‫فصل اول‬

‫مفاهیم کلی‬
‫این فصل مشتمل بر دو مبحث است‪ ،‬در مبحث اول «حقوق سازمان های بین المللی» را که عنوان‬
‫درس ما هست به معرفی می گیریم‪ ،‬در مبحث دوم «سازمان ه‪,,‬ای بین المللی» را ک‪,,‬ه این درس در واق‪,,‬ع‬
‫قواعد و مقررات حاکم به آنها را مورد بررسی قرار می دهد‪ ،‬مورد مطالعه قرار می گیرد‪.‬‬

‫مبحث اول‪ :‬حقوق سازمان های بین المللی‬

‫گفتار اول‪ -‬تعریف حقوق سازمان های بین المللی‬

‫حقوق سازمانهای بین المللی از یک سو ش‪,‬امل قواع‪,‬د ح‪,‬اکم ب‪,‬ر س‪,‬ازمان ه‪,‬ای بین المللی اس‪,‬ت و از س‪,‬وی‬
‫دیگر مجموعه تصمیماتی اس‪,,‬ت ک‪,,‬ه س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی طب‪,,‬ق اساس‪,,‬نامه ه‪,,‬ای خ‪,,‬ود اتخ‪,,‬اذ می نماین‪,,‬د‪.‬‬
‫بنابراین حقوق سازمان های بین المللی را می توان چنین تعریف نم‪,,‬ود‪« :‬حق‪,,‬وق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی‪،‬‬
‫شاخه ای از حقوق بین الملل عمومی است که قواعد‪ ،‬اصول‪ ،‬ساختار‪ ،‬وظایف‪ ،‬اه‪,,‬داف ‪ ،‬نح‪,,‬وه ایج‪,,‬اد و ب‪,,‬ه‬
‫طور کلی نظام حقوقی سازمان های بین المللی دولتی‪ 1‬را مورد مطالعه ق‪,,‬رار می ده‪,,‬د‪ .»2‬و ی‪,,‬ا ب‪,,‬ه عب‪,,‬ارتی‬
‫دیگر‪ ،‬حقوق سازمان های بین المللی‪ ،‬به مجموعه قواعدی اطالق می شود که ب‪,‬ر س‪,‬ازمان ه‪,‬ای بین المللی‬
‫قابل اعمال است‪.3‬‬

‫گفتار دوم‪ -‬موضوع و هدف حقوق سازمان های بین المللی‬

‫با توجه به آنچه در تعریف حقوق سازمان های بین المللی گفته شد‪ ،‬موض‪,,‬وع حق‪,‬وق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای‬
‫بین المللی عبارت است از‪ :‬اصول و قواعدحاکم بر سازمان های بین المللی‪ ،‬ساختار‪ ،‬وظایف‪ ،‬تص‪,,‬میمات‪،‬‬
‫اهداف‪ ،‬اقسام و نحوه ایجاد این سازمان ها‪ ،‬و به طور کلی آشنایی با نظام حقوقی سازمان های بین المللی‪.‬‬

