które, iak widzimy, uwień­
czone zostały doktoratem.
GRUDZIEŃ 1884
Nowa fabryka
Wkrótce w okolicach War­
szawy założona ma być
wielka fabryka pokostów
malarskich. Jeden z miej­
scowych techników udał się
za granicę w celu przyjrze­
nia się podobnemu zakła­
dowi w Antwerpji, na któ­
rego wzór tutejsza fabryka
założoną będzie.
,,Kwrjer Warszawski”
1 grudnia 1884
Wiadomości społeczne
Szpital Dzieciątka Jezus
w Warszawie zaprowadza
u siebie desmfekcyjne
urządzenie wynalazku p.
Świecianowskiego.
„Przegląd Techniczny”
2 grudnia 1884
Kobieta lekarz
Do nielicznego zastępu ko­
biet lekarek przybywa no­
wy żołnierz. Z New Yorku
dochodzi nas właśnie wieść
0 udzieleniu stopnia dokto­
ra medycyny p. Ludwice
z Michalskich Węglewiczo-
wej. Pani Węglewiczowa
opuściła Warszawę przed
siedmiu laty, udając się
z mężem za ocean. Tam
wkrótce została wdową
1 całą z energią zabrała się
do studjów medycznych,
naszym wyjątkowym, a na­
wet jeżeli się nie mylimy,
„Kurjer Poranny” w ostatnim 25-leci u
6 grudnia 1884 jedynym.
,,Kurjer Warszawski”
Elektryczne oświetlenie 22 grudnia 1884
wagonów
Kolej podziemna
Na Kolei Dąbrowskiej
w niektórych wagonach
klasy pierwszej urządzone
będzie rodzajem próby kuje jeszcze lodów poda­
oświetlenie elektryczne. Od wanych... na gorąco.
pomyślnego rezultatu stud­ „Kaliszanin”
jów zależeć ma stałe zapro­ 17 grudnia 1884
wadzenie tego oświetlenia.
„Kwrjer Warszawski” 7 Tabaka dla majtków
grudnia 1884
W parlamencie angielskim Miasto New York ma
Kto wynalazł telefon? podano wniosek utworze­ wkrótce otrzymać kolej po­
nia w budżecie marynarki dziemną na wzór londyń­
specjalnej pozycji na taba­ skiej. Inżynier W. Mac. Al-
kę dla majtków ulegają­ pine wysłany został nie­
cych cierpieniom oczu. dawno przez zarząd tego
W tym roku choroba rze­ miasta do Londynu ażeby
czona z dziwną porywczoś­ przestudiował urządzenia
cią na flotylli angielskiej się kolei podziemnej. Towa­
rozwinęła. Lekarze uważa­ rzyszą mu w tej podróży
ją! tabakę za środek lecz­ dwaj inni inżynierowie
niczy. amerykańscy.
,, Kurjer Poranny ’’ „Gazeta Warszawska”
17 grudnia 1884 23 grudnia 1884
Profesor Graham Bell we­
dle doniesienia „Am. Cor.” Telefony znalazły wroga Fabryka parostatków
uznany został za pierwsze­
go wynalazcę telefonu. Znany urzędnik policyjny Przy istniejących warszta­
Kwestią sporną czy profe­ w Brunświku Makrauz wy­ tach żeglugi parowej na
sor Bell czy też Daniel stąpił przeciw komunika­ Solcu wybudowana została
Drawbough ma otrzymać cjom telefonicznym jako fabryka, przeznaczona wy­
pierwszeństwo rozstrzy­ instytucji niebezpiecznej łącznie do budowy paros­
gnął sąd związkowy new- dla spokoju państwa, po­ tatków. Fabryka pomienio-
yorski na korzyść pierwsze­ magającej do knucia spi­ na, jak donosi „Kurjer Co­
go. Strona przeciwna ape­ sków itp. Genialny ten po­ dzienny” będzie puszczona
lowała do wyższej instan­ mysł jest przedmiotem we­ w ruch dopiero na wiosnę.
cji. Akcye Bell Company sołych komentarzy. Ma budować parostatki na
wskutek tego podniosły się Gazeta Handlowa” wzór elbląskich, które
na giełdzie newyorskiej (9 grudnia 1884 uznano za najlepsze. Nowa
o 40 procent. fabryka da zatrudnienie
„Gazeta Handlowa ” Fabryka atramentu blisko 400 robotnikom, wy­
8 grudnia 1884 łącznie krajowcom.
Fabrykę atramentu na ,,Gazeta Warszawska”
Mapa hydrologiczna Polski wielką skalę zakłada 26 grudnia 1884
w Warszawie jeden z miej­
Mapę hydrologiczną kraju scowych nauczycieli kali­
naszego wykonuje obecnie grafji. Fabrykacja atra­ Czwarta klasa
inżynier komunikacji pan mentu w tym zakładzie ma W sferach kolejowych agi­
Niecierzgiewicz. Na pod­ odbywać się bez wszelkiej tuje się projekt rychłego za­
stawie mapy powyższej przymieszki pierwiastków prowadzenia wagonów
prowadzić się mają dalsze trujących. klasy czwartej. Rezultat
badania charakteru na­ „Gazeta Handlowa” projektu będzie ogłoszony
szych rzek. 19 grudnia 1884 przez ministerium komuni-
..Gazeta Handlowa” kacyj po zasięgnięciu odpo­
12 grudnia 1884 wiednich informacyj od za­
Żegluga parowa
rządów kolejowych w pań­
Parasolki... na futrze
Wczoraj statkiem paroWym stwie rosyjskim.
Ukazały się parasolki zi­ ,.Syrena” odpłynęło 120 „Gazeta Handlowa”
mowe to jest przyozdobione osób w dół Wisły. Fakt 31 grudnia 1884
puszystym futerkiem. Jest otwarcia żeglugi parowej
to symbolika sezonu. Bra­ w grudniu jest w klimacie Zebrał: Witold Michalski
P O P U L A R N Y M A G A Z Y N
N A U K O W O - T E C H N I C Z N Y
Nr 12 (432) Grudzień 1984 Rocznik XXXV

Czy król Polski Bolesław Krzywousty tak wyglądał za

życia, jak namalował go Jan Matejko? Chyba tak. Wyko­
nana w Zakładzie Kryminalistyki plastyczna rekonstrukcja
głowy władcy, na podstawie czaszki wyjętej z jego gro­
bowca, wskazuje na wiele podobieństw z rysami postaci
na obrazie. O tym, w jaki sposób artysta-plastyk sporzą­
dza plastyczną rekonstrukcję głowy możecie przeczytać
w artykule Zygmunta Niziałka ,,Czaszka mówi" na str. 4.

Żyjemy w czasach opanowanych przez komputery - do

niedawna synonim tajemniczości, domena hermetyczne­
go kręgu fachowców, dzisiaj - sprzęt powszechnego
użytku. Obserwujemy ze zdumieniem i fascynacją zjawi­
sko będące niewątpliwie zwiastunem cywilizacyjnego
przełomu. Tym wszystkim, którzy chcieliby błiźej przy­
jrzeć się fenomenowi XX wieku, proponujemy lekturę
nowego działu poświęconego szeroko rozumianej „małej
informatyce', Comiesięczny „Klub Informik” , bo tak
brzmi jego nazwa, ukaże się na łamach naszego pisma już
za miesiąc. Natomiast dzisiaj Roland Wacławek prezentu­
je Wam całą gamę komputerów osobistych w artykule na
s. 16, do przeczytania którego nie trzeba chyba nama­
wiać, szczególnie informatyków-amatorów.

Tak się dziwnie składa, że podczas zawodów sportowych

zwracamy dużo większą uwagę na ludzi i ich wyczyny, niż
na sprzęt, którym się posługują. Nic dziwnego - jest
przecież taki sam tub prawie taki sam dla każdego zawod­
nika, liczy się więc to. co dany zawodnik potrafi z nim lub
dzięki niemu zrobić. A przecież sprzęt sportowy jest
czasem, mimo swej pozornej prostoty, dość skompliko­
wany i musi odpowiadać niekiedy bardzo surowym wyma­
ganiom. Chcemy Wam to przedstawić na przykładzie
sztangi - przyboru sportowego, który przyniósł Polakom
wiele medal i we wszelkiego rodzaju mistrzostwach i olim­
piadach (s. 38).

Nasza okładka: Potraktujcie tę naszą okładkę jako grafi­

czną zapowiedź szkoły minikomputerowej, której wykła­
dy zaczniemy dla Was od następnego numeru ,.MT".
 SPI S TREŚCI

Artykuły: ŚLADAMI SHERLOCKA HOLMESA.,.: CZASZKA MÓWI-Zygmunt N iziałek.............................. 4

KOMPUTERY OSOBISTE-Roland Wacławek............................. .*........................................... 16
BUDOWANIE ZAMKÓW Z PIASKU - Zof ia R o k ita ...................................................................... 31
POLSKIE SZTANGi - Jerzy KI awiński.......................................................................................... 38
TECHNIKA I ESTETYKA-Stanisław Rymsza.................................................... 44
Felieton: TO SIĘ MUSI DAĆ...- Jerzy Klawiński........................................................................................... 3
Opowiadanie: OPOWIEŚĆ WIGILIJNA-Sławomir M il. . 61
Na warsztacie: PILARKA TAŚMOWA-Stefan Z b u d n ie w e k................................................................................ 73
SUPERHETEROD YNOWY ODBIORNIK UKF - Grzegorz Z a lo t ................................................. 81
Działy: CIĘŻARÓWKI POLSKIE (1919-1939): PZInż302-JanTarczyński............................................. 47
ASTRONOMIA OLA WSZYSTKICH: UCZ SIĘ SAM! - Marek S taniucha...................................... 49
FOTONOWOŚCI: „ KROKUS AF” ~RZUTNIK DO PRZEZROCZY-Ryszard K re yse r................. 53
NIEZNANA BROŃ DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ: KARABIN MASZYNOWY CHŁO­
DZONY POWIETRZEM TYP C -P io tr Zarzycki ............................................................................ 58
ROZMAITOŚCI MATEMATYCZNE: WĘZŁY-Michał S z u re k .................................................... 92
BIOLOGIA DWUWYMIAROWY ŚWIAT BŁON-Magdalena F ik u s ............................................. 94
KATEDRA FIZYKI: KŁOPOTY NA PARKINGU - Robert Czyżewski, Adam G rzym ała................. 98
CHEMIA NA CO DZIEŃ; AMATORSKIE ŹRÓDŁA CHROM U -Stefan Sękowski.......................... 101
POZNAJEMY SAMOCHODY: TALBOT SOLARA SX - Zdzisław Podbielski................................ 105
NOWE I NAJNOWSZE.................................................................................................................. 106
MUZEUM „MT": N O RBLIN-HenrykHollender......................................................................... 108
POMYSŁY GENIALNE, ZWARIOWANE I TAKIE SOBIE................................................................ 110
GRYZGŁOWĄ:OBRACANKA-Robert H ardy............................................................................ 112
UNIWERSALNY SUPERSTATEK-(j)..............................................., ........................................ 56
Różne: KARZEŁEK I OLBRZYM (j)................................. ........................................................................ 56
SPIS ARTYKUŁÓW ZAMIESZCZONYCH W „MŁODYM TECHNIKU” W LATACH 1981, 1982,
1983,1984 ....................... \ ....................................................................................................... 113
Na okładce: ON TEŻ CHCE ZOSTAĆ PROGRAMISTĄ..................................................................................... I
SĘDZIWY TECHNIK..................................................................................................................... li
NOWOCZESNE JEDNOŚLADY: HONDA MTX125R - Jerzy Borkowski......................................III, IV

Numer ilustrowali: Witold Dybowski, Jerzy Flisak

Fotografie w numerze; Hewlett Packard, „Hobby". IBM, ,,Inter Nationes", Władysław P Jabłoński, Komenda Główna MO, Muzeum
Azji i Pacyfiku. Stefan Rutkowski, „Science et Vie” . „Systbme D", Jan Tarczyński, Texas Instruments. Roland Wacławek, Grzegorz
Zalot, Stefan Zbudniewek, ze zbiorów redakcji.

„Młodego Technika” wydaje Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia".

Rada Redakcyjna; doc dr Zygmunt Dąbrowski, dr inż Lech Janczewski, inż. Jerzy Jasiuk, dr Zygmunt Kalisz, mgr Zbigniew Słowiński,
mgr inż. Jerzy Siek, dr Zbigniew Płochocki, Piotr Postawka, prof dr hab Andrzej Wróblewski (przewodniczący), mgr inż. Grzegorz Zalol

Zespół redakcyjny; Mikołaj Dubrawski (kier. działu techn.-organ ), Elżbieta Gaweł (sekretarz redakcji), Władysław P Jabłoński (kier.
działu graficznego). Bogusław Kitzmann (red. działu), Jerzy Klawiński (dział łączności z czytelnikami), Anna Kniaź, Zofia Rokita (dział
nauki), Jerzy Pietrzyk (kier. działu twórczości technicznej). W iklor Szafijański (oprać, językowe). Lidia Sadowska-Szlaga (korekta).
Józef Trzionka (redaktor naczelny).

Stali współpracownicy: Jan Barczyk (znaczki). Jerzy Borkowski (motocykle), Robert Czyżewski, Adam Grzymała (Katedra fizyki). Jacek
Ciesielski (Gry z głową). Jerzy Dąbrowski (Pomysły). Magdalena fik u s (biologia). Henryk Hollender (Muzeum „M T” ), Ryszard Kreyser
(foto). Jacek Nowicki. Krzysztof Zięcina (loty księżycowe), Grzegorz Zalot (Klub Wynalazców), Zdzisław Podbielski (samochody), Marek
Staniucha (astronomia). Stefan Sękowski (chemia). Michał Szurek (Ro-Ma), Jan Tarczyński (historia motoryzacji), Roland Wacławek
(elektronika), Piotr Zarzycki (historia techniki uzbrojenia), Adam Poradzisz (medycyna).

Adres redakcji: ul. Spasowskiego 4, 00-389 Warszawa lub skr. poczt. 380. 00-950 Warszawa Telefony; centrala 26-24-31 do 36
Dział Łączności z Czytelnikami wew. 60 (czynny od 10 do 14), pozostałe działy wew. 42 i 47, redaktor naczelny 26-26-27 lub wew 87.
Warunki prenumeraty: ogólnie obowiązujące w kraju.
Egzemplarze zdezaktualizowane zakupić można w Salonie Wydawniczym „Naszej Księgami", ul. Spasowskiego 4a.
Redakcja zastrzega sobie prawo adiustacji i skracania nadesłanych materiałów. Artykułów nie zamówionych redakcja nie zwraca
Druk; Zakłady Wklęsłodrukowe RSW „Prasa” . Zam. 1372. Nakład 250315 egz. T-45-

