Viết báo cáo nghiên cứu về một vấn đề

Câu 1 (trang 116 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

Một số dấu ấn của sử thi Ấn Độ Ra-ma-ya-na trong văn hóa Việt Nam

Câu 2 (trang 116 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

Các luận điểm chính trong bài viết:

- Dấu ấn của sử thi Ra-ma-ya-na trong văn học dân gian và văn học viết thời trung đại

- Dấu ấn của sử thi Ra-ma-ya-na trong nghệ thuật điêu khắc

- Dấu ấn của sử thi Ra-ma-ya-na trong văn hóa đương đại

Câu 3 (trang 116 sgk Ngữ văn lớp 10 Tập 1):

- Tác giả sử dụng những dẫn chứng từ những tác phẩm cụ thể trong văn học dân gian Việt
Nam:

+ Sử thi Têwa Mưnô của người Chăm. Trong sử thi có vay mượn cốt truyện từ Hikayat Dera
Mưnô của Ma-lai-xi-a mà truyện này lại là dị bản của sử thi Ra-ma-ya-na.

+ Trích lời nhà nghiên cứu Phan Đăng Nhật, Đinh Gia Khánh về Lĩnh nam chích quái của
Trần Thế Pháp

- Dẫn chứng các tác phẩm điêu khắc tại Bảo tàng Chăm

- Dẫn chứng trong văn hóa đương đại qua

+ Nghiên cứu của Phan Ngọc

+ Lưu Quang Thuận – Lưu Quang Vũ chuyển thể thành tác phẩm chèo Nàng Xi-ta

+ Tập truyện Lời tiên tri của giọt sương (2011) của nhà văn Nhật Chiêu: truyện sử thi cực ngắn
là sử thi Nàng Xi-ta (tác giả đã trích dẫn một số câu trong tác phẩm)

Đề cương tham khảo “Văn hóa, đời sống của người Ê-đê từ sử thi Đăm Săn đến đời thực”.

1. Đặt vấn đề:

Sử thi Đăm Săn là một trong những tác phẩm sử thi tiêu biểu nhất được sáng tạo bởi trí tưởng
tượng phong phú, lãng mạn của đồng bào Ê-đê, là bức tranh phản ánh lịch sử văn hoá của đồng
bào Tây Nguyên

2. Giải quyết vấn đề

a. Đặc điểm đời sống của người Ê-đê

- Nơi ở: Ngôi nhà là điểm nổi bật trong giá trị văn hóa vật chất của người Ê đê:

+ Ngôi nhà được miêu tả trong sử thi

+ Ngôi nhà trong sinh hoạt của người Ê-đê

- Ẩm thực: sự hòa trộn, tinh tế của thảo dược, gia vị và thực phẩm tươi sống với những phong
cách nấu nướng đặc biệt

+ Ẩm thực trong sử thi

+ Ẩm thực trong phong tục tập quán đời thường

- Trang phục: dân tộc Ê Đê lại tạo được sức hút mạnh mẽ với những bộ y phục độc đáo và mới
lạ.

+ Trang phục của các nhân vật trong sử thi

+ Trang phục của người Ê-đê trong sinh hoạt

- Phương tiện vận chuyển

+ Các phương tiện đi lại, vận chuyển trong sử thi

+ Các phương tiện đi lại, vận chuyển

b. Đặc điểm văn hóa của người Ê-đê:

- Trang phục, nhà ở truyền thống

- Chế độ gia đinh, tôn giáo

- Các lễ hội, hoạt động văn hóa

3. Kết luận

Người Ê đê ở Đắk Lắc có đời sống vật chất và tinh thần rất đặc sắc. Chính những giá trị văn hóa
truyền thống của người Ê đê đã tạo nên những nét đặc trưng văn hóa của vùng đất Tây Nguyên,
tạo nên nét khác biệt trong văn hóa so với các vùng văn hóa khác. Những nét văn hóa phong
phú và đa dạng của người dân tộc Ê đê đã thực sự đóng góp những tri thức văn hóa lịch sử quý
giá vào kho tàng văn học sử thi nói riêng và văn học Việt Nam nói chung

