ANTYK

• O czym są Iliada i Odyseja ?

Iliada opisuje ostatnie 50 dni walk o Troję i pojedynek Hektora i Achillesa.
Odyseja opisuje tułaczkę i powrót Odysa do domu, wszystkie przystanki na jego
drodze. Ich autorem jest Homer.

• Cechy i budowa eposu ( w Iliadzie i Antygonie )

Budowa eposu
- rozpoczyna się inwokacją do muz lub bóstwa, posiada liczbę ksiąg podzielną przez 6
- opowiada o bohaterach w przełomowym momencie historycznym
- cechą narracji jest retardacja, czyli opóźnienie biegu zdarzeń przez zatrzymanie się
nad charakterystycznym dla epoki przedmiotem i szczegółowy jego opis
Cechy eposu
- w eposie mamy do czynienia z paralelizmem akcji tzn. razem z ludźmi działali bogowie
- motywacja poznania bohatera była mitologiczna
- styl narracji epopei antycznej był uroczysty, odniosły
- niezwykła plastyczność opisów osiągana była przez bogactwo epitetów w tym epitetów
złożonych, np. szybkonogi, gromowładny
- lubował się w długich, szeroko i obrazowo rozbudowanych porównaniach, które
otrzymały nazwę form homeryckich.
Iliada jest eposem bohatersko – batalionistycznym a Odyseja fantastyczno –
przygodowym.

• homo viator – człowiek wędrowiec:

wędrówka trudna, ale pouczająca i wzbogacająca, motyw podróży, na podstawie historii
Odyseusza opisanej w Odysei ( nie ważne jak bardzo się starał powrócić do domu i tak
musiał tułać się przez 10 lat – nie jest to jednak do końca fatum, a kara nałożona na
Odyseusza)

• Antyk przedział czasowy

IX w p.n.e. - V w n.e.

• Poezja Tyrtajosa i Safony

TYRTAJOS SAFONA
Poezja patriotyczna ( tyrtejska ) Poezja miłosna ( erotyk – od boga Erosa )
Retoryka literacka Edukowanie dziewcząt
Motywy: wojny, ojczyzny, patriotyzmu, Motyw miłości i przyjaźni
heroizmu

• Kapuściński ( kim był ? Co napisał ? )

Podróżnik, pisarz, dziennikarz, autor reportaży, jak Herodot starał się patrzeń na
świat bezstronnie, jedynie go obserwować i opisywać. Napisał Podróże z Herodotem
 ( Herodot – historyk, zwiedzał świat, nie chciał narzucać innym kultury greckiej, napisał
,, Dzieje”, w których opisał obce zwyczaje )

• tragedia ( co to ? Jej cechy )

Tragedia to utwór dramatyczny, w którym główny zarys wydarzeń dzieje się wokół
postaci która walczy z siłami wyższymi. Występują w niej: perypetia – nieoczekiwany
zwrot akcji przeciwny do intencji bohatera, rozpoznanie – uzyskanie przez bohaterów
wiedzy na jakiś temat, pathos – cierpienie bohaterów. Przeplatają się tu dialogi
bohaterów ( epeisodion ) z pieśniami chóru ( parodos – pierwsza pieśń chóru stasimos –
pieśń o strukturze wiersza, kommos – pieśń żałobna ). Występuje tu zasada trzech
jedności ( czasu, miejsca i akcji ) to znaczy że wszystkie wydarzenia zamknięte są w
krótkim czasie na niewielkim miejscu i dotyczą tego samego.

• pojęcia z Antygony ( Hybris, fatum, tragizm, katharsis, patos, ironia

losu )
POJĘCIE DEFINICJA
Hybris Duma, pycha lub majestat władzy, które
uniemożliwiają bohaterowi zrozumieć
sytuację w której się znajduje
Fatum Wyższa siła, los który kieruje życiem postaci
Katharsis Oczyszczenie ( wzbudzenie litości i trwogi )
Patos Podniosłe i uroczyste przedstawienie sytuacji
Ironia tragiczna Nieważne jak ktoś się stara nie może nic
zmienić bo ciąży nad nim fatum
Kommos lament
Wina tragiczna ( hamartia ) Nieświadoma ale obiektywna wina bohatera
Autorem Antygony jest Sofokles, który był jednym z największych tragików w
starożytnej Grecji był też politykiem.
• Antygona – dlaczego jest postacią tragiczną ?
Nie może wpłynąć na swój los, nie ważne jaką decyzję podejmie na pewno będzie zła.

