RENESANS

( fr. odrodzenie )

RAMY CZASOWE I WYDARZENIA

1374 – 1548 ( 1600 )
upadek Konstantynopola (1453), wynalazek druku (1452–1455), odkrycie Ameryki (1492).
Koniec renesansu: sobór trydencki (1548). Niekiedy przyjmuje się też rok 1600.
W Polsce XVI w.
• wielkie odkrycia geograficzne
• teoria heliocentryczna

REFORMACJA I KOŚCIÓŁ
Odnowa chrześcijaństwa zapoczątkowana przez Marcina Lutra. Początek protestantyzmu.
Kościół uznaje protestantów za heretyków. Walka między odłamami chrześcijaństwa.
Pozostaje ważna wiara w Boga, ale zmienia się patrzenie na niego: Bóg to dobry przyjaciel i
pomocnik ludzkości, a nie sędzia.

IDEE I HASŁA RENESANSU

Naśladowanie starożytności Imitatio antiquorum
Afirmacja piękna ludzkiego ciała
Indywidualizm postrzeganie jednostki, jako odmiennej,
oryginalnej, często nie muszącej postępować
zgodnie z ogólnymi zasadami
Kult rzemiosła. Warsztatu poetyckiego
Postulat tworzenia literatury w języku Odejście od łaciny ( niektóre utwory dalej w
ojczystym niej pisane )
Powrót do źródeł kultury śródziemnomorskiej Grecja, Rzym, Biblia
antropocentryzm Człowiek w centrum jako najlepsze stworzenie
Boga ( „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie
nie jest mi obce” )
Kostium antyczny Pokazanie współczesnych problemy pod
płaszczem antycznym
Kult sławy Non omnis moriar – nie wszystek umrę
neoplatonizm Powrót do filozofii Platona ( m.in. idealizm )
idealizm Wszystko jest obrazem myśli Boga ( tak jak
człowiek idealnym jego stworzeniem )
humanizm Prąd w kulturze, który

WIELCY RENESANSU
• Leonardo da Vinci ( wybitny humanista, malarz, prowadził naukowe badania w dziedzinie
botaniki, anatomii, filozofii )
 • Erazm z Rotterdamu ( humanista, ważny autorytet naukowy i moralny odrodzenia )
• Francesco Petrarka ( rozpoczął renesans )
• Giovanni Pico della Mirandola
• Mikołaj Kopernik ( polski astronom, autor teorii heliocentrycznej )
• Michał Anioł ( malarz, rzeźbiarz architekt )
• Rafael Santi ( malarz )

O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ
autor: Andrzej Frycz Modrzewski
język: łacina
gatunek: Traktat polityczny ( dzieło, które komentuje rzeczywistość )
księgi: 5:
• O obyczajach
• O prawach
• O wojnie
• O kościele
• O szkole

SOKÓŁ
autor: Giovanni Boccaccio
gatunek: nowela
Tytuł zbioru: „Dekameron” - dziesięć szlachciców opowiada sobie przez dziesięć dni krótkie
nowele ( 101 opowiadań, 11 rozdziałów )

Teoria sokoła – W tekście jest jeden motyw dominujący ( sokół ) i wokół niego dzieje się
akcja.

CECHY NOWELI
• jednowątkowość
• jest krótka
• mało bohaterów
• punkt kulminacyjny
• ograniczona fabuła
• pisana prozą

renesansowa miłość
 dobra, cierpliwa, wierna, zwycięska, szczęśliwa

MIKOŁAJ REJ i PARENEZA ODRODZENIOWA

protestant
Dzieła Mikołaja Reja: „Żywot człowieka poczciwego”
język: Polski

PARENEZA ODRODZENIOWA
artysta Uznaje to, że tworzy wielką sztukę, obyty z
ośrodkami renesansu, poeta doctus ( poeta
uczony ), wszechstronny
ziemianin Dobry gospodarz, spokojny, wspierający,
pomnaża majątek, ma udane życie małżeńskie,
wierzy w Boga, płaci podatki
dworzanin Wszechstronnie wykształcony, zna języki
obce, żyje na dworze, szarmancki wobec dam,
wie jak się zachować
małżeństwo Mało trosk, miłość, wiara w Boga, dzieci,
spędzanie czasu razem, obiad na stole

KAZANIA SEJMOWE
katolik
autor: ks. Piotr Skarga
pokazuje z jakimi „chorobami” mierzy się Rzeczpospolita, ukazuje ojczyznę jako matkę, którą
należy kochać ( z woli Boga, chroni przed herezją, bo nas urodziła i wychowała w wierze
katolickiej )

Topos: ojczyzna jako tonący okręt i jako matka (ten pierwszy tak jak Horacy w
starożytności )

