YÜZ ELLi UYDURMA SAHABI VAR Ml? .

M urteza el-Askeri'nin ｈ｡ｭｳＨｨ･＠ ve Mie Sahabiyyin ｍｨｴ･ｬ｡ｫｩｮ＠ ａ､ｬ＠

ｋｩｴ｡｢ｮ､ｫ＠ ｩ､｡ｬｲｮ＠ Tahlili

Bekir ｋｕｚｄｩ＠ Li•

I. ｇｩｲ＠

Sahabe nesli, gerek ｳｬ｡ｭＧｮ＠ güçlenmesi ve ｹ｡ｬｭｳｮ､Ｌ＠ ge-

rekse dinin ｹ｡ｮｳ＠ ve sonraki nesillere ｡ｫｴｲｬｭｳｮ､＠ önemli rol
ｯｹｮ｡ｰ＠ Kur'an ve hadislerde genel olarak övgüyle yer ｡ｬ､＠ için on-
ｬ｡ｲｮ＠ hem klasik dönem. eserlerine hem de . günümüz ￧｡ｬｭｲｮ＠
ｹ｡ｧｮ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ konu ｯｬｭ｡ｳ＠ ｫ｡￧ｮｬｭｺ､ｲＮ＠ ｓ｡ｨ￶ｬ･ｲｩｮ＠ hadis
rivayeti ve dirayeti, sünnete ｢｡ｬｫｲＬ＠ kimlikleri, adaleti, onlara
yöneltilen ･ｬｴｩｲ＠ ve benzeri konular müstakil eserler veya ￧･ｩｴｬ＠
konular içinde ｴ｡ｲｬｧ･ｭｩＮ＠
Sahabe ile ilgili konular ｡ｲｳｮ､＠ sahabileri ｴ｡ｮｭｫ＠ ve ｯｮｬ｡ｲ＠
mümkün ｯｬ､ｵ＠ kadar bir araya toplamak ｡ｭ｣ｹｬ＠ ｹ｡ｺｬｮ＠ eserler
de aJ.imlerin önem verdikleri bir konu ｯｬｭｵＬ＠ bu te'lif türü, ￧･ｩｴｬ＠ hu-
susiyetleri ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ özellikle iki hususta mesai ｨ｡ｲ｣ｮｵｴＮ＠ ｂｵｮｬ｡ｲ＠
ilki, sonradan gelen aJ.imlerin, öncekilerin ｴｯｰｬ｡､ｫｲ＠ sahabe biyog-
rafilerini, tespit ettikleri yeni isimleri de ekleyerek ｧ･ｬｩｴｲｭ､＠ ki
bu husus sadece yeni ｫ｡ｹｮｬｲ＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ veya öncekilerin fark
etmedikleri isimlecin eklenmesiyle ilgili ｯｬｭ｡ｹｰ＠ sahabileri tespit me-
ｴｯｬ｡ｲ＠ ve kimlerin sahabi ｳ｡ｹｬ｣＠ gibi teorik arka planla da ｩｬｫﾭ
dir. Bu durum, sahabe biyografisi konusunun temel ｴ｡＠ kabul edilen
｢ｮ＠ Abdilberr'in ･ｬＭｳｴｮ｢＠ fi ｭｮＧｲｩｦ･ｴｬＭｳ｢､｡＠ sonraki eserlerde
､ｾ｡＠ belirgin bir ･ｫｩｬ､＠ hissedilmektedir. ｫｩｮ｣＠ önemli konu ise ön-
ceki kitaplarda ｹ｡ｮｬｫ＠ sahabe ｳ｡ｹｬｮｵ＠ ｡ｨｳｬｲｮ＠ tespit edilip
onun tabiine ya da daha sonraki tabakaya ait ｯｬ､ｵｮ＠ belirlenmesi

• Doç. Dr., ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ Üniversitesi ｩ｡ｨｹｴ＠ Fakültesi Hadis Ana Bilim ｄ｡ｬ＠
ￖｲ･ｴｩｭ＠ Üyesi.
 294 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe - SAHABE ｋｍｌｃｩ＠ ve ALGISI-

ya da özellikle isimlerdeki tashif ve tahrif gibi sorunlardan kaynakla-

nan, ｡ｳｬｮ､＠ ｹ｡ｭ､＠ halde sahabi ｩｭ＠ gibi kaydedilen ｫｩｬ･ｲｮ＠
tespit edilmeleridir. Önceki ilimierin ｹ｡ｮｬｲ＠ belirleme, birçok
kaynakta, eser içinde yeri geldikçe ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩｮＬ＠ ｢ｮ＠ Hacer ken-
di tespit ve ､･ｲｬｮＮｩ［ｯｾ＠ ile birlikte ･ｲ＠ bu ｡ｨｳｮ＠ sahabi taba-
ｫ｡ｳｮ＠ ait ｯｬｭ｡､＠ ｡￧ｫ＠ bir" ･ｫｩｬ､＠ belirgin ise ｯｮｬ｡ｲ＠ her harfin dör-
düncü ｫｳｭｮ､｡＠ bir araya ｴｯｰｬ｡ｮｵＬ＠ sorun rivayetin ｺ｡ｹｦｬ＠ veya
mevzu ｯｬｭ｡ｳ＠ ise bunu metodu ｧ･ｲｩ＠ sadece dördüncü bölümde
ｫ｡ｹ､･ｴｭｩＬ＠ ait ｯｬ､ｵ＠ ､ｩ･ｲ＠ ｫｳｭｬ｡ｲ､＠ da ｺｩｫｲ･ｴｭＮ＠
Öte yandan sahabe biyografilerindeki ｨ｡ｴｬｲ＠ kaleme alan
müstakil eserler de ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ ￖｲｮ･ｩ＠ ｢ｮ＠ Feth11n'un (ö. 520),
｢ｮ＠ Karu'nin (ö. 351) Mu'cemii's-sahabe'si ve ｢ｮ＠ Abdilberr'ih (ö. 463)
ｳｴｩ｢Ｇ＠ üzerine ｹ｡ｺ､＠ iki müstakil ｫｩｴ｡｢ Ｑ＠ söz konusu eserlerdeki ve-

himleri ortaya ￧ｫ｡ｲｭｹ＠ yöneliktir. Yine ｍｯｵｬｴ｡ｹ＠ b. ｋｬ￧Ｇｮ＠ (ö. 762)

･ｬ Ｍ ｮｩ｢･＠ ilii ｭ｡Ｇｲｩｦ･ｴｬＭｵ＠ ｦｩｬｮ＠ ｭｩｮ･ＧｳＭ｡ｬ｢＠ ｡､ｬ＠ eseri de 2 ｡ｹｮ＠
amaca matuftur. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ sahabe literatürü, bir ･ｫｩｬ､＠ sahabeyi
konu alan kitaplara ｧｩｲ､＠ halde sahabe ｡ｲｳｮ､＠ ｳ｡ｹｬｭ＠ gere-
ken ｡ｬｵｳｲｮ＠ ｶ｡ｲｬｮ＠ ｡ｩｮ､ｲＮ＠ Önemli olan bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi oldu-
ｵｮ＠ belirli bir ihtimal dahilinde tespit etmek veya sahabiler ｡ｲｳｮﾭ
da ｳ｡ｹｬｭ｣ｲｵ＠ ｡￧ｫ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ ispat edebilmektir. ｂｩＮ＠ durum ise
sahabileri bir araya toplayan müellifin ｡ｲｴｬ＠ veya sahabe literatü-
rünün ｯｬｵｴｲｭ｡ｳｮ＠ yüklenen ｡ｮｬｭｹｫ､＠ ilgili görünmek-
tedir.
Sahabe literatüründe ｺｩｫｲ･､ｬ＠
halde bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi ｳ｡ｹﾭ
ｬｰ＠ ｳ｡ｹｬｭ＠ ｧ･ｲｫｴｩ＠ tarihte ｫ｡ｬｭ＠ ｴ｡ｲ｢ｭｳ＠ bir konu ｯｬｭ｡ｹｰ＠
konu ｦ｡ｲｫｬ＠ veçhelerle de olsa günümüz ､ｮｹ｡ｳ＠ kendine yer
｢ｵｬｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Bu meselede Murtaza el-Asked'nin üç cilt olarak kale-
me ｡ｬ､＠ ｈ｡ｭｳＯｮ･＠ ve mie ｳ｡ｬｩ｢ｹ＠ ｭｵｬｴ･｡ｫｩ＠ ｡､ｬ＠ eseri de birçok
uydurma sahabinin ｶ｡ｲｬｮ＠ iddia eden ｭ･ｨｵｲ＠ bir eser görünü-
mündedir. Ancak sahabe literatüro ile ilgili olarak yukanda serdedi-
ten fikirler dikkate ｡ｬｮ､＠ bir ｡ｨｳｮ＠ ｡ｳｬｮ､＠ sahabi ｯｬｭ＿､ｲｵ＠
veya böyle bir ｡ｨｳｮ＠ ｹ｡ｭ､ｩｮ＠ iddia etmek orijinal bir durum
ｯｬｭ｡ｹｰ［＠ önemli olan hususun, bu ｩ､｡ｹ＠ ispat etmek ｯｬ､ｵ＠ söyle-
nebilir. Bu nedenle ｡､＠ Murtaza el-Askeri'nin iddialan ve bunla-

1
Bkz. Meôd Halef ｍｮｩ､Ｌ＠ ｃｬｩ､ Ｇ ｬＭｈｩｦｺ＠ ｢＠ Abdilberr fi ､ｩｲｳ･ｴＧ Ｍ ｳｮｬｦｩ｢･Ｌ＠ s.
155.
2
ｍｯｵｬｴ｡ｹ＠ b. ｋｬ￧Ｌ＠ ･ｬＭｮｩ｢＠ illi ｭｮＧｲｩｦ･ｴｬＭ＠ ｦｩｬｭ＠ ｭｩ･ Ｇ ｳＭｮｬｩ｢･＠ (thk: ｺ･ｴ＠
Mürsl, ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ b. ｳｭ｡ｩｬ＠ Kadl, Mecdl ａ｢､ｵｬｨ｡ｫ＠ ･Ｍ｡ｭＩＬ＠ ｍ･ｫｴ｢ＧｲＭ､Ｌ＠
Riyad, 1420/2000.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHAｂ＠ ｄ＠ ｄａｌｒｉｎ＠ TａｈｬＮｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｌ＠ 295

ｲｮ＠arkaplaru incelenecek, elde edilen neticeler klasik dönem eserleri-

nin ｹ｡ｰｳ＠ dikkate ｡ｬｮｲｫ＠ ele ｡ｬｮ｣ｫ｢Ｎｲ＠

II. Murtaza el-Askeri'ye Göre 150 Sahabinin Uydurma Sa-

ｹｬｭ｡＠ Nedeni: Seyf b. Ömer Rivayetleri ve Teorik Arkaplan
Murtaza el-Askeri'nin bir sahabiyi uydurma ｳ｡ｹｭｮ＠ esas
ｮｯｫｴ｡ｳＬ＠ ilgili ｡ｨｳｮ＠ zikredilmesinde hicri ikinci ｡ｳｲ､＠ ｹ｡ｭ＠ olan.
ve kendisi ile eserleri ｨ｡ｫｮ､＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ ､･ｲｬｮｩｭ＠ bulunan Seyf
b. Ömer'in tek ｫ｡ｬｭｳ､ｲＮ＠ Nitekim bizzat Murtaza el-Askeri de bir
sahabinin uydurma ｳ｡ｹｭｮ､ｫｩ＠ metodunu, onun ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ bilgi-
lerin ｩｳｯ｡､ｮ＠ Seyf b. Ömer'in yer ｡ｬｭｳＬ＠ bu ｡ｨｳｬｲｮ＠ isimlerinin
siyer, hadis, tabakat, ilel, ensab, sahabe biyografileri, genel tarih, ede-
biyat ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ､＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ isoadlarla ｢ｵｬｮｭ｡ｹｰＬ＠ onlardaki bilgilerin
ｴ｡ｭｮ＠ Seyften gelmesi ･ｫｬｩｮ､＠ belirlemektedir.3 Müellif, ｡ｹｮ＠
｡ｨｳｴｮ＠ Seyf'ten ｢｡ｫ＠ birinin nakilde ｢ｵｬｮ､＠ tespit ･ｴｩ＠ du-
rumlarda ise onu uydurma kabul etm.emektedir.4 Öte yandan Aske-
ri'nin sadece Seyf'in ｩｳｯ｡､ｬｲｮ＠ zikredilen meçhul ravlieri de uy-
durma, yani ｡ｳｬｮ､＠ ｹ｡ｭｮ＠ ｡ｨｳｩｹ･ｴｬｲ＠ olarak kabul ･ｴｩ＠ vurgu-
ｬ｡ｮ､ｲＮ＠ 5

Murtaza el-Askeri, isnad ｡ｲ｢Ｎｭｳｮ､＠ sonra ilgili

rivayetteki bilgileri metin ｡￧ｳｮ､＠ da ｩｮ･ｬ､＠ özellikle vurgu-
lamakta, bu haberleri içerik olarak ､ｩ･ｲ＠ kaynaklarla ｫ｡ｲｬｴ､ｮ＠
kaydetmektedir. Kendi ifadesine göre, bazen Seyf'in metni tamamen,
yani senedi, metni, sahabi ravisini, rivayetin içinde yer alan ｲｬ･ｩＬ＠
mucizevi ｯｬ｡ｹｲＬ＠ ｳ｡ｶｬｲＬ＠ mekan isimlerini ... hayal gücüyle uydur-
､ｵｮＬ＠ bazen de müellifin sahih bir haberi tahrif ederek onu uy-
､ｵｲ＠ bir sahabiye ｡ｴｦ･ｩｮ＠ belirtm.ektedir.6
Netice itibariyle konu ne olursa olsun ＨｲＬ＠ yer ismi, ｳ｡ｶｬｲｮ＠
seyri, ｡ｮｬｭｲＬ＠ sahabe, ravi), onun rivayetinde Seyf b. Ömer tek
ｫ｡ｬｹｯｲｳ＠ Murtaza el-Askeri'ye göre bunlar uydurma ｳ｡ｹｬｭｫｴ､ｲ Ｎ＠

3 Askeri, ｈｮｭｳｬＱ･＠ ve mie, II, 33-35. Aslçerl'nin, Seyften ｢｡ｫｳｮ､＠ ｧ･ｬ､ｩ＠

konusunda ｰｨ･ｬｮ､ｩ＠ durumlarda da ilgili ｡ｨｳ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ＠ ｡ｬｭ､ｲｵ＠
｢･ｬｩｲｴｮｳ＠ dikkat çekmektedir (Askeri, ｈｮｭｳｦ･＠ ve mie, II, 95).
ｾ＠ Askeri, ｈｮｳｬ･＠ ve mie, II, 32.
s Askeri, ｈｮｳ･＠ ve mie, I, 345, II, 269. Askeri'nin, ｒｶｩｴ＠ ｭｬｴ･ｫｮ＠
ｫｩｴ｡｢ｮ＠ bu tür ravlleri bir araya getirmesinden ｯｬｵｴ＠ ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠
6 Askeri, ｈｭｳ･＠ ve mie, II, 35.
296 ｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE KiMLiCi ve AlGISI-

Murtaza el-Askeri'nin, sisteminde Seyf b. Ömer'e bu kadar

merkezi rol vermesinin genel olarak iki önemli sebebi ｶ｡ｲ､Ｎ＠ Birincisi
ricaJ ｫ｡ｹｮｬｲ､＠ Seyf b. Ömer'in hep cerh ifadeleriyle ｡ｲｵＮｬｭ＠ ol-
ｭ｡ｳＬ＠ yalana hatta ｺｮ､ｫｬ｡＠ ｲｩｳｰ･ｴ＠ edilmesidir. ｫｩｮ｣ｳ＠ ise ｹ｡､＠
zamanda zaten var olan._ kabile asabiyyetinden ､ｯｬ｡ｹ＠ özelde
Temimlilere, genelde ise Kuiey Araplardan ｯｬｵ｡ｮ＠ AdnfuUlere olum-
lu ifadeler ｫｵｬ｡ｮｲＬ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ￶ｶｭ＠ ve onlard-a n hayali kahramanlar
ｲ･ｴｭｩＮ＠ Bunun ｫ｡ｲｳｮ､＠ ise ｇｲ･ｹ＠ ａｲ｡ｰｬ＠ temsil eden
Kahtfuillere sürekli yergilerde ｢ｵｬｮｭ＠ olumlu ｳ｡ｹｬｮ＠ olaylarda bi-
le birkaç cümleyle ｹ･ｴｩｮｭｲＮＷ＠ Seyf'in, ｢ｮ＠ Hibban ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｺｮ､ｫﾭ
ｬ｡＠ ｲｩｳｰ･ｴ＠ ･､ｩｬｮ＠ haber ver-Umesi de onun ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ bilinçli bir ･ﾭ
kilde ｳｬ｡ｭＧｮ＠ ｹ｡ｮｬ＠ gösterilmesi için ｹ｡ｰｨｮ＠ dair bir ipucu ｳ｡ｹｬﾭ
bilir.s Seyf'in gerek kendi ｹ｡､＠ ikinci asrrda gerekse önceki ｡ｳｲﾭ
larda hakim idarenin lehinde haberler nakletmeyi tercih ･ｴｩ＠ ｩ､｡ｳ＠
da burada ｨ｡ｴｲｬｭ､ＮＹ＠ Askeri'nin sisteminde Seyf b. Ömer mer-
kezi rol ｯｹｮ｡､＠ göre burada öncelikle ricaJ. aJ.imlerinin Seyf b.
Ömer ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ifadelerini incelemek ｦ｡ｹ､ｬ＠ görünmektedir.
A. Rica1 Kaynaklannda Seyf b. Ömer

Murtaza el-Askeri, söz konusu eserden önce kaleme ｡ｬ､＠ Ab-

dul/nh b. Sebe ve Esiitirii uhrn ｡､ｬ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ Seyf b. Ömer'in cerh ve
ta'dil durumu ｨ｡ｫｮ､＠ bilgi vermektedir. Buna göre Seyf, ittifakla
ｺ｡ｹｦ＠ ｳ｡ｹｬｮ＠ bir ravi olmakla birlikte Ebu Hatim (ö. 277) ve N esai (ö.
303) ｢｡ｴ＠ olmak üzere bir ｫｳｭ＠ §Jim onun ｭ･ｴｲＱｫ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ bildir-
ｭｩｴｲＮ＠ ｢ｮ＠ ｈｩ｢｡ｮＧ＠ cerhi ise daha ｡ｲ､Ｎ＠ O, Seyf'in ｺｮ､ｫｬ｡＠ it-
ham ･､ｩｬｮ＠ lO haber ｶ･ｲｭｩ＠ ve hadis ｵｹ､ｲ＠ bilgisini naklet-
ｭｩｴｲＮｬＱ＠

7 Ekrem Ziya Ömeri, ｍ･ｲｶｩｹｮｴＧｳＭｬ｢Ｌ＠ I, 37-38. ａｹｲ｣｡＠

Askeri'nin Seyf'i kronoloji ｨ｡ｴｳｮ＠ ､ｴＬ＠ ､ｯｲｵｹ＠ ｹ｡ｮｩ＠ birbirine
ｫ｡ｲｴ､＠ gibi iddialarla da ･ｬｴｩｲ､＠ görülmektedir (Mahmut Kelpetin,
Seyf b. Ömer ve ｔｮｲｩｬ￧Ｌ＠ s. 18-19). Asi<eri'ye göre uydurma olan Hacib b.
Zeyd (veya Yezid) el-Ensari, Kahtani ｯｬ､ｵ＠ için sadece ･ｨｩ､＠ ｯｬ､ｵｮ＠
söylemekle ｹ･ｴｩｮｭｲ＠ (Askeri, ｈｮｳｭ･＠ ve mie, Il, 222).
a Askeô, ｈｮｭｳ･＠ ve mie, I, 81.
9 Askeri, ｈｮｭｳ･＠ ve mie, I, 81. ａｹｲ｣｡＠ bkz. I, 21 ve 78.
ｯ＠ Askeri'nin zikrettiklerine ｢｡ｫｬｲｳ＠ Hakim ･ｮＭｎｹｳ｡｢Ｑｲ＠ de ｡ｹｮ＠ ｧ￶ｲｴ･､ｩＮ＠
Ancak bu bilginin klasik kaynaklardan teyit ･､ｩｬｭ＠ belirtilmelidir.
Askeri de bilgiyi nereden ｡ｬ､ｮ＠ ｫ｡ｹ､･ｴｲｮｭｩ＠ (Askeri, Abdullah b. Sebe, I,
77). •
＠ Bkz. Askeri, ａ｢ｲｬｵｮ＠ b. Sebe, I, 76-77.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHA ｂ＠ ｄ＠ ｄａｌｒｉｎ＠ T ａｈｉＮｌＬ＠ B. ｋｕｚｄ＠ ｌ＠ 297

Rical kaynaklan ｩｮ｣･ｬ､＠ gerçekten de Seyf b. Ömer'in

hadis rivayetinde cerh ･､ｩｬＬ＠ ittifakla kabul edilen bir husus görü-
nümündedir. Bununla birlikte Askeri'nin konunun sadece siyah ve
beyaz renklerden ｯｬｵｭ｡､ｾ＠ gösterecek detaylan okuyucudan giz-
ｬ ･､ｩ＠ dikkat çekmektedir. ￖｲｮ･ｩＬ＠ Ebu Hatim'in Seyf ｨ｡ｫｮ､ｩ＠
Ｂｭ･ｴｲＱｫＧｬＭｨ｡､ｩｳ＠ ifadesi ｮ｡ｫｬ･､ｩＮＬ＠ devanunda yer alan "Seyf'in
12
hadisi, Vilidi'nin hadisine benziyor" nakline yer ｶ･ｲｩｬｭｴＮ＠
Bu ifade ｡ｳｬｮ､＠ Seyf b. Ömer'in birçok cerh ve ta' dil kitapla-
ｲｮ､｡＠ yer ｡ｬ､＠ ･ｫｬｩｹ＠ sadece hadisci olarak ､･ｩｬＬ＠ tarihçi olarak de-
･ｲｬｮ､ｩｭｳ＠ ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ göstermektedir. Birçok ilim, Vilidi'yi ha-
dis uydurmak da dahil ￧･ｩｴｬ＠ derecelerde cerh etmesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ o, ta-
rih ilminde naklettiklerinden ｭｵｳｴ｡ｮｩ＠ ｫ｡ｬｮｭｹ＠ biridir. Nitekim
｢ｮＧｬＭｃ･ｶｺＡ＠ (ö. 597), ｚ･ｨ￶＠ (ö. 748) ve ｢ｮ＠ Kesir (ö. 774) gibi hadisci
ｫｩｭｬ＠ öne ￧ｫ｡ｮ＠ tarihçilerin kitaplan Vilidl'nin nakilleriyle dolu-
dur. Hatta Murtaza el-Asked'nin kendisi de ￧･ｩｴｬ＠ ￧｡ｬｭｲｮ､＠
､ｯ｡ｬ＠ olarak Vilidl'nin rivayetlerine yer vermektedir. 13

Hadis rivayetinde ittifakla ｺ｡ｹｦ＠ ｳ｡ｹｬｮ＠ Seyf b. Ömer'in de ｡､＠

geçen muhaddis tarihçiler ｴ｡ｲｦｮ､＠ Vilidl gibi ､･ｲｬｮｩ＠
｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠ Bu yüzden hadis nakli konusunda ｺ｡ｹｦ＠ ｳ｡ｹｭｬｲｮ＠
ｲ｡ｭ･ｮＬ＠ Vilidi' de ｯｬ､ｵ＠ gibi Seyf'in nakillerine yer ｶ･ｲｭｩｬ＠ ve bu
durumu onun ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ifadelere de ｹ｡ｮｳｴｭｬｲ､Ｎ＠ ￖｲｮ･ｩ＠
ｚ･ｨ￶Ｌ＠ Seyf ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ cerh ifadelerinin yer ｡ｬ､＠ tercemesinin giri-
ｩｮ､･＠ ll onun ahbariyyün arifün/bilgin bir tarihçi" ･ｫｬｩｮ､＠ 14 ､･ｲﾭ
lendirmesi bu duruma örnek olarak verilebilir. Yine Asked'nin,
ｳｮ｢･Ｇｩ､＠ Seyf b. Ömer'in nakillerini dikkate ｡ｬ､＠ için ｳｫ＠ ｳｫ＠ tenkit
･ｴｩ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in ､･ｲｬｮｩｭｳ＠ de, onun gözünde tarih ve hadis
nakillerinin ｦ｡ｲｫｬｵ＠ ortaya koyacak niteliktedir. O Seyf b. Ömer'i:
"Hadis rivayetinde ｺ｡ｹｦＬ＠ ama tarihte umde biridir" ･ｫｬｩｮ､＠ tarut-
ｭ｡ｫｴ､ｲＮＱＵ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in, ｈｩ｢｡ｮＧ＠ ｢ｮ＠ Seyf ｨ｡ｫｮ､＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ ha-
dis uydurma ve ｺｮ､ｫｬ｡＠ itharn ifadelerini ise ｡ｲｬｫ＠ olarak kabul
･ｴｩ＠ burada zikredilmelidir. 16 ｩｮ＠ ､ｯｲｵｳ＠ onun ｺｮ､ｫ＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠
dair ｢ｮ＠ ｈｩ｢｡ｮＧ＠ sözünden ｢｡ Ｎ ｫ｡＠ klasik dönemde sunulan bir delil
de ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ Ｑ Ｗ＠

＠ ｢ｮ＠ Ebi Hati.m, ･ｩ Ｍ ｃ･ｲｬ＠ ve't-ta'dil, IV, 278.

