमा व भ ु वा नेपाल
मुलक
सद य रहेका अ तरा य सं था वा व व ालयबाट

56
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

छा वृि ा गन गर दे श सरकारको पूव वीकृत लई

व यापी त पधामा छनौट भई वदे शमा अ ययन वा
ताल ममा सहभागी हुने अवसर पाएका दे श नजामती
कमचार लाई समेत उप नयम (१) बमोिजम मनोनयन गर
अ ययनको ला ग अ ययन वदा र ताल मको ला ग ताल म
काज दन स कनेछ ।
(४) दे श नजामती कमचार ले सेवा अव धभरमा
एकै पटक वा पटक पटक गर चार वषस म अ ययन वदा
पाउनेछ ।
तर दे श सरकारले आव यक ठानेको अव थामा
अ ययन वदाको अव धमा बढ मा दुई वषस म थप गन
स नेछ तथा िच क सकको हकमा सरकारले थप दुइ वष
अ ययन वदा थप गन स नेछ ।
(५) उप नयम (२) मा जुनसुकै कुरा ले िखएको
भए ताप न कुनै अ ययनको न म मनोनयन भई अ ययन
वदा लई गएको दे श नजामती कमचार लाई थप वषयमा
अ ययन गन वा थप उपा ध हा सल गनको न म अ ययन
वदा थ पने छै न तथा असाधारण वदा प न दइनेछैन ।
(६) अ ययन वदा लएको कमचार ले येक
वष आफूले स बि धत अ ययन सं थामा अ ययन ग ररहे को
माण स हतको ग त ववरण पदा धकार रहेको नकाय,
सेवा, समूह वा उपसमूह स ालन गन म ालय र दे श
कताबखानामा पठाउनु पनछ ।
(७) अ ययन वदामा ब दा दे श नजामती
कमचार ले पूरा तलब पाउनेछ ।

57
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(८) स बि धत सेवा समूहलाई उपयोगी र

आव यक पन वषयमा दे श सरकारको पूव वीकृ त
लई नजी यासमा वदे शमा तथा वदे शमा अ ययन
गन जाने दे श नजामती कमचार लाई उप नयम (४)
बमोिजम अ ययन वदा दन स कनेछ । उप नयम (७)
मा जुनसुकै कुरा ले िखएको भए ताप न य तो अ ययन
वदामा ब ने दे श नजामती कमचार ले तलब पाउने
छै न ।
(९) तीन वष सेवा अव ध नपुगी कुनै पन
दे श नजामती कमचार ले अ ययन वदा पाउनस ने
छै न ।
(१०) कुनै योजना वा काय मलाई काया वयन
गनको न म अ याव यक भएको ताल म ा गनको ला ग
दे श सरकारले कुनै दे श नजामती कमचार लाई मनोनयन
गर खटाएमा य तो ताल म अव धभर नजलाई काजको
पमा पठाइनेछ र सो अव धभर नजलाई पूरा तलब
दइनेछ।
तर यस कारको काज ताल मको नम मा
हुन ु पनछ र कुनै पन दे श नजामती कमचार लाई
शैि क उपा ध हा सल गन पठाउँदा ताल म काज दइने
छै न ।
(११) एउटा शैि क सं थामा अ ययन गनको
ला ग अ ययन वदा लएको दे श नजामती कमचार ले पूव
वीकृ त वना सो शैि क सं था प रवतन गन पाउनेछैन ।
यसर शैि क सं था प रवतन गरे मा वा सो शैि क सं थामा

58
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अ ययन नगरे मा नजको सो अ ययन वदा वतः र हुनेछ

र सो वदाको अव ध असाधारण वदामा प रणत हुनछ
े ।
यसर वदा र भएको ववरण स बि धत नकायले
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय र दे श
कताबखानामा पठाउनु पनछ ।
(१२) यस नयम बमोिजम अ ययनको ला ग
एक पटक वेतलवी अ ययन वदा वीकृत भई सके
पछ सो वदाको अव धलाई तलवी अ ययन वदामा
प रणत ग रनेछैन ।
६२. असाधारण वदाः (१) दे श नजामती कमचार ले असाधारण
वदा लनु पन कारण स हत नवेदन दनु पनछ र कारण
मना सब दे िखएमा दे श सरकारले एक पटकमा एक वषमा
नबढाई र सेवा अव धभरमा तीन वषमा नबढाई असाधारण
वदा दन स नेछ ।
(२) असाधारण वदामा ब ने दे श नजामती
कमचार ले सो अव धभर तलब पाउनेछैन ।
तर नयम ५७ को उप नयम (१०) बमोिजम
असाधारण वदामा ब ने दे श नजामती कमचार ले
य तो वदामा बसेको अव धको पूरा तलब पाउनेछ ।
(३) पाँच वष सरकार सेवा अव ध नपुगी
कुनै पन दे श नजामती कमचार ले असाधारण वदा
पाउनेछैन ।
तर –
(क) नयम ५७ को उप नयम (१०)
बमोिजम थप बरामी वदा बापत

59
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

असाधारण वदामा ब न यस
्
उप नयमले बाधा पुरयाएको मा नने
छै न ।
(ख) नजी यासमा अ ययन गन चाहने
दे श नजामती कमचार ले दुई
वषको सेवा अव ध पूरा गरे प छ
उप नयम (१) को अधीनमा रह
एकै पटक वा पटक, पटक गर
बढ मा तीन वषस म असाधारण
वदा पाउन स नेछ ।
(४) कुनै दे श नजामती कमचार ले लएको
असाधारण वदाको अव ध नजको सेवा अव धमा गणना
ग रनेछैन ।
६३. वेतलबी वदाः(१) ऐनको दफा १०६ को उपदफा (१)
बमोिजमको वेतलबी वदा माग गन दे श नजामती
कमचार ले आ नो पि वा प ी वदे शि थत नेपाल
राजदू तावास वा कुनै नयोगमा खटाइ गराएको माण स हत
नवेदन दनु पनछ ।
(२) दे श नजामती कमचार ले उप नयम (१)
बमोिजमको वदा एकै पटक वा पटक पटक गर ब ढमा
पाँच वषस म पाउने छ ।
(३) नयम बमोिजमको वदा दे श
सरकारबाट वीकृत हुनेछ ।
६४. रा य तथा अ तरा य संघ, सं थामा सेवा गन वदा दन
स कनेः(१) रा य वा अ तरा य शैि क ाि क वा

60
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अनुस धानमूलक सं घ स था वा नेपाल सद य रहे को े ीय

वा अ तरा य सं घ सं थामा सेवा गन दे श नजामती
कमचार ले ऐनको दफा ७१ को उपदफा (३) को ख ड
(ङ) बमोिजम सेवा गन जान नवेदन दएमा र यसर से वा
गन पठाउँदा दे श सरकारलाई समेत उपयोगी हुने पया
आधार भएमा दे श सरकारले प छ दे श नजामती से वा गन
फ क आउने कबु लयत गराई नजलाई य तो सेवा गन
जानको ला ग एकपटकको ला ग ब ढमा एक वषस म
काज दन स नेछ। र सो अव धमा नज कमचार ले दे श
सरकारबाट तलब भ ा को सु वधा पाउने छै न ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम रा य वा अ तरा य
शैि क ाि क वा अनुस धानमूलक सं घ स था वा नेपाल
सद य रहे को े ीय वा अ तरा य सं घ सं थामा सेवा गन
जाने दे श नजामती कमचार ले सेवा अव धमा ब ढमा दुइ
पटक पाउन स नेछ।
(३) कुनै दे श नजामती कमचार ले वदा लई
ऐनको दफा ७१ को उपदफा (३) को ख ड (ङ) बमोिजम
सेवा गन जान नवेदन दएमा र यसर सेवा गन पठाउँदा
दे श सरकारलाई समेत उपयोगी हुने पया आधार रहेमा
दे श सरकारले नयम ६२ बमोिजम नजले पाउन स ने
असाधारण वदाबाट क ा हुने गर प छ दे श नजामती से वा
गन फ क आउने कबु लयत गराई नजलाई य तो से वा गन
जानको ला ग अनुम त दन स नेछ ।
६५. स ा वदा:(१) सावज नक वदाको दनमा काम गनुपन
सरकार अ पताल र दमकल सेवामा कायरत कमचार ह ले

61
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सावज नक वदाको दन काम गरे वापत स ा वदा पाउने

छन् ।
(१) उप नयम (१) बमोिजमको वदा तीन
म हना भ पालो मलाई लनु पनछ ।
(३) उप नयम (२) बमोिजम पालो मलाई
स ा वदा लन नसकेको अव धको तलब बराबरको रकम
भ ु ानी दइनेछ ।
(४) स ा वदाको अ भलेख स बि धत कायालय
ु नछ ।
मुखले अ ाव धक गर रा प
(५) दे श सभा सिचवालयमा कायरत
कमचार ह ले सिचवालय सं चालन तथा यव थापन स म तको
नणयानुसार वदाको दन काम गनु पनछ ।
(६) उप नयम (५) बमोिजम काम गन कमचार ले
उप नयम (१) , (२) र (३) बमोिजमको सु बधा पाउँनछ
े ।
६६. अतर सेवा वदा:(१)सावज नक नकायले ह ामा चाल स
घ टा भ दा बढ काम गनु पन सरकार अ पताल र दमकल
सेवामाकायरत कमाचार ह ले बढ समय काम गरे वापत
अतर सेवा वदा पाउनेछ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको वदा तीन म हना
भ पालो मलाई लनु पनछ ।
(३) उप नयम (१) बमोिजम पालो मलाई
अतर सेवा वदा लन नपाए ज त अव धको तलब
बराबरको रकम भ ु ानी दइनेछ ।

62
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(४) अतर सेवा वदाको अ भले ख स बि धत

कायालय मुखले अ ाव धक गर रा ु
पनछ ।
(५) दे श सभा सिचवालयमा कायरत कमचार ह ले
सिचवालय सं चालन तथा यव थापन स म तको नणयानुसार
कायालय समयको अत र समयमा प न काम गनु पनछ ।
(६) उप नयम (५) बमोिजम काम गन कमचार ले
उप नयम (१) , (२) र (३) बमोिजमको सु बधा पाउँनछ
े ।
६७. कबु लयतनामा स ब धी यव थाः अ ययन, ताल म वा
अ ययन मणमा जाने दे श नजामती कमचार ले अनुसूची-
१४ बमोिजम, नयम ६१को उप नयम (८) बमोिजम अ ययन
वदामा जाने दे श नजामती कमचार ले अनुसूची –१५
बमोिजम तथा असाधारण वदा लई रा य तथा अ तरा य
सं थामा काम गन जाने दे श नजामती कमचार ले अनुसूची-
१६बमोिजमको कबु लयतनामा गनु पनछ।
६८. वदा माग गन व धः (१) वदाको नकासाको नम
दे श नजामती कमचार ले आफूलाई चा हएको वदाको
अव ध, कारण र वदे श जानु पन भए सो समेत खोल
अनुसूची–१७को ढाँचामा आ नो कायालय माफत वदा
दने अ धकार सम नवेदन पेश गनु पनछ र वदा
दने अ धकार ले प न वदा वीकृत वा अ वीकृत भएको
सूचना सो कमचार लाई दनु पनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम माग भएको
वदाम ये दे हाय बमोिजमको वदा दे हाय बमोिजमको
अव धमा वीकृत वा अ वीकृत गनु पनछः–

63
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) घर वदा र वरामी वदाको हकमा

सात दन भ ,
(ख) असाधारण वदा र अ ययन वदाको
हकमा साठ दन भ ।
(३) दे हायको कुरामा वदा दने
अ धकार लाई िच बुझेमा नजले नवेदनको म तभ दा
अगा डदे िखको म तबाट वदा वीकृत गन स नेछः–
(क) वदा दने अ धकार को पूव वीकृ त
लन स भव थएन भ ,े
(ख) पूव वीकृ त ा को ला ग
नवेदकले सकभर यास गरे को
थयोभ े ।
तर वदा वीकृत नगराई लगातार न बे दनस म
आ नो कायालयमा अनुपि थत भएको दे श नजामती
कमचार को हकमा वदा वीकृत ग रने छै न।
(४) अ ययन वदाको ला ग नवेदन दं दा अ
कुराको अ त र मु यतः दे हायका कुराह उ लेख गनु
पनछः–
(क) आफूले अ ययन गन खोजेका
वषयको ववरण,
(ख) अ ययन ग रने व व ालय, सं था
वा िश ण के मा वेश गन
वीकृ त ा भएको ववरण,

64
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ग) दे श सरकारलाई य तो वदाको

स ब धमा वचार गन सहायक हुने
अ य आव यक ववरण ।
६९. वदा दने अ धकार ः (१) दे हायको वदा दे हायको
अ धकार ले वीकृत गन स नेछः–
वदाको क सम वदा वीकृत गन अ धकार
(क) भैपर आउने र पव वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(ख) घर वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(ग) बरामी वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(घ) सू त वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(ङ) सू त याहार वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(च) मृ यु सं कार वदा वभागीय मुख
(छ) अ ययन वदा दे श सरकार
(ज) असाधारण वदा दे श सरकार
(झ) स ा वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख
(ञ) अ त र सेवा वदा स वि धत कायालय मुख
वा वभागीय मुख

65
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) मुख सिचव र बा तहको वभागीय

मुख र कायालय मुख कमचार ले उप नयम (१) को
ख ड (क) बमोिजमको वदा आफ लन स नेछ ।
(३) बा तहको कमचार को अ ययन र
असाधारण वदा बाहेक अ य वदा मुख सिचवले वीकृत
गन स नेछ ।
तर मुख सिचवको हकमा भैपर आउने र पव
वदा बाहेक अ य वदा मु यम ीले वीकृत गन स नेछ ।
(४) अ य आयोग वा नकायका बा ौ तहका
कमचार लाई उप नयम (१) को ख ड (छ) र (ज) मा
उि लिखत वदा बाहेक अ य वदाह य तो आयोग वा
नकायका मुखले दन स नेछ ।
(५) कुनै दे श नजामती कमचार ले लएको
वदा आफूलाई आव यक नभएको भनी नवेदन दएमा
वदा वीकृत गन अ धकार ले य तो वदा र गर
नजलाई हािजर गराउन स नेछ ।
(६) वदा वीकृत गन अ धकार ले आफू
मातहतका कमचार को वदा वीकृत गदा य तो कमचार को
अनुपि थ तमा नजले गनु पन सेवा वाह स ब धी काम गन
वैकि पक यव था गरे र मा वीकृत गनु पनछ र
यसको सूचना कायालयको सूचना पाट मा टाँस गनु पनछ ।
७०. वदा प रणत नहुनःे यस प र छे द बमोिजम दे श नजामती
कमचार ले जुन वदा लई बसेको हो सोह वदा उपभोग गनु
पनछ । प हले कुनै एक क समको वदा वीकृत भएकोमा

66
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

य तो वदा प छ क रया वदा वा सू त वदा बाहेक अक

क समको वदामा प रणत गराउन पाइने छै न ।
७१. सावज नक वदा गा भनेः भैपर आउने र पव वदा, घर
वदा र वरामी वदा बाहेक अ कुनै कारको वदा
लई बसेको दे श नजामती कमचार ले लएको वदा
अव ध भ सावज नक वदा परे मा सो अव ध प न नज
कमचार ले लएको वदामा गा भनेछ ।
७२. कायालयमा अनुपि थत हुने उपर कारबाह ः वदा न लई
आ नो कायालयमा अनुपि थत हुने दे श नजामती
कमचार लाई गयल र तलब क ी गर वभागीय सजाय
समेत गन स कनेछ । यसर गयल भएको अव ध सेवा
अव धमा गणना हुने छै न ।
७३. वदाको अ भलेखः (१) वदा दने अ धकार ले आ नो
मातहतमा काम गन दे श नजामती कमचार को वदाको
अ भलेख रा लगाउनु पनछ । भैपर र पव वदा बाहेकका
वदाको अ भलेख येक कायालयले वष यतीत भएको तीस
दन भ दे श कताबखाना र तलब खच ले े कायालयमा
पठाउनु पनछ ।
(२) कुनै दे श नजामती कमचार एक
कायालयबाट अक कायालयमा स वा वा बढु वा भएमा
स वा वा बढु वाको जनाउको साथै वदाको अ भले खको
उतार प न हालको कायालयमा पठाउनु पनछ । य तो
वदाको अ भलेख अनुसूची–१८ बमोिजम रा ु पनछ ।
(३) उप नयम (२) बमोिजमको वदाको
अ भलेखको एक त स बि धत कमचार लाईसमेत दनु

67
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

पनछ । बढु वाको ला ग कारबाह हुँदा सो वदाको

अ भलेख पेश गन िज मेवार दे श नजामती कमचार को
स बि धत वभाग वा म ालयको हुनेछ ।
७४. वदा अ धकारको कुरा होइनः वदा अ धकारको कुरा
होइन, सहु लयत मा हो ।

प र छे द – ९
बढु वा र तरवृ
७५. बढु वाको योजनको ला ग सेवा अव धको गणनाः(१) बढु वा
योजनका ला ग सेवा अव धगणना गन योजनको ला ग
यो नयमावल ार भ हुँदाका वखत नजामती सेवा ऐन,
२०४९ र सं घीय सं सद सिचवालय स ब धी ऐन, २०६४
बमोिजम े णीगत णाल बाट तहगत णाल मा कमचार
समायोजन ऐन , २०७५ बमोिजम तह मलान भएका
कमचार ह जुनजुन पदमा जुन जुन म तमा नयुि वा
बढु वा भई बहाल रहेका हुन ् सोह म तदे िख नै गणना
ग रनेछ ।
(२) अ धकृत एघारौ तहमा बढु वा हुन अ धकृत
नव र दश तहमा कि तमा पाँच वषकाम गरे को ।
(३) अ धकृत नव तहमा बढु वा हुन अ धकृत
सातौ र आठ तहमाकि तमा पाँच वष काम गरे को।
(४) अ धकृत सात तहमा बढु वा हुन सहायक पाँच
र अ धकृत छै ठ तहमा कि तमा पाँच वष काम गरे को।
(५) ऐन र यो नयमाबल बमोिजम बढु वा हुन
बढु वा हुने पदभ दा एक तह मु नको पदमा स बि धत सेवा

68
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

समूह वा उप समूहसँग म ने स बि धत वषयमा तीस

काय दन वा सो भ दा ब ढको सेवाका लन ताल म लएको
हुन ु पनछ ।

७६. तर वृ ः(१)ऐनको दफा ९ को उपदफा (१) को ख ड

(क) को उपख ड (छ) र ख ड (ख) को उपख ड (झ)
अ तगतका दश तहमा तरवृ गन दे हाय बमोिजमको एक
तरवृ स म त हुनछ
े ः
(क) मुख सिचव -अ य

(ख) मु यम ी तथा मि प रष को
-सद य
कायालयको शासन हेन सिचव

(ग) तरवृ हुने कमचार को

-सद य
म लाय/ नकायको सिचव

(घ) मु यम ी तथा मि प रष को
-सद य
कायालयको कानून हे न सिचव

(ङ) मु यम ी तथा मि प रष को
-सद य
कायालयको अ धकृत एघारौ
सिचव
तहको अ धकृत एक जना

69
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) ऐनको दफा ९ को उपदफा (१) को ख ड

(क) को उपख ड (ग) र (ङ) तथा ख ड (ख)को
उपख ड (ग) र (च) अ तगतका छै ठ र आठ
तहमा तरवृ गन दे हायको एक तरवृ समत
हुनेछः
(क)सेवा समूह सं चालन गन -अ य
म ालय/ नकायको सिचव

(ख) मु यम ी तथा मि प रष को -सद य

कायालयको अ धकृत नव तहको
अ धकृत

(ग)सेवा समूह सं चालन गन -सद य

म ालय/ नकायको सिचवले
तोकेको अ धकृत नव तहको
कानून हन अ धकृत

(घ)स बि धत म ालय/ नकायको -

अ धकृत नबौ तहको अ धकृत सद यसिचव

(३) छै ठ र आठ तहको तरवृ को

नयुि म ालय वा सिचवालय वा आयोगको सिचवले
दनेछ ।
(४) दश तहमा तरवृ को नयुि मुख
सिचवले दनेछ ।
(५) तरवृ स म तले तरवृ स ब धी
कृया येक वषको वैशाख म हनाको प हलो ह ामा र

70
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

का तक म हनाको प हलो ह ामा सूचना कािशत गर

काय थालनी गनु पनछ ।
७७. वा य सेवाको तरवृ ः(१) यो नयमावल लागू
भएप छ नयु वा य सेवाको कमचार को तरवृ
ऐनको दफा ४० को उपदफा (१) को ख ड (क) र
नयम७६बमोिजम हुनछ
े ।
(२) कमचार समायोजन ऐन, २०७५ बमोिजम
समायोजन भएका वा य सेवाकाकमचार को तरवृ नयम ७६
बमोिजमको कृया अपनाइदे हाय बमोिजम हुनछ
े ः-
.सं . हालको तह तरवृ स बि ध प छ लो
हुने त तहमा दुइ
तह सेवा गनु आ थक
पन वषको
अव ध काय
स पादन
मू या न
ा गनु
पन अं

१ चौथो पाँच पाँच वष क तीमा

उ म

२ पाँचौः

(क) शु नयुि

71
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

भएका वा पाँच
तहमा तरवृ
भइ सो तहको
छै ठ पाँच वष क तीमा
ला ग यूनतम
उ म
शैि क यो यता
पूरा भएका,

(ख) पाँच तहमा छै ठ पाँच वष

आ त रक क तीमा
तयो गता मक उ म
पर ा ारा
बढु वा भए वा
तरवृ
भएकाम ये सो
तहको ला ग
यू तम शैि क
यो यता
नभएका ।

३ छै ठौः

(क) छै ठौ तहमा
लोक सेवा सात वतः
आयोगको
या पूरा

72
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गर नयु सात पाँच वष क तीमा

भएका उ म

(ख) छै ठ तहमा
सात पाँच वष
तरवृ भएका
क तीमा
म ये बर
उ म
पाँच तहमा तह
मलान भएका

(ग) छै ठ तहमा
तरवृ भएका
म ये पाँच
तहमा शु
नयुि भएका

४ सात

(क) मे डकल
अ धकृत, आठ वतः
डे टल
अ धकृत,
आयुवद
िच क सक,
ए ककृत
आठ तीन वष क तीमा
िच क सा
उ म
अ धकृत वा सो

73
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सरहका अ य
िच क सा
अ धकृत,

(ख) ख ड (क)
बाहे कका आठ
छै ठ तहमा
शु नयुि
भइ सात
तहको पदमा
तरवृ भएका
र सातौ तहमा
शु नयुि
भएका अ य
अ धकृत
कमचार ह

५ नव दश दुइ वष क तीमा
उ म

तर कमचार समायोजन ऐन, २०७५ बमोिजम

समायोजन भएको वा य सेवाका कमचार ले दे श नजामती
सेवा ऐन, २०७७ बमोिजम बढु वा पाइसकेप छ उप नयम
(१) बमोिजम मा तरवृ हुनेछ।

74
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) कमचार समायोजन ऐन, २०७५

बमोिजम समायोजन भएका वा य सेवाका कमचार ले ऐन
अनुसार तरवृ हुन तरवृ स म त सम नवेदन दएमा
नज कमचार को तरवृ उप नयम (१) बमोिजम ग रनेछ।
78. समायोजन भएर आएका ा व धक कमचार को बढू वाः
कमचार समायोजन ऐन, २०७५ अनुसार दे शमा समायोजन
भएका क यूटर अ धकृत, क यूटअपरे टर, सहायक
क यूटर अपरे टरह शासन सेवाको सामा य शासन
समूहमा जे ता र कायस पादन मू या न ारा हुनेबढु वाका
ला ग स भा य उ मेदवार हुन स नेछ ।
७९. पदपू तको सूचनाको काशन र नवेदनः (१) नयम
१८ बमोिजम पदपू त तशत तथा पदसं या नधारण
भएप छ बढु वा हुने पदह को ववरण स हतको सू चना
दे श लोक सेवा आयोगले कािशत गनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम कािशत हुने
सूचनामा बढु वा ग रने पदको ला ग आव यक पन सेवा
अव ध, शैि क यो यता, बढु वा हुने पदको ववरण तथा
सं या, पद र भएको कायालय, नवेदन दने याद र
थान समेत खुलाइएको हुन ु पनछ ।
(३) स बि धत उ मेदवारले उप नयम (१)
बमोिजमको सूचनामा तो कएको याद भ दे श लोक
सेवा आयोग ारा नधा रत ढाँचाको नवेदन सुचनामा
तो कएको नकायमा पेश गनु पनछ ।
८०. काय स पादनको मू या नः (१) सहायक तरका दे श
नजामती कमचार को वा षक कायस पादनको मू या नको

75
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

ला ग योग ग रने काय स पादनको मू या न फाराम

अनुसूची–१९ बमोिजम र अ धकृत तरका दे श नजामती
कमचार को काय स पादनको मू या नको ला ग योग ग रने
काय स पादन मू या नको फाराम अनुसूची –२० बमोिजम
हुनेछ।

(२) दे श नजामती कमचार को काय

स पादनको मू या न दे हाय बमोिजम हुनेछः-

76
 .स. तह सुपर वे पुनरावलो पुनरावलोकन स म त

ख ड ६)अ त र ा ०३ देक
श राजप कनकता
भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) सहायक तर स बि धत स बि धत स बि धत वा
वा वा अि तयारवालाले तोकेको
र
अि तयारवा अि तयारवा अ धकृत तर एघारौ तह–
अ धकृत तर
लाले लाले अ य
छै ठौ तह
तोकेको तोकेको
पुनरावलोकनकता
अ धकृत तर अ धकृत तर
– सद य
सातौ वा नबौ वा
आठौ तह दशौ तह
सुपर वे क
– सद य

(ख) अ धकृत तर स बि धत स बि धत अ धकृत तर बा ौ तह –

सातौ र आठौ वा वा अ य
तह अि तयारवा अि तयारवा
पुनरावलोकनकता
लाले लाले
– सद य
तोकेको तोकेको
अ धकृत तर अ धकृत तर
सुपर वे क
नवौ वा दशौ एघारौ तह
– सद य
तह

(ग) अ धकृत तर स बि धत स बि धत मुख सिचव– अ य

नवौ र दशौ वा अ धकृत तर
पुनरावलोकनकता
तह अि तयारवा बा ौ वा
– सद य
लाले स बि धत
तोकेको नकायको
सुपर वे क
अ धकृत तर सिचव
– सद य

एघारौ तह

77
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(घ) अ धकृत तर स बि धत मुख सिचव मुख सिचव– अ य

एघारौ तह अ धकृत तर
सुपर वे क
वा ौ वा
– सद य
स बि धत
नकायको
सिचव

(३) उप नयम (२) को ख ड (ख) बमोिजम

अ धकृत तर सातौ र आठौ तहको काय स पादन मू या न
गदा पुनरावलोकनकता रहेको अ धकृत तर एघारौ तहको
अ धकृत कायरत नरहेमा अ धकृत तर बा ौ तह वा सो
सरहको कामकाज गन अ धकृतले पुनरावलोकनकताको
पमा काम गनछ। सोको पुनरावलोकन स म तमा
पुनरावलोकनकताको पमा काम गन अ धकृत अ य ,
मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको अ धकृत तर
नबौ तह वा सोभ दा मा थको अ धकृत सद य र स बि धत
सुपर वे क सद य भइ काम गनछ ।
(४) उप नयम (२) को ख ड (ग) बमोिजम
अ धकृत तर नवौ र दशौ तहको काय स पादन मू या न
गदा पुनरावलोकनकता रहेको स बि धत अ धकृत तर बा ौ
वा स बि धत नकायको सिचव कायरत नरहेमा मुख सिचव
वा सो सरहको कामकाज गन अ धकृतले
पुनरावलोकनकताको पमा काम गनछ।सोको पुनरावलोकन
स म तमा पुनरावलोकनकताको पमा काम गन अ धकृत
अ य र स बि धत सुपर वे क सद य भइ काम गनछ।

78
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(५) काय स पादन मू या नको ला ग तो कएको

सुवपर वे क र पुनरावलोकनकता नभएमा यसर तोक एको
अ धकृत तरभ दा मा थ लो तहको अ धकृतले सुवपर वे क र
पुनरावलोकनकता पमा काम गन बाधा मा नने छै न।
(६) सुपर वे क, पुनरावलोकनकता र
पुनरावलोकन स म तले कमचार ह को काय स पादन
बापत अ दं दा काय स पादनको मू या न फाराममा
उि लिखत आधार अनु प दनु पनछ ।
(७) अवकाश ा गरे का दे श नजामती
कमचार ले अदालतको नणय अनुसार पुनवहाल भएमा
अवकाश ा गनुभ दा त काल अिघ लो वषको काय
स पादन मू या नमा नजले ज त अ पाएको हो नजलाई
सोह अनुपातमा अ दइनेछ ।
तर असार मसा त अगा ड नै पुनवहाल भएको दे श
नजामती कमचार को हकमा नजको काय स पादन गदा सो
वषको पूरै अव ध मानी मू या न ग रनेछ ।
(८) पुनरावलोकन स म तले अ धकृत तरको
कमचार ह को काय स पादनको मू या नफारामको
स ब धमा दे हाय बमोिजमको या अपनाउन स नेछः–
(क) पेश हुन आएका काय स पादनको
मू या न फारामह छानबीन गर
सो फारामह मा काय स पादन र
अ वतरण बीच साम य कायम
गन,

79
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) कुनै नकायको सम गत उपलि ध

र यसमा कायरत कमचार को काय
स पादनको मू या न बीचको
पार प रक स ब धमा थ वचार गन,
(ग) पेश हुन आएका काय स पादन
मू या नफारामह मा आव यक
दे िखएमा पुनरावलोकनकता वा
सुपर वे क सँग पु ाइको माग
गन वा पुन वचारको ला ग नजकहाँ
पठाउने,
(घ) पुनः पेश हुन आएको काय
स पादन मू या न फाराममा
पु ाइ औिच यपूण नभएको वा
अ संशोधन समेत नभई आएमा
पुनरावलोकन स म तले यस वषयमा
ट पणी गर य तो सुपर वे क वा
पुनरावलोकनकताको अ भलेख रा
स बि धत नकायमा ले खी
पठाउने ।
(९) पुनरावलोकन स म तले कुनै दे श
नजामती कमचार लाई काय स पादन मू या न वापत
प चा नबे तशतभ दा बढ र पचह र तशतभ दा
घट अ दान गन परे मा सोको प कारण खुलाउनु
पनछ ।

