§éng c¬ x¨ng

Bè côc cña ch­¬ng

Ch­¬ng nµy tr×nh bµy vÒ §éng c¬ x¨ng.

· M« t¶ ®¹i c­¬ng

· Ba yÕu tè cña ®éng c¬ x¨ng

· C¬ cÊu c¬ khÝ cu¶ ®éng c¬

-1-
M« t¶ ®¹i c­¬ng M« t¶ ®¹i c­¬ng
TÊt c¶ c¸c ®éng c¬ x¨ng l¾p trªn c¸c xe «t«
Toyota ®Òu lµ ®éng c¬ bèn kú. §éng c¬ bèn kú
ho¹t ®éng b»ng c¸ch lÆp l¹i liªn tôc vµ ®Òu ®Æn
c¸c kú sau ®©y
1. Kú n¹p
2. Kú nÐn
3. Kú næ
4. Kú x¶
Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ®éng c¬ bèn kú
§Ó ®éng c¬ ho¹t ®éng tèt trong c¸c ®iÒu kiÖn
vËn hµnh rÊt kh¸c nhau, nh÷ng ®iÒu kiÖn sau
®©y cÇn ph¶i ®­îc tho¶ m·n:
· Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu tèt
· NÐn Ðp tèt
· §¸nh löa tèt
(1/1)

Ba yÕu tè cña ®éng c¬ x¨ng Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu tèt
1. Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu tèt cho «t«
(1) X¨ng ®­îc ho¸ h¬i vµ trén ®Òu víi kh«ng khÝ.
§Ó x¨ng ch¸y hÕt nã ph¶i ®­îc ho¸ h¬i tèt vµ trén ®Òu
víi kh«ng khÝ.
(2) Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu ®óng
Xe «t« ®­îc sö dông trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vËn hµnh
thay ®æi, vµ khi cã sù thay ®æi trong ®iÒu kiÖn vËn hµnh
th× hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu còng cÇn thay ®æi theo.
· Khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ thay ®æi tõ cao xuèng thÊp.
· Khi mÆt ®­êng chuyÓn tõ b»ng ph¼ng sang dèc ®øng
vµ ®éng c¬ lµm viÖc víi t¶i träng lín.
· Khi tèc ®é cña ®éng c¬ t¨ng tõ ch¹y kh«ng t¶i lªn tèc
dé cao.
2. Tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu
Tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu lµ tû lÖ gi÷a khèi l­îng kh«ng
khÝ vµ khèi l­îng nhiªn liÖu. Khi l­îng kh«ng khÝ qu¸
nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt th× x¨ng ch¸y kh«ng tèt, dÉn ®Õn ch¸y
kh«ng hÕt. Tèi thiÓu ph¶i cã 14,7 phÇn kh«ng khÝ ®Ó ®èt
ch¸y hoµn toµn mét phÇn x¨ng. Tû lÖ nµy ®­îc gäi lµ tû
lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu lÝ thuyÕt.
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ th× dï x¨ng ®· ®­îc phun vµo
®éng c¬ theo tû lÖ lÝ thuyÕt, kh«ng ph¶i toµn bé x¨ng ®Òu
®­îc ho¸ h¬i vµ trén víi kh«ng khÝ. V× thÕ, trong mét sè
®iÒu kiÖn cÇn ph¶i sö dông tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu
®Ëm h¬n
(1/2)

-2-
3. Tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu vµ ®iÒu kiÖn vËn hµnh xe
(3) Khi khëi ®éng
Khi khëi ®éng, thµnh cña ®­êng èng n¹p, c¸c xy lanh vµ
n¾p quy l¸t cßn l¹nh, nªn nhiªn liÖu ®­îc phun vµo bÞ
dÝnh lªn c¸c thµnh. Trong tr­êng hîp nµy hçn hîp kh«ng
khÝ-nhiªn liÖu trong buång ®èt bÞ nghÌo ®i. V× thÕ cÇn cã
hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu giµu.
(4) H©m nãng ®éng c¬:
NhiÖt ®é cña n­íc lµm m¸t cµng thÊp, x¨ng cµng khã
ho¸ h¬i, lµm cho x¨ng b¾t löa kÐm. V× thÕ cÇn hçn hîp
kh«ng khÝ-nhiªn liÖu giµu.
(5) Khi t¨ng tèc:
Khi bµn ®¹p ga ®­îc Ðp xuèng, sÏ xuÊt hiÖn sù tr× ho·n
trong cung cÊp nhiªn liÖu do thay ®æi t¶i träng, dÉn ®Õn
hçn hîp nhiªn liÖu nghÌo ®i. V× vËy, cÇn bæ sung mét
l­îng nhiªn liÖu phun vµo hçn hîp.
(6) Khi ch¹y víi tèc ®é ®Òu (kh«ng ®æi):
Sau khi ®éng c¬ ®· ®­îc h©m nãng, hçn hîp nhiªn liÖu
cung cÊp cho ®éng c¬ gÇn nh­ tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu
lÝ thuyÕt
(7) Khi chÞu t¶i nÆng:
Khi cÇn s¶n ra c«ng suÊt lín, ®éng c¬ ®­îc cung cÊp
hçn hîp nhiªn liÖu h¬i giµu ®Ó gi¶m nhiÖt ®é ®èt ch¸y vµ
®¶m b¶o toµn bé l­îng kh«ng khÝ cung cÊp sÏ ®­îc sö
dông ®Ó ®èt ch¸y.
(8) Khi gi¶m tèc:
Khi kh«ng cÇn c«ng suÊt lín, nhiªn liÖu ®­îc c¾t gi¶m
mét phÇn ®Ó lµm s¹ch khÝ x¶.
(2/2)