u Bkz. Askeri, ｍ･ｦｩｬｭＧＭ､ｲｳｴｹＬ＠ I, 170 vd.
14 Zehebi, ｍｩｺｦＬ＠ ill, 353.
ｳ＠ ｢ｮ＠ Hacer, Ta/.:1-lb, s. 262.
Ｖ＠ ｢ｮ＠ Hacer, Takrw, s. 262
17 Ekrem Ziya Ömeri, Merviyyfit, I, 40.
298 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kururu NesU Sahabe- SAHABE KiML!Ci ve ALGISI-

Bu ｢ｾｧｩｬ･ｲ＠ dikkate ｡ｬｮ､Ｌ＠ sahabileri bir araya ｴｯｰｬ｡ｭｹ＠

amaçlayan müelliflerin de özellikle hulefa-i ｲ｡ｩ､ｮ＠ dönemi bilgile-
rinden istifade ehnek için genel olarak tarih kitaplaruu ｹｵｫ｡ｲ､＠ zik-
redilen çerçevede ｫｵｬ｡ｮｭ＠ olduklan ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠ Ancak bu,
､ｯ｡ｬ＠ olarak, Seyf ve ･ｾｮ＠ ､ｩ･ｲ＠ ｡ｨｳｬｲｮ＠ sika ｳ｡ｹｬ､＠ ya da
bilgilerinin tamamuun kabul' ･､ｩｬ＠ ｡ｮｬｭ＠ gelmemektedir.
Neticede Seyf b. Ömer ｨ｡ｫｮ､＠ cerh ve ta' dil ifadelerine ba-
ｫｬ､ｮ｡＠ Murtaza el-Askeri'nin herhangi bir detaya mahal ｢ｲ｡ｫﾭ
mayacak ･ｫｩｬ､＠ cerh ifadelerine yer ｶ･ｲ､ｩＬ＠ ｩｮ｣･ｬ､ｭｺ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ､＠
en çok ｢ｮ＠ Hacer'i muhatap ｡ｬｭｳｮ＠ ｲ｡ｭ･ｮＬ＠ onun Seyf ｨ｡ｫｮ､ｩ＠
ｹｵｫ｡ｲ､＠ zikredilen ､ｮ｣･ｳｩｰ＠ hiç ､･ｩｮ＠ dikkat çekmekte-
､ｩｲＮｳ＠ Öte yandan Murtaza el-Askeri'nin kendi ｶ･ｲ､ｩ＠ bilgilere göre
sadece ｢ｮ＠ Hibban onu hadis uydurmaya nispet ehnesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ l9
sonuçta "Onun çok hadis ｵｹ､ｲ＠ konusunda (vadda li'l-hadis)
icma ･ｴｩｬｲＮＢｯ＠ iddiasuu kaydehnesi de ￧･ｬｩｫ＠ bir durumdur. Onun
ilerleyen sayfalarda da Seyf ｨ｡ｫｮ､＠ kezzab veya kezilb gibi sigalar
ｫｵｬ｡ｮ､＠ ｢･ｬｩｲｴｭ､ＮＱ＠

B. Uydurma Sahabiler ｩ､｡ ｳ ｮ､｡ｫｩ＠ Fikri Arkaplan

Yukanda ｢･ｬｩｲｴ､＠ üzere Murtaza el-Askeri'nin uydurma ol-

､ｵｮ＠ iddia ･ｴｩ＠ ｡ｨｳｬｮ＠ incelerken üzerinde en çok ､ｵｲ＠ ko-
nu, Kuzey Araplardan ｯｬｵ｡ｮ＠ ａ､ｮ｡ｲｩｬ･＠ ile Güney Araplardan olu-
｡ｮ＠ Kahtaniler'in ￧･ｫｩｮｳ＠ ve kabile asabiyetidir. Ona göre bu ｫ｡ｲﾭ
ｬｫ＠ ､ｭ｡ｮｬｫ＠ hali Güney Araplara mensup olan Ensar ile Kuzey
Araplara mensup olan Muhacirler ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｢｡ｺ＠ ￧･ｫｩｭｬｲ＠ kadar

｢ｮ＠
18 Askeri'nin Hacer'in bir isnaddan sonra "Orada ｺ｡ｹｦ＠ raviler ｶ｡ｲ､Ｌ＠ en
kötüsü de Seyf'tir" ｩｦ｡､･ｳｲ＠ nakletmesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ (Askeri, ａ｢､ｵｬ｡＠ b. Sebe, I,
77), ｢ｮ＠ Hacer'in metinde zikredilen Takrlb'deki ifadelerine hiç ､･ｩｮｄｭｳ＠
dikkat çekicidir.
19 Askeô, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, I, 20. ａ｢､ｮｩｬ｡＠ b. Sebe ｫｩｴ｡｢ｮ､Ｌ＠ Murtaza el-
Askeô, Ebu ｄ｡ｶｃ､Ｇｴｮ＠ naklen "Leyse ｢ｩ･ｹｮＬ＠ kezzab" ｩｦ｡､･ｳｲ＠
zikretmektedir. Ancak gerek Acurri'nin Ebu ｄ｡ｶｃ､Ｇ＠ ｹ￶ｮ･ｬｴｩ＠ sorularda
(Acurri, ｓｩｬｦｴ＠ ａ｣ｲｩ＠ li Ebi ｄｦｩｶＧ､Ｌ＠ s. 214) gerekse elde mevcut ､ｩ･ｲ＠
kitaplarda Ebu ｄ｡ｶｃ､Ｇ＠ sadece "Leyse ｢ｩ･ｹｮＢ＠ ifadesi nispet edilmektedir
(bkz. Mizzi, ｔ･ｬｺ｢ｩＧＭｫｮｴＬ＠ XIT, 326; Zehebi, ｍｩｺｮＬ＠ ID, 353.). Muhtemelen
Murtaza el-Askeri, Ebu Davud'un bir sonraki soruda Seyf b. Uhti Süfyan es-
Sevri'ye ｶ･ｲ､ｩ＠ "kezzab" ｣･ｶ｡｢ｮ＠ Seyf b. Ömer'enispet ･ｴｭｩ＠ ｯｬｭ｡､ｲＮ＠
20 Askeri, ｈ｡ｮｳｭ･＠ ve mie, I, 20.
21 Askeri, ｈｮｭｳｩ･＠ ve mie, II, 267, 347.
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi ｄ＠ ｄａｌｒｉｎ＠ TａｈｌＬ＠ B. ｋｕｚｄ＠ ｌ＠ 299

gitmektedir. Bunun ilki Müreysi gazvesinde ｧ･ｲ￧ｫｬｭｩＬ＠ Ensar ve

Muhacirler kabile ､｡ｶｳ＠ ｧｴｭｬ･ｲ､ｩＬ＠ ikincisi ise ilk hilafet seçimle-
rinde meydana ｧ･ｬｭｩｴｲＮ＠ Asl<eri'ye göre hilafet seçiminde Ensar ile
Muhacir ｡ｲｳｮ､＠ ｹ｡ｮ＠ ｯｬｾｹ｡ｲ＠ ümmeti belirgin bir ･ｫｩｬ､＠ yuka-
ｲ､｡＠ zikredilen iki gruba ｡ｹｲｩｵｴＮ＠ Hz. Ali o andaki ￶ｮｬ･ｭｩ＠ ｫ｡ｶｧｹ＠
ve Ensar sevgisinin imandan ｫ｡ｹｮｬ､＠ söyleyerek meseleyi
ｫ｡ｰｴｮｵｲＮＲ＠

Murtaza el-Askeri ､ｩ･ｲ＠ yandan ｍｳｬｾ｡ｮｲ＠ Yahudi ve

ｈｲｩｳｴｹ｡ｮｬ＠ ｡､ｭ＠ ｡､ｭ＠ takip ･､｣ｩ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ hacUsleri gündeme
getirerek erken dönemden itibaren dini tahrif etmeye ￧｡ｬｮｲ＠ bu-
ｬｵｮ､Ｌ＠ Hz. Ömer'in recm ayeti ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ifadelerj.n.i, ｋｵｲＧ｡ｮ＠
tahrif ｴ･｢ｳ［＠ hurma ｡ｬｭ＠ meselesinde ürün iyi ｯｬｭ｡ｹｮ｣＠ Hz.
Peygamber'in "Siz dünya ｩｬ･ｲｮ＠ daha iyi bilirsiniz" ifadelerini ise
ｔ｡ｮｲＧ＠ ｨ｡ｫ＠ ｔ｡ｮｲＧｹＬ＠ Kayser'in ise Kayser'e ｡ｮｬｹ＠ ｹ･ｲｬｴｩﾭ
rilmesi ･ｫｬｩｮ､＠ ｹｯｲｵｭｬ｡ｰＬ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ ilk sapmalar olarak sunmakta-
､ｲＮＲＳ＠ ｩＧ＠ a.J.imlere göre genel olarak hadis uydurma faaliyeti Hz. Pey-
gamber döneminde ｢｡ｬｹｰＬ＠ Muaviye b. Ebi ｓｦｹ｡ｮＧ＠ Hz. Hasan ile
sulh ｹ｡ｰｴｫｮ＠ sonra ｳｩｴ･ｭｬ＠ dikkate ｡ｬｲｵｳ＠ 24 Murtaza el-

Askeri'nin zihninde ilk halife seçimindeki olaylardan itibaren toplu-

mun kabile ｡ｮｬｹ ｟ ￧･ｲｶｳｩｮ､＠ ikiye ｢￶ｬｮ､＠ ve sonraki ｹｬ｡ｲ､＠
da hadis uydurma faaliyetlerinin giderek ｡ｲｴＬ＠ ｢｡ｫ＠ bir ､･ｹｩｬ＠ bir
kaos ｯｲｴ｡ｭｮ＠ ｢ｵｬｮ､＠ ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠

Söz konusu dönemdeki ｡ｨｳｬｲ､＠ kabile ｡ｮｬｹ＠ önemli olup,

zaman zaman kendisini gösterse de bütün ｯｬ｡ｹｲ＠ bu merkezde de-
･ｲｬｮ､ｩｭｫ＠ ､ｯｲｵ＠ bir ｹ｡ｫｬｭ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Nitekim ｩＧ｡､ｫ＠ mevzu
rivayetleri inceleyen az ｳ｡ｹ､ｫｩ＠ ｡ｨｳｬｲ､ｮ＠ biri olan ｈ｡ｩｭ＠
Ma'ruf'un, Ensar-Muhacir ￧･ｫｩｭｳｮ､＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ ilk grubun Ensar
sevgisinin imandan ｯｬ､ｵ＠ hadisini ｵｹ､ｲｮ｡＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmesine
ｲ｡ｭ･ｮＬ＠ ｳ＠ Askeri'nin ｡ｹｮ＠ hadisi Hz. Ali'nin iki grup ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ olay-
ｬ｡ｲ＠ ｹ｡ｴｲｩｮｫ＠ için dile ｧ･ｴｩｲ､ｮ＠ belirtmesi, ｡ｹｮ＠ mezhebe mensup
￧｡､＠ iki ｡ｨｳｮＬ＠ kabile veya grup ･ｳ｡ｮ＠ dayanarak bir hadis hak-
ｫｮ､｡＠ ne kadar ｦ｡ｲｫｬ＠ fikir üretebildiklerini göstermektedir.

22 Asker!, ｈ｡ｭｳｴｩ ･＠ ve ｮｩ･Ｌ＠ I, 59.

23 Asker! ｦ｡ｲｫｬ＠ rivayetleri de örnek olarak vermektedir. Bkz. Askeri, ｈ｡ｮｳｩ･＠
ve mie, m, 8.
24 Bekir ｋｵｺ､ｩｬＬ＠ ｬＧ｡､＠ Hadis Riviiyeti ve ｳｮ｡､Ｌ＠ s. 46 vd.
ｳ＠ ｈ｡ｩｭ＠ Ma'n1f, ｍ･ｶ､ｩ｡ｴＬ＠ s. 172.
300 ｳｬ｡ｭＧ＠ m Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ､ｍＮＡｃｩ＠ ve ALGISI-

Askeri'ye göre, ikinci ｡ｳｲｮ＠ ilk ｹ｡ｲｳｮ､＠ faaliyet gösteren Seyf

b. Ömer de yukanda ｡ｮｬｴ＠ ve sonraki ｹｬ｡ｲ､＠ devam eden kabile
ｦ｡ｲｫｬｮ＠ göre ldtaplanru kaleme ｡ｬｭ［＠ Emevi ｩｫｴ､｡ｲ＠ menfaatine
uygun olarak ｳｬ｡ｭ＠ tarihini bilin_çli bir ･ｫｩｬ､＠ tahrif ･ｴｭｩ［＠ ｨ｡ｹｾ＠
sahabiler, olaylar, ｲｬ･ＺＬＭ ｹ･ｾ＠ isimleri ve benzeri hadiseler ｵｹ､ｲｭﾭ
tur. Buna göre Seyfin tek ｢｡ｮ＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ bütün olaylar ve ｡ｨｳｬｲ＠
mevzu ve hayalidir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ Asker!, uydurma kabul ･ｴｩ＠
sahabileri incelerken ｯｮｬ｡ｲ＠ yer ｡ｬ､＠ tarihi ｯｬ｡ｹｲＬ＠ ｩｲｬ･Ｌ＠ ｳ｡ｶｬﾭ
ｲｮ＠ veya hadiselerin ｭ･ｫ｡ｮｬｲ＠ da ､ｩ･ｲ＠ erken dönem tarih kaynak-
ｬ｡ｲｹ＠ ｫ｡ｲｬｴｭ＠ ve Seyf ·bunlarda teferrüd ･ｴｩ＠ için ｯｮｬ｡ｲ＠ da
hayali ｯｬ､ｵｮ｡＠ karar ｶ･ｲｭｩｾＮＶ＠
Seyfin teferrüd ･ｴｩ＠ ｯｬ｡ｹｲｮ＠ uydurma ｳ｡ｹｬｰ＠ ｳ｡ｹｬｭ｣＠
meselesine geçmeden önce genel olarak ｳｬ｡ｭ＠ ilimlerinin, Seyfin za-
ｹｦ＠ bir ravi ｯｬｭ｡ｳｮ､＠ hareketle ､ｩ･ｲ＠ ｡ｩｮｬ･ｲ＠ ya da genel bilgilere
muhalefet ･ｴｩ＠ noktalarda rivayetlerine itibar etmedikleri belirtilme-
lidir. ￖｲｮ･ｩ＠ Hatib ･ｬＭｂ｡､ｩ＠ (ö. 463), Ｂｬｩｭ＠ ehline muhalefet ･ｴｩ＠
noktalarda Seyf b. Ömer'in rivayetleri hüccet ､･ｩｬｲＢ＠ diyerek bu
hususu ｡￧ｫ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ belirtmektedir.27
Seyfin teferrüd ･ｴｩ＠ rivayetlerde ise mensup ｯｬ､ｵ＠ Temim
kabilesi ｢｡ｴ＠ olmak üzere kabile asabiyetine sahip ｯｬ､ｵＬ＠ ｯｬ｡ｹｲ＠
abartarak ｡ｮｬｴＬ＠ bazen ￧･ｬｩｫ＠ bilgiler ｶ･ｲ､ｩ＠ ya da iktidar ｹ｡ｮｬｳ＠
bir görünüm arz ･ｴｩ＠ bilinmekteyse de bu verilerden hareketle onun
tek ｫ｡ｬ､＠ bütün bilgileri uydurma saymak ､ｯｲｵ＠ görünmemekte-
dir. Bu durum, Askeri'nin Seyf b. Ömer'in rivayetlerindeki uydurma-
ｬ｡ｲ＠ tespit etmek için ｫ｡ｲｬｴ､＠ erken- dönem tarih ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ＠
ｹ｡ｰｳ＠ ､ｮｬ･＠ daha da ｢･ｬｩｲｧｮｭｫｴ､Ｎ＠ Zira Seyf'in -
ｶ･ｲ､ｩ＠ bilgiler ､ｩ･ｲ＠ ｫ｡ｹｮｬｲ＠ ｡ｮｬｴｫｲ＠ birkaç misli olabil-
mektedir.28 ａｮｬ｡＠ o Id bu durumun meydana gelmesinde Seyf'in

26 Her ne kadar Murtaz$1 el-Askeri ｡ｴｦ＠ bulunmasa da ondan önce

Wellhausen ve Ceatani gibi ｭｳｴ･ｲＢＧＮｫｬ＠ de Seyfi tek ｫ｡ｬ､＠ rivayetlerde
güvenilmez kabul ･ｴｭｩｬｲ［＠ Tasseron ve Hinds gibi ､ｩ･ｲ＠ ｭｳｴ･ｲｩｫｬ＠ ise
Seyf b. Ömer ｨ｡ｫｮ､＠ olumlu ｧ￶ｲｬ･＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩｲ､Ｎ＠ Bu konuda
､･ｲｬｮｩｭ＠ için bkz. Mahmut Kelpetin, Seyf b. Ömer ve ｔｴｲｩｬ￧Ｌ＠ s. 46-48;
a.mlf., Ｂｍｳｴ･ｲｩｫｬｮ＠ Gözüyle Seyf b. Ömer", ｕｳｬＬ＠ 10 (2008/2), 125-140.
27 Hatib ･ｬＭｂ｡､ｩＬ＠ ｍｶｮ､ｬＬ＠ I, 276.
28 ｂ｡ｺ＠ isimlerde bu husus çok daha belirgindir. Mesela Abdullah b. Abdullah
b. Itban biyografisinde onun Hz. Ömer dönemindeki ｯｬ｡ｹｲ＠ Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠
bir sayfa iken ｡ｹｮ＠ olaylar ｢ｮ＠ Hayyat, Ya'kubi ve ｂ･ｬ｡ｺｲｩＧｮ＠ eserlerinde iki
ｳ｡ｨｲ､Ｎ＠ Bkz. Askeri, Hnmsfme ve mie, m, 216-218.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHA ｂ＠ iDDiALARININ T ａｈｌｉＬ＠ B. ｋｕｚｄ＠ ｌ＠ 301

abartmalaruun etkisi ｯｬ､ｵ＠ gibi, ｡ｹｲｮｴｬ＠ önem vermesi, özellikle

ridde ｳ｡ｶｬｲ＠ ve Irak ｦｵｴｬｨ｡｢ｲｮ＠ kabilesinin ｹ｡､＠ bölgelerde
ｧ･ｲ￧ｫｬｭｳｩ＠ gibi neden1er de etkindir. 29 ｄｯｬ｡ｹｳ＠ onun, döne-
mindeki tarihçilerinin, ya bjlgilerinin ｯｬｭ｡､＠ y.a da ｡ｹｲｮｴ＠ sayarak
nakletmeye ､･ｲ＠ ｢ｵｬｭ｡､ｫｲ＠ ･ｹｬｲｩ＠ ｢｡ｲｮ､ｭｳ＠ makul görün-
mektedir.
Öte yandan teorik olarak ､ｮｬ･Ｌ＠ Seyf'in uzun ｡ｬｮｴﾭ
larla ｶ･ｲ､ｩ＠ bilgileri, ｺｩｫｲ･ｴ＠ sahablleri, ravilerini, yer isimlerini, ｩﾭ
irlerini ve ､ｩ･ｲ＠ ｯｬ｡ｹｲ＠ elimizde ｳｮｲｬ＠ ｳ｡ｹ､ｫｩ＠ ､ｩ･ｲ＠ eserlerde bu-
ｬｵｮｭ｡､＠ gerekçesiyle yani olmayandan hareketle reddetmek, ｹ｡Ｚ＠
､＠ zamanda tarihçi ｫｩｭｬ＠ olan birinin ､ｩ･ｲ＠ tarihçiler ｴ｡ｲｦｮ､＠
neden ､･ｩｦｲ＠ ･､ｩｬｭ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ yine ｹ｡ｰｬｭｮ､＠ hareketle
ｳｯｲｧｵｬ｡ｭｹ＠ beraberinde getirmektedir. Bu ･ｫｩｬ､＠ sorgulamarun te-
orik alt ｹ｡ｰｳ＠ ｡ｳｬｮ､＠ ilkinden daha güçlüdür zira ｭ･ｨｵｲ＠ ｩＧ＠ alimle-
rinden biri 'olan ･ｹｨ＠ Müfid'in (ö. 413) ｫ｡ｹ､･ｴｩ＠ iki rivayete göre
Ebu Mihnef Lut b. Yahya (ö. 157) Seyf b. Ömer'den nakilde bulun-
ｭｵｴｲＮＳＰ＠ Seyf'in, Harun ｒ･ｩ､＠ döneminde vefat ･ｴｩ＠ ｨ｡ｴｲ､＠ tutu-
lup, Ebu Mihnef ile Seyf ｩｬｫｳ＠ ､ｮｬ･Ｌ＠ ｨ｡ｹｴｮ＠ nispeten
erken ｳ｡ｹｬ｢ｩ･｣ｫ＠ bir ｳ｡ｦｨｮ､＠ ｫｩｴ｡｢ｮ＠ ｹ｡ｬｭ＠ ihtimali belir-
mekte; Ebu ｍｩｨｮｾｦＬ＠ Ezd kabilesine mensup ｯｬ､ｵ＠ için Seyf'in ｫ｡ｲｴ＠
grubunda ｢ｵｬｮ､［＠ ｡ｲ＠ ｩＧ＠ olmakla itharn ･､ｩｬ＠ için de Emevi
ｹ｡ｮｬｳ＠ ｯｬ､ｵ＠ belirtilen Seyf ile fikren ｡ｮｬｭｳ＠ gerekmekte-
dir.3t

Bütün bunlara ｲ｡ｭ･ｮ＠ Ebft Milmef'in onu dil<kate ｡ｬｭｳ＠

Seyf'in tek ｫ｡ｬ､＠ sayfalarca bilginin ek bir delil ｯｬｭ｡ｫｳｺｮ＠ hayal
ｭ｡ｬｳｵ＠ olarak kabul edilmemesi ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ göstermektedir. Benzer
bir durum Nasr b. Müzalum el-Minkari (120-212)32 ｡￧ｳｮ､＠ da ge-
çerlidir. Zira Seyf'in genç ￧｡､＠ olan Minkarl, fikir olarak ｧｵｬ｡ｴＭ＠
ｩＧ｡ｹ＠ mensup ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ Seyf'ten nakillerde ｢ｵｬｮｭｴｲＮ＠
Minkarl'yi Ebu Mihnef' den ｡ｹｲｮ＠ önemli bir özellik onun da Seyf
gibi ｔ･ｮｩｭ＠ kabilesine mensup ｯｬｭ｡ｳ､ｲＮ＠ ｄｯｬ｡ｹｳＬ＠ ayru kabileye
mensup olmakla birlikte Seyf ile ｺｴ＠ fikirleri ｴ｡ｹｮ＠ Minkar'i'nin, bu-

29 Ekrem Ziya Ömer!, Merviyynt; I, 39. Kelpetin, Seyf b. Ömer ve ｔ｡ｲｩｬ￧Ｌ＠ s.

43,268. o

30 Müfid, Cemel, s. 63-64; Askeri, ｈｮｭｳｩ･＠ ve mie, I, 20-21.

31 ｅ｢ｦ＠ Mihnef ｨ｡ｫｮ､＠ toplu bilgi için bkz. Selman ｂ｡ｲｮＬ＠ Ｂｅ｢ｦ＠ Mihnef'',
ｄａＬ＠ X, 188-189.
32 ｈ｡ｫｮ､＠ bilgileri topluca görmek için bkz. Mustafa Zeki Terzi, "Nasr b.
Müzahim", ｄａＬ＠ XXXII, 415.
302 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ｋｍｌｇ＠ ve ALGISI-

ｬｵｮ､＠ topluma nispet edilen hayali ｡ｨｳｩｹ･ｴｬｲＬ＠ ravileri, aileleri

fark etmemesi uzak bir ihtimaldir. ￖｲｮ･ｩ＠ Askeri'nin, bir ｫｳｭｵｮ＠
sahabi ｳ｡ｹｬ･ｮ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ ederek topluca uydurma kabul ･ｴｩ＠ bir ai-
leye mensup olan Nafi b. Esved et-Ternimi'nin ｢｡ｺ＠ beyitlerine Nasr
b. Müzahim ･ｬ Ｍｍｩｮｫ｡ｲ ｾ＠ de Seyf b. Ömer' den nakille yer vermekte-
dir.33 Seyf ile ｹ｡ｫｮ＠ dönemde ｹ｡ｭ＠ ve tarilll bilgisiyle öne ￧ｫ｡ｮ＠ bir
ｔ･ｭｬｮＮｩＧ＠ ｾ｡｢ｩｬ･ｳｮ､＠ hiç mevcut olmayan bir aile mensubuna ve
ｩｲｮ･＠ ｧ･ｲ￧ｫｭｩ＠ gibi ､｡ｶｲｮｰ＠ nakletmesi pek makul görünmemek-
tedir. ａｲ｡ｬｮ､＠ ｧ￶ｲ＠ ｦ｡ｲｫｬｮ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ Minkari'nin ｦ｡ｲｫｬ＠ yerler-
de bizzat Seyf'ten ｡ｬｮｨｲ＠ ｹ｡ｰｭｳｬＭ＠ ya da ｢｡ｫ＠ eserlerde Seyf'in
hayali sahabi denilen ｢｡ｾ＠ ｡ｨｳｬｲ＠ naklederken görülmesi35 Seyf'in
bu kadar büyük çapta hayal mahsulü sahabiler, ｲ｡ｶｩｬ･ＺＬ＠ hadiseler, ｩﾭ
irler yer isimleri ｲ･ｴｭ､ｩｮ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmektedir. Seyf b. Ömer'den
birçok nakllde bulunan ve Sünni ｡ｩｭｬ･ｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ övgüyle bahsedi-
len Yakub b. ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ b. ｓ｡Ｇ､ｮ＠ da (ö. 208)36 önemli bir tarihçi ｯｬｭ｡ｳ＠
ｹｵｫ｡ｲ､＠ serdedilen fikirleri desteklemektedir.
Murtaza el-Askeri, kendisine yöneltilen, Seyf'in bu kadar ｧ･ｮｩ＠
çapta hayal mahsulü ･ｹｬｲ＠ üretmesinin mümkün ｯｬｭ｡､＠ ･ｫｬｩｮ､ﾭ
ki ･ｬｴｩｲｹＬ＠ KeZile ve Dimne ya da Binbir Gece ｍ｡ｳｬｲ＠ gibi hayal
mahsulü olan eserler ｹ｡ｺｬ､ｮＬ＠ ､ｯｬ｡ｹｳ＠ da Seyf'in de bilgilerin
ｴ｡ｭｮ＠ hayal etmesinin normal ｯｬ､ｵｮ＠ söyleyerek cevap ver-
mektedir.37 Ancak buradaki sorun, bu kadar ｧ･ｮｩ＠ bilgilerin hayal
edilmesinin imkan diliilinde olup ｯｬｭ｡､＠ ｴ｡ｲｨｭｳ＠ ､･ｩｬＬ＠ böyle
bilgilerin, ｡ｲｬｮ､＠ taban tabana ｺｴ＠ fikri ve siyasi ｡ｹｲｬｫｮ＠ bu-
ｬｵｮ､Ｌ＠ tarihçi ｫｩｭｬｹ･＠ de ｭ･ｨｵｲ＠ ｯｬｭｵ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ kabileye mensup
kimselerin ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ kendi kabilesine ait ￧｡､＠ ｡ｨｳｬｲ＠ ｧ･ｲ￧ｫｭｩ＠
gibi rivayet edebilmesindedir.