80
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

८१. काय स पादन मू या न गन अव धः (१) दे श नजामती

कमचार ले येक वष ावण सात गते भ आ नो वा षक
काय स पादन मू या न फाराम भर कायालयमा दता गर
सुपर वे क सम पेश गनु पनछ । यसर कायालयमा दता
भएप छ सो फाराम दता भएको भरपाई स बि धत
कमचार लाई दनु पनछ।
(२) उप नयम (१) मा उि लिखत अव ध
समा भएको भो लप ट सो बमोिजम काय स पादन
मू या न फाराम दता भएका कमचार को सं केत न बर,
नाम र स या स हतको ववरण तयार गर स बि धत
कायालय मुख वा वभागीय मुखले मािणत गर रा ु
पनछ ।
(३) सुपर वे कले ावण मसा त भ मू या न
गर पुनरावलोकनकता सम पेश गर स नु पनछ ।
(४) पुनरावलोकनकताले उप नयम (२) बमोिजम
ा हुन आएको काय स पादनमू या न फाराम भा प
गते भ पुनरावलोकन गर पुनरावलोकन स म त सम
बुझाई स नु पनछ । पुनरावलोकन स म तले भा
मसा त भ पुनरावलोकन गर दे श लोक सेवा आयोग र
बढु वा स म त सम बुझाई स नु पनछ ।
(५) समय भ कुनै दे श नजामती
कमचार को काय स पादन मू या न फाराम पेश हुन
वा दािखल हुन नआएको कारणले बढु वा स म तले
आ नो काम कारबाह रो न बा य हुने छै न ।

81
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(६) ऐनको दफा ३४ को उपदफा (९) बमोिजम

याद थप गन समय प छ कायस पादन मू या न फाराम
दता गदा उ आ थक वष भ हाल कायरत कायालयमा
दता ग र स नु पनछ । सो आ थक वष प छ काय स पादन
मू या न फाराम दता भएमा य तो फारामलाई मा यता
दइनेछैन ।
तर यो नयम ार भ हुन ु भ दा अगा डका
वषको छू ट भएको काय स पादन मू या न यो नयम
ार भ भएको म तले तीन म हना भ मा दता गर
मू या न गर स नु पनछ ।
(७) कुनै दे श नजामती कमचार ले कुनै
वषको काय स पादन मू या न फाराम नभरे मा यस
आ थक वषको काय स पादन मू या न वापत नजलाई
सो आ थक वषको ला ग पूणा को पचास तशत अ
दइनेछ ।
(८) उप नयम (१), (२), (३), (४) र (५) मा
जुनसुकै कुरा ले िखएको भए ताप न दे श नजामती
कमचार ले समयाव ध भ आ नो काय स पादन मू या न
फाराम दता गर सुपर वे क सम पेश गरे को तर
स बि धत मू या नकताह बाट समयाव ध भ मू या न
भएको रहेनछ भने स बि धत वभागीय मुखले उिचत र
मना सव कारण खुलाई सहायक तरका दे श नजामती
कमचार को हकमा स बि धत म ालयको र
अ धकृत तरका दे श नजामती कमचार को हकमा

82
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको वीकृ त लई

बहालवाला मू या नकताबाट मू या न गराउन स नेछ ।
तर, म ालय वा म ालय तरको नकायका
सहायक तरका दे श नजामती कमचार को हकमा
स बि धत म ालय वा म ालय तरको नकायको
सिचवले बहालवाला मू या नकताबाट मू या न गराउन
स नेछ ।
(९) दे श नजामती कमचार को काय
स पादन मू या न गनको ला ग पुनरावलोकन स म तको
बैठक रा े िज मेवार स बि धत नकायको मुख र
कमचार शासन हेन मुखको हुनेछ ।
(१०) अ धकृत दश तह स मका दे श नजामती
कमचार ह को काय स पादन मू या न गन पुनरावलोकन
स म तको बैठक ब ने समयमा कुनै नकायको वभागीय
मुखको पद र हुन गई पुनरावलोकन स म तको
बैठक तो कएको समयाव ध भ ब न नस ने अव था
आएमा य ता नकायमा पुनरावलोकनकताको पमा र
पुनरावलोकन स म तको अ य को पमा काम गन मुख
सिचवले सोह नकायमा कायरत एघार तहका दे श
नजामती कमचार म ये सबै भ दा व र अ धकृतलाई तोक
समयमै काय स पादन मू या न गन लगाउनु पनछ ।
८२. काय स पादन मू या न गन आधारह ः (१) दे श
नजामती कमचार को काय स पादन मू या न गन
ममा सुपर वे कले दे हायको आधारमा मू या न गनु
पनछः–

83
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) वदा वीकृत नगराई वा वदाको

आवेदन न दई लगातार तीस
दनभ दा बढ अनुपि थत भएको
दे श नजामती कमचार लाई
चारम ये उपयु एउटा प मा
(लागत, समय, प रमाण र गुण)
अ यु म तरको अ न दई बढ मा
उ म तरको अ दने,
(ख) न सहत पाएको वा े रो ा वा
ड
बढु वा रो ाको सजाय पाएको दे श
नजामती कमचार लाई सो सजाय
पाएको वषमा कामको सम
गुण तर स ब धी आधारमा
अ यु म तरको अ न दई बढ मा
उ म तरको अ दने,
(ग) कुनै दे श नजामती कमचार ले
आफूले लएको पे क रकम काबु
बा हरको प रि थ त परे को भनी
स बि धत दे श लेखा नय क
कायालयबाट मािणत गराएको
अव थामा बाहेक अ अव थामा
आ थक शासन तथा पे क
फछयौट स ब धी च लत
कानूनको अधीनमा रह छ
म हना भ फ यौट नगराएको

84
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

भएमा कामको सम गुण तर

स ब धी आधारमा अ यु म तरको
अ न दई बढ मा उ म तरको
अ दने,
(घ) कायालय मुख वा वभागीय मुख
वा आयोजना मुखको पदमा रहेको
दे श नजामती कमचार ले आ थक
वषको प हलो चौमा सक अव धमा
रकम नकासा र काय म वीकृत
भैसकेप छ पन वषभर पचास
तशत ल य पूरा गन वा न तजा
ा गन नसकेको भएमा कामको
सम प रमाण स ब धी आधारमा
अ यु म तरको अ न दई बढ मा
उ म तरको अ दने,
(ङ) कायालय मुख बाहेकका पदमा
कायरत दे श नजामती कमचार ले
गनु पन कामको ल य येक
वषको प हलो चौमा सक अव ध भ
कमचार को सामू हक बैठकबाट
नधारण ग रनेछ । यसर नधारण
ग रएको ल य य तो पचास
तशत पूरा गन नस ने दे श
नजामती कमचार को मू या नमा
ख ड (घ) बमोिजम कामको सम

85
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

प रमाण स ब धी आधारमा
अ यु म तरको अ न दई बढ मा
उ म तरको अ दने,
तर ख ड (घ) र (ङ) मा
तो कएको ल य स बि धत
कमचार को कारणले नभई अ य
कारणले पूरा हुन नसकेकोमा अ
घटाइने छै न ।
(च) कुनै दे श नजामती कमचार ले
अनुशासन हन काम गरे को माण
भएमा कामको सम गुण तर
स ब धी आधारमा अ यु म तरको
अ न दई बढ मा उ म तरको
अ दने ।
(२) यस नयम बमोिजमको आधारमा अ
घटाउदा एउटै दे श नजामती कमचार को एकभ दा
बढ आधारमा अ घटाउनु पन भएमा एक वषमा
चारवटाम ये दुईभ दा बढ आधारमा अ घटाउनु पन
छै न ।
(३) उप नयम (१) बमोिजमका कारण व मान
ँ ाहुँदै सो बमोिजमको अ
हुद नघटाएको दे िखएमा य तो
मू या नकताको काय स पादन मू या नमा एक अ
घटाइनेछ ।

86
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(४) उप नयम (१) बमोिजम अ घटाउनु

पन भएमा प न सोको प कारण स हतको कागजात
सं ल न गनु पनछ ।
८३. उजूर स ब धी यव थाः (१) काय स पादनमू या न
गन ममा सुपर वे क र पुनरावलोकनकताले गरे को
मू या न उपर िच नबु ने दे श नजामती कमचार ले
ऐनको दफा ३४को उपदफा (१४) बमोिजम उजुर
गदा स बि धत पुनरावलोकनकता भ दा एक तहमा थको
अ धकार सम उजूर दन स नेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम उजूर परे मा
उजूर सु े अ धकार ले आव यक छान बन गर प
दन भ नणय ग रस नु पनछ र यसको जानकार
नवेदक तथा पुनरावलोकन स म तलाई दनु पनछ ।
(३) उजूर सु े अ धकार ले उप नयम (२)
बमोिजम नणय गदा सुपर वे क वा पुनरावलोकनकताले
दएको अ लाई नै कायम रा वा सो अ संशोधन
गर फरक अ दान गन स नेछ ।
(४) उप नयम (३) बमोिजम अ सं शोधन
भएकोमा सं शो धत अ नै सुपर वे क वा
पुनरावलोकनकताले दएको अ मा ननेछ ।
८४. शैि क यो यता र ताल मको मािणत त ल प पेश गनु
पनः दे श नजामती सेवामा वेश गरे प छ कुनै दे श
नजामती कमचार ले दे श सरकारबाट मनोनयन भै वदे शी
व व ालय वा मा यता ा िश ण सं थाबाट हा सल
गरे को शैि क यो यताको माणप बाहेक अ य कारबाट

87
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

हा सल गरे को वदे शी व व ालयको शैि क यो यताको

माणप ा गरे को म तले तीन म हना भ पेश गनु
पनछ । य तो माणप पेश गदा दे हायका कागजातह
पेश गनु अ नवाय हुनेछः–
(क) ल धांक प ।
(ख) माणप ।
(ग) अव ध खु ने वदा लएको माण ।
(घ) थाना तर माणप ।
(ङ) समक ता नधारण गरे को माणप ।
(च) म त र समय खुलेको पर ा काय म ।
(छ) पर ा शु क बुझाएको र सद वा माण र
वेशप वा त स ब धी अ य कुनै माण।
८५. शैि क यो यताको माणप को माणीकरण गनु पनः(१)
दे श नजामती सेवामा थायी नयुि भई सेवा वेश गन
दे श नजामती कमचार ले आफूले ा गरे को शैि क
यो यताको माणप को माणीकरणको ला ग आफू नयु
भएको कायालयमा हािजर भएको म तले प दन भ
आफूले ा गरे को शैि क यो यताको ल धा प र
माणप को दुई त तलप स बि धत दे श नजामती
कमचार आफैले मािणत गर पेश गनु पनछ।
(२) कुनै दे श नजामती कमचार ले सेवा
वेश ग रसकेप छ वा बढु वाको ला ग थप शैि क
यो यताको माणप ा गर पेश गरे को भएमा समेत
उप नयम (१) बमोिजम नै गनु पनछ ।

88
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) उप नयम (१) र (२) बमोिजम माणप को

तलप ा भए प छ स बि धत कायालयले दुई म हना भ
स बि धत म ालय वा म ालय तरको नकायमा पठाउनु
पनछ ।
(४) उप नयम (३) बमोिजम माणप ा भए
प छ स बि धत म ालय वा म ालय तरको नकायले
माणीकरणको ला ग वदे श भ का िश ण सं थाबाट ा
गरे को शैि क यो यताको माणप स बि धत व व ालय
वा प रष वा बोडमा र वदे शी व व ालय वा िश ण
सं थाबाट ा गरे को शैि क यो यताको माणप
च लत नेपाल कानून ारा मा यता ा व व ालय वा
उ च मा य मक िश ा प रष ा ा व धक िश ा तथा
यवसा यक ताल म प रष वा य तै अ य सं था माफत
वदे शको स बि धत व व ालय, प रष वा बोडमा पठाउनु
पनछ ।
(५) उप नयम (४) बमोिजम माणीकरण
भई आए प छ सोको जानकार स बि धत कमचार , नज
कायरत कायालय र दे श कताबखानालाई दई यसको
अ भलेख स बि धत नकायले अ ाव धक गर रा ु
पनछ।
८६. बढु वा स म तले आव यक यव था गन स नेः बढु वाको
कारबाह गदा कुनै अ यािशत क ठनाई आई परे मा स म तले
यस स ब धमा आव यक यव था गन स ने छ ।
८७. उमेरको हद नला नेःबढु वाको ला ग उ मेदवार हुन
कमचार लाई उमेरको हद ला नेछैन ।

89
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

प र छे द – १०
तलब, भ ा र अ य सु वधा
८८. तलबमानः (१) नधा रत तलबमान अनुसार तलब पाउने
पदमा नयाँ नयुि पाउने दे श नजामती कमचार ले सो
तलबमानमा लेिखएको शु तलब पाउनेछ ।
(२) मा थ लो तलबमानको कुनै पदमा
बढु वा वा तरवृ पाउने दे श नजामती कमचार ले
मा थ लो तहको शु को तलबमान अनुसार नै
पाउनेछ ।
तर नजले हाल पाइरहेको तलब उ मा थ लो
तलबमानको यूनतम तलब बराबर वा सोभ दा अ धक
भएमा उ मा थ लो तलबमानमा नजको तलब तो दा
दे हाय बमोिजम गर तो कनेछः–
(क) नजले हाल पाइरहेको तलब
मा थ लो तलबमानको शु तलब
बराबर मा भएमा सो तलबमा एक
तलब वृ थप गर तो कनेछ ।
(ख) सा वक पदमा पाइरहेको तलब
बढु वा भएको पदको शु
तलबभ दा बढ भएको अव थामा
मा थ लो पदको तलब तो दा हाल
पाइआएको तलबमा नपुगस मको
तलब वृ थप गर मा थ लो

90
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

पदको एक तलब वृ समेत

दइनेछ ।
(३) ऐनको दफा ५७ को उपदफा (१)
बमोिजम अव ध थप गर नवृि भरणको ला ग ज मा
अव ध कायम गरे को अव थामा नजको नवृि भरण
योजनको ला ग सो थप गरे को अव धको तलब वृ
रकम समेत समावेश ग रनेछ ।
८९. तलब भ ा पाउने अव थाः (१) एक कायालयबाट अक
कायालयमा स वा वा बढु वा भएको दे श नजामती
कमचार ले सा वक कायालय छोडी हालको कायालयमा
बहाल गन यस नयमावल बमोिजम पाउने तयार याद
सात दन र बाटोको यादको ला ग स वा वा बढु वा भएको
पद अनुसार हालको कायालयबाट तलब पाउनेछ ।
(२) एक कायालयबाट अक कायालयमा स वा,
बढु वा वा नयाँ नयुि भएको कुनै दे श नजामती
कमचार लाई हालको कायालयमा बहाल हुन नपाउँदै दे श
सरकारले कुनै ताल म दने वा अ कुनै सरकार काममा
लगाउने नणय गरे मा सो अव धको ला ग स वा, बढु वा वा
नयाँ नयुि भएको पद अनुसारको तलब दइनेछ ।
(३) दे श सरकारलाई ा छा वृि मा दे श
सरकारबाट कुनै दे श नजामती कमचार मनोनयन भै
वदे शमा अ ययन ताल म वा अ ययन मणमा गएको
कारणबाट त काल बढु वा वा तरवृ नयुि लन
नसकेमा वा कुनै दे श नजामती कमचार बढु वा वा
तरवृ ीभइ नयुि लनु अगावै मृ यु भएमा बढु वा वा

91
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तरवृ गन नणय भएको म तदे िख नै नजले बढु वा वा

तरवृ भएको तह अनु प तलब भ ा लगायतका
सु वधाह पाउनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम पयटन मण ा
गन कमचार ले ब ढमा सात दन काज र एक म हना तलब
बराबरको रकम सु वधा ा गनछ।
(३) उप नयम (१) र (२) बमोिजमको
सु वधा ा गन कमचार ले मणको तवेदन कायालय
मुख सम पेश गनु पनछ ।
(४) पयटन मण स ब धी अ य यव था
छु ै काय व ध बनाइ लागू ग रनेछ ।
९0. उपचार खचः(१) कमचार समायोजन ऐन, २०७५ बमोिजम
दे शमा समायोजन भएका कमचार को उपचार खच
स ब धी यव था नेपाल सरकारको च लत नजामती
सेवासँगस बि धत कानून बमोिजम हुनेछ।
(२) दे श नजामती कमचार ले सेवा
अव धभरमा अ धकृत सात वा सोभ दा मा थ लो तहको
कमचार लाइ बा म हना, सहायक पाँचौ र अ धकृत
छै ठ तहको कमचार लाइ अठार म हना र सहायक
चौथो र सोभ दा मु न तहका कमचार लाइ एकाइस
म हना बराबरको खाइपाई आएको तलब रकम उपचार
खच बापत पाउनेछ ।
(३) कुनै दे श नजामती कमचार वा
नजको प रवारको सद य बरामी भएमा उप नयम (१)
बमोिजम पाउने रकममा नब ने गर दे हाय बमोिजम

92
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

भएको उपचार खच दे श सरकारले उपल ध

गराउनेछः–
(क) रोगको उपचारको नम वीकृत
िच क सकले जाँच गदा लागेको
शु क तथा जाँच गर ले िख दएको
िे शन अनुसार औष ध कनेको
खच,
(ख) वा य सं थामा भना ँ ा
हुद र
उपचार गराउँदा लागेको बील
बमोिजमको खच,
प ीकरणःयस नयमको योजनको ला ग " वीकृत
िच क सक" भ ाले सरकार सेवामा रहेका वा च लत कानून
बमोिजम िच क सकको पमा दता भएका िच क सक,
एक कृत िच क सक र आयुवद िच क सक समेतलाई
जनाउँछ ।
(घ) ला क सजर बाहेक सबै
क समको िचरफार (सिजकल
अपरे शन) गदा लागेको बील
बमोिजमको खच,
(ङ) आ नो घर वा डे रा छाडी अक
िज ला वा वदे शमा गई औष ध
उपचार गराउँदा य तो थानस म
पु दाको र फकदाको बरामीको र
कु वा चा हने अव था भए एकजना
कु वास मको यातायात खचको पूरै

93
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

रकम र खाना खच बापत

स बि धत दे श नजामती
कमचार ले च लत कानून बमोिजम
पाउने दै नक भ ाको पचह र
तशत रकम ।
(४) यस नयम बमोिजम पाउने उपचार खच
कुनै दे श नजामती कमचार ले पे क को पमा लन
चाहेमा सोको कारण मुना सब दे िखए यस नयमको अधीनमा
रह पछ हसाब बुझाउने गर पे क दन स कनेछ ।
यसर पे क लएको रकम प छ हसाब गदा उपचार बापत
पाउने रकमभ दा बढ हुन आएमा बढ भए ज त रकम
स बि धत दे श नजामती कमचार को तलबबाट
क ताब द मा क ी ग रनेछ । यसर क ी गनु पन रकम
ँ ै स बि धत
भ ु ानी नहुद दे श नजामती कमचार वा नजको
प रवारको सद यको मृ यु भएमा क ी गन बाँक रहेको
रकम म हा हुनेछ । सेवामा बहाल रहेका कमचार ह को
िज मेवार को कृ तलाई वचार गर दे श सरकारले वशेष
सु वधा दन स नेछ ।
(५) झु ा यहोरा पेश गर यस नयम बमोिजम
उपचार खच माग गन वा ा गन दे श नजामती कमचार
लगायत य तो झु ा यहोरा मािणत गन वीकृत
िच क सकलाई समेत उपर च लत कानून बमोिजम कारबाह
ग रनेछ ।
(६) भ व यमा सरकार सेवाको नम अयो य
ठह रने गर सेवाबाट बखा त ग रएको अव थामा बाहेक

94
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अ जुनसुकै यहोराबाट दे श नजामती कमचार सेवाबाट

अलग हुँदा यस नयम बमोिजम सेवा अव धभरमा पाउने
उपचार खचम ये केह लई वा न लई उपचार खच लन
बाँक रहेको भए य तो बाँक रकम एकमु लन पाउनेछ।
तर नवृि भरण पाउने गर सेवाबाट अलग
भएको दे श नजामती कमचार ले उपचारखच बापत
लन बाँक रकममा बीस वष, प चीस वष वा सो भ दा
बढ से वा अव ध भएको कमचार ले मशः दश, प र
बीस तशत थप गर हुन आउँने रकम एकमु लन
पाउनेछ ।
(७) दश वष सेवा अव ध नपुगेको कुनै
दे श नजामती कमचार लाई औष ध उपचारको ला ग
खच दं दा यस नयममा तो कएको रकमलाई दश वष
सेवा गरे बापत पाउने रकम मानी दामासाह ले हुन
आउने रकम मा दइनेछ ।
(८) यस नयम बमोिजम उपचार खच माग
गन दे श नजामती कमचार ले कायालयमा हािजर हुन
नस ने गर बरामी भएको अव थामा बरामी वदा
बाँक भएस म बरामी वदा नै माग गनु पनछ ।
बरामी वदा बाँक नभएमा मा अ य वदा माग गन
स नेछ ।
(९) यस नयम बमोिजम वा य सं थामा भना
भई वा वदे शमा गई उपचार गराउनु पदा बाहेक दे श
नजामती कमचार लाई एक वषमा नजले खाइपाई आएको

95
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

डेढ म हनाको तलब बराबरको रकमस म उपचार दन

स कनेछ।
(१०) यस नयम बमोिजम दे श नजामती
कमचार ले पाएको उपचार खचको अ भलेख खच ले े
कायालयले राखी य तो ववरण स बि धत म ालय,
वभाग र दे श कताबखानामा अ भलेख रा पठाउनु
पनछ ।
(११) दे श नजामती कमचार लाई लागेको रोग
थानीय वा य सँ थाबाट उपचार हुन नस ने भई नजको
यानलाईनै जोिखम हुने अव था परे मा मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयको वीकृ त लई य तो दे श
नजामती कमचार को उपचारको ला ग यस ठाउँबाट
सबैभ दा निजकको नेपाल भ को अ कुनै सु वधायु
वा य सं थामा छटो साधन ारा लै जाँदा र यहाँबाट
फकाउँदा ला ने खच दे श सरकारले यहोनछ ।
९1. थप आ थक सहायताः(१) सेवामा बहाल रहेको कुनै
दे श नजामती कमचार वा नजको प त वा प ी तथा
नाबालक छोरा छोर लाई वदे श तथा वदे शमा उपचार
गन दे श सरकार ारा ग ठत मे डकल बोडले सफा रस
गरे को आधारमा नयम ९१ को उप नयम (१) र (२)
बमोिजम पाउने उपचार खचको अतर दे हायको
स म तको सफा रसमा दे श सरकारले उिचत
ठह याएको थप आ थक सहायता रकम दइनेछः–
(क) मुख सिचव -अ य

96
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख)थप आ थक सहायता पाउने दे श - सद य

नजामती कमचार काम गन
नकायको सिचव

(ग) अथ म ालयको सिचव - सद य

(घ) सामािजक वकास म ालयबाट - सद य

तो कएको व र िच क सक

(ङ) दे श नजामती कमचार को - सद य

आ धका रक े ड यू नयनको ादे िशक
अ य

(२) उप नयम (१) बमोिजमको स म तले

थप आ थक सहायताको ला ग रकम सफा रश गदा
कडा रोगको हकमा उपचार गदा लागेको रकमको बील
बमोिजम बढ मा पाँच लाख पैयाँस म सफा रश
गनछ ।
प ीकरणः यस नयमको योजनको ला ग ‘कडा
रोग’ भ ाले मग ला, मुटु, कले जो, या सर, अ जाइमर,
पा क स स, हे ड इ जुर , पाइनल इ जुर लगायत नेपाल
सरकार र दे श सरकारले समय समयमा कडा रोग हो भनी
नधारण गरे को रोग समेतलाई जनाउँनछ
े ।
(३) थप आ थक सहायता स ब धमा दे श
सरकारले छु ै नदिशका बनाई लागू गन स नेछ ।
९2. नवृ भरण स ब धी यव थाःकमचार समायोजन ऐन,
२०७५ बमोिजम दे शमा समायोजन भएका कमचार को

97
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

नवृ भरण र पा रवा रक नवृ भरण स ब धी यव था

नेपाल सरकारको च लत नजामती सेवासँग स बि धत
कानून बमोिजम हुनेछ ।
९3. अश कमचार स ब धी सु वधाः(१) कुनै दे श नजामती
कमचार सरकार कामको सल सलामा दुघटनामा पर
अंगभं ग भएको वा चोटपटक लागेको कारणले शार रक वा
मान सक पमा सरकार सेवाको ला ग अश भएमा य तो
कमचार ले नजको जी वकाको न म एकमु वढ मा पाँच
लाख पैया स म दे श सरकारले उपल ध गराउन
स नेछ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम चोटपटक ला न
गई उपचार गराउँदा ला ने उपचार खचको शत तशत
रकम स बि धत दे श नजामती कमचार ले पाउनेछ ।
य तो उपचार खच पाएको कारणले य तो कमचार ले प छ
बरामी हुँदा नयम ९१ को उप नयम (१) र (२) बमोिजम
पाउन स ने उपचार खच पाउनमा कुनै बाधा पु याएको
मा नने छै न ।
(३) कुनै दे श नजामती कमचार ले जानाजान
आ नै ग भीर लापरवाह ले गदा अंगभं ग भएको वा चोट
पटक लागेको कारणले अश भएकोमा भने यस नयम
बमोिजमको सु वधा पाउनेछैन ।
(४) सा वक नजामती सेवा वा नेपाल वा य
सेवावाट समायोजन भई दे श नजामती सेवाको पदमा
आएका कमचार को हकमा अश , वृि वा सु वधा यव था
वषय सं घीय कानून बमोिजम नै हुने छ ।

98
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

९4. अंगभंग भए वा चोटपटक लागे बापत पाउने सु वधाः (१)

कुनै दे श नजामती कमचार सरकार कामको सल सलामा
चोट पटक ला न गई सेवाबाट अवकाश लनु पन नभए
ताप न सो चोट पटकको कारणबाट नजको मता वृ लाई
बाधा पन भएमा य तो कमचार लाई लागेको चोट पटकको
अव थाको वचार गर नजले खाइपाई आएको तलबको
अि तम केलको तलब वृ वा पचास हजार पयास म
एकमु रकम आ थक सहायता दन स कनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको चोट पटकको
उपचार गराउन आव यक पन अव धभरको नम दे श
नजामती कमचार ले नजको कुनै प न सं िचत वदाबाट वदा
क ा नहुने गर पूरा तलब स हतको थप बरामी वदा
पाउनेछ ।
(३) उप नयम (२) बमोिजम उपचार गराउँदा
लागेको उपचार खचको शत तशत रकम य तो दे श
नजामती कमचार ले पाउनेछ । य तो उपचार खच
पाएको कारणले य तो कमचार ले प छ बरामी हुँदा नयम
९१ को उप नयम (१) र (२) बमोिजम पाउन स ने
उपचार खच पाउनमा कुनै बाधा पु याएको मा नने छै न ।
(४) उप नयम (३) तथा नयम ९४ को
ँ ा, हात वा खु ाको
उप नयम (२) बमोिजम उपचार गदा आख
यारोपण गनु पन भएमा यसर अंग यारोपण गदा ला ने
स पूण खच य तो दे श नजामती कमचार ले पाउनेछ ।

99
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(५) कुनै दे श नजामती कमचार ले जानाजान

आ नै ग भीर लापरवाह ले चोट पटक लगाएको कारणले
अंगभं ग भएकोमा यस नयम बमोिजमको सु वधा पाउनेछैन ।
(६) उप नयम (२) बमोिजम उपचार गराउँदा
गराउँदै कुनै दे श नजामती कमचार को मृ यु भएमा यसर
उपचार गराउँदा लागेको उपचार खचको रकम नयम ९८
को उप नयम (२) बमोिजमको प रवारका सद यलाई
दइनेछ ।
(७) यस नयम बमोिजमको उपचार खच
पाउन अ पताल भना भएको तीन म हना भ दावी ग र
स नु पनछ ।
(८) उप नयम (६) मा जुनसुकै कुरा ले िखएको
भए ताप न तीन म हनाभ दा बढ अव धस म अ पताल भना
भई उपचार गराउनु पन भएमा अ पतालबाट ड चाज
भएको म तले दुई म हना भ रकम दाबी गर स नु
पनछ ।
९5. असाधारण पा रवा रक वृि तथा उपदानः(१) कुनै दे श
नजामती कमचार को सरकार कामको सल सलामा
दुघटनामा पर त काल मृ यु भएमा वा यसको कारणबाट
ँ ै प छ मृ यु भएमा नजको प ी वा प तलाई थप
नको नहुद
उपदानको पमा मृतक कमचार ले खाइपाई आएको तीन
म हनाको तलब बराबरको रकम एकमु दइनेछ ।
(२) दे श नजामती कमचार को वधुर पत
वा वधवा प ीलाई दे हाय बमोिजमको अव थामा मा
मा यता दइनेछः–

100
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) उपयु कारणबाट मृ यु हुने घटना

घटनु अिघ य तो दे श नजामती
कमचार सँग वैवा हक स ब ध
भइसकेको हुनपु नछ ।
(ख) दे श नजामती कमचार को मृ यु
भएको समयमा नजसँग सगोलमा
बसेको हुन ु पनछ ।
(३) मृत दे श नजामती कमचार को वधवा
प ी, वधुर प त वा स त तको हकमा कुनै ववाद भएमा दे श
सरकारले उिचत र ँ त त रकाबाट कारबाह
यायसग गन
स नेछ ।
प ीकरणः यस नयमको योजनको ला ग
‘आमा बाबु’ भ ाले ववा हत म हला दे श नजामती
कमचार को हकमा नजको सासू ससुरा समेतलाई
जनाउनेछ।
९6. शैि क तथा स तत वृि ः (१) कुनै दे श नजामती
कमचार को सरकार कामको सल सलामा दुघटनामा
पर मृ यु भएमा वा सोह कारणले गदा आजीवन काम
गन नस ने भएमा य तो मृत वा अश कमचार को
बढ मा दुई स त तलाइ मा सक पमा पैयाँ पाँच हजार
शैि क तथा स त त वृि दइनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको शैि क
तथा स त त वृि स बि धत स त तले अठार वष उमेर
पुरा नगरे स म पाउनेछ ।

101
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) कमचार समायोजन ऐन, २०७५ बमोिजम

