Professional Documents
Culture Documents
Młody.technik.1982.03
Młody.technik.1982.03
POPULARNY MIESIĘCZNIK
N A U K O W O - T E C H N I C Z N Y
Rada redakcyjna: doc. dr Zygmunt Dąbrowski, inż. Jerzy Jasiuk, mgr Jan Kondrat (sekretarz), Ludwik Ossowski, mgr Zbigniew Słowiński, prof dr
hab. Andrzej Wróblewski (przewodniczący), mgr Jerzy Wunderlich.
Zespół redakcyjny: Mikołaj Dubrawski (kier. działu organizacyjno-technicznego), Zbigniew Gawryś (z-ca red. naczelnego), Władysław P.
Jabłoński (kier. działu graficznego), Jerzy Klawiński (red. działu łączności z czytelnikami), Jerzy Pietrzyk (kier. działu „Na warsztacie") Anna
Słobodzianek (red. działu), Józef Trzionka (red. naczelny), Wiktor Szafijański (oprać, językowe).
Sta*' vy*Pó55racown,cV: Henryk Hollender (dział „Muzeum «MT»"), Ryszard Kreyser (dział „Foto-porady"), Witold Michalski (dział „Sędziwy
technik ), Zdzisław Podbielski (dział „Poznajemy samochody"), Stefan Sękowski (dział „Chemia na co dzień"), Marek Staniucha (dział
„Astronomia dla wszystkich"), Michał Szurek (dział „Rozmaitości matematyczne"), Czesław Waszkiewicz (III i IV str. Okładki).
ADRES REDAKCJI: ul. Spasowskiego 4, 00-389 Warszawa, lub skr. poczt. 380, 00-950 Warszawa. TELEFONY: Centrala 26-24-31 do 36 Dział
łączności z Czytelnikami wewn. 60, sekretariat 26-26-27 lub wewn. 47. Redaktor naczelny 26-26-27 lub wewn. 87.
WARUNKI PRENUMERATY: Cena prenumeraty półrocznej - 210 zł, kwartalnej - 105 zł.
Prenumeratę na kraj przyjmuję:
- Oddziały RSW „Prasa-Książka-Ruch" od instytucji, organizacji społeczno-politycznych, jednostek gospodarki uspołecznionej i innych
zakładów pracy zlokalizowanych w miastach.
- Oddziały RSW przyjmują również zbiorowe zamówienia od dotychczasowych prenumeratorów składane poprzez macierzyste zakłady pracy
(przedstawiając do wglądu dowody wpłat prenumeraty pocztowej na 1981 r.).
- Urzędy pocztowe na wsi i wiejscy doręczyciele od instytucji i zakładów pracy zlokalizowanych na terenach wiejskich oraz osób fozycznych
zamieszkałych na tych terenach.
Prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę przyjmuje RSW „Prasa-Książka-Ruch" Centrala Kolportażu Prasy i Wydawnictw, ul Towarowa
28, 00-958 Warszawa, konto NBP XV Oddział w Warszawie Nr 1153-201045-139-11.
Prenumerata ze zleceniem wysyłki za granicę dla zleceniodawców indywidualnych jest droższa od prenumeraty krajowej o 50%, i o 100% dla
zlecających instytucji i zakładów pracy.
Szczegółowych informacji o prenumeracie udzielają Oddziały RSW „Prasa-Książka-Ruch".
d ZaikładY Graficzne „Dom Słowa Polskiego". Zam. 6707/CD Nakład 150315 egz. Z-61. Skład techniką fotoskładu. Druk - Zakłady
Wklęsłodrukowe RSW „Prasa".
TECHNIKA A ETYKA,
CZYLI - TOWARZYSTWO AKCYJNE „ HAMULEC”
Trudno dziś pisać książki fantastyczno-naukowe. Wymyśli sobie autor jakąś nierealną
wizję, a tu po kilku latach znajduje ją nagle w rzeczywistości, i to w znacznie ulepszonej
formie.
Przed wielu laty , nawet nie pamiętam już w jakiej książce i jaki autor - wymyślił
Towarzystwo Akcyjne ,,Hamulec1. Filozofia Towarzystwa była prosta: po co lepiej,
skoro można gorzej; po co taniej, skoro można drożej; po co ułatwiać, skoro można
utrudnić; po co bliźniemu, skoro można sobie - itp., itd. A zasada działania była jeszcze
prostsza: skupować wszystkie patenty i wnioski racjonalizatorskie i chować je starannie
w sejfach, uniemożliwiając w ten sposób wszelkie działania, które pozwoliłyby cokolwiek
ulepszyć, zrobić taniej czy w sposób trwalszy.
Jakiż to żenująco dziecinny pomysł z perspektywy dnia dzisiejszego. Toż obecnie
Towarzystwo Akcyjne „ Hamulec”, choć oficjalnie nie istnieje w żadnym kraju, święci
triumfy, o jakich chyba nie marzył autor fantastyczno-naukowej, sensacyjnej książki. I to
triumfy coraz większe, a w dodatku nie tylko w dziedzinie wynalazków czy ulepszania
produkcji; i to bez skupywania patentów i pomysłów, a w sposób znacznie tańszy',
a jednocześnie - skuteczniejszy.
Oto na przykład zaczyna brakować zapałek. Książkowe Towarzystwo Akcyjne „Ha
mulec1' stanęłoby na głowie, by ukryć patent na tzw. wieczną zapałkę i by jednocześnie
zmniejszyć produkcję zwykłych zapałek. Co za naiwność! Wszak można przystąpić do
rzeczy pod hasłem ,,zapałki - najbezpieczmejszą zabawką w ręku dziecka! Osiągnięcie
tego szlachetnego celu jest mało prawdopodobne, jednakże można uzyskać znaczny
postęp w produkcji tzw. zapałek przeciwpożarowych: najpierw zapala się co druga, potem
- co trzecia, co czwarta, ...i może kiedyś osiągnie się upragniony ideał.
Podobnie można rozwiązać problem braku akumulatorów samochodowych, mebli,
pończoch i wielu innych rzeczy, które produkuje nowoczesny przemysł. Należy tylko
uparcie, wszelkimi dostępnymi metodami i środkami dążyć do celu, jakim jest akumula
tor (szafa, skarpetki, ...)d o jednorazowego użytku. Coza wygoda dla klienta! A formalne
powody zawsze się znajdzie, choćby w gazetach.
Inny przykład prężności idei Towarzystwa Akcyjnego „Hamulec znaleźć można
w dziedzinie oszczędzania. Żyjemy w niezbyt łagodnym klimacie, a przy tym mamy
trudności z zaspokojeniem naszych potrzeb energetycznych. Po co więc ocieplać
budynki, skoro można je ogrzać? A że to więcej kosztuje, a nadto pochłonie znacznie
więcej energii? I na to jest prosty sposób: należy budowlanych nagradzać za stosowanie
możliwie najtańszych technologii (musimy wszak oszczędzać, nieptawdaż?) i jednocześ
nie ograniczyć produkcję materiałów izolacyjnych, jako że oszczędne (!) budownictwo nie
będzie ich aż tyle potrzebowało. Istota postępowania polega na tym, by zaoszczędzić
złotówkę kosztem co najmniej kilku złotówek wydanych z konieczności gdzie indziej.
Natura poskąpiła nam ropy naftowej. No, to zamiast samochodów spalających 4-6
litrów benzyny na 100 km, rozwiniemy produkcję samochodów bardziej żarłocznych.
A gdybyśmy, na nieszczęście, mieli ropy pod dostatkiem? Książkowe Towarzystwo
„Hamulec” pewnie wykupywałoby patenty nowych gaźników, silników i innych elemen
tów samochodowych. Aliści życie znalazło lepsze i prostsze rozwiązania, których
ilustracją jest kreda do produkcji pasty do zębów. Kredę akurat mamy, więc czemu jej nie
sprowadzać za ciężkie pieniądze zza granicy?
Przykłady można mnożyć. Ukażą one bujny rozkwit etyki typu Towarzystwo Akcyjne
„Hamulec”. Bo jest to niewątpliwie problem etyczny i to dotyczący nie tylko władców,
ale także ludzi techniki i przemysłu. A piszę o tym do młodych techników dlatego, że
z chwilą, gdy staną się dorosłymi technikami, będą musieli sami określić swoją własną
postawę moralną: czy działać na rzecz bliźniego (i siebie samego), czy na rzecz
Towarzystwa Akcyjnego „Hamulec”. A myśleć nad tym warto zacząć już teraz, by
zrozumieć co człowiek ceni w sobie najbardziej i jaką cenę jest gotów zapłacić, by uchronić
te wartości.
ZBIGNIEW PŁOCHOCKI
ktoś posłucha - słychać po ski „Fotografia w praktyce 345 Gdańsk-Oliwa, wymierii
chrapywanie - w porządku, amatorskiej” lub W. Dederko luźne numery MT, „Horyzon
wyśpi się, to wytrzeźwieje. Kto „Elementy kompozycji foto tów Techniki” , „Małego Mo
inny znów spojrzy na ubiór - graficznej” . delarza” i „Relaksów” na
jeśli smoluch i obdartus - pija Kol. Dariusz Śmierzyński, książki i czasopisma o tematy
czyna, niech leży. ul. Królikowskiego 64 m. 1, ce wędkarskiej, a także na
Myślę, że problem niesienia 02-495 Warszawa, wymieni sprzęt wędkarski.
pomocy ludziom, którzy jej stereofoniczny magnetofon ka Kol. Leszek Truszkowski,
potrzebują (niezależnie od sto setowy M 531S, mikrofon ste 87-511 Okalewo, oferuje do
pnia ich trzeźwości) powinien reofoniczny MDV 24, radioo wymiany MT nr 3/78 lub „Ho
być rozwiązywany metodami dbiornik tranzystorowy „Spi- ryzonty Techniki” nr 7 ,8,10,
innymi od tych przez Was pro dola” i aparat fotograficzny 11, 12/80 w zamian za nr 9/78
Zwracam się do Was z sza ponowanych. W ogóle gdzie „Smiena” na książkę M. Oya- MT.
cunkiem, gdyż lubię Wasz indziej, nie w Klubie Wynalaz my „This is karate” oraz Kol. Krzysztof Makowski,
dział i od niego oraz od , ,Po ców. Oczywiście nie twierdzę, skrypt „Technika karate sho- ul. Noskowskiego 20 m. 93,
m ysłów ...” zaczynam zawsze że urządzenie pt. „Uwaga - tokan” , a także Rudolph 02-746 Warszawa; chciałby
lekturę nowego numeru człowiek” nie byłoby w niektó „Chemia popularna” , Kat- otrzymać w drodze wymiany
„M T ”. Piszę jednak, by wyra rych sytuacjach pożyteczne, scher „Fizyka popularna”, kondensator o pojemności po
zić swoje oburzenie w związku mogłoby jednak przynieść Steinhaus „Kalejdoskop mate nad 500 pF/350 V oraz schema
z tekstem dotyczącym zadania również szkodę. Przyzwycza matyczny” i bardzo silną lupę ty ciekawych urządzeń elektro
nr 376 pt. „ Uwaga - czło jeni do reagowania na sygnały z rączką. nicznych - warunki wymiany
wiek ”. Na pierwszy rzut oka - nadawane przez ludzi wzywa Kol. Robert Ratusznik, ul. do uzgodnienia. Poza tym na
piękna inicjatywa, ale po za jących pomocy nie zwracali Inowrocławska 3 m. 49,53-652 wiążę korespondencję na tema
znajomieniu się z treścią zada byśmy uwagi na tych, co sy Wrocław, poszukuje lamp ty związane z elektroniką.
nia, nieodparcie nasuwa się gnałów nie wysyłają. A prze .E C C 8 5 -4 szt„ E L 8 4 -2 szt.,
wniosek, że - pijak to nie czło cież: nie można liczyć na abso EF 9 5 -2 szt., ECC 91, poten
wiek. Że ,,beztrosko tarzające lutną niezawodność urządze cjometrów obrotowych 22
się w ulicznym kurzu upojone nia, na to, że każdy potrzebują KQ/0,05 W liniowy, logaryt-' SPROSTOWANIE
alkoholem indywiduum” by cy będzie mógł się w nie zaopa miczny, kwarc 8 MHz oraz
najmniej nie ma prawa potrze trzyć lub że zawsze będzie je schemat radioodbiornika Redakcja MT, działając bez
bować pomocy, jest tworem miał przy sobie, na to, że ktoś Amator 2 Stereo. W zamian porozumienia z p. mgr W. Au
0 żelaznym zdrowiu i w ogóle nie będzie go używał dla zaba oferuje tranzystory, silnik sie gustyniakiem skróciła i zmie
nie warto zawracać sobie nim wy. A jeśli komuś zdarzy się ciowy od gramofonu, dwa głoś niła treść jego artykułu „Per-
głowy, niech się tarza, wy zasłabnąć na ulicy po raz niki, głowicę UKF i numery petuum mobile i rozrzutne sil
trzeźwieje nieco i pójdzie do pierwszy w życiu? „Małego Modelarza” . niki” . Za wprowadzone zmia
domu, albo trafi do ,,żłobka” Technika może przyjść z po Kol. Tomasz Poniatowski, ny przepraszamy Autora i Czy
1 tam też nie zginie. To nic, że mocą w wielu życiowych sytua ul. Pomorska 82a m. 15, 80- telników.
o wo tarzanie może odbywać się cjach, w powyższej sprawie
na lepiej lub gorzej oświetlonej z pewnością też, jednak głów
(są to przeważnie scenki wie- nych rozwiązań należy szukać
czomo-nocne) jezdni, mniej gdzie indziej.
lub bardziej ruchliwej, że za Wierzę w szlachetne inten UWAGA
miast ulicznego kurzu może cje zespołu redakcyjnego, ale
być jesienne błoto, zimowa jestem za anulowaniem zada PRENUMERATORZY!
papka błotno-śniegowa lub su nia nr 376. Zapewne piszę nie
chy, mroźny, piękny biały co za późno, mam jednak na
puch. To nic, że w tym „wor dzieję, że zwrócicie uwagę na
k u ” znajdują się różne organy mój list - być może w swych W związku z licznymi py
do złudzenia przy'pominające poglądach nie jestem odosob
ludzkie, takie, jak np. serce, niony. taniami Czytelników, do
Z poważaniem
żołądek, wątroba i, że mogą
Mikołaj Straszewski
tyczącymi prenumeraty na
one nie wytrzymać zażytej
przez „indywiduum” dawki Waganiec szego miesięcznika, redak
alkoholu, że może to być przy
padkowo człowiek, który tym cja uzyskała informację
razem całkiem niechcący nad
użył trunku, że może to byi ach -e^ ów
z RSW „Prasa-Książka-
człowiek, który pod wpływem Ruch", którą zamieszczamy
silnego wzruszenia wychyli!
symbolicznego kielicha z kole Kol. Andrzej Płaczek, ul. w metryczce na 2 stronie.
gą z II wojny światowej, choć Targowa 56 m. 4,03-733 War
lekarz zabronił m u nawet wą szawa, wymieni książkę A. Zachęcamy do prenumero
chać. Jeśli się tarza - nietrudno Słodowego „Majsterkuję na
poznać, że to pijak, ale jeśli rzędziami EMA COMBI” na
wania „Młodego Techni
leży cichutko? Ktoś przysta jedną z niżej wymienionych ka” .
nie, schyli się, powącha, jeśli pozycji: T. Cyprian „Fotogra
poczuje alkohol - odejdzie, fia czarno-biała” , Z. Pękosław-
SYLWETKA MI ESI ĄCA
Oryginalny aparat destylacyjny * którym posługiwał się Łukasiewicz. Eksponat m uzeum w Gorlicach.
IGNACY ŁUKASIEWICZ wybuchem rewolucji krakowskiej został Adam Bratkowski. Po raz pierwszy za
(1822-1882) mianowany przez jej wodza, Edwarda stosowano lampy Łukasiewicza
Dembowskiego (1822-1846), agentem 31.VII.1853 r. do oświetlenia lwowskie
W tym roku przypada setna rocznica rządu rewolucyjnego na to miasto. Do go szpitala powszechnego na Łyczako
śmierci wynalazcy lampy naftowej - wybuchu rewolucji w Rzeszowie jednak wie. Dzięki nim chirurg Zaorski mógł
Ignacego Łukasiewicza. Z tej okazji wy nie doszło. Łukasiewicz i współdziałają wówczas dokonać nocą pilnej operacji
pada przypomnieć życie i działalność cy z nim konspiratorzy zostali areszto na pacjencie Władysławie Choleckim.
jednego z najwybitniejszych polskich wani. Według anegdoty uwagę Łukasiewi
pionierów techniki. Życie Łukasiewicza przypadło na cza na ropę naftową miał skierować
Ignacy Łukasiewicz urodził się okres zaborów. Wcześnie związał się on karczmarz spod Borysławia niejaki
23.111.1822 r. w Zadusznikach koło Tar z patriotyczną konspiracją. Za udział Schreiner, który pewnego dnia zjawił
nowa. Był dzieckiem (jednym z kilkorga) w rewolucji krakowskiej 1846 r. był się w aptece Mikolascha z beczułką ropy
dzierżawcy folwarku. Kiedy miał 14 lat przez władze austriackie więziony do i zaproponował aptekarzom podjęcie
zła sytuacja finansowa rodziców zmusi 1848 r., a potem poddany nadzorowi próby pędzenia z niej wódki. Zawiedzio
ła go do przerwania nauki w gimnaz policyjnemu. Gdy wybuchło powstanie ny wyjaśnieniem, że pomysł jest niere
jum. Zaczął wtedy pracować w aptece styczniowe, wspomagał powstańców alny, karczmarz zostawił ropę, a Łuka
jako pomocnik aptekarski. finansowo, a po upadku powstania siewicz miał jej użyć do pierwszych
Pierwsze kroki w zawodzie aptekar opiekował się licznymi uchodźcami po swoich doświadczeń.
skim stawiał w aptece Edwarda Hubla litycznymi, szukającymi schronienia Warunkiem upowszechnienia wyna
w Rzeszowie. Spędzana w tym mieście w Galicji. Był też niezwykłym na owe lazku było rozwinięcie produkcji nafty,
młodość była właśnie okresem 'conspi- czasy społecznikiem. Już w 1866 r. toteż w końcu 1853 r. Łukasiewicz prze
racyjnej, patriotycznej działalności Łu wprowadził w swych zakładach ubez niósł się bliżej terenów roponośnych,
kasiewicza. Na terenie Rzeszowa zorga pieczenia społeczne, zapewniał robotni do Gorlic. W 1854 r. w spółce z Tytusem
nizował on tajne kółka samokształce kom opiekę lekarską i emerytury. Nie Trzecieskim (1811-78) zakłada w Bóbr-
niowe młodzieży rzemieślniczej, a przed szczędził pieniędzy na budowę dróg, ce koło Krosna, na terenach wydzierża
szkół, burs i szpitali. Sprawił, że na tere wionych od Karola Klobassy (1823-86),
Lampa Ignacego Łukasiewicza nie jego działalności panowały stosunki pierwszą na świecie kopalnią ropy na
całkiem odmienne od typowych w ów ftowej. W 1856 r. Łukasiewicz zbudował
czas dla innych obszarów ogarniętych destylarnię w Ulaszowicach, a po jej
„gorączką nafty". Prości ludzie z zagłę pożarze w 1860 r., uruchomił w 1861 r.
bia naftowego nazywali go „ojcem rafinerię w majątku Trzecieskiego - Po
Ignacym". lance. Poza naftą otrzymywał z ropy
Po zwolnieniu z więzienia w 1848 ro również smary, oleje do maszyn, parafi
ku władze austriackie wyznaczyły Łuka- nę, asfalt. Po uruchomieniu tej rafinerii
siewiczowi jako miejsce zamieszkania do spółki przystąpił Klobassa, dotąd
Lwów i w tym mieście znowu podjął uważający nafciarstwo za kosztowne
pracę pomocnika aptekarskiego. „szaleństwo".
Znacznie później zdobył pełne w y Łukasiewicz starał się zapewnić pol
kształcenie aptekarskie w Krakowie skiemu przemysłowi naftowemu solid
i Wiedniu. W 1852 r., kiedy pracował ne podstawy rozwoju. W 1877 r. zorga
w aptece Piotra Mikolascha (zm. 1873 r.) nizował we Lwowie kongres naftowy,
we Lwowie, zainteresował się ropą na a następnie założył Towarzystwo Nafto
ftową występującą obficie na Podkarpa we z siedzibą w Gorlicach, które to To
ciu. Wraz ze swym kolegą z apteki, Ja warzystwo opracowało w 1881 r. usta
nem Zehem (1817-97), badał jej włas wę regulującą stosunki prawne górnic
ności i stwierdził, że można ją wykorzys twa naftowego.
tać do celów oświetleniowych. W 1853 Łukasiewicz zmarł 7.1.1882 r. we Lwo
r. opracował lampę przystosowaną do wie, w pełni sił twórczych.
tego nowego paliwa, którą pod jego
kierunkiem skonstruował blacharz Dr inż. Bolesław Orłowski
Nauka i technika
W SŁUŻBIE
ZABYTKÓW i
Walentyna Mioduszewska
Czy to możliwe, że piękne i drogie kamie wynika z ich zwartej, ale i włóknistej budowy.
nie: diamenty, rubiny lub nieco od nich tańsze Są podobne do zbitej sprasowanej waty z krze
granaty mają jakiś związek z techniką? mianów metali, sklejonej najmocniejszym kle
Potwierdzenie znajdziemy w historii, nawet jem. Podobną budowę mają wytwarzane sztu
w tej najstarszej, „pisanej” wykopaliskami cznie najnowocześniejsze tworzywa kompozy
archeologicznymi. W okresie gdy nie znano towe.