• Filozofia w pigułce
Filozofia – miłość do wiedzy. Poszukiwanie prawd o wszechświecie. Diogenes – chodzi z
lampą po świecie i „szuka ludzi” ( cynizm )

• Sokrates i Platon, Arystoteles

Sokrates był jednym z najwybitniejszych filozofów star. Grecji. Miał żonę Ksantytę.
Nie spisywał swoich myśli. Podchodził do ludzi na ulicach i przyjmował ( jak położna
dziecko ) od nich ich zdanie, po czym za pomocą rozmowy próbował dojść z rozmówcą
do pewnych wniosków. Wiem że nic nie wiem – niewiedza Sokratejska ( każdy musi
uświadomić sobie, że nic nie wie ). Dobro ukazywał jako prawdę i piękno. Daimonio –
sumienie. Miał ucznia Platona, który wyznawał zasadę Idealizmu ( podział człowieka na
duszę i ciało ) wszystko co nas otacza to jedynie projekcja na ścianie jaskini ( jaskinia
 platońska ), odbicie idealnego świata. Dobro uważał za piękne. Miał ucznia Arystotelesa,
który wyznawał połączenie materializmu z idealizmem ( nie ma nic czego nie można
dotknąć ), stworzył Poetykę ( podzielił m.in. gatunki literackie ).

• epikureizm a stoicyzm ( + u Horacego )

EPIKUREIZM STOICYZM
Carpe diem – chwytaj dzień Aurea mediaritas – złoty środek
• Radość • Fatum i los
• nie ma śmierci • nic nie można poradzić na życie więc
• przyjemność jest ważna ale nie trzeba zachować spokój
najważniejsza • kierują się rozumem
• życie jest piękne • szczęście to spokój ducha
• Epikur • Zenon z Kition ( Marek Aureliusz,
Seneka )
„ Nie czekaj jutra dziś miej na względzie ” ,, Czy jutro pochmurne niebo, czy słońce, w
zgodzie z każdym dniem będę ”

• co to jest pieśń ?
Liryka refleksyjna, miłosna, patriotyczna, gatunek liryczny, podział na strofy
( czterowersowe u Horacego ). Na początku miały charakter religijny.

• Non omnis moriar

Nie wszystek umrę. Słowa Horacego, pisarza który swoją literaturę ukazuje jako
pomnik, który przetrwa wszystko ( nie umrze w pamięci ludzi ). ( tzw. grafoman – dużo
pisze i ceni swoją literaturę, uważa że jest uzdolniony ) exegi monumentum –
wybudowałem sobie pomnik

• Ojczyzna jako okręt

Horacy porównuje w swoim dziele ojczyznę do okrętu. Ojczyzna jest okrętem, którego
trzeba ratować, trzeba ją bronić przed wszelkim złem, nawet za cenę swojego zdrowia
i życia, bo tego żałować ojczyźnie nie wolno.

• Czym jest mit ? ( pojęcie archetypu )

Uniwersalna i ponad czasowa historia mająca wyjaśnić prawa rządzące światem, ma
charakter sakralny i świecko – naukowy, pokazuje równoległość światów, ukazuje
Antynomie ( przeciwieństwa ) i wiele Archetypów ( symbol mający jedno określone
znaczenie, nieświadomie stał się konkretnym wzorcem w każdej kulturze )

• Postacie mitologiczne jako archetypy

Syzyf Kara, brzemię, coś co nieuniknione
Orfeusz i Eurydyka Bezgraniczna miłość
Prometeusz Poświęcenie dla innych
Herakles Obłęd, zależność od siły wyższej, pokuta,
 walka z przeciwnościami losu
Ród Labdakidów Nieuniknione przeznaczenie, kpina losu
Demeter i Kora Matczyna miłość, posłuszeństwo
Psyche i Amor Przekleństwo urody, ciekawość
Odyseusz Człowiek wędrowiec, życie jest tułaczką
Tezeusz i Ariadna Niewdzięczność, wpływ innych na nasz los,
nadzieja
Dedal i Ikar Młodzieńcza niepozorność
Pandora Femme fatale

