ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ

Εκτός από το ομότιτλο βιβλίο, οι δύο αυτές λέξεις ίσως σπανίως να συνδέονται και να
αναφέρονται μαζί, ιδιαίτερα μάλιστα στα πλαίσια σκέψεων ή συζητήσεων χριστιανικού
περιεχομένου. Οπωσδήποτε δεν εμφανίζονται καθόλου συχνά στην Αγία Γραφή, αν και
οι δύο αυτές έννοιες μπορούν σε μεγάλο βαθμό να αναλύσουν την βιβλική έννοια της
«καρδιάς», το κέντρο των ανθρώπινης προσωπικότητας. Η πρώτη έννοια από τις δύο
είναι μάλιστα αρκετά παρεξηγημενη και συχνά χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει κάτι
αρνητικό ως προς την Χριστιανική πίστη, τον ορθολογισμό. Εδώ θα προσπαθήσουμε να
εντοπίσουμε τρεις παρανοήσεις αναφορικά με την λογική, πρώτον ότι η λογική είναι
αντίθετη με την πίστη, δεύτερον ότι η λογική είναι αυτονόητη, και τρίτον ότι η λογική είναι
αρκετή.

Πίστη και λογική.

Νομίζω ότι θα πρέπει να είναι ελάχιστοι οι αναγνώστες που δεν θα έχουν ακούσει την
πρόταση ότι η ανθρώπινη λογική αποτελεί εμπόδιο στην επέμβαση του Θεού που την
ενεργοποιεί-προκαλεί μόνον η πίστη. Και πράγματι, δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε ο
δικός μας πεπερασμένος νους να κατανοήσει τον άπειρο, παντοδύναμο και πάνσοφο
Θεό και τις ενέργειές Του. Όσο ψηλότερα είναι ο ουρανός από την γή, τόσο ανώτερες
είναι οι βουλές του Θεού από τις βουλές των ανθρώπων. Επιπλέον Εκείνος μας
αποκαλύτπει μόνο όσα κρίνει απαραίτητα. Τα υπόλοιπα ανήκουν σε Εκείνον μόνον, ενώ
σε εμάς ανήκουν μόνο όσα μας αποκαλύπτει στον Λόγο Του για να βαδίζουμε στον
δρόμο Του.
Άλλωστε, μόνο η πίστη είναι που ενεργοποιεί την σωτήρια χάρη του Θεού.
Ακολουθώντας, όμως, τον συλλογισμό του Αποστόλου Παύλου, βλέπουμε ότι η πίστη
έρχεται μετά από την ακοή του κηρύγματος του Λόγου. Ακούμε, και στην συνέχεια
πιστεύουμε, και δεν γίνεται να πιστέψουμε αν πρώτα δεν αποκτήσουμε κάποια αντίληψη
για το τί είναι αυτό που ακούμε και καλούμαστε να πιστέψουμε. Και αυτό που
καλούμαστε να πιστέψουμε είναι κάτι που δεν μπορεί ούτε να αποδειχτεί λογικά, ούτε και
να γίνει αντιληπτό με τις φυσικές αισθήσεις.
Ήδη αυτή η διαδικασία είναι μια αποχώρηση από την κοινή λογική. Η κοινή λογική
συνήθως θέλει να δεί για να πιστέψει. Είδε ο Ιωάννης τον άδειο τάφο, και τα σάβανα
διπλωμένα και το σουδάριο διπλωμένο ξεχωριστά, και πίστεψε. Είδε ο Θωμάς τις
πληγές των καρφιών και την πληγή της λόγχης, και πίστεψε. Εμείς ακούσαμε το
κήρυγμα του Λόγου. Και ο Θεός ενήργησε και γέννησε την πίστη εκεί όπου δεν υπήρχε
παρά μόνο μια απλή κατανόηση. Αυτή η απλή αρχική κατανόηση είναι το μέρος της
ανθρώπινης λογικής. Απλή όσο και η κατανόηση ενός μικρού παιδιού ή ενός απλοϊκού
νου. Και σε αυτήν το Άγιο Πνεύμα χαρίζει την σπίθα της πίστης και στην συνέχεια
προσκαλεί στην αύξηση της γνώσης και της κατανόησης. Ο σπόρος πέφτει στην γή,
φυτρώνει, και αν η γή είναι καλή, αναπτύσσεται και καρποφορεί.