‫از سویی هم‪ ،‬چون ام‪,,‬روزه بخش قاب‪,,‬ل ت‪,,‬وجهی از مق‪,‬ررات حق‪,‬وق بین المل‪,,‬ل را حق‪,‬وق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین‬
‫المللی تش‪,,‬کیل می ده‪,,‬د و س‪,,‬ازمان‌های بین‌المللی در کن‪,,‬ار دولت ه‪,,‬ا نقش مهمی در توس‪,,‬عه و تح‪,,‬ول حق‪,,‬وق‬
‫بین‌المل‪,,‬ل دارن‪,,‬د و ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان یکی از تابع‪,,‬ان حق‪,,‬وق بین المل‪,,‬ل ب‪,,‬ه ش‪,,‬مار می رون‪,,‬د‪ ،‬بن‪,,‬ابراین الزم اس‪,,‬ت‬
‫دانشجویاِن حقوق راجع به چیستی‪ ،‬ماهیت‪ ،‬شخصیت حقوقی‪ ،‬صالحیت‌ها‪ ،‬مسئولیت ه‪,,‬ا‪ ،‬مص‪,,‬ئونیت ه‪,,‬ا و‬
‫مزایای سازمان های بین المللی معلومات الزم را داشته باشند‪ ،‬که درس حق‪,,‬وق س‪,,‬ازمان‌های بین‌المل‪,,‬ل این‬
‫فرصت را فراهم می‌کند‪ .‬بن‪,‬ابراین ه‪,‬دف درِس«حق‪,‬وق س‪,‬ازمان ه‪,‬ای بین المللی» آش‪,‬نا ش‪,‬اختن دانش‪,‬جویان‬
‫رشته حقوق با ساختار‪ ،‬خصوصیات‪ ،‬شخصیت‪ ،‬ماهیت‪ ،‬صالحیت ها‌‪ ،‬مسئولیت ها‪ ،‬مصئونیت ها‪ ،‬مزای‪,,‬ا‪،‬‬
‫انواع وسایر موضوعات مرتبط به سازمان‌های بین‌المللی می باشد‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ -‬منابع حقوق سازمان های بین المللی‬
‫‪ . 1‬هرچند منطقًا باید حقوق سازمان های بین المللی‪ ،‬سازمان های غیر دولتی را نیز شامل شود‪ ،‬اما طوریکه در تعریف ذکر شد منظور م‪,,‬ا مطالع‪,,‬ه‬
‫رژیم حقوقی سازمان های بین المللی دولتی است‪.‬‬
‫‪ . 2‬مشهدی و تسخیری ص ‪.18‬‬
‫‪. 3‬آقایی ص ‪3‬‬
‫پس از آشنایی با تعریف‪ ،‬موضوع و هدف حقوق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی الزم اس‪,,‬ت ت‪,,‬ا در م‪,,‬ورد‬
‫منابع حقوق سازمان های بین المللی نیز اشاره ای داشته باشیم‪ .‬حقوق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی مانن‪,,‬د س‪,,‬ایر‬
‫بخش های حقوق‪ ،‬دارای منابع حقوقی می باشد ک‪,‬ه از بن‪,‬د ‪ 1‬م‪,‬اده ‪ 38‬اساس‪,‬نامه محکم‪,‬ه بین المللی ع‪,‬دالت‬
‫اقتباس شده اند‪ .‬طبق این ماده‪ ،‬منابعی که حقوق بین الملل از آن سرچشمه می گیرد‪ ،‬عبارتن‪,,‬د از‪ :‬معاه‪,,‬دات‬
‫بین المللی‪ ،‬عرف های بین المللی‪ ،‬اصول کلی حقوقی‪ ،‬رویه قض‪,,‬ایی بین المللی و آث‪,,‬ار علمی حق‪,,‬وق دان‪,,‬ان‬
‫برجسته جهان(دکترین)‪ .1‬حاالمنابع متذکره را که در واقع منابع حق‪,,‬وق بین المل‪,,‬ل می باش‪,,‬ند‪ ،‬در چ‪,,‬ارچوب‬
‫حقوق سازمان های بین المللی‪-‬به عنوان بخشی از حقوق بین الملل‪ -‬تطبیق می دهیم‪.‬‬
‫در رابطه به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی می توان به اساس‪,,‬نامه ی‪,,‬ا س‪,,‬ند تاس‪,,‬یس س‪,,‬ازمان‬
‫های بین المللی و نیز معاهدات بین المللی که سازمان های بین المللی با دولت ها و یا با سایر سازمان ه‪,,‬ای‬
‫بین المللی منعقد می نمایند اشاره نمود‪ .‬در زمینه عرف های بین المللی می توان قواعد عرفی و رویه ه‪,,‬ای‬
‫سازمان های بین المللی را ب‪,,‬ه عن‪,,‬وان منب‪,,‬ع حق‪,,‬وق س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی ب‪,,‬ه ش‪,,‬مار آورد‪ .‬در خص‪,,‬وص‬
‫اصول کلی حقوقی نیز اصل آزادی دولت ها در ایجاد سازمان های بین المللی و اصل آزادی پیوس‪,,‬تن دولت‬
‫ها به سازمان های بین المللی و خروج از آن ها را می توان یادآوری کرد‪ .‬در رابطه به تصمیمات قض‪77‬ایی‬
‫بین المللی نیز می توان به آرای مشورتی محکمه بین المللی عدالت که در خصوص سازمان ملل متحد و ی‪,‬ا‬
‫موسسات تخصصی آن ابراز شده‪ ،‬اشاره نمود‪ .‬در زمینه دکترین یا آموزه های حقوقی حقوق دانان برجسته‬
‫بین المللی باید اشاره کنیم که در حوزه حقوق سازمان های بین المللی کتاب ها و مقاالت زیادی نوش‪,‬ته ش‪,‬ده‬
‫که در توسعه و تحول حقوق سازمان های بین المللی نقش داشته اند‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬مجموع‪,,‬ه این من‪,,‬ابع در‬
‫برگیرنده قواعد حقوقی حاکم بر سازمان های بین المللی می باشند‪.2‬‬