समायोजन भई आएका कमचार को हकमा शैि क वृि
स ब धी यव था सं घीय कानून बमोिजम हुनेछ ।
प ीकरणः यस नयमको योजनको ला ग "स त त"
भ ाले स बि धत दे श नजामती कमचार को छोरा वा छोर
स झनु पछ ।
९7. नबृ भरण स ब धी काय व ध: (१) उमेर वा सेवा अव धको
कारणबाट अ नवायअवकाश पाउने नजामती कमचार ले
अवकाश हुने म तभ दा छ म हना अगावै अनुसूची-२१
बमोिजमको फाराम भर आफु बहाल रहेको कायालय माफत
दे श कताबखानामा अ नवाय पले पठाउनु पनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको फाराम भन
नपाउँदै कुनै नजामती कमचार को मृ यु भएमा य तो
मृत कमचार ले ई छाएको यि ले र कसै लाई
नइ छाएको भए नजको प रवारको सद यम ये दे हायको
मानुसार जो जी वत छ उसैले स बि धत अ धकार
सम छ म हना भ फाराम भर पठाउनु पनछः-
(क) सगोलको प त वा प ी ।
(ख) सगोलको छोरा, छोर , धमपु वा
अ ववा हत धमपु ीवा वधवा छोरा
बुहार ।
(ग) सगोलको बाबु, आमा ।
(ङ) आ नै पालन पोषणगनु पन पु ष र
अ ववा हत म हला कमचार को
हकमा बाजे, ब यै, र ववा हत

102
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

म हला कमचार को हकमा सासु,

ससुरा र छोराप ीको ना त ।
(च) भ बसेको प त वा प ी ।
(छ) भ बसेको छोरा, अ ववा हत छोर ,
धमपु , अ ववा हत धमपु ी वा
वधवा छोरा बुहार ।
(ज) भ बसेको बाबु र आमा ।
(ञ) सगोलको अ ववा हता दद ब हनी।
(ट) सगोलको भ तजा, भ तजी, सौतेनी
आमा, भ बसेका छोराप को ना त,
अ ववा हता नातीनी ।
(ठ) सगोलको काका, वधवा काक ,
भाउ यू, भाई बुहार , ना तनी बुहार ,
ना तनी बुहार ।
(ड) भ बसेको दाजु, भाई ।
(ढ) ववा हता दद , ब हनी भ बसेका
बाजे, ब यै, ना तनी बुहार , भ तजा ।
सप करणः एकै ममा एकभ दा बढ नातेदारह
तो कएको भए सो ममा तो कएको सबै नातेदारह ले
बराबर हसाबमा मृत कमचार को नवृ भरण पाउन
स नेछन्।
(३) उप नयम (१) वा (२) बमोिजम फाराम
ा भएप छ दे श कताबखानाले आव यक जाँचबुझ
गर अवकाश गर अवकाश ा गन कमचार वा मृत

103
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

कमचार को नवृ भरण पाउने नातेदारलाई दे श सरकारले

तोकेको ढाँचामा नवृ ीभरणको अ धकारप दनुपनछ ।
(४) नवृ भरणको ला ग फाराम भर पठाउने
यि ले कुन ठे गानामा नवृ भरणको ला ग अ धकारप
पठाई दनु पन हो सो कुरा खोल दे श कताबखानामा ले खी
पठाउनु पनछ र सबै र त पुगेकोमा स बि धत यि ले
पाउने गर पतीस दन भ नवृ भरणको अ धकारप
स बि धत यि लाई पठाइ दनुपछ ।
सप करणःयस नयम योजनका ला ग नवृ भरण
भ ाले योगदानमा आधा रत नवृ भरण समेतलाइ जनाउने
छ ।
९8. स म तको यव थाः (१) कुनै दे श नजामती
कमचार को सरकार कामको सल सलामा दुघटनामा
पर मृ यु भएमा वा चोटपटक ला ग उपचार गनु परे मा
वा आजीवन अश भएमा नजले नजको प रवार वा
स त तले पाउने उपचार खच वा सु वधाको स ब धमा
सफा रस गन दे हायका सद यह भएको स म त रहनेछः–
(क) मुख सिचव, मु यम ी तथा - अ य
मि प रष को कायालय,

(ख)सिचव,अथ म ालय - सद य

(ग) सिचव, कामचार कायरत स बि धत - सद य

म ालय वा नकाय

(घ) मुख, कायरत कमचार को कायालय - सद य

104
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ङ) ादे िशक अ य , दे श नजामती - सद य

कमचार को आ धका रक े ड यू नयन

(२) उप नयम (१) बमोिजम ग ठत स म तलाई

कुनै दे श नजामती कमचार को मृ यु सरकार कामको
सल सलामा भएको हो वा होइन भ े र अश ताको
स ब धमा र सरकार कामको सल सलामा चोटपटक
लागेको हो वा होइन भ े स ब धमा समेत सफा रस गन
अ धकार हुनेछ ।
(३) उप नयम (१) र (२) बमोिजमको
सफा रस दे हायका कागजातह को आधारमा गनु पनछः–
(क) सरकार कामको ला ग खटाएको
माण वा मण आदे श,
(ख) सज मन मुच ु का वा हर तवेदन,
(ग) उपचार गराएको अ पतालको
कागजात वा वल,
(घ) उपचार गनु पन दे श नजामती
कमचार कायरत नकायको
सफा रस ।
(४) नयम ९५ को उप नयम (२) बमोिजम
थप वरामी वदा वीकृत गदा समेत उप नयम (१)
बमोिजमको स म तको सफा रसलाई आधार मा ननेछ ।
प ीकरणः यस नयमावल को योजनको ला ग
‘सरकार कामको सल सला’भ ाले अ यथा मािणत
भएमा बाहेक दे हायको अव थालाई जनाउनेछः–

105
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) कुनै प न बेला कायालय जाँदा र

कायालयबाट फ कदा वा कायालय
समय भ वा बा हर कुनै पन
थानमा कायालयको काम काजमा
ख टएको अव था,
(ख) सरकार काम काजको ला ग
अ य काज ख टई गएको
अव थामा काज अव धभर ।
(५) स म तले सरकार कामकाजको सल सलामा
दुघटनामा परे को हो वा होइन भ े वषयमा य कन गदा
उप नयम (३) बमोिजमका कागजात बेगर सरकार
कामकाजको सल सलामा दुघटना परे को भनी सफा रस
गरे मा य तो सफा रसको आधारमा स बि धत दे श
नजामती कमचार वा नजको प रवारले ा गरे को सु वधा
बापतको रकम स म तमा रहेका सबै सद यह बाट
दामासाह ले असूल उपर गर नजह उपर च लत कानून
बमोिजम वभागीय कारबाह समेत हुन स नेछ ।
(६) उप नयम (५) बमोिजम सफा रस
गलत भएको मािणत भएमा यसप छ य तो सफा रस
बमोिजम स बि धत कमचार वा नजको प रवारले
पाइरहेको सु वधा दइने छै न ।
99. बरबुझारथ नगरे मा नवृ भरण रो ा गन स कनेः सेवा
नवृ दे श नजामती कमचार ले बुझाउनु पन सरकार
नगद , िज सी र कागजात नयमानुसार नबुझाएमा यसर
नबुझाएको अव धस मको ला ग नजले पाउने नवृ भरण

106
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

रो ा गन स कनेछ । य तो सरकार नगद , िज सी र

कागजात बु नु पन दे श नजामती कमचार ले पन
तो कएको समयमै बुिझ लनुपनछ ।

प र छे द– ११
सजाय र पुनरावेदन

१०0. नल बन र सफाईको मौकाः (१) कुनै नजामती

कमचार लाई नल बन गनु परे मा सजायको आदे श दन
पाउने अ धकार ले नल बन प र ऐनको दफा ९२ को
उपदफा (१) बमोिजम सफाई पेश गन ले िखएको प
स बि धत कमचार लाई बुझाउनु पनछ ।

(२) सजायको आदे श दन पाउने

अ धकार ले कुनै नजामती कमचार सँग सफाई माग
गनु भ दा अगावै वयम् वा कुनै अ य अ धकृत ारा
ऐनको दफा ९२ को उपदफा (४) बमोिजम वभागीय
जाँचबुझ गराई नजको ठहर स हतको तवेदन लन
स नेछ।

१०1. कारबाह ार भ गनु पन अव धः कुनै पन नजामती

कमचार लाई ऐनको दफा ८५, ८६ वा ८७ बमोिजम
वभागीय कारबाह गनुपन अव था सृजना भएको म तले
प दन भ कारबाह को कृया ार भ गनु पनछ।

१०2. जाँचबुझ गन अ धकृतले अपनाउने काय व धः (१) जाँचबुझ

गन अ धकृतलाई दे हायको काय व ध अपनाई वभागीय
जाँचबुझको कारबाह चलाउने अ धकार हुनेछः–

107
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) बयान गराउने, लिखत माणह

दािखल गराउने र सा ीको नाममा
समा हान जार गन आ द वषयमा
अदालतलाई भएसरहको अ धकार
योग गनस ने,

(ख) अ भयोग लागेको दे श नजामती

कमचार को रोहवरमा सबुत माण
बु ने,

(ग) अ भयोग लागेको दे श नजामती

कमचार लाई सा ी सँग िजरह गन
र अ भयोग व सबुत माण
दािखल गन मौका दने।

(२) उप नयम (१) बमोिजमको जाँचबुझको काम

स कएप छ आदे श दनपाउने अ धकार सम जाँचबुझ
अ धकृतले तवेदन पेश गनु पनछ । नजले य तो
तवेदनमा सजाय स ब धी कारण स हतको आ नो
ठहरको साथै जोभएको सबुत माण प न दािखल गनु
पनछ।

१०3. वभागीय जाँचबुझ गराउनु नपनः दे हायको अव थामा

सजायको आदे श दनपाउने अ धकार ले कुनै दे श
नजामती कमचार लाई दे हायको वभागीय सजाय गन
स ब धमा वभागीय जाँचबुझ गराई रहनु पनछै नः–

108
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) ऐनको दफा ८४ को ख ड (क)

बमोिजमको सामा य सजाय गनुपरे मा,

(ख) भागी प ा नलागेको वा अ कुनै कारणले

स पक था पत गन अस भव भएको दे श
नजामती कमचार लाई वभागीय सजाय
गनुपरे मा,

(ग) नै तकपतन दे िखने फौजदार अ भयोगमा

अदालतबाट अपराधी मािणत भएको
आधारमा कुनै दे श नजामती कमचार लाई
वभागीय सजाय दनुपरे मा,

(घ) ाचारको आरोपमा अदालतबाट कसूरदार

ठह रएको कमचार लाई वभागीय सजाय
गनुपरे मा।

१०4. सजायको आदे श र न ल स ब धी काय व धः (१)

दे श नजामती कमचार उपर कुनै वभागीय
सजायको नणय गदा सजायको आदे श दनपाउने
अ धकार ले स बि धत कमचार लाई सफाई वा
प ीकरण पेश गन पया मौका दान भए नभएको समेत
वचारगर नज कमचार बाट पेश भएको सफाई, प ीकरण
तथा उपल ध स पूण सबुत माणको समुिचत मू या न
गर प कारण खुलाई नणय गनु पनछ।यसर सजायको
आदे श दन पाउने अ धकार ले सजायको आदे शको
स ब धमा आ नो प रायसाथ अनुसूची–२२ बमोिजम
नणय गनु पनछ।

109
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) यस प र छे दमा अ य जुनसुकै कुरा

ले िखएको भएता प न कुनै दे श नजामती कमचार लाई
एउटा सजाय ता वत गर सफाई, प ीकरण माग गरे र
ँ ै न।
प छ अक सजाय दने गर नणय गनु हुद

तर कुनै कारण पर घट वा बढ सजाय गनु

पन अव था परे मा ऐनको दफा ९३ र ९४ बमोिजम
कृया पुनःपूरा गनुपनछ।

(३) सजायको आदे श दनपाउने

अ धकार ले उप नयम (१) बमोिजम कुनै पन दे श
नजामती कमचार लाई वभागीय सजाय दने नणय गदा
नणय म त भ दा प हले दे िखनै लागू हुनेगर नणय गनु
हुँदैन।

तर ऐनको दफा ८७को उपदफा (१) को ख ड(ङ)

बमोिजमको कसूरमा सजाय गदा उ बमोिजम न बे दन
पूरा भएको भो ल प ट दे िख र ऐनको दफा ८७ को
उपदफा (२) को ख ड (क) बमोिजमको कसूरमा सजाय
गदा अदालतबाट कसूर ठहर भएको मत दे िख लागू
हुने गर नणय गन स कनेछ।

(४) कुनैप न दे श नजामती कमचार को

स ब धमा उप नयम (१) बमोिजम भएको वभागीय
सजायको आदे शको एक त न ल सजायको आदे श
दन पाउने अ धकार ले स बि धत कमचार लाई बना
द तूर दनु पनछ।

110
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(५) उप नयम (१) बमोिजम नणय गदा दे श

लोक सेवा आयोगबाट परामश ा भएको प दन भ
सजायको आदे श स ब धी नणय गर सो नणयको एक एक
त दे श लोक सेवा आयोग र दे श कताबखानामा
पठाउनु पनछ।

प र छे द – १२
े ड यु नयन

१०5. े ड यु नयन दताः (१) दे श नजामती कमचार को ेड

यु नयन दता गराउनको ला ग ादे िशक काय स म तले
तोकेको पदा धकार ले दे श तर य पदा धकार र
सद यह को ह ता र गराई वधान सं ल न गर अनुसूची–
२३ बमोिजमको ढाँचामा मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयसम नवेदन दनुपनछ।

(२) उप नयम (१) बमोिजम ेड यु नयन

दता गराउन दईने नवेदनसाथ वधान र ऐनको दफा
११० को उपदफा (४) बमोिजमको ववरण सं ल न
गनु पनछ ।

(३) उप नयम (१) र (२) बमोिजम परे को

नवेदन स ब धमा दावी वरोधको ला ग प दनको
सूचना काशन गर दावी वरोध परे मा सो वषयमा
समेत छान बन गर दताको ला ग र त पुगे नपुगेको हेर
दावी वरोध पन याद समा भएको प दन भ दता
गर सोको माणप दनु पनछ ।

111
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(४) ेड यु नयनका ादे िशक काय समत

मातहत िज ला तरमा िज ला काय समत गठन हुन
स नेछ।

(५) कुनै प न दे श नजामती कमचार एकै

पटक एकभ दा बढ े ड यु नयनको सद य हुने छै न ।

(६) े ड यु नयनको सद य भई रहेको दे श

नजामती कमचार कायालय मुख भएमा नजको ेड
यु नयनको सद यता वतः न कृय हुनछ
े र ेड यु नयनमा
नजको मता धकार रहनेछैन ।

(७) उप नयम (३) बमोिजम दता भएका ेड

यु नयन येक तीन वषमा नवीकरण गनु पनछ र नवीकरण
गदा उप नयम (२) बमोिजमको शत पूरा गरे को हुन ु पनछ।

तर आ धका रक ेड यु नयनको ला ग त काल

अिघ भएको नवाचनमा खसेको कुल सदर मतको दश
तशतभ दा बढ मत ा गन े ड यु नयन नवीकरण
गन उि लिखत शत पूरा गनु पन छै न ।

(८) उप नयम (७) बमोिजम नवीकरण

नभएको ादे िशक तरको नजामती कमचार को ेड
यु नयनको िज ला तरको े ड यु नयन गठन गन स कने
छै न ।

१०6. े ड यु नयनको वधानः नयम १०६ बमोिजम े ड यु नयन

दताका ला ग दइने नवेदनसाथ सं ल न हुने वधानमा
दे हायका वषयह समावेश ग रएको हुन ु पनछः–

112
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) े ड यु नयनको नाम र ठे गाना,

(ख) े ड यु नयन थापना गनुको उ े य,

(ग) काय स म तको गठन, व ध र काय

अव ध (बढ मा तीन वष हुन)े ,

(घ) साधारण सद यता, पदा धकार ह को

सं या र तनीह को नवाचन
या,

(ङ) े ड यु नयनको कोष र यसको

लेखापर ण स ब धी यव था,

(च) पदा धकार ह को व मा

अ व ासको ताव याउन स कने
यव था,

(छ) े ड यु नयनको ादे िशक अ धवेशन

र काय स म तको काम, कत य,
अ धकार र बैठक स ब धी
यव था,

(ज) ेड यु नयनको वधान सं शोधन

या,

(झ) ेड यु नयन वघटन स ब धी

यव था र यसर वघटन भएमा
यसको स पि र दा य व स ब धी
यव था,

113
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ञ) आ धका रक ेड यु नयनमा

तनध व गराउने र फता
बोलाउने स ब धी यव था ।

१०7. आ धका रक े ड यु नयनको नवाचनः (१) ादे िशक तरको

आ धका रक े ड यु नयनको नवाचन ादे िशक तरका
े ड यु नयनबीचबाट तथा िज ला तरको आ धका रक ेड
यु नयनको नवाचन स बि धत िज ला तरका मा यता ा ेड
यु नयनबीचबाट हुनछ
े ।

(२) आ धका रक ेड यु नयनमा

त न ध वका ला ग दे श तर र िज ला तरमा खसेको
कुल सदर मतको दश तशत मत ा गरे को हुन ु
पनछ।

(३) आ धका रक ेड यु नयनको नवाचनमा

ा मतको आधारमा स बि धत ेड यु नयनह ले
पदा धकार र सद यह चयन गर पठाउनेछन् ।

(४) आ धका रक ेड यु नयनको पदाव ध

नवाचन भएको म तले तीन वषको हुनछ
े ।

(५) आ धका रक ेड यु नयनको नवाचनको

मत र समय प हलो पटकलाई मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयले तो नेछ । यसप छ हुने
नवाचनको म त स बि धत आ धका रक े ड यु नयन र
मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको आपसी
सहम तमा तय ग रनेछ ।

114
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(६) आ धका रक ेड यु नयनको नवाचन

स ब धी स पूण कृया आ धका रक े डयु नयनको नवाचन
स ब धी काय व धमा उ लेख भए बमोिजम हुनछ
े ।

(७) आ धका रक ेड यु नयनको वधान,

नवाचन स ब धी काय व ध र कोष स ालन नदिशका
नयम १०६ बमोिजम दता भएका दे श तरका ेड
यु नयनह सँग परामश गर मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयको जार गनछ।

१०8. आ धका रक े ड यु नयनको व पः(१) ादे िशक तरको

आ धका रक े ड यु नयनमा दे हाय बमोिजमका पदा धकार
एवं सद यह रहनेछन्ः–

(क) अ य - एक जना

(ख) उपा य - एक जना

(ग) महासिचव - एक जना

(घ) सिचव - एक जना

(ङ) कोषा य - एक जना

(च) सद यह - सात जना

(२) िज ला तरको आ धका रक े ड यु नयनमा

दे हाय बमोिजमका पदा धकार एवं सद यह रहनेछन्ः–

(क) अ य - एक जना

(ख) उपा य - एक जना

115
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ग) सिचव - एक जना

(घ) सहसिचव - एक जना

(ङ) कोषा य - एक जना

(च) सद यह - चार जना

१09. आ धका रक ेड यु नयनको गठनः(१) आ धका रक

े ड यु नयनको नवाचनमा ादे िशक तरमा खसेको मत
तशतको आधारमा ादे िशक तर ेड यु नयनका
पदा धकार ह को बाँडफाँड दे हाय बमोिजम ग रनेछः-

(क) प हलो मत ा गनले - अ य र

कोषा य

(ख) दो ो मत ा गनले - महासिचव

(ग) ते ो मत ा गनले - उपा य

(घ) चौथो मत ा गनले - सिचव

(२) उप नयम (१) बमोिजम ा मतको

आधारमा ादे िशक तरको आ धका रक ेड यु नयनका
कूल सद यसं या सातलाई एक सय मानी ा मत
तशतको आधारमा हुनेछ ।

तर आ धका रक े ड यु नयनको नवाचनमा चार

वटा ेड यु नयन नवािचत नभएको अव थामा पदको
बाँडफाँड गदा दे हाय बमोिजम थप पद ा गनछन्ः–

116
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(क) दुई वटा मा े ड यु नयन नवािचत

भएकोमा प हलो मत ा गनले
उपा य पद र दो ो मत ा
गनले सिचव पद।

(ख) तीन वटा मा ेड यु नयन

नवािचत भएकोमा प हलो मत ा
गनले उपा य पद ।

(३) आ धका रक ेड यु नयनको नवाचनमा

स बि धत िज ला तरमा खसेको मत तशतको आधारमा
िज ला तरको आ धका रक े ड यु नयनका पदा धकार ह को
बाँडफाँड दे हाय बमोिजम हुनछ
े ः–

(क) प हलो मत ा गनले - अ य र

कोषा य

(ख) दो ो मत ा गनले - उपा य

(ग) ते ो मत ा गनले - सिचव

(घ) चौथो मत ा गनले - सहसिचव

(४) उप नयम (३) बमोिजम ा मतको

आधारमा िज ला तरको आ धका रक े डयु नयनको सद य
सं या चारलाई एक सय मानी ा मत तशतको
आधारमा हुनेछ।

117
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर आ धका रक े ड यु नयनको नवाचनमा चार

वटा ेड यु नयन नवािचत नभएको अव थामा पदको
बाँडफाँड गदा दे हाय बमोिजम थप पद ा गनछन्ः–

(क) दुई वटा मा े ड यु नयन नवािचत

भएकोमा प हलो मत ा गनले
सिचव पद र दो ो मत ा गनले
सहसिचव पद ।

(ख) तीन वटा मा ेड यु नयन

नवािचत भएकोमा प हलो मत ा
गनले सहसिचव पद ।

११0. आ धका रक े ड यु नयनको कोषः(१) आ धका रक ेड

यु नयनको नाममा एउटा छु ै कोष रहनेछ ।

(२) उप नयम (१) बमोिजमको कोषमा

दे हाय बमोिजमको रकम रहनेछः–

(क) आ धका रक ेड यु नयनमा

यािशल ेड यु नयनका
सद यह बाट ा सद यता शु क
वापतको रकमम ये आ धका रक
े ड यु नयनले तोकेको रकम,

(ख) दे श सरकारबाट ा रकम,

(ग) वभ सं घ सं था र यि बाट
ा रकम,

118
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(घ) कोषको स ालन तथा

यव थापनबाट आजन भएको वा
वृ भएको रकम,

(ङ) अ य ोतबाट ा रकम ।

(३) आ धका रक ेड यु नयनको कोषमा

ज मा भएको रकमको बाँडफाँड र उपयोग आ धका रक
े ड यु नयनले नधारण गरे बमोिजम हुनेछ ।

११1. सामू हक सौदाबाजी र सामािजक सं वादः(१) नयम

११० बमोिजम ग ठत आ धका रक ेड यु नयनले
नजामती कमचार को सेवाको सुर ा, समय सापे सु वधा, वृ
ी वकास, कमचार को जीउ यानको सुर ा,
कमचार को यावसा यक सुर ा ज ता कमचार हक
ँ
हतसग स बि धत वषयह मा मा दे हाय बमोिजम
सामािजक सं वाद र सामू हक सौदाबाजी गन पाउनेछः–

(क) िज ला तरको कायालयसँग

स बि धत मागह स बि धत
कायालयमा तुत गन स नेछ ।
यसर तुत भएका मागह को
स ब धमा आपसी छलफल गर
सम याको समाधान खो न य
गनु पनछ । यसर सम याको
समाधान हुन नसकेमा लिखत पमा
मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयमा पठाउनु पनछ।

119
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) दे श तरको आ धका रक ेड

यु नयनले दे श नजामती
ँ स बि धत
कमचार को हक हतसग
वषयमा मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयमा लिखत
पमा मागह तुत गन स नेछ
। यसर पेश भएका माग र ख ड
(क) बमोिजम ा भएको मागको
स ब धमा मु यम ी तथा
मि प रष को कायालय र
आ धका रक ेड यु नयन बीच
छलफल गर ववादको समाधान
खो नु दुबैको कत य हुनेछ ।
ववादको समाधान खो न
मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयले त परता नदे खाएमा वा
ववादको समाधान ए ाईस दन भ
न कन नसकेमा आ धका रक ेड
यु नयनले उ वषय छलफलका
ला ग कमचार का बीचमा लै जानेछ
। आ धका रक ेड यु नयनका
दे श र िज ला गर कुल साठ
तशत काय स म तले उ
मागह मा समथन जनाएमा सो
समथन समेत सं ल न राखी पुनः

120
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयमा मागह पेश ग रनेछ ।
यसर पुनः ा मागका स ब धमा
मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयले स ब प ह बीच
छलफल गर सम या समाधान
ग रनेछ ।

(ग) ख ड (ख) बमोिजम ववादको

समाधान हुन नसक कमचार ले
वरोध काय म स ालन गन
चाहेमा आ धका रक े ड यु नयनले
आ नो माग दावी र औिच य
स हतको सूचना तीस दन अगावै
मु यम ी तथा मि प रष को
कायालय सम दे श र
िज ला तरका रे ड यु नयनमा
आव सद यह को साठ तशत
मत ारा पा रत गरे को ताव र सो
स ब धी लिखत सूचना दई
यसको जानकार मु यम ी तथा
मि प रष को कायालयलाई दई
मशः चार सार गन, कालो प ी
बाँ ने,काय व ह कार गन, शाि तपूण
दशन गन र शाि तपूण हडताल

121
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गन स मका सामू हक सौदाबाजीका

पह योग गन स नेछ ।

तर,

(१) कसै को इ छा व जोर

जबरज ती गन, करकाप
गन, अिश पले तुत
हुने, सावज नक स पि को
तोडफोड गन, कायालयमा
तालाव द गन, च ाजाम र
ब द ज ता काय गन पाइने
छै न ।

(२) सरकारले राजप मा सूचना

काशन गर तोकेको
थान, वशेष प रि थ त भनी
हडताल गन नषेध गरे को
अव था तथा अ याव यक
सेवाह को स ालनमा
अवरोध पु याउन र हडताल
गन पाइने छै न ।

(घ) आ धका रक ेड यु नयनले यस

उप नयम बमोिजम तुत गरे का
आ थक मागह ु को आ थक
मुलक
अव था तथा मतालाई वचार गर
पूरा गन दे श सरकारले य

122
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गनछ र यस स ब धमा दे श
सरकार (मि प रष ) को नणय
अि तम हुनेछ ।

(ङ) यस उप नयममा जुनसुकै कुरा

लेिखएको भए ताप न कुनै एउटा
कायालयको सम यालाई लएर
अ य कायालयको काममा बाधा
पु याउन र हडताल गन पाइनेछैन।

(२) उप नयम (१) को ख ड (क) र (ख)

बमोिजमका कृया च लरहेको अव थामा र सो अगावै
उप नयम (१) को ख ड (ग) बमोिजम वरोधका काय म
स ालन गन पाउनेछैन ।

(३) उप नयम (१) को ख ड (ख) बमोिजम

सामू हक सौदाबाजीका ला ग वाता गराउँदा दुवै प को
बराबर सं यामा त न ध व गराउनु पनछ ।

(४) उप नयम (१) मा जुनसुकै कुरा ले िखएको

भए ताप न दे हाय बमोिजमका माग दावी तुत गन पाइने
छै नः–

(क) सं वधान तकूल हुन,े

(ख) अ मािणत वा आधार हन आरोपको

आधारमा कसै को हत तकूल हुन,े

(ग) कुनै कमचार को यि गत

आचरणमा असर पन वषय,

123
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(घ) नजामती कमचार सँग अस बि धत

वषय,

यस ख ड बमोिजम कुनै वषय

दे श नजामती कमचार सँग
स बि धत हो वा होइन भ े
वषयमा ववाद भएमा मु य
याया धव ाको नणय अि तम
हुनेछ।

(ङ) सामािजक सं वाद र सामू हक

सौदाबाजी भएको दुई वष य तत
नभई ।

(५) यस नयम बमोिजम ववादको टुं गो लगाउन

ग रएको स झौता मु यम ी तथा मि प रष को कायालयमा
दता ग रनेछ । यस बमोिजम दता ग रएको स झौतामा
लागू हुने म त उ लेख भएकोमा सोह म तदे िख र मत
उ लेख नभएकोमा मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयमा दता भएको म तबाट लागू हुनेछ । स झौतामा
उि लिखत शतह पालना गनु दुवै प को कत य
हुनेछ ।

(६) स झौता काया वयन स ब धमा कुनै

ववाद उ प भएमा आपसी छलफलबाट समाधान
ग रनेछ । छलफलबाट समेत समाधान हुन नसकेमा
स झौता काया वयनको ला ग म अदालतमा नवेदन

124
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

दन स कनेछ । सो वषयमा म अदालतको नणय

अि तम हुनेछ ।
प र छे द – १३
व वध

११2. आचरण स ब धी यव थाः(१) ऐनको दफा ८० बमोिजम

दे श नजामती कमचार ले पालना गनु पन आचरण स ब धी
यव था दे श सरकारले छु ै मापद ड बनाई काया वयन
गन स नेछ।

(२) उप नयम (१) बमोिजमको मापद डको

पालना येक दे श नजामती कमचार को कत य
हुनेछ ।

११3. दे श नजामती सेवा पुर कारः (१) दे श सरकारले येक वष

दे श नजामती सेवा दवसको अवसरमा दे श नजामती
कमचार लाई उप नयम (२) बमोिजमको स म तको
सफा रसमा दे हाय बमोिजमको नजामती सेवा पुर कार
दनेछः

.स. पुर कारको नाम रकम पुर कृत हुने

. कमचार
सं या

(क) सव कृ दे श दुइ एक जना

नजामती सेवा लाख
पुर कार

125
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) उ कृ दे श एक तीन जना

नजामती लाख
सेवापुर कार

(ग) दे श नजामती पचास सात जना

सेवा पुर कार हजार

(२) दे श सरकारले दे श नजामती

कमचार लाई उप नयम (१) बमोिजमको पुर कार दान
गदा य तो कमचार ले गरे को मु य काम तथा योगदान
उ लेख गनु पनछ ।सावज नक पमा य तो काम र
योगदानको ववरण कािशत गनुपनछ ।

(३) उप नयम (१) बमोिजमको पुर कार

सफा रस गन दे हाय बमोिजमको स म त रहनेछः-

(क) दे श सरकारको मुख सिचव –अ य

(ख) दे श सभा सिचवालयका सिचव – सद य

(ग) दे श सरकारले तोकेको दे श – सद य

सरकारको कुनै सिचव

(घ) मु यम ीको मनोनयनमा – सद य

शास नक े मा या त ा

व एक जना

126
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ङ) मु यम ी तथा मि प रष को –
सद यसिचव
कायालयको सिचव

(४) उप नयम (३) बमोिजमको स म तको

कुनै सद यको नाम पुर कारको ला ग सफा रस भएको
अव थामा पुर कारको ला ग सफा रस नभएको दे श
सरकारको सबै भ दा व र सिचव स म तको सद यको
पमा रहनेछ ।