żelaza, brązu czy nawet zwykłej, miękkiej Nefryt - doskonały materiał na narzędzia -
miedzi, ludziom również potrzebne były na był przez dziesiątki wieków droższy niż złoto.
rzędzia, Groty do dzid, którymi trzeba było Noży i toporków z nefrytu jeszcze niedawno
„upolować jedzenie” , noże do przetworzenia używali Papuasi. Ich cena była jednak tak
skóry na ubranie, toporki i broń do obrony wysoka, że nie każdy mógł je nabyć.
przed drapieżnikami. Znacznie później, ale również w dawnych
Próbowano różnych materiałów: kawałka czasach, nazywanych przez nas starożytnoś
ostrego patyka, kości zwierzęcia, a nawet ka cią, kamienie szlachetne znalazły zastosowanie
mienia. Szybko spostrzeżono, że kamienie są w optyce. Z tego, co wiemy, zaczęło się od
różne: miękkie i twarde. Nasi przodkowie egipskich kapłanów, doskonałych obserwato
używali krzemienia - minerału twardego, ale rów zjawisk na ziemi i niebie. Każdy, kto
i kruchego. Ludy wschodu - jadeitu, twarde czytał „Faraona” , pamięta opis zjawiska za
go, a jednocześnie bardzo odpornego na ude ćmienia Słońca. My obserwujemy je przez
rzenia, zgniatanie i rozbijanie. Dziś jadeit, przydymione szkło, natomiast kapłani egipscy
krzemian dwóch metali: sodu i glinu - to czynili to przez kryształ turminalinu - krysz
kamień ozdobny. Stosowany do wyrobu ozdób tału, który ma różne zabarwienie w różnych
oraz... instrumentów muzycznych. Wytwarza miejscach; jest np. równocześnie zielony, ró
się z niego gongi, dzwony i flety wydające żowy, czerwony i brązowy aż do czarnego.
podobno najpiękniejsze dźwięki o długich W ruinach starożytnej Troi, miasta pięknej
wibracjach. Dawniej, przed epoką metali, ja Heleny i Parysa, znaleziono okrągłe, szlifowa
deit był wysoko cenionym i kosztownym two ne szkła wykonane z kryształu górskiego,
rzywem „nowoczesnej” w owych czasach te prawzór dzisiejszej lupy czy okularów. Krysz
chniki. tał górski to kwarc. Pierwsze kwarcowe so
Podobną funkcję, i to do niedawna, pełnił czewki wykonane zostały, zanim wynaleziono
nefryt, o wytrzymałości 7 razy większej od szkło. Ale i dziś, mimo znajomości produkcji
granitu. Znaczna wytrzymałość, a równocześ szkła różnych gatunków i odmian, kwarc natu
nie odporność na uderzenia nefrytu i jadeitu ralny lub otrzymywany sztucznie jest w dal-
„sztucznego górskiego słońca” , pod którym
możemy opalać się we własnym mieszkaniu.
Chodzi oczywiście o lampę kwarcową, która
nie tylko opala, ale również leczy, a czasem
zabija. Lampa kwarcowa to źródło światła,
w którym zewnętrzna obudowa wykonana jest
z topionego kwarcu, uformowanego w żądany
kształt kolby. Lampa kwarcowa używana
przez krótki czas leczy ze stanu tzw. głodu
światła, pomaga w przemianie materii w orga
nizmach żywych, sprzyjając witaminizacji bia
łek, stosowana jest w fizykoterapii. Przebywa
nie w jej świetle stwarza jednak niebezpieczeń
stwo utraty wzroku, a napromieniowanie
przez dłuższy czas prowadzi do obumierania
komórek. Lampy kwarcowe mogą być też
Rys. 1. Szlifowany kryształ fluorytu - najlepszy materiał na wykorzystywane jako bakteriobójcze. Przy ich
soczewki achromatyczne
pomocy przeprowadza się sterylizację pomie
szym ciągu jednym z podstawowych materia szczeń produkcyjnych w przemyśle żywnoś
łów w przemyśle optycznym. ciowym, farmaceutycznym oraz w szpitalach.
Innym kamieniem starożytnej optyki był Stosuje się je również w technice do przyspie
szmaragd. Przez ten piękny, zielono zabarwio szania polimeryzacji tworzyw sztucznych, do
ny kamień, zaliczany przez starożytnych do bielenia materiałów, w technice oświetlenio
najcenniejszych, cesarz Rzymu Neron, który wej, w kryminalistyce przy ustalaniu identycz
był krótkowidzem, oglądał walki gladiatorów. ności barwników, np. przy badaniu sfałszowa
Patrząc przez ten sam szmaragd zachwycał się nych banknotów, grup krwi, w badaniu ka
piękną grą barw płonącego Rzymu, miasta mieni szlachetnych oraz w muzealnictwie do
podpalonego z jego rozkazu. badania autentyczności obrazów.
Szczególne miejsce w optyce zajmuje fluo Kolby lamp nadfioletowych można wyko
ryt. Kamień o współczynniku załamania nywać także ze specjalnego szkła, ale w szkle
światła mniejszym, niż ma najlepsze szkło Rys. 2. Rezonator piezoelektryczny: A) odkształcenie i drga
optyczne, stosowany jest do wyrobu soczewek nie podłużne, B) drgania obwodowe
achromatycznych dla obiektywów precyzyj
nych mikroskopów. Ten sam fluoryt stosuje
się w hutnictwie stali jako topnik, jako skład
nik szkła mlecznego i niektórych emalii oraz
jako źródło związków fluoru.
Wróćmy jednak do kwacu. Wykazuje on
bardzo ważną cechę - zdolność przepuszczania
fioletowej i pozafioletowej części widma, pro
mieni nie przepuszczanych przez szkło. Właś
nie tym promieniom zawdzięczamy opaleniz
nę, szczególnie piękną, po pobycie w górach.
Im wyżej bowiem, tym mniej promieni po
chłania atmosfera. Zdolność kwarcu do prze
puszczania promieni ultrafioletowych wyko
rzystuje się w budowie tzw. lamp spektral
nych, emitujących nadfioletowe promieniowa płytka kwarcowa
nie o widmie liniowym, oraz do budowy
tym zatopione są okienka z kwarcu lub z bez Rezenator piezoelektryczny to kwarcowa
barwnego... szafiru (leukoszafiru), kamienia, płytka z naniesionymi na boczne powierzchnie
którego nie można stopić ani uformować warstewkami srebra i przylutowanymi koń
w kształt kolby. Podobne okna z szafiru stoso cówkami elektrycznymi. Gdy do płytki dopro
wane są do obserwacji i optycznej kontroli wadzimy prąd elektryczny, kryształ odkształci
gorącej plazmy, zjonizowanego gazu o tempe się. Z kolei gdy kryształ odkształcimy, naci
raturze dziesiątków tysięcy stopni w urządze skając nań nawet niewielką siłą, w obwodzie
niach typu „Tokamak” . pojawi się napięcie elektryczne. Obie odmiany
Kamienie szlachetne, w tym również zjawiska piezoelektrycznego wykorzystano
kwarc, powstały w głębi ziemi, często w wa w technice. Po raz pierwszy w 1918 r. do
runkach wysokiego ciśnienia, a zawsze w wy wytwarzania ultradźwięków w piezoelektrycz
sokiej temperaturze. Powinny więc być żaro nym generatorze drgań. Zbudował go Francuz
odporne. Ulice naszych miast coraz częściej Paul Langevin, który podczas I wojny świato
oświetlane są lampami rtęciowymi, o bardzo wej pracował nad metodą wykrywania łodzi
mocnym świetle i mocy do 15 kW. Kolby tych podwodnych. Wykorzystując zjawisko piezoe
lamp ogrzewają się do temperatury 800-1300 lektryczne w kwarcu zbudował on hydrofon.
K. I znowu konieczny jest kwarc. Szkło w tej Gdy do kryształu przykładał napięcie zmien
temperaturze stałoby się miękkie, mogłoby ne, kryształ wysyłał fale dźwiękowe o określo
ulec deformacji. Kwarc topi się dopiero w tem nej częstotliwości. Fale te odbite od łodzi
peraturze powyżej 1800 K, a mięknie po podwodnej wracały do kryształu jako fala me
ogrzaniu do temperatury 1600 K. Może więc chaniczna, powodowały odkształcenia kwarcu
być stosowany do wytwarzania kolb chemicz i łatwe do zmierzenia napięcie elektryczne.
nych, naczyń żaroodpornych, rur w specjal W ten sposób powstała hydrolokacja, echoson
nych piecach laboratoryjnych i wielu innych da stosowana także do badania dna oceanów,
urządzeniach. Jeszcze wyższą temperaturę - wykrywania ławic ryb itd.
do 2300 K wytrzymuje korund, stąd jego Piezoelektryczny rezonator kwarcowy jest
zastosowanie na wewnętrzną wymurówkę pie m. in. sercem współczesnego zegarka kwarco
ców szklarskich, cementowych, pieców do wego. Pojęcie „współczesny” jest w tym przy
topienia metali i niektórych urządzeń prze padku pojęciem mało precyzyjnym. Zegar
mysłu chemicznego. Na nasze szczęście ka kwarcowy, produkowany obecnie w wielkich
mienie szlachetne są również odporne na dzia seriach, wynaleziony został już w 1930 roku
łanie prawie wszystkich kwasów. Bez tej ce przez Anglika W.A. Morrisona. Rezonator
chy, mimo odporności w działanie wysokiej kwarcowy zastępuje mechaniczne, bardzo za
temperatury, nie mogłyby pracować w wię wodne wahadło lub balans, zwiększając do
kszości wymienionych urządzeń. kładność wskazań czasu. Podczas gdy średnia
100 lat temu, w roku 1880, dwaj znani odchyłka wskazań tradycyjnego zegarka me
fizycy: Piotr Curie, późniejszy mąż Marii chanicznego wynosi 10 sekund na dobę, a ze
Skłodowskiej, i jego brat Paweł badając krysz gara elektronicznego z balansem napędowym
tały odkryli zjawisko piezoelektryczne. Zjawi 5 sekund, to zegar kwarcowy popełnia błąd
sko to występuje w większości kamieni szla poniżej pół sekundy.
chetnych, ale najsilniej w kryształach kwarcu Bardzo ciekawym zastosowaniem zjawiska
i turmalinu. W 30 lat po odkryciu tę cechę jest piezoelektryczny... rozpylacz, rozbijający
kamieni szlachetnych wykorzystano po raz dowolną ciecz na niezwykle drobne, mikro
pierwszy do nowych konstrukcji. Obecnie skopijne kropelki. Ciecz przepływa przez
kryształy, piezoelektryczne mają wiele zastoso otwór w elemencie piezoelektrycznym, który
wań. Najbardziej znane to: kwarcowe zegarki pod wpływem przyłożonego napięcia drga
i generatory stosowane w radiotelekomunika- z częstotliwością 100 kHz rozbijając ciecz na
cji i radionawigacji, zapalniczki piezoelektry kropelki o średnicy 20 milionowych części
czne bez tradycyjnego kamienia itp. milimetra z wydajnością 3 litrów wody w ciągu
dobywa się kamień, który jest jakby naturalną
ściernicą, drobniutkimi kryształkami korun
du zlepionymi w jednolitą bryłę np. magnety
tem. Z kamienia tego wyrabiano m. in. żarna
do mielenia zboża i innych, znacznie tward
szych materiałów. Do podobnych celów uży
wano również mniej twardych kamieni, np.
granatów, o twardości ,,zaledwie” 6,5 do 7,5
w skali Mohsa, używano do polerowania drew
na, wyrobów z kości, skóry, a nawet szkła.
Tyle starożytni. A my?
W wieku XIX i XX nastąpił rozwój przemy
słu i maszyn. Przemysł żądał zwiększonej iloś
ci surowców. Konieczne były coraz głębsze
wiercenia skorupy ziemskiej. To wymagało
twardszych materiałów, nowych gatunków
stali, których nie można było obrobić innymi
metalowymi narzędziami. Ale wiercenie
Rys. 3. Trzydzieści tysięcy karatów diamentów, w tym
większość to drobne diamenty techniczne w skorupie ziemi to przecież wiercenie otworu
w kamieniu. A więc trzeba było spróbować
godziny. Przyszłość tych rozpylaczy to np.: podobnie jak w Asyrii - diamentem. Próba
w medycynie - aparatura do inhalacji, a w sa zakończyła się sukcesem. Zastosowanie dia
mochodach - do rozpylania paliwa w silnikach mentowych końcówek przy pracach wiertni
spalinowych. Efekt - mniejsze zużycie paliwa, czych umożliwiło dziesięciokrotne przyspie
dokładniejsze spalanie i zmniejszenie zanie szenie wierceń. Również w technice skrawania
czyszczenia powietrza przez produkty niepeł metali użycie diamentowego ostrza daje szyb
nego spalania. szą i co bardzo ważne - dokładniejszą obróbkę
Podstawową techniczną cechą kamieni szla części maszyn i urządzeń. Diamentowe ostrze
chetnych jest ich twardość, w przypadku dia zużywa się znacznie wolniej niż wykonane
mentu najwyższa wśród wszystkich materia z innych twardych materiałów, ze stali, a na
łów. Nie można zarysować go żadnym mate wet z najtwardszych węglików spiekanych.
riałem naturalnym ani syntetycznym. Korund A co na to jubilerzy?
jest tak twardy, że można go zarysować tylko Nic, gdyż do celów przemysłowych używa
diamentem. Oba te minerały mogą wJ^c ryso się diamentów technicznych, odrzuconych
wać najtwardsze nawet stale, materiały cera przez jubilerów, zbyt małych lub z wadami.
miczne, szkło, a nawet tak twarde wyroby W jubilerstwie dyskwalifikuje je nieodpowied
syntetyczna, jak węgliki spiekane. Zarysować, nia barwa, zanieczyszczenia lub nieprawidło
a więc obrabiać, zmieniać ich kształt, skrawać wy kształt. W zależności od wymiarów i wad
lub szlifować. diamentów technicznych stosuje się je pojedy
Pisaliśmy o twardym jadeicie używanym do nczo, jako wkładki w nożach lub innych narzę
wyrobu noży i siekierek. Znaleziono wyroby dziach, bądź jako diamentowy proszek.
z jadeitu z wywierconymi w nich otworami - W pierwszym przypadku są to diamenty
najprawdopodobniej diamentem. Wiadomo o wielkości od 0,2 do 4,5 karata; w drugim - od
z całą pewnością, że już w starożytnej Asyrii bardzo drobnego pyłu - 0,01 karata (0,002
stosowano diamenty do wiercenia, szlifowania grama) do 0,3 karata. Większe kryształy stosu
i rzeźbienia w twardych kamieniach szlachet je się do wyrobu noży tokarskich, narzędzi do
nych i półszlachetnych. Od najdawniejszych ostrzenia ściernic, i to ściernic korundowych
czasów wykorzystano również twardość ko lub z twardych materiałów syntetycznych,
rundu. W niektórych regionach na Ziemi wy oraz do wyrobu ciągadeł - narzędzi do przecią
gania drutów o średnicy mniejszej niż 1 mm. diamentu przesuwanego po metalu jest znacz
Drobne ziarenka, naturalne lub sztucznie roz nie mniejszy niż metalu w stosunku do metalu;
drobnione kryształy diamentu, stosowane są łatwiej wykonać bardzo gładkie narzędzie
jako składnik wyrobów ściernych, np. pilni z diamentu niż z innego materiału i gładkość ta
ków diamentowych do wygładzania ostrzy na jest dłużej zachowana, i po czwarte - diament
rzędzi skrawających, diamentowych ściernic wykazuje doskonałe przewodnictwo cieplne,
do szlifowania najtwardszych materiałów, m. nie nagrzewa się w wyniku tarcia. Ta ostatnia
in. soczewek okularów, lunet i mikroskopów cecha umożliwia również wspomnianą wcześ
oraz jako luźnego, diamentowego proszku do niej obróbkę bardzo twardych materiałów
docierania bardzo dokładnych, gładkich otwo z bardzo dużymi prędkościami skrawania.
rów i powierzchni oraz do szlifowania... ka Różnica między skrawaniem a polerowa
mieni szlachetnych, w tym również dia niem za pomocą diamentu zawiera się w dwóch
mentów. czynnikach: diamentowe narzędzie nie jest
Do obróbki narzędziami diamentowymi ostre, ale obłe, bardzo gładkie, oraz - narzędzie
wymyślono nawet specjalne maszyny - tokarki przesuwa się wzdłuż polerowanego materiału
i wytaczarki nazywane diamentówkami. po liniach jedna obok drugiej w odległości
Umożliwiają one obróbkę z bardzo dużą pręd między liniami od 0,01 do 0,1 mm. Im odle
kością, dużą dokładnością i gładkością obra głość ta jest mniejsza, tym gładkość rośnie. Już
bianej powierzchni. Używane są głównie pierwsze próby wykazały, że stal i mosiądz
w przemyśle zegarmistrzowskim i precyzyj polerowane diamentowym narzędziem uzy
nym oraz do wytaczania np. dokładnych tulei skują gładkość lustra, tak dużą, iż największe
łożyskowych. Rola i znaczenie diamentu nierówności nie wystają ponad polerowaną
w przemyśle maszynowym stale rośnie. W cza
sach nam współczesnych do obróbki 1000 ton Rys. 4. Naturalne diamenty, niektóre ich barwy są niejubile-
rskie
metalu zużywa się średnio 1000 karatów dia
mentów. Bardzo skromne polskie zapotrzebo
wanie na diamenty do obróbki skrawaniem
w roku 1980 wynosiło ponad milion karatów.
Gdyby wszystkie diamenty wycofać z przemy
słu amerykańskiego, jego możliwości produk
cyjne zmalałyby o połowę. Ale przemysł ame
rykański zużywa około 30 milionów karatów
rocznie. Bez diamentów przemysłowych mniej
również byłoby ropy naftowej i innych surow
ców naturalnych, nie znane byłoby bardzo
bogate, ale leżące głęboko pod powierzchnią
ziemi złoża rudy żelaznej w rejonie Augusto
wa, nie byłoby rekordowo głębokich wierceń
skorupy ziemskiej sięgających do głębokości
10 635 m.
W ostatnich latach prowadzi się próby za
stosowania diamentów w nowej dziedzinie -
przy polerowaniu metali. Mają one w tym
przypadku zastąpić drewno, brąz, stal i agaty.
Jak wykazały dwuletnie eksperymenty prze
prowadzone w Związku Radzieckim, diament
w pełni je zastępuje, a nawet przewyższa. I to
aż z czterach powodów: jest znacznie twardszy
od swoich poprzedników: współczynnik tarcia
powierzchnię wyżej niż dwie lub trzy setne a w późniejszych czasach sygnety, służące do
części mikrometra. Mało tego. Znaczny nacisk tego samego celu, miały ,,moc magiczną” ,
diamentu na polerowany materiał umacnia go, chroniły tajemnicę korespondencji lub strze
czyni gładkość powierzchni bardzo trwałą, gły towar przed nieczystymi mocami i złymi
prawie niezniszczalną. Próby wykazały, że ludźmi. Podobny pierścień - sygnet, własność
diamentem można polerować różne materiały: króla Stefana Batorego, oprawiony w złoto
od miękkiego aluminium do najtwardszych szafir z wyrzeźbionym herbem Rzeczypospoli
stali. Wyjątkiem jest tytan, który pod naci tej, koroną i herbem Batorych - Wilczymi
skiem narzędzia ,,nakleja” się na diamencie. Zębami oraz inicjałami króla - ,,St.R.P.”
Polerować diamentem można na zwykłej to (Stephanus Rex Poloniae), wyrób polskich
karce lub frezarce. Również narzędzie jest rzemieślników - znajduje się wśród ekspona
bardzo proste - kryształ diamentu osadzany tów odbudowanego Zamku Warszawskiego.
jest w metalowym uchwycie przez przykleje Trzydzieści lat temu korund, a dokładniej
nie... cementem dentystycznym, używanym te same szafiry, znalazły inne, całkiem nowo
do plombowania zębów, lub przez przyluto- czesne zastosowanie w technice. Drobne kry
wanie srebrem. ształki szafirów, tzw. wiskersy, zatopione
Znacznie mniejsze zastosowanie w obróbce w stali, zwiększają jej wytrzymałość dziesięcio
skrawaniem znajduje korund. Jest on w po krotnie, do 10 GPa. Oznacza to, że na drucie
równaniu z diamentem bardzo kruchy i nie tak o średnicy 1 mm wykonanym z takiej stali
twardy. Duża kruchość ogranicza jego zasto można zawiesić samochód osobowy. Wiskersy
sowanie głównie do szlifowania. Wytwarza się to po angielsku ,,kocie wąsy” . I rzeczywiście.
z niego ściernice i najbardziej nam znane Są to mikrokryształy szafiru o średnicy 1 do 2
narzędzia, stosowane w każdym domu - pa mikrometrów (tysięcznych części milimetra),
pier i płótno ścierne. Twardość szafirów i in ale o długości kilku centymetrów. Niestety,
nych kamieni wykorzystywali jednak nasi możemy je wytwarzać (przynajmniej obecnie)
przodkowie do innych celów - do wyrobu tylko w laboratoriach. W zamian, zamiast
sygnetów i pieczęci odciskanych w glinie, laku wiskersów szafiru, stosuje się stale wzmacnia
lub wosku. Najstarsze znane dziś pieczęcie ne podobnymi kryształami innych materia
pochodzą z Indii z okresu kultury doliny łów, np. niobu. Palma pierwszeństwa należy
Indusu, z Babilonu i z Egiptu. Najciekawsze jednak do kamieni szlachetnych.
z nich - babilońskie, miały zazwyczaj kształt Równocześnie z wysoką twardością kamie
cylindryczny. Można je było odbijać tocząc po nie szlachetne wykazują wysoką odporność na
glinie przed jej wypaleniem lub po gorącym ścieranie. Umożliwia to ich stosowanie na
laku. Poza znakami własności, pieczęcie te, materiały ścierne i na... łożyska do zegarków.
Na każdym zegarku podana jest m. in. liczba
Rys. 5. Babilońska pieczęć cylindryczna odciskana przez kamieni. To nie tylko reklama. To kamienie
obracanie (3000 r. p.n.e.)
szlachetne - rubiny, a kiedyś również szafiry,
w postaci łożysk dla balansu i kółek zębatych
decydujące o trwałości zegarka.