33 Nasr b. Müzahim, Vak'atii ｓｦｩＬ＠ 492-93, 533. Burada Minkarl'nin rivayeti

｡ｬ､＠ ｫｩ＠ Yusuf olarak görünmektedir. ｾ｣｡ｫ＠ Askeri, onun Seyf ｯｬｭ｡ｳ＠
ｧ･ｲｫｴｩｮ＠ ilgili dipnotta belirtir (Asker!, ｈｴｭｳｩｮ･＠ ve mie, I, 250).
ｾ＠ Nasr b. Müzahim, Vak'atii ｓｦｩＬ＠ 5, 6, 9, 10.
3s ｢ｮ＠ Karu, ｍＧ｣･ｭｩｳ Ｍ ｳ｡ｬｦｩ｢･Ｌ＠ II, 14 (Safvan b. ｓ｡ｦｶｮＧ＠ tamamen uydurma
ｯｬ､ｵｮ｡＠ ｰｨ･＠ ､ｵｹｮ＠ belirten Askeri, sahabe ｳ｡ｹｬｭ＠ Seyf'in
hayal ｭ｡ｬｳｵ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ belirtir, Askeri, Hamsune ve ｮｩ･Ｌ＠ II, 164), ｢ｮ＠ Karu,
ｍＧ｣･ｭｩｳＭ｡ｬｦ｢Ｌ＠ II, 367. ｎ｡ｳｲＧｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ yerlerde Seyften ｡ｬ､＠ rivayetler için
bkz. Taberi, ｔｦｩｲＯＬ＠ ID, 12, 15.
36 Mizzi, ｔ･ｬｺ｢ｩＧＭｋｭｦＬ＠ XXXll, 308; Zeheb!, Siyer, IX, 491 vd. Yakub'un
Seyften istifade ･ｴｩ＠ yerleri topluca görmek için bkz. Mahmut Kelpetin, ｓ･［ｦ＠
b. Ömer ve ｔ｡ｲｩｨ￧ｬＬ＠ s. 38. '
37 Murtaza el-Asker!, ｈ｡ｭｳｩ･＠ ve mie, II, 37.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHABi iDDiALARININ TAHLiLI, B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 303

Bu noktada bir kez daha belirtilmesi gerekir ki ｹｵｫ｡ｲ､＠ serde-

dilen fikirler, ｹ｡､＠ dönemde de rivayetleri tarihçiler ｴ｡ｲｦｮ､＠
nakledilen Seyf b. Ömer'in teferrüd ･ｴｩ＠ zaman ､ｯｲｵ｡ｮ＠ hayal
mahsulü ｳ｡ｹｬｭ＠ ｧ･ｲｫｴｩ＠ ｡ｭ｣ｮ＠ matuftur. Bu durum Seyfin
söz konusu rivayetlerinin ｴ｡ｭｮ､＠ güvenilir ｳ｡ｹｬ｣＠ ya da olay-
ｬ｡ｲ＠ kendi kabilesi lehine ｡｢ｲｴｭｹ｣＠ ｡ｮｬｭ＠ gelmemektedir. Ni-
tekim ister kendisinden isterse ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ ravilerden ｫ｡ｹｮｬｳ＠
onun ､ｩ･ｲ＠ nakillerle ￧･ｬｩｮ＠ bilgileri, kendi içinde sorunlu olan
rivayetleri veya ｯｬ｡ｹｲ＠ ｡ｮｬｴｲｫ･＠ ｺｩｫｲ･ｴ＠ abarh ifadeleri ve krono-
lojik ｹ｡ｮｬｲ＠ gibi hususlar ･ｬｴｩｲｭＮ ＠ Ｘ Ｓ Ancak Seyf b. Ömer'in
cerh ve ta' dil alimleri ｴ｡ｲｦｮ､＠ ￧･ｩｴｬ＠ cerh ｬ｡ｦｺｲｹ＠ ･ｬｴｩｲ､＠
gerekçesiyle bunu hadis rivayetiyle ｳｮｲｬ｡､ｭｹｰＬ＠ tarilll
rivayetlere ｴ･ｭｩｬ＠ etmek, prensip olarak ｢･ｮｩｭｳ､＠ bu husus,
tarilll rivayetlerin ￧ｯｵｮ＠ devre ､＠ ｢ｲ｡ｫｬｮｳ＠ gerektirecektir.
Zira Ebu Mihnef, Minkan, Vilidi gibi naklettikleri isoadiarda yer
alan ravilerin tek tek güvenirlilikleri bir yana bizzat kendilerinin cerh
edildikleri dikkat çekmektedir.39
Bu ｴ｡ｲｨｭｬｮ＠ sahabilere bakan yönü, Murtaza el-Askeri'nin,
Seyf b. Ömer'in teferrüd ･ｴｩ＠ rivayetleri reddederken, dinin bilin-
mesi için sahabilerin siretlerinin bilinmesi ｧ･ｲｫｴｩｮＬ＠ sonuçta sünnet
ve hadislerin onlar ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｧ･ｬ､ｩｮＬ＠ fakat Seyf b. Ömer'in marife-
tiyle ｢｡ｺ＠ siret ve hadislerin bize ｹ｡ｭｮｵ＠ ｡ｨｳｬｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ nak-
ｬ･､ｩｭ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ iddia etmesidir.40 ｄｯｬ｡ｹｳ＠ burada Murtaza el-
Askeri ｴ｡ｲｦｮ､＠ uydurma kabul edilen ｡ｨｳｬｲｮ＠ kimlikleri ve dini
bize ｵｬ｡ｴｲｭ＠ ｡￧ｳｮ､＠ konumu önem ｫ｡ｺｮｭｴ､ｲＮ＠ ａｹｲ｣｡＠ bir
｡ｨｳｮ＠ sahabe literatüründe nakledilmesinin ne anlama ｧ･ｬ､ｩ＠ soru-
su da öne ￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ ａ｡､＠ bu sorunun ｣･ｶ｡｢＠ aranmaya ￧｡ｬﾭ
｣｡ｫｴｲＮ＠

38 Ekrem Ziya Örneri , Merviyyat, I, 50. Mahmut Kelpetin, Seyf b. Ömer ve

｡ｲｩＱ￧ｬＬ＠ｔ s. 60, 81, 93-95, 151, 269; ｳｲ｡ｦｩｬ＠ ｂ｡ｬ｣Ｌ＠ "Rivayetin Metne
ｄ￶ｮｴｲｬｭ･ｳｩ､＠ Ravi Tasarrufuna Seyf b. Ömer'den Örnekler", ｳｬｩｭ＠
ｬｩｮＯ･ｲ＠ Dergisi, 3/2, Güz 2008, s. 105-125.
39 Ekrem Ziya Ömer), Merviyylit, I, 39.
40 Askeri, Hamsiine ve ｮｩ･Ｌ＠ ll, 71.
 304 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe-SAliAB E ｋｩｍｊｃｉ＠ ve ALGISI-

m. Askeri'nin Uydurma ｏｬ､ｵｮ＠ ､ｩ｡＠ Ettigi Sahabilerin

Genel ｙ｡ｰｳ＠
A. Uydurma ｏｬ､ｵ＠ ､ｩ｡＠ Edilen Sahabilerin Hadis Rivayeti
ａ￧ｳｮ､｡＠ ｄ･ｲｬｮ､ｩｭｳ＠

Askeri'nin, tiadis· ve sünnet saha.büer ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｧ･ｬ､ｩ＠ için

ｯｮｬ｡ｲ＠ ｴ｡ｲｵｮｭｳ＠ ｧ･ｲｫｴｩ＠ vurgusu önemli olmakla birlikte dinin bir
ｫｳｭｮ＠ hay?! mahsulü ｡ｨｳｬｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｡ｫｴｮｬ､＠ ｩ､｡ｳ＠ ･ｬｴｩﾭ
riye ｡￧ｫｴｲＮ＠ Zira müellifi.n ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ ｩｮ｣･ｬ､＠ ve uydurma kabul et-
ｴｩ＠ 159 isme ｢｡ｫｬ､ｮ＠ bunlardan sad ece 10 ｣ｩｶ｡ｲｮ､ｫ＠ ｡ｨｳｮ＠ Hz.
Peygamber'den hadis ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ görülmektedir. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ belirgin bir
ｫｳｭ＠ da Hz. Peygamber'e heyet olarak giden ｾｳｬ｡ｲｮ＠ Allah
ｒ｡ｳｬＧｹ･＠ ｢ｵｬｭ｡ｮＬ＠ kendilerine dua istemeleri ve benzeri olayla-
ra ｭ｡ｴｵｦｲＮＴ＠ Bunun ､ｮ｡＠ bir ｡ｨｳｴｮ＠ (libeyd b. Sahr b. Levzan)
｡ｬｫｲｮ＠ ｫｯｮｵｬ｡ｲＮ＠ dair rivayetler ｮ｡ｫｬ･､ｩｭＬ＠ -12 üç ｡ｨｳｴｮ＠ ise
(Ka'ka' b. Amr, Zübeyr b. Ebi Hale ve Ka'b b. Malik'in ｫ｡ｲ､･ｩ＠ Sehl b.
Malik'ten43) hilafet ｨ｡ｫｮ､＠ ya da Hz. Ebu Bekir ve ｳｯｮｲ｡､ｫｩ＠ ha-
lifeler lehine hadisler ｡ｫｴｮｬｭｲＮ＠
Hz. Peygamber'in ｍｵ｡ｺＧ＠ Yemen'e gönderirken ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ tav-
siyelerden ｯｬｵ｡ｮ＠ Ubeyd b. Sahr b. Levzan rivayetleri Kiitiib-i Sitte gi-
bi temel hadis ｫ｡ｹｮｬｲ､＠ bulunmamakta, .genel olarak sahabi
isimlerini bir araya getiren kitaplarda yer ｡ｬｭｫｴ､ｲＮ＠ Bu ismi eserin-

ｾ＠ Bkz. Zirr b. Abdullah b. Küleyb (Askeri, Hnmsfine ve mie, I, 385 Ｍａｳｬｮ､｡＠ bu

｡ｨｳｮ＠ sadece Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ gelmesi sorunludur. Zira Zerin ismiyle
muhtemelen ｡ｹｮ＠ ｡ｨｳｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ bir isnadla ｮ｡ｫ ｬ ･､ｩｬ＠ ｡ｮｬｭｫｴ､ｲ＠ bkz.
Asker!, ｈ｡ｭｳｮ｣＠ ve mie, I, 390) , Esved b. Rabia ei-Hanzaü (Asker!, ｈ｡ｭｳ･＠
ve mie, I, 390), Abde b. Kurt (Askeri, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, II, 89), Abdullah b.
Hakim ed-Dabbi (Askeri, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, ｉＮｾ＠ 93), Huleys b. Ziyad ed-Dabbi
(Askeri, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, II, 96), Hürr ya da Haris b. Hadrame (Asker!,
ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, II, 97), Kubeys b. Hevze (Askeri, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, II, 105-6).
.u Askeri, ｈ｡ｭｳ･＠ ve mie, II, 115. Bu ｡ｨｳｮ＠ ismi Ubeyd b. Sahr b. ｌ･ｶｺｦｵ＠
olup zikredilen hadislerin Ubeyd'e mi yoksa ｢｡ｳ＠ Sahr'a ｭ＠ ait ｯｬ､ｵ＠
ｴ｡ｲｬｭＬ＠ ､ｯｲｵｳｮ＠ Ubeyd ｯｬ､ｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｭ＠ Bkz. Ebu Nuayrn,
ｍ｡ｲｩｦ･ｴＧｳＭｬ｢Ｌ＠ m, 1519, N, 1905.
43
ａｳｬｮ､｡＠ Sehl b. Malik rivayeti sadece Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ gelmemektedir. Onu,
ｓ･ｹｦｩｲ＠ ｫ｡ｹｮ＠ olan Sehl b. Yusuf b. Malik'ten ｭ･ｴｲｦｫ＠ bir ravi olan Halid b.
Amr da rivayet ･ｴｭｩｲＮ＠ Bu sorunu Murtaza el-Askeri, hadisi ve raviyi Seyf
uydurdu ama Halid b. Amr, hadisi Seyften ｡ｬｰ＠ tedlis yaparak ､ｯｲｵ｡ｮ＠
ｨｯ｣｡ｳｮ＠ atfetti ･ｫｬｩｮ､＠ çözmektedir (Asked, Hamsfme ve mie, II, 226). Ka'ka'
b. Amr rivayetlerinin birisi nispeten ahkam konusuna dahil edilebilir.
Rivayetleri ｩ￧ｲ＠ bkz. ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 239.
 YÜZ ELLi UYDURMASAHABI ｩｄａｌｒｉｎｔｈＬ＠ 'B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 305

de zikreden.lerden biri olan ｢ｮ＠ Seken (ö. 353), hadisi Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠
ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩ＠ ve ｩｳｮ｡､＠ ｺ｡ｹｦ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｫ｡ｹ､･ｴｭｩｲＮＫｾ＠ ｄｩ･ｲ＠ müellii-
ler de genel olarak ｫ｡ｹｮｬｲ＠ Seyf ｯｬ､ｵｮ＠ ､ｯｲｵ｡ｮ＠ veya
rivayetin isnaduu zikret:n;tek suretiyle ｢･ｬｩｲｴｭ､Ｎ Ｔ ｳ＠ Bilafetle ilgili

rivayetlerin ise mevzu da ｺ｡ｹｦ＠ ya ｯｬ､ｵｮ｡＠ dair ｵｹ｡ｲｬｮ＠ sahabi ki-

ｴ｡ｰｬｲｮ､＠ yer ｡ｬ､＠ belirtilmelidir.46
Geriye kalan 1SO'ye ｹ｡ｫｮ＠ ｡ｨｳｮ＠ az bir ｫｳｭｮ＠ ｢ｮ＠ Abbas gi-
bi ｢｡ｺ＠ ｳ｡ｨ￶ｬ･ｲｩｮ＠ nakillerinde Hz. Peygamber ile ｢ｵｬｭ｡ｲ＠ ya da
Hz. Peygamber'in ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ amil ve benzeri görevlerde ol-
､ｵｫｬ｡ｲｮ＠ belirtilmeleri gibi ､ｯｲｵ｡ｮ＠ bilgi verilmesi ･ｫｬｩｮ､＠ ger-
￧･ｫｬｭｩｴｲＮ＠ Bu ｡ｬｵｳｲｮ＠ büyük ￧ｯｵｮｬ＠ ､ｯｲｵ｡ｮ＠ Hz. Peygam-
ber ile ｫ｡ｲｬｨｮ＠ söylenmemekle birlikte, konunun ､･ｴ｡ｹ＠ ｡､＠
ｴ｡ｲｨｬ｣＠ üzere Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer döneminde ｳ｡ｶｬｲ､＠
ｫｯｭｵｴ｡ｮｬ＠ ｹ｡ｰｨｫｬｲ＠ gerekçesiyle sahabiler ｡ｲｳｮ､＠ ｳ｡ｹｬｭｨｲＮ＠
Ka'ka'a b. Amr ya da ｫ｡ｲ､･ｩ＠ ａｳｭ＠ b. Amr gibi ｢｡ｺ＠ ｡ｬｵｳｲ＠ Seyf'in
nakillerinde Hulefa-i ｒ｡ｩ､ｮ＠ dönemi olaylar sebebiyle öne ￧ｫ｡ｲｬｳ＠
da ｯｮｬ｡ｲ＠ sahabi olarak önemli bir rolü ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Özellikle
Murtaza el-Askeri'nin üçüncü ciltte zikrettikleri ｢｡ｴ＠ olmak üzere,
bu ｡ｬｵｳｲｮ＠ en ｧ･ｮｩ＠ sahabe ｫｩｴ｡｢＠ olan ｳｴｩ｢･Ｇ､＠ birkaç ｳ｡｢Ｎｲｬｫ＠ bilgi-
ye tekabül etmesi ｯｮｬ｡ｲ＠ sahabi olarak dinin nakledilmesinde pek bir
rollerinin ｯｬｭ｡､ｮ＠ göstermektedir. Hatta Askeri'nin uydurma ola-
rak ｢･ｬｩｲ､＠ kimselerden 60 ｣ｩｶ｡ｲｮ､ｫ＠ ｡ｨｳｮ＠ ｢ｮ＠ Hacer ｴ｡ｲｦｮﾭ
dan ｳｴｩ｢･Ｇｮ＠ üçüncü ｫｳｭｮ｡＠ yani Hz. Peygamber ｺ｡ｭｮ＠ idrak et-

44 ｢ｮ＠ Hacer, ｳＯｩ｢･Ｌ＠ II, 444.

4 s Ebu Nuaym, ｍｮｲｩｦ･ｴＧｳＭＯ｢Ｌ＠ III, 1519,IV, 1905; ｢ｮ＠ Abdilberr, ｳｴｦｮ｢Ｌ＠ III,
138; ｢ｮＧｉＭｅｳｩｲＬ＠ Üsdii'l-gfibe, III, 185.
46 Ka' ka' b. Amr riviiyeti için bkz. ｢ｮ＠ Hacer, ｳＯｩ｢･Ｌ＠ V, 451; Zübeyr b. Ebi
Hale'nin riviiyeti için bkz. Zehebi, Tecrld, I, 189; ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ I, 546. Bu
hadisin ｳ｡ｨｾ｢ｩ＠ riivisinin ｴ｡ｲ｢ｭｬ＠ ｯｬ､ｵ＠ belirtilmelidir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ I,
547). Sehl b. Malik riviiyeti için bkz. ｢ｮ＠ Kiini, ｍｵＧ｣･ｭｩｳ Ｍ ｳｮＯｦｩ｢･Ｌ＠ I, 271;
Tabedini, el-Mu'cemii'l-keblr, VI, 104 (bu riviiyetin ｩｳｮ｡､＠ hatalar
｢ｵｬｮ､｡＠ ve bu nedenle ｡ｹｮ＠ rivayetin Makdisi ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｺｩｫｲ･､ｬｮ＠
dair bkz. ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ II, 90); Ebu Nuaym, Mu'cemii's-sahabe, m, 1317;
｢ｮ＠ Abdilberr, ｳｴｬｦｩ｢Ｌ＠ II, 227; ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ II, 90-1. Zübeyr b. Ebi Hiile
riviiyeti için bkz. ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ I, 546. Askeri bu hadisin ｢ｮＧｬＭｃ･ｶｺｩ＠
ｍ･ｶｺ＿ｮｴＧ､｡＠ ｢ｵｬｮ､＠ da haber vermektedir. ａｹｲ｣｡＠ bu hadisin sahabi
riivisinin Zübeyr b. Ebi Hii.le ｯｬ､ｵ＠ ｮｯｫｴ｡ｳ､＠ sorunlar ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲ＠
{Askeri, ｈｮｭｳｩ･＠ ve mie, I, 360). Hadisin Zübeyr b. Avvam'a ait ｯｬ､ｵｮ＠
tasrih eden kaynaklara örnek olarak bkz. Taberiini, el-Mucemii'l-evsnt, II, 182;
Heysem1, Mecmnii'z-zevfiid, IX, 120.
 306 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ｋｩｍＮｬｃ＠ ve ALGISI-

ｴｩ＠ halde onu göremeyenler ｴ｡｢ｫｳｮ＠ ￧･ｩｴｬ＠ karinelerle dahil edil-

mesi, bu hususu daha belirgin hale getirmektedir. Askeri'nin bazen
｢ｮ＠ Hacer'in onlan üçüncü tabakaya dahil ･ｴｩｮ＠ haber ｶ･ｲ､ｩＴＷ＠
ama birçok yerde ise bunu hiç ｢･ｬｩｲｴｭ､＠ kaydedilmelidir.4S

B. Olaylan Seyf"b. Ömer Merkezli Okumak

Asker!'nin Seyf'in fert ｫ｡ｬ､＠ rivayetleri tespit etmek için yo-
ｵｮ＠ bir ￧｡ｬｭ＠ ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩ＠ ve bizim tekrardan ｹ｡ｰｴｭｺ＠ ｡ｲｴｭｬ＠
neticesinde de söz konusu ｡ｨｳｬｲｮ＠ neredeyse ｴ｡ｭｮ＠ ｹ｡ｫｮ＠
sadece Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ ｢ｩｬｮ､＠ söylenebilir. Özellikle ｢ｮ＠ Hacer'in,
ｳ｡ｨ｢ｬｲＮｩｮ＠ isminin ｧ･￧ｴｩ＠ ｫ｡ｹｮ＠ ｡ｴｦ＠ bulunup, rivayetin Seyf ka-
ｮ｡ｬｹ＠ ｧ･ｬ､ｩｮ＠ söylemesinin Asked'ye büyük ｫｯｬ｡ｹ＠ ﾷ ｳ｡ｬ､＠
｡￧ｫｴｲＮ＠ Bununla birlikte Asked'nin ｢｡ｺ＠ tercümeleri Seyf aleyhine yo-
ｲｵｭｬ｡､＠ da dikkat ￧･ｫｮｴ､ｩｲＮ＠ ￖｲｮ･ｩ＠ Esved b. ｒ･｢Ａ｡Ｇｮ＠ tercü-
mesinde onun Hz. Peygamber'e ｧｩｴ＠ ve Allah Rasillü'nün ona ｧ･ｬｩ＠
ｭ｡ｫｳ､ｮ＠ ｳｯｲ､ｵ＠ ｡ｮｬｴｭｫ､ｲＮ＠ Esved soruyu "sohbetinde bu-
lunmak" ･ｫｬｩｮ､＠ ｣･ｶ｡ｰｬｹｮ＠ da söz konusu ｡ｨｳ＠ "muktarib"
､･ｮｭｩｴｲＮ Ｔ Ｙ＠ ｢ｮ＠ Hacer, Esved b. Rebia'ya yeni ｢｡ｬｫ＠ ｡￧ｮｹｰ＠ ayru
ｯｬ｡ｹ＠ Esved b. Abs tercemesinde ｭ･ｨｵｲ＠ neseb ilimi ｈｩ｡ｭ＠ ibnü'l-
Kelb!' den (ö. 204) naklen ｡ｫｴＺｭＬ＠ iki tercümenin ayru ｯｬ､ｵｮ＠
belki de ｢｡ｺｬｲｮ＠ Esved b. ａ｢ｳＧＬ＠ büyük dedesi Reb!a'ya nispet et-
meleri nedeniyle Esved b. Rebia dediklerini nakletmektedir.so Bu ･ ﾭ
kilde ｡ｴｦｬｲ＠ Araplar ｡ｲｳｮ､＠ ｹ｡ｧｮ＠ olmakla birlikte Asker!, ｈｩ｡ｭ＠
｢ｮＧｬＭｋ･Ｑ､＠ gelen bilgiyi ､ｯｲｵ＠ kabul etmekte ama Seyf'in,
Esved b. Abs'e bir ｡ｭ｣ｯｬｵ＠ ｹ｡ｭ､ｮ＠ ve ａ｢ｳＧｮ＠ ｢ｮ＠ ｯｬ｡ｹｮ＠ ona
nispet ･ｴｩｮ＠ ileri sürmektedir. Asker!, ｢ｮ＠ 51 Hacer'in ｡￧ｫｬｭｳｮ＠
ise dikkate ｡ｬｭｫｴ､ｲＮ＠
Benzer durum Zirr b. Abdullah b. Küleyb tercemesinde de ge-
çerlidir. Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ gelen bir rivayette Hz. Peygamber'e giden bir.
heyette ｯｬ､ｵ＠ belirtilen Zirr b. Abdullah, ｢｡ｫ＠ bir tarikte daha zik-
redilmektedir. Ancak ikincisinde isim Zerm b. Abdullah ･ｫｬｩｮ､＠
ｫ｡ｹ､･ｩｬｭ＠ ve ､ｯｲｵ＠ ismin bu ｯｬ､ｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ＠ ｳ＠ ｳｭｩｮ＠ Rez!n

