Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları

Ders
Takvim Duyurular Epub Html5

Kitabı (PDF)
Ünite
Video Canlı Ders Sesli Kitap Sesli Özet
Özeti
Sorularla Deneme Etkileşimli

Alıştırma İnfografik
Öğrenelim Sınavı İçerik
Bilgilendirme Çıkmış Sınav Sınav Giriş Sınav Öğrenci

Panosu Soruları Bilgisi Sonuçları Toplulukları
444 10 26
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2816
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1774
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE
MUHASEBE UYGULAMALARI
Yazarlar
Dr.Öğr.Üyesi Ergün KAYA (Ünite 1-4)
Doç.Dr. Tunç KÖSE (Ünite 5-8)
Editör
Prof.Dr. Ali KARTAL
Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir.
“Uzaktan Öğretim” tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 2013 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Grafik Tasarm Yönetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uçar
Doç.Dr Nilgün Salur
Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız
Dil Yazım Danışmanı

Öğr.Gör. Nilay Girişen
Kapak Düzeni
Prof.Dr. Halit Turgay Ünalan
Grafikerler
Hilal Özcan
Ufuk Önce
Ayşegül Dibek
Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Kitap Hazırlama Grubu
Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları
E-ISBN
978-975-06-3441-3
Bu kitabın tüm hakları ANADOLU ÜNİVERSİTESİ’ne aittir.

ESKİŞEHİR, Şubat 2019
2618-0-0-0-1902-V01
İçindekiler iii
İçindekiler
Önsöz .................................................................................................................... ix
Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Sistemi............................ 2 1. ÜNİTE

KONAKLAMA İŞLETMELERİ VE MUHASEBE GEREKSİNİMİ....................... 3
Konaklama İşletmesinin Tanımı ve Özellikleri......................................................... 3
Konaklama İşletmelerinin Faaliyetleri ve Organizasyonu....................................... 4
MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN GENEL YAPISI................................................. 7
Muhasebenin Tanımı.................................................................................................... 7
Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurları......................................................................... 8
Mali İşlem Verileri.................................................................................................. 8
Donanım.................................................................................................................. 8
Yazılım...................................................................................................................... 9
İnsan.......................................................................................................................... 9
Düzenlemeler........................................................................................................... 9
Raporlar.................................................................................................................... 11
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MUHASEBE SÜRECİ.................................. 12
Muhasebe Dönemi........................................................................................................ 12
Muhasebe Kayıt Süreci................................................................................................. 13
HESAPLARIN İŞLEYİŞİ VE HESAP PLANI........................................................... 15
Hesap Kavramı.............................................................................................................. 15
Hesapların İşleyişi......................................................................................................... 15
Hesap Planı.................................................................................................................... 16
Konaklama İşletmelerinde Özellikli Hesaplar ve Hesap Planı Örneği................... 17
Gelirlerin İzlenmesi İçin Kullanılan Hesaplar..................................................... 17
Hizmet Üretim Maliyeti ve Dönem Giderlerinin
Muhasebeleştirilmesi.............................................................................................. 18
Giderlerin Gerçekleştiği Yere ve Gider Çeşitlerine Göre İzlenmesi................. 19
Hesap Planı Örneği....................................................................................................... 21
Özet................................................................................................................................. 22
Kendimizi Sınayalım..................................................................................................... 23
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı.......................................................................... 24
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı.............................................................................................. 24
Yararlanılan Kaynaklar................................................................................................. 25
Hasılat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi...... ............................ 26 2. ÜNİTE

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE HASILAT KAVRAMI.................................. 27
GELİRLERİN SINIFLANDIRILMASI....................................................................... 28
Genel Gelir Sınıflaması................................................................................................. 28
Konaklama İşletmelerinde Gelirler............................................................................. 28
Gelir Hesapları ve İşleyişi............................................................................................. 30
TAHSİLAT KAVRAMI VE İLGİLİ HESAPLAR...................................................... 31
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE GELİRLERİN VE TAHSİLATIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ....................................................................................... 32
Oda Satışlarının Muhasebeleştirilmesi....................................................................... 34
Yiyecek İçecek Satışlarının Muhasebeleştirilmesi..................................................... 38
Diğer Gelirlerin Muhasebeleştirilmesi....................................................................... 39
Yüzdeli Ücret Uygulamasında Gelirlerin Muhasebeleştirilmesi............................. 40
Yurtdışı Satış Gelirlerinin Muhasebeleştirilmesi...................................................... 41
Özet ................................................................................................................................ 45
iv İçindekiler
Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 46

Yaşamın İçinden 1 ........................................................................................................ 48
Yaşamın İçinden 2 ........................................................................................................ 48
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ......................................................................... 48
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................. 49
3. ÜNİTE Malzeme ve İşçilik İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi............... 52

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE HİZMET ÜRETİM
MALİYETİNİN OLUŞUMU....................................................................................... 53
Maliyet, Harcama, Gider ve Zarar Kavramları.......................................................... 53
Konaklama Hizmet Üretim Maliyetinin Oluşumu................................................... 54
Hizmet Üretim Maliyetinin Muhasebeleştirilmesi................................................... 55
MALZEME TEDARİK SÜRECİ VE MUHASEBE KAYITLARI............................ 55
Konaklama İşletmelerinde Malzeme Tedariki........................................................... 55
Satın Alınan Malzemenin Muhasebeleştirilmesi...................................................... 57
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALZEME KULLANIMININ
Endirekt Yöntem............................................................................................................ 59
Direkt Yöntem................................................................................................................ 60
Malzeme İadelerinin Muhasebeleştirilmesi............................................................... 61
Dönemsonu Stoklarının Belirlenmesi........................................................................ 61
İŞÇİLİK KAVRAMI VE ÜCRET SİSTEMLERİ....................................................... 62
Ücret Tanımı ve Kapsamı............................................................................................. 62
Ücretin Unsurları.......................................................................................................... 63
Ücretten Yapılacak Kesintiler....................................................................................... 64
Sigorta Primi Kesintileri......................................................................................... 64
Gelir Vergisi............................................................................................................. 65
Damga Vergisi......................................................................................................... 65
İşsizlik Sigortası Primleri....................................................................................... 65
Brütten Nete Ücret Hesaplaması................................................................................. 66
Konaklama İşletmelerinde Ücret Sistemleri.............................................................. 66
Sabit Ücret Sistemi.................................................................................................. 66
Yüzdeli Ücret Sistemi.............................................................................................. 66
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İŞÇİLİK MALİYETİNİN
Özet................................................................................................................................. 73
4. ÜNİTE Dönem Sonu İşlemleri ve Mali Tablolar....................................... 80

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ..................... 81
Dönem Sonu İşlemlerinin Kapsamı ve Gerekliliği................................................... 81
Değerleme Ölçüleri ve İlgili Düzenlemeler............................................................... 83
Muhasebe İlkelerinde Değerleme......................................................................... 83
Türk Ticaret Kanunu’nda Değerleme................................................................... 84
Vergi Mevzuatında Değerleme:............................................................................. 84
Muhasebe Standartlarında Değerleme................................................................. 84
VARLIKLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ........................................... 85
Hazır Değerlerin Envanteri.......................................................................................... 85
İçindekiler v
Alacakların Envanteri................................................................................................... 86
Stokların Envanteri....................................................................................................... 87
Duran Varlıkların Envanteri........................................................................................ 87
BORÇLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ............................................... 91
GELİR VE GİDERLERİN DÖNEM SONU İŞLEMLERİ........................................ 91
Satılan Hizmet Maliyetinin Oluşumu ve Gelir Tablosu
HesabınaYansıtılması.................................................................................................... 91
Gerçekleşmiş (Tahakkuk Etmiş) Gelir ve Giderlerin
Muhasebeleştirilmesi.................................................................................................... 92
Gelecek Dönem Gelir ve Giderlerin Bilanço Hesaplarına Aktarılması................. 93
Dönem Gelir ve Gider Hesaplarının Kâr veya
Zarar Hesabına Devredilmesi...................................................................................... 94
MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE HESAPLARIN KAPATILMASI... 95
Bilanço............................................................................................................................ 96
Dönen Varlıklar....................................................................................................... 97
Duran Varlıklar....................................................................................................... 97
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar.............................................................................. 97
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar............................................................................ 97
Öz Kaynaklar........................................................................................................... 97
Gelir Tablosu.................................................................................................................. 97
Brüt Satışlar.............................................................................................................. 98
Satış İndirimleri....................................................................................................... 98
Satışların Maliyeti.................................................................................................... 98
Faaliyet Giderleri..................................................................................................... 98
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar....................................................... 98
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar................................................... 98
Finansman Giderleri............................................................................................... 98
Olağandışı Gelir ve Kârlar...................................................................................... 99
Olağandışı Gider ve Zararlar................................................................................. 99
Dönem Net Kârı veya Zararı................................................................................. 99
UYGULAMA................................................................................................................. 99
Kesin Mizan................................................................................................................... 99
Gelir Tablosu.................................................................................................................. 100
Bilanço............................................................................................................................ 101
Hesapların Kapatılması................................................................................................ 101
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİ TABLOLARIN BİLGİ
KULLANICILARA SUNUMU................................................................................... 102
Özet................................................................................................................................. 104
Ek .................................................................................................................................... 108
İç Kontrol Sistemi .......................................................................... 110 5. ÜNİTE

İÇ KONTROL SİSTEMİ VE AMAÇLARI...................................................................... 111
İç Kontrol Sistemi, İç Denetim ve Bağımsız Denetim İlişkisi...................................... 112
İç Kontrol Sisteminin Amaçları........................................................................................ 113
İÇ KONTROL SİSTEMİNİN UNSURLARI .................................................................. 114
Kontrol Çevresi................................................................................................................... 114
Risk Belirlemesi.................................................................................................................. 114
Kontrol Eylemleri............................................................................................................... 116
vi İçindekiler
Bilgi ve İletişim Sistemleri............................................................................................ 116

İzleme.............................................................................................................................. 117
İÇ KONTROL SİSTEMİNİN KURULMASINDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKENFAKTÖRLER......................................................................... 117
ETKİN BİR İÇ KONTROL SİSTEMİ İÇİN TEMEL İLKELER.............................. 118
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE ORGANİZASYON YAPISI......................... 119
Organizasyon Şemaları................................................................................................. 119
İşletmenin Büyüklüklerine Göre Organizasyon Şemaları................................. 119
İşletmenin Gelir ve Hizmet Merkezleri Ayrımına
Göre Organizasyon Şemaları................................................................................. 120
Organizasyon Yapısı ve İç Kontrol.............................................................................. 121
Organizasyon Yapısının Hata ve Hile Olasılıklarını Arttıran Özellikleri.............. 121
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İÇ KONTROL SİSTEMİ.............................. 122
Konaklama İşletmelerinde Karşılaşılan Hileler......................................................... 123
Müşterilerin Yaptığı Hileler................................................................................... 123
Personelin Yaptığı Hileler...................................................................................... 123
Tahsilatla İlgili Hileler............................................................................................ 124
Ödemelerle İlgili Hileler......................................................................................... 124
Üst Yönetimce Yapılan Hileler............................................................................... 124
Bölümler Temelinde İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi.............................. 124
Ön Büro Bölümünde İç Kontrol Sistemi.............................................................. 125
Kat Hizmetleri Bölümünde İç Kontrol Sistemi................................................... 125
Pazarlama ve Satış Bölümünde İç Kontrol Sistemi............................................. 126
Tamamlayıcı Bölümlerde İç Kontrol Sistemi....................................................... 126
Muhasebe Bölümünde İç Kontrol Sistemi........................................................... 127
Güvenlik Bölümünde İç Kontrol Sistemi............................................................. 128
Teknik Hizmetler Bölümünde İç Kontrol Sistemi ............................................. 129
İnsan Kaynakları Bölümünde İç Kontrol Sistemi............................................... 129
Yiyecek ve İçecek Bölümünde İç Kontrol Sistemi............................................... 130
Özet ................................................................................................................................ 132
6. ÜNİTE Maliyet Yönetimi ve Maliyet Hacim Kâr Analizi........................... 138

MALİYET KAVRAMI VE MALİYET YÖNETİMİ ................................................ 139
Maliyet Gider Zarar İlişkisi.......................................................................................... 139
MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI................................................................ 140
Hacim ile İlişkilerine Göre Maliyetler........................................................................ 140
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİYET UNSURLARI............................. 140
Yatırım Maliyetleri........................................................................................................ 141
İşletme Maliyetleri......................................................................................................... 141
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE GELİR UNSURLARI .................................. 142
KARMA MALİYETLERİN MALİYET FONKSİYONU OLARAK
İFADE EDİLMESİ ........................................................................................................ 142
KARMA MALİYETLERİN ANALİZİ........................................................................ 144
Muhasebe Tekniği......................................................................................................... 144
En Yüksek ve En Düşük Noktalar Tekniği................................................................. 145
Dağılım Grafiği Tekniği................................................................................................ 147
En Küçük Kareler Tekniği............................................................................................ 148
MALİYET-HACİM KÂR ANALİZLERİ .................................................................. 150
İçindekiler vii
MHK Analizinin Varsayımları.................................................................................... 150
Kâr Fonksiyonu............................................................................................................. 151
Satış Miktarının Fonksiyonu Olarak Kâr............................................................. 151
Satış Tutarının Fonksiyonu Olarak Kâr................................................................ 152
Başabaş Noktası............................................................................................................. 153
Başabaş Noktasının Grafik Yöntemi İle Belirlenmesi
(Başabaş Grafiği)..................................................................................................... 155
Kârı Etkileyen Faktörlerdeki Değişmeler................................................................... 156
Satış Fiyatlarındaki Değişmelerin İncelenmesi................................................... 156
Birim Değişken Maliyetlerdeki Değişmelerin İncelenmesi............................... 158
Toplam Sabit Maliyetlerdeki Değişmelerin İncelenmesi................................... 159
Birden Fazla Faktörde Aynı Anda Olan Değişmelerin İncelenmesi................ 161
Birden Fazla Hizmetin Sunulması Durumunda MHK Analizleri.......................... 162
Özet................................................................................................................................. 165
Bütçeleme ve Bütçe Sapma Analizleri.......................................... 170 7. ÜNİTE

İŞLETME BÜTÇESİ KAVRAMI................................................................................. 171
İşletme Bütçe Sisteminin Amaçları ............................................................................ 171
İşletme Bütçe Sisteminin Faydaları ve Kısıtları......................................................... 172
İşletme Bütçe Sisteminde Sorumluluk Muhasebesinin Önemi............................... 173
BÜTÇE ÇEŞİTLERİ...................................................................................................... 173
Konaklama İşletmelerinde Bütçeler ........................................................................... 174
BÜTÇE DÖNEMİ VE BÜTÇE KOMİSYONU......................................................... 175
Bütçe Dönemi................................................................................................................ 175
Bütçe Komisyonu.......................................................................................................... 175
BÜTÇELEME AŞAMALARI....................................................................................... 176
Amacın Kararlaştırılması............................................................................................. 176
Ayrıntılı Bütçelerin Hazırlanması............................................................................... 177
Faaliyet Gelirleri Bütçesi........................................................................................ 177
Faaliyet Giderleri Bütçesi....................................................................................... 177
İşletme Bütçesi......................................................................................................... 177
Mali Bütçeler............................................................................................................ 177
Bütçe Tasarısının Düzeltilmesi ve Tasarının Onaya Sunulması.............................. 178
BÖLÜM BÜTÇELERİNİN DÜZENLENMESİ........................................................ 179
Gelirlerin Bütçelenmesi................................................................................................ 179
Oda Gelirlerinin Bütçelenmesi.............................................................................. 180
Yiyecek ve İçecek Gelirlerinin Bütçelenmesi....................................................... 181
Yan Faaliyet ve Diğer Gelirlerin Bütçelenmesi.................................................... 183
Giderlerin Bütçelenmesi............................................................................................... 184
Yiyecek ve İçecek Malzeme Giderleri................................................................... 185
İşçilik Giderleri........................................................................................................ 186
Diğer Gider Bütçeleri.............................................................................................. 188
İşletme Bütçesinin Düzenlenmesi............................................................................... 188
Odalar Geliri............................................................................................................ 188
Yiyecek ve İçecek Geliri.......................................................................................... 188
Öteki Bölümler Geliri............................................................................................. 188
Öteki Gelirler (Faiz, Komisyon vb. Gelirler)....................................................... 189
Satılan Yiyecek ve içecek Maliyeti......................................................................... 189
viii İçindekiler
İşçilik Maliyeti......................................................................................................... 189

Faaliyet Bölümleri Öteki Giderleri....................................................................... 189
Öteki Faaliyet Bölümleri Maliyetleri.................................................................... 189
Hizmet Bölümleri Giderleri................................................................................... 189
Bütçenin Düzenlenmesi......................................................................................... 189
BÜTÇE SAPMA ANALİZLERİ.................................................................................. 190
Bütçesel Kontrol ve Bütçe Sapması............................................................................. 190
Sapma Analizleri........................................................................................................... 192
Gelir Sapması Analizi............................................................................................. 192
Gider Sapması Analizi............................................................................................ 193
Özet ................................................................................................................................ 197
8. ÜNİTE Fiyatlandırma ve Nakit Yönetimi.................................................. 204

FİYATLANDIRMA KAVRAMI.................................................................................. 205
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYATLANDIRMA ..................................... 206
Talebin Fiyat Esnekliği.................................................................................................. 206
Fiyatlandırma Kararlarını Etkileyen Faktörler.......................................................... 208
Fiyatlandırma Hedefleri............................................................................................... 208
Fiyatlandırma Yaklaşımları.......................................................................................... 209
Maliyete Dönük Fiyatlandırma............................................................................. 209
Rekabete Dönük Fiyatlandırma............................................................................ 209
Talebe Dönük Fiyatlandırma................................................................................. 209
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYATLANDIRMAYÖNTEMLERİ........... 210
Konaklama Hizmetlerinin Fiyatlandırılması............................................................. 210
Hubbart Yöntemi..................................................................................................... 212
DiğerYöntemler....................................................................................................... 215
Yiyecek ve İçecek Hizmetlerinin Fiyatlandırılması.................................................. 216
Subjektif Fiyatlandırma Yöntemi.......................................................................... 217
Çarpan Fiyatlandırma Yöntemi............................................................................. 217
Katkı Payı Fiyatlandırma Yöntemi........................................................................ 219
Oran Fiyatlandırma Yöntemi................................................................................. 220
Esas Maliyet Fiyatlandırma Yöntemi.................................................................... 220
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYAT FARKLILAŞTIRMASI.................... 222
NAKİT YÖNETİMİ KAVRAMI ................................................................................ 223
Nakit Yönetiminde Risk-Getiri İlişkisi ...................................................................... 224
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE NAKİT YÖNETİMİ .................................... 225
Nakit Bütçesi ................................................................................................................. 225
Nakit Bütçesinin Hazırlanması ............................................................................ 225
Nakit Bütçesinde Nakit Açığı................................................................................ 229
Özet ................................................................................................................................ 231
Ek-1: Hesap Planı.......................................................................................................... 236
Önsöz ix
Önsöz
Bir hizmet üretim işletmesi örneği olan konaklama işletmelerinde muhasebe uygu-
lamaları denildiğinde; genel muhasebe, maliyet muhasebesi ve yönetim muhasebesi uy-
gulamalarının üçünün birlikte ilişkilendirilerek ele alınması gerekecektir. İşte bu nedenle
bu kitapta, kısaca konaklama işletmelerinin özellikleri, konaklama işletmelerinde muha-
sebenin yeri ve önemine değindikten sonra Tekdüzen Muhasebesi sistemine dayalı özel-
likle konaklama işletmelerinde özellik arz eden hesaplar ile hasılat işlemlerinin muhase-
beleştirilmesi açıklanacaktır. Bu açıklamalardan sonra işletmede kullanılan malzeme ve
işçiliklerin hizmet üretim maliyeti ve dönem gideri açılarından ayrımlaştırılarak üretilen
hizmetin maliyetinin ne şekilde oluşturulacağı ve dolayısıyla da bir bakıma maliyet muha-
sebeleri uygulamaları öğrenilmiş olacaktır. Bu açıklamalar dönem sonu işlemleri ve mali
tabloların hazırlanmasıyla konaklama işletmelerinde bilgi kullanıcılarının bilgi ihtiyacını
karşılamada izlenilmesi gereken muhasebe süreci konusunda bilgilerin verilmesiyle de-
vam edecektir. Kitabın izleyen son dört ünitesinde ise ilk dört ünitedeki süreçten elde edi-
len verilerin iç kontrol sistemi içinde nasıl değerlendirilebileceği konusu açıklanarak bu-
radan temin edilen sağlıklı bilgilerin; Maliyet Hacim Kar Analizi, Bütçeleme, Sorumluluk
Muhasebesi, Bütçe Sapma Analizleri ile Fiyatlama ve Nakit Yönetimi şeklindeki yönetim
muhasebesi tekniklerinin spesifik konaklama işletmelerine özgü açıklama ve rakamsal
örneklerle incelenmesi yapılacaktır. Ünitelerde yer alan bilgileri etkileşiminde bulundu-
ğunuz konaklama işletmelerinde örneklendirerek pekiştirmeye çalışınız.
Editör
Prof.Dr. Ali KARTAL
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MUHASEBE
1
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
Bu üniteyi tamamladıktan sonra;
 Konaklama işletmelerini ve muhasebe gereksinimini açıklayabilecek,
 Muhasebe bilgi sisteminin genel yapısını özetleyebilecek,
 Konaklama işletmelerinde muhasebe süreci işlemlerini açıklayabilecek,
 Hesapların ve hesap planının işleyişini ifade edebilecek gerekli bilgi ve beceriler
kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Konaklama İşletmesi • Hesap
• Muhasebe • Hesap Planı
• Muhasebe Bilgi Sistemi
İçindekiler
• KONAKLAMA İŞLETMELERİ VE
MUHASEBE GEREKSİNİMİ
Konaklama İşletmelerinde Konaklama İşletmelerinde Muha- • MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN GENEL
Muhasebe Uygulamaları sebe Sistemi YAPISI
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE
MUHASEBE SÜRECİ
• HESAPLARIN İŞLEYİŞİ VE HESAP PLANI
Konaklama İşletmelerinde
Muhasebe Sistemi
KONAKLAMA İŞLETMELERİ VE MUHASEBE GEREKSİNİMİ
Konaklama İşletmesinin Tanımı ve Özellikleri

Turizm alanında faaliyet gösteren seyahat, ulaştırma, tur organizasyonu, yiyecek-
içecek ve eğlence gibi çeşitli işletme türlerinden biri de konaklama işletmeleridir.
Konaklama işletmesinin ana işlevi, seyahat hâlindeki insanların geçici konakla-
ma (geceleme) gereksinimini karşılamaktır. Bu tür işletmeler konaklama hizmeti
yanında genellikle yeme-içme, eğlenme, spor ve kültür etkinliklerinde bulunma
olanakları da sunar.
Hizmet; soyut bir kavram olmakla birlikte insan gereksinimlerini karşılama,
fayda sağlama özelliği ile ekonomik bir kavramdır. Dolayısıyla konaklama hizme-
ti de üretilirken tüketilme, stoklanamama, bir yerden başka bir yere taşınamama,
birbirine bağımlı hizmet birimlerinden oluşma, günün 24 saati hizmete hazır olma
gibi özelliklere sahiptir. Mamul üreten ya da mal temin eden işletmelerden farklı
olarak hizmet işletmelerinde, üretim faaliyeti sonunda ortaya konulan çıktının
(hizmetin) miktar olarak ölçülmesi, birim maliyetinin belirlenmesi, fiyatlandırıl-
ması, benzer faaliyetlerle karşılaştırılması ve kalite standartlarının oluşturulması
oldukça zordur.
Konaklama işletmelerinin özellikleri nelerdir?

1
Tüm zorluklarına rağmen konaklama işletmelerinin iyi yönetilebilmesi için
konaklama hizmetinin girdilerinin belirlenmesi, üretim süreçlerinin tanımlan-
ması, çıktılarının ölçülmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü işletme
yönetimi; faaliyet alanına giren konularda planlama yapmak, bunları uygulama-
ya geçirmek, uygulamanın etkinliğini sağlamak ve yapılanları/ yapılamayanları
kontrol ederek değerlendirmek durumundadır.
Diğer yandan çağımızın yaygın ekonomik sistemlerinde hizmetin payı her
geçen gün artmaktadır. Hizmetler içinde de turizm gerek girişimcilerin gerekse
hükümetlerin önemli bir ilgi alanını oluşturmaktadır. Çünkü turizm; yoğun ve
stresli iş yaşamı dışında kaliteli zaman geçirmek isteyen çağımız insanının ilgi
gösterdiği, gelir getiren ve gelişme potansiyeli olan, yükselen bir değerdir. Ülkeler
çoğu zaman bu potansiyeli, doğal kaynakları ve kültürel mirası koruyarak ve etkin
4 Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları
pazarlama-tanıtım faaliyetleriyle destekleyerek, çeşitli hizmetleri biraraya getir-

mek suretiyle ekonomik sonuçlara dönüştürebilmektedir.
Turizm faaliyetlerinin omurgasını oluşturan unsurlardan biri de konaklama
işletmeleri olmaktadır. Çok kısa süreli, günübirlik seyahatler dışında turizmin,
özellikle de dış turizmin konaklamasız düşünülmesi olanaksızdır. Dolayısıyla ko-
naklama işletmeleri, artan talep karşısında ekonomik faaliyetler içinde kendileri-
ne önemli bir yer bulabilmekte ve sürekli geliştirilmektedir.
Konaklama işletmeleri farklı açılardan tanımlanmakta ve değişik özelliklerine
göre sınıflandırılmaktadır. Örneğin Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Ni-
teliklerine İlişkin Yönetmelik’te yer alan sınıflama şöyledir: oteller, moteller, tatil
köyleri, pansiyonlar, kampingler, apart oteller ve hosteller. Burada sıralanan işletme
türleri, asli konaklama tesisleri olarak adlandırılmaktadır. Bu bölümde konaklama
tesislerinin özelliklerine tek tek değinilmeyecek, ileride muhasebe konuları içinde
yeri geldikçe tesislerin özellikleri de gerektiği ölçüde açıklanacaktır. Konaklama iş-
letmelerinin en yaygın olarak bilinen türü otellerdir. Bu kitapta farklı bir açıklama
yapılmadıkça, konaklama işletmesi ile otel aynı anlamda kullanılmaktadır.
Bu konuda geniş bilgi için bkz. Kozak, N. (2011). Genel Turizm Bilgisi, (Edt. M. A.
Kozak), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya.No.1861, AÖF Ya.No.976, s.63-69.
Konaklama işletmelerinin sınıflandırılmasında olduğu gibi tanımlanmasında

da farklı yaklaşımlar olabilmektedir. Örneğin Uluslararası Turizm Akademisince
Konaklama işletmesi, seyahat yapılan tanımda; “Otel, insanların seyahatleri boyunca ücret karşılığında konak-
edenlerin konaklama ve layabildikleri ve beslenme ihtiyaçlarını devamlı olarak karşılayabildikleri işletme-
yeme-içme, spor, eğlence gibi
gereksinimlerini karşılayan lerdir.” (Olalı, 1965: 15; Yücesoy, 1967: 29). Turizm mevzuatımız içinde yer alan
hizmet işletmesi türüdür. tanımda ise Oteller, asıl işlevi geceleme ihtiyacını karşılamak olan, bunun yanında
yeme-içme, spor ve eğlence ihtiyaçları için de yardımcı ve tamamlayıcı birimleri
bünyelerinde bulunduran tesislerdir ifadesi yer almaktadır (Turizm Yatırım ve İş-
letmeleri Nitelikleri Yönetmeliği, R.G. 14.10.1993: 21728, md. 60).
Öte yandan Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Niteliklerine İlişkin
Yönetmelik’te de konuyla ilgili ayrıntılı düzenleme yapılmıştır. Madde 18’de “asli
konaklama tesisilerinin genel özellikleri” belirlendikten sonra, madde 19’da yu-
karıda belirtilen otel tanımı verilmiş ve diğer özelliklerin sağlanması yanında en
az 10 odalı otellere 1 yıldız, en az 120 odası bulunanlara da 5 yıldız verilebileceği
belirtilmiştir (Bkz. R.G. 21.06.2005: 25852). Otellerin yıldız sayısı artıkça çalıştır-
dıkları eğitimli uzman personel sayısı da artmaktadır. Ayrıca sundukları hizmet-
ler çeşitlenmekte ve kaliteli hizmet beklentisi de artmaktadır.
Konaklama İşletmelerinin Faaliyetleri ve Organizasyonu

Konaklama işletmeleri, faaliyet hacmiyle orantılı olarak farklı şekillerde örgüt-
lenebilir. Hemen her konaklama işletmesinde karşılaşılabilecek temel işlevler:
konaklama ve yiyecek-içecek hizmet üretimidir. Bunun yanında genel işletme iş-
levleri olarak pazarlama, insan kaynakları, finansman ve muhasebe konaklama
işletmelerinde de aynen yer alır. Gerek temel işlevlerin gerekse işletme yönetimi-
nin tercihine göre öne çıkacak olan kalite, teknik hizmetler, müşteri ilişkileri ve
bilgi yönetimi gibi işlevsel faaliyet alanlarının ayrı departman, bölüm, alt bölüm
şeklinde ya da birbiriyle ilişkilendirilerek örgütlenmesi mümkündür. Burada fa-
aliyetlerin muhasebe kayıtlarında izlenebilmesi ve finansal raporlamada kolaylık
sağlaması bakımından aşağıdaki sınıflama esas alınmıştır.
1. Ünite - Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Sistemi 5
Konaklama işletmesi faaliyetleri:

• Konaklama hizmetleri,
• Yiyecek-içecek hizmetleri,
• Teknik hizmetler,
• İdari ve genel hizmetlerdir.
Konaklama (oda ve kat) hizmetleri, konaklama işletmesinin âdeta varlık ne-
denidir. Konaklama işletmesinin sunduğu temel hizmet, dolayısıyla ana faaliyet
konusunu oluşturan gelir kaynağı oda satışlarıdır. Oda hizmeti adıyla geceleme
(yatak) ve genellikle buna ilave olarak sunulan kahvaltı hizmeti karşılığında gelir
elde edilir. Odalar bölümünün müşteri ile temas noktası önbüro olmaktadır. Ön-
büro aracılığıyla yapılan rezervasyon, kesin satış ve kayıt işlemleri hasılatın elde
edilmesinde ve muhasebe kayıtlarının düzenli yürütülmesinde önemli rol oynar.
Yine bu bölümde kullanılan donanım ve sarf malzemesi yanında insan emeği ve
teknoloji kullanımının neden olduğu giderler ortaya çıkar. Örneğin asansör kul-
lanımı, bagaj taşıma, otopark hizmetleri bu kapsamda sık tekrarlanan işlerdir. Kat
hizmetleri adı altında, odaların ve tesis içindeki yerlerin günlük temizliği, bakımı
ve güvenliği gibi hizmetlerin yürütülmesi sırasında yapılan tüketimler ise konak-
lama işletmesi açısından hizmet üretim maliyetinin ana kalemlerini oluşturan fa-
aliyetler kapsamındadır.
Yiyecek-içecek hizmetleri, konaklama işletmesinde çoğu zaman oda fiyatına
dâhil olan kahvaltı ve bunun yanında gün boyu tesiste kalacaklar için sunulan
öğün yemekleri veya ara içecekler ya da konuk için farklı lezzet seçenekleri sunan
ücretli restoran hizmetlerini kapsar. Yiyecek ve içeceğin ne oranda konaklama
fiyatına dâhil edileceği genellikle satış (rezervasyon) sırasında belirlenmektedir.
Bu bölümde verilen hizmetler hem önemli bir gelir kaynağıdır hem de önemli
maliyet kalemlerini oluşturur. Ancak yiyecek içecek faaliyetlerinin çok daha dik-
katli planlanması ve sıkı kontrolü gerekir. Malzeme ve enerji tüketimi ile işçilik
maliyetlerinin kontrolü yanında müşteri (konuk) memnuniyeti açısından yiye-
cek-içecek faaliyetleri konaklama işletmesinin en ilgi çekici yönetim alanını oluş-
turmaktadır denilebilir.
Teknik hizmetler, konaklama işletmesinde kullanılan bina, tesis, cihaz ve alet-
lerin bakımı, havuz bakımı, su temini, ısıtma, havalandırma, aydınlatma, atıkların
temizlenmesi, çevre düzenlemesi gibi hizmetler bu grupta ele alınabilir. Teknik
hizmetler, ağırlıklı olarak konaklama hizmetinin tamamlayıcı unsurları niteliğin-
dedir.
İdari ve genel hizmetler kapsamında, her işletmenin sürdürülebilirliği bakı-
mından gerekli olan yönetim, pazarlama, muhasebe, güvenlik vb. hizmetler sa-
yılabilir. Geleneksel yönetim faaliyetlerine ek olarak otellerde gerek konukların
gerekse otel bütünlüğünün korunması ve kaza, hırsızlık, yangın gibi istenmeyen
durumlara karşı önlem alınması bakımından güvenlik konusu son yıllarda daha
da önem kazanmıştır.
Konaklama işletmesinin daha iyi yönetilebilmesi için faaliyetlerin tanımlan-
ması, gruplandırılması, bu işleri yapacak kişilerin yetki, sorumluluk ve görevle-
rinin belirlenmesi gerekir. Bu çalışmalar bir örgüt şeması üzerinde somutlaştı-
rılır. Böylece bölümler arası sağlıklı ilişkilerin kurulması, verimli ve etkin takım
çalışması, yapılanların denetlenmesi gibi yönetsel uygulamalar kolaylaştırılırken,
finansal durum ve faaliyet sonuçlarının izlenmesi ve raporlanması da olanaklı kı-
lınır.
Şekil 1.1
Otel İşletmesi Örgüt Şeması Örneği
Şekil 1.1’de görüldüğü gibi otel faaliyetleri birbiriyle ilişkili pek çok bölüm ta-
rafından gerçekleştirilmektedir. Faaliyetlerin bölümlere dağılımı ve ayrıntısı işlet-
menin büyüklüğüne ve yönetimin beklentilerine bağlı olmaktadır.
Kozak, M. A. vd. (2011). Otel İşletmeciliği ve Konaklama Hizmetleri, Eskişehir:

Anadolu Üniversitesi Ya. No. 1863, AÖF Ya. No. 978.
Odalar bölümü olarak da adlandırılan konaklama departmanı bünyesinde ge-

nel olarak önbüro ve kat hizmetleri yer almaktadır. Önbüro (kabul/front office)
konuklarla doğrudan temas kurulan bölümdür. Bu kapsamda yer ayırma (rezer-
vasyon), kabul (resepsiyon), danışma (consierge), önkasa, gece denetçisi (night
auditor) gibi alt bölümlerde konukların otele girişlerinden otelden ayrılmalarına
kadar geniş bir alanda çok çeşitli işlemler yürütülür. Burada yapılan işlemler aynı
zamanda ön muhasebe niteliğinde olup muhasebe bölümünün işini oldukça ko-
laylaştırır. Kat hizmetleri kapsamında ise odaların bakımı, temizliği, koridorların,
salonların temizliği, yatakların düzenlenmesi ve mevcut eşyaların temizliği, ça-
maşırhane hizmetleri gibi işler yürütülür. Bu bölüm yöneticileri ayrıca kullanıma
hazır durumdaki odalar için resepsiyona, bakım ve onarım işleri için de teknik
hizmetler bölümüne bilgi vermekle sorumludurlar. Konukların otel hakkındaki
kanaatleri büyük ölçüde bu tür yerlerin ve hizmetlerin kullanımıyla oluşur.
Yiyecek-içecek bölümünde mutfak, barlar, yemek salonları, küçük depolar ve
buralarda yürütülen hizmetlerin yönetimi sözkonusudur. Bu bölüm yöneticile-
ri ihtiyaç duyulan yiyecek içecek malzemelerinin tedarik edilmesini, yiyecek ve
içeceklerin servise hazırlanmasını, konuklara sunumunu ve gerektiği kadar depo-
lanmasını sağlamakla sorumludurlar. Yiyecek-içecek kalitesi yanında bu bölümde
sunulan hizmet kalitesi büyük önem taşır. Dolayısıyla maliyet kontrolü bakımın-
dan da dikkatle izlenmesi gereken bir bölümdür.
Burada amacımız tek tek otel bölümlerini tanıtmak değil, ortalama bir otelin
bölümleri ile muhasebenin ilişkisini kurabilmektedir. Konaklama işletmelerinde
müşteri (konuk) ile ilgili pekçok kayıt önbüro veya yiyecek içecek bölümlerinde
tutulmaktadır. Dolayısıyla önbüro işlemleri, muhasebe işlemlerinin de önemli bir
adımı olmaktadır.
Mali (finansal) işler kapsamında ayrı bir bölüm olan muhasebe, odalar ve yi-
yecek-içecek bölümlerinde gerçekleşen gelirler ile buradaki faaliyetlerin ortaya
çıkardığı hizmet üretim maliyetini kaydedip raporlamaktadır. Aynı şekilde diğer
faaliyetlerden gelirler yanında, gelir getirmeyen bölümlerin giderleri de muhase-
be tarafından kaydedilmekte ve raporlanmaktadır. Örneğin bakım işlemleri için
tüketilen malzeme ve enerji maliyeti, işçilikler, satın alma ve depolama ile ilgili
işlemler, satış, tanıtım, promosyon işlemleri ve personel eğitimi ile ilgili olarak
gerçekleşen giderler muhasebe bölümünce dikkatle izlenmesi gereken konular-
dır. Günümüz otellerinde temel ve yardımcı konaklama hizmetlerinin yanında
konferans ve sergi salonları, güzellik ve kişisel bakım hizmetleri, spor, sinema ve
eğlence salonları, hediyelik eşya satışı gibi gelir getirici yan faaliyetlerin yaygınlaş-
tığı görülmektedir. Bu tür faaliyetler ayrı bir bölüm çatısı altında da toplanabilir.
Konaklama işletmelerinin gelir getiren bölümleri nelerdir?

2
Konaklama işletmelerinde elde edilen gelirler ile katlanılan maliyet ve gider-
lerin gerçekleştikleri yerler itibariyle izlenmesi ve kârın bölümler itibariyle ölçül-
mesi gereği, muhasebenin diğer işletme bölümlerinin her biriyle yakın ilişki için-
de olmasını gerektirmektedir.
MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN GENEL YAPISI

Muhasebe bilgi sisteminin genel yapısı konaklama işletmeleri için de aynen geçer-
lidir. Konaklama işletmelerine özel olan durum ise sunulan hizmetlerin içeriği ve
bölümler arasındaki ilişkilerdir. Bu nedenle bu ünitede önce muhasebe bilgi sis-
teminin genel yapısı hakkında bilgi verilecek, daha sonra konaklama işletmeleri
için özellikli muhasebe konuları ele alınacaktır.
Muhasebenin Tanımı
Muhasebe, işletmenin mali yapısı ve faaliyetlerine ait para değeriyle ölçülebilen Muhasebe, mali işlemleri
değişikliklerin, genel kabul görmüş kavram ve ilkeler çerçevesinde kaydedilmesi kaydeden, sınıflandıran,
özetleyen ve karar alıcılara
ve raporlanması sürecidir. Daha geniş bir tanımla muhasebe işletmenin varlık- raporlayan bilgi sistemidir.
ları, öz sermayesi ve borçlarında değişikliğe neden olan işlemleri kaydeden, sınıf-
landıran, özetleyen, gerektiğinde analiz ederek yorumlamak suretiyle, ilgili taraf-
lara raporlar şeklinde sunan bir bilgi sistemidir (Cemalcılar ve Erdoğan, 1997: 8;
Cemalcılar, Benligiray ve Sürmeli, 2002: 9).
Bilgi çağında bilgi ekonomisinin oyuncuları olarak tanımlayabileceğimiz iş-
letmelerin muhasebeden beklentisi de işletme ile ilgili kararlarda kullanılabilecek
bilgilerin üretilmesidir. Dolayısıyla muhasebeyi, mevzuata bağlı bir kayıt süre-
ci olmanın ötesinde, bir bilgi sistemi olarak ele almak gerekmektedir. Ancak o
zaman kâr marjlarının daraldığı, maliyet odaklı yaklaşımların önem kazandığı,
müşteri değeri ve işletme başarımının (performansının) değerlemesinin çok daha
önem kazandığı rekabetçi bir ortamda faaliyette bulunan işletmeler için değer ka-
tan bir muhasebeden söz edilebilir.
Bilgi sistemi olarak muhasebe, mali işlemlere ait verileri kanıtlanabilir şekil-
de toplayan, bunları kayıt, sınıflandırma, sıralama, hesaplama, özetleme, saklama,
yeniden işleme ve çoğaltma gibi bilgi işleme eylemleriyle muhasebe bilgisine dönüş-
türen ve elde edilen bilgileri finansal bilgi kullanıcılara (karar alıcılara) ileten bir
yapıdır. Bu süreçte bilgilerin; bozulmadan, karar alıcının ilgi alanına giren, doğru,
güvenilir ve zamanlı bilgi şeklinde iletilmesi önemlidir.
Aynı zamanda işlevsel bir bölüm şeklinde örgütlenen muhasebenin, işletme

bütünlüğüne gerekli katkıyı sağlaması bakımından diğer işletme birimleriyle
uyumlu ve ortak amaçları gerçekleştirecek şekilde tasarlanması, kurulması ve
sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir. Bu yönüyle muhasebe, bir yandan kâr
elde etme, müşteri ilişkilerinin üst düzeyde gerçekleştirilmesi, çalışanların tatmin
edilmesi, yatırımcıların özendirilmesi gibi genel işletme amaçlarına hizmet eder-
ken diğer yandan birim üretim maliyetinin hesaplanması, kârlı yatırım - mamul/
hizmet - müşteri birimlerinin belirlenmesi, bölüm yöneticilerinin ayrıntılı bilgi
gereksiniminin karşılanması gibi özel işletme amaçlarını da karşılayabilmelidir.
Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurları

Muhasebe bilgi sisteminde mali işlem verilerinden muhasebe bilgisine ulaşıncaya
kadar geçen süreçte genel olarak insan, teknoloji ve uygulama prosedürleri bile-
şenlerinden oluşan unsurlar yer alır. Burada insan unsuru, muhasebe bilgi siste-
minin değişik aşamalarında rol alan muhasebe meslek uzmanları, yöneticiler ve
yardımcı personelden oluşur. Bilgi teknolojisi, bilgisayar donanım ve yazılımı ile
ağ ya da uydu iletişimi sağlayan elemanlardır. Uygulama prosedürleri ise muhase-
be uygulamalarını yönlendiren yasalar, standartlar, rehber dokümanlar gibi yazılı
kaynaklara verilen genel addır. Konuyla ilgili kaynaklarda farklı sınıflandırmalara
rastlanmakla birlikte, muhasebe bilgi sisteminin unsurları şöyle sıralanabilir:
• Mali işlem verileri
• Donanım
• Yazılım
• İnsan
• Düzenlemeler
• Raporlar
Mali İşlem Verileri

Muhasebenin konusu işletme ile ilgili olarak gerçekleşen mali işlem ve olaylardır.
Veri, işletmenin kendi içinde ve çevresi ile olan ilişkilere ait gözlem, deneyim ve
olayların sonuçlarının yazı, rakam, şekil, resim vb. sesli veya görünen sembollerle
ifadesidir (Sürmeli, vd. 2007: 14). Veriler belli bir amaçla işlenerek bilgiye dö-
nüştürülmedikçe işe yaramaz. İşletme ile ilgili tüm mali (finansal) işlem verileri
kaynağında, doğru ve eksiksiz şekilde tespit edilmeli ve işlenmek üzere muhasebe
bilgi sistemine dahil edilmelidir. Bir işlem veya olayın muhasebenin konusuna gi-
rip girmediğini kararlaştırabilmek için, o işlemin işletme varlıkları ve kaynakları
üzerindeki etkisine bakılır. Söz konusu işlem/olay işletmenin varlıkları ya da kay-
nakları üzerinde artış veya azalış şeklinde değişikliğe neden oluyorsa muhasebe
kayıt ortamına alınır. Mali işlem verileri kanıtlanabilir nitelikte, geçerli belgelere
dayandırılmalıdır. Bu hem muhasebe kavram ve ilkelerince olması gereken hem
de yasal düzenlemelerle zorunlu tutulan bir durumdur. Muhasebe kayıtlarına te-
mel olacak belgelerin bir kısmı yasalarla düzenlenen fatura, çek, gider fişi gibi
belgeler olurken bunların bir kısmı da işletme içinde düzenlenen bilanço, gider
dağıtım tablosu, kasa tahsil fişi gibi belgeler olabilir.
Donanım
Hemen her alanda olduğu gibi çağdaş muhasebe uygulamalarının da temel aracı
bilgisayarlardır. Muhasebe bilgi sisteminde kullanılan bilgisayar merkezi işlem biri-
mi, bellek birimleri, manyetik diskler, okuyucu ve tarayıcılar, bilgisayar ağ bağlantı
elemanları, yazıcılar vb. donanım unsurlarını oluşturmaktadır. Bilgisayar donanımı

nispeten kısa ömürlü ve maliyetli bir yatırım konusu olarak görülmektedir.
Yazılım
Bilgisayar denildiğinde her ne kadar fiziksel görünümlü taşınabilir ya da masa üs-
tünde sabit aygıtlar akla gelse de içinde işlem yapacak uygun yazılım olmadan bu
aygıtların işe yaramadığı da bilinmektedir. Bilgisayar yazılımları, bilgisayar donanı-
mının düzgün çalışmasını, bunun yanında veri ve bilgilerin korunmasını sağlayan
sistem yazılımları ile tedarik zinciri yönetimi, stok yönetimi, müşteri ilişkileri yöne-
timi gibi özellikli işlemlerin yürütülmesinde kullanılan uygulama yazılımlarından
oluşur. Muhasebe kayıt sürecinde kullanılan defter, mizan, hesap planı gibi araçlar
uygulama yazılımları üzerinde çalıştırılır. Bilgisayar yazılımları, muhasebecinin iş-
lem yükünü üzerine alan, mali işlemleri olağanüstü hızla ve hemen hemen hatasız
şekilde işleyebilen geliştirilmiş programlardır. Ancak gerek güvenlik zafiyetleri ge-
rekse çok sık güncellenmesi gereken pahalı yatırımlar olması, sistemin riskli yönünü
oluşturmaktadır. Bilgisayar yazılımlarının çok önemli bir sistem unsuru olduğunu,
buna karşılık bilgi sistemi ile aynı anlama gelmediğini de bilmek gerekir.
İnsan
Tarım toplumunda emeği sayesinde, sanayi toplumunda ise makineleri kullanma
becerisi ile ekonomik sistemin önemli bir parçası olan insan, bilgi toplumunda
zeka ve bilgisini çok daha geniş bir alanda, etkin kullanabilme özgürlüğüne ka-
vuşmuştur. Bilgi sistemlerinde; bilgisayar donanım, yazılım ve ağ sistemlerinden
oluşan bilgi teknolojisi araçları öne çıkmakla birlikte insan, sistemin hâlâ vazge-
çilmez bir öğesi durumundadır. Muhasebe mesleği açısından yapılan yasal düzen-
lemeyle ülkemizde muhasebe işlemlerinin kaydedilmesi ve raporlanması görevi
“serbest muhasebeci mali müşavirlere” verilmiştir. Serbest muhasebeci mali mü-
şavir olabilmek için en az 4 yıllık lisans düzeyinde meslek eğitimini tamamlamış
olmak, ayrıca 3 yıllık staj uygulamasından sonra, meslek giriş sınavını da başarıy-
la geçmek gerekmektedir.
Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Temel Eğitim
ve Staj Merkezi (TESMER): http://www.tesmer.org.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Muhasebe belge ve raporlarının incelenerek onaylanması ve mali tablolar üze-

rinden işletmelerin denetlenmesi ise “yeminli mali müşavirlerin” görev alanına
girmektedir. Yeminli mali müşavir olabilmek için de en az 10 yıl süreyle serbest
muhasebeci mali müşavirlik yaptıktan sonra, meslek giriş sınavında başarılı olmak
gerekmektedir. İşletmelerde muhasebe yetkililerinin gözetiminde, gerekli özellikleri
taşıyan yardımcı personel de çalıştırılabilmektedir. Ancak bunların kayıt, raporla-
ma ve denetim yapma yetkileri yoktur. Muhasebe meslek elemanlarının seçiminde,
eğitim ve deneyim yanında kişilik ve işletmeyi temsil özellikleri de dikkate alınır.
Düzenlemeler
Muhasebe uygulamaları evrensel nitelikte genel kabul gören temel kavram ve ilke-
ler çerçevesinde yürütülür. Ayrıca gerek uluslararası faaliyette bulunan işletmelerin
uygulamalarını gerekse ulusal düzeydeki uygulamaları şekillendiren standartlar be-
lirlenmiştir. Bir başka ifadeyle bu genel çerçeveyi, finansal muhasebenin amaçlarını,
mali tablo bileşenlerini, kayıt ve ölçme ile ilgili olan temel kavramlar, ilkeler, stan-
dartlar ve muhasebe politikaları (prosedür ve yöntemleri) oluşturur (Cemalcılar ve

Önce, 1999: 25). Muhasebe uygulamalarında ve muhasebecilerin davranışlarını de-
ğerlendirmede esas alınan bu genel çerçeve aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Muhasebenin Temel Kavramları
• Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri
• Muhasebe ve Denetim Standartları
• Yasal Düzenlemeler
• Yönergeler
Muhasebenin Temel Kavramları

Muhasebenin kuramsal temelini oluşturan, uzun deneyimlerle elde edilmiş olan
evrensel nitelikte genel geçerliliği bulunan, genel kabul görmüş ilkelerin ve stan-
dartların dayanağını oluşturan unsurlardır. Muhasebenin temel kavramları Mu-
hasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (MSUGT) kapsamında yayımlanarak
1.1.1994’ten itibaren yasal dayanağa kavuşturulmuştur. Temel kavramlar şunlardır:
• Sosyal sorumluluk
• Kişilik
• İşletmenin sürekliliği
• Dönemsellik
• Parayla ölçülme
• Maliyet esası
• Tarafsızlık ve belgelendirme
• Tutarlılık
• Tam açıklama
• İhtiyatlılık
• Önemlilik
• Özün önceliği
Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri

MSUGT kapsamında, mali tabloları düzenleme ilkeleri adıyla yayımlanan bu il-
keler, bilançonun ve gelir tablosunun düzenlenmesinde esas alınacak sınıflandır-
maları ve mali tabloların şeklini ana hatları ile belirlemektedir. Bu ilkeler şöyle
sıralanabilir:
• Bilanço İlkeleri
- Varlıklara ilişkin ilkeler
- Yabancı kaynaklara ilişkin ilkeler
- Öz kaynaklara ilişkin ilkeler
• Gelir Tablosu İlkeleri
- Gelirler ile ilgili ilkeler
- Giderler ile ilgili ilkeler
Muhasebe ve Denetim Standartları

Muhasebe kavram ve ilkeleri genel olarak muhasebe standartları ile uygulamaya
geçirilmektedir. Muhasebe standartları uygulamadaki farklılıkları en aza indirmeyi
amaçlayan oldukça ayrıntılı düzenlemelerdir. Muhasebe standartları da, kavram ve
ilkeler gibi, meslek örgütleri bünyesinde uzmanların çalışmaları ile şekillenir. Ulusal
muhasebe standartlarımız, uluslararası muhasebe standartları esas alınarak oluş-
turulmuş ve 2005 yılından itibaren halka açık şirketlerde uygulanmaya başlanmış
olup 2013 yılından itibaren de genel uygulama zorunluluğu getirilmiştir.
Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu: http://www.tmsk.org.

tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Bağımsız denetim uygulamalarının kalitesini belirlemek üzere, denetçinin özel-

likleri, denetim uygulamaları ve raporlama ile ilgili standartlar geliştirilmiştir. Mali
tabloların denetiminde denetçi, bu standartlara uygun davranmak zorundadır.
Yasal Düzenlemeler
Her ülke kendi hukuk düzeni çerçevesinde mali ve ticari ilişkileri düzenleyen yasa,
yönetmelik, tebliğ, genelge gibi mevzuatı oluşturmaktadır. Bu çerçevede meslek
mensupları ile ilgili 3568 sayılı Kanun 13.06.1989’da yayımlanmıştır. Muhasebe
uygulamalarını tam anlamıyla şekillendiren düzenleme ise Maliye Bakanlğı’nca
1.1.1994’ten itibaren yürürlüğe konulan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Teb-
liğleri olmuştur. Bu kapsamda Tekdüzen Hesap Planının ülke genelinde uygu-
lanma zorunluluğu getirilmiştir. Ticari ilişkilerin genel çerçevesinin Türk Ticaret
Kanunu’nda ele alındığı görülmektedir. İşletmelerin vergi yönüyle devletle ilişki-
lerini düzenleyen ana çerçeve ise Vergi Usul Kanunu’nda belirlenmiştir. Bunun
yanında verginin konusuna göre; Kurumlar Vergisi Kanunu, Katma Değer Vergisi
Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu gibi farklı düzenlemeler vardır. Sermaye piyasası
kapsamındaki şirketlerin ayrıca Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerini uygula-
maları gerekmektedir. Çalışanlarla ilgili olarak İş Kanunu ile Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanunu hükümlerinin dikkate alınması söz konusudur. Bu
ve benzer yasal düzenlemelere bağlı olarak çıkarılan yönetmelik ve tebliğler ise
uygulamanın derinliğini şekillendirmektedir.
Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları

Birliği (TÜRMOB): http://www.turmob.org.tr/TurmobWeb sitesini ziyaret edebi-
lirsiniz.
Yönergeler
Muhasebe uygulamalarının kuramsal ve yasal çerçeveye uygunluğu yanında,
işletme düzeyinde de bazı düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bunların
başında işletmenin örgüt yapısı içinde muhasebenin yerinin belirlenmesi ve
muhasebe bölümü çalışanlarının görev ve yetkilerinin düzenlenmesi gelir. Bu
aynı zamanda bir iç kontrol konusudur. İşletmede muhasebe uygulamalarının
standartlaştırılmasını sağlayan en önemli araç ise genellikle “hesap planı ve
açıklamaları” adıyla bilinen muhasebe yönergeleridir. Bu uygulama rehberinde,
işletmede geçerli muhasebe politikaları, görev tanımları, iş ve bilgi akış düzeni,
kayıt ve belge düzeni, hesap planı ve açıklamaları, veri tabanının oluşturulması,
mali tabloların hazırlanması, yazışma kuralları gibi gerekli tüm açıklamalar bir
sistematik içinde yer alır.
Raporlar
Muhasebenin iki temel raporlama düzenine sahip olduğu söylenebilir. Bunun bi-
rincisi işletmeyle ilgili bilgi kullanıcılara genel bilgi sunan finansal raporlamadır.
Finansal muhasebe kapsamında temel mali tablolar olan bilanço (finansal durum
tablosu) ve gelir tablosu, tüm ilgili taraflara tek tip olarak raporlanır. Bu kapsam-
daki bilgiler asgari bilgi verme gerekliliğini yerine getirmeyi amaçlayan çok genel
açıklamalardır. Bu bilgilerden kararlarda yararlanılabilmesi için, bilgilerin tekrar
işlenmesi, yani mali analiz yapılması gerekir.
İkinci raporlama; işletme içi bilgi kullanıcılara, özellikle de işletme yönetici-
lerine yöneliktir. Üretim süreçlerinin bulunduğu sanayi ve hizmet işletmelerinde
maliyet muhasebesi aracılığıyla üretilen, maliyet temelli ayrıntılı bilgiler, yönetim
muhasebesi yöntemleriyle yönetsel kararlara uygulanabilir hâle getirilir ve yöne-
tim kademelerine raporlanır. Maliyet kontrolü, yatırım kararları, fiyatlama karar-
ları, işgücü verimliliği, müşteri kârlılığı gibi önemli kararların yanında, bölüm
faaliyetleri, bütçeleme ve günlük işlerin yürütülmesiyle ilgili pek çok bilgi de bu
kanalla elde edilir ve değerlendirilir.
Muhasebe bilgi sisteminin unsurları nelerdir?

3
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MUHASEBE SÜRECİ
Muhasebe Dönemi
İşletmelerin, yasal bir süre sınırı veya özel bir engel olmadığı sürece, kurucuların
ve ilişkili tarafların yaşam sürelerinden bağımsız olarak faaliyetlerini kesintisiz
sürdürecekleri varsayılır. Buna karşılık planlama ve kontrol gibi yönetsel faaliyet-
lerin gerçekleştirilebilmesi, başarımın (performansın) ölçülebilmesi ve karşılaştı-
rılabilmesi için, faaliyetlerin belli zaman dilimlerine (dönemlere) bölünmesi ge-
rekir. Bu yaklaşımla muhasebe işlemleri işletmenin kuruluşuyla birlikte başlar ve
belli sürelerle tekrar eden işlem adımları (döngü) şeklinde devam eder. İşletmenin
kuruluşu ile birlikte başlayan muhasebe süreci, dönem başı (açılış) işlemlerinin
tamamlanmasından sonra, çok uzun bir süre tekrar eden (rutin) işlemlere dönü-
şür. Dönem sonunda tamamlayıcı, düzeltici ve doğrulayıcı işlemlerden sonra mu-
hasebe bilgisine ulaşılır ve tekrar başa dönülür. Böylece normal bir hesap döne-
minde işlemler 1 Ocak’ta başlatılıp 31 Aralık’ta bitirilir. Bir takvim yılına karşılık
gelen bu süre, aynı zamanda muhasebe dönemi olarak adlandırılır. Şekil 1.2’de
muhasebe sürecindeki işlemler basitleştirilmiş olarak gösterilmektedir.
Şekil 1.2’de görülen dönem başı-açılış işlemleri kapsamında konaklama iş-
letmesinin mali yapısının belirlenmesiyle işe başladır. İşletmenin sahip olduğu
varlıklar ve bunların temin edildiği yeri gösteren kaynaklar tür ve tutar itibariyle
tespit edilir. Kuruluş envanteri adı verilen bu işlem ile temel muhasebe denklemi
Bilanço eşitliği işletmenin de denilen bilanço eşitliği elde edilir. Envanter bilgileri daha sonra bilançoya dö-
varlıklarının toplam değeri nüştürülür. Çift taraflı (bilanço esasına göre) kayıt yöntemine uygun olarak; açılış
ile kaynaklarının toplam bilançosundaki bilgiler, yevmiye ve büyük defterde hesapların açılışıyla kayıtlara
değerinin aynı olmasıdır.
geçirilir. Diğer yandan açılış bilançosu ve envanter bilgileri envanter defterine de
kaydedilir.
Dönem başı işlemlerinin tamamlanmasıyla dönem içi işlemler başlamış olur.
Muhasebe dönemi boyunca işletmede gerçekleşen mali işlem ve olaylar belge-
lendirilmek suretiyle, önce yevmiyeye (günlük deftere) oradan da büyük deftere
(defter-i kebir), muhasebe kayıt kurallarına uygun olarak işlenir. Bu ikili kayıt dü-
zeni, muhasebe bilgisini elde etme kolaylığı yanında, kayıt doğruluğunu kontrol
amacı da taşır. Bu amaçla ara mizanlardan yararlanılır.
Şekil 1.2
Muhasebe Sürecinde
İşlemler
Dönem sonuna gelindiğinde genel geçici mizanda özetlenen ve hesap dönemi

boyunca yapılmış olan kayıtların doğruluğundan emin olmak için, kayıtlar bir ke-
nara bırakılır ve işletmenin sahip olduğu varlıklarla bunların kaynakları, miktar
ve tutar olarak tek tek tespit edilir. Dönem sonu envanter işlemleri adı verilen
bu zorlu süreç sonunda, gerekli envanter kayıtları yapılarak muhasebe sisteminin
mevcut durumu tam olarak göstermesi sağlanır. Son hesap durumu kesin mizan
üzerinde bir kez daha görüldükten sonra, düzenlenen mali tablolarla muhasebe
bilgisine ulaşılmış olur. Dönem sonu işlemlerinin ve mali tabloların içeriği dör-
düncü ünitede ayrıntılı şekilde açıklanmaktadır.
Mali işlem verilerinin kayıt sürecinde işlenmesiyle elde edilen muhasebe bilgisi,
mali tablolardaki açıklamalardan oluşur.
Mali tabloların elde edilmesiyle kayıt ve raporlama süreci büyük ölçüde ta-
mamlanmış olur. Bundan sonra yevmiye ve büyük defter kayıt ortamında kalan
veren hesaplar kapatılır. Dönem sonu envanter bilgileri ile bilanço bilgileri, en-
vanter defterine kaydedilir. Böylece muhasebe sistemi sıfırlanmış olur ve aynı
noktadan yeni dönemin açılış işlemleriyle yeni bir süreç başlar.
Muhasebe sürecinde işlemlerin akışı nasıldır?

4
Muhasebe Kayıt Süreci
Muhasebe bilgisi mali işlem verilerinin bilgi işleme sürecinden geçirilmesiyle
elde edilir. Mali işlem verileri, işletmenin varlık ve kaynaklarındaki değişmelere
ait olgulardır. Bunların tespit edilebilmesi ve ölçülebilmesi için ortak ölçü birimi
paradır. Para ile ölçülebildiği oranda, söz konusu değişimler muhasebeye konu
olur. Tüm bilgi sistemleri kayıtla başlar. Ayrıca bilgi sistemlerinin genel yapısında
“girdi-işlem-çıktı” akışı mevcuttur. Bu akış, muhasebenin doğal yapısına da çok
uygun olduğundan, muhasebe sürecinde daha belirgin şekilde gözlenebilir.
Şekil 1.3
Muhasebe Sürecinde
Veri/Bilgi Akışı
Şekil 1.3’te verilen akışa uygun olarak malzeme satın alma, taşıma, işçi çalış-
tırma, bankaya para yatırma gibi mali işlem verileri (girdiler) geçerli belgelere
dayandırılmak suretiyle, önce muhasebe kayıt ortamına aktarılır. Muhasebe kayıt
sürecinde (veri işleme aşamasında) işlemler gerçekleşme sırasıyla önce günlük ka-
yıt dosyasına (yevmiye defterine) kaydedilir. Yevmiyeye kaydedilen işlemler, daha
sonra konularına göre sınıflandırılmak üzere büyük defter dosyasındaki (defter-i
kebir) ana hesaplara aktarılır. Büyük deftere yevmiyeden yapılan aktarmaların
doğruluğunu kontrol etmek üzere sağlama çizelgeleri (genellikle ay sonlarında
ara mizanlar) çıkarılır. Bu arada muhasebe kayıt sürecinde hangi işlemlerin hangi
hesaplara kaydedileceği konusunda hesap planından yararlanılır. Büyük defter-
deki ana hesaplara bağlı olarak gerektiğinde ayrıntılı bilgi amacıyla yardımcı he-
saplar da kullanılabilir. Gerek kayıtlara temel olan ilk işlem belgeleri gerekse kayıt
sürecinde kullanılan diğer belgeler veritabanında (dosyalarda) saklanır.
Muhasebe bilgi sisteminde girdi (mali işlem verileri), işleme (kayıt süreci) ve çıktı
(mali tablolar) akışı gerçekleşir.
Sürecin son aşamasında muhasebe bilgisi (çıktılar) elde edilir. Bu aşamada iş-
letmenin sahip olduğu varlıklar (aktif) ve kaynaklara ilişkin (pasif) hesap kalan-
larından bilanço oluşturulur. Bilanço işletmenin sahip olduğu varlıklarla bunların
öz sermaye ve borç şeklindeki kaynaklarını belli bir tarih itibariyle gösteren mali
tablodur. Ayrıca işletmenin bir hesap dönemine ait gelirleri, giderleri ve bunlar
arasındaki fark olan kâr ya da zararını, gruplandırılmış şekilde gösteren gelir tab-
losu hazırlanır. Böylece muhasebe verilerinin bilgiye dönüştürülme süreci, muha-
sebe tanımında da belirtildiği üzere; kayıt, sınıflandırma ve özetleme aşamalarıyla
tamamlanmış olur.
Mali işlem verilerinin kayıt sürecinde işlenmesiyle elde edilen mali tablolar, muha-
sebenin özetleme işlevini ifade eder.
HESAPLARIN İŞLEYİŞİ VE HESAP PLANI
Hesap Kavramı
Muhasebe uygulaması, hesap kavramı üzerine kurulmuştur denilebilir. Hesap
mali işlem verilerinin muhasebe kayıt sürecinden geçirilerek muhasebe bilgisi-
ne dönüştürülmesinde yararlanılan temel kayıt aracıdır. İşletmenin bir hesap
döneminde binlerce mali işlemle karşı karşıya kalması sözkonusu olup, bunların
düzenli bir şekilde toplanması, işlenmesi ve raporlanması amacıyla hesaplardan
yararlanılır. Hesap, işletmenin varlıklarında ve kaynaklarında dönem içindeki Hesap, mali işlemlerin
işlemler nedeniyle meydana gelen değişmelerin izlendiği çizelgedir (Cemalcılar, kaydedildiği çizelgedir.
Benligiray ve Sürmeli, 2002: 46).
Hesaplar, mali işlemlere ait bilgilerin bilanço ve gelir tablosunda kolayca açık-
lanabilmesi için gruplandırılır. Mali tabloların elde edilmesi bakımından hesaplar
bilanço hesapları ve gelir tablosu hesapları olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Her
iki grup kendi içinde de alt sınıflara ayrılabilir.
Hesap nedir? Tanımlayınız. Muhasebede kaç çeşit hesap kullanılır? Belirtiniz.

5
Genel hesap sınıfları şöyledir:
• Bilanço Hesapları
- Varlık hesapları (Aktif hesaplar)
- Kaynak (borç ve öz kaynak) hesapları (Pasif hesaplar)
• Gelir Tablosu Hesapları
- Gelir hesapları
- Gider hesapları
Hesapların İşleyişi
Hesapların muhasebe kayıt sürecinde çalıştırılması, belli kurallar çerçevesinde
olur. Kayıt kuralları esas olarak bilanço eşitliğine dayanır. Bilanço eşitliği, işletme-
nin faaliyetlerinde kullanmak amacıyla edindiği varlıkların toplam değeri ile bu
varlıkların temin edildiği tarafların (işletme sahipleri ya da borç verenler) varlık-
lar üzerindeki haklarının toplam değerinin daima birbirine eşit olduğunun gös-
terimidir. Şöyle ki “Varlıklar = Sermaye + Borçlar”. Bilanço eşitliğinin daima
korunması bakımından, aktif ve pasif hesaplar birbirinin ters yönünde çalıştırılır.
Gelir ve gider hesapları da “Sermaye Hesabı”nın işleyişine uygun olarak birbirine
zıt yönlü çalıştırılır. Hesapların işleyişi aşağıdaki gibi özetlenebilir.
Aktif hesaplar, varlıklardaki değişiklikleri izlemek için kullanılır. Varlıklarda
artışlar için bu hesaplar borçlandırılır, azalışlar için alacaklandırılır. Varlık hesap-
ları kalan verdiğinde, borç kalanı verir.
Pasif hesaplar, borç ve öz sermaye unsurlarındaki değişikliklerin izlenmesi için
kullanılır. Bu hesaplar, kaynaklardaki artışlar için alacaklandırılır, azalışlar için
borçlandırılır. Kaynak hesapları kalan verdiklerinde alacak kalanı verir.
Gelir hesapları, dönem içinde sermayede artışa neden olan işlemler için kulla-
nılır. Gelirlerdeki artışlar için alacaklandırılır. Hesap dönemi sonunda gelir hesap-
larının alacak kalanları, Dönem Kârı veya Zararı Hesabına devredilerek kapatılır.
Gider hesapları, dönem içinde sermayede azalışa neden olan işlemler için
kullanılır. Giderlerdeki artışlar için borçlandırılır. Hesap dönemi sonunda gider
hesaplarının borç kalanları, Dönem Kârı veya Zararı Hesabına devredilerek ka-
patılır.
Döneme ait gelir ve gider hesaplarının kalanları, Dönem Kârı veya Zararı Hesabına
devredilerek kapatılır.
Dönem Kârı veya Zararı Hesabı’ndaki bilgilerden gelir tablosu elde edilirken
aktif ve pasif hesapların kalanlarından da bilanço elde edilir.
Muhasebe bilgi sisteminin çıktısı olan mali tabloların anlaşılması bakımından, he-
6 sapların nasıl işlediğini bilmek önemli midir? Neden?
Hesap Planı
İşletmelerde kullanılacak hesapların, aynı nitelikteki mali işlem ve olayların hep
aynı şekilde muhasebeleştirilmesini sağlamak üzere düzenlenmesi gerekmekte-
dir. Bu amaçla Türkiye’de faaliyette bulunan işletmelerin kullanması için bir genel
hesap planı oluşturulmuş ve MSUGT kapsamında yayımlanan Tekdüzen Hesap
Planı’nın 1994 yılından itibaren uygulanması zorunlu tutulmuştur. Tekdüzen He-
sap Planı, bilanço ve gelir tablosu çerçevesini belirleyen hesap sınıflarından ve ana
hesaplardan oluşmaktadır.
HESAP SINIFLARI:
1. DÖNEN VARLIKLAR
2. DURAN VARLIKLAR
3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
5. ÖZ KAYNAKLAR
6. GELİR TABLOSU HESAPLARI
7. MALİYET HESAPLARI
8. (SERBEST)
9. NAZIM HESAPLAR
Hesap sınıflarından ilk beşi bilanço, altıncı grup ise gelir tablosu hesapları-
na aittir. Yedinci gruptaki maliyet hesapları, dönem içinde faaliyet ve finansman
giderlerinin muhasebeleştirilmesinde, ilk kayıtların yapıldığı ve dönem sonunda
gelir tablosu (6. grup) hesaplarına yansıtılan geçici gider hesaplarından oluşmak-
tadır. Sekizinci grup, işletmelerin faaliyet konularına uygun olarak oluşturabi-
lecekleri hesaplar için boş bırakılmıştır. Dokuzuncu gruptaki hesaplar ise mali
nitelikli olmamakla birlikte ileride mali işleme dönüşme olasılığı bulunan özel du-
rumların ya da mali işlemleri etkileyecek gelişmelerin izlenmesinde, bilgi amaçlı
kullanılan hesap grubudur.
Hesap sınıfları kapsamında, işletmelerin kullanması öngörülen ana hesaplardan
oluşan uzunca bir liste şeklinde tekdüzen (genel) hesap planı belirlenmiştir. Bunun-
la birlikte her işletme için özel bir hesap planının oluşturulması gerekmektedir.
Hesap planı bir işletmede Hesap planı, işletmede kullanılacak tüm hesapların gruplandırılmış ve kod-
kullanılacak tüm hesapların lanmış listesidir. Hesap planı, Tekdüzen Hesap Planı şemsiyesi altında, ana hesap-
düzenli listesidir.
lara bağlı açılan yardımcı hesaplar ve gerekli görülen özellikli hesaplar ile birlikte
her bir hesabın nasıl kullanılacağını belirten açıklamalardan oluşur.
Tekdüzen Hesap Planı ile hesap planı arasındaki farkı belirtiniz.

7
Konaklama işletmelerinin hizmet işletmesi olması dolayısıyla ve konaklama
faaliyetlerinin gerektirdiği özellikli durumlar için, öneri niteliğindeki bazı hesap
örneklerini de içeren konulara ilişkin açıklamalar ve örnek hesap planı izleyen

bölümde yer almaktadır.
Konaklama İşletmelerinde Özellikli Hesaplar ve

Hesap Planı Örneği
Hizmet işletmelerinde muhasebenin farklı yönü, işletme bünyesinde genellikle
farklı gelir merkezlerinin bulunması ve hizmet üretim maliyetini oluşturan unsur-
lardaki farklılıklar olmaktadır. Konaklama işletmelerinin muhasebesine özellik ka-
tan durum ise odalar, yiyecek-içecek hizmetleri gibi farklı gelir departmanlarının
bulunması ve bu bölümlerin işletmenin toplam kârına olan katkı payının saptan-
maya çalışılmasıdır (Benligiray, Uzmanlık Muhasebeleri, s.204). Bu nedenle ko-
naklama işletmelerinde bölümlere göre gelir ve giderlerin ölçülmesine ve üretilen
hizmet miktarı, faaliyet alanları, müşteri grupları ve bölüm yöneticileri temelinde
performans değerlemesine olanak sağlayacak sorumluluk muhasebesi sisteminden
yararlanılır. Sorumluluk muhasebesi sistemi ile işletme kararlarına bütün yönetim
düzeylerinde katılım sağlanarak daha sağlıklı bir karar alma süreci elde edilir.
Sorumluluk merkezleri, işletmede oluşan maliyetler veya elde edilen gelirler
üzerinde kontrol sağlanan alan şeklinde tanımlanabilir (Kartal, 1996: 79). Söz
konusu alan; sorumluluğun derecesine göre birey, faaliyet, bölüm ya da tüm iş-
letme olabilir. Örneğin konaklama işletmesi örgüt yapısı içinde yer alan önbüro,
kat hizmetleri, yemek salonu, çamaşırhane gibi birimlerde gerçekleşen giderlerin
sorumluluk merkezleri şeklinde toplanması gerekir.
Gelirlerin İzlenmesi İçin Kullanılan Hesaplar

Tekdüzen Hesap Planı kapsamında 6 kodlu hesap grubunda gelir ve gider hesap-
ları, gelir tablosunu kolayca elde edecek şekilde sıralanmıştır. Konaklama işletme-
lerinde ana faaliyet gelirleri, diğer işletmelerde olduğu gibi “600 Yurtiçi Satışlar”
ve “601 Yurtdışı Satışlar” hesaplarında izlenir. Farklılık bu ana hesaplara bağlı ola-
rak açılan yardımcı hesaplarda ortaya çıkar. Konaklama işletmelerinde yararlanı-
labilecek ayrıntılı bir hesap planı örneği kitabın sonunda yer almaktadır. Örneğin
hasılatın izlenmesi ile ilgili bir hesap planının ana hesap-yardımcı hesap ilişkisi
aşağıdaki gibi oluşturulabilir:
600 YURTİÇİ SATIŞLAR
600.00 Oda Satışları
600.00.00 Grup Oda Satışları
600.00.01 Bireysel Oda Satışları
600.00.02 Diğer Oda Satışları
600.01 Yiyecek Satışları
600.01.00 Pansiyon Yiyecek Satışı
600.01.00.00 Kahvaltı
600.01.00.01 Öğle Yemeği
600.01.00.02 Akşam Yemeği
600.01.01 Oda Servisi Yiyecek Satışı
600.01.02 Alakart Yiyecek Satışı
600.01.02.00 Havuz Restoran Yiyecek
600.01.02.01 Çardak Restoran Yiyecek
600.02 İçecek Satışları
600.03 Haberleşme Gelirleri
600.04 Yıkama-Kuru Temizleme Gelirleri
.
.
.
Ana faaliyet gelirlerinden bir kesit şeklinde verilen örnekte de görüldüğü üze-
re, satışların işletmenin faaliyet alanının genişliğine, satışların çeşitliliğine, müşte-
ri gruplarının özelliklerine veya bölgesel ilişkilere göre hangi ayrıntıda izleneceği
kararı işletme yönetimince verilecektir. Buradaki standart ana hesap düzeyinde
olup, yardımcı ve daha alt hesap detayı işletme yönetiminin tercihine bırakıla-
caktır. Burada “600 Yurtiçi Satışlar” hesabı birinci düzey ana hesap olarak toplam
satış hasılatını gösterirken, yardımcı hesaplar (ikinci düzey) oda, yiyecek, içecek,
haberleşme gibi gelir getirici birimleri göstermektedir. Üçüncü düzey ve daha alt
hesaplarda ise gelir türleri veya gelirin kaynağı açıklanmaktadır. Gelirlerin muha-
sebeleştirilmesine ilişkin ayrıntılı açıklamalar ikinci ünitede yer almaktadır.
Hizmet Üretim Maliyeti ve Dönem Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi

Türkiye’de 1 Ocak 1994’te yürürlüğe giren ve işletmelerde kullanılması zorunlu olan
Tekdüzen Hesap Planı (THP) kapsamında “mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve
niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüş-
türülerek izlendiği maliyet hesapları” mevcuttur (Akdoğan ve Sevilengül, 2007:
643). Bu düzenleme çerçevesinde konaklama işletmelerinde de, hizmet üretim ma-
liyeti ile temel faaliyetler için yapılan giderler iki hesap grubunda ele alınmıştır. Fa-
aliyet ve finansman giderleri olarak adlandırılan giderler, ortaya çıktıklarında önce
bu gider hesaplarına kaydedilmelidir. Maliyet hesaplarının 7/A kodunu alan birinci
grubunda giderler, işletme işlevlerine (fonksiyon esasına) göre sınıflandırılmıştır.
7/B kodunu taşıyan ikinci grupta ise giderler, çeşit (tür) esasına göre sınıflandırıl-
mıştır. Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl belirlenen net satış ve net aktif bü-
yüklüklerine göre işletmelerin 7/A hesap grubunu uygulama zorunluluk sınırları
belirlenmektedir. Küçük işletmeler ise 7/B hesap grubunu uygulayabilmektedir.
7/A hesap grubunda, işletme maliyetini ve bazı dönem giderlerini oluşturacak gi-
der kalemleri, maliyet hesapları adı altında aşağıdaki gibi kodlanarak sıralanmıştır.
7/A Maliyet Hesapları:
710 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri
720 Direkt İşçilik Giderleri
730 Genel Üretim Giderleri
740 Hizmet Üretim Maliyeti
750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri
760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri
770 Genel Yönetim Giderleri
780 Finansman Giderleri
Bu giderlerden 710, 720, 730 kodlu gider hesaplarında biriken tutarların topla-
mı mamul üretim maliyetini oluşturur. Dönem içinde mamul üretim faaliyetleriy-
le oluşan giderler, yansıtma hesapları aracılığıyla Yarı Mamuller-Üretim hesabına
ve tamamlanan mamul maliyeti de Mamuller hesabına aktarılır. Dönem boyunca
satılan mamullerin üretim maliyeti, 620 Satılan Mamuller Maliyeti hesabına dev-
redilmek suretiyle dönem giderine dönüştürülür.
Hizmet işletmelerinde hizmet üretim maliyetini oluşturan tüketimler 740 Hiz-
met Üretim Maliyeti hesabında toplanır. Birer hizmet işletmesi olan konaklama iş-
letmelerinde de ana faaliyetlerin (oda ve kat hizmetleri ile yiyecek içecek hizmet-
lerinin) gerçekleştirilmesi için yapılan malzeme, işçilik ve diğer gider türlerine ait
tutarlar bu hesapta biriktirilir. Burada biriken tutarlar dönem sonunda yansıtma
hesabı aracılığıyla 622 Satılan Hizmet Maliyeti hesabına devredilerek dönem gi-
derine dönüştürülür. Üçüncü ve dördüncü ünitelerde bu konu ile ilgili ayrıntılı
açıklamalar yer almaktadır.
Odalar ve yiyecek-içecek faaliyetlerinin maliyeti Hizmet Üretim Maliyeti hesabında

toplanır ve satışlar gerçekleştikçe, burada toplanan tutarlar Satılan Hizmet Maliyeti
hesabına yansıtılır.
Ticaret işletmelerinde ise, mal satın alma maliyetini oluşturan giderler, bir var-
lık hesabı olan 153 Ticari Mallar hesabında izlenir. Satılan mal miktarına isabet
eden satın alma maliyeti, dönem sonunda 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti hesa-
bına devredilerek dönem giderine dönüştürülür.
Mal satın alma ve üretim giderleri dışındaki faaliyet giderleri; genel yönetim,
pazarlama, satış, dağıtım vb. dönem sonunda yansıtma hesapları aracılığıyla aynı
adları taşıyan 6 kodlu gelir tablosu hesaplarına devredilir.
7/A maliyet hesaplarının kullanımı açısından üretim, hizmet ve ticaret işletmeleri

arasında fark var mıdır? 8
7/A ve 7/B maliyet hesaplarının işleyişi için bkz: Kartal, A., vd. (2011). Maliyet Mu-
hasebesi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya.No.1524, AÖF Ya.No.808, s.18-22.
7/B hesap grubunda işletme maliyetini ve bazı dönem giderlerini oluşturacak

giderler, çeşit esasına göre aşağıda sıralandığı gibi belirlenmiştir.
7/B Maliyet Hesapları:
790 İlk Madde ve Malzeme Giderleri
791 İşçi Ücret ve Giderleri
792 Memur Ücret ve Giderleri
793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
794 Çeşitli Giderler
795 Vergi, Resim ve Harçlar
796 Amortismanlar ve Tükenme Payları
797 Finansman Giderleri
798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı
799 Üretim Maliyet Hesabı
Gider çeşitlerine göre maliyet hesaplarını kullanan işletmeler, bu hesap grubu-
nun altında gider yerlerine (işlevsel bölümlere) göre alt hesaplar aracılığıyla giderleri
muhasebeleştirip, yansıtma hesabıyla üretim maliyeti ve gelir tablosu hesaplarına ak-
tarırlar. Dönem sonlarında üretim maliyeti, üretim işletmelerinde mamuller ve yarı
mamul üretim, hizmet işletmelerinde ise satılan hizmet maliyeti hesabına devredilir.
7/A ve 7/B maliyet hesaplarının farkı nedir?

9
Giderlerin Gerçekleştiği Yere ve Gider Çeşitlerine Göre İzlenmesi
Konaklama işletmesi gider yerlerinde (odalar, mutfak, çamaşırhane vb.) gerçekle-
şen giderlerin, maliyet objeleri (faaliyet, bölüm, personel, müşteri vs.) aracılığıyla
ayrıntılı şekilde izlenmesi ve sorumluluk düzeylerine göre maliyet analizlerinin
yapılması sağlanır. Böylece işletme kârlılığına katkısı oranında faaliyetin devam
ettirilmesi ya da yeniden düzenlenmesi yönünde kararlar verilir.
Gider yeri, mamul ve hizmet üretim faaliyetinin gerçekleştiği ve maliyetlerin

oluştuğu birimlerdir. Giderlerin gider yeri itibariyle izlenmesi, dengeli biçimde
toplanıp dağıtılması, maliyet verilerinin planlama, kontrol ve çeşitli yönetim ka-
rarlarında kullanılmasına olanak sağlar (Akdoğan ve Sevilengül, 2007: 744).
Giderlerin yalnızca gerçekleştiği yere göre izlenmesi yeterli olmaz. Aynı za-
manda her bir gider yerindeki giderlerin çeşitlerine göre de izlenmesi gerekir.
Böylece malzeme, işçilik, haberleşme gibi giderlerin türleri itibariyle de planlan-
ması ve kontrolü kolaylaşır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde be-
lirtilen gider yerleri aşağıda verilmiştir:
Gider Yerleri (10’dan 99’a kadar kodlanabilir):
• Esas Üretim Gider Yerleri
• Yardımcı Üretim Gider Yerleri
• Yardımcı Hizmet Gider Yerleri
• Yatırım Gider Yerleri
• Üretim Yerleri Yönetimi Gider Yerleri
• Araştırma ve Geliştirme Gider Yerleri
• Pazarlama, Satış ve Dağıtım Gider Yerleri
• Genel Yönetim Gider Yerleri
• Finansman Gider Yerleri
Maliyetlerin izlenmesinde kullanılan gider sınıflaması ve gider yerleri ilişkisi,
konaklama gider türlerinin gider yerleri ile ilişkisinin kurulmasını sağlar. MSUGT
kapsamında belirtilen gider yerleri esas alınarak konaklama işletmelerinde gider
yeri-gider türü ilişkisi aşağıdaki gibi gruplandırılabilir.
Konaklama işletmelerinde odalar, yiyecek ve içecek bölümleri esas hizmet üre-
tim gider yerleridir. Buralarda ve diğer yardımcı üretim ve hizmet gider yerlerin-
de gerçekleşen giderler “740 Hizmet Üretim Maliyeti” ana hesabına bağlı olarak
açılacak “Odalar”, “Yiyecek”, “İçecek, Havuz ve Plaj” gibi gider yerleri ve bunların
herbirine bağlı açılacak “Malzeme Giderleri”, “İşçilik Giderleri”, “Amortisman Gi-
derleri” gibi gider çeşit türlerine ait alt hesaplarla izlenebilir. Buna ilişkin, ekli
hesap planından yararlanarak yapılan uygulamalar, izleyen ünitelerde yer almak-
tadır. Ayrıca gider yeri-gider türü ilişkisini açıklayan basit bir örnek aşağıda ve-
rilmiştir. Başka bir değişle konaklama işletmesinde gerçekleşen varlık tüketimleri
ilgili oldukları fonksiyonel gider hesaplarına gider yeri ve gider çeşiti esasına göre
kayıtlanacaktır.
Örnek: Konak Otel’de odalarda kullanılan temizlik malzemesi T300, yiyecek
üretiminde kullanılan temizlik malzemesi T200, havuzda kullanılan temizlik mal-
zemesi T120’dir. Temizlik malzemesinin tümü stoklardan kullanılmıştır. Aynı dö-
nemde odalar için dışarıdan sağlanan bakım hizmeti bedeli olarak da T230 öden-
miştir. Gerçekleşen giderlerin muhasebe kaydı gider yeri ve gider çeşiti esasına
göre şöyle olacaktır:
//
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 850.00
740 01 Odalar maliyeti 530.00
740 01 01 01 Temizlik Malzemesi 300.00
740 01 03 01 Dışarıdan Sağlanan Hizmet 230.00
740 02 Yiyecek Maliyeti 200.00
740 02 12 Temizlik Malzemesi 200.00
740 04 Plaj, Sauna, Hamam ve Havuz
Maliyeti 120.00
740 04 01 01 Temizlik Malzemesi 120.00
100 KASA 230.00
150 İLK MADDE VE MALZEME 620.00
150 4 Temizlik Malzemeleri
-Sabun
-Deterjan
-Kâğıt havlu
/
Yukarıdaki kayıtta görüldüğü üzere, ana faaliyetlerle ilgili malzeme tüketimi ve

dışarıya yaptırılan işlerin maliyeti “740 Hizmet Üretim Maliyeti” hesabının borcun-
da toplanmıştır. Buna bağlı olarak her faaliyet biriminde (gider yeri) gerçekleşen gi-
derler; odalar maliyeti, yiyecek maliyeti, havuz ve plaj maliyeti şeklinde ayrı ayrı gi-
der yerlerine göre belirtilmiştir. Ayrıca buralarda gerçekleşen üretim maliyetinin ne
tür giderlerden oluştuğu da temizlik malzemesi, dışarıdan sağlanan hizmetler gibi
gider çeşitlerine göre ayrı ayrı gösterilmiştir. Böylece giderlerin hem fonksiyonları-
na hem gider yerlerine hem de gider çeşitlerine göre izlenme olanağı sağlanmıştır.
Şöyle ki odalar bölümünde kullanılan temizlik malzemesinin kodlamasında 740 01
01 01 koduyla; 740 Hizmet üretimi, 01 odalar gider yerini, 01 ilk madde ve malzeme
gider çeşidini ve son 01’de temizlik malzemesi olduğunu ifade etmektedir. Mad-
denin devamında, dışarıya yaptırılan hizmet bedelinin ödenmesi karşılığında “100
Kasa” hesabı alacaklandırılmış, stoklardan çıkan malzeme maliyeti için de “150 İlk
Madde ve Malzeme” stok hesabı alacaklandırılmıştır. Stoklarda malzemenin cinsine
göre daha alt detayda hesaplarla izlenebilmesi de mümkündür.
Hizmet üretim maliyeti örneğinde olduğu gibi, pazarlama satış dağıtım, genel
yönetim gibi diğer gider yerlerinde de uygun yardımcı hesaplarla gider yeri ve gi-
der türü ilişkisi kurularak gerekli muhasebe kayıtları yapılır. Yine bu hesaplardan
yararlanarak istenen ayrıntıda raporlama yapılabilir.
Tüm konaklama işletmelerinde aynı hesap planı mı kullanılır?