2
 Na koncert sym foniczny do filharm onii przybyła wyciecz-
. ka pracow ników z pew nych zakładów metalowych. Jest
wśród niej pew ien stary m ajster, któ ry podczas całej pierw ­
szej części koncertu przygląda się uważnie ,,pom pującem u”
puzon m uzykow i. W czasie przerw y ów m ajster podchodzi do
spoconego z w ysiłku puzonisty i m ó w i:,,Panie, ja się na tym
znam - to się m usi dać jakoś wyciągnąć!”
Rzeczywiście, często tak w życiu bywa, iż uważamy, że coś
m usi się dać zrobić, naprawić, przekonstruować itp. Czasem
z tych pi’ób wychodzą rzeczy genialne, czasem takie sobie.
Wszystko zależy bowiem od poziom u naszego przygotowania
fachowego do realizacji założonego planu. Niestety, n iektó­
rzy porywają się, zgodnie ze starym porzekadłem , z m otyką
na Słońce. Po ich przeróbkach i naprawach zw ykle zostaje
parę „zbędnych” części, a urządzenie albo wcale nie działa,
albo chodzi ja k stara sieczkarnia - skrzypiąc, piszcząc i dy­
miąc. Tym oto sposobem niektórzy próbują przerobić np.
rower na snopowiązałkę lub odwrotnie.
Jeśli owe próby zm uszenia opornej materii technicznej do
naszych ceiów odbywają się na poziom ie amatorskiego m aj­
sterkowania, to - naw et jeśli odbywa się to niezbyt zgodnie ze
wszystkimi regułam i sztu ki - jest to tio wybaczenia. Dużo
gorzej, jeżeli owe „wym uszenia" techniczne odbywają się na
poziom ie profesjonalnym. W yobraź sobie, m iły Czytelniku,
że kupiłeś konserwę z błękitka w puszce z blachy pancernej,
do której dołączono Ci n o żyk do otwierania. Oczywiście ów
„otw ieracz” gnie się w palcach, a Ty, kierując się błędną
w tym m om encie logiką, walczysz z oporną puszką mrucząc:
„Przecież to m usi się dać otw orzyć!” N ie jest to, niestety,
sytuacja wydumana przez Waszego felietonistę. W czasie
tegorocznego pobytu w Gorcach m usiał w pocie czoła otw ie­
rać konserwy nożem, m łotkiem i tzw. płaskoszczypam i ku
uciesze bazowego bacy i całej m iłej kom panii, która przeko­
nywała go, że g d yb y w ykazał więcej technicznego sprytu, to,
na podstaw ie swych doświadczeń, m ógłby zamieścić w „MT”
w dziale „Na w arsztacie” cykl artykułów pt. „Vademecum
otwierania konserw w p u szka ch ”(wbrew pozorom konserw y
mogą być również w słoikach i butelkach, oraz innych
formach opakowań, o czym niniejszym informuję).
N ie wiem, czy uda m i się poruszyć tym felietonem czułe
serca (i um ysły!) producentów twardych puszek, gnących się
sztućców, nietwardniejącego cementu, niemięknącej plaste­
liny, śliskiego papieru ściernego i zb y t szorstkiego papieru
toaletowego, a także wielu, wielu innych, któ rzy zm uszają
nas do działania na zasadzie: „to się musi dać zrobić”. Mam
nadzieję, że ci, którym zabraknie zrozumienia istoty sensow­
nego technicznie działania, będą m usieli opuścić stanowiska
profesjonalistów. I to się m usi dać zrobić/
JE R Z Y K L A W IŃ SKI

3
 /
Pośm iertna identyfikacja ciała czło­
wieka, mimo olbrzymiego postępu do­
świadczeń w tej dziedzinie i coraz b ar­
dziej precyzyjnych m etod badań, jest od
wielu lat zagadnieniem trudnym i wciąż
aktualnym . Problem odtw arzania wy­
glądu i podobieństw a tw arzy na podsta­
wie czaszki, od daw na interesował an­
tropologów, lekarzy i rzeźbiarzy, ponie­
waż w łaśnie czaszka była i jest decydu­
jącym i specjalnym przedmiotem badań,
przy identyfikacji znalezionych szkiele­
tów ludzkich (patrz ,,MT” n r 7/84).
U podstaw y tego szczególnego zaintere­
sowania budow ą czaszki tkw i niew ąt­
pliwie bogactwo form jej kości. Ma ona
4
wiele cech charakterystycznych, które
umożliwiają trafną identyfikację obli­
cza danej osoby, choć bezbłędna identy­
fikacja nie zawsze jest tak łatwa, jakby
się to mogło wydawać.
Rekonstrukcja plastyczna wyglądu
głowy człowieka, gdy żył, polega na od­
tw arzaniu części miękkich (mięśni) na,
czaszce. Wykonuje się ją zazwyczaj w te­
dy, gdy występuje niemożliwość identy­
fikacji zwłok, często zniekształconych
i znajdujących się w rozkładzie gnilnym
oraz, gdy brak jest innych danych, na
podstawie których można by określić
ich tożsamość. Rekonstrukcję plastycz­
ną głowy wykonuje się więc: w badaniu
kolejnych etapów rodowego rozwoju
człowieka (patrz ilustracja na 1 stronie
okładki ,,MT” n r 7/84), przy odtw arza­
niu plastycznych wizerunków postaci
historycznych oraz coraz częściej w kry­
minalistyce. Prowadzenie śledztwa we
właściwym kierunku zależy w dużej
mierze od identyfikacji nieznanych
zwłok. W tym przypadku rekonstrukcja
pow inna być oparta na naukowej i ściśle
obiektywnej technice.
Prace wstępne
Sporządzenie rekonstrukcji plastycz­
nej wymaga wielu czynności poprzedza­
jących, ściśle ze sobą związanych i m a­
jących wpływ na jej efekt i trafne ujęcie
końcowe. Do sporządzenia plastycznej
rekonstrukcji głowy potrzebna jest
przede wszystkim wymacerowana cza­
szka wraz z żuchwą, protokół oględzin
zwłok w raz z dokum entacją techniczną,
oraz w przypadku wykonywania sekcji
zwłok, protokół sądowo-lekarskich
oględzin zwłok.
W pierwszym etapie pracy nad rekon­
strukcją, podczas szczegółowych oglę­
dzin czaszki, zw raca się szczególną
uwagę na to, czy w czaszce tej nie w ystę­
pują ew entualne anomalie, jak np. asy­
m etria czaszki, skrzywienie kości noso­
wych, nieprawidłow e osadzenie żuch­
wy, nieprawidłow y zgryz, oraz ustale­
nie, czy na kościach czaszki nie uw ida­
czniają się uszkodzenia traum atyczne
(złamania, zwichnięcia itp.) i inne de­
formacje patologiczne. Im czaszka cha­
rakteryzuje się większą liczbą cech in­
dywidualnych, tym staje się bardziej
przydatna do wykonania rekonstrukcji
plastycznej, która tym samym, będzie
wierniejsza. Przy oględzinach czaszki
szczególnej analizie poddaje się również
stan uzębienia szczęki i żuchwy, które
m ają duży wpływ na ukształtow anie
tkanki miękkiej okolicy ust, oraz na ich
ogólny kształt i wygląd.
Po dokonaniu szczegółowych oglę­
dzin czaszki sporządza się dokum enta­
cję w postaci zdjęć czaszki w raz z żuch­
wą, w dwóch płaszczyznach - w płasz­
czyźnie bocznej (widok z boku) i w pła­
szczyźnie czołowej (widok z przodu).
Osobno fotografuje się uzębienie szczę­
ki i osobno żuchwy, a poza tym, w przy­
padku stwierdzenia występowania ja­
kichkolwiek anomalii lub uszkodzeń,
czaszkę fotografuje się dodatkowo rów­
nież od strony ich występowania.
Badania antropologiczne
czaszki...
...są następnym etapem identyfikacji
zwłok. Na ich podstaw ie ustala się płeć,
wiek oraz przynależność typologiczną,
umożliwiającą określenie wyglądu
osobnika przed śmiercią. B adania te
wykonuje specjalista antropolog, a ich
wynik przekazuje specjalistom zajm u­
jącym się sporządzaniem rekonstrukcji
plastycznej głowy i porównaniem nie­
znanych zwłok z osobami zaginionymi.
Sporządzający rekonstrukcję, zanim
przystąpi do nakładania grubości części
miękkich na czaszkę, konfrontuje uzy­
skane wyniki badań antropologicznych
z danymi zaw artym i w nadesłanym m a­
teriale dotyczącym znalezionych nie­
znanych zwłok.
W następnej kolejności przygotowuje
się wykaz grubości części miękkich
w poszczególnych punktach kraniom e-
trycznych danej czaszki (są to miejsca,
w których dokonuje się pomiarów cza­
szki lub głowy), z uwzględnieniem płci,
wieku, przynależności typologicznej
i urzeźbienia czaszki, korzystając przy
tym ze specjalnych tabel.
Po przeanalizow aniu i ustaleniu gru­
bości części miękkich, wykonuje się
tzw...
...rekonstrukcję graficzną.
Na kartonie rysuje się obrys czaszki
w skali 1:1, w płaszczyźnie czołowej
5
 *

kość c z o ło w a

guzy czołow e

k re s a skroniow a

łu k i n a d o czo d o ło w e

g la b e lla kość skro n io w a

o czo d ó ł

k o ść nosowa k o ś ć jarzm ow a

łu k ja rz m o w y o tw ó r gruszkow aty

szczęka
k o le c nosow y
prze d n i
żuchwa
w y r o s tk i
z ę b o d o ło w e kąt żuchwy

g uzow ato ść b ródkow a

-k re s a s k ro n io w a

g u z y czołow e k o ść ciem ieniowa

k o ś ć skroniow a

łu k i n a d -
o c zo d o ło w e

g la b e lla kość
p o ty lic z n a

szczyzna
pozioma
ko le c nos<
p rze d n i k re s a karkow a

w y ro s tk i otwór słuchowy
w y ro s te k
s u tk o w a ty

guzow a
kqt żuchwy
b ró d ko w a

Kościec głowy widziany z przodu i z boku

i bocznej, a następnie wyznacza się linią

odpowiednie grubości tkanki miękkiej,
w wyniku czego otrzymuje się schemat
tw arzy w pozie en face i z profilu.
Po wykonaniu rekonstrukcji graficz­
nej, przystępuje się do sporządzania
właściwej...
6
...rekonstrukcji
rzeźbiarskiej głowy...
...zaczynając od ustaw ienia czaszki
na odpowiednim w sporniku z podstaw ­
ką. Przy zamocowaniu czaszki zw raca
 Czaszka w płaszczyźnie czołowej i bocznej nieznanych zwłok
się uwagę na to, aby ustaw iona była
prawidłowo, to jest w płaszczyźnie po­
ziomej, przechodzącej na wysokości
dolnej kraw ędzi oczodołu lewego i nad
górną kraw ędzią zewnętrznych otwo­
rów słuchowych, ponieważ w takim
ustaw ieniu głowa zawsze spraw ia w ra­
żenie statycznej, ujętej w pozie n atu ­
ralnej.
Do sporządzenia rekonstrukcji n aj­
częściej używa się plasteliny, gdyż jest
ona plastyczna, a jej skład chemiczny
sprzyja temu, że nie powoduje uszko­
dzeń kości czaszki.
N akładanie plasteliny rozpoczyna się
od...
...modelowania mięśni skroniowych,
żwaczy oraz mięśni szyi.
Przy modelowaniu mięśni skronio­
wych, zw raca się uwagę na układ gór­
nych przyczepów, które wyznacza na
bokach czaszki w ypukła dolna kresa
skroniowa. Od stopnia wypukłości
i chropowatości tej kresy, uzależniona
jest masywność mięśnia skroniowego,
całkowicie wypełni aj ącego dół skronio­
wy, przechodzącego pod łuk jarzmowy
i kończącego się na w yrostku skronio­
wym żuchwy.
W przypadku mięśni żwaczy m odelu­
je się tylko ich w arstw y zewnętrzne,
które m ają przyczepy: od góry - n a do­
lnym brzegu kości jarzmowej i łuku ja ­
rzmowego, natom iast od dołu - na po­
wierzchni bocznej, dolnej części żuchwy
i k ąta żuchwy.
Przy modelowaniu mięśni szyi
uwzględnia się przede wszystkim te
mięśnie, które ją kształtują. Modeluje
się je dość ogólnie, pokazując tylko kie­
runek ich przebiegu i formę zew nętrzną,
nie zw racając większej uwagi na ich
budowę szczegółową.
Wymienione tutaj trzy rodzaje mięśni
m ają duże znaczenie dla dalszego prze­
biegu rekonstrukcji, ponieważ w decy­
dujący sposób w pływ ają na kształt bo­
cznych części głowy i jej osadzenia na
szyi, a w miejscu ich w ystępowania gru­
bość tkanki miękkiej na czaszce nie jest
uwzględniona w tabelach pomiarów.
Po wymodelowaniu wyżej wymienio­
nych mięśni, przystępuje się do...
...osadzania gałki ocznej
w oczodole...
... które uzależnione jest od kształtu
i wielkości oczodołu, od budowy zewnę-
7
trznych i wewnętrznych brzegów tego
oczodołu oraz w pewnej mierze od w ars­
twy tkanki tłuszczowej, okrywającej
gałkę oczną od wewnętrznej strony
oczodołu. Na gałce wmontowanej
w oczodół zaznacza się środek oka oraz
kierunek szpary ocznej.
N astępnie zaczyna się...
...rekonstrukcję nosa...
...przy czym bardzo w ażną rolę speł­
nia jego szkielet chrzęstny, który oprócz
szkieletu kostnego jest konstrukcją dla
większej części nosa, kształtującą jego
koniec, skrzydełka oraz przegrodę.
W związku z tym przy modelowaniu
części ehrzęstnych nosa zw raca się uw a­
gę na wielkość i kształt otw oru gruszko-
watego, na ukształtow anie wolnych
brzegów tego otworu, na położenie kości
płaskiej nosa, zwanej lemieszem, tw o­
rzącej tylną część przegrody nosa, oraz
na kolec nosowy przedni. Tak wymode­
lowana część chrzęstna nosa określa je­
go ogólny kształt i wystawanie, a także
w yprofilowanie grzbietu.
N astępną fazą sporządzania rekon­
strukcji głowy jest...
...modelowanie części miękkich
tw arzy i głowy.
N akładając te części, najpierw nanosi
się na poszczególne punkty kraniom e-
tryczne czaszki, niewielkie krążki plas­
teliny, odpowiadające wysokością gru­
bości części miękkich, ustalonej w ana­
lizie przy sporządzaniu tzw. rekonstru­
kcji graficznej. N astępnie krążki te łą ­
czy się paskam i plasteliny, tw orząc tzw.
grzebienie, o takiej samej wysokości jak
krążki. W wyniku tego na czaszce po­
w staje siatka odpowiednich grubości
części miękkich.
Z kolei wolne miejsca między grze­
bieniami, początkowo w ypełnia się na
jednej połowie czaszki, pozostaw iając
drugą stronę do celów porównawczych
- kontrolnych. Wypełnia się ją dopiero
po wymodelowaniu na pierwszej poło­
wie głowy - oka, małżowiny usznej, po­
łowy nosa, ust, bródki oraz szyi. Ele­
menty te w pierwszej fazie modeluje się
dość szkicowo, ostateczny kształt n ad a­
jąc im dopiero po wymodelowaniu dru ­
giej połowy głowy.
W stępnie dodać należy, że m odelowa­
nie okolicy ciemieniowej i potylicznej
 Wymodelowana głowa ze wszystkimi elementami twarzy (bez włosów)
głowy nie spraw ia większych trudności,
ponieważ w arstw ę m iękką nakłada się
równolegle do kostnego podłoża czasz­
ki. Grubość tej w arstw y zróżnicowana
jest jedynie w tylnej części głowy, nad
kresą karkow ą kości potylicznej, od
której w kierunku okolicy ciemieniowej
i okolic skroniowych stopniowo zmniej­
sza się. Na w yrostkach sutkowa tych
w arstw a m iękka jest najcieńsza. Jeżeli
kostna część potyliczna jest silnie urzeź­
biona, to tylna w arstw a m iękka będzie
w tedy grubsza.
Wykonując szczegółowe modelowa­
nie elementów twarzy, nadaje się im
prawidłowy kształt, ze zwróceniem
uwagi na cechy charakterystyczne dla
wieku, w jakim określony był dany
osobnik.
Modelowanie czoła podczas sporzą­
dzania rekonstrukcji głowy jest zasad­
niczo dość łatwe, ponieważ grubość po­
krywy części miękkich na kości czoło­
wej jest praw ie stała, z wyjątkiem okoli­
cy nad nasadą nosa, tzw. glabelli, oraz
łuków nadoczodołowych.
Chociaż na całej płaszczyźnie czoła
nałoży się jednakow ą grubość pokrywy
miękkiej, czoło zawsze jednak zachowa
swą formę, a występujące różnice gru­
bości na poszczególnych jego fragm en­
tach nie będą w zasadniczy sposób
wpływały na wygląd twarzy.
Należy jednak powiedzieć, że
najcieńsza pokrywa m iękka występuje
nad okolicą glabelli i przy guzach czoło­
wych, natom iast w kierunku nasady no­
sa i łuków nadoczodołowych stopniowo
się zwiększa.
W zależności od stopnia w ystaw ania
i urzeźbienia glabelli oraz łuków nado­
czodołowych grubość pokrywy miękkiej
może być różna. Im bardziej wysunięte
i urzeźbione są glabella i łuki nadoczo-
dołowe, tym grubsza jest pokrywa
miękka. Ponadto w dolnej części czoła
grubość pokrywy miękkiej stopniowo
zmniejsza się w kierunku okolic skro­
niowych.
Modelując takie elementy, jak:
...oczy, nos, usta, bródkę, brwi,
a także małżowiny uszne...
...nadaje się im tak ą formę, która
jest charakterystyczna dla określone­
go typu antropologicznego, oczywiście
z uwzględnieniem ukształtow ania pod­
łoża kostnego tych elementów.
Wiadomo, że w populacji polskiej
najczęściej w ystępują trzy rodzaje
opraw oczu: o powiekach górnych bez
9
fałd, o powiekach z fałdą rozwiniętą
średnio, silnie lub też przechodzącą
w fałdę nakątną oraz o powiekach z fał­
dą mongolską.
Przed modelowaniem powiek oczu,
najpierw form uje się części miękkie, po­
łożone na zewnętrznych brzegach kości
okalających oczodoły.
Grubość części m iękkich wokół oczo­
dołów zależy od ukształtow ania łuków
nadoczodołowych, w yprofilowania koś­
ci jarzmowych i szczękowych oraz od
stopnia w ystaw ania kości nosowych.
Największa grubość części miękkich
wokół oczodołów występuje nad ich
górną częścią, w miejscu w yrastania
włosów brwi. N atom iast na bocznych
i dolnych częściach oczodołów, grubość
ta stopniowo się zmniejsza, a w okolicy
występowania w ew nętrznych kącików
oczu ijest najcieńsza. Należy zwrócić
uwagę, że przy ostrym brzegu oczodołu
najczęściej w ystępuje cienka powieka
górna, a oko w yraźnie w ystępuje do
przodu. N atom iast przy zaokrąglonym
brzegu oczodołu powieka górna jest n a­
brzm iała i najczęściej obwisła nad ze­
w nętrznym kątem oka.
Jak już wspomniano wcześniej
kształt nosa zależy w znacznym stopniu
od jego chrzęstnej i kostnej konstrukcji.
Po prawidłowym wymodelowaniu częś­
ci chrzęstnej nosa, nakładanie pokrywy
miękkiej nie wpływa zasadniczo na jego
kształt, z w yjątkiem nasady nosa i łą­
czącej się z nią górnej części grzbietu.
Jeżeli w ystępuje słabe wysunięcie
i urzeźbienie glabelli, przy jednoczes­
nym łagodnym przejściu jej w część no­
sową kości czołowej, to grubość tkanki
miękkiej nasady nosa będzie mała. N a­
tom iast przy coraz silniej szym wysunię­
ciu i urzeźbieniu glabelli i coraz b ar­
dziej pochylonej części nosowej kości
czołowej, grubość części miękkiej nasa­
dy nosa będzie coraz większa.
Stopień przejścia glabelli w część no­
sową kości czołowej najczęściej wiąże
się z długością nasady nosa. Przy łagod­
10
nym przejściu nasada zasadniczo jest
wysoka, przy średnio łagodnym przejś­
ciu jest średniej wysokości, a przy wy­
raźnym, ostrym przejściu jest zazwyczaj
niska. Grubość tkanki miękkiej na koś­
ciach nosowych grzbietu nosa jest dość
cienka i ogólnie mało zróżnicowana.
W górnej części, przy nasadzie nosa w a­
rstw a ta jest najgrubsza i biegnąc po
grzbiecie ku dołowi, staje się stopniowo
coraz cieńsza. W związku z tym miękki
profil nosa nie przebiega po linii równo­
ległej do profilu kostnego.
Na bocznych płaszczyznach nosa, po­
czynając od brzegów grzbietu nosa
w kierunku policzków, grubość tkanki
miękkiej stopniowo się zwiększa.
K ształt końca nosa, kształt jego prze­
grody oraz skrzydełka w znacznym sto­
pniu zależą od ukształtow ania dolnej
części otw oru gruszkowatego oraz od
wyprofilowania kolca nosowego.
Przy bardzo krótkim, słabo rozwinię­
tym kolcu nosowym koniec nosa będzie
zaokrąglony, a przy silnie rozwiniętym
i ostro wyprofilowanym - spiczasty.
W zależności od ustaw ienia kolca noso­
wego zmienia się przegroda nosa.
W większości przypadków, jeżeli np.
kolec nosowy ustaw iony jest poziomo,
to przegroda nosa jest również pozioma.
Kiedy kolec jest opuszczony lub podnie­
siony, to przegroda również będzie m ia­
ła taki sam kierunek ustawienia.
Rodzaj dolnego brzegu otworu grusz­
kowatego w znacznym stopniu wpływa
na ukształtow anie skrzydełek nosa. Je ­
żeli brzeg ten jest ostry, to skrzydełka
nosa swym rozstawieniem będą odpo­
wiadać mniej więcej szerokości otworu
gruszkowatego. W przypadku zaokrą­
glonych brzegów otworu gruszkow ate­
go skrzydełka nosa będą wyraźnie prze­
chodziły poza jego obręb. We w szyst­
kich wspomnianych przypadkach wy­
sokość skrzydełek nosa zależy od um iej­
scowienia na wewnętrznej stronie otw o­
ru gruszkowatego tzw. grzebyczka.
Okolica ust jest najbardziej, jak wie-
 I
Końcowa faza rekonstrukcji głowy
my, ruchliw ą częścią tw arzy i bezpo­
średnio nie wiąże się ze szkieletem kost­
nym czaszki, tak jak inne elementy tw a­
rzy i głowy. Mięśnie okrężne ust, leżące
swobodnie nad zębami, przy różnych
układach mimicznych tw arzy stale
zm ieniają kształt i położenie ust oraz
długość i układ ich szpary. W związku
z tym, wierne wymodelowanie okolicy
ust nie jest ta k łatwe, jakby się to mogło
wydawać. Jednak badania wykazały, że
kształt okolicy ust w dużym stopniu
zależy od budowy szczęki i żuchwy,
a zwłaszcza od wysokości i ukształto­
w ania wyrostków zębodołowych, szero­
kości łuku zębowego, kształtu i wielkoś­
ci zębów oraz ich zgryzu.
Między wysokością części skórnej
w argi a wysokością w yrostka zębodoło-
wego szczęki istnieje dość ścisła korela­
cja. Np. jeśli w yrostek zębodołowy
szczęki jest wysoki, część skórna wargi
górnej będzie również wysoka, i od­
wrotnie.
Grubość miękkiej tkanki ust,
a w równym stopniu i rysunek czerwieni
warg, bezpośrednio związane są ze sto­
pniem w ystaw ania szczęki, z wielkością
zębów i charakterem zgryzu. Przy orto-
gnatycznej budowie czaszki (cofnięte
kości tw arzy ku tyłowi), z drobnymi
zębami, częściej występuje cienka czer­
wień wargowa, natom iast przy progna-
tycznej budowie (występujące kości
tw arzy ku przodowi), ze średnim i zęba­
mi, występuje przeważnie gruba czer­
wień, co uwzględnia się przy modelo­
waniu.
Ustalenie kształtu szpary u st na pod­
stawie uzębienia jest bardzo trudne.
Jednak na podstaw ie praktyki stw ier­
dzić można, że przy szerokim łuku zębo­
wym szpara ust jest zazwyczaj długa
i najczęściej przebiegająca prosto. Poza
tym kształt szpary ust ustala się na pod­
stawie wyprofilowania twarzy, gruboś­
ci czerwieni warg, a także na podstawie
przynależności typologicznej, od której
w dużym stopniu uzależnione jest
ukształtow anie rynienki podnosow ej.
Długość szpary ust ustala się n a pod­
stawie rozstaw ienia kłów, biorąc pod
uwagę odległość od ich zewnętrznych
krawędzi. Są jednak w yjątki, kiedy
szpara ust jest krótsza lub dłuższa
w stosunku do rozstaw ienia kłów.
Modelując okolicę bródkową, należy
uwzględnić jej współzależność od części
przedniej trzonu żuchwy, której szero­
kość, wysokość i kształt odpow iadają
11