-3-
 NÐn Ðp tèt
1. Sù cÇn thiÕt ph¶i nÐn Ðp hçn hîp kh«ng
khÝ-nhiªn liÖu
Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu kh«ng ®­îc
nÐn Ðp sÏ ch¸y chËm v× mËt ®é cña kh«ng
khÝ vµ nhiªn liÖu thÊp. Tuy nhiªn, khi hçn
hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu ®­îc nÐn vµ ®¸nh
löa, mËt ®é cao sÏ lµm cho hçn hîp bèc
ch¸y tøc kh¾c (næ).
Víi tû lÖ hçn hîp nh­ nhau, khi ®­îc ®èt
ch¸y, hçn hîp nhiªn liÖu ®­îc nÐn sÏ gi¶i
phãng n¨ng l­îng nhiÒu h¬n hçn hîp kh«ng
®­îc nÐn.
Ngoµi ra, hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu ®­îc
nÐn sÏ lµm cho kh«ng khÝ vµ nhiªn liÖu ®­îc
trén ®Òu h¬n, vµ x¨ng ®­îc ho¸ h¬i tèt h¬n,
bèc ch¸y víi nhiÖt ®é cao h¬n. hçn hîp
kh«ng khÝ-nhiªn liÖu nÐn còng dÔ b¾t löa
h¬n.
Møc ®é nÐn cña hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn
liÖu ®­îc biÓu thÞ b»ng tû sè nÐn. Nãi chung,
khi ¸p suÊt nÐn cµng cao th× ®¹t ®­îc ¸p
suÊt næ cµng cao. Tuy nhiªn, khi ¸p suÊt
qu¸ cao th× sÏ xuÊt hiÖn tiÕng gâ. V× vËy, tû
sè nÐn cña ®éng c¬ x¨ng th­êng ®­îc thiÕt
kÕ vµo kho¶ng 9 ®Õn 11.
(1/1)

§¸nh löa tèt

§éng c¬ x¨ng chuyÓn ho¸ sù ch¸y cña hçn
hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu thµnh ®éng lùc.
§Ó hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu ch¸y tèt cÇn
ph¶i cã ®¸nh löa ®ñ m¹nh vµ vµo thêi ®iÓm
®óng.
1. C¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®¸nh löa tèt
(1) Cã kh¶ n¨ng t¹o ra tia löa ®ñ m¹nh ®Ó ®èt
ch¸y hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu (næ).
Bugi trong ®éng c¬ x¨ng t¹o ra tia löa ®Ó ®èt
ch¸y hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu. NÕu
bugi yÕu th× kh«ng ®ñ n¨ng l­îng ®Ó ®èt
ch¸y hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu. V× vËy,
bugi m¹nh lµ mét yÕu tè quan träng.
(2) Kh¶ n¨ng duy tr× thêi ®iÓm ®¸nh löa ®óng
víi mäi ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña ®éng c¬.
Thêi ®iÓm ®¸nh löa thay ®æi theo tèc ®é cña
®éng c¬ vµ phô t¶i ®Ó ®¶m b¶o r»ng lu«n
lu«n cã thêi ®iÓm ®¸nh löa chÝnh x¸c.

(1/1)

-4-
§éng c¬ M« t¶
§éng c¬ ®­îc cÊu thµnh bëi nhiÒu bé phËn,
gióp nã chuyÓn ho¸ nhiÖt n¨ng thµnh c¬ n¨ng
víi hiÖu qu¶ cao khi hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn
liÖu ®­îc ®èt ch¸y

1. N¾p quy l¸t

(1) N¾p quy l¸t
(2) Gio¨ng n¾p quy l¸t

2. Th©n m¸y

-5-
 3. Trôc khuûu
(1) Trôc khuûu
(2) N¾p b¹c cæ trôc

4. Thanh truyÒn
(1) Thanh truyÒn
(2) N¾p b¹c

5. B¹c
(1) B¹c thanh truyÒn
(2) B¹c trôc khuûu
(3) Vßng ®Öm chÆn

-6-
 6. PÝtt«ng
(1) PÝtt«ng
(2) Chèt pitt«ng
(3) XÐc m¨ng

7. C¬ cÊu van
(1) Trôc cam x¶
(2) Trôc cam n¹p
(3) Con ®éi
(4) Mãng h·m
(5) Vßng chÆn lß xo xup¸p
(6) Lß xo xup¸p
(7) Phít dÇu th©n van
(8) §Õ lß-xo
(9) Xup¸p
(10) XÝch cam
(11) Ray tr­ît c¨ng xÝch
(12) Bé phËn chèng rung xÝch
(13) Bé c¨ng xÝch cam
(14) Vµnh r¨ng phèi khÝ trôc khuûu
Khi nh÷ng bé phËn nµy ho¹t ®éng tèt, ®éng lùc
sÏ ®­îc s¶n sinh.

-7-
 N¾p quy l¸t
N¾p quy l¸t n»m trªn th©n m¸y. MÆt d­íi cña
n¾p quy l¸t lâm vµo, cïng víi pÝtt«ng t¹o thµnh
buång ®èt. Bªn trong n¾p quy l¸t cã lç dÇu vµ
¸o n­íc ®Ó lµm m¸t c¸c xup¸p vµ bugi.
HÇu hÕt c¸c ®éng c¬ x¨ng ®Òu cã n¾p quy l¸t
lµm b»ng hîp kim nh«m. Hîp kim nh«m nhÑ
h¬n gang vµ dÉn nhiÖt rÊt tèt.
Gi÷a th©n m¸y vµ n¾p quy l¸t lµ tÊm gio¨ng
n¾p quy l¸t, nã cã t¸c dông lµm kÝn mèi liªn kÕt
gi÷a hai khèi ®Ó chèng lät c¸c khÝ ¸p suÊt cao,
khÝ ch¸y, n­íc lµm m¸t vµ dÇu ®éng c¬.
(1/1)