Bài viết tham khảo:

Đăm Săn là tác phẩm sử thi kinh điển của Việt Nam, chiếm vị trí, vai trò quan
trọng trong tiến trình phát triển của nền văn học nước nhà. Thiên sử thi không
chỉ miêu tả những chiến oanh liệt, phản ánh thực tế những khát vọng anh hùng
của con người Ê-đê mà còn mở ra bản sắc văn hóa dân tộc đậm đà của người Ê-
đê qua những chi tiết trong truyện. Cho đến nay đã có nhiều nhà nghiên cứu tìm
hiểu về sử thi này. Những nhà nghiên cứu người Pháp đã có công lớn trong việc
sưu tầm, dịch thuật và công bố sử thi Đăm Săn đầu tiên trên thế giới. Sau đó, vào
năm 1957, tác giả Đào Tử Chí đã dịch tác phẩm Đăm Săn từ tiếng Pháp ra tiếng
Việt, công bố trên Tạp chí Văn nghệ với tên gọi: Bài ca chàng Đăm Săn. Khi sử thi
Đăm Săn được dịch ra tiếng Việt, công cuộc nghiên cứu tác phẩm này được chú ý
nhiều hơn. Nhìn chung, các tác giả đều giành sự quan tâm cho sử thi Đăm Săn và
đạt được những kết quả tự hào. Tuy nhiên, sử thi Đăm Săn còn khai thác được vẻ
đẹp văn hóa Ê-đê qua sử thi Đăm Săn, góp thêm điểm nhìn mới mẻ về bản sắc
văn hóa cộng đồng người Ê-đê nói chung và sử thi Đăm Săn nói riêng.

Trước tiên, có thể thấy, ngôi nhà là điểm nổi bật trong giá trị văn hóa vật chất
của người Ê-đê. Trong sử thi Đăm Săn, ngôi nhà của người anh hùng Đăm Săn
được miêu tả rất kỹ: “nhà chàng Đăm Săn dài đến nỗi tiếng chiêng đánh đằng
trước nhà, người đứng sau nhà không nghe thấy. Mái hiên nhà chàng con chim
bay mỏi cánh mới hết”. Nhà của Đăm Săn có những “chiếc khiên chói lọi như đèn
đuốc”, “vải sợi nặng trĩu làm cong các sào phơi. Thịt bò thịt trâu treo đầy xung
quanh”, “bát đĩa bằng đồng để khắp sàn nhà” (2). Người Ê đê thường cất nhiều
đồ dùng ở trong nhà, đặc biệt ở gian khách, ví dụ như ché rượu cần, cồng chiêng,
nồi đồng, thịt trâu bò... vì đây là những tài sản giá trị, thể hiện sự giàu có. Ngôi
nhà ấy không chỉ là không gian sống mà còn là nơi gắn kết bao thế hệ dòng tộc
người Ê đê, nơi đánh dấu sự phồn thịnh, hùng cường của bộ tộc, bộ lạc. Thực tế
nhà ở của người Ê-đê cũng chia không gian nội thất làm hai phần theo chiều dọc,
phần phòng khách vừa là nơi sinh hoạt vừa là nơi gắn kết cả đại gia đình. Phần
cuối thì dành cho các cặp hôn nhân ở trong từng buồng có vách ngăn. Những
ngôi nhà dài không chỉ là biểu tượng vật chất của thế chế gia đình mẫu hệ mà
còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa tinh thần của người Ê Đê qua năm tháng.
Ngôi nhà sàn được làm bằng tre, nứa hoặc bằng gỗ, mặt sàn và vách tường bao
quanh nhà làm bằng thân cây bương hay thân cây tre già đập dập, mái lợp cỏ
tranh. Điều đặc biệt của ngôi nhà dài là luôn có hai cầu thanh đực dành cho
những thành viên nam và cầu thang cái dành cho nữ giới.