10
Hesap Planı Örneği
Her işletme için faaliyet büyüklüğüne ve yönetimin tercihine göre uygun bir he-
sap planı oluşturulacaktır. Bir fikir oluşturması bakımından, konaklama işletme-
lerinde sık karşılaşılan durumlara ait hesapların detaylı şekilde yer aldığı hesap
planı örneğine kitap sonunda ek olarak yer verilmiştir.
Konaklama işletmelerinde kullanılabilecek, daha ayrıntılı bir hesap planı için bkz:
M. Azaltun ve E. Kaya, (2010). Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları,
Ankara: Detay Yayıncılık, s. 56-90.
Özet
Konaklama işletmeleri ve muhasebe gereksinimini mizanın düzenlenmesi, mali tabloların hazırlan-
1 açıklayabilmek ması ve hesapların (aktif ve pasif hesap kalanla-
Konaklama işletmeleri; konukların geceleme rının) kapatılmasıyla süreç tamamlanır. Dönem
gereksinimini karşılayan ve bunun yanında ye- sonu envanter bilgileri ve bilanço, envanter def-
me-içme, eğlence, spor gibi çeşitli etkinliklerde terine kaydedilir.
bulunmalarına olanak sağlayan hizmet işletme-
leridir. Genel olarak konaklama ve yiyecek-içe- Hesapların ve hesap planının işleyişini ifade
cek hizmetlerinin yürütüldüğü ana bölümler ve 4 edebilmek
yardımcı hizmetlerle teknik, idari ve genel hiz- Muhasebede kayıtlar, hesaplar üzerinde yapılır.
met bölümlerinden oluşur. Odalar ve yiyecek- Hesap, varlık ve kayıtlarda, gelir ve giderlerde
içecek bölümleri gelir getiren ana bölümlerdir. meydana gelen değişmelerin işlendiği kayıt
Buna karşılık aynı bölümler, hizmet üretim (sa- araçlarıdır. Bilanço ve gelir tablosunda açık-
tılan hizmet) maliyetinin gerçekleştiği yerlerdir. lanan muhasebe bilgilerinin elde edilebilmesi
Teknik, idari ve genel hizmet bölümleri ise ağır- için, genel olarak dört tür hesap kullanılır. Bun-
lıklı olarak gidere neden olur. Tüm bu işlemle- lar; bilanço hesapları olan aktif ve pasif hesap-
re ait bilgilerin toplanıp işletme ile ilgili kişilere lar ile gelir tablosu hesapları olan gelir ve gider
raporlar halinde sunulması görevi ise muhasebe hesaplarıdır. Muhasebe kayıt sürecinin önemli
gereksinimini ortaya çıkarmaktadır. bir aracı hesap planıdır. Hesap planı, işletmede
kullanılacak tüm hesapların gruplandırılmış ve
Muhasebe bilgi sisteminin genel yapısını kodlanmış listesidir. Konaklama işletmelerinde
2 anlayabilmek kullanılan hesap planı, Türkiye’de genel olarak
Muhasebe, mali işlem verilerinin toplandığı ve uygulama zorunluluğu bulunan Tekdüzen He-
bilgi işleme sürecinden geçirilerek muhasebe sap Planı temelinde, konaklama faaliyetlerine
bilgisine dönüştürülen sonuçların karar alıcılara özel durumların da izlenmesine olanak veren
iletildiği işlevsel bölümdür. Muhasebe işlemleri bir hesap planı olmalıdır. Hesap planı içeri-
bir bilgi sistemi çatısı altında yürütülür. MBS’nin ğinde, konaklama işletmelerine özel durumlar
unsurları; mali işlem verileri, donanım, yazılım, genellikle gelir ve giderlerle ilgili olarak ortaya
insan, raporlar ve düzenlemelerdir. Bu unsurlar- çıkmaktadır.
dan yararlanarak muhasebe sürecinde mali iş-
lemlere ait veriler toplanır, muhasebe kayıt süre-
cinde işlenir ve mali tablolar şeklinde özetlenir.
Konaklama işletmelerinde muhasebe süreci

3 işlemlerini açıklayabilmek
Muhasebe işlemleri, işletmenin kuruluşuyla bir-
likte başlar ve dönemler itibariyle tekrarlanır.
Dönembaşı işlemleri, dönembaşı envanteri, dö-
nembaşı bilançosu, açılış bilgilerinin envanter,
yevmiye ve büyük defter formunda kaydedilme-
si ile gerçekleştirilir. Dönem içi işlemleri ise mali
işlem ve olaylara ait sonuçların önce yevmiye,
buradan da büyük defter kayıt ortamına aktarıl-
ması ve mizanlarla kontrol edilmesi şeklinde ya-
pılır. Dönem sonu işlemleri genel geçici mizanın
(31 Aralık itibariyle) çıkarılmasıyla başlayıp dö-
nem sonu sayım ve değerleme sonuçlarına göre
yapılan envanter kayıtlarıyla devam eder. Kesin
Kendimizi Sınayalım
1. Aşağıdakilerden hangisi bir konaklama işletmesin- 6. Odaların bakımı ve temizliği ile ilgili yapılan gider-
de gelir getirici bölümdür? lerin muhasebeleştirilmesi, muhasebe sürecinin hangi
a. Odalar aşamasında yapılan işlemlerdendir?
b. Muhasebe a. Dönem başı işlemleri
c. Finansman b. Dönem içi işlemleri
d. Teknik hizmetler c. Denetim işlemleri
e. Rekreasyon d. Kontrol işlemleri
e. Envanter işlemleri
2. Konaklama işletmelerinde genel faaliyet sınıflan-
dırması içinde aşağıdakilerden hangisi yer almaz? 7. Gerçekleşen her mali işlem için tekrarlanan muha-
a. Önbüro faaliyetleri sebe kayıt sürecindeki akış aşağıdakilerden hangisinde
b. Kat hizmetleri doğru olarak verilmiştir?
c. Yiyecek-içecek hizmetleri a. Mali işlem verileri/Bilgi işleme eylemleri/Mali
d. Teknik hizmetleri tablolar
e. Lojistik hizmetler b. Kuruluş envanteri/Dönem içi işlemler/Hesapla-
rın kapatılması
3. Aşağıdakilerden hangisi muhasebenin temel işlev- c. Hesapların açılışı/Mizanın düzenlenmesi/Ka-
lerinden biri değildir? yıtlar/ Mali tablolar
a. Sınıflandırma d. Mali tablolar/Muhasebe kayıtları/Dönem sonu
b. Özetleme işlemleri
c. Ödeme e. Mali işlem verileri/Mali tablolar/Belgeler
d. Kaydetme
e. Analiz ve yorum 8. Konaklama işletmesinin varlıklarında, borçlarında
veya öz kaynaklarında değişikliğe neden olan işlemle-
4. Konaklama işletmelerinde mali işlemlere ait verilerin izlenmesi için kullanılan kayıt aracı nedir?
ri toplayan, bunları kayıt, sınıflandırma, özetleme gibi a. Ön muhasebe
eylemlerle işleyerek ilgili taraflara raporlayan, aşağıda- b. Mizan
kilerden hangisidir? c. Bilanço
a. Faaliyet yönetim sistemi d. Hesap
b. Müşteri ilişkileri yönetimi e. Hesap planı
c. Muhasebe bilgi sistemi
d. Bilgi yönetimi 9. Aşağıdakilerden hangisi bilanço hesapları grubudur?
e. Önbüro a. 7/A maliyet hesapları
b. 7/B maliyet hesapları
5. Aşağıdakilerden hangisi muhasebe bilgi sisteminin c. Gelir hesapları
unsurları arasında yer almaz? d. Gider hesapları
a. Bilgi teknolojisi e. Pasif hesaplar
b. Konuklar
c. Yasal ve yönetsel düzenlemeler 10. Konaklama işletmesinde kullanılacak tüm hesapla-
d. İnsan rın sistematik şekilde gruplandırılmış ve düzenlenmiş
e. Raporlar listesine ne denir?
a. Bilanço
b. Finansal durum tablosu
c. Envanter listesi
d. Hesap planı
e. Tekdüzen hesap planı
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinin Sıra Sizde 3
Faaliyetleri ve Organizasyonu” konusunu yeni- Genel olarak muhasebe bilgi sisteminin unsurları;
den gözden geçiriniz. insan, bilgi teknolojisi ve prosedürler şeklinde özetle-
2. e Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinin nebilir. Biraz genişletildiğinde; insan, donanım, yazı-
Faaliyetleri ve Organizasyonu” konusunu yeni- lım, veri kaynakları, raporlar ile tüm bilgi sisteminin
den gözden geçiriniz. çalışmasını olanaklı kılan işletme dışı ve işletme içi dü-
3. c Yanıtınız yanlış ise “Muhasebenin Tanımı” ko- zenlemeler bilgi sistemi unsurları olarak ele alınabilir.
nusunu yeniden gözden geçiriniz. Bu konuda farklı yaklaşımlar söz konusudur.
4. c Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Bilgi Sisteminin Ge-
nel Yapısı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 4
5. b Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Bilgi Sisteminin Muhasebe sürecindeki işlemler; işletmenin kurulu-
Unsurları” konusunu yeniden gözden geçiriniz. şuyla başlar, hesap döneminin kapatılmasıyla son bu-
6. b Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Dönemi” konulur. Böylece her hesap dönemi itibariyle tekrarlanan şu
sunu yeniden gözden geçiriniz. akış söz konusu olur:
7. a Yanıtınız yanlış ise “Muhasebe Kayıt Süreci” • Dönem başı envanteri ve dönem başı bilançosu,
konusunu yeniden gözden geçiriniz. • Dönem başı mali durumun envanter defterine kay-
8. d Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konusunu dedilmesi,
yeniden gözden geçiriniz. • Yevmiye ve büyük defterde hesapların açılması,
9. e Yanıtınız yanlış ise “Hesap Kavramı” konusunu • Günlük mali işlemlerin yevmiye ve büyük deftere
yeniden gözden geçiriniz. işlenmesi,
10. d Yanıtınız yanlış ise “Hesap Planı” konusunu ye- • Ara mizanların çıkarılması,
niden gözden geçiriniz. • Dönem sonu genel geçici mizanın hazırlanması,
• Muhasebe dışı envanter (sayım ve değerleme) iş-
lemlerinin yapılması,
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı • Muhasebe içi envanter (kayıtların) yapılması,
Sıra Sizde 1 • Kesin mizanın hazırlanması,
Konaklama (otel) işletmeleri hizmet işletmeleridir. • Mali tabloların (bilanço ve gelir tablosu) düzenlen-
Oteller, mevsimlik ya da özel amaçlı olanlar istisna mesi,
olmak üzere, sürekli (7 gün 24 saat kesintisiz) hizmet • Hesapların kapatılması.
sunma durumundadır. Hizmet sunumu, doğası gereği
üretenin ve tüketenin aynı zamanda aynı ortamda kar- Sıra Sizde 5
şı karşıya bulunmalarını gerektirir. Hizmeti stoklama Hesap, mali işlemlerin kaydedildiği çizelgelerdir.
olanağı yoktur. Konaklama hizmetinden yararlanmak Herhangi bir işletmede dört grup hesap kullanılır. Bun-
için bizzat otelin bulunduğu yere gitmek gerekir, hiz- lar; varlıkların izlendiği aktif hesaplar, borç ve sermaye
met taşınamaz. Konaklama hizmeti tek faaliyet süre- unsurlarının izlendiği pasif hesaplar ile gelir ve gider
ciyle yalnızca bir bölümde tamamlanamaz. Konaklama hesaplarıdır.
hizmeti, oda, mutfak, yemek salonu, dinlenme ve eğ-
lenme gibi hizmetler zincirinin birbiriyle eşgüdümlü Sıra Sizde 6
olarak yürütülmesini gerektirir. Muhasebe bilgisinin ne anlama geldiğini çözüm-
leyebilmek için hesapların nasıl çalıştırıldığını bilmek
Sıra Sizde 2 önemlidir. Çünkü mali tablolardaki bilgiler hesapların
Odalar en önemli gelir bölümüdür. Bunun yanında muhasebe sisteminde dönem boyunca çalıştırılması
özellikle büyük otellerde yiyecek içecek hizmetleri konak- sonucunda elde edilmektedir. Muhasebe bilgileri an-
lamanın ayrılmaz bir parçası niteliğindedir. Ayrıca çama- cak muhasebe kavramlarını ve muhasebenin uygulama
şırhane, kuru temizleme, haberleşme, eğlence ve sportif kurallarını iyi bilen muhasebe uzmanlarınca anlaşılır,
etkinlikler (örgütlenme biçimine göre farklı bölümler yorumlanır ve bu konuda bilgi desteğine ihtiyacı olan-
şeklinde olabilir) gelir getiren faaliyetler olmaktadır. lar için de ayrıca raporlanır.
Yararlanılan Kaynaklar
Sıra Sizde 7 Akdoğan, N. ve Sevilengül, O. (2007). Tekdüzen Muha-
Tekdüzen Hesap Planı Türkiye’de faaliyette bulunan sebe Sistemi Uygulaması (Türkiye Muhasebe Stan-
tüm işletmelerin (banka, sigorta, aracı kurum işletmele- dartları ile Uyumlu), Ankara: Gazi Kitabevi.
ri hariç) uygulamak zorunda olduğu genel bir çerçeveyi Azaltun, M. ve Kaya, E. (2010). Konaklama İşletmele-
belirlemektedir. Hesap planı ise her işletme için özel ola- rinde Muhasebe Uygulamaları, Ankara: Detay Yayın-
rak hazırlanan, THP’deki hesaplara ek olarak bazı özel- cılık.
likli hesapları ve yardımcı hesapları da içeren rehberdir. Benligiray, Y. Uzmanlık Muhasebeleri, Ankara: Gazi Ki-
tabevi.
Sıra Sizde 8 Benligiray, Y. (1977). Otel İşletmelerinde Kâr Planla-
7/A maliyet hesaplarının ilk üçü; 710, 720, 730 yal- ması ve Maliyet Kontrolu, Eskişehir: İTİA Ya. No.
nızca sanayi (imalat) işletmelerinde kullanılır. Konak- 180/111.
lama, ulaştırma, sağlık hizmetleri gibi hizmet üreten Cemalcılar, Ö., Benligiray, Y. ve Sürmeli, F. (2002). Ge-
işletmelerde ise 740 Hizmet Üretim Maliyeti hesabı nel Muhasebe, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya.
kullanılmaktadır. Bunun dışında; 750 AR-GE, 760 Pa- No. 1341, AÖF Ya. No. 718, (Editör: F. Sürmeli).
zarlama, 770 Genel Yönetim, 780 Finansman giderleri Cemalcılar, Ö. ve Önce, S. (1999). Muhasebenin Kuram-
hesapları tüm işletmelerde aynı şekilde kullanılır. sal Yapısı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya. No.
1093, İİBF Ya. No. 150.
Sıra Sizde 9 Cemalcılar, Ö. ve Erdoğan, N. (1997). Genel Muhasebe,
7/A maliyet hesapları işletme faaliyetlerinin yürü- İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
tüldüğü işlevsel bölümler temelinde giderlerin izlen- http://www.tesmer.org.tr
mesini öngörmektedir. Dolayısıyla giderler üretim, http://www.tmsk.org.tr
pazarlama, genel yönetim gibi bölüm hesaplarında iz- http://www.turmob.org.tr/TurmobWeb
lenir. 7/B hesap grubunda ise malzeme tüketimi, işçilik, Kartal, A. (1996). Konaklama İşletmelerinde Yönetsel
amortisman, vergiler gibi gider çeşitleri esas alınmak- Planlama ve Kontrol Sistemleri, Eskişehir: Anadolu
tadır. Sonuçta her iki hesap grubunda da aynı giderler, Üniversitesi ESBAV Ya. No.108.
farklı yaklaşımla kayıt altına alınmaktadır. Kartal, A. vd. (2011). Maliyet Muhasebesi, Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Ya.No.1524, AÖF Ya.No.808,
Sıra Sizde 10 (Editör: K. Banar).
Kuşkusuz her işletme için oluşturulacak hesap pla- Kozak, M. A., vd. (2011). Otel İşletmeciliği ve Konakla-
nının kendi içinde bir bütünlüğü olmalıdır. Türkiye’de ma Hizmetleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ya.
konaklama işletmelerinde genel olarak Tekdüzen He- No. 1863, AÖF Ya. No. 978, (Editör: İ. Arıkan).
sap Planı uygulanmaktadır. Bu anlamda varlık, borç, Kozak, N. (2011). Genel Turizm Bilgisi, Eskişehir: Ana-
öz sermaye, gelir ve giderlerle ilgili ana hesaplar genel dolu Üniversitesi Ya. No. 1861, AÖF Ya. No. 976,
olarak aynıdır. Küçük işletmelerde pek çok faaliyetin (Editör: M. A. Kozak).
ana hesap temelinde izlenmesi yeterli olabilirken, işlet- Olalı, H. (1965). Otelcilik Endüstrisi Yatırımları ve Fi-
menin faaliyet alanı genişledikçe daha ayrıntılı bilgile- nansmanı, İzmir: İTİA Ya.No.1.
re gereksinim duyulur. Söz konusu ayrıntının düzeyini Sürmeli, F., vd. (2007). Muhasebe Bilgi Sistemi, Eskişe-
belirlemede işletmenin karar organları (üst yönetim) hir: Anadolu Üniversitesi Ya. No. 1736, AÖF Ya.
etkili olur. Kısacası bir konaklama işletmesinden di- No. 895, (Editör: F. Sürmeli).
ğerine, hesap planının özellikle gelir, gider ve tahsilata Turizm Tesislerinin Belgelendirilmesine ve Nitelikleri-
ilişkin hesaplarda farklı düzenlemelerle karşılaşılabilir. ne İlişkin Yönetmelik, R. G. 21.06.2005/ 25852.
Örneğin ağırlıklı olarak yabancı uyruklu konuklara Turizm Yatırım ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği,
hizmet veren büyük bir otelde, yabancı para işlemleriy- R. G. 14.10.1993/ 21728.
le ilgili farklı düzeylerde (ana ve yardımcı hesap) çok Yücesoy, C. (1967). Turizm Otel İşletmeleri ve Muhasebe-
sayıda hesap kullanmak gerekebilir. İşlemlerini Türk si, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
parası ile yürüten, nispeten küçük bir otelin hesap pla-
nında ise bu tür bir hesap gurubu yer almayacaktır.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE
2
MUHASEBE UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Hasılat (gelir) kavramını tanımlayabilecek,
 Konaklama işletmelerinde gelirleri sınıflandırabilecek,
 Tahsilat kavramını açıklayabilecek,
 Gelirlerin ve tahsilatın muhasebeleştirilmesini açıklayabilecek bilgi ve beceriler
kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Hasılat (Gelir) • İçecek Gelirleri
• Satışlar • Gelir Muhasebesi
• Oda Gelirleri • Tahsilat
• Yiyecek Gelirleri
İçerik Haritası
HASILAT KAVRAMI
• GELİRLERİN SINIFLANDIRILMASI
Konaklama İşletmelerinde Hasılat İşlemlerinin • TAHSİLAT KAVRAMI VE İLGİLİ
Muhasebe Uygulamaları Muhasebeleştirilmesi HESAPLAR
GELİRLERİN VE TAHSİLATIN
MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Hasılat İşlemlerinin
Muhasebeleştirilmesi
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE HASILAT KAVRAMI

Hasılat (gelir), işletmenin ana faaliyet konusundan elde edilen ve sürekliliği olan
brüt tutarlar olarak tanımlanabilir. Bir işletme için ana faaliyet konusu mamul,
mal ya da hizmet satışları hasılatı oluşturur. Konaklama işletmeleri için oda satışı,
yiyecek-içecek satışı, eğlence hizmetleri satışı gibi faaliyetler ana faaliyet konusu
kapsamındadır. Dolayısıyla hasılat olarak adlandırılan ana gelirin, işletmenin ku-
ruluş amacına uygun ve hedefleriyle uyumlu kaynaklardan elde edilmiş olması ve
bu faaliyetlerin süreklilik göstermesi gerekir. Ayrıca gelir (hasılat) brüt bir kav-
ramdır. Yani geliri elde etmek için katlanılan maliyet ve giderler hesaba katılma-
dan, satış tutarının tümü gelir olarak kabul edilir. Gelirin, onu elde etmek için kat-
lanılan giderlerle karşılaştırılması sonucunda ise kâr veya zarar kavramları ortaya
çıkar. Diğer açıdan gelirler, öz sermayede artışa neden olan işlemlerdir. Kâr ise
öz sermayede, işletme faaliyetleri nedeniyle meydana gelen net artış olmaktadır.
Gelir ve kâr kavramlarını tanımlayınız.

1
Konaklama işletmesinin ana işlevi, seyahat hâlindeki insanların geçici konak-
lama (geceleme) gereksinimini karşılamak şeklinde tanımlanmıştı. Bu amaca uy-
gun olarak konuklara (müşterilere) sunulan konaklama hizmeti yanında genellik-
le yeme-içme, eğlence, spor ve sağlık hizmetleri de konaklama hizmetinin bileşeni
olarak sunulur.
Bu bakış açısıyla konaklama işletmelerinde hasılat; oda satışları, yiyecek ve içe-
cek satışları ile diğer konaklama hizmet gelirlerinden oluşur. İşletmenin gelir ve
kâr merkezleri de bu faaliyet gruplarına göre belirlenecektir.
Bununla birlikte herhangi bir karışıklığa meydan vermemek için bu bölümde Konaklama işletmesi
hasılat ve gelir kavramları aynı anlamda kullanılmış, konaklama hizmetine bağ- geliri, işletme bünyesinde
konaklama, yeme-içme, spor,
lı olsun veya olmasın işletme faaliyetleri sonucunda çeşitli etkinliklerle sağlanan eğlence gibi gereksinimleri
varlık artışları, gelir kavramı içinde değerlendirilmiştir. Buna göre konaklama iş- karşılayan hizmet
satışlarından elde edilen brüt
letmelerinde gelir; oda, yiyecek-içecek veya diğer hizmet satışları ya da kira, kâr tutardır.
payı, komisyon gibi çeşitli işlemlerden elde edilen varlıkların brüt tutarıdır.
Varlıklardaki artışın gelir olarak adlandırılabilmesi için işletme faaliyetinin bir
sonucu olması gerekir. Örneğin ortaklardan sermaye artışına karşılık sağlanan var-
lık artışı gelir değildir. Hasılatın (gelirin) gerçekleşmesi (tahakkuk) için, geliri doğu-
ran olayın gerçekleşmesi; malın teslim edilmesi, hizmetin ya da taahhüdün yerine
getirilmiş olası gerekir. Bunun için gelirin karşılığı olan paranın mutlaka tahsil
edilmiş olması aranmaz. Yani gelir peşin satış karşılığında nakit paraya dönüşe-
bileceği gibi, alacak hakkının doğması ya da başka bir varlığın alınmış olması da
aynı sonucu verir.
GELİRLERİN SINIFLANDIRILMASI
Genel Gelir Sınıflaması

Muhasebe sistemi içinde gelirler farklı açılardan sınıflandırılabilir. Genel gelir sı-
nıflaması, ülkemizde uygulanan Tekdüzen Hesap Planı (THP) ile belirlenmiştir.
Aslında tüm işletmeler için geçerli kabul edilebilecek gelir sınıflaması üç ana baş-
lık altında toplanabilir. Bunlar;
• Ana faaliyet gelirleri (hasılat),
• Diğer (yan) faaliyetlerden gelirler,
• Faaliyet dışı gelirler şeklindedir.
Tekdüzen Hesap Planında 6. hesap grubu olarak düzenlenen gelir sınıflaması
da bu paralelde yapılmıştır. Ekli hesap planında da gösterildiği üzere, 6. bölümde
ana faaliyet gelirlerine (hasılata) ait ana hesaplar; Yurtiçi Satışlar, Yurtdışı Sa-
tışlar ve Diğer Gelirler olarak belirlenmiştir. Konaklama işletmelerinde de brüt
satış gelirleri için aynı hesaplar kullanılmaktadır. Bu hesapların işleyişi şöyledir
(MSUGT, 1992).
Yurtiçi Satışlar Hesabı: Yurt içindeki gerçek ve tüzel kişilere satılan mal ve hiz-
metler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen toplam değerlerin izlendiği
hesaptır. Satış gerçekleştiğinde hasılat tutarı bu hesaba alacak kaydedilir. Gereksi-
nime göre bölümlenebilir.
Yurtdışı Satışlar Hesabı: Yurt dışında satılan mal ve hizmetler karşılığında alı-
nan ya da alınacak olan toplam değerlerin izlendiği hesaptır. İşleyişi Yurtiçi Satış-
lar hesabı gibidir.
Diğer Gelirler: İşletmenin korunması, ihracatı teşvik ya da hükümet politika-
sına uyma zorunluluğu karşısında oluşan, işletmenin faaliyet hasılatındaki dü-
şüklüğü veya faaliyet zararını gidermek için, sermaye katkısı niteliğinde olmayan
mali yardımlar, devletin bazı malları vergi yükümlülüklerinden istisna etmesi yo-
luyla yaptığı yardımlar (vergi iadesi) ve satış tarihindeki vade farkları bu hesapta
izlenir.
Tekdüzen Hesap Planında belirlenen hesaplar, tüm (finans sektörü hariç) işlet-
meler tarafından kullanma zorunluluğu getirilen genel çerçeveyi göstermektedir.
Ancak işletmelerin faaliyet alanlarına göre farklı gelir ve gider türleri ortaya çıka-
bilmektedir. Gerek kâr planlaması gerekse gelirin kaynağının kontrolü açısından,
işletmenin faaliyet konusuna uygun gelir sınıflaması yapması önemlidir.
Konaklama İşletmelerinde Gelirler

Konaklama işletmeleri de muhasebe sistemlerinde Tekdüzen Hesap Planına uy-
gun şekilde ana hesapları kullanmakla birlikte, gelirlerini ana faaliyet konusuyla
ilgili olup olmamasına göre ayırıp ana faaliyet gelirlerini de belli başlıklar altında
toplamaktadır. Buna göre konaklama işletmesinde gelirler Tablo 2.1’deki gibi sı-
nıflandırılabilir:
2. Ünite - Hasılat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi 29
Ana Faaliyet Gelirleri (Konaklama Hizmet Gelirleri) Tablo 2.1

Konaklama
- ODA GELİRLERİ İşletmelerinde
- YİYECEK GELİRLERİ Gelirler
- İÇECEK GELİRLERİ
- DİĞER GELİRLER
Diğer (Yan) Faaliyet Gelirleri
- TEMETTÜ (KÂR PAYI) GELİRLERİ

- FAİZ GELİRLERİ
- KOMİSYON GELİRLERİ
- MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI
- KAMBİYO KÂRLARI
- DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR
Faaliyet Dışı Gelirler

- ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLARI
- DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
Tablo 2.1’deki sınıflama THP çerçevesinde konaklama işletmelerinin faali- Konaklama işletmesi ana
yetlerine uyarlanmıştır. Kuşkusuz farklı sınıflandırmalar yapılabilir. Konaklama faaliyet gelirleri; oda satışları,
yiyecek-içecek satışları ve
işletmeleri için önemli nokta, oda satış gelirleri ile yiyecek içecek satış gelirleri- diğer konaklama hizmet
nin hedeflenen ana gelir grubunu oluşturmasıdır. Konaklama işletmelerinde ana satışlarından oluşur.
faaliyet gelirleri yurt içinde yerleşik konuklara veya yabancı ülke vatandaşlarına
yapılan satışlara göre “yurtiçi” ve “yurtdışı” satış gelirleri şeklinde ayrılmaktadır.
Bunun yanında gerek konaklama işletmeciliğinin sonucu gerekse genel işletmeci-
lik uygulamalarının sonucu olsun, gelirin çeşitlendirilmesi kârlılığa katkı sağlar.
Toplam gelirler içinde oransal olarak oda gelirleri ile yiyecek-içecek gelirlerinin
yüksek olması istenen durumdur. Bir konaklama işletmesinin finansal başarısı da
büyük ölçüde buralardan elde edeceği gelirin büyüklüğüne bağlıdır.
Konaklama işletmesinde oda satış gelirleri farklı özelliklerine göre ayrılabilir.
Örneğin yüz yüze satışlar, seyahat acentası satışları, internet satışları şeklinde bir
ayrım yapılabilir. Grup konuklara satışlar, bireysel konuklara satışlar şeklinde de
ayrılabilir. Satışlar; peşin veya kredili şeklinde de ayrılabilir. Bunlar içinde yabancı
konuklara satışların yapıldığı işletmelerde Türk parası ve yabancı para karşılığı
yapılan satışların ayrı izlenmesi önem taşır. Özellikle kredili (vadeli) satışlarda,
yabancı paradaki kur değişimi nedeniyle kârlılık doğrudan etkilenmektedir.
Konaklama işletmelerinin gelir türleri nelerdir?

2
Konaklama işletmelerinde gelir yönetimi bakımından, işletme bölümlerinin
gelir getiren ve gelir getirmeyen şeklinde ayrıldığı da görülmektedir. Buna göre
en önemli gelir getiren bölümler; odalar ve yiyecek-içecek bölümleri olmakta-
dır. Bunun yanında otelde verilen hizmet çeşitliliğine göre toplantı salonları, ha-
vuz, plaj, sauna-hamam, çamaşırhane, kuru temizleme, haberleşme, hediyelik
eşya dükkânları, sağlık ve kişisel bakım hizmetleri, animasyon, eğlence ve sportif
etkinliklerin yürütüldüğü birimler de birer gelir bölümü şeklinde ele alınabilir.
Gelir getirmeyen bölümler ise teknik hizmetler, muhasebe, insan kaynakları, pa-
zarlama gibi destek bölümlerdir.
Birinci ünitede muhasebe bilgi sisteminin genel yapısı açıklanmış ve muhasebe

bilgi sisteminin alt sistemlerden oluştuğu belirtilmişti. Nispeten büyük konaklama iş-
letmelerinde gelirlerin ayrıntılı şekilde izlenebilmesi ve yönetsel gereksinimlere uygun
gelir raporlarının üretilebilmesi amacıyla hasılat işlemleri, genel muhasebeye bağlı bir
alt muhasebe döngüsünde (hasılat modülü) işlenir. Genel olarak satışlar, alacaklar ve
tahsilat ile ilgili işlemler yani hasılat işlemleri bu kapsamda ele alınır. Gelir muhasebe-
si adı verilen bu alt sistemden yararlanarak konaklama işletmelerinde gelir yönetimi
uygulamaları da gerçekleştirilebilir. Gelir yönetimi uygulamasıyla, mevsime veya do-
luluk oranına göre fiyat ayarlamaları yaparak faaliyet kârlılığı artırılmaya çalışılır.
Gelir Hesapları ve İşleyişi

Gelir muhasebesi; satışlar, Konaklama işletmelerinde gelirlerin izlenmesi için Tekdüzen Hesap Planındaki
alacaklar ve tahsilat ile ilgili
işlemlerin gerçekleştirildiği alt gelir hesapları kullanılmaktadır. Konaklama işletmelerinin özelliklerine uygun
muhasebe sistemidir. hesaplar ise standart ana hesaplara bağlı olarak açılan yardımcı ve alt hesaplarla
oluşturulmaktadır. Kitap sonunda ek olarak verilen Hesap Planı örneğinde oldu-
ğu gibi ana faaliyet grubu için yardımcı hesaplar Tablo 2.2’deki gibi olabilir:
Tablo 2.2 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 601 YURTDIŞI SATIŞLAR

Konaklama
İşletmeleri İçin Gelir 600.00 Oda Satışları 601.00 Oda Satışları
Hesapları 600.00.00 Grup Oda Satışları 601.00.00 Grup Oda Satışları
600.00.01 Bireysel Oda Satışları 601.00.01 Bireysel Oda Satışları
600.00.02 Diğer Satışlar 601.00.02 Diğer Satışlar
600.01 Yiyecek Satışları
600.01.00 Pansiyon Yiyecek Satışı 601.01 Yiyecek Satışları
600.01.00.00 Kahvaltı 601.01.00 Pansiyon Yiyecek Satışı
600.01.00.01 Öğle Yemeği 601.01.00.00 Kahvaltı
600.01.00.02 Akşam Yemeği 601.01.00.01 Öğle Yemeği
600.01.01 Ekstra Yiyecek Satışı 601.01.00.02 Akşam Yemeği
600.01.01.00 Oda Servisi Yiyecek 601.01.01 Ekstra Yiyecek Satışı
600.01.01.01 Banket Yiyecek
600.01.02.02 Havuz Restoran Yiy. 601.02 İçecek Satışları
600.01.02.03 Bar Restoran Yiy. 601.02.00 Pansiyon İçecek Satışı
600.02 İçecek Satışları 601.02.00.00 Kahvaltı
600.02.00 Pansiyon İçecek Satışı 601.02.00.01 Öğle Yemeği
600.02.00.00 Kahvaltı 601.02.00.02 Akşam Yemeği
600.02.00.01 Öğle Yemeği 601.02.01 Ekstra İçeecek Satışı
600.02.00.02 Akşam Yemeği
600.02.01 Ekstra İçecek Satışı 601.03 Haberleşme Gelirleri
600.02.01.00 Oda Servisi İçecek 601.04 Çamaşırhane Gelirleri
600.02.01.01 Banket İçecek 601.05 Havuz, Plaj, Hamam Gelirleri
600.01.02.00 Havuz Restoran İç. 601.06 Kira Gelirleri
600.01.02.01 Bar Restoran İç. 601.07 Spor Merkezi Gelirleri
600.03 Haberleşme Gelirleri 601.08 Sağlık Merkezi Gelirleri
600.03.00 Telefon 601.09 Diğer Yurtdışı Satışlar
600.03.01 İnternet
600.04 Çamaşırhane Gelirleri 602 DİĞER GELİRLER

602.00 Vade Farkları
602.01 Sübvansiyonlar
603.02 Vergi İadeleri
600.04.00 Yıkama Gelirleri
600.04.01 Kuru temizleme Gelirleri
600.04.02 Ütü Gelirleri
600.05 Havuz, Plaj, Hamam Gelirleri
600.05.00 Havuz Geliri
600.05.01 Plaj Geliri
600.05.02 Hamam Geliri
600.06 Kira Gelirleri
600.06.00 Dükkân Kiraları
600.06.01 Alan Kiraları
600.06.02 Araç Kiraları
600.06.03 Kasa Kiraları
600.06.09 Diğer Kira Gelirleri
600.07 Spor Merkezi Gelirleri
600.08 Sağlık Merkezi Gelirleri
600.09 Diğer Yurtiçi Satışlar
600.09.00 Gezi-Tur Gelirleri
600.09.01 Transfer Gelirleri
600.09.02 Animasyon Gelirleri
600.09.03 Çocuk Kulübü Gelirleri
600.09.04 Toplantı - Kongre Geliri
600.09.05 Oyun Salonları Geliri
600.09.06 Butik Gelirleri
600.09.07 Reklam Gelirleri
600.09.09 Diğer Etkinlik Gelirleri
Satışlar gerçekleştikçe belirtilen gelir hesaplarına toplam gelir tutarı kadar

alacak kaydedilir. Bunun karşılığında, satış koşullarına uygun olarak Önbüro
Kontrol, Kasa, Alınan Çekler, Bankalar, Alıcılar gibi aktif hesaplar borçlandırılır.
Dönem içinde kullanılan tüm gelir hesapları, dönem sonunda, dördüncü ünite-
de açıklandığı gibi, borç kaydı verilerek kapatılmak suretiyle “Dönem Kârı veya
Zararı” hesabına devredilir. Böylece gelir hesapları bir sonraki döneme kalan ver-
memekte, dönemin faaliyet sonucunu gösteren gelir tablosunun hazırlanmasında
kullanılmaktadır.
TAHSİLAT KAVRAMI VE İLGİLİ HESAPLAR

İşletmelerde mal ve hizmet satışları ya da diğer işlemler nedeniyle para alınması
tahsilat olarak adlandırılır. Tahsilat nakit Türk parası veya yabancı para şeklin-
de olabileceği gibi banka hesabı üzerinden de yapılabilir. Tahsilat peşin mal vaya
hizmet satışlarından, senetsiz alacaklardan, çek veya senetlerden, banka hesapla-
rından, havalelerden vb. olabilir. Tahsilat işlemlerinin muhasebeleştirilmesi için
kullanılan hesaplar aşağıda açıklanmıştır:
Tahsilat nedir? Nasıl muhasebeleştirilir?

3
Kasa Hesabı: İşletmenin elinde bulunan nakit Türk parası ile yabancı paranın
(T karşılığının) izlendiği aktif hesaptır.
Alınan Çekler Hesabı: Yapılan satışlar karşılığında konuklardan alınan (vade-
siz) çeklerin izlendiği aktif hesaptır. Söz konusu çek ilgili bankadan tahsil edilin-
ceye ya da ciro edilerek elden çıkarılıncaya kadar, kısa süreli olarak bu hesapta
izlenir.
Bankalar: Konaklama işletmesinin herhangi bir ticari bankada açtırdığı mev-
duat hesabın durumunu gösterir. Mevduat hesabında, işletmenin bankalara yatır-
dığı paralar ile bunlardan kullanılan tutar ve kullanılabilir para mevcudu görülür.
Alıcılar: Konuklara veya aracılara yapılan hizmet satışlarından kaynaklanan
senetsiz alacakların izlendiği aktif hesaptır.
Alacak Senetleri: Konuklara veya aracılara yapılan hizmet satışlarından kay-
naklanan senede bağlı alacakların izlendiği aktif hesaptır.
Kredi Kartlarından Alacaklar: Konukların yararlandıkları hizmet bedellerini
kredi kartı hesabından ödemeleri durumunda, kredi kartının kullanılmasından
paranın ilgili bankadan alınmasına kadar geçen sürede, alacağın izlendiği aktif
hesaptır. Kredi kartından tahsilatta banka ile yapılan anlaşmada belli bir bekleme
süresi varsa ya da taksitlendirme yapılmışsa bu hesap kullanılır. Hemen tahsil edi-
lebilir kredi kartı alacakları ise Diğer Hazır Değerler hesabında izlenebilir.
Diğer Hazır Değerler: Tahsil edilecek banka ve posta havaleleri ile yoldaki pa-
ralar, tahsil edilebilir kuponların ve pulların izlendiği aktif hesaptır.
Önbüro Kontrol Hesabı: Konaklama işletmelerinde ana hizmet birimi konakla-
ma (geceleme/ oda hizmeti) olmakta ve bu amaçla yapılan günlük satışlar, doğası
gereği iki güne yayılmaktadır. Konuğun otele giriş (check-in) işlemleri ile çıkış
(check-out) işlemleri birbirini izleyen iki günde gerçekleşmektedir. Günlük satış-
tan tahsilat hakkı ancak hizmetin tamamlandığı ikinci günde kesinleşmektedir.
Bu durumda muhasebe işlemlerinin belgelendirilmesi ve ön muhasebe işlemle-
ri kapsamında satıştan alacakların/ tahsilatın önce geçici bir hesapta izlenmesi,
konuk ayrıldıktan sonra da kesin kayıtların yapılması uygun olmaktadır. Konuk
otele giriş yaptığında önbüro işlemleri kapsamında bir hesap açılmakta ve konuk
otelde kaldığı sürece gerçekleşen işlemlerden alacaklar (oda ücreti dâhil) bu he-
sapta izlenmektedir. Bu amaçla otellerde “Önbüro Kontrol” hesabı adıyla veya ben-
zer bir isim altında açılan geçici bir kontrol hesabının yaygın olarak kullanıldığı
görülür. Dolayısıyla konaklama faaliyetinin gereği olarak, konaklama işletmele-
rinde verilen hizmet karşılığında gerçekleşen gelirden alacak (gelir tahakkuku)
önce Önbüro Kontrol Hesabına işlenmekte, konuk ayrılırken de tahsilat şekline
göre bu geçici hesap kapatılmaktadır.
Konaklama işletmelerinde Önbüro Kontrol hesabı ne amaçla kullanılmaktadır?

4
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE GELİRLERİN VE
TAHSİLATIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Konaklama işletmelerinde gelirlerin izlenmesi bakımından önbüro ile muhase-
be arasında önemli bir ilişki vardır. Gelirler önbüroda toplanır, hatta tahsilatın
önemli bir kısmı önbüroda ön kasiyer olarak görevlendirilen muhasebe elemanı
tarafından yapılır, daha sonra bu tutarlar muhasebeye aktarılır.
Şekil 2.1
Gelirlerin
Muhasebeye Akışı
Şekil 2.1’de konaklama işletmesinde gerçekleşen gelirlerin muhasebe sistemine

akışı gösterilmiştir. Şekilde görüldüğü üzere, günlük hasılatın muhasebeleştiril-
mesi için, önbüro ile muhasebe arasındaki ilişki “günlük gelir raporu” ile sağlanır.
Konukların otele girişinden itibaren otelden ayrılıncaya kadar yaptıkları har-
camalar önbüroda toplanır. Önbüro; konukların yararlandıkları hizmet bedel-
lerini, konuk adına açılan hesapta (folyo/ folio) biriktirerek konuktan alacaklı;
aynı zamanda, bu işlemleri muhasebe adına yürüttüğü için de muhasebeye borçlu
durumdadır (Azaltun ve Kaya, 2010: 94). Böylece önbüro, konuk ile muhasebe
departmanı arasında aracılık rolü üstlenir.
Önbüro konuktan alacaklarını tahsil ederek muhasebeye devrettiğinde süreç
tamamlanır. Aslında önbüro ile muhasebe arasında sürekli bir borç alacak ilişkisi
vardır. Çünkü konaklama işletmesi açık tutulduğu sürece burada konaklayanlar
olacaktır. Konaklama işletmesinin faaliyetinin durdurulması ve tüm konuklardan
alacakların tahsil edilmesi durumunda önbüro ve muhasebe ilişkisi sona erecektir.
Konuk tarafından çeşitli bölümlerde yapılan harcamalar, günlük gelir rapo-
runda birleştirilir (Benligiray, 219). Günlük hasılatı topluca gösteren günlük gelir
raporuna göre günlük satışlar tek kayıtla muhasebeleştirilir. Burada anlaşılabilir-
liği artırmak için herbir işlem (herbir konuk) için ayrı kayıt yoluna gidilecektir.
Gelirlerin muhasebeleştirilmesinde günlük gelir raporu önemli rol oynar.
Günlük gelir raporunda şu bilgiler yer alır (Azaltun ve Kaya, 2010: 94-95);
• Önceki günden devrolan konuklardan alacaklar,
• O güne ait toplam gelir tutarı,
• O gün içinde konuktan tahsil edilen tutar,
• Sonraki güne devredilen alacak tutarı,
• Kredili satış nedeniyle muhasebeye devredilen alacaklar.
Günlük gelir raporunda yer alan satış verileri ise şu belgelerden sağlanır;
• Konaklama belgesi,
• Konuk hesabı (folyo),
• Günlük oda raporu,
• Kasiyer raporu,
• Kat hizmetleri raporu.
Adı geçen raporlardan konaklama belgesi, günlük oda raporu ve kat hizmetleri
raporları odalar bölümü (kat hizmetleri) tarafından, kasiyer raporu satış noktala-
rında ve önbüroda tahsilat yapan görevliler tarafından, konuk hesabı da önbüro
tarafından düzenlenerek birer kopyaları muhasebede toplanır.
Ayrıca herbir gelir merkezinde günlük hasılat teslim dosyası düzenlenir. Bi-
rimlerden gelen günlük hasılat teslim dosyaları önbüroda teslim alınırken gün-
lük nakit hasılat teslim bordrosu düzenlenir (Azaltun ve Kaya, 2010: 106). Gece
denetiminde, günlük olarak sisteme girilen hasılat bilgileri ile birimlerden gelen
dosyalar karşılaştırılır. Tutarlar kesinleştirildikten sonra muhasebe fişi kesilerek
gelir tahakkuk kayıtları aşağıda verilen örneklerde de açıklandığı şekilde gerçek-
leştirilir.
Konaklama işletmelerinde ana gelir kaynağının etkinliğini artırmak amacıyla
şunlara dikkat edilir;
• Oda doluluk oranının olabildiğince %100’e yaklaştırılması,
• Oda satış fiyatının olabildiğince yüksek tutulması,
• Oda satış hasılatının belge ve kayıt düzeninin sağlanması,
• Gece denetiminin düzenli ve dikkatli şekilde gerçekleştirilmesi.
Oda Satışlarının Muhasebeleştirilmesi

Konaklama işletmelerinin en önemli gelir kaynağı konaklama hizmeti yani oda
satışlarıdır. Oda satışı, konuğun bizzat tesise gelmesiyle, resepsiyon görevlisi ile
yüzyüze görüşerek olabileceği gibi, bir aracı (seyahat acentesi) eliyle veya inter-
netten yahut da telefonla rezervasyon yoluyla olabilir.
Şekil 2.2’de görüldüğü üzere, konaklama süreci genellikle rezervasyon ile baş-
lar. Konuğun otele ulaşarak kesin kabul (resepsiyon) işlemleriyle satış gerçekle-
şir fakat bunun kesin sonucunun alınması için konuğun otelden ayrılma zamanı
beklenir. Konuk otelde kaldığı sürece, oda hizmetine ilave bir takım hizmetlerden
yararlanmaya devam eder ve bunların toplamı çıkışta fatura edilir. Fatura, kesin
satış belgesi olarak satışın muhasebeleştirilmesine temel dayanak olmaktadır.
Şekil 2.2
Konaklama
İşletmelerinde Satış
ve Tahsilat Süreci
Faturanın düzenlenmesiyle birlikte, konukla yapılan anlaşmaya göre, tahsilat

süreci de başlar. Tahsilat şekline göre işlem belgelendirilerek muhasebeleştirilir.
Oda satışları peşin ya da kredili veya kredi kartı ile ödemeli şekilde yapılabilir.
Ayrıca konaklama hizmeti ve bunun yanında yapılan bazı harcamalar üzerinden
KDV (Konaklama işletmelerinde verilen bazı hizmetler için farklı KDV oranları
uygulanabilmektedir. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun “Oran” başlığını
taşıyan 28. maddesiyle Bakanlar Kuruluna verilen yetki ile çıkarılan, 2007/13033
sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında KDV oranları:
a) Ekli listelerde yer alanlar hariç olmak üzere, vergiye tabi işlemler için: %18,
b) Ekli (I) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için: %1,
c) Ekli (II) sayılı listede yer alan teslim ve hizmetler için %8 olarak belirlenmiştir.
Konaklama işletmeleri ile ilgili düzenleme, ekli (II) sayılı listenin “Diğer Mal
ve Hizmetler” bölümünde 24. ve 25 maddelerde belirlenmiştir. 24. maddeye
2009/15200 sayılı BKK ile yapılan ilaveyle birinci sınıf lokantalar ile üç yıldız ve
üzeri konaklama işletmelerinde yalnızca konaklama hizmeti üzerinden %8 KDV
hesaplanacak, bunun dışındaki konaklama işletmelerinde ise hem konaklama hem
de bunun yanında sunulan yiyecek-içecek (alkollü içecekler hariç) bedellerinden %8
KDV hesaplanacaktır. Konaklama hizmetine dâhil yeme-içme (alkollü içecek hariç)
bedelleri, ayrıca belgelendirilmedikçe %8 KDV oranına tabidir. Diğer konaklama
hizmetlerinde ise genel KDV oranı %18’dir.
Aksi belirtilmedikçe burada verilen örnekler, 3 ve daha üst yıldız sınıfındaki iş-
letmelere aittir.) hesaplanır. Yalnızca bir gece konaklayıp ayrılırken peşin ödeme
yapan konuklardan tahsilat doğrudan kasaya alınır. Bir günden fazla kalan ko-
nuklardan alacaklar Önbüro Kontrol hesabında toplanır.
Konaklama işletmesinin önceden belli bir doluluk oranını yakalayabilmek ama-
cıyla, konukların da fiyat indirimlerinden ve sunulan cazip seçeneklerden yararlan-
mak istemeleriyle, aylar öncesinden erken rezervasyonlar yapılabilmektedir. Bunun
yanında bazı dönemlerde günlük fırsatlarla da, her iki taraf için avantaj sağlana-
bilmektedir. Bunların dışında, konuk tesise ulaştığında, rezervasyonsuz kesin oda
satışının gerçekleşmesi de sık karşılaşılan bir durumdur. Oda satış koşulu nasıl olur-
sa olsun bunun muhasebeye yansıması, ancak konaklama (geceleme) hizmetinin
gerçekleşmesiyle olacaktır. Öncesinde, yalnızca avans veya kapora (güvence bedeli)
alınma durumu varsa muhasebeyi ilgilendiren bir işlem söz konusu olur.
Altın Otel’deki konuklara ilişkin, 08.08.2012 tarihli günlük gelir raporuna göre ger- ÖRNEK 1
çekleşen oda satış bilgileri şöyledir:
• Bireysel konuk oda satışları: T300 + T24 (%8 KDV)

• Grup konuk oda satışları: 800 + T64 (%8 KDV)
Konukların otelde kalmaya devam ettiği varsayımıyla muhasebe kaydı şöyledir:
08.08.2012
182ÖNBÜRO KONTROL 1.188,00
-Grup Satışlar: 864
-Bireysel Satışlar: 324
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 1.100,00
-Grup Oda Satışları: 800
-Bireysel Oda Satışları: 300
391 HESAPLANAN KDV 88,00
/
Konuklara yapılan toplam satıştan alacaklar için geçici hesap olan “182 Ön-
büro Kontrol” hesabı borçlandırılmış, buna karşılık “600 Yurtiçi Satışlar” ve “391
Hesaplanan KDV” hesapları alacaklandırılmıştır.
ÖRNEK 2
Örnek 1’de belirtilen bireysel konuklar 09.08.2012 tarihinde Altın Otel’den ayrılır-
ken tahakkuk eden konaklama ücretini peşin ödemişlerdir. Tahsilat merkez kasaya
alınmıştır.
Yevmiye kaydı şöyle yapılır:
09.08.2012
100 KASA 324,00
-Merkez Kasa -T
182 ÖNBÜRO KONTROL 324,00
-Bireysel Satışlar
/
Bu kayıtla peşin tahsil edilen tutar Kasa hesabının borcuna yazılırken Önbüro
Kontrol hesabından tahsil edilen tutar düşülmüştür.
ÖRNEK 3
Altın Otel’den ayrılan grup konuklar, tahakkuk eden T864 oda ücretine karşılık kre-
di kartı kullanmışlardır. İşlemin muhasebe kaydı şöyle olur:
09.08.2012
123
KREDİ KARTINDAN ALACAKLAR* 864,00
-A Bankası KK Alacakları
182 ÖNBÜRO KONTROL 864,00
-Grup Satışlar
/
Yukarıdaki kayda göre işletme, bankaya ayrıca komisyon ödememek için kredi
kartlarından alacaklarını bir süre bekledikten sonra ilgili bankadan tahsil edecek-
tir. *Uygulamada Kredi Kartından Alacakların, 120 Alıcılar veya 127 Diğer Ticari
Alacaklar hesabının altında açılan yardımcı hesapta izlendiği de görülmektedir.
ÖRNEK 4 Altın Otel yetkilisi, 03.09.2012’de A Bankasını arayarak T864 tutarındaki kredi kar-
tı alacağının, bankadaki 11.000.11.00 nolu mevduat hesabına aktarılmasını iste-
miştir. İşleme ilişkin banka dekontu, aynı gün alınmıştır.
03.09.2012
102 BANKALAR 864,00
-A Bankası ... Hs.
123 KREDİ KARTINDAN ALACAKLAR 864,00
-A Bankası KK Alacakları
/
Yaz Otelinde konaklayan bir kişi, 15.08.2012’de havuz barda tükettiği içki bedeli
5 için T590’yi (500 + %18 KDV) A Bankası kredi kartı makinesini kullanarak kredi
kartı ile ödemiştir. İşletme ertesi gün bankaya giderek söz konusu kredi kartı bede-
linden %5 komisyon düşüldükten sonra kalan parayı tahsil etmiş ve aynı bankadaki
mevduat hesabına yatırmıştır. İşlemin yevmiye kaydını yapınız.
ÖRNEK 5
Gümüş Otel, Seyyah Seyahat İşletmesinden rezervasyonlu bir grubu kabul etmiştir.
5 günlük konaklama yaparak 18.08.2012’de ayrılan grubun tahakkuk eden oda üc-
reti T12.000 + T960 (%8 KDV) dir. Yapılan anlaşmaya göre HD konaklama bedeli
seyahat acentesinden tahsil edilecektir.
İşlemin yevmiye kaydı şöyle yapılır:
18.08.2012
ÖNBÜRO KONTROL
182 12.960,00
-Grup Satışlar
-Grup Oda Satışları
/
Önce satış hasılatı ve KDV tutarı Önbüro Kontrol hesabında muhasebeleştirilmiş,

sonra da seyahat acentesinden alacaklar, ilgili işletmenin cari hesabına işlenmiştir.
18.08.2012
120
ALICILAR 12.960,00
-Seyyah Seyahat Acentesi
182 ÖNBÜRO KONTROL 12.960,00
-Grup Satışlar
/
Seyahat acentesinden nakden tahsilat yapıldığında, Alıcılar hesabı alacak kay-

dıyla kapatılacak, Kasa hesabı ise tahsilat tutarı kadar borçlandırılacaktır.
Şahin Otel yetkilisi, Samur Seyahat Acentesini 09.09.2012’de ziyaret ederek T3.000 ÖRNEK 6
senetsiz ve T1.200 senede bağlı alacağını tahsil etmiştir.
09.09.2012
KASA
100 4.200,00
120 ALICILAR 3.000,00
-Samur S.A.
121 ALACAK SENETLERİ 1.200,00
Cüzdandaki Senetler
/
Tahsil edilen tutar kadar Kasa hesabı borçlandırılırken senetsiz ticari alacak
için Alıcılar, senede bağlı alacak için de Alacak Senetleri hesabı kapatılmıştır.
Kartal Otelde bir gece konaklayan kişi, 19.08.2012 tarihinde otelden ayrılırken ta- ÖRNEK 7
hakkuk eden konaklama ücretini peşin ödemiştir. Oda ücreti T200 + %8 KDV için
yapılan tahsilat merkez kasaya alınmıştır. İşlemin kaydı şöyledir:
19.08.2012
KASA
100 216,00
-Merkez Kasa -T
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 200,00
/
Bu kayıtla, peşin tahsil edilen tutar doğrudan Kasa hesabının borcuna yazılır-
ken, satış tutarı da Yurtiçi Satışlar hesabına kaydedilmiştir.
Yiyecek İçecek Satışlarının Muhasebeleştirilmesi

Konaklama işletmelerinde yiyecek denildiğinde restoran, içecek denildiğinde de
bar akla gelir. Tesis içinde genellikle birden fazla restoran ve bar hizmet verebilir.
Buralardaki harcamalar adisyonlarla kayıt altına alınır. Tahsilatlar ise kasa tahsil
fişi, kasiyer raporu ya da satış noktası makineleri (SNM/ POS) çıktılarıyla belge-
lendirilir. Gün sonunda yiyecek ve içecek gelir toplamı günlük gelir raporunda
birleştirilir.
Satış şekline göre yiyecek - içecek bedelinin oda fiyatına dâhil edilip edilmemesi
hem gelir türlerinin ayrımı hem de vergilendirme açısından önem taşır. Genellikle
oda+kahvaltı, tam pansiyon ve her şey dâhil satışlarda yemek ve içecek tutarı oda
fiyatı içindedir. Bu durumda düzenlenen tek belge (fatura) ile oda gelirleri ve yi-
yecek-içecek gelirleri birlikte muhasebeleştirilir. Yalnızca oda satın alan konuğun
ayrıca yiyecek içecek hizmetlerinden yararlanması durumunda ise bunlar ayrıca
belgelenir ve ayrı muhasebeleştirilir. Oda gelirlerinde olduğu gibi, konuk otelde
kalmaya devam ettiği sürece, diğer bir ifadeyle çıkışta fatura düzenleninceye kadar
yiyecek içecek hasılatı Önbüro Kontrol hesabında biriktirilir. Bazı satış noktaların-
da ise yemek veya içecek bedelleri konuktan peşin olarak tahsil edilebilir.
ÖRNEK 8 Kaya Otelin 08.08.2012 tarihli günlük gelir raporunda yiyecek ve içecek gelir bilgi-
leri şöyledir:
• Pansiyon kahvaltı (oda fiyatına dâhil): T100 + T8 (%8 KDV),

• Ana restoran yiyecek geliri (akşam yemeği): T750 + T135 (%18 KDV),
• Ana restoran içecek geliri (akşam yemeği): T150 + T27 (%18 KDV).
Bu bilgilere göre yiyecek - içecek gelirlerinin muhasebe kaydı şöyle olur:
08.08.2012
-Pansiyon Kahvaltı 108
-Ana Restoran Yİ 1.062
600.01 Yiyecek Satışları 850
600.01.01 Pansiyon Yiyecek 100
600.01.02 Ekstra Yiyecek 750
600.02 İçecek Satışları 150
600.02.01 Ekstra İçecek 150
/
Yapılan kayıtta oda fiyatına dâhil olan kahvaltı için %8 KDV uygulanırken,
ayrı belgelendirilen diğer yiyecek ve içecek bedelleri için %18 KDV uygulanmak-
tadır. Konuklardan yiyecek içecek alacakları Önbüro Kontrol hesabında izlenir-
ken, satış hasılatı Yurtiçi Satışlar hesabında, KDV ise Hesaplanan KDV hesabının
alacağında kayıt altına alınmıştır.
Sena Otel kalabalık bir davetli grubu için banket siparişi almıştır. Banket yiyecek ÖRNEK 9
bedeli T7.000 + %18 KDV, içecek bedeli T3.000 + %18 KDV şeklindedir. Verilen
hizmet karşılığında, 10.08.2012 tarihinde davet sahibi Elibol A.Ş. yetkilisinden
T11.800 tutarlı bir müşteri çeki alınmıştır.
İşlemin muhasebe kaydı şöyle olur:
10.08.2012
101 ALINAN ÇEKLER 11.800,00
600.01 Yiyecek Satışları 7.000
600.01.02 Ekstra Yiyecek - Banket
600.02 İçecek Satışları 3.000
600.02.01 Ekstra İçecek - Banket
391 HESAPLANAN KDV 1.800,00
/

Söz konusu davet yemeği karşılığında alınan çek için Alınan Çekler hesabı
borçlandırılımış, satış hasılatı ve KDV ise ayrı hesaplarda kaydedilmiştir.
Diğer Gelirlerin Muhasebeleştirilmesi

Konaklama işletmelerinde oda satışı ve yiyecek - içecek satışları dışında çok çeşitli gelir
kalemleri söz konusudur. Kuru temizleme, yıkama, ütüleme, telefon, internet, havuz,
hamam, sauna, masaj, plaj, kayak, deniz bisikleti, deniz yatağı, paraşüt, balon, sağlık
merkezi hizmetleri, kişisel bakım hizmetleri, kiralık kasa hizmeti, tenis, masa tenisi,
golf, spor salonları, spor sahaları, hediyelik eşya, butik, disko, vb. söz konusu gelir ge-
tirici hizmet ve alanlardan bazılarıdır. Konaklama hizmetinin uzantısı olarak sunulan
bu tür hizmetlerden elde edilen gelirler de yukarıda açıklanan oda ve yiyecek-içecek
gelirleri gibi muhasebeleştirilir. Gelir kaynağı ise yardımcı hesaplar aracılığıyla izlenir.
Çağla Otelin 18.08.2012 tarihli günlük gelir raporundaki bilgiler şöyledir: ÖRNEK 10
• Minibar ekstra: T20,

• Kiralık kasa: T30,
• Telefon: T90,
• Kuru temizleme: T195,
• Ütü: T35,
• Spor salonu: T250,
• Plaj girişi: T100,
• Hamam: T280
Bu tutarlara %18 oranında KDV eklenecektir. Otelde konaklamaya devam
eden konuklarla ilgili olan bu gelirler aşağıdaki gibi muhasebeleştirilir.
Gelirler toplamı: T1.000 + 0,18 KDV = KDV’li toplam: T1.180
18.08.2012
600.02.01 Ekstra İçecek - Minibar
600.03 Haberleşme Gelirleri 90
600.03.00 Telefon
600.04 Çamaşırhane Gelirleri 230
600.04.01 Kuru temizleme 195
600.04.02 Ütü 35
600.05 Havuz, Plaj, Hamam Geliri 380
600.05.01 Plaj 100
600.05.02 Hamam 280
600.06 Kira Gelirleri 30
600.06.03 Kasa Kiraları
600.07 Spor Merkezi Gelirleri 250
600.07.01 Spor Salonu

/

Yukarıdaki kayıtta çeşitli gelirler toplamı olan T1.000 Yurtiçi Satışlar hesabının
alacağına kaydedilmiş, bu tutar üzerinden KDV de ayrıca muhasebeleştirilmiştir.
Konuklardan alacakları izlemek üzere, satış gelirleri ve KDV toplamı kadar, Ön-
büro Kontrol hesabı borçlandırılmıştır.
Yüzdeli Ücret Uygulamasında Gelirlerin

Bazı konaklama işletmelerinde personele ödenecek ücret satışlar ile ilişkilendi-
rilmektedir. Yüzdeli ücret adı verilen bu sistemde (Azaltun ve Kaya, 2010: 98),
satışlar üzerinden belli oranda personel primi hesaplanmakta ve bu tutar belli
esaslara göre (Yüzdeli ücret uygulamasında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
tarafından, 22.05.2003 tarihli 4857 sayılı İş Kanunu’nun 51. maddesine dayanıla-
rak çıkarılan; “Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Dağıtılması Hakkında
Yönetmelik” hükümleri dikkate alınır. Adı geçen Yönetmelik’te meslek gruplarına
göre yüzdelerin nasıl belirleneceği ve toplanan paraların, puanlama sistemiyle nasıl
dağıtılacağı belirlenmiştir. Bkz. Resmi Gazete 28.02.2004/ 25387.) personel hesap-
larına aktarılmaktadır.
Yüzdeli ücret uygulaması genellikle yoğun emek gerektiren işlerden elde edi-
len gelirlerde kendini göstermektedir. Oda gelirleri ile yiyecek - içecek gelirleri ya-
nında, hamam-sauna-masaj, çamaşırhane, sağlık ve kişisel bakım hizmet gelirleri
bu kapsamdadır. Kira ve komisyon gelirleri, kiralık kasa, otopark, spor alanları ve
spor salonları, toplantı salonları, haberleşme gelirleri, havuz ve plaj gelirleri gibi
gelir türlerinde ise yüzdeli ücret uygulaması yapılmamaktadır.
ÖRNEK 11 Işık Otelin 20.08.2012 tarihli günlük gelir raporunda gelirler şöyledir:
• Pansiyon kahvaltı geliri: T220 + %15 servis yüzdesi + %8 KDV,

• Bahçe Restoran yemek geliri: T440 + %15 servis yüzdesi + %18 KDV,
• Ayışığı Bar içecek geliri: T100 + %15 servis yüzdesi + %18 KDV.
Bu bilgilere göre gerekli muhasebe kaydını yapalım.
Hesaplama:
• Kahvaltı: T220 + T33 (%15) + 20,24 (%8) = T273,24
• Yemek: T440 + T66 (%15) + T91,08 (%8) = T597,08
• İçecek: T100 + T15 (%15) + T20,70 (%8) = T135,70
Toplam: T760 T114 T132,02 T1.006,02
Yevmiye Kaydı:
20.08.2012
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 760,00
600.01.00 Pansiyon Yiyecek - Khv. 220
600.01.01 Ekstra Yiyecek - Bahçe 440
600.02.01 Ekstra İçecek - Ayışığı
335 PERSONELE BORÇLAR* 114,00
335.04 Ödenecek Servis Yüzdeleri
/
Örnekte yiyecek içecek hizmetlerinde yüzdeli ücret uygulaması gösterilmiş-

tir. Yiyecek ve içecek bedelleri üzerinden %15 oranında personel yüzdesi hesap-
lanmış (farklı oranlar uygulanabilmekte) ve yüzdeli toplam üzerinden de KDV
oranları uygulanmıştır. Konuklardan toplam alacaklar için Önbüro Kontrol hesabı
borçlandırılırken yiyecek içecek geliri için Yurtiçi Satışlar hesabı, personel yüz-
deleri için Personele Borçlar hesabı ve vergi dairesine ödenecek olan KDV için de
Hesaplanan KDV hesabı alacaklandırılmıştır.
*Uygulamada, personel servis yüzdelerinin izlenmesi için, Personele Borçlar
hesabı yerine “602 Diğer Gelirler” hesabının kullanıldığı da görülmektedir.
Yüzdeli ücret sistemini uygulayan Güneş Otelin günlük gelir raporundan alınan bil-
giler şöyledir: 6
• Oda geliri : T300 + %15 servis yüzdesi + %8 KDV

• Konak Restoran yiyecek : T800 + %15 servis yüzdesi + %18 KDV
• Sauna - hamam geliri : T130 + %15 servis yüzdesi + %18 KDV
• Telefon geliri : T22 + %18 KDV
• Tur geliri : T66 + %18 KDV
Bu bilgilere göre işletmenin gelir tahakkuk kaydını yapınız.
Yurtdışı Satış Gelirlerinin Muhasebeleştirilmesi

Konaklama işletmelerinin, özellikle büyük hacimli ve mevsimlik kitlesel turizme
hitap eden otellerin hizmet satışlarının bir bölümü de yurt dışı müşterilere yapıl-
maktadır. Bu durumda yabancı paralı işlemlerin, günlük kur değeri üzerinden
izlenmesi gündeme gelmektedir. Yabancı turist gelirleri hem işletme hem de mak-
ro ekonomi açısından istenen bir durum olmakla birlikte, aynı zamanda muha-
sebecilerin iş yükünü ve nakit yönetimi riskini artıran bir faktör olmaktadır. Bazı
otellerin hedef kitlesinin ağırlıklı olarak yabancı turistlere yöneldiği, bu yüzden
fiyatlarını yabancı para değeri (€, $) ile belirledikleri de görülmektedir.
Konaklama işletmelerinde yabancı para ile yapılan satışlar ve tahsilat, işlem gü-
nünde T.C. Merkez Bankasınca yayımlanan efektif alış kuru üzerinden (Çetiner,
2002: 246), Türk lirası karşılıkları ile kayıtlara alınmaktadır. Aynı zamanda dileyen
işletmeler bu tutarları, yabancı para değeriyle Nazım Hesaplarda izleyebilmektedir.
ÖRNEK 12 Pırlanta Otele Travel Acentesinden 28.08.2012 tarihinde gelen yabancı konuklara
ait bilgiler şöyledir:
• Oda satışı: T8.000 + T640 (%8 KDV),

• Ekstra içecek satışı: T2.000 + T360 (%18 KDV).
Konuklar Otelden ayrılmış olup ödeme seyahat işletmesi tarafından Avro
(Euro/ € ) şeklinde yapılacaktır. İşlem gününde 1 € = T2,00’dir.
İşlemin muhasebe kaydı şöyle olur:
28.08.2012
182
ÖNBÜRO KONTROL 11.000,00
-Grup Satışlar
601 YURTDIŞI SATIŞLAR 10.000,00
-Oda Satışları 8.000
-İçecek Satışları 2.000
/
Yurtiçi satışlardan farklı olarak satış hasılatı için “601 Yurtdışı Satışlar” hesabı
alacaklandırılmıştır. Diğer kayıtlarda farklılık yoktur.
28.08.2012
120
ALICILAR 11.000,00
-Travel Acentesi
-Grup Satışlar
/
Seyahat acentası ödemeyi daha sonra yapacağı için, tahakkuk eden alacak 120
Alıcılar hesabının borcuna devredilmiş ve Önbüro Kontrol hesabı kapatılmıştır.
Ayrıca Nazım Hesaplar kullanılarak işlemin yabancı para değeriyle izlenmesine
ilişkin kayıt aşağıdaki gibi yapılabilir.
28.08.2012
900
EFEKTİF VE DÖVİZ DEPOSU 5.500,00
-Yabancı Para Alacakları €
904 EFEKTİF VE DÖVİZ DURUMU 5.500,00
-Yabancı Para Borçlular €
/
Yabancı paralı işlemler için kullanılabilecek nazım hesaplara, ekli hesap pla-
nında örnek olarak yer verilmiştir.
a) Küresel Otel, Japonya’dan gelecek turist kafilesi için 3.000 dolarlık anlaşma yap- ÖRNEK 13
mış ve Jet Turizm Seyahat Acentesinden 1.000 ABD doları avans almıştır. Söz konu-
su avans işletmenin (H) Bankasındaki Döviz Tevdiat hesabına gönderilmiştir. İşlem
tarihi olan 11.06.2012’de $1 = T1,80 ’dir.
11.06.2012
102
BANKALAR 1.800,00
-H Bankası DTH - $
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI 1.800,00
-Jet Turizm S.A.
/
Yukarıdaki kayıtla, işletmenin döviz tevdiat hesabına geçen tutar için Bankalar
hesabı borçlandırılmış, buna karşılık henüz hizmet verilmeden ön ödeme niteli-
ğinde alınan bu tutar için işletmenin seyahat acentesine borçlu olduğunu gösteren
kayıt, Alınan Sipariş Avansları hesabı alacaklandırılarak yapılmıştır.
b) Japon turistler Küresel Otele 29.08.2012’de gelerek HD sistemiyle, 2 gün
kalıp ayrılmışlardır. Konu ile ilgili 30.08.2012 tarihli gelir raporu bilgileri şöyledir:
- Oda geliri: T5.000 + T400 %8 KDV = T5.400
Konuklar aldıkları hizmete karşılık $2.000 tutarında seyahat çeki vermişlerdir.
İşlem günü $1 = T1,75 ’dir.
Bu bilgilere göre önce hesaplamaları yapalım:
- Çek teslimatı $2.000 X 1,75 = T3.500
- Alınan avans $1.000 X 1,80 = T1.800
Toplam: $3.000 T5.300
Hizmet karşılığı T alacak: T5.400
Kambiyo zararı: T100
30.08.2012
-Grup Satışlar
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI 1.800,00
-Jet Turizm S.A.
656 KAMBİYO ZARARLARI 100,00
-Oda Satışları
/
Yapılan kayıtla satış geliri, avans hesabı kapatılmak ve dolar kurundaki düşüş
nedeniyle uğranılan kambiyo zararı hesaba katılmak suretiyle kayda alınmıştır.
Yurtdışı satış hasılatı ve KDV Türk lirası değeri üzerinden muhasebeleştirilmiştir.
Aşağıda ise alınan çeke karşılık Önbüro Kontrol hesabının kapatılması ve deva-
mında yabancı para hesaplarının durumu gösterilmiştir.
30.08.2012
ALINAN ÇEKLER
101 3.500,00
-Seyahat Çekleri - $
-Grup Satışlar
/
30.08.2012
900
EFEKTİF VE DÖVİZ DEPOSU 2.000,00
-Yabancı Para Kasası - $
904 EFEKTİF VE DÖVİZ DURUMU 2.000,00
-Yabancı Para Borçlular - $
/
Antalya’da faaliyet gösteren Kristal Otele Kafkas Seyahat Acentesi aracılığıyla, HD

7 sistemiyle gelen Rus turist grubuna ait bilgiler şöyledir:
• Oda geliri: T12.000 + %8 KDV,

• Hamam-sauna: T1.200 + %18 KDV.
İşlem tarihinde 1 Ruble = T0,05 ’dir. İşletme, Kafkas Seyahat Acentesinden,
turistlerin yararlandığı hizmet karşılığı olan 287.520 ruble alacaklıdır. Gerekli he-
saplamaları yaparak işlemi muhasebeleştiriniz.
Özet
Hasılat (gelir) kavramını tanımlayabilmek Tahsilat kavramını açıklayabilmek
1 3
Hasılat (gelir) mal ya da hizmet satışları ile sü- Gelirlerin karşılığı olan tahsilat ve/veya alacak-
rekliliği olan diğer işletme faaliyetleri nedeniyle lar ilgili aktif hesaplarda muhasebeleştirilir. Bu
varlıklarda meydana gelen brüt artışlardır. Ko- amaçla, tahsilat şekline göre Kasa, Alınan Çek-
naklama işletmelerinde, konukların geceleme ler, Bankalar, Diğer Hazır Değerler gibi hesaplar
gereksinimi ve bunun yanında yeme-içme, ha- borçlandırılır. Eğer vadeli işlem (kredili satış)
berleşme, eğlence, spor ve diğer etkinliklerden yapılmışsa bu durumda anlaşma şekline göre,
elde edilen hasılat, ana faaliyet konusu ile ilişkili bireysel konuklar ya da konuk adına yükleni-
hesaplarda muhasebeleştirilir. ci durumundaki aracılar (seyahat acenteleri)
adına açılan; Alıcılar, Alacak Senetleri, Kre-
Konaklama işletmelerinde gelirleri sınıflandıra- di Kartlarından Alacaklar gibi aktif hesaplar
2 bilmek borçlandırılır. Ancak konaklama işletmelerinde
Bir işletmede gelirler ana faaliyet konusu ve faa- geliri doğuran ana olayın (konaklama hizmeti)
liyet dönemi ile ilişkisine göre sınıflandırılabilir. gerçekleşmesi genellikle birden fazla güne yayıl-
Bu amaçla yapılan genel sınıflama; esas faaliyet maktadır. Bu durumda konaklama tesisi içinde
gelirleri, yan faaliyet gelirleri, faaliyet dışı gelir- çok çeşitli faaliyetlerle elde edilen gelirlerin, ge-
ler şeklindedir. Konaklama işletmelerinde ana lir merkezlerine göre ayrıntılı şekilde ve günü
faaliyet gelirleri için kullanılan hesaplar; Yurti- gününe izlenmesi önem taşır. Bu amaçla geçici
çi Satışlar, Yurtdışı Satışlar ve Diğer Gelirlerdir. kontrol hesabı niteliğinde, Önbüro Kontrol he-
Gelirin kaynağı olan etkinliğe göre, belirtilen sabı çalıştırılır.
ana hesaplara bağlı olarak açılan yardımcı he-
saplarda gelirler; çeşitleri ve gerçekleştikleri yer- Gelirlerin ve tahsilatın muhasebeleştirilmesini
ler itibariyle ayrıntılı olarak izlenir. Konaklama 4 açıklayabilmek
faaliyeti ile doğrudan ilişkili olmayan; komis- Konaklama işletmelerinde çok çeşitli olabilen
yon, kâr payı, faiz, kambiyo kârı, vb. gelirler ise gelirlerin türlerine, kaynağına ve gelir merkez-
Tekdüzen Hesap Planına uygun hesaplarda ayrı lerine göre izlenmesi sorumluluğu önbüro tara-
ayrı izlenir. Hesap dönemi sonunda tüm gelir fından yerine getirilir. Önbüro bu açıdan âdeta
hesapları, dönemin giderleri ile karşılaştırılarak muhasebe servisinin elçisi konumundadır. Do-
dönem kârı veya zararını belirlemek üzere Dö- layısıyla gelirlerin sağlıklı yönetimi büyük ölçü-
nem Kârı veya Zararı hesabına devredilir. de önbüro ile muhasebe arasındaki uyuma ve
eşgüdüme bağlıdır. Söz konusu eşgüdümün ve
gelir yönetiminin etkinliğinin sağlanmasında,
Konuk hesabı (Folyo), Önbüro Kontrol hesabı
ve Günlük Gelir Raporu önemli bir arayüz işlevi
görür. Oda gelirleri yanında, yiyecek-içecek ve
diğer hizmet gelirleri gerçekleştikleri noktada
çeşitli işlem belgeleri ile tespit edilir ve günlük
gelir raporunda birleştirilir. Konaklama işlet-
melerinin önemli işlevlerinden biri de yabancı
konuklara sundukları hizmetlerle döviz girdisi
sağlamalarıdır. Dolayısıyla yabancı paralı işlem-
lerin muhasebeleştirilmesi de önemli yer tutar.
1. Aşağıdakilerden hangisi konaklama işletmesinde 5. Yabancı konuklardan sağlanan konaklama ve yi-
gelir getirici bir bölüm değildir? yecek-içecek gelirlerinin (KDV hariç) muhasebeleşti-
a. Odalar rilmesinde alacaklandırılan ana hesap aşağıdakilerden
b. Restoran hangisidir?
c. Muhasebe a. Döviz Tevdiat
d. Bar b. Kasa
e. Gezi organizasyonu c. Yurtdışı Satışlar
d. Alınan Çekler
2. Konaklama işletmelerinde faaliyet gelirleri içinde e. Yurtiçi Satışlar
aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a. Haberleşme hizmetleri 6. Konuklardan oda rezervasyonu sırasında alınan
b. Önbüro faaliyetleri kapora (güvence bedeli) için aşağıdaki hesaplardan
c. Yiyecek hizmetleri hangisi alacaklandırılır?
d. Spor hizmetleri a. Kasa
e. İçecek hizmetleri b. Yurtiçi Satışlar
c. Yurtdışı Satışlar
3. Konaklama işletmelerinin ana faaliyet konusunun d. Alınan Sipariş Avansları
sonucu olarak ortaya çıkan ve sürekliliği olan faaliyet- e. Alınan Depozito ve Teminatlar
lerle varlıklarda meydana gelen brüt artışlara ne ad ve-
rilir? 7. Konaklama işletmesinin günlük gelir raporunda şu
a. Hasılat bilgiler yer almaktadır: -Grup konuk oda satışı: T600 +
b. Maliyet %8 KDV, -Yiyecek satışı: T400, İçecek satışı: T150, Te-
c. Yatırım lefon geliri: T50. Bu bilgilere göre, günlük gelir tahak-
d. Birikim kukunda aşağıdakilerden hangisi kesinlikle yapılmaz?
e. Turizm a. 182 Önbüro Kontrol Hesabı 1.356.- borçlandırılır.
b. 100 Kasa Hesabı 1.356.- borçlandırılır.
4. Aşağıdakilerden hangisi, konaklama işletmelerinde c. 600 Yurtiçi Satışlar Hs. 1.200.- alacaklandırılır.
gelirlerin izlenmesinde muhasebe bölümüne yardımcı d. 601 Yurtdışı Satışlar Hs. 1.200.- alacaklandırılır.
olan en önemli bölümdür? e. 391 Hesaplanan KDV Hs. 156.- alacaklandırılır.
a. Konuklar
b. Odalar
c. Yiyecek-içecek bölümü
d. Hesap planı
e. Önbüro
8. Konaklama işletmesinin günlük gelir raporunda 9. Aşağıdakilerden hangisi bilanço hesabıdır?
şu bilgiler yer almaktadır: -Bireysel konuk oda satışı: a. 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı
T1.000, -Hamam geliri: T100. Bu bilgilere göre, günlük b. 601 Yurtdışı Satışlar Hesabı
gelir tahakkuku aşağıdakilerden hangisinde doğru ya- c. 182 Önbüro Kontrol Hesabı
pılmıştır? d. 602 Diğer Gelirler Hesabı
a. e. 690 Dönem Kârı veya Zararı Hesabı
//
182 ÖNBÜRO KONTROL 1.198,00 10. Fersah Seyahat Acentesi tarafından Elmas Otele
-Bireysel Satışlar Çin’den getirilen bir grupla ilgili günlük gelir raporu
bilgileri şöyledir:
-Hamam Geliri 100 - Oda geliri (HD): T50.000 + KDV,
391 HESAPLANAN KDV 98,00 - Tur geliri: T2.000 + KDV.
/
Bu bilgilere göre düzenlenen fatura karşılığında, seya-
b. hat acentesi tarafından işletmenin (Z) Bankası Döviz
Tevdiat hesabına 225.440 yuan gönderilmiştir. İşlem
//
gününde 1 yuan = T0,25 ’dir. Buna göre, işlemin muha-
-Bireysel Satışlar sebeleştirilmesinde aşağıdakilerden hangisi yapılmaz?
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 1.100,00 a. 182 Önbüro Kontrol Hesabı 56.360.- borçlandırılır.
b. 601 Yurtdışı Satışlar Hesabı 52.000.- alacaklan-
-Hamam Geliri 100
391 HESAPLANAN KDV 198,00 dırılır.
/ c. 391 Hesaplanan KDV Hesabı 4.360.- alacaklan-
dırılır.
c. d. 102 Bankalar Hesabı 225.440.- borçlandırılır.
e. 901 Döviz Tevdiat Hesabı 225.440 borçlandırılır.
//
-Hamam Geliri 100
/
d.
//
-Hamam Geliri 100
/
e.
//
-Hamam Geliri 100
/
Yaşamın İçinden 1 Yaşamın İçinden 2

Türkiye’nin Turizm Geliri Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yayınlanan
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, ‘Türkiye’de Kültür ve Turizm Verileri 2002-2010 Ki-
2010 yılında 20 milyar 806 milyon 708 bin 444 dolar tapçığı’, ülkede bu alanda yaşanan gelişmeleri gözler
olan turizm gelirleri, 2011 yılında yüzde 10,6 oranında önüne serdi. Kitapçıkta yer alan bilgilere göre, Tür-
artarak 23 milyar 20 milyon 392 bin 250 dolara yük- kiye 2002 yılında turist sayısı bakımından dünyada
seldi. Buna karşılık, 2010 yılında 33 milyon 27 bin 943 17. sırada yer alırken, 2009 yılında 7. sıraya yükseldi.
olan ziyaretçi sayısı, geçen yıl 36 milyon 151 bin 328 2002’deki 11.9 milyar dolarlık turizm geliriyle dünyada
kişiye çıktı. 12. sırada yer alan Türkiye, 2009’da 20.8 milyar dolar-
Turizm giderleri de 2010 yılında 4 milyar 825 milyon la 9. sıraya yerleşti. Türkiye’nin 2002 yılında 13.2 mil-
214 bin 101 dolar iken, geçen yıl 4 milyar 976 milyon yon olan yabancı ziyaretçi sayısı, yüzde 116.7 artarak
176 bin 604 dolara yükseldi. Geçen yıl Türkiye’ye ge- 2010’da 28.6 milyona çıktı. Öte yandan, Türkiye, 127
len ziyaretçiler kişi başına ortalama 637 dolar harca- Mavi Bayrak ödüllü plaja sahipken, geçen yıl 314 Mavi
ma yaptı. 2010’da ise bu rakam 630 dolardı. 2010’da 6 Bayraklı plajla dünya dördüncüsü oldu.
milyon 557 bin 233 vatandaş yurtdışına giderken, bu
rakam 2011 yılında 6 milyon 281 bin 972 kişiye düştü. Kaynak: http://www.plus9ty.com/tr/main/
Turizm gelirinin yüzde 73’ü yabancı ziyaretçilerden, haberler/haber/119-turkiye-turizmi-rakiplerini-
yüzde 27’si ise yurt dışında ikamet eden vatandaş ziya- solladi. 04.04.2011 Erişim Tarihi: 17.07.2102
retçilerden elde edildi. Ziyaretçiler, seyahatlerini kişisel
veya paket tur ile gerçekleştirdi. Bu dönemde yapılan
harcamaların 4 milyar 473 milyon 883 bin 979 doları-
nı kişisel, 735 milyon 20 bin 295 dolarını ise paket tur Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı
oluşturdu. Ziyaretçi sayısı geçen yılın aynı dönemine 1. c Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
göre yüzde 5,5 arttı. Bu dönemde ülkeden çıkış yapan Gelirler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
ziyaretçi sayısı 7 milyon 423 bin 747 kişi oldu. Bunun 6 2. b Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
milyon 401 bin 709 kişisini yabancı, 1 milyon 22 bin 38 Gelirler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
kişisini ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlar oluş- 3. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
turdu. Hasılat Kavramı” konusunu yeniden gözden
Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde geçiriniz.
3,6 arttı. Yurt içinde ikamet edip başka ülkeleri ziyaret 4. e Yanıtınız yanlış ise “Tahsilat Kavramı ve İlgili
eden vatandaşların harcamalarından oluşan turizm gi- Hesaplar” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
deri, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,6 artarak 5. c Yanıtınız yanlış ise “Yurtdışı Satış Gelirlerinin
1 milyar 408 milyon 802 bin 538 dolar oldu. Bunun 947 Muhasebeleştirilmesi” konusunu yeniden göz-
milyon 656 bin 236 dolarını kişisel, 461 milyon 146 bin den geçiriniz.
302 dolarını ise paket tur harcamaları oluşturdu. 6. e Yanıtınız yanlış ise “Oda Satışlarının Muhasebe-
leştirilmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
Kaynak: http://www.haberinkalbi.com/ekonomi-ha- 7. b Yanıtınız yanlış ise “Diğer Gelirlerin Muhasebe-
berleri/turkiye-nin-turizm-geliri_81275.html. 30-01- leştirilmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
2012 12:14:34 Erişim Tarihi: 17.07.2102 8. a Yanıtınız yanlış ise “Diğer Gelirlerin Muhasebe-
leştirilmesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. c Yanıtınız yanlış ise “Gelir Hesapları ve İşleyişi”
konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10.d Yanıtınız yanlış ise “Yurtdışı Satış Gelirlerinin
Muhasebeleştirilmesi” konusunu yeniden göz-
den geçiriniz.
Sıra Sizde Yanıt Anahtarı

Sıra Sizde 1 Sıra Sizde 4
Gelir (hasılat) mal ya da hizmet satışları ile diğer işlet- Önbüro Kontrol Hesabı, konuk otelde kaldığı sürece,
me faaliyetleri nedeniyle varlıklarda meydana gelen ar- verilen hizmetler karşılığında konuktan alacakların bi-
tışlardır. Kâr ise gelirden, o geliri elde etmek için yapı- riktirildiği geçici aktif hesaptır.
lan giderlerin çıkarılmasıyla kalan pozitif (+) sonuçtur.
Örneğin bir konaklama (otel) işletmesinde bir öğün Sıra Sizde 5
yemek satışı karşılığında konuktan alınan tutar gelir- Yaz Otelinde konaklayan kişinin tükettiği içki bedeli
dir. Söz konusu yemeğin hazırlanması için kullanılan olan T500 için Yurtiçi Satışlar hesabı alacaklandırılır.
malzeme, işçilik, enerji tüketimi gibi gider kalemleri- Bu tutar üzerinden %18 oranında hesaplanan KDV T90
nin toplamı o yemeğin işletmeye olan maliyetini gös- olup bu tutar da Hesaplanan KDV hesabının alacağına
terir. Yemek satış gelirinden satılan yemeğin maliyeti yazılır. Kredi kartından çekilen satış tutarı ve KDV top-
çıkarıldığında kâr veya zarar bulunur. lamı olan tutar (T590) hemen tahsil edileceği için Diğer
Otelde yemek satışları: T100 Hazır Değerler hesabının borcuna kaydedilir.
(-) Satılan yemek maliyeti: T67 ise, 15.08.2012
= Yemek satış kârı: T33 olur.
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 590,00
Bir dönemdeki toplam gelirlerden toplam giderler çıka- -A Bankası KK Slipleri
rılarak da işletmenin dönem kârı veya zararı bulunur. 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 500,00
600.02 İçecet Satışları
600.02.01 Ekstra İçecek - Havuz Bar
Sıra Sizde 2 391 HESAPLANAN KDV
90,00
Konaklama işletmelerinde ana faaliyet gelirleri; oda /
satışları, yiyecek-içecek satışları, plaj, havuz, sauna
gelirleri, haberleşme gelirleri, çamaşırhane ve kuru te- İkinci kayıtta ise kredi kartı ile yapılan tahsilatın, ko-
mizleme gelirleri, kiralama gelirleri, eğlence, spor ve misyon kesildikten sonra ilgili banka hesabına aktarıl-
benzeri diğer etkinlik gelirleri şeklinde ayrılabilir. Bu- ması gösterilmektedir:
nun yanında hemen her işletmede karşılaşılabilen, fi-
nansal yatırım (faiz, katkı payı vb.) gelirleri, komisyon 16.08.2012
gelirleri, eğitim, danışmanlık ve reklam gelirleri vb. çok 102 BANKALAR 560,50
çeşitli gelir getiren faaliyetler de olabilir. -A Bankası ... Hs.
653 KOMİSYON GİDERLERİ 29,50
-KK Komisyonu %5
Sıra Sizde 3 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 590,00
Tahsilat, satışlar veya diğer gelir getirici işlemler so- -A Bankası KK Slipleri
nucunda işletmenin kasasına ya da banka hesaplarına

para girişini ifade eder. Gelir döngüsünün son aşaması
olan tahsilat, belli bir dönemde işletmelerin en kısa yol- Sıra Sizde 6
dan ve çok defa ulaşmak istedikleri faaliyet sonucudur. -Oda geliri: T300 + T45 (%15) + T27,60 (%8 KDV)
Tahsilatın muhasebeleştirilmesi Kasa Hesabı kullanıla- -Konak Rest. Yiyecek: T800 + T120 (%15) + T165,60
rak gerçekleşir. Peşin işlemlerde nakit doğrudan kasaya (%18 KDV)
girmektedir. Kredili satışlardan alacakların tahsili ya -Sauna-hamam geliri: T130 + T19,50 (%15)+ T26,91
da çeklerin tahsil edilmesi yoluyla da kasaya para gi- (%18 KDV)
rişi olur. Bunun yanında, banka hesabına havale veya -Telefon geliri: T22 + T3,96 (%18 KDV)
EFT şeklinde ya da çek veya senetlerin doğrudan banka -Tur geliri: T66 + T11,88 (%18 KDV)
hesabına alınmasıyla da tahsilat söz konusudur. Bu du- Toplam : T1.318 T184,50 T235,95
rumda Kasa Hesabı yerine Bankalar Hesabı kullanılır.
Azaltun, M. ve Kaya, E. (2010). Konaklama İşletme-
//
lerinde Muhasebe Uygulamaları, Ankara: Detay
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 1.318,00 Yayıncılık.
600.00 Oda Satışları 300 Benligiray, Y. Uzmanlık Muhasebeleri, Ankara: Gazi
Kitabevi.
600.01.01 Ekstra Yiyecek
600.03 Haberleşme Geliri 22
Çetiner, E. (2002). Konaklama İşletmelerinde Muha-
600.03.00 Telefon sebe Uygulamaları, Ankara: Gazi Kitabevi.
600.05 Havuz, Plaj, Hamam Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği (MSUGT),
Geliri 130
R.G. 26.12.1992/ 21447 mükerrer.
600.05.02 Hamam Geliri
600.09 Diğer Yurtiçi Satışlar 66
600.09.00 Gezi-Tur Gelirleri
335 PERSONELE BORÇLAR 184,50
335.04 Ödenecek Servis

Yüzdeleri
/
Sıra Sizde 7
Turistlerin aldığı hizmet bedeli ve KDV tutarları şöyledir:
- Oda geliri: T12.000 + T960 (%8 KDV) = 12.960
- Hamam-sauna geliri: T1.200 + T216 (%18 KDV) = 1.416
Toplam : T13.200 T1.176
T14.376
İşlem günündeki kur üzerinden tahakkuk eden alacak:
T14.376 / 0,05 = 287.520 Ruble
Örnek 13’ten yararlanarak işlemi yabancı para üzerin-
den izlemek üzere Nazım Hesapları çalıştırabilirsiniz.

//
-Grup Satışlar
601.00 Oda Satışları 12.000
601.05 Havuz-Plaj-Hamam Geliri 1.200
/
//
120 ALICILAR 14.376,00
-Kafkas Seyahat Acentesi
-Grup Satışlar
/
3
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Maliyet, gider, harcama ve zarar kavramlarını tanımlayabilecek,
 Konaklama işletmesinde malzeme tedarik sürecini açıklayabilecek,
 Malzeme satın alma ve depolama maliyetlerini muhasebeleştirebilecek,
 Malzeme kullanma ve iade işlemlerini muhasebeleştirebilecek,
 Konaklama işletmesinde işçilik kavramı ve ücret sistemlerini açıklayabilecek,
 İşçilik maliyetlerini hesaplama ve muhasebeleştirme işlemlerini yapabilecek
bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Tedarik Süreci • Ücret
• Stok Yönetimi • Ücret Sistemleri
• Malzeme Maliyeti • Hizmet Üretim Maliyeti
• İşçilik Maliyeti
İçindekiler
HİZMET ÜRETİM MALİYETİNİN
OLUŞUMU
• MALZEME TEDARİK SÜRECİ VE
MUHASEBE KAYITLARI
Konaklama İşletmelerinde Malzeme ve İşçilik İşlemlerinin
Muhasebe Uygulamaları Muhasebeleştirilmesi MALZEME KULLANIMININ
• İŞÇİLİK KAVRAMI VE ÜCRET SİSTEMLERİ
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İŞÇİLİK
MALİYETİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ
Malzeme ve İşçilik İşlemlerinin
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE HİZMET ÜRETİM

MALİYETİNİN OLUŞUMU
Konaklama işletmelerinin ana faaliyet konusu, konaklama hizmeti sağlamaktır.
Bunun yanında günlük gereksinimi karşılamaya yönelik olarak yeme-içme, eğlen-
me gibi bazı hizmetlerin de aynı süreç içinde yer alması söz konusudur. Konakla-
ma hizmet üretim maliyetini daha anlaşılır kılmak ve doğru muhasebeleştirilme-
sini sağlamak amacıyla önce kavramsal açıklamalara yer verilecek, daha sonra da
konaklama hizmet üretim süreci ve maliyet oluşumu açıklanacaktır.
Maliyet, Harcama, Gider ve Zarar Kavramları

En genel anlamıyla maliyet, bir varlığa sahip olabilmek/ hizmetten yararlanabilmek
için katlanılan bedeldir. Maliyeti benzer kavramlardan ayırabilmek için, maliyete
katlanmayı gerektiren fayda beklentisinin olması gerekir. Fayda (yarar) ise mal ve
hizmetlere insan gereksinmelerini karşılayacak özelliklerin kazandırılmasıdır.
Maliyet, hedeflenen sonuca ulaşmak için katlanılması gereken fedakârlıkların
para ile ölçülebilen tutarı şeklinde tanımlanabilir. Ulaşılmak istenen her farklı
sonuç için ayrı bir maliyet söz konusu olabilir (Büyükmirza, 2009: 44). İşletme
faaliyetleri, birtakım ekonomik değerlerin (varlıkların) kullanılmasıyla gerçekleş-
tirilir. Ancak söz konusu varlık kullanımı ve tüketimi her zaman maliyet kavramı
ile açıklanamaz.
Harcama bir varlığın edinilmesi, hizmetin sağlanması ya da zararın karşılan-
ması amacıyla para ödeme, para dışında bir varlık verme, hizmet sunma, borç
altına girmedir (Büyükmirza, 2009: 54).
Gelir elde etmek amacıyla elden çıkarılan varlıkların değeri ise gider adını alır.
Gider, belli bir amaca ulaşmak için normal sınırlar içinde yapılan tüketimlerdir.
Gider ile maliyet arasında yakın ilişki vardır. Gider, yararı tükenmiş maliyettir.
Örneğin konaklama işletmesinde malzeme satın alınır, satın alma giderleri topla-
mı üzerinden varlık (stok) maliyeti olarak aktifleştirilir. Malzeme kullanıldığında,
hizmet üretim maliyetinin bir unsuruna dönüşür. Hizmet satışı gerçekleştiğinde,
bunun içinde yer alan malzeme tüketim bedeli, diğer gider kalemleriyle birlikte,
satılan hizmet maliyeti adıyla dönem giderine dönüşür.
Maliyet ve gider kavramları arasında nasıl bir ilişki vardır?

1
Zarar; işletme faaliyetlerinin normal sonucu olmayan, olağandışı bir harca-

ma veya tüketim olabileceği gibi, bir hesap dönemindeki faaliyetin genel sonucu
(gelirler - giderler = kâr/ zarar) olarak da ortaya çıkabilir. Varlıkların amaç dışı
tüketilmesi, aşırı veya kontrolsüz şekilde kullanılması gibi nedenlerle oluşan ka-
yıplar zarardır.
Konaklama işletmelerinde kârın doğru planlanıp kontrol edilebilmesi, işletme
varlıklarının verimli kullanımı, faaliyetlerin etkin yürütülmesi gibi önemli işlet-
mecilik uygulamaları ile ilgili isabetli karar verilebilmesi bakımından maliyet ve
ilişkili olan harcama, gider ve zarar kavramlarının ayırt edilmesi gerekir.
Konaklama Hizmet Üretim Maliyetinin Oluşumu

İşletme yönetiminde maliyet kavramı kullanıldığı yere, kişiye ve zamana göre farklı
açılardan ele alınabilir. Konumuz işletme maliyetleri (operasyonel maliyet) ile ilgili
olduğundan, burada yatırım ve işletme maliyeti ayrımı üzerinde kısaca durulacaktır.
Yatırımlar konaklama faaliyetlerinin yürütüleceği ortamın hazırlanması ile
ilgili çalışmalardır. İşletme faaliyet merkezlerinin konumlandırılacağı yerin be-
lirlenmesi (oda, mutfak, yemek salonu, havuz, idari ofis vb.), faaliyetlerde kul-
lanılacak tesis ve araçların belirlenmesi (oda takımı, pişirme cihazları, soğutma
depoları, bilgisayar sistemi vb.) organizasyon ve faaliyetlerle ilgili yetki ve izinle-
rin alınması (işletme ruhsatı, isim hakkı, eğitim sertifikası vb.) yatırım kavramı
kapsamındadır. Bu tür uzun vadeli kullanım amaçlı varlıkların edinilmesinde kat-
lanılan maliyet duran varlık olarak aktifleştirilir ve bilançoda raporlanır.
İşletmede üretim, pazarlama, finansman gibi temel işlevlerden hareketle fa-
aliyet hacmine, hukuki yapıya, yönetim tercihine bağlı olarak şekillenen işlevsel
faaliyet (gider merkezi) gruplaması yapılabilir. Her bir gider yerinde malzeme-
den işçiliğe, kırtasiyeden haberleşmeye çeşitli varlık tüketimleri gerçekleşir. Kısa
dönemde (1 yıl) gidere/ zarara dönüşen maliyetlere dönem gideri denir. Dönem
giderleri aynı dönemin gelirleri ile karşılaştırılarak dönem kârını/ zararını belir-
lemek üzere gelir tablosunda raporlanır. Ancak bunların ana faaliyet konusu ile
ilgili olup olmaması bakımından ayrımı, yönetim ve bölüm başarısını değerleme-
de önem taşır.
Şekil 3.1
Konaklama Hizmet
Üretim Süreci
Şekil 3.1’de görüldüğü gibi, konaklama işletmesi için satışların maliyeti, yarar-
lanılacak konaklama hizmetini sağlamak amacıyla elden çıkarılan varlıkların de-
ğeri ya da yapılan giderlerin (malzeme, işçilik, enerji vb.) toplamı şeklinde tanım-
lanabilir. Tedarik süreciyle sağlanan (satın alınan) malzeme, işgücü vb. girdiler
çeşitli hizmet birimlerinde kullanılarak önce hizmet üretim maliyetini oluşturur,
dönem sonlarında da hizmet üretim maliyeti, satılan hizmet maliyetine yansıtılır.
İkinci ünitede açıklanan satış hasılatı ile aynı dönemde gerçekleşen satılan hizmet
maliyeti karşılaştırılmak suretiyle brüt kâr veya zarar ortaya konulur.
3. Ünite - Malzeme ve İşçilik İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi 55
Konaklama hizmet üretim maliyeti içinde en önemli kalemleri işçilik ve mal-

zeme giderleri oluşturur. Bunun yanında hizmetin gerçekleştirilmesi amacıyla
yararlanılan haberleşme, ısıtma-soğutma, aydınlatma, güvenlik, ulaşım gibi pek
çok yardımcı üretim maliyeti kalemi ortaya çıkar. Bunların toplamı hizmet üretim
maliyetini oluşturur. Konaklama işletmelerinde hizmet satışı gerçekleştikçe hiz-
met üretim maliyeti, satılan hizmet maliyetine dönüşür. Satışlar ile satılan hizmet
maliyetinin karşılaştırılmasıyla bulunan sonuç brüt satış kârı veya zararıdır.
Konaklama işletmelerinde hizmet üretim maliyeti nasıl oluşur?