Th©n m¸y
Th©n m¸y cã t¸c dông duy tr× ¸p suÊt nÐn cña pitt«ng vµ
tiÕp nhËn ¸p suÊt næ. Th©n m¸y bao gåm th©n xy-lanh lµm
b»ng nh«m vµ ¸o xy-lanh. Tuy nhiªn, còng cã nh÷ng th©n
m¸y kh«ng cã ¸o xy-lanh (®éng c¬ 2ZZ-GE).
Còng cã nh÷ng th©n m¸y lµm b»ng gang. Lßng cña xy-lanh
cã h×nh trô. Tuy nhiªn, nã trë nªn cã d¹ng c«n ë phÇn trªn
cña xy-lanh v× cã nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao h¬n, vµ lµ phÝa
nÐn Ðp cña pitt«ng nªn nã bÞ mßn. V× thÕ, xy-lanh cã thÓ trë
nªn cã d¹ng « van hoÆc c«n do bÞ mµi mßn tõng phÇn.
Sù mßn xy-lanh cã thÓ dÉn ®Õn mét sè khuyÕt tËt nh­:
· TiÕng gâ c¹nh pitt«ng
· Tiªu hao nhiÒu dÇu ®éng c¬ bÊt th­êng
· Lät khÝ nÐn
GîI ý:
Mßn hoÆc háng mÆt trong cña xy-lanh cã thÓ lµ do c¸c
nguyªn nh©n sau ®©y:
· B«i tr¬n kh«ng ®ñ
· B¶o d­ìng dÇu ®éng c¬ hoÆc läc dÇu kh«ng
®óng
· Bôi lät vµo ®éng c¬
· Hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu qu¸ giµu
· Qu¸ nãng
· Qu¸ nguéi
(1/3)

-8-
1. Cì xy-lanh
Ngay c¶ khi cßn míi tinh th× kÝch th­íc lßng xy lanh còng cã
thÓ cã nh÷ng chç kh¸c nhau do ®é chÝnh x¸c trong chÕ tao.
V× vËy cã ba cì xy-lanh tiªu chuÈn.
M· cì xy-lanh ®­îc ®¸nh dÊu trªn ®Çu cña th©n m¸y.
§Ó t¨ng ®é chÝnh x¸c cña khe hë pÝtt«ng, ph¶i sö dông
pÝtt«ng tiªu chuÈn phï hîp víi cì xy-lanh.
Khi cì xy-lanh t¨ng mét cÊp th× ®­êng kÝnh trong cña nã
t¨ng lªn 0,01 mm.
Mét sè ®éng c¬ cã ®Õn bèn, n¨m cì xy-lanh tiªu chuÈn.
Ngoµi ra còng cã nh÷ng ®éng c¬ chØ cã mét cì xy-lanh,
trong tr­êng hîp ®ã chóng kh«ng cã m· cì trªn ®Çu th©n
m¸y.
(2/3)

2. Cì cæ trôc khuûu
Cæ trôc khuûu ®­îc gia c«ng cïng víi th©n m¸y vµ n¾p b¹c
cæ trôc.
KÝch th­íc cña c¸c cæ trôc khuûu cã sù kh¸c nhau do ®é
chÝnh x¸c trong chÕ t¹o. V× vËy, cã mét sè cì cæ trôc khuûu.
M· cì nµy ®­îc dËp ë ®¸y cña th©n m¸y.
CÇn sö dông m· nµy ®Ó chän b¹c trôc nh»m t¨ng ®é chÝnh
x¸c cña khe dÇu, chèng c¸c hiÖn t­îng gâ, bã vµ t¨ng tiÕt
kiÖm nhiªn liÖu.
Khi cì b¹c t¨ng lªn mét cÊp, kÝch th­íc trong cña bach chØ
t¨ng lªn mét sè micr«n.
Sè cì tiªu chuÈn, m· cì vµ vÞ trÝ ghi m· cì cña c¸c kiÓu
®éng c¬ kh¸c nhau còng kh¸c nhau.
(3/3)

-9-
 Trôc khuûu
Trôc khuûu dïng ®Ó biÕn ®æi chuyÓn ®éng tÞnh
tiÕn cña pÝtt«ng thµnh chuyÓn ®éng quay.
§Ó tiÕp nhËn nh÷ng øng lùc lín vµ quay víi tèc
®é cao, trôc khuûu ph¶i cã ®ñ ®é bÒn, cøng
v÷ng, chÞu mµi mßn, vµ ph¶i ®­îc c©n b»ng
tÜnh còng nh­ ®éng ®Ó quay ªm. §èi träng ®­îc
g¾n vµo trôc khuûu ®Ó gi÷ c©n b»ng khi quay.
Cæ biªn vµ cæ trôc khuûu ®­îc gia c«ng t¨ng
cøng ®Ó lµm cho nã cøng ch¾c vµ chÞu ®­îc
mµi mßn.
Cæ biªn vµ cæ trôc khuûu cã mét lç dÇu. DÇu tõ
th©n m¸y ch¶y vµo lç dÇu cña cæ trôc khuûu vµ
ch¶y qua cæ biªn.
(1/3)

THAM KH¶O:
ChØnh trôc khuûu
DÞch chØnh t©m trôc khuûu vµ chØnh t©m xy lanh nh»m n©ng
cao hiÖu suÊt ®éng c¬.
· ¸p suÊt næ do pÝtt«ng tiÕp nhËn ®­îc truyÒn ®Õn
trôc khuûu víi hiÖu qu¶ tèi ®a.
· B»ng c¸ch gi¶m lùc ®Èy theo chiÒu ngang cña
pÝttt«ng, tæn thÊt do ma s¸t ®­îc gi¶m xuèng.
GîI ý:
ThÝ dô: L­îng chØnh dÞch trôc khuûu
§éng c¬ 1NZ-FE vµ 2NZ-FE: 12 mm
§éng c¬ 1SZ-FE vµ 2SZ-FE: 8 mm