Jak już Wam wiadomo metodę re­
konstrukcji plastycznej głowy stosuje
się w przypadku odtwarzania wyglą­
du postaci historycznych, żyjących
w czasach nam bardzo odległych.
Jednym z wielu tego przykładów mo­
że być odtworzenie prawdopodobne­
go wyglądu oblicza Bolesława Krzy­
woustego, wykonanego na podstawie
czaszki, pochodzącej z krypty Kate­
dry Płockiej.
Otóż w 1972 roku w krypcie tej
odkryto szczątki szkieletów ludzkich,
prawdopodobnie królewskiej rodziny
Piastów, pochodzące z wtórnego po­
chówku. Badania wykazały, źe m.in.
mogą tu być szczątki Bolesława Krzy­
woustego. a czaszka do nich należą­
ca, ze wzglądu na charakterystyczną
deformacją, miała największą szansą
identyfikacji, co sprawiło, źe postano­
wiono wykonać rekonstrukcję plasty­
czną głowy.
Sporządzanie rekonstrukcji po­
przedziły badania antropologiczne,
które wykazały, że czaszka pochodzi
od osobnika płci męskiej, który
w chwili śmierci mógł mieć 50-55 lat
i należał do typu armenoidalno-wy-
żynnego, wskazującego raczej na po­
łudniowe, względnie południowo-
-wschodnie pochodzenie. Poza tym
stwierdzono, że charakteryzowała się
osobliwą deformacją w postaci asy­
metrii, co mogło powodować skręce­
nie lewostronne twarzy.
Rekonstrukcję sporządzono stosu­
jąc te same kryteria, według których
odtwarza się osobnika współczesne­
go, wprowadzając jedynie jako ele­
ment uzupełniający, długie włosy
Czaszka wyjęta z krypty Katedry w Płocku
Badania antropologiczne wykazały, że nale­
ży ona do Bolesława Krzywoustego
12
i wąsy, a poza tym przyjęto średnią
grubość tkanki miękkiej.
Poszczególne fazy sporządzanej
rekonstrukcji udokumentowano ma­
teriałem fotograficznym, który wyka­
zał i potwierdził począwszy od rekon­
strukcji graficznej, charakterystyczną
deformację twarzy, jej asymetrię uwi­
daczniającą się wyraźnym przesunię­
ciem w prawą stronę dolnej okolicy
żuchwy.
Po ukończeniu rekonstrukcji spo­
rządzono opis głowy osobnika zre­
konstruowanego, przedstawiający
prawdopodobnie Bolesława Krzywo­
ustego.
Przyjęto, że twarz charakteryzowała
się: lewostronnym skręceniem i zwią­
zaną z tym asymetrią, gdzie powierz­
chnia prawej strony jest większa od
lewej, czołem niskim, silnie pochylo­
nym, z wyraźnym ukształtowaniem
gładyszki, oczami średniej wielkości
z tak zwaną ciężką powieką zaopa­
trzoną w dość silnie wykształconą fał­
dę powiekową, nosem średnio wysta­
jącym. średniej wielkości, o dość gru­
bych skrzydełkach, ustami średniej
grubości, z wysoką wargą górną i niż­
szą, ale wywiniętą wargą dolną, wy­
raźnie przesuniętą w prawą stronę,
bródką owalną, lekko cofniętą, z za­
znaczoną wyniosłością bródkową
i przesuniętą w prawą stronę. Żuchwa
tej czaszki była wyraźnie przesunięta
w prawą stronę, o średnio zaznaczo­
nych, ale nisko umiejscowionych ką­
tach (prawy wyżej niż lewy). Uszy
uznano za mięsiste, średnio odstają­
ce, szyja średniej długości była dość
gruba. Według typu antropologiczne­
go, oczy i włosy mogły być ciemne.
Sporządzoną w Zakładzie Krymina-
fistyki rekonstrukcję porównano z na-
Graficzne opracowanie rekonstrukcji głowy na podstawie czaszki Bolesława Krzywoustego
Odlew gipsowy tej samej czaszki z naniesio­
nymi punktami kraniometrycznymi i grze­
bieniami odpowiednich grubości pokrywy
mięśniowej i wyznaczonymi środkami gałek
ocznych
malowanym przez Jana Matejkę wize­
runkiem Bolesława Krzywoustego.
Obok widocznych różnic, stwierdzo­
no wiele zgodności, m.in.: wywinięcie
wargi dolnej i przesunięcie jej wraz z
bródką w prawą stronę, ukształtowa­
nie nosa, z wyjątkiem jego długości,
przypłaszczenie policzków i umiej­
scowienie kątów żuchwy.
Pytanie tylko, czy Matejko przy ma­
lowaniu wizerunku Bolesława Krzy­
woustego mógł posługiwać się dany­
mi dotyczącymi wyglądu, czy była to
jego osobista wizja lub może posługi­
wał się czaszką? Można sądzić, że
tak, ponieważ, o czym już pisaliśmy
w ,,M T’ nr 7/84, malarz brał udział
w przenoszeniu szczątków Kazimie­
rza Wielkiego w inne miejsce. Odtwo­
rzył wówczas w rysunku na konturach
czaszki części miękkie i dorysował
żuchwę, której w grobie nie znale­
ziono.
Innym przykładem historycznej re-
Rekonstrukcja głowy na odlewie gipsowyni
czaszki, uwzględniająca wszystkie elementy
twarzy (bez włosów)

konstrukcji mogą być wykonywane

dla Centralnego Muzeum Morskiego
w Gdańsku rekonstrukcje plastyczne
głów dwóch marynarzy, uczestników
bitwy pod Oliwą w XVII wieku.
Podczas prowadzonych badań pod­
wodnych na wraku Solena", natra­
fiono na dwie, dobrze zachowane
czaszki poległych uczestników bitwy.
Ponieważ w bitwie tej zginęła część
załogi polskiego okrętu „Wodnik",
nasuwało się pytanie, czy byli to ma­
rynarze żaglowca szwedzkiego, czy
też okrętu polskiego.
Wedtug przeprowadzonych badań
Ostateczna rekonstrukcja głowy Bolesława
Krzywoustego -Bolesław Krzywousty" obraz Jana Ma
le/ki

antropologicznych znalezionych cza­

szek. a następnie sporządzonych
plastycznych rekonstrukcji ustalono,
że jeden osobnik należał do typu teu-
tońskiego z przymieszką typu arkty-
cznego, który jeszcze do epoki brązu
występował po Stronie wschodniej
nadbałtyckiej i przemieścił się przez
Laponię do Skandynawii. Natomiast
drugi należał do typu subnordyczne-
go z domieszką typu kromanionoidai-
nego, występującego zarówno
w Skandynawii, jak i w Polsce.
Biorąc pod uwagę przynależność
typologiczną, miejsce znalezionych
czaszek oraz odtworzony ich wygląd,
należałoby przyjąć z dużym prawdo­
podobieństwem , że osobnicy, od któ­
rych pochodziły czaszki, należeli do
załogi żaglowca „Solena".
Popiersia odtworzonych dwóch
nieznanych uczestników bitwy, któ­
rych imion i nazwisk chyba nigdy nie
będziemy znali, są eksponowane
w Centralnym Muzeum Morskim
w Gdańsku, pośród wielu innych zna­
lezisk, związanych z uzbrojeniem
i wyposażeniem żaglowca ..Sotena",
jako że i oni byli na jego pokładzie.
(zn)