2
Hizmet Üretim Maliyetinin Muhasebeleştirilmesi
Türkiye’de uygulanmakta olan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri çer-
çevesinde, işletmelerde kullanılması zorunlu olan THP benimsenmiştir. Buna
göre, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan varlık
tüketimleri, maliyet unsurlarına dönüştürülerek maliyet hesaplarına kaydedilir.
Maliyet hesaplarının 7/A kodunu alan birinci grubunda giderler, işletme işlevle-
rine (fonksiyon esasına) göre sınıflandırılmıştır. 7/B kodunu taşıyan ikinci grupta
ise giderler, çeşit (tür) esasına göre sınıflandırılmıştır (MSUGT; 1992). Bu hesap-
ların işleyişi ile ilgili bilgiler birinci ünitede verilmiştir.
7/A hesap grubunda, işletme maliyetini ve bazı dönem giderlerini oluşturacak
gider kalemleri, maliyet hesapları adı altında kodlanarak sıralanmıştır. Birinci üni-
tede açıklandığı üzere, konaklama hizmet üretiminde katlanılan giderler, 740 Hiz-
met Üretim Maliyeti hesabı kullanılarak muhasebeleştirilecektir. Hizmet üretim
maliyetini oluşturan işçilikler, malzeme kullanımı, dışarıdan alınan hizmet bedelle-
ri vb. tüketimler bu hesapta toplanır. Burada biriken tutarlar dönem sonunda yan-
sıtma hesabı aracılığıyla 622 Satılan Hizmet Maliyeti hesabına devredilerek dönem
giderine dönüştürülür. Verilen örneklerde 7/A maliyet hesapları kullanılmıştır.
MALZEME TEDARİK SÜRECİ VE MUHASEBE KAYITLARI
Konaklama İşletmelerinde Malzeme Tedariki

Konaklama işletmeleri, hizmet işletmesi olmakla birlikte, aynı zamanda üretim
süreçlerinde yoğun olarak malzeme tüketilen işletmelerdir. Malzeme, işletme faa-
liyetleri gerçekleştirilirken tüketilmek, kullanılmak üzere temin edilen fiziki var-
lıklardır. Konaklama işletmesinde malzeme kullanımı oldukça geniş bir alanda
gerçekleşir. Odalarda kullanılan peçete, buklet malzemesi vb. et, baharat, su gibi
yiyecek-içecek veya kâğıt, kalem, toner gibi idari ofislerde ya da diğer birimlerde
kullanılan kısa süreli stoklanabilen varlıklar malzeme kavramı içinde yer alır. İş-
letme faaliyetlerinde uzun süre kullanılabilen yiyecek-içecek servis tabak ve bar-
dakları, battaniyeler, animasyon dekorları gibi dayanıklı varlıklar ise amortismana
tabi duran varlıklar içinde yer alır. Stok denildiğinde ilk akla gelen varlıklardan
biri olan mal ise satmak amacıyla edinilen ve üzerinde değişiklik yapmadan satı-
şa sunulan varlıkların genel adıdır. Dolayısıyla hizmet üretimi amacıyla tüketilen,
kullanılan malzeme ile doğrudan satışa konu olan mal oldukça farklı kavramlardır.
Bir konaklama işletmesinde malzeme hareketleri şöyle bir akış izler;
• Satın alma (sipariş) kararı,
• Teslim alma,
• Borçlanma ve/veya ödeme,
• Depolama,
Şekil 3.2 •Üretimde kullanma ve iadeler,

•Stok kontrol.
Malzeme Tedarik ve
Kullanım Döngüsü. Şekil 3.2’de görüldüğü üze-
re malzeme tedarik süreci, ilgili
işletme biriminden gelen mal-
zeme talebine ve stok kontrol
onayına bağlı olarak satın alma
işlemleriyle başlamaktadır. Bu
amaçla malzeme talebi belirle-
nir, pazar araştırması yapılır ya
da tedarikçiyle bağlantı kurulur,
sipariş verilir, satın alma kararı
onaylanır ve anlaşma koşulları
çerçevesinde satın alma eylemi
gerçekleşir. Son yıllarda yaygın-
laşan uzun süreli tedarikçi anlaş-
maları ile bu süreç büyük ölçüde
kısaltılmaktadır.
Teslim alma aşamasında genellikle işletmede uzman bir kurul tarafından, tes-
lim alınacak malzeme verilen siparişe uygunluk bakımından karşılaştırılır, nitelik
ve nicelik bakımından belirlenen standartlar ve yapılan anlaşma koşulları çerçeve-
sinde muayene edilir. Uygun bulunan malzemeler kabul tutanağı ile depoya alınır.
Teslim alma işlemlerinin tamamlanması ve satıcı faturasının onaylanmasıyla
ödeme ya da anlaşma koşulları çerçevesinde borçlanma süreci başlar. Önceden
avans verilmişse bu mahsup edilir. Ödeme şekline göre (kasa, çek/ senet cirosu,
çek verilmesi, banka hesabı, senetsiz veya senetli ticari borç) ilgili hesaplar çalış-
tırılır.
Depolama, teslim alınan malzemenin uygun şekilde depoya yerleştirilmesi,
kayıt altına alınması, güvenliğinin sağlanması, bakımının yapılması gibi işlem-
leri kapsar. Bu aşamada genellikle depo alanı, işçilik, bilgi teknolojileri, soğutma,
sigorta gibi ek maliyetler ortaya çıkar. Çabuk bozulabilir gıda malzemelerinin bo-
zulma riski de maliyeti artıran bir unsurdur. Dolayısıyla işletmeler olabildiğince
az miktarda malzemeyi olabildiğince kısa süreli olarak stoklamak eğilimindedir.
Malzemelerin üretime gönderilmesi bakımından nispeten dayanıklı malzeme-
ler ile çabuk bozulabilir malzemelerin ayrılması önem taşır. Baklagiller gibi kuru
gıdalar, sıvı yağlar, konserveler, peçete, sabun gibi malzemeler daha uzun süreli
olarak stoklanabilir. Bu tür malzemeler daha uzun aralıklarla ve çok miktarda sa-
tın alınarak, maliyet avantajı sağlanabilir. Taze et, süt, çilek gibi çabuk bozulabi-
lir malzemeler ise kolay erişilebilir yerlerde tutulmalı ve en kısa yoldan kullanım
noktasına ulaştırılmalıdır. Bu tür malzemeler kısa aralıklarla ve az miktarda satın
alınır. Tüm malzeme alımlarının merkezî bir depoda izlenmesi yanında, üretim
birimlerinde yedek depolar da oluşturulabilir. Birimlerde kullanılmayan malze-
menin merkez depoya iadesi ve ilgili kayıtlarda da gerekli düzeltmeler yapılır.
Stok kontrol, malzeme hareketlerinin titizlikle izlendiği ve gerekli müdahale-
nin yapıldığı aşamadır. Malzeme tedarikinin uygun koşullarda yapılması, kayıtla-
rın kontrolü, yönetim prosedürlerinin yerine getirilmesi, malzeme kullanımı ile
ilgili birimler arasında eşgüdüm sağlanması gibi işlemler stok kontrol sürecinde
gerçekleştirilir. Böylece birimlerden gelen malzeme taleplerinin uyumlaştırılması
ve en uygun stok maliyeti ile faaliyetin gerçekleştirilmesi sağlanır.
Malzeme hareketleri ile muhasebe arasında sıkı bir ilişki vardır. Sipariş sıra-
sında verilen avansın kaydedilmesi, satın alma irsaliye ve faturasının takibi, satın
alınan malzemenin, varsa borçlar ve ödemelerin muhasebeleştirilmesi, üretim
birimlerine gönderilen, üretimde kullanılan ve depoya/ satıcıya iade edilen mal-
zemenin kayıtları, malzeme hareketlerinin hemen her aşamasında muhasebenin
rol aldığını gösterir. Ayrıca stoklardaki kayıplar, bozulmalar ve dönem sonu stok
durumunun tespiti yine muhasebe işlemleri içinde geniş yer tutar.
Satın Alınan Malzemenin Muhasebeleştirilmesi

Malzemelerin stoklar kapsamında yer aldığı daha önce belirtilmişti. Stoklar işlet-
me faaliyetlerinde, kısa süre (en çok 1 yıl) içinde kullanılması, tüketilmesi ya da
satılarak nakde çevrilmesi amacıyla edinilen varlıklardan oluşur.
THP kapsamında stoklar için şu hesaplar öngörülmüştür;
15 STOKLAR
150 İLK MADDE VE MALZEME
151 YARI MAMULLER - ÜRETİM
152 MAMULLER
153 TİCARİ MALLAR
157 DİĞER STOKLAR
158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI
Konaklama işletmelerinde stok kayıt yöntemine göre bazı farklılıklar olsa da
satın alınan malzemeler genellikle İLK MADDE VE MALZEME hesabında izlen-
mektedir. Konaklama işletmesi bünyesinde aracısız olarak market, kuyumculuk,
spor malzemeleri satışı, güzellik malzemeleri satışı, butik işletmeciliği gibi faali-
yetlerin yürütülmesi durumunda, buralarda satışa sunulan malların Ticari Mallar
hesabında izlendiği görülmektedir. Ancak günümüzde ana faaliyete odaklanma,
dış kaynak kullanımı ve hizmet sadeleştirmesi gibi yönetim yaklaşımlarının yay-
gınlaşmasıyla bu tür uygulamaların azaldığı görülmektedir. Dolayısıyla bu kitapta
Ticari Mallar hesabına yer verilmemiştir.
Malzeme satın alma süreci ile ilgili olarak sipariş avansı verilmesi ve malzeme-
lerin teslim alınmasına ilişkin örneklere aşağıda yer verilmiştir.
Kar Oteli, odalarda konukların kullanımına sunmak üzere, üzerinde firma logo- ÖRNEK 1
su bulunan sabun, şampuan ve duş jelinden oluşan bir buklet seti sipariş etmiştir.
Toplam T2.000 + KDV bedelli siparişi alan üretici firma Köpük A.Ş., T200 avans
talebinde bulunmuş ve söz konusu avans işletmenin B Bankası mevduat hesabından
EFT yoluyla firmanın hesabına, 06.06.2012 tarihinde aktarılmıştır.
Verilen avans için yevmiye kaydı şöyle yapılır:

06.06.2012
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI 200,00
-Köpük A.Ş.
102 BANKALAR
-B Bankası .... Hs. 200.000
/
Bu kayıtla, verilen avans tutarı üretici firmadan alacak niteliğinde, Verilen Si-
pariş Avansları hesabının borcuna yazılırken bankadan yapılan EFT için de Ban-
kalar hesabı alacaklandırılmıştır.
ÖRNEK 2 Kar Oteli yetkilisi, 06.06.2012’de T200 avans verilerek sipariş edilen T2.000 + %18
KDV bedelli buklet malzemelerini, 11.06.2012 tarihli fatura ile birlikte teslim almıştır.
Avans düşüldükten sonra kalan tutar Köpük A.Ş. yetkilisine nakit olarak ödenmiştir.
Çözüm:
Satın alınan malzeme tutarı : T2.000
+ %18 KDV : T360
Toplam : T2.360
- Verilen avans : T200
Nakit ödeme : T2.160
İşlemin yevmiye kaydı şöyledir:
11.06.2012
150 İLK MADDE VE MALZEME 2.000,00
150.00 Oda Malzemeleri - Buklet
191 İNDİRİLECEK KDV 360,00
100 KASA 2.160,00
-Merkez Kasa -T
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI 200,00
/
Yukarıda, teslim alınan oda malzemeleri İlk Madde ve Malzeme hesabının, öde-
nen KDV de İndirilecek KDV hesabının borcuna işlenmiştir. Daha önce verilen
avans hesabı kapatılırken yapılan ödeme için de Kasa hesabı alacaklandırılmıştır.
ÖRNEK 3 Pırlanta Oteli 07.07.2012’de Besin Market’ten toplam T12.000’lık kuru gıda malze-
mesi satın almış, karşılığında A Bankası mevduat hesabı üzerine düzenlediği T3.000
tutarlı bir çek vermiş ve diğer kısım için de borçlu kalmıştır.
Çözüm:
Satın alınan malzeme tutarı : T12.000
+ %8 KDV* : T960
Toplam : T12.960
- Verilen çek : T3.000
Kalan borç : T9.960
*KDV oranları mal/ hizmet türüne göre farklılık göstermekte ve hükümet politi-
kalarına göre değişebilmektedir. Uygulama birliği bakımından yiyecek içecek malze-
melerinde %8, diğerlerinde %18 oranında KDV uygulandığı varsayılmıştır.
İşlemin yevmiye kaydı:
07.07.2012
150.01 Yiyecek Malzemeleri
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EM. 3.000,00
-A Bankası
320 SATICILAR 9.960,00
320.01 Yurt içi Satıcılar
320.01.19 Besin Market
/
Yapılan kayıtla, satın alınan yiyecek malzemesi İlk Madde ve Malzeme hesa-
bının borcuna, ödenecek KDV ise İndirilecek KDV hesabının borcuna kaydedil-
miştir. Keşide edilen banka çeki için Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabı, geri
kalan senetsiz borç tutarı için de Satıcılar hesabı alacaklandırılmıştır.
Konak Otel yetkilisi aşağıdaki malzemeleri satın almış ve toplam tutar için (Y) Ban-
kası kredi kartını kullanmıştır. 3
• Yiyecek malzemesi : T1.800 + %8 KDV,
• İçecek malzemesi : T200 + %8 KDV,
• Temizlik malzemesi : T500 + %18 KDV,
• Buklet malzemesi : T3.000 + %18 KDV.
Yukarıda listelenen malzemeler 10.10.2012 tarihli irsaliyeli fatura ile teslim alın-
mıştır. Konak Otel işletmesinin yapması gerekli kayıtlar nasıldır?
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALZEME KULLANIMININ

Konaklama işletmelerinde malzeme kullanımının muhasebeleştirilmesi genellik-
le iki yoldan biri tercih edilerek yapılır. Bunlardan biri endirekt, diğeri direkt yön-
tem olarak adlandırılacaktır.
Endirekt Yöntem
Bu yöntemde kayıtlar, satın alma sürecinde açıklandığı gibi, satın alınan malze-
melerin önce İlk Madde ve Malzeme hesabına alınması, ilgili birimlerden malze-
me talebi geldikçe stoktan çıkarılan malzemelerin kullanıldığı yere uygun gider
hesabında izlenmesi şeklindedir. Bu durumda odalar, yiyecek, içecek, haberleşme,
teknik bakım gibi hizmet birimlerinde gerçekleşen malzeme tüketimleri için 740
Hizmet Üretim Maliyeti hesabı borçlandırılır. Diğer işlevsel bölüm giderleri de uy-
gun gider hesaplarına alınır. Örneğin pazarlama faaliyetlerinde kullanılan bilgisa-
yarın toneri için 760 Pazarlama Satış ve Dağıtım Giderleri hesabı, idari ofiste kul-
lanılan bilgisayarın toneri için de 770 Genel Yönetim Giderleri hesabı çalıştırılır.
Berrak Otel ana depo sorumlusu, oda temizliğinde kullanılmak üzere deterjan, ÖRNEK 4
temizlik bezi, fayans parlatıcı, tuvalet kağıdı ve çöp poşeti olmak üzere toplam
T1.333’lik temizlik malzemesini, 13.08.2012’de kat hizmetleri görevlisine teslim et-
miştir. Buna göre yapılacak kayıt şöyledir (Endirekt Yöntem):

13.08.2012
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 1.333,00
740.00 Odalar Maliyeti
740.00.01 Malzeme Giderleri - Temizlik
150.04 Temizlik Malzemeleri
/
Kullanılan temizlik malzemelerinin daha önce satın alınarak ana depoya

yerleştirildiği, dolayısıyla İlk Madde ve Malzeme hesabında kayıtlı olduğu varsa-
yılmıştır. Yapılan kayıtla İlk Madde ve Malzeme hesabı hizmet üretim birimine
gönderilen malzeme maliyeti kadar alacaklandırılmış, buna karşılık malzemenin
tümünün kullanılacağı varsayılarak Hizmet Üretim Maliyeti hesabı borçlandırıl-
mak suretiyle, malzeme stokları dönem giderine dönüştürülmüştür.
Ferah Otel depo yetkilisi aşağıda belirtilen malzemeleri 18.08.2012 tarihinde depo-
4 dan çıkararak ilgili birimlere göndermiştir.
• Oda malzemesi : T230 (buklet malzemesi)
• Yiyecek malzemesi : T360 (kuruyemiş)
• İçecek malzemesi : T215 (meyve suyu)
• Temizlik malzemesi : T400 (%35’i odalar, %35’i yemek salonları ve mutfak,
%20’si genel yönetim, %10’u havuz bölümüne ait)
• Kırtasiye malzemesi : T50 (%25’i odalar, %75’i genel yönetim bölümüne ait)
• Bakım malzemesi : T1.300 (%20’si odalar, %80’i çamaşırhane bölümüne ait)
Yukarıda listelenen malzemelerin ilgili bölümlerde kullanıldığı varsayılarak endi-
rekt yönteme göre yapılması gerekli kayıtlar nasıldır?
Direkt Yöntem
Malzeme tüketiminin muhasebeleştirilmesinde izlenen diğer bir yol, satın alınan
malzemenin stoklanmadan, doğrudan kullanıldığı yere gönderilmesidir. Bu du-
rumda söz konusu malzemeler stok hesabına alınmadan, doğrudan 740 Hizmet
Üretim Maliyeti hesabına borç yazılır. Bu yol genellikle çabuk bozulabilen yiyecek-
içecek malzemeleri için tercih edilir.
ÖRNEK 5 Uzay Oteli, 15.05.2012 tarihinde ana mutfakta kullanmak üzere satın aldığı T425
+ KDV tutarındaki balık ile T775 + KDV tutarındaki dana etini, tamamı kredili
olarak satın almıştır. Teslim alınan malzemeler mutfak dolabına yerleştirilmiştir.
Malzeme satın alma maliyetinin ve KDV’nin hesaplanması:
- Dana eti : T775 + T62 (%8 KDV)
- Balık : T425 + T34 (%8 KDV)
Toplam = T1.200 T96
Satın alınan malzemenin muhasebeleştirilmesi direkt yönteme göre şöyledir:
15.05.2012
740.01 Yiyecek Maliyeti
740.01.01 Ana Mutfak
320 SATICILAR
320.01 Yurt içi Satıcılar 1.296,00
/
Örnek 5’te satın alınan çabuk bozulabilir yiyecek malzemeleri doğrudan hiz-
met üretim birimine (mutfak) gönderilmiş ve Hizmet Üretim Maliyeti hesabına
yüklenmiştir. KDV ayrıca muhasebeleştirilmiş, KDV’li tutar üzerinden satıcıya
olan senetsiz borç için de Satıcılar hesabı alacaklandırılmıştır.
Konaklama işletmelerinde yiyecek içecek servisi yalnızca konuklara verilen
bir hizmet değildir. Aslında konaklama ve havuz, hamam, spor salonu gibi diğer
hizmetler için de bu durum geçerlidir. Otelde hizmet veren personel de genellikle
sunulan olanaklardan ve hizmetlerden yararlanır. Toplam hizmet üretim maliyeti
içinde, tesisin büyüklüğü ile orantılı olarak önemli bir paya sahip olabilen bu tür
harcama ve tüketimleri ayrıca izlemek gerekir.
Malzeme İadelerinin Muhasebeleştirilmesi

Birimler arasında eşgüdüm (koordinasyon) ne kadar iyi olursa olsun, işler her za-
man planlandığı gibi ilerlemeyebilir. Örneğin hizmet üretim birimlerinde kulla-
nılmak üzere depodan çekilen malzemenin %100’ü kullanılamayabilir. Malzeme
kayıtlarının direkt yöntemle yapılması durumunda da üretim birimlerinde artan
malzemeler olabilir. Kısacası herhangi bir nedenle amaca uygun olmayan malze-
melerin depoya iadesi gerekir. İade işlemlerinin muhasebe kayıtları hem direkt
hem de endirekt kayıt yöntemlerinde aynı şekildedir.
Yalın Otelde 12.09.2012’de satın alınarak mutfağa gönderilen, T900 maliyetli bütün ÖRNEK 6
gövde (karkas) kuzu etinden bir kısmının tüketilmediği ve gün sonunda soğuk hava
deposuna kaldırıldığı tespit edilmiştir. Kullanılmayan kuzu etinin maliyeti T130’dir.
Gerekli muhasebe kaydını yapalım:
12.09.2012
150 İLK MADDE VE MALZEME 130,00
150.01 Yiyecek Malzemeleri
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 130,00
740.01.01 Ana Mutfak
/

Yapılan iade kaydı ile malzemenin stok hesabına ilk kez kaydedildiği ve Hiz-
met Üretim Maliyeti hesabından T130 çıkarılmak suretiyle, üretim maliyetinin
T770 (900 - 130) olarak düzeltildiği görülmektedir. Böylece stok hesabı ve Hizmet
Üretim Maliyeti hesabı doğru bilgi verir hale getirilmiştir.
Dönemsonu Stoklarının Belirlenmesi

Stok kayıtlarının gerçeğe uygun yapılması önem taşımakla birlikte, stokların fiilî
durumu zaman zaman yapılan envanter işlemleri (sayım ve değerleme) ile ke-
sinleştirilir. Sonuçta satılan hizmet maliyeti içinde yer alan malzeme maliyetinin
en doğru şekilde belirlenmesine çalışılır. Bu süreç dördüncü ünitede açıklanmış-
tır. Stok takibi amacıyla geliştirilmiş bilgisayar programları, barkod okuyucularla
stok çıkışını birim bazında ve ayrıntılı şekilde izleme olanağı sunmaktadır.
Konaklama işletmelerinde özellikle kuru gıda, kırtasiye gibi dayanıklı malzeme-
lerden oluşan stok kalemleri, farklı zamanlarda farklı birim maliyetle temin edilmiş
olabilir. Bunlardan hizmet üretiminde fiilen kullanılanların gerçek maliyeti kolayca
izlenemeyebilir. Hizmet üretim maliyetinin, dolayısıyla satılan hizmet maliyetinin
doğru belirlenerek faaliyet sonucunun (kâr/zarar) gerçeğe uygun şekilde raporlan-
ması bakımından stok maliyetinin doğru tespit edilmesi önem taşır. Ayrıca dönem
sonu bilançosunda yer alacak stok bilgisinin de gerçeği göstermesi gerekir.
Muhasebe ilkeleri kapsamında stokların değerlemesinde maliyet bedeli ya da
maliyet ve piyasa fiyatından düşük olanı ile değerleme seçenekleri yer almaktadır.
Vergi mevzuatımızda da stok değerlemesinde maliyet bedeli öngörülmüş, değeri
düşen stokların değerlemesinde ise emsal bedeli uygulanabileceği belirtilmiştir.
Ancak maliyetin belirlenmesi her zaman kolay olmaz. Stok değerlemesinde ger-
çek maliyet belirlenemiyorsa ortalama maliyet, ilk giren ilk çıkar, son giren ilk
çıkar yöntemlerinden (varsayımlarından) biri uygulanır.
Gerçek maliyet yöntemi, eğer malzemelerin fiilen satın alma maliyeti birebir
izlenebiliyorsa bu maliyet bilgisinin kullanılması gereğini ifade eder.
Ortalama maliyet yöntemi, belli bir zaman diliminde satın alınan malzemelerin
birim maliyetleri ve miktarlarının çarpımıyla bulunan toplam satın alma maliye-
tinin, aynı dönemdeki alış miktarına bölünmesiyle bulunan ortalama birim mali-
yetin kullanılmasını öngörür. Bu şekilde bulunan ortalama birim maliyet, stokta
kalan malzeme miktarıyla çarpıldığında dönem sonu stok maliyeti bulunur.
İlk giren ilk çıkar yöntemi, stok girişi önce olan malzemelerin öncelikli olarak
stoktan çıkarılacağı varsayımına dayanır. Bu durumda dönem başı stok maliye-
tinden ya da ilk alış birim maliyetinden başlanarak, miktarlarıyla ilişkilendiril-
mek suretiyle malzeme kullanım maliyeti bulunur.
Son giren ilk çıkar yönteminde, stoklara en son giren malzemelerin öncelik-
le kullanılacağı varsayılır. Kullanılan malzemelerin maliyeti, en son satın alınan
malzemelerin birim maliyetinden başlamak suretiyle kullanım miktarıyla ilişki-
lendirilerek bulunur.
Son giren ilk çıkar yönteminin uygulanmasına gerek vergi mevzuatında gerekse
muhasebe standartlarında izin verilmemektedir.
Türkiye Muhasebe Standartları kapsamında 2005 yılında yayımlanan “TMS - 2

Stoklar” standardında, stokların maliyet ve net gerçekleşebilir değerin düşük olanı ile
değerleneceği belirtilmiştir (Md. 9). TMS 2’nin tanımlar başlığı altında, net gerçekle-
şebilir değer; işin normal akışı içinde tahmini satış fiyatından, tahmini tamamlanma
maliyeti ve satışı gerçekleştirmek için gerekli tahmini satış giderleri toplamının düşürül-
mesiyle elde edilen tutarı ifade eder şeklinde tanımlanmıştır (Md. 6). Stokların değerle-
mesi adını taşıyan bölümde ise stokların elde etme maliyetleri, belirtilen istisnalar hariç,
herbir stok kalemi bazında net gerçekleşebilir değerlerine indirilir. Bu indirim stok değer
düşüklüğü karşılığı ayırmak suretiyle yapılır (Md. 29) ifadesi yer almaktadır.
Muhasebe standartları ile ilgili güncellemeleri ve yeni gelişmeleri izlemek amacıyla

Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartları Kurulu: http://www.tmsk.
org.tr sitesini ziyaret edebilirsiniz.
İŞÇİLİK KAVRAMI VE ÜCRET SİSTEMLERİ
Ücret Tanımı ve Kapsamı

Ekonomik gelişmelerin yönü, hizmet sektörlerinin payının hızla artması ve tekno-
lojinin iş süreçlerinde her geçen gün daha belirleyici bir rol oynaması şeklindedir.
Hizmet sektörlerinden biri olarak geniş bir uygulama alanı ve gelişme potansiyeli
bulunan konaklama işletmeciliğinde de teknolojik uygulamalar yaygınlaşmakla
birlikte, emek yoğun iş süreçleri ağırlıktadır. Hizmet kalitesinin artırılması ve ko-
nuk memnuniyetinin üst düzeyde sağlanması için, sektörde nitelikli insan gücü
talebi sürekli artmaktadır. Bu durum bir yönüyle istihdama katkı sağlamakta ve
bu alanda eğitim alan öğrenciler için umut ışığı olmakta, diğer yönüyle de işlet-
melerin işgücü maliyetlerinin artması anlamına gelmektedir.
Çalışma koşullarının iyileştirilmesi, çalışma sürelerinin kısaltılması, iş güven-
liği, işçi sağlığı gibi çalışan memnuniyetinin artırılmasına yönelik politikalar, izin,
tatil, sendika, emeklilik, eğitim gibi ek maliyet kalemlerinin oransal artışı işçilik
maliyetlerini artıran faktörler olarak ortaya çıkmaktadır.
Burada önce işçilik ile ilgili bazı kavramlar tanımlanacak, ücretin hesaplanma-
sı ve farklı ücret sistemleri ele alınacaktır. İzleyen bölümde işçilik maliyetlerinin
muhasebeleştirilmesi, geliştirilen örnekler yardımıyla açıklanacaktır.
Ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağ-
lanan ve para ile ödenen tutardır (İş Kanunu, md. 32). Ücret, prim, ikramiye ve
bu nitelikteki her çeşit istihkak (hakediş) kural olarak Türk parası ile iş yerinde
veya özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir (17/04/2008 tarihli, 5754 sayılı
Kanunla (md.85) getirilen değişiklik).
Vergi mevzuatımızda ise ücret şöyle tanımlanmıştır Gelir Vergisi Kanunu
(md.61); “İşverene tabi bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı ve-
rilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilen menfaatlerdir.” İsmi
ve ödeme şekli farklı da olsa bu tanıma uygun yapılan her türlü ödeme ücret
kapsamındadır.
Ücret, taraflar arasında karşılıklı rızaya dayanan bir sözleşme ile belirlenir.
İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren)
da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanun’da aksi
belirtilmedikçe özel bir şekle tabi değildir. Süresi 1 yıl ve daha fazla olan sözleş-
melerin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ile her çeşit
resim ve harçtan muaftır (İş Kanunu, md. 8).
İş sözleşmesi ile çalışan ve İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü
işçinin ekonomik ve sosyal durumlarının düzenlenmesi için Aile, Çalışma ve Sos-
yal Hizmetler Bakanlığınca Asgari Ücret Tespit Komisyonu aracılığıyla, ücretlerin
asgari (alt) sınırları en geç iki yılda bir belirlenir (İş Kanunu, md. 39).
Ücretin Unsurları
Konaklama işletmelerinde çalışanların hak ettiği brüt ücreti belirleyen pek çok
unsur vardır. Bunlar (Azaltun ve Kaya, 2010: 162); esas ücret, fazla çalışma ücreti,
hafta tatili ve genel tatil ücreti, yıllık izin ücreti, özendirici ücretler, sosyal güven-
lik hakları kişisel ve ayni haklar şeklinde sıralanabilir.
Esas ücret: İşçinin yaptığı işin niteliğine göre sözleşme ile belirlenen temel
ücretidir.
Fazla çalışma ücreti: Ülkenin genel yararı ya da işin niteliği veya üretimin artı-
rılması gibi nedenlerle (İş Kanunu, md. 41), Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde
haftalık 40 saati aşan çalışmalar karşılığında hesaplanan ücrettir. Normal ücretin
%50 fazlası şeklinde hesaplanır. Çalışma süresi haftalık en çok 45 saattir. Bu süre
günlük 11 saati aşmamak üzere hafta içine dağıtılabilir (İş Kanunu, md. 63). Gece
çalışma süresi ise günde en çok 7,5 saat ile sınırlıdır (İş Kanunu, md. 69).
Fazla çalışma ücreti ile ilgili uygulama esasları, 06.04.2004 tarih ve 25425 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan “İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Süre-
lerle Çalışma Yönetmeliği” ile belirlenmiştir.
Hafta tatili ücreti: Sözleşme koşullarına uygun çalışan işçilere 7 günlük zaman
diliminde, kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili verilir). Bunun için 1 gün-
lük ücret tam ödenir (İş Kanunu, md. 46).
Genel tatil ve ulusal bayram günleri ücreti: İşçilere, genel tatil ve ulusal bayram
günlerinde çalışmazlarsa o günün ücreti tam olarak ödenir. Tatil yapmayarak ay-
rıca çalışılan her gün için 1 günlük ücret ödenir (İş Kanunu, md. 47).
Yıllık izin ücreti: İş yerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi dâhil,
en az 1 yıl çalışmış olanlara yıllık ücretli izin verilir (İş Kanunu, md. 53). İşçilere
verilecek yıllık ücretli izin süreleri şöyle belirlenmiştir;
• 1-5 yıl çalışanlara 14 günden,
• 5 yıldan fazla 15 yıldan az çalışanlara 20 günden,
• 15 yıl ve daha fazla çalışanlara 26 günden az olamaz.
03.03.2004 tarihli, 25391 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Yıllık Ücreti İzin
Yönetmeliği” ile uygulamanın esasları belirlenmiştir.
Özendirici ücretler: İşçinin motivasyonunu ve iş yerine bağlılığını artırmak
amacıyla yapılan prim ödemeleridir. Primlerin ücretin eklentisi olabilmesi için
sürekliliğinin sağlanması gerekir.
Sosyal güvenlik hakları: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu kapsamında, işçinin ücretine göre hesaplanan ve doğrudan Sosyal Gü-
venlik Kurumu fonlarına aktarılan paralardır.
Kişisel ve ayni haklar: İşçiye verilen kıdem tazminatı, ikramiye, kâr payı, aile ve
çocuk yardımı, giyecek, yemek, ulaşım, konut yardımları gibi tutarlardır.
Ücretten Yapılacak Kesintiler

Ücret ile ilgili düzenlemeler yasa ve yönetmeliklerle ayrıntılı şekilde belirlenmiş-
tir. Sözleşme koşulları içinde de tarafları en çok ilgilendiren konuların başında
ücret gelmektedir. Ancak ücretin net tutarı hemen her ay sonunda az veya çok
farklı olur. Bunun nedeni brüt ücret üzerinden yapılan kesintiler ile çalışma süre-
lerinin değişkenliği ve farklı ücretlendirme uygulamalarıdır. Sözleşme koşılları-
na göre günlük ücretin (yevmiye) belirlenmesi yanında, personelin bekâr, evli ya
da çocuklu olması, çocuk sayısı, kıdem durumu, sigorta primleri, vergi oranları
gibi pek çok faktör, net ücretin oluşumunu ve işçilik maliyetini etkiler. Dolayı-
sıyla aynı işte çalışsa bile, her birey için farklı net ücret tutarları ve farklı işçilik
maliyeti çıkabilir.
Aşağıda brüt ücret üzerinden yapılan hesaplamalar açıklanmaktadır.
Brüt ücretten işçi adına yapılan kesintiler şöyledir:
• Sosyal Sigorta Primi İşçi Payı: %14
• Gelir Vergisi: *
• Damga Vergisi: %06
• İşsizlik Sigortası işçi Payı: %1
İşveren adına yapılan kesintiler de şöyledir;
• Sosyal Sigorta Primi İşveren Payı: %19,5-25
• İşsizlik Sigortası İşveren Payı: %2
*Gelir vergisi oranı gelir büyüklüğüne göre değişmektedir.
İşçiye ödenecek brüt ücretten işçi adına yapılan kesintiler nelerdir?

5
Sigorta Primi Kesintileri
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında işve-
ren, çalıştırdığı işçilerin ücretinden belli oranlarda sigorta primi kesmek ve buna
işveren adına hesaplanan sigorta primi payını da ekleyerek Sosyal Güvenlik Ku-
rumuna ödemekle yükümlüdür. Yapılan işe göre çalışanların karşılaşacağı risk
durumu esas alınarak sigorta prim oranları adı geçen Kanun’un 81. Maddesinde
belirlenmiştir. Buna göre sigorta primleri tablosu şöyle oluşmaktadır.
Sigorta Primleri İşçi Payı İşveren Payı Toplam Tablo 3.1

Sigorta Primleri
Kısa vadeli sigorta kolları primi - 1-6,5 1-6,5
Malüllük, yaşlılık ve ölüm primi 9 11 20
Genel sağlık sigortası primi 5 7,5 12,5
TOPLAM 14 19,5 - 25 33,5 - 39
2008/ 14173 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (R.G. 29.09.2008/ 27012) ile belirle-
nen iş yeri Tehlike Sınıfı derecelendirmesine göre, konaklama işletmelerinde teh-
like sınıfı I olup, buna göre kısa vadeli sigorta kolları primi işveren payı %1 olarak
uygulanacaktır. Dolayısıyla brüt ücret üzerinden hesaplanacak sigorta primlerin-
de, işçi payı %14, işveren payı ise %19,5 tir.
Gelir Vergisi
Gelir Vergisi Kanunu’na göre çalışanların ücretleri üzerinden gelir vergisi kesinti-
si (stopaj) yapılmaktadır. Vergi kesintisi, ücret işçiye ödenmeden önce işveren ta-
rafından yapılarak, ilgili vergi dairesine yatırılmaktadır. Gelir vergisi artan oranlı
bir tarifeye sahip olup, vergi oranlarının uygulanacağı yıllık gelir dilimlerine esas
tarife GVK, md.103’te belirlenmiş olup, her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığınca
güncellenerek yayımlanmaktadır. Örnek olarak 2012 yılı için belirlenmiş olan ge-
lir vergisi tarifesi aşağıda verilmiştir (Gelir Vergisi Genel Tebliği No: 280, R.G.
26.12.2011/ 28154);
• T10.000’ye kadar %15,
• T25.000’nin T10.000’si için: T1.500, fazlası %20,*
• T58.000’nin T25.000’si için: T4.500 (ücret gelirlerinde T88.000’nin
T25.000’si için: T4.500, fazlası %27,
• T58.000’den fazlasının T58.000’si için: T13.410 (ücret gelirlerinin
T88.000’den fazlasının T88.000’si için: T21.510, fazlası %35 oranında ver-
gilendirilir.
*Verilen örneklerde aksi belirtilmedikçe gelir vergisi %20 olarak hesaplanacaktır.
Gelir vergisi oranının uygulanacağı matrah belirlenirken şu indirimler yapılır;
• Sosyal sigorta primleri (%14 işçi payı),
• Özel sigorta ve emeklilik primleri,
• İşçi sendikalarına ödenen aidatlar,
• Sakatlık indirimi (İşgörenin sakatlık oranına göre, her yıl için belirlenmiş
olan indirime konu olan aylık tutar).
Damga Vergisi
Damga Vergisi Kanunu gereği, brüt ücretin % 06’sı oranında damga vergisi ke-
sintisi işveren tarafından yapılarak, ilgili vergi dairesine yatırılmak durumundadır.
İşsizlik Sigortası Primleri

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile getirilen uygulamaya göre (R.G. 08.09.1999/
23810), işsizlik sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini
karşılamak üzere, bu Kanun kapsamına (md.46) giren tüm sigortalılar, işverenler
ve devlet işsizlik sigortası primi öder. İşsizlik sigortası primi, 5510 sayılı Kanun’un
80’inci ve 82’nci maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlarından
%1 sigortalı, %2 işveren ve %1 devlet olmak üzere alınır (md.49 17.04.2008 -
5754/90 ile değişik).
Brütten Nete Ücret Hesaplaması

Burada ücret hesaplaması güncel oranlar dikkate alınarak basit şekliyle örneklen-
dirilecektir.
ÖRNEK 7 Elif Otel çalışanı Pınar Kaya’nın Ağustos 2012 dönemine ait brüt ücreti T2.000’dir.
Buna göre gerekli hesaplamaları yapalım.
1. Brüt Ücret: T2.000,00
2. Sosyal Sigorta Primi İşçi Payı: (1x%14) T280,00
3. İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı: (1x%1) T20,00
4. Gelir Vergisi: [1- (2+3) x%20] T340,00
5. Damga Vergisi: 1x%06 T12,00
6. Kesintiler Toplamı: (2+3+4+5) T652,00
7. NET ÜCRET: T1.348,00
8. Sosyal Sigorta Primi İşveren Payı: (1x%19,5) T390,00
9. İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı: (1x%2) T40,00
10. Toplam İşçilik Maliyeti: (1+8+9) T2.430,00
Örnekte verilen hesaplamalar, parantez içi ifadelerde belirtilen satır numaraları ve

oranlar dikkate alınarak incelenmelidir.
Konaklama İşletmelerinde Ücret Sistemleri

Konaklama işletmelerinde çalışanlara ödenen ücretin belirlenmesinde genellikle
iki yöntemden biri uygulanmaktadır. Bunlar sabit ücret sistemi ve yüzdeli ücret
sistemidir (Azaltun ve Kaya, 2010: 158).
Sabit Ücret Sistemi

Zaman esaslı bir yöntem olup belirlenen günlük ücret tutarı ile çalışılan gün sayısı
çarpılarak bulunur. Çalışılan günlerin hesabında hafta tatili, yıllık izin ve genel
tatil günleri çalışılmış gün olarak sayılır. Fazla mesai ve diğer eklentiler ayrıca
hesaba katılır. Bu sistemde ücret, işçi ve işveren arasındaki anlaşmaya ya da toplu
sözleşme kararına göre belirlenebilir. Hesaplaması nispeten kolay ve ay sonun-
daki borç alacak durumu önceden kestirilebildiği için genellikle tercih edilen bir
uygulamadır.
Yüzdeli Ücret Sistemi

Bu yöntemde genellikle işveren tarafından garanti edilen sabit bir ücrete ilave olarak
satış hacmiyle ilişkilendirilerek ve personelin iş pozisyonu (görevi) dikkate alınarak
ücret belirlenir. Çalışanları özendirici yönü olmakla birlikte, hesaplaması karmaşık,
mevzuata sıkı sıkıya bağlı ve konuklarda, yüzde adıyla ek ödeme yapılıyor algısını
uyandırması bakımından riskli bir ücretlendirme yöntemi olduğu söylenebilir.
İş Kanunu’nda yüzdeli ücret sistemi ile ilgili düzenleme yapılmıştır (4857 sayılı
Kanun, md.51: R.G. 10.06.2003/ 25134). Buna göre “otel, lokanta, eğlence yerleri
vb. yerlerden “yüzde” usulünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından ser-
vis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına yüzde eklenerek
veya ayrı şekillerde alınan paralarla, kendi isteği ile müşteri tarafından işverene
bırakılan yahutta onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları, işveren iş ye-
rinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek zorundadır”. Ayrıca bu ödemeler
belgelendirilir.
İkinci ünitede, satış gelirinin muhasebeleştirilmesine ilişkin örneklerde açık-

landığı gibi, konuklardan personel adına tahsil edilen servis yüzdeleri ayrı bir
hesapta toplanarak personel cari hesaplarına tahakkuk ettirilir. Konu ile ilgili dü-
zenleme Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, 28.02.2004 tarihli, 25387 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Yüzdelerden Toplanan Paraların İşçilere Da-
ğıtılması Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre, uygulamadan yararlanacak
personel gruplandırılmış ve toplanan yüzdelerin puanlama sistemi kullanılarak
dağıtm şekli belirlenmiştir. İşyerinde çalışan her işçi, toplanan yüzdelerden, fiilen
çalıştığı gün sayısı ve elde ettiği puana göre yararlanır. Yapılan işler birden faz-
la puan grubuna giriyorsa, yüzde dağıtımında yalnızca en yüksek puanlı iş esas
alınır. Yeni işe başlayanlar, yüzde dağıtımına ait puan cetveline göre belirtilen iş
grubunun en düşük puanından başlar, iş yerinde başarılı geçen her 3 yıl için bir
puan yükseltilir.
Puan Tablo 3.2

Grup Yapılan İş/ Görev Toplanan Servis
Alt Sınır Üst Sınır Yüzdelerinin
I Başaşçı, Maitre D’Hotel ve Resepsiyon Şefi. 26 30 Dağıtımına Esas
Puan Cetveli
II Başaşçı Yrd., Maitre D’Hotel Yrd., Resepsiyon Şef Yrd., 22 26
Bölüm Şefleri, Önkasa Şefi.
III Bölüm Şef Yardımcıları, Çamaşırhane Şefi, Resepsiyon 18 22
ve Rezervasyon Memurları, Aşçı, Şef Kasiyer, Kaptan, Ön
Kasiyer, Garson, Barmen, Vale Fammet D. Chambr, Pastacı,
Tatlıcı, Soğukçu, Dönerci, Bell Captain, Güvenlik Şefi,
Kontrolör, 1.Sınıf Teknik Elemanlar, Baş Şoför, Baş Terzi,
Gece Teknisyeni ve benzerlerinin yaptıkları işler.
IV Bölüm Memurları, Kasiyer, Güvenlik Görevlisi, Kapıcılar, 14 18
Kat ve Oda Temizlikçileri, Büfeci, Aşçı Yard., Garson Yard.,
Fırıncı, Sosyer, Kasap, 1.Sınıf Bulaşıkçı, Kahveci ve Ekmekçi,
Şef Silici, Kapıcı Bellboy, Bellboy, Hemşire, Santral Memuru,
Puantör, Kurutemizleme ve Çamaşırhane Usta ve İşçileri,
Terziler, Şef Komi, 2.Sınıf Teknik Elemanlar, Şoförler,
Baş Bahçevan, Sauna, Nezaretçi, Havuz, Spor Sahası
Sorumluları vb.nin yaptıkları işler.
V Meydancı, Bagajcı, Haberci, Bulaşıkçı, Komi, Bekçi, 10 14
Bahçevan, İşletme İşçileri, Stajerler ve benzerlerinin
yaptıkları işler.
Diğer Servis dışında çalışan işçiler için, işveren tarafından verilen
günlük, haftalık, aylık ücretllerine ilave olarak, yaptıkları
işin karşılığında, puan cetvelinde gösterilen puanların
%25’i dikkate alınır.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İŞÇİLİK MALİYETİNİN

Konaklama işletmeleri açısından işçilik maliyeti, yalnızca normal ücretten ibaret
olmayıp sözleşmeden veya yasal düzenlemelerden kaynaklanan ek ödemeler, per-
sonelin yeme-içme, barınma, giyim, şehir içi ulaşım (servis) gibi birtakım zorunlu
giderlerini karşılama şeklinde genişlemektedir. Bu durum işçilik maliyetlerinin
daha dikkatli ele alınmasını gerektirmektedir. Ücretin muhasebeleştirilebilmesi
için normal ücret, kök ücret gibi isimler de verilen esas ücret üzerinden yapılan
hesaplamalarla, ücretin işçiye ve işverene yansıyan tutarlarını belirlemek gerekir.
Brüt ücret üzerinden, genellikle aylık tutarlar itibariyle yapılan hesaplamalara

bağlı olarak ortaya çıkan maliyet, gider, borç ya da ödeme durumuna göre muha-
sebe kayıtlarında aşağıda belirtilen hesapların kullanılması gerekir.
Gerçekleşen işçilik maliyetinin veya dönem giderlerine yüklenecek tutar için,
7/A hesap grubu kullanılarak işlevsel birime göre; 740 Hizmet Üretim Maliyeti,
750 Araştırma ve Geliştirme Giderleri, 760 Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri,
770 Genel Yönetim Giderleri hesaplarından uygun olanı borçlandırılır. Bu hesap-
lara yazılacak tutar, işçinin brüt ücreti ile bunun üzerinden işveren adına hesapla-
nan sosyal sigorta ve işsizlik sigortası primlerinden oluşur.
Ücretten kesilerek vergi dairesine ödenecek gelir ve damga vergisi tutarları için
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı alacaklandırılır. Sosyal Güvenlik Kurumu-
na ödenmek üzere ücretten işçi ve işveren adına kesilen sosyal sigorta ve işsizlik
sigortası primleri toplamı için, 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri hesabı
alacaklandırılır.
Brüt ücretten kesintiler düşüldükten sonra kalan tutar, işçiye ödenecek olan
net ücret için 335 Personele Borçlar hesabı alacaklandırılır.
ÖRNEK 8 Anadolu Otel sabit ücret sistemini uygulamakta olup bir resepsiyon çalışanının
Temmuz 2012 bordrosunda brüt ücreti T2.500 olarak yer almaktadır. Buna göre
gerekli hesaplamaları yaparak muhasebeleştirelim.
Brüt ücret: T2.500,00
• Kesintiler: (T815,00)
- Sosyal Sigorta Primi İşçi Payı: (2.500 x %14) T350,00
- İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı: (2.500 x %1) T25,00
- Gelir Vergisi: [2.500 - (350+25) = 2.125 x %20] T425,00
- Damga Vergisi: (2.500 x %06) T15,00
NET ÜCRET: T1.685,00
İşveren adına kesintiler:
• Sosyal Sigorta Primi İşveren Payı: (2.500 x %19,5) T487,50
• İşsizlik Sigortası Primi İşveren Payı: (2.500 x %2) T50,00
Toplam İşçilik Maliyeti: (2.500,00 +487,50+50,00) T3.037,50
İşlemin yevmiye kaydı şöyle olur:
31.07.2012
740.00 Odalar Maliyeti
740.00.02 İşçi Ücret ve Giderleri
740.00.02.01 Esas Ücret 2.500,00
740.00.02.04 SSK Primi İşveren Payı 487,50
740.00.02.05 İşsizlik Sigortası İşv.Payı 50,00
335 PERSONELE BORÇLAR 1.685,00
335.01 Ödenecek Ücretler/ Resepsiyon
360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 440,00
360.02 Ödenecek Gelir Vergisi 425,00
360.06 Ödenecek Damga Vergisi 15,00
361 ÖD. SOSYAL GÜV. KESİNTİLERİ 912,50
320.01.19 Besin Market 837,50
320.01 Yurt içi Satıcılar 75,00
/
Yapılan kayıt incelendiğinde işçinin işverene aylık maliyeti T3.037,50’dir. Bunun

T2.500’si brüt ücret, T537,50’si (487,50 SSK primi, 50,00 işsizlik sigortası) brüt ücretten
işveren adına hesaplanan sosyal güvenlik kesintileridir. Bunların toplamı kadar, işgörenin
çalıştığı bölüme (Odalar/ Resepsiyon) işçilik maliyeti yüklenmiş ve 740 Hizmet Üretim
Maliyeti hesabı borçlandırılmıştır. Brüt ücretten işçi adına yapılan kesintiler (T815,00) dü-
şüldükten sonra kalan net ücret, personele ödenmek üzere 335 Personele Borçlar hesabına
alacak yazılmıştır. Ücretten hesaplanan gelir ve damga vergileri (425 + 15), vergi dairesine
izleyen ay (Ağustos) ödenmek üzere 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabına yazılmıştır.
Hem işçi hem de işveren adına ayrı ayrı hesaplanan sosyal sigorta ve işsizlik sigorta primi
kesintileri de S. G. Kurumu hesabına izleyen ay (Ağustos) sonuna kadar yatırılmak üzere,
361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri hesabının alacağına kaydedilmiştir.
Sabit ücret sistemini uygulayan Bahar Oteli’nin çamaşırhanesinde çalışan bir işçinin ay- ÖRNEK 9
lık brüt ücreti T1.500, muhasebe bölümünde çalışan yardımcı personelin brüt ücreti ise
T1.800’dir. Bu bilgilere göre gerekli hesaplamaları yaparak ücret tahakkukunu gösterelim.
Çamaşırhane ve Muhasebe Görevlisi İçin Ücret Hesaplamaları
Çamaşırhane Görevlisi Muhasebe Görevlisi TOPLAM (T)
Brüt Ücret: 1.500,00 1.800,00 3.300,00
489,00 586,80 1.075,80
- Kesintiler:
210,00 252,00 462,00
• SSP İşçi Payı (%14)
• İşsizlik Sigortası İşçi Payı (%1) 15,00 18,00 33,00
• GV Stopajı (%20) 255,00 306,00 561,00
• Damga Vergisi (%06)
9,00 10,80 19,80
NET ÜCRET: 1.011,00 1.213,20 2.224,20
322,50 387,00 709,50
İşveren Kesintileri:
- SSP İşveren Payı (%19,5) 292,50 351,00 643,50
- İşsizlik Sigortası İşveren P. (%2)
30,00 36,00 66,00
Bu bilgilere göre yevmiye kaydı şöyle olur:
//
740.05 Çamaşırhane Maliyeti
740.05.02.01 Esas Ücret 1.500,00
740.05.02.04 SSK Primi İşveren Payı 292,50
740.05.02.05 İşsizlik Sigortası İşv. Payı 30,00
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 2.187,00
770.02 İşçi Ücret ve Giderleri
770.02.01 Esas Ücret 1.800,00
770.02.04 SSK Primi İşveren Payı 351,00
770.02.05 İşsizlik Sigortası İşv. Payı 36,00
335.01 Öd. Ücretler/ Çamaşırhane 1.011,00
335.01 Öd. Ücretler/ Muhasebe 1.213,20
361 ÖD. SOSYAL GÜV. KESİNTİLERİ 1.204,50
361.01 Ödenecek S.S. Primleri 1.105,50
361.02 İşsizlik Sigortası Primleri 99,00
/
Bölümlere göre işçilik maliyetinin farklı hesaplara işlendiği görülmekte-

dir. Otelin yardımcı hizmet üretim birimleri içinde yer alan çamaşırhane ça-
lışanının işçilik maliyeti 740 HÜM hesabına borç yazılırken, genel yönetim
kapsamında çalışan muhasebe elemanının işçilik giderleri 770 GYG hesabına
işlenmiştir. Her iki personele ödenecek toplam net ücret için 335 Personele
Borçlar hesabı, vergi kesintileri için 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı, sos-
yal güvenlik kesintileri için de 361 Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri hesabı
alacaklandırılmıştır.
ÖRNEK 10 Yüzdeli ücret sisteminin uygulandığı ve bu sistemde 50 çalışanın bulunduğu Emek

Otelinde Ağustos 2012’ye ait bilgiler aşağıda verilmiştir.
• Gün sayısı: 31 (Normal iş günü: 24 + Hafta tatili: 4 + Bayram: 3 gün). İşlet-
mede haftalık 6 gün ve günlük 7,5 saat normal çalışma süresi belirlenmiştir.
• Ağustos 2012’de yüzdelerden toplanan tutar T450.000’dir. Yüzdelerin
dağıtımında kullanılacak toplam puan 1.500.000’dir. Bu toplam, çalı-
şanların puanları ile çalışma sürelerinin (saat olarak) çarpılması yoluyla
bulunmuştur.
• İşletmede fazla çalışmalarda saat ücretinin %50 fazlası, hafta tatilinde çalı-
şılması durumunda %150 fazlası, genel tatillerde çalışması durumunda da
%100 fazlası uygulanmaktadır.
• Otelde yüzdeli ücret sistemiyle çalışan Aşçı Bartu Pişirir’in çalışma duru-
mu şöyledir: 24 iş günü çalışmış (günlük 7,5 saat), toplam 12 saat fazla me-
sai yapmış, 2 hafta tatili ve 1 bayram gününde çalışmıştır.
• Aşçı Bartu Pişirir’in yüzde puanı: 20 olarak belirlenmiştir.
• İşveren B. Pişirir’in sözleşmesinde T1.500 aylık ücreti garanti etmiştir.
Bu bilgilere göre gerekli hesaplamaları yaparak, işlemi muhasebeleştirelim.
Hesaplamalar:
1) Aşçı Bartu Pişirir’in yüzdelerden alacağı pay:
• Normal çalışma süresi : 180 saat (24 gün X 7,5 saat)
• Fazla çalışma süresi : 12 saat
• Hafta tatili çalışması : 15 saat (2 gün X 7,5 saat)
• Genel tatil günü çalışması : 7,5 saat (1 bayram günü X 7,5 saat)
Toplam çalışma süresi (aylık) : 214,5 saat
Aşçı B. Pişirir’in Ağustos Ayı Puanı : 4.290 (214,5 saat X 20 puan)
Ağustos Ayı puan birim ücreti : T0,30 /puan (T450.000 / 1.500.000 puan)
Aşçı Bartu Pişirir’in yüzdelerden alacağı pay : T1.287 (4.290 puan X T0,30)
İşveren tarafından ödenecek garanti ücret farkı : 1.500-1.287 = T213
2) İşveren tarafından ödenecek ücretler:
Uygulanacak birim ücret : T6 (T1.287/ 214,5 saat)
• Fazla çalışma farkı : 12 saat X T6 X 0,50 = T36
• Hafta tatili çalışma farkı : 15 saat X T6 X 1,50 = T135
• Genel tatil çalışma farkı : 7,5 saat X T6 X 1 = T45
• Çalışılmayan hafta tatili : 15 saat X T6 = T90
• Çalışılmayan genel tatil : 15 saat X T6 = T90
Toplam işveren katkısı : T396
3) Brüt Ücret: T1.683 (1.287 + 396)
4) Kesintiler: T548,66 (235,62 + 16,83 + 286,11 + 10,10)

• SSP İşçi Payı: T235,62 (T1.683 X %14)
• İşsizlik Sigortası İşçi Payı: T16,83 (1.683 X %1)
• Gelir Vergisi: T286,11 [1.683 - (235,62 + 16,83) = 1.430 X %20]
• Damga Vergisi: T10,10 (1.683 X %06)
5) NET ÜCRET: T1.134,34
6) İşveren Adına Kesintiler: T361,85
• SSP İşveren Payı: T328,19 (T1.683 X %19,5)
• İşsizlik Sigortası İşveren Payı: T33,66 (1.683 X %2)
7) Toplam İşçilik Maliyeti: T757,85 (396 + 361,85)
8) Tahakkuk Eden Ödemeler Toplamı: T2.044,85 (757,85 + 1.287)
İşlemin yevmiye kaydı şöyledir:

31.08.2012
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 757,85
740.01.02.01 Esas Ücret 396,00
740.01.02.04 SS Primi İşveren Payı 487,50
740.01.02.05 İşsizlik Sigortası İşv. Payı 50,00
335.04 Ödenecek Servis Yüzdeleri
335.01 Ödenecek Ücretler-Aşçı B.Pişirir
361 ÖD. SOSYAL GÜV. KESİNTİLERİ 614,30
361.01 Ödenecek S.S. Primleri 563,81
361.02 İşsizlik Sigortası Primleri 50,49
/
İşçinin işverene maliyeti olan T757,85 (Brüt ücret + SSP ve işsizlik sigortası
işveren payları toplamı), 740 H.Ü.M. hesabına borç kaydedilirken işçi adına satış-
ların yüzdesi olarak hesaplanıp konuklardan tahsil edilerek 335 Personele Borçlar
hesabına daha önce alacak kaydedilmiş olan T1.287, hesaba yapılan borç kaydıyla
kapatılmıştır. Personelin hak kazandığı aylık net ücret olan T1.134,34 [(1.287 +
396) = T1.683 - Kesintiler: T548,66 (235,62 + 16,83 + 286,11 + 10,10)] personele
ödenmek üzere, 335 Personele Borçlar hesabının alacağına yazılmıştır. Ödenecek
ücret üzerinden hesaplanan vergiler ve diğer kesintiler de ayrıca muhasebeleşti-
rilmiştir.
Yukarıda tek işçi üzerinden verileri, hesaplamaları ve muhasebe kaydı ile ol-
dukça uzun bir örnek yardımıyla açıklanan yüzdeli ücret uygulaması, aslında tüm
çalışanlar için yapılan bireysel hesaplamaların sonucunda tek kayıtla muhasebe-
leştirilmektedir. Bu konuda muhasebecilerin en büyük yardımcısı, amaca uygun
olarak hazırlanmış olan bilgisayar programlarıdır. Bu sayede işlemler hem hızlı
hem de hatasız şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Burada işin mantıksal açıkla-
ması verilmektedir.
Emek Oteli veznedarı, Örnek 14’te verilen 31.08.2012 tarihinde tahakkuk eden net
6 ücreti, A Bankası mevduat hesabından, 01.09.2012’de Aşçı Bartu Pişirir’in mevdu-
at hesabına aktarmıştır. Ayrıca 25.09 2012’de vergi dairesine, 28.09.2012’de Sosyal
Güvenlik Kurumu hesabına gerekli ödemeleri, banka hesabı üzerinden yapmıştır.
İşlemlerin yevmiye kayıtlarını gösteriniz.
Konaklama işletmelerinde ücret hesaplamaları ile ilgili verilen örneklerde de

görüldüğü üzere, ücret sistemine göre vergilendirme ve sigorta primlerinin he-
saplanması bakımından herhangi bir farklılık yoktur. Net ücretin personele öden-
mesi, tahakkuk eden vergilerin ve primlerin ilgili kurumlara ödenmesi bakımın-
dan da herhangi bir fark yoktur. Ödemeler kasadan yapılırsa Kasa hesabı, banka
hesabından yapılırsa Bankalar hesabı alacaklandırılacaktır.
Özet
Maliyet, gider, harcama ve zarar kavramlarını ta- zaman bilgileri stok kontrol birimince sürekli
1 nımlayabilmek izlenir. Malzeme tedarik sürecinin her aşaması
Günlük yaşamda sık sık birbirinin yerine de ile ilgili kayıtlar muhasebede tutulur.
kullanılabilen maliyet, gider, harcama ve zarar
kavramları, işletme yönetiminde birbirinden Malzeme satın alma ve depolama maliyetlerini
ayırdedilmesi gereken kavramlardır. Maliyet 3 muhasebeleştirebilmek
hedeflenen bir sonuca ulaşmak için katlanılma- Satın alınan malzemeler belli bir süre depolana-
caksa İlk Madde ve Malzeme hesabına borç kay-
sı gereken fedakârlıkların para ile ölçülebilen
dedilerek bir stok kalemi olarak aktifleştirilir.
tutarıdır. Varlıkları edinme maliyeti, üretimi
Endirekt kayıt yöntemi adı verilen bu uygulama-
gerçekleştirme maliyeti ya da kaçırılan fırsatla-
da, malzemeler stoktan çıkarılarak ilgili birim-
rın maliyeti söz konusudur. Maliyetine katlanı- lerde tüketildikçe İlk Madde ve Malzeme hesa-
lan ekonomik değerlerin, gelir elde etmek veya bına alacak kaydı verilir. Bu hesabın borç kalanı,
yarar sağlamak amacıyla normal koşullarda henüz kullanılmayan, stokta tutulan malzeme
elden çıkarılması, tüketilmesi ile gider gerçek- maliyetini gösterir. Özellikle çabuk bozulabilen
leşir. Bir varlığın edinilmesi, bir hizmetin sağ- malzemelerin muhasebeleştirilmesinde kullanı-
lanması, bir giderin yapılması ya da bir zararın lan direkt yöntemde ise, satın alınan malzemeler
karşılanması amacıyla para ödeme, varlık ver- doğrudan ilgili birime gönderilir. Burada malze-
me, hizmet sunma, borç altına girme durumu melerin hemen tüketileceği varsayılarak Hizmet
harcama kavramı ile açıklanır. Zarar ise işlet- Üretim Maliyeti hesabına borç kaydedilir.
me faaliyetlerinde aşırı, kontrolsüz veya olağan
sınırları aşan tüketimlerdir. Malzeme kullanma ve iade işlemlerini muhasebe-
4 leştirebilmek
Odalarda, yiyecek-içecek ya da çamaşırhane,
Konaklama işletmesinde malzeme tedarik süreci-
yüzme havuzu gibi hizmet ünitelerinde malze-
2 ni açıklayabilmek
me kullanım talebine göre, depodan çıkarılan
Konaklama işletmelerinde genel olarak konak- malzeme maliyeti 740 Hizmet Üretim Maliyeti
lama ve yiyecek-içecek hizmetlerinin yürütül- hesabına borç kaydedilir. Bunun karşılığında
düğü birimlerde çok çeşitli malzemeler tüketi- 150 İlk Madde ve Malzeme hesabı alacaklandı-
lir. Ayrıca teknik bakım faaliyetleri ile idari ve rılır. Direkt kayıt yönteminde, kullanılan mal-
genel hizmetler için de malzeme tüketimi söz zeme maliyeti için 740 HÜM hesabı doğrudan
konusudur. Malzeme tedarik süreci, bölümler- borçlandırılırken, satın alma/ ödeme koşullarına
den gelen malzeme talepleri ile başlar. Söz ko- göre aktif (Kasa, Bankalar vb.) ya da pasif (Satıcı-
nusu talepler stok durumuna göre depodan karlar, Borç Senetleri vb.) hesaplar alacaklandırılır.
şılanır ya da işletme politikasına uygun olarak Kullanılmayan malzemeler depoya alındığında
ise HÜM hesabı alacaklandırılırken İlk Madde
tedarikçi kanalıyla veya işletme personeli tara-
ve Malzeme hesabına borç kaydı yapılır. Genel
fından malzeme satın alma siparişi verilir. Satın
yönetim, pazarlama gibi diğer bölümlere bağlı
alınan malzemeler kontrol edilerek teslim alınır
birimlerde kullanılan malzemeler için de işlevsel
ve ana depoya ya da doğrudan kullanım yerine gider hesapları borçlandırılarak malzeme tüketi-
gönderilir. Bu aşamada satın alma faturasına mi muhasebeleştirilir.
göre ödeme/ borçlanma süreci uygulanır. Kul-
lanım yerlerinden bildirilen gereksinime göre
malzemeler, kullanım yerlerine gönderilir. Kul-
lanılmayan malzeme fazlası depoya iade edilir.
Fire ve kayıplar ayrıca dikkate alınır. Stoktaki ve
kullanılan malzemeler ile satın alma miktar ve
Konaklama işletmesinde işçilik kavramını ve ücret İşçilik maliyetlerini hesaplama ve muhasebeleştir-

5 sistemlerini açıklayabilmek 6 me işlemlerini yapabilmek
İşçilik belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışmayı İşçilik maliyetinin hesaplanması pek çok fak-
ifade eder. İşçiliğin bir tarafında onu beden ve töre bağlıdır. Belli bir zaman içinde (günlük,
zeka gücü ile sunan işgören/ işçi diğer tarafında haftalık, aylık) tahakkuk eden brüt ücretten işçi
da onu işinde kullanmak üzere talep eden işve- adına; gelir ve damga vergisi ile sosyal güven-
ren vardır. İki taraf arasında yapılan bir sözleş- lik kesintileri yapılır. Yine brüt ücret üzerin-
meye bağlı olarak sunulan işgücü arzına karşı- den işveren adına; sosyal sigorta primi işveren
lık ücret ödeme yükümlülüğü doğar. Ücret, bir payı ve işsizlik sigortası işveren payı hesapla-
kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü nır. Normal koşullarda brüt ücretten işçi adı-
kişiler tarafından sağlanan ve parayla ödenen na yapılan kesintiler düşüldükten sonra kalan
tutardır. İşveren tarafından işçiye taahhüt edilen tutar, işçinin eline geçecek net ücreti gösterir.
ve yapılan işin karşılığı olarak tahakkuk eden üc- Brüt ücrete, işveren adına hesaplanan sosyal
retten; gelir vergisi, damga vergisi, sosyal sigorta güvenlik primleri eklenmek suretiyle, işverene
primi işçi ve işveren payı ile işsizlik sigortası işçi olan işçilik maliyeti bulunur. Ancak ücret he-
ve işveren payı hesaplanarak, işveren tarafından saplamasında gerek sözleşme koşullarına ge-
süresi içinde ilgili yerlere ödenir. Konaklama iş- rekse yasal düzenlemelere göre brüt ücrete çe-
letmelerinde sabit (zaman esaslı) ya da yüzdeli şitli ilaveler ya da farklı indirimler yapmak da
(puan esaslı) ücret sistemleri uygulanabilir. söz konusu olabilir. Ücreti hesaplanan kişinin
bağlı bulunduğu bölüme göre, işçilik maliyeti
740 Hizmet Üretim Maliyeti ya da 770 Genel Yö-
netim Giderleri gibi bir dönem gider hesabına
borç kaydedilir. Personele ödenecek net ücret
için 335 Personele Borçlar hesabı, vergi kesin-
tileri için 360 Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı,
işçi ve işveren adına yapılan sosyal güvenlik
kesintileri için de 361 Ödenecek Sosyal Güven-
lik Kesintileri hesabı alacaklandırılır. Ödemeler
yapıldıkça, 335, 360 ve 361 kodlu borç hesapla-
rı kapatılırken, ödeme şekline göre Kasa ya da
Bankalar hesabı alacaklandırlır.
1. Bir konaklama işletmesinde konuklara sunulan 5. Satın alınan T540 (%18 KDV dâhil) tutarlı temizlik
hizmetle birlikte, satış hasılatının karşılığı olarak yararı malzemesine aynı tutarlı müşteri çeki ciro edilmesinin
tükenmiş olan malzeme, işçilik, enerji gibi tüketimler, muhasebe kaydı için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
aşağıdaki kavramlardan hangisi ile açıklanır? a. 150 İlk Madde ve Malzeme hesabı 500.- alacak-
a. Maliyet landırılır.
b. Gider b. 391 Hesaplanan KDV hesabı 40.- borçlandırılır.
c. Harcama c. 103 Verilen ve Ödeme Emirleri hesabı 540.- ala-
d. Zarar caklandırılır.
e. Varlık d. 320 Satıcılar hesabı 540.- borçlandırılır.
e. 101 Alınan Çekler hesabı 540.- alacaklandırılır.
2. Aşağıdakilerden hangisi konaklama işletmele-
rinde hizmet üretim maliyetinin bir unsuru olarak 6. Pak Otel, T125 + %8 KDV olmak üzere kredili sa-
yer almaz? tın aldığı tavuk etini, kısa sürede bozulma belirtileri
a. İşçilikler gösterdiği için satıcı firmaya iade etmiştir. Malzeme
b. Malzeme tüketimi hareketlerini endirekt yöntemle muhasebeleştiren Pak
c. Ticari mallar Otel’in satıcı firmada açık hesabı bulunmaktadır. İade
d. Amortismanlar işleminde aşağıdaki kayıtlardan hangisi yapılır?
e. Vergiler a. 150 İlk Madde ve Malzeme hesabı 125.- alacak-
landırılır.
3. Aşağıdakilerden hangisi malzeme tedarik süreci- b. 153 Ticari Mallar hesabı 125.- alacaklandırılır.
nin adımlarından biri değildir? c. 320 Satıcılar hesabı 135.- alacaklandırılır.
a. Satın alma d. 191 İndirilecek KDV hesabı 10.- borçlandırılır.
b. Teslim alma e. 150 İlk Madde ve Malzeme hesabı 125.- borç-
c. Ödeme landırılır.
d. Satma
e. Üretimde kullanma 7. Ücretten yapılacak kesintiler arasında aşağıdakiler-
den hangisi yer almaz?
4. Bir otelin, kredili satın aldığı T100 + %8 KDV tu- a. Gelir vergisi stopajı
tarlı çabuk bozulabilir yiyecek malzemesinin direkt b. Sosyal sigorta primi
yöntemle muhasebe kaydında aşağıdakilerden hangisi c. Katma değer vergisi
yapılmaz? d. Damga vergisi
a. İlk madde ve malzeme hesabı 100.- borçlandırılır. e. İşsizlik sigortası işçi payı
b. İndirilecek KDV hesabı 8.- borçlandırılır.
c. Hizmet üretim maliyeti hesabı 100.- borçlan- 8. Konaklama işletmesinin önbüro çalışanı için tahak-
dırılır. kuk ettirilen aylık net ücret T1.440’dir. Ücret tahakku-
d. Borç senetleri hesabı 108.- alacaklandırılır. kunda aşağıdaki hesaplardan hangisi alacaklandırılır?
e. Satıcılar hesabı 108.- alacaklandırılır. a. 740 Hizmet Üretim Maliyeti
b. 770 Genel Yönetim Giderleri
c. 100 Kasa
d. 391 Hesaplanan KDV
e. 335 Personele Borçlar

9. Şen Otelde bir personelin aylık çalışma durumu 1. b Yanıtınız yanlış ise “Maliyet, Harcama, Gider
şöyledir: ve Zarar Kavramları” konusunu yeniden göz-
• Normal iş günü :26 gün (x7,5 saat) den geçiriniz.
• Fazla çalışma :16 saat 2. c Yanıtınız yanlış ise “Konaklama Hizmet Üre-
• Hafta tatilinde çalışılan :3 gün tim Maliyetinin Oluşumu” konusunu yeniden
• Çalışılmayan hafta tatili :1 gün gözden geçiriniz.
Verilen bilgilere göre personele yapılacak ücret tahak- 3. d Yanıtınız yanlış ise “Malzeme Tedarik Süreci”
kuku için aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? konusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Ele geçen net ücret T1.000’nin altındadır. 4. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
b. Brüt ücret T1.500’den fazladır. Malzeme Kullanımının Muhasebeleştirilmesi”
c. Ödenecek vergiler T250’nin altındadır. konusunu yeniden gözden geçiriniz.
d. Ücretten işçi adına yapılan kesintiler toplamı 5. e Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
T460,88’dir. Malzeme Kullanımının Muhasebeleştirilmesi”
e. Personeli işverene aylık maliyeti T1.717.70’dir. konusunu yeniden gözden geçiriniz.
6. a Yanıtınız yanlış ise “Malzeme İadelerinin Mu-
10. Konaklama işletmesinde personel adına tahakkuk hasebeleştirilmesi” konusunu yeniden gözden
ettirilen net ücret ile vergi ve sosyal güvenlik kesintile- geçiriniz.
rinin banka hesabından ödenmesi durumunda aşağı- 7. c Yanıtınız yanlış ise “Ücretten Yapılacak Kesin-
dakilerden hangisi yapılmaz? tiler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Personele Borçlar hesabı borçlandırılır. 8. e Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
b. Ödenecek Vergi ve Fonlar hesabı borçlandırılır. İşçilik Maliyetinin Muhasebeleştirilmesi” ko-
c. Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri hesabı nusunu yeniden gözden geçiriniz.
borçlandırılır. 9. b Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
d. Kasa hesabı alacaklandırılır. İşçilik Maliyetinin Muhasebeleştirilmesi” ko-
e. Bankalar hesabı alacaklandırılır. nusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. d Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
İşçilik Maliyetinin Muhasebeleştirilmesi” ko-
nusunu yeniden gözden geçiriniz.

Maliyet, belli bir sonuca ulaşmak için katlanılan Ferah Otel muhasebecisi, gerekli kayıtları yapmadan
fedakârlıkların para ile ölçülebilen tutarıdır. Maliyetine önce aşağıdaki hesaplamayı yapmak durumundadır:
katlanılan objeye sahip olma veya bundan yararlanarak • Odalar bölümü maliyeti: T230 buklet mlz. + T140
birtakım faaliyetleri gerçekleştirme durumu söz konu- temizlik mlz.+ 12,50 kırtasiye mlz. + T260 bakım mlz.
sudur. Buna karşılık gider, bir yönüyle maliyetine katla- • Yiyecek bölümü maliyeti: T360 kuruyemiş + T140
nılarak elde edilen varlık ve hizmetlerin tüketilen değer- temizlik mlz.
lerdir. Yani bir varlığın maliyet bedeli, çeşitli katlanılan • İçecek bölümü maliyeti: T215 meyve suyu
fedakarlıkların toplamından oluşur. Diğer yönüyle mali- • Havuz bölümü maliyeti: T40 temizlik mlz.
yetine katlanılan değerler, işletme faaliyetlerinin gerçek- • Çamaşırhane bölümü maliyeti: T1.040 bakım mlz.
leştirilmesinde parça parça ya da bütün olarak tükenir, • Genel yönetim bölümü maliyeti: T80 temizlik mlz.
yok olur. İşte maliyet bedeliyle aktifleştirilen değerlerin + T37,50 kırtasiye mlz.
normal koşullarda işletme faaliyetlerinin gerçekleşmesi Bu dağıtıma göre odalar, yiyecek, içecek, havuz ve ça-
uğruna tükenmesi, yine gider kavramı ile ifade edilir. maşırhane bölümlerine ait malzeme kullanımı 740
Hizmet Üretim Maliyeti hesabına alınırken genel yö-
Sıra Sizde 2 netim bölümündeki malzeme kullanımı ayrıca muha-
Konaklama işletmelerinde hizmet üretim maliyeti, ko- sebeleştirilecektir.
naklama, yiyecek-içecek, haberleşme, çamaşırhane, ha-
vuz, hamam, plaj, spor ve eğlence etkinlikleri gibi çaşitli Bölümlere dağıtılan malzeme maliyeti:
faaliyetlerin gerçekleştirilmesi amacıyla katlanılan ma- 1) Temizlik malzemesi: T400 (%35’i odalar, %35’i
liyettir. Hizmet üretim maliyetinin unsurları; malzeme, yemek salonları ve mutfak, %20’si genel yönetim,
işçilik, dışarıdan sağlanan hizmetler, vergiler, amortis- %10’u havuz bölümüne ait),
manlar gibi çeşitli gider kalemleridir. Bu tür giderler, 2) Kırtasiye malzemesi: T50 (%25’i odalar, %75’i genel
sürekliliği olan gelir getirici faaliyetlerle ilişkilendirildiği yönetim bölümüne ait),
sürece hizmet üretim maliyeti içinde yer alır. 3) Bakım malzemesi: T1.300 (%20’si odalar, %80’i ça-
maşırhane bölümüne ait).
Sıra Sizde 3 İşlemin yevmiye kaydı şöyle olur:
Konak Otelin muhasebe yetkilisi, faturaya dayanarak
şu kayıtları yapmalıdır:
Önce hesaplamaları yapalım: 18.08.2012
•Yiyecek malzemesi : T1.800 + T144 (%8 KDV), 740.00 Odalar Maliyeti - Malzeme 642,50
•İçecek malzemesi : T200+ T16 (%8 KDV), 740.01 Yiyecek Maliyeti - Malzeme 500,00
•Temizlik malzemesi : T500 + T90 (%18 KDV), 740.02 İçecek Maliyeti - Malzeme 215,00
740.04 Havuz Plaj Hamam Maliyeti-Mlz. 40,00
•Buklet malzemesi : T3.000 + T540 (%18 KDV). 740.05 Çamaşırhane Maliyeti-Malzeme 1.040,00
Toplam : T5.500 + T790 770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 117,50
117,50
İşlemin yevmiye kaydı şöyle yapılır: 770.01 Malzeme Giderleri
770.01.01 Temizlik 80,00
770.01.02 Kırtasiye 37,50
10.10.2012
150 İLK MADDE VE MALZEME 5.500,00 150.00 Oda Malzemeleri 230,00
150.01 Yiyecek Malzemeleri 360,00
150.00 Oda Malzemeleri- Buklet 3.000 150.02 İçecek Malzemeleri 215,00
150.01 Yiyecek Malzemeleri 1.800 150.04 Temizlik Malzemeleri 400,00
150.07 Bakım Malzemeleri 1.300,00
150.02 İçecek Malzemeleri 200 150.08 Kırtasiye Malzemeleri 50,00
150.04 Temizlik Malzemeleri 500 /
300 BANKA KREDİLERİ

-Y Bankası K.K. ...Hs.
6.290,00
/
Yapılan kayıtla stoklardan çıkarılan toplam T2.555 Azaltun, M. ve Kaya, E. (2010). Konaklama İşletme-
maliyetli malzeme için İlk Madde ve Malzeme hesabı lerinde Muhasebe Uygulamaları, Ankara: Detay
alacaklandırılmıştır. Konaklama hizmet üretim birim- Yayıncılık.
lerinde kullanılan malzeme maliyeti toplam T2.437,50
Benligiray, Y. Uzmanlık Muhasebeleri, Ankara: Gazi
olup bunun için Hizmet Üretim Maliyeti hesabı, ida-
ri birimlerde kullanılan T117,50 tutarındaki malzeme Kitabevi.
için de Genel Yönetim Giderleri hesabı borçlandırılmış- Büyükmirza K. (2009). Maliyet ve Yönetim Muhase-
tır. Giderlerin bölümlere dağıtımını daha kolay izleye- besi, Ankara: Gazi Kitabevi.
bilmek için gider dağıtım tablosu hazırlayabilirsiniz. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği (MSUGT),
R.G. 26.12.1992/ 21447 mükerrer
Sıra Sizde 5
Çalışanlar adına tahakkuk eden brüt ücret üzerinden TMS - 2. “Stoklar”, Türkiye Muhasebe Standartları,
sosyal güvenlik ve vergi mevzuatları gereği kesintiler R.G. 15.01.2005/ 25701.
yapılmaktadır. Brüt ücretten işçinin eline geçecek net Gelir Vergisi Kanunu (193 sayılı), R. G. 06.01.1961/
ücreti hesaplarken işçi adına yapılan kesintiler şunlardır: 10700.
1) Sosyal sigorta primi işçi payı: %14 İş Kanunu (4857 sayılı), R. G. 10.06.2003/ 25134.
2) İşsizlik sigortası fonu işçi primi: %1
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
3) Gelir vergisi: %20 (gelir dilimine göre %15-35 arası)
4) Damga vergisi: %06. (5510 sayılı), R. G. 16.06.2006/ 26200.
Hesaplama yaparken dikkat edilmesi gereken nokta;
sigorta ve işsizlik primleri ile damga vergisinin brüt üc-
ret üzerinden, gelir vergisinin ise brüt ücretten sigorta
ve işsizlik primleri payı düşüldükten sonra kalan tutar
üzerinden hesaplanması gerektiğidir.
Sıra Sizde 6
a) Personelin net ücretinin banka hesabına ödenmesi:
01.09.2012

335.01 Ödenecek Ücretler - Aşçı B. Pişirir
102 BANKALAR 1.134,34
102.01 Vadesiz Mevduat - T / A Bankası
b) Tahakkuk eden gelir ve damga vergilerinin ödenmesi:

25.09.2012
102 BANKALAR 296,21
/
c) Ücretten kesilen sigorta primi ve işsizlik fonu kesin-

tilerinin ödenmesi:
28.09.2012
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNT. 614,30
361.01 Ödenecek Sosyal Sigorta Primleri 563,81
361.02 Ödenecek İşsizlik Sigorta Primleri 50,49
102 BANKALAR 614,30

/
4
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Dönem Sonu işlemlerini açıklayabilecek,
 Dönem kârı veya zararını belirleyebilecek,
 Gelir tablosunu ve bilançoyu düzenleyebilecek gerekli bilgi ve becerileri kaza-
nabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Envanter İşlemleri • Mali Tablolar
• Değerleme • Bilanço
• Maliyet Bedeli • Gelir Tablosu
• Gerçeğe Uygun Değer • Hesapların Kapatılması
İçindekiler
DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
• VARLIKLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU
İŞLEMLERİ
• BORÇLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU
İŞLEMLERİ
Konaklama İşletmelerinde Dönem Sonu İşlemleri
• GELİR VE GİDERLERİN DÖNEM SONU
Muhasebe Uygulamaları ve Mali Tablolar
İŞLEMLERİ
• MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE
HESAPLARIN KAPATILMASI
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİ
TABLOLARIN BİLGİ KULLANICILARA
SUNUMU
Dönem Sonu İşlemleri
ve Mali Tablolar
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
Dönem Sonu İşlemlerinin Kapsamı ve Gerekliliği

Konaklama işletmelerinin süreklilik esasına göre faaliyette bulunmalarına karşı-
lık, faaliyet yoğunluğu genellikle mevsimlik (sezonluk) olarak artıp azalır. Örne-
ğin deniz turizmine hizmet sunan otellerin yaz aylarında doluluk oranları çok
yüksek olurken, kışın bunlardan bazılarının kapanma noktasına geldiği görülebi-
lir. Bu işletmelerde gelir getirici hizmetler tüm yıla yayılacak çeşitlilikte sunulma-
ya çalışılsa bile, insanların çalışma ve tatil programları buna pek elvermez. Diğer
yandan konuk gelsin ya da gelmesin, işletme açık kaldığı sürece birtakım giderle-
rin yapılması kaçınılmazdır. Dolayısıyla işletme ile ilgili tarafların en önemli ilgi
nedeni olan dönem kârı veya zararının belirlenebilmesi için, genellikle dar bir
zaman diliminde gerçekleşen hasılat ile uzunca bir döneme yayılan çeşitli faali-
yetlerin maliyeti karşılaştırılmak durumundadır.
Muhasebede dönemsellik kavramı gereği, elde edilen gelirler ile bunların so-
nucu olarak ortaya çıkan giderlerin eşit zaman aralıkları itibariyle karşılaştırı-
labilir şekilde raporlanması gerekir. Bu süre genel olarak bir takvim yılı esasına
dayanır. Muhasebe dönemi işlemleri; dönem başı, dönem içi ve dönem sonu iş-
lemleri şeklinde birinci ünitede açıklanmıştı. Burada dönem sonu işlemleri ay-
rıntılı şekilde ele alınmaktadır. Dönem sonu işlemleri, işletmenin varlıklarının
ve borçlarının miktar ve tutarlarıyla birlikte ayrıntılı ve kesin olarak belirlenmesi
amacıyla yapılan işlemler dizisidir. Gerek muhasebe kuramında gerekse ticari ve
mali mevzuatta, işletmelerin en az yılda bir kez (31 Aralık’ta) envanter çıkarmala-
rı öngörülmüştür. Konaklama işletmeleri, daha sık aralarla mali tablo çıkarabilir.
Buna gereksinim duymayanlar ise yılsonu itibariyle bilanço ve gelir tablosunu dü-
zenlemek zorundadırlar (Benligiray, s.251).
Dönem sonu işlemleri genel olarak 31 Aralık tarihli işlemler olarak anlaşılır.
Dönem içinde mali işlemler eksiksiz ve hatasız şekilde kayıtlara geçirilmiş olsa
bile, hesaplar bazen fiili durumu tam yansıtmayabilir. Örneğin yabancı paranın kur
değeri değişebilir, alacakların tahsilatı gecikebilir, stoklarda kayıplar olabilir, duran
varlıklarda yıpranma paylarının, borçlarda dönem faizinin kaydedilmesi gerekebi-
Envanter işlemleri; sayım, lir. Kayıtların doğru bilgi vermesini sağlamak üzere, dönem sonu işlemleriyle varlık
değerleme ve envanter
kayıtlarından oluşur. ve borçların miktar ve tutarları belirlenir, gelir ve giderlerin dönem sonu ve tahak-
kuk işlemleri yapılır, hatalı kayıtlar düzeltilir. Böylece bilançoda; varlık, borç ve öz
sermaye unsurlarının tam ve doğru olarak gösterilmesi, gelir tablosunda da gelir,
gider, kâr ve zarar bilgilerinin gerçeğe uygun şekilde yer alması sağlanmış olur.
Dönem sonu (envanter) işlemleri sayım, değerleme ve envanter kayıtlarını
kapsayan bir süreçtir (Benligiray, Y., vd. 2006: 2). Envanter sözcüğü bazen yalnız-
ca stoklar için kullanılabilmektedir. Aslında envanter işlemleri genel geçici mi-
zandan başlayıp kesin mizana kadar geçen süreçte yapılan işlemlerin genel adıdır
(Küçüksavaş, 2010: 594). Bununla birlikte envanter işlemlerinin devamında he-
sapların kapatılmasına kadar yapılan tüm işlemler, dönem sonu işlemleri başlığı
altında toplanabilir. Konaklama işletmelerinde bu süreç, Şekil 4.1’deki gibi; genel
geçici mizanı takiben, muhasebe dışı envanter ve muhasebe içi envanter işlemleri,
kesin mizanın hazırlanması, mali tabloların düzenlenmesi şeklinde gelişir ve he-
sapların kapatılmasıyla son bulur.
Şekil 4.1
Dönem Sonu
İşlemleri
Dönem sonu işlemleri kapsamında (31 Aralık’ta) yapılacak ilk işlem, dönem
hesaplarının durumunu bir arada görmeyi sağlayacak olan Genel Geçici Miza-
nı çıkarmaktır. Genel Geçici Mizan aynı zamanda dönem sonu işlemleri için bir
kontrol çizelgesi (check-list) işlevi görür. Fiili envanter sonuçları elde edildikçe
genel geçici mizan ile karşılaştırılır, böylece kayıtlarla fiili durum arasındaki fark-
lar tespit edilir.
Muhasebe dışı envanter, varlıklar ve borçlarla ilgili sayım, kontrol ve değerle-
me işlemlerinin yapıldığı süreçtir. Bu aşamada, varlık ve borçlar için, kısaca sayım
adı verilen; saymak, ölçmek, tartmak gibi işlemlerle miktar tespiti yapılır. Miktar
tespitinden sonra, her bir kalem için uygun değerleme ölçütleri kullanılarak de-
ğerleme yapılır. Değerleme sonuçları ile (genel geçici mizanda özetlenen) hesaplar
karşılaştırılmak suretiyle, söz konusu her bir kalemin gerçek değerleriyle kayıtlı
değerleri arasında fark olup olmadığı belirlenir.
4. Ünite - Dönem Sonu İşlemleri ve Mali Tablolar 83
Muhasebe içi envanter; varlıklara, borçlara, öz kaynaklara, gelir ve giderlere

ilişkin hesapların işletmenin fiili durumunu göstermesini sağlamaktır. Bu amaçla,
muhasebe dışı (fiili) envanter sonuçlarına göre, muhasebe kayıt sürecinde gerekli
düzeltme, tamamlama ve dönem ayarlama kayıtları yapılır.
Muhasebe dışı envanter ile muhasebe içi envanter arasındaki fark nedir?
1
Kesin mizan, envanter işlemleri tamamlandıktan sonra hesapların kesin tutar
ve kalanlarının yer aldığı ve yılsonunda çıkarılan sağlama çizelgesidir. Kesin mi-
zanın kalanlarından dönem sonu bilançosu elde edilir.
Mali tablolar, işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçları hakkında ilgili ta-
raflara bilgi sunan, muhasebe bilgi sisteminin çıktılarıdır. Aslında mali tabloların
elde edilmesiyle büyük ölçüde amaca ulaşılmış olur. Dönem içinde yapılan kayıt-
larla muhasebenin kayıt ve sınıflandırma işlevleri gerçekleşmiştir. Dönem sonu iş-
lemlerini takiben mali tabloların elde edilmesiyle özetleme işlevi de yerine getiril-
miş olur. Muhasebenin, bilgi kullanıcılarının kararlarına ışık tutması anlamında
bilgi üretme sorumluluğunu gereği gibi yerine getirmesi için, muhasebe bilgileri
(mali tablolar) üzerinde analiz ve yorum işlevinin yerine getirilmesi yani bunların
farklı amaçlar için kullanılabilir bilgilere dönüştürülmesi gerekir.
Hesapların kapatılması, dönem sonunda kalan veren bilanço (aktif ve pasif)
hesaplarının karşılıklı olarak kapatılmasıdır. Dönemin kapatılması ve yeni hesap
dönemine ait kayıtların başlatılabilmesi için kapanış kayıtlarının yapılması gere-
kir. Kapatılan muhasebe döneminin (31 Aralık) kapanış kayıtları yeni dönemin (1
Ocak) açılış kayıtlarına dönüştürülerek işlemler yeniden başlar ve süreç tekrar eder.
Muhasebe sürecinde dönem sonu işlemlerini sıralayınız.

2
Değerleme Ölçüleri ve İlgili Düzenlemeler
Değerleme konusu dönem sonu işlemlerinin en zorlu dönemeçlerinden birini
oluşturur. Çünkü seçilecek değerleme ölçütü ve bunun uygulanma şekli faaliyet
sonucunu (kâr/ zarar) doğrudan etkiler. Değer, bir varlığın değişimi sırasında or-
taya çıkan para cinsinden tutarı veya yükümlülüğün ifası için katlanılan bede-
li ifade eder (Pamukçu, 2011: 81). Değerlenecek unsura uygun ölçütün seçimi
ve bunun doğru uygulanması önemlidir. Genel olarak değerleme, varlıkların ve Değerleme, işletmenin sahip
borçların kaç liralık değere sahip olduğunun belirlenmesidir. Ancak değerleme olduğu varlıklara ve borçlara
değer biçme işlemidir.
konusu muhasebe teorisinde ve yasal düzenlemelerde bazı farklılıklar içerir.
Muhasebe İlkelerinde Değerleme

Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri ile uygulama şekli belirlenen, mu-
hasebe kavram ve ilkeleri kapsamında değerleme; varlık ve kaynakların ilk muha-
sebeleştirilmesinde ve sonraki dönemlerde mali tablolarda gösterilecek, para ile ifa-
de edilen tutarın belirlenmesi şeklinde ele alınmaktadır. Amaç, işletmenin mali ve
ekonomik açıdan gerçek durumunu ve faaliyetlerin doğru sonucunu göstermektir.
Temel mali tabloların içeriğini belirleyen genel kabul görmüş muhasebe ilkele-
ri kapsamında genel olarak varlık ve borçların değerlemesi ile ilgili iki değerleme
ölçüsü öngörülmektedir. Bunlar:
• Maliyet bedeli ile değerleme,
• Maliyet bedeli ya da piyasa fiyatından düşük olanı ile değerlemedir.
Türk Ticaret Kanunu’nda Değerleme

Ticaret Kanunu kapsamındaki düzenlemelerde değerleme bakımından ayrıntıya
girilmemiştir. Yeni Ticaret Kanunu’muzda, değerleme ölçüleri için tamamen mu-
hasebe ve finansal raporlama standartlarıyla getirilen düzenleme esas alınmıştır.
Vergi Mevzuatında Değerleme

Vergi mevzuatının genel şeklini belirleyen Vergi Usul Kanunu’nda (md.258) de-
ğerleme “vergi matrahlarının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve
tespiti” şeklinde tanımlanmıştır. Bu kapsamda varlık ve borçlar için kullanılacak
değerleme ölçütleri de maliyet bedeli, borsa rayici, tasarruf değeri, mukayyet değer,
itibari değer, rayiç bedel, vergi değeri ve emsal bedeli olmak üzere belirlenmiştir. Bu
ölçütlerin uygulanması ile ilgili bir karşılaştırma Tablo 4.1’de verilmiştir.
Muhasebe Standartlarında Değerleme

Türkiye Muhasebe Standartlarında değerleme konusuna çok geniş yer verilmiş
ve finansal raporlama amacına uygun olarak değerleme yerine ölçüm kavramı
kullanılmıştır. Ölçüm, finansal tablolarda yer alan unsurların bilanço ve gelir tab-
losunda tahakkuk ettirilecekleri ve gösterilecekleri parasal tutarların belirlenmesi
şeklinde tanımlanmaktadır. Bu kapsamda sayılan temel ölçüm esasları şöyledir
(Akbulut, 2008); tarihî maliyet, gerçeğe uygun değer, cari maliyet, net gerçekleşe-
bilir değer, kullanım değeri. Ayrıca standartlar kapsamında alternatif değerleme
ölçüleri de öngörülmüştür.
Mali tabloların hazırlanmasında en yaygın kullanılan ölçüm esası tarihi maliyet-
tir. Bu ölçüt, diğer ölçüm esasları ile birlikte kullanılır. Örneğin stoklar maliyet ya da
net gerçekleşebilir değerden küçük olanı ile değerlenir. Tarihî maliyet, varlıkların
elde edildikleri tarihte alımları için ödenen nakit ve nakit benzerlerinin tutarıdır.
Muhasebe standartlarına göre, faaliyet sonucunun (kâr/zarar) doğru tespit edi-
lebilmesi için bilanço unsurlarının gerçeğe uygun (makul) değerlerinin (fair value)
belirlenmesi önemlidir. Gerçeğe uygun değer, bir varlığın normal ticari koşullarda
bilgili ve istekli bir satıcı ile bilgili ve istekli bir alıcı arasında el değiştirmesi sırasında
saptanan değişim değeri şeklinde tanımlanmaktadır. Gerçeğe uygun değer yaklaşımı
ile hazırlanan mali tablolar, bilgi kullanıcılara şeffaf muhasebe bilgileri sunarken,
bazı gerçekleşmemiş kâr veya zararların kayıtlanmasına da neden olabilir.
Net gerçekleşebilir değer (itfa değeri), normal akış içinde, tahmini satış fiya-
tından tahmini tamamlanma maliyeti ya da satışın gerçekleşmesi için gerekli tah-
mini satış giderleri toplamı düşülerek bulunan tutardır. Tarihî maliyetin, fiyat de-
ğişikliklerinin parasal olmayan kalemler üzerindeki etkisini göstermekte yetersiz
kalması durumunda cari maliyet (yenileme maliyeti) esası kullanılabilir.
Cari maliyet, aynı varlığın veya varlıkla eşdeğer bir başka varlığın alınması
için hali hâzırda gereken nakit veya nakit benzerlerinin tutarı ile gösterilmesidir.
Borçların da yükümlülüğün kapatılması için gereken nakit ve nakit benzerlerinin
iskonto edilmemiş tutarları ile gösterilmesidir. Piyasa fiyatı esasına dayanan cari
değer farklı değerlendirmelere açıktır. Cari değere ilişkin net gerçekleşebilir değer,
yerine koyma maliyeti, makul değer, yoksun olma değeri, kullanım değeri gibi
birçok değerleme esası öngörülmüştür (Tokay, vd. 2005: 6,9; Ulusan, 2008: 133).
Kullanım değeri (bugünkü değer), varlık veya nakit yaratan birimden, işletme-
nin normal faaliyet koşullarında, elde edilmesi beklenen net nakit girişlerinin bu-
günkü değeridir. Borçlar ise normal faaliyet koşullarında kapatılmaları için ileride
ödenmesi gereken net nakit çıkışının bugünkü iskonto edilmiş değerleri ile gösterilir.
Son yıllarda özellikle sermaye piyasalarının gelişmesiyle, işletmelerde gerçeğe

uygun (makul) değerin açıklanması kaygısı ağırlık kazanmıştır (Şensoy, 2003: 23).
Değerleme ölçütlerinin her bir düzenleyici kurum tarafından kendi amacına uy-
gun şekilde ele alındığı görülmektedir. Bu durum uygulamada bilgi kullanıcıların
kararlarını etkileyen çelişkili yorumlara neden olmaktadır.
Muhasebeciler, dönem sonu işlemleri sırasında hangi değerleme esaslarını uygula-

yacaklardır? 3
VARLIKLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ

Konaklama işletmelerinin sundukları hizmetlere bağlı olarak dönen ve duran var-
lık yatırımları şekillenir. Varlıkların edinme yöntemlerine bağlı olarak da yabancı
ve öz kaynak kalemleri ortaya çıkar. Burada varlıklarla ilgili dönem sonu envanter
işlemleri süreci ele alınarak; hazır değerler, alacaklar ve stoklar ile maddi duran
varlıklara ilişkin örnekler verilerek dönem sonu işlemleri açıklanacaktır.
Bilançonun aktifinde varlıklar “dönen” ve “duran” olmak üzere iki ana grupta ra-
porlanmaktadır.
Hazır Değerlerin Envanteri

Hazır değerler kapsamında kasa ve bankalardaki Türk parası nominal değer (mu-
kayyet değer) ile değerlenir. Yabancı paranın değerlemesi ise borsa rayici ile yapı-
lır. Bunun için Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından değerleme gününde yayım-
lanan kurlar (T.C. Merkez Bankası resmî kuru) esas alınır.
Konak Otel İşletmesi’nin kasa hesabının borç taraf toplamı 128.400.-, alacak topla- ÖRNEK 1
mı 125.250.’dir. Yapılan dönem sonu kasa sayımında 3.000.- para olduğu belirlen-
miştir. Hesap kalanı ile kasa mevcudu arasındaki farkın nedeni tespit edilememiş
olup, araştırma devam etmektedir.
Kasa hesabının borç kalanı : 3.150 (128.400 - 125.250)
- Kasa sayım sonucu : 3.000
Kasa noksanı : T150
Yevmiye kaydı şöyle yapılır:
31.12.20XX
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI 150.000
-Kasa Sayım Noksanı
100 KASA 150.000
/
Bu işlemle kasa hesabının kalanı, fiili durumu gösteren T3.000 kalan verir du-
ruma getirilmiş olur. Farkla ilgili araştırma sonucuna göre “Sayım ve Tesellüm
Noksanları” hesabı çalıştırılır. Kasa farkının bulunamaması ve kasadan sorumlu
kişiden tahsil edilmemesi durumunda, kasa noksanı olağandışı zarar yazılabilir.
Sayım sonucunun kasa hesabı kalanından fazla olması durumunda ise, fark
için Kasa hesabı borçlandırılır, buna karşılık “Sayım ve Tesellüm Fazlaları” hesabı
alacaklandırılır. Kasa hesabı kalanı ile sayım sonucu eşit ise kasa denkliği vardır.
ÖRNEK 2 Lüks Otel’in yurt dışı satışlarından tahsilatı gösteren 100 Kasa Hesabı - 100.02 Ya-
bancı Para Kasası/ Euro hesabının borç kalanı T2.400’dir. Yabancı para değerleme-
sinde (evalüasyon) işletmenin kasasında 1.000 mevcut ve değerleme kuru 1 =
T2,33 olduğu belirlenmiştir.
Yabancı Para Kasası -  hesabının kalanı : T2.400
Yabancı paranın dönem sonu değeri : T2.330 (1.000 X 2,33)
Kambiyo zararı : T70
Yapılması gerekli kayıt şöyle olur:
31.12.20XX
656 KAMBİYO ZARARLARI 70.000
-Yabancı Para Kur Zararı
100 KASA 70.000
/
Bu kayıtla kasa hesabının kalanı, fiili duruma uygun olarak T2.330 kalan ve-
rir hale gelmiştir. İşletmenin elinde yabancı para tutmaktan dolayı uğradığı zarar
“Kambiyo Zararları” hesabına borç kaydı yapılarak gösterilmiştir. Eğer yabancı
para kur değeri yükselmiş olsaydı, bu durumda aradaki fark “Kambiyo Kârları”
olarak muhasebeleştirilecek ve kasa hesabına da borç kaydedilecekti.
Alacakların Envanteri
Ticari alacaklarla ilgili genel değerleme ölçütü mukayyet değer olmaktadır. İşletme
yönetiminin tercihine bağlı olarak senetli alacakların tasarruf (peşin) değeri ile
değerlenmesi de mümkündür. Alacak senedinin üzerinde yazılı olan (nominal)
değerinden değerleme günü (31 Aralık) ile son ödeme tarihî arasında işleyecek
faiz hesaplanarak, senet tutarından düşülmek suretiyle senedin peşin değeri bu-
lunur. Hesaplanan iskonto faizi; “657 Reeskont Faiz Giderleri” hesabına borç, “122
Alacak Senetleri Reeskontu” hesabına alacak kaydedilir.
Diğer yandan senetli veya senetsiz alacakların envanterinde ortaya çıkan bir du-
rum da, alacakların beklenen süre içinde (vadesinde) tahsil edilememesi nedeniyle
şüpheli alacakların tespitidir. Bu durumu aşağıdaki örnek yardımıyla açıklayalım:
ÖRNEK 3 İşletmenin bir seyahat acentasından olan T3.000 utarındaki senetsiz alacağının
“şüpheli alacak” durumunda olduğu belirlenmiştir.
31.12.20XX
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR 3.000.00
-X Seyahat Acentesi
120 ALICILAR 3.000.00
-X Seyahat Acentesi
31.12.20XX
654 KARŞILIK GİDERLERİ 3.000.00
-Şüpheli Alacak Zararı
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAK KARŞILIĞI 3.000.00
Bu kayıtlarla, bir yandan tahsili şüpheli duruma düşen alacak normal alacak-
lardan ayrılmış, diğer yandan uğranılması muhtemel zarar, karşılık hesabı kul-
lanılmak suretiyle peşin olarak zarar yazılmıştır. Alacağın tahsil edilmesi duru-
munda, karşılık hesabı kapatılarak tahsil edilen kısım için gelir yazılacak, şüpheli
alacak tahsil edilemezse; “129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı” ve “128 Şüpheli
Ticari Alacaklar” hesapları karşılıklı olarak ters kayıtla kapatılacaktır.
Envanter sırasında, tahsiline olanak kalmadığı anlaşılan alacaklar ise “değersiz ala-
cak” tanımlamasıyla doğrudan zarar yazılabilir.
Stokların Envanteri
Konaklama işletmelerinin stokları, genellikle odalarda kullanılacak malzemeler
ile yiyecek-içecek ve diğer etkinliklere ait malzemelerden oluşur. Konaklama işlet-
mesinde satış amaçlı tutulan malların, “153 Ticari Mallar” hesabında izlendiği de
görülmektedir. Bu bölümde stok hareketleri, 3. ünitedeki gibi “150 İlk Madde ve
Malzeme” hesabı üzerinden izlenmektedir. Stokların değerlemesi maliyet bedeli
ile yapılır. Bunun yanında değer düşüklüğü, fire, kayıp gibi durumların da tespit
edilip envanter kapsamında kayıtlara geçirilmesi gerekmektedir.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca belirlenmiş oranlar dâhilinde kalan fireler satışların

maliyetine eklenirken aşırı fire ve kayıplar olağandışı zarar olarak muhasebeleştirilir.
Tur Otel İşletmesi’nin yiyecek malzeme stoklarında T1.200’lik, oda temizlik malze- ÖRNEK 4
mesinde T350’lik fire tespit edilmiştir. Fireler yasal sınırlar içindedir. Ayrıca içecek
bölümüne gönderilen T750’lik içecek malzemesinin de çalındığı anlaşılmıştır. Söz
konusu fire ve kayıpların muhasebe kayıtları şöyle olur:
31.12.20XX
622 SATILAN HİZMET MALİYETİ 1.550.00
-Yiyecek Malzemesi Fire Zararı 1.200
-Temizlik Malzemesi Fire Zararı 350
150 İLK MADDE VE MALZEME 1.550.00
-Yiyecek Malzemesi Fire 1.200
-Temizlik Malzemesi Fire 350
/
31.12.20XX
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER/ZARARLAR 750.00
-İçecek Kayıp Zararı
150 İLK MADDE VE MALZEME 750.00
-İçecek Malzeme Kayıpları
/
Malzeme stoklarındaki normal fire zararı, stok hesabından çıkarılarak, Satılan

Hizmet Maliyeti hesabına borç kaydedilmiştir. Kayıp zararı da İlk Madde ve Mal-
zeme hesabından çıkarılırken Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar hesabına borç
kaydedilmiştir. Böylece normal stok zararı ile olağandışı zararlar ayrılmıştır.
Duran Varlıkların Envanteri

Konaklama işletmelerinde duran varlık yatırımları genellikle çok büyük tutarlara
ulaşır ve aktif toplamının önemli oranını (%85-90) oluşturur. Duran varlıklarla ilgili
dönem giderleri, kâr - zararın belirlenmesinde etkili olur. Maddi duran varlıkların
envanterinde, önce uygun olmayan kullanım ve kayıplar ile ortaya çıkan noksanlık-
lar tespit edilir. Kayıt hataları varsa düzeltilir. Dönem sonunda yapılacak en önemli
Amortisman, duran varlıklarda işlem ise amortisman paylarının muhasebeleştirilmesidir. Amortisman; duran var-
fiziki ya da teknolojik lığın maliyet bedelinin, varlığın işletmede kullanılacağı süre (yıl) dikkate alınarak
eskime durumu dikkate
alınarak, edinme maliyetinin parça parça dönem giderine dönüştürülmesidir. Amortisman süresi, duran varlığın
dönemsel olarak gidere aktife girdiği yılda başlar ve varlığın işletme faaliyetlerine katkı sağladığı kullanım
dönüştürülmesidir.
süresi olarak belirlenir. Bu süre sonunda, duran varlık için belirlenmiş hurda değeri
varsa, bu tutar düşüldükten sonra kalan maliyet üzerinden amortisman hesaplanır.
Amortisman hesaplaması farklı yönemlerle yapılabilir. Genel olarak normal
amortisman veya azalan kalanlar üzerinden amortisman hesaplama yöntemleri
kullanılır. Normal amortisman yönteminde, duran varlığın ilk maliyeti tahmini
kullanım süresine (amortisman süresi) eşit şekilde bölünerek her yıl aynı tutarda
amortisman gider payı ayrılır. Azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemin-
de ise, duran varlığın ekonomik kullanım süresi değişmemekle birlikte, amortis-
man oranı normal amortisman oranının iki katı olarak uygulanır.
1) Normal Amortisman:
Maliyet X Normal Amortisman Oranı = Yıllık Amortisman Gider Payı
Normal Amortisman Oranı = 1/ Amortisman Süresidir.
2) Azalan Kalanlar Üzerinden Amortisman:
Maliyet X (Normal Amortisman Oranı X 2) = Yıllık Amortisman Gider Payı
Normal Amortisman yönteminde her yıl sonunda ilk maliyete aynı amortisman
oranı uygulanarak yıllık amortisman gider payı bulunur. Azalan Kalanlar Üzerin-
den Amortisman yönteminde ise ilk maliyete normal amortisman oranının iki katı
uygulanır ve sonraki yıllarda kalan maliyete (ilk maliyet - birikmiş amortisman tu-
tarı) aynı oran uygulanmaktadır. Bu oran, vergi mevzuatına göre %50’yi geçemez.
Konaklama işletmelerini yakından ilgilendiren, amortisman uygulamasına

ilişkin düzenleme, 2004 yılında çıkarılan ve ünite sonunda bilgi verilen, VUK
Genel Tebliğleri ile getirilmiştir. Örneğin, eğlence ve spor faaliyetleri kapsamın-
da havuzlar, plajlar, aquaparklar vb. için 10 yıl normal kullanım süresi öngörül-
müştür. Turistik belgeli lüks ve birinci sınıf işletmelerde kullanılan porselen veya
camdan yapılmış (kristal hariç) her türlü mutfak ve servis takım ve malzemeleri 3
yıl, turistik belgesi bulunmayan lüks ve birinci sınıf işletmelerle turistik belgeli diğer
işletmelerde ise aynı malzemeler için 4 yıl normal kullanım süresi belirlenmiştir.
Aşağıda konaklama işletmesi için normal amortisman yöntemi örneklendirilmiştir:
ÖRNEK 5 Sabit Otel’in amortismana tabi duran varlıkları ile ilgili bilgiler şöyledir;
Varlık Türü: Amortisman Oranı %:

Binalar (beton) : T40.000.000 2 (50 yıl)
Tesis ve Cihazlar:
- Çamaşır yıkama makineleri : T200.000 10 (10 yıl)
- Ütü makineleri : T15.000 6,66 (15 yıl)
- Merkezi mutfak cihazları : T800.000 10 (10 yıl)
- Servis takımları : T300.000 25 (4 yıl)
- Asansörler : T600.000 10 (10 yıl)
Demirbaşlar:
- Cep telefonları : T150.000 33,33 (3 yıl)

- Bilgisayar donanımı : T40.000 16,66 (6 yıl)
- Bilgisayar yazılımı : T90.000 33,33 (3 yıl)
Taşıtlar:
- Otomobiller : T500.000 20 (5 yıl)
Verilen bilgilere göre amortisman tablosu şöyle oluşmuştur:
Tablo 4.1
Varlık Türü Bölümler Amortisman
Odalar Yiyecek-İçecek Çamaşırhane Genel Yönetim Pazarlama
Binalar 640.000 160.000 800.000
Çamaşır makinesi 20.000 20.000
Ütü 1.000 1.000
Mutfak Cihazları 80.000 80.000
Servis Takımı 75.000 75.000
Asansör 60.000 60.000
Telefon 50.000 50.000
Bilgisayar Donanım 2.666 666 2.666 666 6.664
Bilgisayar Yazılım 12.000 3.000 12.000 3.000 30.000
Otomobil 20.000 70.000 10.000 100.000
TOPLAM 734.666 318.666 21.000 134.666 13.666 1.222.664
Tablodaki veriler şöyle elde edilmiştir. Bina maliyet üzerinden %2 oranında

yıllık amortisman payı hesaplanmış ve bunun %80’i odalar bölümüne, %20’si de
yiyecek - içecek bölümüne gider yazılmıştır. Bilgisayar donanım ve yazılım amor-
tismanı; %40 odalar, %40 genel yönetim, %10 yiyece-içecek ve %10 pazarlama
şeklinde dağıtılmıştır. Taşıt amortismanı ise; %70 genel yönetim, %20 odalar, %10
pazarlama bölümlerine paylaştırılmıştır. Örnekteki amortisman oranları, ekte
verilen ilgili Yönetmelik’ten alınmış, bölümlere dağıtımı ise işletme yönetiminin
bilgi ve deneyimine dayalı olarak söz konusu bölümlerin dağıtılan amortismana
tabi varlığın kullanılma yoğunluğuna göre serbestçe belirlenmiştir.
Örnekteki verilere göre amortisman giderlerinin muhasebe kaydı şöyle yapılır:
31.12.20XX
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ 1.074.332.00
-Odalar Amortisman Gideri 734.666
-Yiyecek İçecek Amortisman
Gideri 318.666
-Çamaşırhane Amortisman
Gideri 21.000
760 PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERİ 13.666.00
-Demirbaş ve Taşıt Amortisman
Gideri 13.666
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 134.666.00
Demirbaş ve Taşıt Amortisman
Gideri 134.666
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 1.192.664,00
-Brk. Bina Amortismanı 800.000
-Brk. Tesis Cihaz
Amortismanı 236.000
-Brk. Demirbaş
Amortismanı 56.664
-Brk. Taşıt Amortismanı 100.000
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 30.000,00
-Brk. Yazılım Amortismanı 30.000
/
Bilgisayar yazılımı maddi olmayan duran varlıklar kapsamında “260 Haklar” he-
sabında izlendiğinden, yazılım itfa payı bu grupta “268 Birikmiş Amortismanlar”
hesabına kaydedilmiştir. Maddi duran varlıklar için hesaplanan amortisman payları
ise “257 Birikmiş Amortismanlar” hesabında toplanmıştır. Amortisman giderleri,
duran varlığın kullanıldığı bölümlere, fonksiyon esasına göre dağıtılmıştır.
İşletmeler azalan kalanlar üzerinden amortisman ayırmaya devam ederken, bir

defaya mahsus olarak normal amortisman yöntemine geçiş yapabilir, fakat normal
amortisman yöntemini uygulayanlar bunu değiştiremez.
Vergi mevzuatında yapılan düzenleme ile binek otomobiller için kıst amortis-
man (ay esasına göre amortisman) yöntemi kullanılmaktadır. Buna göre yalnızca
binek otomobiller için, aracın aktife girdiği ilk yılda, o yıl kullanılan ay sayısına
göre amortisman gideri yazılır. Sonraki yıllar normal amortisman ayrılmaya de-
vam edilir ve ilk yıldan artan gider payı son yılın amortismanına eklenerek işlem
tamamlanır.
Binek otomobiller için amortisman hesaplamada farklılık var mıdır?