-10-
 M· sè vÒ vÞ trÝ vµ h­íng l¾p cæ trôc ®­îc ghi
trªn n¾p b¹c trôc khuûu.
VÝ dô: Xªri ®éng c¬ ZZ
Mét sè n¾p b¹c trôc lµ khèi ®¬n, cã cÊu tróc
kiÓu khung thang, bao gåm c¶ phÇn ®¸y cña
n¾p quy l¸t
(2/3)

1. KÝch th­íc cña cæ trôc khuûu vµ cæ biªn

Chu vi cña c¸c cæ trôc khuûu vµ cæ biªn cã sù chªnh lÖch lµ
do ®é chÝnh x¸c trong chÕ t¹o. V× vËy, cã mét sè cì (cÊp)
tiªu chuÈn cho cæ trôc khuûu vµ cæ biªn. M· cì ®­îc ghi
trªn trôc khuûu.
Còng cã nh÷ng ®éng c¬ chØ cã mét cì cæ trôc, trong tr­êng
hîp ®ã chóng kh«ng cã m· cì nµy. CÇn sö dông m· nµy ®Ó
chän cæ trôc nh»m t¨ng ®é chÝnh x¸c cña khe dÇu trong cæ
trôc, chèng c¸c hiÖn t­îng gâ, bã vµ t¨ng tiÕt kiÖm nhiªn
liÖu.
Khi cì cæ t¨ng lªn mét cÊp, kÝch th­íc trong cña cæ chØ t¨ng
lªn mét sè micr«n.
Sè cì tiªu chuÈn, m· cì vµ vÞ trÝ ghi m· cì cña c¸c kiÓu
®éng c¬ kh¸c nhau còng kh¸c nhau.
3/3)

-11-
PÝtt«ng
1. M« t¶
PÝtt«ng t¹o thµnh phÇn d­íi cïng cña buång ®èt. §Ó
pÝtt«ng dÞch chuyÓn ®­îc, ph¶i cã khe hë gi÷a pÝtt«ng vµ
thµnh xy-lanh.
KÕt cÊu cña nã ®­îc thiÕt kÕ ®Ó duy tr× khe hë hîp lÝ khi
pÝtt«ng bÞ gi·n në ë nhiÖt ®é cao trong kú næ.
· V× phÇn vÊu (chèt) cña pitt«ng dµy h¬n nªn nã dÔ bÞ
t¸c ®éng bëi gi·n në v× nhiÖt. V× thÕ, pÝtt«ng ®­îc chÕ
t¹o cã d¹ng h¬i «-van , víi ®­êng kÝnh theo h­íng
chèt pÝtt«ng (A) nhá h¬n ®­êng kÝnh theo h­íng
vu«ng gãc (B), sao cho khi gi·n në theo h­íng (A) th×
pÝtt«ng trë thµnh trßn.
· §Çu pitt«ng chÞu nhiÖt ®é cao trong kú næ vµ nã
kh«ng ®­îc lµm m¸t trùc tiÕp bëi n­íc lµm m¸t vµ
kh«ng khÝ. V× thÕ ®Çu pÝtt«ng cã nhiÖt ®é cao h¬n
phÇn th©n pitt«ng. TÝnh ®Õn gi·n në v× nhiÖt, pitt«ng
®­îc chÕ t¹o h¬i c«n vÒ phÝa ®Çu.
GîI ý
· §o ®­êng kÝnh pÝtt«ng ë vÞ trÝ ®· chØ dÉn trong s¸ch
H­íng dÉn söa ch÷a.
· Chó ý lµ sè ®o ®­êng kÝnh t¹i vÞ trÝ chØ dÉn kh«ng ph¶i
lµ ®­êng kÝnh cùc ®¹i
V× lý do ®ã, ghi nhí r»ng khe dÇu tiªu chuÈn cña
pÝtt«ng theo s¸ch H­íng dÉn söa ch÷a kh«ng ph¶i lµ
khe hë thùc gi÷a xy-lanh vµ pÝtt«ng
(1/4)

2. Lùc Ðp ngang
Khi ¸p lùc trong kú nÐn hoÆc kú næ t¸c ®éng lªn
pÝtt«ng, mét phÇn cña lùc nµy t¸c ®éng lªn
phÇn v¸y pÝtt«ng, lµm cho nã tú lªn thµnh
xy-lanh. Lùc nµy ®­îc gäi lµ lùc Ðp ngang.
Lùc Ðp ngang cã hai lo¹i: Lùc ngang chÝnh vµ
lùc ngang phô.
Lùc ngang chÝnh xuÊt hiÖn trong kú næ, cßn lùc
Ðp ngang phô xuÊt hiÖn trong kú nÐn.
(2/4)

-12-
3. TiÕng gâ pÝtt«ng (gâ c¹nh)
TiÕng gâ pÝtt«ng lµ tiÕng ®éng ph¸t ra khi pitt«ng ®Ëp vµo
thµnh xy-lanh. TiÕng gâ nµy còng ®­îc gäi lµ “gâ c¹nh”.
TiÕng gâ pÝtt«ng xuÊt hiÖn khi h­íng cña lùc Ðp ngang
chuyÓn tõ kú nÐn sang kú næ. TiÕng gâ pÝtt«ng chÞu ¶nh
h­ëng cña khe hë pÝtt«ng. Khe hë pÝtt«ng cµng lín, tiÕng
gâ cµng m¹nh. Trong mét sè ®éng c¬, ®­êng t©m cña
pÝtt«ng vµ ®­êng t©m cña chèt pitt«ng lÖch nhau mét
kho¶ng nhá ®Ó lµm gi¶m tiÕng gâ pÝtt«ng.
4. T¸c dông cña kho¶ng lÖch t©m trong pÝtt«ng
Trong ®éng c¬ cã pÝtt«ng lÖch t©m, h­íng lùc ngang cña
pitt«ng thay ®æi tõ h­íng lùc ngang chÝnh sang h­íng
lùc ngang phô vµo gÇn cuèi kú nÐn. Nhê thÕ, tiÕng gâ
pÝtt«ng gi¶m xuèng, v× r»ng h­íng lùc ngang cña pitt«ng
®· thay ®æi tr­íc khi pitt«ng nhËn ¸p lùc næ.
(3/4