(५) स बि धत नकाय तथा पदा धकार ले कुनै

नजामती कमचार को नाम पुर कारको ला ग म ालय,
सिचवालय,आयोगमा सफा रस गदा य तो कमचार ले
उप नयम (६) बमोिजमको आधार पूरा गरे को मािणत
हुने कागजात समेत सं ल न गनु
पनछ ।

(६) उप नयम (३) बमोिजमको स म तले

उप नयम (५) अनुसार स बि धत नकाय तथा
पदा धकार बाट सफा रस भई आएको दे हायका आधार
पूरा गन कमचार लाई उप नयम (१) बमोिजमको
पुर कारको ला ग सफा रस गनछः–

(क) सव कृ दे श नजामती सेवा

पुर कारको ला ग,–

127
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(१) दे श नजामती सेवाको थायी

पदमा प वष वा सोभ दा बढ
अव ध सेवा गरे को,

(२) प छ लो पाँच वषको काय

स पादनमू या नमा शत तशत अ
ा गरे को,

(३) प छ लो प वषमा कुनै पन

वभागीय सजाय नपाएको,

(४) पुर कारको ला ग सफा रस हुने

वषमा नजको नाममा यि गत
बे जु कायम नदे िखएको,

(५) स पि ववरण नय मत पमा पेश

गरे को,

(६) असाधारण वदा लएको भए य तो

वदा प छ हािजर भएको अव ध
क तीमा दुई वष पूरा भएको,

(७) पुर कारको ला ग सफा रस हुने वष

र यसको अिघ लो वषमा अ ययन
वदा न लएको,

(८) प छ लो पाँच वष भ गयल क ीमा

नपरे को,

128
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(९) यव थापन पर ण भएकोमा

पुर कारको ला ग सफा रस हुने
वषमा नजको नाममा शास नक
बे जु नदे िखएको,

(१०) च लत कानून बमोिजम बरबुझारथ

गरे को ।

(ख) उ कृ दे श नजामती सेवा

पुर कारको ला ग,–

(१) दे श नजामती सेवाको थायी

पदमा दश वष वा सोभ दा बढ
अव ध सेवा गरे को,

(२) प छ लो पाँच वषको काय स पादन

मू या न मा शत तशत अंक ा
गरे को,

(३) प छ लो दश वषमा कुनै पन

वभागीय सजाय नपाएको,

(४) पुर कारको ला ग सफा रस हुने

वषमा नजको नाममा यि गत
बे जु कायम नदे िखएको,

(५) स पि ववरण नय मत पमा पेश

गरे को,

129
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(६) असाधारण वदा लएको भए य तो

वदा प छ हािजर भएको अव ध
क तीमा दुई वष पूरा भएको,

(७) पुर कारको ला ग सफा रस हुने वष

र यसको अिघ लो वषमा अ ययन
वदा न लएको,

(८) प छ लो तीन वष भ गयल क ीमा

नपरे को,

(९) यव थापन पर ण भएकोमा

पुर कारको ला ग सफा रस हुने
वषमा नजको नाममा शास नक
बे जु नदे िखएको,

(१०) च लत कानून बमोिजम बरबुझारथ

गरे को ।

(ग) दे श नजामती सेवा पुर कारको ला ग,–

(१) दे श नजामती सेवाको थायी

पदमा पाँच वष वा सोभ दा बढ
अव ध सेवा गरे को,

(२) प छ लो पाँच वषमा काय

स पादनमू या न मा शत तशत
अंक ा गरे को,

130
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) प छ लो पाँच वषमा कुनै पन

वभागीय सजाय नपाएको,

(४) पुर कारको ला ग सफा रस हुने

वषमा नजको नाममा यि गत
बे जु कायम नदे िखएको,

(५) स पि ववरण नय मत पमा पेश

गरे को,

(६) असाधारण वदा लएको भए य तो

वदा प छ हािजर भएको अव ध
क तीमा दुई वष पूरा भएको,

(७) पुर कार पाउने वष र यसको

अिघ लो वषमा अ ययन वदा
न लएको,

(८) प छ लो दुई वषमा गयल क ीमा

नपरे को,

(९) यव थापन पर ण भएकोमा

पुर कारको ला ग सफा रस हुने
वषमा नजको नाममा शास नक
बे जु नदे िखएको,

(१०) च लत कानून बमोिजम बरबुझारथ

गरे को ।

131
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(७) उप नयम (२) बमोिजमको स म तले

आव यक ठानेमा उप नयम (३) मा उ ले िखत आधारका
अतर थप आधारको यव था गन
स नेछ ।

(८) उप नयम (३) बमोिजमको स म तले

पुर कारको ला ग कमचार को नाम सफा रस गन योजनको
ला ग यस नयम बमोिजम तो कएका आधारह को भार
नधारण गन स नेछ ।

(९) यस नयम बमोिजम पुर कारको ला ग

सफा रस गदा अपनाउनु पन काय व ध दे श सरकारले
नणय गरे बमोिजम हुनेछ ।

(१०) उप नयम (९) मा जुनसुकै कुरा ले िखएको

भए ताप न यो नयम ार भ भएप छ प हलो पटक
पुर कारको ला ग सफा रस गदा अपनाइने काय व ध
उप नयम (२) बमोिजमको स म तले नधारण गरे बमोिजम
हुनेछ ।

(११) दे श नजामती सेवा पुर कारको साथमा

दइने माणप को ढाँचाअनुसूची–२४ बमोिजम हुनेछ ।

(१२) यस नयममा अ य जुनसुकै कुरा

ले िखएको भए ताप न दे श सरकारले उप नयम (६)
ँ ै
बमोिजमको आधार पूरा गरे को र सेवामा बहाल रहद
मृ यु भएको कमचार को प रवारलाई उप नयम (३)

132
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

बमोिजमको स म तको सफा रसमा स मान स हत छु ै

पुर कार दान गन स नेछ ।

(१३) उप नयम (२) बमोिजमको स म तको

सिचवालय मु यम ी तथा मि प रष को कायालयमा
रहनेछ ।

(१४) दे श नजामती कमचार को सेवा अव ध

गणना गदा समायोजन भई आएका कमचार को हकमा
समायोजन हुन ु पूवको सेवा अव ध समेत गणना ग रनेछ।

११4. दे श नजामती सेवा दवसः(१) येक वषको माघ

अ ाइस गते दे श नजामती सेवा दवस मनाइनेछ ।

(२) दे श नजामती सेवा दवस मनाउनका

ला ग मुख सिचवको अ य तामा दे श नजामती सेवा
दवस समारोह स म तको गठन ग रनेछ ।

(३) उप नयम (२) बमोिजम गठन ग रने

स म तको सिचवालय मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयमा रहनेछ ।

११5. स प त ववरण पेश गनु पनः (१) येक नजामती

कमचार ले आ थक वष समा भएको साठ दन भ
अनुसूची–२५ बमोिजमको स पि ववरण स बि धत
कायालय माफत दे श कताबखानामापेश गनु पनछ ।

तर कमचार समायोजन ऐन, २०७५बमोिजम

समायोजन भएका कमचार ले आ थक वष समा भएको

133
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

साठ दन भ स पि ववरण स बि धत कायालय माफत

रा य कताबखानामा पेशगनु पनछ ।

(२) नयाँ नयुि हुने दे श नजामती कमचार ले

उप नयम (१) बमोिजमको स पि ववरण नयुि
भएको साठ दन भ पेश गनु पनछ ।

११6. अचल स पि खर द गरे को जानकार दनु पनः दे श

नजामती कमचार ले आ नो वा आ नो प रवारको कुनै
सद यको नाममा कुनै अचल स पि खर द गर वा अ य
त रका ारा ा गरे मा यसर खर द वा ा गरे को
एक म हना भ यस बापत लागेको मोल समेतको ववरण
खोल आ नो कायालयमा पेश गनु पनछ ।

११7. पोशाक लगाउनु पनः(१) येक दे श नजामती कमचार

कायालयमा उपि थत हुँदा दे श सरकारले तोके बमोिजमको
पोशाक लगाउनु पनछ ।

(२) नजामती कमचार ले दे श सरकारको

तनध व गर औपचा रक काय ममा सहभागी हुँदा
उप नयम (१) बमोिजमको पोशाक लगाउनु पनछ ।

(३) उप नयम (१) को योजनको ला ग

दे श सरकारले तोके बमोिजमको पोशाक भ ा येक
वषको चै ँ ै भ ु ानी ग रनेछ।
म हनाको तलबसग

११8. नर ण तथा समी ा गनः (१) कायालय मुखले

आ नो कायालयका कमचार ह ले कायालय समयको
पालना गरे नगरे को, काम कारबाह मा लापरबाह वा

134
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

ढलासु ती भए नभएको वा सेवा ाह लाई समयमै सेवा

दए न दएको स ब धमा समय समयमा सुपर वे ण र
छ के नर ण गर यसको अ ाव धक ववरण मा सक
पमा तयार गनु पनछ ।

(२) म ालय र वभाग तर य कायालयले

आफू मातहतका कायालयको वषमा क तीमा एक पटक
नर ण गनु पनछ ।

(३) उप नयम (२) बमोिजम नर ण गदा

दे िखएका सुधार गनु पन वा स याउनु पन वषयमा स बि धत
नकायलाई नदशन दने, छान बन एवं कारबाह गनु पन
वषयमा त काल कारबाह शु गन तथा सफा रस गनु पन
वषयमा त काल स बि धत नकायमा सफा रस गन दा य व
नर ण गन नकायको हुनेछ ।

(४) कायालय मुख वा वभागीय मुखले

येक म हना समा हुनासाथ कमचार बैठक गर
आ नो कायालय अ तगतको अिघ लो म हनास मको
ग त समी ा तथा आगामी म हना गनु पन काय मको
नधारण गर यसको ववरण मा थ लो नकाय सम
पठाउनु पनछ ।

१19. दे श नजामती कमचार को प रचयप :(१) कायालयमा

कायरत रहेको समयमा येक दे श नजामती कमचार ले
प रचयप लगाउनु पनछ ।
(२) दे श नजामती कमचार को
प रचयप को ढाँचा अनुसूची–२६ बमोिजम हुनेछ ।

135
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

१२0. हानी नो सानी पु याउन नहुनःे यस नयमावल मा अ य

जुनसुकै कुरा लेिखएको भए ताप न कुनै प न दे श नजामती
कमचार ले असावधानीसाथ वा अनुशासनमा नरह वा
जानाजान ु पूण ढं गबाट काम गर
ट दे श सरकार वा
सरकार कायालयलाई कुनै कारको हानी नो सानी पु याउनु
ँ ैन ।
हुद

१२1. खटाइएको कायालय वा थानमा काम गनु पनः कुनै प न

दे श नजामती कमचार ले आफूलाइ पद थापन वा स वा
ग रएको कायालय वा थानमा हािजर भई तो कएको
कामकाज गनु पनछ ।
१२2. दे श नजामती कमचार को नै तक दा य वः दे श नजामती
कमचार ले आ नो कत य पालना गदा दे हायका नै तक
दा य वलाई यान दनु पनछः–
(क) सेवा ाह ह त समान क समको यवहार
गन,
(ख) रा र जनताको वृह र हतलाई ाथ मकता
दने,
(ग) व तु तथा सेवाको वतरणको मापद ड र
काय व धको पारदिशता कायम रा ,े
(घ) सावज नक स पि को सं र ण गन,
(ङ) साधन र ोतको मत य यतापूवक प रचालन
गन,
(च) काय स पादन कृयालाई सरल करण गन,
(छ) यूनतम समयमा काय िज मेवार स पादन
गन य रत रहने,

136
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ज) आधारभूत मानवीय मू य र मा यता त

स मान गन,
(झ) कायालयले चाहेका बखत अ नवाय सेवा गन,
(ञ) सबै समुदाय र े त समान कोण
राखी समान यवहार र स मान गन ।
१२3. बरबुझारथ गनु पनः (१) ऐनको दफा११२ बमोिजम
दे श नजामती कमचार ले आफू बुझाउनु पन नगद ,
िज सी वा कागजप जे ज त आ नो िज मामा छ सो
सबै दे श सरकारबाट अ यथा तो कएमा बाहेक ए ाइस
दन भ स बि धत कमचार लाई बुझाई दनु पनछ र
बु नु पन कमचार ले पन सोह याद भ बु नु
पनछ ।
(२) दे श नजामती कमचार ले बहाल गन
चाहेको दनको सूचना सा वकवालालाई सकेस म चाँडो
दनु पनछ र सा वकवालाले प न यह दन बरबुझारथ
गन तयार रहनु पनछ ।
(३) बरबुझारथ गन काम स प भएप छ
यसको सूचना तालुक कायालयमा पठाउनु पनछ ।
हालवालाले बहाल गर सकेको नभए सा वकवालाले
आफूभ दा नकटतम त लो कमचार लाई बरबुझारथ
गर याद भ नयाँकायालयमा बहाल गन जानु पनछ र
सो कमचार ले प न बुझी लनु पनछ ।
(४) कुनै पन दे श नजामती कमचार ले
बरबुझारथको नम आफ्ना भाइ, छोरा वा प यारका

137
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

मा नस वा रस खडा गर बु ने वा बुझाउने यव था गन
स नेछ ।
१२4. न तजामूलक कायता लका बनाउनु पनः(१) येक
कायालय मुखले येक पदको ला ग तो कएको काम
कत य तथा िज मेवार का आधारमा आफू मातहतका
सबै कमचार ह को काय वभाजन प खु ने गर
वा षक कायता लका बनाई रा ु पनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम काय ता लका
बनाउँदा स बि धत कमचार को काय स पादनलाई
न तजामूलक तु याउने कोण राखी कामको व तृत
ववरण, प रमाण, लागत र समय अव ध समेत यथास भव
खुलाउनु पनछ ।
१२5. स ब ता नधारण स म तः (१) बढु वा योजनको ला ग दे श
नजामती कमचार ले हा सल गरे को शैि क उपा ध स बि धत
ँ
सेवा, समूह वा उपसमूहसग स बि धत छ वा छै न भ े
वधा भएमा सोस ब धमा दे हाय मोिजमको स म तले
नणय गनछः–

(क) सेवा, समूह वा उपसमूह

स ालन गन म ालयको
सिचव वा नकायको मुख -अ य

(ख)मु यम ी तथा मि प रष को
कायालयको सिचव वा नजले - सद य
तोकेको अ धकृत तर नव तह

138
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

वा सोभ दा मा थको अ धकृत

(ग) दे श लोक सेवा आयोगको

सिचव वा नजले तोकेको
आयोगको अ धकृत तर नव
तह वा सोभ दा मा थको - सद य

अ धकृत

(घ)नेपालको कुनै व व ालयको

स ब ता नधारण गनु पन
ँ स बि धत
वषयसग ा यापक
वा वशेष एक जना -सद य

(ङ) सेवा, समूह वा उपसमूह

स ालन गन म ालयको
सिचव वा नकायको मुखले
तोकेको अ धकृत - सद यसिचव

(२) बढु वा वा तरवृ योजनको ला ग

दे श नजामती कमचार ले हा सल गरे को ताल मको
वषयस ब धमा वधा भएमा सो वषयमा समक
नधारण गन दे हाय बमोिजमको स ब ता नधारण
स म त रहनेछः–
(क) सेवा, समूह वा उपसमूह
स ालन गन म ालयको
सिचव वा नकायको मुख -अ य

139
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ख) दे श अनुस धान तथा - सद य

िश ण के को मुख

(ग) कानून याय तथा दे श सभा

मा मला म ालयको सिचव
वा नजले तोकेको
अ धकृत तर नव तह वा सो - सद य
भ दा मा थको अ धकृत

(घ)स ब ता नधारण गनु पन

ताल मको ँ
वषयसग
स बि धत िश ण त ान
वा ताल म के को मुख वा
नजले तोकेको तनध
एकजना - सद य

(ङ)सेवा, समूह वा उपसमूहसँग

स बि धत म ालयको सिचव
वा नकायको मुखले
ँ स बि धत
तोकेको ताल मसग
वषयको वशेष - सद य

(च) सेवा, समूह वा उपसमूह

स ालन गन म ालयको
सिचव वा नकायको मुखले
तोकेको अ धकृत - सद यसिचव

140
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(३) यस नयम बमोिजमका स म त ारा

स ब ता नधारण ग रएका शैि क यो यताका वषयह
सेवा, समूह वा उपसमूह स ालन गन म ालय वा
नकायले दे श राजप मा सूचना काशन गनछ ।
(४) उप नयम (१) र (२) बमोिजमको स म तको
सिचवालय सेवा, समूह वा उपसमूहसँग स बि धत
म ालयमा रहनेछ ।
१२6. पूव वीकृ त लनु पनः (१) यो नयम ार भ भएप छ वदे श
वा वदे शमा नजी यासमा अ ययन गन चाहने दे श
नजामती कमचार ले स बि धत नकायको अि तयारवालाको
पूव वीकृ त लनु पनछ ।
(२) उप नयम (१) मा जुनसुकै कुरा ले िखएको
भए ताप न ाइभेट पर ाथ को पमा पर ामा सामेल
हुन तथा कायरत थानमा कायालय समय बाहेकको
समयमा अ ययन गन पूव वीकृ त लनु पन छै न।
तर य तो कमचार ले आफूकायरत नकायमा सोको
जानकार दनु पनछ ।
१२7. राजीनामा स ब धी यव थाः (१) दे श नजामती कमचार ले
वे छाले आ नो पदबाट राजीनामा दन चाहेमा आफू
कायरत कायालयमा लिखत पमा राजीनामा पेश गनु
पनछ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम आ नो
कायालयमा पेश हुन आएको राजीनामामा स बि धत
कमचार लाई सनाखत गराउनु पनछ ।

141
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

तर नेपाल बा हर रहे को दे श नजामती कमचार ले

राजीनामा सनाखत गराउनु पदा नेपाल राजदू तावास सम
र नेपाल राजदू तावास नभएको ु मा
मुलक रहेको भएमा
ु को नोटर
स बि धत मुलक पि लक सम सनाखत
गराई पठाउन स नेछ ।
(३) उप नयम (१) र (२) बमोिजम पेश
भएको राजीनामा दे हाय बमोिजमका नकाय वा
पदा धकार ले वीकृत गन स नेछन्ः–
(क) अ धकृत तर एघारौ तह र सो भ दा
मा थको पदका नजामती
कमचार को हकमा दे श सरकार,
मि प रष ले,
(ख) अ धकृत तर दशौ र नवौ तहको
पदका नजामती कमचार को हकमा
मुख सिचवले
(ग) अ धकृत तर छै ठ , सात र आठ
तहको कमचार को हकमास बि धत
म ालयको सिचवले
(घ) (क),(ख)र(ग) मा उ ले िखत बाहेक
अ य तहको कमचार को हकमा
स बि धत वभागीय मुख वा
कायालय मुखले ।
(४) उप नयम (१) बमोिजम कुनै दे श
नजामती कमचार ले आ नो पदबाट राजीनामा दएमा
नजले दे श सरकारलाई तनु बुझाउनु पन दा य व

142
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

बाँक नरहेको, नजको राजीनामा लागू हुने मत

स मको नोकर अव ध अ ाव धक रहेको र वभागीय
कारबाह शु नभएको य कन भएमा नजको राजीनामा
वीकृत गन स कनेछ ।
१२8. अवकाशप ः दे श नजामती कमचार लाई अवकाशको
प दने अ धकार अि तयारवालालाई हुनेछ।
१29. सेवाबाट बखा त हुनह
े को अ भलेख: (१) भ व यमा
सरकार सेवाको नम अयो य ठह रने गर सेवाबाट
बखा त भएका दे श नजामती कमचार को स ब धमा
बखा त ग रएको आदे श दने अ धकार ले य ता
कमचार को तीन पु ते खुलेको हु लया समेतको सूचना
दे श लोक सेवा आयोग, हर धान कायालय, दे श
हर कायालय,रा य कताबखाना र दे श नजामती
कताबखानालाई दनु पनछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजम सेवाबाट बखा त
ग रएको यि दे श नजामती सेवा वा पदमा पुनः नयु
भएमा नजले यसर पुनः नयु भई पाएको तलब नजबाट
फता गराई नजलाई तु त सेवाबाट बरखा त ग रनेछ ।
१३0. तलप दनु पनःकुनै कमचार ले दे श नजामती
कताबखानामा रहेको आफूसँग स बि धत
अ भलेखको तलप माग गदा आफू कायरत रहेको
म ालय, सिचवालय, वभाग वा कायालय माफत माग गनु
पनछ । कुनै कमचार ले आफू कायरत रहेको कायालय
माफत त ल प माग गन नस ने अव था भई सधै तलप

143
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

माग गरे मा दे श नजामती कताबखानाले अ भले खको

त ल प दनु पनछ ।
१३1. बीमा स ब धी यव थाः(१) दे श नजामती कमचार को
बीमा वापत दे श सरकारले एउटा साव धक जीवन
बीमा कोष थापना ग रनेछ ।
(२) येक दे श नजामती कमचार को मा सक
तलबबाट चार सय पैयाँ क ा गर उप नयम (१)
बमोिजमको कोषमा ज मा ग रनेछ ।र यती नै रकम दे श
सरकारले थप गर बीमा रकम दुई लाख पयाको बीस
वष साव धक जीवन बीमा ग रनेछ । बीमा कोषमा ज मा
भएको रकम म येबाट कमचार सेवा नवृ हुँदा नजलाई
बीमा रकम र बोनस भ ु ानी दइनेछ ।
(३) उप नयम (२) बमोिजम रकम क ा
गर शु गरे को बीस वष अव ध नपुगी कुनै नजामती
कमचार को मृ यू भएमा नजको प रवारले दुई लाख
पयाँ पाउनेछन । कुनै दे श नजामती कमचार ले
सेवाबाट अ नवाय अवकाश भएमा दे हाय बमोिजमको
रकम दान ग रनेछः-
(क) एक वषभ दा कम अव धको रकम
क गर ग रएको भएमा बीस
हजार पया,
(ख) एक वष दे िख पाँच बषस म रकम
क ी ग रएको भएमा तीस हजार
पैयाँ,

144
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(ग) पाँच वष दे िख दश वषस म रकम

क ी ग रएको भएमा पचह र हजार
पया,
(घ) दश वष दे िख प वषस म रकम
क ी ग रएको भएमा एकलाख
पयाँ,
(ङ) बीस वषस म रकम क ी ग रएको
भएमा दुइलाख पैयाँ ।
तर नजले ज मा गरे को रकम र सोको याज
लाभांश रकम उि लिखत रकम भ दा बढ हुन आएमा
सोह बराबरको रकम उ कोषबाट दान ग रनेछ ।
(४) कुनै दे श नजामती कमचार ले उप नयम
(२) बमोिजम रकम ज मा गन शु गरे को बीस वष नपुगी
अ नवाय अवकाश भएको अव थामा बाहेक अ य जुनसुकै
क समबाट अलग भएमा य तो कमचार लाई सपपण मु य
बराबरको रकम उपल ध गराइनेछ ।
(५) उप नयम (२) र (३) मा जुनसुकै
कुरा ले िखएको भए ताप न दे श नजामती सेवाबाट
अवकाश हुने कमचार ले साव धक जीवन बीमा वापत
ज मा गरे को रकम बीस वष वा सोभ दा कम अव धमा
प रप व हुने गर नर तरता दन स नेछ ।
तर सो वापत दे श सरकारले कुनै रकम यहोन
छै न ।
(६) साव धक जीवन बीमा कोषको योजनको
ला ग दे श सरकारले दे श राजप मा सूचना काशन गर

145
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

वदे शभी रहेको कुनै बीमा क पनी वा च लत कानून

बमोिजम गठन भएको सं थालाई सो क पनी वा
सं थाको कारोबार व ीय मता आ द समेत बचार गर
साव धक जीवन बीमा स ालनको ला ग तो न स नेछ ।
(७) उप नयम (६) बमोिजमको सं थामा
उप नयम (१) बमोिजमको कोष रहने छ ।
(८) असाधारण वदा वा वेतलबी अ ययन
वदा वा वेतलबी वदा लएको अव थामा य ता
कमचार ह ले बीमा बापत रकम ज मा गरे मा मा
य ता कमचार को ला ग दे श सरकारले सो अव धको
रकम थप गर कोषमा ज मा ग र दनेछ ।
(९) भ व यमा सरकार सेवाको नम
अयो य नठहर ने गर सेवाबाट बरखा त भएको दे श
नजामती कमचार ले समेत नजको कोषमा ज मा भएको
रकम र यसमा पाकेको याज पाउनेछ ।
(१०) यस नयम बमोिजम बीमा रकम
दान गदा स बि धत नजामती कमचार को नामममा
ज मा भएको रकमभ दा बढ रकम दान गनु पन
भएमा बढ हुने रकम दे श सरकारले उप नयम (६)
बमोिजमको सं था वा क पनीमा ज मा ग रनेछ ।
(११) उप नयम (१) बमोिजम तो कएको सं थाले
बीमा कोषमा ज मा भएको येक दे श नजामती मचार को
छु ाछु ै हसाब दे िखने गर अ भलेख अ ाव धक गर
येक वषको ववरण स बि धत कमचार लाई उपल ध
गराउनु पनछ ।

146
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(१२) साव धक जीवन बीमा कोष स ालन र

यव थापनको ला ग दे श सरकारले आव यक ठानेमा
नदिशका जार गन स नेछ ।
१३2. इलाका छो ने स ब धी यव थाः सरकार काजमा
ख टएको वा वदामा रहेको अव थामा बाहेक कुनै प न
दे श नजामती कमचार ले वदा दने अ धकार को
इजाजत बेगर आ नो कायालय छोडी अ य जानु
हुंदैन ।
तर अपझट पर कायालय छोडी जानु पन भएमा
दे श नजामती कमचार ले यसको कारण खोल नवेदन
दई आ नो कायालय मुखको इजाजत लई वा इजाजत
लन न याएमा जानु पन कारण समेत खोल स बि धत
कायालय, वभाग वा सिचवालयमा लिखत वा मौिखक
तवेदन दई दे श भ वा बा हर जान हु छ । यसर जाँदा
कायालयको काममा बाधा नपन र सरकार स पि को
हना मना नहुने ब ध मलाई जानु पनछ ।
१३3. उिचत र यायसंगत कारबाह ः कुनै दे श नजामती
कमचार ले यो नयमावल लागू हुन ु अिघ पाइरहेको सहु लयत
वा सु वधाको स ब धमा यस नयमावल बमोिजम दान
ग रएको सहु लयत वा सु वधाबाट मका परे को भनी पेश
गरे को नवेदनको आधारमा दे श सरकारले उिचत र
यायसं गत त रकाबाट कारबाह गन स नेछ ।
ु ाई स ब धी यव थाः (१)
१३4. पीरमका, गुनासो सुनव ऐनको
दफा १११ बमोिजम दे श नजामती कमचार ह ले
आफूलाई परे को पीरमका तथा गुनासो स बि धत

147
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

सुपर वे क वा कायालय मुख सम पेश गरे कोमा सो

तहबाट समाधान हुन नसकेमा य तो पीरमका तथा गुनासो
दे हायको स म त सम रा स नेछनः–
(क) म ालय, आयोग, सिचवालय र वभाग तर य
गुनासो यव थापन स म त
(१) स बि धत म ालय वा नकायको -
सं योजक
सिचव
(२) मु यम ी तथा मि प रष को -सद य
क तीमा दशौ र नव तनध
(३) मु य याया धव ाले तोकेको -सद य
मु य याया धव ाको कायालयको
अ धकृत कमचार
(४) आ धका रक े ड यु नयनको तनध -सद य

(ख) ादे िशक गुनासो यव थापन स म त

(१) मुख सिचव - सं योजक

(२)कानून, याया तथा दे श सभा - सद य

मा मला म ालयका सिचव
(३) मु य याया धव ाले तोकेको - सद य
मु य याया धव ाकायालयको
क तीमा अ धकृत तर नबौ तहको
अ धकृत
(४) आ धका रक े ड यु नयनको - सद य
ादे िशक अ य

148
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(२) उप नयम (१) बमोिजमको स म तको

सिचवालय स बि धत स म तको सं योजक कायरत रहेको
कायालयमा रहनेछ ।
(३) मु यम ी तथा मि प रष को कायालयले
पीरमका र गुनासो यव थापन स ब धी नदिशका जार
गन स नेछ ।
१३5. बेप ा भएको कमचार को प रवारलाई सु वधा दइनेः(१) दुई
वषदे िख हराई स पक नभएको र मरे बाँचेको प ा नलागेको
दे श नजामती कमचार लाई ऐनको दफा ८७ को उपदफा
(१) को ख ड (छ) बमोिजम सेवाबाट हटाइएकोमा
नजले पाउने उपदान वा सु वधा वापतको रकम नजको
प रवारलाई दइनेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको दे श नजामती
कमचार को प रवारले सो बमोिजमको रकम ा गनको
ला ग य तो नजामती कमचार को थायी वतन भएको
थानीय तह तथा हराई बेप ा हुन ु अिघ बहाल रहेको
िज लाको िज ला हर कायालयबाट नज दुई वषदे िख हराई
बेप ा भई मरे बाँचेको प ा नलागेको भ े यहोराको
सफा रस लई पेश गनुपनछ ।
१३6. पदनाम कायम रहनेः यस नयमावल मा अ य जुनसुकै कुरा
ले िखएको भए ताप न यो नयम ार भ हुँदाका बखत आठ
तहमा कायरत ब र मे डकल अ धकृत, ब र डे टल सजन,
बर आयुव दक िच क सक र ब र एक कृत िच क सा
अ धकृतको मा थ लो तहमा बढु वा नहुँदास म सोह पदनाम
कायम रहनेछ ।

149
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

१३7. म हला कमचार को स वा:ऐन र यस नयमावल मा

उि लिखत आधारका अतर म हला दे श नजामती
कमचार को स वा गदा दे हायका आधार समेत लइनेछः–
(क) एकल र गभवती म हला कमचार लाई
नजको माग बमोिजम स वा गन
ाथ मकता दइनेछ,
(ख) गभवती वा दुई वष मु नको ब चा भएका
म हला कमचार लाई नजले माग गरे को
अव थामा बाहेक स वा ग रने छै न,
(ग) म हला कमचार को पत समेत सरकार
सेवामा रहेको भए स भव भएस म
द पि लाई एकै िज लामा पन गर स वा
ग रनेछ।
१३8. िश ा र वा य स ब धी यव थाः(१) दे श नजामती
कमचार का स ततीको गुण तर य िश ाको सु नि ताताको
ला ग दे श सरकारले दे श नजामती आवाशीय
व ालय/महा व ालयको थापना, यव थापनर स ालन गन
आव यक यव था मलाउनेछ ।
(२) दे श नजामती सेवाका कमचार तथा
कमचार प रवारलाई गुण तर य वा य सेवा दान गनको
ला ग दे श सरकारले दे श नजामती अ पतालको गठन,
यव थापन र स ालन गन यव था मलाउनेछ ।
१39. सु वधा अ ययन स म त:(१) दे श नजामती कमचर को
स ब धमा दे श तर य सु वधा स ब धी वषयको यव थापन