‫مبحث دوم‪ :‬سازمان بین المللی‬

‫گفتار اول‪ -‬مفهوم سازمان بین المللی‬

‫اصطالح سازمان بین المللی در ابتدا مصادیق و مفاهیم متعددی مانند«سازمان های بین المللی غیردولتی»‪،‬‬
‫«موسس‪,,‬ات عم‪,,‬ومی بین المللی» و« س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی دول‪,,‬تی» را در ذهن ت‪,,‬داعی می کن‪,,‬د‪ .‬لیکن‬
‫امروزه در حقوق بین الملل عمومی برخالف سایر حوزه های علم حقوق که در مفهوم شناسی و تعریف آن‬
‫به تشتت تعاریف مواجه هستیم‪ ،‬در خصوص تعریف س‪,‬ازمان بین المللی(دول‪,‬تی) تقریب‪ً,‬ا اتف‪,‬اق نظ‪,‬ر وج‪,‬ود‬
‫دارد‪ .‬علمای حقوق بین الملل‪ ،‬سازمان بین المللی را اینگونه تعریف نموده اند‪ :‬سازمان بین المللی‪ ،‬تجمعی‬
‫از دولت ها است که براساس یک سند تأسیس به منظ‪,,‬ور دس‪,,‬تیابی ب‪,,‬ه اه‪,,‬داف مش‪,,‬ترک‪ ،‬تش‪,,‬کیالت دایمی و‬
‫مستمری را به وجود می آورند که دارای شخصیت حقوقی مستقل می باشد‪ .3‬یا به عب‪,,‬ارتی دیگ‪,,‬ر‪ ،‬س‪,,‬ازمان‬
‫بين‌المللي‪ ،‬تجمعي از دولت‌هاس‪,,‬ت ك‪,,‬ه منج‪,,‬ر ب‪,,‬ه تش‪,,‬كيل نه‪,,‬ادي مس‪,,‬تقل‪ ،‬دايمي‪ ،‬ب‪,,‬ا ارك‪,,‬ان خ‪,,‬اص‪ ،‬داراي‬
‫شخصيت حقوقي و براي نيل به هدف يا اهداف مشتركي ايجاد مي‌گردد‪.4‬‬
‫گفتار دوم‪ -‬ویژگی های سازمان بین المللی‬

‫با توجه به تعریفی که از سازمان بین المللی نمودیم‪ ،‬ویژگی های یک سازمان بین المللی عبارتند از‪:‬‬

‫‪ . 1‬الزم به تذکر است که امروزه در دکترین و منابع اکادمیک به منابع جدیدی از حقوق بین الملل نیز اشاره می شود که قطعنامه ها‪ ،‬اعمال یک‬
‫جانبه دولت ها و اصل انصاف از آن جمله اند‪.‬‬
‫‪ . 2‬فرهاد طالیی‪ .‬صص ‪.9-8‬‬
‫‪. 3‬مشهدی و تسخیری ص ‪.20‬‬
‫‪ 4‬لکچر ‪.‬بیگزاده ص ‪.4‬‬
‫‪ )1‬سازمان بین المللی از اجتماع دولتها تشکیل می شود‪ :‬چون سازمان های بین المللی اصوًال از دولت‬
‫ها تشکیل می شوند و مؤسس آنها دو لت ها هستند‪ ،‬بنابراین« سازمان بین المللی غیردولتی« را شامل نمی‬
‫شوند‪ .‬اما نکته ای که باید توج‪,,‬ه نم‪,,‬ود اینک‪,,‬ه لزوم‪ً,‬ا ت‪,,‬رکیب اعض‪,,‬ای س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین المللی«دولت ه‪,,‬ا»‬
‫نیستند‪ ،‬بلکه می توانند اعضای غیردولتی هم داشته باشند‪ .‬به عنوان مثال سازمان بین المللی کار که مطابق‬
‫اساسنامه اش عالوه بر نماینده گان دولت ها‪ ،‬نمایندگان اتحادیه های کارگران و کارفرمای‪,‬ان ن‪,‬یز می توانن‪,‬د‬
‫در مذاکرات شرکت و در اتخاذ تصمیم سهیم باشند‪.‬‬

‫‪ )2‬مبنای تشکیل سازمان بین المللی یک سند تأسیس(پیمان بین المللی) است‪ :‬برای تشکیل ی‪,,‬ک س‪,,‬ازمان‬
‫بین المللی عالوه بر اجتماع دولت ها تصویب یک سند تأسیس(پیمان بین المللی) تحت عناوینی مانند؛ میثاق‬
‫‪ ،‬منشور ‪ ،‬اساسنامه و ‪ . . .‬توسط اعضاء الزم است‪ .‬در غیر این صورت تجمع گروهی از دولت ها ب‪,,‬دون‬
‫تصویب اساسنامه مانند کنفرانس های بین المللی است که برای مدت معین و موض‪,,‬وع مش‪,,‬خص تش‪,,‬کیل و‬
‫پس از تبادل نظر شرکت کنندگان خاتمه می یاب‪,,‬د‪ .‬این پیم‪,,‬ان در واق‪,,‬ع ب‪,,‬ه مثاب‪,,‬ه شناس‪,,‬نامه و ق‪,,‬انون اساس‪,,‬ی‬
‫سازمان است که مبنای احراز شخصیت حقوقی سازمان و سبب اعالم موجودیت آن می گردد‪.1‬‬