-13-
5. KÝch th­íc pÝtt«ng
Khi pÝtt«ng vµ xy-lanh bÞ mßn qu¸ giíi h¹n cho phÐp, cÇn
ph¶i thay th©n m¸y hoÆc pitt«ng, hoÆc doa l¹i th©n m¸y
hoÆc ¸o xy-lanh ®Ó sö dông víi pitt«ng cì lín h¬n.
PÝtt«ng vµ chèt pÝtt«ng th­êng ®­îc cung cÊp ®ång bé.
· Cì pitt«ng tiªu chuÈn, chØ râ ®­êng kÝnh pitt«ng
· Pitt«ng ph¶i ®­îc l¾p theo ®óng h­íng.
· H­íng l¾p ®­îc ghi trªn ®Çu pitt«ng.
· PhÝa cã ®¸nh dÊu lµ phÝa tr­íc.
· VÞ trÝ chÝnh x¸c cña chç ®¸nh dÊu thay ®æi theo tõng
kiÓu ®éng c¬
(1) PÝtt«ng cì tiªu chuÈn
Khi l¾p ®éng c¬, mçi pÝtt«ng cì tiªu chuÈn ®­îc ®­îc
chän cho mçi cì xy-lanh nh»m ®¹t ®­îc khe hë chÝnh
x¸c.
Khi cì t¨ng lªn mét sè, ®­êng kÝnh pÝtt«ng t¨ng thªm,
tÝnh theo ®¬n vÞ 0,01 mm.
GÇn ®©y, c¸c ®éng c¬ chØ cã mét cì xy-lanh vµ mét cì
pitt«ng.
(2) Pitt«ng lªn cèt
KÝch th­íc cña pÝtt«ng lªn cèt phô thuéc vµo møc ®é mµi
mßn cña xy-lanh. Th«ng th­êng chØ cã cì pitt«ng lín
0.50 lµ ®­îc cung cÊp theo phô tïng.
TrÞ sè 0.50 trong pÝtt«ng lªn cèt cã nghÜa lµ nã lín h¬n
kÝch th­íc tiªu chuÈn 0,50 mm. Ngoµi cì lín nãi trªn, cã
nh÷ng ®éng c¬ cßn ®ßi hái c¸c cì lín 0.75 vµ 1.00
§èi víi mét sè ®éng c¬, pitt«ng cì lín kh«ng cã trong
cung cÊp phô tïng.
(4/4)

THAM KH¶O
V©n trªn phÇn v¸y pÝtt«ng
PhÇn v¸y cña pÝtt«ng ®­îc lµm v©n ®Ó t¨ng ®Æc
tÝnh b«i tr¬n.
V©n trªn phÇn ®u«i cña pÝtt«ng kh«ng ph¶i lµ
gia c«ng tinh kÐm chÊt l­îng. Mét sè ®éng c¬
phÇn v©n nµy ®­îc phñ nhùa tæng hîp ®Ó gi¶m
ma s¸t.
(1/1)

-14-
 C¬ cÊu phèi khÝ
C¬ cÊu ®Ó ®ãng, më c¸c xup¸p n¹p vµ x¶ vµo
®óng thêi ®iÓm ®· ®Þnh ®Ó hót hçn hîp kh«ng
khÝ-nhiªn liÖu vµo xy-lanh vµ x¶ khÝ næ ra ngoµi.
1. HÖ thèng ®ãng vµ më xup¸p
ChuyÓn ®éng quay cña trôc khuûu ®­îc
truyÒn cho trôc cam th«ng qua xÝch cam (®ai
®ai cam), lµm quay cam.
Sè r¨ng cña ®Üa xÝch cña trôc cam b»ng hai
lÇn sè r¨ng cña ®Üa trªn trôc khuûu, v× thÕ,
trôc khuûu quay hai vßng th× trôc cam quay
mét vßng.
Khi trôc cam quay, c¸c cam sÏ ®ãng hoÆc
më c¸c xup¸p.
(1/1)

Xup¸p vµ c¸c bé phËn liªn quan

2. Xup¸p
Trong kú n¹p, xup¸p n¹p më ®Ó hót hçn hîp
kh«ng khÝ-nhiªn liÖu vµo.
Trong kú x¶, xup¸p x¶ më ®Ó x¶ khÝ x¶ ra.
C¶ hai lo¹i xup¸p ®Òu ®ãng trong kú nÐn vµ
kú næ ®Ó gi÷ kÝn buång ®èt.
V× xup¸p ph¶i chÞu nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt cao
nªn chóng ®­îc chÕ t¹o b»ng kim lo¹i ®Æc
biÖt.
Nãi chung, ®Ó t¨ng l­îng khÝ n¹p, xup¸p
n¹p cã ®­êng kÝnh lín h¬n xup¸p x¶. §Ó gi÷
cho van kÝn khÝ, gãc mÆt xup¸p th­êng lµ
44,5o hoÆc 45,5o .
C¸c xup¸p ®­îc ®ãng l¹i b»ng lß-xo, vµ nhê
ho¹t ®éng cña cam mµ chóng ®­îc ®Èy
xuèng theo b¹c dÉn h­íng ë trong n¾p quy
l¸t.
(1/4)