4
Duran varlıkların amortisman süresi dolmadan elden çıkarılması durumunda,
ilgili duran varlık hesabı maliyet bedeli üzerinden kapatılırken, buna ait birikmiş
amortisman hesabı borçlandırılarak kapatılır. Satış tutarı ile net aktif değeri (ma-
liyet - birikmiş amortisman) arasındaki fark olağandışı kâr-zarar olarak muhase-
beleştirilir.
Haklar, şerefiyeler, özel maliyet bedelleri gibi maddi olmayan duran varlıklar
için belirlenmiş özel bir yararlanma süresi yoksa genel uygulama varlığın edinme
maliyetinin beş yılda eşit taksitlerle itfa (amorti) edilmesi şeklindedir.
BORÇLARLA İLGİLİ DÖNEM SONU İŞLEMLERİ

Bilançonun pasifinde borçlar; kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yaban-
cı kaynaklar şeklinde iki ana grupta düzenlenmiştir. Borçların dönem sonu işlem-
leri, mali ve ticari borçlara ilişkin örnekler yardımıyla açıklanacaktır. Bu kapsam-
da yapılacak işler; borç tutarlarının karşı (alacaklı) tarafla mutabakatı, borçların
değerlemesi, dönem ayarlaması ve kayıt hatalarının düzeltilmesi şeklindedir.
Borçların değerlemesinde kullanılacak ölçüt genel olarak mukayyet değerdir.
Atak Otelin A Bankasından kullandığı T400.000 tutarlı açık kredi hesabına T48.000 ÖRNEK 6
dönem faizi tahakkuk ettirilmiştir. Bankadan alınan hesap özetine (ekstre) dayanı-
larak yapılacak kayıt şöyledir;
31.12.20XX
780 FİNANSMAN GİDERLERİ 48.000,00
-Kısa Vadeli Banka Kredisi Faizi
300 BANKA KREDİLERİ 48.000,00
-A Bankası B.C./H. -Açık Kredi
Hesabı
Yapılan kayıtla, kısa vadeli banka kredisine tahakkuk eden dönem faizi, pasif
hesap olan Banka Kredileri hesabının alacağına ilave edilirken, aynı zamanda bir
dönem gideri olarak Finansman Giderleri hesabına borç kaydedilmiştir.
Ticari borçlarla ilgili envanter işlemleri kapsamında da eğer varsa dönem faizi
işlenebilir, borç senetlerinde reeskont işlemleri yapılabilir, uzun vadeden kısa va-
deye geçen borçların dönem ayarlaması söz konusu olabilir.
GELİR VE GİDERLERİN DÖNEM SONU İŞLEMLERİ

Gelirler ikinci ünitede, giderler de üçüncü ünitede ayrıntılı şekilde açıklanmıştı.
Burada gelir ve gider hesapları ile ilgili olarak dönem sonunda yapılması gereken-
ler bir örnek yardımıyla açıklanacaktır.
Gelir ve giderlerin envanteri kapsamında;
• Gerçekleşmiş (tahakkuk etmiş) gelir ve giderlerin dönem gelir - gider he-
saplarına işlenmesi sağlanır.
• Döneme ait olmayan (gelecek dönem(ler)e ait) gelir ve giderlerin bilanço
hesaplarına aktarılması sağlanır.
• Dönem içinde kullanılan maliyet hesapları (7 grubu), dönem gider hesap-
larına (6 grubuna) yansıtılır.
• Döneme ait gelir ve gider hesaplarının kalanları 690 Dönem Kârı veya Za-
rarı hesabına devredilerek kapatılır.
• Dönem kârından (varsa) vergi karşılıkları hesaplanarak muhasebeleştirilir.
• Dönem net kârı (zararı) bilançoya aktarılır.
Farklı bir açıklama yapılmadıkça giderlerin muhasebeleştirilmesinde 7/A maliyet

hesapları kullanılmaktadır.
Satılan Hizmet Maliyetinin Oluşumu ve Gelir Tablosu

Hesabına Yansıtılması
Otel işletmesinin odalar, yiyecek-içecek ve diğer destek bölümlerinde gerçekleşen
faaliyetlerle tüketilen malzeme, işçilik, bakım hizmeti, sigorta, amortisman gibi
unsurlardan dönem boyunca oluşan hizmet üretim maliyeti “740 Hizmet Üretim
Maliyeti” hesabında toplanır. Dönem sonunda hesap kalanı “622 Satılan Hizmet
Maliyeti” hesabına aktarılarak satış hasılatına karşılık dönem giderine dönüştürülür.
ÖRNEK 7 Örnek Otelin hizmet üretim maliyeti hesabının kalanı T220.000’dir. Dönem sonun-
da gelir tablosu hesaplarına yansıtma işlemi şöyle yapılır;
31.12.20XX
622 SATILAN HİZMET MALİYETİ 220.000,00
741 H. ÜRETİM MAL. YANSITMA HS. 220.000,00
741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA 220.000,00

Dönem içinde gerçekleşen hizmet üretim maliyeti, satılan hizmet maliyeti adıyla
gelir tablosu hesabına yansıtılarak dönem giderine dönüşmüştür. Sonra yansıtma ve
maliyet hesapları karşılıklı kapatılmıştır. “622 Satılan Hizmet Maliyeti” hesabı, diğer
giderlerle birlikte Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılacaktır.
Gerçekleşmiş (Tahakkuk Etmiş) Gelir ve Giderlerin

Dönem içindeki hizmetler dolayısıyla gerçekleşmiş fakat henüz tahsil edilmemiş
gelirler ile tüketim yapıldığı halde henüz bedelleri ödenmemiş giderler olabilir.
ÖRNEK 8 Örnek Otel’in Yeni Otel’e Aralık ayı içinde verdiği danışmanlık ve eğitim hizmetleri-
nin karşılığı olan T3.000’nin henüz tahsil edilmediği belirlenmiştir. İzleyen yılın ilk
ayında tahsili beklenen bu gelirin aşağıdaki gibi kaydedilmesi uygun olur:
31.12.20XX
181 GELİR TAHAKKUKLARI 3.000,00
-Yeni Otel Eğitim Geliri Tahakkuku
649 D. OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 3.000,00
-Eğitim ve Danışmanlık Geliri
/
ÖRNEK 9 Örnek Otel’in Aralık ayında gerçekleşen elektrik tüketimi T9.000 olup, bu tutar
Ocak ayında ödenecektir. Elektrik tüketim bedelinin %40’ı odalara, %35’i yiyecek
bölümüne, %25’i ise genel yönetim birimlerine aittir.
31.12.20XX
-Odalar Elektrik Gideri 3.600,00
-Yiyecek Elektrik Gideri 3.150,00
-Elektrik Gideri 2.250,00
381 GİDER TAHAKKUKLARI 9.000,00
-Elektrik Dağıtım A.Ş.
Ana hizmet birimlerinde gerçekleşen elektrik tüketim bedelleri Hizmet Üretim

Maliyeti hesabına borç kaydedilerek dönem giderlerine dahil edilmiştir. Aynı şekil-
de genel yönetim birimlerindeki tüketim bedeli ise Genel Yönetim Giderleri hesabı-
na borç kaydedilmiştir. Bunların karşılığında ortaya çıkan ödeme yükümlülüğü, gi-
derden doğan borç olarak, Gider Tahakkukları hesabının alacağına kaydedilmiştir.
Gelecek Dönem Gelir ve Giderlerin Bilanço Hesaplarına

Aktarılması
Dönem içinde gelir ve gider hesaplarına kaydedildiği halde, dönem sonuna gelin-
diğinde henüz tüketilmemiş (peşin ödenmiş) gider unsurları ile henüz karşılığı
yerine getirilmemiş (peşin tahsil edilmiş) gelirler tespit edilebilir. Bu durumda
döneme ait olmayan tutarların dönem gelir ve gider hesaplarından çıkarılarak,
bilanço hesaplarına taşınması gerekir.
Örnek Otel’in dönem içinde peşin tahsil ettiği ve “649 Diğer Olağan Gelir ve Kârlar” ÖRNEK 10
hesabına kaydettiği T24.000 tutarındaki ofis kira bedelinin, izleyen yılın ilk 6 ayına
ait olduğu belirlenmiştir.
31.12.20XX
649 D. OLAĞAN GELİR KÂRLAR 24.000,00
-Ofis Kira Geliri (Ocak - Haziran ...)
380 GELECEK AYLARA AİT GELİRL. 24.000,00
-Peşin Tahsil Edilen Ofis Kirası
(Ocak - Haziran ...)
/
Dönem içinde peşin tahsil edilerek dönem geliri kaydedilen tutar, henüz dönem
gelirine dönüşmediğinden, bilançoda önümüzdeki hesap dönemine borç olarak ra-
porlanmak üzere 380 Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabının alacağına alınmıştır. Eğer
Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabına kayıtlı tutarın dönem gelirine dönüştüğü tespit
edilirse, o zaman da yukarıdaki kaydın ters yönünde işlem yapılır.
Döneme ait olmayan ve 31 Aralık tarihînden itibaren ileriye doğru 12 aydan sonraki
dönemde karşılığı ifa edilecek gelirler Gelecek Aylara Ait Gelirler hesabında; ya-
rarı 12 aydan sonraki dönemde tüketilecek olan peşin ödenmiş giderler de Gelecek
Yıllara Ait Giderler hesabında kayıt altına alınır ve bilançoda raporlanırlar.
Örnek Otel’in dönem içinde peşin ödeyerek “770 Genel Yönetim Giderleri” hesa- ÖRNEK 11
bına kaydettiği T2.000 tutarındaki kırtasiye malzemesinin henüz kullanılmadığı
belirlenmiştir. Söz konusu kırtasiye malzemesi önümüzdeki dönemde kullanılmaya
devam edilecektir.
31.12.20XX
180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER 2.000,00
-Peşin Ödenen Kırtasiye Malzemesi
-Kırtasiye Gideri
/
Yapılan dönem ayarlaması işlemi ile gelir tablosunda ve bilançoda raporlana-

cak bilgiler ayrılmış, dönemsellik kavramına uygun bir raporlama yapılmış olur.
Dönem Gelir ve Gider Hesaplarının Kâr veya Zarar Hesabına

Devredilmesi
Hesap dönemi içinde gelirler gerçekleştikçe konularına uygun gelir hesaplarının
alacak yanına kaydedilir. Giderler gerçekleştikçe de konusuna ve işlevine uygun
gider hesapları borçlandırılır. Dönem sonunda tüm gelir ve gider hesapları 690
Dönem Kârı veya Zararı hesabına devredilerek kapatılır.
Dönem içinde faaliyet ve finansman giderleri için 7/A seçeneğinde kullanılan; 750 AR-GE
Giderleri, 760 Pazarlama, Satış, Dağıtım Giderleri, 770 Genel Yönetim Giderleri ve 780 Fi-
nansman Giderleri hesaplarında biriken tutarlar, uygun yansıtma hesapları kullanılarak
önce gelir tablosu hesaplarına aktarılır. Daha sonra da K/Z’a devir aşamasına gelinir.
ÖRNEK 12 Örnek Otelin gelir ve gider hesaplarının dönem sonu durumu şöyledir:
600 YURT İÇİ SATIŞLAR
300.000,00
611 SAT.İSKONTO
1.000,00
622 SAT.HİZ.MALİYETİ
220.000,00
631 PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM

GİDERLERİ
40.000,00
632 GEN. YÖN. GİDERLERİ

55.000,00
643 KOMİSYON GELİRİ

1.750,00
649 D.OLAĞAN GEL/KÂR

22.500,00
654 KARŞILIK GİD.

1.250,00
660 K.V. BORÇL. GİD.

11.000,00
Bu bilgilere göre gelir ve gider hesaplarının kapatılmasıyla ilgili kayıtlar şöyledir;
31.12.20XX
690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI 328.250,00
611 SATIŞ İSKONTOLARI 1.000,00

622 SATILAN HİZMET MALİYETİ 220.000,00
631 PAZ. SAT. DAĞITIM GİDERLERİ 40.000,00
654 KARŞILIK GİDERLERİ 1.250,00
660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİD. 11.000,00
-Giderlerin K/Z’a devri.
/
31.12.20XX
600 YURT İÇİ SATIŞLAR 300.000,00
643 KOMİSYON GELİRLERİ 1.750,00
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 22.500,00

Gelirlerin K/Z’a devri.
/
31.12.20XX
591 DÖNEM NET ZARARI 4.000,00

Dönem net zararının bilançoya
aktarılması.
/
Yapılan kayıtta önce, dönem giderleri K/Z hesabının borç yanına devredilmiş,
sonra da gelirler K/Z hesabının alacağına devredilmiştir. Böylece gelir ve gider he-
sapları kapanırken dönemin tüm gelir ve giderleri K/Z hesabında toplanmıştır. Son
olarak K/Z hesabının borç kalanı olarak ortaya çıkan dönem net zararı da bilançoda
raporlanmak üzere “591 Dönem Net Zararı” hesabının borç yanına kaydedilmiştir.
Dönem gelir - gider hesapları neden kâr/ zarar hesabına devredilir?

5
Bu kayıtlardan sonra ilgili hesapların görünümü aşağıdaki gibidir.
690 DÖNEM KÂRI/ZARARI 591 DÖNEM NET ZARARI
328.250,00 324.250,00 4.000,00
4.000,00
328.250,00 328.250,00
Hesaplardan da görüldüğü üzere, Dönem Kârı/Zararı hesabının kapatılmasıyla

gelir tablosu hesaplarının tümü kalan vermez (kapalı) duruma gelmiştir. Dönem
net zararı ise bilançonun pasifinde öz kaynaklardan indirim olarak yer alacaktır.
MALİ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ VE HESAPLARIN

KAPATILMASI
Konaklama işletmesinin finansal yapısı ve faaliyetleri hakkında gerek işletme içinde
gerekse işletme dışında pek çok ilgili taraf bilgi sahibi olmak ister. Bunun nedeni
tarafların işletmeyle ilgilenmesini gerektiren konularda; yönetici, girişimci, yatı-
rımcı, alıcı, satıcı, denetçi, işgören, kredi veren gibi sıfatlarla sürekli karar almak
durumunda olmaları ve bu kararlarını sağlam verilere dayandırma zorunluluğudur
(Azaltun ve Kaya, 2010: 271). Muhasebe bilgi sisteminin çıktısı olan mali tablolarla,
işletmeyle ilgi tarafların bilgi gereksiniminin önemli bir kısmı karşılanır. İşletmenin
mali yapısına ve faaliyet sonuçlarına ait bilgiler mali tablolar aracılığıyla açıklanır.
Maliye Bakanlığınca 01.01.1994’ten itibaren uygulamaya konulan Muhasebe
Sistemi Uygulama Genel Tebliğleri (MSUGT) çerçevesinde mali tabloları düzen-
leme ilkeleri belirlenmiştir. MSUGT mali tabloları hazırlama konusunda konak-
lama işletmelerini farklı tutmamıştır. Mali işlemlerin işletme adına, işletmeyle
ilişkisine göre muhasebeleştirilmesinin ve raporlanmasının sonucu olarak bilan-
ço, kişilik kavramının yansımasıdır. Gelir tablosu ise dönemsellik kavramı gereği,
işletmenin faaliyet sonuçlarının karşılaştırılabilir şekilde ortaya konulmasını sağ-
lar. Bilanço esasına göre kayıt tutan işletmeler, temel mali tabloları her muhasebe
dönemi sonunda (yılsonunda) düzenlemek zorundadır.
Mali tablolar bir işletmenin varlık ve kaynak yapısı ile dönem kârı veya zararı-
nın oluşumunu gösteren faaliyet sonuçlarının standart bilgi formları şeklinde açık-
lanmasıdır. 1994 yılı, Türkiye’de mali tabloların tek tip düzenlenmesine zorunluluk
getiren başlangıç olmakla birlikte, zaman içinde muhasebe, finansal raporlama ve
denetim standartları ile ilgili gelişmeler, mali tabloların içeriğinde bazı değişiklikler
de getirmiştir. Sermaye piyasasında faaliyette bulunan ve özel kanunlarıyla ek yü-
kümlülükler getirilen işletmeler dışında, temel mali tabloları yılda bir kez düzenle-
mek zorunlu tutulurken, ek mali tabloları düzenlemek isteye bağlıdır.
İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında kayıtlı konaklama işletmeleri ile ilgili finan-
sal bilgilere: www.imkb.gov.tr adresinden ve şirketlerin kendi kurumsal ağ (web)
ortamındaki “yatırımcı ilişkileri” bölümlerinden ulaşabilirsiniz.
Ek mali tabloları düzenleme zorunluluğu, Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl için
ayrıca açıklanan aktif toplamı ile net satışların büyüklüğüne göre belirlenmektedir.
Finansal tablolar setinde aşağıdaki tabloların yer alması öngörülmektedir;

• Bilanço (dönem sonu finansal durum tablosu),
• Gelir Tablosu,
• Öz Kaynak Değişim Tablosu,
• Nakit Akış Tablosu,
• Önemli muhasebe politikalarını açıklayan dipnotlar ve diğer açıklayıcı notlar.
Bu bölümde bilanço ve gelir tablosu ile ilgili bilgiler yer almaktadır.
Bilanço
Bilanço, işletmenin belli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların işlet-
meye getirildiği kaynakları temel eşitlik şeklinde gösteren mali tablodur. Bilanço-
nun şekli ve içeriği genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri (mali tablo düzenleme
ilkeleri) içinde bilanço ilkeleri başlığı altında; varlıklara, yabancı kaynaklara ve öz
kaynaklara ilişkin ilkeler şeklinde belirlenmiştir.
Bilançoda varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar brüt değerleri ile göste-
rilir. Buna göre bilanço kalemlerinin net tutarlarıyla gösterilebilmesi için indirim
kalemlerinin ilgili bilanço grubunda ayrıca gösterilmesi esastır.
Bilanço grupları:
• Dönen varlıklar,
• Duran varlıklar,
• Kısa vadeli yabancı kaynaklar,
• Uzun vadeli yabancı kaynaklar,
• Öz kaynaklardır.
İşletmenin sahip olduğu ekonomik değerleri gösteren varlıklar, bilançonun
aktifinde; dönen varlıklar ve duran varlıklar olmak üzere iki grupta yer alır. Kay-
naklar ise bilançonun pasifinde; kısa vadeli yabancı kaynaklar, uzun vadeli yaban-
cı kaynaklar ve öz kaynaklar olarak gruplandırılmıştır. Bilançoda varlıklar, paraya
dönüşme hızına, kaynaklar ise son ödeme tarihîne (vadeye) göre sıralanırlar.
Dönen Varlıklar
Dönen varlıklar paradan başlamak üzere en çok bir hesap döneminde paraya dö-
nüşmesi, tüketilmesi ya da kullanılması beklenen varlıklardır. Dönen varlıkların
alt grupları; hazır değerler, menkul kıymetler, ticari ve diğer alacaklar, stoklar ve
diğer dönen varlıklar şeklindedir.
Duran Varlıklar
İşletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde bir yıldan uzun süreyle kullanmak
amacıyla edinilen ve satış amacı taşımayan varlıklardır. Uzun vadeli alacaklar, mali
duran varlıklar, maddi duran varlıklar, maddi olmayan duran varlıklar, gelecek yıl-
lara ait giderler ve gelir tahakkukları ile diğer duran varlıklar alt grupları oluşturur.
Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

En çok bir yıl veya normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek borçlar, kısa vadeli
yabancı kaynaklar grubunu oluşturur. Bu grupta mali, ticari ve diğer borçlar, alınan
avanslar, ödenecek vergi ve diğer yükümlülükler, borç ve gider karşılıkları, gelecek
aylara ait gelirler ve gider tahakkukları ile diğer kısa vadeli yabancı kaynaklar yer alır.
Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Kredi kurumlarından, sermaye piyasasından veya işletmenin ilişkide bulunduğu
taraflardan sağlanan ve bir yıldan uzun sürede ödenecek olan borçların yer aldığı
bilanço grubudur. İçeriği kısa vadeli yabancı kaynaklara benzer.
Öz Kaynaklar
İşletme sahip ve ortaklarının yapmış oldukları sermaye yatırımlarını gösteren öden-
miş sermaye ile yedekler, geçmiş yıl kârları ve dönem net kârından oluşur. Ödenme-
miş sermaye, geçmiş yıl zararı ve dönem net zararı indirim şeklinde yer alır.
Bilanço işletmenin varlık ve kaynak dağılımını ve büyüklüğünü bir bütünlük
içinde ve önceki dönemle karşılaştırmalı şekilde raporlanır.
Gelir Tablosu
Gelir tablosu, işletmenin bir hesap döneminde elde ettiği hasılat ve diğer gelirler Gelir tablosu, işletmenin
ile katlandığı maliyet ve giderleri ve bunların sonucu olan kâr veya zararı sınıflan- belirli bir dönemlik faaliyet
sonuçlarını gösterir.
dırılmış şekilde gösteren mali tablodur.
Gelir tablosu, üç ana gruptan oluşur. Bunlar; ana faaliyet gelir ve giderleri, yan
faaliyet gelir ve giderleri, faaliyet dışı gelir ve giderlerdir (Weygandt, vd. 2005:
226). MSUG Tebliğlerinde, gelir tablosu sınıfları ayrıntılı olarak belirlenmiştir.
Gelir tablosu grupları:

• Brüt Satışlar,
• Satış İndirimleri (-),
• Satışların Maliyeti (-),
• Faaliyet Giderleri (-),
• Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar,
• Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-),
• Finansman Giderleri (-),
• Olağandışı Gelir ve Kârlar,
• Olağandışı Gider ve Zararlar (-),
• Dönem Net Kârı (veya Zararı) dır.
Brüt Satışlar
İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan mal/ hizmetler karşılığında alı-
nan/ tahakkuk ettirilen toplam değerlerden oluşan satış hasılatını kapsar. Toplam
satışlar yur tiçi ve yurt dışı satışlar şeklinde ayrı raporlanır.
Satış İndirimleri
Net satış hasılatına ulaşabilmek için brüt satışlardan indirilmesi gereken tutarları
kapsar. Satıştan iadeler, satış iskontoları ve diğer indirimler bu grupta gösterilir.
Satışların Maliyeti
İşletmenin dönem içinde satılan mal ve hizmetlerin üretimi ya da satın alınması
için yapılan tüm giderleri içerir. Önceki bölümlerde açıklandığı üzere, konaklama
işletmelerinde satılan hizmet maliyeti bu grupta raporlanır.
Faaliyet Giderleri
İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili olan ve üretim maliyetine yüklenemeyen araş-
tırma - geliştirme, pazarlama, satış ve dağıtım, genel yönetim giderleri bu grubu
oluşturur. İşletme faaliyetleri sonucu ortaya çıkan; ücretler, haberleşme, ısıtma,
aydınlatma, güvenlik, vergi, amortisman gibi gider unsurları, işletme işlevlerine
ya da bölüm faaliyetlerine göre bu grupta ilgili hesaplara dağıtılarak raporlanır.
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Kârlar

İşletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde edilen
temettü geliri ile dönem faizi ve gecikme faizleri, kambiyo kârları, kira gelirleri,
menkul kıymet satış kârları gibi diğer faaliyetlerden gelir ve kârlardan oluşur.
Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar

İşletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zarar-
ları içerir. Bunlar; reeskont faiz giderleri, komisyon giderleri, karşılık giderleri,
kambiyo zararları, menkul kıymet satış zararı vb. gider ve zararlardır.
Finansman Giderleri
Kullanılan kredilere işletilen faiz, kur farkı vb. giderleri kapsar. Borcun vadesine
göre kısa vadeli ve uzun vadeli borçlanma giderleri şeklinde raporlanır.
Olağandışı Gelir ve Kârlar

İşletmenin normal faaliyetleri dışında ya da önceki dönemlerden kalan ve içinde bu-
lunulan dönemde tahsil edilen gelir ve kârların yer aldığı gelir tablosu bölümüdür.
Olağandışı Gider ve Zararlar

İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız ve düzensiz olarak ortaya çıkan işlem
ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararların yer aldığı gelir tablosu bölümüdür.
Dönem Net Kârı veya Zararı

İşletmenin bir hesap döneminde gerçekleşen tüm gelirleri ile giderlerinin karşı-
laştırılmasıyla bulunan net faaliyet sonucu bu bölümde raporlanır.
Gelir tablosunun birinci bölümünde net satış hasılatı ile satışların maliyeti
karşılaştırılmak suretiyle; brüt satış kârı veya zararı belirlenir. Faaliyet giderleri
eklenerek faaliyet kârı-zararı sonucuna ulaşılır. Buna +- etkisine göre olağan gelir
ve kârlar, olağan gider ve zararlar ve finansman giderleri dahil edilerek olağan kâr-
zarar bulunur. Olağandışı gelir ve giderler de hesaba katıldıktan sonra tüm gelir/
kâr ve gider/ zarar niteliğindeki faaliyet sonuçları karşılaştırılmış olur. Böylece
dönem kârı veya zararı elde edilir. Sermaye şirketlerinde bu sonuçtan (mali kâr
matrahına göre) vergi kesintileri düşüldükten sonra dönem net kârı veya zararı
ortaya çıkar.
Temel mali tabloların içeriğinde ne tür bilgiler yer alır?

6
UYGULAMA
İçeriği açıklanan temel mali tabloların elde edilmesini ve devamında hesapların
kapatılmasını göstermek amacıyla aşağıda bir uygulama örneği verilmiştir. Dö-
nem sonu-envanter işlemleri, konaklama işletmeleri için yukarıda verilen ör-
nekler yardımıyla adım adım açıklanmıştı. Burada envanter işlemlerinden sonra
hesapların durumunu gösteren kesin mizan ile başlayıp, gelir tablosu ve bilanço
düzenlendikten sonra, aktif ve pasif hesapların kapatılmasına yer verilecektir.
Kesin Mizan
Alacak Tablo 4.2

Sıra HESAPLAR Borç Tutarı Alacak Tutarı Borç Kalanı Tur Otel A.Ş.nin
Kalanı
1 100 KASA 5.500,00 4.500,00 1.000,00 ------- 31.12.2012 Tarihli
Kesin Mizanı
2 102 BANKALAR 15.000,00 12.000,00 3.000,00 -------
3 121 ALACAK SENETLERİ 25.250,00 20.250,00 5.000,00 -------
4 150 İLKMADDE MALZEME 80.000,00 79.000,00 1.000,00 -------
5 180 GEL.AYLARA AİT GİDER 500,00 ------- 500,00 -------
6 191 İNDİRİLECEK KDV 1.700,00 1.700,00 ------- -------
7 252 BİNALAR 200.000,00 ------- 200.000,00 -------
8 253 TESİS MAKİNE CİHAZ 300.000,00 110.000,00 190.000,00 -------
9 255 DEMİRBAŞLAR 88.000,00 ------- 88.000,00 -------
10 257 BRKM. AMORTİSMAN 50.000,00 260.000,00 ------- 210.000,00
11 260 HAKLAR 100.000,00 ------- 100.000,00 -------
12 268 BRKM. AMORTİSMAN ------- 25.000,00 ------- 25.000,00

13 300 BANKA KREDİLERİ 255.000,00 300.000,00 ------- 45.000,00
14 320 SATICILAR 15.000,00 29.000,00 ------- 14.000,00
15 321 BORÇ SENETLERİ 40.500,00 85.000,00 ------- 44.500,00
16 360 ÖDENECEK VERGİLER 27.000,00 28.000,00 ------- 1.000,00
17 361 ÖD.SOS.GÜV.KESİNTİL. 16.000,00 17.000,00 ------- 1.000,00
370 D. KÂRI VERGİ VE DİĞ.
18 ------- 11.000,00 ------- 11.000,00
YASAL YÜK. KARŞILIKLARI
19 391 HESAPLANAN KDV 2.500,00 2.500,00 ------- -------
20 400 BANKA KREDİLERİ 50.000,00 150.000,00 ------- 100.000,00
21 500 SERMAYE ------- 75.000,00 ------- 75.000,00
22 540 YASAL YEDEKLER ------- 18.000,00 ------- 18.000,00
23 590 DÖNEM NET KÂRI ------- 44.000,00 ------- 44.000,00
24 600 YURTİÇİ SATIŞLAR 200.000,00 200.000,00 ------- -------
25 610 SATIŞTAN İADELER 1.000,00 1.000,00 ------- -------
26 622 SAT HİZMET MALİYETİ 99.000,00 99.000,00 ------- -------
27 631 PAZ.SAT.DAĞ. GİDER. 29.500,00 29.500,00 ------- -------
28 632 GENEL YÖN. GİDERL. 22.200,00 22.200,00 ------- -------
29 642 FAİZ GELİRLERİ 1.755,00 1.755,00 ------- -------
30 649 D.OLAĞAN GELİR/KÂR 21.000,00 21.000,00 ------- -------
31 654 KARŞILIK GİDERLERİ 1.000,00 1.000,00 ------- -------
32 660 K.V. BORÇL. GİDERİ 12.555,00 12.555,00 ------- -------
33 661 U.V. BORÇL. GİDERİ 3.000,00 3.000,00 ------- -------
34 679 D.O.DIŞI GELİR/KÂR 500,00 500,00 ------- -------
35 690 DÖNEM KÂRI/ZARARI 223.255,00 223.255,00 ------- -------
691 D. KÂRI VERGİ VE DİĞ.
36 11.000,00 11.000,00 ------- -------
YASAL YÜK. KARŞILIKLARI
37 692 DÖN. NET KÂRI/ ZARARI 44.000,00 44.000,00 ------- -------
TOPLAM 1.941.715,00 1.941.715,00 588.500,00 75.000,00
Kesin mizanın kalanlarından dönem sonu bilançosu elde edilir. Kâr-Zarar he-
sabına devredilerek kapatılan sonuç hesaplarından da gelir tablosu hazırlanır.
Gelir Tablosu
Tablo 4.3 TUR OTEL A.Ş.NİN 1 OCAK - 31 ARALIK 2012 DÖNEMİNE AİT GELİR TABLOSU
BRÜT SATIŞLAR 200.000,00
YURT İÇİ SATIŞLAR 200.000,00
SATIŞ İNDİRİMLERİ (1.000,00)
SATIŞTAN İADELER (1.000,00)
NET SATIŞLAR 199.000,00
SATIŞLARIN MALİYETİ (99.000,00)

SATILAN HİZMET MALİYETİ (99.000,00)
Brüt Satış Kârı 100.000,00
FAALİYET GİDERLERİ (51.700,00)
PAZARLAMA SATIŞ DAĞITIM GİDERİ (29.500,00)
GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (22.200,00)
Faaliyet Kârı 48.300,00
DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 22.755,00
FAİZ GELİRLERİ 1.755,00
DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR 21.000,00
DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (1.000,00)
KARŞILIK GİDERLERİ (1.000,00)
FİNANSMAN GİDERLERİ (15.555,00)
K.V. BORÇLANMA GİDERLERİ (12.555,00)
U.V. BORÇLANMA GİDERLERİ (3.000,00)
Olağan Kâr 54.500,00
OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR 500,00
OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR -------
DÖNEM NET KÂRI 55.000,00
ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR (11.000,00)
DÖNEM NET KÂRI 44.000,00
Bilanço
TUR OTEL A.Ş.NİN 31.12.2012 TARİHLİ BİLANÇOSU
DÖNEN VARLIKLAR 10.500,00 K.V.YABANCI KAYNAKLAR 116.500,00
KASA 1.000,00 BANKA KREDİLERİ 45.000,00
BANKALAR 3.000,00 SATICILAR 14.000,00
ALACAK SENETLERİ 5.000,00 BORÇ SENETLERİ 44.500,00
İLK MADDE MALZEME 1.000,00 ÖDENECEK VERGİLER 1.000,00
GELECEK AYLARA AİT GİDER 500,00 ÖDENECEK SOS.GÜV.KESİNT. 1.000,00
D.KÂRI VERGİ D. Y.Y.
KARŞ. 11.000,00
DURAN VARLIKLAR 343.000,00 U.V. YABANCI
KAYNAKLAR 100.000,00
BİNALAR 200.000,00 BANKA KREDİLERİ 100.000,00
TESİS MAKİNE CİHAZLAR 190.000,00
DEMİRBAŞLAR 88.000,00 ÖZ KAYNAKLAR 137.000,00
BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (210.000) SERMAYE 75.000,00
HAKLAR 100.000,00 YASAL YEDEKLER 18.000,00
BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (25.000) DÖNEM NET KÂRI 44.000,00
AKTİF TOPLAMI: 353.500,00 PASİF TOPLAMI: 353.500,00
Hesapların Kapatılması
Muhasebe sürecinin ve dolayısıyla dönem sonu işlemlerinin son adımı, bilanço-
nun oluşturulmasında yararlanılan aktif ve pasif hesapların kapatılmasıdır. Yuka-
rıdaki bilanço bilgileri kullanılarak kapanış kayıtları aşağıdaki gibi olur:
31.12.200.
320 SATICILAR 14.000,00
321 BORÇ SENETLERİ 44.500,00
360 ÖDENECEK VERGİLER 1.000,00
361 ÖDENECEK SOS. GÜVENLİK KESİNTİL. 1.000,00
370 DÖNEM KÂRI VERGİ VE D. Y. Y. KARŞIL. 11.000,00
500 SERMAYE 75.000,00
540 YASAL YEDEKLER 18.000,00
590 DÖNEM NET KÂRI 44.000,00
100 KASA 1.000,00

102 BANKALAR 3.000,00
121 ALACAK SENETLERİ 5.000,00
180 GELECEK AYLARA AİT GİDER 500,00
252 BİNALAR 200.000,00
253 TESİS MAKİNE VE CİHAZLAR 190.000,00
255 DEMİRBAŞLAR 88.000,00
260 HAKLAR 100.000,00
Hesapların kapatılması.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİ TABLOLARIN BİLGİ

KULLANICILARA SUNUMU
Küresel bilgi ekonomisinin toplumsal yaşama yön verdiği günümüzde, işletme iş-
levleri de değişmektedir. Muhasebenin bilgi üretme ve bilgilendirme işlevini yalnız-
ca devlete karşı vergi yükümlülüğünü yerine getirmek ya da yalnızca işletme yöneti-
minin kayıt tutma ve yapılanları kanıtlayabilme sorumluluğunu geçiştirmekten çok
daha geniş çerçevede ele almak ve anlamak gerekmektedir. Yeni bilgi teknolojileri ve
e-raporlama yöntemleri, daha önce elde edilmesi mümkün olmayan pekçok bilgiye
ekonomik koşullarda ve hızlı biçimde ulaşma olanağı sunmaktadır.
İşletmelerin kamuya açıklanan mali tablolarını incelemek için: www.kap.gov.tr ad-

resini ziyaret edebilirsiniz.
Ekonomik gelişmelere paralel olarak ülkemizde de muhasebe uygulamaları ku-

ral odaklı yaklaşımlardan, ilkelerin esas alındığı ve meslek yargısının önem kazan-
dığı bir boyuta taşınmaktadır. Bu çerçevede muhasebe bilgi kullanıcıların talepleri
ve bunları karşılamak üzere mali tablolarda sunulan bilginin kapsamı da değişmek-
tedir. Bu bilgilere dayanılarak alınan işletme kararlarının kalitesi yükselmektedir.
Muhasebe ve finansal raporlama standartları ile ilgili güncel bilgileri: www.tmsk.

org adresinden takip edebilirsiniz.
Raporlama yöntemlerindeki gelişmelere rağmen, mali tablolardaki bilgilerin

geçmişe ait olması ve kısa açıklamalar şeklinde sunulması, bilgilerin amaca uygun
olarak tekrar işlenmesini ve alınacak karara katkı sağlayacak şekilde yorumlan-
masını gerektirmektedir. Ayrıca işletme yönetiminin tek taraflı açıklaması nite-
liğindeki mali tablo bilgilerinin, analize tabi tutulmadan önce bağımsız denetim
sürecinden geçirilerek güvenilirliğinin sağlanması gerekir. Gerek faaliyet raporu
kapsamında basılı şekilde gerekse internet ortamında sunulan mali tablolardan
bilgi kullanıcıların gereği gibi yararlanabilmesi için, bu bilgilerin tekrar işlenmesi
gerekir.
Mali tablolardaki açıklamaların, kararlarda kullanılabilir bilgilere dönüştürül-
mesinde çeşitli mali analiz tekniklerinden yararlanarak onları daha iyi anlaşılır
duruma getirmek gerekir. Bu amaçla; karşılaştırmalı analiz, dikey yüzdeler, eğilim
yüzdeleri, oranlar analizi gibi mali analiz tekniklerinden yararlanılır. Amaca göre
uygulanacak analiz yöntemi ve yapılacak yorumun ayrıntısı farklı olur. Örneğin
oranlar analizinde, mali tablo kalemleri arasındaki matematiksel ilişkilere bakıla-
rak, işletmenin kısa dönemde borç ödeme gücü ve günlük işlemleri yürütebilme
kapasitesi, borçlanma potansiyeli ve borç/ öz kaynak dengesi, çalışma performan-
sı, varlıkların verimli kullanımı, kârlılık ve büyüme durumu gibi yeterlikler araş-
tırılır. İşletmenin belli bir dönemdeki kârlılık oranlarının diğer işletmelere ve ön-
ceki dönemlere göre yüksek olması, ortakların hisse senetlerini ellerinde tutma,
yatırımcıların ortak olma, kredi verenlerin daha uygun koşullarda kredi verme,
çalışanların kendilerini güvende hissetme vb. kararlarını olumlu etkiler.
Özet
Dönem sonu işlemlerini açıklayabilmek Gelir tablosu ve bilançoyu düzenleyebilmek
1 3
Konaklama işletmelerinde dönem sonu envan- Konaklama işletmelerinde yılsonu (31 Aralık)
ter işlemleri, muhasebe dışı ve muhasebe içi ol- itibariyle temel mali tabloların düzenlenmesi
mak üzere birbirini izleyen adımlarla gerçekleş- gerekir. Dönemsellik kavramı gereği, işletmenin
tirilir. Hesap dönemi boyunca yapılan muhasebe bir hesap dönemi içinde elde ettiği gelirler ile
kayıtlarından sonra dönem sonuna gelindiğinde katlandığı maliyet ve giderler, gruplandırılarak
tüm kayıtların özetini gösteren genel geçici mi- gelir tablosunda raporlanır. Gelir tablosunun
zan hazırlanır. Bundan sonra muhasebe dışı en- ilk bölümünde brüt satışlardan varsa indirim-
vanter kapsamında sayım ve değerleme işlemle- ler düşüldükten sonra kalan net satış hasılatı
ri yapılır. Muhasebe dışı envanter bilgileri esas ile satışların maliyeti kararlaştırılarak; brüt satış
alınarak hesaplardaki uyumsuzluklar muhasebe kârı veya zararı bulunur. Sonra faaliyet giderleri
içi envanter adı verilen düzeltme ve tamamlama hesaba katılarak; (esas) faaliyet kârı veya zararı
kayıtlarıyla yerine getirilir. Envanter kayıtları ta- bulunur. Devamında diğer faaliyetlerden olağan
mamlandıktan sonra kesin mizan çıkarılır. Böy- gelir ve kârlar, diğer faaliyetlerden olağan gider
lece işletmenin gerçek durumunu yansıtan mali ve zararlar ile finansman giderleri hesaba katı-
tabloların (bilanço ve gelir tablosu) düzenlen- larak; olağan kâr veya zarar sonucu elde edilir.
mesi olanaklı hâle gelir. Son olarak kalan veren Son aşamada (varsa) olağandışı gelir ve kârlar
bilanço hesaplarının kapanış kayıtlarıyla hesap ile olağandışı gider ve zararlar da hesaba katıl-
dönemi kapatılmış olur. mak suretiyle dönem kârı veya zararına ulaşılır.
Bilançoda ise varlıklar aktifte; dönen ve duran
Dönem kârı veya zararını belirleyebilmek varlıklar şeklinde gruplandırılarak raporlanır.
2
İşletmelerde dönem kârı veya zararı iki yoldan Pasifte kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar ile
belirlenebilir. Birinci yol, dönem içinde gerçek- öz kaynaklar ayrı ayrı gösterilir.
leşen tüm gelirler ile bu gelirlerin elde edilmesi
için katlanılan maliyet ve giderlerin karşılaştırıl-
masıdır. Gelir tablosu yaklaşımı adı verilen bu
çalışmanın sonucunda “gelirler>giderler” olursa
kâr, “gelirler<giderler” ise zarar, “gelirler = gider-
ler” şeklinde olursa da ne kâr ne de zarar duru-
mu söz konusu olur. İkinci yol dönem sonu ve
dönem başı öz sermayelerinin karşılaştırılma-
sıdır. Bilanço yaklaşımı adı verilen bu karşılaş-
tırmanın sonucunda dönem sonu öz sermayesi
dönem başı öz sermayesinden fazla ise ortaya
çıkan fark kâr, tersi durumda zarar olur.
1. Dönem sonu işlemlerinin son aşamasında aşağıda- 6. Aşağıdaki kayıt hangi işlem için yapılmıştır?
kilerden hangisi yapılır?
31.12.20XX
a. Sayım ve değerleme 128.ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR XXX
b. Envanter kayıtları 120 ALICILAR XXX
c. Kesin mizanın çıkarılması
d. Mali tabloların düzenlenmesi a. Şüpheli durumdaki alacağın tahsil edilmesi
e. Hesapların kapatılması b. Senede bağlı alacağın şüpheli duruma düşmesi
c. Senetsiz ticari alacağın tahsilinin şüpheli duru-
2. Aşağıdakilerden hangisi muhasebe dışı envanterde ma düşmesi
yapılır? d. Şüpheli alacak için karşılık ayrılması
a. Stoktaki malzemelerin tespit edilmesi e. Şüpheli duruma düşen alacağın zarar yazılması
b. Şüpheli alacaklar için zarar yazılması
c. Amortismanların muhasebeleştirilmesi 7. Konaklama işletmesi T80.000 maliyet bedeli olan
d. Dönem kârı veya zararının kaydedilmesi havuz için amortisman ayıracaktır. Havuzun ekonomik
e. Vergi karşılıklarının kaydedilmesi ömrü 10 yıldır. Normal amortisman yöntemine göre he-
saplanacak yıllık amortisman payının muhasebeleştiril-
mesi için alacaklandırılacak hesap adı ve tutarı nedir?
3. İşletmenin varlıkları ve borçlarının kaç liralık oldu-
a. Birikmiş Amortismanlar, T8.000
ğunun belirlenmesi, aşağıdakilerden hangisi ile ifade
b. Hizmet Üretim Maliyeti, T8.000
edilir?
c. Genel Yönetim Giderleri, T8.000
a. Mahsup d. Hizmet Üretim Maliyeti, T16.000
b. Tahakkuk e. Birikmiş Amortismanlar, T16.000
c. Yenileme
d. Değerleme 8. Dönem gelir hesaplarının kapatılması ile ilgili ola-
e. Envanter rak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a. Gelir hesapları bilançoda yer aldıktan sonra
4. “Varlıkların elde edildikleri tarihte alımları için kapatılır.
ödenen nakit ve nakit benzerlerinin tutarı” aşağıdaki- b. Gelir hesapları yansıtma hesapları ile kapatılır.
lerden hangi kavramı tanımlar? c. Gelir hesapları alacaklandırılarak kapatılır.
a. Cari değer d. Gelirler için Dönem Kârı veya Zararı hesabı
b. Tasarruf değeri borçlandırılır.
c. Tarihî maliyet e. Gelirler için Dönem Kârı veya Zararı hesabı
alacaklandırılır.
d. Net gerçekleşebilir değer
e. Gerçeğe uygun değer
9. Gelir tablosunun düzenlenmesinde aşağıdakiler-
den hangisi kullanılır?
5. İşletmenin kasa hesabının borç kalanı T8.800’dir. a. Aktif hesaplar
Yapılan kasa sayımında T9.000’nin mevcut olduğu be- b. Gelir - gider hesapları
lirlenmiştir. Buna göre aşağıdaki hesaplardan hangisi c. Maliyet hesapları
borçlandırılır? d. Pasif hesaplar
a. Dönem Kârı veya Zararı e. Yardımcı hesaplar
b. Kasa
c. Sayım ve Tesallüm Fazlaları 10. İşletmenin bilançosu aşağıdakilerden hangisini
d. Sayım ve Tesellüm Noksanları gösterir?
e. Olağandışı Gelir ve Kârlar a. Dönem kârının dağıtımını
b. Hizmet üretimi ve satışların maliyetini
c. İşletmenin faaliyet sonuçlarını
d. Belli bir tarihteki mali durumu
e. Belli bir döneme ait mali durumu ve faaliyet so-
nuçlarını
Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

1. e Yanıtınız yanlış ise “Dönem Sonu İşlemlerinin Sıra Sizde 1
Kapsamı ve Gerekliliği” konusunu yeniden Muhasebe dışı envanter; kasanın sayılması, stokların
gözden geçiriniz. değerlemesi, alacak ve borçların karşı tarafa doğrulatıl-
2. a Yanıtınız yanlış ise “Dönem Sonu İşlemlerinin ması, amortisman paylarının hesaplanması gibi işlem-
Kapsamı ve Gerekliliği” konusunu yeniden lerdir. Muhasebe içi işlemler ise kasa farklarının, satış-
gözden geçiriniz. ların maliyetinin, amortisman paylarının, faiz ve vergi
3. d Yanıtınız yanlış ise “Değerleme Ölçüleri ve İl- tahakkuklarının muhasebeleştirilmesi gibi işlemlerdir.
gili Düzenlemeler” konusunu yeniden gözden Muhasebe dışı envanter işlemleri muhasebe kayıt orta-
geçiriniz. mı dışında yapılırken, muhasebe içi envanter muhase-
4. c Yanıtınız yanlış ise “Değerleme Ölçüleri ve İl- be kayıtları üzerinde yapılmaktadır.
gili Düzenlemeler” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. Sıra Sizde 2
5. b Yanıtınız yanlış ise “Hazır Değerlerin Envante- Dönem sonu işlemleri; sayım ve değerleme, envanter
ri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. kayıtları, kesin mizanın hazırlanması, bilanço ve gelir
6. c Yanıtınız yanlış ise “Alacakların Envanteri” ko- tablosunun düzenlenmesi, kalan veren aktif ve pasif
nusunu yeniden gözden geçiriniz. hesapların kapatılmasını kapsar.
7. a Yanıtınız yanlış ise “Duran Varlıkların Envan-
teri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. Sıra Sizde 3
8. e Yanıtınız yanlış ise “Gelir ve Giderlerin Envan- Farklı değerleme ilkelerinin, kurallarının, ölçütlerinin
teri” konusunu yeniden gözden geçiriniz. ve yaptırımlarının olduğu bir ortamda, uygulanacak
9. b Yanıtınız yanlış ise “Mali Tabloların Düzenlen- değerleme esaslarının seçiminde azami dikkat gerek-
mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. mektedir. Bu konuda muhasebeciler, mesleki yargı ve
10. d Yanıtınız yanlış ise “Mali Tabloların Düzenlen- etik kaygı yanında, bir yandan işletme yönetiminin
mesi” konusunu yeniden gözden geçiriniz. diğer yandan kamu otoritesinin yaptırımları ile karşı
karşıyadır. Dolayısıyla karar vermek hem uzmanlık bil-
gisi hem de kişisel beceri ve tecrübeden yararlanmayı
gerektirmektedir.
Sıra Sizde 4
Evet, binek otomobiller için kıst amortisman yöntemi
kullanılır. Buna göre, örneğin T50.000 maliyetli ve 5 yıl
normal kullanım süresi olan binek otomobil 8.8.2012’de
satın alınmış olsun. Bu taşıt için, yıllar itibariyle amor-
tisman tablosu şöyle oluşur:
1. Yıl (2012): 50.000 X 0,20 = T4.167
(10.000/ 12 ay = T833,33 X 5 ay “Ağustos-Aralık
2012 için” = 4.167)
Son yıla eklenecek tutar: 10.000 - 4.167 = 5.833)
2. Yıl (2013): 50.000 X 0,20 = T10.000
3. Yıl (2014): 50.000 X 0,20 = T10.000
4. Yıl (2015): 50.000 X 0,20 = T10.000
5. Yıl (2016): 50.000 X 0,20 = 10.000 + 5.833 = T15.833
Sıra Sizde 5 Akbulut, Y.Ö. (2008). Vergi Usul Kanunundaki Değer-
Muhasebede dönemsellik kavramı gereği, bir faaliyet leme Hükümlerinin Türkiye Finansal Raporlama
döneminde gerçekleşen tüm gelirler ile giderlerin kar- Standartları Kapsamında Değerlendirilmesi, VI.
şılaştırılmasıyla dönem faaliyet sonucunun (kâr-zarar) Muhasebe Uygulamaları ve Vergi Mevzuatı Sem-
tespit edilmesi gerekir. Bu sonucun elde edilebilmesi pozyumu, (2-6 Mart), Ankara: SMMMO.
için gelirler ve giderler ayrı ayrı Dönem Kârı/Zararı Benligiray, Y.,vd. (2006). Muhasebe Uygulamaları,
hesabına devredilerek tek havuzda toplanmış olur. Dö- (Edt. Y. Benligiray). Eskişehir: Anadolu Üniversite-
nemlik performansı gösteren gelir ve gider hesapları si Ya.No.1675, AÖF Ya. No.867.
sonraki dönemlere kalan vermez. Dönem Kârı veya Benligiray, Y. Uzmanlık Muhasebeleri, Ankara: Gazi
Zararı hesabında yer alan bilgilerden Gelir Tablosu Kitabevi.
elde edilir. Küçüksavaş, N. (2010). Finansal Muhasebe (Genel
Muhasebe), İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
Sıra Sizde 6 Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, Resmi Ga-
Temel mali tablolar, bilanço ve gelir tablosudur. Bi- zete: 26.12.992/ 21447 mük.
lançoda işletmenin sahip olduğu varlıklar ve bunların Pamukçu, F. (2011). Gerçeğe Uygun Değer Muhasebesi
kaynakları gösterilir. Varlıklar paraya dönüşme hızı ve Finansal Tablolara Etkisi, Mali Çözüm Dergisi,
ve kullanım süresi gözönünde bulundurularak grup- (Ocak-Şubat), İstanbul SMMM Odası Yayını.
landırılmış şekilde sıralanır. Pasifte yabancı kaynaklar Şensoy, N. (2003). Değerleme Esaslarına Eğilim ve Et-
(borçlar) kısa vadeden uzun vadeye doğru sıralanır. kileşimler, XXII. Türkiye Muhasebe Eğitimi Sem-
Sermaye ve dağıtılmamış kârlardan oluşan öz kaynak- pozyumu.
lar bilançonun son grubudur. Gelir tablosu; işletmenin Tokay, S. H., Deran, A. ve Aktaş, R. (2005). Uluslara-
bir faaliyet dönemindeki gelir, gider, kâr ve zarar so- rası Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartla-
nuçlarını gruplandırılmış şekilde gösterir. Ana faaliyet rında Gerçeğe Uygun Değer Yaklaşımı ve Muhasebe
konusunu oluşturan unsurlardan başlamak üzere; ge- Uygulamalarına Etkisi, XXIV. Türkiye Muhasebe
lirler ve giderler birbiriyle ilişkilendirilerek ve her gru- Eğitimi Sempozyumu.
bun kâr ya da zarar sonucu ayrıca gösterilir. TMSK, Finansal Tabloların Sunuluşuna İlişkin Türkiye
Muhasebe Standardı Hakkında Tebliğ - Sıra No. 66,
Resmi Gazete, 13.08.2008/ 26966.
Ulusan, H. (2008). Değerleme Esasları ve Finansal Tab-
loların Niteliksel Özellikleri Açısından İncelenmesi,
Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
C.8, S.1, s.129-153.
Weygandt, J.J., Kieso, D.E., Kimmel, P.D. ve DeFranco,
A.L. (2005). Hospitality Financial Accounting,
Hoboken, New Jersey: John Wiley&Sons, Inc.
Ek
Amortismana Tabi Varlıklar Faydalı Ömür Amortisman Oranı %
1. BİNALAR
Ticari ... işletmelerin idare binaları ile bunların sağlık ve sosyal hizmetlerinde kullandıkları
binalar,... pansiyon, otel, okul, hamam, tiyatro, eğlence yerleri, vb. hizmetlere tahsis
olunan binalar, ikamete mahsus ev, apartman ve emsali binalar;
• beton, kargir, demir, çelik 50 2,00
• yarı kargir, yarı ahşap 33 3,03
• ahşap, kerpiç 25 4,00
• saç, çinko, teneke barakalar, mev. sinema, vb. yerde cam/ahşap bina 17 5,88
• galip malzemesi cam olan binalar (sera, depo, vb.) 20 5,00
2. TESİS VE ARAZİ DÜZENLEMELERİ
• havuzlar, ihata duvarları, bahçe ve parklar, spor sahaları, köprüler, 20 5,00
• yollar 8 12,5
3. DEMİRBAŞLAR
• İşyerinde kullanılan mobilyalar, ekipmanlar ve diğer demirbaşlar 10 10,00
• Cep telefonları 3 33,33
• Radyatör, konvektör vb. ısıtıcılar 25 4,00
• Sıcak hava apareyleri, vanalar, su soğutma grup., soğutma dolapları 20 5,00
• Kazanlar, ısıtma boruları, pompalar, klimalar, klima santralleri, 15 6,66
• Şofben ve kombiler, hidroforlar, su yumuşatma cihazları, 10 10,00
• Merkezi mutfak cihazları (fırınlar, tencereler, kıyma makineleri) 10 10,00
• Kuzine ve yer ocakları, yemek asansörleri 15 6,66
• Çamaşır yıkama, kaynatma, kurutma makineleri 10 10,00
• Ütü makineleri 15 6,66
• Asansörler 10 10,00
• Jeneratörler, güç kaynakları, paratonerler 10 10,00
• Perde, güneşlik, store ve teferruatı vb. 5 20,00
4. BİLGİ SİSTEMLERİ
• Bilgisayarlar ve yardımcı parçaları 6 16,66
• Bilgisayar yazılımları 3 33,33
5. ELLE VERİ İŞLEME ARAÇLARI
• Ödeme kaydedici cihazlar 10 10,00
6. TAŞIMA ARAÇLARI
• Otomobiller ve taksiler 5 20,00
• Otobüs, minibüs, midibüsler 9 11,11
• Demiryolları araçları ve lokomotifler 15 6,66
• Yük ve yolcu gemileri 18 5,55
• Kayık ve mavnalar 5 20,00
• Uçak ve helikopterler 6 16,66
• Golf aracı, kar aracı, jet-ski vb. eğlence araçları 3 33,33
54. EĞLENCE VE SPOR AKTİVİTELERİ

• ... havuzlar, plajlar, aquaparklar, lunaparklar, minyatür golf sahaları, 10 10,00
59. KONAKLAMA İŞLETMELERİ İLE LOKANTA-GAZİNO, KAHVEHANE, KIR BAHÇESİ,
PASTAHANE, BAR VE EMSALİ UMUMİ İSTİRAHAT VE TOPLANTI YERLERİNDE KULLANILAN
İKTİSADİ KIYMETLER
a) Turistik belgeli lüks ve birinci sınıf işletmeler
• Porselen veya camdan yapılmış (kristal hariç) her nevi mutfak ve servis takım ve
3 33,33
malzemeleri
b) Turistik belgeli diğer işletmeler
4 25,00
malzemeleri
c) Turistik belgesi bulunmayan lüks ve birinci sınıf işletmeler
4 25,00
malzemeleri
• El, yüz ve banyo havluları, yatak çarşafları, yastık kılıfları, masa örtüleri, plato ve her
2 50,00
nevi peçeteler ve benzerleri
d) Turistik belgesi bulunmayan ikinci ve daha aşağı sınıflara dahil işletmeler (sınıfı
olmayanlar dahil)
4 25,00
malzemeleri
• El, yüz ve banyo havluları, yatak çarşafları, yastık kılıfları, masa örtüleri, plato ve her
3 33,33
nevi peçeteler ve benzerleri
Kaynak: VUK Genel Tebliği -333, R.G.: 28.04.2004/ 25446 ve VUK Genel Tebliği-339, R.G.: 24.08.2004/ 25563.
5
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 İç kontrol sistemini tanımlayabilecek ve amaçlarını açıklayabilecek;
 İç kontrol sisteminin unsurlarını tanımlayabilecek;
 İç kontrol sisteminin kurulmasında dikkat edilmesi gereken faktörler ile etkin
bir sistem için temel ilkelerin neler olması gerektiğini özetleyebilecek;
 Konaklama işletmelerinin organizasyon yapısını açıklayabilecek ve organizas-
yon yapısı ile iç kontrol ilişkisini özetleyebilecek;
 Konaklama işletmelerinde karşılaşılan hileleri ve iç kontrol sisteminin değer-
lendirilmesini açıklayabilecek bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• İç Kontrol Sistemi • Hata
• İç Kontrol Sistemi Unsurları • Hile
• Denetim Riski
İçindekiler
• İÇ KONTROL SİSTEMİ VE AMAÇLARI
• İÇ KONTROL SİSTEMİNİN UNSURLARI
• İÇ KONTROL SİSTEMİNİN
KURULMASINDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKEN FAKTÖRLER
Konaklama İşletmelerinde
İç Kontrol Sistemi • ETKİN BİR İÇ KONTROL SİSTEMİ İÇİN
Muhasebe Uygulamaları TEMEL İLKELER
ORGANİZASYON YAPISI
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İÇ
KONTROL SİSTEMİ
İç Kontrol Sistemi
İÇ KONTROL SİSTEMİ VE AMAÇLARI

Günümüz işletmelerinde, varlıkların korunması, hataların giderilmesi, gelir ve
gider unsurlarının saptanması ve güvenilir verilerin toplanması yönetim için zo-
runluluk hâline gelmiştir. Bu zorunluluk, işletme yönetimini iç kontrol sistemi
kurmaya yöneltmiştir. İç kontrolün olmadığı ya da etkinliğinin sağlanamadığı
durumlar; işletme varlıklarının kaybına, eksik ve hatalı kararlar alınmasına, yol-
suzluklara ve çeşitli kayıplara yol açabilmektedir. Bu bağlamda iç kontrolün, faa-
liyetlerin etkinliğini sağladığı ve belirlenen işletme hedef ve amaçlarına ulaşmada
itici bir güç oluşturduğu benimsenmektedir.
Bir işletmenin amaçlarına sağlıklı bir biçimde ulaşmasını sağlayacak önlem,
uygulama ve yöntemlere kontrol usül ve yöntemleri adı verilmektedir. İşletme için-
deki mevcut kontrolleri işletme dışındakilerden ayırmak için iç kontrol kavramı
kullanılmaktadır. Bu bağlamda, işletme içindeki kontrol usül ve yöntemlerin oluş-
turduğu bütün ise iç kontrol sistemi olarak ele alınmaktadır. İşletme içindeki kontrol usül
ve yöntemlerin oluşturduğu
Uluslararası Muhasebe Uzmanları Federasyonu (IFAC) tarafından yapılan ta- bütün, iç kontrol sistemi
nıma göre iç kontol sistemi; olarak ele alınmaktadır.
• İşletme varlıklarının korunması,
• Yanlışlıkların ve yolsuzlukların önlenmesi ve bulunması,
• Muhasebe verilerinin doğruluk ve güvenilirliğinin sağlanması,
• Muhasebe verilerinin zamanında hazırlanmasının sağlanması,
• İşletme faaliyetlerinin yönetim politikalarına uygunluğunun sağlanması
amaçlarına ulaşmak için işletme faaliyetlerinin düzenli ve etkin bir şekilde
yürütülmesini sağlamada yardımcı olan politika ve prosedürlerdir.
Yukarıdaki tanıma göre iç kontrol sistemi, muhasebe kontrolleri ve yönetsel
kontrolleri olmak üzere iki bölümde toplanabilecek kural ve yöntemlerden oluşur:
• Muhasebe kontrolleri; varlıkların korunması, finansal kayıtların güveni-
lirliği ve kıymet hareketleri ile doğrudan ilgili tüm yöntem ve yordamları
kapsar. Bu kontroller genel olarak yetkilendirme ve onaylama; kayıt tutma
ve muhasebe raporlarının hazırlanması ile ilgili kontrol önlemlerini içerir.
Bu kontroller, finansal tablolar üzerine doğrudan etki yapar.
• Yönetsel kontroller; organizasyon planı, faaliyetlerin verimliliği ve yönetim
politikalarına bağlılıkla ilgili tüm yöntem ve yordamları kapsar. Yönetsel
kontroller, finansal kayıtlarla sadece dolaylı olarak ilgilidir. Bu kontroller ge-
nel olarak istatistiki analizler, zaman ve hareket araştırmaları, başarı raporla-
rı, işgören eğitim programları ve kalite kontrolleri gibi kontrolleri kapsar.
Muhasebe kontrolü ile yönetsel kontrol kavramlarını iç kontrol sistemi ile ilişkisi
1 bağlamında açıklayınız.
Treadway Komisyonunun Sponsor Organizasyon Komisyonu (COSO) tarafın-

dan yapılan tanıma göre ise iç kontrol, aşağıda belirtilen konulardaki amaçları
elde etmede, kabul edilebilir bir güven sağlamak için düzenlenmiş, bir işletmenin
yönetim kurulu, yönetim kadrosu ve diğer personeli tarafından gerçekleştirilen
bir süreçtir.
• Faaliyetlerin etkinliği ve verimliliği,
• Finansal raporlamanın güvenilirliği,
• Uyulması gereken yasa ve diğer düzenlemelere uyum.
Yukarıdaki tanımın içerdiği temel kavramlar açısından değerlendirilme yapıl-
dığında iç kontrolün aşağıdaki özellikleri ortaya çıkar:
• İç kontrolün süreç özelliği: İç kontrol, bir olay veya döngü değil, işletmede-
ki tüm işlem ve faaliyetlerle ilgili bir süreçtir.
• İç kontrolün insan özelliği: İç kontrol, örgütte yer alan insanlar tarafından
gerçekleştirilir; işletmedeki her düzeydeki personel, iç kontrolü etkiler ve iç
kontrolden etkilenir.
• İç kontrolün kabul (uygun) edilebilir güven verme özelliği: İç kontrolden
sadece kabul edilebilir bir güven vermesi beklenebilir, kesinlik veya garanti
beklenemez.
• İç kontrolün amaçlar özelliği: İç kontrol bir veya daha fazla ayrı fakat birbir-
leriyle ilişkili kategorideki amaçları elde etmek için bir dişli vazifesi görür.
Yukarıdaki tanımlar ve özellikler bağlamında iç kontrol; faaliyetlerin etkinli-
ğini ve verimliliğini, finansal raporlamanın güvenilirliğini; gerekli yasal düzen-
lemelere uyumu sağlamak amacıyla üst yönetimce belirlenmiş ve uygulamaya
konulmuş önlemler ve yöntemler ile örgüt planından oluşan sistemi ifade etmek-
tedir. İç kontrole artan ilginin bir sonucu olarak daha önceleri sadece bağımsız
denetim açısından irdelenmesi ve bu açıdan tanımlanmasına karşın COSO tara-
fından yapılan iç kontrol tanımının yöneldiği temel grubun, yönetenler olduğu
görülmektedir. Bunun nedeni iç kontrolün, bağımsız denetçilerin finansal tablo
denetimi amaçları için kullandığı bir araçtan farklı olarak işletme yöneticilerinin
kendi amaçları ve bilgi sistemleri açısından üzerinde önemle durmaları gereken
bir konu olmasıdır.
İç Kontrol Sistemi, İç Denetim ve Bağımsız Denetim İlişkisi

İç denetim, bir işletmenin faaliyetlerinin etkinliğini arttırmak, iyileştirmek, onlara
değer katmak üzere tasarlanmış, objektif ve bağımsız bir güvence ve danışmanlık
sağlama faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. İç denetim; işletme faaliyetlerinin, yö-
netimin belirlediği politika ve prosedürlere uygun olarak yerine getirilip getiril-
mediğini denetleyen bir birim olarak değerlendirilmektedir. İç kontrol sistemini
oluşturan kontrol unsurlarının yeterliliğini ve etkinliğini incelemek ve değerle-
mek, iç denetimin temel fonksiyonlarından biri olarak ele alınmaktadır. Bu bağ-
lamda iç denetim, iç kontrol sisteminin esas amaçlarına ulaşıp ulaşmadığı konu-
sunda işletme yöneticilerine bilgi sağlayarak onların doğru karar almalarına ve iç
kontrol sisteminin iyileştirilmesine katkıda bulunur.
5. Ünite - İç Kontrol Sistemi 113
Bağımsız (dış) denetim; finansal tabloların, genel kabul görmüş muhasebe ilke,
kavram ve standartlarına uygunluğu ile bilgilerin doğruluğunun, denetçiler tara-
fından denetim ilke ve kurallarına göre defter, kayıt ve belgeler üzerinden ince-
lenmesi ve tespit edilen sonuçların rapora bağlanması süreci olarak tanımlanmak-
tadır. Bağımsız denetim, işletme dışından işletme ile herhangi bir organik bağı
olmayan kişi ve kurumlar tarafından yapılır. Bağımsız dış denetçi; uygulayacağı
denetim tekniklerinin türü, uygulama zamanı ve kapsamını belirlemek amacıy-
la müşterinin iç kontrol sisteminin etkin bir şekilde işleyip işlemediğini değer-
lendirmek zorundadır. Bu bağlamda bağımsız dış denetçi, olası önemli yanlışlık
türlerini belirlemekte, yanlışlık riskini etkileyen faktörleri gözden geçirmektedir.
İç kontrol sistemi, iç denetim ve bağımsız denetim ilişkisini açıklayınız.

2
İç Kontrol Sisteminin Amaçları
Bir işletmede iç kontrol sistemi aşağıda sıralanan amaçları gerçekleştirmeye yöne-
lik örgüt yapısı, politika ve prosedürlerden oluşmaktadır:
• İşletme varlıklarını korumak ve her türlü kaybı önlemek: İşletmelerin fi-
ziksel varlıkları çalınmaya, yanlış kullanılmaya ve tahribata uygundur. Yö-
netim bu olumsuzlukları önlemeye yönelik kontrol unsurlarını oluşturmak
zorundadır ki iç kontrol yapısının temel amacı da bu noktada ortaya çık-
maktadır.
• Muhasebe verilerinin doğruluğunu ve güvenilirliğini sağlamak: Yönetimin
işletmedeki bilgi sistemi aracılığıyla karar alması durumunda en önem-
li dayanağı muhasebe verileri olmaktadır. Bu bağlamda, sağlıklı kararlar
alınabilmesi için muhasebe verilerinin doğruluğunun ve güvenilirliğinin
sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle, iç kontrol sisteminde oluşturulan
politika ve prosedürler mümkün olduğu kadar bu bilgilerin doğru ve güve-
nilir olmasını sağlamaya yönelik olmalıdır.
• İşletme faaliyetlerinin etkinliğini arttırmak: Yönetimin temel amaçlarından
biri de işletme faaliyetlerinin etkin bir biçimde yürütülmesini sağlayabil-
mektir. İşletmenin belirlediği amaç ve hedeflere ulaşma derecesi, onun faa-
liyetlerindeki etkinliğini göstermektedir. Bu etkinliği en üst düzeye çıkart-
mayı amaçlayan bir iç kontrol sistemi oluşturulmalıdır.
• Yönetim politikalarına bağlılığı sağlama: İşletme yönetimi sürekli olarak
personele uymaları gereken kuralları bildirmesine rağmen bunlara uygu-
lama aşamasında hangi düzeyde uyulduğu şüphelidir. Bu nedenle, çalışan-
ların yönetim politikalarına zorunlu olarak uymalarını sağlamaya yönelik
kontroller oluşturulmalıdır.
Yukarıdaki temel amaçlar dışında, iç kontrol sisteminin özel amaçları da var-
dır. Bu amaçlar aşağıdaki gibidir:
• Yetkilendirme: İşlemlerin işletme yönetiminin belirlediği yetkilere uygun
olarak yürütülmesini sağlamak, varlıkların, kayıtların, belgelerin sadece
yetkili personel tarafından elde edilebilmesini sağlamak,
• Gerçeklik: Gerçek işlemlerin belgelendirilmesi ve kaydedilmesi,
• Bütünlük: İşletmedeki tüm işlemlerin belgelendirilmesini ve kaydedilmesi-
ni sağlamak,
• Kayıtsal doğruluk: İşlemlerin tutar bakımından doğru olarak kaydedilme-
sini sağlamak,
• Sınıflandırma: İşlemlerin doğru hesaplara kaydedilmesini ve finansal tab-

lolarda doğru gruplarda gösterilmesini sağlamak,
• Zamanlık: İşlemlerin gerçekleştiği dönemde kaydedilmesini sağlamak,
• Sorumluluk: Kayıtlar ile mevcut varlıkların periyodik olarak karşılaştırıl-
ması ve karşılaştırmalarla ortaya çıkan açıkların nedenlerini ortaya çıkar-
tarak sorumluluğu olanların tespit edilmesini sağlamak.
İÇ KONTROL SİSTEMİNİN UNSURLARI

Bir işletmede iç kontrol sisteminin yeterli ölçüde var olduğunu tespit edebilecek
İç kontrol sistemi; kontrol göstergeler aynı zamanda iç kontrol sistemi unsurları olarak ele alınmaktadır.
çevresi, risk belirlemesi,
kontrol eylemleri, bilgi ve İç kontrolün birbiriyle ilişkili aşağıdaki beş unsurdan oluştuğu belirtilmektedir:
iletişim sistemleri ile izleme • Kontrol çevresi
unsurlarından oluşmaktadır. • Risk belirlemesi
• Kontrol eylemleri
• Bilgi ve iletişim sistemleri
• İzleme
Yukarıdaki beş unsur, her işletme için uygulanabilir özelliktedir. Ancak yine de
işletmeden işletmeye değişen aşağıdaki noktalar göz önünde tutulmalıdır:
• İşletmenin büyüklüğü,
• İşletmenin örgütsel özellikleri,
• İşletmenin faaliyet yapısı,
• İşletmenin faaliyetlerinin çeşitliliği ve karmaşıklığı,
• Yasal ve düzenleyici zorunluluklar,
• İşletmenin iç kontrolünün parçası olan hizmet organizasyonlarının kulla-
nımını içeren sistemlerin yapısı ve karmaşıklığı.
Bir işletmede iç kontrol sisteminin yeterli ölçüde var olduğunu tespit edebilecek
göstergeler aynı zamanda iç kontrol sisteminin unsurları olarak ele alınmaktadır.
Kontrol Çevresi
İç kontrolün diğer tüm bileşenlerinin temelini oluşturan kontrol çevresi; bir işlet-
menin, bireyleri ve onların faaliyet gösterdikleri çevreden oluşan özüdür. Kontrol
çevresi, örgütsel biçemler bütününün örgütteki insanların kontrol bilincine yansı-
yışını ifade eder. Bu bağlamda kontrol çevresi, örgütsel disiplini ve örgütsel yapıyı
oluşturur. Kontrol çevresi, aşağıdaki faktörleri içermektedir:
• Dürüstlük ve ahlaki değerler
• Uzmanlığın değerlendirilmesi
• Yönetim kurulu veya denetim komitesinin katılımı
• Yönetim felsefesi ve faaliyet yaklaşımı
• Örgütsel yapı
• Yetki ve sorumluluk verme yöntemleri
• İnsan kaynakları politikaları ve uygulamaları
Risk Belirlemesi
Risk, işletme faaliyetlerinin planlandığı gibi gerçekleşememe olasılığıdır. Etkin
bir iç kontrol sistemi, bu risklerin belirlenmesini ve mümkün olduğu ölçüde bu
riskleri azaltmak için muhasebe ve işletme faaliyetlerine ilişkin kontrol prosedür-
lerinin uygulanmasını gerektirir. Risk belirlemesi (değerlemesi), finansal tabloların
Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine uygun olarak hazırlanmasında, yöne-

timin risk tanımlamasını, analizini ve yönetimini ifade etmektedir. Denetim riski Denetim riski; asıl risk,
ise finansal tablolara yansımış olan maddi hataların denetçi tarafından saptana- kontrol riski ve deteksiyon
riskinin bir bileşimidir.
mayıp yanlış görüş ortaya konması riskidir. Denetim riski, aşağıdaki risk unsurla-
rının bileşiminden oluşur:
• Asıl risk: Hesap kalanlarında veya belirli işlem gruplarında maddi hata ve
hileler bulunması olasılığıdır. Asıl risk, iç kontrolün etkinliği göz önüne
alınmadan belirlenir.
• Kontrol riski: Hesap kalanlarında veya belirli işlem gruplarındaki hataların
ve yolsuzlukların iç kontrol sistemi tarafından önlenememesi ve/veya bu-
lunamaması riskidir.
• Deteksiyon riski: Bir denetim yordamının etkinliğinin ve denetçi tarafın-
dan uygulanışın bir fonksiyonudur. Bu anlamda bu risk, denetçinin hataları
bulma ve ortaya çıkarmada yetersiz kalması riski olarak ele alınabilir.
Denetim riski, hangi risk unsurlarından oluşur sayıp, kısaca açıklayınız.

3
Risk belirlemesi, üç temel aşamada ele alınmaktadır:
• Amaçların belirlenmesi,
• Risklerin tesbiti ve analizi,
• Değişim yönetimi.
Riskler amaçlara ulaşmayı engelleyen unsurlar olduğu için, bir işletmede risk-
leri yönetebilmek için öncelikle işletme amaçlarının belirlenmesi gerekir. Amaç-
ların belirlenmesinden sonra, her bir amaç grubu için işletmenin karşılaşabileceği
iç ve dış kaynaklı riskler tesbit edilmeli ve analize tabi tutulmalıdır. Son aşamada,
olası her bir riskin ortaya çıkması durumunda izlenebilecek politika ve yöntemler
belirlenir, bu faaliyetler değişim yönetimi başlığı altında izlenir.
Risk belirlemesinde, denetim riskinin bileşenlerinden biri olan kontrol riski, iç
kontrole ilişkin risk alanını oluşturmaktadır. Kontrol riskleri, işletmelerde çeşitli
biçimlerde ortaya çıkabilmektedir. Bu riskleri altı ana grupta sınıflandırabiliriz:
• Hatalar: Verilerin işlenişinde veya bilgisayara girişte, istenmeden yapılan
birtakım yanlışlıklar hata olarak tanımlanmaktadır. Bir tutarın veya bir
müşteri isminin yanlış işlenmesi hatalara örnek olarak verilebilir. Bu ve
benzeri hatalar, kötü bir amaç taşımamakta ve insani nedenlerden kaynak-
lanmaktadır.
• Hileler: Belirli çıkarlar için sahtecilik yaparak dürüstlüğe aykırı bir biçimde
işlem yapılması ya da kurallara ve yasalara bilerek aykırı davranılması hile
olarak tanımlanmaktadır. Hile, verilerin girişinde veya bilginin işlenmesi
sürecinde yapılabilir. Kasadaki görevlinin parayı zimmetine geçirerek ka-
yıtlarda değişiklik yapması, ücret bordrosuna hayalî işçiler ekleyerek bun-
lara tahakkuk eden ücretleri tahsil etmesi, varlıkları çalarak yapılan hırsız-
lığı kayıtlarda gizlemesi hilelere örnek olarak verilebilir. Hileler, işletmenin
muhasebe ve kontrol sistemindeki zayıf noktaların kasıtlı olarak kötüye
kullanılması yoluyla ortaya çıkar.
• Varlıkların hatayla kayba uğraması: Varlıklar, kazayla kaybolabilir veya
yanlış yere konabilir. Bir malın, yanlış depoya konulması ve buna bağlı ola-
rak müşteriye satılamaması, bilgisayardaki verilerin teknolojik nedenler-
den dolayı silinip kaybolması bu tür risklere örnek olarak verilebilir.
• Varlıkların çalınması: Varlıklar işletme dışından hırsızlar ya da çalışanlar

tarafından zimmetlerine geçirilebilir. Depodaki görevlinin malları çalması,
idari bölümde çalışanların ofis malzemelerini çalmaları bu tür risklere ör-
nek olarak verilebilir.
• Güvenlik eksikliği: Günümüzde yeni ve daha etkin güvenlik önlemleri alın-
sa da bu önlemler aşılarak çeşitli sahtecilikler yapılabilmektedir. İletişim
hatları kullanılarak işletmenin manyetik ortamlarına ve bilgilerine sızılma-
sı, bilgisayar virüsü gönderilerek bu bilgilerin tahrip edilmesi bu tür riskle-
re örnek olarak verilebilir. Bunun dışında işletmenin fiziksel güvenliğini de
önemli bir unsur olarak değerlendirmek gerekmektedir.
• Doğal afetler ve şiddet olayları: Çeşitli nedenlerle gerçekleşebilecek şiddet
olayları işletmenin varlıklarında ve verilerinde hasara yol açabilmektedir.
Bu tür eylemler, işletme dışından kişiler tarafından yapılabildiği gibi işlet-
me çalışanları tarafından da yapılabilmektedir. Şiddet olayları dışında sel
baskınları ve yangınlar da doğal afetler olarak işletme varlıklarına ve çalı-
şanlarına zarar verebilmektedir.
Kontrol risklerine neden olan unsurları açıklayınız.

4
Kontrol Eylemleri
Kontrol eylemleri, işletmenin amaçlarına ulaşmasını engelleyecek risklerin ön-
lenmesine yardımcı olan politikaların ve yordamların uygulanmasıdır. Kontrol
eylemleri genellikle politikalar ve yordamlar olmak üzere iki elemanı içerir. Ön-
celikle ne yapılması gerektiğiyle ilgili bir politika oluşturulur, daha sonra ise bu
politikaları başarabilmek için yordamlar oluşturulur.
Kontrol eylemlerinde, yönetim kullandığı yöntemlerle çalışanlara işletme
amaçlarını ve bu amaçlara ulaşma yollarını gösterip, daha sonra ortaya çıkan so-
nuçları değerleme yoluna gider. Kontrol eylemlerinin değişik amaçları olabilir ve
tüm işletme düzeyinde, bir işlev veya bir bölüm seviyesinde uygulanabilir. Kont-
rol eylemleri dört alanda oluşturulabilir:
• Görev ayrımları
• Bilgi işleme
• Fiziksel kontroller
• Başarım kontrolleri
Bilgi ve İletişim Sistemleri

Finansal raporlama açısından muhasebe sistemini de içeren bir bilgi sistemi, iş-
letmenin ilgili varlıklarının ve yükümlülüklerinin muhasebeleştirilmesi için, ve-
rilerin derlenmesi, kayda hazırlanması, işlenmesi, özetlenmesi ve özetlerin analiz
ve raporlanmasında kullanılan tekniklerden ve yöntemlerden oluşur. İşletmede
doğru ve güvenilir bir bilginin üretilebilmesi sistemde bir dizi kontrolün öngö-
rülmesiyle mümkündür. Bu bağlamda, muhasebe sisteminin en önemli yanını
oluşturan ve sistemin gerekli işleyişini sağlayan, işletmenin iç kontrolüdür. İleti-
şim ise iç kontrol politikalarının ve yordamlarının örgütsel işleyiş içinde en açık
biçimde anlaşılmasını sağlamayı amaçlamaktadır. İletişim, muhasebe sisteminin
tasarımıyla, işletme politikalarını açıklayan kılavuzlarla, muhasebe ve raporlama
kılavuzlarıyla sağlanmaktadır.
İzleme
İzleme, iç kontrol sisteminin etkin bir şekilde çalışıp çalışmadığını belirlemeye
yönelik yöntemlerin kullanılmasıdır. Bu bağlamda izleme, iç kontrolün zaman
içindeki performansının kalitesini değerleme sürecidir. Bu amaçla;
• Kontrol faaliyetlerinin ve tasarımının uygun personel tarafından ve zama-
nında yapılıp yapılmadığı,
• Tanımlanmış alanlarda iyileştirme ve düzeltme faaliyetlerinin yapılıp yapıl-
madığı,
• Gerekli faaliyetlerin tamamlandığını belirlemek için belirli yordamların
sonuna kadar yürütülüp yürütülmediği izlenmelidir.
İç kontrol sisteminin unsurları konusunda ayrıntılı bilgi için Denetim (Erdoğan, M,

Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları, 2005) adlı kitaba bakabilirsiniz.
İÇ KONTROL SİSTEMİNİN KURULMASINDA DİKKAT EDİLMESİ

GEREKEN FAKTÖRLER
İç kontrol sisteminin kurulmasında dikkat edilmesi gereken faktörler vardır. Bu İç kontrol sisteminin
faktörler iç kontrolün daha iyi kavranmasına yardımcı olacaktır. Bu faktörler aşa- kurulmasında dikkat
edilmesi gereken faktörler;
ğıdaki gibidir: risk, maliyet, yönetimin
• Risk: İşletme yönetimi mevcut risklerin türlerini ve önemlilik derecesini sorumluluğu ve sistemde
belirlemeli ve bunlarla ilgili ortaya çıkabilecek zararları en aza indirmeye mevcut sınırlamalar olarak
karşımıza çıkmaktadır.
yönelik iç kontrol sistemini kurmalıdır.
• Maliyet: İç kontrol sistemi oluşturabilmek için belirli bir maliyete katlan-
mak gerekmektedir. Bu maliyet, kurulan sistemde yer alacak çalışanların
sayısı, niteliği ve kullanılacak teknik ekipmanlarla doğru orantılıdır. Bu
nedenle, işletme fayda-maliyet analizi yapmalı ve iç kontrol sisteminin ma-
liyeti, bu sistemi kurmaktan elde edilmesi beklenen faydayı hiçbir zaman
geçmemelidir. Fayda - maliyet analizinin yapılamadığı durumlarda, üst
yönetimin bu konudaki düşünce yapısı, katlanılan ve tasarruf edilen mali-
yetlerin öngörülmesi sonucu oluşan veriler ve işletmenin kurumsallaşmış
olması vb. faktörler göz önüne alınabilir.
• Yönetimin Sorumluluğu: Bir işletmedeki tüm iç kontrollerin tasarımı, ku-
rulması, işletilmesi ve izleme sorumluluğu işletme yönetimine aittir. İşlet-
me yöneticileri, savurganlıkları ve yolsuzlukları en aza indirecek, verim-
liliği arttıracak, muhasebe verilerinin doğru ve güvenilir raporlanmasını
sağlayacak, işletmenin yapısına ve büyüklüğüne uygun bir iç kontrol siste-
minin kurulmasında esas sorumluluğa sahiptirler.
• Sistemde Mevcut Sınırlamalar: Hiçbir iç kontrol sistemi, hata ve hilelerin
önlenmesi konusunda yüzde yüz güvence veremez. Bu nedenle, işletme yö-
netimi, iç kontrol sistemini değerlemede sistemin kendisinde mevcut sınır-
lamaları göz önünde bulundurmalıdır. Bu sınırlamalardan birincisi; birçok
kontrol ve yönteminde mevcut olan insan faktörüdür. Personelin görevde
bulunmama alışkanlığı, yanlış kararlar, kişisel dikkatsizlik, ihmal veya dal-
gınlık gibi nedenlerle belirli bir iç kontrol usül veya yönteminin etkinliği
azalabilir veya kalmayabilir. İkinci sınırlama; iç kontrol usül veya yöntem-
lerinin işletmenin tüm işlemlerini kapsamamasıdır. Üçüncü sınırlama ise
işletmenin içinde bulunduğu çevrenin statik olmaması nedeniyle kontrol
usül ve yöntemlerin yetersiz kalmasıdır.
ETKİN BİR İÇ KONTROL SİSTEMİ İÇİN TEMEL İLKELER

Etkin bir iç kontrol sisteminin kurulmasında dikkate alınması gereken temel ilke-
ler aşağıdaki gibidir:
• Görevlerin Ayırımı İlkesi: Bu ilke çok geniş kapsamlıdır ve muhasebe kont-
rolü ile ilgili tüm amaçları kapsamaktadır. Bu ilke, bir kıymet hareketinin
başlangıcından tamamlanmasına ve muhasebe kayıtlarına alınmasına ka-
dar olan sorumluluğun tek bir kişi tarafından değil, birkaç görevli arasında
paylaştırılmasını öngörmektedir. Bu ilkenin temel amacı, hata ve hilelerin
önlenmesi ve yapılmış olan hata ve hilelerin mümkün olduğu kadar erken
ortaya çıkarılmasıdır. Bu ilke dört grup altında ele alınır. Birincisi; varlık-
ların korunması ile muhasebe kayıtlarına aktarılması görevleri birbirle-
rinden ayrılmış olmalıdır. İkincisi; kıymet hareketine neden olunmasının
onaylanması ile varlıkların korunması görevleri birbirlerinden ayrılmış ol-
malıdır. Üçüncüsü; muhasebe kayıt ortamına yapılan kayıtlama görevleri
birbirlerinden ayrılmış olmalıdır. Dördüncüsü ise faaliyetlerin yürütülmesi
ile ilgili sorumluluklar kayıt tutma sorumluluğundan ayrılmış olmalıdır.
• Kıymet Hareketlerinin Yetkilendirilmiş Olması İlkesi: İşletmedeki her iş-
lem mutlaka yetkilendirilmiş kişiler tarafından ve yetkileri dâhilinde yü-
rütülmelidir. Bu ilke; özellikle stoklar, menkul değerler ve para gibi önemli
varlıklara ulaşabilme açısından da önem taşır. Varlıkların yanına girme ve
onlara el sürme sadece bu konuda yetkisi olan kimseler tarafından yapıla-
bilmelidir. Bunun yanında ilgili muhasebe kayıtları da sadece bu konuda
yetkisi olan çalışanlar tarafından tutulmalıdır.
• Uygun Bir Belgeleme ve Muhasebe Kayıt Düzeninin Varolması İlkesi: Et-
kin bir kontrol yapılabilmesi için uygun bir belgeleme düzenin var olması
gerekir. Kıymet hareketlerinin takibi ve muhasebe kayıtlarının yapılabil-
mesi için belgeye gereksinim vardır. Bu işlemlerin hepsi belgeye dayanarak
hazırlandığı için, eğer belgedeki veriler yanlış ise bilgi sistemi yanlış bilgi
verecektir. Belgeler ve kayıtlar, kaybolan belgelerin hesabının sorulabilmesi
ve işlemlerin takip edilebilmesi için sıra numaralı olmalıdır. Uygun bir bel-
gelemenin yanında güvenilir muhasebe kayıtlarının tutulabilmesi ve mu-
hasebe bilgilerinin zamanında raporlanabilmesi için işletmede bir hesap
planı ve muhasebe el kitabı olmalıdır ki etkin bir muhasebe kayıt düzeni
ortamı oluşturulabilsin.
• Varlıkların ve Muhasebe Kayıtlarının Fiziki Korunması İlkesi: Varlıklar ile
muhasebe kayıtlarının fiziki olarak korunması için işletme tarafından her
türlü fiziksel önlem alınmalıdır. Yangına karşı korunmalı kasalar, mekanik
ve elektronik muhasebe araçları, yazar ve ekranlı kasalar fiziksel korunma-
ya yardımcı araçlardır.
• Bağımsız Mutabakatların Yapılması İlkesi: İç kontrol sisteminin etkin ola-
rak işleyip işlemediğini saptamak için bağımsız iç mutabakatların yapılması
gereklidir. Bu mutabakatlar, o muhasebe kaydının yapılmasından sorumlu
olan kişilerin dışındaki kişiler tarafından, belirli aralıklarla ve önceden ha-
ber verilmeden yapılmalı ve mutabakat sonucu ortaya çıkarılan hata veya
hileler yönetime raporlanmalıdır.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE ORGANİZASYON

YAPISI
Konaklama işletmelerinde organizasyon; işletmenin amaçlarına ulaşabilmesi için
faaliyetlerin neler olduğunun belirlenmesi, böylece bölümlere ayrılması ve bu bö-
lümlerin kendi içinde yeniden örgütlenmesi suretiyle oluşturulmaktadır. Bu ör-
gütleme çalışmaları, biçimsel bir organizasyon yapısının kurulmasına yöneliktir.
Biçimsel bir organizasyon yapısı, bir işletmede işler arasındaki ilişkileri belirleyen
bir sistemi ifade etmektedir. Bu yapı, bir organizasyon şeması üzerinde ve orga-
nizasyon el kitabında gösterilmektedir. Fakat biçimsel yapının nasıl kurulacağı
ve örgütleme sırasında faydalanabilecek ilkelerin neler olduğu konusunda farklı
görüşler ileri sürülmektedir.
Bu bağlamda, tüm konaklama işletmeleri için tek tip ve standart bir organi-
zasyon yapısının geliştirilmesi mümkün değildir. Her bir konaklama işletmesinin
organizasyon yapısı; işletmenin bulunduğu yer, hedef müşteri kitlesinin özellik-
leri, fiziksel yapılanması, mülkiyet şekli ve yönetim personelinin altyapısı, kişilik
özellikleri, eğitim düzeyi vb. pek çok değişkene bağlı olarak farklı olacaktır.
Her bir konaklama işletmesinin organizasyon yapısını belirleyen birçok farklı de-
ğişken olması nedeniyle tüm konaklama işletmeleri için tek tip ve standart bir orga-
nizasyon yapısının geliştirilmesi mümkün değildir.
Organizasyon Şemaları
Konaklama işletmesinde organizasyon yapısının gösterilmesi, organizasyon şe-
ması ile sağlanmaktadır. Organizasyon şeması, tüm organizasyon içindeki her
bölüm ve mevkinin nerede yer aldığını ve bölümlerin sorumlulukları ile yetki
ilişkilerini göstermektedir. Konaklama işletmelerinde farklı sınıflandırma kriter-
leri temel alınarak farklı organizasyon şemaları geliştirilmektedir.
İşletmenin Büyüklüklerine Göre Organizasyon Şemaları

Konaklama işletmelerinin büyüklüklerini, kapasite ve hizmet çeşitliliği belirle-
mektedir. Konaklama işletmeleri büyüdükçe daha geniş bir müşteri kitlesine hiz-
met götürüleceği için, daha fazla uzmanlaşmanın olması ve bunun sonucunda
mevki ve bölüm sayısındaki artış kaçınılmazdır. Büyüklükleri bakımından ko-
naklama işletmelerinin sınıflandırılmasında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır.
Bir görüşe göre; küçük (oda sayısı 100 ve daha az), orta (100 ile 300 oda arası) ve
büyük (oda sayısı 300 ve daha fazla) ölçekli konaklama işletmeleri şeklinde bir
sınıflandırma yapılmaktadır. Diğer bir görüşe göre ise 300 ile 600 arasında odaya
sahip işletmeler büyük ölçekli, 600 ve daha fazla odaya sahip işletmeleri de çok
büyük ölçekli konaklama işletmeleri olarak nitelendirilmektedir.
İç kontrol sistemi ile organizasyon yapısının ilişkisi bakımından bir küçük ve
bir de büyük ölçekli konaklama işletmesi organizasyon şeması verilerek bölüm ve
mevki sayısındaki farklılık vurgulanmaya çalışılmıştır.
Şekil 5.1
Küçük Ölçekli
Konaklama
İşletmesi
Organizasyon
Şeması
Şekil 5.1’de görüldüğü üzere; küçük ölçekli konaklama işletmelerinde bölüm-

ler azdır ve birçok görev doğrudan konaklama sahibi, yönetici ya da konaklama
işletmesi müdürünün sorumluluğu altındadır. Oysa Şekil 5.2’de görüldüğü üzere
büyük ölçekli konaklama işletmelerinde bölüm ve mevki sayısı yanında yönetim
kademeleri de artış göstermektedir. Küçük ölçekli konaklama işletmelerinde, mü-
düre bağlı servis, aşçıbaşı, resepsiyon, kat ve bakım onarım şefleri bulunmakta
iken büyük ölçekli konaklama işletmelerinde ise genel müdüre bağlı bölüm mü-
dürleri araya girerek hem bölüm hem de mevki sayısı artmaktadır.
Şekil 5.2
Büyük Ölçekli Konaklama
İşletmesinin Sadeleştirilmiş
Organizasyon Şeması
İşletmenin Gelir ve Hizmet Merkezleri Ayrımına Göre Organizasyon

Konaklama işletmelerinde; Şemaları
gelir merkezlerinde ana Konaklama işletmelerinde yer alan faaliyet bölümleri gelir merkezi ve hizmet
faaliyetler yer alırken merkezi olarak sınıflandırılabilir. Gelir merkezlerinde ana faaliyetler yer alır ve
hizmet merkezlerinde ise
faaliyetlerinden dolayı
konaklama işletmesinin hasılatı bu bölümlerden elde edilir. Hizmet merkezleri
kendiliğinden hasılat ise faaliyetlerinden dolayı kendiliğinden hasılat yaratmayan fakat gelir merkez-
yaratmayan fakat gelir lerindeki hasılatın yaratılmasına yardımcı olan bölümlerdir. Gelir merkezleri ve
merkezlerindeki hasılatın hizmet merkezleri Şekil 5.3’de gösterilmiştir.
yaratılmasına yardımcı olan
bölümler yer almaktadır.
Şekil 5.3
Gelir ve Hizmet
Merkezlerine Göre
Yukarıdaki sınıflandırmalar dı- Organizasyon
şında konaklama işletmelerinde, ko- Şeması
nukla olan ilişkiye göre organizasyon
şeması oluşturulmaktadır. Bu tür bir
sınıflandırmada fonksiyonel bölümler
ön bölüm ve arka bölüm olmak üzere
ikiye ayrılmaktadır. Ön bölüm başlığı
altında; resepsiyon, rezervasyon, kat
hizmetleri, restoran ve bar ile güvenlik
bölümleri bulunmakta iken arka bö-
lümde ise muhasebe, teknik hizmetler,
personel, mutfak ve çamaşırhane bö-
lümleri bulunmaktadır.
Konaklama işletmelerinde, gelir merkezleri nitelikleri itibariyle iç kontrol sistemi

açısından üzerinde önemle durulması gereken bölümleri içermektedir.
Organizasyon Yapısı ve İç Kontrol

Konaklama işletmesinin örgütleme sürecinde; kimlerin hangi işleri ve nasıl ya-
pacakları belirlenmektedir. İç kontrol örgütleme sürecinde yerine getirilmekte ve
organizasyon şemasını kapsamaktadır. İç kontrol örgütleme sürecinde aşağıdaki
noktalarda ele alınır:
• Kaç tane ve hangi posizyonların oluşturulacağı,
• Oluşturulan posizyonlarda çalışacakların niteliklerinin belirlenmesi,
• İş tanımlarının geliştirilmesi ve yazılı hale getirilmesi,
• Faaliyetlerle ve işlemlerle ilgili sorumlulukların bölünmesi,
• İç denetim bölümünün oluşturulması.
Yukarıda görülebileceği gibi; iç kontrol organizasyon yapısına doğrudan etki
eden ve örgütleme süreci içinde yer alan bir süreç olarak ele alınmalıdır. Bu ne-
denle eğer işletme üst yönetimi, iç kontrolle işletmedeki hata ve hileleri engelle-
meyi amaçlıyorsa örgüt yapısını bu amacı gerçekleştirecek şekilde geliştirmelidir.
Organizasyon Yapısının Hata ve Hile Olasılıklarını Arttıran

Özellikleri
Konaklama işletmesi, özünde bir hizmet yerine getirdiği için hizmet işletmesi ola-
rak kabul edilmesinin yanında, müşterilerine bu hizmetin yanında sunduğu çeşit-
li ürünlerle hem bir imalat hem de bir ticaret işletmesi özelliklerini taşımaktadır.
İşletmedeki yiyecek bölümü sunduğu yemekler nedeniyle bir imalat işletmesi, içe-
cek bölümü de sattığı içecekler nedeniyle bir ticaret işletmesi özelliği göstermek-
tedir. Bu özellikler nedeniyle bir konaklama işletmesinde hata ve hile olasılıkları
diğer işletmelere göre daha yüksek olmaktadır. Konaklama işletmelerindeki hata
ve hile olasılıklarını arttıran özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Emek yoğun olma özelliği: Konaklama işletmesinin faaliyet konusunun

müşteri ile direkt temas temeline oturmuş olması ve müşterilerin ihtiyaçla-
rının ancak belirli sayıda personel ile karşılanması konaklama işletmeleri-
nin emek yoğun olmasını gerektirmektedir.
• Parasal işlemlerin çokluğu: Tüm teknolojik gelişmelere rağmen günümüz-
de konaklama işletmelerinde nakit kullanımı oldukça yaygındır Bu durum
da hile olasılığını yükseltmektedir.
• Gelir merkezlerinin çokluğu: Konaklama işletmeleri bazı hizmet bedel-
lerini kullanım doğrultusunda tahsil etmektedir. Bu durum da gelir mer-
kezlerinde para tahsilatının yapılmasına neden olmakta ve hile olasılığını
yükseltmektedir. Büyük ölçekli konaklama işletmelerinde ücretli alakart
restoranlar, barlar, kuaför, güzellik salonu, hediye dükkânları, market, fo-
toğraf stüdyosu, telefon ve kuru temizleme gibi birçok ücretli gelir merkez-
leri bulunmaktadır.
• Kalifiye olmayan personel talebi: Konaklama işletmelerinde, hem işçilik
giderlerinin düşük tutulması hem de bazı işlerin kalifiye olmayan perso-
nel tarafından yapılabilir özellik taşıması nedeniyle birçok kalifiye olmayan
personel çalıştırılmaktadır. Aynı zamanda bu personeller temizlik, taşıma
ve servis gibi sosyal statüsü düşük pozisyonlarda görevlendirilmekte ve
buna bağlı olarak da ödenen ücret düşük olmaktadır. Bir personel ne kadar
az kalifiye ve ne kadar az ücret alıyorsa hata ve hile yapma olasılığı o kadar
yüksek olacaktır.
• Birim değeri yüksek ürünlerin satışı: Konaklama işletmelerinde müşterile-
rin tüketimine hazır bulundurulan mevsimsel ve bulunabilirlik özellikleri
nedeniyle birim değeri yüksek yabancı içkiler, balık ve et çeşitleri, sebze ve
meyveler vb. ürünler bulunabilmektedir. Bu tür ürünlerin haksız edinimle-
ri ya da satışları söz konusu olabilmektedir.
• Herkesin günlük kullandığı ürünlerin satışı: Bir konaklama işletmesinin
müşterilerine sunacağı mal ve hizmetler için stoklarında bulundurduğu
ürünlerin çoğu, herkesin günlük olarak kullanabileceği ürünler olması nede-
niyle işletme personeli ve müşteriler tarafından kişisel kullanım için haksız
bir şekilde edinilme riskini taşımaktadır. Örneğin kat hizmetleri bölümünde
kullanılan çarşaf, havlu, temizlik malzemeleri, yiyecek ve içecek bölümlerin-
de kullanılan her türlü malzeme vb. bu ürünlere örnek olarak verilebilir.
Konaklama işletmelerindeki hata ve hile olasılıklarını arttıran özellikleri sayınız.