150
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

गन दे हाय बमोिजमको एक कमचार सु वधा अ ययन स म त

हुनेछः-
(क) सिचव, अथ म ालय - अ य
(ख) सिचव, मु यम ी तथा
मि प रष को कायालय - सद य
(ग) सिचव, दे श सभा सिचवालय
- सद य
(घ) सिचव, कानून याय तथा दे श
सभा मा मला
म ालय - सद य
(ङ) सिचव, दे श लोक सेवा आयोग
- सद य
तर उपयु स म तमा आव यकता अनुसार
स बि धत े का व यि लाई समेत सामेल गराउन
स नेछ ।
(२) उप नयम (१) बमोिजमको स म तले दे श
नजामती कमचार को बीमा, उपचार खच, स तती िश ा र
वा य बीमा स ब धी यव था, दे श कमचार स यकोष,
दे श नाग रक लगानी कोष, कमचार क याण कोष,
योगदानमा आधा रत नवृ भरण कोष, शैि क तथा स तती
वृती लगायतका यव थाह को गठन, थापना, स ालनका
स ब धमा काम गनछ ।
(३) उप नयम (१) बमोिजमको स म तले आ नो
काय व ध आफै नधारण गनछ ।

151
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(4) उप नयम (१) बमोिजमको स म तले

उप नयम (२) बमोिजमको काम यो नयमावल लागू भएको
तीन म हना भ स प न गर दे श सरकार सम काय
योजनास हतको तवेदन पेश गनु पनछ ।
(५)उप नयम (४) बमोिजम काय योजनास हतको
तवेदन अनुसार दे श सरकारले कमचार को सु वधाको
स ब धमा यव थापन गनछ ।

१४0. करार कमचार स ब धी यव था:(१) दे श नजामती

सेवाको करार लने भनीएको पदमा कमचार पदपू त गदा वा
करारमा लइ कायालयको कामकाजमा लगाउदा
नयमानुसारको करार स ब धी स झौता गर कामकाजमा
लगाउनु पनछ ।
(२) उप नयम (1) बमोिजम करारमा कायरत
कमचार ले च लत कानूनको पूण पर पालना गनु पनछ ।
(४) करारमा कायरत कमचार ले पोशाक भ ा र
चाडपव खचको सु वधा ा गन नर तर एक वषस म
सेवारत रहेको हुन पनछ।
(५) करारमा कायरत कमचार ले भै पर र पव
वदाको सु वधा ा गनछ ।
(६) करारमा कायरत कमचार लाइ सामािजक सूर ा
कोष र करार कमचार को वे छाले नजबाट मा यहोन
गर कमचार सं चयकोषमा आब ग रनेछ ।

152
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

(७) उप नयम (६) बमोिजमको समािजक सूर ा

कोष र कमचार सं चयकोष मा आब भएका कमचार
यहाँबाट नयमानुसारको सु वधा पाउनेछ ।
(८) दे श नजामती कमचार को स ततीको
अ ययनको ला ग उपल ध व ालय/महा व ालयमा नर तर
पाँच वषभ दा ब ढ दे शमा सेवारत करार कमचार को
स ततीले प न सु वधा ा गनछ ।
१४1. दुघटना बीमाः दे शमा कायरत कमचार ह को दश
लाखको समू हक दुघटना बीमा दे श सरकारले गनछ।
१४2. अवकाश हुने उमेर स बि ध बशेष यव था:ऐन ार म भए
प छ भना भएको कमचार को अवकाश उमेर साठ वष तथा
समायोजन भइ आएका कमचार को हकमा नज भना भएको
सेवा समुहमा सँग स बि धत कानूनमा यव था भए बमोिजम
हुनेछ ।
१४3. अनुसूचीमा हेरफेर तथा थपघट गन अ धकारः(१) दे श
सरकारले राजप मा सूचना कािशतगर अनुसूची तथा
अनुसूचीमा रहेको यहोरालाई समय समयमा हे रफेर तथा
थपघट गनस नेछ ।
(२) दे श नजामती सेवाको स ब धमा यस
नयमावल मा लेिखए ज त यसै बमोिजम र अ मा बे लाबे लै
सेवा वा समूहको ला ग पृथक पले लागूहन
ु े गर बनेका
नयमह मा लेिखए बमोिजम हुनेछ ।
(३)उप नयम (२) मा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए ताप न
बढु वाको स ब धमा यसै नयमावल बमोिजम हुनेछ ।

153
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
अनुसूची– १
( नयम २ को ख ड (ख) सँगस बि धत)
वभागीय मुखह

१ मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको मुख सिचव र सिचव

२ दे श सभाको सिचव र दे श सभा सिचवालयका सिचव
३ दे श लोक सेवा आयोगको अ य
४ मु य याया धव ा
५ जनलोकपाल आयोगको अ य
६ म ालयह का दे श सिचव
७ आयोगह का सिचव
८ वभाग वा नदशनालयका मुख
९ दे श ले खा नय कको कायालयको मुख
१० दे श कताबखानाको मुख
११ कायालय मुख अ धकृत बा ौ र एघारौ तहका अ धकृतह

154
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
अनुसूची-२
( नयम २ कोख ड (च) सँगस बि धत)
सेवा समूह सं चालन गन नकायह

सेवा समूह सं चालन गन नकाय

कृ ष भू म यव था, कृ ष
तथा सहकार
म ालय

वन उ ोग, पयटन तथा

वन म ालय

वा य समािजक वकास
म ालय

कानून कानून कानून, याय तथा

दे श सभा मा मला
म ालय

कानून दे श सरकार मु य
वक ल याया धव ाको
कायालय

इि ज नय र स भल भौ तक पूवाधार
इि ज नय र , वकास म ालय
मेका नकल

155
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
इि ज नय र ,
िजयोलजी

इि ज नय र स भल खानेपानी तथा उजा

इि ज नय र वकास म ालय
( या नटर
उपसमूह)

इि ज नय र उजा व ध समूह

इि ज नय र सूचना वध गृह तथा स ार

म ालय

शासन समा य शासन मु यम ी तथा

मि प रष को

व वध कायालय

आ थक योजना त यांक
तथा त यांक

शासन लेखा, राज व अथ म ालय

िश ा सामािजक वकास
म ालय

156
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
अनुसूची–३
( नयम ९ को उप नयम (१) सँग स बि धत)
अ धकृत बा तहमा रहने पदह

(क) इि ज नय र सेवा

१. भौ तक पूवाधार वकास म ालयको सिचव–१

२. खानेपानी तथा ऊजा वकास म ालय सिचव–१

(ख) कानूनसेवा

१. कानून, याय तथा दे श सभा मा मला म ालयको सिचव–१

२. मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको सिचव (कानून)–१

(ग) कृ ष तथा वनसेवा

१. भूमी यव था, कृ षतथा सहकार म ालयको सिचव–१

२. उ ोग, पयटन तथा वनम ालयको सिचव–१
(घ) शासनसेवा

१. मु यम ी तथा मि प रष को कायालयको सिचव ( शासन)–२

२. अथ म ालयको सिचव–१
३. आ त रक मा मला तथा स ारम ालयको सिचव–१
४. म हला, बालबा लका, युवा तथा खेलकुद म ालयको सिचव–१
५. दे श सभा सिचवालयको सिचव–१
६. वािण य, आपू त तथा व ान वध म ालयको सिचव–१
७. दे श लोक सेवा आयोगको सिचव–१

(ङ) िश ा तथा वा य सेवा

१. सामािजक वकास म ालयको सिचव–१

157
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
अनुसूची– ४
( नयम १० सँग स बि धत)
दे श नजामती सेवामा रहने समूह तथा उपसमूहह

दे श नजामती सेवाह मा दे हाय बमोिजमका समूह तथा उपसमूहह

रहनेछन्ः–

स.नं. सेवा समूह उपसमूह

१ आ थक योजना त यांक
तथा त यांक
सेवा

२ इि ज नय र स भल इि ज नय र जनरल
सेवा
हाइवे

या नटर

बि ड ए ड
आ कटे ट

इ रगेशन

ऊजा वध

सूचना वध

मेका नकल जेनरल मेका नकल

इि ज नय र इि ज नय र

िजयोलोजी हाइ ो िजयोलोजी

158
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

३ कानून कानून

दे श सरकार वक ल

४ शासन समा य शासन

लेखा

राज व

५ वन जनरल फरे ी

वायल ए ड वाटर
क जरभेसन

वातावरण

६ िश ा िश ा शासन

ि ट (मु ण)

लाइ े र

फोटो ाफ तथा
भ डयो ाफ

७ कृ ष एगृ ए सटे सन

ह टक चर

फस रज

159
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

लाइभ टक, पोि ए ड

डेर डेभ पमे ट

ए ोनोमी

पला ट याथोलजी

ए टोमोलजी

ए ी इकोनो मकल,
माक ट ए ड
टा ट स

वायल साइ स

भेट रनर

ए ी इि ज नय र

फुड ोसे स ,
एनाले सस ए ड
यू शन

सभ

* वा य मे ड सन (क)जनरल मे ड सन

(९) ने ोलोजी

(ग) यूरोलोजी

160
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

(घ)का डयोलोजी

(ङ) पकल मे ड सन

(च)चे डिजजेज

(छ) या ो इ टे रोलोजी

(ज)इ डो ाइनोलोजी

(झ)मे डकल अकोलोजी

(ञ)हेपाटोलोजी

(ट)प मोनोलोजी

(ठ)ि ल नकल
जेने ट स

सजर (क)जनरल सजर

(ख)का डयोथेरा सक
सजर

(ग)युरोसजर

(घ) या ो
इ टे रोलोिजकल सजर

(ङ)वन तथा ला क
सजर

161
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

(च) यूरो सजर

(छ)अथ पे डक सजर

(ज)पे डया क सजर

(झ) क नी ा स ला ट
सजर

रे डयोलोजी (क) रे डयो

डाइ नो सस

(ख)रे डयोथेरापी

डमाटोलोजी, ले ोलोजी
र भेनरल डिजजेज

साइ या

पे डया स (क)पे डया क मे ड सन

(ख) नओनेटोलोजी

अ थ मोलोजी

ओटो रनो या र ोलोजी

एने थे सयोलोजी

अ े क तथा
गाइनोकोलोजी

162
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

पि लक हे थ
एड म न ेशन

जनरल हे थ स भसेज

मे डकल जनर ल

याथोलोजी र मे डकल (क)जनरल याथोलोजी

याब टे नोलोजी
(ख) ह टो याथोलोजी

(ग)माइ ोबायोलोजी

( याि योलोजी)

(घ) हमेटोलोजी

(ङ)बायो केमे

(च)जनरल मे डकल
याब टे नोलोजी

(छ)मे डकल
माइ ोबायोलोजी

जनरल न स

पि लक हे थ
न स ,क यू नट न स

डेि ट ी (क)जनरल डे टल

163
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

(ख)ड डोडोि ट

(ग)ओरल सजन

(घ) ो थोडोि ट

(ङ)अथ डोि ट

आयुवद (क)जनरल आयुवद

(ख)भेषज

(ग)काय िच क सा

(घ)श य तथा सं ाहरण

(ङ)शाला य

(च) ीरोग तथा सू त

(छ)कौमारभृ य

हे थ एजुकेशन

हे थ इ पे सन

मे डकल रे कडस

फामसी

फिजयोथेरापी

हो मयो याथी

164
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४
स.नं. सेवा समूह उपसमूह

रे डयो ाफ (क)रे डयो ाफ

(ख)रे डयोथेरापी

ए ककृत िच क सा

युनानी िच क सा

व वध (क)मे डकल फिज स

(ख) इ .िज. स.
टे ि न सयन

(ग)साइकोलोजी

(घ)एने थे सया

(ङ)बायोमे डकल
इि ज नय र

यो नयमावल जार हुँदाको बखत यस भ दा फरक समूह वा

उपसमूहको कमचार समायोजन ऐन, 2075 बमोिजम समायोजन
भइ कायरत भएकोमा दे श सरकारले आव यक यव था गर
यव थापन गनछ । दे श सरकारले राजप मा सूचना कािशत
गर समय समयमा तोकेको दे श नजामती सेवाका अ य समूह
तथा उपसमूहह ।

165
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

अनुसूची -५
( नयम १२ को उप नयम (1) सँग स बि धत)
काय ववरण फारमको ढाँचा
kb ;°]t
dw]z k|b]z ;/sf/
sfo{ljj/0f kmf/fd ;]jf M
;d"x÷ pk;d"x M tx M
!= kbsf] gfd M ===================================== %= === === === === === === ======= dGqfno÷;lrjfno
:yfoL ÷ c:yfoL ================================ === === === === === === === === ==ljefu
@= tna -dfl;s_ M ============================== === === === === ====== === === sfof{no
#= sfd ug]{ ;do M ============================== ==============zfvf ============= kmfF6
$= sd{rf/Lsf] gfd / ;°]t g+= M ================ ^= ====================================lhNnf ===================================
:yfg kmf]g g+===================================

166
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

&= lj:t[t ?kdf kbsf] sfd, clwsf/ / pQ/bfloTj

qm=;+ sfd clwsf/ pQ/bfloTj sfo{;Dkfbg ;"rsf° ;"rsf°sf] cfwf/
= -;|f]t_
s=
v=
u=
*= st{Jo
s=
v=
u=
3=
(=cfjZos of]Uotf M–
d]/f] kb;Fu ;DalGwt pko'{Qm sfd, st{Jo, pQ/bfloTj tyf o; kb;Fu ;DalGwt pko'{Qm sfd, st{Jo, pQ/bfloTj tyf clwsf/sf]
clwsf/sf] ljj/0f k"0f{ Pj+ l7s ;fFrf] xf] . ljj/0f k"0f{ Pj+ l7s ;fFrf] xf] .
=== === === === === === === === === === === === ===
sd{rf/Lsf] b:tvt gfdM -lgs6td clwsf/Lsf] b:tvt_ ldlt M– === === ===
ldlt === === === === === === === === ===
gfdM -sfof{no k|d'vsf] b:tvt_
ldltM– === === === ===

167
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – ^
-lgod @$ ;“u ;DalGwt_
lg/f]lutfsf] k|df0fkqsf] gd"gf

k|b]z lghfdtL ;]jfsf] === === === === === === === ;]jf=== === === === ;d"x=== === === ===
=== pk;d"x=== === === === tx =============kbdf pDd]bjf/ x'g' ePsf >L === === === ===
=== === === == nfO{ d}n] hf“Rbf s'g} ;?jf jf s8f/f]u nfu]sf] jf s'g} lsl;dsf]
zf/Ll/s ljs[lt jf cfGtl/s /f]u ePsf] kfOg . lghdf === === === === === === === ===
=== === /f]u eP tfklg lghnfO{ To;n] pk/f]Qm lghfdtL kbdf sfd ug{ c;dy{
agfp“b}g .

lghsf] x'lnof === === === === === === 5 .

-s_ bfof“ xftsf] a'9L cf}+nfsf] 5fk M === === === == === === === … … …

-v_ ;DalGwt JolQmsf] b:tvt M === === === === .= === === == … … …=

-u_ ldlt M === === === === === ===

k|dfl0ft ug]{ lrlsT;ssf]M–

-s_ gfd M ....................................................................

-v_ b:tvt M .................................................................

-u_ g]kfn d]l8sn sfplG;n /lhi6«]zg gDa/ M............................

-3_ ldlt M .................................................................................

168
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – &
-lgod @% ;“u ;DalGwt_
zky u|x0f kmf/fdsf] gd"gf
d===========================================================================O{Zj/sf] gfddf zky
lnG5' ls k|b]zlghfdtL sd{rf/Lsf] x}l;otn] dnfO{ tf]lsPsf] sfd d]/f] 1fg ljj]sn]
hfg] a'em];Dd Odfg, wd{ tyf st{Jo ;DemL b]z / ;/sf/k|lt jkmfbf/ /xL eo,
kIfkft jf å]if g/fvL nf]e nfnr df]nflxhf gu/L cg'zf;gdf /xL k|b]z lghfdtL
;]jf, P]g, @)&& / k|b]z lghfdtL ;]jf lgodfjnL, @)&* tyf k|rlnt sfg"gL]
Joj:yfsf] cwLgdf /xL cfÇgf] st{Josf] kfng ug]{5' . dnfO{ 1ft x'g cfPsf] s'g}
;/sf/L uf]Ko s'/f clws[t JolQmnfO{ afx]s c? s;}nfO{ d ;]jfdf jxfn /x] jf
g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg k|ToIf jf ck|ToIf ?kn] eGg] jf ;+s]t ug]{ 5}g .
zky u|x0f ug]{ sd{rf/Lsf] zky u|x0f u/]sf] k|dfl0ft ug]{
clwsf/Lsf]
-s_ gfdM– -s_ gfdM–
-v_ b:tvtM– -v_ b:tvtM–
-u_ ldltM– -u_ ldltM–
-3_ ;]jfM– -3_ kbM–
-ª_ ;d"x÷pk;d"xM– -ª_ sfof{noM–
-r_ txM– -r_ txM–

169
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – *
-lgod @& ;“u ;DalGwt_

k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] j}olQms ljj/0f kmf/fd

-l;6/f]n_

;+nUg ug'{kg]{ sfuhftx? M–

-!_ z}lIfs of]Uotf / gful/stfsf] k|df0fkqx?sf] k|dfl0ft k|ltlnlk -;]jf k|j]z

ug'{ k"j{sf] pd]/ v'n]sf] z}lIfs of]Uotf / gful/stf x'g' kg]{_ .
-@_ o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf /xL :yfoL kbdf sfd u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0f
:ki6;“u pNn]v u/L tT;DaGwL sfuhftx?sf] k|dfl0ft k|ltlnlk .
-#_ ;DalGwt sfof{noaf6 l;6/f]n btf{ u/L k|dfl0ft u/L lbg] eGg] Joxf]/fsf] kq .
-$_ sfof{nodf z'? :yfoL lgo'lQm x'“bfsf] xflh/L ePsf] hfgsf/L kq .
-%_ :yfoL lgo'lQm x'“bf k]z u/]sf] lg/f]lutf / zky u|x0fsf] k|dfl0ft k|ltlnlk .
-^_ k|b]z nf]s;]jf cfof]usf] l;kmfl/; kqsf] ;Ssn} jf k|dfl0ft k|ltlnlk .
-&_ tfnLdsf] k|df0fkqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk / cGo sfuhftx?sf] k|ltlnlk .
sd{rf/Lsf] gfd g]kfnLdf -b]jgfu/L lnlk_ ===================================

cª\u|]hLdf(BLOCK LETTER) ......................................

sd{rf/L ;°]t gDa/ -k|b]z lghfdtL lstfavfgfsf] eg]{_

g]kfnL
c°df

170
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cª\u|]hL
c°df

b|i6Jo M
sDtLdf klg A4 ;fOhsf] g]kfnL sfuhdf j}olQms ljj/0f 5flkPsf] x'g' kg]{5 .

171
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

kmf/fd g+= )!

j}olQms ljj/0f
dw]z k|b]z ;/sf/
=== === === === === === === === === === === ===
dGqfno÷;lrjfno÷cfof]u÷ljefu÷lgb]{zgfno÷sfof{no
!= k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] JolQmut ljj/0f
g]kfnLdf M -b]jgfu/L lnlk_ ========================…=====================
c+u|]hLdf M (BLOCK LETTER)==========…======================= hGd ldlt
ljj/0f M -lj=;+=_=====÷====÷==== -O{=;+=_ =======÷======÷=======
ln·============gful/stfg+=
=======================================hf/LlhNnfM============================hf/Lldlt
M==============================.=====

/fli6«o kl/rokqg+= ===================== hf/L ldlt M======================

afa'sf] gfd -g]kfnLdf_ ========================= k]zf M=====================
afa'sf] gfd -cª\u|]hLdf_ ======================= k]zf M=====================
afh]sf] gfd -g]kfnLdf_ ======================== k]zf M=====================
afh]sf] gfd -cª\u|]hLdf_ ======================= k]zf M=====================
cfdfsf] gfd -g]kfnLdf_ ========================= k]zf M=====================
cfdfsf] gfd -cª\u|]hLdf_ ======================= k]zf M=====================
ljjflxt eP klt÷kTgLsf] gfd -g]kfnLdf_ =================== k]zf M====== -
cª\u|]hLdf_ ====================================== k]zf M====================
5f]/Lsf] ;ª\Vof ===================== 5f]/fsf] ;ª\Vof ========================
@= 7]ufgf ;DaGwL ljj/0f

172
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

:yfoL 7]ufgf c:yfoL 7]ufgf

g]kfnLdf cª\u|]hLdf g]kfnLdf cª\u|]hLdf
k|b]z M

lhNnf M
g=kf=÷uf=kf=
j8f g+=
6f]n÷dfu{ M
3/÷Ans g+=
kmf]g÷df]afOn g+=
email ID M
#= ;'lawf kfpg] u/L kl/jf/sf ;b:o dWo] OR5fOPsf] s'g} Ps JolQmsf] k"/f
gfd y/
g]kfnLdf M -b]jgfu/L lnlk_ ================================================

cª\u|]hLdf M (BLOCK LETTER)===================================

sd{rf/Lsf] lgh;“usf] ;DaGw................................... 7]ufgf M

k|b]z ============= lhNnf ============= g=kf=÷uf=kf ============== j8fg+=
========= 6f]n÷dfu{ ================== 3/ / Ans g+= ============
gful/stf g+= ========================== hf/L lhNnf M======================== hf/L
ldlt M============================
$= cGo j}olQms ljj/0f
ln· M======= wd{ M======= hft÷hftL M============= x'lnof M============ /Qm
;d"x M===========
d"nM lxdfnL - _ kxf8L - _ dw]z - _
-s_ dw]zL M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] s'g hft =======================
-v_ blnt M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] s'g hft ========================
-u_ d'l:nd M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] ljj/0f =========================

173
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-3_ cflbjf;L÷hghftL M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] s'g hft =====

-ª_ yf? M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] ljj/0f ===========================
-r_ cfly{s ?kn] ljkGg v; cfo{ M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] ljj/0f====
-5_ ckf·tf M xf] - _ xf]Og - _ xf] eg] s'g lsl;dsf] ==============
k|b]z nf]s ;]jf cfof]uoaf6 l;kmfl/; x'“bf s'g ju{df ePsf] xf] < M dfly
pNn]lvt dWo] -s_÷-v_÷-u_÷-3_÷-ª_÷-r_÷-5_÷-v'nf_÷-dlxnf_
%= efiffsf] bIftf ;DaGwL ljj/0f
-s_ :yfgLo efiff ;DaGwL 1fg dft[efiff M===================

qm=;+= efiffsf] n]vfO{ Ifdtf k9fO{ Ifdtf af]nfO{ Ifdtf

gfd
clt pQd ;fdfGo clt pQd ;fdfGo clt pQd ;fdfGo
pQd pQd pQd

-v_ ljb]zL efiff ;DaGwL 1fg

qm=;+= efiffsf] n]vfO{ Ifdtf k9fO{ Ifdtf af]nfO{ Ifdtf

gfd
clt pQd ;fdfGo clt pQd ;fdfGo clt pQd ;fdfGo
pQd pQd pQd

^= sd{rf/Lsf] z'? :yfoL lgo'lQmsf] ljj/0f

sfof{nosf] gfd / 7]ufgf M=================================================
lgo'lQm ldlt M============== lg0f{o ldlt M=========== xflh/L ldlt M======== ;]jf
M=================== ;d"x M================== pk ;d"x M============= tx
M============== kb M============= k|fljlws - _ ck|fljlws - _
&= o; cl3 ;/sf/L ;]jfdf /xL :yfoL kbdf sfd u/]sf] eP ;f]sf] ljj/0f
sfof{nosf] gfd / 7]ufgf M=================================================

174
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;]jf M===================== ;d"x M================= pk ;d"x M================ tx

M============== kb M================ k|fljlws - _ ck|fljlws - _
5f8]sf] ldlt M========================5f8\g'sf] sf/0f M=====================
*= cGo ljj/0f
-s_ klt jf kTgLn] ljb]zL d'n'ssf] :yfoL cfjf;Lo cg'dlt (DV/PRjf
cGo_ lnP÷glnPsf] jf ;f]sf] nflu b/vf:t lbP÷glbPsf] ljj/0f M
5 - _ 5}g - _
!= :yfoL cfjf;Lo cg'dlt lnPsf] eP b]zsf] gfd =========== /
lnPsf] ldlt =================
@= :yfoL cfjf;Lo cg'dltsf nflu b/vf:t lbPsf] eP b]zsf] gfd
================= b/vf:t lbPsf] ldlt ====================
-v_ s'g} ;/sf/L jSof}tf ltg{ af“sL 5÷5}g < af“sL eP ;f] sf] ljj/0f
=============================================================
-u_ ;DalGwt sd{rf/Lsf] ljz]if of]Uotf / Ifdtf M===================
dfly n]lvPsf] ljj/0f 7Ls 5 . ;/sf/L ;]jfsf] lgldQ cof]Uo x'g] u/L dnfO{ s'g}
;hfo ePsf] 5}g . s'g} s'/f em'7f] n]lvPsf] jf hfgfhfgL ;f“rf] s'/f bafpg] n'sfpg]
p2]Zon] n]lvPsf] 7x/] sfg"g adf]lhd ;hfo :jLsf/ ug]{5', ;fy} sd{rf/L cfrf/
;+lxtf kfngf ug{ k|lta4 5' egL ;xL5fk ug]{ M

k|dfl0ft ug]{ sfof{no k|d'vsf]

sd{rf/Lsf] gfd, y/ ========================
-a'9L cf}+nfsf] 5fk_ b:tvt ==========================
bf“of af“of
=========================
sd{rf/Lsf] b:tvt

sfof{nosf] 5fk

sd{rf/L ;°]t gDa/ -k|b]z lghfdtL lstfavfgfn] dfq k|of]u ug]{_

175
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

g]kfnL c°df

cª\u|]hL c°df

ljefuLo k|d'v jf clwsf/k|fKt

clws[tsf] b:tvt M====================
gfd M=====================================
kb M======================================
ldlt M====================================
sfof{nosf] 5fk M=======================
-s_ ;]jf ;DaGwL ljj/0f kmf/fd g+= )@
qm=;+= ;]jf ;d"x÷ tx kb sfof{nosf] gof“ lg0f{o axfnL
pk gfd / lgo'lQm÷ ldlt ldlt -
;d"x 7]ufgf ;?jf÷ xflh/L
a9'jf ldlt_

-v_ z}lIfs of]Uotf÷tfnLd÷;]ldgf/÷;Dd]ng ;DaGwL ljj/0f kmf/fd g+= )#

qm=;+= z}lIfs cWoogsf] plQ0f{ k|fKt lzIf0f
of]Uotf jf ljifo jf u/]sf] >]0fL ;+:yf÷kl/ifb\÷ljZjljBfnosf]
pkflw ;°fo ;fn gfd / b]z

176
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-u_ lje"if0f, k|z+;fkq / k'/:sf/sf] ljj/0f kmf/fd g+= )$

qm=;+= lje"if0f, k|fKt ldlt lje"if0f÷ k|z+;fkq ;x'lnot
k|z+;fkqsf] ljj/0f kfPsf] sf/0f

-3_ ljefuLo ;hfosf] ljj/0f kmf/fd g+= )%

qm=;+= ;hfosf] ;hfosf] cfb]z k'g/fj]bgsf] s}lkmot
k|sf/ ldlt
7x/ ldlt

177
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-ª_ ljbf / cf}ifwL pkrf/sf] ljj/0f kmf/fd g+= )^

ljj/0f 3/ ljbf lj/fdL ljbf k|;'lt ljbf÷ k|;'lt cWoog ljbf c;fwf/0f ljbf j]tnaL ljbf uon pkrf/ vr{ s}lkmot
:ofxf/ ljbf cjlw lnPsf]
hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL ldlt /sd

-r_ sfd u/]sf] ljj/0f kmf/fd g+= )&

qm=;+= Cjlw kb:yfkgf ePsf] sfd u/]sf] sfd u/]sf] sfof{no s}lkmot
:yflgo tx :yflgo tx

b]lv ;Dd

178
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

kmf/fd g+= )*

-5_ dfly pNn]v eP b]lv afx]ssf ljj/0fx? yk36 ug'{ kg]{ eP k|b]z lstfavfgfn] eg]{ M

-!_ 7]ufgf kl/jt{g ;DaGwL ljj/0f M–

-@_ OR5fOPsf] JolQm kl/jt{g ePdf ;f]sf] ljj/0f M–

-#_ cGo s'g} ljj/0f yk36 ePdf ;f] sf] ljj/0f M–

;DalGwt sd{rf/Lsf] k|dfl0ft ug]{ clwsf/Lsf]

gfd M=========================== gfd M=======================
kb M============================ kb M========================
b:tvt M======================= b:tvt M===================
ldlt M==============.=========== ldlt M======================

179
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–(
-lgod #& sf] pklgod -!#_ ;Fu ;DalGwt_
;?jf dfu ug]{ lgj]bgkqsf] 9fFrf
ldltM– @)=====÷=====÷===
ljifo M– ;?jf x'g kfpF .

>Ldfg\ ============================Ho",
====================================
dxf]bo,

tn plNnlvt lgsfodf ;?jf eO{ /fi6« ;]jf ug{] cj;/ kfpg d]/f] ePsf] ;To tYo ljj/0fx? ;lxt ;Da4 sfuhft o;}
;fy ;+nUg /fvL of] lgj]bg u/]sf]÷u/]sL 5' .
sd{rf/Lsf] ljj/0f M
sfof{nosf] gfd kb ;]jf÷;d"x÷pk;d"x tx hGd ldlt ;f] sfof{nodf 3/ 7]ufgf / gf=k|=kq g+=,
xflh/ ePsf] ldlt ldlt -lhNnf_
!

