Professional Documents
Culture Documents
Tên Sông Nhật Bản XUA NAY T-5( SỐ 551-2023)
Tên Sông Nhật Bản XUA NAY T-5( SỐ 551-2023)
N
lý thuyết hóa khi phân tích mối liên quan giữa cái biểu
hư đã trình bày, tên gọi Sông Nhật Bản được đạt (signifiant) và cái được biểu đạt (signifié). Tuy nhiên,
Galen ghi trong nhật ký vào năm 1636 (Muller Pinkerton đã không kịp nhận ra rằng mọi việc đều có
xuất bản lần đầu năm 1917), và nhất là nhờ bản nguồn gốc của nó, kể cả trong các tên gọi, chỉ có điều là ký
tường trình chuyến đi của Hagenaar năm 1637 ức của nhân loại không đủ sức để ghi nhớ tất cả. Cũng có
(xuất bản lần đầu năm 1706) mà sau đó tên gọi này được thể có cả trường hợp mà ký ức cộng đồng vẫn còn lưu giữ
lan truyền rộng rãi trên thế giới. Tại sao người Hà Lan lại thông tin về một sự vật nào đó, nhưng dưới mắt người đời
gọi như thế? Tại sao họ không gọi bằng một cái tên khác, sau thì các thông tin đó lại có vẻ phi lý. Trong trường hợp
chẳng hạn như “sông Trung Hoa” vì vào thời ấy người Hoa tên gọi Sông Nhật Bản, nếu đó là kết quả của sự ngẫu hứng
đã có mặt đông đúc ở Campuchia? Cách gọi này liên quan cá nhân thì chắc chắn nó sẽ nhanh chóng rơi vào quên
như thế nào đến sự hiện diện của người Nhật ở trong lãng, chứ không thể được lan truyền rộng rãi trong giới
vùng? Chắc hẳn là sự xuất hiện của người Nhật đã tạo ra hàng hải phương Tây trong hơn hai thế kỷ được. Vì trong
một dấu ấn đặc biệt nào đó thì mới khiến người Hà Lan gọi tên gọi này có một từ chỉ một đất nước là Nhật Bản, nên
tên như thế. Một số nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều cách người ta có quyền thắc mắc tại sao người Hà Lan không
giải thích, nhưng dường như không có lý giải nào đứng gọi sông này là “sông Trung Hoa” vì thời ấy người Trung
vững trước những dữ liệu liên quan đến sự hiện diện của Hoa ở Campuchia đã rất đông đúc, và nhất là họ chi phối
người Nhật ở Campuchia được lần lượt công bố trong thế phần lớn hoạt động ngoại thương của Campuchia. Trong
kỷ XX. Chúng tôi gọi đó là những giả thuyết vì những ý số những tác giả quan tâm đến nguồn gốc của tên gọi này,
tưởng ấy chưa được chứng minh hoặc không có chứng dường như không có ai tán thành ý kiến của Pinkerton:
cứ nào thuyết phục được người đọc. Trước khi khảo sát thật vậy, khi nhắc đến con sông ấy họ thường nhắc tới sự
nguồn gốc tên gọi này, chúng tôi sẽ tập hợp các giả thuyết xuất hiện của người Nhật ở trong khu vực, mặc dù chứng
liên quan đến nguồn gốc của tên gọi Sông Nhật Bản, kế đến cứ mà họ đưa ra còn rất mơ hồ, không đủ sức thuyết phục.
chúng tôi tìm hiểu xem người Nhật đã đến Campuchia lúc 1.2. Do nhiều tàu thuyền người Nhật đi lại trên sông
nào, và như thế nào. Vì tên gọi Sông Nhật Bản xuất hiện này
được ghi nhận sớm nhất vào năm 1636 trong nhật ký của Nhiều tài liệu phương Tây thường gắn tên gọi Sông
Galen, nên chúng tôi chỉ khảo sát sự hiện diện của người Nhật Bản với việc tàu thuyền người Nhật thường đi lại.