5
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE İÇ KONTROL
SİSTEMİ
Konaklama işletmelerinin 24 saat çalışması ve gelir merkezlerinin çokluğu, iç
kontrol sistemi açısından kırılgan bir yapıya sahip olmalarına neden olmaktadır.
Konaklama işletmelerinde iç kontrol sistemi içerisinde dikkat edilmesi gereken
hususlar aşağıdaki gibidir:
• Nakit değerlerin korunması,
• Personel tarafından doğabilecek hile ve ihmalciliği önlemek,
• Gereksiz harcamaların kontrol altına alınması ve işletmede kullanılan tele-
vizyon, elektrik süpürgesi vb. malzemelerin iyi korunması için gerekli ted-
birlerin alınmasıdır.
Konaklama işletmelerinin iç kontrol sistemi içerisinde işletme varlıklarının

korunmasını sağlayabilmek için çalışanlarını, hata ve hile yolu ile kaybolan var-
lıklardan sorumlu tutarak ücretlerinden kesileceğini bildirmesi etkin bir yöntem
olmaktadır. Bu tür sorumlulukların çalışanlara verilmesi, kayıpları ve gereksiz
kullanımları önleyecektir.
Küçük ölçekli konaklama işletmelerinde, yönetici genel olarak nakit akışını
kendisi izleyebildiği için iç kontrol sistemi gereksinimi çok fazla değildir. Fakat
büyük ölçekli konaklama işletmelerinde tek kişilik bir kontrol mekanizması yeter-
li olamadığı için etkin bir iç kontrol sistemine ihtiyaç bulunmaktadır.
Konaklama İşletmelerinde İç Kontrol Sistemi konusunda ayrıntılı bilgi için Otel

İşletmelerinde İç Kontrol (Azaltun, M, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları,
1999) adlı kitaba bakabilirsiniz.
Konaklama İşletmelerinde Karşılaşılan Hileler

Konaklama işletmelerinin organizasyon yapısı, hata ve hilelerin olasılığını arttır-
maktadır. Özellikle karşılaşılan hilelerin kimler tarafından ve nasıl yapıldığı bili-
nirse buna göre önlemler alınabilir. Karşılaşılan hileler, beş başlık altında aşağıda-
ki bölümlerde incelenmiştir.
Müşterilerin Yaptığı Hileler

Müşteriler tarafından yapılan hilelerden en çok karşılaşılanı konaklama faturasını
ödemeden işletmeden ayrılmalarıdır. Bu durumu engellemek için işletmenin giriş
ve çıkışları genelde tek noktada toplanmalı, kasa bu noktaya konulmalıdır. Bunun
dışında müşteriler başka yöntemlerle de hileye başvurmaktadır. Örneğin yemek-
ten memnun kalmadıklarını iddia edip ya da yemeğin içine yabancı madde koyup
para ödemek istemeyebilirler. Ödemelerin ziyafet hizmetleri (banket) ya da grup-
taki kişi sayısına bölündüğü durumlarda kişi sayısı az gösterilmek istenebilir, bu
durumu önlemek için paranın hizmetten önce alınması ya da kasiyerin servisin
başlangıç noktasına konması çözüm yolu olabilir. Müşteriler sahte ya da geçersiz
kredi kartları kullanabilmekte ya da sahte para verebilmektedir. Bu durumlar için
de servis ve kasa personeline eğitim verilip dikkatli olmaları istenir.
Personelin Yaptığı Hileler

Servis personeli tarafından başvurulan yöntemler genellikle servisin olduğundan
az gösterilmesi, adisyon açılmaması, hesabın şişirilmesi veya yanlış para üstü ve-
rilmesi gibi başlıklar altında toplanır. Yöntemlerden birincisi faturadan bazı yi-
yecek ve içeceklerin müşteriyle anlaşılarak çıkarılmasıdır. Bu durumu önlemek
için mutfaktan çıkan yiyecekler ile adisyonların karşılıklı kontrolü yapılabilir.
Yöntemlerden ikincisi ise garsonun adisyona ilaveler yaparak adisyonu şişirmesi
ve daha sonra bunların mutfaktan çıkmadığını ileri sürerek yanlışlık yaptığını ba-
hane ederek farkı kendisinin almasıdır. Bunun yanında adisyonun hiç açılmaması
ya da sahte adisyon açılması da hilelere örnek olarak verilebilir. Bu tür hileleri
önlemenin yolu ise her garsona belirli sayıda adisyon verilmesi, adisyonların nu-
maralandırılıp hangi garson tarafından kullanıldığının izlenmesi ve servis sonrası
bunların kontrolünün yapılmasıdır.
Tahsilatla İlgili Hileler

Bu tür hileler; adisyonun yok edilip paranın alınması, adisyonun üzerinde sonra-
dan değişiklik yapılması, para üstünün az verilmesi, hatalı toplama ve nakit paranın
bir kısmının çalınıp kasa noksanı olarak gösterilmesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bunların dışında son yıllarda yaygın olarak görülen bir diğer hile ise garson tara-
fından müşterinin kredi kartının kasiyere getirilmesi durumunda bunun kasiyer
tarafından özel cihazlarla kopyalanarak kredi kartının yasa dışı olarak kullanılması
şeklindedir. Bu tür hilelerin önüne geçebilmek için adisyonların ayrıntılı bir şekilde
kontrol edilmesi, mutfak çıkışlarıyla karşılaştırılması ve konuyla ilgili müşterilerden
gelen şikâyetlerin ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.
Ödemelerle İlgili Hileler

Bu tür hileler; satın alma sonucu borçlu kalma, personele yapılan fazla ödemeler
ve gerçek tutarın üzerinde ödeme yapılması olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunla-
ra ilişkin başvurulan yöntemler aşağıdaki gibidir:
• Naylon ve şişirilmiş fatura ödemesi yapmak,
• Satın almadaki iskontoları kayda almamak,
• Sahte çekleri ödemek,
• Ödenmiş faturaları tekrar ödemek,
• İşten çıkarılmış personele maaş ödemeye devam etmek,
• Kendi kişisel harcamalarını konaklama işletmesine fatura etmek,
• Personelle anlaşarak kendilerine fazla ödeme yapmak.
Üst Yönetimce Yapılan Hileler

Bu tür hilelerle, diğer hile türlerine göre daha az karşılaşılmaktadır. Bu hilelerden
bazıları işletme sahibi ya da ortakların haberi olmadan haksız kazanç elde edil-
mesine neden olurken bazıları da işletme sahibi ya da ortakların bilgisi dâhilinde
özellikle vergi dairesine ve diğer kamu kurumlarına yapılacak ödemelerin bilinçli
olarak az gösterilmesine yöneliktir. Bu hilelere ilişkin başvurulan yöntemler aşa-
ğıdaki gibidir:
• Kredi temininde fazladan yapılan faiz ve masraf ödemeleri,
• Yeni ortaklardan elde edilen parasal kaynağın tam olarak işletmeye aktarıl-
maması,
• Kâr payından olması gerekenden fazla dağıtım yapılması,
• Amortismanların gerektiği kadar ayrılmaması,
• Pasifteki borçların gösterilmemesi,
• Kârın olduğundan az gösterilmesi,
• Vergiyi olduğundan daha az tahakkuk ettirme.
Konaklama işletmelerinde karşılaşılan hileler kaç başlık altında sınıflandırılmak-

6 tadır, açıklayınız.
Bölümler Temelinde İç Kontrol Sisteminin

Değerlendirilmesi
Konaklama işletmesinde yer alan bölümler temelinde iç kontrol sisteminin değer-
lendirilmesinde yarar bulunmaktadır. Bu bağlamda bir konaklama işletmesinde
yer alabilecek bölümler aşağıda sıralanmıştır:
• Ön büro bölümü
• Kat hizmetleri bölümü
• Pazarlama ve satış bölümü
• Tamamlayıcı bölümler
• Muhasebe bölümü
• Güvenlik bölümü
• Teknik hizmetler bölümü
• İnsan kaynakları bölümü
• Yiyecek ve içecek bölümü
Yukarıda sıralanan bölümler temel alınarak iç kontrol sistemi değerlendiril-
meye tabi tutulmuştur.
Ön Büro Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Ön büro, konaklama işletmesindeki faaliyetlerin başlangıç ve koordinasyon nok-
tası olduğu için önemli bir bölümdür. Ön büro bölümü özetle; giriş ve kayıt ile
hesabın kapatılması ve çıkış işlemlerinin yapılması, müşteri hesaplarının düzen-
lenmesi, oda kartlarının ve müşteriye ait mesaj ve diğer bilgilerin iletilmesi gibi
fonksiyonları üstlenmektedir. Bölümün bu fonksiyonları, müşterilerin konakla-
ma işletmesine varışlarından önce başlayıp işletmeye vardığı anda, müşteri işlet-
mede konakladığı sürede ve ayrılma süreciyle devam eder. Bu süreç, konuk hizmet Konuk hizmet döngüsü,
döngüsü olarak adlandırılmaktadır. müşterilerin konaklama
işletmesine varışlarından önce
Konaklama işletmelerinin konuk hizmet döngüsü işlemlerini hatasız ve hilesiz başlayan, işletmeye vardığı
gerçekleştirebilmesi iç kontrol sisteminin etkinliğine bağlıdır. Bu bölümdeki iç anda, müşteri işletmede
kontrol çalışmaları; faaliyet belgelerinin izlenmesi, hesap girişlerinin ve dengele- konakladığı sürede ve ayrılma
süreciyle devam eden süreçtir.
rinin doğrulanması ve muhasebe sistemindeki zayıf noktaların tanımlanmasın-
dan oluşur.
Kat Hizmetleri Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Kat hizmetleri; müşteri odalarının, koridorların, salonların ve işletmenin genel te-
mizliği ile ilgilenen ve ayrıca gerekli bakım-onarım ve benzeri işler için ilgili bölüm-
leri bilgilendiren bölümdür. Kat hizmetleri bölümünde kontrol süreci, bu bölümün
sorumluluk alanlarındaki temizlik, bakım ve düzen derecesini ölçen, sonuçları kay-
deden ve rapor eden bir sistem özelliği taşımaktadır. Bunun yanında müşteri ile
iletişim hâlinde olan kat hizmetleri personelinin yaptığı iş de çok önemlidir.
Kontrol sisteminde, etkili bir kontrol planının hazırlanması ve periyodik ola-
rak yapılan işlerin izlenmesi, müşteri memnuniyetini beraberinde getirir. Kat hiz-
metleri bölümü daha çok gider merkezi özelliği taşıdığı ve emek yoğun olarak
yerine getirildiği için muhasebe bölümü ile ilişki içindedir. Personel ücretlerinin
doğru bir şekilde tahakkuk ettirilip ödenebilmesi için Personel Devam Formu kat
hizmetleri bölümü tarafından hazırlanıp muhasebe bölümüne gönderilir. Oda
gelirlerinde bir eksikliğin olup olmadığının izlenmesinde kat hizmetleri bölümü
tarafından hazırlanan Günlük Oda Durum Cetveli kullanılır. Günde 2 kez hazırla-
nan ve ön büroya gönderilen bu rapor ile ön büro ve kat hizmetleri arasında oda
ve yatak sayısı konusundaki uyuşmazlıklar izlenir. Eğer oda ve yatak sayısı olarak
bir farklılık varsa Oda Uyuşmazlık Raporu hazırlanarak uyuşmazlığın nedenleri
araştırılır ve hata hangi bölümden kaynaklanıyorsa düzeltilir. Bu sayede oluşabi-
lecek gelir kayıplarının önlenmesine çalışılır.
Pazarlama ve Satış Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerinde, pazarlama ve satış bölümünün birinci fonksiyonu,
müşterilerin istek ve gereksinimlerinin analiz edilmesidir. İkinci fonsiyonu ise
sunulan hizmetlerin özelliklerini vurgulayarak potansiyel müşterilerin kendi iş-
letmelerini seçmelerini sağlamaktır. İşletmede pazarlama ile ilgili bölümler ara-
sında sıkı bir işbirliği sağlanmalı ve personelin pazarlama konusundaki görev ve
sorumlulukları belirlenmelidir.
Konaklama işletmelerinde pazarlama ve satış bölümünün iç kontrol açısından
değerlendirilmesinde aşağıdaki konular üzerinde durulmalıdır:
• Pazarlama ve satış bölümünün şirket ya da acentelerle çalışması iç kontrol
açısından önemlidir. Örneğin bir konaklama işletmesinin acenteyi dev-
re dışı bırakıp doğrudan müşteriye ulaşmayı ilke edinmesi, ileriye dönük
müşterilerini kaybetme riskine neden olabilir ki bu durum da iç kontrol
sistemini olumsuz yönde etkileyecektir.
• İşletmenin doluluk oranına göre yüksek ve düşük sezonlarda faaliyetlerin
değişmesi de iç kontrol açısından önemlidir.
• İşletmenin kredilendirme sırasında bir kredi komitesi bulunması ya da kre-
di işlemlerinin mali işler müdürlüğü tarafından yapılması iç kontrol açısın-
dan önemlidir.
Konaklama işletmelerinde pazarlama ve satış bölümünde, iç kontrol sisteminin de-

7 ğerlendirilmesinde hangi konular üzerinde durulmalıdır, sayınız.
Tamamlayıcı Bölümlerde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerine gelen müşterilerin temel konaklama ve yeme-içme ge-
reksinimlerinin dışındaki diğer istekleri de işletme tarafından karşılanmaya çalı-
şılır. Bu gereksinimleri aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Dinlendirici ve eğlendirici etkinlik gereksinimi: Havuz, hamam, SPA, fit-
ness center vb. etkinlikler.
• Alışveriş gereksinimi: Market, kuyumcu, halıcı, hediyelik eşya vb. etkinlikler.
• Haberleşme gereksinimi: Telefon, faks, internet vb. etkinlikler.
• Diğer gereksinimler: Kuru temizleme, çamaşırhane, ütüleme, emanet kasa-
sı, çocuk bakıcısı, doktor, oto kiralama vb. etkinlikler.
Tamamlayıcı bölümler, gelir getiren merkezler olması nedeniyle iç kontrol açı-
sından önemli bölümlerdir. Bu bölümlerin iç kontrol açısından değerlendirilme-
sinde aşağıdaki konular üzerinde durulmalıdır:
• Çalınma ve kaybolmayı engellemek amacıyla önlemler alınmalıdır. Bu kap-
samda, emanet kasaları müşteriler için hazırlanmalıdır. Emanet kasası ki-
ralanırken emanet fişi doldurulmalı ve konuk tarafından imzalanmalıdır.
Emanet kasası fişlerinden ilgili müşterinin günlük kira bedeli, gece denet-
çisi tarafından işlenmelidir. Eğer özel bir emanet kasa uygulaması yoksa
müşterilerin değerli eşyalarını koyabilmesi için odalarda kasa veya kilitli
bir dolap koyulmalıdır.
• Müşterilerin odalarına çamaşır yıkama, kuru temizleme ve ütüleme hizme-
tinin nasıl ve ne kadara verildiğini gösteren broşürler konmalıdır. Müşteri
odada bırakılmış istek fişine yararlanmak istediği hizmeti kaydedip imza-
lamalı ve kat görevlisi de istek fişine göre çamaşırhane formunu doldurup
kirli torbasını çamaşırhaneye götürmelidir. Çamaşırhanedeki tüm işlemler,
tarifedeki fiyatlar ile sıra numaralı adisyonlara kaydedilmeli ve günlük ola-

rak hazırlanan çamaşırhane raporuna işlenmelidir.
• İşletmede yer alan berber, butik, hediyelik eşya yerlerinin kullanıldığı
mekânlarının kiraya verilmesi iç kontrolün etkinliğini arttırmaktadır. Çün-
kü işletme alacağı kira gelirini bilir ve takibini yapar. İlgili birimlerin örgü-
tü, mal temini, personel istihdamı ve iç kontrol kurulması vb. sorumluluk-
lar tamamıyla üçüncü kişilere aittir. Böylece işletme bu tür sorumluluklara
girmemiş olacaktır.
• Özellikle ürün satışı yapılan mekânlarda hırsızlığı önlemek amacıyla kapılara
dedektör konmalı ve belirli noktalarda kameralarla faaliyetler izlenmelidir.
Muhasebe Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerinde muhasebe bölümünde etkin bir iç kontrol sisteminin
varlığından söz edebilmek için bölüme bağlı her birimde yer alan görev tanım-
larının ve iş akışlarının yer aldığı prosedürlerin tam olarak uygulanması gerek-
mektedir. Muhasebe bölümü, işletmede yürütülen faaliyetlerle ilgili hesapların
kaydedilmesi, sınıflandırılması ve bunlarla ilgili raporların eksiksiz bir şekilde
hazırlanması ile görevlidir. Bu nedenle, özellikle işletmenin finansal işlemlerini
izleyen muhasebe bölümünde hata ve hilelerin diğer bölümlere göre daha fazla
olduğu düşünülmektedir.
Muhasebe ile ilgili hata; muhasebe personelinin unutkanlık, dikkatsizlik ve
bilgisizlik gibi nedenlerle istemeyerek yapmış olduğu ve muhasebe verileri işle-
nirken ortaya çıkan yanlışlar olarak tanımlanmaktadır. Muhasebe bölümünde ya-
pılan hatalar iki başlık altında toplanmaktadır:
• Standartlara ilişkin hatalar: Bu hatalar, muhasebe kuramının (genel kabul
görmüş muhasebe ilke, kavram, politika ve standartlarının) yanlış uygu-
lanması sonucu ortaya çıkar. Bu tür hatalara; sabit giderlerin stok maliyet-
lerinin içine alınması, maliyet hesaplamada dağıtım anahtarlarının yanlış
kullanılması, amortisman ayırma işlemlerinde yanlışlık yapılması, duran
varlıkların satışının mal satışı olarak kaydedilmesi gibi örnekler verilebilir.
• Teknik hatalar: Bu hatalar, muhasebe organizasyonunun bozukluğundan,
etkin bir işbölümünün yapılamamasından, personelin yetersizliğinden ve
muhasebede beşeri ve maddi unsurların koordine edilememesinden kay-
naklanır. Teknik hatalar genellikle finansal karakterli işlemlerin kayıtlanması
sırasında meydana gelir. Teknik hatalar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Bir muhasebe kaydının unutulması ya da yanlış yapılması,
- Yanlış bir hesaplama yapılması,
- İspat edici bir belgenin kaybedilmesi,
- Defterler arasında geçirme hatasının yapılması.
Muhasebe ile ilgili hile ise günümüzde özellikle teknolojinin bu kadar gelişti- Muhasebe bölümünde yapılan
ği süreçte teknik ekiplerle yapılmaktadır. Muhasebe hataları kayıtlar üzerinde ve hatalar; standartlara ilişkin
hatalar ve teknik hatalar
farkında olmadan yapılırken muhasebe hileleri ağırlıklı olarak belgeler üzerinde olmak üzere iki başlık altında
ve isteyerek yapılır. Bu nedenle hilelerin muhasebe sistemi içinde kendiliğinden sınıflandırılır.
ortaya çıkarılması güçtür. Muhasebe bölümünde yapılan hileler altı başlık altında
toplanmaktadır:
• Bilinçli hatalar: Muhasebe hatalarının belirli bir amaca yönelik olarak ka-
sıtlı yapılması hâlinde muhasebe hilelerinin varlığı kabul edilir.
• Kayıt dışı işlemler: Bazı işlemlerin belgesiz yapılması ve defterlere yansıtıl-
mamasına kayıt dışı işlem denir. Kayıt dışı işlem; fatura almamak, alınan
faturayı gizlemek ve satış faturası düzenlememek sureti ile yapılmaktadır.

Bu tür işlemlerden sağlanan kaynaklar ya işletme dışında bir yerde toplanır
ya da bilançonun pasifinde yer alan kapalı hesaplar içinde gizlenir.
• İşlemden önce veya sonra kayıt: Finansal nitelikli bir işlem ne zaman yapılı-
yorsa kayıtların da o tarih itibariyle yapılması gerekir. İşlemin gerçekleşme
tarihinden önce veya sonra yapılan kayıt, gizli bir amacın varlığını gösterir.
• Yanıltıcı (uydurma) hesaplar: Gerçek olmayan kişiler adına yanıltıcı hesap-
lar açılabilmektedir. Bu hesaplar, kayıt dışı olarak yapılan işlemleri denk-
leştirmek amacı ile kullanılır. Örneğin gerçek bir kişiye yüksek bir bedelle
ancak faturasız satılan mal, gerçek olmayan bir isme düşük bir bedelle satıl-
mış gibi fatura edilebilir.
• Belge sahtekârlığı: Gerçek olmayan bir işlemi olmuş gibi göstermek için dü-
zenlenen belgeye sahte belge denir. Belge sahtekârlığı iki şekilde gerçekleşebi-
lir. Birincisi, hem belgenin hem de içeriğin gerçek olmaması; ikincisi ise fatu-
ranın kendisi gerçek olup içeriğin gerçeğe uygun olmamasıdır. Sonuç olarak
her iki durumda da alınan belge, işlemi gerçek şekli ile göstermez.
• Bilançonun maskelenmesi: Belirli bir amaca yönelik olarak bilançonun ol-
duğundan farklı düzenlenmesi bilançonun maskelenmesi olarak tanımlanır.
Bu işlemin amacı; işletmenin ekonomik ve finansal yapısı, kârlılık ve likidi-
tesi hakkında yanlı bilgi vermek veya algı yaratmaktır. Bu bağlamda, bilan-
ço maskelemesi üçüncü kişileri yanıltma amacı taşıdığından bir muhasebe
hilesidir.
Muhasebe hataları kayıtlar üzerinde ve farkında olmadan yapılırken muhasebe hi-

leleri ağırlıklı olarak belgeler üzerinde ve isteyerek yapılır.
Konaklama işletmelerinde muhasebe bölümünde, yapılan hileler hakkında bilgi veriniz.

8
Güvenlik Bölümünde İç Kontrol Sistemi
Konaklama işletmelerinin her zaman yangın, ölüm, kaza, eşya kaybı, işletmenin
tesis ve demirbaşlarına zarar verilmesi, hırsızlık gibi olağanüstü olaylarla karşılaş-
ması mümkündür. Bu nedenle işletmeler, bu olaylara karşı önleyici tedbirler al-
mak zorundadır. Alınan tedbirler ve bu tedbirleri uygulayan personel, işletmenin
güvenlik bölümünü oluşturur. Güvenlik bölümü tarafından alınabilecek önlemler
özetle aşağıdaki gibidir:
• Yangın: Yangın çıkması durumunda ön büro personeli, tehlike bölgesinde-
ki müşterilerle temas kurarak bulundukları yerleri boşaltması için duyuru
yapmakla görevlidir. Ayrıca yangın çıkışlarının açılması, çıkışlara yardım
edilmesi ve odaların kontrolü görevli personel tarafından yapılmalıdır.
• Kaza olayları ve ilk yardım: Herhangi bir kaza, hastalık ve ölüm hâlinde
işletme müdürüne haber verilmek üzere yazılı bir rapor hazırlanmalıdır.
Özellikle havuz ve deniz kenarında olası bir boğulma ihtimaline karşı can-
kurtaranlar görevlendirilmelidir.
• Hırsızlık olayı: Bu tür bir olayın önlenebilmesi için bütün müşterilere de-
ğerli eşyalarını kasaya teslim etmeleri hatırlatılmalıdır. Güvenlik görevli-
leri, kat ve ön büro görevlileri arasında çok iyi bir iletişim sağlanmalı ve
konuyla ilgili yeterli eğitim verilmelidir. Ayrıca güvenlik kameraları aracılı-
ğıyla da kontroller yapılmalıdır.
• Kayıp ve bulunmuş eşya: Tüm kayıp ve bulunmuş eşyalar kayıt altına alınma-
lıdır. Eşya, sahibine bir belge doldurulup imzalatıldıktan sonra verilmelidir.
Teknik Hizmetler Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerinde bu bölüm, işletmenin faaliyetlerini sağlıklı yürütebil-
mesi için önem taşımaktadır. Bölümün sorumluluk alanları; günlük işlemler sı-
rasında gerekli olan elektrik, sıcak su, buhar, klima ve diğer benzeri hizmetlerin
verilmesi, araç ve gereçlerin bakım ve onarımı, mobilya ve diğer donanım hiz-
metlerinin korunmasıdır. Bu bölüm gider merkezi olduğundan teknik hizmet gi-
derleri muhasebe bölümü tarafından kayıt altına alınır. Teknik hizmetler bölümü
tarafından alınabilecek önlemler özetle aşağıdaki gibidir:
• Bakım faaliyetleri bir plan dâhilinde, belirli dönemlerde aksatılmadan ya-
pılmalıdır. Yapılan bakımlar sırasında rapor tutulmalı ve bu raporlar bir
sonraki bakım programı sonrası gözden geçirilmelidir.
• Makine veya aletlerin koruyucu bakımı yapılmalıdır. Koruyucu bakımlar,
teknik servislere yaptırılmalıdır. Bakım sırasında eskiyen ve kısa sürede so-
run çıkarabilecek parçalar değiştirilmelidir.
• Elektrikli alet ve edevat kullanan personel, olası risklere karşı uyarılmalı ve
gerekli eğitime tabi tutulmalıdır.
İnsan Kaynakları Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerinde insan unsurunun çok önemli olması, organizasyonda
bu alanla ilgili ayrı bir bölümün oluşturulması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bu
bölümün görevi; insan kaynakları planlaması, iş analizi, insan kaynakları temi-
ni ve seçimi, insan kaynakları eğitimi ve değerlemesi, ücretleme ve diğer insan
kaynakları ile ilgili işleri yerine getirmektir. Konaklama işletmelerindeki yüksek
personel devri işletmedeki maliyetlerin yükselmesine ve hizmet kalitesinin düş-
mesine neden olmaktadır. Personel devrinin azaltılması için en önemli faktörler-
den biri, örgütsel bağlılıktır. Bu bağlamda bölümün en önemli işlevlerinden biri,
ücret ve ödül yönetimi olmaktadır.
Bölüm; iç kontrol açısından değerlendirildiğinde personele ödenen ücretlerle
ilgili olası hata ve hileler, hayali personele ödeme yapılması veya fazla ödeme ya-
pılması gibi olası riskler ortaya çıkmaktadır. İnsan kaynakları bölümü tarafından
alınabilecek önlemler özetle aşağıdaki gibidir:
• İşletmedeki tüm personele ait; iyi hâl belgesi, muayene raporu, nüfus sureti,
performans değerleme formu gibi bilgileri içeren dosyalar düzenlenmeli ve
bu bilgiler güncel olmalıdır.
• Sadece genel müdür ve insan kaynakları bölümü müdüründen biri; perso-
nelin işe alınması, yerinin değiştirilmesi, ücretinin belirlenmesi ya da deği-
şiklik yapılması ve işten çıkarılması yetkisine sahip olmalıdır.
• Personelin işletmede toplam bulunduğu süre ve hangi işler üzerinde ne
kadarlık sürelerle çalıştığı ayrıntılı olarak tespit edilmeli ve belgelendiril-
melidir. Bu bağlamda hazırlanan ücret bordrolarının personelin yöneticisi
tarafından da doğrulanması gerekmektedir. Ayrıca ilgili ayın ücret bordro-
larının bir önceki ayın bordroları ile karşılaştırılmalı, farkların nedenleri
araştırılıp incelenmelidir.
• Özellikle fazla mesai ücretleri üzerinde durulmalıdır. Bu ücretler incelenip
yapılan mesailerin kanunlara uygunluğu kontrol edilmelidir.
• İşten ayrılan personelin ihbar ve kıdem tazminatı hesapları ve vardiya çalış-
ma sisteminin işletme bünyesine, vardiya prosedürüne uygunluğu kontrol
edilmelidir.
• Personele tüm ödemeler banka havalesi ya da çek ile yapılmalı, nakit ile
yapılan ödemelerden kaçınılmalıdır.
Yiyecek ve İçecek Bölümünde İç Kontrol Sistemi

Konaklama işletmelerinde yiyecek ve içecek bölümü, oda gelirlerinden sonra en
fazla gelir getiren bölümdür. Özellikle kıyı konaklama işletmelerinde tam pansi-
yon ya da her şey dâhil konaklayanlar için yiyecek ve içecek bölümü şehir konak-
lama işletmelerine göre çok daha büyük bir öneme sahiptir. Bu tür konaklama
işletmelerinde yiyecek ve içecek bölümü tarafından alınabilecek önlemler özetle
aşağıdaki gibidir:
• Kıyı konaklama işletmelerinde, yiyecek ve içecek faaliyetlerinin kontrolü
önem kazanmıştır. Bu görev, maliyet kontrolü adı altında ve genellikle yi-
yecek ve içecek müdürüne bağlı olarak çalışan bir kişiye verilmelidir. Bu
kişinin görevi, yiyecek ve içecek maliyetlerinin hesaplanması va maliyet
analizinin yapılması yanında yiyecek ve içecek bölümündeki kayıpları ön-
lemek ya da azaltmak olmalıdır.
• Yiyecek ve içecek bölümü ciroları yüksek, maliyetleri yüksek, kâr marjla-
rı ise satışlarına oranla düşük olan bir bölüm olması nedeniyle en küçük
olumlu ya da olumsuz sapma kârlılık durumunu hızla değiştirebilmektedir.
Bu nedenle bölümle ilgili sorumlu personelin, mali işler bölümü ile çok
sıkı bir koordinasyon içinde olmaları ve bölümün durumunu sık aralıklarla
izlemesi gerekmektedir.
• Yiyecek ve içecek bölümünün merkezi durumunda olan mutfağın görevle-
rinin etkin, sağlığa uygun ve modern üretim akışı sağlanacak şekilde plan-
lanması gerekmektedir. Mutfaklar, üretimi rahatlıkla sağlayacak havalan-
dırma, aydınlatma, ısı, araçgereç, makine ve tüm uygun fiziksel koşulları
sağlamaldır. Ayrıca çalışan personelin arasında belirli uzmanlık alanlarına
göre bir görev dağılımı yapılmalıdır.
• Mutfak bölümünde yetki ve sorumlulukların açıkça belirlendiği bir organi-
zasyon planı oluşturulmalı ve personelin yazılı iş görev ve tanımları bulun-
malıdır. Mutfakta firelerin izlendiği bir kayıt sistemi bulunmalıdır.
• Konaklama işletmesinde mönü planlamasının yapılması son derece önem-
lidir çünkü bir yiyecek işletmesinin başarısı mönü planlamasına bağlıdır.
• Yemek üretiminde standart reçeteler kullanılmalıdır. Standart reçete, ye-
mekte kullanılan malzeme çeşitlerini, miktarlarını, işlem sırasını, yiyeceğin
maliyetini, porsiyon miktarını, gramajını ve satış fiyatını gösteren tarifedir.
Bu reçeteler, genellikle kartlara hazırlanır ve yemek gruplarına göre numa-
ralandırılır.
• Restoranlarda, hata ve hilelere meydan vermeden yiyecek ve içecek bedel-
leri peşin, kredili veya müşteri hesabına aktarılmalıdır. Bu birimlerde hata
ve hileler sonucu ortaya çıkabilecek kayıpların en alt düzeye indirilmesini
amaçlayan gelir kontrol sistemleri kullanılmalıdır. Bu sistemler arasında
en çok kullanılan satış noktası terminali olarak adlandırılan POS (point of
sales)’tur. POS; ana bilgisayara bağlı olarak çalışan, yiyecek ve içecek sipa-
rişlerini mutfağa ve bara iletilmesini sağlayan bütünleştirilmiş bir sistem-
dir. Bu sistem sayesinde satış belgeleri el değmeden hazırlanmakta ve yanlış
işlemler önlenebilmektedir.
• Genel olarak konaklama işletmelerinde içecek satışlarında kâr marjı, yi-

yecek satışlarına göre yüksektir. Bunun nedeni; maliyet yüzdeleri bakı-
mından içecek maliyet yüzdesinin, yiyecek maliyet yüzdesine göre daha az
olmasındandır. Fakat burada unutulmaması gereken, sürekli düşük içecek
maliyet yüzdesi ile çalışabilmek için içecek maliyetlerinin çok sıkı takip
edilmesi ve hata ve hile sonucu ortaya çıkacak kayıpların en aza indirilme-
sinin sağlanmasıdır.
• Bar bölümünde görev ayrımı olmasına, personelin nitelikli ve eğitimli ol-
masına dikkat edilmelidir. Depodan bara gönderilen içki şişelerinin işlet-
meye ait olduğunu gösteren tanıtıcı işaretler kullanılmalıdır. Barlarda satı-
lan tüm içkiler için standart porsiyonlar belirlenmelidir. Adisyonlar sadece
ilgili bara ait olmalıdır. Ayrıca azalan ve biten içkiler için talep fişi dolduru-
larak sorumlu müdürün imzası ile depodan çekilmelidir.
Özet
İç kontrol sistemini tanımlayabilmek ve amaçlarını Konaklama işletmelerinin organizasyon yapısını
1 açıklayabilmek. 4 açıklayabilmek ve organizasyon yapısı ile iç kont-
İşletme içindeki mevcut kontrolleri işletme dı- rol ilişkisini özetleyebilmek.
şındakilerden ayırmak için iç kontrol kavramı Konaklama işletmelerinde organizasyon; işlet-
kullanılmaktadır. Bu bağlamda, işletme içindeki menin amaçlarına ulaşabilmesi için faaliyetlerin
kontrol usül ve yöntemlerin oluşturduğu bütün iç neler olduğunun belirlenmesi, böylece bölümle-
kontrol sistemi olarak ele alınmaktadır. İç kont- re ayrılması ve bu bölümlerin kendi içinde ye-
rol sistemi; faaliyetlerin etkinliği ve verimliliği, niden örgütlenmesi suretiyle oluşturulmaktadır.
finansal raporlamanın güvenilirliği, uyulması ge- Bu örgütleme çalışmaları, biçimsel bir organi-
reken yasa ve diğer düzenlemelere uyum konula- zasyon yapısının kurulmasına yöneliktir. Fakat
rındaki amaçları elde etmede, kabul edilebilir bir biçimsel yapının nasıl kurulacağı ve örgütleme
güven sağlamak için düzenlenmiş, bir işletmenin sırasında faydalanabilecek ilkelerin neler olduğu
yönetim kurulu, yönetim kadrosu ve diğer per- konusunda farklı görüşler ileri sürülmektedir.
soneli tarafından gerçekleştirilen bir süreçtir. İç Bu bağlamda, tüm konaklama işletmeleri için
kontrol sisteminin amaçları; işletme varlıklarını tek tip ve standart bir organizasyon yapısının
korumak ve her türlü kaybı önlemek, muhasebe geliştirilmesi mümkün değildir. Her bir konak-
verilerinin doğruluğunu ve güvenilirliğini sağla- lama işletmesinin organizasyon yapısı; işlet-
mak, işletme faaliyetlerinin etkinliğini arttırmak, menin bulunduğu yer, hedef müşteri kitlesinin
yönetim politikalarına bağlılığı sağlama başlıkları özellikleri, fiziksel yapılanması, mülkiyet şekli
altında sınıflandırılmaktadır. ve yönetim personelinin altyapısı, kişilik özellik-
leri, eğitim düzeyi vb. pek çok değişkene bağlı
2
İç kontrol sisteminin unsurlarını tanımlayabilmek. olarak farklı olacaktır. Büyüklükleri bakımından
Bir işletmede iç kontrol sisteminin yeterli ölçü- konaklama işletmelerinin sınıflandırılmasında
de var olduğunu tespit edebilecek göstergeler farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Konaklama
aynı zamanda iç kontrol sistemi unsurları ola- işletmelerinde iç kontrol organizasyon yapısına
rak ele alınmaktadır. İç kontrol sistemi; kontrol doğrudan etki eden ve örgütleme süreci için-
çevresi, risk belirlemesi, kontrol eylemleri, bilgi de yer alan bir süreç olarak ele alınmalıdır. Bu
ve iletişim sistemleri ile izleme unsurlarından nedenle eğer işletme üst yönetimi, iç kontrolle
oluşmaktadır. işletmedeki hata ve hileleri engellemeyi amaç-
lıyorsa örgüt yapısını bu amacı gerçekleştirecek
İç kontrol sisteminin kurulmasında dikkat edilmesi şekilde geliştirmelidir.
3 gereken faktörler ile etkin bir sistem için temel
ilkelerin neler olması gerektiğini özetleyebilmek.
İç kontrol sisteminin kurulmasında dikkat edil-
mesi gereken faktörler; risk, maliyet, yönetimin
sorumluluğu ve sistemde mevcut sınırlamalar
olarak ele alınmaktadır. Etkin bir iç kontrol sis-
teminin kurulmasında dikkate alınması gereken
temel ilkeler; görevlerin ayırımı ilkesi, kıymet
hareketlerinin yetkilendirilmiş olması ilkesi,
uygun bir belgeleme ve muhasebe kayıt düze-
ninin varolması ilkesi, varlıkların ve muhasebe
kayıtlarının fiziki korunması ilkesi ve bağımsız
mutabakatların yapılması ilkesi başlıkları altın-
da sınıflandırılmaktadır.
Konaklama işletmelerinde karşılaşılan hileleri ve
5 iç kontrol sisteminin değerlendirilmesini açıkla-
yabilmek.
Konaklama işletmelerinin organizasyon yapı-
sı, hata ve hilelerin olasılığını arttırmaktadır.
Karşılaşılan hileler; müşterilerin yaptığı hileler,
personelin yaptığı hileler, tahsilatla ilgili hileler,
ödemelerle ilgili hileler ve üst yönetimce yapı-
lan hileler olmak üzere sınıflandırılmaktadır.
Bu hileler göz önüne alınarak gerekli önlemler
alınmalıdır. Konaklama işletmesinde yer alan
bölümler temelinde iç kontrol sisteminin de-
ğerlendirilmesi çok önemlidir. Bu bağlamda bir
konaklama işletmesinde yer alabilecek; ön büro
bölümü, kat hizmetleri bölümü, pazarlama ve
satış bölümü, tamamlayıcı bölümler, muhase-
be bölümü, güvenlik bölümü, teknik hizmetler
bölümü, insan kaynakları bölümü, yiyecek ve
içecek bölümleri temel alınarak ayrıntılı bir iç
kontrol sistemi değerlendirilmesi üst yönetim
tarafından yapılmalıdır.
1. Aşağıdakilerden hangisi iç kontrolün özelliklerin- 5. Finansal tablolara yansımış olan maddi hataların
den değildir? denetçi tarafından saptanamayıp yanlış görüş ortaya
a. İç kontrol, işletme amaçlarına ulaşmada kabul konması riski hangi kavramla tanımlanmaktadır?
edilebilir bir güven sağlar. a. Denetim riski
b. İç kontrol, işletmenin amaçlarına ulaşmasını b. Asıl risk
sağlar. c. Deteksiyon riski
c. İç kontrol, işletmede hata ve hilelerin olmayaca- d. Kontrol riski
ğı konusunda garanti verir. e. Değişim riski
d. İç kontrol, bir süreçtir.
e. İç kontrol, insanlar tarafından gerçekleştirilir. 6. Aşağıdakilerden hangisi bir konaklama işletmesin-
de gelir merkezleri kapsamında yer alan faaliyet bö-
2. Organizasyon planı, faaliyetlerin verimliliği ve yö- lümlerinden biri değildir?
netim politikalarına bağlılıkla ilgili tüm yöntem ve yor- a. Odalar bölümü
damlar hangi kavramla tanımlanmaktadır? b. Yiyecek ve içecek bölümü
a. Hata bulma kontrolleri c. Kuru temizleme bölümü
b. İç denetim kontrolleri d. Telefon bölümü
c. Uygunluk kontrolleri e. Muhasebe bölümü
d. Yönetsel kontroller
e. Muhasebe kontrolleri 7. Bir konaklama işletmesinin faaliyet konusunun
müşteri ile direkt temas temeline oturmuş olması ve
3. Finansal tabloların, genel kabul görmüş muhasebe müşterilerin ihtiyaçlarını ancak belirli sayıda perso-
ilke, kavram ve standartlarına uygunluğu ile bilgilerin nel ile karşılanması, konaklama işletmelerindeki hata
doğruluğunun, denetçiler tarafından denetim ilke ve ve hile olasılıklarını arttıran aşağıdaki hangi özellikten
kurallarına göre defter, kayıt ve belgeler üzerinden in- ileri gelmektedir?
celenmesi ve tespit edilen sonuçların rapora bağlanma- a. Parasal işlemlerin çokluğu
sı süreci hangi kavramla tanımlanmaktadır? b. Gelir merkezlerinin çokluğu
a. İç denetim c. Birim değeri yüksek ürünlerin satışı
b. Dış denetim d. Herkesin günlük kullandığı ürünlerin satışı
c. İç kontrol e. Emek yoğun olma özelliği
d. Denetim standartları
e. Muhasebe kontrol sistemi 8. Aşağıdakilerden hangisi bir konaklama işletmesin-
de karşılaşılan hilelerden biri değildir?
4. Aşağıdakilerden hangisi iç kontrolün unsurların- a. Müşterilerin yaptığı hileler
dan biri değildir? b. Personelin yaptığı hileler
a. Risk belirleme c. Tahsilatla ilgili hileler
b. Denetim standartları d. Bilgi sistemi ile ilgili hileler
c. Kontrol eylemleri e. Ödemelerle ilgili hileler
d. İzleme
e. Kontrol çevresi

9. Adisyonun yok edilip paranın alınması, adisyonun 1. c Yanıtınız yanlış ise “İç Kontrol Sistemi ve
üzerinde sonradan değişiklik yapılması ve nakit para- Amaçları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
nın bir kısmının çalınıp kasa noksanı olarak gösteril- 2. d Yanıtınız yanlış ise “İç Kontrol Sistemi ve
mesi şeklinde karşımıza çıkan hilelere ne ad verilir? Amaçları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Ödemelerle ilgili hileler 3. b Yanıtınız yanlış ise “İç Kontrol Sistemi ve
b. Personelin yaptığı hileler Amaçları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
c. Tahsilatla ilgili hileler 4. b Yanıtınız yanlış ise “İç Kontrol Sisteminin Un-
d. Bilgi sistemi ile ilgili hileler surları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
e. Müşterilerin yaptığı hileler 5. a Yanıtınız yanlış ise “İç Kontrol Sisteminin Un-
surları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. Aşağıdakilerden hangisi bir konaklama işletmesin- 6. e Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
de insan kaynakları bölümünde alınabilecek önlemler- Organizasyon Yapısı” konusunu yeniden göz-
den biri değildir? den geçiriniz.
a. Elektrikli alet ve edevat kullanan personelin 7. e Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
eğitime tabi tutulması Organizasyon Yapısı” konusunu yeniden göz-
b. İşletmedeki tüm personele ait; iyi hâl belgesi, den geçiriniz.
nüfus sureti, performans değerleme formu gibi 8. d Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
bilgileri içeren dosyaların düzenlenmesi İç Kontrol Sistemi” konusunu yeniden gözden
c. Personelin işletmede toplam bulunduğu süre ve geçiriniz.
hangi işler üzerinde ne kadarlık sürelerle çalış- 9. c Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
tığının tespit edilmesi İç Kontrol Sistemi” konusunu yeniden gözden
d. Hazırlanan ücret bordrolarının personelin yö- geçiriniz.
neticisi tarafından da doğrulanması 10. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
e. İşten ayrılan personelin ihbar ve kıdem tazmi- İç Kontrol Sistemi” konusunu yeniden gözden
natı hesaplarının kontrol edilmesi geçiriniz.

Sıra Sizde 1 hesap kalanlarında veya belirli işlem gruplarındaki ha-
İç kontrol sistemi, muhasebe kontrolleri ve yönetsel taların ve yolsuzlukların iç kontrol sistemi tarafından
kontrolleri olmak üzere iki bölümde toplanabilecek önlenememesi ve/veya bulunamaması riskidir. Detek-
kural ve yöntemlerden oluşur. Muhasebe kontrolleri; siyon riski ise bir denetim yordamının etkinliğinin ve
varlıkların korunması, finansal kayıtların güvenilirliği denetçi tarafından uygulanışın bir fonksiyonudur. Bu
ve kıymet hareketleri ile doğrudan ilgili tüm yöntem ve anlamda bu risk, denetçinin hataları bulma ve ortaya
yordamları kapsar. Bu kontroller genel olarak yetkilen- çıkarmada yetersiz kalması riski olarak ele alınabilir.
dirme ve onaylama; kayıt tutma ve muhasebe raporla-
rının hazırlanması ile ilgili kontrol önlemlerini içerir. Sıra Sizde 4
Yönetsel kontroller ise organizasyon planı, faaliyetlerin Kontrol risklerine neden olan unsurlar; hatalar, hileler,
verimliliği ve yönetim politikalarına bağlılıkla ilgili tüm varlıkların hatayla kayba uğraması, varlıkların çalın-
yöntem ve yordamları kapsar. Yönetsel kontroller, finan- ması, güvenlik eksikliği ve doğal afetler ve şiddet olay-
sal kayıtlarla sadece dolaylı olarak ilgilidir. Bu kontroller ları olarak sınıflandırılmaktadır.
genel olarak istatistiki analizler, zaman ve hareket araş-
tırmaları, başarı raporları, işgören eğitim programları ve Sıra Sizde 5
kalite kontrolleri gibi kontrolleri kapsar. Konaklama işletmelerindeki hata ve hile olasılıklarını
arttıran özellikler; emek yoğun olma özelliği, parasal
Sıra Sizde 2 işlemlerin çokluğu, gelir merkezlerinin çokluğu, kalifi-
İç denetim; bir işletmenin faaliyetlerinin etkinliğini ar- ye olmayan personel talebi, birim değeri yüksek ürün-
tırmak, iyileştirmek, onlara değer katmak üzere tasar- lerin satışı ve herkesin günlük kullandığı ürünlerin sa-
lanmış, objektif ve bağımsız bir güvence ve danışmanlık tışı şeklinde ele alınmaktadır.
sağlama faaliyeti olarak tanımlanmaktadır. İç denetimin
temel fonksiyonlarından biri de iç kontrol sistemini Sıra Sizde 6
oluşturan kontrol unsurlarının yeterliliğini ve etkinliği- Konaklama işletmelerinde karşılaşılan hileler; müşteri-
ni incelemek ve değerlemek olarak ele alınmaktadır. Bu lerin yaptığı hileler, personelin yaptığı hileler, tahsilatla
ilgili hileler, ödemelerle ilgili hileler ve üst yönetimce
bağlamda iç denetim, iç kontrol sisteminin esas amaç-
yapılan hileler olarak sınıflandırılmaktadır.
larına ulaşıp ulaşmadığı konusunda işletme yöneticile-
rine bilgi sağlayarak onların doğru karar almalarına ve
Sıra Sizde 7
iç kontrol sisteminin iyileştirilmesine katkıda bulunur.
Konaklama işletmelerinde pazarlama ve satış bölümü-
Bağımsız denetim ise finansal tabloların, genel kabul
nün şirket ya da acentelerle çalışması iç kontrol açısın-
görmüş muhasebe ilke, kavram ve standartlarına uy-
dan önemlidir. Örneğin bir konaklama işletmesinin
gunluğu ile bilgilerin doğruluğunun, denetçiler tara-
acenteyi devre dışı bırakıp doğrudan müşteriye ulaşma-
fından denetim ilke ve kurallarına göre defter, kayıt ve
yı ilke edinmesi, ileriye dönük müşterilerini kaybetme
belgeler üzerinden incelenmesi ve tespit edilen sonuçla-
riskine neden olabilir ki bu durum da iç kontrol siste-
rın rapora bağlanması süreci olarak tanımlanmaktadır.
mini olumsuz yönde etkileyecektir. İşletmenin doluluk
Bağımsız denetim, işletme dışından işletme ile herhangi
oranına göre yüksek ve düşük sezonlarda faaliyetlerin
bir organik bağı olmayan kişi ve kurumlar tarafından
değişmesi de iç kontrol açısından önemlidir. Ayrıca iş-
yapılır. Bağımsız dış denetçi, uygulayacağı denetim tek-
letmenin kredilendirme sırasında bir kredi komitesi bu-
niklerinin türü, uygulama zamanı ve kapsamını belirle-
lunması ya da kredi işlemlerinin mali işler müdürlüğü
mek amacıyla müşterinin iç kontrol sisteminin etkin bir tarafından yapılması da iç kontrol açısından önemlidir.
şekilde işleyip işlemediğini değerlendirmek zorundadır.
Sıra Sizde 8
Sıra Sizde 3 Muhasebe bölümünde yapılan hileler; bilinçli hatalar,
Denetim riski; asıl risk, kontrol riski ve deteksiyon kayıt dışı işlemler, işlemden önce veya sonra kayıt, ya-
riski unsurlarının bileşiminden oluşur. Asıl risk; he- nıltıcı (uydurma) hesaplar, belge sahtekârlığı ve bilan-
sap kalanlarında veya belirli işlem gruplarında maddi çonun maskelenmesi şeklinde altı başlık altında sınıf-
hata ve hileler bulunması olasılığıdır. Kontrol riski; landırılmaktadır.
Azaltun, M. (1999). Otel İşletmelerinde İç Kontrol,
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:1075
Benligiray, Y., Kartal, A., Uysal Ö. Ö. (1994).
Konaklama İşletmeleri Yönetim Muhasebesi,
Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları
Bozkurt, N. (2010). Muhasebe Denetimi, (5.Baskı),
İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım
Erdoğan, M. (2005). Denetim, (2.Baskı), Ankara:
Maliye ve Hukuk Yayınları.
Jagels, M., G. (2007). Hospitality Management
Accounting, (Ninth Edition), New Jersey: John
Wiley & Sons Ltd.
Gönen, S. (2007). Konaklama İşletmelerinde
Muhasebe Organizasyonu ve İç Kontrol
Sisteminin Etkinliğinin Arttırılmasına Yönelik
Bir Uygulama, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora
Tezi
Güredin, E. (2010). Denetim ve Güvence Hizmetleri,
(13.Baskı), İstanbul: Türkmen Kitabevi
Kartal, A. (1996). Konaklama İşletmelerinde Yönetsel
Planlama ve Kontrol Sistemleri, Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları, No:108
Kozak, N. (Editör) (2008). Otel İşletmeciliği, (2.Baskı),
Ankara: Detay Yayıncılık.
Taş, O., Durmuş, C., N. (2008). Denetim, İstanbul: Alfa
Basım Yayım Dağıtım
Türksoy, A. (2011). Konaklama Yönetim Muhasebesi
Maliyet Analizleri, (2.Baskı), Ankara: Turhan
Kitabevi.
Türksoy, A. (2007). Yiyecek ve İçecek İşletmeleri
Yönetimi, (3.Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi.
Yılancı, F., M. (2006). İç Denetim, (2.Baskı), Ankara:
Nobel Yayın Dağıtım.
6
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Maliyet, maliyet yönetimi ve ilgili kavramları tanımlayabilecek,
 Konaklama işletmelerinde maliyet ve gelir unsularını tanımlayabilecek,
 Karma maliyetlerin analizinin nasıl yapıldığını ve maliyet fonksiyonu olarak ne
şekilde ifade edildiğini açıklayabilecek,
 Maliyet-Hacim Kâr analizi sürecinde başabaş noktası satış miktarı ve satış tuta-
rının nasıl hesaplandığını açıklayabilecek,
 Maliyet-Hacim Kâr analizi sürecinde kârı etkileyen faktörlerdeki değişmelerin
analiz üzerindeki etkilerini özetleyebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Maliyet • Maliyet-Hacim Kâr Analizi
• Karma Maliyetler • Başabaş Noktası
• Maliyet Fonksiyonu
İçindekiler
• MALİYET KAVRAMI VE MALİYET
YÖNETİMİ
• MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI
MALİYET UNSURLARI
Konaklama İşletmelerinde Maliyet Yönetimi ve Maliyet
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE GELİR
Muhasebe Uygulamaları Hacim Kâr Analizi
UNSURLARI
• KARMA MALİYETLERİN MALİYET
FONKSİYONU OLARAK İFADE EDİLMESİ
• KARMA MALİYETLERİN ANALİZİ
• MALİYET-HACİM-KÂR ANALİZLERİ
Maliyet Yönetimi ve Maliyet
Hacim Kâr Analizi
MALİYET KAVRAMI VE MALİYET YÖNETİMİ

Genel olarak maliyet, hedeflenen bir sonuca ulaşmak için yapılan harcama ya da Faaliyet, bir fonksiyonun
amaçlarını ve hedeflerini
katlanılması gereken fedakârlıkların parasal toplamıdır. Maliyet, bir hizmet işlet- başarabilmek için yerine
mesinde ise müşteriye verilen hizmetin parasal karşılığı olarak tanımlanır. Her getirilmesi gerekli eylemdir.
sonuç, bir eylem veya faaliyet sonunda ortaya çıkar. Bu yüzden herhangi bir so-
nucun maliyeti, gerçekte o sonucun doğması için yürütülen faaliyetin yol açtığı
maliyet olarak görülmelidir. Aslında ilgili sonucu da maliyeti de doğuran etken,
yapılan faaliyettir. Bu nedenle, maliyet kavramı öncelikle faaliyetlerle bağlantılı
bir kavram olup, sonuçlarla ilgisi daha sonra gelir.
Maliyet yönetimi; ürün, faaliyet ve kaynak arasındaki ilişkiyi temel almakta-
dır. Genel olarak maliyet yönetimi, ürün maliyetlerini doğru olarak belirlemek,
maliyet etkenlerini tanımlamak ve işletmenin stratejilerini oluşturmak için faali-
yetleri yönetmek ve kontrol etmek olarak tanımlanır. Konaklama işletmelerinde,
satışlardan elde edilen gelirlerin çoğu maliyetler tarafından tüketildiği için bu tür
işletmelerde maliyet yönetimi önem kazanır. Konaklama işletmelerinde, konak-
lama maliyet unsurlarının değerlendirilmesi maliyet yönetimi olarak tanımlanır.
Maliyet yönetimi konusunda ayrıntılı bilgi için Sürece Dayalı Yönetim Kapsamında
Maliyet Yönetimi (Köse, T. Ankara: Detay Yayıncılık, 2010) adlı kitaba bakabilirsiniz.
Maliyet Gider Zarar İlişkisi

Gider, belirli bir zaman dilimi içinde kullanılan ve tüketilen varlıkların parasal
değeridir. Gelir sağlama amacı ile yapılan aktif tükenmeler olarak da ele alınır.
İşletme işlevlerinin yürütülmesi için gerekli olan ve normal ölçüler içerisinde ya-
pılan tüm harcamalar ile varlık ve hizmet tüketimleri gider niteliğini taşır. Buna
karşılık işletme işlevlerinin yürütülmesi için gerekli olmayan veya normal ölçüleri
aşan tüm harcamalar ile varlık ve hizmet tüketimleri gider değil, zarar adını alır.
Tanımlarda sıkça değindiğimiz harcama kavramına da ödeme ile ilişkisi açı-
sından değinmekte yarar vardır. Ödeme, para ya da para yerine geçen araçların,
satın alınan mal, hizmet ya da varlıkların karşılığı olarak veya borç ya da zararların
karşılığı olarak işletmeden çıkışı iken; harcama ise bir varlık elde etmek veya bir
hizmeti sağlamak veya bir zararın giderilmesi amacıyla borçlanma, ödeme veya
bir varlığın aktarılmasıdır. Bu bağlamda, harcama kavramı ödeme kavramından
daha geniş bir anlama sahip ve daha çok maliyet ve gider kavramlarına yakındır.
MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI
Maliyetleri iyi bir şekilde yönetebilmek için her maliyet unsurunu ayrı ayrı ele
almak gerekir. Bu nedenle maliyetlerin sınıflandırılması önemlidir. Maliyetler;
hacim ile ilişkilerine, gerçekleşme durumuna, kontrol edilebilme durumuna,
yüklenme biçimine, işlevsellik durumuna ve karar verme durumuna göre farklı
sınıflandırılmaktadır. Konaklama işletmeleri maliyet yönetiminde, hacim ile iliş-
kilerine göre maliyetlerin sınıflandırılması önem kazanmaktadır. Bu nedenle, bu
sınıflandırma aşağıda ele alınacaktır.
Hacim ile İlişkilerine Göre Maliyetler

Hacim ile ilişkilerine göre Bu sınıflandırma, maliyetlerin faaliyet hacmine göre, kısa sürede değişip değiş-
maliyetler, sabit, değişken ve medikleri göz önüne alınarak yapılır. Sınıflandırmada maliyetler, üç başlık altında
karma maliyetler olarak üç
başlık altında ele alınır. ele alınır:
Sabit Maliyetler: Satış ve benzeri bir etkinlik hacmindeki değişmelere duyar-
sız olan bu maliyetler kısa dönemler itibariyle değişmez. Kira giderleri, yönetici
maaşları, vergi, sigorta, faiz giderleri, amortismanlar gibi kalemler buna örnek
olarak gösterilebilir. Bu kalemler, otel hangi doluluk oranı ile çalışırsa çalışsın,
kısa dönemde değişmeyecektir. Fakat uzun dönemde sabit maliyetlerin değişme
olasılığının olduğu unutulmamalıdır.
Değişken Maliyetler: Satış ve benzeri bir etkinlik hacmindeki artış ya da azalışa
göre değişen maliyetlerdir. Yiyecek ve içecek, malzeme giderleri, ısınma ve işçi-
lik maliyetleri buna örnek olarak gösterilebilir. Değişken maliyetlerin duyarlılığı
farklı boyutlarda ele alınmaktadır. Satışlar arttıkça doğrusal oranda artan değiş-
ken maliyetlere doğrusal değişken maliyet; satışlar arttıkça azalan oranda artan
değişken maliyetlere degresif değişken maliyet; satışlar arttıkça daha fazla oranda
artan değişken maliyetlere de agresif maliyet denir.
Karma (Yarı Değişken) Maliyetler: Bünyelerinde hem sabit hem de değişken
maliyetleri içeren maliyetler karma maliyet olarak ifade edilir. Bu maliyetler ne
tam anlamıyla sabit ne de tam anlamıyla değişken oldukları için her iki mali-
yet unsurunun özelliklerine sahiptir. Otelde doluluk sıfır da olsa belirli ölçülerde
katlanılması gereken maliyettir, bu anlamda sabit niteliktedir. Doluluktaki artışla
beraber de artış gösterirler, bu yönüyle de değişken niteliktedir. Enerji maliyetleri,
bakım-onarım maliyetleri buna örnek olarak gösterilebilir.
Bir konaklama işletmesinde yer alan temizlik, personel kıyafetleri, belediye harç-
1 ları, yönetim giderleri, müzik ve eğlence maliyet unsurlarını hacim ile ilişkilerine
göre sınıflandırınız.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE MALİYET UNSURLARI

Konaklama işletmelerinde Konaklama işletmelerinde maliyet unsurları, genellikle faaliyet hacmine ve yaşam
maliyet unsurları, yatırım ve sürecine göre bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. Bu sınıflandırmaya göre ma-
işletme maliyetleri olmak
üzere iki ana gruba ayrılır. liyetler, öncelikle yatırım ve işletme olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.
Konaklama işletmelerinde maliyet unsurları konusunda ayrıntılı bilgi için Turizm

İşletmelerinde Maliyet Analizleri (Usal, A., Kurgun O. A., Ankara: Detay Yayıncılık,
3.Baskı, 2006) adlı kitaba bakabilirsiniz.
6. Ünite - Maliyet Yönetimi ve Maliyet Hacim Kâr Analizi 141
Yatırım Maliyetleri
Konaklama işletmelerinin kurulmalarından fiziksel olarak oluşturulmalarına
ve işletmeye açılmalarına kadar geçen sürede katlanılan maliyetler yatırım
maliyetleri olarak tanımlanır. Yatırım maliyetleri unsurları aşağıdaki gibi ele
alınabilir:
• Arazi Maliyetleri (Yapılacak olan yatırımla ilgili arazinin bedeli, düzenlen-
mesi ve hazırlık yapıları vb.)
• Bina Maliyetleri (Etüt ve proje maliyetleri, inşaat maliyetleri, tesisat mali-
yetleri, teçhizat maliyetleri ve mefruşat maliyetleri vb.)
• Beklenmeyen Maliyetler (Gözden kaçan maliyetler, projedeki tahmin hata-
ları ve zorunlu ekler ile ilgili maliyetler vb.)
• Yatırım Dönemi Faizleri
• İşletme Sermayesi Gereksinimi
• Diğer Yatırım Maliyetleri (Hizmete direkt katkıda bulundukları ölçüde;
servis otobüsü, otoları, tenis kortları veya yüzme havuzu maliyetleri vb.)
Bir konaklama işletmesinde yatırım maliyetleri kapsamında yer alan teçhizat ve

mefruşat maliyetleri neler olabilir, örneklerle açıklayınız. 2
İşletme Maliyetleri
Konaklama işletmelerinin ikinci temel maliyet unsuru, işletme maliyetleridir. Bu
maliyet kalemi, iki başlık altında sınıflandırılır.
Dönem Maliyetleri: İşletmenin üretim dışı fonksiyonlarıyla ilgili olan ve bu
nedenle satın alınan malzeme ve malların veya üretilen mamullerin maliyetine
yüklenmeksizin doğrudan doğruya gelir tablosuna yansıtılan maliyetlerdir. Ko-
naklama işletmelerinde bu maliyetleri oluşturan unsurlar aşağıdaki gibidir:
• İlan, reklam, dekorasyon ve haberleşme maliyetleri
• Müzik, şov, pazarlama ve promosyon maliyetleri
• Finansman, genel yönetim, bakım-onarım ve yenileme maliyetleri
Üretilen Ürün Maliyetleri: Konaklama işletmelerinde üretilen ürün maliyetleri,
üç başlıkta sınıflandırılmaktadır:
Konaklamayla İlgili Maliyetler: Bu tür maliyetler daha çok işletmenin sahip
olduğu odaların satışa hazır hâle getirilmesine ilişkin maliyetlerdir. Bu maliyet-
ler arasında; odaların kullanıma hazır tutulması için katlanılan temizlik, bakım-
onarım giderleri, acentalara ödenen komisyonlar, temizlik şirketlerine yapılan
ödemeler, odalardaki malzemenin çalınması ve kırılması nedeniyle ortaya çıkan
maliyetler, çamaşırhane ve personel ile ilgili maliyetler sayılabilir.
Yiyecek ve İçecekle İlgili Maliyetler: Bu maliyetler; yiyecek, içecek ve bölümle
ilgili maliyetleri kapsamaktadır. Yiyecekle ilgili malzeme ya da hizmetlerin teda-
rikinden, müşteriye sunulmasına kadar geçen süreçteki her türlü malzeme, işçilik
ve diğer maliyetler yiyecek maliyetleri; malzeme maliyetleri ile çalışan personele
ödenen işçilik maliyetleri ise içecek maliyetleri kapsamında değerlendirilmekte-
dir. Yiyecek ve içecek maliyetleri ayrıca kendi içinde malzeme maliyetleri, işçilik
maliyetleri ve genel üretim maliyetleri olarak sınıflandırılmaktadır. Bölümle ilgili
genel maliyetler, yiyecek ve içecek bölümündeki faaliyetlerin devamı için işletme
tarafından katlanılan maliyetlerdir. Örneğin, bölümde kullanılan donanım için
hesaplanan amortismanlar gibi.
Diğer Hizmetlerle İlgili Maliyetler: İşletmenin ana faaliyet konusuyla doğrudan
ilişkili olmayan bölümlerin sunduğu hizmetler için katlanılan maliyetlerdir. Spa
hizmeti, fitness üniteleri, otopark maliyetleri gibi maliyetler örnek olarak verilebi-
lir. Bu hizmetler ya işletme tarafından ya da işletme dışı firmalarca verilmektedir.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE GELİR UNSURLARI

Konaklama işletmelerinde Konaklama işletmelerinde ele alınabilecek gelir unsurlarının, işletme içi ve işletme
gelir unsurları, işletme içi ve
işletme dışı gelir unsurları dışı olmak üzere iki ana grupta ele alındığı görülmektedir. İşletme içi gelir unsur-
olmak üzere iki ana gruba ları, tesiste sunulan konaklama, yiyecek ve içecek ile diğer hizmetlerden oluşmak-
ayrılır. tadır. Bu hizmetlerden büyük bir bölümü tesis tarafından doğrudan müşterilere
sunulurken, tesis içindeki bazı bölümlerin kiralanması, otoparkın başka bir işlet-
meye devredilmesi dolaylı gelirleri oluşturur. İşletme içi gelir unsurları üç başlık
altında aşağıda özetlenebilir:
Konaklama Hizmetlerine İlişkin Gelirler: Tesisteki odalar, konaklama işletme-
sinin varlık nedenini oluşturan temel bölümdür. Hem tesis içinde en büyük alanı
kaplar hem de gelirlerin en büyük bölümünün elde edildiği kısımdır.
Yiyecek ve İçecek Hizmetlerine İlişkin Gelirler: Konaklama işletmelerinde yi-
yecek ve içecek hizmetlerinin sunulmasının zorunluluğu yanında aynı zaman-
da önemli bir gelir kaynağıdır. Bazı tesislerde çok sık düzenlenen yiyecek ve
içeceklerin verildiği toplantı ve kongreler, odalar bölümünden daha çok gelir
getirebilmektedir.
Diğer Hizmetlere İlişkin Gelirler: Konaklama işletmeleri, otelin bir bölümünü
alışveriş merkezi olarak kiralayarak spa, fitness gibi isimler altında müşterilere
sağlıklı yaşam, dinlenme ya da güzellik hizmetleri sunarak gelir elde etmektedir.
Bunların yanında kuru temizleme ya da çamaşırhane ve benzeri hizmetlerde bu
kapsamda değerlendirilmektedir.
İşletme dışı gelir unsurları ise yemek hizmeti(catering) ile faaliyet dışı gelir-
lerden oluşmaktadır. Yemek hizmeti ile ikram hizmetlerine ilişkin gelirler işletme
içerisinde hazırlanan yiyecek ve içeceklerin tesis dışında sunulması şeklinde gö-
rülür. İşletmenin sahip olduğu fonların faaliyet dışında borsada değerlendirilmesi
ise faaliyet dışı gelirler kapsamında ele alınmaktadır.
Konaklama işletmesinde sunulan oda servisi ile telefon hizmetini bir gelir unsuru
3 olarak analiz ediniz.
KARMA MALİYETLERİN MALİYET FONKSİYONU OLARAK

İFADE EDİLMESİ
Maliyet davranışı, işletmenin Hacim ile ilişkilerine göre maliyetlerin (sabit, değişken ve karma) karışımı, bir
faaliyet hacmindeki
değişmelere bağlı olarak işletmenin maliyet yapısı olarak adlandırılır. Bir işletmenin maliyet yapısı, karar
belirli bir maliyet unsurunun alma sürecinde önemli bir etkiye sahip olacağından maliyet ve yönetim muhase-
nasıl değişeceği ya da ne besi açısından önemli bir unsurdur. Bu nedenle konaklama işletmelerinde maliyet
şekilde davranacağını ifade
etmektedir. yönetiminin en önemli konularından biri, karma maliyetlerin analizidir.
Konaklama işletmelerinde sağlıklı karar almak için karma maliyetlerin bünye-
sinde yer alan sabit ve değişken maliyetlerin analiz kapsamında tahmin edilmesi
gerekmektedir. Bir maliyet ya da bir bölümün maliyeti ile bunların ilişkilendi-
rildiği uygun faaliyet hacim ölçüsünün arasındaki ilişkiyi açıklamada genellikle
maliyet fonksiyonu olarak adlandırılan bir matematiksel denklem kullanılır. Bu
denklem, faaliyet hacim ölçüsü açısından bir ya da birden fazla bağımsız değişke-
ni içerebilir. Birden fazla bağımsız değişkenin varlığında söz konusu ilişki, çoklu
regresyon yöntemi kullanılarak analiz edilebilir.
Faaliyet hacmi, maliyetleri incelenen birimin (işletme, bölüm, makine vb.) belirli
bir dönemdeki çalışma yoğunluğunun göstergesidir. Faaliyet hacmi, maliyetleri in-
celenen birime bağlı olarak çeşitli ölçülerle ifade edildiğinde faaliyet hacim ölçüsü
olarak adlandırılır.
Bir konaklama işletmesinde yer alan bakım-onarım bölümünün aylık sabit mali- ÖRNEK
yetlerinin T250 ve değişken maliyetlerinin de işçilik saati başına T20 olacağı belir-
lenmiş ve gelecek ay 360 işçilik saati bir çalışma programı planlanmıştır. Bölümün
maliyet fonksiyonunu oluşturunuz ve gelecek ay çalışma programı kapsamında ne
kadarlık bir maliyete katlanacağını hesaplayınız.
Toplam maliyet genel fonksiyonu aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
Toplam Maliyet = Toplam Değişken Maliyet + Toplam Sabit Maliyet
y = ax + b
Yukarıdaki fonksiyonda;
TM (y) = Toplam maliyet
b= Toplam sabit maliyet
ax = Toplam değişken maliyet
a = Birim değişken maliyet
x = Faaliyet hacmi
ile ifade edilmektedir.
Bu durumda, örnekteki verilere dayanarak bakım-onarım bölümünün maliyet
davranışını gösteren doğrusal maliyet fonksiyonunu aşağıdaki gibi oluşturabiliriz:
Toplam Bakım Toplam Değişken Toplam Sabit

Onarım Bölüm = Bakım Onarım + Bakım Onarım
Maliyeti Maliyeti Maliyeti
TM = 20 x + 250
Konaklama işletmesinin bakım-onarım bölümünde gelecek ay çalışma prog-

ramı kapsamında ne kadarlık bir maliyete katlanacağını hesaplayabilmek için ön-
celikle toplam değişken bakım-onarım maliyeti hesaplanır:
Toplam Değişken
Saat Başına De- Faaliyet Hacim
Bakım Onarım = x
ğişken Maliyet Ölçüsü
Maliyeti (ax)
= T20 x 360 saat
= T7200
Daha sonra ise hesaplanan toplam değişken bakım-onarım maliyetine sabit
maliyet ilave edilir ve toplam maliyet hesaplanmış olur.
TM = ax + b
= T7200 + 900 saat
= T3600
Bir şehir otelinin kat hizmetleri bölümünün aylık sabit maliyeti T700, temizlenen
oda başına değişken maliyeti ise T12 olarak hesaplanmıştır. Kat hizmetleri bölümü- 4
nün maliyet fonksiyonunu oluşturunuz. 160 odanın temizliğinin yapıldığı haziran
ayında gerçekleşen toplam kat hizmetleri maliyetini hesaplayınız.
KARMA MALİYETLERİN ANALİZİ

Konaklama işletmelerinde karma maliyetlerin, sabit ve değişken kısımlarına ay-
rılmasında kullanılmak üzere geliştirilen belli başlı teknikler aşağıdaki gibidir:
• Muhasebe Tekniği
• En Yüksek ve En Düşük Noktalar Tekniği
• Dağılım Grafiği Tekniği
• En Küçük Kareler Tekniği
Muhasebe Tekniği
Bu teknikte, hesap planında yer alan gider hesapları sabit ve değişken olmak üzere
ikili bir sınıflandırmaya tabi tutulur. Bu kapsamda geçmiş dönemlerde söz konusu
gider hesaplarına kaydedilmiş tutarlardan hareket edilerek önce sabit ve değişken
maliyetler belirlenir, sonra da maliyet fonksiyonu saptanır. Yöntemde genellikle
ilgili maliyetler, belirli bir dönem içerisinde (örneğin altı aylık bir dönemde) her
ay bir önceki aya göre gösterdikleri değişme yüzdeleri, aynı aylardaki üretim artış
veya azalış yüzdeleriyle karşılaştırılarak incelenir. Eğer işletmenin elinde birkaç
döneme ait veriler yerine tek bir döneme ait veriler varsa değişme yüzdeleri sap-
tanamaz. Bu durumda sabit ve değişken ayrımı yapılırken ilgili maliyetlerin nite-
likleri göz önünde tutulmalıdır.
Muhasebe tekniğinde, karma maliyetlerin sabit ve değişken kısımlarından hangisi

ağır basıyorsa maliyetler ona göre sabit ya da değişken olarak adlandırılır.
ÖRNEK ES konaklama işletmesinin kat hizmetleri bölümünde 280 odanın temizliği yapıl-
maktadır. Nisan ayına ait maliyet verileri aşağıdaki gibidir:
Maliyet Unsuru Nisan Ayı Tutarı

Kat hizmetleri şefi maaşı 1.500,-
Saat başına ödenen işçilik ücretleri toplamı 9.000,-
Amortisman ve ödenen kiralar 13.000,-
Temizlik malzemeleri 8.500,-
Toplam kat hizmetleri aylık maliyeti 32.000,-
Yukarıdaki verilere dayanarak konaklama işletmesinin kat hizmetleri bölümü-

nün Nisan ayına ait maliyet davranışını muhasebe tekniğini kullanarak inceleyiniz.
Yöntemde öncelikle yukarıdaki Nisan ayına ilişkin maliyet unsurları tek tek
incelenerek sabit ve değişken kısımlarına ayrılır ve ilgili veriler temel alınarak ma-
liyet fonksiyonu unsurları hesaplanır:
Maliyet Unsuru Nisan Ayı Tutarı Sabit Maliyet Değişken Maliyet

Kat hizmetleri şefi maaşı 1.500,- 1.500,-
Saat başına ödenen işçilik 9.000,- 9.000,-
ücretleri toplamı
Amortisman ve ödenen 13.000,- 13.000,-
kiralar
Temizlik malzemeleri 8.500,- 8.500,-
Toplam kat hizmetleri
32.000,- 14.500,- 17.500,-
aylık maliyeti
Kat hizmetleri aylık sabit maliyeti (b) = 14.500,

Kat hizmetleri aylık değişken maliyet (ax) = 17.500,
Kat hizmetleri aylık değişken maliyet tutarı, oda sayısına bölünürse temizle-
nen oda başına değişken maliyet hesaplanmış olur:
Temizlenen oda başına değişken maliyet = 17.500,- / 280 = T62,5 / oda
Yukarıdaki hesaplamalar sonrası muhasebe tekniğine göre elde edilen kat hiz-
metleri bölümü maliyet fonksiyonu aşağıdaki gibi oluşturulur:
TM = ax + b (x = oda sayısı)
TM = 62,5 x + 14.500,-
Muhasebe tekniği, uygulanması kolay ve az maliyetli bir yöntemdir. Ancak

maliyetleri sabit ve değişken şeklinde iki gruptan birine sokmada sadece analis-
tin bilgi ve deneyimine bağlı olması bu yöntemin subjektif olmasına neden olur.
Karma maliyetler söz konusu olduğu zaman, bu maliyetlere ilişkin fonksiyon pa-
rametrelerinin aşağıda ele alınacak matematik ve istatistik tekniklerle saptanması
daha uygun olacaktır.
En Yüksek ve En Düşük Noktalar Tekniği

Bu tekniğin kullanılmasında, geçerli faaliyet alanı içinde sabit ve değişken kısım- En yüksek ve en düşük
noktalar tekniğinde, belirli
larına ayrılacak olan karma maliyetin ilişkilendirildiği faaliyet ölçüsünün en yük- bir dönemde gerçekleşen
sek ve en düşük düzeylerindeki değerlerine ihtiyaç duyulur. Değişken maliyet ora- en yüksek ve en düşük
faaliyet hacimlerinden
nını belirlemek için de iki uç noktadaki gözlemlenen maliyetler arasındaki fark, hareketle maliyet fonksiyonu
faaliyet ölçüleri arasındaki farka bölünür. Eğer en yüksek veya en düşük faaliyet oluşturulur.
hacmine sahip dönem sayısı birden fazla ise o dönemlerdeki maliyetlerin ortala-
ması kullanılır.
Porsuk konaklama işletmesi yiyecek ve içecek hizmeti vermeksizin çalışmaktadır. ÖRNEK

Konaklama işletmesine ait veriler aşağıdaki gibidir:
İşletmenin Özellikleri
Oda sayısı: 140
Ortalama günlük oda fiyatı: 120.-T
Geçen yıl satılan toplam oda sayısı: 30.600
Personel ücretleri: 724.800,-
Yukarıdaki verilerde yer alan ve karma maliyet özelliği taşıyan “personel ücret-
leri” en yüksek ve en düşük noktalar tekniğinin uygulanmasında ele alınacaktır.
Bu kapsamda, personel ücreti adlı karma maliyetinin ne kadarının sabit ne ka-
darının değişken olduğu araştırılacaktır. Personel ücretlerinin çoğu, satılan oda
sayısı ile ilişkili olduğundan faaliyet ölçüsü olarak satılan oda sayısı temel alına-
caktır. Aylık satılan oda sayılarının ve her aya düşen ücret maliyetlerinin ayrıntılı
dökümü aşağıda yapılmıştır:
Aylar Satılan Oda Sayısı Ücret Maliyetleri

Ocak 1.000 43.200,-
Şubat 2.000 47.400,-
Mart 2.600 59.400,-
Nisan 2.400 64.800,-
Mayıs 2.800 73.200,-
Haziran 3.800 72.600,-
Temmuz 4.200 78.600,-
Ağustos 4.200 79.200,-
Eylül 3.000 70.800,-
Ekim 2.000 45.600,-
Kasım 2.000 44.400,-
Aralık 1.400 45.600,-
Toplam 30.600 724.800,-
En yüksek ve en düşük noktalar tekniğinde üç temel aşama izlenmektedir:

1. Aşama: En düşük değerler en yüksek değerlerden çıkarılır. Örneğimizde fa-
aliyet ölçüsü olarak alınan satılan oda sayısının Ocak ayında en düşük ve Ağustos
ayında en yüksek olduğunu görmekteyiz. Ocak ve Ağustos ayına isabet eden ücret
maliyetleri de ele alınarak aşağıdaki hesaplama yapılır:
Satılan Oda Sayısı Ücret Maliyetleri

Ağustos (en yüksek) 4.200 79.200,-
Ocak (en düşük) 1.000 43.200,-
Fark 3.200 36.000,-
2. Aşama: Ücret düzeyinde gerçekleşen fark faaliyet hacim ölçüsü olan satılan
oda sayısındaki farka bölünür. Böylece, satılan oda başına değişken maliyet he-
saplanmış olur.
Değişken Maliyet Oranı = Maliyetlerdeki Değişme / Faaliyet Ölçülerindeki Değişme
= 36.000,- / 3200
= 11,25 birim başına değişken maliyet
3. Aşama: Birim değişken maliyet bulunduktan sonra, karma maliyetin sabit
kısmı hesaplanacaktır. Hesaplama kapsamında, en yüksek ya da en düşük nok-
tadaki toplam karma maliyeti alarak ilgili faaliyet düzeyindeki toplam değişken
maliyeti, karma maliyetten çıkarmalıyız. Aşağıdaki hesaplamada, faaliyetin en
yüksek düzeyindeki Ağustos ayı toplam karma maliyeti temel alınmıştır:
Sabit Maliyet = Ağustos Toplam Ücretleri - Ağustos Toplam Değişken Maliyet
= 79.200 - (4.200 x 11,25)
= 31.950,-
Analiz edilen geçerli faaliyet alanı içinde, toplam ücret maliyetlerini, doğrusal
maliyet fonksiyonu olarak aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:
TM = ax + b
TM = 11,25 x + 31.950,-
Personel ücreti aylık sabit maliyeti (b)

Personel ücreti aylık değişken maliyet (ax)
Bu tekniğin, uygulanmasının kolay olması ve kişisel yargılara imkân tanıma-
ması üstün yanıdır. Ancak teknik maliyet fonksiyonunu bulmada sadece iki uç
noktayı kullandığından önemli bir noksanlığa sahiptir. Bu nedenle teknik, mali-
yetlerdeki geçici ya da tesadüfi dalgalanmalardan en fazla etkilenen teknik olarak
karşımıza çıkmaktadır.
En yüksek ve en düşük noktalar tekniğinin kullanılması durumunda, değişken ve

toplam sabit maliyetlerin belirlenmesi amacıyla hangi işlemler yapılır. 5
Dağılım Grafiği Tekniği
Bu teknikte, yatay eksende (X ekseni) faaliyet hacmi (DİS, makine saatleri, satılan
oda sayısı vb.) ve dikey eksende (Y ekseni) tutar cinsinden maliyetler gösterilir.
Bu bağlamda; bağımsız değişken için X ekseni, bağımlı değişken için ise Y ekse-
ni kullanılır. Karma maliyetlere ilişkin veriler, faaliyet hacim ölçülerine göre bir
düzlem üzerinde noktalar hâlinde işaretlenir. Daha sonra bu noktaları en iyi şe-
kilde temsil ettiğine inanılan bir doğru çizilerek bu çizilen doğrunun Y eksenini
kestiği nokta, karma maliyetin sabit kısmını gösterir. Göz kararı ile çizilen doğru
üzerinde bulunan bir nokta belirlenerek bu noktadaki toplam karma maliyetten,
sabit maliyet kısmı çıkarılır ve kalan değer, söz konusu noktanın faaliyet hacim
ölçüsüne bölünmesiyle, birim değişken maliyet bulunur.
Porsuk konaklama işletmesine ait örnek, dağılım grafiği tekniğinin uygulanma- ÖRNEK
sında da aynen ele alınacaktır. Dağılım grafiği tekniğinde iki temel aşama iz-
lenmektedir:
1. Aşama: Satılan oda sayısı, hacim ölçüsü olarak yatay eksende ve ücretler
de y ekseni üzerinde işaretlenir. Bunların bileşimlerinin oluşturduğu noktaları en
iyi temsil edecek bir doğru göz kararı ile çizilir ve bu doğrunun Y eksenini (ücret
maliyetleri) kestiği yer bize karma maliyetlerin sabit maliyet kısmını verecektir.
Şekil 6.1’de sabit maliyetlerin hesaplanması gösterilmiştir:
Şekil 6.1
Dağılım Grafiği
2. Aşama: Şekil 6.1’de çizilen doğru Y ekseninde 25.440 Tyi kesmiştir. Sabit
maliyet T25.440 bulunduktan sonra, birim değişken maliyet hesaplanacaktır. Ön-
celikle; herhangi bir noktadaki karma maliyetten hesaplanmış olan sabit maliyet
kısmı çıkarılarak o noktanın faaliyet hacim ölçüsü için toplam değişken maliyet
bulunur. Bu kapsamda, toplam maliyet doğrusunun üzerinde bir nokta belirlen-
miş olsun ve bu nokta 1800 adet satılan oda sayısı ile T50.000’yi temsil ettiğini
varsayalım. Son olarak da bulunan toplam değişken maliyet, söz konusu noktanın
faaliyet ölçüsüne bölünür ve böylece birim değişken maliyet hesaplanmış olur.
Doğru üzerinde tespit edilen 1800 adetlik oda sayısının
ücret maliyeti (Şekil 6.1 de doğru üzerinde olan bir nokta) 50.000,-
Doğru üzerinde hesaplanan sabit maliyet (25.440,-)
Toplam değişken maliyet (1800 adet satılan oda sayısı için) 24.560,-
Değişken Maliyet Oranı = Toplam Değişken Maliyet / Faaliyet Ölçüsü
= 24.560,- / 1800
= 13,64 birim başına değişken maliyet
Hesaplamalar sonucunda; dağılım grafiği tekniğine göre, doğrusal maliyet
fonksiyonunu aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:
TM = ax + b
TM = 13,64 x + 25.440,-
Bu teknik, grafiğin üzerinde gözlenen tüm verilere ilişkin noktaları kapsadı-
ğından, uzmanlaşmış kişilerin elinde en yüksek ve en düşük noktalar tekniğine
göre daha güvenlidir. Ancak teknik objektiflikten uzaktır, bunun nedeni çizilen
toplam karma maliyet doğrusunun kişisel yargı ve görme yeteneğine bağlı olma-
sıdır. Bu bakımdan, dağılım grafiği üzerindeki noktaların açık bir maliyet-hacim
ilişkisini gösterdiği durumlar dışında, bu tekniğin kullanılması yanlış analizlere
neden olabilir.
En Küçük Kareler Tekniği

En küçük kareler tekniğinde, Bu teknikte, dağılım grafiği tekniğinde göz kararı ile çizilmeye çalışılan regres-
bağımlı değişken olan
maliyet ile bu maliyetler yon doğrusu, birtakım istatistiksel analizler yardımıyla çizilir. Bu tekniğin amacı,
üzerinde etkisi olan bağımsız dağılım grafiğindeki çeşitli noktalardan olan düşey uzaklıkların karelerinin top-
değişkenler (satılan oda sayısı lamının en küçük olduğu doğrunun denkleminin objektif olarak saptanmasıdır.
gibi) arasındaki ilişkilerden
hareketle maliyet fonksiyonu Bu teknikte, fonksiyon parametrelerinin belirlenmesinde normal denklemler adı
oluşturulur. verilen aşağıdaki denklem sistemi kullanılır:
Σy = aΣx + bn; Σxy = aΣx2 + bΣx
Yukarıdaki denklemde; a= Sabit maliyet
b= Değişken maliyet
n= Gözlem sayısı
x= Faaliyet ölçüsü
y= Toplam karma maliyet olmaktadır.
ÖRNEK Porsuk konaklama işletmesine ait örnek, en küçük kareler tekniğinin uygulanma-
sında da aynen ele alınacaktır. Öncelikle örnek olarak aldığımız x ve y değerlerini
normal denklemlerde kullanılacak şekile getirmemiz gerekir. Bu nedenle aşağıdaki
hesaplama yapılacaktır:
Aylar Satılan Oda Sayısı (x) Ücret Maliyetleri (y) xy (000) x2 (000)
Ocak 1.000 43.200,- 43.200 1.000
Şubat 2.000 47.400,- 94.800 4.000
Mart 2.600 59.400,- 154.440 6.760
Nisan 2.400 64.800,- 155.520 5.760
Mayıs 2.800 73.200,- 204.960 7.840
Haziran 3.800 72.600,- 217.800 9.000
Temmuz 4.200 78.600,- 330.120 17.640
Ağustos 4.200 79.200,- 332.640 17.640
Eylül 3.000 70.800,- 212.400 9.000
Ekim 2.000 45.600,- 91.200 4.000
Kasım 2.000 44.400,- 88.800 4.000
Aralık 1.400 45.600,- 63.840 1.960
Toplam 30.600 724.800,- 1.989.720 88.600
Yukarıdaki değerleri daha önce verdiğimiz normal denklemlerde yerine ko-

yarsak:
Σy = aΣx + bn (1)
724.800 = 30.600 a + 12 b
Σxy = aΣx2 + bΣx (2)
1.989.720.000 = 88.600.000 a + 30.600 b
Denklemleri çözebilmek için yukarıdaki (1) denklemini -2550 ile çarpar (2)
denklemi ile taraf tarafa toplarsak b’ler birbirini götürecektir:
-1.848.240.000 = -78.030.000 a - 30600 b
1.989.720.000 = 88.600.000 a + 30.600 b
141.480.000 = 10.570.000 a
a = 141.480.000 / 10.570.000
a = T13,39 / birim
Yukarıda bulduğumuz “a” değerini (1) nolu denklemde yerine koyarsak “b”yi
de hesaplamış oluruz. Hesaplamalar sonucunda; en küçük kareler tekniğine göre,
doğrusal maliyet fonksiyonunu aşağıdaki gibi ifade edebiliriz:
724.800 = 30.600 (13,39) + 12 b
724.800 = 409.734 + 12 b
12b = 315.066
b = 315.066 / 12
b = T26.255,5 / ay
TM= ax + b
TM= 13,64 x + 26.255,5
Bu teknik hem kişisel yargılara yer bırakmamakta hem de maliyet fonksiyonu-
nu gözlenen değerlere en yakın düşecek biçimde hesaplamaktadır. Teknik, sadece
doğrusal maliyet fonksiyonlarının hesaplanmasında değil, aynı zamanda eğrisel
fonksiyonlarda da kullanım olanağına sahiptir. Ancak yukarıda görülebileceği
gibi diğer tekniklere göre daha karmaşık hesaplamalar gerektirmektedir.
En küçük kareler tekniğinin kullanılması durumunda, diğer yöntemlere göre üstün-

6 lükleri neler olacaktır?
Yukarıda aynı örnek üzerinden hesapladığımız teknikler, yöntem farklılıkları

nedeniyle farklı sabit ve değişken maliyet tutarlarını gösterebilmektedir. Burada
önemli olan, bir teknik seçildiğinde aynı tekniğin bütün karma özellik gösteren
maliyetler için kullanılmasıdır. Tutarlılığın sağlanabilmesi için örneğe ilişkin ma-
liyetlerden karma özellik gösteren diğer (bakım-onarım, elektrik, su, gaz vb. dı-
şarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, büro, telefon) maliyetlerin de aynı yöntemle
analiz edilmesi gerekir.
Yukarıdaki tekniklerde, karma maliyetlerin maliyet fonksiyonu olarak ifade edil-

mesinde bağımsız değişken olarak sadece “satılan oda sayısı” ele alınmıştır. Yapılan
analiz, karma maliyetleri etkileyen birden fazla bağımsız değişken olduğunda sağ-
lıklı sonuçlar vermeyebilir, bu nedenle birden fazla bağımsız değişken olduğunda
“çoklu regresyon analizi” kullanılabilir.
MALİYET-HACİM KÂR ANALİZLERİ

Konaklama işletmelerinde, diğer işletmelerde olduğu gibi kâr planlaması önem-
lidir. Kâr planlaması, kârı belirleyen çeşitli faktörlerin göz önüne alınmasını ve
bunlar arasında gerekli uyumun sağlanmasını içeren bir çalışmadır. Kârın oluşu-
mundaki faktörler esas itibariyle dört ana grupta toplanabilir:
• Ürün veya hizmetlerin birim satış fiyatları,
• Ürün veya hizmetlerin satış miktarları,
• Ürün veya hizmetlerin birim değişken maliyetleri,
• İşletmenin toplam sabit maliyeti.
MHK analizi, işletmenin Bir işletmede, belirli bir faaliyet aralığı ve belirli bir dönem içerisinde gelirler,
faaliyet hacminde, ürün satış
fiyatında, değişken ve sabit maliyetler ve kârlar arasındaki ilişkileri sistemli olarak araştıran bir süreç maliyet-
maliyetlerindeki değişmelerin hacim-kâr (MHK) analizleri olarak tanımlanır. MHK analizleri, yukarıda sırala-
işletmenin faaliyetleri nan dört temel faktör arasındaki ilişkileri ortaya koyarak kâr planlamasına doğ-
üzerindeki etkilerinin
belirlenmesi sürecidir. rudan katkıda bulunmaktadır.
MHK Analizinin Varsayımları

MHK analizleri ile ilgili çözümlemelerin yapılmasında çeşitli varsayımların göz
önünde tutulması gerekir. Kabul edilen varsayımlar gerçekçi olmayabilir ancak
burada önemli olan gerçekçi varsayımlardan ziyade; kullanılabilir, faydalı, hatalı
sonuçlara yol açmayan ve basitleştirilmiş bir aracın elde edilmesidir. Ayrıca yö-
neticilerin, analizin hangi varsayımlara dayandırıldığını bilmeleri gerekir. Çünkü
bir MHK analizindeki ilişkilere anlam verilirken analizin dayandığı varsayımlar
ile üzerine konulan limitlerin ışığı altında hareket edilecektir. MHK analizinin
dayandığı varsayımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Tüm maliyetler; sabit ve değişken kısımlarına tam olarak ayrılabilecektir.
Karma maliyetlerin yarı değişken kısmının tam değişken maliyet, yarı sabit
kısmının da tam sabit maliyetler içinde sınıflandırıldığı varsayılacaktır.
• Sabit maliyetler, geçerli faaliyet alanı içinde değişmeyecektir.
• Değişken maliyetler, hacimdeki değişmeler ile aynı oranda değişecektir.
• Toplam maliyetler ve gelirlerin geçerli faaliyet alanı içinde doğrusal bir eği-
lim gösterdikleri kabul edilecektir.
• Analiz edilen dönem içinde birim satış ve maliyet fiyatları değişmeyecektir.