‫اعضای سازمان بین المللی اهداف مشترکی را دنبال می کند‪ :‬هدف هر سازمان در حقیقت قلم‪,,‬رو و‬ ‫‪)3‬‬
‫فعالیت آن سازمان را مشخص می کند‪ .‬تشتت در هدف اصوًال با فلسفه تشکیل س‪,,‬ازمان بین المللی مغ‪,,‬ایرت‬
‫دارد‪.‬‬

‫فعالیت های سازمان در چهار چوب ارکان و ک‪,,‬ارگزاری ه‪,,‬ای خاص‪,,‬ی ص‪,,‬ورت می گ‪,,‬یرد‪ :‬ارک‪,,‬ان‬ ‫‪)4‬‬
‫ًال‬
‫سازمان معمو و بسته به مورد سه ‪ ،‬چهار ‪ ،‬یا حداقل دو رکن است که ش‪,,‬امل رکن تص‪,,‬میم گیرن‪,,‬ده(مجم‪,,‬ع‬
‫عمومی)‪ ،‬رکنی که اسناد را نگهداری و در مواقعی اج‪,,‬رای آن را پیگ‪,,‬یری می کن‪,,‬د(دبیرخان‪,,‬ه)‪ ،‬رک‪,,‬نی ک‪,,‬ه‬
‫ام‪,,‬ور اج‪,,‬رایی را ب‪,,‬ه پیش می ب‪,,‬رد(مث‪,,‬ل ش‪,,‬ورای ام‪,,‬نیت در س‪,,‬ازمان م‪,,‬ل متح‪,,‬د) و رک‪,,‬نی ک‪,,‬ه قض‪,,‬اوت می‬
‫کند(مانند محکمه بین المللی عدالت در سازمان ملل متحد) می شود‪ .‬اما هر سازمان بین المللی با هر ه‪,,‬دف‬
‫و ترکیبی که باشد‪ ،‬حداقل دارای دو رکن یا ارکان اساسی(مجمع عمومی و دبیرخانه) می باشد‪.‬‬

‫تشکیالت و فعالیت سازمان دایمی و مستمر و است‪ :‬این ویژگی‪ ،‬سازمان بین المللی را از اتحادی‪,,‬ه‬ ‫‪)5‬‬
‫ها و کنفرانس های موقتی متمایز می کند‪ .‬ممکن ایرادی مطرح شود که منظ‪,,‬ور از دوام و اس‪,,‬تمرار در این‬
‫جا چه زمانی است؟ در پاسخ می شود گفت که این میزان معموًال در عرف حق‪,,‬وقی مش‪,,‬خص اس‪,,‬ت و آنچ‪,,‬ه‬
‫قدر متیقن است اینکه شامل کنفرانس ها نمی شود‪ .‬اما به جهت آنکه سازمان های بین المللی عمومًا فع‪,,‬الیت‬
‫هایی در خصوص مسائل فراگیر جهانی دارند و حل آن مسائل مستلزم فع‪,,‬الیت دایمی و همیش‪,,‬گی آنهاس‪,,‬ت‪،‬‬
‫بناًء اغلب سازمان ها مدت مشخصی را برای فعالیت خود تعیین نکرده اند‪ .‬مانند سازمان صحی جه‪,,‬ان ک‪,,‬ه‬
‫برای حل مسائل صحی جهان تأسیس ش‪,‬ده و س‪,‬ازمان مل‪,‬ل متح‪,‬د ک‪,‬ه جهت حف‪,‬ظ ص‪,,‬لح و ام‪,‬نیت بین المللی‬
‫تاسیس شده است‪ .‬اما برخی از سازمان ها مدت فعالیت خود را از پیش تع‪,,‬یین و ی‪,,‬ا خاتم‪,,‬ه فع‪,,‬الیت خ‪,,‬ود را‬
‫منوط به تحقق هدف خاصی کرده اند‪ .‬مانند اتحادیه ذغال سنگ و فوالد که مدت فعالیت شان ‪ 50‬سال پیش‬
‫بینی شده بود و یا در پیمان اتالنتیک شمالی(ناتو) پیش بینی گردیده که در صورت حص‪,,‬ول سیس‪,,‬تم ام‪,,‬نیت‬
‫دسته جمعی در تمام اروپا‪ ،‬پیمان خود به خود خاتمه یافته تلقی خواهد گردید‪.‬‬

