Zastosowanie Excela w obliczeniach inżynierskich.

Część I – Różniczkowanie numeryczne.

Cel ćwiczenia: Zapoznanie się z ilorazami różnicowymi do obliczania wartości pochodnych.

Pochodna jest miarą szybkości zmian wielkości funkcji w stosunku do zmian jej argumentu. W
zagadnieniach inżynierskich często spotykamy się z wielkościami które wyznacza się za pomocą
pochodnych np.

prędkość jest funkcją zmiany przemieszczenia w pewnym przedziale czasowym – ,

druga pochodna po przemieszczeniu jest przyspieszeniem ,

szybkość chłodzenia jest funkcją zmiany temperatury w przedziale czasowym – .

Jeżeli mamy funkcję = ( ) to pierwszą pochodną tej funkcji oznaczamy: = ′( ) lub / .

Pochodne wyższego rzędu zapisujemy: drugiego rzędu: = ′′( ) lub / trzeciego rzędu
= ′′′( ) lub / itp.

Pierwsza pochodna funkcji = ( ) zdefiniowana jest następująco:

∆
= = lim∆ → ∆ = lim → .

Jeżeli funkcja jest opisana wzorem, to jej pochodną także można opisać pewnym wzorem. Czasem
wzór ten może być bardzo złożony i niedogodny do obliczeń. Wówczas wygodniej jest zastosować
różniczkowanie numeryczne. Różniczkowanie numeryczne stosuje się również gdy funkcja dana jest
jako zbiór punktów, np. wyników pomiarów.

Różniczkowanie numeryczne wykonuje się w oparciu o ilorazy różnicowe. Stosuje się trzy ilorazy
różnicowe:

• wsteczny:

∆ −
=
∆ −

• przedni:

∆ −
=
∆ −

• centralny:

∆ −
=
∆ −

Pochodne drugiego stopnia oszacować możemy wzorami:

• różnica wsteczna:
 ∆ −2 +
=
∆ ( − )

• różnica przednia:

∆ −2 +
=
∆ ( − )

• iloraz różnicowy centralny:

∆ −2 +
=
∆ 0,25( − )

Przykład:

Dla funkcji ( ) = oszacować pochodne pierwszego i drugiego stopnia w punkcie =2

przyjmując ∆ = 0,1.

Rozwiązanie analityczne:

( )=3

(2) = 3 ∗ 2 = 12

Oszacowanie ilorazami różnicowymi:

1. wstecznym

= ( )=2 =8

= ( − Δ ) = (2 − 0,1) = 6,859

( )− ( −Δ ) 8 − 6,859
( )≈ = = 11,41
Δ 0,1

2. przednim

= ( + Δ ) = (2 + 0 ,1) = 9,261

( + Δ ) - ( ) 9,261 − 8
( )≈ = = 12,61
Δ 0,1

3. centralnym

( +Δ )- ( −Δ ) 9,261 − 6,859
( )≈ = = 12,01
2Δ 0,2

Druga pochodna:
Analitycznie:

( )=6
 (2) = 6 ∗ 2 = 12

Oszacowanie ilorazami różnicowymi:

1. wstecznym

= ( − 2Δ ) = (2 − 0,2) = 5,832

( )−2 ( −Δ )+ ( − 2Δ ) 8 − 2 ∗ 6,859 + 5,832

( )≈ = = 11,40
Δ 0,01

2. przednim

= ( + 2Δ ) = (2 + 0,2) = 10,648

( + 2Δ ) − 2 ( +Δ )+ ( ) 10,648 − 9,261 + 8
( )≈ = = 12,60
Δ 0,01

3. centralnym

( +Δ )−2 ( )+ ( −Δ ) 9,261 − 2 ∗ 8 + 6,859

( )≈ = = 12,00
Δ 0,01

Zadanie I:
1. Utworzyć plik arkuszu kalkulacyjnego którego nazwa składać się będzie z
nazwisko_studenta_cw1 (np. kowalski_cw1). Utworzonym pliku zmienić nazwę Arkusz 1 na
Zadanie 1.
2. Analitycznie obliczyć wartość pierwszej oraz drugiej pochodnej funkcji ,(-) = −2 +
5 − 3 w punkcie = 1.
3. Wyniki zapisać w utworzonym arkuszu kalkulacyjnym w zakładce zadanie 1.
4. Oszacować wartość pierwszej oraz drugiej pochodnej funkcji ,(-) w oparciu o ilorazy
różnicowe dla przedziałów ∆ :

1 10-1 10-2 10-3 10-4 10-5 10-6 10-7 10-8 10-9 10-10

5. Obliczyć błąd bezwzględny (różnica między wartością pochodnej wyznaczonej

analitycznie a wartościami pochodnych wyznaczonych w oparciu o ilorazy różnicowe).
6. Błąd względny przedstawić w postaci wykresupunktowego z wygładzonymi liniami, w którym
∆ będzie na osi odciętych a błąd względny na osi rzędnych.
7. Wyniki zapisać w utworzonym arkuszu.

Przykładowy arkusz kalkulacyjny może wyglądać w jak pokazano na rysunku:

Wykres:

Zadanie II:
1. W utworzonym pliku MS Excel utworzyć arkusz o nazwie Zadanie 2.
2. Zgłosić się do prowadzącego zajęcia po przykład zadania do rozwiązania.
3. Wybrane przez siebie zadanie rozwiązać wg schematu z zadania 1 (punkty 2 – 7). UWAGA
liczymy wartość tylko dla pierwszej pochodnej.
4. Punkt obliczamy z sumy cyfr nr albumu studenta aż otrzymamy liczbę jednocyfrową.
Przykładowo jeśli nr albumu jest: 254873 to obliczamy : 2 + 5 +4 +8 + 7 + 3 = 29, 2 + 9 = 11, 1
+ 1 = 2 – cyfra 2 jest punktem .
5. Jeśli wybrana funkcja jest funkcją trygonometryczną to liczbę którą obliczyliśmy w punkcie 4
traktujemy jako radiany – a więc musimy zamienić ją na stopnie.
6. Analizujemy otrzymane wyniki – i przedstawiamy główne spostrzeżenia wnioski w arkuszu
kalkulacyjnym.
7. Wszystko zapisujemy i zachowujemy do następnych zajęć.

Przykłady zadań pochodzą z książki Analiza matematyczna tom 1 – Włodarski, Krysicki – gdyby były
problemy z analitycznym obliczeniem pochodnej danej funkcji odsyłam do wyżej wymienionej książki.
Zagadnienia które będą wymagane na kolokwium:

1. Zapisać ilorazy różnicowe (wsteczny, przedni, centralny) dla pierwszej oraz drugiej
pochodnej.
2. Umiejętność oszacowania pochodnych poznanymi metodami.