-15-
 3. Lß xo xup¸p
Lß xo xup¸p lµ lo¹i lß xo trô, cã søc c¨ng t¸c
dông theo h­íng ®ãng xup¸p.
PhÇn lín ®éng c¬ ®Òu cã mét lß-xo cho mçi
xup¸p, Tuy nhiªn, mét sè ®éng c¬ l¹i sö
dông hai lß-xo cho mçi xup¸p.
§Ó ng¨n ngõa hiÖn t­îng giao ®éng cña
xup¸p khi ®éng c¬ ch¹y víi tèc ®é cao,
ng­êi ta sö dông lß xo cã b­íc kh«ng ®ång
®Òu hoÆc hai lß xo cho mçi xup¸p.
GîI ý
· Lß xo xup¸p cã tÇn sè giao ®éng tù
nhiªn. Khi sè lÇn ®ãng më xup¸p vµ tÇn
sè tù nhiªn phï hîp víi nhau, sù giao
®éng cã tÝnh chÊt sãng cã thÓ xuÊt hiÖn,
kh«ng thÝch hîp víi ho¹t ®éng cña cam.
HiÖn t­îng nµy ®­îc gäi lµ céng h­ëng,
nã cã thÓ t¹o ra tiÕng ån bÊt th­êng cho
®éng c¬, còng nh­ lµm háng lß xo xup¸p
hoÆc va ch¹m gi÷a lß xo vµ pitt«ng.
· Sö dông c¸c kiÓu lß xo cã b­íc kh«ng
®Òu, kh«ng ®èi xøng, phÇn trªn cã b­íc
dµi h¬n.
(2/4)

4. §Õ xup¸p
§Õ xup¸p ®­îc l¾p Ðp vµo n¾p quy l¸t. Khi xup¸p ®ãng,
mÆt xup¸p vµ ®Õ xup¸p ®­îc Ðp khÝt víi nhau, gi÷ kÝn khÝ
cho buång ®èt. §Õ xup¸p còng cã t¸c dông truyÒn nhiÖt
tõ xup¸p sang n¾p quy l¸t, lµm m¸t xup¸p.
V× ®Õ xup¸p ph¶i chÞu nhiÖt ®é cao cña khÝ næ vµ ph¶i
tiÕp xóc lÆp l¹i nhiÒu lÇn víi xup¸p nªn nã ®­îc chÕ t¹o
b»ng kim lo¹i cã ®é chÞu nhiÖt vµ chÞu mµi mßn ®Æc biÖt.
Khi ®Õ xup¸p bÞ mßn, nã cã thÓ ®­îc mµi l¹i hoÆc thay
thÕ.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tia laze ®­îc sö dông ®Ó ®¾p
mét líp hîp kim chÞu mµi mßn trùc tiÕp lªn n¾p quy l¸t ®Ó
lµm ®Õ xup¸p, t¹o ra kiÓu n¾p quy l¸t khèi ®¬n ë mét sè
®éng c¬. Víi kiÓu ®Õ xup¸p nµy th× kh«ng thÓ thay ®Õ
xup¸p.
THAM KH¶O:
Nh×n chung,®Õ xup¸p th­êng cã d¹ng c«n 45o ®Ó phï hîp
víi mÆt xup¸p.
ChiÒu réng tiÕp xóc cña ®Õ xup¸p kho¶ng 1 ®Õn 1,4 mm.
DiÖn tÝch tiÕp xóc cµng réng th× hiÖu qu¶ lµm m¸t cµng cao,
Tuy nhiªn, ®é kÝn khÝ cã thÓ bÞ ¶nh h­ëng v× sù x©m nhËp
cña muéi than.
Ng­îc l¹i, diÖn tiÕp xóc cµng bÐ th× hiÖu qu¶ lµm m¸t vµ kh¶
n¨ng x©m nhËp cña muéi than cµng Ýt.
(3/4)

-16-
5. B¹c dÉn h­íng xup¸p vµ phít dÇu
B¹c dÉn h­íng xup¸p th­êng ®­îc lµm b»ng gang vµ
®­îc l¾p Ðp vµo n¾p quy l¸t. Nã cã t¸c dông dÉn h­íng
chuyÓn ®éng cho xup¸p, ®¶m b¶o cho ®Õ xup¸p vµ mÆt
xup¸p chång khÝt víi nhau.
BÒ mÆt tiÕp xóc cña b¹c dÉn h­íng vµ th©n xup¸p ®­îc
b«i tr¬n b»ng dÇu ®éng c¬. §Ó dÇu thõa kh«ng lät vµo
buång ®èt, ®Çu trªn cña b¹c h­íng cã l¾p phít dÇu b»ng
cao su.
GîI ý KHI SöA CH÷A:
HiÖn t­îng “kÑt xup¸p” xuÊt hiÖn khi th©n xup¸p kh«ng
chuyÓn ®éng trong b¹c h­íng mét c¸ch tr¬n tru, hoÆc
kh«ng thÓ chuyÓn ®éng ®­îc. Nguyªn nh©n cña hiÖn
t­îng nµy lµ khe hë gi÷a th©n xup¸p vµ b¹c dÉn h­íng
xup¸p qu¸ nhá hoÆc khi chóng ®­îc b«i tr¬n kh«ng tèt.
NÕu phít dÇu trªn th©n xup¸p bÞ háng hoÆc l·o ho¸, dÇu
®éng c¬ sÏ lät vµo buång ®èt vµ ch¸y. §iÒu nµy lµm t¨ng
tiªu hao dÇu.
(4/4)