13

Tak wygląda głowa mężczyzny odtworzona rva podstawie
czaszki (po lewej), a tak osoba zidentyfikowana
szerokości , wysokości i kształtow i bród­
ki. Jeżeli np. w widoku z przodu żuchwa
będzie szeroka lub wąska, to i bródka
będzie również szeroka lub wąska.
Również profil bródki określa stopień
w ystaw ania przedniej części żuchwy.
Rozróżnia się trzy podstawowe u sta­
wienia bródki: w ysuniętą do przodu,
pionową oraz cofniętą.
Poza tym od wgłębienia, położonego
między wyrostkam i zębodołowymi
a wyniosłością bródkową, zależy odpo­
wiednie wyprofilowanie bródki,
w zw iązku z czym, może być ona przy­
płaszczona, uwypuklona i wywinięta.
N akładając grubość tkanki miękkiej
na przednią część żuchwy, należy zwró­
cić uwagę na jej masywność, ponieważ
na żuchwie cienkiej, delikatnej, tkanka
miękka będzie cieńsza niż na żuchwie
grubej, „ciężkiej”. Na uwagę zasługuje
również dolny brzeg żuchwy. Jeśli jest
on miękko zawinięty do środka i nie ma
żadnych grzebieni i chropowatości, to
grubość tkanki miękkiej będzie w ła­
godny sposób otaczać kość trzonu żuch­
wy, nadając podbródkowi m iękki zarys.
Jeżeli natom iast dolny brzeg żuchwy m a
w yraźnie zarysowane grzebienie, to
proporcjonalnie do nasilenia tego relie­
fu wzbogaci się także grubość tkanki
miękkiej, a podbródek przybierze odpo­
w iednią konfigurację.
Przy sporządzaniu rekonstrukcji gło­
14
wy, brw i modeluje się na brzegach gór­
nej części oczodołu, tak, że boczne ich
części wychodzą poza oczodół, nadając
im kształt więcej lub mniej łukowaty.
W niektórych przypadkach, rysunek
brw i nadaje się zgodnie z kształtem cha­
rakterystycznym dla odpowiedniego ty ­
pu rasowego.
W przypadku osobników charaktery­
zujących się jasnymi włosami, rysunek
brw i będzie delikatny, natom iast
w przypadku osób o włosach ciemnych,
rysunek brw i będzie bardziej wyrazisty,
ostry.
Zaznaczyć należy, że w końcowej fa­
zie rekonstrukcji głowy, brw i trak tuje
się raczej jako formę wykończeniową
oprawy oczu, a nie jako cechę charakte­
rystyczną, ponieważ w wielu przypad­
kach kształt brw i może odbiegać od ich
kształtu rzeczywistego. Na podstaw ie
ukształtow ania podłoża kostnego do tej
pory nie udało się ustalić współzależ­
ności kształtu, grubości, długości oraz
ustaw ienia i położenia brwi.
Modelując małżowinę uszną...
...uwzględnia się wielkość i ukształto­
wanie w yrostka sutkowatego oraz
kształt otw oru usznego, a także kieru­
nek przebiegu kraw ędzi gałęzi żuchwy.
Przy małych w yrostkach sutkowatych,
skierowanych swoimi szczytami w kie­
runku podstawy czaszki, małżowiny
najczęściej będą niewielkie i mocno
przylegające. N atom iast przy dużych,
ostro wyprofilowanych w yrostkach sut­
kowatych, o końcach wystających na
zewnątrz, małżowiny uszne będą prze­
ważnie duże i odstające.
Na ustaw ienie małżowiny usznej
w płaszczyźnie bocznej duży wpływ ma
ogólny charakter żuchwy i czaszki. Od
pochylenia kraw ędzi gałęzi żuchwy za­
leży podstawowy kierunek ustaw ienia
małżowiny usznej, który przebiega rów ­
nolegle do linii wyznaczającej pochyle­
nie kraw ędzi gałęzi żuchwy.
 Okolice policzkowe...
...jak wiadomo, obejmują największą
powierzchnię twarzy. Od góry ograni­
czone są powiekam i dolnymi oraz linią
biegnącą po lukach jarzmowych, od
strony przyśrodkowej - bocznymi pła­
szczyznami nosa i bruzdam i nosowo-
- wargowymi. N atom iast od dołu ogra­
niczają je kraw ędzie żuchwy, a od tyłu
małżowiny uszne. Jeśli nie występują
deformacje w układzie kostnym twarzy,
to okolice policzkowe ukształtow ane są
praw ie zawsze symetrycznie.
Rozmieszczenie miękkich tkanek
przedniej części okolicy policzkowej,
zależy od konfiguracji kości jarzm o­
wych, charakteru ich urzeźbienia oraz
od stopnia horyzontalnego i pionowego
wyprofilow ania tych kości. Przy słabo
profilowanych, szerokich, rozpłaszczo­
nych kościach jarzmowych policzki bę­
dą bardziej w ystające niż przy kościach
jarzmowych ostro wyprofilowanych.
O statnią fazą prac przy sporządzaniu
rekonstrukcji głowy jest...
...modelowanie włosów
Jest to czynność uzupełniająca i na
ogół nie ma korelacji z ukształtow aniem
kości sklepieniowych czaszki. Dlatego
też, przy odtw arzaniu przyżyciowego
w yglądu osoby, w części opisowej, po­
daje się uwagę, że włosy mogą być na
przykład inaczej uczesane, bardziej lub
mniej bujne oraz mieć inną długość.
Pigmentację włosów i oczu oraz
kształt włosów, określa się według przy­
należności typologicznej osobnika,
a w przypadku zabezpieczenia włosów
przy nieznanych zwłokach, od których
pochodzi czaszka -- według badań m or­
fologicznych.
Dalsze czynności
Sporządzoną tym sposobem rekon­
strukcję głowy fotografuje się w trzech
Tak wygląda głowa kobiety odtworzona na podstawie
czaszki (po lewej) a tak osoba zidentyfikowana'
pozach, to znaczy z przodu, z profilu
i z półprofilu. Fotografie te w raz ze
sprawozdaniem z przebiegu odtw arza­
nia przypuszczalnego w yglądu osoby na
podstaw ie czaszki, zaw ierającym szcze­
gółowy rysopis, przesyła się do urzędu
zlecającego wykonanie rekonstrukcji
głowy. Zleceniodawca na podstaw ie
sporządzonej rekonstrukcji oraz opra­
cowanego rysopisu typuje osoby zagi­
nione, które z kolei są identyfikow ane
z nieznanym i zwłokami.
Znaczna większość rekonstrukcji
głów sporządzonych na podstaw ie cza­
szek, opartych na badaniach antropolo­
gicznych, charakteryzuje się trafnym
uchwyceniem podobieństwa. Doskona­
łą ilustracją tego, mogą być w ybrane
przykłady sporządzonych rekonstruk­
cji, na podstaw ie których osoby zaginio­
ne zostały wytypowane, a następnie zi­
dentyfikowane.
Zastrzec tu jednak trzeba, że przepro­
wadzono tą m etodą identyfikację zwłok
nie dając 100-proeentowych rezulta­
tów. Z praktyki wynika, że często o po­
dobieństwie decyduje wygląd tylko kil­
ku elementów twarzy, np. charakterys­
tyczny jej kształt, proporcje, profil,
opraw a oczu itp. i to dopiero może być
podstaw ą do podjęcia badań identyfi­
kacyjnych. Na trafność identyfikacji
mogą również wpłynąć decydująco, np.
cechy indyw idualne danego osobnika,
o ile on takim i się charakteryzuje.
15
KOMPUTERY OSOBIST
Roland Wacławek
W przodujących gospodarczo krajach
św iata obserwujemy dziś ze zdum ie­
niem i fascynacją zjawisko będące nie­
w ątpliw ie zw iastunem cywilizacyjnego
przełomu. K om puter - do niedaw na sy­
nonim tajemniczości, domena herm ety­
cznego kręgu fachowców, staje się oto
sprzętem powszechnego użytku, podob­
nie jak lodówka, magnetofon czy telew i­
zor. W krótce i nam przyjdzie stawić
czoła totalnej inwazji m ikroelektroniki
na wszystkie dziedziny naszego życia.
Nowemu fenomenowi XX w ieku - kom­
16
puterowi osobistemu - w arto więc
przyjrzeć się już teraz.
t
Potrzeba dialogu
Pod koniec la t sześćdziesiątych ja­
kość i funkcjonalność sprzętu kom pute­
rowego w połączeniu z jego znaczną
podażą na rynek umożliwiły w prow a­
dzenie elektronicznych technik prze­
tw arzania informacji dla wielu nowych
dziedzin nauki, techniki i ekonomiki.
O ile do tej pory zatrudniano kom putery
głównie przy masowym przetw arzaniu
w ielkich p artii danych o względnie jed­
nolitym charakterze (handel, adm inis­
tracja, bankowość itp), to nowe zastoso­
w ania stworzyły zupełnie nowe wyma­
gania w tym zakresie. Z chwilą za­
stosowania maszyn cyfrowych w biu­
rach projektowych, pracow niach kon­
struktorskich, laboratoriach, biurach
przedstaw icieli wolnych zawodów*
małych przedsiębiorstw ach - kom pute­
ry m usiały zacząć sobie radzić z innymi
problemami. Nowi użytkownicy wyko­
rzystyw ali maszyny cyfrowe do rozw ią­
zywania najróżniejszych zadań - nie­
jednokrotnie niezbyt złożonych i nie
wymagających dysponowania obszer­
nymi zbiorami danych (tzw. bazam i lub
bankam i danych).
Konwersacyjna w spółpraca z kom­
puterem polega na tym, że użytkownik
dysponujący tzw. końcówką kom pute­
rową (najczęściej jest to m onitor ekra­
nowy lub drukarka z klaw iaturą) prze­
kazuje kom puterow i bezpośrednio
potrzebne program y lub dane, zaś kom­
puter natychm iast po skompletowa­
niu niezbędnych informacji wykonuje
zlecone mu zadanie i bezzwłocznie pre­
zentuje użytkownikowi otrzym ane wy­
niki. Taki dialog z komputerem naj­
efektywniej wspiera człowieka w jego
codziennych pracach, pozwalając mu w
pełni korzystać ze w spółpracy z syste­
mem komputerowym. Dla kom putera
konwersacyjny (dialogowy) tryb pracy
jest jednak bardzo niekorzystny. Na
właściwe obliczenia maszyna zużywa
od ułam ka procenta do kilku procent
czasu pracy, zaś resztę m arnuje bezuży­
tecznie, oczekując, aż obsługujący ją
użytkownik skończy pracowicie w ystu­
kiwać na klaw iaturze kolejną partię da­
nych lub nowy fragm ent programu.
Wielkie systemy komputerowe pró­
bowano adaptow ać do pracy konwersa-
cyjnej drogą okresowego „przełącza­
n ia1’ procesora między liczną grupą
użytkowników, bądź przydzielanie go
temu, który w łaśnie skompletował po­
rcję danych umożliwiającą wznowienie
jego obliczeń. Ponieważ „przełączanie”
procesora zachodziło wielokrotnie
w ciągu sekundy, każdy z użytkowni­
ków pracujących przy końcówkach od­
nosił w rażenie wyłącznego dysponowa­
nia całym systemem.
O parte o wielkie kom putery wielo­
dostępne, konwersacyjne systemy prze­
tw arzania danych miały jednak poważ­
ne mankamenty. Złożoność instalacji
była przyczyną częstych awarii, zwykle
uniemożliwiających równoczesną pracę
wszystkim użytkownikom. Jeśli użyt­
kownicy rozrzuceni byli na znacznym
obszarze, to koszt połączeń ich końcó­
wek z centralą był znaczny, zaś połącze­
nie linią telefoniczną było zawodne i nie
zawsze możliwe. „Przydzielanie” np.
procesora pamięci poszczególnym użyt­
kownikom, czy też wysyłanie i odbiera­
nie inform acji z poszczególnych końcó­
wek znacznie absorbowało centralny
kom puter systemu. Ta „adm inistracyj­
n a ” działalność wymagała złożonego
oprogram owania - tzw. systemu opera­
cyjnego, którego koszt często znacznie
przewyższał koszt zainstalowanego
sprzętu.
K ariera m ini-kom puterów zwróciła
uwagę elektroników i inform atyków na
systemy o tzw. rozproszonej inteligen­
cji, w których obróbka inform acji nastę­
puje bezpośrednio w miejscu jej pozy­
skiw ania lub wykorzystywania na sta­
nowisku projektanta, przy obrabiarce,
na biurku ekonomisty lub handlowca.
Dopóki jednak cena kompletnego syste­
mu minikomputerowego w najskrom ­
niejszej naw et konfiguracji kształtow a­
ła się na poziomie ok. 10 000 dolarów,
nie miało ekonomicznego uzasadnienia
instalow anie go na potrzeby pojedyn­
czego użytkownika, wykorzystującego
go w charakterze podręcznego urządze­
nia w codziennej pracy. Sytuację zmie­
nił dopiero błyskawiczny postęp w tech­
nologii produkcji półprzewodnikowych
17
układów scalonych wielkiej skali inte­
gracji.
Na początku był mikroprocesor
Pierwszy mikroprocesor, opracowa­
ny w 1971 r. przez firmę INTELL użyty
był początkowo w celu uproszczenia
konstrukcji monitorów ekranowych.
Jednak ogromna uniwersalność m ikro­
procesora, mieszczącego w sobie praw ie
cały „mózg” kom putera sprawiła, że
błyskawicznie znalazł on mnóstwo in­
nych zastosowań. Towarzysząca im pro­
dukcja układów pomocniczych, m.in.
pamięci półprzewodnikowych, umożli­
wiła tak znaczną redukcję kosztów całe­
go systemu mikroprocesorowego (mi­
krokom putera), że idea „kom putera do
indywidualnego użytku” stała się za­
równo realna technicznie, jak i gospo­
darczo opłacalna. W krótce też w USA, -
a potem i innych technologicznie zaa-
Fot. 1 Profesjonalny komputer osobisty Hewlett-Packard
9845B. Wersja 9845C w podobnej obudowie zawiera
oprócz drukarki termicznej i dwóch stacji pamięci kaseto­
wej, barwny monjtor z piórem świetlnym
18
Fot. 2. Usprawnienie prac biurowych to jedno z podsta­
wowych zastosowań komputerów osobistych (tu -
HF 120)
wansowanych w tej dziedzinie pańs­
twach, pojawiły się tzw. komputery
biurkowe („desktop Computer”) (fot. 1)
zbudowane w oparciu o mikroproceso­
ry. Cała instalacja mieściła się na nie­
wielkim stole, była poręczna i łatwa w
transporcie.
„Komputery biurkow e” zastały ry­
nek chłonny na wszelkie elektroniczne
nowinki. N iebagatelną rolę odegrały tu
zegarki elektroniczne, a zwłaszcza kal­
kulatory. U rządzenia te dzięki ich po­
wszechnemu zastosowaniu uczuliły
użytkowników na niesłychane możli­
wości współczesnej elektroniki. Produ­
cenci mikrokom puterów w ostrej walce
konkurencyjnej szybko doskonalili swe
wyroby, zaskakując potencjalnych n a­
bywców coraz to nowymi, funkcjonal­
nymi pomysłami. Nowe konstrukcje by­
ły często nie tylko lepsze, ale i znacznie
tańsze! Możliwość graficznego zobrazo­
w ania informacji na ekranie m onitora
stała się w krótce standardem . Dołącze­
nie pamięci zewnętrznych, drukarki,
kreślarki (plottera) czy pióra świetlnego,
pozwalało na blacie biurka zgromadzić
system o mocy obliczeniowej porów ny­
walnej z najpotężniejszymi kom putera­
mi sprzed kilkunastu lat. W większości
zastosowań nie moc obliczeniowa była
jednak największym atutem , a wielka
wygoda posługiwania się kom puterem