Đời sống của người Ê-đê còn được thể hiện qua món ăn hàng ngày. Ẩm thực Ê
Đê là sự hòa trộn, tinh tế của thảo dược, gia vị và thực phẩm tươi sống với
những phong cách nấu nướng đặc biệt. Những món ăn luôn có sự kết hợp hài
hòa giữa vị chua, cay và đắng. Ẩm thực Ê Đê đã góp phần tạo nên sự độc đáo cho
nền ẩm thực Việt Nam.và đồng thời là yếu tố thu hút khách du lịch. Trong những
bữa ăn, cơm tẻ là một món ăn chủ yếu, muối ớt là thức ăn không thể thiếu đối
với đồng bào Ê Đê. Những món ăn tiêu biểu của Ê Đê với nhiều loại gia vị, thảo
dược có thể kể đến như món thịt bò xào xả gừng, các loại thịt thú rừng, các món
hầm như canh làm từ bột gạo xay nhuyễn, canh môn rừng, cá lóc suối, gà nướng.
Trong sử thi Đăm Săn, Đăm Par Kvây đã tiếp đãi Đăm Săn trước khi lên đường
bắt Nữ Thần Mặt Trời “đốt một gà mái ấp, giết một gà mái đẻ, giã gạo trắng như
hoa êpang”. Ẩm thực Ê Đê phản ánh phong tục, lối sống phóng khoáng, gần gũi
giữa con người với thiên nhiên thông qua cách nguyên liệu, chế biến theo phong
cách vừa dân dã, vừa đậm chất núi rừng.

Bản sắc văn hóa của cộng đồng người Ê đê được thể hiện rõ nét qua trang
phục và các hoạt động lao động sản xuất. Người anh hùng Đăm Săn được miêu tả
với thân hình khỏe khoắn, cường tráng trong trang phục: “cái khố có hoa sao, cái
áo có hoa me”, “Trên đầu, chàng quấn một cái khăn màu tím. Quanh lưng, chàng
thắt một chiếc khăn màu đỏ”. Trang phục của Đăm Săn chính là trang phục điển
hình của đàn ông Ê đê xưa. Y phục của họ gồm áo và khố: áo của nam thường có
phần tay khá dài, vạt sau dài hơn vạt trước và khố dùng để che chắn nửa thân
dưới của họ. Ngoài ra, họ cũng thường mang hoa tai, vòng cổ hoặc quấn khăn
đen nhiều vòng trên đầu. Chính những bộ trang phục này đã tôn lên vẻ đẹp độc
đáo, đầy nam tính của họ. Bên cạnh đó, những người vợ của Đăn Săn cũng mang
những bộ trang phục rất bắt mắt “Mỗi nàng mặc một chiếc váy có hoa me và
chiếc áo có hoa sao”. Trang phục của nữ giới là váy tấm, áo chui, chúng được làm
bằng thổ cẩm với gam màu chàm, màu đen chủ đạo và điểm những hoa văn sặc
sỡ đậm chất thiên nhiên núi rừng. Trang phục còn kết hợp với trang sức bằng
vàng hoặc đồng, vòng tay thường được đeo thành bộ kép để nghe tiếng va chạm
của chúng vào nhau.

Phương tiện đi lại phổ biến nhất của người Ê đê xưa là voi, là ngựa: “Mặt đất
in dấu chân ngựa nhiều như chân rết. Mặt đất in đầy dấu chân voi như đáy cối
giã gạo”. Đăm Săn đã cưỡi voi dẫn dân làng đi lao động bắt cua, tôm, cá; cưỡi voi
đi chiến đấu với M’tao Grứ và M’tao M’xây để bảo vệ thị tộc, bảo vệ vợ của mình .
Đó là những “con voi đực đuôi dài chấm đất, có bộ ngà rộng, mặt nó như bông
hoa đẹp, khiến cho người người trông thấy nó đều phải vui mừng” . Không chỉ có
voi mà ngựa cũng là một người bạn đồng hành cùng Đăm Săn đi bắt nữ thần Mặt
Trời “con ngựa chạy nhanh như gió thổi, vượt lên đỉnh núi, nhảy qua bao dòng
thác, bao con suối” đã cùng Đăm Săn băng qua mọi khó khăn ở rừng sáp đen của
bà Sun Y Rít và cùng Đăm Săn hy sinh trên con đường chinh phục tự nhiên.