Thêi ®iÓm phèi khÝ

Sù ®Þnh thêi lµ thêi ®iÓm ®ãng, më cña xup¸p
n¹p vµ xup¸p x¶ ®­îc thÓ hiÖn theo gãc quay
cña trôc khuûu, vµ ®­îc gäi lµ “s¬ ®å ®Þnh thêi
xup¸p”.
C¸c xup¸p lÇn l­ît ®ãng, më kh«ng ph¶i t¹i
TDC (§iÓm ChÕt Trªn) vµ BCD (§iÓm ChÕt
D­íi). Thùc ra, xup¸p n¹p më ngay tr­íc TDC
vµ ®ãng sau BCD, cßn xup¸p x¶ th× më tr­íc
BCD vµ ®ãng ngay sau TDC.
ViÖc ®Þnh thêi van nh­ trªn nh»m lµm t¨ng hiÖu
qu¶ n¹p vµ x¶ khÝ nhê qu¸n tÝnh; v× thÕ xup¸p
®­îc ®Þnh thêi ®ãng, më sím h¬n vµ muén h¬n
so víi vÞ trÝ cña pÝtt«ng.
GÇn ®©y, trong mét sè ®éng c¬, viÖc ®Þnh thêi
cho xup¸p cã thÓ thay ®æi ®­îc, vÝ dô VVT-i
(HÖ thèng ®Þnh thêi xup¸p biÕn thiªn th«ng
minh), vµ nh÷ng c¬ chÕ kh«ng nh÷ng chØ kiÓm
so¸t ®Þnh thêi xup¸p mµ cßn kiÓm so¸t c¶
kho¶ng n©ng xup¸p, nh­ VVTL-i (HÖ thèng
®Þnh thêi biÕn thiªn vµ n©ng xup¸p th«ng
minh). §é æn ®Þnh cña chÕ ®é ch¹y kh«ng t¶i,
c¶i thiÖn c«ng suÊt ph¸t ra, hoÆc hiÖu qu¶ cña
sù lÆp vÒ ®Þnh thêi xup¸p ®· ®­îc tËn dông
b»ng c¸ch t¹o ra ®­îc kh¶ n¨ng thay ®æi ®Þnh
thêi xup¸p.
(1/2)

-17-
Thêi gian lÆp cña xup¸p
Tõ cuèi kú x¶ ®Õn ®Çu kú n¹p cã mét thêi ®iÓm mµ c¶ hai xup¸p x¶ vµ xup¸p n¹p ®Òu më. Qu·ng thêi gian nµy
®­îc gäi lµ thêi gian lÆp. Nh×n chung, thêi gian lÆp dµi th× hiÖu qu¶ lµm viÖc cña ®éng c¬ ë tèc ®ä cao s Ï tèt
h¬n, nh­ng l¹i lµm cho chÕ ®é ch¹y kh«ng t¶i kÐm æn ®Þnh.
CHó ý:
Thêi ®iÓm ®ãng më tèi ­u cña xup¸p ®­îc x¸c ®Þnh tr­íc cho mçi kiÓu ®éng c¬.
NÕu thêi ®iÓm ®­îc Ên ®Þnh kh«ng ®óng, ®éng c¬ sÏ ch¹y ë chÕ ®é kh«ng t¶i kh«ng æn ®Þnh, hoÆc sÏ gi¶m
c«ng suÊt ph¸t. NÕu ®ai cam bÞ háng hoÆc ®øt, trôc cam sÏ ngõng quay, vµ pÝtt«ng cã thÓ ch¹m vµo xup¸p.
Khi ®ã, pitt«ng, xup¸p, con ®éi xup¸p... cã thÓ bÞ ph¸ háng. V× thÕ, ®èi víi ®éng c¬ cã d©y ®ai cam th× ®ai nµy
ph¶i thay míi sau mçi khi xe ch¹y ®­îc 100,000 hoÆc 150.000 km.
Tuy nhiªn, trong mét sè ®éng c¬ th× ngay c¶ khi d©y ®ai cam bÞ ®øt th× ®Ønh pÝtt«ng còng kh«ng tiÕp xóc víi
xup¸p v× pÝtt«ng cã cÊu t¹o ®Æc biÖt. §èi víi lo¹i ®éng c¬ nµy, chØ thay thÕ ®ai cam khi nã bÞ ®øt vµ kh«ng ®­a
nã vµo h¹ng môc b¶o d­ìng ®Þnh kú.
GîI ý
C¸c xÝch cam “kh«ng cÇn ph¶i b¶o d­ìng”, nghÜa lµ nã kh«ng cÇn ®­îc thay thÕ theo ®Þnh kú.
(2/2)

Khe hë xup¸p
V× r»ng mçi bé phËn cña ®éng c¬ (n¾p quy l¸t, th©n m¸y vµ
xup¸p...) ®Òu bÞ gi·n në v× nhiÖt, cho nªn gi÷a cam vµ con
®éi xup¸p ph¶i cã khe hë ®Ó xup¸p vÉn cã thÓ ho¹t ®éng
b×nh th­êng ngay c¶ khi bÞ ¶nh h­ëng cña gi·n në. Khe hë
nµy ®­îc gäi lµ khe hë xup¸p.
GîI ý KHI SöA CH÷A
· Khe hë xup¸p qu¸ lín cã thÓ g©y ra tiÕng ån bÊt
th­êng cho ®éng c¬ vµ lµm sai lÖch thêi ®iÓm ®¸nh
löa.
· Khe hë xup¸p kh«ng ®ñ cã thÓ dÉn ®Õn pÝtt«ng thóc
vµo xup¸p.
Gîi ý
Cã hai lo¹i khe hë xup¸p, tuú thuéc vµo cÊu t¹o vµ vËt
liÖu cña ®éng c¬. Lo¹i thø nhÊt, khe hë t¨ng lªn khi ®éng
c¬ nãng lªn, cßn lo¹i thø hai th× khe hë gi¶m xuèng khi
®éng c¬ nãng lªn.
(1/1)