180
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

o;eGbf cufl8 sfo{ u/]sf] ljj/0f -qmdfut kl5Nnf] cfwf/df _

sfof{nosf] gfd Kb ;]jf÷;d"x÷pk;d"x tx ===b]lv=====;Dd jif{÷dlxgf lhNnf
!
@
#

;?jf x'g rfx]sf] sfof{no -k|fyldstfqmdsf] cfwf/df_

!=
@=
#=
;+nUg sfuhftx?
!= ;DalGwt sfof{nodf sfdsfh u/]sf] k'i6\ofO{ x'g] sfuh,
@=;?jf x'g rfx]sf] sf/0f / k|df0f,
o;df n]lvPsf] Joxf]/f ;fFrf] xf], e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;hfo ef]Ug tof/ 5' .
lgj]bs
gfd y/M
kbM
sd{rf/L ;Í]t g+=M
sfof{no M

181
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;?jf lgj]bg ljZn]if0f ;"rL -Checklist_

!_ k|b]zlghfdtL ;]jf P]g, lgodfjnL Pj+ ;?jf gLlt adf]lhd
sfof{nodf sfd ug'{ kg{] cjlw k"/f ePsf k"/f gePsf]
@_ klxn] ;f] sfof{nodf sfo{ ul/;s]sf] k|yd k6s bf]xf]¥ofO{
#_ 3/ kfos kg{] gkg{]
$_ klt klTg b'j} ;/sf/L ;]jfdf ePsf] gePsf]
%_ sd{rf/Lsf] pd]/ %) jif{ k'u]sf] %) jif{ gk'u]sf]
^_ kmflhndf /x] g/x]sf] /x]sf] g/x]sf]
&_ cWoog jf tfnLd sfh÷cGt/f{li6«o ;+:yfdf sfd u/]sf] ljsf;
;ldlt tyf cfof]hgf sfhdf uPsf] cj:yf kbflwsf/ ;fg{]
*_ dGqfno÷ljefusf] ;xdltkq ePsf] gePsf]

(_ ;?jf x'g rfx]sf] lgsfodf tTsfn b/jGbL l/Qmsf] cj:yf l/Qm /x]sf] l/Qm g/x]sf]
!०_ clgjfo{ cjsfz x'g] cjlw Ps jif{ eGbf sd Ps jif{ eGbf a9L
!!_ xfn sfo{/t lgsfodf ?h' xflh/ lbg lbg
o;df n]lvPsf] Joxf]/f ;fFrf] xf], e'm§f 7x/] sfg"g adf]lhd ;hfo ef]Ug tof/ 5' .
cf1fsf/L
gfd y/M
kbM
sd{rf/L ;Í]t g+=
sfof{no M

182
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – !)
-lgod #* ;“u ;DalGwt_
;?jf ug]{ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] /fVg' kg]{
cfkm" cGt{utsf sfof{nox?sf] tx ut ;?jf ;DaGwL ljj/0fsf] 9f“rf

sfof{no M–

lhNnfM– ljj/0f el/Psf] ldltM–

qm=;+= tx ;]jf s"n kb k"lt{ s"n l/Qm l/Qm kbdf ;?jf k|b]z nf]s ;]jf v'b l/Qm s}lkmot
;d"x÷ pk b/aGbL ;+Vof kb ;+Vof e};s]sf] t/ sd{rf/L cfof]udf dfu ;+Vof
;d"x -$–%_ xflh/ eO{ g;s]sf] ;+Vof k7fPsf] ;+Vof -^–&–*_

! @ # $ % ^ & * ( !)

gf]6M– -!_ of] 9f“rf k|To]s sfof{non] /fVg' kg]{5 .

-@_ k|To]s ^ dlxgfdf of] ljj/0f cBfjlws agfpg' kg]{5 .
-#_ of] ljj/0f ;]jf, ;d"x ;~rfng ug]{ dGqfno, ;DalGwt dGqfno / ljefudf k7fpg'÷/fVg' kg]{5 .
tof/ ug]{ clws[tsf]– k|dfl0ft ug]{ clws[tsf]–
b:tvtM b:tvtM
kbM kbM
ldltM ldltM

183
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – !!
-lgod #( ;“u ;DalGwt_
;?jfsf] ljj/0f
-JolQmut kmfOndf /xg]_

!_ gfdM– ^_ ;d"xM–
@_ sd{rf/L ;+s]t gDj/M– &_ pk;d"xM–
#_ kbM– *_ z}lIfs of]UotfM–
$_ txM– (_ tfnLdM–
%_ ;]jfM– !)_ cGo ljj/0f -s]xL eP_M–

;fljssf] ;?jf jf ;?jf xflh/ ;?jfsf] csf]{

sfof{no kb:yfkgf ePsf] ePsf] sf/0f ;?jfsf]
ePsf] sfof{no ldlt ldlt nflu cjlw s}lkmot
k'Ug] ldlt

b«i6JoM– o; kmf/fd cg';f/sf] ljj/0f k|To]s sfof{nosf] k|d'vn] e/L e/fO{ cBfjlws
u/fO{ /fVg' kg]{5 .

tof/ ug]{ clws[tsf]– k|dfl0ft ug]{ clws[tsf]–

b:tvtM b:tvtM
kbM– kbM
ldltM ldltM

184
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–!@

-lgod #( sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ ;“u ;DalGwt_

;?jfkq

dxfzo,

dw]z k|b]z ;/sf/ ÷ ……………… sf] ldlt ……………… sf] lg0f{ofg';f/

tkfO{nfO{ ;?jf ePsf] dGqfno÷;lrjfno÷cfof]u÷sfof{noaf6} cjlw tf]Sg] u/L jf
………………………… cjlw;Ddsf] nflu b]xfo adf]lhd ;?jf ul/Psf] 5 .

;fljs kb / sfof{no ;?jf ePsf] kb / sfof{no

…… ;]jf ……… ;d"x …… ;]jf ……… ;d"x

clws[t:t/÷;xfos:t/====== clws[t:t/÷;xfos:t/=====

tx================================ tx=============================

>L …………………… sd{rf/L ;°]t g++==================

jf]wfy{ tyf sfof{y{M

k|b]z nf]s ;]jf cfof]u, dw]z k|b]z .

k|b]z lstfavfgf, dw]z k|b]z .

sd{rf/L ;+ro sf]if .

======================== ;DalGwt cGo sfof{nox?, dw]z k|b]z .

185
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – !#
-lgod #( sf] pklgod -@_ sf] v08 -v_ ;“u ;DalGwt_
/dfgfkq

dw]z k|b]z ;/sf/

… … … … dGqfno÷;lrjfno÷ljefu÷sfof{no
kq ;+VofM– ldltM–

>L … … … … … …
………………
………………
To; sfof{nodf ;?jf x'g' ePsf >L … … … … …… nfO{ lghsf]
ljj/0f ;lxtsf] /dfgfkq lbO{ To; sfof{nodf xflh/ x'g k7fOPsf] Joxf]/f cg'/f]w
ub{5' .

!= sd{rf/Lsf] gfd, y/M–

@= sd{rf/Lsf] ;+s]t gDj/M–

#= ;fljs -s_ kbM– -v_ txM–

-u_ ;]jfM– -3_ ;d"x, pk;d"xM–
-ª_ sfof{noM–

186
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

$= ;?jf ePsf] -s_ lg0f{o ldltM–

-v_ kbM– -u_ txM
-3_ ;]jfM– -ª_ ;d"x, pk;d"xM–
-r_ sfof{noM–
%= a/a'emf/y ;DaGwL ljj/0fM–

u/]sf] gu/]sf]

^= /dfgf x'g] ldltM–

&= /dfgfkqsf] ldlt;Dd vr{ ePsf ljbfM–
-s_ e}k/L cfpg] / kj{ ljbf … lbg .
-v_ 3/ ljbf … lbg .
-u_ la/fdL ljbf … lbg .
-3_ k|;"lt ljbf … lbg .
-ª_ k|;"lt :ofxf/ ljbf …k6s .
-r_ d[To' ;+:sf/ ljbf === lbg .
-5_ ;§f ljbf === lbg
-h_ cltl/St ;]jf ljbf === lbg
-em_ cWoog ljbf … lbg .
-`_ c;fwf/0f ljbf … lbg .
-6_ a]tnjL ljbf ==== lbg .
*= /dfgfkqsf] ldlt;Dd ;+lrt ljbfM–
-s 3/ ljbf … lbg .
-v_ la/fdL ljbf … lbg .
-u_ k|;"lt ljbf÷k|;"lt :ofxf/ ljbf … lbg .
-3_ cWoog ljbf … lbg .

187
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-ª_ c;fwf/0f ljbf … lbg .

-r_ a]tnjL ljbf === lbg .
(= sfof{nodf ?h' xflh/ ePsf] lbg M–
!)= vfOkfO{ cfPsf] dfl;sM– -s_ tna ?=-v_ tna j[l4 ?=
!!= tna eQf e'QmfgL lnPsf] clGtd ldltM–
!@= s§L /sdx?M–
-s_ sd{rf/L ;+rosf]if s§L /sd ?=
-v_ sd{rf/L ;+rosf]if ;fk6L÷cGo C0f jfktsf] s§L /sd ?=
-u_ gful/s nufgL sf]if s§L /sd ?=
-3_ gful/s nufgL sf]if ;fk6L÷cGo C0f jfktsf] s§L /sd ?=
-ª_ cfos/ s§L /sd ?=
-r_ ;fdflhs ;'/Iff s/ ?=
-5_ ;fjlws hLjg aLdf jfktsf] s§L /sd ?=
-h_ aLdf jfktsf] /sd ?=
-em_ cGo s§L /sd ?=
!#= -s_ ;fjlws hLjg aLdf sf]ifdf hDdf ePsf] ;fn=================
dlxgf==============ut]==========
-v_ ;fjlws hLjg aLdf jfkt jflif{s lk|ldod lt/]sf] ;fn ======== dlxgf
===========ut]=========
!$= e'QmfgL lnPsf] pkrf/ vr{sf] /sdM–
ldltM–
!%= b}lgs e|d0f eQf jfkt lnPsf] k]ZsL /sdM–
!^= tna j[l4 x'g z'? ePsf] z'? ldltM–
!&= -s_ k'/fgf] lgj[Qe/0f of]hgf =============
-v_ gof“ lgj[Qe/0f of]hgfsf] z'? ldlt ;fn ============ dlxgf ============= /
sf]ifdf /sd hDdf eO;s]sf] ldlt ;fn ================ dlxgf
================ ;Ddsf]
!*=rf8kj{ vr{ lng] rf8sf] gfd / ;f] rf8 kg]{ ltly / ;Defljt dlxgf M

188
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

!(= lzz' :ofxf/ eQf lnPsf] ljj/0f M

@)= ko{6g e|d0f jfktsf] /sd lnPsf] ljj/0fM
af]wfy{ M–
>L d'VodGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no, dw]z k|b]z .
>L ====================== ;DalGwt dGqfno jf tfn's lgsfo .
>L k|b]zlstfavfgf, dw]z k|b]z .
>L sd{rf/L ;+ro sf]if .
>L ============= cGo ;DalGwt lgsfodf .
>L ======================== -gof“ lgj[Qe/0f of]hgf cg';f/sf] /sd hDdf ePsf] ;+:yfsf]
gfd / 7]ufgf_ .
>L … … … … … … -;DalGwt sd{rf/L_ M– ;?jf ePsf] sfof{nodf
xflh/ x'g hfg' x'g .

189
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–!$
-lgod ^&;Fu ;DalGwt_
g]kfn ;/sf/ jf dw]z k|b]z ;/sf/af6 dgf]gog eO{ cWoog÷tfnLd÷e|d0fdf
hfg] k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] u/]sf] sa'lnotgfdfsf] 9fFrf
-tnjL cWoog ljbf÷sfh :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg ;fydf g} clgjfo{?kdf
of] sa'lnotgfdf k]z ug'{ kg]{5 .

===== ====== ==== ==== ==== ==== dGqfno ÷cfof]u ÷;lrjfno ÷ljefu ÷sfof{nosf]
===================== kbdf sfo{/t d =========================== n] dw]z k|b]z ;/sf/ -
============:t/_ sf] ldlt ====================== sf] lg0fof{g';f/==========================
d'n'sdf ldlt========================= b]lv ===================== ;Dd ;~rfng
x'g]======================================================= ljifosf] cWoog÷ tfnLd÷ e|d0fdf
dgf]gog eP cg'?k lgs6 eljiodf pQm sfo{qmddf ;xefuL x'g hfg nfu]sf]n]
d}n]k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&&sf] bkmf ^@ adf]lhd b]xfo adf]lhdsf]
sa'lnotgfdf k]z u/]sf] 5' .
-s_ plNnlvt cWoog÷tfnLd÷e|d0fdf ;xefuL x'gsf] nflu lglb{i6 ldltleq
cWoog÷tfnLd÷e|d0f sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;+:yfdf xflh/ x'g hfg]5' .
-v_ ;j} k|sf/sf cWoog÷tfnLd÷e|d0f cjlwe/ 5fqj[lQ k|bfg ug]{ Pj+
sfo{qmd ;~rfng ug]{ lgsfoaf6 lgwf{l/t gLlt÷lgod÷cfrf/ ;+lxtfsf]
k"0f{?kdf kfngf ug]{5' .
-u_ ;j} k|sf/sf cWoog÷tfnLd÷e|d0fsf] nflu k"j{ :jLs[t cjlw e'QmfgL
x'gf;fy :jb]z kmsL{ cfkm\gf] kbflwsf/ /x]sf] lgsfodf xflh/ x'g]5',
tyf k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&&sf] bkmf ^!adf]lhdsf] cjlw;Dd
clgjfo{?kn] ;]jf ug]{5' .
-3_ plNnlvt cWoog÷tfnLd÷e|d0f k"/f ugf{;fy lgodfg';f/sf Dofbleq
d]/f] kbflwsf/ /x]sf] sfof{nodf xflh/ x'g gcfPdf jf k|b]z lghfdtL
;]jf P]g, @)&& sf] bkmf ^! adf]lhd ug'{ kg]{ ;]jf cjlw k"/f gu/]df
k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&& sf] bkmf ^@ sf] pkbkmf & cg';f/
cWoog÷tfnLd÷e|d0f cjlwdf d}n] kfPsf] tnj, eQf Pj+ cGo cfly{s
;'ljwfx?sf] ;fy} pQm sfo{qmddf efu lng cfpFbf hfFbfsf] nflu k|fKt
u/]sf] xjfOef8f, bft[–lgsfoaf6 k|fKt 5fqj[lQ tyf cGo cfly{s ;'ljwf
a/fa/sf] ;Dk"0f{ /sd d}n] dw]z k|b]z ;/sf/af6 e'QmfgL kfpg' kg]{ tnj
eQf, k]G;g jf pkbfg, d]/f] gfpFdf /x]sf] sd{rf/L ;~rosf]if / gful/s
nufgL sf]if, d}n] ;l~rt u/]sf] 3/ ljbf / lj/fdL ljbf jfkt kfpg' kg]{

190
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

/sd, cf}iflw pkrf/ jfkt d}n] e'QmfgL kfpg' kg]{ /sd, dw]z k|b]z
;/sf/ / d]/f] ;+o'Qm nufgLaf6 ul/Psf] aLdf /sd / g]kfnleq d]/f]
gfddf /x]sf] rn–crn ;DklQaf6 ;d]t dw]z k|b]z ;/sf/n] daf6
;/sf/L afFsL ;/x c;"n u/]df d]/f] k"0f{ dGh"/L 5 .
sa'lnotgfdf u/fpg] clwsf/Lsf],– sa'lnotgfdf ug]{ k|b]z
lghfdtL sd{rf/Lsf],–
b:tvt========================= b:tvt===================
gfd, y/ M gfd, y/ M
kb M kb M
sfof{no M sfof{no M
ldlt========================== ldlt======================

191
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–!%
-lgod ^& ;Fu ;DalGwt_
lgod ^!sf] pklgod -%_ cg';f/ cWoog ljbf / lgod ^@ sf] pklgod -#_ sf]
v08 -v_ cg';f/ c;fwf/0f ljbf lnO{ cWoog÷tfnLd÷e|d0fdf hfg] lghfdtL
sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sj'lnotgfdfsf] 9fFrf
-ljbf :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg ;fydf g} clgjfo{?kdf k]z ug'{ kg]{5 ._

=================================== dGqfno÷;lrjfno÷cfof]u÷ljefu÷sfof{nosf]
===================================== kbdf sfo{/t d ===================================== n] dw]z
k|b]z ;/sf/ -+============== :t/_ sf] ldlt ===================== sf] lg0f{ofg';f/ ldlt
============== b]lv =============== ;Dd =============== d'n'ssf] ==============================
ljZjljBfno÷z}lIfs ;+:yfdf ===================== ljifosf] cWoog÷tfnLd÷e|d0f ug{
k"j{ :jLs[lt k|fKt u/]sf] / dw]z k|b]z ;/sf/ -============_ :t/sf] ldlt =============
sf] lg0f{ofg';f/ pko'{Qm k|of]hgsf] nflu d lgs6 eljiodf dfly pNn]v ul/Psf]
d'n'sdf hfg nfu]sf]n] pQmfg';f/sf] d]/f] :jLs[t ljbf ;DffKt x'gf;fy d cfkm\gf]
kbflwsf/ sfod /x]sf] lgsfodf xflh/ x'g]5' / cWoogaf6 kmls{cfPkl5 d}n] ljbf
lnPsf] cjlw a/fa/sf] cjlw clgjfo{ ?kdf ;]jf ug]{5' . pQm k|of]hgsf] nflu
:jLs[t cWoog ljbf e'Qmfg x'gf ;fy kbflwsf/ sfod /x]sf] lgsfodf xflh/ x'g
gcfPsf] cj:yfdf jf plNnlvt cjlw;Dd ;]jfdf axfn g/x]sf] cj:yfdf d}n]
ljbf lnPsf]] cjlw d]/f] ;]jf cjlwdf u0fgf gePdf d]/f] d~h"/L 5 egL of]
sj'lnotgfdf k]z u/]sf] 5' .

sa'lnotgfdf u/fpg] clwsf/Lsf] sa'lnotgfdf ug]{k|b]z

lghfdtL sd{rf/Lsf],–
b:tvt=========================
b:tvt=====================
gfd, y/ M gfd, y/ M
kb M kb M
sfof{no M sfof{no M
ldlt ============================= ldlt M=====================

192
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–!^
-lgod ^&;Fu ;DalGwt_
/fli6«o tyf cGt/{fli6«o ;+3÷;+:yfdf sfd ug{sf] nflu c;fwf/0f ljbf dfu ug]{
qmddf k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sa'lnotgfdfsf] 9fFrf
-c;fwf/0f ljbf :jLs[ltsf] nflu lbOg] lgj]bg ;fydf g} clgjfo{?kdf k]z ug'{ kg]{5 ._

==================================== dGqfno÷;lrjfno÷cfof]u÷ljefu÷sfof{nosf]
==================================== kbdf sfo{/t d ================================= n] dw]z
k|b]z ;/sf/ -============== :t/_ sf] ldlt ================== sf] lg0f{ofg';f/ k|fKt u/]sf]
k"j{ :jLs[lt cg'?k ldlt ============= b]lv ================ ;Dd========================
;+3÷;+:yfdf ;]jf ug{sf] nflu c;fwf/0f ljbf dfu u/]sf] 5' . pQm ljbf :jLs[t
ePsf] cj:yfdf ljbfsf] cjlw ;dfKt x'gf;fy d cfkm\gf] kbflwsf/ sfod /x]sf]
lgsfodf xflh/ x'g]5' / ;f] ljbfaf6 kmls{ cfPkl5 d}n] ljbf lnPsf] cjlw
a/fa/sf] cjlw clgjfo{ ?kdf ;]jf ug]{5' .
sa'lnotgfdf u/fpg] clwsf/Lsf],– sa'lnotgfdfug]{
lghfdtL sd{rf/Lsf],–
b:tvt==================== b:tvt===================
gfd, y/ M gfd, y/ M
kb M kb M
sfof{no M sfof{no M
ldlt======================== ldlt M======================

193
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – !&
-lgod ^*sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
ljbfsf] lgj]bg
dw]z देश ;/sf/
================== sfof{no
sd{rf/Ln] k|of]u ug{]
gfd ========================================================= sd{rf/L ;+s]t g+=
============= dGqfno÷ljefu ========================================== kb
================= sfof{no =======================

lrGx nufpg] dfu]sf] ljbfsf] lsl;d ljbfsf] cjlw sf/0f

!= e}k/L cfpg] / kj{ jlbf

@= 3/ ljbf

#= la/fdL ljbf

$= k|;"lt ljbf÷k|;"lt
:ofxf/ ljbf

%= cGo sd{rf/Lsf]
;xL
^= lsl/of ljbf

&= cWoog ljbf

*= c;fwf/0f ljbf ldltM–

ljbfsf] ldlt ================================ b]lv ========================== ;Dd

194
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

sd{rf/L k|zf;g zfvfn] k|of]u ug]{

ljbfsf] lsl;d cl3sf] af“sL xfn dfu]sf] ca /xg cfpg]

!= e}k/L cfpg] / kj{ ljbf

@= 3/ ljbf

#= la/fdL ljbf

$= k|;"lt ljbf÷k|;"lt :ofxf/

ljbf

%= cWoog ljbf

^= c;fwf/0f ljbf

&= =========== ljbf

_____________
sd{rf/Lsf] b:tvt
sd{rf/L k|zf;g zfvf ldltM– … … …

l;kmfl/; l;kmfl/; ljbf ;lsg] ldlt

ePsf] gePsf]

_____________
lgs6td dflyNnf] clws[t ldltM– … … …

195
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

s'g} s'/f eP hgfpg] M– … … … … … … … … … … … …

:jLs[t c:jLs[t ljbf ;lsg] ldlt

_____________
:jLs[lt lbg] clws[t

___________
kb ldltM– … … …

sd{rf/Lsf] hfgsf/Lsf] lgldQ

मधे शk|b]z ;/sf/

………………………

ljbf :jLs[ltsf] ;"rgf

kq;+Vof M ldlt M … … … … … …

>L … … … … … … … … … … … … … … … … …= === === ===

196
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

ljbfsf] lsl;d cjlw z'? x'g] ldlt sfof{nodf xflh/ x'g] ldlt

_______________________

;"rgf ug]{ sd{rf/Lsf] b:tvt

sd{rf/L k|zf;g zfvf

197
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL –!*
-lgod &# sf] pklgod -@_ ;“u ;DalGwt_
ljbf tyf pkrf/ vr{sf] ljj/0f

sd{rf/Lsf] gfd M tx / kb M ;]jf–;d"x M sd{rf/L ;+s]t g+= M

e}k/L cfpg] 3/ ljbf la/fdL ljbf k|;"lt ljbf÷ lsl/of ljbf cWoog ljbf c;fwf/0f pkrf/ k|dfl0ft
/ kj{ ljbf k|;"lt :ofxf/ ljbf vr{ jfkt ug]{
ljbf lnPsf] clws[tsf]

s}lkmot
ljj/0f

b:tvt
hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL hDdf vr{ af“sL /sd ldlt

! @ # $ % ^ & * ( !) !! !@ ! !$ !% ! ! !* ! @) @! @@ @ @$ @% @^
# ^ & ( #

ljut
;fn
;Ddsf]
lhDd]jf/L
;f/]sf]===

198
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL – !(
-lgod *) sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
;xfos :t/ k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
sfo{ ;Dkfbgsf] d"NofÍg kmf/fd eg]{ lgb]{lzsf
!= of] kmf/fd k|To]s cfly{s jif{ ->fj0f ! b]lv c;f/ d;fGt;Dd sfd u/]sf]
cfwf/df_ eg{' kg]{5 .
@= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdnfO{ tLg v08df lgDg cg';f/ ljefhg
ul/Psf] 5 M–
v08 s – ;Dkflbt sfdsf] ljj/0f / pknlAw
v08 v – sfo{ ;Dkfbgsf] :t/ d"NofÍg
v08 u – k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"NofÍg
#= v08 -s_ df plNnlvt sfdsf] ljj/0f cGtu{t /x]sf] ;Dk"0f{ ljifo, nIo
/ sd{rf/Ln] eg]{ egL tf]lsPsf] dxndf pknlAw ;d]t ;DalGwt k|b]z
lghfdtL sd{rf/Ln] eg'{ kg]{5 . o;/L sd{rf/Ln] cfk"mn] u/]sf] sfd ebf{
sfo{ ljj/0fdf p;n] ug]{ egL tf]lsPsf / jflif{s sfo{ of]hgfdf k/]sf
sfdx?af6 eg'{ kg]{5 . o;f] ubf{ sd{rf/Ln] cfˆgf] sfo{ ljj/0f / :jLs[t
jflif{s sfo{ of]hgfsf] k|ltlnlk ;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 . k|To]s jif{sf]
>fj0f & ut]leqdf cfk"mn] u/]sf ;a} sfdx¿nfO{ ;s];Dd ;d]l6g] u/L
a9Ldf kfFr j6f sfdx¿ 5f]6s/Ldf pNn]v ug'{ kg]{5 . jflif{s sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf gfd, b:tvt / ldlt ;d]t pNn]v u/L
tf]lsPsf] ;doleqdf btf{ u/L d"NofÍgsf nflu ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug'{
k5{ jf x'nfsaf6 k7fpg' kg]{ eP tf]lsPsf] ;doleqdf x'nfsdf /lhi68{
btf{ u/L d"NofÍgsf nflu;'kl/j]Ifs sxfF k7fpg' k5{ .
$= ;'kl/j]Ifsn] ;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/Laf6 el/Psf] kmf/fd k|fKt
eP kl5 v08 -s_ df plNnlvt ;'kl/j]Ifsn] eg]{ / l6Kk0fL ug]{ egL
tf]lsPsf] dxndf sd{rf/Låf/f el/Psf] pknlAw ;d]tnfO{ b[li6ut u/L
l6Kk0fL ug{' kg]{5 . k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] e/]sf] sfdsf] pknlAw /
l6Kk0fLsf] cfwf/df ;'kl/j]Ifsn] k|To]s jif{sf] >fj0f d;fGtleq v08 -
v_ sf] æ;'kl/j]Ifssf] d"NofÍgÆ sf] c+z eg'{ kg]{5 . o;/L d"NofÍg ubf{
;'kl/j]Ifsn] sd{rf/Laf6 cfˆgf] sfo{ljj/0fdf tf]lsPsf / jflif{s sfo{
of]hgfdf k/]sf sfdx?sf] pknlAwsf] ljj/0f k|:t't ul/Psf] 5, 5}g eGg]
s'/f x]/L ;f] cfwf/df d"NofÍg ug'{ kg]{5 . o;/L d"NofÍg u/L ;s]kl5
cfkm\gf] gfd, kb, b:tvt / ldlt ;d]t pNn]v u/L >fj0f d;fGtleq}
k'g/fjnf]sgstf{n] k|fKt ul/;Sg] u/L ;f] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .

199
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

%= k'g/fjnf]sgstf{n] ;'kl/j]Ifsaf6 k|fKt x'g cfPsf] kmf/fdsf] v08 -s_ sf]

cfwf/df k|To]s jif{sf] efb| kGw| ut]leqdf v08 -v_ æk'g/fjnf]sgstf{sf]
d"NofÍgÆ sf] c+z eg'{ kg]{5 . o;/L el/Psf] kmf/fd k'g/fjnf]sgstf{n]
cfˆgf] gfd, kb, b:tvt / ldlt ;d]t pNn]v u/L k'g/fjnf]sg ;ldltn]
k|fKt ul/ ;Sg] u/L k]z ug'{ kg]{5 .
^= k'g/fjnf]sg ;ldltdf k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx?df
k'g/fjnf]sg ;ldltnfO{ ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{ jf b'j}sf]
d"NofÍgdf lrQ ga'e]mdf k'g/fjnf]sgstf{ jf ;'kl/j]Ifs ;Fu k'i6\ofO{sf]
dfu ug]{ jf k'gd{"NofÍg ug'{ kg]{ cfwf/ ;lxt k'glj{rf/sf] nflu k7fpg
;Sg]5 . o;/L k7fPsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf ;'kl/j]Ifs tyf
k'g/fjnf]sgstf{n] cfk"msxfF k|fKt ePsf] tLg lbgleq k'gM d"NofÍg u/L
jf klxn] u/]sf] d"NofÍgdf ;+zf]wg ug{ cfjZos geP ;f]sf] cf}lrTok"0f{
sf/0f v'nfO{ k'g/fjnf]sg ;ldltdf k]z u/L ;Sg' kg]{5 . o;/L k'gM k]z
x'g cfPsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf cf}lrTok"0f{ sf/0f v'nfO{
gcfPdf jf cÍ ;+zf]wg klg eO{ gcfPdf k'g/fjnf]sg ;ldltn] o;
ljifodf l6Kk0fL u/L To:tf ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{sf] clen]v /fVg
/ lghx?sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf k'glj{rf/ ug{ ;DalGwt lgsfodf
n]vL k7fpg ;Sg]5 .
&= k'g/fjnf]sg ;ldltn] k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx¿df
;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] d"NofÍg u/]sf] ;d]tsf] cfwf/df d"NofÍg
u/L k|To]s jif{sf] efb| d;fGtleq} k|b]z nf]s ;]jf cfof]u / a9'jf
;ldltsf] ;lrjfnodf k7fO{ ;Sg' kg]{5 .
*= Pp6f cjlwleq PseGbf a9L ;'kl/j]Ifssf] ;'kl/j]If0fdf /xL sfd u/]sf]
k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] xsdf of] kmf/fd eg'{ kbf{ ;f] cjlwsf] cGtdf
hf] ;'kl/j]Ifs x'G5 p;}n] k"/f cjlwsf] kmf/fd eg'{ kg]{5 .
(= P]gsf] bkmf #$ sf] pkbkmf !) adf]]lhdsf] ;dofjlw kl5 sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fd btf{ ubf{ rfn" cfly{s jif{leq btf{ ul/ ;Sg' kg]{5 . o;/L
btf{ ul/Psf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf k'g/fjnf]sg ;ldltn]] Ps
cÍ 36fpg]5 .
!)= s'g} k|b]zlghfdtL sd{rf/Ln] tf]lsPsf] ;doleq a'emfpg' kg]{ sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ;dod} e/L btf{ u/]sf]df sfof{nodf eljtJo
k/L cfunflu jf cGo To:t} b}jL ljklQ jf k|fs[lts k|sf]k k/L btf{ u/L
;s]sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x'g uPsf] cj:yfdf To:tf
k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x''g'sf] sf/0f
/ k|df0f ;lxt tfn's dGqfnosf] :jLs[t lnO{ jxfnjfnf d"NofÍgstf{n]
k|df0f ;d]t ;+nUg u/L ;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd k'gM eg{ nufO{ d"NofÍg ug'{ kb{5 . o;/L

200
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

d"NofÍg u/]sf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf d"NofÍgstf{n] k'gM

d"NofÍg ug{' kgf{sf] sf/0f pNn]v u/L k|df0f ;d]t ;+nUg ug'{ kb{5 .
!!= k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug]{ qmddf
;'kl/j]Ifsn] b]xfosf] cfwf/df d"NofÍg ug'{ kg]{5 M
-s_ ljbf :jLs[t gu/fO{ jf ljbfsf] cfj]bg glbO{ nuftf/ tL;
lbg eGbfa9L cg'kl:yt ePsf] k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{
rf/ dWo] pko'Qm Pp6f kIfdf -nfut, ;do, kl/df0f /
u'0f_ dWo] cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf]
cÍ lbg],
-v_ gl;xt kfPsf] jf u|]8 /f]Ssf jf a9'jf jf :t/j[l4
/f]Ssfsf] ;hfo kfPsf] k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ ;f]
;hfo kfPsf] jif{df sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf]
cÍ lbg],
-u_ s'g}k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cfk"mn] lnPsf] k]ZsL /sd
sfa' jflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] egL k|b]z n]vf lgoGqs
sfof{no jf dfxtsf sfof{noaf6 k|dfl0ft u/fPsf]
cj:yfdf afx]s c? cj:yfdf cfly{s k|zf;g tyf k]ZsL
km5\of}{6 ;DaGwL k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL 5
dlxgfleq km5\of}{6 gu/fPsf] ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/
;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-3_ sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v jf cfof]hgf k|d'vsf]
kbdf /x]sf] k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cfly{s jif{sf]
klxnf] rf}dfl;s cjlwdf /sd lgsf;f / sfo{qmd :jLs[t
e};s]kl5 klg jif{e/L krf; k|ltzt nIo k"/f ug{ jf
glthf k|fKt ug{ g;s]sf] ePdf sfdsf] ;du| kl/df0f
;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-ª_ sfof{no k|d'v afx]ssf kbdf sfo{/t k|b]z lghfdtL
sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sfdsf] nIo k|To]s jif{sf] klxnf]
rf}dfl;s cjlwleq sd{rf/Lsf] ;fd"lxs a}7saf6 lgwf{/0f
ul/g]5 . To;/L lgwf{/0f ul/Psf] nIo To:tf] krf;
k|ltzt k"/f ug{ g;Sg] k|b]zlghfdtL sd{rf/Lsf]
d"NofÍgdf v08 -3_ adf]lhd sfdsf] ;du| kl/df0f

201
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd

:t/sf] cÍ lbg],
t/ v08 -3_ / -ª_ df tf]lsPsf] nIo ;DalGwt
k|b]zlghfdtL sd{rf/Lsf] sf/0fn] geO{ cGo sf/0fn] k"/f
x'g g;s]sf]df cÍ 36fOg] 5}g .
-r_ s'g} k|b]zlghfdtL sd{rf/Ln] cg'zf;glxg sfd u/]sf]
k|df0f ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df
cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-5_ lgod *! sf] pklgod # adf]lhdsf] Dofbleq cw{jflif{s
sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd geg]{ / Dofbleq jflif{s
tyf cw{ jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg gug]{k|b]z
lghfdtL sd{rf/LnfO{ sfdsf] ;du| u'0f / kl/df0f
;DaGwL b'O{ cfwf/ dWo] Pp6fdf cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{
a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
!@= qmd;+Vof !! adf]lhdsf] cfwf/df cÍ 36fpFbf Pp6} k|b]z lghfdtL
sd{rf/Lsf] Ps eGbf a9L cfwf/df cÍ 36fpg' kg]{ ePdf Ps jif{df
rf/j6f dWo] b'O{ eGbf a9L cfwf/df cÍ 36fpg' kg]{ 5}g .
!#= qmd;+Vof !! adf]lhdsf sf/0f ljBdfg x'Fbfx'Fb} ;f] adf]lhdsf] cÍ
g36fPsf] b]lvPdf To:tf] d"NofÍgstf{sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf Ps cÍ
36fOg]5 .
!$= qmd;+Vof !! adf]lhd cÍ 36fpg' kg]{ ePdf klg ;f]sf] :ki6 sf/0f
;lxtsf] sfuhft ;+nUg ug'{ kg]{5 .
!%= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgstf{n] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ubf{ sfo{ ;Dkfbg
kmf/fddf cÍ lbg] k|of]hgsf] nflu lglb{i6 ul/Psf] dxndf :ki6 ?kdf cÍ
g} n]vL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .

202
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;xfos :t/sf k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] 9fFrf

ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no M–

btf{ g+= M–
ldlt M–
sd{rf/Lsf] gfd M sd{rf/L ;Í]tM d"NofÍg cjlw M
======;fn======dlxgfb]lv=======;fn ====== dlxgf;Dd
!= kb M @= tx #= ;]jf $= ;d"x
%= pk;d"x
^= sfof{nosf] gfd M
&= xfnsf] kbdf lgo'lQm ldlt M
*= o; d"NofÍgsf] cjlwdf ;?jf ePsf sfof{nox?
-qmdzM_======================================================
(= ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]sf] ldltM–================================

203
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

v08 -s_
;Dkflbt sfdsf] ljj/0f
nIo tf]lsPsf / gtf]lsPsf] kl/df0f nfut ;do u'0f:t/
sfdx¿ sd{rf/Ln] eg]{ ljj/0f
-s_
-v_
-u_
-3_
-ª_
cfˆg} kxndf u/]sf cGo sfo{x?
-s_
-v_

204
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

s'g} sfd ;Dkfbg x'g g;s]sf] eP To;sf sf/0fx¿ ;'kl/j]Ifssf] l6Kk0fL

sfdx¿ sf/0fx¿ ;dfwfg ug{ ul/Psf] k|of;x¿ -s_ sf/0fsf] cf}lrTo

l7s
-s_ -s_ -s_ a]-v_l7s sf/0f ;dfwfg ug{ ul/Psf] k|of; M
-v_ -v_ -v_
l7s
-u_ -u_ -u_ a]l7s

-3_ -3_ -3_

sd{rf/Lsf] b:tvt M ldlt M ;'kl/j]Ifssf] b:tvt M

ldlt M
b|i6Jo M
-!_ nIo tf]lsPsf] sfdsf] lgldQ lgwf{l/t cfwf/x¿ -kl/df0f, nfut, ;do / u'0f:t/_ ;Dej eP;Dd eg]{ k|of; x'g' kg]{5 .
-@_ lghfdtL sd{rf/Ln] nIo gtf]lsPsf] sfdx¿sf] pknlAw ljj/0f eg{' kbf{ ;Dej eP;Dd kl/df0f, nfut / ;donfO{ cf}+Nofpg' kg]{5 .

v08 -v_
;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg
;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]sf] ldlt M– k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf k]z u/]sf] ldlt M–

205
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;'kl/j]Ifssf] d"NofÍg k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg

sfo{ ;Dkfbgsf] :t/
-sfo{ljj/0fsf] :t/ clt pQd pQd ;fdfGo Go"g clt pQd pQd ;fdfGo Go"g
cfwf/df_
cÍ ^=@% %=@% $=@% #=@% @=% @ !=% !

-!_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| kl/df0f

-@_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| nfut

-#_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| ;do

-$_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| u'0f

hDdf k|fKtfÍ -cÍ / cIf/df_

k"0ff{Í @% k"0ff{Í !)

(%Ü eGbf a9L / &%Ü eGbf 36L cÍ ;'kl/j]Ifssf] gfdM kbM k'g/fjnf]sgstf{sf] gfdM kbM
lbFbf v'nfpg' kg]{ sf/0f sd{rf/L ;Í]t sd{rf/L ;Í]t
b:tvt M b:tvt M
ldlt M ldlt M

nfutnfO{ d"NofÍg ug{ ;Dej gb]lvPdf o; jfkt 5'6o\ fOPsf] cÍ afFsL tLgj6f cfwf/x¿df ;dfg'kflts lx;fadf ljt/0f ug{ ;lsg]5 . s'g}
dxndf ljj/0f gc6fP 5'§} kfgfdf v'nfO{ k|dfl0ft u/L ;+nUg ug'{ kg]{5 .;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] k|b]z lghfdtL ;]jf P]gsf] bkmf #$ /

206
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

k|b]z lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod *) df tf]lsPsf] cfwf/df d"NofÍg u/L k|b]z lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod *! adf]lhdsf] cjlwleq
k'g/fjnf]sgstf{ jf k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kb{5 . ;fy} k|b]z lghfdtL ;]jf P]gsf] bkmf #$ sf] pkbkmf -!%_ adf]lhd (% k|ltzteGbf
a9L / &% k|ltzteGbf 36L cÍ k|bfg ug'{ k/]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' kg]{5 / &% k|ltzt eGbf 36L cÍ lbPsf]df ;DalGwt lghfdtL
sd{rf/LnfO{ hfgsf/L u/fO{ lghn] k|ltlqmof lbPdf ;f] ;d]t /fvL k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 . k|fKtfÍdf l6k]S; nufPdf l6k]S;
nufpg] d"NofÍgstf{nfO{ clVtof/jfnfn] ljefuLo sf/afxL ug]{5 .

207
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

v08 -u_
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"NofÍg

sd{rf/Lsf] gfd M kbM txM

k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z u/]sf] ldltM

JolQmut u'0f Pj+ cfr/0f :t/ cltpQd pQd ;fdfGo Go"g
cÍ ! )=&% )=%) )=@%
-s_ kfFrf} txsf sd{rf/Lx¿sf] nflu
-!_ ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk
-@_ uf]kgLotf /fVg ;Sg] Ifdtf
-#_ lgb]{zg cg';f/ sfd ug{ ;Sg] Ifdtf
-$_ pkl:ylt, ;dokfngf / cg'zf;g
-%_ Odfgbfl/tf / g}ltstf

k"0ff{Í % s'n k|fKtfÍM cÍdf

cIf/df

:t/ cltpQd pQd ;fdfGo Go"g

-v_ ;xfos t];|f] tx ljxLg sd{rf/Lx¿sf] nflu

208
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cÍ ! )=&% )=%) )=@%

-!_ ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk

-@_ lgb]{zfg';f/ sfd ug]{ Ifdtf
-#_ sfddf ?rL, pT;fx
-$_ cf1fkfng / cg'zf;g
-%_ ;hutf / zL3|tf
k"0ff{Í % s"n k|fKtfÍM cÍdf
cIf/df

k'g/fjnf]sg ;ldltsf kbflwsf/Lx¿sf]

gfdM kb sd{rf/L ;Í]t b:tvt s'n k|fKtfÍM cÍdf
!=
@= cIf/df
#=
ldlt M
b|i6Jo M
k|b]z lghfdtL ;]jf P]gsf] bkmf #$ sf] pkbkmf -!%_ adf]lhd k'g/fjnf]sg ;ldltn] (% k|ltzt eGbf a9L / &% k|ltzt
eGbf 36L cÍ k|bfg ug{ k/]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' kg{]5 .

209
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

cg';"rL–@)
-lgod *) sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
clws[t :t/sf k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] cw{jflif{s / jflif{s sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fd

sfo{ ;Dkfbgsf] d"NofÍg kmf/fd eg]{ lgb]{lzsf

!= of] cg';r " Lsf] cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd k|To]s cw{jflif{s
cjlwsf] cfwf/df / jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd k|To]s cfly{s
jif{ ->fj0f ! b]lv c;f/ d;fGt;Dd sfd u/]sf] cfwf/df_ eg{' kg]{5 .
@= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdnfO{ tLg v08df lgDg cg';f/ ljefhg
ul/Psf] 5 M–
v08 s – cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
v08 v – jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd -;'kl/j]Ifs /
k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg_
v08 u – k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"NofÍg
#= v08 -s_ df plNnlvt k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] eg]{ egL tf]lsPsf !
b]lv $ ;Ddsf dxnx?df ;DalGwt sd{rf/Ln] eg'{ kg]{5 . tf]lsPsf]
cjlwdf cfk"mn] u/]sf ;a} sfdx¿nfO{ ;s];Dd ;d]l6g] u/L sfdx¿
5f]6s/Ldf pNn]v ug'{ kg]{5 . o;/L sd{rf/Ln] u/]sf egL pNn]v ePsf
sfo{x? p;sf] sfo{ ljj/0fleq k/]sf / :jLs[t jflif{s sfo{ of]hgfleq
k/]sf x'g' kg]{5 . sfo{ ljj/0f / sfo{ of]hgfleq gk/]sf tyf cGo kbsf]
sfo{ ljj/0f / sfo{ of]hgfleq k/]sf sfdx? ;fdfGotof eg{ x'Fb}g . o;/L
el/Psf] kmf/fddf b:tvt / ldlt ;lxt tf]lsPsf] ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z
ug]{ k|of]hgsf] nflu k|To]s cjlw ;dfKt ePsf] ;ft lbgleq ;Dalwt
sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 . o:tf] kmf/fd k]z ubf{ k|b]z lghfdtL
sd{rf/Ln] cfˆgf] sfo{ ljj/0f / :jLs[t jflif{s sfo{ of]hgfsf] k|ltlnlk
;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 . o;/L clws[t:t/sf sd{rf/Laf6 e/L cfPsf
cw{jflif{s cjlwsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx?nfO{ ;'kl/j]Ifsn]
;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cfk"mn] u/]sf] egL pNn]v u/]sf
sfo{x? lghsf] sfo{ ljj/0f / :jLs[t sfo{ of]hgfleq k/]sf 5g\ 5}gg\ /
:jLs[t sfo{ ljj/0f / sfo{ of]hgfleq k/]sf sfo{x?sf] pknlAw
sd{rf/Ln] kmf/fddf pNn]v u/] cg';f/ 5 5}g eGg] s'/fsf] hfFr u/L
To;sf] k[i7kf]if0f ;lxt csf]{ ;ft lbgleqdf ;DalGwt sd{rf/LnfO{ lkmtf{ ug'{
kg]{5 . k|To]s jif{sf] >fj0f ;ft ut]leq cfkm"n] u/]sf] sfdx?nfO{ pNn]v
u/L lgod &*v= adf]lhd el/Psf] jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fddf gfd, b:tvt / ldlt ;d]t pNn]v u/L tf]lsPsf] ;doleqdf
btf{ u/L d"NofÍgsf nflu ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug'{ k5{ jf x'nfsaf6

210
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

k7fpg' kg]{ eP tf]lsPsf] ;doleqdf x'nfsdf /lhi68{ btf{ u/L

d"NofÍgsf nflu;'kl/j]Ifs sxfF k7fpg' k5{ . k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln]
e/]sf] cw{ jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx?sf cfwf/df
;'kl/j]Ifsn] k|To]s jif{sf] >fj0f d;fGtleq jflif{s sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍgsf] nflu v08 -v_ sf] æ;'kl/j]Ifssf] d"NofÍgÆ sf] c+z eg'{ kg]{5.
$= o;/L d"NofÍg u/L ;s]kl5 ;'kl/j]Ifsn] cfkm\gf] gfd, b:tvt / ldlt
pNn]v u/L] ;f] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd >fj0f
d;fGtleq}k'g/fjnf]sgstf{n] k|fKt ul/;Sg] u/L k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf
k]z ug'{ kg]{5 .
%= k'g/fjnf]sgstf{n] ;'kl/j]Ifsaf6 k|fKt x'g cfPsf] jflif{s sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fdsf] cfwf/df k|To]s jif{sf] efb| kGw| ut]leq v08 -u_ sf]
æk'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍgÆ sf] c+z eg'{ kg]{5 . o;/L el/Psf]
kmf/fddf k'g/fjnf]sgstf{n] cfkm\gf] gfd, b:tvt / ldlt pNn]v u/L
k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
^= k'g/fjnf]sg ;ldltdf k]z x'g cfPsf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx?df
k'g/fjnf]sg ;ldltnfO{ ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{ jf b'j}sf]
d"NofÍgdf lrQ ga'e]mdf k'g/fjnf]sgstf{ jf ;'kl/j]Ifs;Fu k'i6\ofO{sf]
dfu ug]{ jf k'gd{"NofÍg ug'{ kg]{ cfwf/ ;lxt k'glj{rf/sf] nflu k7fpg
;Sg]5 . o;/L k7fPsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf ;'kl/j]Ifs tyf
k'g/fjnf]sgstf{n] cfk"msxfF k|fKt ePsf] tLg lbgleq k'gM d"NofÍg u/L
jf klxn] u/]sf] d"NofÍgdf ;+zf]wg ug{ cfjZos geP ;f]sf] cf}lrTok"0f{
sf/0f v'nfO{ k'g/fjnf]sg ;ldltdf k]z u/L ;Sg' kg]{5 . o;/L k'gM k]z
x'g cfPsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf cf}lrTok"0f{ sf/0f v'nfO{
gcfPdf jf cÍ ;+zf]wg klg eO{ gcfPdf k'g/fjnf]sg ;ldltn] o;
ljifodf l6Kk0fL u/L To:tf ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{sf] clen]v /fVg
/ lghx?sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf k'glj{rf/ ug{ ;DalGwt lgsfodf
n]vL k7fpg ;Sg]5 .
&= k'g/fjnf]sg ;ldltn] k]z x'g cfPsf] jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg
kmf/fdx¿df ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] u/]sf] d"NofÍg ;d]tsf]
cfwf/df d"NofÍg u/L k|To]s jif{sf] efb| d;fGtleq} k|b]z nf]s ;]jf
cfof]u / a9'jf ;ldltsf] ;lrjfnodf k7fO{ ;Sg' kg]{5 .
*= Pp6f cjlwleq Ps eGbf a9L ;'kl/j]Ifssf] ;'kl/j]If0fdf /xL sfd u/]sf]
k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] xsdf of] kmf/fd eg'{ kbf{ ;f] cjlwsf] cGtdf
hf] ;'kl/j]Ifs x'G5 p;}n] k"/f cjlwsf] kmf/fd eg'{ kg]{5 .
(= P]gsf] bkmf #$ sf] pkbkmf !) adf]]lhdsf] ;dofjlw kl5 sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg kmf/fd btf{ ubf{ rfn" cfly{s jif{leq btf{ ul/ ;Sg' kg]{5 . o;/L
btf{ ul/Psf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf k'g/fjnf]sg ;ldltn]] Ps
cÍ 36fpg]5 .

211
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

!)= s'g} k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] tf]lsPsf] ;doleq a'emfpg' kg]{ sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd ;dod} e/L btf{ u/]sf]df sfof{nodf eljtJo
k/L cfunflu jf cGo To:t} b}jL ljklQ jf k|fs[lts k|sf]k k/L btf{ u/L
;s]sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x'g uPsf] cj:yfdf To:tf
sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd gi6 x''g'sf] sf/0f / k|df0f ;lxt
tfn's dGqfnosf] l;kmfl/; ;lxt d'VodGqL tyf dlGqkl/ifb\df :jLs[ltsf]
nflu n]lv k7fpg' kg]{5 / d'VodGqL tyf dlGqkl/ifb\af6 :jLs[lt k|fKt
ePkl5 jxfnjfnf d"NofÍgstf{n] k|df0f ;d]t ;+nUg u/L ;DalGwt
sd{rf/LnfO{ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd k'gM eg{ nufO{ d"NofÍg ug'{
kb{5 . o;/L d"NofÍg u/]sf sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fddf
d"NofÍgstf{n] k'gM d"NofÍg ug{'kgf{sf] sf/0f pNn]v u/L k|df0f / :jLs[lt
kqsf] k|dfl0ft k|ltlnlk ;d]t ;+nUg ug'{ kb{5 .
!!= k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ug]{ qmddf ;'kl/j]Ifsn]
b]xfosf] cfwf/df d"NofÍg ug'{ kg]{5 M
-s_ ljbf :jLs[t gu/fO{ jf ljbfsf] cfj]bg glbO{ nuftf/
tL; lbg eGbf a9L cg'kl:yt ePsf] k|b]z lghfdtL
sd{rf/LnfO{ rf/ dWo] pko'Qm Pp6f kIfdf -nfut,
;do, kl/df0f / u'0f_ dWo] cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{
a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-v_ gl;xt kfPsf] jf u|]8 /f]Ssf jf a9'jf /f]Ssfsf] ;hfo
kfPsf] k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ ;f] ;hfo kfPsf]
jif{df sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL cfwf/df cTo'Qd
:t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
-u_ s'g} k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cfk"mn] lnPsf] k]ZsL
/sd sfa' jflx/sf] kl/l:ylt k/]sf] egL k|b]z n]vf
lgoGqs sfof{noaf6 k|dfl0ft u/fPsf] cj:yfdf afx]s
c? cj:yfdf cfly{s k|zf;g tyf k]ZsL km5\of}{6
;DaGwL k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL 5 dlxgfleq
km5\of}{6 gu/fPsf] ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-3_ sfof{no k|d'v jf ljefuLo k|d'v jf cfof]hgf k|d'vsf]
kbdf /x]sf] k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cfly{s jif{sf]
klxnf] rf}dfl;s cjlwdf /sd lgsf;f / sfo{qmd
:jLs[t e};s]kl5 klg jif{e/L krf; k|ltzt nIo k"/f
ug{ jf glthf k|fKt ug{ g;s]sf] ePdf sfdsf] ;du|
kl/df0f ;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{
a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],

212
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-ª_ sfof{no k|d'v afx]ssf kbdf sfo{/t k|b]z lghfdtL

sd{rf/Ln] ug'{ kg]{ sfdsf] nIo k|To]s jif{sf] klxnf]
rf}dfl;s cjlwleq sd{rf/Lsf] ;fd"lxs a}7saf6
lgwf{/0f ul/g]5 . To;/L lgwf{/0f ul/Psf] nIo To:tf]
krf; k|ltzt k"/f ug{ g;Sg] k|b]z lghfdtL
sd{rf/Lsf] d"NofÍgdf v08 -3_ adf]lhd sfdsf]
;du| kl/df0f ;DaGwL cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ
glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ lbg],
t/ v08 -3_ / -ª_ df tf]lsPsf] nIo ;DalGwt
k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] sf/0fn] geO{ cGo sf/0fn]
k"/f x'g g;s]sf]df cÍ 36fOg] 5}g .
-r_ s'g} k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] cg'zf;glxg sfd
u/]sf] k|df0f ePdf sfdsf] ;du| u'0f:t/ ;DaGwL
cfwf/df cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd
:t/sf] cÍ lbg],
-5_ lgod *! sf] pklgod -#_ adf]lhdsf] Dofbleq
cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd geg]{ /
Dofbleq jflif{s tyf cw{ jflif{s sfo{ ;Dkfbg
d"NofÍg gug]{ k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ sfdsf]
;du| u'0f / kl/df0f ;DaGwL b'O{ cfwf/ dWo] Pp6fdf
cTo'Qd :t/sf] cÍ glbO{ a9Ldf pQd :t/sf] cÍ
lbg],
!@= qmd;+Vof !! adf]lhdsf] cfwf/df cÍ 36fpFbf Pp6} k|b]z lghfdtL
sd{rf/Lsf] Ps eGbf a9L cfwf/df cÍ 36fpg' kg]{ ePdf Ps jif{df
rf/j6f dWo] b'O{ eGbf a9L cfwf/df cÍ 36fpg' kg]{ 5}g .
!#= qmd;+Vof !! adf]lhdsf sf/0f ljBdfg x'Fbfx'Fb} ;f] adf]lhdsf] cÍ
g36fPsf] b]lvPdf To:tf] d"NofÍgstf{sf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgdf Ps cÍ
36fOg]5 .
!$= qmd;+Vof !! adf]lhd cÍ 36fpg' kg]{ ePdf klg ;f]sf] :ki6 sf/0f
;lxtsf] sfuhft ;+nUg ug'{ kg]{5 .
!%= sfo{ ;Dkfbg d"NofÍgstf{n] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg ubf{ sfo{ ;Dkfbg
kmf/fddf cÍ lbg] k|of]hgsf] nflu lglb{i6 ul/Psf] dxndf :ki6 ?kdf cÍ
g} n]vL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .

213
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

v08 – s
clws[t:t/ k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] lgldQ cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] 9fFrf
!= k|yd cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd
d"NofÍg cjlwM========== ;fn >fj0f dlxgfb]lv kf}if d;fGt;Dd
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no=============== =================== btf{ g+=============== ldlt===============
sd{rf/Lsf] gfd M================================================sd{rf/L ;Í]t g+= M ======= kb / tx M ===== =============
;]jfM ====;d"x jf pk;d"xM============== xfn sfo{/t sfof{no ========================================xfnsf] kbdf lgo'lQm ldlt M==========================
o; d"NofÍg cjlwdf ;?jf ePsf sfof{nox? -s|dzM_ M==============================================================
;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]]sf] ldlt=====================
sd{rf/Ln] eg]{
;Dkflbt sfd sfo{ ;Dkfbg ;"rsfÍ -@_ sfo{ ;Dkfbg sfo{ ;DkGg
;"rsfÍ cg';f/ x'g g;s]sf
PsfO{ -;Dej eP ;Dd cw{ jflif{s ;Dkflbt sfo{sf] eP ;f]sf]
kl/df0f, nfut / ;do jflif{s nIo k|ult sf/0f
-nIo tf]lsPsf / gtf]lsPsf_ ;d]t pNn]v ug'{ kg]{_ nIo
-#_ -$_
-!_

214
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

sfo{ ljj/0f / jflif{s sfo{qmd adf]lhdsf

sfo{x?M
-s_
-v_
-u_
-3_
-ª_
cfˆg} kxndf u/]sf cGo sfo{x?
-s_
-v_
!)) !)) cf};t k|ltzt========
k|ltzt k|ltzt

sd{rf/Lsf] b:tvt M ldlt M

sfo{ ;Dkfbg ug{ nfu]sf] ;dosf] dfkgsf] cfwf/ sfo{ ;Dkfbgsf]] k|ultsf] dfkgsf] cfwf/
!_ tf]lsPsf] ;do / ;f] eGbf cufj} sfo{ ;DkGg ePdf – अितउ म- !_ *)Ü b]lv !))Ü ;Dd – cltpQd
@_ s'n sfd dWo] !%Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df- ptd @_ ^%Ü b]lv &(=((Ü ;Dd – pQd

#_ s'n sfd dWo] #)Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df–;fdfGo #_ %)Ü b]lv ^$=((Ü ;Dd – ;fdfGo
$_ s'n sfd dWo] #)Ü eGbf a9L sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df– Go"g $_ %)Ü eGbf sd – Go"g

215
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-s_ ;DalGwt ;'kl/j]Ifssf] d"NofÍgsf] :t/, k[i7kf]if0f jf wf/0ff M–

;'kl/j]Ifssf] b:tvt M–

gfd M

kb M

sd{rf/L ;Í]t

ldlt M

-v_ ;DalGwt sd{rf/Lsf] egfO{ / k|lts[of M–

b|i6Jo M

-!_ k|yd cw{jflif{s d"NofÍgsf] nflu pko'{Qm 9fFrfsf] dxn !,@,# / $ ;Ddsf] oyfy{ ljj/0f e/L k|To]s jif{sf] df3 ;ft ut]leq
;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln]] ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug]{ k|of]hgsf] nflu ;DalGwt sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0fdf Go"gtd % j6f sfo{x? pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .

-#_ sfd pNn]v ubf{ ;+u7gsf] p2]Zo cg'?k / kbsf] sfo{ ljj/0f;Fu ldNg' kg]{5 .

-$_ jflif{s nIo z'?df g} tf]Sg gldNg] sfdsf] nflu jif{ e/Ldf ;Dkfbg ul/Psf sfdx?nfO{ g} jflif{s nIo dfGg' kg]{5 .

-%_ ;'kl/j]Ifsn] cfkm" ;dIf k]z ePsf] cw{jflif{s d"NofÍg kmf/fdsf] d"NofÍg ;ft lbgleq u/L Ps k|lt d"NofÍg kmf/fd ;DalGwt
k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .

216
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-^_ ;donfO{ d"NofÍg ug{ ;Dej gb]lvPdf xfl;n u/]]sf] ;du| kl/df0f ;d]tsf] cfwf/df ljZn]if0f u/L d"NofÍg ug'{ kg]{5 . s'g}
dxndf ljj/0f gc6fP 5'§} kfgfdf v'nfO{ k|dfl0ft u/L ;+nUg ug'{ kg]{5 .

-&_ cÍ lbg] k|of]hgsf] nflu lglb{i6 ul/Psf] dxndf cÍ g} n]vL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .

217
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

@= låtLo cw{jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fd

d"NofÍg cjlwM========== ;fn df3 dlxgfb]lv======;fn cfiff9 d;fGt;Dd
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no=============== =================== btf{ g+=============== ldlt===============

sd{rf/Lsf] gfd M================================================sd{rf/L ;Í]t g+= M ======= kb / tx M ===== =============

;]jfM ====;d"x jf pk;d"xM============== xfn sfo{/t sfof{no ========================================xfnsf] kbdf lgo'lQm ldlt M==========================

o; d"NofÍg cjlwdf ;?jf ePsf sfof{nox? -s|dzM_ M==============================================================

;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]]sf] ldlt=====================

sd{rf/Ln] eg]{

;Dkflbt sfd sfo{ ;Dkfbg ;"rsfÍ -@_ sfo{ ;Dkfbg sfo{ ;DkGg
;"rsfÍ cg';f/ x'g g;s]sf
;Dkflbt sfo{sf] eP ;f]sf]
k|ult sf/0f
-nIo tf]lsPsf / gtf]lsPsf_
-#_ -$_
-!_ PsfO{ -;Dej eP ;Dd cw{ jflif{s
kl/df0f, nfut / ;do jflif{s nIo
;d]t pNn]v ug'{ kg]{_ nIo

218
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

sfo{ ljj/0f / jflif{s sfo{qmd adf]lhdsf

sfo{x?M
-s_
-v_
-u_
-3_
-ª_
cfˆg} kxndf u/]sf cGo sfo{x?
-s_
-v_

!)) !)) cf};t k|ltzt========

k|ltzt k|ltzt

sd{rf/Lsf] b:tvt M ldlt M

sfo{ ;Dkfbg ug{ nfu]sf] ;dosf] dfkgsf] cfwf/ sfo{ ;Dkfbgsf]] k|ultsf] dfkgsf] cfwf/
!_ tf]lsPsf] ;do / ;f] eGbf cufj} sfo{ ;DkGg ePdf – cltpQd– !_ *)Ü b]lv !))Ü ;Dd – cltpQd
@_ s'n sfd dWo] !%Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df– pQd @_ ^%Ü b]lv &(=((Ü ;Dd – pQd
#_ s'n sfd dWo] #)Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df–;fdfGo #_ %)Ü b]lv ^$=((Ü ;Dd – ;fdfGo
$_ s'n sfd dWo] #)Ü eGbf a9L sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df– Go"g $_ %)Ü eGbf sd – Go"g

219
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-s_ ;DalGwt ;'kl/j]Ifssf] d"NofÍgsf] :t/, k[i7kf]if0f jf wf/0ff M–

;'kl/j]Ifssf] b:tvt M–
gfd M

kb M

sd{rf/L ;Í]t

ldlt M

-v_ ;DalGwt sd{rf/Lsf] egfO{ / k|lts[of M–

b|i6Jo M

-!_ låtLo cw{jflif{s d"NofÍgsf] nflu pko'{Qm 9fFrfsf] dxn !,@,# / $ ;Ddsf] oyfy{ ljj/0f e/L k|To]s jif{sf] df3 ;ft ut]leq
;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln]] ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug]{ k|of]hgsf] nflu ;DalGwt sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0fdf Go"gtd % j6f sfo{x? pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
-#_ sfd pNn]v ubf{ ;+u7gsf] p2]Zo cg'?k / kbsf] sfo{ ljj/0f;Fu ldNg' kg]{5 .
-$_ jflif{s nIo z'?df g} tf]Sg gldNg] sfdsf] nflu jif{ e/Ldf ;Dkfbg ul/Psf sfdx?nfO{ g} jflif{s nIo dfGg' kg]{5 .
-%_ ;'kl/j]Ifsn] cfkm" ;dIf k]z ePsf] cw{jflif{s d"NofÍg kmf/fdsf] d"NofÍg ;ft lbgleq u/L Ps k|lt d"NofÍg kmf/fd ;DalGwt
k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ pknAw u/fpg' kg]{5 .
-^_ ;donfO{ d"NofÍg ug{ ;Dej gb]lvPdf xfl;n u/]]sf] ;du| kl/df0f ;d]tsf] cfwf/df ljZn]if0f u/L d"NofÍg ug'{ kg]{5 . s'g}
dxndf ljj/0f gc6fP 5'§} kfgfdf v'nfO{ k|dfl0ft u/L ;+nUg ug'{ kg]{5 .
-&_ cÍ lbg] k|of]hgsf] nflu lglb{i6 ul/Psf] dxndf cÍ g} n]vL d"NofÍg ug'{ kg]{5 .