‫‪ )6‬سازمان بین المللی دارای شخصیت حقوقی مستقل است‪ :‬یکی از ویژگی های مهم سازمان ه‪,,‬ای بین‬
‫المللی داشتن شخصیت حقوقی مستقل است‪ .‬با آنکه برخی نهاده‪,,‬ا‪ ،‬تم‪,,‬ام ويژگي‌ه‪,‬اي س‪,,‬ازمان‌هاي بين‌المللي‬

‫‪ . 1‬الزم اجرا شدن سند تأسیس می تواند با تصویب تعداد محدودی از دولتها یا با اکثریت دولت ها و یا تصویب تمامی دولت های عضو محقق شود‪.‬‬
‫دارند ولي چ‪,,‬ون فاق‪,,‬د شخص‪,,‬يت حق‪,‬وقي بين‌المللي هس‪,,‬تند‪ ،‬س‪,,‬ازمان بين‌المللي محس‪,,‬وب نمي‌ش‪,,‬وند‪ .‬نم‪,,‬ونه‌ي‬
‫بارز آن«جنبش عدم تعهد» است كه‪ ،‬اگر چه دولت‌ها عضو آن هستند‪ ،‬اجالس‌ه‪,,‬اي س‪,,‬االنه و منظم دارن‪,,‬د‪،‬‬
‫مسئول دارن‪,,‬د‪ ،‬دبيرخان‪,,‬ه و‪ ...‬دارن‪,,‬د‪ ،‬ولي در مفه‪,,‬وم حق‪,‬وق س‪,,‬ازمان‌هاي بين‌المللي‪ ،‬يك س‪,,‬ازمان بين‌المللي‬
‫محسوب نمي‌شود؛ زيرا فاقد يك شخص‪,,‬يت حق‪,,‬وقي بين‌المللي اس‪,,‬ت‪ .‬همچ‪,,‬نين س‪,,‬ازمان دولت‌ه‪,,‬اي فرانس‪,,‬وي‬
‫زب‪,,‬ان آفريق‪,,‬ايي ك‪,,‬ه ب‪,,‬ه «فرانكوف‪,,‬وني» مع‪,,‬روف اس‪,,‬ت‪ ،‬يك س‪,,‬ازمان بين‌المللي ب‪,,‬ه مفه‪,,‬ومي ك‪,,‬ه در حق‪,,‬وق‬
‫سازمان‌هاي بين‌المللي وجود دارد‪ ،‬محسوب نمي‌گردد؛ زيرا اين سازمان با اينكه تعداد زيادي از دولت‌ه‪,,‬اي‬
‫آفريقايي فرانسوي زبان در آن عضويت دارند و همه ساله گرد هم مي‌آيند و براي توسعه‌ي فرهنگ و زب‪,,‬ان‬
‫فرانسه تالش مي‌كنند‪ ،‬فاقد شخصيت حقوقي بين‌المللي است‪ .‬جالب است ك‪,,‬ه جلس‪,,‬ات اين س‪,,‬ازمان در س‪,,‬طح‬
‫بسيار بااليي برگ‪,‬زار مي‌گ‪,‬ردد و ح‪,‬تي در یکی از اجالس ه‪,‬ای آن رييس جمه‪,‬ور فرانس‪,‬ه شخص‪,,‬ا ش‪,‬ركت‬
‫نموده بود‪ .‬در واقع اين س‪,‬ازمان‌ها‪ ،‬پديده‌هايي هس‪,‬تند ك‪,‬ه رواب‪,‬ط بين‌المللي را نهادين‪,‬ه مي‌كنن‪,‬د ب‪,‬دون اينك‪,‬ه‬
‫بتوانند يك سازمان بين‌المللي محسوب شوند‪.‬‬
‫گفتار سوم‪ -‬سیرتحول سازمان های بین المللی‬