47 Askeri, ｈｭｮｳｩｨ･＠ ve ｮｩ･Ｌ＠ II, 307.

48 Askeri, ｈ｡ｮｳｴＧｩ･＠ ve ｮｩ･Ｌ＠ II, 346, 352.
49 ｢ｮＧｬＭｅｳｩｲＬ＠ Üsdii'l-giibe, I, 100.
so ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 45.
ｳ＠ Askeri, Hams(me ve ｮｩ･Ｌ＠ 400-1.
ｳ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 549.
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi iDDiALARININ TAHLiLi, B. ｋｕｚｄｌ＠ 307

ｯｬｭ｡ｳ＠ da ihtimaller ｡ｲｳｮ､Ｎ ＵＳ＠ Yani ｡ｮｬ＠ o ki Zirr, Zerln veya

Rezin isimleri ayru ｡ｨｳ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmektedir. Askeri ise Zirr ismi sadece
Seyf tarikiyle ｢ｩｬｮ､＠ için onun ｵｹ､ｲｭ｡ｳ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ söylemekte;
Zerin ismi ｦ｡ｲｫｬ＠ kanaldan ｧｾ､ｩ＠ için onu ､ｯｲｵ＠ kabul ･｢ｮｫｴ､ｩｲＮｳ＠
Nispeten ｦ｡ｲｫｬ＠ bir durum olsa da Abdullah b. Abdullah b.
ltban isminde de sadece Seyf'e o ､｡ｫｩｮｭ＠ bir ｩ｡ｲ･ｴ＠ görülmekte-.
dir. Abdullah b. Abdullah ｨ｡ｫｮ､＠ ｅ｢ｵＧＭ･ｹｨｩｮ＠ (ö. 369) ｔｩｲＯ＠
ｳ｢･ｬｩｮＧ､｡＠ Seyf b. Ömer ｫ｡ｮｬｹ＠ uzun bir ｡ｬｮｴ＠ ｹ｡ｰｬｭｫｴＬ＠ bunun
ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ Zübeyr ailesine ait ｭ･ｨｵｲ＠ ｡ｬｵｳｲ､ｮ＠ olan Abdullah b.
Mus'ab b. Zübeyr'den (ö. 184) naklen Hz. Ömer'in Abdullah b. Ab-
dullah Itban'a ｳ｢･ｨ｡ｮＧ＠ gitmesini ･ｭｲｴｩｮ＠ haber vermektedir.ss
Asker! bu haberin ve Abdullah isminin Seyf ｴ｡ｲｦｮ､＠ uyduruldu-
ｵｮ｡＠ kani ｯｬ､ｵ＠ için rivayetlerdeki benzerlikten de hareket ederek
Medine valisi olan Abdullah b. ｍｵｳＧ｡｢ｮ＠ bu bilgileri Seyf'ten ｡ｬ､ﾭ
ｮＬ＠ her iki ｡ｬｵｳ＠ ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ mekan so!Wlunu çözmek için de bu bilgi
｡ｬｶ･ｲｩｮ＠ muhtemelen Hz. Peygamber'in kabrini ziyaret eden ｡ﾭ
ｨｳｬ｡ｲ＠ (veya ､ｯｲｵ｡ｮ＠ Seyf) ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩｮ＠ kaydetmekte-
dir.s6 Abdullah b. Mus'ab ｫ｡ｹｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｄ､＠ için metin benzerli-
ｩｮ､･＠ hareketle rivayeti Seyf'ten bir ･ｫｩｬ､＠ ｡ｬｭ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ihtimal
dahilindedir ancal< zikredilen metin birebir ｡ｹｮ＠ ｯｬｭ｡､＠ için söz
konusu ｵｹｭ｡ｮ＠ ｡ｹｮ＠ ｫ｡ｹｮ＠ ｫｵｬ｡ｲｭ＠ ｯｬｭ｡ｲｮ､＠ ｮ･ｴ＠ etme-
si de muhtemeldir.
Asker!'nin Seyf merkezli ､ｲｵｮ･ｳｩ＠ ｭ｡ｨｺｵｲｬ＠ ｢ｮ＠
Hacer'in birçok ｫｩｹ＠ sahabe ｳ｡ｹｭｮ､＠ etkin bir kaide olan Hz.
Ebu Bekir ve Hz. Ömer döneminde sadece sahabileri komutan ｹ｡ｰﾭ
ｹｯｲｬ｡､＠ fikrinin ｫ｡ｹｮ､＠ da kendini göstermektedir. Asker!, ｢ｮ＠
Hacer'in ｢ｮ＠ Ebi ･ｹ｢Ｇｮｩ＠ ｍｳｮｭ･ｦｩ､＠ "La be'se bih" bir isnadla
ｧ･ｬ､ｩｮ＠ vurgulayarak ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ bu ｫｵｲ｡ｬＬ＠ ｡ｮｬ＠ kaynakta bulama-
｣ｬｮ＠ belirbnekte, bu ｡ｮｬｹ＠ Seyf b. Ömer ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｹ･ｲｬｴｩ｣､ﾭ
ｩｮ＠ iddia ederek bu yönde ｡ｬｮｴｲ＠ zikretmektedir. ｩｮ＠ ､ｯｲｵｳ＠ Seyf
b. Ömer'in Ｇｾｇ￶ｲ･ｶｩ＠ yapacak birisi ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ durumu hariç emir-
ler sahabilerden seçilirdi" sözü ya da Hz. Ebu Bekir'in irtidat ･ｴｭｩ＠
olanlardan ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｡ｬｭ､Ｌ＠ Hz. Ömer'in ise onlardan istifade ･ｴｩ＠
ancak emir ｹ｡ｰｭ､＠ gibi kaideler57 dönemin ｹ｡ｰｳｮ＠ ｲ･ｳｭｴｮｹ＠

53 ｢ｮＧｬＭｅｳｩｲＬ＠ Üsdii'l-giibe, II, 217.

ｳＮ＠Askeri, ｈｮｭｳＧｩ･＠ ve ｮｩ･Ｌ＠ I, 390-1.
55 Ebu' Ｍ･ｹｨＬ＠ ｔｮ｢｡ｫｩｴＧｬＭｭ､ｳＬ＠ I, 76; ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ II, 336-7.
56 Askeri, Hnmsiine ve mie, ID, 223.
57 Askeri, ｈｮｭｳｩ･＠ ve mie, II, 254.
 308 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe-SAHA BE ､ｍｬｃｉ＠ ｶｾ＠ ALGISI-

yönelik ise de bunlann hem emir olan bir ｡ｨｳｮ＠ mutlaka sahabi ol-
ｭ｡ｳｲｵ＠ gerektirecek derecede netlik ifade ･ｴｭ､ｩ＠ hem de ｢ｮ＠
Hacer'in ｶ･ｲ､ｩ＠ metinle oldukça ｦ｡ｲｫｬ＠ ｬ｡ｦｺｲ＠ ｩ￧･ｲ､＠ görülmekte-
dir. ｢ｮ＠ Hacer'in dayanak ｮｯｫｴ｡ｳｭ＠ ｯｬｵｴｲ｡ｮ＠ rivayet, kendisinin de
ｩ｡ｲ･ｴ＠ ･ｴｩ＠ gibi, Ｂｓ｡ｶｬｲ､＠ bize sadece sahabiler ｫｯｭｵｴ｡ｮｬ＠ edi-
ｹｯｲｬ｡､Ｂ＠ ･ｫｬｩｮ､ｲＮ＠ ss Rivayetin ｩｳｮ｡､＠ Seyf ｢ｵｬｮｭ｡ｹｰ＠ ｢ｮ＠
､ｲＡｳ＠ ＾ａｳｭ＠ b. Küleyb ＾ｂ｡｢ｳ＠ Küleyb (b. ｩｨ｡｢＠ el-Cermi) ｶ｡ｳｴｹｬ＠
gelmektedir.s9
Bununla birlikte, Murtaza el-Asked'nin ｺｩｫｲ･ｴＬ＠ söz konusu
ｫｵｲ｡ｬ＠ nakzeden bir ￶ｭ･ｩ ＠ Ｐ Ｖ ve bizim de dikkatimizi çeken ｢｡ｺ＠ bi-
ｹｯｧｲ｡ｦｩｬ･ＺＶＱ＠ söz konusu kaidenin önemini ｡ｺｬｴｮｳ＠ da pratikte onun
mutlak olarak ｵｹｧｬ｡ｮｭ､ｲＬ＠ en ｡ｺｮ､＠ ｩｳｴｮ｡ｬｲＮ＠ ｢ｵｬｮ､ﾭ
ｵｮ＠ göstermektedir. Bu husus müstakil bir ￧｡ｬｭｹ＠ gerektirmekle

ss ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡＠ be, I, 9.

59 ｢ｮ＠ Ebi ･ｹ＠ be, ｍｳｭ･ｦＬ＠ XX, 132-3.
60 Askeri, ｈ｡ｭｳｩ･＠ ve mie, II, 255 (Asker!' nin ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ ､ｩ･ｲ＠ örnek irtidat
ｯｬ｡ｹ＠ ilgilidir, ､ｯｬ｡ｹｳ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ kuralla bir ilgisi
görünmemektedir).
Ｖ＠ ￖｲｮ･ｩ＠ Utbe b. Rebla b. Behz tercemesinde "Yermuk'e emir olarak ｫ｡ｴｬ､＠
deronesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ O, üçüncü ｫｳｭ､｡＠ zikredilmektedir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ m,
103), birinci ｫｳｭ､｡＠ yine Utbe b. Rebla b. Halid tercemesinde onun Utbe b.
ｒｾ｢ｬ｡＠ b. Behz olma ihtimalinden bahsedip ｳ｡ｶｴ＠ emir tayin ･､ｩｬｮ＠
söylemekte ve üçüncü ｫｳｭ､｡＠ tekrar bu ismi ｺｩｫｲ･､｣ｮ＠ belirtmektedir
Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ II, 453). Ebu'z-Zehra ･ｬＭｋｵｹｲｩ＠ tercemesinde ise öncelikle
onun üçüncü ｫｳｭ､｡＠ ｧ･ｬ｣ｩｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｭ＠ ama birinci ｫｳｭ､｡＠ da
zikredilmesinin mümkün ｯｬ､ｵｮ＠ zira onun tercemesinde ｡ｭ＠ fetihlerinde
Yezid b. Ebi Süfyan ｴ｡ｲｦｮ､＠ emir tayin ･､ｩｬ＠ bilgisinin ｯｬ､ｵｮ＠
ｫ｡ｹ､･ｴｭｩｲＮ＠ ｢ｮ＠ Hacer ｳｯｮｲ｡､＠ ise ｹｵｫ｡ｲ､ｩ＠ zikredilen ｫｵｲ｡ｬ＠
nakletmektedir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ IV, 77). ａｹｮ＠ isim daha sonra üçüncü
ｫｳｭ､｡＠ da nakledilmektedir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ IV, 81). Bu örnekler ｢ｮ＠
Hacer'in zihninde ya bir ｫ｡ｲｩ･＠ neticesinde ｫｵｲ｡ｬｮ＠ mutlak olarak
ｵｹｧｊ｡ｮｭ､ｲ＠ ya da emir ｯｬ､ｵｮ＠ belirten bilgilerin delaletinde bir
sorun ｧ￶ｲ､ｮ＠ ￧｡ｮｴｲｭｫ､Ｎ＠ ｙｵｫ｡ｲ､＠ zikredilen örneklerin bir
ｫｳｭｮ､｡＠ üçüncü ｫｳｭ､｡ｩ＠ tercemeler zikredilirken ｢ｮ＠ Asakir'den naklen
"Edreke en-Nebiyy" ifadesi belirleyici gibi gözükse de ｢ｮ＠ Hacer'in her
zaman bunu dikkate ｡ｬｮ､＠ görülmektedir. ￖｭ･ｩｮ＠ Libde b. Amir b.
Has'am tercemesinde ｢ｾ＠ Asakir ｡ｹｮ＠ ifadeleri ｫｵｬ｡ｮｭｳ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ ｢ｮ＠
Hacer onu birinci ｫｳｭ｡＠ dahil ･ｴｭｩ＠ Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 325) ve ismi üçüncü
ｫｳｭ､｡＠ ｴ･ｫｲ｡ｬｭｮＮ＠ Öte yandan Askeri'nin ilgili yerlerde ｺｩｫｲ･ｴ＠
üzere bu ｡ｨｳｬｲｮ＠ ve bilgilerinin Seyf b. Ömer ｫ｡ｮｬｹ＠ ｧ･ｬ､ｩ＠
ｶｵｲｧｬ｡ｮｭ､Ｎ＠ Neticede ilgili kural ve ｰｲ｡ｴｩ･＠ ｡ｫｴｮｬｭｾｳｲｵ＠ daha ｧ･ｮｩ＠
bir ･ｫｩｬ､＠ ￧｡ｬｭｳ＠ gerekmektedir.
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHA ｂ＠ ｄａｌｒｉｎ＠ ｔａｈｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 309

birlikte, konu Seyf b. Ömer rivayetleri ｡￧ｳｮ､＠ ､ｮｬ･＠

onun ｳ｡ｶｬｲ＠ ･ｳｮ｡､＠ komutan ｯｬ､ｵｮ＠ söylemesinden hareket-
le birçok ｫｩｮ＠ ｢ｮ＠ Hacer ｴ｡ｲｦｮ､＠ birinci ｫｳｭ｡＠ ｡ｬｮ､＠ söylene-
bilir.

C. Uydurma ｓ｡ｹｬｮ＠ Sahabi Biyografilerinin Muhteva ａ￧ﾭ

ｳ ｮ､｡＠ Tahlili
Askeri'nin uydurma ｳ｡ｹ､＠ ｡ｨｳｬｲｮ＠ biyografilerinde verilen
bilgiler dikkate ｡ｬｮ､＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ önemli bir ｫｳｭｮ＠ ｫｯｮｵｭｬ｡ｲ＠
ｧ･ｲｩ＠ bir veya birkaç ｡ｨｳ＠ ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｡ｫｴｲｬｭｳＬ＠ bundan ､ｯｬ｡ｹ＠ da
sadece Seyf ｶ｡ｳｴｹｬ＠ bilinmesi makul görünürken ｹ｡､＠ olaylar
veya toplum içinde ona biçilen rol ｡￧ｳｮ､＠ daha fazla ｴ｡ｮｹｲ＠ ol-
ｭ｡ｳ＠ beklenen ｡ｨｳｬｲ＠ da ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠
Bu biyografiler ｡ｲｳｮ､ ﾷ＠ Hz. Hatice'nin Resulullah'tan önceJ?
･ｩ＠ Ebu Hale'den olan ￧ｯ｣ｵｫｬ｡ｲ＠ dikkat çekmektedir. Bu çocuklar ara-
ｳｮ､｡＠ erkek olarak Hind temel kaynaklarda bulunan biridir.6l Ancak
Askeri'nin ｢･ｬｩｲｴｮ＠ göre Tahir, Zübeyr ve ｈ｡ｩｳ＠ isimleri ise Seyf'in
hayal ürünüdür.63 Gerçekten de bunlar Hz. Peygamber'in üvey ｯｵｬﾭ
ｬ｡ｲ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ hasebiyle daha fazla bilinmeleri beklenen ｡ｨｳｬｲ､Ｌ＠ do-
ｬ｡ｹｳ＠ sadece Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ gelmesi ｰｨ･＠ ｵｹ｡ｮ､ｲｭｫｴＮ＠ Nite-
kim ｢｡ｺ＠ ilimler de rivayetin ｩｳｮ｡､＠ Seyf (veya ｢｡ｫ＠ sorunlu
ravüer) ｯｬ､ｵ＠ için ilgili rivayetleri ｺ｡ｹｦ＠ kabul ･ｴｭｩｬｲ､ Ｎ ＶＴ＠

ｙｵｫ｡ｲ､＠ ｳ｡ｹｬｮ＠ isimler ｡ｲｳｮ､＠ özellikle Haris'in durumu

daha fazla dikkat çekicidir. Zira onun tercemesinde Hz. Peygamber' e
dinin ｡￧ｫｬｮｭｳ＠ ･ｭｲｯｬｵｮ､＠ zaman Allah ｒ･ｳｦｬｮ＠ ｭｲｩｫｬ･ｮ＠
ｹ｡ｮ＠ gidip La ilahe iliallah deyin ｫｵｲｴｬ｡＠ erin ､･ｩＬ＠ bunun üze-
rine ｭｲｩｫｬ･ｮ＠ ｡ｹｫｬｮ､＠ ve gürültüye ｫｯ｡ｮ＠ Haris b. Ebi Ha-
le'nin orada ･ｨｩ､＠ ･､ｩｬ＠ ｡ｮｬｴｭｫＬ＠ böylece ilk ･ｨｩ､ｮ＠ Haris ol-

ＶＭ＠ ｋ｡ｹｮｫｬｲ＠ topluca görmek için bkz. Askeri, Hnmsfine ve mie, I, 355 vd.
Hind'in ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ Hale de zikredilir. Ancak Hale'nin erken vefat ･ｴｩ＠
belirtilmektedir.
63 Askeri, ｈｮｭｳＧｬ･＠ ve mie, I, 359.
64 Zübeyr' den gelen ri vayetin ､･ｲｬｮｩｭｳ＠ için bkz. ｢ｮ＠ Ebi Ha tim er-
Razi, ･ｬＭｃｲ＠ ve't-tn'dll, m, 579 Ｈｂｾ＠ ｡ｨｳ＠ ve hadisiyle ilgili ｹｵｫ｡ｲ､＠ bilgi
ｶ･ｲｩｬｭｴＩ［＠ Zehebi, Tecrld, I, 189. ｢ｮ＠ Hacer Tahir b. Ebi Hale tercemesinde,
Tahir'in ｧ･￧ｴｩ＠ rivayet için herhangi_olumsuz bir ifade zikretmese de söz
konusu hadisin sahabi rav1si olan Ubeyd b. Sahr b. Levzan tercemesinde
naklin ｺ｡ｹｦ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ｢ｮ＠ Seken'den rivayetle belirtmektedir Ｈ｢ｮ＠ Hacer,
ｳｮ｢･Ｌ＠ II, 445).
310 ｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE. ｋｍｌｃｩ＠ ve ALGISI-

､ｵ＠ belirtilmektedir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ Haris b. Ebi Hale'nin Hz. Peygam-

ber'in üvey ｯｬｵ＠ ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ ｳｬ｡ｭＧ､＠ ilk ･ｨｩ､＠ ｳ｡ｹｬｭ＠
onun daha ｹ｡ｧｮ＠ olarak ｴ｡ｮｭｳ＠ gerekli ｬ｡ｭｫｴ､ｲＮ＠ Birçok
kaynakta ｳｬ｡ｭＧ､＠ ilk ･ｨｩ､ｮ＠ Arnmar b. ｙ｡ｳｬＧｩｮ＠ annesi Sümeyye ol-
､ｵ＠ ｭ･ｨｵｲ＠ bilgisi ､･ｾ＠ ｈｾｩｳ＠ b. Ebi Hale'nin ｯｬ｡ｹｮ＠ olumsuz etki-
lemektedir. Her ne kadar bu husus ｢｡ｺ＠ ilim ｡､ｭｬｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ Ha-
ris erkeklerden; Sümeyye ise harumlardan ilk ･ｨｩ､＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ･ｫｬｩｮ､＠
çözülmeye ￧｡ｬｳ＠ da66 klasik evail ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ､＠ genel olarak bu ay-
ｲｭ＠ ｹ｡ｰｬｭｨｲＮＶＷ＠ ａｹｲ｣｡＠ Haris'in ｳｬ｡ｭＧｮ＠ ilk ｡￧ｫｬｮ､＠ zaman,
Sümeyye'nin ise ｳｬ｡ｭＧ＠ ｡￧ｫ＠ davet ｢｡ｬ､ｫｴｮ＠ sonra ｩｫ･ｮ｣､＠ ･ﾭ
hit ｯｬｭ｡ｳ＠ ilkinin daha önce ｯｾ｡ｳｲｵＬ＠ ､ｯｬ｡ｹｳ＠ da nispeten ｹ｡ｧｮ＠
olarak bilinmesini gerektirmektedir.
Her ne kadar Haris b. Ebi Hale ismi ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｹｵｫ｡ｲ､＠ zikredi-
len ｰｨ･ｬｲ＠ bulunsa da bu bilgiler Murtaza el-Askeri ｴ｡ｲｦｮ､＠ ileri
sürülen Hms b. Ebi Hale isminin Seyf ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬ＠ iddi-
｡ｳｮ＠ ､ｯｲｵ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ göstermemektedir. Çünkü Belazun'nin (ö.
279) ｫ｡ｹ､･ｴｩｮ＠ göre önemli ensab aiimlerinden ｈｩ｡ｭ＠ ｢ｮＧｬＭｋ･ｩ＠
(ö. 204), ｢｡ｳｮ､＠ naklen ｹｵｫ｡ｲ､＠ zikredilen Haris b. Ebi Hale'nin
Ka'be' de ･ｨｩ､＠ olma hikayesini nispeten ｦ｡ｲｫｬ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ anlatmak-
ｴ｡､ｲＮＶｳ＠ ｢ｮＧｬＭｋ･ｩ＠ ｩｳｮ｡､＠ Seyf bulunmama.kta, ｯｬ｡ｹｮ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠
ifadelerle ｡ｮｬｴｭ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ da onun Seyf'ten ｡ｬｲｵ＠ olma.ihtimalini
ｺ｡ｹｦｬｴｭＮｫ､ｲ＠ Bununla birlikte ｢ｮＧｬＭｋ･ｩ＠ Hz. Hatice'nin
Peygamber' den önceki ･ｩ＠ Ebu Hale'nin zürriyetini ｡ｮｩｬｲｫ･＠ sadece
Hind'den bahsetmesi söz konusu bilgiye pek fazla ｧｶ･ｯｭ､ｩｮ＠
￧｡ｲｴｭＮｫ､＠ 69

Benzer durum, Resuluilah ･ｨ｡､ｴｩｮ＠ iki ｫｩｮ＠ ｡ｨｩ､ｬｮ･＠

denk ｴｵ＠ Hüzeyme b. Sabit (Zi ･ｨ｡､ｴｹｮＩ＠ biyografisF0 ile ｦ｡ｲｫｬ＠
bir Hüzeyme b. Sabit'in ｶ｡ｲｬ＠ ｮｯｫｴ｡ｳ､＠ da kendini ｧｾｳｴ･ｲｭｫＭ

65 ｢ｮ＠ Abdilberr, ｳｴ｡｢Ｌ＠ IV, 419; ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡｢･Ｌ＠ IV, 334. ｉ＼ｲＮ＠ Aynur Uraler,
"Sümeyye bint Hubbat", ｄａＬ＠ XXXVTII, 134.
66 Böyle bir ayrun için bkz: Fuad Salih, ｍＧ｣･ｮｬＭｶｩＬ＠ s. 204.
67 Ebu Hilal el-Askeri, Eviiil, s. 148 (Askeri, Hans b. Ebi Hale ismini

zikretti.kten sonra Ｇ｢｡ｫｬｲ＠ ise ilk ･ｨｩ､ｮ＠ Sümeyye ｯｬ､ｵｮ＠ söylediler"

bilgisini zikreder. ａｹｮ＠ bilgiler ve Sümeyye'nin ilk ･ｨｩ､＠ ｯｬ､ｵｮ＠
ｫ｡ｹｮｬｲ＠ ｓｵｹＱｴｩ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ da ｺｩｫｲ･､ｬｭｴ＠ (Suyilô, Vesiiil, s. 60).
68 Belazun, ｅｮｳｩ｢ＧｬＭ･ｲｦＬ＠ XIII, 5439.
69
｢ｮＧｬＭｋ･Ｌ＠ ｃ･ｭｬｲｴｩＧｮＭｳ｢Ｌ＠ s. 269; ｫｲＺ＠ Belazful, ｅｮｳｩ｢Ｇｬ Ｍ･ｲｩｦＬ＠ XIII,
5440. .
70 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 425.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHABi iDDiALARININ ｔａｈｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｌ＠ 311

dir. Burada ｭ･ｨｵｲ＠ biri olan Hüzeyme b. Sabit Zi ･ｨ｡､ｴｹｮＧｩ＠ ｹ｡ｮ＠

ｳｲ｡＠ ｅｮｳ｡ｲＧ＠ önde gelenlerinden biri ｯｬ､ｵ＠ belirtilen ｦ｡ｲｫｬ＠ bir
Hüzeyme'nin ｶ｡ｲｬ＠ öne ｳｲｬｭｴＮ＠ Bu rivayette ｭ･ｨｵｲ＠ Zi
･ｨ｡､ｴｹｮ＠ ile ｫ｡ｲｭｳ＠ i)in de onun Hz. Osman döneminde ve-
fat ･ｴｩ＠ var ｳ｡ｹｬｭｨｲＮ＠ Hanb ･ｬＭｂ｡､ＱＬ＠ Hüzeyme b. Sabit Zi
･ｨ｡､ｴｹｮＧｩ＠ ｓｦｩｮ＠ ｳ｡ｶｮ､＠ vefat ･ｴｩ＠ ｭ･ｨｵｲ＠ bilgisine ｭｵｊＺ｡ｬ･ｦｴ＠
eden bu durumu ･ｬｴｩｲｭ＠ ve Zi ･ｨ｡､ｴｹｮＧ＠ den ｢｡ｫ＠ sahabe ara-
ｳｮ､｡＠ Hüzeyme b. Sabit isminin ｯｬｭ｡､ｵＮｳ￶ｹ･ｩｴｲ ＷＱ＠ Cemel Sa-
ｶ｡ｮ＠ ｫ｡ｴｬｮ＠ Hüzeyme b. Sabit'in, Zi ･ｨ｡､ｴｹｮ＠ ｯｬｭ｡､ｵ＠ tasrih
eden rivayette ｢ｮ＠ Hacer, Seyf'in ｨｯ｣｡ｳ＠ metrUk bir ravi olan
Arzemi'yi72 sorumlu tutarken13, Murtaza el-Askeri söz konusu ｡ｨｳｮ＠
ｧ･￧ｴｩ＠ rivayetlerin Seyf ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬｮ＠ belirtmektedir.74
Netice itibariyle kayna.klard.a daha fazla bilgi ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ bek-
lenen bu tür ｡ｨｳｬｲｮ＠ pek fazla bilinmemesi ya da ｭ･ｨｵｲ＠ bilgilere
muhalefet etmesi onlara ｫ｡ｲ＠ daha ｩｨｴｹ｡ｬ＠ ｯｬｵｮｭ｡ｳ＠ gerektirmek-
tedir. Bu duruma ｲ｡ｭ･ｮ＠ hem bu isimlecin hem de genel olarak
Seyf'in tek ｫ｡ｬ､＠ kimselerin sahabe literatüründe zikredilmesinin
｡ｮｬｭ＠ ｡､＠ ele ｡ｬｮ｣ｫ｢ｲＮ＠ Ancak bu konuya geçmeden önce uy-
durma ｯｬ､ｵ＠ iddia edilen sahabilerin durumunu ｩＧｬｴ･ｲ｡､＠ in-
celemek ｦ｡ｹ､ｬ＠ olacakbr.