CHOROBY POLSKI
• nieżyczliwość względem państwa na własną korzyść
• kłótnie między sąsiadami
• odejście od kościoła i herezje
• osłabienie władzy królewskiej przez szlachtę
• niesprawiedliwe prawo
• rozprzestrzenienie się grzechu

JAN KOCHANOWSKI
 wybitny, Polski poeta renesansowy
dzieła: „Odprawa posłów greckich”, Treny, Pieśni, Psałterz Dawidów ( przetłumaczone na j.
Polski psalmy z Pisma Świętego, uważane za ponad wyznaniowe )

PIEŚNI
pieśń – utwór liryczny pierwotnie przeznaczony do śpiewania

RODZAJE PIEŚNI
• biesiadne
• filozoficzne
• metapoetyckie
• miłosne
• patriotyczne
• religijne

PIEŚŃ IX
„Chcemy sobie być radzi ?”
autor przedstawia rady na to, co zrobić by być szczęśliwym w życiu

Powrót do antycznych filozofii w pieśni IX

epikureizm Trzeba cieszyć się życiem ( ale nie hedonistycznie, bez
przesady ). Nie przejmować się przyszłością, zrobić ucztę.
stoicyzm Trzeba wytrwać zarówno w szczęściu jak i w nieszczęściu.

Człowiek jest zależny od boga i fatum, potrzebuje rad. Bóg jest wszechwiedzący, los
człowieczy nieprzewidywalny.

PIEŚŃ V
„O spustoszeniu Podola”
obrazuje bierność Polaków w obliczu zagrożenia ze strony Tatarów, którzy napadli na Podole.
Nawołuje do rozwagi na polu bitwy i zaprzestania biesiad, kiedy kraj jest w
niebezpieczeństwie ( patriotyzm odrodzeniowy ), krytykuje Polaków, adresatem są Polacy a
podmiotem lirycznym Polak, który wie więcej i przewiduje.

PIEŚŃ II
„Serce roście”
szczęściem człowieka jest czyste sumienie, epikureizm, grzech powoduje smutek

incipit – tytuł z pierwszego wersu ( jeżeli go nie ma )

ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH

przeczytajcie sobie te karty mi się ich nie chce przepisywać <3

TRENY
 kontekst literacki: śmierć małej córki Kochanowskiego Urszulki ( Orszulki )
forma gatunkowa: poezja okolicznościowa – żałobna, ma ścisła kompozycję od pochwały do
pocieszenia.

Nowatorstwo trenów Kochanowskiego – poświęcone zostały dziecku

Ewolucja uczuć, wiary i poglądów Kochanowskiego wraz z kolejnością trenów.

Kryzys światopoglądowy – skoro Bóg jest dobry to dlaczego mała, niewinna dziewczynka umarła
?

parabola według Pani Szczurek

Na początku stoicyzm i chrześcijaństwo, ok. X trenu największe zwątpienie i kryzys

filozoficzny i religijny, na końcu ok. XIX ( trenów Kochanowski napisał właśnie 19 ) powrót do
wiary w opatrzność Bożą, stoicyzm „z ludzką twarzą”.

TREN IX
rozliczenie mądrości z jej obietnic wobec podmiotu lirycznego, krytyka mądrości, stoicyzm,
początek kryzysu wiary i filozofii, zastanawia się czym jest mądrość i co daje

TREN X
kryzys wiary
Ubi est ? - gdzie jest

zastanawia się gdzie może być jego zmarła córka ( raj, podziemie, czyściec, tam gdzie była
zanim się urodziła, nigdzie ) , czy istnieje życie pozagrobowe, prosi o znak i ulgę w cierpieniu.

TREN XI
podważanie moralności – cnota w niczym nie pomaga, nie opłaca się być dobrym, nic nie ma
znaczenia ( vanitas – ks. Koheleta ), starożytny Brutus jako symbol rozpaczy, na koniec: żal za
córką mąci mu rozum, wygaduje złe rzeczy i podważa dobre wartości ( początek powrotu na
ścieżkę wiary i moralności )

TREN XIX
Kochanowskiemu ukazuje się jego matka z Urszulką na rękach, mówi mu że dziewczynka jest
bezpieczna, nie zaznała cierpienia, pociesza swojego syna, każe mu wziąć się w garść, inni
ludzie też cierpią. Urszulka modli się za rodziców, dostała się do nieba. Poeta wraca do
Chrześcijańskim wartości. Co to spotyka ludzi jest normalne i ludzkie. „Czas leczy rany”

MOTYWY RENESANSOWE
• miłość ( szczęśliwe małżeństwo )
• Patriotyzm ( Odprawa posłów greckich, Frycz Modrzewski )
• Bóg – opatrzność
• Człowiek – wolna wola
• Cierpienie – treny
• Fortuna
• Przyroda
• Epikureizm i stoicyzm ( pieśni i fraszki )