Po raz pierwszy rubinowe łożyska w zegar
kach wykonał w XVIII w. angielski zegar
mistrz John Harrison. Dokładniej - w chrono
metrze morskim, zegarze stosowanym w nawi
gacji, t.j. w zegarze, który musiał wskazywać
bardzo dokładny czas mimo wielomiesięcz
nych podróży przez morza i oceany. Zastoso
wanie rubinu podyktowane było odpornością
kamieni szlachetnych na niszczące działanie
kwasów, a więc i wody morskiej. Dopiero
później, gdy okazało się, że łożyska rubinowe
pracują lepiej i są twardsze od metalowych,
zastosowano je powszechnie w zegarkach. Na
początku XX w. zamiast z rubinów natural
nych wykonano łożyska z rubinów syntetycz
nych, nie tylko, zresztą w zegarkach, ale rów
nież i w innych wyrobach precyzyjnych. Prze
ciętny zegarek ma 16-17 kamieni szlachet
nych, w osprzęcie samolotu jest ich od 200 do
500, a w wyposażeniu okrętu około 2000.
I w tym przypadku decyduje nie tylko precyzja
wymagana od urządzeń okrętowych, ale i trud
ne warunki podróży morskiej i szkodliwe dzia
łanie morskiej wody.
We wszystkich zastosowaniach technicz
nych używa się bezbarwnego korundu synte
tycznego - leukoszafiru. W zegarkach zaś
stosowany jest trudniejszy w produkcji ka Rys. 6. Syntetyczne rubiny: gotowy pręt laserowy i rubin
mień o barwie czerwonej - rubin. Ich właści przed szlifowaniem
wości techniczne są takie same, a więc dlacze
go? Kiedy zadano to pytanie jednemu z produ jednak urządzenie o prawie nieograniczonych
centów zegarków, dał przekorną, śmieszną, możliwościach zastosowania. I znowu ograni
ale jakże wiarygodną odpowiedź: „bezbarw czymy się do jednej. Dzięki światłu laserowe
nych, przezroczystych, mało widocznych mu okazało się, że możliwa jest identyfikacja
w zegarku kamieni ludzie nie kupią, będą diamentów. Czerwone światło lasera odbija
podejrzewali oszustwo” . się wewnątrz diamentu wielokrotnie, a wraca
Z powodu twardości i odporności na zużycie jąc, rejestruje na taśmie filmowej punkty świe
korund używany jest do wyrobu pryzmatycz tlne charakterystyczne dla każdego diamentu
nych ostrzy dokładnych wag laboratoryjnych, tak, jak linie papilarne są charakterystyczne
oczek przeciągarek do produkcji włókien syn dla każdego człowieka.
tetycznych oraz - igieł do... gramofonów Na zakończenie najważniejsza wiadomość
i adapterów. Właśnie szafiry gwarantują zna związana z korundem. Na świecie buduje się
komitą i niezmienną jakość odtwarzania coraz to nowe elektrownie atomowe, produku
dźwięku z płyty długogrającej. jące m. in. odpady promieniotwórcze. Odpa
Najnowsza dziedzina zastosowania kamie dy, które będą promieniować, a więc i zagrażać
ni szlachetnych - to lasery i masery, wynalazek naszemu zdrowiu przez dziesiątki, setki lat.
lat sześćdziesiątych naszego wieku. O nauko Cały świat szuka również materiału na pojem
wych podstawach konstrukcji i działania tych niki, w których odpady te można by przecho
urządzeń nie będziemy pisać, znane są każde wywać, pojemniki odporne na korozję, zabez
mu czytelnikowi „M T” . W zamian jedna pieczające nas przed promieniowaniem i za
informacja: w pierwszym laserze zastosowano grożeniem dla naszego zdrowia i życia. We
kryształ o średnicy 0,5 cm i długości 4 cm dług badań szwedzkich, najlepszym ze zna
o masie 16 karatów. Trudno by szukać takich nych byłby właśnie pojemnik z korundu. Jego
kamieni w przyrodzie dla wszystkich rubino trwałość obliczono na miliony lat. A więc jeden
wych laserów zbudowanych na świecie. z kamieni szlachetnych może nas ochronić
Wcześniej konieczne było opracowanie meto przed odpadami naszej cywilizacji. Również
dy syntezy rubinów. 16 karatów to również i w tym przypadku musi to być korund synte
dużo, jeśli uwzględniać cenę tych kamieni tyczny. Bo skąd wziąć naturalny kamień szla
w jubilerstwie. W zamian za to uzyskano chetny takiej wielkości?
i na
NOWE
nowsze.
Kombajn do zbioru... Bezludny tor prób
rumianku
Mimo wszystkich badań na uruchomił więc z myślą stosowane do różnych celów
Rumianek jest rośliną lecz stanowiskach doświadczal o swych kierowcach doświad i warunków pracy. Maszyny są
niczą, znały go i ceniły już na nych najdoskonalszym sposo czalnych bezludny tor prób, po coraz doskonalsze, zwiększają
sze prababki. Rumianek po bem sprawdzenia nowego którym jeżdżą samochody ze się jednocześnie możliwości
spolity, często spotykany urządzenia są próby w warun specjalnym wyposażeniem od ich użytkowania.
chwast polny, zużytkowuje się kach normalnej eksploatacji. bierającym sygnały z umiesz
w przemyśle farmaceutycznym Długim seriom takich badań czonego pod jezdnią kabla. Po Oto zbudowana na podwo
do produkcji wielu leków, np. podlegają prototypy urządzeń jazdem kieruje - zmienia biegi, ziu potężnej ciężarówki wiert
przeciwzapalnych. W związku przed skierowaniem ich do przyśpiesza i hamuje kompu nica B 80, służąca do budowy
z dużym zapotrzebowaniem na produkcji seryjnej. ter, ściśle wykonujący pro studni głębokości do 150 m na
rumianek, uprawia się go na Warunki, w jakich prototy gram badań; dwa czujniki, wet w bardzo twardych ska
specjalnych plantacjach. Zbiór py poddaje się próbom, nie umieszczone na końcach zde łach, produkowana przez fir
kwiatów rumianku był dotych zawsze są całkowicie ,,normal rzaka, umożliwiają utrzymanie mę Atlas Copco dla Indii i in
czas czynnością żmudną i mę ne” . W trudnym terenie, właściwego kierunku jazdy. nych krajów tropikalnych.
czącą, gdyż zbierano je ręcz w warunkach skrajnych obcią (zg) Wiernitca B 80 wyróżnia się
nie. Wymagało to wiele czasu żeń znacznie łatwiej zaobser łatwością obsługi oraz niewiel
i pracy wielu zbieraczy. Kon wować słabe punkty nowej Wiertnica dla tropików kimi wymaganiami konserwa
struktorzy z Wszechzwiązko- konstrukcji. Cierpią jednak na cyjnymi i ma dużą wydajność.
wego Instytutu Roślin Leczni tym prowadzący badania, kie Niedawno pisaliśmy Podwoziem wiertnicy może
czych w ZSRR zbudowali dy przez wiele tygodni muszą w ,,M T” o urządzeniach do być dowolna, odpowiednio du
kombajn, przeznaczony spe na przykład jeździć samocho wierceń, prezentując wśród ża ciężarówka, a nawet przy
cjalnie do zbioru rumianku. dem po torze o specjalnie nie nich grupę niewielkich, samo czepa, gdyż urządzenie ma
Maszyna, ciągnięta przez trak równej nawierzchni z szybkoś bieżnych wiertnic, przezna własne źródło napędu. Można
tor, zbiera w ciągu godziny ciami znacznie przekraczający czonych do pracy w trudnych więc wykorzystać przy tym
kwiaty rumianku z obszaru 0,3 mi te, jakie stosują w tych wa warunkach. Rodzina tych ma urządzenia najłatwiej dostępne
ha, zastępując pracę 50-70 lu runkach rozsądni kierowcy szyn rozrasta się, buduje się na danym terenie, co ułatwi
dzi. (jk) dbający o swój pojazd. Peugeot ciągle nowe urządzenia przy naprawy sprzętu, (zg)
Wydłużony polonez 8 miejsc. Płyta nośna podwozia Tworzywa sztuczne w ataku
Śmigłowiec czy samolot?
samochodu wzmocniona jest
Obok wytwarzanych seryj dwiema podłużnicami umiesz Tworzywa sztuczne znajdu
Pomysł nie jest nowy, pro
nie Polskich Fiatów 125p i Po czonymi pomiędzy osiami kół ją wciąż nowe zastosowania.
jekty samolotów z przestawny
lonezów, Fabryka Samocho jezdnych. Przyzwyczailiśmy się już do
mi silnikami, wytwarzającymi
dów Osobowych w Warszawie Samochód taki znajduje za wypierania przez tworzywa in
przy starcie ciąg pionowy, uno
wykonała pojedyncze egzem stosowanie do obsługi biur tu nych materiałów wszędzie
szący samolot, a dopiero pod
plarze wydłużonego Poloneza. rystycznych, przewozu delega tam, gdzie potrzebna jest ła
czas lotu przekręcanymi do po
Samochód ten jest dłuższy od cji. Podobne wydłużone wersje twość formowania, estetyczny
ziomu, pojawiały się od dawna.
seryjnego pojazdu o 925 mm, seryjnych pojazdów wytwarza wygląd czy lekkość. Rzadziej
Rozpoznawczy samolot Bell
ma długość całkowitą 5,2 m. w małych ilościach wiele firm. zdajemy sobie sprawę z tego,
XV-15 ma jednak znacznie
W 6-drzwiowym nadwoziu jest (zpd) że ważną cechą tworzyw może
większą niż jego poprzednicy
być ich duża wytrzymałość na
szansę trafienia do seryjnej
udary. Ochronne buty
produkcji. Łączy zalety samo
z usztywnionymi czubkami,
lotu turbośmigłowego - duża
dotąd wykonywanymi ze stalo
prędkość przy małym zużyciu
wej blachy, są lżejsze, ładniej
paliwa - z korzystnymi cecha
sze i równie bezpieczne gdy
mi samolotów pionowego star
osłonę stopy wykonać z bardzo
tu. Bell XV-15 może lecieć
wytrzymałej odmiany nylonu -
z prędkością do 560 km/h, wy
z „Zytelnu” ST. To samo two
przedzając znacznie powszech
rzywo, wzmocnione dodatko
nie stosowane w celach rozpo
wo włóknem szklanym, okazu
znawczych i szturmowych śmi
je się niezawodnym materia
głowce wojskowe. A więc ko
łem na koła rowerów przezna
lejna dziedzina zdobyta przez
czonych do jazdy w najtrudnie
samoloty pionowego startu?
jszym terenie. Formowanie
(zg) w całości w jednym procesie
koła są lekkie i wytrzymałe,
spełniają wszystkie wymagania
stawiane przez normy, a w do
datku nie potrzebują regulacji
ani konserwacji nawet po jeź
dzić po błotnistych bezdro
żach. Nylonowe koła są stoso
wane w niemieckim rowerze
Thunderbird. (zg)
SAMOLOTY BUDOWANE W PIWNICY
Czy łatwo jest zbudować samolot?
Odpowiedź nasuwa się sama. Wystar
czy przypomnieć sobie, ile czasu zajmu
je najbardziej doświadczonym i najwię
kszym wytwórniom lotniczym świata
opracowanie nowego modelu samolo
tu, wypróbowania prototypu i zorgani
zowania produkcji. Potrzeba na to wielu
lat pracy ogromnych zespołów w ybit
nych specjalistów od aerodynamiki,
konstrukcji i technologii. W dodatku ich
praca nie daje gwarancji sukcesu, choć
ostatnio nie zdarzają się już prototypy
niezdolne do wzbicia się w powietrze.
Często jednak konstrukcje nie spełniają
pokładanych w nich nadziei i okazują się
niewarte podjęcia ich produkcji seryj
nej.
To prawda, że wytwórnie lotnicze są
w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji.
Odbiorcy wyrobów są grymaśni, liczy
się każdy kilogram masy samolotu,
wielkość przestrzeni ładunkowej, liczba
pasażerów, szybkość i ładunek użytecz
ny, zużycie paliwa i łatwość obsługi.
Także samoloty wojskowe muszą speł Loima z silnikiem uniezależnia pilota od warunków terenowych, lecz jej budowa jesi
niać ogromną ilość wymagań, a wszyst znacznie hardziej skomplikowana. Do napędu tej lotni, wywodzącej się z rodzim
ko to dzieje się w warunkach silnej kon ,.Kanionów” , służy niewielki silnik motocyklowy i pchające śmigło umieszczone za
kurencji. Intelem pilota. Znacznie zwiększona masa motolotni pogarsza jednak jej właściwości
Konstruktorzy samolotów amator lotne, a i żaglowanie w powietrzu wypełnionym hukiem silniczka pracującego na
skich są z pozoru w sytuacji znacznie wysokich obrotach ma swoje przykre strony
Spośród różnych amatorskich aparatów lata
jących najpopularniejsze są niewątpliwie lot
nie. Prosta konstrukcja i możliwość używa
nia do ich budowy łatwo dostępnych mate
riałów sprzyja masowemu ich produkowa
niu. Niestety, aby móc na nich latać, trzeba
korzystać z odpowiedniego wzniesienia,
/ którego dokonuje się startu. Mieszkańcy
nizin mają wobec tego niewielkie szanse
latania.
Oto cała seria „Kanionów” , lotni zbudowa
nych przez Krzysztofa Sznapkę ze
Skoczowa
Wersja samolotu
P. 1127 FRS. Mk 1
Parametry GR. Mk 1 GR. Mk 3
„Kestrel" f. Mk 2 „Sea Harrier' AV-8B AV-8S
(AV-8A)
WYMIARY w m:
12,55 14,02 13,87 17,00 14,50 14,12 14,12
długość
7,41 7,62 7,70 7,70 7,70 9,25 9,25
rozpiętość
3,12 3,35 3,45 4,17 3,71 3,56 3,56
wysokość
OSIĄGI.
1160 1198 1186 1200 1186 1160 1918
prędkość maks. w km/h
83 85 95 85 95 96 129
ciągnik silnika w kN
MASY w kg:
9500 10000 11340 11500 11339 13494 12802
4080 3400 5580 6170 5670 5783 8077
własna
Pegasus 103, o sile ciągu 95 kN. GR.Mk 3 jest antena radarowa wraz z oprzyrządowanie^
samolotem szturmowym. Wersja ta jest po elektronicznym radiolokatora. W dalszej częś
wszechnie używana w RAF-ie do dnia dzisiej ci kadłuba umieszczono kabinę pilota, herme
szego. Na podstawie wersji GR.Mk 3 zbudo tyczną i klimatyzowaną. W kabinie znajdują
wano wersje dwuosobowe - treningowe ,,Har- się dwa lub jeden fotel, awaryjne wyrzucanie
riera” : T.Mk 2, T.Mk 2A, T.Mk 4 dla Royal foteli odbywa się za pomocą systemu rakieto
Air Force oraz T.Mk 6 dla Royal Navy. Pod wego. Za kabiną umieszczono boczne wloty
koniec lat sześćdziesiątych „Harrierem” zain powietrza do silnika. Prawie całą środkową
teresował się Korpus Piechoty Morskiej Sta część kadłuba zajmuje silnik odrzutowy Pega
nów Zjednoczonych (United States Marinę sus produkcji zakładów Rolls-Royce. Powie
Corps). Pertraktacje z wytwórnią British Ae- trze zasysane jest za pomocą systemu trójsto
rospace zakończyły się umową o zakupie po pniowego wentylatora, a następnie sprężane
nad stu maszyn GR.Mk 3, w wersji zmodyfi przy użyciu ośmiostopniowej sprężarki. Za
kowanej. Samoloty dla US Marinę Corps no sprężarką znajduje się komora spalania. Do
szą oznaczenie Mk 50 (brytyjskie) lub AV-8A komory spalania paliwo dostarczane jest
(amerykańskie). Od angielskich GR.Mk 3 sa z siedmiu zbiorników (dwa w skrzydłach, pięć
molot AV-8 A różni się między innymi zastoso w kadłubie). Uzyskane gazy spalinowe napę
waniem dalmierza laserowego. Zbudowano dzają czterostopniową turbinę. Dwa pierwsze
102 egzemplarze tej maszyny. Zakup , W arne
Protoplasta „Harriera” - pionowzlot Kestrel
rów” przez USA był faktem bez precedensu,
ponieważ Amerykanie od bardzo długiego cza
su nie zakupili żadnego zagranicznego uzbro
jenia.
Udana konstrukcja
jej stopnie poruszają wirniki sprężarki. Nato pomocą systemu pneumatycznego. Końcówki
miast dwa pozostałe, za pośrednictwem wału dysz są ścięte pod kątem 45°. Oprócz wymie
umieszczonego w wydrążonej napędowej osi nionych dysz w różnych częściach samolotu
sprężarki powodują ruch wentylatora. Za os umieszczono ujścia gazów z korpusu silnika.
tatnim stopniem turbiny walcowaty korpus Ujścia te# kończą się dyszkami. Dzięki nim
silnika rozdziela się na dwa kanały. Każdy maszyna może manewrować podczas pionowe
zakończony jest obrotową dyszą. Analogiczne go startu i lądowania (w locie nieaerodynami-
dysze umieszczono na wysokości sprężarki cznym). Dostęp do silnika „Harriera” uzyski
w środkowej części silnika. Nie służą one wany jest przez odjęcie płata. Skrzydła wyróż
jednak do odprowadzania gazów spalinowych, niają się silnym ujemnym wzniosem (-12°).
a jedynie sprężonego powietrza. Cztery dy Mają one trapezowy kształt, a ich kąt skosu
sze napędowe stanowią najciekawszą część wynosi 45°. Oba skrzydła stanowią całość łą
konstrukcji całego samolotu. Są one umoco czoną w sześciu punktach z kadłubem. Z pła
wane na łożyskach. Można nimi sterować za tem połączono klapy i lotki bezszczelinowe.
Usterzenie ogonowe „Harriera” składa się ze
Silnik „Harriera" - Pegasus: 1) pierwsze dwa stopnie turbi
ny do napędu sprężarki, 2) dwa tylne stopnie turbiny do stateczników poziomych o ujemnym wzniosie
napędu wentylatora, 3) komora spalania, 4)*ośmiostopnio- -15° i steru kierunku o klasycznym kształcie.
wa sprężarka, 5) trójstopniowy wentylator 6) wał napędowy
sprężarki, 7) wał napędowy wentylatora, 8) system obroto
Pod kadłubem znajduje się klapa hamulca
wych dysz przednich, 9) obrotowe dysze tylne, 10) pompy aerodynamicznego o stosunkowo dużej powie
paliwowe i olejowe rzchni. Podwozie rąaszyny składa się z czte
rech sekcji - dwóch zespołów jednotorowych
i dwóch wsporników rozmieszczonych na koń
cach skrzydeł. Przednia sekcja amortyzowana
jest hydraulicznie (olej). Może być ona kiero
wana przez pilota. Pozostałe sekcje amortyzuje
system olejowo-powietrzny. Podwozie ma
układ hamulców tarczowych sterowanych hy
draulicznie. Również za pomocą systemu hy
draulicznego odbywa się wciąganie i wypusz
czanie sekcji podwozia. Awaryjne otwarcie
podwozia dokonać się może przy użyciu syste
mu pneumatycznego zasilanego sprężonym
azotem.
Praktycznie całe uzbrojenie „Harriera” jest
wymienne - podwieszane pod skrzydła i ka
dłub. Pod kadłubem można umieścić zasobni odbywa się to w locie nieaerodynamicznym
ki z działkami 30 mm lub zestawy aparatury i sterowanie musi się odbywać za pomocą
fotograficznej do lotów zwiadowczych. Pod dyszek umieszczonych na końcach płatów i ka
skrzydłami, na zaczepach, umieścić można dłuba. Przypomina to nieco poruszanie się
różne typy bomb, zasobniki z rakietami, rakie pojazdu księżycowego LM przed lądowaniem
ty i rakietotorpedy. Dla dalekich przelotów na powierzchni Księżyca. „Harrier” zacho
istnieje możliwość wykorzystania części zacze wuje, rzecz jasna, możliwość horyzontalnego
pów podskrzydłowych dla podwieszenia do i skróconego startu. Skrócony start horyzon
datkowych zbiorników paliwa. talny jest w niektórych sytuacjach korzystniej
szy od pionowego. Chroni on samolot przed
„Harrier” w locie wpływem pyłu i piasku, wzniesionych podmu
chem gazów wylotowych.