Nhật trên đất Campuchia trước năm 1636 mà thôi, để tìm Trong một đoạn nói về sông Mêkong, C. Malte-Brun đã viết
xem trong giai đoạn này có những yếu tố nào có thể tác “…dòng sông mà người ta đặt tên là sông Nhật bản, bởi vì
động đến cách gọi tên này. tàu thuyền người Nhật thường đi lại trên sông này” (1813,
tr. 210). Tác giả người Anh J. Hingston Tuckey cũng có cách
1. CÁC GIẢ THUYẾT
VỀ NGUỒN GỐC TÊN GỌI giải thích tương tự như vậy:
SÔNG NHẬT BẢN “[Sông Cambodia hay Mey-kong] chảy ra biển qua ba
cửa chính ở vĩ độ 100. Nhánh sông ở phía Tây được gọi là
Điểm qua các tài liệu tham khảo, chúng tôi đã ghi nhận Bransaab hay Matsiam, và là nhánh sông rộng nhất; cửa
được một số ý kiến sau đây liên quan đến nguồn gốc của sông của nó bị một cồn cát ngầm sâu từ 14 đến 18 feet vào
tên gọi Sông Nhật Bản. Các tác giả này hoặc là dựa vào quan mùa nước lớn nằm chắn ngang. Thành phố Cambodia, mà
sát thực địa, hoặc chỉ dùng phép suy luận rồi nêu ra ý tưởng dân chúng ở đây gọi là Elnook, nằm cách cửa sông 80 dặm
chớ không dùng dữ liệu khách quan để chứng minh, vì thế lớn, và chỉ có một con đường và một ngôi chùa. Nhánh thứ
chúng cần được kiểm chứng lại. hai được gọi là Nhánh Nhật Bản từ việc khi xưa nhiều tàu
1.1. Tên gọi này xuất phát từ sự tùy tiện thuyền người Nhật xuôi ngược qua đây.” (Hingston Tuckey
Nhà nghiên cứu người Anh J. Pinkerton, tác giả nhiều J. 1815, tr. 239)
bộ sách về địa lý thế giới, cho rằng đó là cách gọi tên xuất Tuy nhiên vào thế kỷ XIX dường như không có ai trong
phát từ sự ngẫu hứng phi lý (nguyên văn tiếng Anh là số những người đưa ra cách giải thích này cho biết thông
“absurd caprice”), với hàm ý rằng không hề có mối liên hệ tin chi tiết hơn về các chuyến đi ấy: người Nhật lui tới trên
nào giữa dòng sông này với Nhật Bản cả: “Campuchia nằm sông Cửu Long để làm gì? Điểm đến của họ là ở đâu? Họ
giữa các dãy núi ở phía Đông và Tây, và được bồi đắp bởi có điểm gì nổi bật hơn so với những người nước ngoài
sông Maykaung hay Makon, một dòng sông lớn, gần cửa khác khiến tên của dân tộc họ được chọn? Đến năm 1919,
sông được gọi một cách ngẩu hứng phi lý là Sông Nhật A. Cabaton cho biết thêm vài chi tiết liên quan đến lộ trình
Bản” (Pinkerton J. 1804, tr. 176). của họ:
Có lẽ ở đây Pinkerton đã mơ hồ nhận ra đặc tính võ đoán “nó được mang tên ấy là vì người Nhật đã dùng nhánh
địa danh ở Campuchia: “Các tên Japansche Rivier hay rivière ĐI RA NƯỚC NGOÀI
japonaise chắc chắn là do người châu Âu theo đạo Thiên
Chúa đặt ra, vì xúc động trước số phận của những đồng Năm 1601, niên hiệu Khánh Trường (Keichō) năm thứ
đạo người Nhật, trong khi người Campuchia ít xúc động 6, bang giao giữa Nhật và Campuchia được đánh dấu bằng
hơn luôn gọi dòng nước này là Sông Bassac, Tonlé Bassac” việc hai bên trao đổi thư từ chính thức và tặng vật. Sau
(Lewitz S., 1967, tr. 422). Khi viết câu này, Lewitz cho thấy là năm 1627 không hiểu vì lý do gì mà quan hệ ngoại giao bị
gián đoạn, “nhưng khi các sứ thần tới, họ vẫn thực hiện
các nghi thức tôn kính sanpai 参拝 [tham bái]” (Ravina N.