-18-
 §iÒu chØnh khe hë xup¸p
1. KiÓu ®iÒu chØnh ®ßi hái ph¶i thay thÕ con
®éi xup¸p
Khe hë xup¸p ®­îc ®iÒu chØnh b»ng c¸ch
thay con ®éi xup¸p
2. KiÓu ®iÒu chØnh ®ßi hái thay miÕng ®Öm
Trong kiÓu ®iÒu chØnh nµy, miÕng ®Öm ®­îc
thay thÕ.
Cã c¸c kiÓu miÕng ®Öm nh­ sau:
(1)MiÕng ®Öm bªn trong (Th¸o trôc cam ra vµ
thay miÕng ®Öm)
(2)MiÕng ®Öm bªn ngoµi (sö dông SST ®Ó thay
miÕng ®Öm)
(3)MiÕng ®Öm ë d­íi con mæ (sö dông SST ®Ó
thay miÕng ®Öm)
L¦U ý
V× kÝch cì cña con ®éi vµ miÕng ®Öm thay
®æi theo kiÓu ®éng c¬ cho nªn ph¶i lùa chän
lo¹i thÝch hîp
(1/2)

3. KiÓu ®iÒu chØnh ®ßi hái dïng vÝt ®iÒu

chØnh
KiÓu ®iÒu chØnh nµy ¸p dông cho c¸c ®éng
c¬ cã cß mæ. §iÒu chØnh khe hë xup¸p b»ng
c¸ch vÆn vÝt ®iÒu chØnh, l¾p trong cß mæ
(2/2)

-19-
Bµi tËp

H·y sö dông c¸c bµi tËp nµy ®Ó kiÓm tra møc hiÓu biÕt cña b¹n vÒ c¸c tµi liÖu trong ch­¬ng nµy. Sau khi
tr¶ lêi mçi bµi tËp, b¹n cã thÓ dïng nót tham kh¶o ®Ó kiÓm tra c¸c trang liªn quan ®Õn c©u hái vÒ dßng
®iÖn. Khi c¸c b¹n cã c©u tr¶ lêi ®óng, h·y trë vÒ v¨n b¶n ®Ó duyÖt l¹i tµi liÖu vµ t×m c©u tr¶ lêi ®óng. Khi
®· tr¶ lêi ®óng mäi c©u hái, b¹n cã thÓ chuyÓn sang ch­¬ng tiÕp theo.

-20-
C©u hái- 1
C¸c c©u sau ®©y ®Ò cËp ®Õn ba yÕu tè c¬ b¶n cña ®éng c¬ x¨ng. H·y ®¸nh dÊu §óng hoÆc Sai cho tõng c©u.

C¸c c©u tr¶ lêi

STT C©u hái §óng hoÆc Sai
®óng

1. Ba yÕu tè c¬ b¶n cña ®éng c¬ x¨ng lµ “hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn §óng Sai
liÖu tèt” “nÐn Ðp tèt” vµ “hÖ thèng sÊy s¬ bé tèt”.
2. sè nÐn cã thÓ tÝnh ®­îc theo c«ng thøc: (ThÓ tÝch buång ®èt +
Tû
§óng Sai
ThÓ tÝch xy-lanh) / ThÓ tÝch buång ®èt.
3.Khi tû lÖ kh«ng khÝ-nhiªn liÖu lµ 14,7 th× cã nghÜa lµ thÓ tÝch kh«ng §óng Sai
khÝ-nhiªn liÖu lµ 14,7 so víi 1 thÓ tÝch x¨ng.
4.§Ó ®èt ch¸y hçn hîp kh«ng khÝ-nhiªn liÖu cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i cã §óng Sai
tia löa tèt.

C©u hái- 2
C¸c c©u sau ®©y ®Ò cËp ®Õn pÝtt«ng. H·y ®¸nh dÊu §óng hoÆc Sai cho tõng c©u.

C¸c c©u tr¶ lêi

Stt C©u hái §óng hoÆc Sai
®óng

1. PÝtt«ng cã d¹ng «van, ®­êng kÝnh cña trôc chÝnh vµ trôc phô cña nã §óng Sai
cã kh¸c nhau nh»m tÝnh ®Õn sù gi·n në v× nhiÖt ë nhiÖt ®é cao.
2.PÝtt«ng ®­îc lµm c«n, ®­êng kÝnh phÇn ®Çu pitt«ng nhá h¬n phÇn §óng Sai
th©n ®Ó tÝnh ®Õn sù gi·n në v× nhiÖt.
3.TiÕng gâ pÝtt«ng lµ tiÕng ph¸t ra do khe hë gi÷a thanh truyÒn vµ trôc §óng Sai
khuûu.
4.Khi pitt«ng bÞ háng, ph¶i thay pÝtt«ng hoÆc doa l¹i th©n m¸y hoÆc ¸o §óng Sai
xy-lanh vµ sö dông pitt«ng lªn cèt.

C©u hái- 3
C¸c c©u sau ®©y ®Ò cËp ®Õn c¬ cÊu xup¸p. H·y ®¸nh dÊu §óng hoÆc Sai cho tõng c©u.

C¸c c©u tr¶ lêi

STT C©u hái §óng hoÆc Sai
®óng

1. Tèc ®é quay cña cam n¹p vµ cam x¶ ®Òu b»ng tèc ®é quay cña §óng Sai
trôc khuûu.
2.Xup¸p n¹p më tr­íc TDC vµ ®ãng sau BDC, trong khi ®ã xup¸p x¶
më tr­íc BDC vµ më sau TDC. §óng Sai
3.Thêi ®iÓm trïng xup¸p lµ thêi kú mµ c¸c xup¸p x¶ vµ xup¸p n¹p §óng Sai
më ®ång thêi.
4.NÕu cã sai lÖch trong khe hë xup¸p th× nãi chung lµ nªn thay cam §óng Sai
®Ó ®¶m b¶o khe hë b×nh th­êng.

-21-