Aby „Harrier” mógł wystartować, potrzeba
zaledwie tyle odkrytego terenu, aby samolot W służbie Królewskiej Marynarki
mógł się na nim zmieścić. Powierzchnia, z któ
rej startuje maszyna, nie musi być utwardzo Jak już wspomniano, „Harrier” może być
na. Możliwy jest także start z pokładu okręto stosowany jako samolot pokładowy okrętów
wego wojennego. Po obróceniu dysz pionowo wojennych. Wymagało to jednak dokonania
w dół siła ciągu unosi samolot w górę. Nastę pewnych przeróbek i zmian w stosunku do
pnie przez stopniowy obrót dysz maszyna poprzednich wersji samolotu. Nową maszynę
przechodzi do lotu poziomego, w którym mo nazwano „Sea Harrier” . Próby naziemne roz
że osiągnąć prędkość poddźwiękową. Lądo poczęto w roku 1976. W następnych latach
wanie jest odwróceniem manewru startu. Dys prowadzono próby w locie. „Sea Harrier”
ze powracają do pozycji pionowej, a nawet (nazywany także FRS Mk. 1) wyposażony jest
zostają nieco wychylone do przodu (kąt obrotu w silnik Pegasus 104. Konstrukcja samolotu
dysz w stosunku do osi kadłuba = 98°). Umoż została bardzo dokładnie zabezpieczona anty
liwia to wyhamowanie. Samolot ląduje piono korozyjnie. Najpoważniejszych przeróbek do
wo. Ale nie są to wszystkie możliwości „Har- konano w dziobowej części samolotu. Popra
riera” . Może on nieruchomo zawisać w powie wiono oszklenie kabiny w celu zwiększenia
trzu, lecieć w tył z prędkością 45 km/h, a także widoczności (ma to znaczenie przy lądowaniu
w bok z prędkością 110 km/h. Oczywiście, na lotniskowcach). Przed kabiną pilota zains-
„Sea Harrier" na jednym z brytyjskich lotniskowców
lalowano radar nowego typu Ferranti Blue ły się doskonałe jako samoloty wsparcia w ope
Fox, przeznaczony do wykrywania celów na racjach desantowych. Mimo to rozpoczęto
wodnych i powietrznych. Jednak „Sea Har- prace (tym razem połączonych zespołów an-
rier” w pełni załadowany uzbrojeniem i pali gielsko-amerykańskich) pod następnymi ma
wem nie może wykorzystać możliwości piono szynami Y/STOL. Postanowiono udoskonalić
wego startu: ciężar jest znacznie większy od konstrukcję AV-8A. Prace modernizacyjne
wartości siły ciągu silnika. Jednak przy wy zlecono doświadczonej amerykańskiej firmie
chyleniu dysz o pewien kąt w dół można wy lotniczej MC Donnel Douglas. Nowy samolot
korzystać wariant skróconego startu. Aby nosi oznączenie AV-8B. Pierwsze dwa samolo
maksymalnie zmniejszyć rozbieg, Brytyjczycy ty tego typu rozpoczęły loty próbne 9 listopada
postanowili na końcu drogi startowej zainsta 1978 r. AV-8B ma zupełnie nowy płat. Jego
lować specjalną rampę przypominającą próg rozpiętość zwiększono o 1,6 m, a powierzchnię
skoczni narciarskiej. Rampa ma 39 m długości o 2,7 m2. Skrzydła mają profil nadkrytyczny,
i 12 m szerokości. ,,Wyskakując z rampy je dający lepsze właściwości lotne przy prędkoś
szcze nie lecisz - wyjaśnił w wywiadzie dla ciach przy dźwiękowych. Stosując tworzywa
«National Qeographic» brytyjski ekspert sztuczne zbrojone włóknami węglowymi
w dżiecjzinie pionowzlotów, John Fozzard - zmniejszono masę o ok. 150 kg. Płat ma duże,
ale podobnie jak u skoczka narciarskiego twój jednoszczelinowe klapy. Wychylenie ich pod
pęd zwrócony jest w górę. Przekręczasz dysze czas manewru startu jest zsynchronizowane
do pozycji poziomej i maszyna nabiera pręd z wychyleniem dysz, co daje zwiększenie siły
kości” . Ideę skróconego startu postanowiono nośnej o ok. 30 kN. Kształt kabiny został
uwzględnić przy budowie najnowszego brytyj zmieniony dla poprawy widoczności. Przy
skiego lotniskowca do walki z okrętami pod okazji zwiększono ilość miejsca przeznaczone
wodnymi „Invicible” . Na końcu pokładu go na przyrządy pokładowe. Tylna część kad
umieszczono rampę startową. „Sea Harrier” łuba stała się smuklejsza i wydłużona o 0,5 m.
wszedł do eksploatacji 23 kwietnia 1980 r. Zastosowano również płetwy i chowane klapy
poprzeczne na podkadłubowych zasobnikach
Kariera za oceanem z działkami. Przyczyniły się one do zmniejsze
nia zasysania gorących, odbitych od ziemi
Zakupione przez Stany Zjednoczone pod strug gazów wylotowych, a także do zwiększe
koniec lat sześćdziesiątych „Harriery” okaza- nia ciągu o dalsze 5,5 kN. Wloty powietrza
Samolot AV-8B w locie eksperymentalnym
powiększono wycinając otwory dodatkowe,
umożliwiające zasysanie powietrza z boku
podczas operacji V/STOL. Rozwiązanie takie
zwiększa ciąg o dalsze 2,7 kN. Istotnym zmia
nom poddano silnik. W samolocie AV-8B
zastosowano zmodyfikowaną wersję silnika
Pegasus 11, tj. Pegasus 11—21 (F 402-RR-405).
Ma on zwiększony ciąg o ok. 3,4 kN. dzięki
zastosowaniu nowej komory spalania w sprę
żonym powietrzu. Interesującym pomysłem
jest wmontowanie tej nowej komory spalania
do wnętrza przednich dysz. Poprzednio z tych
dysz wydobywało się jedynie sprężone powie
trze. W AV-8B zrezygnowano ze ścięcia dysz
pod kątem 45° w celu zmniejszenia strat ciągu.
Maszyna została wyposażona w urządzenia
laserowo-telewizyjne służące do naprowadza
nia pocisków w każdych warunkach pogodo
wych. System światłowodów przekazuje dane
z urządzeń do kabiny samolotu. Dane na
tablicy przyrządów wyświetlają wskaźniki cy
frowe. Uzbrojona maszyna ma zasięg 161 mil
morskich, a na operacyjnej wysokości 1500 Start z rampy lotniskowca
m może przebywać godzinę. Przy pełnym
wykorzystaniu nośności na paliwo, niosąc Modyfikacje dotyczą przede wszystkim sil
3400 kg paliwa w zbiornikach wewnętrznych nika. Prace nad nim prowadzone są zarówno
i 1200 kg w dwóch zbiornikach zewnętrznych w USA, jak .i w Anglii. Najważniejsze udosko
AV-8B może odlecieć na odległość 629 mil nalenia to zupełnie nowy wentylator i turbino
morskich od okrętu macierzystego. wy dyfuzor wylotowy. Silnik Pegasus 11F-35
AV-8B może zabrać do lotu bojowego rakie z niskociśnieniowym kompresorem o podwój
ty ,,powietrze-powietrze” , dla których prze nych łopatkach zwiększającym o ok. 4% masę
znaczono cztery uchwyty podskrzydłowe, oraz gazów przepływowych ma ciąg 110 kN. Oto
system działka „Gatling” kal. 25 mm. dalsze korzyście płynące z zastosowania nowe
Uzbrojenie AV-8B uzupełniają rakiety sys go silnika:
temu „Maverick” . Rakiety te mogą być stero - wzrost ciągu osiągany przy niskiej tempera
wane aparaturą laserową, wykrywaczami pod turze gazów wylotowych, co zmniejsza śla
czerwieni, bądź systemem telewizyjnym. Dla dy po pionowym starcie;
każdej wersji istnieje osobna głowica sterująca. - centrum ciągu podczas pionowego ustawie
AY-8B jest logicznym krokiem w kierunku nia dysz jest skierowane nieco ku przodowi,
budowy i eksploatacji naddźwiękowych samo w konsekwencji silnik może być bardziej
lotów V/STOL. odsunięty od kabiny pilota;
Następstwem prac badawczych nad piono- - większy przepływ^powietrza ułatwia chło
wzlotem tego typu jest samolot AV-8B Plus. dzenie centralnego systemu wylotowego.
Jest on maszyną przejściową między AV-8B AV-8B Plus zostanie wyposażony w system
a pionowzlotem naddźwiękowym pierwszej uzbrojenia umożliwiający mu dokonanie lotu
generacji (prędkość 1,2 do 1,8 M). AV-8B Plus bojowego praktycznie w każdych warunkach
nie przekracza jeszcze bariery dźwięku, lecz pogodowych.
znaczne zmiany konstrukcyjne prowadzą do Na pokładzie pionowzlotu zostanie zainsta
uzyskania przez samolot prędkości 0,95 M. lowany radar typu impulsowo-dopplerowskie-
go Hughes APG-65 (taki sam jak w myśliwcu nie skadrowany. Dalsze dyspozycje zależą od
F-18 ,,Hornet”). Radar ten umożliwia wykry pilota.
wanie i śledzenie celów nadlatujących z róż Trwają prace nad takim udoskonaleniem
nych kierunków, na różnych wysokościach. radaru, aby mógł on śledzić kilka obiektów
W razie wykrycia celu pilot może przełączyć jednocześnie. Radar APG 65 może być oczy
urządzenie na śledzenie go. Na wyświetlaczu wiście przełączony na śledzenie celów naziem
ukazują się dane o odległości celu, różnicy nych lub nawodnych. Urządzenie jest dobrze
wysokości między celem a samolotem, szyb zabezpieczone przed wibracjami powstający
kości zbliżania oraz najkorzystniejszych mo mi podczas strzelania z działka pokładowego
mentach do odpalenia pocisków rakietowych. oraz w lotach z dużymi prędkościami. Zabez
Przy dużej odległości podawane są tylko dane pieczenie antywibracyjne zmniejsza drgania
dotyczące prędkości celu. Gdy radar ustawio anteny z 400 do 80 cykli/min^i drgania oprzy
ny jest na mały zasięg, przeszukuje on obszar rządowania elektronicznego z 200 do 15 cykli/
wysokości w przedziale od 150 do 18000 m. min.
W momencie wykrycia przezeń obiektu auto Wraz z samolotami AV-8B i AV-8B Plus
matycznie przełącza się na śledzenie. Gdy powstaje „Harrier” AV-8C. Jego modyfikacje
obiektów jest kilka, radar śledzi najbliższy polegają przede wszystkim na zmianach wypo
z nich. Jeśli obiekt zostanie zidentyfikowany sażenia wewnętrznego.
jako samolot własny, przez sprzężony z rada Od samolotu AV-8B Plus już niewiele dzieli
rem komputer rozpoczyna przeszukiwanie inżynierów od skonstruowania pionowzlotu
większego obszaru. Z chwilą identyfikacji naddźwiękowego pierwszej generacji. I fakty
obiektu jako samolotu przeciwnika na ekranie cznie prototyp jest już budowany. Nosi on
w kabinie pilota obraz celu zostaje elektronicz amerykańskie oznaczenie AV-8SX (symbol
telewizji. Zakłócenia pochodzą szczególnie od Najczęściej wymienia się tu 41 MHz, FM, 450
starej aparatury AM. Choć obecne radiotelefo MHz, FM, oraz 930 MHz, FM. Dwie pierw
ny AM powodują mniejsze zakłócenia, to jed sze są niebezpieczne ze względu na możliwość
nak stale zdarzają się skargi na nie. Poważnym zakłóceń, natomiast częstotliwość 930 MHz
problemem jest również wyeliminowanie za przyjęta została w Europie i USA do ewentual
kłóceń ze strony CB, dających się we znaki nego wykorzystania w przyszłości. Innymi
służbom pracującym rówńież na radiotelefo tendencjami rozwojowymi są: stałe zwiększa
nach, takim jak lotnictwo, policja czy pogoto nie selektywności radiotelefonu, ograniczanie
wie. Ktoś mógłby powiedzieć, że przecież CB przez niektóre państwa mocy wyjściowej do
pracuje na innych zakresach fal. Tak, to praw niezbędnego minimum, ściślejsze przestrzega
da, ale zważyć należy, że radiotelefony, np. nie rejonizacji dla użytkowników CB. Postulu
policji, nadają nierzadko komunikaty właśnie je się nawet kontrolę (nasłuch) prowadzonych
w paśmie CB. Wymagania techniczne są za rozmów, co wydaje się pomysłem utopijnym.
zwyczaj różne, w zależności od kraju, i okre Natomiast na uwagę zasługuje idea okresowej
ślane w ustawach o radiotelefonach. legalizacji radiotelefonów w celu sprawdzenia
ich parametrów technicznych. Trudno powie
Co dalej? dzieć, które z tych pomysłów zostaną zrealizo
wane. Prognozy w tej materii dotychczas nie
Liczba użytkowników CB stale rośnie, na sprawdzały się, gdyż CB naturalnie rozwija się
tomiast nie rozszerza się wiele liczba przydzie jedynie w USA. W pozostałych państwach CB
lanych kanałów i częstotliwości. Czy rosnący ograniczają rozmaite ustawy i zarządzenia,
tłok w eterze nie utrudni prowadzenia roz które z kolei zależą od wyższych czynników
mów? Na ten temat wypowiadają się bardzo i nie zawsze idą w parze z potrzebami i ustale
często różne organizacje krótkofalarskie, sto niami międzynarodowych stowarzyszeń i fede
warzyszenia inżynierów, osoby prywatne. Co racji zajmujących się problematyką radiową.
raz to nowe częstotliwości są uznawane przez Ogólne wnioski powinny być jednak optymis
poszczególne gremia za najbardziej odpowied tyczne, bo ani w Europie, ani w USA na zbytni
ni dla rozwoju CB. Jakie to częstotliwości? tłok radiowy jeszcze się nie zanosi.
TWORZYWA
WOKÓŁ NAS
Cz. II
Anna Słobodzianek
W pierwszej części naszej minihistorii two lepkości roztworu, a także późniejszego bada
rzyw sztucznych zajmowaliśmy się dwiema nia z wykorzystaniem zjawiska osmozy i roz
grupami tworzyw historycznie najwcześniej proszenia światła potwierdziły koncepcję ma
szych: tworzywami otrzymywanymi z polime krocząsteczki. Staudingera jako jednego
rów naturalnych i klasycznymi tworzywami z twórców chemii związków wielkocząsteczko
kondensacyjnymi - duroplastami. Trzeba jed wych uhonorowano w 1953 r. Nagrodą Nobla.
nak wciąż pamiętać, że aż do przełomu XIX Drugą wybitną indywidualnością w dziedzi
i XX wieku nie istniało nawet pojęcie: tworzy nie tworzyw był Wallace Carothers, związany
wo sztuczne. Kilka związków, jakie wówczas z amerykańską firmą Du Pont. Jego prace z lat
wytworzono: celuloid, żywice kazeinowo-for- trzydziestych, udowadniające że funkcyjność
maldehydowe oraz octan celulozy - odkryto na związku wielkocząsteczkowego determinuje
drodze czysto emirycznej. Czasami nie było to rodzaj możliwej polimeryzacji, usystematyzo
nawet celowe doświadczenie, ale zwykły przy wały wiedzę o mechanizmach reakcji, potwier
padek. Anegdota o powstaniu galalitu głosi, że dziły także doświadczalnie słuszność poglą
Krische odkrył skłonność formaldehydu do dów Staudingera. I tak fragmentaryczna wie
reagowania z kazeiną, kiedy buszujący po dza o syntezach nie bez trudu rozwijała chemię
laboratorium kot przewrócił butelkę z formal związków wielkocząsteczkowych, same zaś
dehydem na spodeczek z mlekiem. tworzywa równie opornie zdobywały rynki.
Zdobywane początkowo okruchy wiedzy Pierwsze tworzywo termoplastyczne - celu
0 tworzywach sztucznych dawały fałszywe po loid, wylansowała właściwie moda. Kunsztow
jęcie o tych związkach. Osiemdziesiąt lat temu ne damskie fryzury zaczęto przyozdabiać celu
panował wśród chemików pogląd przypisujący loidowymi grzebieniami, celuloidowe kołnie
polimerom budowę agregatów cząstek, zwią rzyki i mankiety dla panów robiły furorę.
zanych oddziaływaniem o charakterze fizycz Galanteria, zabawki, błony filmowe, bezpiecz
nym. Taka hipoteza asocjacji cząsteczek tłu ne szkło, lakiery - takie zastosowania celuloi
maczyła dobrze, dlaczego cząsteczki żelatyny du, choć słuszne użytkowo, nie miały dużego
1 kauczuku nie przechodziły przez pewne ro znaczenia gospodarczego. Przemysł zaintere
dzaje błon, przepuszczalne dla innych związ sował się tworzywami sztucznymi dopiero
ków, np. dla cukru. Dopiero prace Hermana w dniach gorączkowych przygotowań do woj
Staudingera, chemika niemieckiego, zapo ny. Dlatego też kolejna grupa tworzyw-two
czątkowane w latach dwudziestych naszego rzywa polimeryzacyjne, dziś najpowszechniej
wieku udowodniły, że istnieją związki wielko stosowane, miała potężniejszego protektora -
cząsteczkowe, o olbrzymich masach. Wynale przemysł zbrojeniowy. Przygotowania i sama
ziona przez niego metoda obliczania masy wojna w błyskawicznym tempie uczyniły
wielkocząsteczkowego związku na podstawie PCW i polistyren materiałami strategicznymi.
PCW Sama polimeryzacja jest procesem łączenia się
wielu cząstek manomeru w cząsteczki liniowe
bez wydzielania produktów ubocznych.
Produkcję na skalę przemysłową rozpoczęli
Polimeryzacja emulsyjna polega na inten
po raz pierwszy Niemcy na początku lat trzy
dziestych naszego wieku. Chodziło wówczas sywnym mieszaniu monomeru w wodzie z do
datkiem emulgatorów, powstaje wędy drobna
o zdobycie tworzywa, które zastąpiłoby kau
dyspersja polimeru. Kłopot z tym, że polimer
czuk naturalny, jakiego III Rzesza nie miała.
Wszystko zaczęło się w roku 1835, kiedy to jest zanieczyszczony resztkami emulgatorów,
francuski chemik Henryk Regnault otrzymał co pogarsza jego właściwości elektroizolacyjne
monomer - chlorek winylu. W 1912 r. uczony i uniemożliwia otrzymanie wyrobów przezro
rosyjski Ostromyslenski opracował metodę je czystych.
Całkowicie przezroczysty PCW można
go polimeryzacji. PCW jest przedstawicielem
otrzymać metodą suspensyjną (zwaną także
szerokiej klasy tworzyw, zwanych polimery za-
polimeryzacją w zawiesinie). Wówczas mono
cyjnymi, które powstają przez polimeryzację
mer z rozpuszczonym w nim inicjatorem roz
monomerów winylowych, kosztem podwój
prasza się za pomocą mieszania w wodzie
nych wiązań C=C. Łańcuch główny takich
zawierającej tzw. koloid ochronny. Tworzą się
polimerów składa się wyłącznie z węgla -C -C -
oddzielne krople monomeru, wewnątrz każdej
C-. Z punktu widzenia właściwości technolo
gicznych polimery te są termplastyczne, tzn. z nich przebiega miniaturowa polimeryzacja.
Otrzymane perełki polimeru można, w zależ
ogrzewane miękną, dają się formować, a po
ochłodzeniu twardnieją w sposób odwracalny, ności od struktury ziarna, przerabiać na pasty,
tzn. można je znów ogrzać, formować itp. suche mieszanki, wyroby twarde. Najczystszy
We wniosku patentowym Ostromysleński polimćr, tzw. blokowy, otrzymuje się przez
stwierdził, że polimer PCW można otrzymać polimeryzację w masie, przy czym proces ten
z samego monomeru albo w rozpuszczalnikach jest prowadzony w czystym, ciekłym mono
merze, najczęściej z dodatkiem rozpuszczalne-
przez działanie światła słonecznego. W tym
samym roku Fritz Klatte odkrył, że addycja Tak wyglądają reaktory ciśnieniowe cio polimeryzacji w in
chlorowodoru do acetylenu w obecności kata stalacji do ciągłego wytwarzania emulsji i past PCW
e ^ ij f a . ^m'ii *•'
11 ^B gflR B gff^M m
M C'.-' rĆ & B ? y '} . , . £ * •
p i i i i
n j l
k. ' i l *
Nazywał się Galax i, poza szumną nazwą - Masz rację, to są androidy - Alberski
oraz grubą czapą nowego ceramitu, nie repre uśmiechnął się - zawsze żegnają i zawsze wita
zentował sobą czegoś niezwykłego. ją. Są sterylnie czyste i odporne na działanie
Mimo to, kiedy wysiedli na końcowej stacji obcych wirusów.
i poza jednorodnymi bryłami kosmodromu Na zewnątrz stacji czekał mikrobus. Wsie
zobaczyli górną część kosmolotu, przez ich dli, a straż zamknęła za nimi drzwi. Zostali
nieliczną grupę przebiegła empatyczna nić nie sami.
pokoju: ktoś zakasłał, ktoś głośno gwizdnął, - I co dalej? - spytał najstarszy z grupy,
parę osób niepewnie roześmiało się. siwy i zgarbiony mężczyzna w luźnym
kimonie.
Wysoka, posągowa istota będąca ich prze - Odlatujmy nim się rozmyślą! - ktoś
wodnikiem, ostrzegawczo uniosła dłoń do gó krzyknął i wszyscy parsknęli śmiechem.
ry, mówiąc: - Proszę nie wstrzymywać mar Alberski oparty o kierownicę uniósł do góry
szu... idziemy! Zaczęto już odliczanie! dłoń, mówiąc: - Proszę zajmować miejsca.
Bez wahania wszyscy skierowali się do wyj Mam pięć minut na zapoznanie was z warun
ścia. Jedna z kobiet, o włosach koloru złota, kami lotu.
powiedziała głośno: Zapadła cisza. Wszyscy patrzyli na niego
z uwagą.