• MHK analizi, sadece geçerli faaliyet alanı içinde uygulanacaktır.
• Analiz tek bir ürünü kapsayacak ya da verilen bir satış karmasının tüm
hacim değişmelerinde aynı kalacağı varsayılacaktır.
• Dönem başı ve dönem sonu stoklarındaki değişmeler, sıfır ya da önemsen-
meyecek kadar küçük olacaktır.
Konaklama işletmelerinde Maliyet-Hacim-Kâr analizleri konusunda ayrıntılı bilgi

için Konaklama Yönetim Muhasebesi Maliyet Analizleri (Türksoy, A., Ankara: Tur-
han Kitabevi, 2.Baskı, 2011) adlı kitaba bakabilirsiniz.
Kâr Fonksiyonu
Bir işletmenin belirli bir dönemde elde edeceği toplam kâr miktarı, dönemin
toplam geliri ile toplam maliyeti arasındaki farka eşittir, bunu aşağıdaki gibi
gösterebiliriz:
Toplam Kâr = Toplam Gelir - Toplam Maliyet
Yukarıdaki eşitlik, kârı belirleyen temel faktörlere ayrıntılı olarak yer vermedi-
ği için kâr planlaması için yeteri kadar veri sağlayamamaktadır. Bu nedenle top-
lam gelir ve toplam maliyet daha ayrıntılı bir biçimde iki farklı şekilde ele alınır:
Satış Miktarının Fonksiyonu Olarak Kâr

Bir konaklama işletmesinde, tek tip bir hizmet üretiliyor ve ana faaliyeti dışında
herhangi bir gelir kaynağı bulunmuyorsa; işletmenin belirli bir dönemde sağla-
yacağı toplam gelir, ilgili hizmetin satış fiyatı (f) ile toplam satış miktarının (x)
çarpımı kadar olacaktır. Dönemin toplam değişken maliyeti, ilgili hizmetin birim
değişken maliyeti (a) ile satış miktarının(x) çarpımına eşittir. Bu durumda toplam
dönem maliyeti ise, toplam değişken maliyet (ax) ve toplam sabit maliyet (b) un-
surlarından oluşur. İlgili denklemler aşağıdaki gibidir:
Toplam Gelir = fx
Toplam Maliyet = ax + b
Yukarıdaki toplam gelir ve toplam maliyet denklemlerini ele alarak kâr (K)
fonksiyonu aşağıdaki gibi türetilir:
K = TG - TM
= (fx) - (ax+b)
= fx - ax-b
K = (f-a)x - b
Yukarıda, kâr satış miktarının bir fonksiyonu olarak gösterilmiştir. Bu denk- Birim katkı payı, işletmenin
lemde “f-a” ifadesi; satılan her birimin, o birime ait değişken maliyeti karşıladıktan birim satış geliri ile birim
değişken maliyetleri
sonra geriye bıraktığı payı göstermektedir. Sabit maliyeti karşılayan ve kâra kat- arasındaki farktır.
kıda bulunan bu kısım katkı payı olarak tanımlanır ve aşağıdaki gibi ifade edilir:
Br. Katkı Payı = Br. satış fiyatı - Br. değişken maliyet
Bu durumda, faaliyet hacmi satış miktarı olarak ölçülürse kâr denklemi aşağı-
daki gibi olacaktır:
Dönem Kârı = (Birim Katkı Payı x Satış Miktarı) - Toplam Sabit Maliyet
Toplam katkı payı, toplam net satışlar ile toplam değişken maliyet arasındaki farktır.
Satış Tutarının Fonksiyonu Olarak Kâr

Katkı oranı, işletmenin katkı Bir konaklama işletmesinde, birkaç çeşit hizmet üretiliyorsa, toplam satış miktarı,
payının satışlara oranının her bir hizmetten satılan birimler toplamı kadar olacaktır. Eğer hizmetler arasın-
yüzdesini gösterir.
da önemli farklar varsa ya da her bir hizmet ayrı bir ölçü birimi ile ölçülüyorsa
bu hizmetlerin toplam satış miktarından hareket ederek analiz yapmak yanıltıcı
olacaktır. Bu nedenle, satış hacmi tüm hizmetler için ortak bir ölçü olan toplam
satış tutarı ile belirtilmelidir. Bunun için de kârı satış miktarı yerine satış tutarı
ile ilişkilendirmemiz gerekecek. Bu aşamada karşımıza, katkı oranı kavramı çık-
maktadır. Bu kavram, satılan her birimin sağladığı katkı payını birim satış fiyatına
bölünerek hesaplanır.
Katkı oranını; satışlardan sağlanan her liranın sabit maliyete ve kâra olan kat-
kısı şeklinde ele alabileceğimiz gibi, toplam net satışların yüzde kaçının sabit ma-
liyeti karşılamak ve kâr sağlamak amacına hizmet ettiğini belirten bir oran olarak
da değerlendirebiliriz. Katkı oranını toplam üzerinden giderek bulmak istersek
toplam katkı payını, toplam net satışlara bölmemiz yeterli olacaktır. Kâr satış tu-
tarının bir fonksiyonu olarak aşağıdaki gibi türetilir:
Dönem Kârı = (Katkı Oranı x Toplam Net Satışlar) - Toplam Sabit Maliyet
ÖRNEK Antalya’da yıl boyunca faaliyet gösteren Martı konaklama işletmesine ait veriler
İşletmenin Özellikleri
Oda sayısı: 250
Ortalama günlük oda fiyatı: 160.-T
Her bir odaya ait değişken maliyet: 40,-T
Sabit maliyet toplamı: 450.000,-
Geçen yıl satılan toplam oda sayısı: 8.600
Yukarıdaki verilere dayanarak:

a) İşletmenin katkı payı ve katkı oranını hesaplayınız.
b) İşletmenin yıllık kâr fonksiyonunu hem satış miktarı hem de satış tutarı
olarak gösteriniz.
c) İşletme geçen yıl ne kadar kâr etmiştir hesaplayınız ve gelir tablosunda gös-
teriniz.
a) Konaklama işletmesinin katkı payı ve katkı oranı aşağıdaki gibi hesaplana-
caktır:
Katkı Payı = Br. satış fiyatı- Br. değişken maliyet
= 160 - 40
= 120
Katkı Oranı = (Br. satış fiyatı- Br. değişken maliyet) / (Satış Fiyatı)
= (160 - 40) / 160
= 0,75
İşletmede satılan her oda, kendi değişken maliyetini karşıladıktan sonra geriye
T120’lik katkı payı bırakmaktadır. Burada kâr fonksiyonu denkleminde yer alan “x”,
örneğimiz konaklama işletmesi olduğu için satış miktarı yerine satılan oda sayısı ile
temsil edilecektir. Bu bağlamda “x” adet oda satıldığında toplam katkı payı “6x” ka-
dar olacak ve bu tutarın T450.000’lik toplam sabit maliyeti aşan kısmı kadar kâr sağ-
lanacaktır. Kaktı oranı açısından baktığımızda; değişken maliyet satışların %25’ini
alıp götürmekte ve sabit maliyet ile kâr için geriye %75’lik bir pay kalmaktadır.
b) İşletmenin yıllık kâr fonksiyonunu satış miktarının fonksiyonu olarak gös-
terilmesi:
K = (f-a)x - b
= (160-40)x - 450.000
= 120x - 450.000
İşletmenin yıllık kâr fonksiyonunu satış tutarının fonksiyonu olarak gösterilmesi:
K = [(f-a) / (a)]x - b
= [(160-40) / (160)]x - 450.000
= 0,75x - 450.000
c) İşletmenin geçen yıl elde ettiği kârı hesaplayabilmek için x= satış
miktarı(satılan oda sayısı) olarak alınmalıdır. Bu durumda yıllık kâr fonk-
siyonuna göre aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz:
K = 120x - 450.000
= 120(8600) - 450.000
= 582.000,-
İşletmenin, geçen yıl satılan oda sayısına bağlı olarak T582.000 kâr elde ettiği
hesaplanmıştır. Bu durum gelir tablosunda aşağıdaki gibi gösterilebilir:
01.01.201. – 31.12.201. Dönemi Martı İşletmesinin Gelir Tablosu

Toplam Birim Başına Yüzde
Satışlar (Gelirler) (160 x 8.600) 1.376.000,- 160,- 100
(-)Toplam Değişken Maliyetler
344.000,- 40,- 0,25
(40 x 8.600)
Toplam Katkı Payı 1.032.000,- 120,- 0,75
(-) Toplam Sabit Maliyet 450.000,-
NET KÂR 582.000,-
Başabaş Noktası
İşletmenin toplam gelirlerinin toplam giderlerine eşit olduğu faaliyet hacmi başa- Başabaş noktası, işletmenin
baş noktası (BBN) olarak tanımlanır. Faaliyet hacmi, satış birimi olarak veya satış gelirlerinin giderlerini
karşıladığı satış miktarı
tutarı olarak iki farklı açıdan ele alınmaktadır. Bu bağlamda BBN, işletmenin ne veya tutarıdır. Bu noktada,
kâr ne de zarar ettiği ancak tüm gelirleri ile tüm giderlerini karşıladığı, satış mik- işletmenin toplam gelirleri
toplam giderlerine eşittir.
tarı veya satış tutarıdır. İşletme bu noktanın altında zarar, satışlarını bu noktanın
üzerinde tuttuğu sürece de kâr eder.
BBN’nin satış miktarı cinsinden hesaplanmasında, kâr fonksiyonunun satış
miktarının fonksiyonu olarak gösterildiği denklem temel alınacaktır. BBN’de kâr
sıfır olacağı için, denklemde kâr sıfır olarak ele alınır ve satış miktarı BBN satış
miktarı terimi ile ifade edilir.
Dönem Kârı = (Br. Katkı Payı x Satış Miktarı) - Toplam Sabit Maliyet
0 = (Br. Katkı Payı x Satış Miktarı) - Toplam Sabit Maliyet
Toplam Sabit Maliyet = Br. Katkı Payı x Satış Miktarı
BBN’nin satış tutarı cinsinden hesaplanmasında ise kâr fonksiyonunun satış

tutarının fonksiyonu olarak gösterildiği denklem temel alınacaktır. BBN’de kâr
sıfır olacağı için, denklemde kâr sıfır olarak ele alınır ve toplam net satışlar BBN
satış tutarı terimi ile ifade edilir.
Dönem Kârı = (Katkı Oranı x Toplam Net Satışlar) - Toplam Sabit Maliyet
0 = (Katkı Oranı x Toplam Net Satışlar) - Toplam Sabit Maliyet
Toplam Sabit Maliyet = Katkı Oranı x Toplam Net Satışlar
ÖRNEK Daha önce üzerinde durduğumuz Martı konaklama işletmesinin verileri aynen
kullanılacaktır. Bu kapsamda işletmenin BBN satış miktarı, BBN satış tutarı ile
BBN’sındaki gelir tablosu aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:
BBN Satış Miktarı = Toplam Sabit Maliyet / Br. Katkı Payı

= 450.000 / 120
= 3750 adet
BBN Satış Tutarı = Toplam Sabit Maliyet / Katkı Oranı
= 450.000 / 0,75
= 600.000,-T
İşletmenin gelecek yıl içerisindeki oda satışları 3750 adetin, yani T600.000’nin
üzerinde olduğu takdirde işletme kâr sağlayacak, bunun altına düşmesi hâlinde
ise zarar edecektir. BBN’deki gelir tablosunu oluştururken dikkat edilmesi gereken
nokta, satılan oda sayısı olarak geçen yıl satılan oda sayısı rakamını değil, yukarı-
da hesaplanmış olan BBN satış miktarı rakamının temel alınmasıdır.
01.01.201. – 31.12.201. Dönemi Martı İşletmesinin Gelir Tablosu

Toplam Birim Başına Yüzde
Satışlar (Gelirler)
(160 x 3.750) 600.000,- 160,- 100
(-) Değişken Maliyetler

150.000,- 40,- 0,25
(40 x 3.750)
Katkı Payı (Katkı Oranı) 450.000,- 120,- 0,75
(-) Toplam Sabit Maliyet 450.000,-
NET KÂR 0,-

Bir konaklama işletmesi yarım pansiyon uygulamasını temel alarak hizmet vermek-
tedir. İşletme öğlen yemekleri için tek tip bir mönü çıkarmaktadır. İşletme temmuz 7
ayı içinde bu mönüyü birim satış fiyatı T16’den, 1200 porsiyon olarak satmayı plan-
lamaktadır. Bu mönünün üretimi için malzeme ve işçilik maliyetleri olarak T9 değiş-
ken maliyete ve toplam aylık T7.910 sabit maliyete katlanılacaktır. İşletmede birim
katkı payı, toplam katkı payı, katkı oranı ve BBN satış miktarı ile tutarı ne olmaldır?
Başabaş Noktasının Grafik Yöntemi ile Belirlenmesi (Başabaş Grafiği)

BBN’nin grafik yöntemi ile belirlenmesi sonucunda “Başabaş Grafiği (Maliyet-
Hacim-Kâr Grafiği)” oluşturulmaktadır. Grafik, maliyet-hacim ve hacim-gelir iliş-
kilerini ayrı ayrı ele alarak, bu ilişkilerin kâr üzerindeki etkilerini dolaylı bir biçimde
yansıtmaktadır. Bu kapsamda, toplam maliyet doğrusu ile toplam gelir doğrusu grafik
ortamında gösterilmektedir. Bir başabaş grafiğinin amacı, kârın sıfır olduğu noktayı
grafiksel olarak yansıtmaktır. Grafiğin çiziminde aşağıdaki noktalara dikkat edilir:
• Yatay eksende (x ekseni), faaliyet hacmi (örneğin; satılan oda sayısı) birim
olarak gösterilir. Dikey eksende (y ekseni), toplam maliyetler ve toplam ge-
lirler gösterilir.
• Toplam değişken maliyet doğrusu; değişik faaliyet hacimlerinde oluşacak
değişken maliyetler, noktalar hâlinde belirlendikten sonra, bu noktaların
birleştirilmesi ile elde edilir. Toplam sabit maliyet doğrusu; faaliyet hacmi
ne olursa olsun değişmediği için yatay eksene paralel olarak çizilir. Toplam
maliyet doğrusu ise değişken maliyetler ve sabit maliyetler toplamını göste-
receği için, sabit maliyet tutarından başlayarak toplam değişken maliyetler
doğrusuna paralel olarak çizilir. Bu doğru altında kalan alan; toplam değiş-
ken maliyetler ile birlikte toplam maliyet alanını oluşturur.
• Toplam gelir doğrusu, birim satış fiyatı her düzeyde sabit varsayıldığından,
satış gelirlerinin üretilen veya satılan miktarın doğrusal fonksiyonu oldu-
ğunu göstermek üzere, satış gelirleri başlangıç noktasından geçen bir doğru
şeklinde çizilmelidir.
• Başabaş noktası, toplam gelir doğrusu ile toplam maliyet doğrusunun ke-
siştiği noktadır. Bu noktada toplam gelir, toplam maliyete eşittir. Bu nokta-
dan faaliyet hacmi eksenine (x-eksenine) inildiğinde başabaş noktası satış
miktarı belirlenir. Bu noktadan dikey eksene (y-eksenine) gidildiğinde ise
başabaş noktası satış tutarı belirlenir.
Başabaş grafiğinde, toplam maliyetlerin toplam gelire eşit olduğu nokta başabaş
noktası olarak belirlenmektedir.
Daha önce üzerinde durduğumuz Martı konaklama işletmesinin verileri aynen

kullanılacaktır. Martı işletmesininin ortalama günlük oda fiyatının T160 ve bu ra-
kamında her faaliyet hacminde aynı kalacağı varsayılırsa toplam gelirin değişimini
gösteren veriler aşağıdaki gibi olacaktır:
Martı İşletmesi Gelir Değişimi

Satılan Oda Sayısı Satış Fiyatı Satış Geliri
2.000 160,- 320.000,-
4.000 160,- 640.000,-
6.000 160,- 960.000,-
8.000 160,- 1.280.000,-
8.600 160,- 1.376.000,-
Martı işletmesininin yıllık sabit maliyetleri toplamı 450.000 T, birim başına

değişken maliyetler ise T40 ise ve bu iki rakamın da her faaliyet hacminde aynı ka-
lacağı varsayılırsa toplam maliyetlerin değişimini gösteren veriler aşağıdaki gibi
olacaktır:
Martı İşletmesi Yıllık Maliyetler

Satılan Oda Sayısı Sabit Maliyet Değişken Maliyet Toplam Maliyet
2.000 450.000,- 80.000,- 530.000,-
4.000 450.000,- 160.000,- 610.000,-
6.000 450.000,- 240.000,- 690.000,-
8.000 450.000,- 320.000,- 770.000,-
8.600 450.000,- 344.000,- 794.000,-
Yukarıdaki verilere dayanarak işletmenin başabaş grafiği aşağıdaki gibi çi-

zilecektir:
Şekil 6.2
Başabaş Grafiği
Kârı Etkileyen Faktörlerdeki Değişmeler

MHK analizinde, kâr fonksiyonunda yer alan değişkenlerden bir ya da birkaçında
meydana gelen değişmelerin kâr üzerindeki etkilerinin incelenmesi gerekir. Bu
ise duyarlılık analizi olarak adlandırılır.
Satış Fiyatlarındaki Değişmelerin İncelenmesi

İşletmede satış fiyatında bir değişiklik olması durumunda doğrudan BBN etkile-
necektir. Diğer faktörler değişmeksizin satış fiyatındaki artış, katkı payını (oranını)
artıracak ve bu da BBN’nin daha düşük satış hacminde gerçekleşmesini sağlaya-
caktır. Ayrıca eğer işletme arttırılan satış fiyatı sonrasında, artış öncesindeki satış
hacmini koruyabilirse, eskisinden daha fazla kâr sağlayacaktır. Birim satış fiyatın-
daki azalış ise, birim katkı payının azalmasına ve buna bağlı olarak da daha yüksek
faaliyet hacminde BBN’ye ulaşılmasına ve zarar elde edilmesine yol açacaktır.
ÖRNEK Martı konaklama işletmesi örneğine geri dönelim. İşletme, günlük oda fiyatını
T160’den T220’ye yükseltirse diğer faktörler değişmeksizin, işletmenin ilk durumda-
ki BBN satış miktarı olan 3750 adetlik oda satışı dikkate alınarak yeni durumdaki
toplam kâr, gelir tablosu düzenlenerek; BBN satış miktarı ve BBN satış tutarı aşağı-
daki gibi hesaplanacaktır.
İlk Durum Yeni Durum

(160 x 3.750) 600.000,- 825.000,-
(220 x 3.750)
(150.000,-) (150.000,-)
(40 x 3.750)
Katkı Payı (Katkı Oranı) 450.000,- 675.000,-
(-) Toplam Sabit Maliyet (450.000,-) (450.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- 225.000,-
Katkı Oranı 0,75 0,8181
BBN Satış Miktarı
(450.000 / 120) 3.750 br. 2.500 br.
(450.000 / 180)
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,- 550.055,01
(450.000 / 0,818)
Eğer işletme, oda fiyatını arttırırsa ve diğer faktörler değişmezse bu durumda

işletme daha düşük faaliyet hacminde BBN’ye ulaşabilecek ve T225.000 da kâr
elde edecektir. Bu durum, işletme açısından olumlu bir durumdur.
Martı işletmesi, günlük oda fiyatını T160’den T140’ye düşürmek zorunda kalırsa, ÖRNEK
işletmenin ilk durumdaki BBN satış miktarı olan 3750 adetlik oda satışı dikkate
alınarak yeni durumdaki toplam kâr, gelir tablosu düzenlenerek BBN satış miktarı
ve BBN satış tutarı aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.

(160 x 3.750) 600.000,-
(140 x 3.750) 525.000,-
(150.000,-)
(40 x 3.750) (150.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- (75.000,-)
(450.000 / 120) 3.750 br.
(450.000 / 100) 4500 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(450.000 / 0,7143) 629.987,40
Yukarıdaki sonuçlar, işletmenin sattığı oda fiyatını düşürmesi durumunda,

daha yüksek faaliyet hacminde BBN’na ulaşabileceğini göstermektedir. Aynı za-
manda satılan oda sayısı aynı kalması durumunda, zararla karşılaşacağını gös-
termektedir. Yapılan analizler, satış fiyatında yapılan değişikliğin kârı ve BBN’yi
katkı payında (ya da katkı oranında) yol açtıkları değişmeler yoluyla etkiledikleri
görülmektedir.
Bir konaklama işletmesinde diğer faktörlerin değişmediği, sadece oda fiyatının art-
8 tığı varsayımı altında, katkı oranı ile BBN satış miktarı ve tutarında ne yönde bir
değişme olacaktır?
Birim Değişken Maliyetlerdeki Değişmelerin İncelenmesi

Birim değişken maliyetlerdeki değişmelerin etkisi, satış fiyatındaki değişmelerin
ekisinin tam ters yönündedir. Birim değişken maliyetlerdeki bir artış, birim katkı
payını azaltarak daha yüksek faaliyet hacminde BBN’ye ulaşılmasını ve elde edi-
len kârların da azalmasına yol açmaktadır. Birim değişken maliyetlerdeki azalış
ise birim katkı payının yükselmesine ve buna bağlı olarak da daha düşük faaliyet
hacminde BBN’ye ulaşılmasına yol açacak ve daha yüksek kârların elde edilmesini
sağlayacaktır.
ÖRNEK Martı konaklama işletmesi örneğine geri dönelim. İşletme, birim değişken maliyetini
T40’den T80’ye yükseltirse, diğer faktörler değişmeksizin, işletmenin ilk durumdaki
BBN satış miktarı olan 3750 adetlik oda satışı dikkate alınarak yeni durumdaki top-
lam kâr, gelir tablosu düzenlenerek BBN satış miktarı ve BBN satış tutarı aşağıdaki
gibi hesaplanacaktır:

600.000,-
(160 x 3.750) 600.000,-
(40 x 3.750) (150.000,-)
(80 x 3.750) (300.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- (150.000,-)
(450.000 / 120) 3.750 br.
(450.000 / 80) 5625 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(450.000 / 0,5) 900.000,-
Eğer işletmede, birim değişken maliyet artarsa ve diğer faktörler değişmez-

se bu durumda işletme daha yüksek faaliyet hacminde BBN’ye ulaşabilecek ve
T150.000’de zarar edecektir. Bu işletme açısından olumsuz bir durumdur.
Martı işletmesi, birim değişken maliyetini yaptığı faaliyet analizleri sonucunda T40’ ÖRNEK
den T35’ye düşürürse, işletmenin ilk durumdaki BBN satış miktarı olan 3750 adet-
lik oda satışı dikkate alınarak yeni durumdaki toplam kâr, gelir tablosu düzenlene-
rek; BBN satış miktarı ve BBN satış tutarı aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

600.000,-
(160 x 3.750) 600.000,-
(40 x 3.750) (150.000,-)
(35 x 3.750)
(131.250,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- 18.750,-
(450.000 / 120) 3.750 br.
(450.000 / 125)
3600 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(450.000 / 0,7813)
575.963,14-
Eğer işletmede, birim değişken maliyet azalırsa ve diğer faktörler değişmez-

se bu durumda işletme daha düşük faaliyet hacminde BBN’ye ulaşabilecek ve
T18.750 da kâr elde edecektir. Bu işletme açısından olumlu bir durumdur.
Toplam Sabit Maliyetlerdeki Değişmelerin İncelenmesi Sabit maliyetlerdeki

Toplam sabit maliyetlerdeki değişmeler, satış fiyatındaki veya değişken maliyette- değişmeler, katkı payı (oranı)
üzerinde bir değişikliğe
ki değişmeler gibi katkı payı (oranı) üzerinde doğrudan bir etkiye sahip değildir. neden olmamakta ancak bu
Ancak toplam sabit maliyetlerdeki artış veya azalış işletmenin net kârı üzerinde değişmeler net kâr üzerinde
değişmeye neden olmaktadır.
değişmeye neden olmaktadır.
Martı konaklama işletmesi örneğine geri dönelim. İşletme toplam sabit maliyetlerin- ÖRNEK
de %20’lik bir artış olacağını öngörmektedir, diğer faktörler değişmeksizin, işletme-
nin ilk durumdaki BBN satış miktarı olan 3750 adetlik oda satışı dikkate alınarak
yeni durumdaki toplam kâr, gelir tablosu düzenlenerek BBN satış miktarı ve BBN
satış tutarı aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

600.000,-
(160 x 3.750) 600.000,-
(150.000,-)
(40 x 3.750) (150.000,-)
(-) Toplam Sabit Maliyet
(450.000,-)
(450.000 + 90.000) (540.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- (90.000,-)
(450.000 / 120) 3.750 br.
(540.000 / 120) 4500 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(540.000 / 0,75) 720.000,-
Eğer işletmede, toplam sabit maliyet artarsa ve diğer faktörler değişmezse bu

durumda işletme daha yüksek faaliyet hacminde BBN’ye ulaşabilecek ve katkı
payı ve oranı değişmemesine rağmen artış doğrudan net kârı etkileyerek T90.000
zarar elde etmesine neden olacaktır. Bu işletme açısından olumsuz bir durumdur.
ÖRNEK Martı işletmesi, toplam sabit maliyetlerini yaptığı tasarruf çalışmaları sonucunda
T30.000 azaltırsa işletmenin ilk durumdaki BBN satış miktarı olan 3750 adetlik
oda satışı dikkate alınarak yeni durumdaki toplam kâr, gelir tablosu düzenlenerek
BBN satış miktarı ve BBN satış tutarı aşağıdaki gibi hesaplanacaktır:

600.000,-
(160 x 3.750) 600.000,-
(150.000,-)
(40 x 3.750) (150.000,-)
(450.000,-)
(450.000 - 30.000) (420.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- 30.000,-
(450.000 / 120) 3.750 br.
(420.000 / 120) 3500 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(420.000 / 0,75) 560.000,-
Eğer işletmede, toplam sabit maliyet azalırsa ve diğer faktörler değişmezse bu

durumda işletme daha düşük faaliyet hacminde BBN’ye ulaşabilecek ve katkı payı
ve oranı değişmemesine rağmen azalma doğrudan net kârı etkileyerek T30.000
kâr elde etmesine neden olacaktır. Bu işletme açısından olumlu bir durumdur.
Bir konaklama işletmesinde diğer faktörlerin değişmediği, sadece satılan oda sayısı
ile ilgili toplam sabit maliyetin arttığı varsayımı altında, katkı oranı ile BBN satış 9
miktarı ve tutarında ne yönde bir değişme olacaktır?
Birden Fazla Faktörde Aynı Anda Olan Değişmelerin İncelenmesi

Gerçek piyasada, yöneticiler birden fazla faktördeki değişikliklerin olası etkilerini
göz önünde tutarak karar vermek durumunda kalabilirler. Bazen bir faktördeki
değişiklik diğer bir faktörü de etkileyebilmektedir. Örneğin, yeni alınan bir ma-
kinenin amortismanı nedeniyle, toplam maliyetleri arttırması ve bununla birlikte
gereksinim duyulan işçi sayısını da azaltarak birim değişken maliyetleri azaltmak
söz konusu olabilir. Buna benzer birçok örnek verilebilir.
Martı konaklama işletmesi örneğine geri dönelim. İşletme üst yönetimi, oda satış- ÖRNEK
larını arttırmak için oda birim satış fiyatını T160’den T140’ye azaltmayı ve aylık
T2.000 reklam harcaması yaparak toplam sabit maliyetlerini yıllık T450.000’den
T474.000’ye çıkarmayı düşünmektedir. Üst yönetim satış fiyatı ve sabit maliyetlerde
yapılacak değişikliklerin satışlarını %30 arttıracağını tahmin etmektedir. Böylece,
oda satışlarını 3.750 birimden 4.875 birime çıkarmayı düşünmektedir. Bu durum,
işletme tarafından kabul edilebilir bir durum mudur? Bu yeni kararla ilgili gelir tab-
losunu düzenleyiniz; başabaş noktası satış miktarı ve başabaş noktası satış tutarını
da katkı payı yöntemi ile hesaplayarak sonucu yorumlayınız.
Yeni kararla ilişkili olarak gelir tablosu ve başabaş noktası satış miktarı ile tu-
tarı aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

(160 x 3.750) 682.500,-
(140 x 4.875) 600.000,-
(40 x 3.750) (150.000,-)
(40 x 4.875) (195.000,-)
(450.000,-)
(450.000 + 24.000) (474.000,-)
NET KÂR (ZARAR) 0,- 13.500,-
(450.000 / 120) 3.750 br.
(474.000 / 100) 4740 br.
BBN Satış Tutarı
(450.000 / 0,75) 600.000,-
(474.000 / 0,7143) 663.586,73
Yukarıdaki koşullarda bir karar alınırsa işletmenin başabaş noktası satış

miktarı 3.750 birimden 4.740 birime çıkmakta ve başabaş noktası satış tutarı
T600.000’den T663.586,73’ye yükselmekte ise de işletme hiç kâr elde edemediği
çalışma koşullarından T13.500 kâr elde edebildiği çalışma koşullarına geçmekte-
dir. Bu durumda, yöneticilerin başka seçenekleri yoksa bu kararı kabul etmeleri
doğru olacaktır.
Birden Fazla Hizmetin Sunulması Durumunda MHK

Analizleri
Tartılı ortalama katkı oranı, Şimdiye kadar bir konaklama işletmesinin sadece tek bir oda satarak hizmette
işletmenin satışları içinde bulunduğu varsayımı ile MHK analizi yapılmıştır. Fakat günümüzde, konaklama
her bir ürünün satış oranı ile
her bir ürünün katkı oranının işletmeleri birden fazla hizmeti kapsayan oda satışı veya yiyecek ve içecek hizme-
çarpım sonuçlarının toplamına tinde bulunabilmektedir. Ancak bu ürünlerin her birinin katkı payı birbirinden
eşittir.
farklı olabilir. Bu durumda da MHK analizinin uygulanabilmesi mümkündür.
Birden çok hizmetin sunulduğu konaklama işletmelerinde, tüm işletme temelinde
bir tek başabaş noktası bulabilmek için, bu hizmetlerin ilgili satış fiyatları ile birim
değişken maliyetlerinden yararlanarak, tartılı ortalama katkı oranı hesaplanabilir.
Hesaplanan tartılı ortalama katkı oranı da başabaş noktasını bulabilmek için for-
mül içinde kullanılacaktır.
ÖRNEK Kaya konaklama işletmesi, şehir oteli özelliğinde olup bulunduğu bölgede çalışanla-
ra yönelik olarak kısıtlı seçim (Table d’Hote) mönü çıkarmaktadır. İki tür seçeneğin
bulunduğu mönülerde yiyecek satışlarına ilişkin yıllık maliyet verileri aşağıdaki gi-
bidir:
Maliyet Verileri (A) Mönüsü (B) Mönüsü

Br. satış fiyatı 16,- 12,-
Br. değişken maliyet 10,- 9,-
Satış miktarı 10.480 15.720
Toplam sabit maliyet 90.000,-
Bu bilgilerden yararlanarak her bir ürünün tartılı ortalama katkı oranını, başa-
baş noktası satış tutarları ile miktarlarını bulunuz ve işletmenin başabaş durum-
daki gelir tablosunu oluşturunuz.
Öncelikle, ürünlerin toplam satışlar içindeki karışım oranları ve her ürünün
katkı oranı hesaplanmalıdır:
Maliyet Verileri Satış Miktarı Satış Karışım Oranı

(A)Mönüsü 10.480 (10.480/26.200) = 0,40
(B)Mönüsü 15.720 (15.720/26.200) = 0,60
Toplam 26.200 1,00
(A) Mönüsü (B) Mönüsü
Br. satış fiyatı 16,- 12,-
(-) Br. değişken maliyet (10,-) (9,-)
Katkı Payı 6,- 3,-
Yukarıdaki bilgilerden yararlanarak işletmenin tartılı ortalama katkı oranı aşa-

ğıdaki gibi hesaplanır:
Katkı oranı x Satış karışım oranı

(A) Mönüsü 0,375 x 0,40 = 0,15
(B) Mönüsü 0,25 x 0,60 = 0,15
Tartılı Ortalama Katkı Oranı 0,30
Bu durumda, birden fazla ürünün üretilerek satıldığı işletmelerde tartılı orta-

lama katkı oranını başabaş formülünde kullanarak başabaş noktası satış tutarını
bulabiliriz:
BBN Satış Tutarı = Toplam Sabit Maliyet / Tartılı Ortalama Katkı Oranı
= 90.000 / 0,30
= T300.000,-
Kaya konaklama işletmesinin her iki mönüden toplam satış geliri

T300.000’ye ulaşırsa başabaş noktasında satış yapmış demektir. Başabaş nok-
tasında her bir mönünün başabaş noktası satış tutarını belirleyebilmek için iş-
letmenin BBN satış tutarı ile her bir ürünün satış karışım oranının çarpılması
gerekmektedir.
(A) Mönüsü
BBN Satış Tutarı = İşletmenin BBN Satış Tutarı x Satış Karışım Oranı
= 300.000,- x 0,40
= T120.000,-
(B) Mönüsü
BBN Satış Tutarı = İşletmenin BBN Satış Tutarı x Satış Karışım Oranı
= 300.000,- x 0,60
= T180.000,-
İşletmenin başabaş noktasında her bir ürünün BBN satış miktarını hesaplaya-
bilmek için BBN satış tutarı ile her bir ürünün satış karışım oranının çarpılması
sonucunda bulunan tutarın, satış fiyatına bölünmesi gerekmektedir.
(A) Mönüsü
BBN Satış Miktarı = (İşletmenin BBN Satış Tutarı x Satış Karışım Oranı) / Br.
satış fiyatı
= 120.000,- / 16,-
= 7.500 br.
(B) Mönüsü
BBN Satış Miktarı = (İşletmenin BBN Satış Tutarı x Satış Karışım Oranı) / Br.
satış fiyatı
= 180.000,- / 12,-
= 15.000 br.
Böylece, işletmenin başabaş durumundaki gelir tablosu da aşağıdaki gibi

olacaktır:
Kaya İşletmesi 01.01.21.. - 31.12.21.. Dönemi Gelir Tablosu

Satışlar (Gelirler) 300.000,-
(A) Mönüsü (16 x 7.500) 120.000,-
(B) Mönüsü (12 x 15.000) 180.000,-
(-) Değişken Maliyetler (210.000,-)
(A) Mönüsü (10 x 7.500) (75.000,-)
(B) Mönüsü (9 x 15.000) (135.000,-)
Katkı Payı 90.000,-
(-) Toplam Sabit Maliyet (90.000,-)
NET KÂR (ZARAR) -0-
Birden fazla hizmetin sunulduğu bir konaklama işletmesinde, her bir hizmetin BBN
10 satış miktarı ve tutarının hesaplanabilmesi için hangi kavram temel alınır ve bu kav-
ramı bulabilmek için hangi işlemler yapılır?
Özet
Maliyet, maliyet yönetimi ve ilgili kavramları ta- Toplam Toplam
Toplam
1 nımlayabilmek. = Değişken + Sabit
Maliyet
Konaklama işletmelerinde maliyet, müşteriye Maliyet Maliyet
verilen hizmetin parasal karşılığı; maliyet yöne- TM = ax + b
timi ise konaklama maliyet unsurlarının ayrın-
tılı olarak değerlendirilmesi olarak tanımlanır. Karma maliyetlerin sabit ve değişken kısımları-
Gider, belirli bir zaman dilimi içinde kullanılan na ayrılmasında kullanılmak üzere geliştirilen
ve tüketilen varlıkların parasal değeridir. Buna teknikler ise Muhasebe Tekniği, En Yüksek ve
karşılık işletme işlevlerinin yürütülmesi için En Düşük Noktalar Tekniği, Dağılım Grafiği
gerekli olmayan veya normal ölçüleri aşan tüm Tekniği ve En Küçük Kareler Tekniği olarak sı-
harcamalar ile varlık ve hizmet tüketimleri gider nıflandırılabilir.
değil, zarardır.
Maliyet-Hacim Kâr analizi sürecinde başabaş
Konaklama işletmelerinde maliyet ve gelir unsula- noktası satış miktarı ve satış tutarının nasıl he-
4
2 rını tanımlayabilmek. saplandığını açıklayabilmek.
Maliyet unsurları öncelikle yatırım ve işletme Başabaş noktası (BBN), işletmenin toplam ge-
olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. İşlet- lirlerinin toplam giderlerine eşit olduğu faali-
me maliyetleri, sunulan mal ve hizmet maliyet hacmidir. Faaliyet hacmi, satış birimi olarak
yetleri ve dönem maliyetleri şeklinde iki temel veya satış tutarı olarak iki farklı açıdan ele alın-
sınıfa ayrıldıktan sonra, sunulan mal ve hizmet maktadır. BBN satış miktarı, toplam sabit mali-
maliyetleri; konaklama, yiyecek ve içecek ile yetlerin birim katkı payına oranıdır. Birim katkı
diğer hizmetlerle ilgili maliyetler olmak üzere payı ise birim satış fiyatı ile birim değişken ma-
üç grupta değerlendirilmektedir. Yiyecek ve liyet arasındaki farktır. BBN satış tutarı, toplam
içecekle ilgili maliyetler; kendi arasında içecek, sabit maliyetlerin katkı oranına bölünmesi ile
yiyecek ve bölümle ilgili genel maliyetler olarak hesaplanmaktadır. Katkı oranı ise katkı payının
sınıflandırılmaktadır. Yiyecek maliyetleri ise birim satış fiyatına bölünmesi ile tespit edilir.
detaylandırılarak malzeme, işçilik ve genel üre-
tim maliyetleri şeklinde ele alınmaktadır. Gelir Maliyet-Hacim Kâr analizi sürecinde kârı etkile-
unsurlarının, işletme içi ve işletme dışı olmak yen faktörlerdeki değişmelerin analiz üzerindeki
5
üzere iki ana grupta ele alındığı görülmekte- etkilerini özetleyebilmek.
dir. İşletme içi gelir unsurları; tesiste sunulan Ürün satış fiyatındaki, birim değişken maliyet-
konaklama, yiyecek ve içecek ile diğer hizmet- lerdeki, toplam sabit maliyetlerdeki ya da bu
lerden oluşmaktadır. İşletme dışı gelir unsurla- faktörlerin birden fazlasında meydana gelen de-
rı ise yemek hizmeti (catering) ile faaliyet dışı ğişiklikler BBN satış miktarı, BBN satış tutarı ve/
gelirlerden oluşmaktadır. veya katkı payında değişmelere neden olacaktır.
Bu değişmelerden hareket ederek işletmeler çe-
Karma maliyetlerin analizinin nasıl yapıldığını ve şitli kararlar alabileceklerdir.
maliyet fonksiyonu olarak ne şekilde ifade edildi-
3
ğini açıklayabilmek.
Karma maliyetlerin analizinde; bir maliyet ya da
bir bölümün maliyeti ile bunların ilişkilendiril-
diği uygun faaliyet hacim ölçüsünün arasındaki
ilişkiyi açıklamada genellikle maliyet fonksiyo-
nu olarak adlandırılan bir matematiksel denk-
lem kullanılır. Toplam maliyet genel fonksiyonu
aşağıdaki gibi ifade edilebilir:
1. Bir hizmet işletmesinde müşteriye verilen hizmetin 5. Resepsiyon bölümünün maliyet fonksiyonu aşağı-
parasal karşılığı hangi kavramla tanımlanmaktadır? dakilerden hangisidir?
a. Gider a. y = 320x + 15
b. Harcama b. y = 15x + 360
c. Ödeme c. y = 320x + 360
d. Zarar d. y = 15x + 320
e. Maliyet e. y = 15x + 680
2. Bir konaklama işletmesinin müşterileri için kira- 6. Resepsiyon bölümünün gelecek ay çalışma progra-
ladığı otopark alanı kirası, hacim ile ilişkilerine göre mı kapsamında katlanacağı maliyet kaç T’dir?
hangi maliyet kapsamında sınıflandırılır? a. T4.720,-
a. Karma maliyet b. T5.720,-
b. Sabit maliyet c. T6.720,-
c. Fiilî maliyet d. T2.720,-
d. Endirekt maliyet e. T7.720,-
e. Değişken maliyet
7. Analistlerin kişisel yargılarından arındırılan objek-
3. Aşağıdakileden hangisi konaklama işletmelerinde tiflik düzeyi en yüksek analiz tekniği aşağıdakilerden
yatırım maliyetleri unsurlarından biri değildir? hangisidir?
a. Pazarlama ve promosyon maliyetleri a. Muhasebe tekniği
b. Arazi maliyetleri b. En yüksek ve en düşük noktalar tekniği
c. İnşaat maliyetleri c. En küçük kareler tekniği
d. Tesisat maliyetleri d. Dağılım grafiği tekniği
e. Mefruşat maliyetleri e. Mühendislik tekniği
4. Bir konaklama işletmesi, faaliyetlerinde kullanmak 8 ve 9. sorular için aşağıdaki bilgiler kullanılacaktır.
üzere bir makineyi kiralamıştır. Yaptığı kiralama anlaş- Bir konaklama işletmesine ait yıllık veriler aşağıdaki
masına göre yıllık T3.000 sabit, yıl içinde makinenin gibidir:
kullanıldığı her saat için de T4 ödeme yapacaktır. Yıl Ortalama günlük oda fiyatı: T250,-
içinde makine toplam 900 saat kullanıldıysa söz konu- Her bir odaya ait değişken maliyet: T120,-
su makinenin kiralama maliyeti ne olmalıdır? Sabit maliyet toplamı: T650.000,-
a. T5.600,- Geçen yıl satılan toplam oda sayısı: T6.400,-
b. T3.600,-
c. T6.600,- 8. Bu bilgilere göre konaklama işletmesinin başabaş
d. T7.600,- noktası satış miktarı kaç birimdir?
e. T8.600,- a. 2.000 br.
b. 3.000 br.
5 ve 6. sorular için aşağıdaki bilgiler kullanılacaktır. c. 4.000 br.
Bir konaklama işletmesinde yer alan resepsiyon bö- d. 5.000 br.
lümünün aylık sabit maliyetlerinin T320 ve değişken e. 6.000 br.
maliyetlerinin de işçilik saati başına T15 olacağı belir-
lenmiş ve gelecek ay vardiyalı olarak 360 işçilik saati bir
çalışma programı planlanmıştır.

9. Bu bilgilere göre, konaklama işletmesinin başabaş 1. e Yanıtınız yanlış ise “Maliyet Kavramı ve Ma-
noktası satış tutarı kaç T’dir? liyet Yönetimi” konusunu yeniden gözden
a. T750.000,- geçiriniz.
b. T900.000,- 2. b Yanıtınız yanlış ise “Maliyetlerin Sınıflandırıl-
c. T1.000.000,- ması” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
d. T1.150.000,- 3. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
e. T1.250.000,- Maliyet Unsurları” konusunu yeniden gözden
geçiriniz.
10. Kârı etkileyen faktörlerden olan toplam sabit ma- 4. c Yanıtınız yanlış ise “Karma Maliyetlerin Mali-
liyetlerdeki değişmeler için aşağıdakilerden hangisi yet Fonksiyonu Olarak İfade Edilmesi” konu-
söylenemez? sunu yeniden gözden geçiriniz.
a. Toplam sabit maliyetlerde meydana gelen artış- 5. d Yanıtınız yanlış ise “Karma Maliyetlerin Mali-
lar, katkı payını arttırır. yet Fonksiyonu Olarak İfade Edilmesi” konu-
b. Toplam sabit maliyetlerde meydana gelen aza- sunu yeniden gözden geçiriniz.
lışlar, katkı payını etkilemez. 6. b Yanıtınız yanlış ise “Karma Maliyetlerin Mali-
c. Toplam sabit maliyetlerde meydana gelen artış- yet Fonksiyonu Olarak İfade Edilmesi” konu-
lar, net kâr üzerinde etkilidir. sunu yeniden gözden geçiriniz.
d. Toplam sabit maliyetlerde meydana gelen aza- 7. c Yanıtınız yanlış ise “Karma Maliyetlerin Anali-
lışlar, net kâr üzerinde etkilidir. zi” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
e. Toplam sabit maliyetlerde meydana gelen artış- 8. d Yanıtınız yanlış ise “Maliyet-Hacim-Kâr Ana-
lar, katkı oranını etkilemez. lizleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
9. e Yanıtınız yanlış ise “Maliyet-Hacim-Kâr Ana-
lizleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. a Yanıtınız yanlış ise “Toplam Sabit Maliyetlerde-
ki Değişmelerin İncelenmesi” konusunu yeni-
den gözden geçiriniz.

Bir konaklama işletmesinde yer alan; temizlik alana En yüksek ve en düşük noktalar tekniğinde üç temel
göre değişken, personel kıyafetleri kişi sayısına göre aşama izlenmektedir. Birinci aşama; en düşük değer-
değişken, belediye harçları sabit, yönetim giderleri ler en yüksek değerlerden çıkarılır. İkinci aşama; iki
genellikle sabit bazen gelirle orantılı değişken, müzik uç noktadaki gözlemlenen maliyetler arasındaki fark,
ve eğlence ise müzik grubu ile her gece sabit ücret için faaliyet ölçüleri arasındaki farka bölünür. Böylece de-
anlaşılmışsa sabit ciro üzerinden ise değişken olarak ğişken maliyet oranı hesaplanmış olur. Üçüncü aşama;
sınıflandırılabilir. birim değişken maliyet bulunduktan sonra, karma
maliyetin sabit kısmı hesaplanacaktır. Hesaplama kap-
Sıra Sizde 2 samında, en yüksek ya da en düşük noktadaki top-
Teçhizat maliyetlerine, bir yıldan fazla kullanılan tüm lam karma maliyet alınarak ilgili faaliyet düzeyindeki
uzun ömürlü cihaz, makine ve teçhizatların maliyetleri toplam değişken maliyet, karma maliyetten çıkartılır.
örnek olarak verilebilir. Mefruşat maliyetleri ise odalar, Analiz edilen geçerli faaliyet alanı içinde, ilgili maliyet,
salonlar, lokanta, bar, yüzme havuzu ve lobby gibi bütün doğrusal maliyet fonksiyonu olarak ifade edilir.
bölümlerdeki tefriş malzemelerinin maliyetini kapsar.
Sıra Sizde 6
Sıra Sizde 3 En küçük kareler tekniği hem kişisel yargılara yer bı-
Oda servisi, yiyecek ve içecek hizmetlerine ilişkin ge- rakmamakta hem de maliyet fonksiyonunu gözlenen
lirler kapsamında ele alınır. Bu servis, sunulduğu işlet- değerlere en yakın düşecek biçimde hesaplamaktadır.
melerde sınırlı yiyecek ve içecek servisini içermesine Teknik, sadece doğrusal maliyet fonksiyonlarının he-
rağmen oldukça kârlı bir hizmeti oluşturur. Ancak her saplanmasında değil, aynı zamanda eğrisel fonksiyon-
şey dâhil fiyat uygulamalarının yaygınlaşmasıyla bu larda da kullanım olanağına sahiptir.
hizmetin sunulması giderek önemini kaybetmektedir.
Telefon hizmeti ise diğer hizmetlere ilişkin gelirler kap- Sıra Sizde 7
samında ele alınır. Bu hizmet, önemli bir gelir unsuru Konaklama işletmesinin birim katkı payı, toplam katkı
özelliğini giderek kaybetmektedir. Cep telefonlarının payı, katkı oranı, BBN satış miktarı ile tutarı aşağıdaki
yaygınlaşması işletmelerin telefon hizmetinden sağla- gibi hesaplanacaktır:
dığı gelirlerin azalmasına neden olmaktadır.
Br. satış fiyatı- Br.
Sıra Sizde 4 Br. Katkı Payı =
değişken maliyet
Kat hizmetleri bölüm maliyetinin fonksiyonu:
= 7,-
Toplam satış fiyatı -
Toplam Kat Toplam Toplam Katkı Payı =
Toplam Sabit Toplam değişken maliyet
Hizmetleri Değişken
= + Temizlik = 8.400,-
Bölüm Temizlik
Maliyeti
Maliyeti Maliyeti (Br. satış fiyatı -
TM = 12x + 700 Katkı Oranı = Br. değişken maliyet) /
(Satış Fiyatı)
Haziran ayı kat hizmetleri bölüm maliyeti:
= 0,4375
Toplam Sabit Maliyet /
Toplam Kat Toplam BBN Satış Miktarı =
Toplam Sabit Br. Katkı Payı
Hizmetleri Değişken
= + Temizlik = 1130 porsiyon
Bölüm Temizlik
Maliyeti
Maliyeti Maliyeti Toplam Sabit Maliyet /
BBN Satış Tutarı =
TM = 12 (160) + 700 Katkı Oranı
TM = T2.620,- = T18.080,-
Sıra Sizde 8 Büyükmirza, K. (2007). Maliyet ve Yönetim Muhase-
Diğer faktörler değişmeksizin satış fiyatındaki artış, besi, (11.Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi.
katkı payını ve katkı oranını artıracaktır, ayrıca işlert- Collier, P., M. (2009). Accounting for Managers,
me artış öncesindeki satış hacmini koruyabilirse es- (Third Edition), Southern Gate: John Wiley & Sons
kisinden daha fazla kâr sağlayacaktır. Bunun yanında Ltd.
satış fiyatındaki artış, BBN’nin daha düşük satış hac- Jagels, M., G. (2007). Hospitality Management
minde gerçekleşmesini sağlayacak ve bu durum da iş- Accounting, (Ninth Edition), New Jersey: John
letme açısından olumlu olacaktır. Wiley & Sons Ltd.
Köse, T (2010). Sürece Dayalı Yönetim Kapsamında
Sıra Sizde 9 Maliyet Yönetimi, Ankara: Detay Yayıncılık.
Toplam sabit maliyetlerdeki değişmeler, satış fiyatında- Türksoy, A. (2011). Konaklama Yönetim Muhasebesi
ki veya değişken maliyetteki değişmeler gibi katkı payı Maliyet Analizleri, (2.Baskı), Ankara: Turhan Ki-
(oranı) üzerinde doğrudan bir etkiye sahip değildir. Bu tabevi.
bağlamda, toplam sabit maliyet artarsa ve diğer faktör- Usal, A., Kurgun, O., A. (2006). Turizm İşletmelerin-
ler değişmezse işletme daha yüksek faaliyet hacminde de Maliyet Analizleri, (3.Baskı), Ankara: Detay
BBN’ye ulaşabilecek ve katkı payı ve oranı değişmeme- Yayıncılık.
sine rağmen artış doğrudan net kârı etkileyerek zarar
elde edilmesine neden olabilecektir. Bu durum, işletme
açısından olumsuz bir durumdur.
Sıra Sizde 10
Birden çok hizmetin sunulduğu konaklama işletmele-
rinde, tartılı ortalama katkı oranı hesaplanabilir. He-
saplanan tartılı ortalama katkı oranı da her bir hizme-
tin başabaş noktasını bulabilmek için kullanılacaktır.
Öncelikle hizmetlerin toplam satışlar içindeki karışım
oranları, daha sonra ise her hizmetin katkı oranı he-
saplanır. Hizmetlerin katkı oranı ve satış karışım oran-
ları çarpım sonuçları toplanarak tartılı ortalama katkı
oranı hesaplanır. Bu oran, her bir hizmetin BBN satış
miktarı ve tutarının bulunmasında kullanılır.
7
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Bütçe, bütçeleme, bütçesel kontrol ve işletme bütçe sistemi kavramlarını tanım-
layabilecek;
 İşletme bütçe sisteminin faydalarını, kısıtlarını ve sorumluluk muhasebesi ile
ilişkisini özetleyebilecek;
 Konaklama işletmelerinde bütçe unsurlarını tanımlayabilecek ve bütçeleme
aşamalarının neler olduğunu açıklayabilecek;
 Konaklama işletmelerinde bölüm bütçelerinin nasıl yapıldığını açıklayabilecek;
 Konaklama işletmelerinde bütçe sapma analizi sürecinde gelir sapması ile gider
sapması unsurlarındaki değişmelerin analiz üzerindeki etkilerini özetleyebile-
cek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Bütçe • Genel Bütçe
• Bütçeleme • Bütçe Sapma Analizleri
• Bütçesel Kontrol
İçindekiler
• İŞLETME BÜTÇESİ KAVRAMI
• BÜTÇE ÇEŞİTLERİ
• BÜTÇE DÖNEMİ VE BÜTÇE
Konaklama İşletmelerinde Bütçeleme ve Bütçe KOMİSYONU
Muhasebe Uygulamaları Sapma Analizleri • BÜTÇELEME AŞAMALARI
• BÖLÜM BÜTÇELERİNİN
DÜZENLENMESİ
• BÜTÇE SAPMA ANALİZLERİ
Bütçeleme ve Bütçe
Sapma Analizleri
İŞLETME BÜTÇESİ KAVRAMI

İşletme yönetimi, işletme kaynaklarının etkin ve verimli bir şekilde yönetimi ola- Bütçe, bir işletmenin gelecek
rak değerlendirildiğinde bu kaynakların işletmede her fonksiyon tarafından işlet- dönemine ilişkin üst yönetim
tarafından saptanan amaç ve
me amaçlarına uygun bir şekilde yönetilmesi gerektiği açık olarak ortaya çıkar. Bu hedeflerini parasal ve sayısal
nedenle bütçe, gelecek döneme ilişkin işletme kaynaklarının belirlenen amaç ve terimlerle açıklayan rapor veya
raporlar dizisidir.
hedefler doğrultusunda nasıl kullanılacağını gösteren finansal nitelikli biçimsel
bir format olarak tanımlanır. Bütçe, işletmenin gelecekteki faaliyetlerini bugün-
den belirlemeye yönelik bir finansal eylem planıdır. Bütçe kavramı, literatürde kâr
planı, planlama bütçesi, dönem bütçesi ve işletme bütçesi kavramları ile de ifade
edilmektedir.
Bütçe, bütçeleme ve bütçesel kontrol kavramları zaman zaman birbiri yerine
kullanılmakta ise de bunlar farklı kavramlardır. Bütçeleme kavramı; işletme büt-
çelerinin planlaması, düzenlenmesi ve kontrolüne ilişkin teknikler ve yöntemler
de dâhil olmak üzere, işletme bütçelerinin mekanik ve teknik yönlerini ifade et-
mek üzere kullanılır. Kısacası, bütçenin hazırlanma sürecidir. Bütçesel kontrol,
bütçede saptanan amaçlar ve hedeflerle ilgili olarak ortaya çıkan sapmaların kont-
rol ve değerlendirilmesi ile gerekli durumlarda düzeltici önlemlerin alınması iş-
lemlerini ifade eden bir kavramdır. İşletme bütçe sistemi ise işletme bütçelerine
ilişkin ilkeler ve çeşitli tekniklerden yararlanmak suretiyle uzun dönemli bütçeler
ile işletme bütçesinin planlanmasını, düzenlenmesini, uygulanmasını ve kontro-
lünü belirtmektedir. Bu bağlamda, yukarıda tanımladığımız bütçe, bütçeleme ve
bütçesel kontrol kavramlarının tamamını içermektedir.
İşletme Bütçe Sisteminin Amaçları

Bütçe sisteminin temel amacı, işletme amaç ve hedeflerinin en etkin bir biçimde
gerçekleştirilebilmesi için yönetime, temel işlevlerinin yürütülmesinde yardımcı
olmaktır. Bu nedenle yönetim, planlama, kontrol ve değerleme döngüsünde iş-
letme yöneticisinin bütçeye bakış açısı oldukça önemlidir. Yöneticilerin, geleceğe
ilişkin ihtiyaç ve beklentilerinin tanımlanması ve bütçede yer alması gerekmekte-
dir. İşletme bütçe sisteminin amaçları yönetim planlaması amaçları ile aynı doğ-
rultuda olduğundan yönetim işlevleri yönünde işletme bütçe sistemi amaçlarını
da aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz:
• Yıllık faaliyetleri planlamak: İşletmenin geleceğine ilişkin temel kararlar,

uzun vadeli planlarda ele alınmaktadır. Yıllık faaliyetlerin planlanarak büt-
çeler oluşturulması sayesinde uzun vadeli planların nasıl uygulanacağı tes-
pit edilebilir.
• Farklı birimlerdeki faaliyetler arasında koordinasyonu sağlamak: Bütçe,
planlama faaliyetlerinin amaç uyumu içinde gerçekleştirilmesini sağlayan
bir araçtır. Bu kapsamda, işletmede yer alan farklı birimlerin planlama doğ-
rultusunda yaptığı çalışmaları bir araya getirerek birimler arasında koordi-
nasyonu sağlamaktadır.
• Farklı bölüm yöneticileri arasında iletişimi sağlamak: Üst yönetim bütçe
sisteminden beklentilerini alt kademelerdeki işletme birimlerine anlaşıla-
bilir bir şekilde aktarırken yine bütçeleri kullanacaktır.
• Yöneticileri genel amaçlara ulaşılması konusunda motive etmek: Bütçe, işlet-
me birimlerinin ve çalışanlarının hedeflenen genel amaçlara odaklanmasını
ve bu amaçlara ulaşmak üzere motive edilmesini sağlayan bir araçtır.
• Faaliyetleri kontrol etmek ve yöneticilerin performansını değerlendirmek:
Bütçe, yöneticilere sorumlu olduğu faaliyetlere ilişkin bütçelenen hedefle-
rine ne ölçüde ulaştığı konusunda yardımcı olmakta ve bütçe sapma analizi
yapmalarına imkân vermektedir.
İşletme bütçe sisteminin amaçlarının gerçekleştirilmesinde işletme örgüt yapısının

1 önemi var mıdır, tartışınız.
İşletme Bü tçe Sisteminin Faydaları ve Kısıtları

Bütçe sisteminin faydaları, yönetim işlevinin yerine getirilmesinde sağladığı kat-
kılardır. Bütçe sisteminin sağladığı faydaları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• İşletmenin hedef ve amaçlarını saptayarak temel stratejilerin buna göre
oluşturulmasını sağlar.
• İşletme amaç ve hedeflerine ulaşmak için gerekli üretim araçlarına mali
kaynaklara ve beşeri unsurlara duyulacak gereksinimi ve zamanlamayı baş-
langıçta saptayarak faaliyetlerin istenen yönde ve zamanda akışını sağlar.
• Üst yönetimde mantıklı ve sistemli karar alma geleneğini yerleştirir, çeşitli
faaliyet alanlarında ulaşılacak kesin hedefler saptar.
• Yöneticilere faaliyetlerini uyumlaştırma olanağı verir ve yöneticileri, tat-
min edici sonuçlara ilişkin hedefleri rakamsal olarak saptamaya zorlar.
• Yöneticileri, malzeme, işgücü ve diğer üretim olanakları ile sermayenin en
ekonomik bir biçimde kullanılması için plan yapmaya zorlar.
• Faaliyetlerin dönemsel analiz ve değerlemesini sağlayarak bütçelenmiş so-
nuçlarla fiili sonuçlar arasındaki farkları ortaya çıkarır.
Bütçe sisteminin yukarıda saydığımız faydalarının yanında bazı kısıtlarının da
olduğunu bilmemiz gerekir. Özellikle bu kısıtların bütçelerin bir kontrol aracı ola-
rak kullanılması sırasında göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu kısıtlar
• Bütçeler tahminlere dayanır, bu nedenle doğru ya da yanlış analizlere
imkân vermesi, yapılan tahminlerin doğruluk derecesi ile ilgilidir.
• Bütçelerin değişken koşullara uygunluğunun sağlanması için sürekli olarak
gözden geçirilmesi gerekir. Genel olarak bütçeler, tek bir faaliyet hacmi-
ne (satış miktarı) göre düzenlenmekte ve bu özelliği nedeniyle statik bütçe
olarak nitelendirilmektedir. Bu bütçeler, maliyetlerin nasıl kontrol edilece-
7. Ünite - Bütçeleme ve Bütçe Sapma Analizleri 173
ği konusunda yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle bütçeler dinamik olmalı ve

değişen koşullara uyabilecek esnekliğe sahip olmalıdır. Bu kapsamda de-
ğişik faaliyet hacimleri için ayrı ayrı bütçeleri bünyesinde bulunduran ve
hasılat, maliyet ve kârların saptanmasında esnek bütçeden yararlanılır.
• Bütçeler otomatik olarak çalışmaz. Bütçeden beklenen faydanın sağlana-
bilmesi için, tüm yöneticilerin bütçede belirlenen hedefler doğrultusunda
hareket etmesi gerekir.
• Bütçe, yönetimin yerini alamaz ancak yönetim sürecinin etkin biçimde ye-
rine getirilmesine yardımcı olan bir araçtır.
İşletme Bütçe Sisteminde Sorumluluk Muhasebesinin Önemi

İşletme bütçe sistemi ile muhasebe sistemi arasında çok yakın bir ilişki vardır. Sorumluluk muhasebesi,
Bütçelemenin hem planlama hem de denetim safhalarında gereksinim duyduğu ve- planlanmış ve gerçekleşmiş
muhasebe verilerinin
riler, muhasebe sistemi tarafından sağlanmaktadır. Bu nedenle işletmenin muhase- sorumluluk merkezlerine göre
be sistemi, yönetimin bütçeleme sürecindeki ihtiyaç duyacağı tüm bilgileri verecek toplanması ve raporlanması
işlemleri olarak tanımlanır.
düzeyde iyi örgütlenmiş olmalıdır. Bu nitelikleri taşıyan muhasebe ise sorumluluk
muhasebesidir. Sorumluluk muhasebesi, planlanmış ve gerçekleşmiş muhasebe ve-
rilerinin sorumluluk merkezlerine göre toplanması ve raporlanması işlemleri olarak
tanımlanır. Sorumluluk muhasebesi, kontrol etme yeterliliği temelinde oluşturulan
bir iç raporlama sistemine dayanır. Sorumluluk muhasebesinin en önemli özelliği,
sorumluluk merkezlerine yönelik oluşudur. Sorumluluk merkezleri ise bir yönetici-
nin yönetiminde çeşitli girdiler kullanarak belirli çıktılar üreten örgüt birimleridir.
Sorumluluk merkezleri dört başlık altında sınıflandırılır:
• Gelir merkezleri: Bir sorumluluk merkezinin ürettiği mal ve hizmetlerin
parasal değeri ölçülür fakat kullandıkları girdilerin maliyeti ürettiği mal ya
da hizmetin parasal değeriyle ilişkilendirilemezse bu merkez gelir merkezi-
dir. Örneğin konaklama işletmesinde yer alan kiralık dükkânlar.
• Gider merkezleri: Bir sorumluluk merkezinin sadece maliyetleri ölçülüyor
fakat ürettiği mal ya da hizmetin parasal değeri ölçülemiyorsa bu merkez
gider merkezidir. Örneğin konaklama işletmesindeki pazarlama, muhase-
be, insan kaynakları gibi hizmet bölümleri.
• Kâr merkezleri: Bir sorumluluk merkezinin hem giderleri hem de ürettiği
mal ya da hizmetten sağladığı gelir ölçülüyor ve kayıt ediliyor ise bu mer-
kez kâr merkezidir. Örneğin konaklama işletmesindeki odalar, yiyecek ve
içecek bölümleri.
• Yatırım Merkezleri: Bir kâr merkezinin yöneticisi, bu merkezin gelir ve gi-
derleri yanı sıra kullandığı dönen ve duran varlıklara yapılan yatırım tuta-
rından da sorumlu ise bu merkez yatırım merkezidir. Örneğin konaklama
işletmesi bir bütün olarak yatırım merkezidir çünkü işletme gelir yaratma
kapasitesini en yükseğe çıkarmayı ve giderlerini en aza indirmeyi amaçlar-
ken aynı zaman da varlıklara yapılan yatırımdan elde edilen getiriyi de en
yükseğe çıkarmaya çalışmaktadır.
BÜTÇE ÇEŞİTLERİ
İşletme bütçelerini çeşitli kriterlere göre sınıflandırmak olanaklıdır. Klasik bütçe
anlayışına göre yapılan sınıflandırma aşağıdaki gibidir:
• Konuları açısından: gider ve gelir bütçeleri
• Sorunları ele alış biçimlerine göre: proje ve dönem bütçeleri
• Amaçlarına göre: program ve faaliyet bütçeleri

• Teknik yapılarına göre: statik, karşılaştırmalı statik ve esnek bütçeler
• Kapsamlarına göre: faaliyet bütçeleri ve genel bütçeler
Konaklama İşletmelerinde Bütçeler

Genel bütçe, yönetimin belirli Bütçeler, konaklama işletmesine özgü planlama süreçlerinin sayısal bir ifadesi
bir döneme ilişkin faaliyet
sonuçlarından beklentilerini olarak tanımlanır. Bir konaklama işletmesinin bütçesi denildiğinde genel (ana)
yansıtan bütçedir. bütçe anlaşılır. Genel bütçe, yönetimin belirli bir döneme ilişkin faaliyet sonuç-
larından beklentilerini yansıtan bütçedir. Genel bütçenin unsurları işletmeden
işletmeye farklılık gösterse de tipik bir konaklama işletmesinde iki başlık altında
sınıflandırılmaktadır. Bunlar:
• Faaliyet bütçeleri (fonksiyonel bütçeler)
• Mali (finansal) bütçeler
Şekil 7.1
Konaklama
İşletmelerinde Genel
Bütçe
Şekil 7.1’de konaklama işletmelerinde bütçelerin sınıflandırılması gösteril-

miştir. Söz konusu şekilde görüleceği gibi genel bütçe, gelir ve giderleri içeren
faaliyet bütçeleri ile işletmenin mali durumunu belirten mali bütçelerden oluşur.
Faaliyet bütçeleri, bir konaklama işletmesinde gelir tablosunu etkileyen gelir ve
gider kalemlerini ilgili bölümler temelinde planlayan bütçedir. Bu kapsamda,
bir konaklama işletmesinin belirli bir aya ilişkin satış gelirlerinin ya da bir yıllık
toplam işçilik giderlerinin tahmin edilmesi, faaliyet bütçesine örnek olarak veri-
lebilir. Faaliyet bütçeleri; odalar bölümü, yiyecek ve içecek bölümü gibi faaliyet
bölümleri için düzenlendiği takdirde bölüm (departman) bütçeleri olarak ele alın-
maktadır. Faaliyet bütçeleri, sadece bölüm bütçeleri için değil pazarlama ve satış,
genel yönetim ve teknik bölümler gibi servis bölümleri için de hazırlanmaktadır.
Bunun yanında amortisman giderleri, faiz giderleri ve diğer sabit giderler de faa-
liyet bütçesi kapsamında yer alır.
Faaliyet Bütçeleri konusunda ayrıntılı bilgi için Konaklama İşletmelerinde Faaliyet

Bütçeleri (Uysal, Ö., Ö:, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1997) adlı kitaba
bakabilirsiniz.
Konaklama işletmelerinin faaliyetleri temelinde faaliyet bütçeleri hazırlan-

dıktan sonra bu bütçelerin birleştirilmesiyle konaklama işletmesinin tümü için
işletme bütçesi elde edilir. İşletme bütçesi, bir yönüyle bütçelenmiş çalışmaların
sonuçlarını aylara göre ve bütçe dönemi sonu açısından toplu olarak gösteren tah-
mini bir gelir tablosu niteliğindedir.
Konaklama işletmelerinde faaliyet bütçelerinin birleştirilmesiyle konaklama işlet-

mesinin tümünü kapsayan işletme bütçesi adı verilen bütçe oluşturulur.
Genel bütçenin bir diğer yönü de yatırım bütçesi, nakit bütçesi, bütçelenmiş
(proforma) bilanço ve faaliyet bütçelerine dayanılarak hazırlanmış bütçelenmiş
(proforma) gelir tablosudur. Mali bütçeler başlığı altında sınıflandırılan bu büt-
çeler, işletmenin finansal durumuna ilişkin bilgi vermektedir. Genel olarak bir
konaklama işletmesinin mali bütçelerinde, işletmenin faaliyet gelirleri ve faaliyet
giderleri bütçelerinde öngörülen gerçekleşmelere göre işletmenin mali durumu-
nun nasıl etkileneceği, faaliyet sonucu beklenen kâr veya zarar düzeyi, işletmenin
yatırım ihtiyacının nasıl giderileceği, işletmedeki para giriş ve çıkışlarının nasıl
gerçekleşeceği öngörülmeye çalışılır.
Konaklama işletmelerinde genel bütçe başlığı altında faaliyet ve mali bütçe ayrımı-
na neden ihtiyaç duyulmuş olabilir? Tartışınız. 2
BÜTÇE DÖNEMİ VE BÜTÇE KOMİSYONU

Bütçeleme aşamalarına geçmeden önce bütçe dönemi ve bütçe komitesi konuları-
na değinmekte fayda vardır.
Bütçe Dönemi
Bütçeler, belirli bir zaman dönemi için hazırlanır. Bu zamanın uzunluğu; işletme- Bir konaklama işletmesi için
nin tipi, bütçenin düzenlenme amacı, işletmenin içinde bulunduğu sektörün özel en uygun bütçe dönemi bir yıl
olmakla beraber, mevsimlik
şartları ve genel ekonomik durum etkenlerine bağlı olarak değişir. Bir konaklama faaliyet gösteren işletmelerde
işletmesi için en uygun bütçe dönemi bir yıl olmakla beraber, mevsimlik faaliyet bu süre işletmenin faaliyette
bulunduğu dönem olmaktadır.
gösteren işletmelerde bu süre işletmenin faaliyette bulunduğu dönem olmaktadır.
Bütçelemeye yeni başlayan ya da yeni açılan bir konaklama işletmesi için bütçe
dönemi ise birkaç ay olabilmektedir. Bütçelenen değerler ile gerçekleşen değer-
lerin karşılaştırılmasını yılsonunu beklemeden yapabilmek için, yıllık olarak ha-
zırlanan bütçenin, kendi içinde haftalık ya da aylık dönemler halinde düzenlen-
miş olması gerekir. Ancak aylık hazırlanması, ayların aynı sayıda gün olmamaları
nedeniyle karşılaştırma imkânını zorlaştıracağı için yılın 4 haftalık 13 döneme
bölünmesi daha uygun olacaktır.
Bütçe Komisyonu
Küçük konaklama işletmelerinde bütçeyi hazırlama görevi, muhasebeciye veri-
lebilir. Muhasebeci, bu görevi bölüm müdürleri ile yakın işbirliği kurarak yerine
getirir. Büyük konaklama işletmelerinde ise bütçeyi hazırlama görevi, bütçe ko-
misyonu tarafından yapılır. Bu komisyon, konaklama işletmesinin tip ve büyüklü-
ğüne göre değişebilir. Genelde bütçe komisyonu; genel müdür, bölüm müdürleri
(ön büro, yiyecek ve içecek, teknik müdürleri vb.) şefler (baş aşçı, kat yönetici-
si, şef barmen vb.) ve muhasebe müdüründen oluşur. İşletme genel müdürü, bu
komisyonun başkanı; muhasebeci ise sekreteridir. Bölüm yöneticileri, kendi bö-
lümlerinin gelir ve giderlerini tahmin ederken kendine bağlı alt yönetici ve per-
sonelden de yararlanırlar. Bölümlerde yapılan çalışmalar, muhasebe bölümünde
birleştirilir. Bütçe komisyonu birleştirilen bölüm bütçeleri üzerinde çalışarak ge-
nel bütçeyi hazırlar. Yönetim kurulunun omayından geçirilen bütçe, bir yönetim
aracı olarak kullanılmaya başlanır.
BÜTÇELEME AŞAMALARI
Bütçeleme yapılabilmesi için konaklama işletmesinin güçlü ve zayıf yönlerinin, ge-
nel ve bölgesel ekonominin ve rekabetin iyi bir şekilde analiz edilerek buna göre
ileriye yönelik tahminler yapılması gerekir. Bütçelemede en önemli husus; tahmin-
lerin doğruluk derecesidir. Tahminlerin doğruluk derecesi arttıkça bütçelerin de
doğruluk derecesi artar. Konaklama işletmelerinde tahmin çalışmalarında; öncelik-
le müşteri artışında belirli bir oran hedeflenir daha sonra ise makro dengeler, böl-
gesel ekonomi, rekabet ve işletmenin durumu göz önünde bulundurularak geleceğe
dönük tahmin yapılır. Gelecek yıllara ait müşteri sayısı öngörüldükten sonra hizmet
satın alan müşteri sayısı, gelir ve giderler tahmin edilir. Ayrıca işletme stoklarının,
malzeme ihtiyacının hizmet verecek personel sayısının ve yapılacak diğer faaliyetle-
rin belirlenmesi de bu tahminlerin yapılabilmesine ve doğruluğuna bağlıdır.
İşletmelerde bütçelerin hazırlanması sırasında iki farklı yaklaşım ele alınabilir:
• Kabul ettirilen bütçe (yukarıdan aşağıya doğru bütçeleme): Bu yaklaşımda
bütçe amaçları en üst düzeyde oluşturulur ve daha alt kademelerde çalışan-
ların her biri bütçenin daha spesifik parçalarından sorumlu olur. Bu yakla-
şımda daha alt kademelerde çalışanların sürece katılımı sağlanmadığı için
önemli motivasyon sorunları doğmaktadır.
• Katılımlı bütçe (aşağıdan yukarıya doğru bütçeleme): Bu yaklaşımda bütçe
önerileri ilk olarak daha alt kademelerde çalışan yöneticiler tarafından ya-
pılmaktadır. Birim yöneticileri ayrı ayrı bütçe hazırlar ve bunlar daha sonra
birleştirilerek genel bütçe hazırlanır. Bu yaklaşımda, çalışanların katılımı
sağlandığı için motivasyon sorunu olmamaktadır.
Bütçelerin hazırlanmasında ele alınan yaklaşımlardan sizce hangisi büyük ölçekli

3 konaklama işletmeleri tarafından tercih edilmelidir? Neden?
Bir konaklama işletmesinde genel bütçe, aşağıdaki aşamalardan geçilerek ha-

zırlanır.
Amacın Kararlaştırılması
Bir konaklama işletmesinin gelirlerini en üst düzeye çıkarmada olumlu ya da
olumsuz yönde etkide bulunabilecek tüm faktörlerin (genel ekonomik durum,
fiyatlar, maliyetler, iş hacmi, finansal durum vb.) değerlendirilmesi sonucunda,
gerçekçi ve ulaşılabilir hedef ya da amaçlar belirlenmelidir.
Bir konaklama işletmesinin %100 doluluk oranının üzerinde satış yapması
mümkün olmadığından, hedef ya da amaçların %100’ün üzerinde bir doluluk
oranıyla belirlenmesi gerçekçi ve ulaşılabilir bir hedef ya da amaç olmayacaktır.
Bu anlamda, hedef ya da amaçların gerçekçi ve ulaşılabilir olması çok önemlidir
aksi takdirde bütçeleme hedefine ulaşamayacaktır. Ayrıca çok az sayıda konaklama
işletmesi yıl boyunca %100 doluluk oranıyla çalışabildiğinden yıllık bütçelenen do-
luluk oranı olarak %100’ü kullanmak da çok doğru olmayacaktır. Aynı şekilde bir
konaklama işletmesinin restoran bölümü de satışa hazır sandalye sayısı ile sınırlı
olacaktır. Bu bölümün tam kapasitede çalıştığı bir sırada, bu bölümün gelirleri de

kısa dönemde ancak yemek fiyatlarının arttırılması ile gerçekleştirilebilir. Amaç
ya da hedeflerin belirlenmesinde konaklama işletmesini kısıtlayan diğer bir faktör
de yetişmiş personel eksikliği olmaktadır. İyi eğitilmiş personel çoğu kez kolaylık-
la bulunamamaktadır.
Ayrıntılı Bütçelerin Hazırlanması

Gerçekçi ve ulaşılabilir hedef ya da amaçlar belirlendikten sonra, bu amaç ya
da hedeflere ulaştıracak sayısal planların kısacası bütçelerin yapılması gerekir.
Bu kapsamda genel bütçeyi meydana getirecek faaliyet bütçeleri kararlaştırılan
amaçlar doğrultusunda hazırlanır. Faaliyet bütçelerinin amacı, faaliyet giderleri-
nin ilgili yılın beklenen satış gelirleriyle ilişkilendirilmesidir. Satış geliri tahmin
edilmeden giderler belirlenemeyeceği için ilk önce faaliyet gelirleri bütçesinin ha-
zırlanması gerekir. Daha sonra bu gelirlerin elde edilmesi için katlanılması düşü-
nülen faaliyet giderleri bütçesi hazırlanacaktır.
Faaliyet Gelirleri Bütçesi

Faaliyet gelirleri bütçesi bir konaklama işletmesinde yer alan her bir bölümdeki Faaliyet gelirleri
bütçesi, bir konaklama
bütçelenmiş rakamların toplamına göre oluşturulmaktadır. Bu bölümler; odalar, işletmesinde yer alan her
yiyecek, içecek bölümü, yan faaliyet (spa merkezi, telefon, çamaşır servisi vb.) bö- bir bölümdeki bütçelenmiş
rakamların toplamına göre
lümleri ve diğer gelir ve kiralık dükkânlar şeklinde karşımıza çıkmaktadır. oluşturulmaktadır.
Faaliyet Giderleri Bütçesi

Faaliyet gelirleri bütçesi düzenlendikten sonraki aşama, faaliyet giderleri bütçesi- Faaliyet giderleri
bütçesi, bir konaklama
nin düzenlenmesidir. Faaliyet giderleri bütçesi, bir konaklama işletmesinde yer işletmesinde yer alan gider
alan gider unsurlarının bütçelenmiş rakamların toplamına göre oluşturulmaktadır. unsurlarının bütçelenmiş
Konaklama işletmelerinde her gelir merkezi (odalar, yiyecek ve içecek vb.) aynı za- rakamların toplamına göre
oluşturulmaktadır.
manda bir gider merkezidir. Bunun yanında konaklama işletmelerinde gelirin elde
edilmediği pazarlama, muhasebe, genel yönetim, insan kaynakları gibi hizmet bö-
lümleri de bulunmaktadır ve bunlar da gider merkezi olarak bütçelerini hazırlar.
Bir konaklama işletmesinde oluşturulacak faaliyet bütçeleri hangi sorulara cevap

verebilir? Örneklerle açıklayınız. 4
İşletme Bütçesi
Faaliyet gelirleri ve faaliyet giderleri bütçesi düzenlendikten sonraki aşama, işlet-
me bütçesinin düzenlenmesidir. Bu bütçe sayesinde, bölüm ve/veya fonksiyonel
bütçelerin bir araya getirilmesiyle konaklama işletmesinin tümü için beklenen
sonuçlar açık olarak görülebilmektedir. Bu bütçenin oluşturulması ileriki bölüm-
lerde ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Konaklama işletmelerinde bütçeleme sürecinde; ilk önce faaliyet gelirleri bütçesi,

bu bütçeye bağlı olarak faaliyet giderleri bütçesi hazırlanacaktır. Daha sonra ise iş-
letme bütçesi bu iki bütçeye dayanarak oluşturulacaktır.
Mali Bütçeler
Ana faaliyet ve yan faaliyetlerle ilgili bütçeler hazırlandıktan sonra genel bütçenin
diğer bölümlerini oluşturan ve mali bütçeler başlığı altında sınıflandırılan yatırım
bütçesi, nakit bütçesi, bütçelenmiş gelir tablosu ve bütçelenmiş bilanço hazırlana-
rak genel bütçe süreci tamamlanmış olur.
Yatırım Bütçesi: Yatırım bütçesi, işletmenin genişletilmesi ve duran varlıkların

elde edilmesi ile ilgili yapılan harcamaları gösterir. Bu bütçe, uzun vadeli planların
bütçe yılında uygulanacak kısımlarını yansıtır. Bütçe hazırlanırken bütçe dönemin-
de duran varlıklar için yapılacak harcamalar programlanır, bu harcamaların nasıl ve
ne zaman yapılacağı öngörülür. Yatırım harcamaları nakit çıkışına yol açacağı için,
bu bütçe nakit bütçesi ile koordineli bir şekilde hazırlanmalıdır. Konaklama işlet-
melerinde yatırımlar; yeni kapasite yaratılması, mevcut yatırımların kapasitesinin
korunması ya da bu kapasiteden daha iyi yararlanılması için yapılır.
Nakit Bütçesi: Nakit bütçesi, konaklama işletmesinin ilgili bütçe döneminde nakit
giriş ve çıkışlarını gösterir. Bu bütçe aracılığı ile konaklama işletmesinin günlük faali-
yetleri sırasında gelir, gider ve yatırım harcamaları nedeniyle ortaya çıkabilecek nakit
eksikliklerinin nasıl giderileceği veya nakit fazlalıklarının nasıl değerlendirileceği be-
lirlenmeye çalışılır. Bütçenin düzenlenebilmesi için işletmenin dönembaşı bilançosu-
nun ve dönem içinde nakit hareketine neden olan işlemlerin bilinmesi gerekir.
Bir konaklama işletmesinde nakit girişlerine ve nakit çıkışlarına yol açan unsurlar
5 neler olabilir, açıklayınız.
Bütçelenmiş (Proforma) Gelir Tablosu: Bütçelenmiş gelir tablosunda, konak-

lama işletmesinin bütçe döneminde elde edeceği gelirler ile katlanacağı maliyet
ve giderler, brüt satış kârı, faaliyet kârı, net kâr büyüklüklerine göre tahmin edil-
mektedir. Bu bütçe; satış bütçesi, satılan malın maliyeti bütçesi, pazarlama, satış
ve dağıtım giderleri bütçesi, genel yönetim giderleri bütçesi ile diğer olağan gider
ve gelir bütçeleri ve finansman giderleri bütçesinin konsolide edilmesinden (bir-
leştirilmesinden) oluşmaktadır.
Bütçelenmiş (Proforma) Bilanço: Bütçelenmiş bilanço, belirli bir dönem için
planlanan faaliyetlerin işletmenin varlık ve kaynak yapısını ne yönde değiştire-
ceğini gösterir. Bütçelenmiş bilanço; yüzde yöntemi, rasyo yöntemi, regresyon
yöntemi gibi yöntemler kullanılarak ya da bütçeleme tekniğinden yararlanarak
kısım ve faaliyet bütçelerin konsolide edilmesi ile düzenlenir. Genellikle konak-
lama işletmelerinde konsolidasyon yöntemi tercih edilir. Bu yöntemde; tüm faa-
liyet gelirleri, faaliyet giderleri, yatırım bütçesi, nakit bütçesi ile bütçelenmiş gelir
tablosundan elde edilen verilerden yararlanılarak bütçelenmiş bilanço hazırlanır.
Bütçelenmiş bilanço hazırlanırken önceki dönemdeki bilanço değerleri ve oran
analizlerinden, işletmenin hedeflerinden ve sektörde oluşan standart oranlardan
yararlanılır.
Konaklama işletmelerinde Kullanılan Bütçeler konusunda ayrıntılı bilgi için Ko-

naklama Yönetim Muhasebesi Maliyet Analizleri (Türksoy, A., Ankara: Turhan Ki-
tabevi, 2.Baskı, 2011) adlı kitaba bakabilirsiniz.
Bütçe Tasarısının Düzeltilmesi ve Tasarının Onaya Sunulması

Yapılan çalışmalar ve tahminler yeniden gözden geçirilir ve varsa hatalar düzelti-
lir. En son şekliyle bütçe tasarısı, işletme sahiplerine veya yönetim kuruluna ona-
ya sunulur. Bütçe tasarısı; bütçe yönergeleri (bütçe ile ilgili açıklamalar) ve bütçe
özetleri olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Onaylanan bütçe bastırılır ve
ilgili personele dağıtılarak yürürlüğe girer. Bütçenin hazırlanması, bütçe dönemi-
nin sona ermesinden birkaç ay önce başlar ve onaya sunulması ise bütçe dönemi-
nin bir önceki ayının 10. veya 11. günü olur.
BÖLÜM BÜTÇELERİNİN DÜZENLENMESİ

Konaklama işletmelerinde işletme bütçesini, bölüm bütçeleri oluşturmaktadır. Konaklama işletmelerinde
İşletme bütçesinin başlangıç noktasını, bölümler düzeyinde oluşturulan gelir tablo- işletme bütçesini bölüm
bütçeleri oluşturmaktadır.
ları oluşturur. Bütçeleme süreci, faaliyet bölümleri tarafından elde edilen sonuçlara
bağlı olduğu için bölüm gelir ve giderleri belirlenmeksizin mali bütçelerin hiçbi-
ri hazırlanamaz. Bölüm bütçelerinin hazırlanmasında; her bölüm için gelir düzeyi
tahmin edilir, her bölüm gelirinden tahmini direkt faliyet giderleri çıkarılır ve son
olarak da tahmini bölüm gelirleri birleştirilerek net kâra ulaşmak üzere bu toplam-
dan dağıtılmayan giderler çıkarılır. Bölüm bütçelerinin düzenlenmesinde öncelikle
gelirlerin bütçelenmesi daha sonra ise giderlerin bütçelenmesi ele alınacaktır.
Gelirlerin Bütçelenmesi
Gelirlerin bütçelenmesinde önce bazı tahmin ve varsayımlarda bulunulması gere-
kir. Bu tahmin çalışmasında aşağıdaki soruların yanıtları aranacaktır:
• Konaklama işletmesinde faaliyet dönemi ne olacaktır? Bu sürede satışa su-
nulacak oda ve yatak sayısı nedir?
• Hangi dönemlerde hangi fiyatlar uygulanacaktır?
• Bu fiyatlar dikkate alındığında satılan oda sayısı ne olacaktır?
Yukarıdaki soruların yanıtları aranırken öncelikle cevaplanması gereken soru
işletmenin ne zaman sezona açılıp ne zaman kapanacağıdır. Özellikle tatil yöresi
işletmelerinde hesap dönemi; kapalı dönem, yarı sezon (sezon dışı) ve esas sezon
olarak üçe ayrılırken şehir konaklama işletmeleri hiç kapanmadığından kapalı se-
zon söz konusu olmayacaktır. Faaliyet dönemlerini bu şekilde farklılaştırmanın
nedeni, oda doluluk oranlarının doğru tespit edilebilmesi ve fiyatlamanın gerçek-
çi yapılabilmesini sağlamaktır.
Cevaplanması gereken ikinci soru, hangi dönemlerde hangi fiyatların uygula-
nacağıdır. Konaklama işletmesinin sezon özelliklerine göre satılabilir oda ve ya-
tak sayısı belirlendikten sonra bu odaların fiyatlarının sezon yapısı dikkate alına-
rak belirlenmesi gerekir. Oda fiyatları; sezonun özelliklerine, erken rezervasyon
uygulamalarına, grup indirimlerine, iki kişilik odada tek kişi kalınmasına ya da
odaya yatak ilavesine vb. etkenlere göre farklılaşmaktadır. Fiyatlama çalışmala-
rı, yarı sezon ve sezonda olmak üzere grup müşterileri ile tek müşteriler bazın-
da ayrı ayrı gerçekleştirilir. Fiyatlamada diğer bir konu da tek kişi ile çift kişi ve
ilave yatak fiyatlarının ne olacağıdır. Fiyatlama sadece oda fiyatlarının belirlen-
mesini esas almaz. Ayrıca satışların hangi esasa göre yapıldığı önemlidir. Sadece
oda, oda+kahvaltı, oda+kahvaltı+öğle veya akşam yemeği (yarım pansiyon),
oda+kahvaltı+öğle+akşam yemeği (tam pansiyon), her şey dâhil veya ultra her
şey dâhil vb. durumlara uygulanacak fiyatlar farklı olacaktır.
Konaklama işletmelerinin bir başka özelliği de satışların çoğunlukla yabancı
para cinsinden yapılıyor olmasıdır. Bu nedenle gelirlerin doğru tespit edilebilmesi
için kurların bütçe döneminde nasıl gelişeceğinin de tahmini gerekmektedir. Bu
sayede, oda doluluk oranlarına uygun şekilde gelirlerin tahmini doğru yapılabilir.
Cevaplanması gereken üçüncü soru ise satılan oda sayısının ne olacağıdır. Bir
konaklama işletmesinin temel varlık nedeni, oda satışlarını gerçekleştirmektir. Bu
nedenle oda satışlarının kontrol edilmesi ve doluluk oranlarının tahmin edilme-
si çok önemlidir. Gelirlerin bütçelenmesi, satış bütçesi kapsamında ele alınır. Bu
bütçe de kendi içinde oda gelirlerinin bütçelenmesi, yiyecek ve içecek gelirlerinin
bütçelenmesi ve yan faaliyet ile diğer gelirlerin bütçelenmesi şeklinde alt başlıklar
altında ele alınıp hesaplanabilir.
Oda Gelirlerinin Bütçelenmesi

Yukarıda değindiğimiz sorulara ilişkin tahminlerden sonra, bütçelemeye odalar
bölümünün bütçelenmesi ile başlanır. Bu bütçe, diğer bölüm bütçelerinin de be-
lirleyicisi olduğu için çok önemlidir. Bu bütçenin düzenlenmesinde en önemli
çalışma, oda doluluk oranlarının dönemler itibariyle tahmin edilmesidir. Bu kap-
samda, öncelikle seyahat acentalarıyla yapılan kontenjan anlaşmaları gözden ge-
çirilir ve gruplara yapılacak oda satış sayısı belirlenmeye çalışılır. Bunun dışında,
tek müşterilere yapılabilecek oda satışlarının tahminine geçilir. Bu tahminlerin
hepsi aylar itibariyle yapılır ve böylece oda doluluk oranlarına ulaşılır.
Oda doluluk oranlarının tahmin edilmesi bütçeleme için yeterli değildir çünkü
gelir, oda satış sayısına göre değil, geceleme veya satılan yatak başına belirlenmek-
tedir. Bir odada, tek kişi konaklayabileceği gibi iki kişiye ilave yatak da alınabilir.
Bu nedenle geceleme sayılarının da belirlenmesi gerekmektedir. Bu hesaplama
için geçmiş dönemdeki verilerden yararlanılabilir. Burada dikkat edilmesi gere-
ken nokta şudur. Oda doluluk oranı arttıkça oda geliri de aynı oranda artmaz.
Çünkü çift kişilik odada, tek kişi fiyatı ile iki kişi fiyatı farklıdır, kişi sayısı arttıkça
oda geliri aynı oranda artmamaktadır.
Genelde odalar geliri, aylık ya da yıllık olarak yatak sayısı ile yatak fiyatlarının
çarpımı sonucu bulunur. Aylık ya da yıllık bazda yatak sayısı, doluluk oranı ve yatak
fiyatları belli olduktan sonra yapılacak iş, öncelikle satışı planlanan yatak sayısını
hesaplamak daha sonra ise satışı planlanan yatak sayısı ile ortalama yatak fiyatını
çarpmaktır. Çarpımların sonuçları toplandığında bütçeye konacak oda satış gelirle-
ri belirlenmiş olur. Aylık olarak hesaplama için aşağıdaki formüller kullanılır:
Satışı Planlanan Yatak Sayısı = (Yatak Sayısı x Doluluk Oranı) x Gün Sayısı
Tahmini Oda Geliri = Satışı Planlanan Yatak Sayısı x Ortalama Yatak Fiyatı
Konaklama işletmelerinde odalar geliri yıllık olarak hesaplanmak istendiğinde

satışı planlanan yatak sayısı tespit edilirken yatak sayısı ile doluluk oranı çarpımı
sonucu bulunan rakam gün sayısı yerine 365 ile çarpılacaktır. Böylece yıllık satışı
planlanan yatak sayısı hesaplanmış olacaktır.
ÖRNEK ES konaklama işletmesi, mayıs ve eylül ayları arasında faaliyet göstermektedir. Oda
satışları oda+kahvaltı esasına göre yapılmaktadır. Odalar bölümü gelir bütçesi ile
ilgili maliyet verileri ve aylar itibariyle doluluk oranları aşağıdaki gibidir:
ES Konaklama İşletmesi
Tek kişilik oda fiyatı 66,- €
Toplam Oda Kapasitesi 200
Toplam Yatak Kapasitesi 400
Aylar Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül

Doluluk
%50 %65 %75 %80 %70
Oranı
Yukarıdaki verilere dayanarak ES konaklama işletmesinin odalar bölümünün

satış gelirleri bütçesini aylar itibariyle düzenleyiniz.
Satış geliri bütçesi hazırlanırken öncelikle aylar itibariyle satışı planlanan yatak
sayısı hesaplanır.
Aylar Satışı Planlanan Yatak Sayısı