D. Uydurma ｏｬ､ｵ＠ ､ｩ｡＠ Edilen Sahabiler ve ｩＧ＠ Literatür

Murtaza el-Askeri'nin uydurma sahabilere dair ｹ｡ｺ､Ｌ＠ ince-
ｬ･､ｩｭｺ＠ eserin ｩＧ＠ ilim ､ｮｹ｡ｳ＠ büyük ölçüde tebcille ｫ｡ｲｬｮﾭ
､＠ söylenebilir. Bu övgülerin muhtemelen en ､･ｲｬｩｮ＠ biri
önemli rica! aiimlerinden olan Allame Hw'nin, Abdullah b. Sebe bi-
yografisini incelerken "Bu konuda Büyük Alim ve ａｲ｡｢ｮ｣＠ Mu-
hakkik Seyyid Murtaza el-Askeri'nin Seyf b. Ömer'in hurafeleri ve
mevzu rivayetlerini Abdullah b. Sebe ile ｈｭｮｳ･＠ ve Mie ｓ｡ｬｩ｢ｺｹｮ＠
Muhtelakin" ｡､ｹｬ＠ kaleme ｫｩｴ｡｢＠ ｬ､ bize yeter."n ifadesidir. Bu-

71 Haôb, ｍｶ｡､ｬＬ＠ I, 287; ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 426.

72 Arzemi ｨ｡ｫｮ､＠ bkz. Zehebl, ｍｦｺｩＬ＠ ill, 635; ｢ｮ＠ Hacer, Takrlb, s. 494.
73 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠
I, 426.
74 Askeri, Hamsuneve mie, II, 194.

73 Hill'nin ifadesi nispeten ｫｳ｡ｬ｢Ｎｲ＠ ｡ｬｲｵｴＮ＠ Abdullah b. Sebe

biyografisini incelerken Hill'nin ､ｩ･ｲ＠ biyografilerin tersine ｎ･｣｡ｬＧ＠ den gelen
ve Abdullah b. Sebe'nin imamlar ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｺ･ｲｯｭ､ｩｬｮ＠ anlatan
rivayetleri isnad tenkidine tabi ｴｵｭ｡､Ｌ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ uydurma ｯｬ､ｵｮ＠
3U ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe - SAHABE ｋｍｌｇ＠ ve ALGJSI-

ｭｮＮｬ｡＠ birlikte Askeri'ye yöneltilen, ｬＧ｡ｮ＠ önemli a.limlerinden olan

"Tusi ve ､ｩ･ｲｬｮ＠ hata nispet etmek su-i edeptir" ･ｬｴｩｲｳｮ＠ ｢｡ｫﾭ
ｬｲｳ｡ＷＶ＠ ｩＧ＠ ｡ｨｳｬｲ､ｮ＠ kitaba ｢｡ｺ＠ tenkitler ｹ｡ｰｬ､＠ söylenebilir. Zira
Askeri'nin ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ uydurma kabul edilen ｢｡ｺ＠ isimler Ebu Ca'fer
et-Tusi gibi önemli ｩＧ＠ ｡Ｎｊｩｮｬ･ｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ da zikredil.mektedir. Bu-
nun sebebi ise Seyfin rivayetlerinde onun ｵｹ､ｲｭ｡ｳ＠ olarak kabul
edilen ｡ｨｳｬｲｮ＠ hep Emevi ｹ｡ｮｬｳ＠ ｯｬｭ｡ｲＬ＠ hatta Ka'ka' b. Amr
gibi nispeten etkin rol ｡ｹｮ､ｫｬｲ＠ görülen ｢｡ｺ＠ ｡ｨｳｬｲｮ＠ Hz. Ali ta-
ｲ｡ｦｴ＠ olarak resmedilmesidir. Bu durum, Seyfi sürekli Emevi ｹ｡ｮｬｳ＠
olarak gösterme ･ｩｬｭｮ､＠ olan ve idareciler lehinde ｡ｨｳＬ＠ hadise ve
benzeri ･ｹｬｲ＠ ｵｹ､ｲｮ＠ ｩ､ｾ｡＠ eden Askeri için önemli bir sorun
ｴ･ｫｩｬ＠ etmektedir. Bu noktada Askeri, Seyf'in bu ｡ｨｳｬｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ne-
den Hz. Ali'nin emrine ｳｭｫ＠ ｹ｡ｰｮ＠ Ka'ka' b. Amr veya sürekli
onu takip eden Ziyad b. Hanzala et-Temirnl'yi ｵｹ､ｲｮ＠ sorduk-
tan sonra muhtemel sebebini özetle ￶ｹｬ･＠ ｡￧ｫｬｲＺ＠ Belki de bu ･ｫｩｬ､＠
ｩＧｬ･ｲ＠ ｩｲｮ＠ görünmek ve ｵｹ､ｲｭ｡ｬｮ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲｳｮ､＠ da yay-
mak is.tedi veya ｢｡ｫ＠ bir nedenden ､ｯｬ｡ｹ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ uydurdu.77
Askeri, yeri geldikçe Seyfin ｵｹ､ｲｮ＠ iddia ･ｴｩ＠ ｡ｨｳｬｲ＠
ｨ｡ｫｮ､＠ ｩＧ＠ literatüre de ｡ｴｦｬｲ＠ ｹ｡ｰｭｫｴ､ｲＮ＠ Her ne kadar Seyfin
rivayetleri ｩＧ＠ kitaplarda Sü.nnl kaynaklardan çok az bir ･ｫｩｬ､＠ ken-
dine yer ｢ｵｬｭｳ｡＠ da bütün ｩＧ＠ kaynaklar Askeri'nin ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ kadar
､･ｩｬｲＮ＠ Mesela Seyf'in rivayetlerinin ｧｩｲ､＠ eseriere örnek olsun di-
ye ｡ｬｴｭ＠ ｫｩｴ｡｢ｾ＠ nakleden Askeri, sadece birkaç ｩＧ＠ ｫｩｴ｡｢＠ kaydetmek-
tedir.7B Bununla birlikte Askeri'nin, ilerleyen sayfalarda daha çok ｩＧｬ＠
ｫ｡ｹｮ＠ yer ｶ･ｲ､ｩ＠ görülmektedir.79
ｩＧｬ＠ ｫ｡ｹｮｬｲ＠ ｫｵｬ｡ｮｭ､ｩ＠ nispeten olumlu tabloya ｲ｡ﾭ
men Askeri'nin, cin taliesine mensup olup da so ｢ｮ＠ Hacer'in
ｳ｡｢･Ｇｩｮ､＠ zikredilen Üseym ismini incelerken ｩＧ＠ ｫ｡ｹｮｬｲ＠ tama-
men ihmal ･ｴｩ＠ görülmektedir.

belirterek Askeri'nin ￧｡ｬｭｳｮ＠ ｹ￶ｮｾ･､ｩｲｭｳ＠ dikkat çekmektedir (Hw,

ｍＧ｣･ｮｩ＠ ｲｩ｣ｬＧ Ｍ ｬｮ､ｳＬ＠ XI, 207).
76 Askeri, ｈ｡ｮｳＧｩ･＠ ve mie, II, 37.
77 Askeri, ｈｴｭｳｬ･＠ ve mie, I, 283.
78 Askeri, ｈ｡ｮｳｩ･＠ ve mie, I, 71-75.
i'J Ancak burada da eksiklikler yok ､･ｩｬｲＮ＠ Buna örnek olarak Ka' ka' b. Amr
biyografisi zikredilebilir: Askeri, ｈ｡ｮｳｩ･＠ ve mie, I, 173-174. Bu listeye
Muhsin Emin, ａＧｹｩＭｉ｡Ｌ＠ {I, 455) eklenebiir.
ｯ＠ Özellikle ｢ｮ＠ Hacer'in ｳｴｩ｢･Ｇｮ､＠ cin taifesine mensup birçok sahabi ismi
ｺｩｫｲ･､ｬ＠ burada belirtilmelidir.
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi ｄａｔＮｒｉｎ＠ TAHLiLi, B. ｋｕｚｄ＠ 313

Bu biyografide Nihavend'in fethi ve Nurnan b. Mukarrin'in

･ｨｩ､＠ ｯｬ､ｵ＠ haberinin Üseym isimli bir cin ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｵｬ｡ｴｮ､＠
｡ｮｬｴｭｫ＠ ve Üseym isminin Seyf ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｷｬ＠ iddia
･､ｩｬｭｫｴｲＮｳ＠ Zira Askeri, ｦｵｾ＠ Ömer'in Nihavend ｳ｡ｶｮ＠ sonu-
cunu ve orada Nu'man b. ｍｵｫ｡ｲｾＧｩｮ＠ ･ｨｩ､＠ ｯｬ､ｵｮ＠ bir arabi ｶ｡ｳﾭ
ｴ｡ｳｹｬ＠ duyup ｡､ｭｮ＠ da onu ｴ｡ｮｭ､＠ biri.pden ｡ｬ､ｮ＠ ￶ｲ･ｮｩ｣＠
"Sen belki de cinlerin ｰｯｳｴ｡｣ｬｲｮ､＠ birine ｲ｡ｳｴｬｵｮ､Ｌ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠
da ｰｯｳｴ｡｣ｬｲ＠ bulunur." ､･ｩｮＬ＠ Zehebi'nin Nu'man b. Mukarrin'iri
tercemesinden naklen aktarmakta ve rivayetin kendisine itiraz et-
memektedir. Onun ｩ､｡ｳＬ＠ ｕｳ･ｹｮ＠ ｡､ｮ＠ sadece Seyf rivayetinde
geçmesi nedeniyle bu ismin onun ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬｭ｡ｳＮ＠

Askeri burada sadece Sünni ｫ｡ｹｮｬｲ＠ zikrederek ismin Seyf

ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬｮ＠ söylese de cinlerin ｰｯｳｴ｡｣＠ ｯｬ､ｵ＠ belir-
tilen Üseym ismi ｩＧ＠ literatürde oldukça ｹ｡ｧｮ､ｲＮ＠ ￖｲｮ･ｩ＠
Ravendl'nin (ö. 573) nakline göre Ca'fer-i ｓ｡､ｫＧｮ＠ ｹ｡ｮ＠ önce siyah
bir köpek ･ｫｬｩｮ､＠ gelip ｳｯｮｲ｡､＠ ｫｵ｡＠ ､￶ｮ･＠ ｨ｡ｹｶｮ＠ ve ne
yapmaya ￧｡ｬｴｮＬ＠ ｭ｡ｮ＠ ｡ｳｨ｢ｮ､＠ olan Ebu Hamza es-Sumili
｡ｮｬｭｲｵＬ＠ bunun üzerine Ca'fer-i ｓ｡､ｫ＠ ona ｵ＠ ｡￧ｫｬｭｹ＠ ｹ｡ｰｲｮﾭ
hr: "Bu Useyrn' dir. Cinlerin ｰｯｳｴ｡､ｲＮ＠ ｩｭ､＠ ｈｩ｡ｭ＠ vefat etti. O da
her yere bunu haber veriyor." 83 Bu cinin ismi ｡ｹｮ＠ rivayet içinde,
Ravendl'den önce ｭ･ｨｵｲ＠ ｩＧ＠ ｫ｡ｹｮｬｲ＠ olan ｓ｡ｦｲＧｮ＠ (ö. 290)
ｂ･ｳｬｩｲＧ､Ｍ｣ｴｮ｡＠ Atem; Küleyni'nin (ö. 329) Kli.fi'sinde Guseym
ve Taberi ･ＭｩＧｮ＠ (IV. ａｳｲＩ＠ Delfiilii'l-imiime'sinde ise Asem diye
zikredilmektedir. Kelimenin arapça ｹ｡ｺｬ＠ ､ｮｬ･＠ bunlar
Useyrn'in ya da Useyrn bu isimlerin ｹ｡ｮｬ＠ ｮ｡ｫｬ･､ｩｭ＠ ･ｫｩｬｲ＠ oldu-
Ｇｵ＠ ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠ ·

IV. Askeri'nin Uydurma Sahabiler ｩ､｡ｳ＠ Çerçevesinde

Sahabe Literatürünün Özellikleri
Askeri, uydurma ｳ｡ｹ､＠ ｡ｨｳｬｲｮ＠ sahabi isimlerini bir araya
toplayan kitaplarda geçmesini, bu literatürün yöntemini fazla dikkate
almadan ･ｬｴｩｲｭｫ［＠ sanki burada yer alan ｡ｨｳ ｬ｡ｲｮ＠
sahabiliklerinin her halükarda sabit ｯｬ､ｵｮ＠ ､ｮｭ･ｫｴｩｲＮ＠ Muh-
temelen bu yüzden Askeri, bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi olarak belirlenmesinde
Halid b. Velid'i örnek vermekte, onun ｳ｡ｨ｢ｩｬｮ､･＠ herhangi bir

81 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ II, 465.

ｳＺ＠ Askeri, ｈｮｭｳｬ･＠ ve mie, ID, 512-3.
83 Ravencü, el-Hnrfiic ｶ･ＧｬＭ｣ｲｦｩＬ＠ II, 855.
314 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ｋｩｍｌｇ＠ ve ALGISI-

ｰｨ･＠ ｯｬｭ｡､＠ ｢･ｬｩｲｴｭｫ､Ｎｳ＠ Halid b. Velid'in sahabi olarak

ｶ｡ｲｬｮ､＠ ｰｨ･＠ yoktur zira bu tevatür derecesinde bilinmektedir.
Ancak ｢ｮ＠ Hacer'in de ｳｮ｢･Ｇｬ＠ mukaddimesinde ｢･ｬｩｲｴ＠ gibi
sahabileri tespit etmenin ｦ｡ｲｫｬ＠ ｹｯｬ｡ｲ＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ ｂ｡ｴ＠ ｳｮ｢･＠ ol-
mak üzere ilgili literatili ｴ｡Ｚｮ､＠ bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi olarak tespit
edilmesinde en belirleyici yollardan birisinin, onun Allah Resillü ile
ｧ￶ｲｴｮ＠ gösterir ･ｫｩｬ､＠ bir hadisi nakletmesi ya da böyle bir
rivayette isminin geçmesi ｯｬ､ｵ＠ görülür.ss Bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi olarak
belirlenmesinde kendisinden nakledilen hadis veya isminin ｧ･￧ｴｩ＠
bir hadisin rivayet edilmesi olunca o ｡ｨｳｮ＠ sahabi ｳ｡ｹｬｭｮ､ｫｩ＠
kesinlik ilgili rivayetingücü ruspetinde ､･ｩｭｫｴｲＮ＠ Öte yandan,
genel olarak ｢｡ｫｬ､ｮＬ＠ bu literatürün ｡ｭ｣＠ hadisleri 'bir araya
toplamak ､･ｩｬ＠ de sahabi isimlerini bir araya getirmeyi ｨ･､ｦｬｩ＠
Ｔｮｬｲｳ･Ｌ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ sadece klasik dönem hadis kitaplarryla ya da
muhaddisler ｡ｲｳｮ､＠ bilinen isnadlarla yetinmeyip, tarih, edeb,
ensab gibi kaynaklara müracaat etmeleri normal görünmektedir. O
halde, gerek muhaddislerle ､ｩ･ｲ＠ disiplinler ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ isnad kulla-
runundan kaynaklanan ｦ｡ｲｫｬＬ＠ gerekse muhaddislerin ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠
rivayetler ｡ｲｳｮ､＠ ｺ｡ｹＱＬ＠ ｭ･ｴｲｦｫ＠ ravilerden ｯｬｵ｡ｮ＠ ｩｳｮ｡､ｬｲ＠ bu-
ｬｵｮｭ｡ｳＬ＠ sahabileri bir araya toplayan literatürde hadis rivayetinde
güvenilmeyecek ｡ｬｵｳｲ､ｮ＠ gelen bilgilerin ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ gerektir-
mektedir. Özellikle ｢ｮ＠ Abdilberr'in ｳｴｩ｡｢Ｇｮ､＠ sonra ｡ｭ｣ｮ＠ müm-
kün olan en çok sahabeyi bir araya toplama ￧｡｢ｳ＠ ｯｬ､ｵ＠ dikkate
｡ｬｮｲｳ＠ burada dikkat ･､ｩｬｭ＠ gereken hususun, müellifin bir ｡ｨｳｮ＠
tercemesini eserine ｾ｡ｳ＠ ､･ｩｬＬ＠ ilgili tercemede onun ｨ｡ｫｮ､ｩ＠
ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ ifadeler ｯｬ､ｵ＠ ortaya ￧ｫ｡｣ｴｲＮ＠
Sahabe literatüründe Askeri'nin ･ｬｴｩｲ､＠ isimlere bu ｡￧､ｮ＠
｢｡ｫｬ､ｮ＠ eserlerin ｧ･ｮｩｬ＠ veya müelliflerin elindeki kaynak-
ｬ｡ｲｮ＠ ￧･ｩｴｬｮ＠ göre ｯｮｬ｡ｲ＠ bilgileri kimlerden ｡ｬ､ｫｲ＠ veya kirnin
ｶ｡ｳｴｹｬ＠ ｧ･ｬ､ｩｮ＠ söylemeye gayret ettikleri dikkat çekmektedir.
｢ｮ＠ Hacer'in de ｳ￶ｹｬ･､ｩ＠ gibi muhtemelen elinde Seyf b. ömer'in
ｆｴＱＯＧｵ＠ ｯｬｭ｡､＠ için ｢ｮ＠ 86 Abdilberr biyografilerinde Seyf ismine
daha az dikkat çekerken onun ｫｩｴ｡｢ｮ＠ bizzat kullanan ｢ｮ＠ Hacer ek-
seriyetle rivayetin ondan ｧ･ｬ､ｩｮ＠ haber vermektedir. Bu ･ｫｩｬ､＠
87

ｳＮ＠Askeri, ｈｮｭｳｩ･＠ ve mie, II, 36.

85 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ I, 9.
86 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ V, 141.
81 Askeri'nin ctile ｧ･ｴｩｲ､＠ biyografilerin az bir ｫｳｭｮ､｡＠ ｢ｮ＠ Hacer Seyf'e
｡ｴｦ＠ ｢ｵｬｷｮ｡ｲＮ＠ ｳｩ｢･Ｇ､＠ toplamda Seyf'e ｡ｴｦｮ＠ 263 defa ｹ｡ｰｬ､＠
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi ｏｄａｌｒｉｎ＠ TAHLiLi, B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 315

müellif, rivayetin ifade ･ｴｩ＠ bilgi gücünü okuyucuyla ｰ｡ｹｬｲｵ＠ ol-

ｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ ａｹｲ｣｡＠ bu biyografilerin içerisinde rivayetlere yöneltilen
･ｬｴｩｲＬ＠ ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ olumlu ve olumsuz ､･ｲｬｮｩｭ＠ de ken-
dini göstermektedir. Bu nokta,da Askeri'nin bu biyografilerden ha-
berdar ｯｬ､ｵ＠ halde, ･ｬｴｩｲｦＮ＠ bir ｫｳｭｲｵ＠ eserine ｡ｬｭ､＠ belir-
tilmelidir.
ￖｲｮ･ｩ＠ Askeri'nin en ｧ･ｮｩ＠ ･ｫｩｬ､＠ ｩｮ｣･ｬ､＠ Ka'ka' b. Amr
tercemesinde ｢ｮ＠ Abdilberr, onun "Hz. Peygamber'in vefabna ｡ｨｩｴ＠
oldum" haberini Seyf ｫ｡ｮｬｹ＠ zikrettikten sonra ｢ｮ＠ Ebi Hatim'in
"Seyf'in hadisleri ｭ･ｴｲｬｫｵＮ＠ Ondan gelen hadisler ｢｡ｴｬ＠ oldu" sözle-
rini ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩＬ＠ onun ａｳｭ＠ b. ａｭｲＧｮ＠ ｫ｡ｲ､･ｩ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ ve her ikisinin
de Kadisiyye ｳ｡ｶｮ､＠ büyük ｹ｡ｲｬｫ＠ ｧ￶ｳｴ･ｲ､ｩｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ Ｘ＠

Yine ｢ｮ＠ Abdilberr ａｳｭ＠ b. ａｭｲＧｮ＠ biyografisinde naklin Seyf'ten

ｧ･ｬ､ｩｮ＠ belirttikten sonra "Hadis alimleri ｮ｡ｺｲ､＠ onlar için ne
sohbet, ne lika ne de rivayet sahih ｯｬｭｵｴｲＮＢ＠ ifadelerini ｺｩｫｲ･ｴｭ＠
ama her iki ｫ｡ｲ､･ｩｮ＠ Kadisiyye'nin ｭ･ｨｵｲ＠ ｯｬ｡ｹｲｮ､＠ ｹ｡ｲｬｫ＠
gösterdikleri vurgusunu ｹｩｮ･ｬｭｴｲＮ Ｘ Ｙ＠ Bu ifadelerden ｡ｮｬ､＠
göre ｢ｮ＠ Abdilberr, söz konusu ｡ｨｳｬｲｮ＠ hadislerinin veya onlara
sahabi denmesinin tam olarak sabit ｯｬｭ｡､ｮ ﾷ＠ karu olsa da ｯｮｬ｡ｲ＠
eserine almakta, fak?t gerekli ｡￧ｫｬｭｮ＠ da zikretmektedir. Bunun-
la birlikte, her iki biyografide Ka' ka' ve ａｳｭＧｮ＠ Kadisiyye' de göster-
dikleri ｫ｡ｨｲｭｮｬ＠ ｹ｡ｰｬｮ＠ vurgu, müellifin tarihi rivayetlerde
Seyf'in nakillerini dikkate ｡ｬ･ｮ＠ göstermektedir. Ka'ka' ve ａｳｭ＠
ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ifadeleri eserinde zikreden ｢ｮ＠ Hacer de büyük oranda
Seyf'ten elde ･ｴｩ＠ ､ｩ･ｲ＠ bilgiler çerçevesinde biyografiyi nakletmek-
tedir.90 Bununla birlikte, Seyf'ten gelen rivayetlerin tamanu ､ｮｬﾭ
､ｮ･＠ her zaman bu kadar ｡ｹｲｮｴｬ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ ｺｩｫｲ･､ｬｭＬ＠ ge-
nel olarak ｫ｡ｹｮ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmekle ｹ･ｴｩｮｬ､＠ görülmektedir. Bu
rivayetlerin bir ｫｳｭｮ､｡＠ ise genel ifadeler ｫｵｬ｡ｮｭ＠ veya Taberi
gibi Seyf'ten alan ikinci kaynak ｺｩｫｲ･､ｬｭｴＮ＠
｢ｮ＠ Hacer'e göre Seyf'in hadis rivayetinde ｺ｡ｹｦＬ＠ tarihi olaylar-
da ise umde ｯｬ､ｵ＠ dikkate ｡ｬｮ､＠ onun tek ｢｡ｮ＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠
rivayetlerin ve ilgili sahabilerin ｳｮ｢･Ｇ＠ de nakledilmesi normal ｫ｡ｲﾭ
ｬ｡ｮｭ､ｲＮ＠ Bu sadece Seyf için ､･ｩｬＬ＠ benzer durumdaki ､ｩ･ｲ＠ ｡ｨｳＭ

belirtilmektedir ｡ｫｩｲ＠Ｈ Muhammed Abdülmün'im, ｬｭ＠ Hacer el-Askn/ilnl, II,

lll).
88 ｢ｮ＠ Abdilberr, ｴｬｩ｢Ｌ＠ｳ III, 345.
89 ｢ｮ＠ Abdilberr, ｴｦｩ｢Ｌ＠ｳ II, 334.
90 ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡｢･Ｌ＠ III, 239.
316 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ｋｍｌｾ＠ ve ALGJSI-

lar için de geçerlidir. ￖｲｮ･ｩ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in, ｨ｡ｫｮ､＠ uydurma hadis

nakletmeye varan ithamlar olan tarihçi Vesime b. Musa'run91 Kitabü'r-
Ridde'sinden yüzü ｡ｫｮ＠ yerde istifade ･ｴｩ＠ görülmektedir. Bunlann
belirgin bir ｫｳｭｮ､｡＠ bilgilerin sadece Vesime' den ｧ･ｬ､ｩ＠ ｡ｮｬﾭ
ｭ｡ｫｴ､ｲＮＹＲ＠ ••• o

Seyf b. Ömer, Vllidi ya da Vesime b. Musa gibi tarih ｡ｬｮ､＠

ｭ･ｨｵｲ＠ olan ｾｳｬ｡ｲ＠ bir tarafa ｢ｲ｡ｫｬ｣Ｌ＠ sahabi ｯｬ､ｵ＠ metrilk ya
da yalana nispet edilen ravi veya ravilerin ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ bir rivayetle ula-
ｬ｡｢ｩ･ｮ＠ ｫｩｬ･ｲ＠ ｡ｲｴｭｫ＠ sahabe literatürünün yöntemini anlamak
｡￧ｳｮ､＠ ｦ｡ｹ､ｬ＠ olabilir.
Öncelikle belirtilmesi gerekir ki, ｺ｡ｹｦ＠ bir isnadla ｳ｡ｊＺ｢･＠ oldu-
ｵ＠ belirtilen ｡ｨｳｬｮ＠ sahabe ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ､＠ zikredilmesi pek önemli
bir sorun gibi ､ｵｲｭ｡ｫｴＮ＠ Bu literatür için erken ｳ｡ｹｬ｢ｩ･｣ｫ＠
dönemden itibaren bu ｡ｬｵｳｲ＠ kitaplarda ｺｩｫｲ･､ｬｭ＠ ve ilgili ｩｳｮ｡､＠
da ｺ｡ｹｦ＠ ｯｬ､ｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ＠ ￖｲｮ･ｩＬ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in ｢･ｬｩｲｴｮ＠ göre
sahabe literatürünün ilk ￶ｲｮ･ｩ＠ veren Buhan'nin93 bir ｡ｬｵｳ＠ ｨ｡ｫｮﾭ
da "0, sahabidir ancak ｩｳｮ｡､＠ sahih ｯｬｭ｡､ＮＢ＠ tabirleri94 ya da ｢ｮ＠ Se-
ken veya ｢ｮ＠ Mende (ö. 395) gibi müelliflerin bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi oldu-
ｵｮ＠ gösteren hadisi naklettikten ｳｯｾ｡ ﾷ＠ ｩｳｮ｡､＠ durumunu ya da so-
runlu ｯｬ､ｵｮ＠ gösteren ifadeleri bu ｡ｮｬｹ＠ ortaya ｫｯｹｭ｡ｴ､ｲＮＹＵ＠
｢ｮ＠ Hacer de bu ｡ｬｵｳｲ＠ her harfin birinci ｫｳｭｮ､｡＠ incelemektedir.
Ancak bu ｩｳｮｬ･ｲ＠ birinci ｫｳｭ､｡＠ ineelenmeleri ｯｮｬ｡ｲ＠ sorunsuz bir
･ｫｩｬ､＠ sahabi ｳ｡ｹｬ､ｫｲ＠ ｡ｮｬｭ＠ da gelmemektedir. Nitekim ｢ﾭ
rahim et-T§ifi tercemesinde ｢ｮ＠ Abdilberr'in ondan gelen bir hadis
nakledip ｩｳｮ｡､＠ ｳ｡ｬｭ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠ belirttikten sonra onun
sahabiler ｡ｲｳｮ､＠ zikredilmesinin sahih ｯｬｭ｡､ｮ＠ söyleyip hadisini

Ｙ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｌｩｳｦＬ＠ Vll, 314.