- To nieuczciwe. Najpierw kazano nam
czekać miesiącami, a teraz pędzą nas jak stado - Jestem licencjonowanym pilotem - po
na rzeź. wiedział, taksując wzrokiem obce mu twarze-
i moim zadaniem jest ruszyć to pudło - wska
- Prosimy zachować ciszę i spokój! - tym
zał sylwetkę Galaxa - oraz cało i zdrowo
razem był to głos drugiej istoty zamykającej
wyprowadzić go poza Układ Słoneczny. Po
pochód i ubezpieczającej tyły.
trwa to sześć dni i przez len czas tylko ja mam
Alberski obejrzał się przez ramię najpierw prawo do pytań i odpowiedzi. Innymi słowy
na kobietę, a potem na strażnika. Niski, bro mówiąc - moje polecenie lub prośba będzie
daty mężczyzna idący obok niego zrobił to rozkazem. Dla was ten czas ma być okresem
samo, mówiąc: wzajemnego poznania się, ale nie tylko. Zało
- Ta kobieta ma rację. Nasi opiekunowie żono, że stworzycie załogę. Między wami są
mogli by zwolnić tempo... - westchnął głębo ludzie o wszystkich potrzebnych na statku
ko i z trudem. specjalnościach. Tylko od was zależy czy
w ciągu tych sześciu dni ukształtujecie się
- Astma? - spytał Alberski, widząc wysiłek
w zespół zdolny podołać trudnemu zadaniu,
na twarzy towarzysza z szeregu.
jakim jest lot w nieznane. To jest ekspery
- Wypadek w laboratorium - brodacz, mi ment, a ja będę, nie ma co ukrywać, waszym
mo że szli wolno, wyraźnie zostawał z tyłu. testerem. Oczywiście będąc ochotnikami ma
- Pozwolisz? - Alberski objął go w pól cie prawo wycofać się. Ale teraz, bo kiedy
i prawie niosąc dołączył do grupy, popędzany wystartujemy, kiedy będziemy w górze nie
monotonnym ,,prosimy nie opóźniać’', wypo będzie odwrotu.
wiedzianym kilkakrotnie przez strażnika. Zamilkł, dając im szansę przemyślenia lego
- W tych kombinezonach i hełmach wyglą co powiedział. Kiedy nikt nawet nie we
dają jak roboty - brodacz obejrzał się do tyłu. stchnął, uśmiechnął się. To było do przewi
dzenia. Widział to w ich oczach. Upór, deter sześć dni, będę decydował o waszych poczyna
minacja, pewność siebie... niach. A szczególnie o możliwości dostępu do
- Rozumiem, że możemy ruszać - spojrzał bardziej skomplikowanych zadań i urządzeń -
na zegarek - za sześć dni miniemy orbitę Alberski uśmiechnął się do brodacza.
Plutona. Jeżeli nie jesteście samobójcami to Ten opanował już atak duszności i wzdycha
osobiście radzę wysiąść teraz, bo ja oddam jąc ciężko powiedział:
wam stery za niecały tydzień i wrócę na Ziemię - Tak sobie pomyślałem, ale wolałem się
i nie będzie nikogo kto powie wam, że jesteście upewnić - powtórnie westchnął. - Jestem
za mało przygotowani lub pomoże w walce inżynierem - odruchowo kiedy jest się na
o przetrwanie. Wierzcie mi. Kosmos to nie statku...
autostrada... - Rozumiem! - Alberski nacisnął pomarań
Wierzyli, ale nikt nie wstał, ani nie drgnął czowy kontakt w konsoli komputera-zdjąłem
nawet. Patrzyli tylko. Dziwnie. Z rozbawie blokadę. Możesz wejść. Przy okazji będę
niem. wdzięczny za dokładny raport o stanie techni
Rozkładając ręce w niemym geście rezygna cznym reaktorów.
cji, odwrócił się i usiadł za kierownicą. Włą - Dziękuję - brodacz odwzajemnił uśmiech
czając silnik i kierując pojazd w stronę odległe pilota - nazywam się Piotr Hawel, mów mi po
go kosmodromu pomyślał „...a może by tak imieniu, tak będzie prościej.
raz jeszcze, wyrwać się...” . - Życzę udanej inspekcji, Piotrze - Alber
Ale wiedział, że tego nie zrobi. Odkąd ski odczekał aż ekran videofonu zaciemnieje,
wrócił z Proximy drążył go strach. Bał się, bo po czym zwrócił się do komputera:
wiedział, że kiedy powtórnie ruszy na szlak, - Proszę dane personalne Piotra Hawela.
nie wróci już tutaj. Piloci nazywali to bakcy - Nie figuruje w rejestrze załogi - padła
lem wolności. Kto go miał, ten był dla Ziemi natychmiastowa odpowiedź.
stracony. Spodziewał się tego. Mógł oczywiście na
Wystartowali zgodnie z programem i kiedy podstawie rysopisu odszukać Piotra w archi
na monitorach błysnął zielenią napis „KA wum personalnym, ale nie interesowało go
NAŁ 1019 (AUTOPILOT/LOT/EX/001) w tej chwili, kto kim jest naprawdę. Miał nie
STANDART” Alberski z ulgą odłożył nauro- ingerować i czuwać jedynie nad tym, by lot
fon na półkę. „Test testem -pom yślał-ale kto przebiegał bez zakłóceń i zgodnie z progra
wie co istotnie kryje się poza tym całym ekspe mem testowym.
rymentem” . W ciągu następnych godzin miał jeszcze
Nie martwił się o ludzi, ale o statek. Bądź co kilka rozmów video z paroma osobami, z któ
bądź Galax należał do starszej generacji i mimo rych tylko jedna nie starała się ukryć prawdy
remontu i zmian konstrukcyjnych nie był na o sobie.
pewno jednostką zdolną do tak dalekiej podró Był to starszy już wiekiem pilot o twarzy
ży, jak lot poza Układ Słoneczny. Szczególnie pooranej zmarszczkami, noszący na klapie
dlatego, że ostateczny cel nie został ustalony. bluzy odznakę Zasłużonego dla Ratownictwa.
- Kapitanie Alberski! - głos pełen niepoko Pytał, czy może pełnić dyżury jako dubler.
ju. Na ekranie pojawiła się znajoma twarz. - Alberski wyraził zgodę, a w dowód zaufania
Wszystkie grodzie są zablokowane. Nie mogę polecił zmiennikowi dokonać drobnej korekty
dostać się do przedziału silnikowego - szybko kursu. Była to pozorna poprawka nie zmienia
wypowiedziane zdania zakończyło chrapliwe jąca w niczym celu podróży, jako że jedynym
pokasływanie. obecnym celem, była północna ćwiartka mię
- Przepraszam, ale nie jestem kapitanem dzy Neptunem a Plutonem, czyli parę milio
tylko pilotem, to raz, a dwa - to zgodnie nów kilometrów pustki.
z instrukcją wszystko jest tutaj pod kluczem: Dla Alberskiego dni płynęły szybko, wy
magazyny, centrum astronawigacji, kompute znaczone stałymi godzinami raportów dla In
ry, hibernatory i tak dalej... tylko ja, przez stytutu, programowaniem zadań dla kompute-
ra oraz bacznym obserwowaniem wnętrza Ga- dziale ósmym, oraz stworzenie ekipy zabezpie
laxa, i jego tworzącej się załogi. czającej ewakuację w promie ratunkowym -
Było zdumiewające jak ta nieliczna garstka, bezgłośnie ziewając odłożył kartkę i obrócił się
raptem czterdzieści cztery osoby w statku twarzą do ściany.
mogącym pomieścić parę tysięcy, trzymała się - Minie co najmniej godzina nim się upora
razem nie starając się rozbić na wzajemnie ją z paniką i wezmą za solidną robotę - pomy
zwalczające się ugrupowania. ślał zapadając w drzemkę. Jednak już po dzie
W ciągu trzech dni wiadomo już było, kto co sięciu minutach rozdzwonił się wideofon. Al
będzie robił, jakie reprezentuje wartości i cze berski wcisnął guzik i sennie wymamrotał
go należy się po nim spodziewać. w mikrofon,,Słucham” .
Alberski ze zdumieniem stwierdził, że jedy - Przebicie zlokalizowane, dublety działa
nie trzy osoby nie przybrały fikcyjnych na ją, dekompresja usunięta - głos meldującego
zwisk. Co ciekawsze, po weryfikacji z kartote należał niewątpliwie do Piotra Hawela.
ką personalną, okazało się, że każdy starał się - Słucham?! - Alberski usiadł na łóżku
o zajęcie i stanowisko zupełnie różne od tego i w ostatniej chwili powstrzymywał się od
jakie posiadał na Ziemi. Wyglądało to tak, włączenia ekranu wideo.
jakby ludziom tym pozwolono urodzić się - Melduję, że sytuacja opanowana...
powtórnie, nie odbierając im jednak niczego - Dziękuję! - wyłączył się i, w bezmiernej
z bagażu doświadczeń lat minionych. ciszy i zdumieniu, zaczął spacerować po
Czwartego dnia, rano wg. czasu pokładowe kabinie.
go, Alberskiego obudził sygnał alarmu. Poder ,,Test - rozmyślał - zakładał różne warian
wał się, zaspany, przerażony, oblany potem. ty, ale tego, by w tak krótkim czasie tyle
Zaraz jednak przyszła refleksja i wspomnienie zrobiono, test nie przewidywał” .
grafiku jaki dano mu do wglądu. - No, ale w takim razie poprzeczka idzie
- Przeklęte testy! - warknął i przecierając wyżej - szepnął, przeglądając się w lustrze
oczy położył się na łóżku. Syrena wyła nadal i uśmiechając się, w swoim mniemaniu, dość
potężnie. santaicznie.
Wszystkie możliwe do pobudzenia sygnały Ekran łączności Ziemia-Galax rozjaśnił się.
były w pełnym ruchu. Widać, a raczej słychać Oczekiwano jego raportu. Złożył go niezbyt
było, że tam, w głębi statku, za wszelką cenę przepisowo, ubrany jedynie w neurofon
próbowano dobrać się do niego. i płaszcz kąpielowy. Będąc pod wrażeniem
- Proszę o uwagę - powiedział Alberski do wyczynu załogi i mając jako tester prawo do
mikrofonu najbardziej ponurym głosem, na własnych wniosków i zmiany grafiku testowe
jaki tylko było go stać (oczywiście nie włączył go, powiedział:
video, jedynie jego głos docierał do ludzi uwię - Uważam, że to nie jest uczciwe, stawianie
zionych na trzech dolnych pokładach). dojrzałych ludzi w stresowych sytuacjach bez
- Nastąpiła awaria... przedział silnikowy... wyraźnej potrzeby.
trafienie obcego ciała... przeciek... dekom Ziemia swoim zwyczajem milczała. Dodał
presja w przedziale szóstym, należy natych więc jeszcze, że o ile ci biedacy tutaj istotnie
miast zlokalizować miejsca przebicia... - czy mają wyruszyć poza Układ Słoneczny, to na
tał z kartki starając się nadać swojemu głosowi pewno nie powinni być traktowani jak króliki
możliwie poważne, a nawet złowieszcze doświadczalne, a jeżeli nawet są ochotnikami
brzmienie. i z własnej woli gotowi są na wszystko, to nie
- Otwieram wszystkie grodzie i luki oraz należy im utrudniać zadania.
windy i dźwigi. Udostępniam Galaxa dla ekip Mimo, że dzięki łączności ultradźwiękowej
remontowych. Proszę o możliwie szybkie ra cała rozmowa przypomniała normalne video,
porty za pośrednictwem interfoni. Część urzą jednak Ziemia lubiła od czasu do czasu urywać
dzeń w kabinie dowodzenia nie działa. Proszę transmisję, zwalając winę na zawodność anten
o natychmiastowe włączenie dubletów w prze i emiterów. Robiono to zwykle wtedy, gdy
ludzie ze Sztabu potrzebowali czasu na konsul samym czasie trzej mężczyźni wśród szalejące
tację lub pospieszną naradę. go ognia, systematycznie lokalizują jego źródło
Alberski był trochę zdumiony, że wysłucha i mimo grożącego wybuchem przecieku, na
no go spokojnie, a odpowiedź była jednoznacz kładają plaster na uszkodzone przewody olejo
na i natychmiastowa. we. To była jedna z licznych awarii i jedna
- O ile to możliwe, prosimy modyfikować z przemyślanych i szybkich akcji, ekipy pogo
testy w ramach tolerancji, tak jednak, by towia awaryjnego uformowanego tuż po pa
załoga nie odczuła fałszu sytuacyjnego. Przy miętnym pierwszym alarmie.
pominamy, że całe zadanie jest ściśle tajne. Kiedy wywołał zatrucie u wybranych osób,
- Tak jest! - powiedział, z ulgą witając niepewny przebiegu zdarzeń, czuwał pół nocy
sygnał końcowy transmisji. pospołu z ochotnikiem lekarzem, który mimo,
Dopiero teraz, poczuł się nieswojo: zdumio że sam zdrowy, zdecydował się zamknąć w izo
ny, zaniepokojony, nawet zły. Po raz pierwszy latce razem z chorymi i przez sześć godzin,
odważył się kwestionować celowość testów, po wspomagany z zewnątrz przez załogę i kompu
raz pierwszy Ziemia dała mu wolną rękę w wy ter, szukał właściwego antidotum mogącego
borze ćwiczeń. zniwelować działanie nieznanej toksyny.
Miał niejasne wrażenie, że jego rola testera Lekarz ten, na Ziemi nieznany nikomu
nie jest bynajmniej tak prosta i jednoznaczna, biocybernetyk, okazał fenomenalną wiedzę
jak mu to powiedziano przed odlotem. i intuicję, nie tylko jako diagnosta, ale i jako
Dylemat?! Nie, prawdziwy pilot nie ma farmakolog.
oporów, nie ma skrupułów. Test to test. Przez Kiedy o szóstej rano Alberski pewien już, że
następne dwa dni na pokładzie Galaxa wy nie musi interweniować osobiście, z we
buchł pożar, cztery osoby, najmłodsze i naj stchnieniem ulgi układał kolejny raport, Zie
zdrowsze fizycżnie, uległy tajemniczemu (sic!) mia dość nieoczekiwanie przypomniała mu
zatruciu, zaś drobne, ale dokuczliwe awarie 0 teście końcowym, czyli o uszkodzeniu kom
sprzętu, zaczęły mnożyć się w niespotykanej putera.
ilości. Ukoronowaniem była anihilacja zewnę Półprzytomny ze zmęczenia, długo wahał
trznego generatora antymaterii. Kiedy wresz się przed naciśnięciem klawisza wyzwalające
cie sądzono, że złe fatum minęło bezpowrot go zakodowane w biokryształach polecenie
nie, Główny Komputer zdradziecko zabloko samozagłady.
wał swoje obwody chłodzące i prawie się ugo Robiąc to, sądził, że tym razem załoga się
tował, recytując, w trakcie akcji ratowniczej, podda.
z zacięciem i emfazą, luźne fragmenty instruk Wytrzymali. Nawet specjalnie nie starali się
cji lotów wewnątrzukładowych. szukać u niego pomocy. Ktoś powinien był to
Przez ten cały czas Alberski, odizolowany przewidzieć. Było dla nich czymś oczywistym,
i zamknięty w swoim sektorze, śledził uważnie że jako pilot niewiele umie i nie może im
wszystkie poczynania załogi. pomóc, a jako dowódca może być tylko prze
Niezawodny system yideofoni wspomagany szkodą. Dopiero kiedy umilkł bełkotliwy głos
tajnym układem kamer infra- i ultrawizyjnych komputera, a jeden z cybernetyków, klnąc
pozwalał mu sięgać wszędzie i być wszędzie partactwo ziemskich techników, rozbierał
bez konieczności osobistego kontaktu z ludź uszkodzone kasety, zameldowano mu o: -
mi. Na swój sposób, twardy i zahartowany, ...drobnej przerwie w pracy autopilota, wy
z podziwem obserwował, jak w warunkach nikłej z braku dozoru... - i ani słowa o awarii
niejako bojowych, wśród kłębowiska kabli komputera. Pewno bali się, że po tej epidemii
i rur, przewodów i pracujących automatów, „uszkodzeń” może stracić samokontrolę
poruszają się trzy kobiety, fachowo i zdecydo 1 wpadnie w panikę. Mimowolnie podsłuchał
wanie odcinające gaśnicami drogę, zachłan w tym duchu prowadzoną rozmowę i po raz
nym płomieniem, próbującym sięgnąć zbior któryś z rzędu poczuł się nieswojo. Oni bali się
ników z kulturami zielenic i brunatnie. W tym o niego! Świetne!
Niepewny swych obliczeń, trzykrotnie - Na twoim kursie, za cztery i pół god/i; •
sprawdzał wyniki chcąc znaleźć ślad błędu znajdzie się Gwiazdolot typu Mezon. To nowa
w opracowaniu trajektorii, będącej wynikiem generacja tuż po lotach doświadczalnych. Jest
współpracy astronawigatora i koordynatora lo wystarczająco duży by przyjąć na pokład czter
tu. Mimo, że musiano dokonać korekty lotu, dzieści pięć osób. Dajemy ten pojazd załodze
Galax szedł jak po sznurku. I wszystko to Galaxa. Możesz im to powiedzieć już teraz!
ręcznie, z użyciem małego kalkulatora, ołówka Ekrany ściemniały. Został sam z własnymi
i kartki papieru. Pilotem był dubler, ten z od myślami i tą zaskakującą wiadomością. Długo,
znaką Zasłużonego dla Ratownictwa. Mane bardzo długo siedział oparty ramionami o kon
wry jakie robił, budziły w Alberskim zazdrość. solę komputera, nie widzącym wzrokiem śle
To była ta nie istniejąca już sztuka pilotażu dząc czas miniony...
z czasów, kiedy do zasady należało, by pilot ...Proxima. Puste planety, puste światy.
umiał więcej niż komputer. Ale przecież są jeszcze inne gwiazdy, bliżej lub
Nastał wreszcie dzień szósty i należało roz dalej. Od kiedy udowodniono, że poza pręd
stać się z Intergalaxem. Alberski siedząc przed kością światła czas biologiczny jest identyczny
monitorem po raz ostatni składał raport. Za na Ziemi i w Kosmosie, przestano obawiać się
pięć godzin miał wsiąść do jednego z pojazdów Gwiazd. Tacy piloci jak on, ci którzy wrócili
łącznikowych i ruszyć w stronę Zewnętrznej cało i zdrowo nieraz budzili się nocą i patrząc
Stacji, będącej ostatnią siedzibą człowieka w niebo wysłane gwiezdnymi cekinami, budo
w pobliżu Plutona. Miał odejść, za sobą zosta wali złudne zamki marzeń na Mlecznej Dro
wiając statek i załogę. Wspaniałą załogę! Po raz dze, czekając na tę właśnie chwilę, kiedy inży
ostatni z pokładu Intergalaxa połączył się nierowie zrealizują ich marzenia o gwiazdolo-
z Ziemią, by zdać raport. tach szybszych i mocniejszych niż tajemnicze
- Czy istotnie są tak dobrzy? - spytała promieniowanie Zetha, jakie emanuje z Cen
Ziemia. trum Galaktyki, niszczące słabych i bezbron
- Tak jest. Nieprawdopodobne, ale praw nych.
dziwe - odparł krótko. A teraz, kiedy pierwszy z Mezonów jest
- W takim razie - kontynuowała Ziemia - gotów do lotu, okazuje się, że jego załoga to
zostaną skierowani poza Układ Słoneczny. Cel ludzie z przypadku. Sfrustrowani i wyelimino
obiorą sami... za pięć godzin. Tylko ich dobra wani na Ziemi. Szukający siebie w Kosmosie.
wola i chęć przetrwania pozwala mieć nadzie Kamikadze nocy. Ochotnicy nie rozumiejący,
ję, że Intergalax dotrze tam, gdzie będą chcieli czym może być świadomość wolności bez gra
by dotarł. nic, doznań, bez punktów odniesienia i trwoż
- On nie dotrze nawet do najbliższej gwiaz liwej, czułej radości, że być może już na
dy - zaoponował Alberski - to dobry statek, następnej planecie można spotkać Kogoś.
ale w obrębie Układu, a wiemy co za nim czeka O tak, właśnie nie Coś a Kogoś: Inteligencję,
na słabe pojazdy. Kosztowała nas ta wiedza Rozum, Myśl.
kilkanaście lat niepewności, kilkaset statków Wstał ciężko i z ulgą odblokował drzwi
zagubionych lub zniszczonych oraz tyleż tysię swego dobrowolnego więzienia.
cy doborowych astronautów zamienionych - Osobiste spotkanie w Kajucie Głównej -
w kaleki, neurotyków lub numery ewidencyj powiedział, włączając żółty sygnał pogotowia
ne w Księdze Poległych. awaryjnego.
- Ale ty jesteś tym jednym z nielicznych, Czekali na niego w milczeniu. Bardzo zmę
który dotarł do gwiazd i pierwszym, który czeni, ale zdyscyplinowani i karni. Ubrani
zdobył Proximę - odparła Ziemia. jednakowo w'szare kombinezony, z przepiso
- To prawda, ale miałem specjalny statek. wymi aparatami tlenowymi i hełmami na ra
Mocniejsze silniki. mieniu.
Zapadło milczenie, przerwane nagle głosem - Bardzo dobrze - szepnął i wyłączył żółty
C.A. z bazy na Jowiszu. sygnał pogotowia awaryjnego.
- Za cztery godziny z minutami przesiadka - Teraz się przeprowadzają - pomyślał -
- zawiesił głos i uśmiechnął się wesoło - Ziemia i pewno, jak nic, za kilka dni ruszą z miejsca.
doszła do wniosku, że tym sypiącym się gru- Dokądś... mają przecież wolną drogę...
chotem można trafić jedynie na łamy prasy Stojąc przy monitorze kontaktu Ziemia-
i video w rubryce „Polegli dla Ludzkości” . Galax machinalnie nacisnął starter.
Innymi słowy, moi drodzy, dano wam szansę - Kłopoty? - lakonicznie spytał dyżurny
w postaci Mezona. Zupełnie nowy statek. Do spiker.
centrum Galaktyki tym nie dolecicie, ale ka - Żadnych kłopotów - z westchnieniem
wałek Kosmosu można wpisać do pamiętnika. usiadł w fotelu. - Pragnę dowiedzieć się na
Liczę, że zobaczymy się jeszcze w przyszłoś jakiej zasadzie funkcjonował dobór ochotni
ci... - opuścił głowę i bez słowa pożegnania ków i dlaczego to ja, a nie ktoś inny reżysero
wyszedł z kabiny. wał to przedstawienie w Galaxie?
„...zakłócenia emitera, prosimy czekać...”
Po czterech godzinach z minutami przyszli
- obraz zafalował i ekran ściemniał.
po niego. Leżał na łóżku z kocem naciągnię
tym na głowę. - A niech was... - wyłączył monitor.