Fot. 3. Komputer osobisty IBM PC zrobił w ostatnim czasie
wielką karierę w świecie, m.in. dzięki elastycznemu i wy­
godnemu oprogramowaniu
przeznaczonym do wyłącznego użytko­
wania przez jedną osobę - poręcznym,
niezawodnym i uniwersalnym (fot. 2).
Wkrótce też dla małych mikrokompute­
rów indywidualnego wyposażenia przy­
jęła się nazwa „komputer osobisty”
(„personal Computer”).
W ślad za masowym stosowaniem
kom puterów osobistych, w wielu dzie­
dzinach życia następow ało szybkie upo­
wszechnienie techniki informacyjnej
i w zrost zainteresow ania możliwościa­
mi nowego sprzętu. K om puter okazał
się przy tym doskonałą zabawką, która
w rękach zdolnego program isty może
dokonywać tricków, niewiarygodnych
wręcz dla laika.
Od gier telewizyjnych
do komputera domowego
W latach siedemdziesiątych szeroką
popularność, zwłaszcza u młodzieży,
zdobyły sobie różnego rodzaju gry tele­
wizyjne. Zazwy czaj miały one charakter
zręcznościowy (gra w ping-ponga, ho­
keja, pokonywanie przeszkód na moto­
cyklu, w alka czołgów, okrętów lub sa­
molotów i inne). Gry takie, realizowane
najczęściej w oparciu o specjalizowane
układy scalone, miały jednak stały pro­
gram, co powodowało, że szybko staw a­
ły się nudne dla grającego, naw et jeśli
zawierały w sobie kilka w ariantów.
Bardziej wymagający tęsknili za roz­
ryw ką bardziej atrakcyjną, któ ra sta­
wiałaby przed grającym większe wyma­
gania intelektualne (np. partyjka sza­
chów z automatem).
I tu właśnie ujawniły się możliwości
m ikrokom puterów osobistych, bowiem
do przekształcenia ich w efektowną grę
elektroniczną w ystarczało zmienić tyl­
ko program, co zajmowało od kilku se­
kund do kilku m inut, bez potrzeby prze­
budowy sprzętu. „Inteligentny” m ikro­
kom puter był w stanie wyzwać nie tylko
zręczność i refleks partnera, ale i jego
intelekt, zdolności kojarzenia i logicz­
nego rozumowania. Co więcej, bardziej
zaawansowani zapaleńcy mogli teraz
pokusić się o samodzielne aranżowanie,
wedle własnej koncepcji, nowych gier
i nie tylko gier...
Wszystko to sprawiło, że kom putery
osobiste zaczęły znajdować coraz licz­
niejszych nabywców spoza grona pro­
fesjonalistów, stając się dla wielu pasjo­
nującą, a zarazem rozw ijającą ich inte­
lektualnie rozrywką. Co ważniejsze,
am atorski kom puter w rękach świado­
mego jego możliwości użytkownika
mógł łatw o stać się niezwykle potrzeb­
nym urządzeniem powszechnego użyt-
Fot. 4. Węgierski mikrokomputer MINICOMP-1 w obudo­
wie przenośnej. Klawiatura służy tu równocześnie za
wieko walizki-korpusa
19
 Tabela 1
Współczesne profesjonalne komputery osobiste dzinie komputerów domowych wydaje
się być w najbliższych latach niczym
Monitor
Proce-
Pamięć
Język
ramięc
P lIflłlk A nie zagrożona. W czym leży przyczyna
proo ra­ Roz­
Typ ROM zew­ tego niezwykłego powodzenia pryw at­
aor mowa­ dziel­ Ilość
w KB Barw nętrzna
nia czość nej mikroinformatyki?
Sinclair 68008 128 - Supar 512* 2 mikro- Odpowiedź tkw i chyba w ogólnej fa­
4 kaoaty po
QL (16 bit} 640 BASIC *256
100 KB
scynacji nową technologią, przenikają­
Apple 2 dyskiet­
cą wciąż bardziej i bardziej wszystkie
8502 48- 256 x
II (8Wt) 112
BASIC
*192
8 ki po 140 dziedziny naszego życia - m ikroelektro­
KB
niką. K omputer domowy jest jednym
IBM 8088 2 dyskiet­
PC (16 bit)
64-
256
BASIC
320x
16 ki po 160 z jej najbardziej wyrafinowanych pro­
*300
KB duktów. Pomaga on odkrywać nowe
MA­
Mac możliwości organizowania codziennych
68000 128- BASIC 1 ml kro -
512*
CIN­
(16 bH) 182
Mac
*342 2 dyskietka zajęć, przybliża nam św iat „wielkiej”
TOSH PAS­
CAL
400KB inform atyki i dostarcza atrakcyjnych
Hew­ form spędzania wolnego czasu. Towa­
lett
56- 560* 2 kasety rzyszy temu niezbita pewność, że mi-
Pae- 16 bit BASIC 8 po 217
kard 448 *455
KB
kroinform atyka zgotuje nam jeszcze
9845C niejedną, zapierającą dech niespo­
TRS-80
60186 128- BASIC
640* 2 dyskiet­ dziankę; jej era dopiero się przecież roz­
typ PAS­ 18 ki po 720
2000
(16 bit) 768
CAL
x400
KB
poczęła...

ku, spełniając różne, nieraz doraźnie
precyzowane, funkcje. Staw ał się elek­
tronicznym budzikiem lub kalendarzy­
kiem z pamięcią, zarządzał domowym
budżetem, uiatw iał redagowanie
korespondencji, pomagał w nauce języ­
ków obcych lub studiow aniu geometrii,
sterow ał sprzętem hi-fi. Słowem, pry­
w atny kom puter stał się modny.
Producenci sprzętu komputerowego
i elektronicznych urządzeń powszech­
nego użytku odpowiedzieli na koniunk­
turę masową produkcją m ikrokom pu­
terów m aksymalnie uproszczonych
konstrukcyjnie, łatwych w obsłudze i co
najważniejsze - znacznie tańszych od
konwencjonalnych komputerów osobis­
tych o raczej profesjonalnym przezna­
czeniu. Tak pow stał „kom puter domo­
w y” („home Computer”) - urządzenie
uw ażane obecnie za szlagier num er je­
den na rynku elektronicznego sprzętu.
Już dziś liczbę zapalonych hobbystów-
-inform atyków w świecie ocenia się na
wiele milionów. Producenci i handlow ­
cy zacierają ręce - koniunktura w dzie­
20
Zatarte granice
Co wyróżnia klasę „kom putera oso­
bistego użytku” spośród innych katego­
rii sprzętu informacyjnego poza niską
ceną i niewielkimi wymiarami? Już na
pierwszy rzu t oka widać zw artą kon­
strukcję mieszczącą we wspólnej obu­
dowie oprócz m ikrokom putera, m onitor
ekranowy, klaw iaturę (a nieraz także
drukarkę) oraz jedną lub kilka jednos­
tek pamięci zewnętrznej: kasetowej lub
na dyskach elastycznych (fot. 3).
W skład całości wchodzi też naturalnie
integralny zasilacz sieciowy. „Duże”
komputery po włączeniu zasilania nie są
zazwyczaj zdolne do pracy. Należy naj­
pierw umieścić w ich pam ięci operacyj­
nej odpowiednie oprogramowanie, n aj­
częściej przez jego „w czytanie” z p a­
mięci zewnętrznych: dysków, taśm, k a­
set itp. Inaczej jest z kom puterem oso­
bistym, który podstawowe oprogram o­
wanie ma „zaszyte” na stałe w tzw.
pam ięci stałej (ROM - Read Only Memo­
ry - pamięć tylko do odczytu). Tak więc
bezpośrednio po uruchom ieniu jest on
gotowy do pracy, sygnalizując zwykle
ten fakt zachęcającym tekstem na dowane są coraz częściej w oparciu o te­
ekranie. chnologię układów scalonych wielkiej
W odróżnieniu od „dużych” maszyn, skali integracji (LSI). K om putery oso­
oprogramowanie kom putera osobistego biste nabierają zaś funkcjonalnych cech
ukierunkow ane jest głównie, jeśli nie dużych systemów cyfrowych; umożli­
wyłącznie, na konwersacyjny tryb wiają równoczesną realizację wielu za­
w spółpracy z użytkownikiem. W zależ­ dań (Sinclair QL), w spółpracują z p a­
ności' od potrzeb, użytkownik może mięciami masowymi wielkiej pojemnoś­
bądź sformułować dla m ikrokom putera ci. W skutek tego są one w stanie przej­
program w języku łatwym do opanow a­ mować część zadań będących do tej pory
nia i nie wymagającym znajomości tech­ domeną większych maszyn (sterowanie
nicznych szczegółów budowy maszyny procesami technologicznymi, zarządza­
lub po prostu wprowadzić do jej pamięci ni e bankam i informacji, kompleksowe
standardow y program przeznaczony do wspomaganie projektowania). N ajbar­
rozwiązywania określonej klasy zadań: dziej w yrafinowane kom putery osobiste
takich, jak redagowanie listów, rozw ią­ przewyższają naw et większe maszyny
zywanie rów nań czy nauka obcych słó­ sprzed kilku lat, na przykład pod wzglę­
wek. Program y takie dostępne są na dem pojemności pamięci czy jej nieza­
rynku w wielkim wyborze, pozwalając wodności. Wyposażenie profesjonal­
korzystać z komputerów osobistych na­ nych kom puterów osobistych w w ydaj­
w et osobom nie mającym pojęcia o zasa­ ne i elastyczne języki program owania,
dach program owania. tak na poziomie maszyny (assemblery),
Różnice między dużymi kom putera­ jak i wyższego poziomu (kompilatory)
mi, a kom puteram i osobistymi ulegają poważnie podnosi ich uniwersalność
ostatnio zatarciu. Wielkie systemy bu- i daje szansę efektywnego stosowania
w bardzo wielu różnorodnych syste­
Tebela 2
Popularna mikrokomputery domowa
mach.
Orian-
W ram ach sprzętu mikro inform acyj­
Możli­
Języki wość
tacyj-
na-
nego trudne jest precyzyjne określenie
Pamięć pro­ dorę­
Typ ROM
gramowa­
Monitor cana
czania (w mar­
,,kom putera osobistego” i „kom putera
w KB nia dyskie­
tek kach domowego”. Przyjmuje się, że kom puter
RFN)
używany w miejscu pracy (biurze, p ra­
Acom 32-156 BASIC Odbiornik 1*100K
B TV Aaaamblar TV B
2000 cowni) to „kom puter osobisty”, w od­
Comroo- BASIC Odbiornik
różnieniu od kom putera służącego do
dore 5-32 - 400
VC-20
Aaaamblar TV wykonywania prac nieprofesjonalnych,
Commo-
BASIC Odbiornik 1*170
najczęściej w mieszkaniu - „kom putera
dore 64 700
64
Aaaamblar TV KB domowego”. Ostatnio w m ikroinform a-
Color
16-32
BASIC Odbiornik
- 650
tyce daje znać o sobie nowa kategoria
Genie Aaaamblaf TV
sprzętu - „kom putery kieszonkowe”,
Odbiornik
Dragon 32-64 BASIC - 800
TV podobne z wyglądu i wymiarów do po­
Orle 1 16-256
BASIC Odbiornik
- 600 pularnych kalkulatorów . Od tych ostat­
FORTH TV
Sinclair BASIC Odbiornik
nich różnią się one jednak znacznie wię­
1-56 - 160
ZX-81 FORTH TV kszą funkcjonalnością i możliwością
Sinclair
BASIC,
FORTH Odbiornik
program owania w „praw dziw ym ” języ­
16-46 - 400
Spectrum Assembler TV ku komputerowym. Spróbujm y przyj­
PASCAL
Odbiornik
rzeć się wszystkim trzem grupom m i­
Tandy 450
4-20 BASIC -
MC-10 TV krokom puterów indywidualnego użyt­
Tandy
BASIC
Mlnl-PAS-
Specjalny
monitor
2x170 2000
ku i prześledzić ich aktualne tendencje
16-48 KB
TRS-60
CAL cz-blaty rozwojowe.

i
Fot. 5. Nowoczesny mikrokomputer Macintosh oprócz
zastosowań profesjonalnych chętnie nabywany jest przez
zamożniejszych jako komputer domowy
Profesjonalne komputery osobiste
Ostatnio sprzęt ten konstruow any
jest z reguły w oparciu o nowoczesne
mikroprocesory 16-bitowe - przetw a­
rzające inform ację w postaci „porcji” po
16 bitów czyli cyfr dwójkowych. Daje
to znaczne zwiększenie prędkości pracy,
zwłaszcza przy robieniu obliczeń. Od­
powiednio rozbudow ana jest też pamięć
operacyjna. Jej pojemność podaje się
Fot. 6. Wysokiej klasy profesjonalny komputer osobisty
Tandy 2000 wyposażony jest w oddziel ny monitor. W obu­
dowie widać dwie poziome szczeliny stacji dyskietek
Fot. 7. Komputer domowy Tandy Color 2
zwykle w bajtach (skrót: B, ang. byte).
Jeden bajt to grupa 8 bitów, trak to w a­
nych jako całość; grupa ta może być
w ykorzystana do zapam iętania poje­
dynczego znaku pisarskiego: litery, cy­
fry, kropki itp., oczywiście „zaszyfro­
wanego” w postaci odpowiedniej liczby
dwójkowej (zwykle operuje się kilobaj­
tami, 1 KB = 1024 bajty). Przykładowo
do zapam iętania treści pojedynczego
egzemplarza „Młodego Technika” (bez
ilustracji) potrzeba ok. 200 KB. W pro­
fesjonalnych kom puterach osobistych
m inim alna pojemność pamięci kształtu­
je się zwykle na poziomie 48 KB, choć
nieraz zbliża się do 1 MB (1 m egabajt =
= 1024 KB). W budowana pamięć m aso­
wa uw ażana jest za niezbędną (często
stosuje się naw et po dwie jednostki
wkomponowane w obudowę systemu).
Dla ograniczenia rozmiarów i kosztu
wbudowania, pamięć masowa oparta
jest zazwyczaj o kasety lub m ini-dys-
kietki (fot. 4), często jednak istnieje mo­
żliwość dołączenia dodatkowej pamięci
zew nętrznej, szybkiej i pojemnej, zwykle
w postaci tzw. tw ardych dysków o po­
jemności do kilkudziesięciu MB. K la­
w iatura jest wygodna, o typowym u k ła­
dzie klawiszy, zwykle rozszerzonym je­
szcze o tzw. klawisze funkcyjne, umożli­
wiające jednym naciśnięciem wyzwole­
nie funkcji wymagającej w innym wy­
padku wielokrotnego w ybierania zna­
ków na klawiaturze. E kran m onitora
przypom ina typowe końcówki stosowa­
ne w ,,dużej” informatyce. Zazwyczaj
mieści on 24 wiersze po 80 znaków
w wierszu. Czytelne zobrazowanie tak
dużej ilości znaków na ekranie wymaga
stosowania dobrego monitora, który
często jest zintegrowany z resztą syste­
mu we wspólnej obudowie (fot. 5). W
tańszych modelach przewidziane jest
wykorzystanie, w charakterze monitora,
zwykłego odbiornika TV —m ikrokom­
p uter generuje sygnał telewizyjny do­
prow adzany następnie za pomocą prze­
wodu do gniazda antenowego odbiorni­
ka. Niestety, w tym przypadku zbyt m a­
ła rozdzielczość ekranu ogranicza ilość
znaków w wierszu do 32-40 (max.64), co
w wielu zastosowaniach, związanych
np. z przetw arzaniem tekstów, już nie
wystarcza. N iektóre m ikrokom putery
pozw alają na przełączanie ilości zna­
ków w wierszu, np. 80 na 40 lub 64 na 32,
w zależności od potrzeb lub rozdziel­
czości zastosowanego monitora.
M onitor musi też obowiązkowo być
przystosowany do graficznego przed­
staw iania informacji i to najlepiej w po­
staci barwnej (fot. 6). Dostępna ilość
kolorów w aha się zwykle od 4 do 16, zaś
rozdzielczość w trybie graficznym wy­
nosi w najnowszych opracow aniach od
256 X 192 do 1024 x 780, niezależnie od
rozśw ietlanych i zwykle kolorowych
punktów na ekranie (pierwsza liczba
oznacza liczbę punktów w wierszu, d ru­
ga ilość wierszy). Ważnym kryterium
oceny m ikrokom putera profesjonalnego
jest możliwość dołączenia różnego ro­
dzaju drukarek i kreślarek cyfrowych.
K omputery osobiste wyposaża się na
ogół w typowe złącza, pozwalające
sprzęgać je w systemy i podłączać różne
standardow e urządzenia informacyjne,
pom iarow o-kontrolne itp.
Komputery domowe
Tę grupę urządzeń cechuje wielka
różnorodność: od uproszczonych w a­
riantów kom puterów profesjonalnych
po superproste m ikrokom putery moż­
liwe do nabycia w cenie dobrego obiadu
w eleganckiej restauracji (fot. 7). Dorni-
nują tanie mikroprocesory ośmiobito-
we (np. Z80 lub 6502). Odpowiednio
mniejsza jest też ich pamięć operacyjna
ROM, jej wielkość w aha się od 1 do 64
KB (zwykle 16KB). Do celów am ator­
skich wystarcza to zwykle w zupełności.
Producenci oferują zresztą różnego ro­
dzaju dodatkowe pakiety pamięci, które
w razie potrzeby pozw alają rozbudować
pamięć już zaw artą w komputerze.
Oprogramowanie stałe, zaw arte w p a­
mięci ROM, zapewnia z reguły komfort
niewiele mniejszy, niż w kom puterach
profesjonalnych, mniej jest tylko możli­
wości rozbudowanej obsługi urządzeń
zewnętrznych, zwłaszcza pam ięci m a­
sowych. W budowanych pam ięci maso­
wych w tej klasie raczej się nie spotyka.
Do zapam iętyw ania program ów i zbio­
ru danych najczęściej wykorzystywany
jest zwykły magnetofon kasetowy i naj­
normalniejsze kasety Compact (fot. 8).
Takie rozwiązanie pam ięci zewnętrznej
znacznie obniża początkowy koszt am a­
torskiego systemu - można wykorzystać
przecież posiadany już zazwyczaj sprzęt
elektroakustyczny. Niestety, „kase-
ciak” w roli pamięci komputerowej nie
jest zbyt wygodny; pracuje wolno,
zaś wyszukiwanie potrzebnych zapisów
na taśm ie musi z reguły odbywać się ■
przy udziale użytkownika. Z apam ięta­
ne na kasecie dane podatne są też na
przypadkowe uszkodzenia np. w skutek
zabrudzenia lub załam ania taśmy, co
w konsekwencji eliminuje cały zapa­
m iętany zbiór danych lub program. Dla­
tego też kom putery domowe wyższej
klasy m ają możliwość dodatkowego do­
łączenia jednostki dysków elastycznych
lub m ikrokaset z automatycznym wy-
23
Fot. 8. Powodzenie swych komputerów domowych zawdzięcza firma ATARI m.in. szerokiemu repertuarowi gier
i programów edukacyjnych dostępnych zwykle na kadetach

szukiw aniem i katalogow aniem zbio­ zowana zwłaszcza w tańszych mode­

rów informacji. Podnosi to znacznie
kom fort pracy i przyspiesza przesyłanie
inform acji. Ładowanie program u z ka­
sety do pam ięci operacyjnej m ikrokom ­
putera trw ać może kilka m inut, nato­
m iast ta sama operacja z w ykorzysta­
niem dysków elastycznych zajmie kił-
ka-kilkanaście sekund. Dyskietki są też
znacznie mniej zawodne, łatw e w tran s­
porcie i przechowywaniu. K law iatura
bywa często uproszczona i zm iniatury-
Fot. 9. Mikrokomputer domowy ZX 81 byfwielkim szlagie­
rem rynkowym firmy Sinclair, spotykany również u nas
lach, N ajtańsze m ikrokom putery (np.
Sinclair ZX81) m ają klaw iaturę memb­
ranow ą - rysunki klawiszy naniesione
są na elastyczną folię, która po naciśnię­
ciu zawiera za pomocą przewodzącej gu­
my zestyki nadrukow ane na, znajdują­
cej się poniżej płytce montażowej. Roź-
Fot. 10. ZX 81 w wersji maxi: z dodatkową pamięcią 64K8
(wykorzystane 56) i drukarką