‫ريش‪,‬ه‌ي س‪,,‬ازمان‌هاي بين‌المللي از لح‪,,‬اظ ت‪,,‬اريخي‪ ،‬ب‪,,‬ه دوران عه‪,,‬د ع‪,,‬تيق و بط‪,,‬ور دقيق ب‪,,‬ه زم‪,,‬ان دولت ‌‪-‬‬
‫شهرهاي يونان برمي‌گردد‪ .‬در دوران عهد عتيق‪ ،‬يكي از مهمترين تجمع‌هاي سياسي كه وجود داشته است‪،‬‬
‫دولت‌‪‌-‬ش‪,,‬هرهاي يون‪,,‬ان مث‪,,‬ل «آتن» و «اس‪,,‬پارت» ب‪,,‬وده اس‪,,‬ت‪ .‬اين دولت‌‪‌-‬ش‪,,‬هرها مه‪,,‬د تم‪,,‬دن‪ ،‬فلس‪,,‬فه و علم‬
‫بوده‌اند‪ .‬لذا‪ ،‬فعاليت‌هاي سياسي در آنجا بيشتر در جريان ب‪,,‬وده اس‪,,‬ت‪ .‬در عين ح‪,,‬ال‪ ،‬ب‪,,‬ا توج‪,,‬ه ب‪,,‬ه اينك‪,,‬ه اين‬
‫دولت‌‪‌-‬شهرها با تجمع‌هاي سياسي آن زمان درگيري داشتند‪ ،‬مجبور بودند ك‪,,‬ه ق‪,,‬درت‌هاي ج‪,,‬داي از يك‪,,‬ديگر‬
‫را به صورت نهادي متمركز درآورند تا بدين وسيله بتوانن‪,,‬د در پن‪,,‬اه اين نه‪,,‬اد ت‪,,‬ازه تاس‪,,‬يس ش‪,,‬ده‪ ،‬در مقاب‪,,‬ل‬
‫قدرت‌هاي خارجي مقاومت كنند‪ .‬در زمان اين دولت‌‪‌-‬شهرها‪ ،‬دو دسته سازمان را مي‌توانيم مشاهده كنيم‪:‬‬
‫الف‪« :‬آمفيكسيوني»كه دولت‪‌-‬شهرهاي يونان‪ ،‬در چارچوب آنها‪ ،‬قدرت نظامي خود را متمركز مي‌كردند و‬
‫استراتژي واحد نظامي را اخذ مي‌كردند تا بتوانند در مقابل تهاجمات خ‪,,‬ارجي مق‪,,‬اومت كنن‪,,‬د و حمالت آنه‪,,‬ا‬
‫را دفع كنند‪.‬‬
‫ب‪« :‬سيماشي يا سيماچي» كه اين سازمان‌ها عمدتا نهادهايي بودند كه توسط اينه‪,,‬ا‪ ،‬دولت‪-‬ش‪,,‬هرهاي يون‪,,‬ان‬
‫از اماكن مقدس مذهبي خود در مقابل تهاجمات خارجي دفاع مي‌كردند‪.‬‬
‫دولت‪‌-‬شهرهاي يونان اين شيوه‌ي خود را ادامه دادند ت‪,,‬ا آن زم‪,,‬ان ك‪,,‬ه آتن داعيه‌ي امپرياليس‪,,‬تي پيدا ك‪,,‬رد و‬
‫تصميم گرفت سلطه‌ي خودش را بر ساير دولت‌‪‌-‬شهرهاي يونان بلكه سراسر جه‪,,‬ان گس‪,,‬ترش ده‪,,‬د و ب‪,,‬دنبال‬
‫آن حمله‌ي معروف آتن به اسپارت سبب شد كه اين سازمان‌ها رو به افول گذارند و ديگر نتوانستند به حيات‬
‫خويش ادامه دهند‪.‬‬
‫اما در كنار اين تجربه‪ ،‬به ميزاني كه زندگي اجتم‪,‬اعي بين‌المللي پيش‪,‬رفت مي‌ك‪,‬رد‪ ،‬ض‪,,‬رورت ايج‪,‬اد چ‪,‬نين‬
‫تمركزهايي ميان عناصر تشكيل‌دهنده‌ي جامعه‌ي بين‌المللي حس مي‌شد‪ .‬مهمترين محملي كه سبب مي‌شد اين‬
‫احساس در بين آنها ايجاد شود‪ ،‬در ابتدا روابط سياسي و ديپلماتيك بود و به‪,,‬ترين ج‪,,‬ايي ك‪,,‬ه مي‌توانس‪,,‬ت اين‬
‫روابط تنظيم شود‪ ،‬همين نهادهايي بود كه توسط اين دولت‌ه‪,,‬ا بوج‪,,‬ود مي‌آم‪,,‬د‪ .‬ام‪,,‬ا رفته‌رفت‪,,‬ه قلم‪,,‬رو فع‪,,‬اليت‬
‫سازمان‌هاي بين‌المللي گسترش يافت و نه تنها عرصه‌هاي سياسي‪ ،‬بلك‪,,‬ه عرص‪,‬ه‌هاي اقتص‪,,‬ادي‪ ،‬اجتم‪,,‬اعي‪،‬‬