Πώς άραγε συνεργάζονται η λογική και η πίστη; Επιτρέψτε μου την εξής πρόταση: Η
λογική επεξεργάζεται τα διαθέσιμα δεδομένα και καταλήγει σε συμπεράσματα ικανά να
στηρίξουν μια απόφαση. Η πίστη δεν κάνει άλλο από το να παρουσιάζει στην λογική νέα
δεδομένα, δεδομένα αόρατα χωρίς τον φωτισμό της.
Τέτοιο παράδειγμα αποτελούν οι δώδεκα κατάσκοποι που έστειλε ο Ιησούς του Ναυή
στην γή Χαναάν. Μαζί και οι δώδεκα διάβηκαν την γή της επαγγελίας. Τα ίδια είδαν. Τα
ίδια ορατά δεδομένα ήταν στην διάθεση και των δώδεκα. Ποια ήταν αυτά τα ορατά
δεδομένα; Η γή είναι πολύ πλούσια και καλή, γη όπου ρέει γάλα και μέλι. Επιπλέον είναι
οχυρωμένη πολύ καλά, και την κατοικούν γίγαντες. «Αξίζει να την διεκδικήσουμε;»
ρωτήθηκαν. «Ναι!» απάντησαν ομόφωνα και οι δώδεκα. «Μπορούμε να την
διεκδικήσουμε;», «Οχι!» αποφάνθηκαν οι δέκα. Σε ποια δεδομένα στήριξαν την εισήγησή
τους; Οι πόλεις είναι οχυρωμένες, ο λαός πολύς και οργανωμένος, οι γίγαντες είναι
τρομεροί πολεμιστές, και ο λαός Ισραήλ δεν έχει ούτε τα υλικά μέσα, ούτε την πολεμική
εμπειρία, και έτσι είναι ασθενέστερος από τον αντίπαλο. Ποια ήταν η λογική τους; Ο
ισχυρότερος νικά τον ασθενέστερο.
Και οι υπόλοιποι δύο είχαν τα ίδια δεδομένα για να στηρίξουν την εισήγησή τους. Η
πίστη τους, όμως, τους παρουσίασε και ένα επιπλέον δεδομένο. Ο Θεός μας που άνοιξε
στα δύο την Ερυθρά Θάλασσα, είναι μαζί μας. Άρα εμείς είμαστε οι ισχυρότεροι και
αυτούς θα τους κάνουμε μια μπουκιά. Ποιά ήταν η λογική τους; Ακριβώς ή ίδια: ο
ισχυρότερος νικά τον ασθενέστερο. Η πίστη τους, όμως, πρόσθεσε και άλλο ένα
στοιχείο στην ζυγαριά, που τώρα έκλεινε προς την αντίθετη πλευρά. Με την βοήθεια του
Θεού, εμείς είμαστε οι ισχυρότεροι.
Έτσι συνέβη και με τον υπηρέτη του Ελισσαιέ σε ένα λόφο στην κωμόπολη Δωθάν.
Παρατάχτηκαν οι Σύριοι και πλημμύρησαν την πλαγιά. Από την άλλη μεριά ο στρατός
του Ισραήλ δεν ήταν παρά μια μικρή ομάδα. Ο υπηρέτης του Ελισσαιέ φοβήθηκε. Η
λογική του δεν ήταν λανθασμένη. Οι περισσότεροι είναι ισχυρότεροι από τους
λιγότερους. Σωστή η λογική, ήταν όμως πράγματι οι Σύριοι οι περισσότεροι; Όταν ο
Θεός ένοιξε τα μάτια του υπηρέτη, είδε και εκείνος τα ουράνια στρατεύματα
παρατεταγμένα σε υπεράσπιση της Δωθάν, φάλαγγες αμέτρητες αγγέλων έτοιμων για
μάχη. «Πλειότεροι οι μεθ΄ημών παρά οι μετ’ αυτών». Ακριβώς ίδια και η λογική του
προφήτη Ελισσαιέ: οι περισσότεροι είναι ισχυρότεροι από τους λιγότερους. Ομως, με τα
μάτια της πίστης εκείνος έβλεπε περισσότερα και έτσι έκρινε διαφορετικά.