24

Fot. 1 1 . Następca ZX 81 - Sinclair Spectrum dysponuje już
ulepszoną klawiaturą {zamiast membranowej), koloro­
wym monitorem dużej rozdzielczości, rozbudowanym
BASIC
w iązanie takie jest w użyciu niezbyt
wygodne, jednak w masowej produkcji
umożliwiło ono znaczne obniżenie ceny
gotowego, funkcjonalnego mikrokom ­
putera. W charakterze m onitora z regu­
ły wykorzystywany jest domowy od­
biornik TV. Tylko droższe modele po-
Fot. 12, Najnowsze osiągnięcie Sinclaira: komputer QL
dysponuje m.in. możliwością równoczesnej realizacji kil­
ku programów
0 W E R T < Ug Ig Cg
Fot. 13. Graficzne możliwości Tandy 100 zapewniają mu
uniwersalność i wygodę użytkowania
zw alają na opcjonalne zastosowanie
specjalnego m onitora. Z reguły zresztą
nie jest to celowe, gdyż organizacja
ekranu uwzględnia niższą rozdzielczość
obrazu w telewizorze i użycie wysokiej
klasy m onitora nie daje istotnych ko­
rzyści. Na ekranie mieści się zazwyczaj
16-24 linii po 32-40 znaków. W szystkie
modele aktualnie dostępne n a rynku
Fot. 14. Mikrokomputer Texas Instruments CC40 waży
zaledwie 600 g! Tu wraz z drukarką i pamięcią kasetową
w walizkowej wersji „polowej”
25
 pozw alają też na jakąś formę graficzne­
go przedstaw ienia danych. Oczywiście
rozdzielczość jest tu mniejsza niż w
m ikrokom puterach profesjonalnych;
w najprostszych urządzeniach wynosi
zaledwie 64 x 32 punkty. W praktyce
jest to jednak zupełnie wystarczające.
Najnowsze wyroby oferują znacznie
wyższą rozdzielczość, przeważnie
256 x 192 punkty. Do niedaw na użyt­
kownicy kom puterów domowych mu­
sieli zadowalać się obrazem czarno-bia­
łym, Obecnie do dobrego tonu należy
wypuszczanie na rynek urządzeń po­
zw alających na generację obrazu barw ­
nego tak w trybie tekstowym, jak grafi­
cznym. N iektóre systemy pozw alają
użytkownikowi decydować o dwu- lub
wielobarwnym przedstaw ianiu infor­
macji. W przypadku przedstaw ienia
dwubarw nego (np. czarno-białego) uzy­
skuje się lepszą rozdzielczość w trybie
graficznym m onitora. Dla uzyskania le­
pszej jakości obrazów ruchomych nie­
które m ikrokom putery (np. Commodo-
re 64) pozwalają użytkownikowi defi­
niow ać fragm enty obrazu, które następ­
nie mogą być niezależnie przem iesz­
czane. Inne znów (ZX Spectrum, fot 11)
umożliwiają zaprogram owanie wy­
glądu pojedynczych znaków - zwy­
kle o w ym iarach 8 x 8 punktów. Znaki
takie mogą być następnie stosowane tak
samo, jak standardow e cyfry, litery itp.
Jest to bardzo przydatne zwłaszcza
w różnego rodzaju grach kom putero­
wych, gdzie za pomocą „programowa­
nych" symboli łatw o uzyskać np. złu­
dzenie ruchu stylizowanej sylwetki. Dla
am atorów w ażna jest możliwość gene­
row ania przez kom puter efektów
dźwiękowych. M ikrokomputery domo­
we przewyższają tu często sprzęt pro­
fesjonalny, Prawie wszystkie dysponują
w budowanym głośnikiem (często piezo-
ceramicznym) lub możliwością dołącze­
nia zewnętrznego wzmacniacza. N aj­
bardziej wyrafinowane, jak np. Commo-
dore 64, wyposażone są w kilka, np. 3
26
niezależnie programowane generatory
efektów dźwiękowych! Odpowiednio
zaprogramowany mikrokomputer może
więc z powodzeniem spełnić funkcję
syntezatora muzycznego lub symula­
tora dźwięku mowy ludzkiej, warkotu
silników, jazgotu syren, strzałów czy
wycia kosmicznych pojazdów.
Rynkowa strategia m ikroinform acyj-
nych potentatów jest prosta. Funkcjo­
nujący m ikrokom puter domowy w naj­
prostszym w ariancie oferowany jest po
cenie bardzo przystępnej. Nowe hobby
szybko wciąga - „zarażony” nim użyt­
kow nik w krótce zacznie dążyć do
uspraw nienia i rozszerzenia możliwości
swego komputerka. Koszt dodatko­
wych akcesoriów: pakietów pamięci,
drukarek, specjalnych generatorów
efektów akustycznych, m anipulatorów
do gier wielokrotnie przewyższy po­
czątkowy, niewielki koszt „gołego" m i­
krokom putera. Trzeba jednak przyznać,
że asortym ent oferowanego sprzętu jest
bardzo szeroki i obejmuje urządzenia od
typowo am atorskich do praw ie profes­
jonalnych. Typowym przykładem są
d rukarki (fot. 15): N ajbardziej rozpo­
wszechnione są drukarki termiczne
i drukarki mozaikowe. Z aletą pierw ­
szych jest prostota i niska cena, jednak
wymagają one specjalnego, termoczułe-
go papieru. Większość modeli dysponu­
je możliwością w ydruku rysunków zło­
żonych z punktów. N ajtańsze urządze­
nia drukują na wąskiej wstędze papieru
szerokości kilku centymetrów. Można je
z powodzeniem w ykorzystać do utrw a­
lania wyników obliczeń, bądź do wy­
prow adzenia (listowania) tekstu pro­
gramu. Ten, kto wykorzystuje swój m i­
krokom puter do redagow ania kore­
spondencji lub w ydruku materiałów
przewidzianych do publikacji będzie
zainteresow any wyższą jakością repro­
dukcji odpowiadającej typowej maszy­
nie do pisania. Nieraz potrzeba czcio­
nek różnego kroju i formatu, d ruku gru­
bego lub półgrubego. Wszystko to oferu-
 -0t 16 Mikrodrukarka dla ZX 81 wymaga specjalnego,
Fot. 15. Typowa drukarka dla komputera domowego: netalizowanego papieru, lecz za to z łatwością mieści
Seikosha GP-50A z równą łatwością przedstawia zarów­
no rysunki, jak i teksty z szybkością do 40 znaków/sek

ją drukarki wyższej klasy. Coraz częś­ typowych komputerów domowych.

ciej do współpracy z kom puteram i do­ E kran wyświetlacza LCD mieści zazwy­
mowymi dostosowywane są też kreślar­ czaj kilka linii tekstu. Jeśli jeszcze moż­
ki cyfrowe. Bardziej wyrafinowane roz­ liwe jest zobrazowanie graficzne, to ta ­
w iązania pozw alają na kreślenie obra­ kie rozwiązanie jest w ystarczające n a­
zów w kolorach —idealne rozwiązanie wet dla poważniejszych zastosowań
dla użytkowników stosujących m ikro­ (fot. 13).
kom puter w am atorskiej twórczości
plastycznej. Dla tych ostatnich wypro­ Podstawową w adą ekranów LCD jest,
dukow ano specjalne pulpity graficzne jak na razie, niemożność operow ania
(digimetry) do niedaw na dostępne tylko kolorem. Zm iniaturyzow ana klaw iatu­
w sprzęcie profesjonalnym. ra, nie jest wygodna w użyciu, zaś tem ­
po obliczeń bywa wolniejsze, co jest ce­
ną zredukowanego poboru mocy.
Komputery przenośne
i kieszonkowe Bezsprzeczną zaletą m ikrokom pute­
rów z integralnym i m onitoram i LCD
N ajtrudniejszym do m iniaturyzacji jest natom iast możliwość użytkow ania
i do niedaw na najbardziej energochłon­ w dowolnym miejscu, bez potrzeby do­
nym elementem m ikrokom putera oso­ łączania go do telewizora lub do sieci
bistego był monitor. Dopiero postępy
Fot. 17. System mikrokomputerowy AC 805 produkcji
w technologii wyświetlaczy ciekłokrys­ AMEPROD
talicznych (LCD) umożliwiły rezygna­
cję z kineskopu jako urządzenia do zob­
razow ania informacji. Wyświetlacze
LCD pobierają bardzo niewiele mocy,
a ich grubość wynosi najwyżej kilka
milimetrów. Wraz z zastosowaniem
ekonomicznym układów scalonych
CMOS, kom pletny kom puter zamknięto
w obudowie wielkości książki, bądź
w pudełku niewiele większym od kalku­
latora.
Param etry ta k zintegrowanych syste­
mów nie odbiegają często od możliwości
27
 energetycznej, skromny zaś pobór p rą­
du zapewnia długotrw ałą pracę z w bu­
dowanych ogniw, Wyłączenie zasilania
nie oznacza też w w ielu wypadkach
u traty zaw artości pamięci, np. progra­
mu; nowoczesne pamięci CMOS przy
minimalnym obciążeniu źródła zasila­
nia mogą przechowywać swą zawartość
całymi miesiącami. Podobnie jak w in­
nych typach m ikrokom puterów możli­
we jest dołączenie przynajmniej d ru ­
karki i m agnetofonu jako pamięci maso­
wej. Dla wygodniejszego korzystania
z nich w w arunkch polowych całe zesta­
wy gotowego sprzętu umieszcza się po
prostu w poręcznej walizeczce (fot. 16).
Bez programu ani rusz...
Każdy kom puter jest w gruncie rze­
czy bezdusznym złomem, zdolnym wy­
konywać tylko pewien ograniczony ze­
staw prym itywnych operacji na licz­
bach w postaci dwójkowej. Zdolność
realizacji złożonych zadań zawdzięcza
on programowi, k tó jy jest ciągiem zle­
ceń, powodującym wykonanie przez
kom puter pewnej celowej sekwencji
działań. Program jest z kolei formą wy­
rażenia algorytmu działania w zrozu­
miałej dla kom putera postaci. Algorytm
zaś to nic innego jak precyzyjna, jedno­
znacznie sform ułowana recepta na roz­
w iązanie określonego zadania w skoń­
czonej liczbie operacji przy całkowitej
pewności .uzyskania właściwego roz­
wiązania, jeśli tylko dane będą popraw ­
ne, a tok realizacji algorytm u (progra­
mu) właściwy. Czy zatem znajomość
, .wewnętrznego' języka mikroproceso­
ra i jego logicznej organizacji jest nie­
zbędnym w arunkiem korzystania
* z usług kom putera? Na szczęście nie.
Istnieje wiele tzw. języków program o­
w ania wyższego poziomu, um ożliwiają­
cych precyzowanie działań maszyny
w znacznie bardziej syntetycznej posta­
ci i ich zapisywanie w sposób zbliżony
do języka potocznego. Oczywiście, za­
28
nim program w języku wyższego pozio­
mu będzie mógł być wykonany, zostanie
on zanalizowany przez inny program,
zwany translatorem, albo programem
tłumaczącym. T ranslator zakodowany
jest zwykle bezpośrednio w języku w e­
wnętrznym, lecz o to użytkownik m i­
krokom putera troszczyć się już nie musi
- ciąg jego rozkazów „zaszyty” jest na
stałe w pamięci ROM (tylko do odczytu)
na etapie produkcji maszyny. T ransla­
to r przekłada syntetyczne zlecenia języ­
ka program ow ania na ciąg elem entar­
nych operacji realizowanych przez m i­
kroprocesor. Z aletą języków wyższego
poziomu jest względna niezależność od
typu kom putera, czego w żadnym razie
nie można stwierdzić, mówiąc o p ro g ra­
mowaniu w języku maszynowym (lista
rozkazów jest zazwyczaj w każdym ty­
pie m ikroprocesora inna). Języków pro­
gram ow ania istnieje dziś praw ie pół ty­
siąca (uwzględniając warianty), w kom­
puterach osobistych zaś znalazło za­
stosowanie zaledwie kilka. N ajpopular­
niejszy BASIC w większych kom pute­
rach stosowany jest nieczęsto, posiada
bowiem wiele istotnych niedogodności
przy program ow aniu złożonych syste­
mów. Bezsprzeczną zaletą BASIC jest
jednak łatwość opanow ania go naw et
przez osoby nie mające wiele pojęcia
o inform atyce i m atem atyce, a także
elastyczność i prostota praktycznej rea­
lizacji naw et w bardzo prostych m ikro­
kom puterach. Właśnie BASIC jest pod­
stawowym językiem program ow ania
praktycznie w szystkich kom puterów
osobistych. Właśnie dzięki nim BASIC
stał się najpopularniejszym obecnie na
świecie językiem program owania. Wię­
kszość producentów wprow adzała
w swoich w ersjach BASIC różne
uspraw nienia, które, choć niewątpliwie
wartościowe, przyczyniły się do po­
w stania licznych odmian, tzw. dialek­
tów tego języka. Przenoszenie opraco­
wanego dla jednej maszyny program u
w BASIC na inną związane jest więc
z koniecznością pewnych przeróbek.
Kolejną zaletą BASIC jest możliwość
natychmiastowego wykonania progra­
m u po jego wprow adzeniu i łatwość do­
konyw ania popraw ek i modyfikacji. Ce­
ną za to jest stosunkowo wolne działanie
program u. Program w BASIC wykonuje
się ok. 50 razy wolniej od analogicznego
program u zakodowanego bezpośrednio
w języku maszyny! Bardziej zaaw anso­
w ani program iści preferują doskonal­
sze, choć trudniejsze w opanowaniu, ję­
zyki wyższego rzędu.
Powodzeniem cieszy się PASCAL,
FORTH, a ostatnio LOGO. Języki te
dostępne są ostatnio coraz częściej
w charakterze „wyposażenia dodatko­
wego” na coraz większej liczbie m ikro­
komputerów, zwłaszcza profesjonal­
nych. Opanowanie podstaw program o­
w ania w BASIC możliwe jest w zasadzie
dla każdego - czy jest ono jednak konie­
czne dla korzystania z usług kom putera
domowego? Otóż nie. Zarówno produ­
cenci m ikrokom puterów, jak i niezależ­
ni wytwórcy oprogram ow ania oferują
szeroką gamę najróżniejszych progra­
mów w postaci gotowej do natych­
miastowego stosowania. Dla popular­
nych m ikrokom puterów istnieją gotowe
program y obejmujące praktycznie każ­
de z powszechniej spotykanych zastoso­
w ań techniki informacyjnej w różnych
dziedzinach życia: od gier kom putero­
wych do podlew ania kw iatków podczas
urlopu...
Można wyróżnić pięć podstawowych
kategorii gotowego oprogramowania:
gry kom puterow e—na. razie najpopular­
niejsze „zajęcia” domowych kom pute­
rów. Szeroki asortym ent - od dw ubarw -
nego ping-ponga na ekranie do bajecz­
nie kolorowych gier przygodowych
o wartościowej grafice, praw ie porów­
nywalnej z techniką filmową. Powodze­
niem cieszą się gry kosmiczne, będące
często zamaskowanymi grami wojenny­
mi. Coraz więcej zwolenników zyskują
również gry strategiczne, wymagające
zdolności przewidywania i precyzyjne­
go myślenia. K om puter pozwala użyt­
kownikowi przeobrazić się w wodza na
polu walki bądź przebiegłego spekulan­
ta giełdowego. Wielu am atorów znajdu­
ją programy muzyczno-graficzne,
umożliwiające imitację instrum entów
i komponowanie, bądź też atrakcyjną
twórczość plastyczną na ekranie moni­
tora. Odrębną grupę stanow ią programy
szachowe - są one wartościowym p a rt­
nerem do treningu, mogą też ułatw ić
rozwiązanie szachowych zagadek; pro­
gram y e d u k a c y jn e -ułatw iają przyswo­
jenie praktycznie każdego m ateriału: od
języków obcych przez matem atykę, gra­
matykę z ortografią aż po księgowość
itp. Chętnie wykorzystywane są zwłasz­
cza do pow tórek m ateriału, a także
w charakterze „korepetytorów ” ; pro­
gram y handlowe — redagują teksty,
przygotowują standardow ą korespon­
dencję kupiecką, kontrolują domowy
budżet ewidencjonując dochody i wy­
datki, obliczają podatki itd .; programy
naukow o-techniczne - realizują stan­
dardow e obliczenia np. elektrotechni­
czne lub astronomiczne, sym ulują zja­
wiska fizyczne, wspomagają obliczenia
inżynierskie wykreślając na ekranie np.
przewidywany charakter obciążeń
w spornika lub belki; program y kontrol-
no-plastyczne - ułatw iają planow anie
wydatków, inwestycji, precyzyjnie
przew idują opłaty za gaz i energię elek­
tryczną, we współpracy z dodatkowymi
urządzeniam i włączają zaprogram ow a­
ne audycje radiowo-telewizyjne itp. Z a­
kres zastosowań m ikrokom puterów sta­
le się poszerza, oprogram ow anie musi
za nim nadążać. Gotowe program y do­
starczane są na kasetach lub na dyskiet­
kach.
Rodzima mikroinformatyka
Pierwsze m ikrokom putery osobiste
zaw itały do Polski z im portu. Sporą rolę
odegrała tu działalność firm polonijno-
-zagranicznych, m.in. poznańskiego
29
 błędów oraz wygodnej, odpornej k la­
w iaturze. Przewidywany jest w ariant
MERITUM programowany w języku
PASCAL.