‫فرهنگي و‪ ...‬را نيز تحت پوشش قرار داده است‪.‬‬
‫از تاسیس تا گسترش سازمان های بین المللی به شکل امروزین سه مرحله تجربه شده‪:‬‬
‫مرحله اول؛ فرستادن سفرا میان کشورها تا قرن پانزدهم بود که هنوز هم ادامه دارد‪.‬‬
‫مرحله دوم؛ تشکیل کنفرانس های بین المللی بود که جهت حل و فص‪,,‬ل اختالف‪,,‬ات خ‪,,‬اص بین المللی تش‪,,‬کیل‬
‫می گردید‪ .‬مشکالتی که نمایندگان دیپلماتیک کشورها حل کرده نمی توانستند‪ .‬این الگو در قرن ه‪,,‬ای ‪ 15‬و‬
‫‪ 16‬آغاز و گسترش پیدا کرد‪ .‬مهمترین تالش ها در این دوران«وفاق اروپایی» و« اتحاد مق‪,,‬دس» ب‪,,‬ود‪ .‬این‬
‫تالش ها هم به معنی واقعی کلمه سازمان بین المللی نبودند بلکه زمینه ساز برای تشکیل س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین‬
‫المللی شدند‪.‬‬
‫ًا‬
‫مرحله سوم؛ تشکیل نهاد های دایمی بود که غالب‪ ,‬محص‪,‬ول تش‪,‬کیل کنف‪,‬رانس ه‪,‬ای بین المللی ب‪,‬وده و تحت‬
‫عنوان سازمان های بین المللی مطالعه می شود‪ .‬این الگوکه در واق‪,,‬ع ض‪,,‬رورت نهادین‪,,‬ه ک‪,,‬ردن رواب‪,,‬ط بین‬
‫المللی را مطرح می کند‪ ،‬در قرن های ‪ 19‬و ‪ 20‬توسعه چشم گیری نمود‪ .‬گسترش روابط بین دولت ه‪,,‬ا در‬
‫سطوح مختلف تخنیکی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬تج‪,,‬ارتی و نظ‪,,‬امی می توان‪,,‬د ش‪,,‬اخص ت‪,,‬رین دلی‪,,‬ل این تح‪,,‬ول و‬
‫توسعه باشد‪.‬‬
‫‪-1‬معاهدات صلح وستفالی‪:‬‬
‫معاهدات صلح وستفالی(شامل دو معاهده منستر و اوس‪,,‬نابروک) نقط‪,,‬ه عط‪,,‬ف در ت‪,,‬اریخ س‪,,‬ازمان ه‪,,‬ای بین‬
‫المللی به شمار می رود‪ .‬معاهدات متذکره میان دولت های «آلمان و اتریش» و «س‪,,‬ویدن و فرانس‪,,‬ه» منعق‪,,‬د‬
‫شد که منتج به پایان جنگ های مذهبی میان پروتستانت ها وکاتولیک ها شد‪.‬چنانچه گفته ش‪,,‬د‪ ،‬ب‪,,‬ا آنک‪,,‬ه پیش‬
‫از این‪ ،‬در یونان قدیم اتحادیه های مطرح بود و آمفکسیونی ها و نهادهای مشابه آن نیز وجود داش‪,,‬تند‪ ،‬ولی‬
‫این نهاده‪,,‬ا ب‪,,‬ه مع‪,,‬نی واقعی«س‪,,‬ازمان بین المللی» نبودن‪,,‬د‪ ،‬چ‪,,‬ون دولت در مفه‪,,‬وم م‪,,‬درن بع‪,,‬د از معاه‪,,‬دات‬
‫وستفالی مطرح می شود و سازمان های بین المللی(دولتی) به مفهوم مدرن نیز بع‪,,‬د از انعق‪,,‬اد این معاه‪,,‬دات‬
‫ش‪,,‬کل گرفت‪,,‬ه‪ ،‬کم کم در حق‪,,‬وق بین المل‪,,‬ل و عرص‪,,‬ه ه‪,,‬ای بین المللی مط‪,,‬رح گردیدن‪,,‬د‪ .‬البت‪,,‬ه در اوای‪,,‬ل این‬
‫سازمان ها و معاهدات آن ها جنبه های فنی داشتند و سپس شامل مسایل سیاسی نیز شدند‪.‬‬