Η πίστη δεν ακυρώνει την λογική. Αντίθετα η πίστη απευθύνεται στην λογική και την
προκαλεί να λάβει υπ’ όψη νέα στοιχεία. Ανοίγει νέες διεξόδους στα αδιέξοδα της ζωής
και παρουσιάζει νέες πραγματικότητες που θα γίνουν αποθέματα νέων εμπειριών και
νέων γνώσεων που η λογική θα μπορεί να αξιοποιήσει για να λάβει αποφάσεις στον
δρόμο της ζωής. Προηγείται ένα τυφλό βήμα πίστης. Ακολουθεί ένας ανανεωμένος νους
που αρχίζει να μαθητεύει στην διάκριση του κακού και στην επιλογή του καλού σε όλο
και περισσότερες και δυσκολότερες αποφάσεις. Και έτσι ο άνθρωπος του Θεού
προχωρεί τελειούμενος.

Η λογική δεν είναι αυτονόητη

Ακούγεται απλή αυτή η διαδικασία: η πίστη παρουσιάζει τα δεδομένα, η λογική τα
επεξεργάζεται και οι αποφάσεις μας είναι έτσι σύμφωνες με τον Λόγο του Θεού. Αυτό το
απλό μοντέλο, όμως, αγνοεί την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής. Δεν είναι η
λογική το μόνο εργαλείο που έχουμε για να παίρνουμε αποφάσεις.
Από τα σχολικά μας χρόνια έχουμε πολλές φορές ακούσει ότι ο Θεός έφτιαξε τον
άνθρωπο και του έδωσε το λογικό και την ελεύθερη βούληση. Το πώς έφτιαξε ο Θεός
τον άνθρωπο και το πού ξέπεσε ο άνθρωπος μετά την αμαρτία των πρωτοπλάστων δεν
είναι το θέμα μας, όμως οπωσδήποτε η λογική είναι κάτι που μπορούμε να δούμε σε
λίγες μόνο ανθρώπινες αποφάσεις ή ενέργειες. Μιλούμε για την κοινή λογική σαν να
είναι κάτι δεδομένο και αυτονόητο, αλλά αν το σκεφτούμε καλύτερα θα δούμε πολλές
αποφάσεις δικές μας και άλλων να αποτυγχάνουν παταγωδώς όχι επειδή δεν είχαμε
όλα τα δεδομένα, αλλά γιατί πολύ συχνά κινούμαστε πρωταγωνιστές στο θέατρο του
παραλόγου.