ông chỉ dựa trên sự tưởng tượng mà thôi, vì ông không hề
biết rằng chẳng phải “người châu Âu theo đạo Thiên Chúa”
đặt ra cái tên ấy, mà ngược lại, chính người Hà Lan theo 2015, tr. 278). Thật vậy, nhiều tài liệu phương Tây đã xác
đạo cải cách một thời bị sự trừng phạt của Giáo hội La Mã, nhận là người Nhật có mặt khá sớm ở Campuchia: năm
chính họ đã khai sinh ra tên gọi Sông Nhật Bản. Ngoài ra, 1604 nhà truyền giáo G. Quiroga de San Antonio xuất bản
Lewitz là một trong số vài tác giả hiếm hoi(²⁾ cho rằng Sông một bản tường trình trong đó đã nói về người Nhật ở đó,
Nhật Bản là sông Bassac, tức sông Hậu! với nhận xét là họ và người Trung Hoa cũng giống như
1.4. Tên gọi xuất phát từ một cộng đồng người Nhật người Do Thái, họ không bao giờ đến những nơi cằn cỗi,
Năm 1860, trong quyển Japan and the Japanese, mà chỉ đến nơi có nguồn lợi phong phú. Sự hiện diện của
R. Hildreth cho rằng dòng sông mang tên ấy là do ngay ở họ được xem như là chỉ dấu để nhận ra những vùng đất có
đó có một cộng đồng người Nhật sinh sống vào thời ấy nhiều tiềm năng (Quiroga de San Antonio G. 1914, tr. 208).
(Hildreth R, 1860, tr. 568). Giả thuyết này gần giống với giả 2.1. Những dòng người Nhật đi ra nước ngoài
thuyết của Bouillevaux đưa ra hai năm trước đó, nhưng Về thành phần người Nhật đi ra nước ngoài, mà chủ yếu
R. Hildreth không đặt trọng tâm vào sự hiện diện của các là Đông Nam Á, trong khoảng thời gian cuối thế kỷ XVI và
tín đồ Thiên Chúa giáo. Tuy nhiên, đành rằng đây là một đầu thế kỷ XVII, Kim Yong-gon (1943) đã tổng hợp thành
cộng đồng dân cư đông đúc nếu ước tính của Y. Ishizawa ba loại: thứ nhất là các thương nhân từ Nagasaki hay
là đúng, nhưng như đã nói bên trên, so với người Trung Kyodo, hoặc từ Sakai, thứ hai là các tín đồ Thiên Chúa
Hoa thì họ vẫn còn quá ít, nên giả thuyết này chưa đủ sức giáo đi trốn tránh sự đàn áp của Mạc phủ Edo vào đầu thế
thuyết phục để giải thích sự vượt trội của ảnh hưởng của kỷ XVII, và cuối cùng là các rōnin (lãng nhân), đa phần là
người Nhật Bản đối với người Trung Hoa. Hơn nữa, R. những chiến binh samurai người Kyushu không có việc
Hildreth cũng đã không nói gì về việc chính người Hà Lan làm khi trở về từ hai cuộc xâm lăng Hàn Quốc vào các năm
là tác giả của tên gọi ấy, khiến độc giả có thể nhầm tưởng 1592 và 1597 (dẫn lại từ Hung-Guk Cho, 2000, tr. 79).