‫‪-2‬کمیسیون مرکزی راین‪:‬‬

‫یکی از تحوالت مهم در تاریخ سازمان های بین المللی تاسیس کمیسیون راین است‪ .‬این کمیسیون در نتیج‪,,‬ه‬
‫مذاکراتی که در کنگره ویانا ‪ 1815‬صورت گرفت‪ ،‬تاسیس شد و نخستین نه‪,,‬اد بین المللی ب‪,,‬ود ک‪,,‬ه مط‪,,‬ابق‬
‫آن کشورهای اطراف رودخانه راین به عنوان اعضای کمیسیون بر اساس اصل براب‪,,‬ری کش‪,,‬ورها‪ ،‬دارای‬
‫صالحیت وضع مقررات و رسیدگی های قضایی به موارد تخلف از مقررات و کنوانسیون بودند‪.‬‬
‫‪ -3‬کمیسیو ن های رودخانه ای‪:‬‬
‫در نیمه دوم ق‪,‬رن ‪ 19‬و بع‪,‬د از آن تالش ه‪,‬ای ص‪,‬ورت گ‪,‬رفت ک‪,‬ه منج‪,‬ر ب‪,‬ه تاس‪,‬یس تع‪,‬ددای از کمیس‪,‬یون‬
‫هایی(غالبًا در اروپا) شد‪ .‬این کمیسیون ها ب‪,‬رای نظ‪,‬ام من‪,‬د ک‪,‬ردن به‪,‬ره ب‪,‬رداری از آب ه‪,‬ای رودخان‪,‬ه ای‬
‫مطرح شد‪ .‬از جمله این کمیسیون ها «کمیسیون اروپایی رودخانه دانیوب ‪ ،»1856‬بود که نهادهای قضایی‬
‫و اداری ش‪,,‬بیه کمیس‪,,‬یون راین را دارا ب‪,,‬ود‪ .‬ب‪,,‬ه همین من‪,,‬وال کمیس‪,,‬یون آلپ ب‪,,‬رای اداره رودخان‪,,‬ه آلپ در‬
‫‪ ،1821‬کمیسیون رودخانه ای دوقو در ‪ ،1835‬کمیسیون رودخان‪,,‬ه ای پ‪,,‬و و امث‪,,‬ال آن در این دوره مط‪,,‬رح‬
‫شدند‪.‬‬
‫‪-4‬حمل ونقل و ارتباطات‪:‬‬
‫توسعه ارتباطات اعم از زمینی‪ ،‬دریایی‪ ،‬مخابراتی و غیره زمینه ای دیگری ب‪,,‬رای تش‪,,‬کیل کنف‪,,‬رانس ه‪,,‬ا و‬
‫اتحادیه های بین المللی گردید ک‪,,‬ه«اتحادی‪,,‬ه بین المللی حم‪,,‬ل و نق‪,,‬ل راه آهن» در ‪« ،1890‬اداره بین المللی‬
‫اوزان و مقادیر» و «اتحادیه جهانی ُپست» در ‪ 1874‬از آن جمله است‪.‬‬
‫‪-5‬صحت و زارعت‪:‬‬
‫مسایل صحی و توسعه زراعت نیز در تحوالت سازمان های بین المللی تاثیر گذار بوده ان‪,,‬د‪ .‬تاس‪,,‬یس«دف‪,,‬تر‬
‫بین المللی ص‪,,‬حت عام‪,,‬ه»‪« ،‬اتحادی‪,,‬ه بین المللی ش‪,,‬کر» و«موسس‪,,‬ه بین المللی زراعت» گ‪,,‬واهی ب‪,,‬ر این‬
‫مدعاست‪.‬‬
‫‪ -6‬توسعه موضوعی سازمان های بین المللی‪:‬‬
‫در قرن های ‪ 19‬و ‪ 20‬توسعه روابط در سطح بین المللی حوزه های جدیدی را برای نهادینه کردن آنه‪,,‬ا در‬
‫سطح بین المللی مطرح ساخت که مهمترین این موضوعات مساله صلح و امنیت بین المللی‪ ،‬خلع سالح بین‬
‫المللی و منطقه ای( که باعث تاسیس سازمان های نظیر جامعه ملل و سازمان مل‪,,‬ل متح‪,,‬د‪ ،‬ن‪,,‬اتو و‪ ...‬ش‪,,‬د)‪،‬‬
‫موضوعات اقتصادی و تجارتی(که منجر تاسیس سازمان تجارت جهانی‪ ،‬جامعه اروپا‪ ،‬بانک جه‪,,‬انی‪ ،‬و‪...‬‬
‫شد)‪ ،‬حقوق بشر( که باعث ایجاد مراجع ذیصالح حقوق بش‪,,‬ری نظ‪,,‬یر دادگ‪,,‬اه ه‪,,‬ای اروپ‪,,‬ایی‪ ،‬امریک‪,,‬ایی و‬
‫افریقایی حقوق بشر و‪...‬شد) و موضوعاتی نظیر محیط زیست‪ ،‬زراعت‪ ،‬کار‪ ،‬انرژی هسته ای و امث‪,,‬ال آن‬
‫که هر کدام زمینه ساز به ایجاد و توسعه سازمانهای بین المللی متعددی شدند‪.‬‬