Πόσες άραγε ενέργειές μας δεν έχουν λογική εξήγηση; Και πόσες από τις εκατοντάδες
αποφάσεις που παίρνουμε κάθε μέρα δεν είναι περισσότερο προϊόντα προτιμήσεων,
αντιπαθειών, προκαταλήψεων, συνήθειας, παρά λογικά τεκμηριωμένες αποφάσεις; Και
για να μην αδικούμε τον εαυτό μας, θα πρέπει να ευγνωμονούμε τον Θεό για το τρόπο
που είμαστε πλασμένοι. Αν δεν είχαμε προτιμήσεις, θα ήταν αδύνατον να αποφασίσουμε
για τα περισσότερα απλά πράγματα στην ζωή μας, όπως τί ρούχα να φορέσουμε ή τί
φαγητό να ετοιμάσουμε. Έτσι, ειδικά στο στάδιο της εφηβείας όταν διαμορφώνεται μια
χειραφετημένη προσωπικότητα, πόσα πράξεις δεν μοιάζουν ακατανόητες; Και πόσο
συχνά δεν ακούμε να λέγεται ότι είναι άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου όταν εγκλήματα
ξεπηδούν από τα ζοφερά τάρταρά της που δεν έχει φωτίσει το Πνεύμα του Θεού;
Ήταν άραγε λογική η απόφαση των Φιλισταίων να πολεμήσουν με μεγαλύτερη
αποφασιστικότητα όταν έμαθαν ότι στο στρατόπεδο των Ισραηλιτών ήρθε η κιβωτός του
μαρτυρίου. Ο Ιησούς είχε πει στους μαθητές Του: «Ποιός βασιλιάς είναι με δέκα χιλιάδες
άντρες που θα δει τον εχθρό του να έρχεται με είκοσι χιλιάδες και δεν θα σκεφτεί αν
μπορεί να τους αντιμετωπίσει ή αν πρέπει να συνθηκολογήσει;» Οι Φιλισταίοι που είχαν
ακούσει για την δύναμη του Θεού των Εβραίων, ένοιωσαν σε μειονεκτική θέση. Αντί,
όμως, να συνθηκολογήσουν, αποφάσισαν να συνεχίσουν την μάχη. Γενναία απόφαση!
Ήταν όμως λογική; Ή μήπως ήταν λογική η ενέργεια των Ισραηλιτών να φέρουν στην
μάχη την κιβωτό της διαθήκης σαν να ήταν ένα φυλαχτό; Το τραγικό αποτέλεσμα αυτής
της μάχης ήταν η διπλή τιμωρία του Θεού: τιμώρησε τους Ισραηλίτες που στηρίχτηκαν
όχι στον Θεό αλλά στα ορατά σύμβολα της παρουσίας Του, τιμώρησε και τους
Φιλισταίους που πια με την νίκη τους έχασαν τον σεβασμό τους για τον αληθινό Θεό και
την ελπίδα να σωθούν από την λατρεία των μάταιων ειδώλων. Κατά μία έννοια, εκείνη η
μάχη εξελίσσεται μέχρι σήμερα ανάμεσα στου ίδιους αντιπάλους, στον ίδιο τόπο, φονική
και παράλογη.
Αλλά ήταν περισσότερο λογική η απάντηση που έδωσαν στον Ιερεμία οι Ισραηλίτες που
έφυγαν στην Αίγυπτο μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τον Ναβουχοδονόσορ;
«Όσο λατρεύαμε τους θεούς μας, όλα πηγαίναν καλά. Μόλις σταματήσαμε τα θυμιάματα
και τις προσφορές προς τους θεούς μας, τότε ήρθε η καταστροφή». Αυτό απάντησαν
στον άνθρωπο του Θεού που από νέος και στην διάρκεια της ηγεμονίας τεσσάρων
βασιλιάδων κάθε ημέρα τους έφερνε τον λόγο του Θεού, ότι η καταστροφή είναι προ
των θυρών εξ’ αιτίας της ειδωλολατρείας τους. Σε όλα τα ιστορικά βιβλία της Παλαιάς
Διαθήκης από τα χρόνια των κριτών μέχρι και την κατάλυση του Ιουδαϊκού κράτους
ακούγεται η ίδια επωδός: «Όταν ο λαός ξεχνούσε τον Θεό του, εκείνος έστελνε τους
εχθρούς για τιμωρία. Εκείνοι στέναζαν, και Εκείνος τους έστελνε βοήθεια και λύτρωση.
Αλλά μετά την σωτηρία πάλι ο λαός ξεχνούσε τον Θεό και στρεφόταν στα είδωλα». Τί
μπορεί πια να γίνει όταν τόσο σκοτιστεί η ανθρώπινη λογική ώστε να μην μπορεί να
διακρίνει τα διδάγματα της ιστορίας, την ίδια την πραγματικότητα; Πράγματι, ούτε ο ίδιος
ο Θεός δεν μπορεί να νικήσει την ανοησία.