92 Bu kanaate ｡ｭｩｬ･＠ progranundan ｖ･ｳｬｮ＠ (b. Musa) ismi ｴ｡ｲｬｫ＠
ｵｬ｡ｭＮ｢ｲ＠ ｩｬＮｲ＠ Mahmud Abdü'l-Mün'im ise ｢ｮ＠ Hacer'in ｖ･ｳｬｮＧｹｩ＠
Kitfibii'r-ridde'si ile birlikte 70; kitap ismini zikretrneksizin ise 132 yerde _
kaynak olarak ｫｵｬ｡ｮ､ｭ＠ ｢･ｬｩｲｴｮｫｾ､＠ Ｈ｡ｫｩｲ＠ Mahmud, ｢ｵ＠ Hacer, n, lll).
93 ｢ｮ＠ Hacer, ｳＯｩ｢･Ｌ＠ I, 2. Ｈ｢ｮ＠ Hacer burada kendi bilgisine göre mustakil
olarak sahabileri toplayan ilk eserin Buhari'ye ait ｯｬ､ｵｮ＠ kaydetmektedir).
9-1 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ ll, 370 (Abdullah b. Ebi ｍｵｴ｡ｲｦ＠ tercemesi); ll, 372
(Abdullah b. ｍ｡ｮ･ｭ＠ tercemesi); n, 515 (Umare b. Za'kera tercemesi).
95 ｢ｮ＠ Mende, ｍｮｲｩｦ･ｴＧｳ Ｍ ｳｮｬｦｩ｢･Ｌ＠ I, 219 Ｈｂｩｲ＠ b. Muaviye el-Bekkai tercemesi); I,
238 Ｈｂｩｲ＠ Ebu Halife tercemesi); I, 258 Ｈｂｩｲ＠ es-Sekafi tercemesi); I, 341 (Sabit
b. Sarnit el-Ensari tercemesi); ｢ｮ＠ Hacer, ｳＯｩ｢･Ｌ＠ I, 36 (Esla' el-A'reô tercemesi);
I, 59 (A.kra b. ｦ･ｹ＠ tercemesi); I, 246 (Cünade b. ｃｾｲ｡､＠ tercemesi); I, 327
(Hassan b. Cabir tercemesi).
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi ｄａｌｒｉｎ＠ ｔａｈｉＮｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 317

de mürsel ｳ｡ｹｭｮ＠ ｫ｡ｲｮ ＹＶ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in Ｂｅ･ ｲ＠ irsal ile herhangi iki
ravi ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｩｮｫｴ｡＠ kastediliyorsa buna diyecek bir ･ｹ＠ yok. Ya de-
ｩｬｳ･＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ et-Tam Hz. Peygamber'den ｳ･ｭ｡ｮ＠ ｺｩｫｲ･ｴｮＮ＠ ｅ･ｲ＠
hadisin ｩｳｮ｡､＠ sabit olursa o ｳ｡ＡＬｦｩ｢､ｲＮ＠ Ancak bu rivayetin ｭ･､｡ｲ＠ Ab-
dullah b. Müslim b. Hümruz' dür. O ｺ｡ｹｦ＠ bir ravi olup isnaddaki
･ｹｨｩ＠ de meçhuldur"97 ･ｫｬｩｮ､＠ sözleri bir ｡ｨｳｮ＠ ｳ｡ｨ｢ｩｬｮ＠ be-
lirlenmesindeki ｯｲ｡ｮＬ＠ ilgili rivayetin gücü ruspetinde ｯｬ､ｵｮ＠
göstermektedir. ｈ｡ｫｮ､ｩ＠ iladelere ｲ｡ｭ･ｮ＠ ｢ｮ＠ Abdilberr ilgili
｡ｨｳ＠ sahabileri ｺｩｫｲ･ｴ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ＠ ｡ｬｭＬ＠ ｢ｮ＠ Hacer de onu elif harfi-
nin ilk ｫｳｭｮ､｡＠ ｺｩｫｲ･ｴｮＮ＠ Yine ｢ｮ＠ Abdilberr'in Ka'ka' b. Abdul-
lah b. Ebi Hadred tercemesinde onun ｫ｡ｮｬｹ＠ gelen bir rivayeti nak-
lettikten sonra "Ka'ka da ｢｡ｳ＠ da sahab1dir. Ancak ｢｡ｺｬｲ＠ ｋ｡Ｇｫｮ＠
ｳ｡ｨｦｩ｢ｬ＠ ｺ｡ｹｦ＠ ｳ｡ｹ､ｬｲＮ＠ Çünkü hadisi sadece Abdullah b. Sa1d b. Ebi
Sa1d ｫ｡ｮｬｹ＠ ｧ･ｬｭｩｴｲＬ＠ o da ｺ｡ｹｦ＠ bir ravidir." ifadeleri98 de ｡ｹｮ＠ ay-
ｲｭ＠ göstermektedir. Bu ｡ｨｳ＠ da ｢ｮ＠ Hacer ｴ｡ｲｦｮ､＠ birinci tabaka-
da ｺｩｫｲ･､ｬｭｦｵＮＹ＠
Bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi ｯｬ､ｵｮ＠ metrilk veya yalana nispet edilen
ravilerden gelen rivayetle bilinmesi durumunda da bu ｡ｨｳｮ＠
sahabiler ｡ｲｳｮ､＠ yani ｢ｮ＠ Hacer'in taksimine göre birinci ｫｳｭ､｡＠
ｺｩｫｲ･､ｬ＠ görülmektedir. Esid b. Safvan, 100 ｒ･ｳｵｬ｡ｨＧｮ＠ ｭ･ｶ ｬ ｡ｳ＠
ｅｦｬ｡ｨＬｯ＠ Evs b. Saide ･ｬＭｅｮｳ｡ｯ＠ ve Bedr b. Abdullah103 tercemeleri is-

96 ｢ｮ＠ Abdilberr, ｳｴｦｩｬ｢Ｌ＠ I, 158.

97 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 16.
9s ｢ｮ＠ Abdilberr, ｳ￴｡｢Ｌ＠ III, 345.
99 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ III, 239. ｢ｮ＠ Hacer, ｢ｮ＠ Abdilberr'in Ka'ka' b. Abdullah ile
Ka'ka' b. Ebi Hadred ismini birbirine ｫ｡ｮｴＺ､ｵ＠ belirtmekte, birinci ismi
IV. ｫｳｭ､｡＠ zikretmektedir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ III, 280). ｢ｮ＠ Hacer, söz konusu
｡ｨｳｮ＠ sahabi ｯｬ､ｵｮ＠ ｺ｡ｹｦ＠ sayan bilgileri Ka'ka' b. Ebi Hadred
tercemesinde ｶ･ｲｭｩｴ＠ Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 239).
ｯ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 48. Zehebi de bu ｡ｨｳｮ＠ tercemesinde Ｂ･ｲ＠ sahihse"
ｫ｡ｹ､ｮ＠ ､ｭｴｲＮ＠ Onun ｺｩｫｲ･ｴ＠ rumuzlara göre bu ｡ｨｳ＠ daha öncesinde
｢ｮ＠ Mende, Ebu Nuaym ve ｢ｮ＠ Abdilberr eserlerinde ｺｩｫｲ･ｴｭｬ､＠ (Zehebi,
Tecrid, 21).
101 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 57. ｢ｮ＠ Hacer, rivayetlerinin ｭ･､｡ｲｮ＠ Yusuf b. Halid
ｯｬ､ｵｮ＠ ve onun da metnlkü'l-hactis ｯｬ､ｵｮ＠ belirtmektedir. Ondan önce
bu ｡ｨｳ＠ Zehebi de zikretmekte ve onu ｢ｮ＠ Mende, Ebu Nuaym ve ｢ｮ＠
Abdilberr'in eserlerinenispet etmektedir (Zehebi, Tecrid, I, 26).
102 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 84. ｢ｮ＠ Hacer isnadda yer alan ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ b. ｈｩ｢｡ｮＧ＠
metnlk ve ｺ｡ｹｦ＠ bir ravi ｯｬ､ｵｮ＠ haber vermektedir. Öncesinde Zehebi ise
bu hadisin ｡ｲ＠ derecede münker hatta yalan ｯｬ､ｵｮ＠ tasrih ･ｴｭｩｲ＠
(Zeheb'i, Tecrid, I, 36).
318 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahiibe - SAHABE KIMr..iCi ve ALGISI-

ｮ｡｣ｬ､＠ metrUk ravilerle gelen ｡ｨｳｬｲ［＠ Cahdem b. Fudale, 1().j ｈ｡￶｢＠

b. Habib105 ve Hashas b. Fudayl'in 06 tercemeleri ise hem ｭ･ｴｲｬｫ＠1 ｾ･ｭ＠
de meçhul ravilerin ｢ｩｲｬ･ｭｮ､＠ ｯｬｵ｡ｮ＠ ｡ｬｵｳｲ＠ örnek verilebilir.
ｋｲ､ｬｳＬ＠ 107 Firas b. Amr, 108 Mirdas b. Kays ed-Devsi, ＰＹ＠ Heykel b.
ｃ｡｢ｩｲｯ＠ ve Yahya b. ａＬｬ［＾､ｾｲ｡ｨｭｮ＠ el-Ensari 111 tercemelerinde ise
ravilerin hadis uydurmakla itharn edildikleri ya da hadis uydurduk-
ｬ｡ｲ＠ ｫ｡ｹ､･ｩｬｭｴｲ Ｎ＠ Bundan da öte ｢｡ｺ＠ tercemelerde rivayetin de
mevzu ｯｬ､ｵ＠ ｡￧ｫ＠ belirtilmektedir. ･ｹｨｴＧｬＭａｶｳ｣ｵＬ＠ Ümeyr,m

103 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｴｩ｢･Ｌ＠ I, 139. ｢ｮ＠ Mende'den iktihas edilen isnadda Amr b.
Husayn bulunmakta ve onun metrfik bir ravi ｯｬ､ｵ＠ belirtilmektedir.
Zeheb!'nin nakline göre bu ｡ｨｳ＠ daha önce Ebu Nuaym da sahabe ile ilgili
eserinde ｺｩｫｲ･ｴｭ＠ (Zeheb!, Tecrfd, I, 45).
Ｑ ｾ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳｴｩ｢･Ｌ＠ I, 22.7. ｢ｮ＠ Mende'den iktibas edilen rivayette Nadr b.
Selerne'nin metrfik ｯｬ､ｵ＠ ve tarurunayan ｢｡ｫ＠ ravilerin de ｢ｵｬｮ､＠
belirtilmektedir. Zehebi onu aynca Ebu ｎｵ｡ｹｭＧｮ＠ eserine de nispet
etmektedir (Zeheb1, Tecrld, t 79).
105 ｢ｮ＠ Hacer, ｳＱ｢･Ｌ＠ I, 305. ｢ｮ＠ Hacer Hakim'den iktihas ･ｴｩ＠ isnadda Amr b.
ｚｩｹ｡､Ｇｮ＠ metrfik ｯｬ､ｵｮ＠ zikretmekte, ilgili ｩｳｮ｡､＠ meçhul ｯｬ､ｵｮ＠ da
Ukayü'den naklen kaydetmektedir. ａｹｲ｣｡＠ ｢ｮ＠ Hacer bu tercemeyle bir
öncesinde ｺｩｫｲ･ｴ＠ tercemenin ｡ｹｮ＠ ｯｬ､ｵ＠ ihtimalini de belirtmektedir.
106 ｢ｮ＠ Hacer, isiibe, t 328. ilivayetin ｩｳｯ｡､ｮ＠ yer alan Halid b. ｈ･ｹ｡｣Ｇｮ＠
metrfik ｯｬ､ｵ＠ ve meçhUl raviler ｢ｵｬｮ､＠ zikredilmektedir.
107 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 290. ilivayetin ｩｳｯ｡､ｮ＠ yer alan Mervan b. Salim
metrfik ve yalanla itham edilen bir rav1 ｳ｡ｹｬｭｫｴ､ｲＮ＠
lOS ｢ｮ＠ Hacer, isiibe, m, 201-2. ilivayetin ｩｳｯ｡､ｮ＠ yer alan Ebu Yahya ｳｭ｡ｩｬ＠
b. Yahya et-Temlm1 için Ｂｹ｡ｬｮ｣ｲ､＠ biridir" denmektedir. Tercemede ｢ｮ＠
Hacer, bu ｡ｨｳｮ＠ ｢ｮ＠ Hibban ｴ｡ｲｦｮ､＠ da sahabi ｳ｡ｹｬ､ｲｵ＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩｲＮ＠
!09 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 399. ilivayetin ｳ･ｮ､ｩｲ＠ bulunan ｳ｡＠ b. ｄ｡｢Ｇｮ＠ kezzab
ｯｬ､ｵ＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ＠
ｯ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 610. ilivayetin ｩｳｯ｡､ｮ＠ yer alan Hammad b. ａｭｲＧｮ＠
hadis ｵｹ､ｲ＠ belirtilmektedir.
111 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m, 650. ilivayetin ｩｳｮｾ､｡＠ yer alan Ahmed b.
Muhammed Gulfunü Halil'in hadis uydurmakla maruf ｯｬ､ｵ＠
belirtilmektedir.
112 ｢ｮ＠ Hacer, Zehebi' den naklen onun mevzu bir haberde ｩｳｭｮ＠
ｾ｡ｫｬ･､ｩｮ＠ haber vermektedir Ｈｳｩ｢･Ｌ＠ IT, 162. ｋｲＮ＠ Zehebl, Tecrld, I, 261).
113 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ m. 38. ｢ｮ＠ Hacer, bu ｡ｨｳｮ＠ ｢ｮ＠ Mende ｴ｡ｲｦｮ､＠
ｮ｡ｫｬ･､ｩ＠ belirttikten sonra hadislerinin mevzu ｯｬ､ｵｮ＠ ｢ｮ＠
Hibban' dan nakletmektedir.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHABi iDDiALARININ ｔａｈｬＮＬ＠ B. ｋｕｚｄｉｌｩ＠ 319

Kays b. Rebi, Ｔ＠ Zaide mevla ömer b. Hattab, m ve Unkude 116

tercemelen bu hususa örnek olarak verilebilir.
Yukanda zikredilen tercemelerde ｢ｮ＠ Hacer, ilgili raviler hak-
ｫｮ､｡＠ ｺ｡ｹｦＬ＠ yalanla itharn ･｣ｬｪＮｊｩｮＬ＠ yalan söylemekle bilinen ･ｫｬｩｮ､＠
tenbihler ｹ｡ｰｭｳｮ［＠ h adislerinin de metruk veya mevzu ｯｬ､ｵｮ＠
belirtiDesine ｲ｡ｭ･ｮ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ｴ｡ｭｲｵ＠ birinci ｫｳｭ､｡＠ ｺｩｫｲ･ｴｭ Ｎ＠
ｄｯｬ｡ｹｳ＠ bir rivayetteki bilginin ilk ｫ｡ｹｮ＠ ｡ｩｾｹ･ｴＮｮ＠ ｳｨ｡ｴｩ＠
dikkate ｡ｬｮｲｫ＠ bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi ｳ｡ｹｬｰ＠ ｳ｡ｹｬｭ｣＠ ､ｮｬﾭ
ｮ､･＠ ilgili rivayetin veya ｡ｨｳｮ＠ ｳＸ｢･Ｇｮｩ＠ birinci ｫｳｭ､｡＠ zikredil-
mesiyle müellifinin zihninde onun sahabi ｳ｡ｹｬｭ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ､ｯｲｵﾭ
dan bir ｩｬｫｮ＠ ｢ｵｬｮｭ｡､＠ söylenebilir. ａｮｬ｡＠ o ki, ｢ｮ＠ Hacer
kendisinden ve ￧｡ｬｭｳｮ＠ esas ｡ｬ､＠ Zehebi'nin Tecrld'inden önceki
sahabe literatüründe yer alan isimleri birinci ｫｳｭ､｡＠ ｺｩｫｲ･ｴｭ＠ ve
okuyucuyu bilgilendirmek için ｹｵｫ｡ｲ､＠ nakledilen ｵｹ｡ｲｬ＠ ｹ｡ｰｭﾭ
ｴｲＮ＠

Zikredilen ､･ｲｬｮｩｭ＠ dikkate ｡ｬｮｰＬ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in

isiibe'sinin dördüncü ｫｳｭｮ｡＠ ｮ｡ｳｬ＠ bir ｩｬ･ｶ＠ ｹｫｬ･､ｩ＠ ､ｮｬｲｳ･Ｌ＠
onun bu bölümde önceki sahabe literatüründe zikredilen ｺ｡ｹｦＬ＠ met-
ruk veya mevzu ｩｳｮ｡ｾｲｬ＠ gelen ｡ｨｳｬｲ＠ ､･ｩｬ＠ de, rivayetlerde mey-
dana gelen, tashif, irsal veya ｩｳｯ｡､ｮＯｭ･ｴ＠ ｹ｡ｮｬ＠ ｡ｮｬｭｳ＠ gibi
sebeplerden ötürÜ ｹ｡ｮｬｫ＠ sahabi ｳ｡ｹｬｮ＠ ｡ｨｳｬｲ＠ ｩｮ｣･ｬ､＠ gö-
rülmektedir. Burada da ｢ｮ＠ Hacer'in ｫｩｴ｡｢ｮ＠ mukaddimesinde de
｢･ｬｩｲｴ＠ gibi ihtimalli olan ｡ｨｳｬｲ ＱＷ＠ birinci ｫｳｭ｡＠ ｡ｬ､Ｌ＠ ｹ｡ｮｬ＠ ol-
､ｵｮ＠ ｡￧ｫ＠ bir ･ｫｩｬ､＠ ispat ･､｢ｩｬ＠ kimseleri ise· dördüncü ｫ Ｍ

114 ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡｢･Ｌ＠ III, 246. ｢ｮ＠ Hacer, Ebu Mende'nin eserine zeyl yazan Ebu
Musa el-MedirU'ye atfen bir hadis zikrebnekte ve "sanki mevzudur"
demektedir. ａｹｮ＠ ismi Zehebi de ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩ＠ ve ｩｳｮ｡､＠ ｡ｲ＠ ､･ｲ｣ Ｍ ｺ｡ｹｦ＠
ｯｬ､ｵｮ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩｴｲ＠ (Zehebi, Tecrld, II, 20).
ｳ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡｢･Ｌ＠ IV, 311. ｢ｮ＠ Hacer, ｅ｢ｦ＠ Musa el-MedirU'ye atfen bu
tercemeyi ｩｬ･ｭｫｴＬ＠ ｳｯｮｲ｡､＠ da Zehebi'nin Ｂｓ｡ｮｲｭ＠ bu hadis mevzudur"
ｧ￶ｲｮ＠ nakletmektedir. ｢ｮ＠ Hacer daha sonra da "Hadis onun ｺ｡ｮ･ｴｩ＠
gibi mevzudur" diye bu ｧ￶ｲ＠ teyit ebnektedir. Zehebi'nin ､･ｲｬｮｩｭｳ＠
için bkz. Zehebl, Tecrld, II, 270.
116 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ IV, 371. ｢ｮ＠ Hacer ｅ｢ｦ＠ Musa el-MedW'ye atfen ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠
bir rivayette, öncelikle Ebu ｍｵｳ｡Ｇｮ＠ "hadisin ｩｳｮ｡､＠ ｰｨ･ｬｩ､ｲＢ＠ sözünü
ｳｯｲ｡ｮ､＠ da Zehebi'nin ＢｕｮｫＱ､･Ｌ＠ münker bir rivayette zikredildi" sözünü
naklebnektedir. Kendisi de "Bu rivayetin mevzu ｯｬ､ｵｮ｡＠ ｰｨ･＠
etmiyorum" dedikten sonra rivayetteki vaz' alametlerini ｳ｡ｹｭｫｴ､ｲＮ＠
Zehebl'nin kendi ifadeleri için ｡ｹｲ｣＠ bkz. Zehebl, Tecrld, II, 291.
117 Örnek olarak bkz. ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ II, 92-3 (Süheyl b. Samt tercemesi).
 320 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe- SAHABE ｋｍｌｃ＠ ve ALGISI-

ｳｲｮ､｡＠ ｮ｡ｫｬ･ｴｩ＠ ｾ｡ｴ＠ çekmektedir. Bazen bir tercemenin iki ｫｳｭﾭ

da da ｺｩｫｲ･､ｬ＠ göriilmektedir. 118
｢ｮ＠ Hacerin ｳｦｩ｢･Ｇｮ＠ dördüncü ｫｳｭ＠ rivayetlerin ｳｨ｡ｴｩ＠
｡￧ｳｮ､＠ yani ｹ｡ｬｮ｣＠ bir ravinin ri vayeti ya da mevzu bir hadis neti-
cesinde bir ｡ｨｳｮ＠ sahabi ｳ｡ｹｬｭ＠ ｡￧ｳｮ､＠ ｩｮ｣･ｬ､Ｌ＠ nis-
peten az da olsa bu tür tercemelerin ｢ｵｬｮ､＠ görülmektedir. Bu
｡ｨｳｬｲｮＬ＠ ｹｵｫ｡ｲ､＠ zikredilen ve mevzu ｯｬ､ｵ＠ halde birinci ｫｳｭ｡＠
｡ｬｮ＠ tercemelerden ｦ｡ｲｫＬ＠ muhtemelen ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ Zeheb1' den önceki
sahabe literati.irü müellifleri ｴ｡ｲｦｮ､＠ zikredilmemesidir. ￖｲｮ･ｩ＠
Sabit b. Muaz el-Ensari, Hatib'in el-Mu'te'lif ｶ･ＧｬＭｭｨｴｩｦ＠ ｫｩｴ｡｢ｮ､＠
ｩｳｮ｡､ｹｬ＠ iktibas edildikten sonra ondan naklen rivayette bir ｡ｨｳｮ＠
meçhul ｯｬ､ｵ＠ kaydedilmektedir. Hz. Ali'nin faziletine dair münker
bir haber ｯｬ､ｵ＠ söylenen bu rivayette ｢ｮ＠ Hacer de, Ebu Yahya et-
ｔ･ｭｬｮｩＧ＠ gerçekten ｺ｡ｹｦ＠ ｯｬ､ｵｮ＠ tasrih ･ｴｭｩｲＮ＠ Ｙ＠ Benzer ･ｫｩｬﾭ
de, "Bir tacirin ｭ･ｶｬ｡ｳ＠ Fellah" tercemesinde de onun yalan bir ｫｳ｡ﾭ
da ｮ｡ｫｬ･､ｩ＠ ｢･ｬｩｲｴｭ［ ＱＲＰ＠
Ebu Musa el-Ensar1 tercemesinde ise
onu ｹ｡ｬｮ｣＠ birisi ya da ｢｡ｺ＠ ｹ｡ｬｮ｣ｲ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ uydurulan bir kim-
se" olarak ｴ｡ｮｭｬｲＮ＠ 121 Salim b. Mansur tercemesi ise ｢ｮ＠