Mayıs (400 x 0,50) x 31 = 6.200 adet
Haziran (400 x 0,65) x 30 = 7.800 adet
Temmuz (400 x 0,75) x 31 = 9.300 adet
Ağustos (400 x 0,80) x 31 = 9.920 adet
Eylül (400 x 0,70) x 30 = 8.400 adet
Satışı planlanan yatak sayısı hesaplandıktan sonra aylar itibariyle tahmini oda
geliri hesaplanarak satış gelirleri bütcesi düzenlenmiş olur.
Aylar Tahmini Oda Geliri

Mayıs 6.200 adet x 66,- € = 409.200,- €
Haziran 7.800 adet x 66,- € = 514.800,- €
Temmuz 9.300 adet x 66,- € = 613.800,- €
Ağustos 9.920 adet x 66,- € = 654.720,- €
Eylül 8.400 adet x 66,- € = 554.400,- €
Toplam 2.746.920,- €
Bir konaklama işletmesi, üç ay faaliyet göstermektedir. İşletmenin yatak sayısı 200

ve ortalama yatak fiyatı ise T120,-’dir. Doluluk oranları; Haziran %60, Temmuz 6
%70, Ağustos %80’dir. Verilere dayanarak konaklama işletmesinin oda satış gelirleri
bütçesini aylar itibariyle düzenleyiniz.
Yiyecek ve İçecek Gelirlerinin Bütçelenmesi

Yiyecek ve içecek gelirlerinin bütçelenmesinde, pansiyon durumuna göre belirle-
nen kuver (servis) sayısı ile belirli doluluk oranlarına göre önceki yıllarda gerçek-
leşmiş kuver sayısı dikkate alınır. Bu hesaplamada ilk çıkış noktası, geceleme sayı-
sıdır. Bunun nedeni geceleme sayısının, yiyecek ve içecek gelirlerinin tahmini için
gerekli kuver sayısının da belirleyicisi olmasıdır. Örneğin oda kahvaltı satış yapan
bir şehir otelinde geceleyecek konuk sayısı kadar kuver kahvaltı için garanti edilmiş
olacaktır. Öngörülen fiyat içinde kahvaltı ücreti de önceden belirlenmiş olduğuna
göre kahvaltı gelirleri, kuver sayısının kahvaltı ücreti ile çarpılmasıyla bulunacaktır.
Aynı şekilde önceki yıl verilerinden hareket edilerek doluluk oranlarına göre öğle ve
akşam yemeği kuver sayısı belirlenecek ve belirlenen yemek fiyatları ile çarpılarak
işletmenin öğle ve akşam yemek gelirleri bütçelenmiş olacaktır.
Yiyecek ve içecek gelirlerini etkileyen en temel faktör, oda fiyatının tespit şek-
lidir. Çünkü oda fiyatları şehir konaklama işletmelerinde en az kahvaltıyı kapsa-
makta, tatil yöresi konaklama işletmelerinde ise yarım pansiyon, tam pansiyon
ya da her şey dâhil şeklinde hesaplanmaktadır. Bu kapsamda konaklamayı temsil
eden geceleme sayısı ile yiyecek ve içecek gelirleri arasında doğrudan bir ilişki
kurulmaktadır. Ayrıca geceleme sayısı kadar kahvaltı, tam veya yarım pansiyon
oluşuna göre de kuver sayısı garanti edilmektedir. Bu tür gelirlerin tahmini için
genellikle geçmiş dönemlerin deneyimlerinden yararlanılır. Konaklama işletme-
sinde fiyatlama politikasında, bütçe döneminde bir değişiklik yapılmayacaksa
geçmiş dönemdeki aşağıdaki oranlardan faydalanılır:
a = Yiyecek ve İçecek Geliri / Konaklama Geliri

b = Yiyecek ve İçecek Geliri / Geceleme Sayısı
Yiyecek ve içecek fiyatlarında, konaklama fiyatlarına oranla daha fazla bir artış
yapılmışsa bu artışın etkisi, bu oranlara da yansıtılmalıdır.
ÖRNEK Adalar konaklama işletmesinin yiyecek ve içecek bölümü gelir bütçesi ile ilgili veri-
leri aşağıdaki gibidir:
Yiyecek ve içecek Fiyatları Euro

Ortalama kuver fiyatı 25,-
Ortalama içki fiyatı 15,-
Yiyecek gelirinin tahmininde açılacak kuver sayısı, geceleme sayısının %80’i, içe-
cek gelirinin tahmininde ise yapılacak içki servisi geceleme sayısının %20’si olarak
tespit edilmiştir. Aylar itibariyle tahmini müşteri geceleme sayısı aşağıdaki gibidir:
Aylar Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül TOPLAM

Geceleme
5800 7400 8900 8900 8000 39000
Sayısı
Yukarıdaki verilere dayanarak Adalar konaklama işletmesinin yiyecek ve içe-

cek bölümünün satış gelirleri bütçesini aylar itibariyle düzenleyiniz.
Yiyecek gelirlerinde, açılacak kuver sayısı geceleme sayısının % 80’i olarak he-
saplanacaktır. Bu kapsamda, açılacak kuver sayısı ile ortalama kuver fiyatı çarpı-
larak yiyecek geliri tahmin edilmiş olacaktır.
Geceleme Açılacak Kuver Ortalama Kuver

Aylar Yiyecek Geliri (€)
Sayısı Sayısı Fiyatı (€)
Mayıs 5800 4640 25,- 116.000,-
Haziran 7400 5920 25,- 148.000,-
Temmuz 8900 7120 25,- 178.000,-
Ağustos 8900 7120 25,- 178.000,-
Eylül 8000 6400 25,- 160.000,-
TOPLAM 39000 31200 780.000,-
İçecek gelirlerinde, yapılacak içki servisi, geceleme sayısının %20’si olarak he-
saplanacaktır. Bu kapsamda, yapılacak içki serivisi sayısı ile ortalama içki fiyatı
çarpılarak içecek geliri tahmin edilmiş olacaktır.
Yapılacak İçki Ortalama İçki

Aylar Geceleme Sayısı İçecek Geliri (€)
Servisi Fiyatı (€)
Mayıs 5800 1160 15,- 17.400,-
Haziran 7400 1480 15,- 22.200,-
Temmuz 8900 1780 15,- 26.700,-
Ağustos 8900 1780 15,- 26.700,-
Eylül 8000 1600 15,- 24.000,-
TOPLAM 39000 117.000,-
Yiyecek ve içecek gelirleri ayrı ayrı hesaplandıktan sonra, toplam yiyecek ve

içecek bölümü geliri bulunur.
Toplam Yiyecek
Geceleme Yiyecek
Aylar İçecek Geliri (€) ve İçecek Bölü
Sayısı Geliri (€) mü Geliri (€)
Mayıs 5800 116.000,- 17.400,- 133.400,-
Haziran 7400 148.000,- 22.200,- 170.200,-
Temmuz 8900 178.000,- 26.700,- 204.700,-
Ağustos 8900 178.000,- 26.700,- 204.700,-
Eylül 8000 160.000,- 24.000,- 184.000,-
TOPLAM 39000 780.000,- 117.000,- 897.000,-
Bir konaklama işletmesinde, ortalama kuver fiyatı T65,-’dir. Yiyecek gelirinin tah-
mininde açılacak kuver sayısı geceleme sayısının %70’i olarak tespit edilmiştir. Ay- 7
lar itibariyle tahmini müşteri geceleme sayısı; Haziran’da 1850, Temmuz’da 2130 ve
Ağustos’ta 2200 şeklindedir. Verilere dayanarak konaklama işletmesinin yiyecek
bölümünün satış gelirleri bütçesini aylar itibariyle düzenleyiniz.
Yan Faaliyet ve Diğer Gelirlerin Bütçelenmesi

Konaklama işletmesinin türü ve büyüklüğüne bağlı olarak ana faaliyetlerinin iki
önemli unsuru olan odalar ve yiyecek ile içecek gelirleri dışında spa merkezi, gü-
zellik merkezi, çamaşır servisi, doktor, telefon, internet vb. şeklinde diğer çeşitli
gelir getiren bölümler bulunabilir. Bu bölümlerde oluşan gelirler, genellikle oda
satışı ile aynı oranda artan veya azalan bir özellik gösterir. Yan faaliyet olarak te-
lefon ve çamaşır servisi bölümleri ele alınırsa her iki gelir bölümünün de oda do-
luluk oranı ile paralellik içinde olduğu görülecektir. Bu gelir unsurlarında geçmiş
dönemin verilerinden yararlanılır. Geçmişte bu tür gelirler oda gelirlerinin orta-
lama yüzde kaçını oluşturuyorsa bu oranın gelecek bütçe döneminde de süreceği
varsayılır. Örneğin telefon gelirleri için oda gelirlerinin %4-6’sı ve çamaşırhane
gelirleri için oda gelirlerinin %1,5’i şeklinde oda satışları ile bölüm geliri arasında
bir oran geliştirilebilir. Yeni bütçe döneminde oda gelirleri belli olduğuna göre
aynı oran bu gelirlere uygulanarak gelecek bütçe döneminin gelirleri hesaplanır.
Fakat bazı konaklama işletmelerinde, işletme dışındaki müşterilere de sunulan
sauna, hamam, havuz, plaj hizmetleri ile seminer ya da diğer geceler için salon kira
gelirlerinde aynı özellik gözlenmez. Bu nedenle sauna, hamam, havuz ve plaj hizmet-
leri giriş ücretlerinden doğan gelirlerin tahmininde, yukarıda hesaplanan bir orandan
hareket etmek yerine, gelecek dönemde bu tür hizmetlerin arttırılması için yapılan
tanıtım faaliyetlerinin de etkileri dikkate alınarak doğrudan tahmin yapılmalıdır.
Konaklama işletmesinin ana faaliyet ve yan faaliyetleri dışında da diğer gelir-
ler başlığı altında gelirleri (örneğin kira gelirleri) olabilir. Bu gelir tahminleri de
muhasebe bölümünün tecrübe ve bilgilerine göre yapılacaktır. Tüm bölümlerin
gelirleri belirlendikten sonra bunlar birleştirilerek toplam faaliyet gelirleri büt-
çesine ulaşılır. İşletmenin toplam gelirlerinin bir parçasını ana faaliyet gelirleri
oluştururken, diğer parçalarını da aşağıdaki iki bütçe oluşturur:
• Diğer faaliyet gelirleri bütçesi
• Olağanüstü gelir ve kârlar bütçesi
Giderlerin Bütçelenmesi
Gelir bütçeleri düzenlendikten sonra sıra, gider bütçelerinin düzenlenmesine gelir.
Gider bütçeleri, her bir gider türü için ayrı ayrı işletme genelinde olabileceği gibi,
her bir bölüm (gider yeri) düzeyinde gider türlerine göre de düzenlenebilir. Ancak
giderlerin bölümlerine dağılımlarına yer verilebilmesi ve buna bağlı olarak da bö-
lümlerin tahmini kârlarının hesaplanabilmesi için her bir bölüm düzeyinde giderle-
rin bütçelenmesi daha faydalı olacaktır. Giderler, iki farklı şekilde sınıflandırılmak-
tadır. Birinci sınıflandırma; konaklama işletmesi içindeki sorumluluk merkezleriyle
ilişkilendirilebilme durumlarına bağlı olarak direkt (doğrudan) veya endirekt (do-
laylı) şeklindeki sınıflandırmadır. Örneğin bir konaklama işletmesinin odalar bölü-
mü açısından işçilik giderleri, sözleşmeye dayalı temizlik giderleri, çamaşırhane ve
kuru temizleme giderleri, konuk ulaşım ve rezervasyon gibi giderlerin tümü direkt
giderlerdir. Oysa satış ve pazarlama giderleri ve genel sigorta giderleri gibi giderler
ise bir sorumluluk merkezi olarak odalar bölümü açısından endirekt giderlerdir.
İkinci sınıflandırma ise faaliyet hacminde gerçekleşen değişmelere yönelik tepkile-
rine göre değişken, yarı değişken ve sabit olarak yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıf-
landırma temel alınarak da bütçeleme yapılabilmektedir.
Değişken giderlerin bütçelenmesinde; ilgili bölümlerin tahmin edilen satış ge-
lirlerine bağlı olarak değişken giderler tahmin edilir. İşletmenin faaliyet hacmi-
nin büyüklüğü doluluk, müşteri sayısı ve kuver sayısı türünden tahmin edildik-
ten sonra, ilgili giderleri tahmin edilir. Konaklama işletmelerindeki muhasebe
bölümlerinde, her bölüme ilişkin gelir ve giderlerin kaydı tutulacağından bütün
gider türlerinin satış gelirleri içindeki payı yöntemiyle hesaplanır. Son olarak da
ilgili bölümlerin tahmin edilen satış gelirleri ile bu yüzde çarpılarak tahmini de-
ğişken gider bulunur. Bu tür bir gider olarak çamaşırhane giderleri ele alınabilir.
İşletmede ayrı bir gelir merkezi olarak çamaşırhane varsa konukların çamaşırları-
na ilişkin giderleri tahmin edebilmek için, bir önceki yıl bu giderlerin çamaşırha-
ne gelirlerinin yüzde kaçını oluşturduğunu gösteren oran kullanılabilir. Örneğin
konuk çamaşırlarının son yıllardaki gider gelir oranı %60 ise, tahmin edilen ça-
maşırhane satış gelirlerinin %60’ı alınarak çamaşırhane giderlerine ulaşılmış olur.
Yarı değişken giderlerin bütçelenmesinde; bu giderlerin sabit ve değişken olmak
üzere iki ayrı unsurdan oluştuğu varsayılır. Bu tür değişkenler; muhasebe tekniği,
en yüksek ve en düşük noktalar tekniği, dağılım grafiği tekniği ve en küçük kareler
tekniği gibi yöntemler aracılığıyla sabit ve değişken kısımlarına ayrılabilmektedir.
Bu tür bir gider olarak bir konaklama işletmesi restoranındaki personel giderleri ele
alınabilir. Buradaki çalışanlar, faaliyet hacmindeki normal dalgalanmalar süresince
sayıları sabit kalan personeller ve sayıları ile toplam giderleri faaliyet hacmindeki
değişmelere bağlı olarak değişen personeller şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Birinci
grupta, istihdamı kaçınılmaz olan restoran müdürü, şef, kasiyer gibi personel bu-
lunur. İkinci grupta ise servis personeli yer almaktadır ve faaliyet hacmi değiştikçe
hem personel sayısı hem de toplam personel giderleri değişmektedir.
Sabit giderlerin bütçelenmesinde; bu giderlerin en önemli özelliği satış gelirle-
riyle doğrudan ilişkili olmamalarıdır. Bu tür giderler ya bölümlere dağıtılır ya da
uygun bir dağıtım zor ise bölümlere dağıtılmaz ve dağıtılmayan giderler olarak
tanımlanır. Uygulamada genellikle bu tür giderlerin bölümlere yüklenememesi
nedeniyle dağıtılmayan giderler olarak ele alındığı görülmektedir. Genel yönetim
giderleri, pazarlama, satış ve dağıtım giderleri, eğlence giderleri, bina işletim, ba-
kım ve enerji giderleri, kira giderleri, sigorta giderleri, faiz giderleri, amortisman
giderleri ve ilgili vergiler bu tür giderlere örnek olarak verilebilir.
Giderlerin bütçelenmesi satışların maliyeti bütçesi kapsamında ele alınır. Bu

bütçe de kendi içinde yiyecek ve içecek maliyeti bütçesi, işçilik giderleri bütçesi ve
diğer gider bütçeleri şeklinde alt başlıklar altında ele alınıp hesaplanabilir.
Yiyecek ve İçecek Malzeme Giderleri

Konaklama işletmesinin, faaliyet hacmiyle doğrudan ilişki içinde olan giderleri,
satış gelirleriyle birlikte değişim gösterir. Buna en güzel örnek, yiyecek ve içecek
malzeme giderleridir. Bu giderler, işletmenin doluluk oranın artmasıyla bağlantılı
olarak daha fazla yiyecek ve içecek malzemesi satın alınması nedeniyle artacaktır.
Bunun için de bu ilişki temelinde yiyecek ve içecek gelirlerinin belirli bir yüzdesi
alınarak yiyecek ve içecek malzeme giderleri hesaplanır. Bu maliyetleri hesapla-
mada geçmiş yılların deneyimlerine dayanılarak iki önemli oran kullanılır:
Satılan Yiyecek Maliyeti

Yiyecek Maliyeti Yüzdesi =
Yiyecek Satış Gelirleri
Satılan İçecek Maliyeti

İçecek Maliyeti Yüzdesi =
İçecek Satış Gelirleri
Yukarıdaki her iki formülde, satılan yiyeceğin maliyeti ve satılan içeceğin maliye-
ti kavramları; yiyecek ve içeceklerin yalnız alış maliyetlerini göstermektedir. İşçilik
ve öteki maliyet unsurları bu kavramın dışında bırakılmıştır. Bunun nedeni ise yiye-
cek ve içecek maliyetlerinin bu unsurları da kapsayacak şekilde hesaplanmalarının
çok zor olmasıdır. Yiyecek ve içecek maliyetlerine uygulanacak yüzde muhasebe
bölümünden elde edilir. Muhasebe bölümünde her bölüme ilişkin gelir gider kay-
dı tutulduğundan bölüm giderlerinin bölüm gelirleri içindeki yüzdeleri kolaylıkla
hesaplanabilir. Örneğin sektörde yiyecek gelirinin %35’i civarında yiyecek gideri,
içecek gelirinin %25’i oranında içeçek gideri oluşuyorsa ve işletmenin bir önceki yıl
gider oranları da bu oranlara yakınsa tahmin edilen yiyecek gelirinin %35’i, tahmin
edilen içecek gelirinin de %25’i alınarak gider bütçesi rakamları oluşturulmuş olur.
Bir önceki örnekte ele aldığımız Adalar konaklama işletmesinin yiyecek ve içecek bölümü- ÖRNEK
nün geçen yıl hesaplanmış gelir ve maliyet verilerinin aşağıdaki gibi olduğu varsayılmakta-
dır. Bu verilere göre tahmini yiyecek ve içecek maliyetleri rakamlarını hesaplayınız.
Yiyecek Yiyecek İçecek İçecek

Aylar
Geliri (€) Maliyeti (€) Geliri (€) Maliyeti (€)
Mayıs 108.000,- 59.000,- 15.600,- 9.400,-
Haziran 138.000,- 90.000,- 21.400,- 14.800,-
Temmuz 165.000,- 125.000,- 25.200,- 19.900,-
Ağustos 165.000,- 125.000,- 25.200,- 19.900,-
Eylül 150.000,- 106.000,- 22.800,- 17.600,-
TOPLAM 726.000,- 110.200,-
Öncelikle yiyecek ve içecek maliyeti yüzdeleri hesaplanması gerekir. Bu yüz-

deler hesaplanırken oranlarda yuvarlama yapılacaktır. Bu yüzdeler ilgili ayın tah-
mini satış gelirleri ile çarpıldığı takdirde aylık bazda yiyecek ve içecek maliyetleri
hesaplanmış olur. Hesaplanmış tahmini yiyecek ve içecek gelirleri, bir önceki ör-
nekte hesaplanan rakamlardan alınmıştır. Hesaplamalar aşağıdaki gibidir:
Hesaplanmış
Yiyecek Yiyecek Tahmini
Yiyecek Tahmini
Aylar Maliyeti Yiyecek
Geliri (€) Maliyeti (€) Yiyecek
Yüzdesi Maliyeti (€)
Geliri (€)
Mayıs 108.000,- 59.000,- 54,63 116.000,- 63.370,8
Haziran 138.000,- 90.000,- 65,22 148.000,- 96.525,6
Temmuz 165.000,- 125.000,- 75,75 178.000,- 134.835,-
Ağustos 165.000,- 125.000,- 75,75 178.000,- 134.835,-
Eylül 150.000,- 106.000,- 70,66 160.000,- 113.056,-
TOPLAM 726.000,- 780.000,- 542.622,4
İçecek Hesaplanmış Tahmini

İçecek İçecek
Aylar Maliyeti Tahmini İçecek İçecek
Geliri (€) Maliyeti (€)
Yüzdesi Geliri (€) Maliyeti (€)
Mayıs 15.600,- 9.400,- 60,26 17.400,- 10.485,24
Haziran 21.400,- 14.800,- 69,16 22.200,- 15.353,52
Temmuz 25.200,- 19.900,- 78,97 26.700,- 21.084,99
Ağustos 25.200,- 19.900,- 78,97 26.700,- 21.084,99
Eylül 22.800,- 17.600,- 77,19 24.000,- 18.525,6
TOPLAM 110.200,- 117.000,- 86.534,34
Bir konaklama işletmesinde, yiyecek bölümü ile ilgili hesaplanmış tahmini yiyecek
8 geliri ve geçen yıl yiyecek maliyeti ve satış gelirlerine bağlı olarak hesaplanmış yiyecek
maliyeti yüzdesi verileri aşağıdaki gibidir. Verilere dayanarak konaklama işletmesi-
nin yiyecek bölümünün yiyecek maliyetleri bütçesini aylar itibariyle düzenleyiniz.
Hesaplanmış Tahmini
Aylar Yiyecek Maliyeti Yüzdesi
Yiyecek Geliri (T)
Haziran 80.000,- %66,25
Temmuz 95.000,- %80
Ağustos 104.000,- %75
İşçilik Giderleri
Bir konaklama işletmesi açısından en önemli gider unsurlarından biri de işçilik
giderleridir. Bu nedenle bu giderlerin doğru tahmin edilmesi çok önemlidir. Ön-
celikle her bölüm düzeyinde, geçmiş yıllara ilişkin verilerden yararlanılarak işgücü
verimlilik standartları oluşturulur. Verimlilik standartları geliştirilmeden önce işlet-
menin nitelik standartlarının oluşturulması gerekir. Her pozisyona ilişkin verimlilik
standardı tespit edilirken o işletmeye özgü değişkenlerin değerlendirilmesi gerekir.
Her bir standart, belirli bir süre içinde, çalışanların üretmesi beklenen (temiz-
lenmiş oda sayısı, satılan kuver sayısı vb.) çıktı düzeyini belirler. Bir konaklama
işletmesi için geliştirilen standart verim ölçüsü örnekleri aşağıdaki gibidir:
Pozisyon Standart Süre Tablo 7.1

Standart Verim
Oda Hizmetlisi 16 oda 8 saat Ölçüsü Örneği
Kafeterya Servis Görevlisi 20 kuver 4 saat
Lokanta Servis Görevlisi 15 kuver 4 saat
Aşçılar 90-100 kuver 8 saat
Bulaşıkçılar 150-200 kuver 8 saat
Kat Yöneticisi 80 dolu oda 8 saat
Yukarıdaki hesaplamalar kapsamında, bölüm yöneticilerinin personel mikta-

rını ve işçilik maliyetlerini tahmin ederken göz önünde tutacakları değişken fak-
törlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
Bölüm İş Değişken Faktörler Tablo 7.2

Personel Düzeyini ve
Oda hizmetleri Tahmin edilen oda doluluğu Giderlerini Etkileyen
Odalar Faktörler
Kat hizmetleri Tahmin edilen oda doluluğu
Servis Tahmini yemek satışları
Servis Tahmini kuver servisi
Yiyecek Hazırlama Tahmini yemek satışları
Bulaşık yıkama Tahmini yemek satışları
Bulaşık yıkama Tahmini kuver servisi
Servis Mevsimlik dalgalanmalar
İçecek
Servis Tahmini yemek satışları
Tüm işler Tahmin edilen oda doluluğu
Öteki bölümler
Tüm işler Tahmini kuver servisi
Tamir ve bakım Tüm işler Tahmini tamir işleri
Çamaşırhane Tüm işler Tahmini müşteri sayısı
Bütün
Tüm işler Ücretli tatil işçilik maliyetleri
bölümler
Bölümler; belirlenen verimlilik standartları çerçevesinde, değişen faaliyet hac-

mine (satış gelirlerine) ve diğer ilgili faktörlere bağlı olarak kadrolama rehberlerini
oluşturmaktadır. Çalışanların bu rehberleri, aylık bölüm satış tahminlerine bağlı
olarak hazırlandıktan sonra, değişen koşullar doğrultusunda revize edilir. Aylık
bölüm satış gelirleri bütçesine göre oluşturulan aylık işgücü gider bütçesi, haftalık
kadrolama rehberlerinin hazırlanmasında yönlendirici bir işlev görmektedir.
İşçilik giderleri, istihdam edilen personelin kadro durumuna, piyasadaki istih-
dam ölçütlerine ve ücret politikalarına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Örneğin
10 idari ve 40 alt kademe personel ile çalışan bir konaklama işletmesi, işlerin ka-
liteli ve gerektiği gibi gitmediğinin farkına vararak bir sonraki dönem 12 idari ve
45 alt kademe personel ile çalışma kararı alabilir. Bu karara göre ek olarak 2 kişi
idari, 5 kişi de alt kademede istihdam edilecektir. Bu ek istihdam bütçe hazırla-
nırken göz önünde tutulacak ve personel giderleri arttırılacaktır. Ayrıca personel
ücretleri tahmin edilirken bir sonraki dönemde uygulanacak zam oranı, SGK ke-
sintileri, asgari ücretteki artış vb. faktörler dikkate alınacaktır. Sonuç olarak her
bir bölümde çalışan personel sayısı, olması gereken aylık ödemelerle çarpılır ve
işçilik giderleri tahmin edilir.
Diğer Gider Bütçeleri

Satışlar maliyeti ve işçilik giderleri dışında konaklama işletmesinde diğer giderler
de bulunmaktadır. Bu giderlerden bir kısmı, faaliyet bölümleri (odalar, yiyecek
ve içecek, yan faaliyet bölümleri) ile ilgilidir. Bir diğer kısmı ise hizmet bölümleri
(genel yönetim, pazarlama vb.) ile ilgilidir. Gerek faaliyet bölümleri gerekse hiz-
met bölümlerini ilgilendiren bu giderler; değişken, yarı değişken ve sabit gider
niteliği taşımaktadır. Bu giderlerin bu yıl için miktar olarak tahmini veya geçen
yıl olarak geliştirilen bir orana göre tahmini yapılır. Bu hesaplamadan sonra gider
bütçesi içine bu rakamlar eklenir.
Bir konaklama işletmesinde temizlik maddesi gideri nasıl bütçelenebilir açıklayınız.

9
İşletme Bütçesinin Düzenlenmesi
Konaklama işletmesinin bölümleri için gelirlerin ve giderlerin bütçelenmesinden
sonra bu bütçelerin bir araya getirilmesiyle işletme bütçesi elde edilir. İşletme büt-
çesinde, bölüm bütçelerinin bir araya getirilmesiyle işletmenin tümü için bekle-
nen sonuçlar açık olarak görülebilir ve analize tabi tutulabilir.
ÖRNEK Tuğçe Oteli konaklama işletmesinin bilgileri aşağıdaki gibidir:
Otelin adı Tuğçe Oteli

Otelin türü 5 ay faaliyette bulunan tatil yöresi oteli
Oda sayısı 100 oda, 200 yatak
Faaliyet Odalar, yiyecek (lokanta), içecek (bar), öteki bölümler
bölümleri (telefon ve çamaşırhane)
Otelde oda satışları oda+kahvaltı esasına göre yapılmaktadır. Otelin 5 aylık

faaliyeti ile ilgili bütçe verileri aşağıdaki gibidir:
Odalar Geliri
Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül
Oda Doluluk Oranı %60 %80 %90 %90 %60
Ortalama Oda
60 70 80 80 70
Fiyatı (€)
Yiyecek ve İçecek Geliri

• Yiyecek geliri, odalar gelirinin %80’i olarak
• İçecek geliri, yiyecek gelirinin %40’ı olarak tahmin edilmiştir.
Öteki Bölümler Geliri

• Telefon geliri, odalar gelirinin %4’üdür.
• Çamaşır yıkama geliri, odalar gelirinin %1’idir.
Öteki Gelirler (Faiz, Komisyon vb. Gelirler)

Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Toplam
Öteki Gelirler (€) 14.400,- 16.500,- 18.200,- 18.200,- 15.000,- 82.300,-
Satılan Yiyecek ve içecek Maliyeti

Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül
Yiyecek Maliyeti
(Yiyecek gelirinin %32 %43 %52 %52 %48
yüzdesi)
İçecek Maliyeti
(İçecek gelirinin %38 %48 %56 %56 %54
yüzdesi)
İşçilik Maliyeti
Odalar
34.600,- 46.000,- 53.700,- 53.700,- 40.400,- 228.400,-
Bölümü (€)
Yiyecek
44.200,- 64.000,- 81.900,- 81.900,- 53.500,- 325.500,-
Bölümü (€)
İçecek
6.200,- 8.100,- 9.200,- 9.200,- 7.100,- 39.800,-
Bölümü (€)
Faaliyet Bölümleri Öteki Giderleri

• Odalar bölümü için odalar gelirinin %10’u,
• Yiyecek bölümü için yiyecek gelirinin %12’si,
• İçecek bölümü için içecek gelirinin %8’i olarak tahmin edilmiştir.
Öteki Faaliyet Bölümleri Maliyetleri

Öteki faaliyet bölümleri (telefon ve çamaşırhane) gelirinin %60’ı olarak kabul
edilmiştir.
Hizmet Bölümleri Giderleri

Geçmişteki deneyimlerden bu giderlerin toplam bölümler geliri ile ilişkili olduğu
tespit edilmiştir. Bu nedenle aşağıdaki yüzdeler belirlenmiştir:
• Genel yönetim giderleri, toplam bölümler gelirinin %8’i,
• Pazarlama ve satış giderleri, toplam bölümler gelirinin %4’ü,
• Isı, ışık ve enerji giderleri, toplam bölümler gelirinin Haziran, Temmuz,
Ağustos için %10’u, Mayıs ve Eylül için %8’i olarak kabul edilmiştir.
• Tamir ve bakım giderleri, toplam bölüm gelirinin %5’i olarak kabul edilmiştir.
• Amortisman, sigorta, vergiler vb.leri yıllık 384.000,-€ olarak tahmin edil-
miş ve aylara eşit olarak bölünmüştür.
Bütçenin Düzenlenmesi
İlk olarak odalar geliri hesaplanır. Bu hesaplama için aşağıdaki formüller kullanılır:
Satışı Planlanan Yatak Sayısı = (Yatak Sayısı x Doluluk Oranı) x Gün Sayısı
Tahmini Oda Geliri = Satışı Planlanan Yatak Sayısı x Ortalama Yatak Fiyatı
Yukarıdaki formüllere göre öncelikle ay bazında tahminî yatak sayısının he-

saplanması gerekmektedir. Yatak sayısı aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır:

Satışı Planlanan
3720 4800 5580 5580 3600 23280
Yatak Sayısı
Tahminî yatak sayısı bulunduktan sonra, tahmini oda geliri ikinci formül ara-
cılığıyla aşağıdaki tabloda hesaplanmıştır:

Tahmini Oda
223.200,- 336.000,- 446.400,- 446.400,- 252.000,- 1.704.000,-
Geliri (€)
Yukarıdaki ve diğer bölümlerle ilgili hesaplamalardan sonra Tablo 7.1’de işlet-

me bütçesi + cinsinden oluşturulmuştur:
BÜTÇE SAPMA ANALİZLERİ

Bütçe sapma analizlerine değinmeden önce sapma analizleri ile ilgili temel kav-
ramları ele almakta fayda vardır.
Bütçesel Kontrol ve Bütçe Sapması

Konaklama işletmelerinde bütçeleme; planlama, koordinasyon, iletişim ve motivasyon
fonksiyonları yanında maliyet kontrolü yapmak için de kullanılır. Bu tür işletmelerde,
her maliyet unsurunun standartlarını saptamak olanaksız olduğundan genellikle geç-
miş deneyimlerden yararlanarak maliyetler tahmin edilmekte ve bütçelenmektedir.
Bu şekilde saptanan bütçesel maliyetler de maliyet kontrolü için kullanılmaktadır.
Maliyet kontrolü, önceden belirlenmiş maliyet standartları ile gerçekleşen maliyet-

lerin karşılaştırılarak sapmaların analizi ve gerekli düzeltici önlemlerin alınmasına
yönelik kontrol sürecidir.
Bir hesap döneminin Bütçe ile maliyet kontrolü, kavram olarak karşımıza bütçesel kontrolü çıkarır.
bütçelenmiş hedefleri ile
aynı dönemin gerçekleşen Bütçesel kontrol, bütçede saptanan amaçlar ve hedeflerle ilgili olarak gerçekleşen faaliyet
faaliyetleri arasındaki farka sonuçlarının sürekli olarak kontrol ve değerlendirilmesi ile gerekli durumlarda düzelti-
sapma, bu sapmaların ci önlemlerin alınmasıdır. Bu bağlamda, bütçesel kontrolde, bütçelenen ile gerçekleşen
nedenlerini araştırma
işlemine ise sapma analizi rakamlar karşılaştırılır ve aradaki farka bütçe sapması denir. Bulunan sapmalara ilişkin
denir. olarak gelir ve giderlerin kabul edilebilir ya da edilemez sonuçları oluşabilir. Bu nedenle
bulunan bütçe sapmalarının ayrıca analiz edilmesi ve oluşma nedenlerinin belirlenmesi
gerekmektedir ki bu işleme de bütçe sapma analizleri denir.
Bütçesel kontrol, bir finansal plan dâhilinde yapılacak işlerin hazırlanması ve
sonra da gelişmelerin karşılaştırılarak değerlendirilmesini sağlayan bir sistemdir.
Bu sistem, tüm işletme bölümlerine ait maliyet ve gelir hakkında ayrıntılı bir kont-
rol olanağı sağlar. Bütçesel kontrol sayesinde, hedeflere ne derece ulaşıldığı veya
hedeflerin aşıldığı ortaya konulabilir, bunun için de performans raporları (bütçe
raporları) kullanılır. Performans raporları, bölümler itibariyle düzenlenen, o bö-
lümde bütçelenen rakamlara ne ölçüde ulaşıldığını veya aşıldığını hem mutlak
rakamlar olarak hem de yüzde olarak gösteren raporlardır. Bu raporlar sayesinde,
bölümlerin hem etkenliğinin hem de verimliliğinin ölçülmesine olanak sağlanır.
BÖLÜM HASILATI Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Toplam Tablo 7.3
Tuğçe Oteli İşletme
Odalar 223.200,00 336.000,00 446.400,00 446.400,00 252.000,00 1.704.000,00
Bütçesi
Yiyecek 178.560,00 268.800,00 357.120,00 357.120,00 201.600,00 1.363.200,00
İçecek 71.424,00 107.520,00 142.848,00 142.848,00 80.640,00 545.280,00
Öteki faaliyet bölümleri 11.160,00 16.800,00 22.320,00 22.320,00 12.600,00 85.200,00
Toplam Bölüm Hasılatı 484.344,00 729.120,00 968.688,00 968.688,00 546.840,00 3.697.680,00
Öteki Gelirler 14.400,00 16.500,00 18.200,00 18.200,00 15.000,00 82.300,00
Toplam Brüt Hasılat 983.088,00 1.474.740,00 1.955.576,00 1.955.576,00 1.108.680,00 7.477.660,00
BÖLÜM MALİYETLERİ
Odalar
İşçilikler 34.600,00 46.000,00 53.700,00 53.700,00 40.400,00 228.400,00
Öteki Giderler 22.320,00 33.600,00 44.640,00 44.640,00 25.200,00 170.400,00
Yiyecek
Satışlar Maliyeti 57.139,20 115.584,00 185.702,40 185.702,40 96.768,00 640.896,00
İşçilikler 44.200,00 64.000,00 81.900,00 81.900,00 53.500,00 325.500,00
Öteki Giderler 21.427,20 32.256,00 42.854,00 42.854,00 24.192,00 163.584,00
İçecek
Satışlar Maliyeti 27.141,12 51.609,60 79.994,88 79.994,88 43.545,60 282.286,08
İşçilikler 6.200,00 8.100,00 9.200,00 9.200,00 7.100,00 39.800,00
Öteki Giderler 5.713,92 8.601,60 11.427,84 11.427,84 6.451,20 43.622,40
Öteki faaliyet bölümleri

6.696,00 10.080,00 13.392,00 13.392,00 7.560,00 51.120,00
tüm maliyetler
Toplam Bölüm
225.437,44 369.831,20 522.811,52 522.811,52 304.716,80 1.945.608,48
Maliyetleri
BÖLÜM KÂRLARI
Odalar 166.280,00 256.400,00 348.060,00 348.060,00 186.400,00 1.305.200,00
Yiyecek 55.793,60 56.960,00 46.663,20 46.663,20 27.140,00 233.220,00
İçecek 32.368,96 39.208,80 42.225,28 42.225,28 23.543.20 179.571,52
Öteki faaliyet bölümleri 4.464,00 6.720,00 8.928,00 8.928,00 5.040,00 34.080,00
Toplam Bölüm Kârları 258.906,56 359.288,80 445.876,48 445.876,48 242.123,20 1.752.071,52
Öteki Gelirler 14.400,00 16.500,00 18.200,00 18.200,00 15.000,00 82.300,00
Toplam 273.306,56 375.788,80 464.076,48 464.076,48 257.123,20 1.834.371,52
HİZMET BÖLÜMLERİ
Genel Yönetim 38.747,52 58.329,60 77.495,04 77.495,04 43.747,20 295.814,40
Pazarlama ve Satış 19.373,76 29.164,80 38.747,52 38.747,52 21.873,60 147.907,20
Isı, Işık ve Enerji 38.747,52 72.912,00 96.868,80 96.868,80 43.747,20 349.144,32
Tamir ve Bakım 24.217,20 36.456,00 48.434,40 48.434,40 27.342,00 184.884,00
Toplam Hizmet
121.086,00 196.862,40 261.545,76 261.545,76 136.710,00 977.749,92
Bölümleri
BÜRÜT FAALİYET KÂRI 152.220,56 178.926,40 202.530,72 202.530,72 120.413,20 856.621,60
Sabit Giderler 32.000,00 32.000,00 32.000,00 32.000,00 32.000,00 32.000,00
VERGİ ÖNCESİ KÂR 120.220,56 146.926,40 170.530,72 170.530,72 88.413,20 472.621,60

Sapma Analizleri
Sapmalarının tümünün incelenmesi, gereksiz zaman ve maliyet kaybına sebep
olabilir. Sapmaların neden oluştuğunu araştırmanın ve gerekli düzeltici hareket-
lerde bulunmanın bir maliyeti olduğu gibi bunları yapmayıp işleri oluruna bırak-
manın da bir maliyeti vardır. Araştırma ve düzeltici hareketin sağlayacağı fayda,
bunun maliyetinden yüksek ise araştırma yapılmalıdır. Ayrıca hangi büyüklükte-
ki sapmaların analiz edileceği önceden belirlenmeli, bu amaçla sapmaların önem
derecesi için bir standart ölçü saptanmalıdır.
Sapmaların önemini karşılaştırmada, yüzde veya mutlak değerler ölçüt olarak kul-
lanılmaktadır. Bu ölçütlerin kullanılmasında, genel bir uygulama, sapmanın önem
önceliğine göre derecelenmesidir. Bu uygulamada, çok önemli kabul edilecek sapma-
lar ya da en çok önceliği olan sapmalar hem mutlak hem de yüzde ölçütünü aşan
sapmalar olacaktır. Sonraki aşamada ise öncelik sadece mutlak limiti aşan sapmalara
ve en düşük öncelik sadece yüzde limitini aşan sapmalara verilebilecektir. Fakat sap-
manın önemini yalnız yüzde veya mutlak değerle belirtmek işletmeyi yanıltabilmek-
tedir. Bu yüzden ayrıntılı bir analiz için ilgili kalemlerin neyi ifade ettiği ve bunların
bütçelenmesi sırasında ele alınan varsayımların da gözden geçirilmesi gerekir.
Sapmaların analizinde ihtiyatlı olmak, doğru bir şekilde yorumlamak ve buna
bağlı olarak da gerekli önlemleri almak gerekir. Örneğin kat hizmetlilerine ilişkin
bir ücret sapması, bütçelenen ücretten daha yüksek bir ücret ödenmesinden veya
iyi bir işgücü planlaması yapılmayışından doğmuş olabilir. Bu gibi nedenlerin ay-
rıntılı bir şekilde analiz edilmesi ve önlemlerin alınması, sapma analizlerini etkin
kılacaktır. Konaklama işletmelerinde, sapma analizinin daha etkili ve daha ko-
lay yapıldığı kalemler satışlar, satışların maliyeti ve işçilik giderleri kalemleridir.
Çünkü bu kalemler, fiyat ve hacim (miktar) bileşenlerine ayrılabildiği için hem
etkenliğin hem de verimliliğin ölçülmesine olanak sağlanır. Buna karşılık, faaliyet
giderlerinin çok büyük bir kısmı istemli sabit giderler olarak bütçelenmiş oldu-
ğundan bu kalemlerde verimlilik ölçme olanağı yoktur. Bu nedenle gelir sapması
analizine ilişkin olarak satışlar, gider sapması analizine ilişkin ise satışların mali-
yeti ve değişken işçilik giderleri örnekleri üzerinde durulacaktır.
Gelir Sapması Analizi

Gelir sapması analizinde; fiyat sapması, hacim sapması ve bileşik sapma rakamları
temel alınır. Bu sapmalara ilişkin formüller aşağıdaki gibidir:
Fiyat Sapması (FS) = Bütçelenmiş Hacim (BH) x

[Gerçek Fiyat (GF) - Bütçelenmiş Fiyat (BF)]
FS = BH x (GF - BF)
Hacim Sapması (HS) = Bütçelenmiş Fiyat (BF) x
[Gerçek Hacim (GH) - Bütçelenmiş Hacim (BH)]
HS = BF x (GH - BH)
Yukarıdaki sapma kalemleri dışında bileşik sapma kalemi adı verilen üçüncü
bir sapma kalemi vardır.
Bileşik Sapma (Fiyat-Hacim Sapması) = [Gerçek Fiyat (GF) - Bütçelenmiş Fiyat
(BF)] x [Gerçek Hacim (GH) -
Bütçelenmiş Hacim (BH)]
BS = (GF - BF) x (GH - BH)
Bileşik sapma, hem gerçek fiyatın hem de gerçek miktarın bütçelenmiş karşıt-
larından fazla olması nedeniyle oluşmaktadır. Bu nedenle ayrı olarak gösterilmesi
ya da fiyat ve hacim sapmalarına orantılı olarak dağıtılması daha uygun olacaktır.
Fakat bu konudaki genel yaklaşım, bileşik sapmayı tümüyle fiyat sapmasına ek-
lemektir. Fiyat sapması formülünde, gerçek fiyat ile bütçelenmiş fiyat arasındaki
fark bütçelenmiş hacim ile değil de gerçek hacim ile çarpılsaydı, bileşik sapma
kalemi fiyat sapmasına dâhil edilmiş olacaktı.
Gökay Oteli konaklama işletmesinin bütçe dönemine ilişkin bilgileri aşağıdaki gibidir: ÖRNEK
Oda Sayısı Ortalama Oda Fiyatı Toplam Gelir

Bütçelenen 200 T120,- T24.000,-
Gerçekleşen 250 T110,- T27.500,-
Fark 50 T10,- T3.500,-
Yukarıdaki bilgilere göre bütçe sapma analizini yapınız.

Bütçe sapması: T3.500,- (olumlu)’dir. Bu sapmanın bileşenleri olan fiyat, ha-
cim ve bileşik sapma aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
FS = 200 x (110-120) = T-2.000,- (olumsuz)

HS = 120 x (250-200) = T6.000,- (olumlu)
BS = (110-120) x (250-200) = T-500,- (olumsuz)
Toplam T3.500,- (olumlu)
Hesaplamadan görüleceği gibi, bu üç tür sapma toplamı, bütçe sapmasına

eşittir. Yukarıda tespit edilen olumsuz fiyat sapmasının oluşma nedenlerinin be-
lirlenmesi ve düzeltici önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu sapmaları, grafik
üzerinde Şekil 7.2’de gösterebiliriz:
Şekil 7.2
Gelir Sapması
Analizi Grafiği
Gider Sapması Analizi

Gider sapması analizi; satışların maliyeti ve değişken işçilik giderleri sapmaları
şeklinde iki başlık altında ele alınacaktır.
a. Satışların Maliyeti Sapması

Satışların maliyeti analizinde; maliyet sapması, hacim sapması ve bileşik sap-
ma rakamları temel alınır. Bu sapmalara ilişkin formüller aşağıdaki gibidir:
Maliyet Sapması (MS) = Bütçelenmiş Hacim (BH) x [Bütçelenmiş Maliyet (BM) -

Gerçek Maliyet (GM)]
MS = BH x (BM - GM)
Hacim Sapması (HS) = Bütçelenmiş Maliyet (BM) x [Bütçelenmiş Hacim (BH) -

Gerçek Hacim (GH)]
HS = BM x (BH - GH)
Bileşik Sapma = [Bütçelenmiş Maliyet (BM) - Gerçek Maliyet (GM)] x

(Maliyet- Hacim [Bütçelenmiş Hacim (BH) - Gerçek Hacim (GH)]
Sapması)
BS = (BM - GM) x (BH - GH)
Maliyet sapması formülünde, bütçelenmiş maliyet ile gerçek maliyet arasında-

ki farkı bütçelenmiş hacim ile değil de gerçek hacim ile çarpılsaydı bileşik sapma
kalemi maliyet sapmasına dâhil edilmiş olacaktı.
ÖRNEK Deniz Oteli konaklama işletmesinin bütçe dönemine ilişkin bilgileri aşağıdaki gibidir:
Ortalama Kuver
Kuver Sayısı Toplam Maliyet
Maliyeti
Bütçelenen 6000 T60,- T360.000,-
Gerçekleşen 6300 T62,- T390.600,-
Fark 300 T2,- T30.600,-

Bütçe sapması: T30.600,- (olumsuz)’dir. Bu sapmanın bileşenleri olan maliyet,
hacim ve bileşik sapma aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
MS = 6000 x (60-62) = T-12.000,- (olumsuz)

HS = 60 x (6000-6300) = T-18.000,- (olumsuz)
BS = (60-62) x (6000-6300) = T-600,- (olumsuz)
Toplam T-30.600,- (olumsuz)
Hesaplamadan görüleceği gibi, bu üç tür sapma toplamı, bütçe sapmasına eşit-

tir. Yukarıda tespit edilen olumsuz maliyet ve hacim sapmalarının oluşma neden-
lerinin belirlenmesi ve düzeltici önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu sapmala-
rı, grafik üzerinde Şekil 7.3’te gösterebiliriz:
Şekil 7.3
Satışların Maliyeti
Sapması Analizi
Grafiği
Bir konaklama işletmesinin bütçe dönemine ilişkin bilgileri aşağıdaki gibidir. Bu

bilgilere göre sapma analizini yapınız. 10
Ortalama Kuver
Kuver Sayısı Toplam Maliyet
Maliyeti
Bütçelenen 4000 T30,- T120.000,-
Gerçekleşen 4200 T32,- T134.400,-
Fark 200 T2,- T14.400,-
b. Değişken İşçilik Giderleri Sapması

Değişken işçilik giderleri sapması (garson ücretleri) analizinde; hacim sapma-
sı, ücret sapması, zaman (etkinlik) sapması ve bileşik sapma rakamları temel alı-
nır. Bu sapmalara ilişkin formüller aşağıdaki gibidir:
Hacim Sapması (HS) = Bütçelenmiş Ücret (BÜ) x [Bütçelenmiş Süre (BS) -

Standart Süre (SS)]
HS = BÜ x (BS - SS)
Ücret Sapması (ÜS) = Bütçelenmiş Süre (BS) x [Bütçelenmiş Ücret (BÜ) -
Gerçek Ücret (GÜ)]
ÜS = BS x (BÜ - GÜ)
Zaman Sapması (ZS) = Bütçelenmiş Ücret (BÜ) x [Standart Süre (SS) -
Gerçek Süre (GS)]
ZS = BÜ x (SS - GS)
Bileşik Sapma = [Bütçelenmiş Süre (BS) - Gerçek Süre (GS)] x
(Ücret-Süre Sapması) [Bütçelenmiş Ücret (BÜ) - Gerçek Ücret (GÜ)]
BS = (BS - GS) x (BÜ - GÜ)
Ücret sapması formülünde, bütçelenmiş ücret ile gerçek ücret arasındaki fark
bütçelenmiş süre ile değil de gerçek süre ile çarpılsaydı bileşik sapma kalemi ücret
sapmasına dâhil edilmiş olacaktı.
ÖRNEK Bir önceki örnekteki Deniz Oteli konaklama işletmesinin bütçe dönemine ilişkin gar-
son ücret bilgileri aşağıdaki gibidir:
Kuver Kuver Saat Toplam

Toplam Süre
Sayısı Süresi Ücreti Ücret
Bütçelenen 6000 6 dakika 36000/60= 600 saat 14,-T 8.400,-T
Gerçekleşen 6300 8 dakika 50400/60= 840 saat 12,-T 10.080,-T
Fark 300 2 dakika 240 saat 2,-T 1.680,-T
Standart olarak toplam kuver süresi 12800 dakika olarak tespit edilmiştir.
Buna göre standart süre 12800/60 = 700 saattir.
Bütçe sapması: T1.680,- (olumsuz)’dir. Bu sapmanın bileşenleri olan hacim,
ücret, zaman ve bileşik sapma aşağıdaki gibi hesaplanabilir:
HS = 14 x (600-700) = T-1.400,- (olumsuz)

ÜS = 600 x (14-12) = T1.200,- (olumlu)
ZS = 14 x (700-840) = T-1.960,- (olumsuz)
BS = (600-840) x (14-12) = T480,- (olumlu)
Hesaplamadan görüleceği gibi, bu dört tür sapma toplamı, bütçe sapmasına

eşittir. Yukarıda tespit edilen olumsuz hacim ve zaman sapmalarının oluşma ne-
denlerinin belirlenmesi ve düzeltici önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu sap-
maları, grafik üzerinde Şekil 7.4’te gösterebiliriz:
Şekil 7.4
Değişken İşçilik
Giderleri Sapması
Analizi Grafiği
Özet
Bütçe, bütçeleme, bütçesel kontrol ve işletme bütçe Konaklama işletmelerinde bütçe unsurlarını ta-
1 sistemi kavramlarını tanımlayabilmek. 3 nımlayabilecek ve bütçeleme aşamalarının neler
Bütçe, bir işletmenin gelecek dönemine ilişkin olduğunu açıklayabilmek.
üst yönetim tarafından saptanan amaç ve he- Bir konaklama işletmesinin bütçesi denildiğinde
deflerini parasal ve sayısal terimlerle açıklayan genel (ana) bütçe anlaşılır. Genel bütçe, yöneti-
rapor veya raporlar dizisidir. Bütçeleme, işletme min belirli bir döneme ilişkin faaliyet sonuçla-
bütçelerinin planlaması, düzenlenmesi ve kont- rından beklentilerini yansıtan bütçedir. Genel
rolüne ilişkin teknikler ve yöntemler de dâhil bütçenin unsurları; faaliyet bütçeleri ve mali
olmak üzere, işletme bütçelerinin mekanik ve bütçelerdir. Faaliyet bütçeleri, bir konaklama iş-
teknik yönlerini ifade etmek üzere kullanılır. letmesinde gelir tablosunu etkileyen gelir ve gider
Bütçesel kontrol, bütçede saptanan amaçlar ve kalemlerini ilgili bölümler temelinde planlayan
hedeflerle ilgili olarak ortaya çıkan sapmaların bütçedir. Faaliyet bütçeleri hazırlandıktan sonra
kontrol ve değerlendirilmesi ile gerekli durum- bu bütçelerin birleştirilmesiyle konaklama iş-
larda düzeltici önlemlerin alınması işlemlerini letmesinin tümü için işletme bütçesi elde edilir.
ifade eden bir kavramdır. İşletme bütçe sistemi Mali bütçeler, işletmenin finansal durumuna iliş-
ise işletme bütçelerine ilişkin ilkeler, çeşitli tek- kin bilgi vermektedir. Bu bütçeler; yatırım bütçe-
nikler ve mekaniklerden yararlanmak suretiyle si, nakit bütçesi, bütçelenmiş bilanço ve faaliyet
uzun dönemli bütçeler ile işletme bütçesinin bütçelerine dayanılarak hazırlanmış bütçelenmiş
planlanmasını, düzenlenmesini, uygulanmasını gelir tablosudur. Bütçeleme aşamaları; amacın ka-
ve kontrolünü belirtmektedir. rarlaştırılması, ayrıntılı bütçelerin hazırlanması,
bütçe tasarısının düzeltilmesi ve tasarının onaya
İşletme bütçe sisteminin faydalarını, kısıtlarını ve so- sunulması şeklinde ele alınmaktadır.
2 rumluluk muhasebesi ile ilişkisini özetleyebilmek.
İşletme bütçe sisteminin faydaları; işletmenin Konaklama işletmelerinde bölüm bütçelerinin
amaçlarını saptayarak temel stratejilerin buna 4 nasıl yapıldığını açıklayabilmek.
göre oluşturulmasını sağlamak, faaliyetlerin is- Konaklama işletmelerinde işletme bütçesini bö-
tenen yönde ve zamanda akışını sağlamak, yö- lüm bütçeleri oluşturmaktadır. İşletme bütçesini
neticileri, tatmin edici sonuçlara ilişkin hedefleri başlangıç noktasını bölümler düzeyinde oluştu-
rakamsal olarak saptamaya zorlamak şeklinde rulan gelir tabloları oluşturur. Bütçeleme süreci,
özetlenebilir. Kısıtları; bütçenin doğruluğu ya- faaliyet bölümleri tarafından elde edilen sonuç-
pılan tahminlerin doğruluk derecesi ile ilgilidir lara bağlı olduğu için bölüm gelir ve giderleri be-
ve bütçelerin değişken koşullara uygunluğunun lirlenmeksizin mali bütçelerin hiçbiri hazırlana-
sağlanması için sürekli olarak gözden geçiril- maz. Bölüm bütçelerinin hazırlanmasında; her
mesi gerekir şeklinde özetlenebilir. İşletmenin bölüm için gelir düzeyi tahmin edilir, her bölüm
muhasebe sistemi, yönetimin bütçeleme süre- gelirinden tahmini direkt faliyet giderleri çıkarı-
cindeki ihtiyaç duyacağı tüm bilgileri verecek lır ve tahmini bölüm gelirleri birleştirilerek net
düzeyde iyi örgütlenmiş olmalıdır. Bu nitelik- kâra ulaşmak üzere, bu toplamdan dağıtılmayan
leri taşıyan muhasebe ise sorumluluk muhase- giderler çıkarılır. Bölüm bütçelerinin düzenlen-
besidir. Sorumluluk muhasebesi, planlanmış ve mesinde öncelikle gelirlerin bütçelenmesi daha
gerçekleşmiş muhasebe verilerinin sorumluluk sonra ise giderlerin bütçelenmesi ele alınır.
merkezlerine göre toplanması ve raporlanması
işlemleri olarak tanımlanır. Sorumluluk muha-
sebesinin en önemli özelliği, sorumluluk mer-
kezlerine yönelik oluşudur.
Konaklama işletmelerinde bütçe sapma analizi

5 sürecinde gelir sapması ile gider sapması unsurla-
rındaki değişmelerin analiz üzerindeki etkilerini
özetleyebilmek.
Konaklama işletmelerinde sapma analizinin
daha etkili ve daha kolay yapıldığı kalemler sa-
tışlar, satışların maliyeti ve işçilik giderleri ka-
lemleridir. Bu nedenle gelir sapması analizinde
satışlar, gider sapması analizinde ise satışların
maliyeti ve değişken işçilik giderleri üzerinde
durulmaktadır. Gelir sapması analizinde; satışlar
başlığı altında fiyat sapması, hacim sapması ve
bileşik sapma rakamları, gider sapması analizin-
de ise satışların maliyeti başlığı altında maliyet
sapması, hacim sapması ve bileşik sapma, değiş-
ken işçilik giderleri sapmaları başlığı altında ha-
cim sapması, ücret sapması, zaman sapması ve
bileşik sapma rakamları analiz edilmektedir.
1. İşletme bütçelerine ilişkin ilkeler ve çeşitli teknik- 5. Bir konaklama işletmesinin, yatak sayısı 250 ve yıl-
lerden yararlanmak suretiyle uzun dönemli bütçeler lık ortalama yatak fiyatı ise T180,-’dir. Yıllık ortalama
ile işletme bütçesinin planlanmasını, düzenlenmesini, doluluk oranı %70’dir. Konaklama işletmesinin yıllık
uygulanmasını ve kontrolünü belirten kavram aşağıda- tahmini oda satış geliri ne olmalıdır?
kilerden hangisidir? a. T11.497.500,-
a. Bütçe b. T10.678.600,-
b. Bütçeleme c. T9.600.200,-
c. Bütçesel kontrol d. T7.800.340,-
d. Bütçe sistemi e. T6.200.120,-
e. Bütçe sapması
6. Bir konaklama işletmesinde, kuver fiyatı T25,-’dir.
2. Aşağıdakileden hangisi işletme bütçe sistemi amaç- Yiyecek gelirinin tahmininde açılacak kuver sayısı ge-
larından biri değildir? celeme sayısının %60’ı olarak tespit edilmiştir. Haziran
a. Yıllık faaliyetleri planlamak ayında tahmini müşteri geceleme sayısı 2400 olarak
b. Farklı birimlerdeki faaliyetler arasında koordi- tespit edilmiştir. Konaklama işletmesinin haziran ayın-
nasyonu sağlamak daki yiyecek bölümü satış geliri ne olmalıdır?
c. Farklı bölüm yöneticileri arasında iletişimi sağ- a. T39.000,-
lamak b. T36.000,-
d. Faaliyetleri kontrol etmek ve yöneticilerin per- c. T34.000,-
formansını değerlendirmek d. T32.400,-
e. Yöneticileri bölüm amaçlarına ulaşılması konu- e. T30.200,-
sunda motive etmek
7. Bir konaklama işletmesinde, temmuz ayına ilişkin
3. Bir konaklama işletmesindeki pazarlama, muhase- yiyecek bölümü ile ilgili hesaplanmış tahmini yiyecek
be, insan kaynakları gibi hizmet bölümleri hangi so- geliri T295.000,-, geçen yıl yiyecek maliyeti T140.000,-
rumluluk merkezi olarak tanımlanmaktadır? ve geçen yıl yiyecek geliri ise T280.000,-’dir. Konakla-
a. Gelir merkezi ma haziran ayı bütçelenmiş yiyecek maliyetleri ne ol-
b. Gider merkezi malıdır?
c. Yatırım merkezi a. T116.900,-
d. Kâr merkezi b. T121.300,-
e. Yönetim merkezi c. T124.600,-
d. T134.400,-
4. Aşağıdakilerden hangisi konaklama işletmelerinde e. T147.500,-
mali bütçe unsurlarından değildir?
a. Bütçelenmiş bilanço 8. Bütçelenen ile gerçekleşen rakamların karşılaştırıl-
b. Bütçelenmiş gelir tablosu ması sonucu ortaya çıkan farkı belirten kavram aşağı-
c. Faaliyet gelirleri bütçesi dakilerden hangisidir?
d. Yatırım bütçesi a. Performans farkı
e. Nakit bütçesi b. Bütçeleme
c. Bütçe sapması
d. Sapma analizi
e. Bütçesel kontrol

9 ve 10. sorular için aşağıdaki bilgiler kullanılacaktır. 1. d Yanıtınız yanlış ise “İşletme Bütçesi Kavramı”
Bir konaklama işletmesinde, bütçe dönemine ilişkin konusunu yeniden gözden geçiriniz.
odalar bölümü ile ilgili bütçelenen ve gerçekleşen ve- 2. e Yanıtınız yanlış ise “İşletme Bütçe Sisteminin
riler aşağıdaki gibidir: Amaçları” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
3. b Yanıtınız yanlış ise “İşletme Bütçe Sisteminde
Oda Sayısı Ortalama Oda Fiyatı Sorumluluk Muhasebesinin Önemi” konusunu
Bütçelenen 100 T140,- yeniden gözden geçiriniz.
4. c Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
Gerçekleşen 150 T130,-
Bütçeler” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
5. a Yanıtınız yanlış ise “Oda Gelirlerinin Bütçelenmesi”
9. Konaklama işletmesinde yapılan bütçe sapma ana-
lizi neticesinde fiyat sapması ne olmalıdır?
6. b Yanıtınız yanlış ise “Yiyecek ve İçecek
a. T7.000,- (olumlu)
Gelirlerinin Bütçelenmesi” konusunu yeniden
b. T5.500,- (olumlu)
gözden geçiriniz.
c. T1.500,- (olumlu)
7. e Yanıtınız yanlış ise “Yiyecek ve İçecek Malzeme
d. T-1.000,- (olumsuz)
Giderleri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
e. T-500,- (olumsuz)
8. c Yanıtınız yanlış ise “Bütçesel Kontrol ve Bütçe
Sapması” konusunu yeniden gözden geçiriniz.
10. Konaklama işletmesinde yapılan bütçe sapma ana-
9. d Yanıtınız yanlış ise “Sapma Analizleri” konusu-
lizi neticesinde toplam bütçe sapması ne olmalıdır?
nu yeniden gözden geçiriniz.
a. T5.500,- (olumlu)
10. a Yanıtınız yanlış ise “Sapma Analizleri” konusu-
b. T3.500,- (olumlu)
nu yeniden gözden geçiriniz.
c. T2.500,- (olumlu)
d. T-1.000,- (olumsuz)
e. T-500,- (olumsuz)

İşletme bütçe sisteminin amaçlarının gerçekleştirilme- Bir konaklama işletmesinde faaliyet bütçelerinin oluş-
sinde işletme örgüt yapısı çok önemli bir yer tutmakta- turulmasıyla birçok soruya cevap üretilebilir. Bu soru-
dır. Bütçeleme sürecinin ön koşulu, işletmenin bütün lar: Belirli bir dönem için tahmin edilen satış gelirleri
olarak yetki ve sorumlulukları açıkca belirleyen sağlıklı ne olacaktır? Belirli bir dönem için bütçelenen işgü-
bir örgütsel yapıya sahip olmasıdır. Bütçelerde sapta- cü nedir? Belirli bir dönemde satılması beklenen oda
nan amaç ve hedeflerin uygulamaya konulması, işlet- sayısı nedir? Belirli bir dönemde satılması beklenen
medeki personel tarafından yerine getirileceğinden, yiyecek maliyeti nedir? Belirli bir dönemde satılması
kişisel sorumlulukların düzenlenmesi ve sürece tüm beklenen içecek maliyeti nedir? Belirli bir dönem için
sorumluluların katılması gerekmektedir. Bütçelerin, gerçekleşen ve bütçelenmiş yiyecek ve içecek maliyetle-
kontrol faaliyetini sağlayabilmeleri için işletmenin ör- ri arasındaki fark nedir? Belirli bir dönem için gerçek-
güt yapısının uyumlu olması zorunludur. Bu nedenle leşen ve bütçelenmiş yiyecek ve içecek gelirleri arasın-
örgüt yapısında yetki ve sorumluluk akışları ile bölüm- daki fark nedir?
ler arası ilişkiler açıkca belirtilmelidir.
Sıra Sizde 5
Sıra Sizde 2 Bir konaklama işletmesinde nakit girişlerine yol açan
Faaliyet bütçeleri, bir konaklama işletmesinde gelir unsurlar: müşteri ve acentalardan yapılan peşin tahsi-
tablosunu etkileyen gelir ve gider kalemlerini ilgili bö- latlar, büro ve mağazaların kiralanmasından elde edi-
lümler temelinde planlar. Bu kapsamda yapılan bir sı- len gelirler, vadeli ya da kredi kartıyla yapılan satışların
nıflandırma özellikle ana bölümler olan odalar ile yiye- tahsilatı, diğer iştiraklerden sağlanan nakit girişleri,
cek ve içecek bölümlerinin analizi için gereklidir. Mali menkul kıymet yatırımlarından sağlanan kâr payları
bütçelerde ise, işletmenin faaliyet gelirleri ve faaliyet şeklinde sayılabilir. Nakit çıkışlarına yol açan unsur-
giderleri bütçelerinde öngörülen gerçekleşmelere göre lar ise malzeme alımları, işçilik ödemeleri, tanıtım ve
işletmenin mali durumunun nasıl etkileneceği, faali- pazarlama giderleri, genel giderler, kredi borçlarının
yet sonucu beklenen kâr veya zarar düzeyi, işletmenin ödenmesi, acenta ve tur operatörüne yapılan ödemeler
yatırım ihtiyacının nasıl giderileceği, işletmedeki para şeklinde sayılabilir.
giriş ve çıkışlarının nasıl gerçekleşeceği öngörülmeye
çalışılır. Bu nedenle faaliyet bütçeleri ve mali bütçeler Sıra Sizde 6
şeklinde bir ayrıma gidilmiştir. Üç aylık oda gelirlerini hesaplayabilmek için öncelikle
satışı planlanan yatak sayısını hesaplamak daha sonra
Sıra Sizde 3 ise satışı planlanan yatak sayısı ile ortalama yatak fiya-
Katılımlı bütçe yaklaşımında bütçe önerileri ilk olarak tının çarpılması gereklidir. Bu hesaplama için aşağıda-
daha alt kademelerde çalışanlar yöneticiler tarafından ki formüller kullanılır:
yapıldığı için bütçe tahminlerindeki doğruluk oranı
ve motivasyon artmaktadır. Bu nedenle büyük ölçekli Haziran Ayı Planlanan Yatak Sayısı = (200 x 0,60) x 30 = 3600
konaklama işletmeleri daha çok katılımlı bütçe yakla- Haziran ayı Tahmini Oda Geliri = 3600 x 120 = T432.000,-
şımını benimsemektedir. Temmuz Ayı Planlanan Yatak Sayısı = (200 x 0,70) x 31 = 4340
Temmuz Ayı Tahmini Oda Geliri = 4340 x 120 = T520.800,-
Ağustos Ayı Planlanan Yatak Sayısı = (200 x 0,80) x 31 = 4960
Ağustos Ayı Tahmini Oda Geliri = 4960 x 120 = T595.200,-

Yiyecek gelirlerinde, açılacak kuver sayısı da geceleme Bütçe sapması: T14.400,- (olumsuz)’dir. Bu sapmanın
sayısının %70’i olarak hesaplanacaktır. Bu kapsamda, bileşenleri olan maliyet, hacim ve bileşik sapma aşağı-
açılacak kuver sayısı ile ortalama kuver fiyatı çarpıla- daki gibi hesaplanabilir:
rak yiyecek geliri tahmin edilmiş olacaktır.
MS = 4000 x (30-32) = T-8.000,- (olumsuz)
Açılacak Ortalama Yiyecek
Geceleme HS = 30 x (4000-4200) = T-6.000,- (olumsuz)
Aylar Kuver Kuver Geliri
Sayısı
Sayısı Fiyatı (T) (T)
BS = (30-32) x (4000-4200) = T-400,- (olumsuz)
Haziran 1850 1295 65,- 84.175,-
Temmuz 2130 1491 65,- 96.915,-
Ağustos 2200 1540 65,- 100.100,-
TOPLAM 6175 4326 281.190,- Hesaplamadan görüleceği gibi, bu üç tür sapma top-
lamı, bütçe sapmasına eşittir. Yukarıda tespit edilen
Sıra Sizde 8 olumsuz maliyet ve hacim sapmalarının oluşma ne-
Yiyecek maliyeti yüzdeleri ile ilgili ayın satış gelirleri denlerinin belirlenmesi ve düzeltici önlemlerin alın-
çarpıldığı takdirde aylık bazda yiyecek maliyetleri büt- ması gerekmektedir.
çelenmiş olur. Hesaplamalar aşağıdaki gibidir:
Yiyecek Tahmini
Aylar
Yiyecek
Maliyeti Yiyecek Yararlanılan Kaynaklar
Geliri (T)
Yüzdesi Maliyeti (T) Akdoğan, N. (2009). Maliyet Muhasebesi Uygulama-
Haziran 80.000,- 66,25 53.000,- ları, (8.Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi
Temmuz 95.000,- 80 76.000,- Çetiner, E. (2002). Konaklama İşletmelerinde Muhase-
be Uygulamaları, (3.Baskı), Ankara: Gazi Kitabevi.
Ağustos 104.000,- 75 78.000,-
Çetiner, E. (2009). Otel İşletmeleri Yönetim Muhase-
TOPLAM 279.000,- 207.000,-
besi, Ankara: Gazi Kitabevi.
Gürsoy, C., T. (2009). Yönetim ve Maliyet Muhasebesi,
Sıra Sizde 9 (3.Baskı), İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım A.Ş.
Temizlik maddesi giderinin bütçelenmesi: Odabaşına Jagels, M., G. (2007). Hospitality Management Acco-
temizlik maddesi kullanımı gramaj olarak geçmiş tec- unting, (Ninth Edition), New Jersey: John Wiley &
ribelere göre bellidir. İlgili aydaki satılacak oda sayısı Sons Ltd.
ile odabaşına tüketilecek deterjan miktarı çarpıldığın- Kartal, A. (1996). Konaklama İşletmelerinde Yönetsel
da o aya ait temizlik maddesi ihtiyacı belirlenmiş olur. Planlama ve Kontrol Sistemleri, Eskişehir: Anadolu
Kullanılacak deterjan miktarı tahmin edilen satın alma Üniversitesi Yayınları.
fiyatı ile çarpıldığında temizlik maddesi giderinin o aya Kaval, H. (1994). Konaklama İşletmeleri Muhasebesi,
ait tutarı bulunmuş olur. Bu hesaplama, 12 ay için ayrı Ankara: Yaklaşım Yayınları.
ayrı yapılıp toplandığında ise temizlik maddesi unsuru Kaygusuz, S. Y., Dokur, Ş. (2009). İşletmelerde Stra-
bütçedeki büyüklüğü belirlenmiş olur. tejik Planlama ve Bütçeleme, Bursa: Dora Yayın
Dağıtım Ltd. Şti.
Kozak, N. (Editör) (2008). Otel İşletmeciliği, (2.Baskı),
Ankara: Detay Yayıncılık.
Türksoy, A. (2011). Konaklama Yönetim Muhasebesi
Maliyet Analizleri, (2.Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi.
Uysal, Ö., Ö. (1997). Konaklama İşletmelerinde Faaliyet
Bütçeleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
8
UYGULAMALARI
Amaçlarımız
 Fiyatlandırma, fiyatlandırma kararları, talebin fiyat esnekliği ve fiyatlandırma
yaklaşımları kavramlarını tanımlayabilecek,
 Fiyatlandırma kavramının konaklama işletmeleri ile ilişkisini özetleyebilecek,
 Konaklama işletmelerinde fiyatlandırma yöntemlerini tanımlayabilecek ve na-
sıl yapıldığını açıklayabilecek,
 Nakit yönetimi kavramını ve konaklama işletmeleri ile ilişkisini özetleyebilecek,
 Konaklama işletmelerinde nakit yönetimi sürecinde nakit bütçesinin nasıl ya-
pıldığını açıklayabilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
• Fiyatlandırma • Nakit Yönetimi
• Fiyatlandırma Yöntemleri • Nakit Bütçesi
İçindekiler
• FİYATLANDIRMA KAVRAMI
FİYATLANDIRMA
Konaklama İşletmelerinde FİYATLANDIRMA YÖNTEMLERİ
Fiyatlandırma ve Nakit Yönetimi
Muhasebe Uygulamaları • KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYAT
FARKLILAŞTIRMASI
• NAKİT YÖNETİMİ KAVRAMI
• KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE NAKİT
YÖNETİMİ
Fiyatlandırma ve Nakit
Yönetimi
FİYATLANDIRMA KAVRAMI
Fiyatlandırma, işletmenin ürettiği mal veya hizmetlerin satış değerinin belir- Fiyatlandırma, işletmenin
ürettiği mal veya hizmetlerin
lenmesi işlemidir. İşletmenin fiyatlandırma politikaları ve uygulamalarının kâr satış değerinin belirlenmesi
ve süreklilik hedefleri ile yakından ilgili olması, fiyatlandırmanın günlük etkileri işlemidir.
yanında işletmenin orta ve uzun vadeli tüm stratejik planları ile ilgisini ortaya
koymaktadır. Bu bağlamda fiyatlandırma, işletmenin uzun süreli faaliyetlerini
sürdürebilmesi için bir temel araç olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşletmede fiyatlandırma konusu, büyük önem taşıdığından, tespit edilecek fi-
yatın işletme amaçlarına uygun, pazarlama-finansman ve yönetim politikaları ile
uyumlu olması gerekmektedir. Ayrıca fiyatlandırma, gerek işletme içi gerekse de
işletme dışı birçok unsurun göz önünde bulundurulmasını gerektiren karmaşık
bir konudur. Fiyatlandırma kararları genel olarak iki aşamalı ele alınır:
• Birinci aşama: Fiyatlandırma kararlarının tespiti ve planlanması (fiyatlan-
dırma kararının alınması)
• İkinci aşama: Fiyatlandırma kararının uygulanması ve kontrolü
Birinci aşamada, öncelikle fiyatlandırma kararlarına olan ihtiyaç tanımlanır.
Bu aşamada, fiyatlandırma sorunları ve fırsatları işletmenin amaçlarıyla özellikle
kârlılık ve büyüme amaçları ile ilişkilendirilir. Fiyatlar saptandıktan sonra işletme
yöneticisi bir fiyat modeli geliştirir. İkinci aşamada, fiyatlandırma kararlarının uy-
gulanması sırasında karşılaşılabilecek olası sorunların öngörülmesi ve bunların
önlenmesi yolları araştırılır. Bu çalışmalar sonucunda; fiyat modelinin işletilmesi
hâlinde elde edilebilecek gelirler tahmin edilmekte, fiyatlandırma kararının ve-
rilmesinden sonra elde edilen veri ve bilgiler karşılaştırılarak modelin kontrolü
sağlanmış olmaktadır.
Fiyatlandırma kararları genelde kaç aşamalı ele alınır, açıklayınız.

1
Bir malın veya hizmetin fiyatını belirleyen tek ve en önemli çıkar grubunun
tüketiciler olduğu kabul edilmesine karşın, fiyatlandırma kararlarını etkileyen
önemli başka çıkar grupları da vardır. Bunları aşağıdaki gibi sayabiliriz:
• Aracı kuruluşlar
• Rakipler
• Üretim faktörleri sahipleri
• Devlet
• İşletmenin diğer bölüm yöneticileri
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYATLANDIRMA

Konaklama işletmelerinde Konaklama işletmelerinde, işletme kârlılığını belirleyen en önemli faktör fiyat-
fiyat, müşterilerin işletmede
kalma biçimine göre tır. Bu nedenle konaklama işletmesinin temel hedefi kârlılığı arttıracak bir fiyat
ayrılmakta ve işletmenin oluşturmak olmalıdır. Konaklama işletmelerinde fiyat, müşterilerin işletmede
sunduğu hizmetlerin kalma biçimine göre ayrılmakta ve işletmenin sunduğu hizmetlerin karşılığında
karşılığında ödeyeceği bedeli
oluşturmaktadır. ödeyeceği bedeli oluşturmaktadır. Bu kapsamda, fiyat gerek müşteriler gerekse
de konaklama işletmeleri için çok önemli bir pazarlama karması elemanı olarak
değerlendirilmektedir. Müşterilerin alacağı hizmet yalnızca konaklama olabilece-
ği gibi; konaklama ve kahvaltı, yarım pansiyon, tam pansiyon ya da her şey dâhil
hizmetleri olabilmektedir.
Sunulacak hizmetler göz ardı edildiğinde genellikle bu tür işletmelerde iki tür
fiyat politikasından söz edilir. Bunlar:
• Stratejik fiyat: Piyasada müşterilerin sayıca çok olduğu durumlarda başvu-
rulan indirimsiz fiyatlar olarak tanımlanır.
• Taktik fiyat: Piyasada müşterilerin sayıca daha az olduğu durumlarda baş-
vurulan ve rekabetçi, indirimlere dayalı, kısa vadede işletmeye nakit akışı
yaratan daha çok gruplara uygulanan fiyattır.
Konaklama işletmesinde, fiyatlandırma kararlarında öncelikle üç temel ölçü-
tün belirlenmesi gerekir. Bunlar; talep, maliyet fonksiyonu ve rakiplerin fiyatları-
dır. Bu ölçütler dikkate alınarak verilecek bir fiyatlandırma kararı için öncelikle
maliyet tabanı oluşturulmalı, müşterilerin işletmeyi değerlendirmeleri ve işletme-
nin özellikleri ise tavan olarak belirlenmelidir. Bu kapsamda, belirlenecek fiyatın
işletmeye kâr bırakmayacak kadar maliyetlerin altında olmaması ya da talep ol-
mayacak şekilde de müşterilerin ödeme gücünü aşmaması gerekir. Konaklama
işletmelerinin fiyatlandırma kararları beş grupta sınıflandırılabilir:
• Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylanacak normal fiyatlar,
• Kültür ve Turizm Bakanlığınca onaylanan fiyatların üstünde olmayacak
şekilde pazar bölümlerine göre uygulanacak indirim oranları ya da belirli
dönemde geçerli olacak sabit fiyatlar,
şekilde aracı kurumların münferit müşteriler ve gruplar için uygulanacak
oda-yatak, kahvaltı ve tabldot fiyatları,
şekilde toplantı, kongre, seminer, konferans vb. faaliyetler için oda-yatak,
kahvaltı ve tabldot fiyatları,
• Nişan, düğün, sünnet ve toplu yemekler için ziyafet hizmetleri (banket) fi-
yatları.
Talebin Fiyat Esnekliği

Konaklama işletmesinin uygulayacağı fiyat düzeyi, işletmenin satılan oda sayısını
etkiler. Bu nedenle konaklama işletmeleri, oda satışlarını azaltmayacak bir fiyatı
tespit etmek durumundadır. Bu durum, herhangi bir hizmete karşı olan taleple
fiyat arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Herhangi bir dönemde, belirli bir hizmetin
talep edilen niceliği ile o hizmetin fiyatı arasında doğrudan bir ilişki vardır. Bu
ilişki, genelde ters yönlüdür. Hizmetin fiyatı yükseldikçe hizmete karşı olan talep
düşer, hizmetin fiyatı düştükçe hizmete karşı olan talep yükselir. Bu kural, iktisat-
ta talebi açıklamada kullanılır. Bu bağlamda fiyatlandırma kararlarında önemli
kavramlardan biri de talebin fiyat esnekliğidir.
8. Ünite - Fiyatlandırma ve Nakit Yönetimi 207
Esneklik genel anlamıyla, iki değişken arasındaki ilişkiyi belirtir ve değişken-

lerden herhangi birisinde ortaya çıkan değişmenin diğer değişkende yaratacağı
tepkiyi ortaya koyar. Diğer bir deyişle bir değişkenin, diğer değişkendeki değiş-
meye karşı gösterdiği duyarlılıktır. Hangi değişkenler arasındaki duyarlılığı ölç-
mek istiyorsak onlara ilişkin esnekliği belirlemiş oluruz.
Talebin fiyat esnekliği, talebin fiyatlarda meydana gelen değişmelere karşı ne
kadar etkili ve hassas olduğunu ölçmeye yarayan bir kavramdır. Buna göre, hizmet
bedellerinin düşmesi durumunda, diğer faktörler değişmemek koşulu ile daha
çok satış yapılabileceği, fiyatların artması durumunda talebin düşeceği ve daha az
satış yapılabileceği öngörülebilir. Bir hizmete olan talep ya esnektir (elastik) ya da
esnek değildir (inelastik). Talebin esnek olması; fiyatlarda meydana gelen artışın
toplam gelirleri azaltması, fiyat düşmelerinin ise toplam gelirleri arttırmasıdır. Ta-
lebin fiyat esnekliği matematiksel olarak aşağıdaki gibi ifade edilir:
∆N = Nicelikte (talep miktarında) değişme

N = Nicelik (talep) miktarı
∆F = Fiyatlardaki değişme
F = Fiyat
Eğer sonuç 1’den büyükse talep esnektir, talep fiyatlarda meydana gelen de-
ğişmelere karşın duyarlıdır. Talep miktarındaki değişme yüzdesi fiyatlardaki de-
ğişme yüzdesinden büyüktür. Eğer sonuç 1’den küçükse talep esnek değildir, ta-
lep miktarındaki değişme yüzdesi, fiyatlardaki değişme yüzdesinden küçüktür.
Sonuç olarak esneklik 1’den büyükse fiyatın düşürülmesi, 1’den küçükse fiyatın
yükseltilmesi toplam geliri arttıracaktır. Esnekliğin 1’e eşit olduğu durumlarda ise
fiyat değişmeleri satış miktarını aynı oranda ve ters yönde etkileyeceğinden, satış
geliri değişmez. Genel olarak konaklama sektöründe talep esnektir. Çünkü öneri-
len ürün ve hizmet bedelleri genellikle standarttır. Bu analizde, diğer faktörlerin
değişmediği varsayılmıştır. Fakat uygulamada birçok faktör fiyatlara etki etmek-
tedir. Bu nedenle talebin fiyat esnekliği uygulamaya yönelik olmaktan ziyade daha
çok teorik bir konudur.
ES konaklama işletmesi, bir aylık bir dönemde, ortalama T240,- oda fiyatı ile 2000 ÖRNEK
oda satmıştır. Takip eden bir aylık dönemde ise ortalama oda fiyatı T300,-’den 1800
oda satmıştır.
İşletmenin durumunu talebin fiyat esnekliği açısından analiz ediniz.
Bu konaklama işletmesinde oran 1’den küçük olduğu için talep esnek değildir.
Talep miktarındaki değişme yüzdesi, fiyatlardaki değişme yüzdesinden küçüktür.
Bir şehir oteli, bir aylık dönemde, ortalama T320,- oda fiyatı ile 2200 oda satmıştır.
Takip eden bir aylık dönemde ise ortalama oda fiyatı T360,-’den 2600 oda satmıştır. 2
İşletmenin durumunu talebin fiyat esnekliği açısından analiz ediniz.
Fiyatlandırma Kararlarını Etkileyen Faktörler

Konaklama işletmeleri fiyatlandırma kararları, birçok çevresel faktör tarafından
etkilenmektedir. Bu faktörler, işletme içi ve işletme dışı olarak iki başlık altında
sınıflandırabilir. İşletme dışı faktörler aşağıdaki gibidir:
• Genel ekonomik değişkenler: Ekonominin genel durumu, enflasyon, geliş-
me vb. unsurlar.
• Yasal değişkenler: Tavan fiyat, taban fiyat, fiyat blokajı, fiyat kontrolü vb.
unsurlar.
• Talebin fiyat esnekliği: Talebin fiyatlarda meydana gelen değişmelere karşı
ne kadar etkili ve hassas olduğunun ölçülmesi.
• Konaklama işletmesinin hizmet sunduğu pazar ve rekabetin kapsamı: İşlet-
menin, iç pazara mı yoksa yurt dışına mı hizmet sunması ve hizmet verdiği
piyasa tipi nasıl bir fiyat politikası uygulayacağının belirlenmesi açısından
önemlidir.
• Tüketicinin özellikleri: Tüketicinin milliyeti, moda, tüketim kalıpları, gelir,
harcama eğilimi vb. unsurlar.
• İşletmenin bulunduğu mevki: İşletmenin gerek tedarik mesafesi gerekse de
potansiyel turist yoğunluğuna olan mesafesi fiyatlandırmayı etkiler.
İşletme dışındaki faktörlerin yanında işletmeyle ilgili ve doğrudan işletme ta-
rafından kontrol edilebilen işletme içi faktörler ise aşağıdaki gibidir:
• Sunulan hizmetin maliyeti: En yüksek kârı sağlayacak bir fiyatlandırma
yapabilmek için maliyetlerin yakından takip edilmesi, geçmiş verilerden
yararlanılması ve gelecekteki oluşabilecek maliyetlerin tahmin edilmesi ge-
rekir.
• İşletmenin pazarlama ve fiyatlandırma hedefleri: Kâr hedefi, kamu hizmeti
vb. hedefler.
• Pazarlamada fiyat politikasının rolü: “Fiyat temel bir değişken mi yoksa
bağlı bir değişken midir?” sorusunun analiz edilmesi gerekir.
• İşletmenin özelliği, kapasitesi ve kaynakları.
Yukarıdaki faktörler dışında, konaklama işletmesinin sunmuş olduğu hizmet-
lerin kalitesi ve sınıf farkı da fiyatların belirlenmesinde rol oynar. Ayrıca dolu-
luk oranı da fiyatlandırma kararlarını etkileyen bir diğer faktör olarak karşımıza
çıkar. Doluluk oranı düştüğünde işgücü maliyetleri fiyatların yükselmesine yol
açabilecektir.
Fiyatlandırma Hedefleri
Konaklama işletmesi yöneticileri, fiyatlandırma kararları ile ne gibi hedefleri ger-
çekleştirme arzusunda olduklarını tespit etmelidirler. Bu bağlamda, konaklama
işletmeleri açısından fiyatlandırma hedefleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İşletmenin ayakta kalmasını sağlama,
• Belirli bir kârı sağlama ya da en fazla kârı elde etme,
• En fazla geliri elde etme ya da pazara derinliğine girme (düşük fiyatlarla
doluluk oranını yükseltmek),
• Pazarın kaymağını alma (yüksek fiyatlardan satış yapma)
• Rekabete uyum sağlama.
Fiyatlandırma hedefleri, yöneticilerin fiyatlandırma yöntemlerini ve pazarla-
ma karması elemanlarından hangilerinin daha yoğun kullanılacağı konularındaki
kararlarını etkiler.
Fiyatlandırma Yaklaşımları
Fiyatlandırma yaklaşımları, temel olarak maliyet, rekabet ve talebe göre üç başlık Fiyatlandırma yaklaşımları;
maliyet, rekabet ve talebe
altında sınıflandırılmaktadır. En çok uygulanan yaklaşımlar ise tutundurma faa- göre üç başlık altında
liyetlerini desteklemeye, rekabete ve talebe dönük fiyatlandırma yaklaşımlarıdır. sınıflandırılmaktadır.
Maliyete Dönük Fiyatlandırma

Bu fiyatlandırma yaklaşımı, en çok yiyecek ve içeceklerin fiyatlandırılmasında
uygulanmaktadır. Bu yaklaşımda, konaklama işletmesinde yönetici, öncelikle
maliyetlerini belirlemek zorundadır. Ayrıca maliyetlerin fiyatlandırmanın önko-
şulunu ve temelini oluşturduğu unutulmamalıdır. Buna göre, sabit ve değişken
maliyetler tespit edilmelidir. Maliyetler tespit edildikten sonra, iki şekilde fiyat
kararı alınır:
• Maliyetlere belirli bir kârın eklenmesiyle fiyat tespit edilir. Bu durumda ra-
kiplerin fiyatları, talep fonksiyonu ve müşterilerin değerlendirmeleri dik-
kate alınmamış olmaktadır.
• Yatırılan sermaye dikkate alınarak fiyat tespit edilir. Bu yöntemde, dönem
sonunda arzu edilen geri döngüyü sağlayacak bir fiyat belirlenmeye çalışı-
lır, bu nedenle uygulamaya hedef döngü fiyatlandırması denilir. Fiyatın tes-
pit edilebilmesi için istenen geri döngü oranı ve planı yapılan dönemdeki
tahmini oda veya yiyecek-içecek satışlarının belirlenmesi gerekir.
Maliyete dönük fiyatlandırma yaklaşımı; müşterileri, rakipleri ve rekabet koşulları-

nı göz ardı etmektedir.
Rekabete Dönük Fiyatlandırma

Rekabete dönük fiyatlandırmada çıkış noktası, rakiplerin fiyatlarıdır. Yönetici,
rakiplerini izler ve onlarla aynı ya da bir miktar altında veya üstünde bir fiyat
belirleme eğilimindedir. Bu yönteme, özellikle belirli bir bölgedeki konaklama
işletmeleri oligopol bir piyasa oluşturuyor ise sıkça rastlanmaktadır. Bu nedenle
işletme yöneticileri, rekabetin yoğunluğu ve talep düzeyi gibi unsurları dikkate
alarak az çok birbirine yakın olacak şekilde fiyatlandırma kararı almaktadır. Re-
kabete dönük fiyatlandırma iki şekilde uygulanabilir:
• Cari fiyat düzeyi esas alınarak fiyat tespit edilir. Bu yönteme, maliyetleri be-
lirlemenin zor ve yöneticinin iyi bir çözüm olduğuna inandığı durumlarda
sıkça başvurulur. Yöntemin rekabeti şiddetlendirmemesi, istikrar yaratma-
sı ve haksız rekabete neden olmaması gibi üstünlükleri bulunmaktadır.
• Beklenen kârı en fazla sağlayacak fiyat tespit edilir. Özellikle ihalelere gi-
rildiğinde bu yöntem kullanılmaktadır. Yönetici, ihaleyi alabilmek için ra-
kiplerinden düşük bir fiyat önermek durumundadır. Fakat yönetici, teklif
hazırlamadan önce belirli fiyatlarda işletmenin elde edeceği kâr ile ihaleyi
kazanma olasılığını dikkate almalıdır. Yönetici, ilgili fiyattan elde edilecek
kâr tutarı ile ihaleyi kazanma olasılığı rakamlarını kullanarak beklenen kârı
en fazla sağlayacak fiyatı tercih etmelidir. Bu durumda yönetici, belli bir
seviyenin altına inmeyecek şekilde fiyat teklifini hazırlar ve verir.
Talebe Dönük Fiyatlandırma

Talebe dönük fiyatlandırmanın çıkış noktası, müşterilerin konaklama işletmesi
ve hizmetlerine verdikleri değer veya değer algılamaları oluşturur. Yaklaşımın üs-
tünlüğü, maliyetleri, rekabet koşullarını, hedefleri ve işletmenin pazar konumu ile
imajını dikkate almasıdır. Yaklaşımda öncelikle müşterilerin bir tesiste aradıkları

ve tercihlerinde önemli olan faktörler belirlenmelidir. Konaklama işletmeleri için
bu faktörlerin ürün, hizmet, yer, atmosfer ve imaj olduğu belirtilmektedir. Bu fak-
törlerin göreceli önemleri ile her bir faktörde rakip işletmelerin de durumu birlik-
te ele alınarak yapılan değerlendirme sonucunda, birbirleriyle rekabet hâlindeki
işletmelerin algılanan değerleri hesaplanabilir. En yüksek algılanan değere sahip
işletmenin en yüksek fiyatı uygulaması gerekir. Bu yaklaşım, müşteriye ya da
pazara dönük fiyatladırmaya benzemektedir. Bunun anlamı, fiyat kararları veri-
lirken maliyetlerin yanı sıra, gerçekleştirilmek istenen amaçlar, tutundurma he-
defleri, işletmenin imajı, müşterilerin özellikleri, rekabet koşulları, kuruluş yeri,
talep dalgalanmaları, tatil dönemleri ve yürürlükteki yasalar gibi birçok faktörün
göz önünde bulundurulması gerekliliğidir.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYATLANDIRMA

YÖNTEMLERİ
Konaklama işletmelerinde sunulan hizmetlerin sayıca fazlalığı ve karmaşıklığı her
hizmete ilişkin fiyatlandırma kararlarının ve yöntemlerinin farklılık taşımasına
yol açmaktadır. Bu nedenle, bu hizmetlerin fiyatlandırılmasında kullanılan yön-
temlerde hizmetlere ilişkin sınıflandırmadan yararlanılır. Buna göre fiyatlandır-
ma yöntemleri:
• Konaklama hizmetlerinin fiyatlandırılmasını,
• Yiyecek ve içecek hizmetlerinin fiyatlandırılmasını,
• Diğer hizmetlerin fiyatlandırılmasını kapsayacaktır.
Diğer hizmetlerin, çoğu zaman işletme bünyesinde başka kuruluşlar tarafın-
dan verilmesi yüzünden bunlar fiyatlandırma konusuna dâhil edilmeyecektir.
Genellikle konaklama işletmelerinde odalar bölümü ile yiyecek ve içecek bölüm-
lerinin fiyatlarında bir koordinasyona gidilerek işletmenin genel kârlılığının mak-
simum düzeye ulaştırılması hedeflenmektedir.
Konaklama Hizmetlerinin Fiyatlandırılması

Konaklama işletmelerinin temel amacının konaklama hizmetlerinin karşılanması
olması, oda fiyatlandırmasını stratejik bir unsur hâline getirmektedir. Bu tür iş-
letmelerde, elde edilen gelirlerin yaklaşık %45’i ve üzerinin konaklamadan elde
edilmesi, oda fiyatlandırmasının önemini ortaya koymaktadır. Tüm konaklama
işletmeleri için tek bir oda fiyatı bulmak mümkün değildir. Bunun nedenlerini
aşağıda sıralayabiliriz:
• Çeşitli nedenler dolayısıyla boş kalacak oda ve gece sayısının kesin olarak
tahmin edilememesi.
• İşletmeye yatırılmış olan sermayenin ve işletmenin işletilebilmesi için har-
canmakta olan paranın hesaba katılması suretiyle sermayenin, zamanın,
emeğin karşılığını verecek kârın belirlenmesi son derece güç olması.
• Konaklama işletmeleri için tek bir organizasyon ve maliyet sisteminin ol-
mayışı.
Genel bir yaklaşım olarak oda fiyatının tespit edilmesinde, oda maliyetinin
belirlenmesi için yapılacak ilk iş, doluluk oranının, giderlerin tahmin edilmesi ve
toplam giderlerin bir yılda satılabilecek oda sayısına bölünmesidir. Bu işlemden
sonra belirli bir kâr oranının eklenmesi ve farklı özellikler gösteren odalar için
farklı oda fiyatının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu hesaplama aşağıdaki for-
mülde gösterilmiştir:
Oda Maliyet Fiyatı + Kâr = Oda Fiyatı
Konaklama işletmesinde, eğer konaklama bölümü ile birlikte yiyecek ve içe-

cek bölümleri de varsa yukarıdaki formül, oda fiyatının tespit edilmesinde yeterli
olmayabilir. Böyle bir durumda, önce giderler belirlenir buna yiyecek ve içecek
malzeme giderleri de eklenerek toplam giderler bulunur. Bu toplamdan yiyecek ve
içecek giderleri çıkarıldığında kalan tutar, oda gelirlerini ifade eder. Tahmin edi-
len doluluk oranına göre bir yıl içinde satılabilecek oda sayısının oda gelirlerine
bölünmesi ile de oda fiyatı tespit edilir.
Konaklama hizmetlerinin fiyatlandırılmasında, farklı özellikler gösteren odalar

için, farklı oda fiyatları tespit edilir.
Tunay konaklama işletmesi, 60 odalı ve 100 yataklı, 100 kişilik restoranı ve 100 kişi- ÖRNEK
lik bar ve kafesi olan bir oteldir. Bu işletmenin bir odasının inşaat maliyeti T30.000,-
işletmenin tüm inşaat maliyeti ise T1.800.000,-’dir. Bunun T1.200.000,-’si işletme
sahipleri tarafından özkaynaklarla, T600.000,-’si %40 faiz ile Turizm Kredisi olarak
yabancı kaynaklardan sağlanmıştır. Öz sermaye üzerinden %50 kârlılık beklenmek-
tedir. Otelde ortalama doluluk oranının %80, restoran ve barlardan müşterilerin
%50’sinin yararlanacağı tespit edilmiştir. Yiyecek ve içecek maliyeti ortalama %40
olarak belirlenmiştir. İlgili maliyet verileri aşağıdaki gibidir.
Tunay Konaklama İşletmesi

Ortalama kuver fiyatı T40,-
Kahvaltı kuver fiyatı T8,-
Kişi başı içki fiyatı T10,-
Amortismanlar T132.000,-
Yönetim ve reklam giderleri T62.000,-
Bakım ve onarım giderleri T38.000,-
Temizlik giderleri T20.000,-
Isı, ışık, enerji giderleri T80.000,-
Personel giderleri T360.000,-
Belediye resim ve harçlar T20.000,-
Yukarıdaki bilgilere göre ortalama oda fiyatını hesaplayınız.