Η λογική δεν είναι αρκετή
Επειδή, όμως, η πίστη απευθύνεται στην λογική, αυτό δεν σημαίνει ότι ο Θεός αγγίζει
αυτήν μόνο την πλευρά της ανθρώπινης προσωπικότητας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι
πολλές από τις αντιδράσεις μας δεν είναι προϊόν λογικής σκέψης, αλλά αυτόματες
αποκρίσεις σε κάποιο ερέθισμα, που ξεπηδούν πολύ πριν ο νους μας το επεξεργαστεί.
Για τον λόγο αυτό ο απόστολος μας καλεί να είμαστε «βραδείς εις το να λαλούμε», γιατί
η γλώσσα μας είναι γρηγορότερη από τη σκέψη μας. Και πόσες φορές δεν μετανιώσαμε
γιατί ανοίξαμε αστόχαστα το στόμα;
Ακριβώς επειδή αυτές οι αντιδράσεις δεν προλαβαίνουν να λογοκριθούν από την λογική,
είναι και ο καθρέφτης του ποιοί κατά βάθος είμαστε και του πόσο το Άγιο Πνεύμα έχει
δουλέψει μέσα μας. Σκεφτείτε τον Ιώβ την ημέρα που τον χτύπησαν απανωτές οι
συμφορές. Θα είχε πολλές ημέρες μπροστά του να τα σκεφτεί όλα αυτά αναζητώντας
λογική εξήγηση. Όμως την στιγμή της δοκιμασίας, πριν καλά καλά συνηδειτοποιήσει τί
συνέβει, έσκισε τα ρούχα του και είπε: «Ο Θεός έδωσε, ο Θεός πήρε. Ας είναι το Όνομά
Του ευλογημένο.» Εκείνη την στιγμή φάνηκε ποιός ήταν ο Ιώβ.
Είναι σε αυτές τις ενέργειες που καλά καλά δεν συνειδητοποιούμε που τελικά φαίνεται
ποιοι είμαστε και που ανήκουμε. Για αυτό θα έπρεπε με δέος να σκεφτούμε την
περιγραφή του Ιησού για τα όσα πρόκειται να συμβούν την ημέρα της κρίσης.
Τότε θα χωρίσει ο Θεός στα δύο τους ανθρώπους όπως ο βοσκός τα πρόβατα από τα
κατσίκια, και θα πει στους δικαίους: «Ελάτε οι ευλογημένοι, γιατί ήμουν φτωχός και
ασθενής και στην φυλακή και δεν με αρνηθήκατε αλλά με βοηθήσατε και με φροντίσατε.»
Και εκείνοι θα πουν: «Πότε Κύριε τα κάναμε όλα αυτά;» Δεν το καταλάβαμε. Δεν μας
πέρασε από το νού. Αυτόματα έγειρε η ζυγαριά της συμπάθειας μέσα μας υπέρ του
καταπιεσμένου και αναξιοπαθούντος. Αυτόματα τα χέρια μας κινήθηκαν να βοηθήσουν.
Αλλά εδώ ακριβώς ήταν που το Άγιο Πνεύμα είχε εργαστεί για να δώσει «σπλάχνα
οικτιρμών», να πάρει την πέτρινη καρδιά και να δώσει σάρκινη καρδιά, υπάκουη στον
Θεό και ευαίσθητη στις ανάγκες και τον πόνο του πλησίον.
Αν είναι τρομακτική η σκέψη ότι η σωτηρία μας δεν είναι μια νομική διαδικασία ή μια
τυπική δοσοληψία με τον Θεό στην βάση της τήρησης κάποιων εκκλησιαστικών τύπων,
αλλά ότι τελικά αποδεικνύεται (και άρα εξαρτάται) από πράγματα που θα έχουμε κάνει
χωρίς μάλιστα ούτε καν να τα έχουμε καταλάβει, τότε «με φόβο και τρόμο» ας
κατεργαζόμαστε την σωτηρία αυτή, ζητώντας καθημερινά το Πνεύμα του Θεού να μας
δίνει λογική και ευαισθησία.