- Panie kapitanie, cumujemy! - głos nale Wstał. Przez chwilę patrzył na zdjęcie ro
żał do Piotra. dzinnego domu, wiszące nad leżanką i będące
- Guzik mnie to obchodzi - powiedział, czymś w rodzaju maskotki. Uśmiechnął się do
obracając się do ściany. swoich myśli. Zdejmując zdjęcie, powiedział
sam do siebie: - Ostatecznie... to tylko po
- Panie kapitanie, doszliśmy do wniosku, moc... chociaż wiadomo o co idzie ta gra, już
że bez pana pomocy niewiele zdziałamy. Zie wiadomo od dawna!
mia proponuje by pan jeszcze kilka dni dowo
dził całością, wszyscy są za takim rozwiąza Idąc korytarzem natknął się na Piotra. Bro
niem nowych problemów. Nowy statek, nowe dacz wydawał się czekać na niego.
wyposażenie, silniki... - Cieszymy się - powiedział bezosobowym
tonem.
- Powiedzmy! - Alberski usiadł gwałtow
- Niby dlaczego cieszycie się? - zajrzał
nie i ze złością rozprostował ramiona tak,
nieufnie w twarz brodaczowi.
jakby pragnął objąć swoich gości. - Tak jak tu
wszyscy stoicie - krzyknął - jesteście jedną - Kapitanie, mimo że pan nic nie mówił,
wielką rodziną cwanych, jajogłowych ludzi my wiemy... ktoś kto zdobył Proximę powi
ków, którzy biednego, prostego pilota próbują nien nadal...
wrobić w coś, w co on nie da się wrobić. - Bzdura! Niczego nie powinienem!
Czytałem to i owo w? kartotece personalnej. Szli pustym korytarzem i Alberski, wskazu
Między wami nie ma nikogo, kto nie zrobił jąc na emanującą ciszą i pustynną martwotą
bodaj trzech specjalizacji. Sama superintelige- olbrzymią salę przed nimi, powiedział:
ntna i oblatana śmietanka. Nie mówicie o tym - Każda podróż jest jak ta sala, bo wiemy,
między sobą, bo to temat tabu. Wasza sprawa. że gdzieś tam kryją się żywi. Więc szukamy...
Ale po jakie licho ja, zwykły pilot, facet od Każdy szuka sam...
czarnej roboty, człowiek bez serca i sumienia, Piotr z niedowierzaniem popatrzył na pilo
posłuszny Ziemi jak pies swojemu panu, mam ta, mówiąc:
wam matkować?! W życiu nie widziałem ludzi - Jesteśmy zespołem.
mniej nadających się do prowadzenia za rączkę - Niczego nie rozumiesz - Alberski złapał
niż wy, moja ty kochana załogo. Życzę wam mechanika za ramię - ktoś kto raz ruszy na
powodzenia. Cześć! szlak gwiezdny nie potrafi już żyć na Ziemi.
Wyszli bez słowa. Zostawili go samego w ci To jest jak narkotyk. Nazywamy to „wirusem
chym i jakby uśpionym Galaxie. Wstał z leżan nieskończoności” lub „wolności” . Dochodzi
ki, rozprężył ciało, zrobił kilka głębokich wde jeszcze gorączka poznania, która świetnie neu
chów i wydechów. tralizuje nostalgię, nie mówię o cudach natury,
o których nawet trudno opowiadać - brak rytalnym, proszę o skreślenie z ewidencji pilo
słów. Wszystko razem powoduje, że człowiek tów i przeniesienie w stan spoczynku z zacho
prze na ślepo do przodu i doprawdy trzeba być waniem prawa do wykonywania pracy w obra
z kamienia by wrócić... A Ziemia nie lubi nym kierunku specjalizacji zawodowej.
„kiedyś kiedy” ... Skończył już czterdzieści lat i miał prawo do
Piotr uśmiechnął się smutno. natychmiastowej emrytury. Wypowiedzenie
- To uległo zmianie. Nikt już nie pyta - złożone ustnie było równie ważne co pisemny
kiedy poleciał, kiedy wróci? Mamy nowe-stare raport.
hasło- ekspansja. Zaludniamy co się tylko da, - Ależ... - spiker przyzwyczajony do róż
a wiemy, że planet w Układzie Sol jest raczej nych dziwactw bractwa pilotów, tym razem
mało... stracił rezon. - Zwariowałeś? - wykrztusił,
- Tak jak doświadczonych pilotów, mają niespokojnie naciskając swoje kontakty łączą
cych wystarczająco dużo zdrowego rozsądku, ce go ze sztabem i Instytutem.
by nie ryzykować życia i zdrowia dla pomylo - Wszystko jest względne... ale nie alarmuj
nych idei, nowych proroków i ideologów ze „góry” bo już jest po fakcie. Oni chcieli mieć
sztabu lub Instytutu. kogoś doświadczonego na tym statku, pytanie
Tym razem Piotr nic nie. odpowiedział. tylko czy ja bym się zgodził. Więc przy jednym
Doszli do śluzy i wąską kładką, zda się ogniu sprytnie upiekli dwie pieczenie. Tester
zawieszoną w nicości, przeszli na pokład Me- został poddany testom, rozumiesz? A ćwiczeni
zona. Jedna z kobiet stojąca u wejścia podała wyćwiczyli ćwiczącego. Niezłe, co?
Alberskiemu minimonitor. - Współczuję i gratuluję, komandorze! -
- Ziemia nie może doczekać się pana, ko na ekranie pojawiła się twarz Kaliny.
mandorze! - z powagą uniosła dłoń do skroni. - Jeśli chcesz zostać na Mezonie, to nie
Juz go nie zdziwiło, ani to że oni wiedzą kim mam nic przeciwko temu.
jest istotnie, ani to, że ten stary lis, admirał Alberski zaoponował:
Kalina powiedział przed odlotem: - Wręczam - To nie zależy od mojego... - przerwał,
ci nominację na komandora, nie dlatego, że widząc na twarzy Piotra Hawela uśmiech ulgi.
masz kilka specjalizacji, ani nie jest to awans - Do licha, mów jasno i wyraźnie... - Kali
w uznaniu szczególnych zasług... Dostajesz go na wyraźnie był zły.
na wyrost, rozumiesz?! - Słowa. Co to są słowa? Liczą się tylko
Nie powiedział mu wtedy: Kalina, nie ku czyny - Alberski oddał minimonitor spoważ
pisz mnie. Jeżeli kiedykolwiek powtórnie ru niałej kobiecie i wymachując zdjęciem rodzin
szę do gwiazd, to zrobię to na własną odpowie nego domu, ruszył w głąb Mezona.
dzialność i z własnej nieprzymusowej woli; W jasnej salce recepcyjnej siedzieli ludzie.
tego mu nie powiedział, mimo że byli kolegami Zmęczeni, postarzali, ale o oczach pełnych
jeszcze z czasów szkolnych. blasku i siły.
Ale teraz mógł to powiedzieć. Zatrzymał się w drzwiach, przepuszczając
- Czy nadal podtrzymujesz pytanie? - głos kobietę i Piotra. Kiedy miał ich już wszystkich
spikera był dziwnie łagodny. Zupełnie tak jak przed sobą, chciał krzyknąć: - Załoga bacz
by on: komandor pilot-astronawigator klasy ność! Ruszamy do gwiazd! - ale nie zrobił
Outer, Artur Alberski był małym Arturkiem, tego.
któremu trzeba delikatnie wytłumaczyć po raz Zupełnie zwyczajnie, cichym głosem, po
pierwszy jak rodzą się dzieci i że bocian to wiedział: )
bujda. - Jeżeli nie macie nic przeciwko temu, to...
- Może tak, a może nie - uśmiechnął się. - westchnął. - Och, po prostu, będę wdzięcz
Teraz dopiero mają zgryz, jak przyjąć takie nie ny jeżeli przyjmiecie mnie do swojego ze
formalne określenie. społu...
- Pragnę złożyć rezygnację - powiedział - Milcząc, uśmiechali się do niego i właściwie
oświadczam oficjalnie, że będąc w wieku em- nie potrzeba było słów. Należał do nich.
■
ELEKTRONICZNE WYPOSAŻENIE GITARY
i Ck. Wzmocnienie regulować można przez dobór U L 1481 zależy w głównej mierze od doboru ele
rezystora Rs. mentów Ri i C i.
Na rysunkach 4, 5 i 6 pokazano kilka wersji Pomiędzy przedwzmacniaczem i wzmacniaczem
prostych regulatorów barwy tonu. Wszystkie one można umieścić regulator barwy tonu o skutecznoś
pracują w gałęziach kompensacji częstotliwości ci znacznie lepszej od prostego rozwiązania z rys. 4,
układu wzmacniacza scalonego U L 1481. Wzmac 5 i 6. W takim przypadku należy zrezygnować
niacz współpracuje z głośnikiem o rezystancji 4 Q. z prostej regulacji barwy tonu. Na rys. 7 pokazane
Przy innej rezystancji, np. 15 Q mogą wystąpić są schematy ideowe regulatorów barwy tonu, a na
zniekształcenia a przy rezystancji mniejszej od 4 rys. 8 i rys. 9 schematy montażowe. Oczywiście
Q może ulec uszkodzeniu układ scalony ze względu należy zastosować tylko jeden regulator według
na przeciążenie. Pasmo przenoszenia wzmacniacza schematu blokowego (rys. 10).
Rys. 4. W z m a c n ia c z (5W ) z r e g u la to r e m b a rw y to n u
Fot. 3. Druga płytka montażowa tremolo Fot. 4. Płytka montażowa efektu fuzz
drewno lekkie, łupliwe liczne twarde sęczki Grab drewno bardzo ciężkie, dobrze się toczy, do-
Świerk
trudne w obróbce, skłon- mogę tępić narzędzia, Carpinus betu- twarde, trudnołupliwe, brze się poleruje
Picea excelsa
ne do pękania źle się poleruje lus skłonne do pękania pod
Link.
czas suszenia
Modrzew drewno ciężkie, łupliwe, dobrze się poleruje
świeże - trudne w obrób
ce, suche - dobrze obra- prostopadłym do kierunku przebiegu słojów (kie
bialne, nie wykazuje skłon runku prostopadłym do włókien). Musimy jednak
ności do pękania,
bardzo trwałe
pamiętać, iż drewno odznacza się właściwością zwa
ną łupliwością. Oznacza to, że jeżeli w przekrój
Jodła drewno lekkie, miękkie, wymaga bardzo os- poprzeczny drewna będziemy wbijać lub wciskać
Abies alba Mili. łatwo łupliwe, twardsze trych narzędzi, gdyż w
i trudniejsze w obróbce od przeciwnym razie o- ostre narzędzie, np. dłuto, możemy spowodować
świerka, bardzo trwałe w brabiana powierzchnia rozłupanie obrabianego elementu. I tak do gatun
wodzie, skłonne do pacze- nie jest gładka, drewno
nia się wilgotne trudno obra-
ków łatwołupliwych zaliczymy lipę, do łupliwych
bialne, źle się pole wszystkie wymienione przez nas gatunki iglaste
ruje oraz liściaste z wyjątkiem grabu i jesionu, które są
Dęb drewno ciężkie, łupli- stosunkowo dobrze gatunkami trudno łupliwymi.
Ouercus sp. we, trwałe, szerokosłoiste toczy się, dobrze się Inna ważna cecha (a właściwie stan drewna), na
- twarde, trudne w obrób- struga, lecz żle się po-
które trzeba zwrócić uwagę, to stopień jego wilgot
ce; węskosłoiste - bar- leruje ności. Wraz ze wzrostem wilgotności drewno staje
dziej miękkie i łatwiejsze
w obróbce, stosunkowo
się mniej twarde a jednocześnie, jak zapewne wiemy
łatwo paczy się i pęka pod z praktyki, wzrost wilgotności utrudnia na ogół jego
czas suszenia obróbkę. Wilgotne drewno wykazuje także mniej
Jesion drewno szerokosłoiste, dobrze struga się i po- szą wytrzymałość na odkształcenia: na zginanie,
Fraxinus excel- twarde, o dużej wytrzyma- leruje ściskanie itp. Z tych to względów do wykonywania
sior L. łości i trudne w obróbce -
elementy konstrukcyjne;
drewno wąskosłoiste Rys. 3. Badania wytrzymałościowe drewna: a) na ściskanie,
miękkie o niższej wytrzy b) na rozciąganie, c) na zginanie. Kształty próbek w bada
małości - łatwe w obrób
niach wytrzymałościowych odpowiadają pokazanym na
ce - wyroby stolarskie;
sprężyste, giętkie, nie jest rysunku, ale bez zachowania proporcji wymiarowych
zbyt trwałe, skłonne do pa-
czenia się i pęknięć pod
czas wysychania .
Stefan Zbudniewek
Trudności paliwowe, jakie mocno od- ropie. Nowe, mniejsze samochody W tamtych warunkach „Dodge Omni"
czuwają obecnie posiadacze samocho- Chryslera przedstawiono w 1977 roku. i „Plymouth Horizon" były małymi sa
dów w Polsce, zaczęły się w 1973 roku, Pierwszym był angielski „Chrysler Sun- mochodami, bardziej oszczędnymi niż
i to wcale nie w Polsce. Dyktowane beam", w pięć miesięcy później, 26 lis- inne amerykańskie wozy, a poza tym
przez arabskich producentów ropy ceny topada 1977 roku, odbyła się prezenta- miały przedni układ napędowy, nie sto
paliw wzrosły wtedy niemal na całym cja francuskiego wozu „Simca Hori- sowany powszechnie w samochodach
świecie. Wystąpienie trudności paliwo- zon", a za kilka dni, w grudniu tego produkcji amerykańskiej. Zaintereso
wych nakazywało konstruktorom oprą- samego roku pokazano dwa amerykań- wanie europejskich fachowców nową
cowywanie oszczędniejszych samocho- skie samochody: „Dodge Omni" i „Ply- rodziną małych wozów Chryslera kon
dów. Kryzys paliwowy ogarnął nie tylko mouth Horizon".
centrowało się na wychwyceniu różnicy
Europę, ale również rynek Stanów Zje- Prezentacja nowych samochodów w konstrukcji pojazdów produkowa
dnoczonych. Chryslera nie wywołała w Europie tak nych w Europie i w Stanach Zjednoczo
Wielkie koncerny samochodowe ?uże? ° zainteresowania, na jakie ocze- nych.
USA musiały szybko reagować na nową 'wał producent, Chrysler spieszył się bardzo z wpro
sytuację. Wynikiem tego było podjęcie , Eur°P,e produkowany już od 1974 wadzeniem do sprzedaży nowej rodziny
prac nad samochodami mniejszymi niż ro. u świetny „Volkswagen Golf" i od samochodów. Świadczy o tym wyko
budowane dotychczas. roku 1976 nie mniei udany samochód rzystanie wielu zespołów podwozia po
„Ford Fiesta". Ukazanie się nowego chodzących z pojazdów wcześniej już
Amerykański koncern Chrysler Cor- francuskiego Chryslera potraktowano konstruowanych. Wszystko to zostało
poration ma filie w Wielkiej Brytanii i we jako potwierdzenie słusznej koncepcji schowane w nowo opracowane nadwo
Francji. Postanowiono zunifikować no- samochodu z przednim układem napę- zie samochodu. Tak np. francuska
we pojazdy przeznaczone dla odbior- dowym. Nowe samochody Chryslera „Simca Horizon" otrzymała silniki sto
ców w Stanach Zjednoczonych i w Eu- miały większe znaczenie dla rynku USA. sowane w samochodach: „Simca
1100" i „Simca 1307/1308". Również
zawieszenie kół „Simki Horizon" po
chodzi ze wspomnianych wyżej modeli.
Przednie zawieszenie przeniesiono
z produkowanej przez 10 lat „Simki
1100". Z tyłu natomiast „Horizon" ma
zawieszenie przeniesione z większych
w o z ó w -„S im k i 1307/1308".
t -M m Małe „Chryslery" amerykańskie mają
podwozie rozwiązane odmiennie niż
wozy europejskie. Z przodu zastosowa
no zawieszenie z kolumnami typu Mc
Pherson, płaski zbiornik paliwa o po
jemności 49 litrów umieszczony w bez
piecznym miejscu, przed osią tylną sa
mochodu, w przeciwieństwie do zbior
nika paliwa wozów europejskich, który
znajduje się za osią tylną i jest bardziej
narażony na zgniecenie w razie uderze
nia samochodu od tyłu. Pojemność
zbiornika paliwa „Simki Horizon" jest
mniejszy o 2 litry, kształt zbiornika jest
inny, mniej płaski.
Wprowadzając do produkcji w Ame
ryce nowe samochody Chrysler nie dys
. ponował gotowym silnikiem, jak to mia
ło miejsce w Europie. Poza tym na ame
rykańskie warunki np. silnik 1100 cm3
byłby „m ały". Zdecydowano się na za
kup silników u Volkswagena. Są to silni
ki o pojemności 1716 cm3.
Aby skierować uwagę fachowców na
„Simkę Horizon" producenci zdecydo
wali się na szerokie wprowadzenie elek
troniki. Wystawiony w paryskim salonie
samochodowym w październiku 1978
roku pojazd wyposażony został w kom
puter pokładowy. W deskę rozdzielczą
samochodu wbudowano skrzyneczkę
o prostokątnej powierzchni czołowej,
zawierającej dwa rzędy przełączników
oraz elektroniczny wskaźnik cyfrowy.
Przyciskając odpowiednie przełączniki
można odczytać na wskaźniku cyfro
wym: dokładny czas, czas pracy silnika
liczony od wybranego momentu, np. od
rozpoczęcia jazdy, również od wybrane
go momentu przebytą drogę oraz ilość
zużytego paliwa, a także średnią pręd
kość jazdy i zużycie paliwa na jednostkę
przebytej drogi w 1/100 km. Wyświetla właściwą sztywność nadwozia, tylne układu napędowego, czyli ma silnik
ne dane otrzymywane są z sygnałów od drzwi mają dolną krawędź dość wyso z przodu, a napędzane są koła tylne.
dwóch czujników: przepływu paliwa ko, biegnącą na tej samej wysokości jak Od dwóch lat budowane w Europie
oraz przebytej drogi, a także od własne klamki drzwi bocznych. samochody amerykańskiego Chryslera
go komputerowego zegara kwarcowe Oprócz Francji i Stanów Zjednoczo sprzedawane są pod nazwą firmową
go. Po odpowiednim skojarzeniu tych nych samochody rodziny nazywanej „Talbot".
sygnałów otrzymujemy wynik przeli „Horizon" buduje również Wielka Bry Krótka z konieczności ocena samo
czenia komputera na wskaźniku cy tania. Noszą one nazwę dawnej firmy chodów z rodziny Horizon może się
frowym. angielskiej „Sunbeam" należącej do sprowadzać do podkreślenia zalet: do
„Komputer pokładowy" ma również amerykańskiego koncernu Chrysler bra stateczność w ruchu, dobre wyko
pamięć. Zebrane dane mogą być prze Corporation. Produkuje się samochody nanie, uniwersalność nadwozia - po
chowywane przez wiele dni. Aby prze z silnikami o pojemności skokowej 928, złożeniu tylnych siedzeń możliwość
chować wynik obliczeń komputera, aku 1295, 1598 i 2172 cm3. Ten ostatni silnik przewożenia dużych bagaży. Wadą jest
mulator samochodu nie może być odłą pochodzi z innej firmy angielskiej Lotus dość duża masa własna samochodu,
czony od instalacji elektrycznej, a także stąd nazwa wozu „Sunbeam-Lotus". która ma bezpośredni wpływ na jedo
napięcie akumulatora nie może spaść Samochody angielskie buduje się w 3- dynamikę.
poniżej 6 V. Podobne elektroniczne drzwiowej wersji nadwoziowej i z klasy
urządzenia zliczające stosowane były cznym rozmieszczeniem elementów Zdzisław Podbielski
dotychczas jako dodatkowe wyposaże
nie samochodów sportowych. Przydaje
się ono kierowcy, ale jest bardzo kosz
towne i z powodzeniem można się oby Dane techniczne samochodu „Chrysler Horizon" (Sunbeam)
wać bez niego.
Zastosowanie „komputera pokłado Nadwozie samonośne 5-miejscowe, 5-drzwiowe (3-drzwiowe).
Silnik 4-suw., 4-cyl., chłodzony cieczą, umieszczony poprzecznie z przo u
wego" w małym samochodzie Chrysle
napędza koła przednie (umieszczony wzdłużnie z przodu napędza koła
ra, i to w wykonaniu seryjnym jest do
wodem postępującego rozwoju elektro
Średnica cyl. x skok tłoka /poj. skokowa - 74x65 m m / 1118 cm
niki, a tym samym znacznego obniżenia
kosztów produkcji urządzeń elektronicz (78,6x66,7 mm / 1295 cm3).
nych stosowanych do samochodu. Moc maks. 44 kW (ISO), przy 5600 obr./min. (44 kW (ISO), przy 5000
Podkreślając zmniejszenie kosztów w y obr./min.)
twarzania urządzeń elektronicznych Stopień sprężania 9,6:1 (8,8:1).
Skrzynka przekładniowa 4-biegowa, całk. synchronizowana.
warto jednak zaznaczyć, że omawiany
- Zawieszenie'przednie: trójkątne wahacze poprzeczne, wzdłużne drążki
„komputer pokładowy" użytkowany
skrętne, amortyzatory teleskopowe, stabilizator (wahacze poprzeczne,
jest tylko w jednej odmianie samocho
du „Horizon" oznaczonej SX, pozostałe sprężyny śrubowe, amortyzatory teleskopowe, stabilizator).
- Zawieszenie tylne: trójkątne wahacze wleczone, sprężyny śrubowe
odmiany, a jest ich we Francji cztery, nie
amortyzatory teleskopowe, stabilizator (os sztywna wahacze wzdłużne
mają komputera. i skośne, sprężyny śrubowe, amortyzatory teleskopowe).
„Chrysler Horizon", jak juz wcześniej - Hamulce dwuobwodowe ze wspomaganiem, przednie tarczowe, tylne
wspomniano, budowany jest we Francji bębnowe, mechaniczny hamulec ręczny działa na koła tylne.
w pięciu odmianach. Stosowane są - Ogumienie o wymiarach 145SR13 (155SR13). /1QQR »
obecnie silniki o pojemności skokowej - Długość (szer.) wys. pojazdu - 396/168/141 cm (383/160,5/139,5 cm).