Hacer'in mevzu bir rivayet neticesinde belirlenen birinin hangi kriter-

le ｫｩｴ｡｢ｮ＠ birinci ya da dördüncü ｫｳｭｮ｡＠ ｡ｬｮ､＠ sorusunu biraz
daha net ｡￧ｫｬｭｴ､ｲＮ＠ ｢ｮ＠ Hacer, Zehebi'nin Salim ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ "Bu
｡ｨｳ＠ Hz. Peygamber'den, ondan da Yahya b. Muhammed rivayette
bulundu. Ondan mevzu ve ｬ｡ｦｺｲｮ､＠ ｡ｮ＠ derecede rekaket bulu-
nan bir hadis nakletti. Ben onu ｫｳ｡｣ｬｲ､ｮ＠ ｩｴｭ Ｎ Ｂ＠ ifadesini aktar-
､ｫｴ｡ｮ＠ sonra ￶ｹ ｬ ･＠ demektedir: "Bu ￧･ｩｴ＠ haberleri (Ebu'l-Hasan
Ahmed b. Abdullah b. Muhammed) el-Bekr1'nin122 (V. ａｳｲＩ＠ Kitabü'z-
ｚｩｲｶ･ＬＲＳ＠ ･ｬＭｈｵｳＱｩＧ｢｡ ＱＲＴ＠
ve ､ｩ･ｲ＠ yalan ve mevzu ｲｩｾ｡ｹ･ｴｬ＠ dolu ki-

ｳ＠
Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ ｢ｮ＠ III, 432 (Muaviye b. Hazn tercemesi).
119 ｢ｮ＠
Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 208.
120 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ III, 218.
121 ｢ｮ＠ Hacer, ｳ｡｢･Ｌ＠ III, 536.
122 Zehebi'n.in ｫ｡ｹ､･ｴｩｮ＠ göre Bekri, kussasdan ｳ｡ｹｬｭｫｴ､ｲＮ＠ Yalan
söylemekten de kesinlikle haya ･ｴｭ､ｩ＠ belirtilen Bekri'n.in, Müseyli.me'den
daha yalana ｯｬ､ｵ＠ ｶｵｲｧｬ｡ｮｭ｢Ｎ＠ Bkz. Zehebl, Siyer, XIX, 36; a.mlf.,
ｍｬｺｩＬ＠ I, 252.
ＱＲＳＨｪｴ｡｢ｮ＠ tam ismi Kitiibii'z-Zirve ＮｦｩＧｳＭｬｲ･ｴｮ｢ｶｹ＠ ･ｫｬｩｮ､ｲ＠ ve içindeki
bilgiler ya tamamen ｡ｳｬｺ＠ ya da ziyadeler içermektedir (Zehebi, Siyer, XIX,
36, 1 no'lu dipnot).
IH ｋｩｴ｡｢ｮ＠ ismi Zehebi'den ｡ｬｮｭｴｲ＠ (Mizfi11, I, 252). ｢ｮ＠ Hacer'in ｩｴ｡｢ｮ､＠ｫ
･ｳＭｓ｢Ｇ＠ ｬｳＱ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ geçmektedir.
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURi'AA SAHABi ｄ＠ ｄａｌｒｉｎ＠ TａｈｌｉＬ＠ B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 321

ｴ｡ｰｬｲｮ､＠ ｡ｲｴｭｫ＠ mümkündür. Buralarda gerçekte ｹ｡ｭｮｵ＠

birçok sahabe ismi ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Ama ben onlardan hiçbir ･ｹ＠ zik-
retmedim. Zira ben ｫｩｴ｡｢ｮ＠ sahabe ile ilgili tasnif ･､ｩｬｭ＠ kitaplara ·
hasrettim. ｂｵｮｬ｡ｲ＠ ､ｮ｡＠ ｾＮ｡､ｩｲ･ｮ＠ ￧ｫｴｭＮＢＲＵ＠

ａｮｬ｡＠ o ki, ｢ ｮ＠ Hacer, kendisinin ve ｫ｡ｹｮ＠ Zehebi'nin

esas ｡ｬ､＠ sahabe literatürüne ait eserlerde geçen ｹ｡ｬｮ｣＠ raviler ｶ｡ｳﾭ
ｴ｡ｳｹｬ＠ gelen nakiller ya da ｭ･ｶｺｦ＠ addedilen hadisler neticesinde bi-
linen ｡ｬｵｳｲ＠ birinci ｫｳｭ､｡＠ ｺｩｫｲ･ｴｭ＠ ve rivayete güvenitip güve-
ｮｩｬｭ･ｹ｣＠ ｡￧ｫｬｭｴｲＮ＠ Ancak o, daha önceki sahabe literatürün-
de geçmeyen ｡ｬｵｳｲ＠ ise ､ｯｲｵ｡ｮ＠ dördüncü ｫｳｭ､｡＠ kaydetmek-
tedir. Muhtemelen bunun önemli bir ｩｳｴｮ｡Ｌ＠ hicri 110'dan sonra ve-
fat edip de kendisini sahabi olarak niteleyen ｭｵ｡･ｲｦｮ＠ ｩ､｡ｳｮ ﾭ
daki ｡ｬｵｳｲ＠ aittir. Zira bunlar önceki hadis literatüründe zikredilse-
ler de dördüncü ｫｳｭ､｡＠ ｫ｡ｹ､･ｩｬｭｲＮ＠ Buna ｈ｡ｴｩｭＬＶ＠ ve ｈｦｴ＠ b.
Murre, ｶ＠ gibi ｡ｬｵｳｲｮ＠ tercemelen örnek olarak verilebilir. ｢ｮ＠
Hacer'in Ca'fer b. ｎｵｳｴｦｲ＠ tercemesinde ise söz konusu ｡ｨｳ＠ sahabe
literatüründe zikreden aJ.iml.eri ｳ｡ｹｰＬ＠ Zehebi'den naklen onun ya
deccal birisi ｯｬ､ｵ＠ ya da hiç ｹ｡ｭ､＠ ve 350 ｹｬｮ､｡＠ Farab ･ｨﾭ
rinde ｧ￶ｲｩｬ､＠ ｩ､｡ｳｮ＠ ｡ｫｴｲ､ｮ＠ sonra "Gönlüm bu ｡ｨｳ＠
｢ｩｲｮ｣＠ ｫｳｭ､｡＠ zPc<retmeye elvermedi." 128 ifadesini kaydetmek sure-
tiyle bu tip tercemelerdeki ｩｳｴｮ｡＠ gerekçesini ortaya ｫｯｹｭ｡ｴ､ｲＮ＠
Netice itibariyle bir ｡ｨｳｮ＠ sahabe literatüründe ｺｩＮｫｲ･､ｬｭ＠
ｯｬｭ｡ｳｮ＠ onun kesin olarak sahabi ｳ｡ｹｬ､＠ ｡ｮｬｭ＠ ｧ･ｬｭ､ｩ＠
｡￧ｫｴｲＮ＠ Sahabe literatürü içinde ｴ｡ｲｭｳｺ＠ olarak en fazla üne sahip
olan ｢ｮ＠ Hacer'in bir ｡ｨｳ＠ her harfin birinci ｫｳｭｮ｡＠ dahil etmesi bile
bu ｫ･ｳｩｮｬ＠ vermemektedir. Burada önemli olan ilgili tercemede veri-

125 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｦｩ｢･Ｌ＠ n, 120.

126 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 384. ｢ｮ＠ Hacer söz konusu ｡ｨｳｮ＠ Ebu Musa el-Medilli
ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｮ｡ｫｬ･､ｩ＠ haber vermekte ve Hatim'in ｢｡ｺ＠ ｹ｡ｬｮ｣ｲ＠
ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｵｹ､ｲｬｮ＠ belirtmektedir. ｒｩｶ｡ｹｾｴ･＠ göre Hatim ikinci ｡ｳｲｮ＠
｢｡ｮ＠ kadar ｹ｡ｮｵ＠ ｯｬｭ｡ｫｴ､ｲ＠ ki bu da muhaldir Ｈ｢ｮ＠ Hacer, ｳｬｩ｢･Ｌ＠ I, 384).
Zehebi de Hatim'i eserinde ｺｩｫｲ･ｴｭ＠ ve rivayetin yalan ｯｬ､ｵｮ＠
｢･ｬｩｲｴｭ＠ (Zehebi, Tecrld, I, 94).
127 ｢ｮ＠ Hacer, ｳｩ｢･Ｌ＠ I, 397. ｢ｮ＠ Hacer, ｈｦｴＧｵｮ＠ Ebu Musa el-Medilli ｴ｡ｲｦｮ､＠
sahabe ｡ｲｳｮ､＠ ｳ｡ｹｬ､ｲｵＬ＠ ama rivayetin ｭ･ｶｺｦ＠ bir isnadla ｮ｡ｫｬ･､ｩ＠
belirtmektedir. Bu rivayete göre söz konusu ｡ｨｳｮ＠ 246 ｹｬｮ､｡＠ ｹ｡､＠
｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ＠ Zehebl de rivayetin mevzu ｯｬ､ｵｮ＠ haber vermektedir
(Zehebl, Tecrld, I, 144).
ｳ＠ ｢ｮ＠ Hacer, ｳｬｩ｢･Ｌ＠ I, 268. ｋｲＮ＠ Zehebi, Tecrld, I, 85-6.
322 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe - SAHABE ｋｍｌ ｃ ｉ＠ ve ALGISI-

len bilgiler, ｯｮｬ｡ｲ＠ nereden ｡ｬｮ､＠ veya ｩｳｮ｡､ｬｲＮ＠ ｢ｮ＠ Hacer'in

kendisi de eserinin mu.kaddimesinde ｺ｡ｹｦ＠ isnadla gelen rivayetleri
birinci ｫｳｭ､｡＠ ｺｩｫｲ･､｣ｮ＠ ｳ￶ｹｬ･ｭｩＬ＠ bu tür ｩｳｯ｡､ｬｲ＠ veya metru.k,
kezzab gibi ｡ｲ＠ cerhe ｵｲ｡ｭ＠ rav1leri de yeri ｧ･ｬ､ｩｮ｣＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ＠
O halde, özelde ｢ｮ＠ ｈ｡￧［ｾｲＧＬ＠ genelde ise sahabe li teratürü iÇine giren
､ｩ･ｲ＠ müelliflerin mümküri olan en ｧ･ｮｩ＠ ｳ｡ｹ､ｫｩ＠ sahabi ｳ｡ｹｮ＠
ｵｬ｡ｮｹ＠ ￧｡ｬｴｫｮ＠ görülmektedir. Bu yüzden ｹ｡ｰｬｭｳ＠ gereken
･ｬｴｩｲ＠ sahabi·isimlerini kaydedip kaydetmeme ｮｯｫｴ｡ｳ､＠ ､･ｩｬ＠
de tercemenin içinde ｹ｡ｰｭ＠ tercih ettikleri söylenebilir. Bu ｵｹ｡ｲ＠
｡ｹ･ｴ＠ tashif, tahrif, irsal ve benzeri özellikler ｴ｡､ｮ＠ ｡￧ｫｴｮＬ＠
ravlnin adalet ve zabt yönündeki cerhini ilgilendiren konularda ise
ya ｡￧ｫｴｮ＠ ya da ｩｳｮ｡､ｲｵ＠ veya ｫ｡ｹｮ＠ söyleyerek ｧ･ｲ￧ｫｬｾｴｩｭﾭ
tir denebilir. Nitekim Ebu Nuaym (ö. 430), ｢ｮ＠ Mende'yi ｹ｡ｳ＠ b.
Malik'ten ､ｯｬ｡ｹ＠ "Vehme ､･ｮｬｲ＠ birisi, onu sahabe ｡ｲｳｮ､＠
zikretti, oysa o tabün ｴ｡｢ｫｳｮ＠ ｭ･ｮｳｵｰｨＮｲＢ＠ ･ｬ｟＼ｩｮ､＠ ･ｬｴｩｲｭｳｮ＠
ｫ｡ｲｬ＠ ｢ｮＧｬＭｅｳｩｲ＠ (ö. 630), bu noktadaki ｩｴｲ｡ｺｮ＠ ､ｯｲｵ＠ ｯｬｭ｡､ｮ＠
zira ｢ｮ＠ Mende'nin de söz konusu ｡ｨｳ＠ için tabii ､･ｩｮ＠ ｢･ｬｩｲｴｮｳ＠
bu durumu ｹ｡ｮｳｴｭｫ､ｲＮ Ｑ ＲＹ＠ Ancak burada bütün sahabe literatü-
rünün ayru ｯｬｭ｡､Ｌ＠ ￶ｲｮ･ｩ＠ daha küçük hacme sahip ｯｬ｡ｮｲ＠ bu
yönde daha az ｡￧ｫｬｭ＠ ｩ￧･ｲ､＠ belirtilmelidir.
Bu ､･ｲｬｮｩｭ＠ Murtaza el-Askeri'nin ilgili ｫｩｴ｡｢＠ ｡￧ｳｮﾭ
dan ､ｮｬ･＠ söz konusu literatür ･ｬｴｩｲｫｮＬ＠ öncelikle
müelliflerin bir ｡ｨｳ＠ eserine almadaki kriterlerinin gözetilmesi gerek-
ｴｩＬ＠ bu noktada önemli olan hususun da müellifin ｡￧ｫｬｭｳ＠ veya
ｶ･ｲ､ｩ＠ bilgiler ｯ ｬ ､ｵ＠ ortaya ￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ ｅ･ｲ＠ sahabe literatürünü
ｯｬｵｴｲ｡ｮ＠ müelliflerin bu yöntemleri ｴ｡ｲｭｹ＠ ｡￧ｬ｣ｫｳＬ＠ mesela
sadece sahih rivayetle bilinen ｡ｨｳｬｲ＠ eserlerine ｡ｬｭｲ＠ gerekirdi
ya da sahabe ｯｬ､ｵｮ｡＠ herhangi bir ｰｨ･＠ olmayan kimselere yer
vermeleri gerekirdi gibi bir ､ｮ｣･＠ hareket ediliyorsa, konu Seyf
b. Ömer rivayetlerine hasredilmeden sahabe literatürü ｯｬｵｴｲｭ｡ｮ＠
｡ｭ｣＠ ･ｴｲ｡ｦｮ､＠ ｴ｡ｲｬｭｳ＠ gerekirdi. Ancak Askeri'nin ｫｩｴ｡｢＠ ince-
ｬ･ｮ､ｩ＠ böyle bir ｴ｡ｲｭ＠ ｺｩｫｲｾ､ｬｭ･＠ gibi bazen ilgili ｡ｨｳｬﾭ
ｲｮ＠ tercemelerinde yer alan ･ｬｴｩｲ＠ hiç dikkat ￧･ｫｭ､ｩＬ＠ daha çok
bu ｡ｨｳｬｲｮ＠ sahabe literatüründe ｮ｡ｳｬ＠ ｹｾｲ＠ ｡ｬ｢ｩ､ｮ＠ ｳｯｲｧｵｬ｡､＠
görülmektedir.

ＲＹ＠ ｢ｮＧｬＭｅｳｩｲＬ＠ Üsdii'l-gfibe, I, 184.

 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHABi ｄａｌｒＱｎｉ＠ ｔａｈｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｩｌ＠ 323

V. Özet ve Sonuçlar
Murtaza el-Asken'nin-Hmnsiine ve ｮｩ･＠ ｳｮｬｩ｢Ｇｹ＠ ｭｬｴ･ｮｫｩ＠ ad-
ｬ＠ ￧｡ｬｭｳｮ＠ temel kriteri, ｾｫ＠ rivayette Seyf b. Ömer'in teferrüd et-
mesidir. Esas itibariyle ｡､＠ geçen kitap, müstakil bir ￧｡ｬｭｮ＠ ürü-
nü ｯｬｭ｡ｹｰＬ＠ ｹ｡ｺｲｮ＠ daha önce kaleme ｡ｬ､＠ Abdullah b. Sebe ve
esatlrii ｨｭ＠ ￧｡ｬｩｮｳ＠ bir ､･ｶ｡ｭｲＮ＠ Muellif, Abdullah b. Sebe,
yüz elli (dokuz) sahabi ve bu isnadlarda yer ｡ｬｰ＠ da Seyf'in tek ｫ｡ｬ､ﾭ
＠ ravileri de uydurma kabul etmektedir. O, bu ravilere ｈｮｭｳｬ･＠ ve
mie ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ zaman ｺｾ｡ｮ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ ･ｴｭｩＬ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ henüz ｮ･ｲ､ｩｬｭ＠
müstakil bir ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ ｴｯｰｬ｡ｭ｢ｲＮ＠ Dikkat ￧･ｫ｣ｩ＠ üzere bütün bu
uydurmalardaki ortak nokta Seyf b. Ömer'dir.
Müellifin zihninde Seyf b. Ömer ｺｮ､ｫｬ｡＠ itharn ･､ｩｬｭ＠ ve
ｳｬ｡ｭ＠ tarihini tahrif etmeyi kendine ｩ＠ ･､ｩｮｭ＠ biri olup, bilgilerinin
ｵｺ｡ｮ､＠ kitaplara ｢｡ｫｬｲｳ＠ bunu ｢｡ｲｭ＠ biridir. O, öncelikle bu
ｧ￶ｲｬ･ｩｮ＠ klasik cerh ve ta' dil ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ､＠ teyit etmeye ￧｡ｬｭｫﾭ
ｴ｡､ｲＮ＠ Ne var ki, Askeri'nin sisteminin dayanak ｮｯｫｴ｡ｳ＠ ｹ｡ｰｴ＠ Seyf b.
Ömer ile ilgili ｢｡ｺ＠ bilgileri okuyucudan ｫ｡￧ｲ､Ｌ＠ daha önemlisi
özellikle Zehebi, thn Hacer gibi aiimlerin gözünde hadis rivayeti ile
tarih rivayeti ｡ｲｳＬ､｣ｩＮｫ＠ farka dikkat ･ｴｭ､ｩ＠ görülmektedir. Örne-
ｩｮ＠ Askeri'nin en çok ｫｵｬ｡ｮ､＠ kaynak görünümünde olan ｳｩ｢･＠
müellifi ｢ｮ＠ Hacer'in onun ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ "Seyf b. Ömer, hadiste ｺ｡ｹｦ＠
ama tarihte umde biridir." ･ｫｬｩｮ､＠ ､･ｲｬｮｩｭｳ＠ okuyucuyla
ｰ｡ｹｬｭｳ＠ oldukça sorunlu ､ｵｲｭ｡ｫｴｾＮ＠ ｄｩ･ｲ＠ taraftan Seyf b.
Ömer, Ebu Mihnef, Minkari, Vilid.i, Vesime b. Musa gibi tarih ilim-
. lerinin ｴ｡ｭ＠ hadis rivayetinde bir ･ｫｩｬ､＠ cerhe ｵｲ｡ｹｾ＠ müellif-
lerdir. Bütün ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ bir hadis ravisi gibi ineelerup bilgileri sadece·
müellifinden hareketle ek bir delil ｯｬｭ｡ｫｳｺｮ＠ mevzu ｳ｡ｹｬｭＬ＠ tarihi
bilgilerin önemli bir ｫｳｭｮ＠ reddedilmesi ｡ｮｬｭ＠ gelmektedir.
Nitekim müelli.fin kendisi de cerhe ｵｲ｡ｭｳｮ･＠ Seyf'in ､ｮﾭ
daki ｡ｨｳｬｲｮ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ bilgilere güvenmektedir.
Sahabe literatüründe hadis rivayeti ｢｡ｫｭｮ､＠ ｺ｡ｹｦ＠ ｳ｡ｹｬｮ＠
birçok müellif ve raviden bilgi ｡ｬｭｴｲＮ＠ Çünkü ｡ｭ｣ｮＬ＠ zikredilen
hadisleri ､･ｩｬＬ＠ hadisi nakleden veya hadiste zikredilen isim ｯｬ､ｵ＠
bu literatürde müelliflerin, daha çok tarihçi gibi hareket ettikleri söy-
lenebilir.
Öte yandan Askeri'nin Seyf ｨ｡ｫｮ､ｩ＠ ｩ､｡ｬｲ＠ ､ｯｲｵ＠ kabul
･､ｩｬｮ＠ ｫ｡ｲｭｺＬ＠ sahabe, raviler, yer isimleri, ｩｲｬ･Ｌ＠ ｳ｡ｶｬｲ＠ ve
324 ｳｬＵｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe-SAHABE KiMLICi ve ALGJSI-

benzeri birçok olay uyduran ｯｬ｡ｮｳｴ＠ bir ｹ｡ｬｮ｣＠ ｡ｨｳ＠ portresi

￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ Bununla birlikte, ｡ｹｮ＠ zaman diliminde ｹ｡ｮＬ＠ Ebu
ｍｩｬｮ･ｦＬ＠ ｍｩｮｫ｡ｲ＠ gibi tarih bilgileriyle öne ￧ｫｭＬ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ fikirlere sahip
ｭ･ｨｵｲ＠ tarihçilecin ondan bilgi ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩ＠ ｯｬｭ｡ｳＬ＠ Seyf'in ｡ｳｬｮ､＠ ol-
mayan, hayal mahsulü ･ｹｬｲ｝Ｎ＠ ￧｡､ｬｲｮ＠ kabul ettirebilroesi anla-
ｭｮ｡＠ gelmektedir. Askeri'nin ｩ､｡ｳｮ＠ göre Seyf b. Ömer'in iktidar
ｹ｡ｮｬｳ＠ tutumuna ｫ｡ｲｮＬ＠ ｹｵｫ｡ｲ､＠ ｡､＠ geçen her iki tarihçinin ｩＧＡ＠ ･ｩﾭ
lime mensup ｯｬｭ｡ｳＬ＠ Ebu ｍｩｬｮ･ｦＬ＠ Ezdl, ya:rli Temllnlilere muhalif
kabileye mensubiyetine ｫ｡ｲｮＬ＠ Minkan'nin Seyf ile ｡ｹｮ＠ kabileye
mensup ｢ｵｬｮｭ｡ｳ＠ bu bilgilerin tamamen uydurma ｳ｡ｹｬｭｮ＠ en-
gel görünmektedir. Bu durum, ･ｹｦＧｩｮ＠ bilgilerine her zaman güveni-
ｬ･｣ｩ＠ sonucunu ､･ｩｬＬ＠ tek ｫ｡ｬ､ｮ＠ ek bir delil ｯｬｭ｡ｫｳｺｮ＠ Ｍ ｯｮｬ｡ｲ＠
hayal mahsülü kabul ･､ｩｬｭｹ｣ｮ＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ ｳ｡ｹｬｭ､ｲＮ＠ Zira, Seyf'in
rivayetlerini inceleyen Askeri ､ｮ｡ｫｩ＠ ｡ｬｵｳ ｬ ｡ｲ＠ da bu bilgilerde bu-
lunan ￧･ｩｴｬ＠ ｳｯｲｵｮｬ｡＠ dile getirmektedir.
Askeri'nin dile ｧ･ｴｩｲ､＠ yüz elli (dokuz) uydurma sahabi ça-
ｬｭ｡ｳｮ､＠ ｫ｡ｲｭｺ＠ ￧ｫ｡ｮ＠ en net sonuçlardan birisi, bu ｡ｨｳｬｲｮ＠
dinin sonraki nesillere ｵｬ｡ｭｳｮ､＠ hemen hemen hiçbir role sahip
ｯｬｭ｡ｲ､Ｎ＠ Bu ｡ｨｳｬｲｮ＠ onda birinden daha az bir ｫｳｭｮ､｡＠
hadis ｮ｡ｫｬ･､ｩｭＬ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ hiçbiri Kiitiib-i sitte gibi temel hadis kay-
ｮ｡ｫｬｲ､＠ yer ｡ｬｭｴｲＮ＠ Bu rivayetlerin önemli bir ｫｳｭ＠ da ｡ｨｳｩ＠
ｨ｡ｴｲｬｮ＠ ｡ｫｴｲｭ＠ olup, ｯｮｬ｡ｲ＠ muhtelif ｫｵｳｲｬ｡＠ ｴ｡､＠ belir-
ｴｩｬｭｲＮ＠ Geri kalan isimler ise bir rivayette zikri geçen ya da kariney-
le sahabi ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ bilinenlerdir. Bunlar ｡ｲｳｮ､＠ ｡ｬｴｮ＠ ｡ｫｮ＠ ismin
ｭｵｨ｡､ｲｦｮ＠ ｳ｡ｹｬｭ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ hadis rivayeti ｡￧ｳｮ､＠ pek bir
önemi ｯｬｭ｡､ｮ＠ göstermektedir. ａｹｲ｣｡＠ genel olarak, incelenen ｡ﾭ
ｨｳｬ｡ｲｮＬ＠ en ｧ･ｮｩ＠ sahabe ｫｩｴ｡｢＠ olan ｢ｮ＠ Hacer'in ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ bile pek
fazla yer ｴｵｭ｡ｳＬ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ daha çok hadiyede ｹ｡ｭｳｮ､＠ ve
sahabi olarak merkezi rol ｯｹｮ｡ｭｬｲ､＠ ｫ｡ｹｮｬｭｴ､ｲＮ＠
Bununla birlikte, ｢｡ｺ＠ tercemelerde Hz. Peygamber'in üvey ｯｬｵ＠ ol-
mak ve ｳｬ｡ｭＧ＠ da ilk ･ｨｩｴ＠ payelerine sahip ｢ｵｬｲｮ｡ｫ＠ gibi hususiyet-
ler ､ｮｬ･＠ bu ｡ｬｵｳｲｮ＠ daha ｹ｡ｧｮ＠ bilinmesi ｧ･ｲｫｴｩ＠
söylenebilir. ｄｯｬ｡ｹｳ＠ bilginin sadece Seyf ve/veya ｭ･ｨｵｲ＠ olma-
yan bir kaynaktan gelmesi ｰｨ･＠ ｵｹ｡ｮ､ｲｭｫｴＮ＠