Đặc điểm văn hóa nổi bật của người dân Ê-đê là chế độ mẫu hệ. Điều này được
thể hiện rõ qua sử thi Đăm Săn. Chế độ mẫu hệ của người Ê đê in đậm trong kiến
trúc và trang trí chiếc đầu cầu thang vào nhà. Chúng được trang trí đôi bầu sữa
và hình vầng trăng khuyết - những biểu tượng sống động của tính nữ. Khi Đăm
Săn đến nhà của Nữ Thần Mặt Trời “cầu thang trông như cái cầu vồng”. Văn hóa
người Ê đê còn mãi với tục nối dây (Juê nuê) - một luật tục cổ truyền trong hôn
nhân của người Ê đê. Tục này quy định khi chồng chết, người phụ nữ có quyền
đòi hỏi nhà chồng phải thế một người đàn ông khác để làm chồng. Ngược lại khi
vợ chết, người chồng phải lấy một người con gái trong gia đình vợ, miễn là người
đó chưa có chồng. Theo tục Juê nuê, trong hôn nhân của người Ê đê, khi bà của
H’Nhí và H’Bhí chết, hai nàng phải nối dây với chồng bà là ông M’tao Y Kla (cậu
của Đăm Săn). Nhưng cậu của Đăm Săn chết, Đăm Săn phải thay cậu nối sợi dây
hôn nhân với H’Nhí và H’Bhí. Trong sử thi, Đăm Săn đã thực hiện nhiệm vụ làm
lụng gắn với các hoạt động chăn nuôi, săn bắt, trồng trọt. Khát vọng của chàng
mang ý nghĩa khẳng định sức mạnh của bản thân mình, đặt sức mạnh con người
sánh ngang với tự nhiên. Đăm Săn kiên cường đi tìm nữ thần Mặt Trời. Đứng
trước nữ thần Mặt Trời vô cùng xinh đẹp, chàng đã nói rõ ý định của mình: “Tôi
đến đây tìm người dệt chăn cho tôi, dệt áo dệt khố cho tôi mặc, tìm người nấu
cơm cho tôi ăn”. Nhưng nữ thần Mặt Trời đã từ chối. Chàng thất vọng lên ngựa
trở về, nhưng ngựa của Đăm Săn không chạy đua kịp với tốc độ của ánh sáng
mặt trời nên cuối cùng chàng chết ngập trong rừng đất đen đang tan chảy của bà
H’Sun Y Rít. Người anh hùng đã hy sinh nhưng lý tưởng thì vẫn được tiếp nối
mãi với sự xuất hiện của Đăm Săn cháu sau này, những người dân Ê đê khác sẽ
tiếp tục đi tiếp con đường của chàng Đăm Săn, tiếp tục hoàn thiện lý tưởng, khát
khao khẳng định mình, chinh phục thiên nhiên, những miền đất lạ để mở rộng
sự giàu có, trù phú của buôn làng mà người anh hùng này đã mở ra trước đó…

Sử thi Đăm Săn là một trong những tác phẩm quan trọng trong kho tàng văn học
dân tộc. Qua hình tượng Đăm Săn, chúng ta hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa và
con người Ê đê vùng đất Tây Nguyên. Sử thi Đăm Săn đã tô đậm thêm những
nghi thức, nghi lễ độc đáo với những tập tục đặc biệt của tộc người Ê đê không
thể trộn lẫn với các dân tộc khác.