1118 cm3 i 1442 cm3, jednakże silnik
- Rozstaw osi - 252 (241,5 cm).
o większej pojemności ma moc zróżni
- Masa własna pojazdu - 945 kg (880 kg).
cowaną zależnie od odmiany. Wszyst - Prędkość maksymalna - 147 (145) km/h.
kie francuskie wozy mają nadwozia 4- - Zużycie paliwa - 7.0 1/100 km przy V = 90 km/h (8-11 1/100 km).
drzwiowe z piątymi drzwiami tylnymi
otwieranymi do góry. Aby utrzymać
tak zarejestrowanego obrazu, trzeba posłu
żyć się specjalnym urządzeniem sprzężonym
z monitorem telewizyjnym lub też z odbior
ci nikiem telewizji barwnej.
System ,,Mavica” nie jest jednak jeszcze
w pełni dojrzały i upłynie najmniej półtora
roku, zanim aparat będzie mógł być wpro
Kamera fotograficzna wadzony na rynki światowe. Zanim to nastą
Sony - ,,M avica” pi, muszą być jeszcze opracowane różne
dodatkowe urządzenia, takie chociażby jak
O aparacie fotograficznym bez błony pisa specjalna kopiarka, która umożliwi wykony
liśmy już w ,,M T” . Dzisiaj możemy należy wanie barwnych kopii fotograficznych z ob
cie ocenić ten system fotograficzny, otrzy razów zarejestrowanych na dysku magnety
maliśmy bowiem bliższe dane techniczne cznym. Posiadacz aparatu chce bowiem tak
aparatu, a pochodzące wprost ze źródeł japo że mieć możliwość wklejenia do swojegc
ńskich. albumu rodzinnego fotografii wykonanych Kasetka ,,MaIvipak” z tarczą magnetyczną , na
Otóż - firma SONY na specjalnej konfe tym nowoczesnym aparatem, nie będzie go której zapisywane są w kamerze obrazy
rencji prasowej, zorganizowanej w Japonii zadawalał obraz oglądany wyłącznie na ekra
24 sierpnia 1981 r., przedstawiła prototyp nie monitora lub telewizora. świetlanie obrazów z większej liczby dysków
swojej kamery fotograficznej, stanowiącej Przedstawiony na wspomnianej konfere ,,Mavipak” , w czym przypomina automaty
podstawowy element systemu „MAVICA” . ncji prasowej system „Mavica” składa się czny rzutnik do przezroczy z magazynkiem
Nie chodzi tu o kamerę fotograficzną w do z elementów podstawowych oraz z wyposa szeregu obrazów, kopiarka do uzyskiwania
tychczasowym znaczeniu tych słów, lecz żenia dodatkowego. barwnych pozytywów fotograficznych obra
o pewnego rodzaju kamerę telewizyjną rejes Do elementów podstawowych, tworzą zów zajrestrowanych na dyskach „Mavi-
trującą na magnetycznym nośniku nieru cych system podstawowy, zaliczymy samą pak” , urządzenie nadawcze i odbiorcze do
chome obrazy. Podobieństwo do znanych kamerę ,,Mavica” , dysk magnetyczny słu przesyłania po liniach telefonicznych obra
nam aparatów fotograficznych wyraża się żący do rejestracji obrazów i noszący nazwę zów zarejestrowanych w kamerze ,,Ma-
z jednej strony - w zewnętrznej formie „Mavipak” oraz przeglądarkę elektroniczną vica” .
kamery, zbudowanej na kształt typowej lus „Mavica-vivier” . Przeglądarka w połącze O kamerze trzeba powiedzieć, że korpus
trzanki jednoobiektywowej z wymiennymi niu ze zwykłym odbiornikiem telewizji bar jej ma wymiary 130x89x53 mm, masę ok.
obiektywami, z drugiej zaś strony w uzyski wnej umożliwia oglądanie na ekranie tegoż 800 g, a więc zbliżony jest wymiarami
waniu nieruchomych obrazów. Na tym koń telewizora barwnych obrazów zapisanych na i kształtem do przeciętnego aparatu fotogra
czy się jednak podobieństwo aparatu do dysku „Mavipak” . ficznego. W korpusie mocowane są wymien
znanych nam dotychczas systemów fotogra ne obiektywy (zaczep bagnetowy), a dotych
Poza systemem głównym znajduje się całe
ficznych, natomiast rozwiązania techniczne wyposażenie dodatkowe, do którego firma czas opracowano modele trzech obiekty
zastosowane w kamerze „Mavica” nie mają SONY zalicza następujące elementy: minia wów: standardowy 2/25 mm, długoognisko
nic wspólnego z klasyczną techniką fotogra turowy przenośny magnetowid „Betamax” , wy 1,4/50 mm oraz obiektyw o zmiennej
ficzną. Wnętrze kamery zbudowane jest na mogący współpracować z kamerą „Mavica” ogniskowej 1,4/16 do 64 mm. Obraz rzucany
zasadzie elektronicznej techniki video i fun dla rejestrowania otrzymywanych w niej ob przez obiektyw ma wymiary 10x10 mm
kcjonuje zgodnie z prawami tej techniki. razów, specjalna kopiarka do uzyskiwania i przechodzi przez lustro półprzepuszczalne
Obraz rejestrowany tu jest w postaci sygna duplikatów z dysków „Mavipak” z zarejes ustawione za obiektywem. Lustro to odbija
łów elektromagnetycznych na miniaturo trowanymi na nich obrazami, automatyczna część promieni świetlnych w kierunku wiz
wym dysku magnetycznym. Dla obejrzenia przeglądarka umożliwiająca kolejne wy- jera kamery i obraz ten może obserwować
osoba wykonująca zdjęcie, odpowiednio na
Kamera „ M anca", po prawej stronie u góry obiektywy wymienne, po prawej u dołu kasetki „Mavi- stawiając jego ostrość oraz dobierając właści
p a k " zawierające dyski magnetyczne wą kompozycję obrazu. Pozostała część pro
mieni kierowana jest na przetwornik fotoele-
ktryczny, stanowiący ,,serce” kamery.
Przetwornik ten analizuje obraz rozkładając
go na 280 000 punktów i przetwarzając każ
dy z punktów na sygnał elektryczny. Sygna
ły te podlegają w kamerze dalszej obróbce
i są rejestrowane na dysku magnetycznym
,,Mavipak” umieszczonym wewnątrz kame
ry. Szczegóły rozwiązań technicznych doty
czących realizacji sposobu zapisu sygnałów
nie zostały wyjaśnione bliżej przez produ
centa.
Dysk magnetyczny, przypuszczalnie
o średnicy ok. 50 mm, umieszczony jest
w płaskiej obudowie o wymiarach 54 x 60 x 3
mm. Nadaje się więc do przesłania pocztą
w zwykłym liście. Należy przypuszczać, że
w kamerze odpowiedni układ napędowy na
daje dyskowi ruch obrotowy i na takim
ruchomym nośniku zapisywane są sygnały
elektromagnetyczne. Zapis odbywa się na
koncentrycznych ścieżkach magnetycz-
wizjer
nych, pojemność jednego dysku wynosi 50 spust
barwnych obrazów, można więc wykonywać komery
serie zdjęć następujących po sobie w bardzo obwody pizeiwarzania obrazu
wyuczeni©
małych odstępach czasu. Czułość całego zasilania
układu odpowiada czułości ogólnej błony komery obwody sterowania
mechanizmu kamer
światłoczułej wynoszącej 200 ASA, czyli 24
DIN. Jak z tego widać, jakość obrazów
otrzymywanych w systemie ,,Mavica” jest
nieco niższa niż obrazów telewizyjnych, do lustro
której jesteśmy przyzwyczajeni w codzien
nej praktyce.
lustro
Kamera „Mavica” wyposażona jest w ele ibfpizepuszczalne
ktroniczną migawkę o czasach otwarcia od
1/60 do 1/2000 s oraz w samowyzwalacz.
Mechanizm kamery, a więc napęd dyski, akumulatory
magnetycznego, a także układy elektronicz
ne oraz migawka zasilane są z trzech akumu-
latorków niklowo-kadmowych. Jedno nała
dowanie tych akumulatorków wystarcza na
wykonanie 200 zdjęć.
Zarejestrowane obrazy można odtworzyć
napęd
wkładając kasetkę z dyskiem, czyli ,,Mavi- koseto dysku
pak” , do przeglądarki elektronicznej „Ma- z dyskiem przetwornik
vica-vievier” lub do urządzenia „Betamax” magnetycznym ■łotoelektroniczny obiektyw
i łącząc je ze standardowym telewizorem do CCO
odbioru programu barwnego. W obrazie na
ekranie tego telewizora można korygować Wewnętrzna budowa kamery ,,Mavica
zarówno barwę, jak też i kontrast. Podczas
wspomnianej na początku konferencji pra wiedź na te pytania nie jest dzisiaj możliwa urządzenia elektronicznego. Trudno nawet
sowej prezes firmy SONY, p. Morita powie i przyniesie ją dopiero przyszłość. Można mówić o kosztach takiej odbitki bo urządze
dział, że w przygotowaniu znajduje się opra natomiast zastanowić się nad wadami i zale nie kopiujące nie zostało jeszcze skonstruo
cowanie systemu suchego kopiowania barw tami systemu i wyciągnąć z nich stosowne wane. Na konferencji prasowej wspomniano
nych obrazów otrzymywanych na drodze wnioski. wprawdzie o zastosowaniu elektrostatycznej
elektronicznej w kamerze „Mavica” , i te Otóż najpoważniejszą wadą systemu jest metody kopiowania barwnego na zwykłym
zarówno dla użytku domowego, jak też prze stosunkowo niska rozdzielczość uzyskiwa papierze, czyli metody zbliżonej do ksero
mysłowego. Przy okazji podkreślił on, że nych obrazów, czterokrotnie niższa niż roz grafu, ale dającej obrazy o pełnej skali barw.
w trakcie prac nad systemem ,,Mavica” dzielczość obrazów barwnych sporządzo I tu jednak również osiąganie obrazów o od
wyniknęła konieczność opracowania wielu nych w tradycyjnym systemie fotografii bar powiedniej rozdzielczości i wysokiej wier
nowych zagadnień technicznych, tak że wne*), opartej o materiały światłoczułe zawie ności odtwarzanych barw nie jest możliwe
w efekcie firma SONY uzyskała ponad 65 rające helogenki srebra. Można by wpraw przy zachowaniu rozsądnych i akceptowa
patentów na opracowane przez siebie kon dzie zastosować tu elektroniczne elementy nych przez masowego klienta kosztów uzy
strukcje. analizujące takiego typu, jak użyte w kame skiwanych kopii. Dlatego też plany produ
centa idą w kierunku zastosowania do tych
Na wspomnianej konferencji podano rach telewizyjnych satelity ,,Voyager” , da
celów barwnych materiałów fotograficznych
również przewidywane ceny kamery i prze jące obraz złożony z 640 000 elementów,
zamiast z 280 000 elementów, z jakich zbu opartych na światłoczułych związkach
glądarki elektronicznej, stanowiących pod
stawowy komplet urządzeń systemu ,,Mavi- dowany jest obraz w kamerze ,,Mavica” . To srebra.
Przechodząc do zalet prezentowanego
ca” . Aktualne rozwiązania techniczne i ko jednak pociągnęłoby za sobą dalszy, niepro
porcjonalny do efektów wzrost ceny kame systemu fotograficznego trzeba podkreślić
szta produkcji wyznaczają cenę kamery na
fakt odejścia od tradycyjnego nośnika obra
ok. 670 dolarów, przeglądarki na ok. 220 ry. Pozostaje więc jedynie nadzieja na to, że
zów, jakim była dotychczas błona światło
doi., kasetki „Mavipak” na ok. 2,60 doi., uda się w niedalekiej przyszłości wyprodu
czuła. Odpada tu cały proces negatywowy
pamiętać należy jeszcze, że do kompletu kować elementy o pożądanej wysokiej roz
dzielczości przy równoczesnym obniżeniu wraz z obróbką laboratoryjną. Zaoszczędzić
urządzeń potrzebny jest także telewizor
więc można spore ilości srebra niezbędne
przystosowany do odbioru programów bar kosztów tej produkcji. W każdym razie
dotychczas do produkcji materiałów świat
wnych. Zakłada się jednak milcząco, że obecnie osiągana rozdzielczość obrazu
w systemie „Mavica” dyskwalifikuje ten łoczułych.
potencjalny nabywca kamery ,,Mavica te Następną zaletą jest łatwość sporządzania
lewizor taki posiada już w domu. system, gdy chodzi o użycie go dla celów
dowolnej liczby kopii dysków z zapisanymi
Na tak stosunkowo wysokie ceny tych profesjonalnych, zadowolić on może jedynie
na nich obrazami. Ma również znaczenie
urządzeń wpływa m. in. wysoki koszt pro wymagania części fotoamatorów.
Drugą, nie mniej poważną wadą systemu fakt łatwego przesyłania pocztą w listach
dukcji przetwornika fotoelektrycznego. Fir
kasetek z zarejestrowanymi obrazami, co
ma SONY wyraziła nadzieję, że w ciągu jest związanie go ściśle z dosyć rozbudowa
umożliwiają niewielkie wymiary i ciężar
najbliższych lat uda się zapewne na tyle nym oprzyrządowaniem, jakie stanowią nie
zbędne do oglądania obrazu urządzenia ele tych kasetek. Wreszcie nie do pogardzenia
obniżyć koszta, aby cena kamery spadła do
jest także łatwość, z jaką można zarejestro
1/3 ceny pierwotnej. Czy to się uda, pokaże ktroniczne. Bez urządzeń tych obraz nie
wane na dyskach magnetycznych obrazy
przyszłość. Pozostaje jeszcze pytanie, w-ja może zaistnieć. A pozytywy, które można by
przesyłać na drodze telefonicznej.
kim stopniu system ,,Mavica” jest rewelacją wkleić do albumu rodzinnego uzyskać moż
i czy spowoduje on rewolucję w technice na będzie dopiero w przyszłości, przy pomo
Ryszard Kreyser
fotograficznej. W pełni precyzyjna odpo- cy skomplikowanego i zapewne drogiego
*A s t r o n o m i a *
* dla wszystkich *
10 MARCA 1982 R. - KONIEC ŚWIATA?
Co pewien czas świat obiega wiadomość o zbliża marca 1982 r. Spróbujmy wyjaśnić, jak w rzeczy
jącym się nieuchronnie końcu świata. Podawane są wistości będzie ona wyglądała.
różne daty oraz mniej lub bardziej dokładne opisy
samego kataklizmu. Jeśli jest to związane z różnego Ziemia rozerwana na kawałki?
rodzaju wróżbami czy przepowiedniami (data
,,końca świata” wyraża się wtedy na ogół liczbą Ponad 7 lat temu dwaj Amerykanie J. Gribbin i S.
uważaną w jakimś sensie za magiczną, np. rok Plagemann wydali książkę, z której można się do
2000), to możemy w nie po prostu wierzyć lub nie. wiedzieć, iż w roku 1982 plenety Układu Słoneczne
Ale zdarzają się również przepowiednie związane go będą się znajdowały w bardzo niezwykłym poło
z określonymi zjawiskami, najczęściej astronomicz żeniu. Wszystkie one ustawią się mianowicie
nymi, które dosyć precyzyjnie określają moment wzdłuż jednej linii po tej samej stronie Słońca,
zjawiska, natomiast jego przebieg i skutki najczęś każda z planet znajdzie się więc w koniunkcji ze
ciej wyolbrzymiają. Wystarczy przypomnieć, jaką wszystkimi pozostałymi. Autorzy książki sugerują
panikę wywoływało niegdyś zaćmienie Słońca; również skutki, jakie tego rodzaju ustawienie się
w czasach znacznie nam bliższych podobny efekt planet może wywołać w naszym Układzie Słonecz
miała również informacja o przewidywanym przejś nym: w wyniku zwiększonych oddziaływań przy
ciu Ziemi przez obszar silnego roju meteorów. pływowych (tych samych, które powodują na Ziemi
Ostatnie ,,wróżby” mają jednak tę przewagę nad powstawanie przypływów i odpływów mórz), zna
wszystkimi poprzednimi, że na ogół możemy je cznie wzrośnie m. in. aktywność Słońca, a co za tym
sprawdzić, analizując konkretnie zjawiska, na dłu idzie, pojawią się znaczne anomalie pogodowe,
go przedtem, zanim się spełnią. wystąpią wielkie trzęsienia ziemi, m. in. w amery
Według przewidywać najbliższa katastrofa zasłu kańskim stanie Kalifornia, itp. Inni autorzy zajmu
gująca na miano „końca świata” ma nastąpić 10 jący się tym niezwykłym ułożeniem planet widzą
naszą sytuację jeszcze bardziej dramatycznie, a su
gestia, iż Ziemia zostanie rozerwana na kilka części,
nie należy do rzadkości.
Czym więc są te siły przypływowe, które mogą
tak drastycznie zmienić los naszej planety? Prześle
dźmy to na przykładzie oddziaływania Ziemi
z Księżycem. Wiemy, że siła przyciągania grawita
cyjnego jest odwrotnie proporcjonalna do kwadratu
odległości. Dlatego też punkt A na powierzchni
Ziemi (patrz rys. 1), leżący najbliżej Księżyca, jest
przyciągany przez niego silniej niż punkt B leżący
Rys. 1. Wyjaśnienie mechanizmu powstawania pływów
w środku, a punkt B z kolei silniej niż punkt C na
(przypływów i odpływów mórz) na skutek oddziaływania przeciwległej półkuli. Względne siły działające na
siężyca. Rzeczywiste rozmiary i odległości nie są przedsta punkty A i C są więc skierowane od środka Ziemi na
wione w tej samej skali, w celu wyraźniejszego uwidocznie zewnątrz i rzeczywiście dążą niejako do rozerwania
nia szczegółów
naszej planety. Jednak w zwykłych warunkach siły
Tabela 1. SIŁY PRZYPŁYWOWE SŁOŃCA,
KSIĘŻYCA 1PLANET
-------------------------------------- » --------------- 1
Masa M Odległość R Siła
(kg) (km) (N)
kowo o 0,04 mm, a lądy o 0,008 mm, co daje efekt ,,MT 2/1982). Gdyby planety miały ustawić się
praktycznie niemierzalny.
w jednej linii, wówczas wszystkie, położone dalej od
Widzimy więc, iż większość efektów przypływo Słońca niż Ziemia, widzielibyśmy na niebie położo
wych pochodzi od Księżyca i Słońca. Przy ich ne bardzo blisko siebie. Tymczasem, jak Czytelnicy
najkorzystniejszym ustawieniu się względem Ziemi zapewne pamiętają, koniunkcję Jowisza z Saturnem
fale przypływów mogą w zatokach wznosić się mogliśmy obserwować w 1981 r. (trzykrotnie).
nawet na kilkanaście metrów. Podniesienie się wód Następna taka sytuacja już szybko się nie powtórzy.
o dodatkowy milimetr, spowodowane niezwykłym Obecnie Jowisz oddala się od Saturna, by dopiero
położeniem planet, nie jest więc groźne, a w żadnym w połowie 1983 r., spotkać się z Uranem. Uran
wypadku nie powinno być wykorzystywane jako natomiast przetnie linię Słońce-Neptun dopiero
pretekst do wysnuwania hipotezy o zbliżającej się w 1993 r. Czyli - planety dalekie są od tego, aby
katastrofie.
mogły znajdować się na jednej linii. Ich długości
heliocentryczne (kąt w płaszczyźnie ekliptyki, li
Sytuacja 10 marca 1982 r. czony od punktu równonocy wiosennej) w ciągu
roku 1982 zmieniają się w sposób przedstawiony
W rzeczywistości położenia plenet w roku 1982 w tabeli 2. Merkury, z okresem 88 dni’, obiegnie
będą dosyć dalekie od sugerowanych przez wspom w tym czasie Słońce ponad 4-krotnie, Wenus (okres
nianych wcześniej autorów. Aby się o tym przeko 225 dni) wykona ok. 1,5 obiegu, a Neptun i Pluton
nać, wystarczy spojrzeć na niebo lub zajrzeć do przesuną się na niebie zaledwie o ok. 2°. Najmniej
jakiegokolwiek rocznika astronomicznego (por. np. szy zakres długości heliocentrycznych planet przy
pada 10 marca i wynosi 95°. Sytuację tę przedstawia
rys. 2. Wszystkie 9 planet znajdzie się w tym dniu
rzeczywiście po jednej stronie Słońca, zmieszczą się
one prawie w jednej ćwiartce. Do położenia liniowe
go jest jednak bardzo daleko. Nasze wcześniejsze
obliczenia sił przypływowych okazały się przesa
dzone, rzeczywiste efekty będą jeszcze dużo mniej
sze. Obawy, że w najbliższej przyszłości jakieś
niezwykłe ustawienie planet (nawet w jednej linii)
może spowodować np. katastrofalne trzęsienia zie
mi, również się nie potwierdziły. Następne, podob
ne do tegorocznego, ułożenie wszystkich planet nie
nastąpi wcześniej niż prawdopodobnie w XXIV
wieku. Jesteśmy więc świadkami bardzo rzadkiego
i ciekawego zjawiska, którego skutków w żadnym
wypadku nie powinniśmy się obawiać. Końca świa
ta (na razie) nie będzie!
Marek Staniucha
ZAAAITOŚCI TEAAATYCZNE Rys. 1. Kostka Rubika
kostka w ę g ie r s k a
Rys. 3d. Klocek narożny we właściwym miejscu i właściwie Rys. 7a. Cykliczne przestawienie trzech klocków krawędzio
zorientowany wych przedniej warstwy. Wszystkie pozostałe klocki nie
zmieniają położenia ani orientacji
Rys. 4 Przedstawienie dwóch klockow narożnych Rys. 7b. Cykliczne przestawienie klocków krawędziowych
w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara
Rys. 5a. Zmiana orientacji trzech narożników. Pozostałe Rys. 8a. Cykliczne przestawienie klockow środkowego
narożniki nie zmieniają orientacji plasterka („w dół” ). Pozostałe klocki nie zmieniają położeń
ani orientacji
Rys. 5b. Zmiana orientacji trzech narożników (obrót „w Rys. 8b. Cykliczne przestawienie klocków środkowego
lewo” ) plasterka („do góry")
wsze obrót o 90 stopni, obroty o 180 stopni symboli
zują podwójne strzałki jak na pozostałych dwóch
diagramach na rys. 2 .