Askeri'nin ｫｩｴ｡｢ｮ､＠ dikkat çeken en önemli eksikliklerden bi-

risi de, onun sahabe literatürünün özelliklerini dikkate ｡ｬｭｳ＠ ola-
rak belirlenebilir. Zira ｡ｭ￧ｬｲ＠ mümkün olan en ｧ･ｮｩ＠ sahabe isimle-
rine ｵｬ｡ｭｫ＠ olan bu müellifler, ｭ･ｨｵｲ＠ bir ･ｫｩｬ､Ｎ＠ sahabi olduklan
bilinen kimselerin ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ bir ｡ｨｳｮ＠ Hz. Peygamber ile ｧ￶ｲｴＭ
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHABi ｄａｌｒｉｎ＠ TAHLiLi, B. ｋｕｚｄｩｌｉ＠ 325

nü belirtir ･ｫｩｬ､＠ rivayetinin ｯｬｭ｡ｳ＠ ya da böyle bir hadiste zikrinin

geçmesini ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ､＠ zikretmek için yeterli ｢ｵｬｭ｡ｲ､Ｎ＠ Özellikle
｢ｮ＠ Abdilberr' den sonra ayru alanda ￧｡ｬｭ＠ yapan müellifler, önce-
kileri ｴ｡ｭｬＬ＠ eksikliklerine., tenbilite ｢ｵｬｮｭ＠ ve yeni isimler
･ｫｬｭｩｲ､Ｎ＠ Bu eklemelerin, ､ｯ｡ｬ＠ olarak, hemen her alimin ｢ｩｬ､＠
ve zaten içerikleri sahabe literatürüne dahil ･､ｩｬｭ＠ temel hadis kay-
ｮ｡ｫｬｲ､＠ ､･ｩｬＬ＠ daha kenarda kalan kitap ve cüzler ile bu kaynak-
ｬ｡ｲｮ＠ ､ｮ｡ｫｩ＠ tarih, neseb, edebiyat ｫｩｴ｡ｰｬｲ＠ incelenerek elde edil-
､ｩ＠ görülmektedir. Bu husus dikkate ｡ｬｮ､Ｌ＠ ister hadis ｡ｬｮﾭ
da isterse ｦ｡ｲｫｬ＠ disiplindeki kenarda ｫ｡ｬｮｵ＠ ｫｩｴ｡ｰｬｲｮ＠ ｫｵｬ｡ｮｭＬ＠ bil-
ginin ｳｨ｡ｴ＠ sorununu daha fazla ortaya ￧ｫ｡ｲｭｴ＠ denebilir. ｄｯｬ｡ｹﾭ
ｳｹｬ｡＠ bu ･ｫｩｬ､＠ tespit edilen ｡ｨｳｬｲ＠ dikkate ｡ｬｮ､＠ ｯｮｬ｡ｲ＠
sahabe olma ｯｬ｡ｳｮＬ＠ isnad ve Ｈ｡ｹ･ｴ＠ karine varsa) ｭ･｢Ｎｩｮ＠ gücü
ｯｲ｡ｮ､＠ ｯｬ､ｵ＠ görülmektedir. Bu tür raviler sahabe literatürüne
｡ｬｮｭＬ＠ genel olarak, ｫｩｴ｡｢ｮ＠ ｧ･ｮｩｬ＠ ya da müellifinin yöntemine
göre, ri vayetin durumu ya ｡￧ｫ＠ veya ｩｳｮ｡､＠ zikredilerek ya da kay-
ｮ｡＠ ｡ｴｦ＠ ｹ｡ｰｬｲｫ＠ ｢･ｬｩｲｴｭＮ＠ O halde, bir ｡ｨｳｮ＠ sahabe ｳ｡ｹｬﾭ
ｭ｡ｳｮ､ｫｩ＠ kesinlik ｯｲ｡ｮＬ＠ onun sahabe literatüründe geçmesiyle
､･ｩｬＬ＠ bu literatürde yer alan tercemesindeki bilgiler ｮ､｡＠ tespit
･､ｩｬ｣＠ kaydedilmelidir.
ｙｵｫ｡ｲ､ｩ＠ bilgiler dikkate ｡ｬｮｰＬ＠ ｢｡ｬｫｴ＠ sorulan soruya dö-
ｮｾｲＬ＠ yani 150 uydurma sahabi var ｭ＠ sorusu tekrar sorulursa, As-
keri'nin ｡ｲｧｭｮｬｹ＠ söz konusu ｡ｨｳｬｲｮ＠ ｴ｡ｭｮ＠ hiç ｹ｡ﾭ
ｭ｡Ｌ＠ uydurma kimseler/sahabiler olarak tespit ･､ｩｬｲｮｹ｣＠ be-
lirtilebilir. Bununla birlikte, ｢｡ｺ＠ istisnalar hariç incelenen ｡ｨｳｬｲ＠
Seyf b. Ömer ｫ｡ｮｬｹ＠ ｢ｩｬｮ､＠ için ｯｮｬ｡ｲ＠ ｳ｡ｨ￶＠ olma ihtimalleri
ｺ｡ｹｦｴｲＮ＠ Ancak bunu ｩｭ､ｹ･＠ kadar hiç tespit ･､ｩｬｭ＠ bir ￧｡ｬｭ＠
olarak sunmak da ､ｯｲｵ＠ ､･ｩｬｲＮ＠ Bunlar zaten ilgili literatürde bir
･ｫｩｬ､＠ söylenen ya da ｩ｡ｲ･ｴ＠ edilen ｨｵｳｬ｡ｲ､Ｎ＠ Bundan da öte
sahabe literatürüne genel olarak ｢｡ｫｬ､ｮ＠ ｹ｡ｬｮ｣＠ ｯｬ､ｵｮ｡＠ ya
da ｹ｡ｬｮ｣ｨ＼＠ itharn edilmesi hususunda ￧ｯｵｮｬ＠ ｧ￶ｲ＠ ｢ｩｲｬ＠
･ｴｩ＠ raviler ｫ｡ｮｬｹ＠ gelen ｡ｨｳｬ｣ｮ＠ veya mevzu rivayetlerde zik-
redilen kimselerin ｶ｡ｲｬ＠ dikkat çekmektedir ki ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ sal1ab! olma
ihtimalleri Seyf rivayetlerine göre çok daha ､ｫｴｲＮ＠ Bu ｡ｨｳｬｲｮ＠
durumu da müellifler ｴ｡ｲｦｮ､Ｌ＠ genel olarak, ilgili tercemelerde
ｳ￶ｹｬ･ｮｭｩ＠ veya buna bir ･ｫｩｬ､＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ ･､ｩｬｭｴｲＮ＠
 326 ｩｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli Sahabe-SAHA BE KiMLiCt ve ALGISI-

EK: Ana ｈ｡ｴｬｲｹ＠ Murtaza el-Askeri'nin ｈ｡ｹｬ＠

Askeri, 1332/1913-4 ｹｬｮ､｡＠ Samerra'da (Irak) dünyaya geldi.
1349/1930 ｹｬｮ､｡＠ Kum· ﾷ･ｨｲｩｮ＠ gitti ve orada üç ｹｬ＠ süresince ilim
tahsilinde bulundu. Daha sonra Kazimiyye'ye giden Askeri oraya
ｹ･ｲｬｴｩＮ＠ Askeri ｹ｡ｫｬ＠ bir ｡ｳｲ＠ süren bir hayattan sonra 1428/2007
ｹｬｮ､｡＠ vefat ･ｴｭｩｲＮ＠
. Askeri'nin istifade ･ｴｩ＠ birçok ｨｯ｣｡ｳ＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｫｴ､ｲＮ＠ Bunlar
｡ｲｳｮ､＠ Seyyid ｩｨ｡｢､ｮ＠ Mar' ｡ｩＬ＠ Muhammed Hasna
･ｲｩ｡ｴｮ､Ｌ＠ ･ｹｨ＠ Halil Mirza ｳ｡ｹｬ｢ｩｲＮ＠ O Hürneyni'dep de ｢｡ｺ＠
akaid dersleri ｡ｬｭ｢ｲＮ＠
Askeri özellikle ｩＧ＠ il.ml ｨ｡ｶｺｳｮ､＠ il.ml ｳｬ｡ｨ＠ faaliyetleri ile
ｴ｡ｮｭ＠
olup, Irak'ta talim ve terbiye üzerine ｹ｡ｰ｢＠ ￧｡ｬｭｲｹ＠
bilinmektedir. Onun on ｣ｩｶ｡ｲｮ､ｫ＠ müessese ile olan akedemik ｩｬﾭ
kisi bu duruma ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmektedir.
Askeri, ｦｫｨＬ＠ hadis, tefsir ｡ｬｮ､ｫｩ＠ ￧｡ｬｭｲｹ＠ gündeme
gelmekte, özellikle de ehl-i Sünnet ve ｩＧ｡＠ ekollerini dikkate alan kar-
ｬ｡｢ｲｭ＠ ｫｩｴ｡ｰｬｲｹ＠ ｴ｡ｮｭｫ､ｲＮＳｯ＠

ＳＰ＠ Metinde zikredilen bilgiler ｵ＠ sitelerden istifade ile ｹ｡ｺｬｮｵｴＮｲＺ＠

http://www.al-shia.org/html/ara/others/?mod""lll.onasebat&id=465;
http://www.almawsem.net/mawsem/murtadaaskari.htm;
 YÜZ ｅｌ＠ UYDURMA SAHABi ｮｄａｌｒｉｎ＠ TAHLiLi, B. ｋｕｚｄｌ＠ 327

Kaynaklar
Askeri, Ebu Hila.I Hasen b. AbdUllah b. Sehl el-Askeri, el-Evfiil, Daru'l-
kütübi'l-ilmiyye, ｂ･ｹｲｃｴＬ＠ 1407/1987.
Askeri, Murtaza, ａ｢､ｬｮ＠ b. Sebe ve esfitfrii ｬｲｮＬ＠ Daru'z-Zehra, ｂ･ｹｲｃｴＬ＠
1403/1983.
ｈｮｭｳ･＠ ve mie ｳｮｬｦｩ｢ｹ＠ ｭｬｴ･ｮｫＭｩ＠ (I-II. Ciltler), Daru'z-
zehra, ｂ･ｹｲｃｴＬ＠ 1412/1991 (!IT. Cildin ｦ｡ｲｫｬ＠ bir ｮ･ｲｩ＠ ｫｵｬ｡ｮｭｨｲＺ＠ Tevhid li'n-
ｮ･ｲＬ＠ ｋｵｭＯｲ｡ｮＬ＠ 1421/2000).
- - - - ' ｍ･ｦｩｬｭＧＯＭ､ｲｳｴ［ｮＬ＠ Müessesetü'n-nu'man, 1410/1990.
Aynur Uraler, "Sümeyye bint Hubbat", ｄｩｹｭ･ｴ＠ ｳｬｦｩｭ＠ Ansiklopedisi.
Bekir ｋｵｺ､ｩｬＬ＠ ｬＧｮ､＠ Hndis Rivfiyeti ve ｳｮ､Ｌ＠ Bsr. ｙ｡ｹｮｯｬｫＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＬ＠
2011.
Belazful, Ahmed b. Yahya b. Cabir ･ｬＭｂ｡ｺｃｲｩＬ＠ Kitfibii Ciimelin ｭｩ＠
･ｳｦｩ｢Ｇｬ Ｍ ･ｲｦｩｊ＠ (thk: Süheyl Zekkar, Riyad Zirikli), Darü'l-fikr, Beyrut,
1417/1996.
Ebu ｄ｡ｶｃ､＠ es-Sicistaru, ｓｩＱＯｦｴＧｬ Ｍ ａ｣ｲｬ＠ li Ebi Dfivtld (Abdulallm
ａ｢､ｬ｡ｺｮ＠ el-Bustevi), Mektebetü dam istikame/Suuctiyye-Müessesetü
ｒ･ｹ｡ｮＯｂｲｃｴＬ＠ 1418/1997.
Ebu Nuaym ･ｬＭｳ｢ｨ｡ｲｵＬ＠ Ahmed b. Abdullah b. Ahmed ･ｬＭｳ｢ｨ｡ｲｵＬ＠
ｍｮＧｲｩｦ･ｴｳＭｬ｢＠ (thk: Adil b. Yusuf el-Azazt), Darü'l-vatan, Riyad,
1419/1998.
ｅ｢ｵＧ Ｍ ･ｹｨ＠ Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca'fer b.
Hayyan, ｔｮ｢ｫｦｩｴＧｬＭｭ､ｲｳ＠ bi ｳ｢･ｬｦｩｮ＠ ve'l-vfiridlne ｮｬ･ｹ＠ (tahkik:
Abdulgaffar Süleyman Bündan ve Seyyid I<isrevi Hasen), Daru'l-kütübi'l-
ilmiyye, ｂ･ｹｲｃｴＬ＠ 1409/1989.
Ekrem Ziya Umeri, Merviyyfitii's-sireti'n-Nebeviyye ｢･ｰ＠ knvfiidi'l-
ｭｬｮ､ｩｳ＠ ve ｲｩｶｦｹｴＧｬＭｮ｢＠ (bu kaynak ｦｵｮｩｬ･＠ ｰｲｯｧ｡ｭ＠ üzerinden kulla-
ｮｬｭｨｲＩＮ＠

Fuad Salih Seyyid, ｍＧ｣･ｮｩｬＭｶｦ＠ fi ｴｦｩｲｬＧＭａｮ｢＠ ve'l-Miislimin, Daru'l-

menahil, BeyrG.t, 1412/1992.
ｈ｡ｩｭ＠ ｍ｡ＧｲＱｦ＠ el-Haseru, ei-Mevdiifit fi'l-fisfiri ｶ･Ｇｬ ｮＯ｢ｦｩｲ＠Ｍ Ｍｮｲ､ｭ＠ ve
､ｩｲｦｳ･ｴＭ (thk: Usame es-Saidi), Kum, 1429/2009.
Haôb ･ｬＭｂ｡､ｩＬ＠
Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit ･ｬＭｂ｡､ｩＬ＠ Kitfibii
ｍｶｮ､ｩｬＧＭ･Ｏｦｭ｣＠ ve't-tefrlk, Müessetü kütübi's-saka_.fiyye,
Haydarabad, 1378/1959.
ｈ･ｹｳｮｬＬ＠ Nureddin b. Ali ･ｬ Ｍ ｈ･ｹｳｮｬＬ＠ Mecmnii'z-zevfiid Ｈｂ［･ｴｩＧｲ Ｍ ｲｦｩ､＠ fi
ｴｮｬｫｩ＠ Mecmnii'z-zevfiid ve menbnii'l1evfiid, thk: Abdullah Muhammed ｄ･ｲｶｩＩＬ＠
Darü'l-fikr, Beyrut, 1414/1994.
Hw, ｅ｢ｵＧｉＭｋ｡ｳｭ＠ ｍｦｳ･ｶｩ＠ ･ｬＭｈｃｩＬ＠ ｍＧ｣･ｭｩ＠ ｲｩ｣ｦｬＧＯＭｮ､ｳＬ＠ y.y., 1413/1992.
328 ｳｬ｡ｭＧｮ＠ Kurucu Nesli ｓ｡ｨｦ｢･Ｍ SAHA"BE ｋｍｌｃｩ＠ ve ALGTSI-

｢ｮ＠ Ebi Ha tim, Kittibii Ｇｬ Ｍｃ･ｲ ｬ＠ ve't-ta'dfl, Darü'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut,

1372/1952
｢ｮ＠ Ebi ･ｹ｢Ｌ＠ ｍｴｳｭ･ｦ＠ (thk: Muhammed Avvame), ｄ｡ｲＱＭｫ｢ｬ･Ｏｃｩ､Ｌ＠
1427/2006.
｢ｮ＠
Hacer, Ali b. Aluned..b Hacer el-Askalaru, ｔ｡ｫｲｩ｢ＧｴＭ･ｬｺ＠ '(Muham-
med Avvame), ｄ｡ｲＧＭ･ｩ､Ｌ＠ 1406//1986.
_ _ __, ･ｬＭｳｦｩ｢＠ fi ｴ･ｭｹＧｩｺｳ Ｍｳ｡ ｬｦｩ｢･Ｌ＠ ｂ｡､Ｌ＠ 1328.
ｌｩｳｦＧｬＭｍｺＱ＠ (thk: Muhammed Abdurrahman ｍ｡ｲＧｬｩＩＬ＠
Daru ihyai't-türasi'l-Arabi, Beyrut, 1416/1996.
｢ｮ＠ Karu', Abdilibaki b. Karu', ｍＧ｣･ｭｩｳＭ｡ｬｦ｢＠ (thk: Abdurrahman b. Sa-
lah b. Salim ･ｬＭｍｳｲ｡￴ＩＬ＠ ｍ･ｫｴ｢ｾＧｬＭｧｵｲ｡ｩ Ｍ ･ｳｲｩｹＬ＠ Medine, 1418/1997.
Kelbi, Ebu'l-Münzir ｩ｡ｭ＠ｈ ｢ｮ＠
b. Muhammed b. es-Saib el-Kelbi,
ｃ･ｭｬｲｴｩＧ
Ｍ Ｑ･ｳ｢＠ (thk: Naci Hasen), ａ･ｭＧｉＭｫｴ｢Ｏｍｮ｡ｨ､Ｌ＠
Beyrut, 1407/1986.
｢ｮ＠ Mende, Ebu Abdullah Muhammed b. ｳｨ｡ｫ＠ b. Yahya b. Mende ei-
ｳ｢･ｨ｡ｮｩＬ＠ ｍ｡ｲｩｦ･ｴＧｳＭｬ｢＠ (thk: Amir Hasan Sabri), ｍ｡ｴ｢ｃ＠ Carruati
ｭ｡ｲｴｩＧｬＭａ｢ｹ･ｉｍｵｨ､Ｌ＠ ｭ｡ｲｴｩＧｬＭａ｢ｹ･ｍｵｨ､Ｌ＠ 1426 1
2005.
｢ｮＧｬＭｅｳｩｲＬ＠ Ebu'I-Hüseyin Ali b. Muhammed el-Cezeri, Üsdii'l-gfibe fi
ｭ｡Ｇｲｩｦ･ｴｳＭｬ｢＠ (thk:Halil Me'mCtn), Darü'l-ma'rife, Beyrut, 1418/1997.
ｳｲ｡ｦｩｬ＠ ｂ｡ｬ｣Ｌ＠ "Rivayetin Metne ｄ￶ｮｴｲｬｭ･ｳｩ､＠ Ravi Tasarrufuna Seyf
b. Ömer'den Örnekler", ｳｬｩｭ＠ ｬｩｭ･ｲ＠ Dergisi, 3/2, Güz 2008, 105-125.
Küleyni, Ebu Ca'fer Muhammed b. Yakub b. ｳｨ｡ｫ＠ el-Küleyni er-Razi, el-
Kiifi (Ali Ekber el-Gaffari), ｄ｡ｲＧｬＭｫｴ｢ｩｳｭｹ･Ｌ＠ Tahran, 1388/1968.
Mahmut Kelpetin, Ｂｍｳｴ･ｲｩｫｬｮ＠ Gözüyle Seyf b. Ömer", ｕｳｲＬ＠ 10
(2008/2), 125-140.
_ _ __, ｓ･［ｊ｢Ｎ＠ Ömer ve ｔ｡ｲｩｬ￧Ｌ＠ MÜSBE, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＬ＠ 2008 (Doktora tezi
kitap olarak ｹ｡ｲｮｬｭ｢ＮＺ＠ Hiiiefii-i ｒｦｩ､ｮ＠ Dö11emi Tarihi Seyfb. Ömer ve Ta-
ｲｩｬ￧Ｌ＠ Siyer ｙ｡ｹｮｬｲＬ＠ 2012).
Mecid Halef ｍｮｩ､Ｌ＠ ｃｬｦｩ､＠ el-Hfiftz ｢＠ Abdilberr fi ､ｩｲｦｳ･ｴＧＭ｡ｬ｢Ｌ＠ Darü
｢ｮ＠ Hazm, BeyrCtt, 1427/2006.
Minkar1, Nasr b. Müzahim el-Minkari, Vak'atii ｓｦｩＯＱ＠ (Abdüsselam Mu-
hammed HarCtn), el-Müessesetü'l-arabiyyetü'l-hadise li'tab'i ｶ･ＧｮＭｲＬ＠
Kahire, 1382.
Mizzl, Yusuf b. Zeki el-Mizzi, ｔ･ｬｺｩ｢ＧＭｋｭ＠ (thk: ｂ･｡ｲ＠ Avvad Ma'nlf),
Müessesetü' r-risa.Ie, Beyrut, ＱＴｾＰＯＹＸＮ＠
ｍｯｵｬｴ｡ｹ＠ b. ｋｬ￧Ｌ＠ ･ｬ Ｍ ｡｢･＠ illi ｭ｡Ｇｲｩｦ･ｴｬ Ｍ ｦｩｬｭ＠ ｭｴｬ･ｦ＠ ｭｩ･Ｇｳ Ｍ ｳ｡ｬｦｩ｢･＠ (thk:
ｺ･ｴ＠ Mürs1, ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ b. ｳｭ｡ｩｬ＠ ｋ｡､Ｌ＠ Mecdi ａ｢､ｵｬｨ｡ｫ＠ ･Ｍ｡ｦｩＩＬ＠ Mektebetü'r-
ｲ､Ｌ＠ Riyad, 1420/2000.
 YÜZ ELLi UYDURMA SAHA ｂ＠ ｄＮａｌｒｉｎ＠ ｔａｈｌＬ＠ B. ｋｕｚｄｌ＠ 329

Muhsin Em1n, ａＧｹｩｮＭ｡＠ (thk: Hasan Em1n), Daru't-tearüf, ｂ･ｹｲｦｴＬ＠

1403/1983.
Mustafa Zeki Terzi, "Nasr b. ｍｺ｡ｨｩｮＢＬ＠ Diyanet ｳｬ｡ｭ＠ Ansiklopedisi.
Müfid, Muhammed b. ｍｵｨｾ Ｎ ｭ･､＠ b. Nu'man el-Ukber, Kitabii'l-Cemel,
ｍ･ｫｴ｢ｩｬＧ､Ｍ｡ｶＺＬ＠ Kum, t.y. ··
Ravencü, Kutbuddin er-Ravendi, el-Haraic ｶ･ＧｬＭ｣ｲ｡ｩ＠ (thk: Seyyid Mu-
hammed ｂ｡ｫｲＩＬ＠ Müesseseili ｭ｡＠ Mehdi, Kum, 1409/1989.
Saffar, Muhammed b. Hasan es-Saffar, Besairii'd-derecat (thk: Mirza Hasan
ｋｵ｣･｢｡ｬＩＬ＠ ｍ･ｮｦｵ｡ｴｩＧｬＭＬ＠ Tahran, 1404/1984.
Selman ｂ｡ｲｮＬ＠ "Ebu Mihnef", ｄｩｹ｡･ｴ＠ ｳｬ｡ｭ＠ ａｳｩｫｬｯｰ･､Ｎ＠
ｓｵｹｦｴｩＬ＠ Celaleddin Abdurrahman es-Suyuti, e/-Vesail fi miisamerati'l-evail
(Muhammed Said ･ｺＭｚ｡ｬｩＩＬ＠ Daru'l-küilibi'I-ilmiyye, ｂ･ｹｲｦｴＬ＠ 1406/1986.
｡ｫｩｲ＠ Mahmüd Abdülmun'im, ｢＠ Hacer el-Askalani, ｍｳｭ･ｦ｡ｴｩｬ＠ ve
dirasetiili fi ｭ･Ｑ｣ｩｬ＠ ve ｭ･ｶｩｲ､ｬ＠ fi ｩｴ｡｢ｬＧｫ Ｍ ｳ｡｢･Ｌ＠ Müesseseili'r-risale, Bey-
rut, 1417/1997.
Taberaru, ｅ｢ｵＧｉＭｋ｡ｳｭ＠ Süleyman b. Ahmed et-Taberaru, ･ｬ Ｍ ｍｴＧ｣･ｭｩｬ ﾭ
evsat, Ｈｔ｡ｲｫ＠ b. ｶ･､ｩｬ｡ｨＬ＠ Abdulmuhsin b. ｢ｲ｡ｨｩｭＩＬ＠ Daru'l-haremeyn, ｍｳｲＬ＠
1415/1995.
Taberi, Muhammed b. Cerir b. Rüstem ･ｴＭｔ｡｢Ｚｬ＠ ･ ＭｩＧＬ＠ Delailii'l-imame
(thk: ｋｳｭ＠ ､ｩｲ｡ｳ･ｬＧｉＭｭｹＩＬ＠ Müesseseili bi'se, Kum, 1413/1993.
Taberi, Muhammed b. Cerir, ｔｩｲｬＧ Ｍ ｩｭ･＠ ｶ･ Ｇ ｬＭｭｴｩｫＬ＠ Daru'l-küilibi'l-
ilmiyye, Beyrut, 1407 (Bu kitap, ｡ｭｩｬ･＠ ｰｲｯｧ｡ｭ＠ üzerinden ｫｵｬ｡ｮｭｴｲＩＮ＠
Zehebi, ･ｭｳ､ｩｲ＠ Muhammed b.-Ahmed b. Osman ez-Zehebi, Mizanii'l-
i'tidal, (thk: Ali Muhammed ｍｵ｡ｶｺＬ＠ Adil Ahmed ａ｢､ｬｭ･ｶ｣ｦＩＬ＠ Darü'l-
küilibi'l-ilmiyye, 1416/1995.
_ _ __, Siyerii ｡ＧｾｭｩＭ｢･ＯＬ＠ (thk: ｵ｡ｹ｢＠ el-Arnavut), Müesseseili'r-
risale, 1405/1985.