Ciężki los hobbysty

Zdobycie najprostszego naw et mi­

krokom putera nie jest u nas na razie
spraw ą prostą. Jeśli nie jest się szczę­
śliwcem, mającym dostęp do MERITUM
lub ZX 81, pozostaje tylko zbudować
m ikrokom puter we własnym zakresie
(fot, 18). Jest to całkiem możliwe, zw ła­
szcza jeśli podzielić pracę (i nieuchron­
ne koszty) między kilka osób.
Fot. 1B. Dla chcącego nic trudnego: domowej roboty
Specjalnie dla czytelników „MT”
mikrokomputer osobisty WAC-80 opracowany został prosty m ikrokom pu­
te r do am atorskiego w ykonania (w kilku
AMEPROD-u. Zrozumiałe, że najw ięk­ wariantach). Najprostszy oparty został
szą popularnością cieszyły się urządze­ wyłącznie o elementy krajowej produk­
nia dość proste, jak n p . najtańszy m ikro­ cji. Opracowano też kilka wersji opro­
kom puter domowy św iata ZX 81 sław ­ gramowania, w tym prosty BASIC. Jeśli
nej firmy Sinclair (fot. 9). Niedawno takie będzie życzenie Czytelników, pu­
pojawiły się w seryjnej produkcji pierw ­ blikację jego dokum entacji rozpocznie­
sze rodzime opracow ania. Produkow a­ my w dziale „Na w arsztacie” w połowie
ny przez AMEPROD system AC-805 przyszłego roku. Jednak już od nastę­
może być w naszych w arunkach uw aża­ pnego num eru „MT” rozpoczynamy sta ­
ny za dobry m ikrokom puter profesjo­ ły, comiesięczny dział m ikroinform a-
nalny. COMPAN-8 w ytw arzany w za­ cyjny - „Klub InforM ik”. Poświęcony
brzańskim ZUK to duży, elastyczny sys­ on będzie szeroko rozumianej „małej in­
tem, zdolny do daleko idącej rozbudo­ form atyce”, przede wszystkim am ator­
wy. Jego w adą jest zastosowanie prze­ skiej. Rozpoczniemy go program ow a­
starzałego procesora (8080A). Ta sama niem w języku BASIC. W m iarę rozwoju
firm a dostarcza m ikrokom puter osobis­ krajowej bazy m ikroinform acyjnej bę­
ty MERITUM (fot. 14) wzorowany na dziemy informować o nowym sprzęcie
opracow aniach firmy Tadny-Radio i jego możliwościach, przedstaw iać cie­
Shack i zgodny z nim programowo. kawe zastosowania mikrokomputerów.
Przewidziano dołączenie do niego kolo­ Postaram y się zapoznać Czytelników
rowego m initora i stacji dysków elasty­ z innymi językami program ow ania,
cznych oraz drukarki. Mimo że swymi m.in. PASCAL oraz elem entarnym i re­
param etram i przypom ina raczej za­ gułami program ow ania w języku w e­
chodnie kom putery domowe średniej wnętrznym, co jest niezbędne dla „p ra­
klasy, może z powodzeniem znaleźć wdziwego” inform atyka-am atora.
znacznie szersze zastosowanie w róż­ Młodzi komputerowcy - konstrukto­
nych działach nauki i techniki a zwłasz­ rzy i programiści! Napiszcie do nas, po­
cza w oświacie. MERITUM doskonale dzielcie się swoimi życzeniami. U łatw i
nadaje się do nauki program ow ania - nam to ułożenie dla Was program u
zawdzięcza to m.in. dobrej diagnostyce „Klubu InforM ik”.

30
Budowanie
ZAMKÓW z PIASKU
Pam iętacie swoje dziecinne zabawy?
Jedni z Was pasjonow ali się puszcza­
niem kolejki PIKO, drudzy natom iast
woleli budować groble z piasku, napeł­
niać zbiorniki wodą i patrzeć, jak pom a­
leńku rozpływają się piaskowe budowle
i f ortyfikacje. W arto zauważyć, że do ta ­
kich zabaw często przyłączają się i doro­
śli. Dziwne natom iast jest, że niektórym
z nich tak dalece wchodzi to w krew, że
budują sobie specjalne konstrukcje,
którym i potrafią się bawić przez całe
dnie, nazywając siebie specjalistami,
a to, co robią - pracą, albo dumnie -
badaniam i modelowymi. Wbrew pozo­
rom jest to „zabaw a” bardzo stara.
Pierwsze badanie na modelu było
przeprow adzone przez architektów
włoskich w epoce Odrodzenia. W zmian­
kę o tym znajdujemy w „Zapiskach”
Benvenuto Celliniego. Dotyczyła ona
badań modelowych przeprowadzonych
podczas w ykonywania projektu kopuły
katedry florenckiej przez Filippo Bru-
nelleschiego (1379-1446). W tym przy­
padku wykonano model w celu zbada­
nia stateczności kopuły w różnych sta­
diach jej budowy. W późniejszym czasie
zaniechano jednak rozwiązywania po­
dobnych problemów w ten sposób, po­
nieważ olbrzymi rozwój analitycznych
metod obliczeniowych umożliwił zasto­
sowanie sposobów teoretycznych.
Doświadczenia wykonywane na mo­
delach projektow anych obiektów zna­
lazły natom iast szerokie zastosowanie
przy rozwiązywaniu zagadnień z zakre­
su hydrauliki, zwłaszcza przy projekto­
w aniu budowli hydrotechnicznych,
szczególnie, gdy obecnie wynikła po­
trzeba tego rodzaju budow nictw a i gdy
przekonano się o niedoskonałości teore­
tycznych obliczeń.
Gdy chcemy na przykład obliczyć od­
działywanie obciążonej belki na podpo­
ry, stosujemy wówczas wzory ze statyki
i bez pomocy doświadczeń otrzymujemy
prawidłowe wyniki. Jeżeli zachodzi ko­
nieczność wyznaczenia również ugięcia
tej belki, w tedy oprócz obliczeń statycz­
nych należy poznać właściwości m ate­
riału belki i uwzględnić je przynajm niej
za pomocą modułu sprężystości, okre­
ślonego doświadczalnie. Jeżeli zaś sche­
m at sił działających na obliczany obiekt
jest bardzo skomplikowany i nie może
być ściśle wyrażony teoretycznie nie
można również przewidzieć skutków je­
go działania, a to ma miejsce właśnie
podczas zjawisk hydraulicznych, wów­
czas zachodzi konieczność w ybudow a­
nia modelu projektowanego obiektu
i przeprow adzenia na nim odpowied­
nich badań.
Tak więc budowanie modeli urządzeń
piętrzących wodę nie jest wcale „zaba­
w ą” dla inżynierów, ale jednym z eta­
pów projektow ania, niezm iernie istot­
nym dla późniejszego, prawidłowego
funkcjonowania budowli wodnej.
31
Widok zapory w Rożnowie (długość 550 m). Tworzy ona zbiornik wodny o pojemności 228 ml n m3 i powierzchni 1600 ha
Chciałabym to przedstaw ić na przy­
kładzie konkretnego laboratorium , któ­
re nie tak dawno odwiedziłam, gdzie
takie badania są prowadzone, a m ia­
nowicie - laboratorium we Włoc­
ławku.
Część przelewowa zapory w Rożnowie składająca się
z siedmiu przęseł szerokości 12 m każde, zamykanych
segmentami, z upustami dennymi
32
Nie jest to jednak jedyne laborato­
rium tego typu, funkcjonujące w n a­
szym kraju. Największe i technicznie
najlepiej wyposażone jest L aboratorium
Wodne przy K atedrze H ydrauliki i Hy­
drologii Politechniki Gdańskiej, które
otw arto w 1947 roku. Podobne, chociaż
znacznie mniejsze, znajdują się w K ra­
kowie, Warszawie, Wrocławiu, K atow i­
cach i we wspomnianym już Włocławku.
N iektóre z nich to laboratoria uczelnia­
ne, a więc przeznaczone nie tylko do
prowadzenia w nich badań modelo­
wych, lecz również umożliwiające p rak­
tyczne zapoznanie się studentów z pod­
stawowymi zagadnieniam i z zakresu
hydrauliki i hydromechaniki.
N ajpierw parę słów o potrzebach b u ­
dow ania stopni wodnych oraz o możli­
wościach technicznych ich budowy. Na
długo przed podjęciem ostatecznej de­
cyzji o rozpoczęciu budowy obiektu hy­
drotechnicznego muszą być przeprow a­
dzone tzw.,..
 ...prace studialne.

Polegają one na optym alnym doborze

miejsca dla wznoszonego obiektu tak,
aby uw zględniał on wszystkie aspekty
zagadnień ekonomicznych, technicz­
nych i.społecznych.
Na całym świecie, o budowie stopnia
wodnego decydują głównie względy
ekonomiczne (w Polsce dopiero od nie­
daw na mówi się o tym głośno), a więc
wybór takiego miejsca jego lokalizacji
aby inwestycje zabezpieczające czy
przeciwpowodziowe były jak najm niej­ Przykład śluzy zbudowanej na rzece Labie
sze, jednym słowem, aby uzyskać naj- w Czechosłowacji

We włocławskiej hali laboratorium trwa obecnie budowa modelu stopnia wodnego projektowanego na Wiśle w rejonie
Warszawy.