Operacja 1. Ustawienie narożników. Ustawiamy
je, cyrkuł ująć je po trzy, jak na rysunku 3. Może się
zdarzyć, że będziemy zmuszeni chwilowo przesta
wić narożnik już dobrze ułożony, ale zawsze w koń
cu zdołamy ustawić je wszystkie. W rezultacie tej
operacji wszystkie klocki narożne winny znaleźć się
na swoich miejscach, być może tylko źle zoriento
wane (rys. 3c i 3d).
Operacja 2. Orientacja narożników. Mamy już
wszystkie robi kostki na właściwych miejscach, rys.
5 pokazuje, jak zgodnie obrócić trzy narożniki o 1/3
obrotu w kierunku ruchu wskazówek zegara albo
przeciwnie do ich ruchu. Podobnie jak i przy
Rys. 9. Jeszcze inna cykliczna zamiana trzech klocków wkładaniu narożników na właściwe miejsca musimy
kombinować, jak z takich zmian po trzy złożyć
wszystkie potrzebne nam przekształcenia. Dla uła
twienia można opracować dodatkowe przekształce
nia, obracające np. dwa klocki, każdy z nich w prze
ciwną stronę.
Operacja 3. Ustawienie klocków krawędziowych.
Po ustawieniu 8 naroży zabieramy się za krawędzie.
Kostka nasza wygląda już jak na rysunku 6 - na
każdej ścianie charakterystyczna piątka kwadraci
ków tego samego koloru. Właściwy układ znów
składamy z obrotów ,,po trzy” , rysunki 7, 8 i 9
podają kilka sposobów. Ta faza pracy jest najtrud
niejsza, a ewentualna pomyłka przeważnie niweczy
poprzednie wysiłki; z drugiej strony ostateczny cel
już blisko i praca jest przyjemniejsza niż przygoto
wawcze ustawianie narożników. Unikajmy przekrę
conych klocków (w dobrym położeniu, ale źle zo
rientowanych) jak na rys. 10. Najlepiej taki klocek
od razu wyrzucić na inną ścianę i próbować wsta
wiać powtórnie. Jeśli się nie uda, można ratować się
12-elementowym przekształceniem, widocznym na
rysunku 10. Zamienia ono parę źle zorientowanych
klocków, położonych na tej samej ścianie kostki.
m m Z-------
Rys. 3
ki sposób włączania sygnalizatora to systematycznym doładowywaniu za ki, jak również bardziej skomplikowa
znaczy samoczynnie i z udziałem chore pewnia długotrwały okres nieprzerwa nych, jak np. minimagnetofony z zapęt-
go (przycisk 12). nej pracy urządzenia. Jedyną wadą loną taśmą, która oprócz wezwania
urządzenia, a właściwie rozwiązania, o pomoc zawierałaby dodatkowe infor
Podobne rozwiązanie, ale już pozba jest brak omówionego wcześniej czujni macje o sposobie obchodzenia się
wione czujnika przedstawił Kolega ka równowagi, przy czym sam sygnali z chorym. Nie jestem całkowicie przeko
Ądam Jezierski z Sosnowca (foto). Całe zator łatwo adoptować do jego przyłą nany o tym, czy stosowanie minima-
urządzenie zostało opaete na prostym czenia. Rozwiązanie z wyjmowaniem gnetofonów w jakikolwiek sposób roz
układzie elektroniczny, który jest uru zatyczki o tyle jest niedogodne, że częs wiązuje sprawę nawet, gdy na taśmie
chamiany przez chorego za pośrednic to traci się przytomność tak szybko, że znajduje się bogaty zestaw informacji
twem metalowej zatyczki. Wyciągnięcie człowiek nie jest w stanie działać w jaki 0 stanie chorego. Więcej przekonania
zatyczki (połączonej z większym, łatwe kolwiek sposób, to znaczy nawet włą mam do trzeciej grupy urządzeń, jaką
dostępnym przedmiotem np. chustecz czyć sygnalizator. proponują niektórzy Koledzy. Głównym
ką wystającą z kieszonki), z obudowy Tym samym rodzajem błędu kon założehiem tych pomysłów jest zasto
urządzenia uruchamia układ elektroni strukcyjnego obarczonych jest kilka in sowanie minikomputera śledzącego
czny sygnalizatora (rys. 3), który wysyła nych pomysłów, które zakładają włą w sposób ciągły np. puls człowieka
modulowany sygnał dźwiękowy. Sy czanie sygnalizatora przez samego cho 1 przy jakichkolwiek odchyleniach poza
gnalizator zasilany jest kilka akumula rego. Dotyczy to zarówno bardzo pros określoną wartość uruchamiający układ
to ra m i kadmowo-niklowymi, co przy tych sygnalizatorów np. w postaci latar alaramowy. Takie właśnie rozwiązanie
zaproponował Kolega Krzysztof Spyrka
ze Skawiny. W rozwiązaniu tym brakuje
jednak, poza samą koncepcją, bliższych
informacji, jak Kolega przewiduje roz
wiązanie problemów związanych z po
bieraniem informacji o funkcjonowaniu
poszczególnych organów człowieka.
Sądzę, że rozwiązanie właśnie takiego
problemu jest na miarę współczesnego
wynalazcy. Z tymi właśnie problemami
uporał się Kolega Jacek Kubina z Rybni
ka, którego pomysł, jak sam przyznaje,
nie powstał całkowicie samodzielnie,
lecz przy pomocy naszego czasopisma.
Proponuje on wykorzystanie elektroni
cznego zegarka z dodatkowym układem
elektronicznym badającym funkcjono
wanie serca poprzez stałe śledzenie tęt
na. W przypadku wystąpienia jakichkol
wiek nieprawidłowości zostaje włączo
ny sygnał alarmowy bez zewnętrznej
ingerencji człowieka, który w nagłych
przypadkach potrzebuje pomocy. Zega
rek nosi prawie każdy z nas, a jeśli do
jego funkcji doda się układ elektronicz
ny śledzący tętno i jeszcze kilka obja
wów chorobowych, jak np. dreszcze, to
włączony w odpowiednim momencie
sygnalizator (nawet u upojonego alko-
holem) będzie dawał znać, że człowiek
potrzebuje pomocy. Połączenie funkcji
ręcznego zegarka elektronicznego z mi-
nikomputerem-analizatorem czynności
podstawowych organów człowieka jest
rozwiązaniem na miarę naszych czasów
i godnym nagrody naszego Klubu Wy
nalazców.
Dziękuję wszystkim za nadesłane roz
wiązania, również za te, które nie w peł
ni nas zadawalają. Nagrody otrzymują
kol. kol. Stanisław Wiesiołek, Jacek Ku
bina i Adam Jezierski. Koledze Adamo
wi należą się dodatkowe słowa uznania
za nadesłany do redakcji działający, sta
rannie wykonany model urządzenia.
Ujawnia on wysoko rozwinięte umiejęt
ności konstrukcyjne Kolegi. Oprócz sa
mego sygnalizatora, naszą uwagę
zwróciło urządzenie do ładowania aku-
mulatorków zasilających sygnalizator,
zapewniając mu tym samym prawidło
wą eksploatację. Jeszcze raz dziękuję
wszystkim kolegom za nadesłane po
mysły, a nagrodzonym gratuluję.
Roman Kozak
również o warsztacie wykona Dla interesujących się teorią i mieszanie, a także pewną na
NOWE KSIĄŻKI wczym - zamieszczono specjal ćultury, socjologią lub reli archetypizycję niektórych mi
ny rozdział poświęcony wypo gioznawstwem Instytut Wy tów religijnych. Autor omawia
Nakładem Wydawnictwa sażeniu go w narzędzia i mate dawniczy „Nasza Księgarnia” również bogatą symbolikę
Naukowo-Technicznego poja riały, jak również zdradzono wydał książkę Jerzego Cepika i stara się wytłumaczyć pewne
wiło się na rynku księgarskim pewne tajemnice konstruktor JAK CZŁOWIEK STWO zjawiska kultowe - ich powsta
czwarte, uzupełnione wydanie skie. Każda dobra książka tego RZYŁ BOGÓW. Pozycja ta nie, magiczne znaczenie, a na
książki Pawła Ełszteina MŁO typu ma nie tylko nauczyć przedstawia w przystępny spo stępnie ich symbolizm. Bogata
DY MODELARZ RAKIET. praktycznego wykonywania sób zespół wiadomości z zakre szata graficzna pomaga nam
Jest to na pewno pozycja z ga konstrukcji, ale i podać czytel su tworzenia się i kształtowa wszakże dostrzec coś co nie
tunku najbardziej poszukiwa nikowi pewną niezbędną sumę nia, oraz wzajemnego wpływu wątpliwie zostało w książce
nych przez modelarzy, zarów wiedzy teoretycznej z danego różnorakich kultur religij nieco pominięte - mianowicie
no tych doświadczonych, jak zakresu majsterkowania. Tak nych. Autor rozpoczyna swą kulturotwórczą rolę religii, jej
i tych początkujących - oma jest i w tym przypadku - autor wędrówkę po świecie mitów wpływ na tworzenie się pier
wia konstrukcje rakietek od ty znaczną część treści poświęca i wierzeń w epoce paleolitu wotnych form państwowości
pów najprostszych do najtrud omówieniu naukowych pod i prowadzi ją poprzez wieki, i narodowości, a także na sztu
niejszych warsztatowo. Autor staw lotu rakietek, zapoznając ukazując nam powstawanie kę. Monumentalne dzieła reli
przedstawia również różne ty odbiorcę z zasadami balistyki, i przekształcanie się poszcze gijne w Egipcie, Grecji, Rzy
py napędu i paliw, budowę aerodynamiki, stateczności gólnych kultów. Pozycja ta mie czy średniowiecznej Euro
i eksploatację silniczków rakie itp. Książka została rozszerzo wskazuje nie tylko na rodowo pie miały niebagatelny wpływ
towych do modeli, a także spo na o informacje dotyczące naj dy poszczególnych religii i ich na procesy o charakterze społe
soby przygotowań przedstarto- nowszych przepisów między kanony, lecz również na ich cznym czy też państwowotwó-
wych i późniejszego odzyski narodowych, obowiązujących wzajemne oddziaływanie - za rczym (zauważmy, że starożyt
wania modeli. Nie zapomniane na imprezach modelarskich. pożyczenia, przenikanie się ne państwa miały coś, co dziś
Zainteresowani znajdą tu rów nazwalibyśmy religią państwo
nież fakty dotyczące małego ra- wą). Niemniej polecam lekturę
kietnictwa w Polsce i na świę 7,//.( /. \iick tej książki wszystkim, którzy
cie. Na końcu pozycji został vlł>OiUK, interesują się historią cywiliza
zamieszczony krótki słownik cji, bo jest ona również w dużej
małego rakietnictwa i spis lite mierze oparta na dziejach reli
ratury pomocnej przy wykony gii, których powstawanie było
waniu modeli. Zapaleni „ra świadectwem rozwoju myśli
W kietowcy” znajdą tu również ludzkiej i przeniesienia punktu
plany rakiet Meteor 1 i Meteor ciężkości zaintersowań ludz
3. Książka kosztuje co prawda kości ku sferze kreatywnego
aż 100 zł, ale na pewno warto ją myślenia. Cena książki 125 zł.
mieć!
(jk )
wanie odpowiedniego ciśnienia kach, zaczyna ulatniać się nie-
POMYSŁY
genialne * * * * *
w ogumieniu jest najskutecz
niejszą metodą podwyższania
jego trwałości, a także ważnym
czynnikiem w staraniach o osz
spalony gaz. Grozi to - zależnie
od gatunku gazu - zatruciem
mieszkańców łub wybuchem.
Kolega Sławomir Mattis z Zie
lonej Góry zaproponował wbu
czędne zużywanie paliw. Kole
dowanie do sieci gazowej do
V , 3HWmOIH¥/n2 ga Wojciech Zając z Krakowa
proponuje by niezbędny do te datkowego zaworu, odcinają
i takie sobie ♦ *
go ciśnieniomierz połączyć...
z wkrętakiem do odkręcania
zaworów. Obecnie coraz częś
cego dopływ gazu, jeśli ciśnie
nie spadnie poniżej wymagane
go do bezpiecznej pracy urzą
ciej stosuje się ochronne kap dzeń gazowych. Ponowne od
turki bez końcówek do odkrę blokowanie instalacji mogłoby
Autorzy każdego zamieszczonego pomysłu otrzymują
cania, a i stosowane dawniej nastąpić dopiero po ręcznym
jako honorarium 10 OOOgr. Wszystkie nadesłane pomysły przestawieniu dźwigni. Pomy
nakrętki nie były najwygodnie
są poza tym rozpatrywane przez Biuro Młodzieżowych słodawca sugeruje stosowanie
jsze. Cienka rurka klucza łatwo
Patentów, które przyznaje swoje nagrody i wyróżnienia. zapychała się w czasie jazdy zaworu elektrycznego, ale nie
Pomysły' można nadsyłać pod adresem Redakcji o dowol i nie nadawała się do użytku. jest to naszym zdaniem rozwią
nej porze roku, dnia i nocy, byleby były opatrzone W dodatku wszelkie łatwo do zanie najszczęśliwsze. Znacz
dopiskiem: „PO M YSŁY”, dotyczy to również „ŚLA stępne ż zewnątrz elementy sa nie skuteczniej można zbudo
DÓ W POM YSŁÓW ”. Autorzy wydrukowanych „Śla mochodu często giną i wtedy, wać „gazowy bezpiecznik” na
gdy są najpotrzebniejsze - nie zasadzie samopodtrzymujące-
dów ” otrzymują nagrody rzeczowe. go się elementu pneumatycz
ma ich pod ręką. Usprawniony
ciśnieniomierz może uwolnić nego. Ułatwi to hcrmetyzację
O POMYSŁACH GENIALNYCH, ZWARIOWANYCH kierowców od tego typu kłopo i pozwoli na uniknięcie kłopot-
I TAKICH SOBIE tów, a jego wyprodukowanie liwcgo sąsiedztwa elektrycz
nie powinno być trudne. ności i łatwopalnego gazu.
Oceną pomysłów nadsyłanych przez Czytelników nasza I jeszcze pomysł ułatwiający
redakcja para się od dawna. Mimo to nie udało się nam życie, lecz trudny do zrealizo
wpoić młodym wynalazcom podstawowej zasady, jaka po wania.
winna przyświecać w ich działalności : praca nad pomysłem
ma sens wtedy, gdy jego wprowadzenie przyniesie jakiego
kolwiek rodzaju korzyści. O dość powszechne zaniedbanie
tej reguły trudno winić naszych korespondentów, gdyż
tłumaczy ich brak doświadczenia. To raczej my opisując
pomysły nie dość wyraźnie zwracaliśmy uwagę na rachu
śladem
nek zysków i strat wynikających z zastosowania pomysłu. pomysłów
Obiecujemy naprawić nasz błąd i bardziej skrupulatnie
oceniać pomysły, określając od czasu do czasu ich znacze
N IE K O N W E N C JO N A L
nie praktyczne...
Kolega Jerzy Malciak z My N A K O STK A DO GR Y. Tym
Taką właśnie naszą refleksję łańcuchowej. Pojazd ma być słowic proponuje natomiast - razem, zamiast informacji
wzbudził niekonwencjonalny, poruszany jedną nogą, a doda PODRÓŻNY PULPIT DO o zrealizowaniu pomysłu - pre
starannie opracowany i techni nie do wody substancji zapo PRACY. Jest to znowu uzupeł cyzyjny dowód jego niereal
cznie ciekawy pomysł kolegi biegającej zamarzaniu umożli nienie istniejącego już-przed ności. Kolega Adam Kleiner
Tomasza Ignaczaka z Łodzi. wi jazdę nawet w czasie mro miotu, sztywnej teczki typu z Krakowa, powołując się na
zów. Czy jednak konieczność „dyplomatka” . Zaopatrzenie niewątpliwy autorytet mate
Swą konstrukcję nazwał „HY-
DRO-PĘD” . Istotą pomysłu zwiększenia masy roweru o kil jej w dwa dodatkow-e okucia na matyczny Ifugo Steinhausa
jest wprowadzenie do roweru ka kilogramów' i dodatkowe krótszych ściankach bocznych udowodnił nam niemożność
dodatkowej przekładni typu straty w przekładni sięgające i dwie mocowane w otworach zbudowania dziesięcio- i czter-
hydrokinetycznego. Pompa kilkunastu procent mocy roz okuć nóżki, zmienia teczkę nastościanu foremnego, o któ
wodna poruszana przyciskiem wijanej przez rowerzystę, w mały, podręczny pulpit do rych to bryłach pisaliśmy w nr.
tłoczy wodę do turbiny napę a także możliwość wykorzysty pracy. Zasadniczą zaletą tego 12/80. W zamian za to propo
wania jednej tylko nogi to cena pomysłu jest stworzenie nie nuje własną wersję dziesięcio-
dzającej z kolei koło zębate
konwencjonalnej przekładni jaką warto zapłacić za... łagod wielkim kosztem zupełnie no punktowej, niekon wencjonal-
ne ruszanie z miejsca jakie za wej funkcji popularnego nej kostki do ery, foremny
pewnia transmisja hydrokine- przedmiotu. dwudziestościan, którego
tyczna? Odpowiedzi na to py Następny pomysł wynika przeciwległe ścianki są ozna
tanie powinien udzielić sam z obserwacji zjawisk ży czone taką samą ilością oczek.
pomysłodawca i inni czytel cia codziennego: GAZOWY Innym podanym przez Kolegę
ZAWÓR BEZPIECZEŃS rozwiązaniem nie stwarzają
nicy.
TWA. Obniżenie się ciśnienia cym jakichkolwiek ograniczeń
Dla równowagi pomysł bar na liczbę oczek, jest długi gra-
gazu w sieci miejskiej, wywoła
dzo prosty i tylko zasygnalizo niastosłup o podstawie wielo
ne awarią fub poborem prze
wany, ale znakomity dzięki kąta o potrzebnej ilości boków,
kraczającym możliwości ga
swej użyteczności. z punktami wyrysowanymi na
zowni jest zjawiskiem szcze
KOMBAJN DO OBSŁU gólnie niebezpiecznym. Gasną pow-ierzchniach bocznych
GI KÓŁ. Kontrola i utreymy- płomyki i płomienie w palni bryły.
Klocki LEGO a motoryzacja
Z klocków LEGO można zbudować wszystko. Do takiego
przekonania może dojść każdy dorosły obdarzony zmysłem
technicznym, jeżeli zabierze dziecku tę ulubioną zabawkę.
Jeszcze większe możliwości zapewniają specjalne zestawy,
w których przygotowano elementy odtwarzające szczegóły
budowanego urządzenia. Ten nieco chropowaty, ale wier
nie odtwarzający kształt oryginału model Volkswagena jest
złożony z 6507 klocków. Pod uniesioną klapą z tyłu samo
chodu mieści się silnik „jak żywy” . Wymiary modelu są
imponujące - dla porównania ustawiono go na oponie
samochodu osobowego - żal tylko, że nie można nim
jeździć.
Porusza się natomiast, demonstrując zasady działania
silnika spalinowego, inny motoryzacyjny model firm y LE
GO. Widlasty, ośmiocylindrowy silnik odbiega, co prawda,
w szczegółach konstrukcji od rzeczywistych urządzeń, ale za
to można obejrzeć, jak współpracują ze sobą poszczególne
elementy.
(zg)
„Mądry" dalekopis
Dalekopis PACT 220 dzięki wbudowanemu mikropro
cesorowi sam przygotowuje nagłówki listów, a wywoła
nie abonenta nie wymaga stosowania tarczy numero
wej - wykorzystuje się jedynie przyciski klawiatury.
Przygotowaną do wysłania wiadomość zatrzymuje ele
ktroniczna pamięć dalekopisu, co wielokrotnie zmniej
sza czas nadawania depeszy i eliminuje pomyłki. Szyb
kość pracy dalekopisu jest bardzo duża, przy odbiorze
wiadomości lub przy odtwarzaniu tekstu zapisanego
w pamięci maszyna drukuje do 30 znaków w ciągu
sekundy. W czasie najmniejszych nawet przerw w pracy
głowica pisząca przesuwa się odsłaniając ostatnio napi
sany tekst. Litery są tworzone z kropek, na jeden znak
przypada pole 8 kolumn dziewięcioelementowych. Czu
wający dalekopis jest zupełnie cichy, a w czasie pracy
wytwarza mniej hałasu niż typowa elektryczna maszyna
do pisania.
Prezentując w lutym 1976 r. w tej rubryce kilka zegarów Okazały gnomon, horologium, a po polsku - zegar słone
słonecznych z różnych kolekcji, pominęliśmy zbiory Mu czny, wita wchodzących do Muzeum. Projektantem zegara
zeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie, wspomnieliśmy był doc. dr Tadeusz Przypkowski, współtwórca i właściciel
jednak o tej znakomitej placówce. Ponieważ jej kolekcja Muzeum. Ofiarowawszy swe rodzinne zbiory państwu w
znacznie wykracza poza tematykę mierzenia czasu, warto 1962 r., został dyrektorem Muzeum i pokierował jego rozbu
poświęcić jej więcej miejsca, nie zajmując się już oddzielnie dową. On także, jako historyk astronomii, jest autorem zo
horologią, czyli gnomoniką. Każdy, kto wybiera się do diakalnej dekoracji muru wzdłuż chodnika wiodącego do
Jędrzejowa, i tak będzie musiał się z nią zetknąć. wejścia. Widać ją dobrze na zdjęciu.
Indeks 36540