Öncelikle konaklama işletmesinin giderleri tespit edilir:
GİDERLER
Faiz yükü (600 x 0,40) T240.000,-
Amortismanlar T132.000,-
Yönetim ve reklam giderleri T62.000,-
Temizlik giderleri T20.000,-
Personel giderleri T360.000,-
Belediye resim ve harçlar T20.000,-
Öz sermaye üzerinden kâr (T1.200.000,- x 0,50) T600.000,-
TOPLAM T1.552.000,-
Giderler belirlendikten sonra konaklama işletmesinin restoran gelirleri tespit

edilir:
GELİRLER
T40,- x 80 kuver (40 öğle + 40 akşam) x 365 gün T1.168.000,-
Bar gelirleri T10,- x 40 x 365 gün T146.000,-
Kahvaltı gelirleri T8,- x 40 x 365 gün T116.800,-
TOPLAM T1.430.800,-
Yukarıdaki hesaplamalardan sonra; yiyecek ve içecek malzeme giderleri bulu-

nur ve önceki hesaplanmış giderlere ilave edilerek toplam gider bulunmuş olur.
Toplam giderden yiyecek ve içecek gelirleri düşüldüğü takdirde oda satış gelirleri
hesaplanmış olur. Bu hesaplanan tutar, bir yılda satılması düşünülen oda sayısına
bölünürse oda fiyatı tespit edilmiş olur. Hesaplamalar aşağıdaki gibidir:
T1.430.800,- × 0,40 = T572.320,- yiyecek ve içecek malzeme giderleri

T1.552.000,- + T572.320,- = T2.124.320,- toplam gider
T2.124.320,- – T1.430.800,- = T693.520,- oda satış gelirleri
48 (60 oda × 0,80) × 365 = 17.520 bir yılda satılması düşünülen oda sayısı
T693.520,- / 17.520 = 39,58 ~ T40,- oda fiyatıdır.
Konaklama hizmetlerinin fiyatlandırılmasında, yukarıdaki genel yaklaşım

dışında farklı yöntemler de kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden önemli olanlara
aşağıda yer verilmiştir.
Hubbart Yöntemi
Oda fiyatının bulunmasında uygulanan yöntemlerden biri de Hubbart yöntemi-
dir. Bu yöntem, bir formül aracılığıyla uygulanır. Bu formülde, önceden elde edi-
lecek kâr tespit edilmekte ve buradan ortalama oda fiyatına ulaşılmaktadır. Hub-
bart formülü aşağıdaki gibidir:
HUBBART FORMÜLÜ
Konaklama işletmesine yapılan yatırım:
Yabancı kaynaklar xx
Öz kaynaklar xx
Toplam yatırım xxx
Öz sermaye üzerinden beklenen kâr xx
Gelir vergisinden önce istenen kâr xxx
Faiz giderleri, amortismanlar, belediye harçları ve sigorta giderleri xx
İstenen brüt faaliyet kârı xxx
Gelirden bütçelenmiş indirimler (Dağıtılmayan faaliyet giderleri):
Genel yönetim giderleri xx
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri xx
Isı, ışık, enerji giderleri xx
Bakım ve onarım giderleri xx xx
İstenen faaliyet bölümleri kârı xxx
Odalar dışındaki tahmini kâr:
Yiyecek ve içecek xx
Diğer bölümler xx xx
İstenen odalar bölümü kârı xxx
Odalar bölümü giderleri:
Personel giderleri xx
Diğer giderler xx xx
İstenen odalar bölümü geliri xxx
Satışı öngörülen oda sayısı = Oda sayısı x Doluluk oranı x Gün sayısı
200 odalı bir konaklama işletmesinin, tüm inşaat maliyeti ise T20.000.000,-’dir. Bu-
nun T15.000.000,-’si işletme sahipleri tarafından özkaynaklarla, T5.000.000,-’si %30
faiz ile Turizm Kredisi olarak yabancı kaynaklardan sağlanmıştır. Öz sermaye üzerin-
den %40 kârlılık beklenmektedir. Otelde ortalama doluluk oranının %80 olduğu tespit
edilmiştir. Gelir vergisi oranı %20’dir. İlgili maliyet verileri aşağıdaki gibidir:
Konaklama İşletmesi Verileri

Arsa, bina, mobilya, teçhizat T18.000.000,-
Tahmini amortismanlar, belediye harçları ve sigorta giderleri T225.000,-
Genel yönetim giderleri T240.000,-
Pazarlama,satış ve dağıtım giderleri T80.000,-
Tahmini Yiyecek ve içecek gelirleri T800.000,-
Tahmini diğer gelirler T200.000,-
Tahmini odalar bölümü giderleri T560.000,-
Yukarıdaki bilgilere göre ortalama oda fiyatını hubbart yöntemi ile bulunuz.
Yukarıdaki verileri hubbart formülünde hesaplamadan önce aşağıdaki unsur-

lar hesaplanır:
Öz sermaye üzerinden beklenen kâr = Yatırım tutarı x yatırım getirisi

Öz sermaye üzerinden beklenen kâr = 15.000.000,- × %40 = T6.000.000,-
Gelir vergisinden önce istenen kâr = Net kâr / (1- Vergi oranı)
Gelir vergisinden önce istenen kâr = 6.000.000,- / (1- %20) = T7.500.000,-
Faiz gideri = Yabancı kaynak x faiz oranı

Faiz gideri = 5.000.000,- × %30 = T1.500.000,-
HUBBART FORMÜLÜ
Konaklama işletmesine yapılan yatırım:
Yabancı kaynaklar 5.000.000,-
Öz kaynaklar 15.000.000,-
Toplam yatırım 20.000.000,-

Öz sermaye üzerinden beklenen kâr 6.000.000,-
Gelir vergisinden önce istenen kâr 7.500.000,-
Faiz giderleri 1.500.000,-
Tahmini amortismanlar, belediye harçları ve sigorta giderleri 225.000,-
İstenen brüt faaliyet kârı 9.225.000,-

Gelirden bütçelenmiş indirimler (Dağıtılmayan faaliyet giderleri):
Genel yönetim giderleri 240.000,-
Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri 80.000,-
Isı, ışık, enerji giderleri 120.000,-
Bakım ve onarım giderleri 30.000,- 470.000,-
İstenen faaliyet bölümleri kârı 9.695.000,-

Odalar dışındaki tahmini kâr:
Yiyecek ve içecek 800.000,-
Diğer bölümler 200.000,- (1.000.000,-)
İstenen odalar bölümü kârı 8.695.000,-

Odalar bölümü giderleri:
Personel giderleri ve diğer giderler 560.000,-
İstenen odalar bölümü geliri 9.255.000,-

Satışı öngörülen oda sayısı = 200 x %80 x 365 = 58.400 oda
Yukarıdaki hesaplamalar çerçevesinde, Hubbart yöntemine göre ortalama oda

fiyatı yaklaşık T158,- olarak bulunmuştur. Hesaplanan bu oda fiyatı, farklı özellik-
ler gösteren oda türlerine göre tekrar fiyatlandırılacaktır.
Yukarıdaki konaklama işletmesinin, çift kişilik odalar için doluluk oranı %40 ger- ÖRNEK
çekleşmiştir. Tek kişilik odalarla çift kişilik odalar arasında fiyat farkı T30,-’dir. Ote-
lin genel doluluk oranı %80’dir. Ortalama oda fiyatı yukarıdaki hesaplamalar çer-
çevesinde T158,-’dir.
Buna göre tek ve çift kişilik oda fiyatlarını bulunuz.
Öncelikle bir günde satılan çift kişilik ve tek kişilik oda sayısı bulunur:
%80 × 200 × %40 = 64 Bir günde satılan çift satılan oda sayısı
200 × %80 = 160 -64 = 96 Bir günde satılan tek satılan oda sayısı
160 Bir günde satılan toplam oda sayısı
Daha sonra aşağıdaki formül temel alınarak tek kişilik ve çift kişilik oda fiyat-
ları tespit edilir:
(Satılan tek kişilik (Satılan çift kişilik

Ortalama Satılan
oda sayısı × Tek + oda sayısı × Çift = ×
oda fiyatı toplam oda
kişilik oda fiyatı) kişilik oda fiyatı)
96x + 64 (x+30) = 158 x 160
96x + 64x + 1920 = 25.280
x = T146,-
Tek kişilik oda fiyatı T146,-’dir.

Çift kişilik oda fiyatı (146 + 30 ) = T176,-’dir.
Bir şehir otelinin, bir aylık dönemde, ortalama oda fiyatı T240,-’dir. Çift kişilik oda-
lar için doluluk oranı %60 gerçekleşmiştir. Tek kişilik odalarla çift kişilik odalar 3
arasında fiyat farkı T40,-’dir. Otelin genel doluluk oranı %90’dır. Oda sayısı 200’dür.
Buna göre tek ve çift kişilik oda fiyatlarını bulunuz.
Oda fiyatını hesaplamada kullandığımız Hubbart yöntemi, yiyecek ve içecek hiz-

metlerinin fiyatlandırılmasında da kullanılmaktadır. Fakat bu formülün tümü de-
ğil, uygulanabilir kısımları dikkate alınmaktadır. Özellikle tek mönü fiyatı bulmada
kullanılan bir yöntemdir.
Diğer Yöntemler
Diğer yöntemler başlığı altında aşağıdaki yöntemler kısaca ele alınacaktır:
a) Puanlama yöntemi: Konaklama işletmelerinde odalar genellikle tek yataklı
bir kişilik oda ve iki kişilik oda (büyük yataklı veya iki yataklı) olmak üzere
iki başlık altında sınıflandırılmaktadır. Ayrıca odalar özelliklerine göre de
dört sınıfa ayrılabilir:
• Lavabolu oda
• Duşlu oda
• Özel tuvaletli oda
• Banyolu oda
Yukarıdaki oda özelliklerine göre puanlama yapılır. Bu puanlar dikkate alı-
narak bir puana düşen değer bulunur ve bu değer ile oda puanları çarpılarak da
farklı özellik gösteren odalar için fiyatlar tespit edilmiş olur.
b) Toplam yatırım maliyeti yöntemi: Bu yaklaşımda, bir odanın toplam yatı-

rım maliyetini 1000’e bölmek suretiyle ortalama bir oda fiyatına ulaşılabilir.
Bu yöntem, özellikle yeni faaliyete başlayan konaklama işletmeleri için ge-
çerli olabilir.
T160.000.000,- maliyetli ve 1.000 odalı bir konaklama işletmesinin ortalama oda

4 satış fiyatını toplam yatırım maliyeti yöntemine göre hesaplayınız.
c) Gelir/Gider tahminlemesi yöntemi: Yöntem, oda fiyatının beklenen gelire

dayalı olarak belirlenmesi esasına dayanır. Yöntemin uygulanabilmesi için
işletme gelir ve giderlerinin tam olarak tahmin edilmesi gerekir. Oda fiyatı
aşağıdaki gibi bulunur:
Odalardan elde edilmesi planlanan gelir, işletmenin açık olduğu gün sayısın-
daki doluluk oranının, satılabilecek toplam oda sayısı ile çarpımına bölünür. Böy-
lece elde edilmek istenen geliri sağlayacak tahmini oda fiyatı bulunmuş olur.
d) Oda büyüklüğü yöntemi: Yöntemde, konaklama işletmesi arzuladığı toplam
kazancı hesaplamakta, bu kazancı odaların toplam büyüklüğüne bölerek oda
fiyatlarını tespit etmektedir. Hesaplama, farklı büyüklükteki tüm odalar için
ayrı ayrı yapılmaktadır. Yöntemde oda fiyatı aşağıdaki gibi bulunur:
Oda Fiyatı = Arzulanan Toplam Kazanç / Odaların Toplam Büyüklüğü
Yiyecek ve İçecek Hizmetlerinin Fiyatlandırılması

Yiyecek ve içecek hizmetlerinde fiyatların hangi aralıkta tespit edileceği işlet-
meden işletmeye değişmektedir. Fakat bu hizmetlerin fiyatlandırmasında temel
kural; düşük maliyetli yiyecek ve içeceklere yüksek kâr marjı, yüksek maliyetli
yiyecek ve içeceklere ise düşük kâr marjı eklenerek fiyatın saptanmasıdır. Burada-
ki amaç, yüksek maliyetli yiyeceklere yüksek kâr marjı eklendiğinde müşteriden
gelen tepkiyi engellemek ve buradan kaybedilen kâr marjının düşük maliyetli yi-
yeceklere yüksek kâr payı eklenerek telafi edilmesidir. Konaklama işletmelerinde,
çeşitli yiyecek malzemeleri, mönü kalemleri şekline getirilerek satışa sunulmakta-
dır. Bu kalemler için toplam maliyet üç unsurdan oluşmaktadır:
• Yiyecek malzeme maliyetleri
• İşçilik maliyetleri
• Genel üretim maliyetleri
Genel bir yaklaşım olarak yiyecek fiyatının bulunmasında, yiyecek malzeme
maliyetleri temel alınmaktadır. Bu maliyete aşağıdaki unsurlar brüt kâr yüzdesi
olarak eklenerek satış fiyatı bulunmaktadır:
• İşçilik maliyetleri
• Genel üretim maliyetleri
• Net kâr
Yukarıdaki hesaplamayı aşağıdaki gibi gösterebiliriz:
Brüt Kâr = İşçilik maliyetleri + Genel üretim maliyetleri + Net kâr

Satış fiyatı = Yiyecek malzeme maliyetleri + Brüt kâr
Yiyecek fiyatının bulunmasında, yiyecek malzeme maliyetleri temel alınmaktadır.

Bu maliyet unsuruna işçilik maliyetleri, genel üretim maliyetleri ve net kâr brüt kâr
tutarı olarak eklenerek satış fiyatı bulunur.
Yiyecek ve içecek hizmetlerinin fiyatlandırılmasında, yukarıdaki genel yakla-

şım dışında farklı yöntemler de kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden önemli olan-
lara aşağıda yer verilmiştir.
Subjektif Fiyatlandırma Yöntemi

Subjektif fiyatlandırma yöntemi farklı yaklaşımlar altında uygulanmaktadır. Bu Subjektif fiyatlandırma
yaklaşımlar aşağıdaki gibidir: yönteminde; uygun fiyat
yöntemi, en yüksek fiyat
a) Uygun fiyat yöntemi: Bu yöntemde, yiyecek ve içecek müdürü “Eğer ben yöntemi, düşük fiyat yöntemi
müşteri olsaydım bana yapılan hizmete kaç lira öderdim?” şeklinde bir so- ve sezgisel fiyat yöntemi
adlarıyla farklı yaklaşımlar
ruyu kendine sorar ve alacağa cevaba göre fiyatlandırma yapar. uygulanmaktadır.
b) En yüksek fiyat yöntemi: Bu yöntemde, müşterilerin ödeme gücünün yük-
sek olacağını varsayarak yüksek fiyatlandırma yapılır.
c) Düşük fiyat yöntemi: Bu yöntemde, müşteri sağlamak amacıyla bazı mönü
kalemlerine maliyetin altında bir fiyat uygulanabilir.
d) Sezgisel fiyat yöntemi: Bu yöntemde yiyecek ve içecek müdürü, içinden ge-
len sezgiye göre fiyatlandırma yapar.
Çarpan Fiyatlandırma Yöntemi

Bu yöntemde, malzeme dışında tüm maliyet unsurlarını kapsayan bir katsayı,
fiyatlandırmada kullanılır. Bu katsayı, geçen yılların ortalama yiyecek maliyet
yüzdesi dikkate alınarak tespit edilir. Yöntemde, malzeme dışında tüm maliyet
unsurları bir katsayı ile tespit edildiği için işçilik ve genel üretim maliyetleri un-
surları ayrıca ele alınmaz. Bu nedenle, mönüde yer alan her kalem için geliştirilen
katsayı, işçilik maliyetlerinin karşılanamamasına bile sebep olabilmektedir. Yön-
tem farklı yaklaşımlar altında uygulanmaktadır. Bu yaklaşımlar aşağıdaki gibidir:
a) Tüm girdi maliyetlerini esas alan yöntem: Yöntemde girdi maliyetleri, stan-
dart reçete kartlarına göre hesaplanır. Fiyatlandırmada kullanılacak katsayı
aşağıdaki gibi tespit edilir:
Girdi maliyetleri yukarıda hesaplanan katsayı ile çarpılarak satış fiyatı tespit
edilir. Satış fiyatının tespit edilmesinde aşağıdaki iki formülden biri kullanılır:
Satış fiyatı = Kullanılan girdiler toplam maliyeti x Katsayı

ya da
ÖRNEK Bir konaklama işletmesinde, yiyecek maliyet yüzdesinin %80 olması istenmektedir.
Bir porsiyon köfte maliyet verileri aşağıdaki gibidir:
200 gr. kıyma T8,-

1 yumurta T0,32
Baharat, soğan ve diğer malzemeler T1,-
Toplam T9,32
Yukarıdaki bilgilere göre bir porsiyon köftenin satış fiyatını tüm girdi maliyetlerini
esas alan yönteme göre bulunuz.
Öncelikle katsayı hesaplanmalıdır:
Katsayı = 1 / Beklenen yiyecek maliyeti yüzdesi

Katsayı = 1 / 0,80 = 1,25
Katsayı hesaplandıktan sonra, kullanılan girdiler toplam maliyeti ile katsayı

çarpılarak satış fiyatı bulunur.

Satış fiyatı = T9,32 × 1,25 = T11,65
ya da
Satış fiyatı = Kullanılan girdiler toplam maliyeti / Beklenen yiyecek maliyeti
yüzdesi
Satış fiyatı = T9,32 / 0,80 = T11,65
Tüm girdi maliyetlerini esas alan yöntem çerçevesinde bir porsiyon köftenin
satış fiyatı yaklaşık T12,- olarak hesaplanmıştır.
Bir konaklama işletmesinde bir porsiyon fırın kebabının maliyeti T12,- olarak he-
5 saplanmıştır. İşletmede yiyecek maliyet yüzdesinin %64 olması istenmektedir. Bu
koşullarda bir porsiyon fırın kebabı satış fiyatını tüm girdi maliyetlerini esas alan
yönteme göre hesaplayınız.
Çarpan fiyatlandırma b) Ana girdi maliyetlerini esas alan yöntem: Bu yöntemde, uygulama aynı
yönteminde; tüm girdi
maliyetlerini, ana girdi tüm girdi maliyetlerini esas alan yöntem gibi yapılacaktır. Fakat kullanılan
maliyetlerini ve tabak çarpan katsayısı biraz daha yüksek tutulacaktır. Yukarıdaki örnekte çarpan
maliyetini esas alan yöntemler
adlarıyla farklı yaklaşımlar katsayısı 1,25 yerine 1,6 alınabilir. Bu durumda, ana girdi maliyeti T9,32-
uygulanmaktadır. olduğuna göre, bir porsiyon köfte satış fiyatı aşağıdaki gibi hesaplanır:

Satış fiyatı = T9,32 × 1,6 = T14,912
c) Tabak maliyetini esas alan yöntem: Bu yöntemde fiyatlandırmada, girdi

maliyetlerine servis yapabilecek şekilde garnitür olarak tabağa konulan
diğer malzemeler de eklenir. Aynı örnek temel alınırsa servis tabağına ko-
nulan marul, domates ve diğer malzemelerin maliyeti T2,- ise satış fiyatı
aşağıdaki gibi hesaplanır:
Kullanılan girdiler toplam maliyeti = Ana girdi maliyeti + Diğer malzeme maliyeti
Kullanılan girdiler toplam maliyeti = T9,32 + T2,- = T11,32
Satış fiyatı = T11,32 × 1,25 = T14,15
Tabak maliyetini esas alan yöntem çerçevesinde bir porsiyon köftenin satış fi-
yatı yaklaşık T14,- olarak hesaplanmıştır.
Katkı Payı Fiyatlandırma Yöntemi

Bu yöntemde, katkı payı kavramı temel alınmaktadır. Katkı payı, satış fiyatı ile yi-
yecek malzeme maliyeti arasındaki farktır. Bu fark, malzeme maliyetleri dışında-
ki tüm giderler ile arzulanan düzeydeki kârı karşılayabilecek seviyede olmalıdır.
Yöntemde öncelikle, her bir müşteri için ortalama katkı payı aşağıdaki formül ile
hesaplanır:
Ortalama katkı payı hesaplandıktan sonra, hesaplanan katkı payına göre satış
fiyatı aşağıdaki formül kullanılarak tespit edilir.
Katkı payı = Satış fiyatı - Malzeme maliyeti
Bir konaklama işletmesinde, işletme bütçesinden alınan maliyet verileri aşağıdaki ÖRNEK
gibidir:
Malzeme maliyeti dışındaki giderler T120.000,-

Beklenen yiyecek bölümü kârı T15.000,-
Beklenen müşteri sayısı 180.000
Bir porsiyon köfte maliyeti T9,32
Yukarıdaki bilgilere göre bir porsiyon köftenin satış fiyatını katkı payı fiyatlandırma
yöntemine göre bulunuz.
Katkı payı fiyatlandırma yönteminde öncelikle ortalama katkı payı hesaplanır,

daha sonra ise katkı payı eşitliğinden satış fiyatı tespit edilir.
Katkı payı = Satış fiyatı - Malzeme maliyeti

0,75 = Satış fiyatı - 9,32
Satış fiyatı = T10,07
Katkı payı fiyatlandırma yöntemi çerçevesinde bir porsiyon köftenin satış fiya-
tı yaklaşık T10,- olarak hesaplanmıştır.
Oran Fiyatlandırma Yöntemi

Bu yöntemde, yiyecek malzeme maliyetleri ile malzeme dışındaki tüm giderler
ve hedeflenen kâr toplamı arasındaki ilişki temel alınarak bir oran tespit edilir ve
bu oran doğrultusunda satış fiyatı hesaplanır. Fiyatlandırmada kullanılacak oran
aşağıdaki gibi tespit edilir:
Oran hesaplandıktan sonra, porsiyon maliyeti ile çarpılır. Son olarak da bulu-
nan sonuca porsiyon maliyeti eklenir.
ÖRNEK Bir konaklama işletmesinde, işletme bütçesinden alınan maliyet verileri aşağıdaki
gibidir:
Malzeme maliyeti dışındaki tüm giderler T120.000,-

Beklenen yiyecek bölümü kârı T15.000,-
Yiyecek malzeme maliyetleri 300.000,-
Bir porsiyon köfte maliyeti T9,32
Yukarıdaki bilgilere göre bir porsiyon köftenin satış fiyatını oran fiyatlandırma yön-
temine göre bulunuz.
0,45 × 9,32 = T4,194

9,32 + 4,194 = T13,514 satış fiyatı
Oran fiyatlandırma yöntemi çerçevesinde bir porsiyon köftenin satış fiyatı

yaklaşık T13,5 olarak hesaplanmıştır.
Esas Maliyet Fiyatlandırma Yöntemi

Esas (ilk) maliyet, direkt ilk madde ve malzeme giderleri ile direk işçilik giderleri
toplamından oluşmaktadır. Esas maliyet temel alınarak yiyecek hizmetlerinin fiyat-
landırılması ise esas maliyet fiyatlandırma yöntemi olarak tanımlanmaktadır. Yön-
tem, farklı yaklaşımlar altında uygulanmaktadır. Bu yaklaşımlar aşağıdaki gibidir:
a) Basit esas maliyet fiyatlandırma yöntemi: Bu yöntemde işçilik giderleri, di-
rekt ve endirekt işçilik giderleri toplamı olarak alınır. Yöntemde öncelikle
kişi başı işçilik giderleri aşağıdaki formül aracılığıyla hesaplanır:
Kişi başı işçilik giderleri hesaplandıktan sonra kişi başı esas maliyet hesaplanır.
Kişi başı esas maliyet, beklenen esas maliyet yüzdesine bölünerek aşağıdaki for-
mül aracılığıyla satış fiyatı bulunur:
gibidir:
Bir porsiyon köfte malzeme maliyeti T9,32

İşçilik giderleri toplamı T90.000,-
Beklenen müşteri sayısı T180.000,-
Beklenen esas maliyet yüzdesi %80
Yukarıdaki bilgilere göre bir porsiyon köftenin satış fiyatını basit esas maliyet fiyat-
landırma yöntemine göre bulunuz.
Öncelikle kişi başı işçilik giderleri hesaplanır, hesaplanan bu tutar bir porsiyon
köfte malzeme maliyetine eklenerek kişi başı esas maliyet tespit edilmiş olur.
Kişi başı esas maliyet = 9,32 + 0,5

Kişi başı esas maliyet = T9,82
Basit esas maliyet fiyatlandırma yöntemi çerçevesinde bir porsiyon köftenin

satış fiyatı yaklaşık T12,3 olarak hesaplanmıştır.
b) Geliştirilmiş esas maliyet fiyatlandırma yöntemi: Bazı durumlarda mönü-
de yer alan yemek türleri için direkt işçilik giderleri fazla olabilmektedir.
Bu durumda, bu fazlalığı satış fiyatına yansıtabilmek için geliştirilmiş esas
maliyet fiyatlandırma yöntemi kullanılmaktadır. Yöntemde, direkt işçilik
giderlerinin ne kadar gerçekleştiği ayrıntılı ve doğru bir şekilde tespit edil-
melidir. Bu nedenle, üretim zamanını belirlemek amacıyla zaman etüdü,
işçilik zamanını en aza indirmek amacıyla da hareket etüdü çalışmaları ya-
pılmalıdır. Yöntemde, öncelikle direkt işçilik giderleri ve esas maliyet he-
saplanır, daha sonra fiyatlandırmada kullanılacak katsayı hesaplanır. Bu
katsayı ile esas maliyet çarpılır ve bulunan tutardan direkt işçilik giderleri
düşülerek satış fiyatı bulunur. Direkt işçilik giderlerini düşmemizin nedeni;
brüt kâr içinde direkt işçilik giderleri yer aldığından, direkt işçilik giderleri-
ni iki kez satış fiyatına yansıtmamak içindir.
gibidir:
Bir aşçının saat ücreti T20,-

Bir aşçı yardımcısının saat ücreti T14,-
Beklenen yiyecek maliyet yüzdesi %80
Yemek Türü Porsiyon Malzeme Gideri T Direkt İşçilik Zamanı (Dakika)
Köfte 6 parça 9,- 6
Garnitür 1 servis 2,- 6
Toplam 11,-
Yukarıdaki bilgilere göre; bir porsiyon köftenin satış fiyatını geliştirilmiş esas maliyet
fiyatlandırma yöntemine göre bulunuz.
Yöntemde, öncelikle her bir yemek türü için direkt işçilik giderleri hesaplanır,
hesaplanan bu tutarlar malzeme giderleri ile toplanarak esas maliyet tutarı tespit
edilmiş olur.
Köfte için direkt işçilik giderleri = (20 / 60) × 6 = T2,-

Garnitür için direkt işçilik giderleri = (14 / 60) × 6 = T1,4-
Yemek Malzeme Direkt İşçilik Direkt İşçilik

Porsiyon Esas Maliyet T
Türü Gideri T Zamanı (Dakika) Giderleri T
Köfte 6 parça 9,- 6 2,- 11,-
Garnitür 1 servis 2,- 6 1,4- 3,4-
Toplam 11,- 3,4- 14,4-
Yukarıdaki hesaplamalardan sonra, fiyatlandırmada kullanılacak katsayı he-

saplanır. Bu katsayı ile esas maliyet çarpılır ve bulunan tutardan direkt işçilik gi-
derleri düşülerek satış fiyatı bulunur.
14,4 × 1,25 = T18,-

18 - 3,4 = T14,6 köfte satış fiyatı
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE FİYAT FARKLILAŞTIRMASI

Fiyat farklılaştırması, bir Fiyat farklılaştırması; müşteriye, yere, zamana ve hizmete göre birden fazla fiya-
konaklama işletmesinde tın uygulanmasını ifade eden bir kavram olarak tanımlanmaktadır. Konaklama
müşteriye, yere, zamana ve
hizmete göre birden fazla işletmelerinde fiyat farklılaştırmasına yöneticiler sıkça başvurmaktadır. Bunun
fiyatın uygulanmasını ifade temel nedeni, turizmin sezonluk olmasıdır. Fiyat farklılaştırması özellikle talebin
eden kavramdır.
özelliği ve yoğunluğu ile ilgilidir ve aynı zamanda müşteriye dönük fiyatlandırma
yaklaşımının da bir uygulama biçimidir.
Fiyat farklılaştırması aşağıdaki unsurlara göre farklı şekillerde gerçekleştirilebilir:
• Müşterilere göre fiyat farklılaştırması: Bu farklılaştırma, müşterilerin özel-
liklerine göre yapılmaktadır. Örneğin erken rezervasyon yaptırıp gelenlere
ya da rezervasyon yaptırmadan gelenlere, belli meslek mensuplarına, turlar
aracılığıyla gelenlere, yerli ya da yabancı turistlere göre farklı fiyatlar uy-
gulanmaktadır. Bunun yanında peşin-kredili veya grup hâlinde çok sayıda
oda alımı gibi durumlarda da fiyat farklılaştırması yoluna gidilmektedir.
• Yere göre fiyat farklılaştırması: Yerin bir fayda biçimi olduğu durumlarda
uygulanır. Konaklama işletmesindeki odalar, farklı konum ve manzaralar-
da ise böyle bir farklılaştırma yoluna gidilir. Örneğin dağ manzaralı oda ile
deniz manzaralı odaya farklı fiyatlar uygulanabilir. Bunun yanında aynı tür
bir içkinin, havuz başındaki fiyatı ile oda servisi ya da mini bardaki takdim
edilme fiyatı farklı tespit edilebilir.
• Zamana göre fiyat farklılaştırması: En çok bilinen ve sezonluk faaliyet gös-
teren her konaklama işletmesinde yoğun bir şekilde uygulanan fiyat fark-
lılaştırmasıdır. Konaklama işletmesi, talep dalgalanmalarını dikkate alarak

sezonda yüksek, sezon dışında ise düşük fiyatlar uygulayabilmektedir.
• Hizmete göre fiyat farklılaştırması: Müşterilere ne tür hizmetlerin verilece-
ği ile ilgili bir farklılaştırmadır. Uygulamada, pansiyon türleri olarak kar-
şımıza çıkar. Oda+kahvaltı, yarım pansiyon, tam pansiyon ve her şey dahil
uygulamalarında farklı fiyatlar tespit edilmektedir.
Fiyat farklılaştırması; müşterilere, yere, zamana ve hizmete göre farklı şekillerde

gerçekleştirilir.
NAKİT YÖNETİMİ KAVRAMI

Nakit yönetimi kavramından önce işletme (çalışma) sermayesi ve yönetimi kav- İşletme sermayesi, brüt
ramlarına değinmekte fayda vardır. İşletme sermayesi, genelde iki farklı boyutta işletme sermayesi ve net
işletme sermayesi olmak
ele alınmaktadır: üzere iki farklı anlamda ele
• Brüt işletme sermayesi alınmaktadır.
• Net işletme sermayesi
Brüt işletme sermayesi kavramı, bir faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi,
kullanılması veya tüketilmesi mümkün olan varlıklar toplamını belirtmektedir. Kı-
sacası, dönen varlıkları ifade etmektedir. Net işletme sermayesi kavramı ise dönen
varlıklar ile kısa vadeli borçlar arasındaki olumlu farkı anlatmaktadır. Bu bağlamda
işletme sermayesi yönetimi kavramında belirtilmek istenen brüt işletme sermaye-
sidir. İşletme sermayesi yönetimi kavramı da brüt işletme sermayesi gereksinimin
belirlenmesidir. Bu gereksinim belirlenirken, işletmenin normal faaliyetlerini sür-
dürebilmesi ve vadesi gelen borçlarını ödeyebilmesi kriterleri temel alınmaktadır.
İşletme sermayesi gereksinimini doğuran ana neden; nakit giriş ve çıkışları Nakit yönetimi, nakit fazlası
arasındaki uyumsuzluk, nakit giriş ve çıkışlarının gerçekleşme tarihleri ile tutar- veya açıklarına meydan
vermeden, bulundurulması
larının önceden kesin olarak bilinememesidir. Bu nedenle işletme sermayesi yö- gereken en uygun para
netimi kapsamında değerlendirilen nakit yönetimi önemli bir konu olarak kar- tutarına ulaşmayı sağlayan
çalışmalardır.
şımıza çıkmaktadır.
Nakit yönetimi; para giriş ve çıkışlarını tahmin etmek, elde tutulacak en uygun
nakit miktarını belirlemek, nakit girişlerini hızlandırmak, nakit çıkışlarını yavaş-
latmak ve nakit mevcudunu en verimli şekilde değerlendirmek olarak tanımlan-
maktadır. Kısacası nakit yönetimi nakit fazlası veya açıklarına meydan vermeden,
işletmede bulundurulması gereken en uygun para tutarına ulaşmayı sağlayan ça-
lışmalardır. Nakit yönetimi, tanımlardan da görüleceği üzere, fazla nakdin, nakit
benzeri varlıklarda değerlendirilmesini de içermektedir. Bu bağlamda nakit, iş-
letmedeki nakit ile vadesiz mevduatı kapsamakta iken nakit benzeri varlıklar ise
tutarı belirli bir nakde kolayca çevrilebilen kısa vadeli ve yüksek likiditeye sahip
ve değerindeki değişim riski önemsiz olan yatırımları kapsamaktadır.
İşletmelerin ellerinde bulunduracakları nakit miktarı arttıkça işletmenin liki-
ditesi artar ancak kârlılığı olumsuz etkilenir. Bu nedenle, işletmelerin ellerinde
bulunduracakları nakit tutarını kâr ve likidite arasında bir denge gözeterek belir-
lemeleri gerekir. İşletmelerin nakit bulundurmasının üç temel amacı vardır:
• İşlem güdüsü: İşletmenin günlük normal faaliyetlerinin gerektirdiği öde-
meleri eksiksiz bir şekilde karşılamak, beklenen ödemeleri zamanında ya-
pabilmek amacıdır.
• İhtiyat güdüsü: Mevsimlik dalgalanmalara, olağanüstü olaylara hazırlıklı
olmak ve beklenmeyen nakit ödemelerini yapabilmek amacıdır.
• Spekülasyon güdüsü: Fırsat olarak değerlendirilebilecek iş ilişkilerine girmek,
elverişli koşullarda alım yapabilmek, yatırım fırsatlarını kaçırmamak amacıdır.
Nakit Yönetiminde Risk-Getiri İlişkisi

Nakit yönetimi, bir işletmenin hem risk düzeyi hem de beklenen getirisi (kârı)
üzerinde etkilidir. Genelde nakit yönetimi, işletmenin borçlarını geri ödeyememe
riskini en aza indirmeye yöneliktir. Bu bağlamda işletme borçlarını ödeyebilmek
amacıyla elinde nakit tutmaya yönelecektir. Fakat elde nakit tutmanın herhangi
bir getirisi olmadığından elde fazla nakit tutmanın maliyeti de yüksek olacak-
tır. Bu nedenle, ihtiyat amacıyla bulundurulan nakdin atıl kalmasından doğacak
zararlar menkul kıymet yatırımları ve diğer kısa vadeli yatırımlarla giderilmeye
çalışılır. Belirsizlik ne kadar az ise bu amaçla tutulacak nakit miktarı da azalacak-
tır. Bunun yanında işletmenin borçlanma olanakları, borçlanmanın hızlı ve kolay
yapılabilmesi de bulundurulması gereken nakit miktarını azaltır. İşletme yönetimi
az veya çok nakit bulundurma arasında en uygun dengeyi sağlamaya çalışmakta-
dır ki bu durum da risk-getiri ilişkisinin temelini oluşturmaktadır. Nakit yöneti-
minde risk-getiri ilişkisi iki temel amaç çerçevesinde ele alınmaktadır:
• İşletmenin faaliyetlerini sürdürürken ortaya çıkabilecek çeşitli ihtiyaçları
karşılamak amacıyla elinde yeterli miktarda nakit bulundurması.
• İşletmede kullanılmayan nakit miktarının en aza indirilmesi.
Nakit yönetiminde, risk-getiri ilişkisi çerçevesinde gelecek dönemlerde nakit
dengesinin sağlıklı bir şekilde oluşturulması için işletmeler; planlanan dönem
içinde oluşacak net nakit akımlarının tam ve doğru olarak tahmin edilebilmesi
ile nakit giriş ve çıkışlarının en iyi şekilde uyumlaştırılması koşullarını sağlama-
ya çalışmaktadırlar. Bu koşulların gerçekleştirilebilmesi için nakit gereksiniminin
belirlenmesi gerekmektedir. İşletmelerde nakit gereksiniminin belirlenmesinde
kullanılan en önemli yöntemlerden birisi nakit bütçesidir.
İşletmelerdeki nakit gereksiniminin belirlenmesinde nakit bütçesi dışında ge-
liştirilmiş modeller de bulunmaktadır. Bu modeller konumuz dışında kaldığından
ayrıntılı olarak ele alınmayacaktır. Bu modellerden başlıcaları aşağıdaki gibidir:
• William Baumol tarafından, optimal stok düzeyini hesaplamakta kullanı-
lan ekonomik sipariş miktarı modelinden yararlanılarak geliştirilen Bau-
mol modeli.
• Baumol modelinin Merton Miller ve Daniel Orr tarafından geliştirilmiş bir
biçimi olan Miller-Orr modeli.
• William Beranek tarafından geliştirilen Beranek modeli.
• Bernell Stone tarafından geliştirilen Stone modeli.
Yukarıdaki modeller konusunda ayrıntılı bilgi için İşletme Finansmanı (Sayılgan,

G., Ankara: Turhan Kitabevi, 4.Bası, 2010) adlı kitaba bakabilirsiniz.
Nakit yönetiminde risk-getiri ilişkisi çerçevesinde başarıyı arttırmak için alı-

nacak önlemlerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Nakit bütçesi hazırlamak ve uygulamak,
• Nakit giriş ve çıkışlarının tutarları ile gerçekleşme zamanları arasında den-
geyi sağlamak,
• Nakit satışları arttırmak,
• Tahsilatları hızlandırıcı önlemler almak,
• Elektronik bankacılık hizmetlerinden yararlanmak,
• Piyasa koşulları elverdiği ölçüde sipariş avansları ve depozito almak,
• Nakit işlemlerini merkezî bir yerden yürütmek,
• Nakit ödemelerini haftanın belirli günlerinde gerçekleştirmek.
KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE NAKİT YÖNETİMİ

Konaklama işletmelerinde nakit yönetimi, işletmelerin mevsimlik ya da sürekli
çalışma durumlarına göre farklılaşmaktadır. Mevsimlik konaklama işletmeleri,
açık oldukları sezon boyunca elde ettikleri gelirlerle, dönem içi ve dönem dışında
kalan zamanlardaki ödemeleri gerçekleştirmektedir. Yıl boyunca faaliyet gösteren
konaklama işletmeleri ise sürekli bir nakit döngüsüyle karşılaşmaktadır. Bu yüz-
den ne kadarlık bir nakitle çalışacakları; günlük yürütülen faaliyetler, güvenlik
marjı ve spekülasyon eğilimine bağlı olarak değişmektedir. Genellikle konaklama
işletmelerinde, sunulan konaklama ile yiyecek ve içecek hizmetlerine ilişkin nakit
çıkışı ayın belirli günlerinde yoğunlaşmakta iken anlaşmalı işletmelere yapılan
nakit ödemeleri ise önceden belli olmaktadır.
Konaklama işletmelerinde tahsilatların hızlandırılması, acentalar tarafından
yapılan ödemelerin elektronik para transferiyle mümkün olmaktadır. Bunun için
de konaklama-acenta sözleşmelerinin iyi düzenlenmesi ve acenta komisyonlarının
hızlı ödenmesi teşvik edilmelidir. Ayrıca kredi kartıyla yapılan ödemeler ve taksit-
lendirmeler geç tahsilata yol açabilmektedir. Bu yüzden bankalarla erken tahsilat
konusunda anlaşma yapılarak hızlı dönüşümler sağlanabilir. Tahsilatların bu şekilde
hızlı bir biçimde gerçekleştirilmesinin yanında ödemelerin ertelenmesi ya da belirli
dönemlerde yavaşlatılması da nakit yönetiminde önemli bir konudur. Bu amaçla
ödemelere ilişkin vadelerin uzun tutulması, vadenin son günü bu ödemenin yapıl-
ması, nakdin yeterli olmadığı dönemlerde alacaklılarla ya da çalışanlarla görüşüp
anlaşarak bu ödemelerin ileri bir tarihe ertelenmesi yoluna gidilmelidir.
Nakit Bütçesi
Nakit yönetiminde risk-getiri ilişkisi çerçevesinde başarıyı arttırmak için nakit Nakit bütçesi, belirli dönemler
bütçesinin hazırlanması gerekmektedir. Nakit bütçesi, belirli dönemler itibarıyla itibarıyla nakit girişleri, nakit
çıkışları, nakit açığı ya da
nakit girişleri, nakit çıkışları, nakit açığı ya da fazlalığını gösteren bütçe olarak fazlalığını gösteren bütçedir.
tanımlanır. Nakit bütçesi, işletme faaliyetleri için gerekli paranın uygun zamanda,
uygun yerde ve uygun maliyetle hazır bulundurulmasına olanak sağlar.
Nakit bütçesinin yöneticilere faydalı olabilmesi için bütçenin düzenlenmesin-
de nakit giriş ve çıkışlarının tespit edilmesi ve zaman bakımından düzenlenmesi
gerekmektedir. Nakit bütçesinin sağladığı faydalar aşağıdaki gibidir:
• İşletmenin en az nakit ihtiyacının planlanması ve böylece en az na kadar
nakit bulundurulması gerektiği tespit edilebilir.
• Nakit bütçelerinde, hangi tarihte nakit noksanı olduğu görüldüğünden, ne
zaman borçlanmaya gidileceği de planlanabilir.
• Kredi verenler, alacaklarının zamanında tahsil edilip edilemeyeceğini büt-
çeden öğrenebilirler.
• Ortaklara ne zaman kâr payı verileceği, nakit bütçesi ile planlanabilir.
• Nakit bütçesi, mevcut veya sağlanacak nakit miktarının etkili bir şekilde
kullanılıp kullanılmadığını da tespit eder.
Nakit Bütçesinin Hazırlanması

Nakit bütçesinin hazırlanmasında genel olarak aşağıdaki bölümler yer alır:
a) Nakit girişleri bölümü: Konaklama işletmelerinde nakit girişleri genellikle
oda, yemek ve yan faaliyetlerle ilgili peşin satışlar, senetli veya senetsiz ala-
cakların tahsili, banka kredileri, duran varlıkların satışı, faiz ve kâr payları-
nın tahsili vb. nakit girişlerinden oluşur. Peşin satışlar ve alacaklar dışında-
ki işlemler, genellikle doğru tahmin edilebilir. Satış gelirlerinin tahmininde
kullanılan yöntem, regresyon analizidir. Alacakların tahsilinde, alacakların
ortalama tahsil süresi hesaplanmalıdır.
b) Nakit çıkışları bölümü: Konaklama işletmelerinde nakit çıkışları genellikle;

peşin malzeme alışları, senetli veya senetsiz borçların ödenmesi, ücret-ma-
aş ödemeleri, yönetim giderleri, faiz-sigorta ödemeleri, kâr payı dağıtımı,
duran varlık alımı vb. nakit çıkışlarından oluşur. Malzeme alışları kap-
samında yiyecek ve içecek malzeme alışları, satış gelirlerinin bir yüzdesi
kadar düşünülür ve buna göre tahmin edilir. Borçların ödenmesinde ise
borçların ödeme süresi hesaplanmalıdır.
c) Nakit fazlası veya açığı bölümü: Mevcut nakit toplamı ile nakit çıkışları
toplamı bölümleri arasındaki farktan oluşur. Nakit çıkışları toplamı mevcut
nakit toplamının üzerinde ise bu durumda nakit açığı veya noksanından
söz edilir. Aksi durumda ise nakit fazlası ortaya çıkmaktadır. Ortaya çı-
kan nakit fazlası veya açığı durumlarının belirsizlik derecesi, yapılan satış
tahminleri ve diğer varsayımların güvenilirliğine bağlıdır. Nakit açığı varsa
işletme kredi almak için harekete geçecektir. Nakit fazlalığı varsa önceki
dönemlerde ödünç olarak alınan fonlar ödenebilir ya da atıl duran fonlar
kısa vadeli geçici yatırımlara dönüştürülebilir. Nakit açığı veya fazlası du-
rumlarının belirsizlik derecesinin azaltılması için birden fazla nakit bütçesi
hazırlanmalı ve bilgisayar simülasyonları yardımıyla olası durumlar karşı-
sında ortaya çıkabilecek ihtiyaç ve fazlalar tespit edilmelidir.
d) Finansman bölümü: Tahmini borçlanmalar ve geri ödemeler ile faiz öde-
meleri hakkında bilgi sunan bölümdür.
Nakit bütçesinin hazırlanmasında en az nakit tutarı (minimum kasa) tahmini
de yapılmaktadır. Genellikle işletmeler bütçelerde beklenmedik nakit giriş ve çı-
kışlarını kontrol altında tutacak bir nakit bakiyesi ile çalışmak ister. Bu nedenle,
işletmeler geçmiş deneyimlerine dayanarak kasada bulundurmaları gerekli orta-
lama nakit tutarını belirler ve bu tutar nakit çıkışları bölümünde yer alır. Örneğin
aylık satış gelirlerinin bir günlük tutarı, en az nakit tutarı olabilmektedir.
Bir konaklama işletmesinde, nakit bütçesi hazırlanmasında ortaya çıkan nakit fazlası veya
6 açığı durumlarının belirsizlik derecesinin azaltılması için neler yapılabilir? Tartışınız.
ÖRNEK Bir restoranın Nisan, Mayıs ve Haziran aylarına ait bütçelenmiş gelir tablosu ve ek
bilgileri aşağıdaki gibidir:
Bütçelenmiş Gelir Tablosu (T)

Haziran Temmuz Ağustos
Satışlar 54.000,- 63.000,- 72.000,-
Yiyecek maliyeti (21.600,-) (25.200,-) (28.800,-)
Brüt Satış Kârı 32.400,- 37.800,- 43.200,-

Maaşlar 16.200,- 18.900,- 21.600,-
Malzemeler 2.700,- 3.150,- 3.600,-
Ortak hizmetler 900,- 1.350,- 1.800,-
Kira 1.800,- 1.800,- 1.800,-
Reklam 900,- (22.500,-) 900,- (26.100,-) 900,- (29.700,-)
Amortisman Öncesi Kâr 9.900,- 11.700,- 13.500,-
Amortisman (3.600,-) (3.600,-) (3.600,-)
Net Kâr 6.300,- 8.100,- 9.900,-

Ek bilgiler:
1. Her bir ayın satış hasılatının %30’u nakit, %65’i kredi kartı ve %5’i ise alıcılar
hesabı (açık hesap) olarak kaydedilmektedir. Kredi kartı tahsilatları, %90’u ilgili
ayda kalan %10 ise bir sonraki ayda yapılmaktadır. Açık hesap tahsilatları ise
satışı takip eden ayda yapılmaktadır.
2. Mayıs ayı satış hasılatı T50.400,-’dir. (Bu bilgi Haziran ayı nakit tahsilatlarının
hesaplanmasında kullanılacaktır.)
3. Haziran ayı yiyecek alımı T21.600,-’dir. Yiyecek alımları ile ilgili ödemeler; %25’i
nakit olarak ilgili ayda, %75’i ise takip eden ayda yapılmaktadır.
4. Mayıs ayı yiyecek alımı T19.800,-’dir. (Bu bilgi Haziran ayı nakit ödemelerinin
hesaplanmasında kullanılacaktır.)
5. Maaşlar, malzeme alımı, ortak hizmetler ve kira ilgili ayda nakit olarak öden-
mektedir.
6. Yıllık reklam giderleri olan toplam T10.800,- Ocak ayının ilk haftasında tümüyle
ödenmektedir. Dönemsellik kavramı gereği önceden ödemeyle ilgili harcamayı
gösterebilmek için her bir ay için T900,- ayrılmaktadır.
7. Haziran ayı dönem başındaki kasa mevcudu T18.360,-’dir.
8. İşletme banka kredisi için her ay T4.500,- ödemektedir.
Yukarıdaki bilgilere göre restoranın üç aylık nakit bütçesini oluşturunuz.
Öncelikle her bir aya ilişkin bütçelenmiş nakit tahsilat ve ödemeleri hesaplanır.
Ödemelerde dikkat edilmesi gereken iki nokta bulunmaktadır. Bunlardan biri;
yıllık reklam giderleri Ocak ayının ilk haftasında toplam tutar üzerinden önceden
ödendiği için bütçelenmiş gelir tablosunda gider olarak yer alsa da nakit çıkışı
olarak hesaplanmayacaktır. Diğeri; amortisman giderleri de nakit çıkış gerektir-
meyen bir unsur olduğu için bütçelenmiş gelir tablosunda gider olarak yer alsa da
nakit çıkışı olarak hesaplanmayacaktır. Örneğimizde en az nakit tutarı tahmini
yapılmamıştır.
Haziran ayı hesaplamaları
Tahsilatlar:
Cari ay nakit satış hasılatı (54.000 x %30) 16.200,-
Cari ay kredi kartından alacakların tahsilatı (54.000 x %65 x %90) 31.590,-
Önceki ay kredi kartından alacakların tahsilatı (50.400 x %65 x %10) 3.276,-
Önceki ay alıcılar hesabı tahsilatı (50.400 x %5) 2.520,-
Bütçelenmiş nakit tahsilatı 53.586,-

Ödemeler:
Cari ay yiyecek alımları (21.600 x %25) 5.400,-
Önceki ay yiyecek alımı borç hesabının ödenmesi (19.800 x %75) 14.850,-
Maaşlar %100 nakit 16.200,-
Malzemeler %100 nakit 2.700,-
Ortak hizmetler %100 nakit 900,-
Kira %100 nakit 1.800,-
Banka kredisi ödemesi 4.500,-
Bütçelenmiş nakit ödemesi 46.350,-

Temmuz ayı hesaplamaları
Tahsilatlar:
Ödemeler:
Ortak hizmetler %100 nakit 1.350,-
Kira %100 nakit 1.800,-
Ağustos ayı hesaplamaları
Tahsilatlar :

Ödemeler:
Ortak hizmetler %100 nakit 1.800,-
Kira %100 nakit 1.800,-
Her bir ayın bütçelenmiş nakit tahsilat ve ödemeleri hesaplandıktan sonra, her
ayın dönem sonu nakit kalanı aşağıdaki formül aracılığıyla hesaplanır:
Dönembaşı nakit mevcudu + Tahsilatlar - Ödemeler = Dönem sonu nakit mevcudu
Burada unutulmaması gereken husus, herhangi bir ayın dönemsonu nakit

mevcudu, bir sonraki ayın dönembaşı nakit mevcudunu oluşturacağıdır. Bu he-
saplamalardan sonra nakit bütçesi formatında aşağıdaki düzenleme yapılır.
Nakit Bütçesi (T)

Haziran Temmuz Ağustos
Dönem başı nakit mevcudu 18,360,- 25.596,- 35,361,-
(+)Nakit Girişleri:
Cari ay nakit satış hasılatı 16.200,- 18.900,- 21.600,-
Cari ay kredi kartından alacakların tahsilatı 31.590,- 36.855,- 42.120,-
Önceki ay kredi kartından alacakların tahsilatı 3.276,- 3.510,- 4.095,-
Önceki ay alıcılar hesabı tahsilatı 2.520,- 2.700,- 3.150,-
Nakit Girişleri Toplamı 53.586,- 61.965,- 70.965,-
Mevcut Nakit Toplamı 71.946,- 87.561,- 106.326,-
(-)Nakit Çıkışları:
Nakit yiyecek alımları 5.400,- 6.300,- 7.200,-
Borç hesabının ödenmesi 14.850,- 16.200,- 18.900,-
Maaşlar 16.200,- 18.900,- 21.600,-
Malzemeler 2.700,- 3.150,- 3.600,-
Ortak hizmetler 900,- 1.350,- 1.800,-
Kira 1.800,- 1.800,- 1.800,-
Nakit Çıkışları Toplamı 41.850,- 47.700,- 54.900,-
Nakit Fazlası (Açığı) 30,096,- 39.861,- 51.426,-
Finansman:
(-)Banka kredisi ödemesi (4.500,-) (4.500,-) (4.500,-)
Toplam Finansman Ödemesi (4.500,-) (4.500,-) (4.500,-)
Dönemsonu nakit mevcudu 25.596,- 35.361,- 46.926,-
İşletmenin nakit bütçesi incelendiğinde üç aylık dönemde nakit fazlasının ol-

duğu görülmektedir. Bu dönem süresince nakit açığı ortaya çıkmamıştır. Bütçede
görülen fazlalık bir sonraki dönemin başında işletmenin elinde bulunması düşü-
nülen nakdi de aşıyorsa bu durumda öncelikle işletmenin daha önceki dönemler-
de almış olduğu borçların faizlerini ve anaparalarını geri ödemesi gerekir. Geriye
kalan atıl nakit ise kısa vadeli yatırımlarda değerlendirilebilir.
Nakit Bütçesinde Nakit Açığı

Bütçe sonunda ortaya çıkan açıkların nasıl kapatılacağı önemli bir konudur. İşlet-
me yöneticileri, dönem içinde faaliyetleri yürütmek için gerekli olan nakdi oluş-
turacak şekilde, bir kaynaktan borç bulmalıdırlar. Bu açığı kapatabilmek için kısa
ya da uzun vadeli kredi alınması veya sermaye arttırımı yöntemleri kullanılabilir.
Mevsimlik çalışan konaklama işletmelerinin nakit açıkları sezonluk ise açığın kısa
vadeli kredilerle kapatılması yoluna gidilebilir. Özellikle mevsimlik çalışan ko-
naklama işletmelerinde yılın belirli aylarında nakit açığı ortaya çıkabilmektedir.
Bu duruma örnek olarak bir konaklama işletmesinin altı aylık bir döneme ait aşa-
ğıdaki özet nakit bütçesini verebiliriz:
Özet Nakit Bütçesi (T)

Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım
Dönem başı nakit
9.000,- 14.400,- 16.200,- 7.200,- (1.800,-) (4.800,-)
mevcudu
(+) Nakit Girişleri 118.800,- 129.600,- 108.000,- 90.000,- 86.400,- 76.600,-
Mevcut Nakit
127.800,- 144.000,- 124.200,- 97.200,- 84.600,- 71.800,-
Toplamı
(-) Nakit Çıkışları (113.400,-) (127.800,-) (117.000,-) (99.000,-) (89.400,-) (76.000,-)
Nakit Fazlası (Açığı) 14.400,- 16.200,- 7.200,- (1.800,-) (4.800,-) (4.200,-)
Özet nakit bütçesi incelendiğinde konaklama işletmesinin yaz sezonu olan

Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında nakit fazlası verdiği fakat Eylül, Ekim ve
Kasım aylarında nakit açığı verdiği görülmektedir. Konaklama işletmesi, nakit
açığı verdiği ayları nakit yönetimi kapsamında detaylı bir şekilde analiz etmelidir.
Konaklama işletmesi, nakit açıklarını kapatabilmek için kısa dönemli banka kre-
disi, ortak ya da hissedarlardan borçlanma şeklinde çeşitli alternatifleri değerlen-
dirmeli ve gerekli önlemleri almalıdır.
Özet
Fiyatlandırma, fiyatlandırma kararları, talebin Konaklama işletmelerinde fiyatlandırma yöntem-
1 fiyat esnekliği ve fiyatlandırma yaklaşımları kav- 3 lerini tanımlayabilmek ve nasıl yapıldığını açık-
ramlarını tanımlayabilmek. layabilmek.
Fiyatlandırma, işletmenin ürettiği mal veya hiz- Konaklama işletmelerinde fiyatlandırma yön-
metlerin satış değerinin belirlenmesi işlemidir. temleri; konaklama hizmetlerinin, yiyecek ve
Fiyatlandırma kararları, genel olarak iki aşamalı içecek hizmetlerinin ve diğer hizmetlerin fi-
ele alınır. Birinci aşama, fiyatlandırma karar- yatlandırılmasını kapsamaktadır. Konaklama
larının tespiti ve planlanması; ikinci aşama ise hizmetlerinin fiyatlandırılmasında oda maliye-
fiyatlandırma kararının uygulanması ve kontro- tinin belirlenmesi için yapılacak ilk iş; doluluk
lüdür. Talebin fiyat esnekliği, talebin fiyatlarda oranının, giderlerin tahmin edilmesi ve toplam
meydana gelen değişmelere karşı ne kadar etkili giderlerin bir yılda satılabilecek oda sayısına
ve hassas olduğunu ölçmeye yarayan bir kav- bölünmesidir. Bu işlemden sonra belirli bir kâr
ramdır. Buna göre hizmet bedellerinin düşmesi oranının eklenmesi ve farklı özellikler gösteren
durumunda, diğer faktörler değişmemek koşulu odalar için farklı oda fiyatının tespit edilmesi
ile daha çok satış yapılabileceği, fiyatların artma- gerekmektedir. Bunun dışında Hubbart yönte-
sı durumunda talebin düşeceği ve daha az satış mi, puanlama yöntemi, toplam yatırım maliyeti
yapılabileceği öngörülebilir. Bir hizmete olan yöntemi, gelir/gider tahminlemesi yöntemi ve
talep ya esnek (elastik) ya da esnek değildir (ine- oda büyüklüğü yöntemleri de kullanılmaktadır.
lastik). Fiyatlandırma yaklaşımları, temel olarak Yiyecek ve içecek hizmetlerinin fiyatlandırılma-
maliyet, rekabet ve talebe göre üç başlık altında sında yiyecek malzeme maliyetleri temel alın-
sınıflandırılmaktadır. maktadır. Bu maliyete işçilik maliyetleri, genel
üretim maliyetleri ve net kâr unsurları brüt kâr
Fiyatlandırma kavramının konaklama işletmeleri yüzdesi olarak eklenerek satış fiyatı bulunmak-
2 ile ilişkisini özetleyebilmek. tadır. Bunun dışında subjektif fiyatlandırma,
Konaklama işletmelerinde, işletme kârlılığını çarpan fiyatlandırma, katkı payı fiyatlandırma,
belirleyen en önemli faktör fiyattır. Bu nedenle oran fiyatlandırma ve esas maliyet fiyatlandırma
konaklama işletmesinin temel hedefi, kârlılığı yöntemleri kullanılmaktadır.
arttıracak bir fiyat oluşturmak olmalıdır. Konak-
lama işletmelerinde fiyat, müşterilerin işletmede
kalma biçimine göre ayrılmakta ve işletmenin
sunduğu hizmetlerin karşılığında ödeyeceği be-
deli oluşturmaktadır. Bu tür işletmelerde strate-
jik fiyat ve taktik fiyat olmak üzere iki tür fiyat
politikasından söz edilir. Konaklama işletmesin-
de, fiyatlandırma kararlarında öncelikle üç te-
mel ölçütün belirlenmesi gerekir. Bunlar; talep,
maliyet fonksiyonu ve rakiplerin fiyatlarıdır.
Nakit yönetimi kavramını ve konaklama işletme- Konaklama işletmelerinde nakit yönetimi sürecin-
4 leri ile ilişkisini özetleyebilmek. 5 de nakit bütçesinin nasıl yapıldığını açıklayabil-
Nakit yönetimi; para giriş ve çıkışlarını tahmin mek.
etmek, elde tutulacak en uygun nakit miktarını Nakit yönetiminde risk-getiri ilişkisi çerçevesin-
belirlemek, nakit girişlerini hızlandırmak, nakit de gelecek dönemlerde nakit dengesinin sağlıklı
çıkışlarını yavaşlatmak ve nakit mevcudunu en bir şekilde oluşturulması için işletmeler, planla-
verimli şekilde değerlendirmek olarak tanım- nan dönem içinde oluşacak net nakit akımları-
lanmaktadır. Nakit yönetimi; nakit fazlası veya nın tam ve doğru olarak tahmin edilebilmesi ile
açıklarına meydan vermeden, işletmede bu- nakit giriş ve çıkışlarının en iyi şekilde uyum-
lundurulması gereken en uygun para tutarına laştırılması koşullarını sağlamaya çalışmaktadır.
ulaşmayı sağlayan çalışmaları kapsamaktadır. Bu kapsamda nakit gereksiniminin belirlenme-
Konaklama işletmelerinde nakit yönetimi, iş- sinde kullanılan en önemli yöntemlerden biri,
letmelerin mevsimlik ya da sürekli çalışma nakit bütçesidir. Nakit bütçesi, belirli dönemler
durumlarına göre farklılaşmaktadır. Mevsim- itibariyle nakit girişleri, nakit çıkışları, nakit
lik konaklama işletmeleri, açık oldukları sezon açığı ya da fazlalığını gösteren bütçe olarak ta-
boyunca elde ettikleri gelirlerle, dönem içi ve nımlanır. Nakit bütçesi, işletme faaliyetleri için
dönem dışında kalan zamanlardaki ödemele- gerekli paranın uygun zamanda, uygun yerde ve
ri gerçekleştirmektedirler. Yıl boyunca faaliyet uygun maliyetle hazır bulundurulmasına olanak
gösteren konaklama işletmeleri ise sürekli bir sağlar. Nakit bütçesinin hazırlanmasında; nakit
nakit döngüsüyle karşılaşmaktadır ve bu yüzden girişleri, nakit çıkışları, nakit fazlası veya açığı ve
ne kadarlık bir nakitle çalışacakları günlük yü- finansman bölümleri yer almaktadır.
rütülen faaliyetler, güvenlik marjı ve spekülas-
yon eğilimine bağlı olarak değişmektedir.
1. Piyasada müşterilerin sayıca çok olduğu durumlar- 6. Bir konaklama işletmesinde, yıllık odalardan bek-
da başvurulan indirimsiz fiyatları belirten fiyat politi- lenen gelir T18.921.600,- olarak öngörülmüştür. İşlet-
kası aşağıdakilerden hangisidir? menin genel doluluk oranı %80, oda sayısı ise 600’dür.
a. Taktik fiyat Konaklama işletmesinin ortalama oda satış fiyatı gelir/
b. Fiyat modeli gider tahminlemesi yöntemine göre ne olmalıdır?
c. Stratejik fiyat a. T210,-
d. Normal fiyat b. T192,-
e. Maliyet fiyat c. T165,-
d. T108,-
2. Talebin fiyatlarda meydana gelen değişmelere kar- e. T78,-
şı ne kadar etkili ve hassas olduğunu ölçmeye yarayan
kavram aşağıdakilerden hangisidir? 7 ve 8. sorular için aşağıdaki bilgiler kullanılacaktır.
a. Talebin gelir esnekliği Bir konaklama işletmesinde, işletme bütçesinden alı-
b. Talebin gider esnekliği nan maliyet verileri aşağıdaki gibidir.
c. Talebin maliyet esnekliği
d. Talebin kâr esnekliği Malzeme maliyeti dışındaki giderler T140.000,-
e. Talebin fiyat esnekliği Beklenen yiyecek bölümü kârı T34.000,-
Yiyecek malzeme maliyetleri T375.000,-
3. Aşağıdakilerden hangisi konaklama işletmelerinde Beklenen müşteri sayısı T120.000
fiyatlandırma kararlarını etkileyen işletme dışı faktör-
Bir porsiyon piliç pirzola maliyeti T8,-
lerden değildir?
a. Genel ekonomik değişkenler
7. Yukarıdaki bilgilere göre; bir porsiyon piliç pirzola-
b. Yasal değişkenler
nın satış fiyatı katkı payı fiyatlandırma yöntemine göre
c. Tüketicinin özellikleri
ne olmalıdır?
d. İşletmenin fiyatlandırma hedefleri
a. T15,50-
e. Talebin fiyat esnekliği
b. T12,35-
c. T10,25-
4. Müşterileri, rakipleri, talep fonksiyonunu ve reka-
d. T9,80-
bet koşullarını dikkate almayan fiyatlandırma yaklaşı-
e. T9,45-
mı aşağıdakilerden hangisidir?
a. Rekabete dönük fiyatlandırma
8. Yukarıdaki bilgilere göre; bir porsiyon piliç pirzo-
b. Maliyete dönük fiyatlandırma
lanın satış fiyatı oran fiyatlandırma yöntemine göre ne
c. Tutundurmaya dönük fiyatlandırma
olmalıdır?
d. Talebe dönük fiyatlandırma
a. T11,712-
e. Pazara dönük fiyatlandırma
b. T12,345-
c. T14,265-
5. Bir konaklama işletmesinin, ortalama oda fiya-
d. T15,860-
tı 280T’dir. Çift kişilik odalar için doluluk oranı %80
e. T17,425-
gerçekleşmiştir. Tek kişilik odalarla çift kişilik odalar
arasında fiyat farkı T50,-’dir. Otelin genel doluluk oranı
%90’dır. Oda sayısı 1.200’dür. Konaklama işletmesinde-
ki tek kişilik oda fiyatı ne olmalıdır?
a. T240,-
b. T220,-
c. T200,-
d. T180,-
e. T160,-

9. Bir konaklama işletmesinde nakit fazlası veya açık- Sıra Sizde 1
larına meydan vermeden bulundurulması gereken en Fiyatlandırma kararları genel olarak iki aşamalı ele
uygun para tutarına ulaşmayı sağlayan çalışmalar han- alınır. Birinci aşama; fiyatlandırma kararlarının tespiti
gi kavramla tanımlanmaktadır? ve planlanması aşamasıdır. Bu aşamada, öncelikle fi-
a. Brüt işletme sermayesi yönetimi yatlandırma kararlarına olan ihtiyaç tanımlanır. Fiyat-
b. Nakit yönetimi landırma sorunları ve fırsatları işletmenin amaçlarıyla
c. Net işletme sermayesi yönetimi özellikle kârlılık ve büyüme amaçları ile ilişkilendirilir.
d. İşletme sermayesi yönetimi Fiyatlar saptandıktan sonra işletme yöneticisi bir fiyat
e. Risk yönetimi modeli geliştirir. İkinci aşama ise fiyatlandırma kararı-
nın uygulanması ve kontrolü aşamasıdır. Bu aşamada,
10. Bir konaklama işletmesinde, odayemek ve yan fa- fiyatlandırma kararlarının uygulanması sırasında kar-
aliyetlerle ilgili peşin satışlar nakit bütçesinden hangi şılaşılabilecek olası sorunların öngörülmesi ve bunla-
bölümde yer alır? rın önlenmesi yolları araştırılır.
a. En az nakit tutarı bölümü
b. Nakit çıkışları bölümü Sıra Sizde 2
c. Nakit girişleri bölümü Konaklama işletmesinin verilerine bağlı olarak talebin
d. Finansman bölümü fiyat esnekliği analizi yapıldığında oran aşağıdaki gibi
e. Nakit fazlası veya açığı bölümü hesaplanır:

1. c Yanıtınız yanlış ise “Konaklama İşletmelerinde
Fiyatlandırma” konusunu yeniden gözden ge- Bu konaklama işletmesinde oran 1’den büyük olduğu
çiriniz. için talep esnektir. Genel olarak konaklama sektöründe
2. e Yanıtınız yanlış ise “Talebin Fiyat Esnekliği” talep esnektir. Çünkü önerilen ürün ve hizmet bedelle-
konusunu yeniden gözden geçiriniz. ri genellikle standarttır.
3. d Yanıtınız yanlış ise “Fiyatlandırma Kararlarını
Etkileyen Faktörler” konusunu yeniden gözden Sıra Sizde 3
geçiriniz. Tek ve çift kişilik oda fiyatlarının bulunabilmesi için
4. b Yanıtınız yanlış ise “Fiyatlandırma Yaklaşımla- öncelikle bir günde satılan çift kişilik ve tek kişilik oda
rı” konusunu yeniden gözden geçiriniz. sayısı bulunur:
5. a Yanıtınız yanlış ise “Konaklama Hizmetlerinin
Fiyatlandırılması” konusunu yeniden gözden
geçiriniz. %90 × 200 × %60 = 108 Bir günde satılan çift
6. d Yanıtınız yanlış ise “Konaklama Hizmetlerinin kişilik oda sayısı
Fiyatlandırılması” konusunu yeniden gözden 200 × %90 = 180 - 108 = 72 Bir günde satılan tek
geçiriniz. kişilik oda sayısı
7. e Yanıtınız yanlış ise “Yiyecek ve İçecek Hizmet- 180 Bir günde satılan toplam
lerinin Fiyatlandırılması” konusunu yeniden oda sayısı
gözden geçiriniz.
8. a Yanıtınız yanlış ise “Yiyecek ve İçecek Hizmet-
lerinin Fiyatlandırılması” konusunu yeniden
gözden geçiriniz.
9. b Yanıtınız yanlış ise “Nakit Yönetimi Kavramı”
10. c Yanıtınız yanlış ise “Nakit Bütçesi” konusunu
yeniden gözden geçiriniz.
Daha sonra aşağıdaki formül temel alınarak tek kişilik Benligiray, Y., Kartal, A., Uysal Ö. Ö. (1994). Konak-
ve çift kişilik oda fiyatları tespit edilir: lama İşletmeleri Yönetim Muhasebesi, Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları
Satılan tek Ortalama oda Çetiner, E. (2009). Otel İşletmeleri Yönetim Muhase-
Tek kişilik besi, Ankara: Gazi Kitabevi
kişilik oda + = fiyatı x Satılan
oda fiyatı) Guilding, C. (2002). Financial Management For
sayısı toplam oda
Hospitality Decision Makers, Oxford: Elsevier
72x + 108 (x+40) = 240 x 180 Butterworth-Heinemann
72x + 108x + 4320 43.200 Jagels, M., G. (2007). Hospitality Management
x T216,- Accounting, (Ninth Edition), New Jersey: John
Tek kişilik oda fiyatı T216,-’dir. Wiley & Sons Ltd.
Çift kişilik oda fiyatı (216 + 40 ) = T256,-’dir. Kartal, A. (2012). Yönetim Muhasebesi, Eskişehir: Öz-
demir Ofset
Sıra Sizde 4 Kozak, N. (Editör) (2008). Otel İşletmeciliği, (2.Bas-
Konaklama işletmesinin oda satış fiyatı toplam yatırım kı), Ankara: Detay Yayıncılık.
maliyeti yöntemine göre aşağıdaki gibi hesaplanır: Sayılgan, G. (2010). İşletme Finansmanı, (4. Bası),
Ankara: Turhan Kitabevi
160.000.000 / 1.000 = T160.000,- bir oda maliyeti Türksoy, A. (2011). Konaklama Yönetim Muhasebesi
160.000,- / 1.000 = T160,- bir oda satış fiyatı Maliyet Analizleri, (2.Baskı), Ankara: Turhan Ki-
tabevi.
Sıra Sizde 5
Bir porsiyon fırın kebabı satış fiyatının tüm girdi mali-
yetlerini esas alan yönteme göre hesaplanmasında ön-
celikle katsayı hesaplanmalıdır:
Katsayı = 1 / Beklenen yiyecek maliyeti yüzdesi

Katsayı = 1 / 0,64 = 1,5625
Katsayı hesaplandıktan sonra, kullanılan girdiler top-

lam maliyeti ile katsayı çarpılarak satış fiyatı bulunur.

Satış fiyatı = T12 x 1,5625 = T18,75
Tüm girdi maliyetlerini esas alan yöntem çerçevesinde

bir porsiyon fırın kebabının satış fiyatı yaklaşık T18,75
olarak hesaplanmıştır.
Sıra Sizde 6
Belirsizliğin önüne geçebilmek için iki yol vardır. Bi-
rincisi, birden fazla nakit bütçesi (kötümser, iyimser ve
gerçekleşme olasılığı en yüksek olan tahminlere daya-
lı bütçeler) hazırlanmasıdır. Böylece yönetici, en kötü
durumda gereksinim duyulacak en yüksek nakit ihti-
yacını belirleyebilecektir. İkinci yol ise bilgisayar simü-
lasyonları yardımıyla olası durumlar karşısında ortaya
çıkabilecek ihtiyaç ve fazlalar tespit edilip duruma göre
önlem alınabilir.
Ek-1: Hesap Planı

1 DÖNEN VARLIKLAR
10 HAZIR DEĞERLER
100 KASA
100 00 Ana Kasa - T
100 01 Önbüro Kasası - T
100 03 Yabancı Para Kasası
101 ALINAN ÇEKLER
102 BANKALAR
102 01 Vadesiz Mevduat - T
102 01 01 (A) Bankası
102 01 02 (B) Bankası
102 02 Döviz Tevdiat
102 02 01 (A) Bankası
102 02 02 (B) Bankası
103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-)
103 01 Verilen T Çekleri ve Ödeme Emirleri
103 02 Verilen Yabancı Paralı Çekler ve Ödeme Emirleri
108 DİĞER HAZIR DEĞERLER
11 MENKUL KIYMETLER
110 HİSSE SENETLERİ
111 ÖZEL KESİM TAHVİL, SENET VE BONOLARI
112 KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI
118 DİĞER MENKUL KIYMETLER
119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)
12 TİCARİ ALACAKLAR
120 ALICILAR
120 01 Yurtiçi Alıcılar
120 01 01 Seyahat Acenteleri
120 01 02 Konuklar
120 02 Yurtdışı Alıcılar
120 02 01 Seyahat Acenteleri
120 02 02 Konuklar
121 ALACAK SENETLERİ
121 01 Cüzdandaki Senetler
121 02 Tahsildeki Senetler
121 03 Teminattaki Senetler
121 04 Protestolu Senetler
121 05 Takipteki Senetler
122 ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)
122 01 Alacak Senetleri Reeskontu - T
122 02 Alacak Senetleri Reeskontu - YP
123 KREDİ KARTINDAN ALACAKLAR
124 ALINAN VADELİ ÇEKLER
126 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
127 DİĞER TİCARİ ALACAKLAR
Ek-1: Hesap Planı 237
128 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR
129 ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
13 DİĞER ALACAKLAR
131 ORTAKLARDAN ALACAKLAR
132 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
133 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
135 PERSONELDEN ALACAKLAR
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
137 DİĞER ALACAK SENETLERİ REESKONTU (-)
138 ŞÜHELİ DİĞER ALACAKLAR
139 ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
15 STOKLAR
150 İLK MADDE VE MALZEME
150 00 Oda Malzemeleri
150 00 01 Yatak Örtüleri
150 00 02 Yatak Çarşafları
150 00 03 Yastık Kılıfları
150 00 04 Masa Örtüleri
150 00 05 Banyo Havluları
150 00 09 Buklet Malzemesi
150 01 Yiyecek Malzemeleri
150 01 01 Etler
150 01 01 01 Koyun Eti
150 01 01 02 Dana Eti
150 01 02 Balıklar
150 01 03 Tavuklar
150 01 04 Sebzeler
150 01 05 Meyveler
150 01 06 Kuru Gıdalar
150 01 07 Kahvaltılıklar
150 01 08 Konserveler
150 01 09 Yağlar
150 01 10 Baharatlar
150 01 11 Kuruyemişler
150 01 19 Diğer Yiyecek Malzemeleri
150 02 İçecek Malzemeleri
150 02 01 Meşrubatlar
150 02 02 İçkiler
150 02 03 Süt Ürünleri
150 02 04 Kahve ve Çaylar
150 02 05 Diğer İçecekler
150 03 Giyecek Malzemeleri
150 04 Temizlik Malzemeleri
150 04 01 Sabunlar
150 04 02 Deterjanlar
150 04 03 Temizlik Bezleri
150 04 04 Tuvalet Kağıtları
150 04 05 Çöp Poşetleri

150 05 Yakacak Malzemeleri
150 05 01 Doğalgaz
150 05 02 Motorin
150 05 03 Benzin
150 06 Animasyon Malzemeleri
150 06 01 Dekorlar
150 06 02 Aksesuarlar
150 06 03 Takılar
150 07 Bakım Malzemeleri
150 07 01 İnşaat Malzemeleri
150 07 02 Elektrik Malzemeleri
150 07 03 Sıhhi Tesisat Malzemeleri
150 07 04 Boya Malzemeleri
150 07 05 Diğer Malzemeler
150 08 Kırtasiye ve Basılı Evrak
150 08 01 Kırtasiye
150 08 02 Basılı Evrak
150 08 02 01 Fatura
150 08 02 02 Adisyon
150 09 Diğer Malzemeler
150 09 01 Yedek Parça Stokları
150 09 02 Spor Malzemeleri
150 09 03 Sağlık Malzemeleri
150 09 04 Havuz Malzemeleri
150 09 09 Diğer Malzeme Stokları
153 TİCARİ MALLAR
157 DİĞER STOKLAR
159 VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI
159 01 Verilen Yurtiçi Sipariş Avansları
159 02 Verilen Yurtdışı Sipariş Avansları
17 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ

170 YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ
179 TAŞERONLARA VERİLEN AVANSLAR
18 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

180 GELECEK AYLARA AİT GİDERLER
181 GELİR TAHAKKUKLARI
182 ÖNBÜRO KONTROL HESABI
19 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

190 DEVREDEN KDV
191 İNDİRİLECEK KDV
192 DİĞER KDV
193 PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR
195 VERİLEN İŞ AVANSLARI
196 PERSONEL AVANSLARI
196 01 Ücret Avansları
196 02 Yolluk Avansları
196 03 Diğer Avanslar
197 SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI
197 01 Kasa Noksanı
197 03 Stok Noksanı
197 04 Maddi Duran Varlık Noksanı
198 DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR
199 DİĞER DÖNEN VARLIKLAR KARŞILIĞI (-)
2 DURAN VARLIKLAR
22 TİCARİ ALACAKLAR
220 ALICILAR
221 ALACAK SENETLERİ
226 VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
229 ŞÜPHELİ ALACAKLAR KARŞILIĞI (-)
23 DİĞER ALACAKLAR
231 ORTAKLARDAN ALACAKLAR
232 İŞTİRAKLERDEN ALACAKLAR
233 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN ALACAKLAR
235 PERSONELDEN ALACAKLAR
236 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR
24 MALİ DURAN VARLIKLAR

240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER
241 BAĞLI MENKUL KIYMET DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI (-)
242 İŞTİRAKLER
243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ (-)
244 İŞTİRAKLER SERMAYE PAYI DEĞER DÜŞ. KARŞILIĞI (-)
245 BAĞLI ORTAKLIKLAR
246 BAĞLI ORTAKLIKLARA SERMAYE TAAHHÜLERİ (-)
247 BAĞLI ORTAK. SERMAYE PAYI DEĞER DÜŞ. KARŞILIĞI (-)
248 DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR
249 DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR KARŞILIĞI (-)
25 MADDİ DURAN VARLIKLAR

250 ARAZİ VE ARSALAR
251 YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ
251 01 Yollar ve Köprüler
251 02 Havuzlar ve Kaydıraklar
251 03 Bahçeler ve Parklar
251 04 Spor Sahaları
252 BİNALAR
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR
254 TAŞITLAR
255 DEMİRBAŞLAR
255 01 Oda Demirbaşları
255 02 Mutfak Demirbaşları
255 03 Servis Demirbaşları

255 04 Havuz, Hamam ve Plaj Demirbaşları
255 05 Animasyon Demirbaşları
255 09 Ofis Demirbaşları
256 DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-)
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR
259 VERİLEN AVANSLAR
26 MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

260 HAKLAR
261 ŞEREFİYE
262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ
263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
264 ÖZEL MALİYETLER
267 DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
269 VERİLEN AVANSLAR
28 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

280 GELECEK YILLARA AİT GİDERLER
281 GELİR TAHAKKUKLARI
29 DİĞER DURAN VARLIKLAR

292 DİĞER KATMA DEĞER VERGİSİ
293 GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR
294 ELDEN ÇIKARILACAK STOKLAR VE M. DURAN VARLIKLAR
297 DİĞER ÇEŞİTLİ DURAN VARLIKLAR
3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

30 MALİ BORÇLAR
300 01 Kredi Hesapları - T
300 01 01 (A) Bankası
300 01 02 (Z) Bankası
300 02 Kredi Hesapları - YP
300 02 01 (Y) Bank
300 02 02 (X) Bank
303 UZUN VADELİ KREDİLERİN ANAPARA TAKSİT VE FAİZLERİ
304 TAHVİL ANAPARA BORÇ, TAKSİT VE FAİZLERİ
305 ÇIKARILMIŞ BONOLAR VE SENETLER
306 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER
307 FİNANSAL KİRALAMA BORÇLARI
308 MENKUL KIYMET İHRAÇ FARKI (-)
309 DİĞER MALİ BORÇLAR
32 TİCARİ BORÇLAR
320 SATICILAR
320 01 Yurtiçi Satıcılar
320 01 01 A Şirketi
320 01 02 B Şirketi
320 02 Yurtdışı Satıcılar
320 02 01 A Şirketi
320 02 02 B Şirketi
321 BORÇ SENETLERİ
322 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)
326 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
329 DİĞER TİCARİ BORÇLAR
33 DİĞER BORÇLAR
331 ORTAKLARA BORÇLAR
332 İŞTİRAKLERE BORÇLAR
333 BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR
335 PERSONELE BORÇLAR
335 01 Ödenecek Ücretler
335 02 Ödenecek İkramiye ve Primler
335 03 Ödenecek Kıdem Tazminatı
335 04 Ödenecek Servis Yüzdeleri
335 09 Ödenecek Diğer Borçlar
336 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
337 DİĞER BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)
34 ALINAN AVANSLAR
340 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI
340 01 Konuk Rezervasyon Avansları
340 01 01 Alınan Konaklama Avansları
340 01 02 Alınan Yiyecek-İçecek Avansları
340 01 03 Alınan Ziyafet Avansları
340 02 Acente Rezervasyon Avansları
340 03 Yurtdışı Rezervasyon Avansları
349 ALINAN DİĞER AVANSLAR
36 ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR
361 ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ
368 VADESİ GEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYA TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER
YÜKÜMLÜLÜKLER
369 ÖDENECEK DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
37 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

370 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. KARŞILIKLARI
371 DÖNEM KÂRININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜK. (-)
372 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
373 MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI
379 DİĞER BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
38 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

380 GELECEK AYLARA AİT GELİRLER
381 GİDER TAHAKKUKLARI
39 DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

391 HESAPLANAN KDV
392 DİĞER KDV
393 MERKEZ VE ŞUBELER CARİ HESABI
397 SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI
397 01 Kasa Fazlası
397 03 Stok Fazlası
397 04 Maddi Duran Varlık Fazlası
399 DİĞER ÇEŞİTLİ YABANCI KAYNAKLAR
4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

40 MALİ BORÇLAR
405 ÇIKARILMIŞ TAHVİLLER
407 ÇIKARILMIŞ DİĞER MENKUL KIYMETLER
408 MENKUL KIYMETLER İHRAÇ FARKI (-)
409 DİĞER MALİ BORÇLAR
42 TİCARİ BORÇLAR
420 SATICILAR
421 BORÇ SENETLERİ
422 BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)
426 ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR
429 DİĞER TİCARİ BORÇLAR
43 DİĞER BORÇLAR
431 ORTAKLARA BORÇLAR
432 İŞTİRAKLERE BORÇLAR
433 BAĞLI ORTAKLIKLARA BORÇLAR
436 DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR
437 DİĞER BORÇ SENETLERİ REESKONTU (-)
438 KAMUYA OLAN ERTELENMİŞ, TAKSİTLENDİRİLMİŞ BORÇLAR
44 ALINAN AVANSLAR
440 ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI
449 ALINAN DİĞER AVANSLAR
47 BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
472 KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI
479 DİĞER BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
48 GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

480 GELECEK YILLARA AİT GELİRLER
481 GİDER TAHAKKUKLARI
49 DİĞER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

492 GELECEK YILLARA ERTELENEN VEYA TERKİN EDİLEN KDV
493 TESİSE KATILMA PAYLARI
499 DİĞER ÇEŞİTLİ UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
5 ÖZ KAYNAKLAR
50 ÖDENMİŞ SERMAYE
500 SERMAYE
501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-)
502 SERMAYE DÜZELTMESİ OLUMLU FARKLARI
503 SERMAYE DÜZELTMESİ OLUMSUZ FARKLARI (-)
52 SERMAYE YEDEKLERİ
520 HİSSE SENEDİ İHRAÇ PRİMLERİ
521 HİSSE SENEDİ İPTAL KÂRLARI
529 DİĞER SERMAYE YEDEKLERİ
54 KÂR YEDEKLERİ
540 YASAL YEDEKLER
541 STATÜ YEDEKLERİ
542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER
548 DİĞER KÂR YEDEKLERİ
549 ÖZEL FONLAR
57 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI

570 GEÇMİŞ YILLAR KÂRLARI
58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-)

580 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-)
59 DÖNEM NET KÂRI (ZARARI)

590 DÖNEM NET KÂRI
591 DÖNEM NET ZARARI (-)
6 GELİR TABLOSU HESAPLARI

60 BRÜT SATIŞLAR
600 YURT İÇİ SATIŞLAR
600 00 Oda Satışları
600 00 00 Grup Satışlar
600 00 01 Bireysel Satışlar
600 00 02 Diğer Satışlar
600 01 Yiyecek Satışları

600 01 00 Pansiyon Yiyecek
600 01 00 00 Kahvaltı
600 01 00 01 Öğle Yemeği
600 01 00 02 Akşam Yemeği
600 01 01 Ekstra Yiyecek
600 01 01 00 Oda Servisi
600 01 01 01 Banket Yiyecek
600 01 01 02 Havuz Restoran Yiyecek
600 01 01 03 Bar Yiyecek
600 02 İçecek Satışları
600 02 00 Pansiyon İçecek
600 02 00 00 Kahvaltı
600 02 00 01 Öğle Yemeği
600 02 00 02 Akşam Yemeği
600 02 01 Ekstra İçecek
600 02 01 00 Oda Servisi İçecek
600 02 01 01 Banket İçecek
600 02 01 02 Havuz Restoran İçecek
600 02 01 03 Bar İçecek
600 03 Haberleşme Gelirleri
600 03 00 Telefon
600 03 01 Internet
600 04 Çamaşırhane Gelirleri
600 04 0 Yıkama Gelirleri
600 04 01 Kurutemizleme Gelirleri
600 04 02 Ütü Gelirleri
600 05 Havuz, Plaj, Hamam Gelirleri
600 05 00 Havuz Geliri
600 05 01 Plaj Geliri
600 05 02 Hamam Geliri
600 06 Kira Gelirleri
600 06 00 Dükkan Kiraları
600 06 01 Alan Kiraları
600 06 02 Araç Kiraları
600 06 03 Kasa Kiraları
600 06 09 Diğer Kira Gelirleri
600 07 Spor Merkezi Gelirleri
600 08 Sağlık Merkezi Gelirleri
600 09 Diğer Yurtiçi Satışlar
600 09 00 Gezi-Tur Gelirleri
600 09 01 Transfer Gelirleri
600 09 02 Animasyon Gelirleri
600 09 03 Çocuk Kulübü Gelirleri
600 09 04 Toplantı-Kongre Gelirleri
600 09 05 Oyun Salonları Gelirleri
600 09 06 Butik Gelirleri
600 09 07 Reklam Gelirleri
600 09 09 Diğer Etkinlik Gelirleri
601 YURTDIŞI SATIŞLAR
602 DİĞER GELİRLER
61 SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)

610 SATIŞTAN İADELER (-)
611 SATIŞ ISKONTOLARI (-)
612 DİĞER İNDİRİMLER (-)
62 SATIŞLARIN MALİYETİ (-)

622 SATILAN HİZMET MALİYETİ (-)
623 DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
63 FAALİYET GİDERLERİ (-)

630 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ (-)
631 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ (-)
632 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ (-)
64 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR

640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ
641 BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ
642 FAİZ GELİRLERİ
643 KOMİSYON GELİRLERİ
644 KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR
645 MENKUL KIYMET SATIŞ KÂRLARI
646 KAMBİYO KÂRLARI
647 REESKONT FAİZ GELİRLERİ
648 ENFLASYON DÜZELTMESİ KÂRLARI
649 DİĞER OLAĞAN GELİR VE KÂRLAR
65 DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)

653 KOMİSYON GİDERLERİ (-)
654 KARŞILIK GİDERLERİ (-)
655 MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI (-)
656 KAMBİYO ZARARLARI (-)
657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-)
658 ENFLASYON DÜZELTMESİ ZARARLARI (-)
659 DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
66 FİNANSMAN GİDERLERİ (-)

660 KISA VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ (-)
661 UZUN VADELİ BORÇLANMA GİDERLERİ (-)
67 OLAĞAN DIŞI GELİR VE KÂRLAR

671 ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KÂRLARI
679 DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
68 OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-)

680 ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI (-)
681 ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI (-)
689 DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-)

69 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI
690 DÖNEM KÂRI VEYA ZARARI
691 DÖNEM KÂRI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜK. KARŞILIKLARI (-)
692 DÖNEM NET KÂRI VEYA ZARARI
698 ENFLASYON DÜZELTMESİ HESABI
7 MALİYET HESAPLARI (7A)

74 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
740 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ
740 00 Odalar Maliyeti
740 00 01 Malzeme Giderleri
740 00 01 01 Temizlik
740 00 01 02 Kırtasiye, Basılı Evrak
740 00 01 99 Diğer Malzeme
740 00 02 İşçi Ücret ve Giderleri
740 00 02 01 Esas Ücret
740 00 02 02 Ek Ücret Ödemeleri
740 00 02 03 Sağlanan Fayda ve Hizmetler
740 00 02 04 İşveren Prim Payı
740 00 02 06 İşsizlik Sigortası İşveren Payı
740 00 02 07 Personel Yiyecek Gideri
740 00 02 09 Tazminatlar
740 00 03 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
740 00 03 01 Bakım ve Onarım
740 00 03 02 Aydınlatma
740 00 03 03 Su
740 00 03 04 Taşıma
740 00 03 05 Vergi, Resim ve Harçlar
740 00 03 06 Haberleşme
740 00 03 07 Medya
740 00 03 08 Bilgisayar
740 00 03 09 Çamaşır Yıkatma, Kuru Temizleme
740 00 03 10 Acente Komisyonları
740 00 03 11 Merkezi Rezervasyon Ücretleri
740 00 03 99 Diğer
740 00 04 Çeşitli Giderler
740 00 04 02 Ağırlama Giderleri
740 00 04 03 Rehber Giderleri
740 01 Yiyecek Maliyeti
740 01 01 01 Ana Mutfak
740 01 01 02 Banket Yiyecek
740 01 01 03 Havuz Restoran
740 01 01 04 Minibar Yiyecek
740 01 01 05 Bar Yiyecek
740 01 01 06 Giyecek
740 01 01 07 Temizlik
740 01 01 09 Elektrik
740 01 01 10 Sıhhi Tesisat
740 01 01 11 Dekor, Süsleme
740 01 01 12 Isıtma
740 01 01 13 Bez Eşya
740 01 01 19 Fire ve Kayıplar
740 01 01 99 Diğer
740 01 02 01 Esas Ücret
740 01 02 02 Ek Ücret Ödemeleri
740 01 02 03 Sağlanan Fayda ve Hizmetler
740 01 02 04 İşveren Prim Payı
740 01 02 06 İşsizlik Sigortası İşveren Payı
740 01 02 07 Personel Yiyecek Gideri
740 01 02 09 Tazminatlar
740 01 03 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
740 01 03 02 Aydınlatma
740 01 03 03 Su
740 01 03 04 Bilgisayar
740 01 03 05 Çamaşır Yıkatma, Kurutemizleme
740 01 03 06 Taşıma
740 01 03 07 Haberleşme
740 01 03 99 Diğer Giderler
740 01 04 01 Küçük Demirbaş Gideri
740 01 04 02 Ağırlama Gideri
740 01 04 99 Diğer Çeşitli Giderler
740 02 İçecek Maliyeti
740 02 01 01 Ana Mutfak
740 02 01 02 Banket
740 02 01 03 Havuz Restoran
740 02 01 04 Oda Servisi İçecek
740 02 01 05 Bar İçecek
740 02 01 06 Giyecek
740 02 01 07 Temizlik
740 02 01 08 Kırtasiye ve Basılı Evrak
740 02 01 99 Diğer
740 03 Haberleşme Maliyeti
740 03 01 Telefon Giderleri
740 03 02 Internet Giderleri
740 03 09 Diğer Haberleşme Giderleri
740 04 Çamaşırhane Maliyeti
740 05 Havuz, Plaj, Hamam Maliyeti
740 05 01 01 Temizlik
740 05 01 02 Kırtasiye ve Basılı Evrak
740 05 01 99 Diğer Malzeme Giderleri

740 05 03 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve hizmetler
740 05 03 99 Diğer Giderler
740 06 Animasyon Maliyeti
740 07 Spor Merkezi Maliyeti
740 08 Sağlık Merkezi Maliyeti
740 09 Diğer Birimler Maliyeti
741 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI
741 00 Odalar Maliyeti Yansıtma
741 01 Yiyecek Maliyeti Yansıtma
741 02 İçecek Maliyeti Yansıtma
741 03 Haberleşme Maliyeti Yansıtma
741 04 Çamaşırhane Maliyeti Yansıtma
741 05 Havuz, Plaj, Hamam Maliyeti Yansıtma
741 06 Animasyon Maliyeti Yansıtma
741 07 Spor Merkezi Maliyeti Yansıtma
741 08 Sağlık Merkezi Maliyeti Yansıtma
741 09 Diğer Birimler Maliyeti Yansıtma
742 HİZMET ÜRETİM MALİYETİ FARK HESABI

751 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA HESABI
752 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ FARK HESABI
76 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ

760 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ
761 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDER YANSITMA HESABI
762 PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ FARK HESABI
77 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ
770 01 Malzeme Giderleri
770 01 01 Temizlik
770 01 02 Kırtasiye ve Basılı Evrak
770 01 03 Giyecek
770 01 04 Isıtma
770 01 05 Aydınlatma
770 01 99 Diğer Malzeme Giderleri
770 02 İşçi Ücret ve Giderleri
770 03 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler
770 04 Çeşitli Giderler
770 04 01 Temsil, Ağırlama, Yolluklar
770 04 02 Kredi Kartı Komisyonları
770 05 Vergi, Resim ve Harçlar
770 06 Amortismanlar ve Tükenme Payları
771 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI
772 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ FARK HESABI
78 FİNANSMAN GİDERLERİ
780 FİNANSMAN GİDERLERİ
781 FİNANSMAN GİDERLERİ YANSITMA HESABI
782 FİNANSMAN GİDERLERİ FARK HESABI

Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ders

Takvim Duyurular Epub Html5

Sorularla Deneme Etkileşimli

Bilgilendirme Çıkmış Sınav Sınav Giriş Sınav Öğrenci

Copyright © 2013 by Anadolu University

Grafik Tasarm Yönetmenleri

Dil Yazım Danışmanı

Dizgi ve Yayıma Hazırlama

Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Uygulamaları

Bu kitabın tüm hakları ANADOLU ÜNİVERSİTESİ’ne aittir.

Konaklama İşletmelerinde Muhasebe Sistemi............................ 2 1. ÜNİTE

Hasılat İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi...... ............................ 26 2. ÜNİTE

Kendimizi Sınayalım .................................................................................................... 46

3. ÜNİTE Malzeme ve İşçilik İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi............... 52

4. ÜNİTE Dönem Sonu İşlemleri ve Mali Tablolar....................................... 80

İç Kontrol Sistemi .......................................................................... 110 5. ÜNİTE

Bilgi ve İletişim Sistemleri............................................................................................ 116

6. ÜNİTE Maliyet Yönetimi ve Maliyet Hacim Kâr Analizi........................... 138

Bütçeleme ve Bütçe Sapma Analizleri.......................................... 170 7. ÜNİTE

İşçilik Maliyeti......................................................................................................... 189

8. ÜNİTE Fiyatlandırma ve Nakit Yönetimi.................................................. 204

KONAKLAMA İŞLETMELERİ VE MUHASEBE GEREKSİNİMİ

Konaklama İşletmesinin Tanımı ve Özellikleri

Konaklama işletmelerinin özellikleri nelerdir?

pazarlama-tanıtım faaliyetleriyle destekleyerek, çeşitli hizmetleri biraraya getir-

Konaklama işletmelerinin sınıflandırılmasında olduğu gibi tanımlanmasında

Konaklama İşletmelerinin Faaliyetleri ve Organizasyonu

Konaklama işletmesi faaliyetleri:

Kozak, M. A. vd. (2011). Otel İşletmeciliği ve Konaklama Hizmetleri, Eskişehir:

Odalar bölümü olarak da adlandırılan konaklama departmanı bünyesinde ge-

Konaklama işletmelerinin gelir getiren bölümleri nelerdir?

MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİNİN GENEL YAPISI

Aynı zamanda işlevsel bir bölüm şeklinde örgütlenen muhasebenin, işletme

Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurları

Mali İşlem Verileri

elemanları, yazıcılar vb. donanım unsurlarını oluşturmaktadır. Bilgisayar donanımı

Muhasebe belge ve raporlarının incelenerek onaylanması ve mali tablolar üze-

dartlar ve muhasebe politikaları (prosedür ve yöntemleri) oluşturur (Cemalcılar ve

Muhasebenin Temel Kavramları

Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri

Muhasebe ve Denetim Standartları

Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu: http://www.tmsk.org.

Bağımsız denetim uygulamalarının kalitesini belirlemek üzere, denetçinin özel-

Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları

Muhasebe bilgi sisteminin unsurları nelerdir?

Dönem sonuna gelindiğinde genel geçici mizanda özetlenen ve hesap dönemi

Muhasebe sürecinde işlemlerin akışı nasıldır?

HESAPLARIN İŞLEYİŞİ VE HESAP PLANI

Hesap nedir? Tanımlayınız. Muhasebede kaç çeşit hesap kullanılır? Belirtiniz.

Tekdüzen Hesap Planı ile hesap planı arasındaki farkı belirtiniz.

örneklerini de içeren konulara ilişkin açıklamalar ve örnek hesap planı izleyen

Konaklama İşletmelerinde Özellikli Hesaplar ve

Gelirlerin İzlenmesi İçin Kullanılan Hesaplar

Hizmet Üretim Maliyeti ve Dönem Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi

Odalar ve yiyecek-içecek faaliyetlerinin maliyeti Hizmet Üretim Maliyeti hesabında

7/A maliyet hesaplarının kullanımı açısından üretim, hizmet ve ticaret işletmeleri

7/B hesap grubunda işletme maliyetini ve bazı dönem giderlerini oluşturacak

7/A ve 7/B maliyet hesaplarının farkı nedir?

Gider yeri, mamul ve hizmet üretim faaliyetinin gerçekleştiği ve maliyetlerin

Yukarıdaki kayıtta görüldüğü üzere, ana faaliyetlerle ilgili malzeme tüketimi ve

Tüm konaklama işletmelerinde aynı hesap planı mı kullanılır?

Konaklama işletmelerinde muhasebe süreci

Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı

KONAKLAMA İŞLETMELERİNDE HASILAT KAVRAMI