220
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

v08 – v
clws[t :t/sf] k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] lgldQ jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] 9fFrf

d"NofÍg cjlwM cfly{s jif{========== ==;fn >fj0f dlxgfb]lv ============;fn cfiff9 d;fGt;Dd
ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no=============== =================== btf{ g+=============== ldlt===============

sd{rf/Lsf] gfd M================================================sd{rf/L ;Í]t g+= M ======= kb / tx M ===== =============

;]jfM ====;d"x jf pk;d"xM============== xfn sfo{/t sfof{no ========================================xfnsf] kbdf lgo'lQm ldlt M==========================

o; d"NofÍg cjlwdf ;?jf ePsf sfof{nox? -s|dzM_ M==============================================================

;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]]sf] ldlt=====================

sd{rf/Ln] eg]{
;Dkflbt sfd sfo{ ;Dkfbg ;"rsfÍ -@_ sfo{ ;Dkfbg sfo{ ;DkGg
;"rsfÍ cg';f/ x'g g;s]sf
PsfO{ -;Dej eP ;Dd cw{ jflif{s ;Dkflbt sfo{sf] eP ;f]sf]
kl/df0f, nfut / ;do jflif{s nIo k|ult sf/0f
-nIo tf]lsPsf / gtf]lsPsf_ ;d]t pNn]v ug'{ kg]{ _ nIo
-#_ -$_
-!_

221
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

sfo{ ljj/0f / jflif{s sfo{qmd adf]lhdsf

sfo{x?M
-s_
-v_
-u_
-3_
-ª_
cfˆg} kxndf u/]sf cGo sfo{x?
-s_
-v_ !)) !)) cf};t k|ltzt========
k|ltzt k|ltzt

sd{rf/Lsf] b:tvt M ldlt M

sfo{ ;Dkfbg ug{ nfu]sf] ;dosf] dfkgsf] cfwf/ sfo{ ;Dkfbgsf]] k|ultsf] dfkgsf] cfwf/
!_ tf]lsPsf] ;do / ;f] eGbf cufj} sfo{ ;DkGg ePdf – cltpQd– !_ *)Ü b]lv !))Ü ;Dd – cltpQd
@_ s'n sfd dWo] !%Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df– pQd @_ ^%Ü b]lv &(=((Ü ;Dd – pQd
#_ s'n sfd dWo] #)Ü ;Dd sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df–;fdfGo #_ %)Ü b]lv ^$=((Ü ;Dd – ;fdfGo
$_ s'n sfd dWo] #)Ü eGbf a9L sfd tf]lsPsf] ;do eGbf kl5 ;DkGg u/]df– Go"g $_ %)Ü eGbf sd – Go"g
b|i6Jo M
-!_ jflif{s d"NofÍgsf] nflu pko'Qm 9fFrfdf dxn !,@,# / $ ;Ddsf] oyfy{ ljj/0f e/L k|To]s jif{sf] >fj0f ;ft ut]leqdf ;DalGwt
k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] ;'kl/j]Ifs ;dIf k]z ug]{ k|of]hgsf] nflu cfkm\gf] sfof{nodf btf{ ug'{ kg]{5 .
-@_ ;Dkflbt sfdsf] ljj/0fdf Go"gtd % j6f sfo{x? pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .

222
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-#_ sfd pNn]v ubf{ ;+u7gsf] p2]Zo cg'?k / kbsf] sfo{ ljj/0f tyf jflif{s sfo{ of]hgf;Fu ldNg' kg]{5 .
-$_ jflif{s nIo z'?df g} tf]Sg gldNg] sfdsf] nflu jif{e/Ldf ;Dkfbg ul/Psf sfdx?nfO{ g} jflif{s nIo dfGg' kg]{5 .

223
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg

;'kl/j]Ifs ;dIf k]z u/]sf] ldltM========== k'g/fjnf]sgstf{ ;dIf k]z u/]sf] ldltM=======

sfo{ ;Dkfbgsf] ;'kl/j]Ifssf] d"NofÍg k'g/fjnf]sgstf{sf] d"NofÍg

:t/ - :t/ s"n cÍ clt pQd pQd ;fdfGo Go"g s"n cÍ clt pQd ;fdfGo Go"g
sfo{ljj/0fsf] ef/ ef/ pQd
cfwf/df_ cÍ ^=@% ^=@% %=@% $=@% #=@% @=% @=% @ !=% !

-!_ ;Dkflbt sfdsf] ;du|

kl/df0f

-@_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| nfut

-#_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| ;do

-$_ ;Dkflbt sfdsf] ;du| u'0f

hDdf @% !)
s"n k|fKtfÍ M cÍdf ============ cIf/df============ s"n k|fKtfÍ M cÍdf========= cIf/df ===========

(%Ü eGbf a9L / &%Ü 36L cÍ lbFbf ;'kl/j]Ifssf] gfdM kbM k'g/fjnf]sgstf{sf] gfdM kbM
v'nfpg'kg]{ sf/0f sd{rf/L ;Í]t g+= M िमित sd{rf/L ;Í]t g+= M िमित
b:tvt M कै िफयत b:tvt M कै िफयत

224
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

;donfO{ d"NofÍg ug{ ;Dej gb]lvPdf xfl;n u/]]sf] ;du| kl/df0f ;d]tsf] cfwf/df ljZn]if0f u/L d"NofÍg ug'{ kg]{5 . s'g} dxndf ljj/0f
gc6fP 5'§} kfgfdf v'nfO{ k|dfl0ft u/L ;+nUg ug'{ kg]{5 . ;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] k|b]z lghfdtL ;]jf P]gsf] bkmf #$ / k|b]z lghfdtL
;]jf lgodfjnLsf] lgod *) df tf]lsPsf] cfwf/df d"NofÍg u/L k|b]z lghfdtL ;]jf lgodfjnLsf] lgod *! adf]lhdsf] cjlwleq
k'g/fjnf]sgstf{ jf k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kb{5 . ;fy} k|b]z lghfdtL ;]jf P]gsf] #$ sf] pkbkmf -!%_ adf]lhd (% k|ltzteGbf a9L
/ &% k|ltzteGbf 36L cÍ k|bfg ug'{ k/]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' kb{5 . k|fKtfÍdf l6k]S; nufPdf l6k]S; nufpg] d"NofÍgstf{nfO{
clVtof/jfnfn] ljefuLo sf/afxL ug]{5 .
b|i6Jo M
-!_ k|b]z lghfdtL sd{rf/Ln] e/]sf] cw{jflif{s d"NofÍg kmf/fdx?sf] cfwf/df ;'kl/j]Ifsn] clws[t :t/ k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] jflif{s sfo{
;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] d"NofÍg u/L >fj0f dlxgfleq}k'g/fjnf]sgstf{n] k|fKt ul/;Sg] u/L k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ k'g/fjnf]sgstf{n] cfkm" ;dIf k]z ePsf] sd{rf/Lsf] jflif{s sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdsf] d"NofÍg u/L efb| kGw| ut]leq} k'g/fjnf]sg
;ldltn] k|fKt ul/;Sg] u/L k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ jflif{s ?kdf ul/g] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt ;'kl/j]Ifs jf k'g/fjnf]sgstf{n] (% k|ltzt eGbf a9L / &% k|ltzt eGbf 36L cÍ lbPdf
;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' kg]{5 / &% k|ltzt eGbf 36L cÍ lbPsf]df ;DalGwt k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ hfgsf/L u/fO{ lghn] k|ltlqmof
lbPdf ;f] ;d]t /fvL k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .

225
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

v08 -u_
k'g/fjnf]sg ;ldltsf] d"NofÍg
k'g/fjnf]sg ;ldlt ;dIf k]z u/]sf] ldltM=========
;'kl/j]Ifs / k'g/fjnf]sgstf{n] u/]sf] d"NofÍgdf ;xdt eP ;f]xL :t/sf] cÍ lbg] cGo l:yltdf s}lkmot v'nfO{ d"NofÍg ug]{ M
sd{rf/Lsf] gfd M kbM txM
:t/ clt pQd pQd ;fdfGo Go"g
JolQmut u'0f Pj+ cfr/0f cÍ ! )=&% )=%) )=@%
-s_ clws[t P3f/f}+ txsf k|b]z lghfdtL sd{rf/Lx¿sf] nflu
-!_ gLlt ljZn]if0f ug{] Ifdtf
-@_ 5nkmn tyf jftf{ ug]{ Ifdtf
-#_ ljj]ssf] k|of]u, lg0f{o ug]{ Ifdtf / d"NofÍg
-$_ g]t[Tj / ;+u7gfTds Ifdtf
-%_ k]zfut ;+j]bgzLntf -Odfgbfl/tf, uf]kgLotf cflb_
k"0ff{Í % k|fKtfÍM cÍdf cIf/df
:t/ clt pQd pQd ;fdfGo Go"g
-v_ clws[t gjf}+ / bzf}+ txsf k|b]z lghfdtL sd{rf/Lx¿sf] nflu cÍ ! )=&% )=%) )=@%

-!_ ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk

-@_ ljj]ssf] k|of]u / lg0f{o ug]{ Ifdtf
-#_ sfo{ rfk axg ug]{ Ifdtf
-$_ ;[hgzLntf / cu|;/tf

226
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-%_ >f]t ;fwgsf] k|efjsf/L pkof]u

k"0ff{Í %

k|fKtfÍM cÍdf cIf/df

:t/ clt pQd pQd ;fdfGo Go"g

-u_clws[t 5}7f}+, ;ftf}+ / cf7f}+ txsf k|b]z lghfdtL sd{rf/Lx¿sf]
nflu cÍ ! )=&% )=%) )=@%

-!_ ljifoj:t'sf] 1fg / ;Lk

-@_ ljj]ssf] k|of]u / lg0f{o ug]{ Ifdtf
-#_ sfo{ rfk axg ug{ ;Sg] Ifdtf
-$_ ;[hgzLntf / cu|;/tf
-%_ k]zfut ;+j]bgzLntf -uf]kgLotf / dof{lbt /xg]_
k"0ff{Í % k|fKtfÍM cÍdf cIf/df
k'g/fjnf]sg ;ldltsf kbflwsf/Lx¿sf]
gfdM kb sd{rf/L ;Í]t g+= b:tvt s'n k|fKtfÍM cÍdf
!=
@= cIf/df
#=
b|i6Jo M
-!_ o;/L k'g/fjnf]sg ;ldltdf k|fKt x'g cfPsf] sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg kmf/fdx?sf] d"NofÍg u/L ;ldltn] efb| d;fGtleq} k|b]z nf]s
;]jf cfof]u / a9'jf ;ldltsf] ;lrjfnodf k7fO{ ;Sg' kg]{5 .

227
ख ड ६)अ त र ा ०३ दे श राजप भाग २ म त २०७९।०२।२४

-@_ k'g/fjnf]sg ;ldltn] s'g} k|b]z lghfdtL sd{rf/LnfO{ sfo{ ;Dkfbg d"NofÍg jfkt (% k|ltzt eGbf a9L / &% k|ltzt eGbf 36L
cÍ k|bfg ug{ k/]df ;f]sf] :ki6 sf/0f v'nfpg' kg]{5 . k|fKtfÍdf l6k]S; nufpg] d"NofÍgstf{nfO{ clVtof/jfnfn] ljefuLo sf/afxL
ug]{5 .

228
 cg';"rL–@!
-lgod (७ sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_
of]ubfgdf cfwfl/t lgj[Qe/0fsf] dfu kmf/fd
kf;kf]6{ ;fOhsf] kmf]6f]
oxf“ 6f“:g] / kmf]6f]df
>L====================Ho", kg]{ u/L sfof{no k|d'[v
k|b]z lstfavfgf, dw]z k|b]z . tyf lgj]bsn] b:tvt
ug]{

d k|b]z lghfdtL ;]jfaf6 b]xfo adf]lhd ;]jf lgj[Q ePsf]÷x'g] ePsf] tyf xfn;Dd d}n] pkbfg
tyf lgj[Qe/0f /sd glnPsf] x'gfn] k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&& sf] bkmf %* adf]lhd lgj[Qe/0f
clwsf/kq tof/ ul/lbg' x'g lgDgfg';f/sf] ljj/0f v'nfO{ k]z u/]sf] 5' . Joxf]/f 7Ls ;f“rf] xf], em'§f 7x/]df
sfg'g adf]lhd ;x'“nf a'emfp“nf .

!= sd{rf/Lsf] gfd, y/ M–============================== -;°]t g+===============_ kbM–========== txM–

================ sfof{nosf] gfd M–====================== gful/stf g+========== hf/L
ldlt=========== hf/L u/]sf]] lhNnf ======.==== afa'sf] gfd, y/M====================== afh]sf]
gfd, y/M====================
@= :yfoL 7]ufgfM lhNnfM– ==================== uf=kf÷g=kf= ==================== j8f g+===========
kmf]g g+=M ...................cfjf;M– ===================== df]afOnM– ============= O{d]nM–
===============
#= hGd ldlt M– @)===÷=====÷=====z'? egf{ ldlt M– @)====÷=====÷=====
$= cjsfz ldlt M– @)=====÷=====÷===== lsl;d M clgjfo{÷/fhLgfdf÷ :j]lR5s÷cGo
%= k|fKt u/]sf] ;]jf ;'ljwfx?M -lnPsf] jf glnPsf] eP sf]i7sdf 7Ls  lrGx nufpg'
xf]nf_ .
-s_ c;fwf/0f labf lnPsf]M 5 - _ 5}g - _, lnPsf] eP ====== jif{ ======dlxgf =======
lbg .
-v_ uon s§L ePsf]M 5 - _ 5}g - _, lnPsf] eP =======jif{========== dlxgf==========
lbg .
-u_ cf}ifwL pkrf/ /sd lnPsf]M 5 - _ 5}g - _, lnPsf] eP ?= ========== k};f
=============.
-3_ ljefuLo ;hfosf] Joxf]/fM 5 - _ 5}g - _, ePsf] eP -;hfosf]
ljj/0f_====================.
-ª_ a/ a'emf/y u/]sf] Joxf]/f M 5 - _ 5}g - _, gu/]sf] eP ============.
-r_ cGo Joxf]/f M=========================================================.

229
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
^= OR5fOPsf] JolQm M
-s_ gfd, y/M============================== v_ gftf M===================
-u_ 7]ufgfM lhNnfM–===================== uf=kf÷g=kf=M–================= jf8{ g+= M–
=================
-3_ gf=k|=k|=g+ M– ================= hf/L ldlt M– @)====÷=====÷======
-ª_ hf/L ug]{ sfof{no M lhNnf k|zf;g sfof{no, ==================.
-r_ klxn] OR5fOPsf] JolQm km/s eP sf/0f ========================
&= e'QmfgL lng] a}+ssf] gfd / 7]ufgfM =============, zfvfM======== lhNnfM===========clwsf/kq
tof/ u/]kl5 k7fpg] 7]ufgf M========================================
ldlt M– @)====÷=====÷===== sd{rf/Lsf] b:tvt M– ====================
*= pko'{Qm ljj/0f sfof{nosf] clen]v cg';f/ 7Ls b]lvPsf]n] lgj[Qe/0f clwsf/kq hf/L
ug{ l;kmfl/; ug]{ sfof{no k|d'vsf],–
sfof{nosf] 5fk M– b:tvt M–
gfd, y/ M–
kb M–

230
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
cg';"rL –@@

-lgod !)४ sf] pklgod -!_ ;“u ;DalGwt_

ljefuLo ;hfosf] cfb]zsf] lg0f{osf] gd"gf

>L ………………………………………
dGqfno÷ ljefu÷cfof]u÷;lrjfno÷sfof{nosf >L … … … … n] u/]sf] .
;hfosf] cfb]zsf] lg0f{o kmf/fd
>L … … … … … … … … … … … … … … … … …
dGqfno÷ ljefu÷cfof]u÷;lrjfno÷sfof{nodf … … … …========= kbdf sfo{/t >L
===================-sd{rf/L ;°]t g+= =========_n] … … …hf“ra'emubf{÷u/fp“bf
… … … … … … … … … … ======== b]lvg cfPsf]n] lgh >L
… … … … … … … … … … …===== ;“u k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&& sf] bkmf (@ sf]
pkbkmf -!_ adf]lhd ======================================= lbgsf] Dofb lbO{ ;kmfO{ dfu ul/Psf]df
lghn] k]z u/]sf] ;kmfO{sf] Joxf]/f, ;a't
===… … … … … … … … … … … ==============… … … … …sf/0faf6 ;Gtf]ifhgs
b]lvPg . t;y{ P]gsf] bkmf … …… … … … … sf] … … … … … … … … adf]lhdsf]
s;"/df P]gsf] bkmf *$ sf] v08 … … adf]lhdsf] ;hfo lghnfO{ lsg gug]{ < ;f] ug'{ gkg]{ s'g}
;a't k|df0f jf sf/0f s]xL eP … … … …========leq :ki6Ls/0f k]z ug'{ egL P]gsf] bkmf (#
adf]lhdsf] :ki6Ls/0f dfu ul/Psf]df lghn] … … … … … … …============== … … egL
:ki6Ls/0f k]z u/]sf] b]lvof] . o; ;DaGwdf ;+sng ePsf sfuhft, a'lemPsf ;a't k|df0f / k]z
ePsf] :ki6Ls/0f pk/ ;d]t ljrf/ ubf{ … … … …============ ;a't k|df0faf6 lgh >L
… … … … … … … … n] P]gsf] bkmfsf] … … … sf] pkbkmf … … … adf]lhdsf] s;"/
u/]sf] b]lvPsf]n] lgh >L … … … … … …========= … … … pk/ P]gsf] bkmf *$ sf] v08
… … … … … sf] ;hfo k|:tfljt u/L ;f] ;hfo ug{sf] lgldQ k|b]z nf]s ;]jf cfof]usf]
… … … … sfof{no … … … … af6 k/fdz{ k|fKt eP cg'?k lgh >L
… … … … … …===========… … nfO{ P]gsf] bkmf *$ sf] v08 … … … … … adf]lhd
… … … … … ;hfo lbg] lg0f{o cfb]z ul/Psf] 5 . of] cfb]zdf lrQ ga'em]df lgodfg';f/
Dofbleq … … … … … … ;dIf k'g/fj]bg lbg ;lsg]5 .
b:tvt
ldlt M–

231
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
cg';"rL–@#
-lgod !)% sf] pklgod -!_ ;Fu ;DalGwt_
k|b]z lghfdtL sd{rf/Lsf] 6«]8 o'lgogsf] btf{sf] nflu lgj]bgsf] 9fFrf

>L d'VodGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{no,

dw]z k|b]z .
dxf]bo,
k|b]z lghfdtL ;]jf P]g, @)&& sf] bkmf !!) sf] pkbkmf -#_adf]lhd lghfdtL sd{rf/Lsf] 6]«8
o'lgog btf{ ug{] sfo{ ;ldltn] dnfO{ clVtof/ u/]sf] x'gfn] k|b]z lghfdtL ;]jf lgodfjnL,
@)&& sf] lgod !)^ sf] pklgod -@_ df plNnlvt sfuhftx? ;d]t ;+nUg u/Lk|b]z
lghfdtL sd{rf/Lsf] 6]«8 o'lgog btf{ u/fpgsf] nflu of] lgj]bg u/]sf] 5' .

ejlbo,
-====================== 6]«8 o'lgogsf] tk{maf6_

232
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
cg';'rL–@$
-lgod !!# sf] pklgod -!!_ ;Fu ;DalGwt_
k|b]z lghfdtL ;]jf k'/:sf/ kfpg]nfO{ k|bfg ul/g] k|df0fkqsf] 9fFrf
dw]z k|b]z ;/sf/
-qm]i6_
>L ––––––––––––
–––––––––––––––
–––––––––––––––
tkfO{n] dw]z k|b]z ;/sf/÷;lrjfno÷cfof]usf] k|b]z lghfdtL ;]jfsf] ======================
kbdf /xL ======================================== sfo{ u/] jfkt dw]z k|b]z ;/sf/n] tkfO{nfO{ cfly{s jif{
=====================÷ ================ sf] ===================== ;jf]{Ts[i6÷pTs[i6÷k|b]z lghfdtL ;]jf k'/:sf/
k|bfg u/]sf] 5 .
eljiodf klg tkfO{af6 dw]z k|b]z ;/sf/n] ljlzi6 of]ubfgsf] cfk]Iff /fv]sf] 5 .

============================= ============================= ========================

;lrj k|d'v ;lrj d'VodGqL

233
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
cg';"rL–@%
-lgod!!५ ;“u ;DalGwt_
;DklQ ljj/0f kmf/fd
sd{rf/Lsf] gfd / ;°]t g+= M ljj/0f k]z u/]sf] sfof{no M
tx / kb M gfd M
sfof{no M 7]ufgf M
-s_ crn ;DklQ -3/ hUuf_

qm= 3/ hUuf / gfk / cGo 3/ hUuf s;sf] hUuf s;/L k|fKt s}lkmot -3/ eP–
;=+ cGo crn ljj/0f /x]sf] 7fp“ - /x]sf] lghsf] ePsf] tNnf ;d]t pNn]v
;DklQsf] ufp“, gu/, gfd / c? eP ug]{_ -hUuf eP–
5f]6s/L lhNnf_ lgh;+usf] /f]kgL jf rNtLsf]
ljj/0f ;DaGw gfk n]Vg]_

-v_ gub, hjflx/ft, ;'g, rf“bL cflb .

qm=;+= ;DklQsf] 5f]6s/L gfk / tf}n s;/L k|fKt s}lkmot

ljj/0f kl/df0f ePsf]

234
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
-u_ z]o/ a}° Aofn]G;sf] ljj/0f

qm=;+ ;DklQsf] sDkgL jf hDdf d"No s;sf] gfddf /x]sf] s;/L k|fKt s}lkmot
5f]6s/L a}°sf] gfd / lghsf] gfd / c? eP ePsf]
ljj/0f 7]ufgf lgh;+usf] ;DaGw

-3_ C0f lnPsf]÷lwtf] lbPsf] eP ;f]sf] ljj/0f

qm=;+ C0f÷lwtf]sf] lnP÷lbPsf] gfd sf/0f hDdf d"No lkmtf{ ug]{ s}lkmot
ljj/0f / 7]ufgf cjlw

-ª_ C0f lbPsf] jf c?af6 lwtf] lnPsf] eP ;f]sf] ljj/0f

qm=;+ C0f lwtf]sf] C0f lbPsf] lwtf] sf/0f hDdf d"No lkmtf{ ug]{ s}lkmot
ljj/0f lnPsf] gfd / cjlw
7]ufgf

d}n] hfg] a'em];Dd dfly n]lvP adf]lhdsf] ljj/0f 7Ls 5 . km/s kg]{ 5}g egL b:tvt ug]{ M
gfd / kb M–
ldlt M–

b|i6Jo M
!= of] ljj/0f k]z ul/;s]kl5 ;DklQdf s'g} yk36 ePdf ;DalGwt lgsfodf ;f] ljj/0f v'nfO{
l;naGbL ?kdf k]z ug'{ k5{ .
@= ;/sf/L sd{rf/L pk/ ul/g] sfg"g adf]lhdsf] sf/afxLb]lv afx]s c? s'/fdf of] ljj/0f
k|of]u ul/g] 5}g . of] ljj/0f ;DalGwt kbflwsf/L afx]s c?n] x]g{ kfOg] 5}g . oL ljj/0f
k|sfz gu/L uf]Ko ?kdf /flvg]5 .

235
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
cg';"rL–@^
-lgod !१९ sf] pklgod -@_ ;Fu ;DalGwt_
lghfdtL sd{rf/Lsf] kl/rokqsf] 9fFrf
cufl8 k5fl8

dw]zk|b]z ;/sf/÷;lrjfno÷cfof]u bhf{M

==========================
kmf]6f] Name:

Designation:

gfdM Office:==================
bhf{M
gful/stf g+= sd{rf/Lsf] ;xL
/fli6«o kl/rokq g+=
An8 u|'kM ==
================
;Í]t g++=M
k|dfl0ft ug{]sf] b:tvt
b|i6JoM
-!_ sd{rf/L kl/rokq ( ;]=dL= nDafO{ / %=% ;]=dL=rf}8fO{sf] x'g' kg]{5 .
-@_ sd{rf/Lsf] kl/rokq ;]tf] sfuhsf] x'g' kg]{5 .
-#_ kl/rokqsf] cufl8 kl§ ;jeGbf dflyNnf] efudf !@ KjfOG6sf] cIf/df dw]z k|b]z
;/sf/, !$ KjfOG6sf] cIf/df ;DalGwt sfof{nosf] gfd, !* KjfOG6sf] cIf/df
sd{rf/Lsf] gfd, !^ KjfOG6sf] cIf/df bhf{ / bhf{ eGbf d'lg gful/stf g+= / /fli6«o
kl/rokq g+= n]Vg' kg]{5 .
-$_ sd{rf/L kl/rokqsf] cufl8 kl§ dflyNnf] efudf /ftf] /+usf] dw]z k|b]z ;/sf/sf] qm]i6
5fKg' kg]{ / tNnf] efusf] jLrdf c6f] ;fO{hsf] kmf]6f] 6fF:g' kg]{5 .
-%_ sd{rf/L kl/rokqsf] k5fl8sf] bfofF kl§ k|dfl0ft ug{]sf] b:tvt / jfofFkl§ sd{rf/Lsf]
b:tvt n]Vg' kg]{5 .
-^_ kl/rokqsf] k5fl8sf] tNnf] efudf !$ KjfOG6sf] sd{rf/Lsf] gfd, sfof{nosf] gfd /
sd{rf/Lsf] bhf{ c+u|]hLdf n]Vg' kg]{5 .
-&_ kl/rokqsf] k5fl8sf] afFsL efudf !@ KjfOG6sf] æof] kl/rokq s;}n] kfPdf ;DalGwt
sfof{no, lhNnf k|zf;g sfof{no jf k|x/L sfof{nodf a'emfO{ lbg' xf]nfÆ eGg] ;"rgf
n]Vg' kg]{5 .
-*_ dGqfno tyf ljefu cGtu{t sfof{nox?n] dw]z k|b]z ;/sf/ / cf–cfˆgf] sfof{nosf]
gfd dfq /fVg' kg]{5 .

236
 ख ड ६)अ त र ा ३ दे श राजप भाग २ म त २०७9।0२।२४
-(_ kl/rokq sf8{ ;Dej eP;Dd ;DalGwt lgsfon] k|ljlw d}qL agfpg' kg{]5 .
-!)_ sfof{no k|d'v jf lghaf6 clwsf/ k|fKt sd{rf/L k|zf;g ;DaGwL sfd x]g{] clws[tn]
kl/rokq k|dfl0ft ug{' kg]{5 .
-!!_ sd{rf/L kl/rokq Knfli6ssf -kf/bzL{_ vf]ndf /fvL b]j|]tkm{sf] sfFwsf] Ps ljQfd'lg
5ftLdf kg{] u/L cGo JolQmn] /fd|f];Fub]Vg] tl/sfn] nufpg' kg]{5 .
-!@_ sd{rf/L kl/rokq ljt/0f ubf{ ;DalGwt sfof{no s} vr{df klxnf] k6s ljt/0f ug'{
kg]{ / ;f] x/fO{ jf RofltO{ csf{] lng' kbf{ sd{rf/Ln] cfˆg} vr{df lng' kg{]5 . o;/L
x/fO{ jf RofltO{ csf]{ kl/rokq lnPsf] ljj/0f clen]vdf hgfO{ lghaf6 lnOPsf] /sd
/fhZjdf bflvnf ug'{ kg]{5 . t/ ;?jf, a9'jf jf sfod d'sfod ePdf ;DalGwt
sfof{non] g} pknAw u/fpg' kg]{5 .
-!#_ ;a} ;/sf/L tyf cw{ ;/sf/L sfof{nosf sd{rf/Lx?n] sfof{noleq k|jz
] ubf{ / a:bf
clgjfo{ sd{rf/L kl/rokq nufPsf] x'g' kg{] / cGo :yfgdf cfjZostf cg';f/ k|of]u
ug'{ kg]{5 .
-!$_ kl/rokq k|of]u ug{] u/fpg] lhDd]jf/L ;DalGwt sfof{no k|d'vsf] x'g]5 . o;/L
kl/rokq gnufpg] jf glng] sd{rf/LnfO{ sfof{nodf k|j]z ug{ glbg] jf sd{rf/Ldf
cg'zf;g sfod ug{ sf/afxL ;d]t sfof{no k|d'vn] ug{ ;Sg]5 .
-!%_ s'g} sd{rf/L ;]jfaf6 x6]df lghn] cfˆgf] kl/rokq t'?Gt cfˆgf] sfof{nodf lkmtf{
a'emfpg' kg{]5 .
वीकृ त िमित:२०७९।०२।२४

आ ाले,
िशवनाथ पौडेल
दे श सिचव
मु यम ी तथा मि प रष को कायालय,
मधेश दे श

२३७

कानून, याय तथा दे श सभा मा मला म ालय, मधे श दे शबाट कािशत

237