• Apollo i Marsjasz
Wiersz opowiada o pojedynku dwóch tytułowych śpiewaków – boga poezji i sylena.
Wynik był z góry przesądzony, na koniec życia Marsjasz doznał okrutnych mąk z ręki
Apolla który zachował się niegodnie. ( powiesił go na sośnie i obdarł ze skóry ) Tu ważne
pojęcie Toposu czyli stałego niezmiennego, odwiecznego motywu, obrazu językowego
lub literackiego.

• frazeologizmy
Między Scyllą a Charybdą Między młotem a kowadłem
Wiena jak Penelopa Ktoś bardzo wierny
Pięta Achillesa Słaba strona
Niż Ariadny Nieoczekiwana pomoc
Ośle uszy Nieuctwo ( współcześnie )
Miecz Demoklesa Stałe zagrożenie
Jabłko niezgody Powód poważnej kłótni
Ikarowe loty Nieprzemyślane działania
Męki Tantala Nieosiągalne dobra na wyciągnięcie ręki
Wpaść w objęcia Morfeusza Zasnąć twardym snem
Koń Trojański Coś lub ktoś wprowadzony podstępem
do jakiegoś środowiska
Strzała Amora Niespodziewana miłość
Paniczny strach Ogromny strach
Zabić Minotaura Wyjść z kłopotu
Szaty Dejaniry Dobry zamiar, wielkie cierpienie
Postawa Prometejska Bezinteresowna pomoc

• podział antyku
okres archaiczny Epos i liryka – Homer (XII - V w. p.n.e.) okres klasyczny „złoty”
tragedia i komedia – Tyrtajos, Safona (V - połowa IV w. p.n.e.) okres hellenistyczny
 poezja dworska i filologia – Sofokles, Arystofanes (IV -I w. p.n.e.) Okres Rzymski
liryka, tragedia – Horacy, Wergiliusz, Owidiusz( I w p.n.e. - V w. n.e. )

• porównanie Homeryckie
porównanie o bardzo rozbudowanym członie porównującym ( bardzo długie )

• epitety stałe w mitologii

np. „szybkonogi“ Achilles, „boski“ Hektor, „zdalekacelny“ Apollo”, włócznia „cień
rzucająca długi”, hełm „powiewający kitami” określenia powtarzające się i uwypuklające
jakąś cechę.

• budowa teatru greckiego

• mit o
rodzie

Labdakidów
Lajos – władca Teb, Jokasta – jego żona siostra Kreona. Przepowiednia: syn zabije ojca i ożeni
się z matką. Edyp – oznacza człowiek o spuchniętych nogach – syn króla porzucony w górach i
wychowany przez królową Koryntu. Słyszy przepowiednię przed, którą chce uciec ale ironia
tragiczna sprawia że idzie właśnie w stronę Teb. W drodze zabił swojego ojca nie wiedząc kim
jest. Sfinks nawiedzał Teby – Edyp rozwiązał jego zagadkę w nagrodę mógł ożenić się z
Jokastą. Czwórka dzieci: Eteokles, Polinejkes, Ismena, Antygona. Przychodzi Tejrezjasz
( starzec, ślepiec, długowieczny, kiedyś był kobietą ) i wyznaje prawdę. Edyp przekłuwa sobie
oczy i każe wyprowadzić się z miasta, Jokasta popełnia samobójstwo, synowie giną w
bratobójczej walce, Polinejkes uznany za zdrajcę, Antygona zamurowana żywcem, Kreon
władcą ). Wyraźne fatum.

• Motywy
Cierpienie • Fatum
• dojrzewanie
• Priam
• tragizm
• epikurejskie uciekanie od
cierpienia
Miłość • Orfeusz i Eurydyka
• Penelopa i Odys
 • Eros
• Demeter i Kora
Ojczyzna • Okręt
• Kreon i Antygona
• Tyrtajos
Wędrówka • Odys
• homo viator
• Podróże z Herodotem
Wojna • Hektor i Achilles
• Tyrtajos