đó là tên mà các cường quốc phương Tây thống nhất sử 2.1.1. Làn sóng thương nhân Nhật
dụng để gọi nhánh sông Mêkong vào nửa đầu thế kỷ XVII. Theo một phụ lục của bài viết của A.-J.-C. Geerts, sách
Cách giải thích này chẳng những không làm sáng tỏ vấn Ko-kon-sen-kuwa-kagami được biên soạn ở Nhật vào thế
đề, mà trái lại, nó làm cho việc truy tìm nguồn gốc tên gọi kỷ XVII cho biết rằng ngay từ năm 1434 người Nhật đã
càng thêm mờ mịt, vì đã bỏ qua yếu tố vô cùng quan trọng, đến buôn bán thường xuyên ở vùng đất mà sau này được
là người Hà Lan. gọi là Đông Dương (Geerts A.-J.C. 1882, tr. 45) nhưng tác
Trước khi thử đưa ra cách giải thích khác về nguồn gốc giả không cho biết chính xác nước nào, do đó không có
tên gọi Sông Nhật Bản, chúng tôi tập hợp các dữ liệu liên gì chắc chắn là Campuchia đã có quan hệ thương mại với
quan đến sự có mặt của người Nhật trên đất Campuchia Nhật từ năm ấy. Nhưng vào cuối thế kỷ XVI thì có nhiều
trước năm 1636, là năm xuất hiện sớm nhất của tên gọi bằng chứng về mối giao thương giữa hai dân tộc: M. Oka
dựa vào tài liệu của T. Kage cho biết: “Ōtomo Yoshishige
大友義鎮 lãnh chúa tỉnh Bungo, chẳng những cử tàu
Sông Nhật Bản được tìm thấy trong nhật ký của Galen.
2. NGƯỜI NHẬT thuyền đi Trung Hoa mà còn thiết lập buôn bán mật thiết
THÔNG BÁO Tạp chí Xưa và Nay và Công ty Lạc Việt xin thông báo
Độc giả của tạp chí Xưa và Nay muốn đọc trực tuyến tạp chí ( bản ebook có thể xem trên các thiết
bị máy tính , ipad , điện thoại ... ) xin vui lòng làm theo các hướng dẫn sau :
1 . Truy cập vào website http://sachbaohay.com/
2 . Chọn mục Hướng dẫn mua hàng và thực hiện theo các bước tại đây để tải tài liệu về đọc
Trân trọng giới thiệu
(Nếu gặp trở ngại về việc mua sản phẩm, liên lạc với chúng tôi: Công ty Lạc Việt, địa chỉ 23 Nguyễn Thị Huỳnh, P8 quận
Phú Nhuận. TP.HCM - Việt Nam. ĐT: (84) 28 . 3844.2477 - (84) 28 . 3845.3333 Email: ecommerce@lacviet.com.vn)
X&N
TIN BUỒN
Được tin PGS. TS Nguyễn Văn Lịch, sinh năm 1946, tại Hà Nội. Nguyên phó Chủ nhiệm Khoa Lịch sử trường ĐH KHXH&NV,
ĐHQG-HCM, cộng tác viên thân thiết của tạp chí Xưa và Nay vừa từ trần ngày 20/05/2023 (nhằm ngày 2/4 năm Quý Mão)- hưởng
thọ 78 tuổi.
Ban Biên tập tạp chí Xưa và Nay xin gửi lời chia buồn sâu sắc đến gia đình và quý quyến.
Được tin cụ ông Thái Nhân Hòa, bí danh Hai Ngọc, sinh năm 1930, tại Quảng Nam. Nguyên Giám đốc Bảo tàng cách mạng
Tp-HCM, nguyên Trưởng cơ quan đại diện tạp chí Xưa và Nay tại Tp-HCM, nguyên Phó tổng thư ký Hội Khoa học Lịch sử
Việt Nam - huy hiệu 75 năm tuổi Đảng, vừa từ trần ngày 7/5/2023 (nhằm ngày 18/3 năm Quý Mão) – hưởng thọ 94 tuổi.
Ban Biên tập tạp chí Xưa và Nay xin gửi lời chia buồn sâu sắc đến gia đình và quý quyến.