33
większe korzyści przy jak najm niej­
szych nakładach inwestycyjnych.
Mówiąc o ekonomice nie można nie
wspomnieć o energii elektrycznej, dla
której buduje się elektrownie wodne -
jeden z elementów stopnia wodnego.
Koszty w ytw arzania energii w ten spo­
sób są niewielkie, natom iast jej wartość
nabywcza bardzo wysoka. Dodatkową
zaletą elektrow ni wodnej jest to, że nie
powoduje ona zanieczyszczenia środo-
wiska.
Także zmagazynowanie pewnej ilości
wody w zbiornikach śródlądowych jest
spraw ą dużej wagi. Każdy zbiornik
wodny ma dwa rodzaje objętości: obję­
tość stałą, której nigdy nie spracowuje
(80-90% obj. całego zbiornika) oraz
cienką w arstw ę użytkową grubości oko­
ło 1 m. Tak więc znakom ita większość
wody zostaje w ten sposób zatrzym ana
na obszarze kraju i nie odpływa w spo­
sób bezpowrotny do morza, co m a duże
znaczenie w gospodarce wodą.
W naszym kraju, ze względu na zbyt
m ałą liczbę takich zbiorników, odczu­
wamy znaczy deficyt wód gruntowych,
których poziom w ciągu ostatnich kilku
la t obniżył się średnio o 1-2 m. W związ­
ku z tym nie działa też wiele systemów
melioracyjnych; wielkie obszary kraju
stepowieją, niszczeje przyroda... Ale to
już inny temat.
Inną korzyścią z w ybudowania sto­
pnia wodnego jest utworzenie na pew ­
nym odcinku rzeki wspaniałej drogi
w odnej. Jest to szlak transportow y, wy­
łączony z wszelkiego rodzaju kolizji,
szlak, który jest dostępny przez 9 m ie­
sięcy w roku (z wyjątkiem okresu zimo­
wego); szlak który daje możliwość szyb­
kiego i bardzo taniego transportow ania
najbardziej uciążliwych tow arów maso­
wych. Jednakże w Polsce ten bardzo
ekonomiczny transport 'wodny nie jest,
niestety, dotychczas preferowany, bo...
„koleją tan iej”. Miejmy nadzieję, że mo­
że już w krótce i naszymi rzekami popły­
ną ciężkie towary.
34
Tak wygląda system głównych po­
trzeb i korzyści w związku z budow a­
niem stopni wodnych.
Możliwości techniczne
Nie w każdym miejscu można budo­
wać obiekt hydrauliczny. Zasadniczą
rzeczą jest możliwość fundam entow a­
nia. Wynika to z przesłanek w ytrzym a­
łościowych i z w arunków jakie panują
w podłożu. Trudno np. postaw ić budow ­
lę piętrzącą na silnie zapylonych czy
przepuszczających gruntach, a także
w górach na mocno spękanych skałach.
Wymaga to bardzo dużych nakładów
inwestycyjnych. Nie wolno również bu­
dować zapór wodnych tam, gdzie nie
będzie gw arancji na odpowiedni do­
pływ wody, czy też tam, gdzie zbocza
w jej rejonie wykazują duże tendencje
osuwiskowe i może ona być zagrożona
(w związku z tym przeprow adza się
wstępne, szczegółowe badania trw ałoś­
ci zboczy).
Kiedy już jesteśmy przekonani o eko­
nomicznej i technicznej słuszności i po­
trzebie budowy obiektu hydrotechnicz­
nego, przystępujem y do...
...wykonywania modelu.
Niemal wszystkie poważniejsze kon­
strukcje hydrotechniczne, zanim przy­
stąpi się do ich realizacji, są badane
w laboratoriach hydraulicznych. Wyko­
nanie modelu polega na odtw arzaniu
w arunków przebiegu badanego zjaw i­
ska z zachowaniem zasad podobieństw a
dynamicznego, a więc z zachowaniem
podobieństwa geometrycznego, czasu
i sił istotnych podczas doświadczenia
wykonywanego na tym modelu. W w a­
runkach laboratoryjnych dąży się do
zachowania podobieństwa kształtów
przepływających strum ieni wody, to­
rów i analogicznych wielkości fizycz­
nych, jak siły, prędkości itp. Zachowuje
się również w arunki brzegowe powierz-
chni zw ierciadła wody, zarówno wody
dopływającej do modelu, jak i odpływa­
jącej z niego* N astępnie spraw dza się,
czy na modelu będzie zachowany tzw.
ruch burzliwy, po czym można już przy­
stąpić do wykonywania doświadczeń.
Budowanie modelu nie należy do ła­
twych zadań i niekiedy trw a dłużej niż
same badania laboratoryjne.
Dokładność otrzym anych wyników
zależy w dużym stopniu od poprawności
odwzorowania badanego zjaw iska hy­
draulicznego^ Im model jest dokładniej­
szy, tzn. im trafniej jest dobrana skala, Śmigiełko elektromagnetycznego miernika do pomiaru
tym badane zjawisko odwzorowuje się minimalnych prędkości wody na modelu hydraulicznym
dokładniej, zaś w yniki uzyskane w ten
sposób są poprawniej sze. Jednak riału. Dlatego też częściej korzysta się
i w tym przypadku musimy uwzględnić z modeli rozmywalnych chociaż należy
możliwości techniczne i ekonomiczne zaznaczyć, że badania na takich mode­
w ybudow ania takiego modelu. Skalę lach są bardziej skomplikowane. Do cie­
modelu obieram y bowiem w zależności kawszych, a przede wszystkim potrzeb­
od objętbści przepływu, powierzchni, nych, doświadczeń wykonywanych na
jaką mamy do dyspozycji w laborato­ modelach hydraulicznych należą bada­
rium oraz oczywiście od możliwości fi­ nia przepływu wody, kry lodowej oraz
nansowych. rozpraszanie energii wody na stopniach
wodnych, następnie bada się specjalne
Hydrauliczne badania modelowe... zagadnienia związane z erozją dna ko­
ryt, falowaniem wody czy wreszcie ba­
...stopnia wodnego obejmują spraw ­ dania śluz komorowych.
dzenie prawidłowości przebiegu bad a­ Podczas tych badań stosuje się meto­
nych zjawisk hydraulicznych dla przy­ dy wizualne, bądź pomiarowe. Pierwsze
jętej lokalizacji i układu kompozycyjne­ polegają na obserwowaniu przepływu
go stopnia w okresie jego budowy i eks­ wody wokół projektowanej budowli.
ploatacji. Oko ludzkie, ap arat fotograficzny, ta ś­
B adania laboratoryjne odcinków ma filmowa czy wreszcie m agnetowid
rzek wykonuje się na modelach nieroz- skutecznie wychwytują wszystkie za­
mywalnych, tj. o trw ałych zarysach dna kłócenia mogące wystąpić podczas wy­
i brzegów oraz na modelach rozmywal- konywanego doświadczenia.
nych, w których łożysko i brzegi budow ­ Metody pomiarowe natom iast, umoż­
li są w ykonane z m ateriałów ulegają­ liw iają pom iar poziomów wody, kierun­
cych rozmyciu. Doświadczenia prow a­ ku jej przepływu, prędkości i głębokości
dzone na modelach trw ałych dają moż­ w różnych charakterystycznych miej­
liwość obserwacji przepływu wody scach budowli, zarówno na modelach,
i zm ian w układzie strug, jakie w ystąpią jak i w naturze. Stosuje się do tego celu
w skutek zabudowy stopnia w korycie. specjalne przyrządy.
Nie w ykazują one jednak zmian Aby można było przystąpić do pom ia­
ukształtow ania jego dna i brzegów, po­ rów model hydrauliczny należy w ytaro-
nieważ są wykonane z trwałego m ate­ wac, czyli nadać mu pewne cechy szors-
35
 tkości przy określonym wymodelowa­
niu przepływu odpowiadającym n atu ­
rze. Znalezienie jednak pełnego podo­
bieństw a do tego, co jest w naturze, jest
pracą żmudną, długotrw ałą i niezm ier­
nie trudną do wykonania.
Przy niektórych badaniach należy
również stwierdzić, w jaki sposób na
skutek działania wody w czasie zmienia
się poziom dna. Dno odwzorowuje się
wówczas z jakiegoś kruszywa m ineral­
nego lub sztucznego. Może to być p ia­
sek, węgiel, tworzywo sztuczne czy w ie­
le innych m ateriałów o różnych gęstoś­
ciach, które można formować. Nastę­
pnie w umownych kilku lub kilkunastu
miejscach po każdym cyklu badań rejes­
truje się poziom (położenie) dna, stosu­
jąc do tego celu specjalny przyrząd, tzw.
profilograf. Jest to urządzenie, które
wędruje, poruszane własnym napędem,
po specjalnej szynie znajdującej się nad
modelem, natom iast mały czujnik prze­
suwaj ący się po dnie, nie naruszając go
jednak, wysyła impulsy elektrom agne­
tyczne; na taśm ie zaś rejestrowany jest
profil dna w odpowiedniej skali.
Bardzo interesującym badaniem jest
także pom iar zmiennego w czasie poło­
Jeden z przyrządów stosowanych w laboratorium wodnym we Włocławku w hydraulicznych badaniach modelowych -
zachodn 10 niemiecki, elektromagnetyczny miernik C2B2650 z zestawem śmigiełek o różnej średnicy służący do pomiaru
prędkości i kierunku przepływu wody
żenia zwierciadła wody, na modelu. Do
tego celu służą prymitywne, lecz do­
tychczas niezastąpione, szpilki pom ia­
rowe: stałe i ruchome. Są to pręty z po-
działką milimetrową i centymetrową,
zakończone szpileczką, która dotyka do
zw ierciadła wody. Jeżeli poziom wody
jest zmienny, używa się szpilek rucho­
mych, które autom atycznie w ędrują za
zwierciadłem wody, zapisując jej po­
ziom w czasie na oscylografie lub samo-
pisie. Uzyskanie ciągłego, rzeczywiste­
go wykresu poziomu zw ierciadła wody
jest możliwe wtedy, gdy pom iaru doko­
namy w kilku miejscach modelu.
Innym równie ciekawym i zarazem
bardzo ważnym doświadczeniem jest
pom iar prędkości i kierunku przepływ u
wody. Można go dokonać, posługując się
tzw. m iernikam i elektrom agnetycznym i
ze śmigiełkiem, znanymi również pod
nazw ą młynków hydrometrycznych. Są
to urządzenia bardzo popularne, stoso­
wane chętnie przez hydrologów. Zasada
ich działania jest następująca: śmigieł­
ko, uderzane przez strum ień wody o bra­
ca się, przekazując impulsy na elektro­
magnes, liczba obrotów zliczana jest
przez licznik ustawiony na odpowiedni
Wycinek modelu jazu ruchomego stopnia Włocławek: a - przekrój przez klapy przelewu z widocznym strumieniem
spadającej wody, b - widok od strony wody dolnej
czasokres, po czym przeliczana na p ręd­
kość w m/s.
I jeszcze kilka słów o zasadzie sondo-
wania głębokości, Echosondowanie - to
m etoda pom iaru głębokości przez okre­
ślenie czasu potrzebnego na to, aby fala
dźwiękowa rozchodząca się ze znaną
prędkością, przeszła od danego punktu
do powierzchni odbijającej i z powro­
tem. Fala ta, rejestrow ana na specjal­
nym papierze elektroprzewodzącym, za
pomocą rejestratora DE-719 podaje głę­
bokość dna w m etrach z dokładnością
do 0,5%. Echosonda DE-719 jest zatem
przyrządem przeznaczonym do ciągłej
i dokładnej rejestracji topografii pod­
wodnej przy różnych głębokościach
wody. Łatwość uruchom ienia i prow a­
dzenia, duża dokładność oraz niewielki
pobór mocy spraw iają, że jest to idealny
przyrząd do podwodnych badań.
Ideałem jest przebadanie modelu pro­
jektowanego obiektu w kilku lub kilku­
nastu w ariantach, a następnie w ybranie
najlepszego. Cóż, kiedy najczęściej boi­
my się naw et o krok zbliżyć do ideału,
a projekty wykonuje się często wręcz
z tzw. doskoku... W hydrotechnice nato­
m iast, jak w żadnej innej dziedzinie bu­
dow nictwa, za niedopracow anie szcze­
gółów płaci się później bardzo drogo.
Badania modelowe, aczkolwiek są
bardzo efektowne, są jednak praco­
chłonne, żmudne i czasami dość kłopot­
liwe. Od pracow ników laboratoriów
wodnych wymaga się przede wszystkim
rzetelności, dociekliwości, dokładności
i cierpliwości w prow adzeniu badań. Ze
względu na to, że często zjawisko bywa
nieciągłe, tzn. istnieje możliwość jego
zakłócenia w każdej niem al chwili,
zlekceważenie chociażby najmniejszego
takiego zakłócenia, trw ającego z reguły
bardzo krótko, może mieć katastrofalne
skutki podczas budowy lub eksploatacji
obiektu. N atom iast jego uchwycenie
i zanotowanie decyduje czasami o ko­
nieczności przeprojektow ania budowli,
o zm ianach w postępow aniu i powtórze­
niu cyklu badań modelowych, który
trw a czasami naw et do 15 miesięcy.
H ydrotechniczne badania laborato­
ryjne dają duże korzyści i z tego powodu
wszystkie większe obiekty hydrotechni­
czne, a także bardziej skomplikowane
przejścia mostowe muszą być bez­
względnie zbadane w laboratorium
wodnym przed ostatecznym zatw ier­
dzeniem projektów ich budowy. Niedo­
trzym anie bowiem tego w arunku może
narazić gospodarkę państw ową na duże
straty.
37
POLSKIE SZTANGI
Jerzy Klawiński
Z -góry uprzedzam - nie będzie to
artykuł przedstaw iający najnowsze
osiągnięcia nauki i techniki. Sztanga nie
jest przyrządem o wysokim stopniu zaa­
w ansow ania technicznego lub technolo­
gicznego, ale przecież o większości
przedm iotów z otaczającego nas św iata
moglibyśmy powiedzieć: „nic nadzwy­
czajnego!” Dopiero, gdyby przyszło ko­
muś z nas samodzielnie wykonać któryś
z nich, przekonalibyśm y się, jak wiele
um iejętności teoretycznych i praktycz­
nych trzeba włożyć w ich wykonanie.
Czasem bywa i tak, że wśród różnych
rodzajów zadań m atem atycznych zda­
rza się takie, w którym ostateczny wy­
nik jest dany, natom iast składowe ta ­
kiego rów nania są po części niewiadome
i trzeba zadać sobie wiele trudu, aby je
obliczyć. Z tego typu rów naniam i o wie­
38
lu niewiadomych stykają się na co dzień
konstruktorzy i technolodzy, którzy
znają cel i wynik, który trzeba osiągnąć,
a ich wiedza i doświadczenie m ają do­
pomóc w rozw iązaniu zagadki, której na
imię - nowa konstrukcja.
Tak też jest w przypadku sztangi. Ów
„wynik”, który jest celem do osiągnię­
cia, znamy - precyzują go bowiem ściśle
przepisy IWF (International Weighlif-
ting Federation) - Międzynarodowej
Federacji Podnoszenia Ciężarów...
W świetle przepisów
„Recepta” na ostateczny efekt zabie­
gów konstruktorów sztangi została
sprecyzowana przez wyspecjalizowaną
sekcję najwyższej międzynarodowej
władzy ciężarowców - Komisję Techni-
 czną IWF. Owa komisja ustala dane,
jakim pow inna opowiadać sztanga, aby
mogła zostać dopuszczona do zawodów
jako sprzęt sportowy. Dotyczy to żarów-
no wymogów bezpieczeństwa, wymia­
rów tzw. gryfu i pierścieni (talerzy) ob­
ciążających, tolerancji ich wagi (bardzo
surowe wymagania!), a naw et kolorów
poszczególnych pierścieni (zróżnicowa­
na, ze względu na wagę barw a obciążni­
ków ułatw ia sędziom kontrolę wzroko­
wą ciężaru sztangi podczas zawodów).
Nie wszystkie wymogi techniczne są
szczegółowo opisywane (np. techniczne Tak wygląda tuleja sztangi. zacisk i pierścień („talerz” )
aspekty w ykonania tulei obrotowych), sztangi starego typu

ale w sumie „instrukcja techniczna’*jest to na celu używanie przez wszystkich

tu dość szczegółowo opracowana, a tole­
rancja poszczególnych detali - m ini­
malna.
Podstawowe części sztangi to: gryf
z zamocowanymi na jego końcach tule­
jami obrotowymi, pierścienie obciąża­
jące o różnym ciężarze, którym i syme­
trycznie należy obciążać gryf oraz dwie
głowice zaciskowe („zaciski”) zabezpie­
czające pierścienie przed zsuwaniem się
z tulei gryfu.
Sens w ydaw ania przez IWF szczegó­
łowego opisu sztangi jest oczywisty - ma
zawodników niemal idealnie takiego sa­
mego sprzętu. I tak: pręt uchwytowy
sztangi, zwany gryfem, musi mieć cał­
kowitą długość nie przekraczającą
2200 mm przy tolerancji - 5 mm, a jego
końce m ają być zakończone tulejami
obrotowymi o średnicy zewnętrznej
55 mm (przy tolerancji - 0,19 mm) i tak
dobranej długości, by część robocza
(uchwytowa) gryfu mieściła się w wy­
miarze 1310 do 1350 mm. Obrotowość
tulei jest konieczna ze względu na wy­
mogi techniki podnoszenia ciężarów -
!

Rys. 1. Sztanga z pierścieniami - rysunek poglądowy: 1 - gryf, 2 - tuleja, 3 - głowica, 4 - pierścienie

0 450

39
 idzie tu ó wyeliminowanie momentu 60
obrotowego pierścieni w chwili skręca­
nia nadgarstków przy rw aniu lub w
pierwszej fazie podrzutu - zarzucaniu
sztangi na pierś. Brak obrotowości tulei
spowodowałby dodatkowe, zbędne
utrudnienie.
Średnica pierścieni o wadze 50,25 i 20
kg musi być jednakowa (są to pierście­
nie, na których opiera się sztanga leżąc
na podłożu) i wynosić 450 mm (toleran­
cja - 1,5 mm).
Oczywiście istnieje również wiele in­
nych norm zaw artych w przepisach
Rys. 2. Przekrój poprzeczny pierścienia o wadze 20 lub25
IWF, a dotyczących sztangi. Przykłado- kg: a - guma, b - odlew żeliwny
’wo: część uchwytowa gryfu musi mieć
odpowiednią szorstkość, aby nie wyśliz­ Sztangi z POLSPORTU
nęła się z dłoni, W tym celu moletuje się
ją na głębokość ok. 0,4 mm, czyli na Monopolistą, jeśli chodzi o wyrób
około pół podziałki molety, mającej sztang w Polsce, jest wrocław ski ,,POL-
kształt kw adratow y łub romboidalny SPORT”. Tam też udałem się, aby po­
o boku od 0,8 do 1 mm. znać ,,od kuchni” proces pow staw ania
Normy dotyczące sztangi zm ieniają sprzętu dla ciężarowców, miotaczy, kul­
się co pewien czas. Do niedaw na używa­ turystów i zawodników wielu innych
no np. sztang z metalowymi pierścienia­ dyscyplin sportowych, w których ko­
mi. Obecnie również projektuje się rzysta się z zapraw y siłowej ze sztangą.
zmiany: zostanie zmieniona średnica Cykl produkcji sztang nie jest wcale
tulei z 55 na 50 mm, a także uściśli się taki łatw y i nieskomplikowany, jakby
długość części roboczej gryfu - ma ona się to na pierwszy rzut oka wydawało.
wynosić dokładnie 1310 mm; zostanie Otóż producent bierze na siebie odpo­
też prawdopodobnie zlikwidowany wiedzialność w yprodukow ania sprzętu
pierścień 50 kg, który dotychczas wcho­ nie tylko zgodnie z normami IWF, lecz
dził w skład klasycznej sztangi zatw ier­ także sprzętu bezpiecznego.' Sztanga
dzonej przez IWF. jest bowiem poddaw ana w czasie ćwi­
Jak łatwo można się zorientować, wy­ czeń lub zawodów bardzo dużym obcią­
m agania staw iane wytwórcom sztang żeniom dynamicznym - zwłaszcza jej
olimpijskich nie są małe, zwłaszcza że, część zw ana gryfem. Wymogi bezpie­
aby sztanga danej firmy została dopusz­ czeństwa zawodników powodują, iż
czona do użycia w zawodach m iędzyna­ Rys. 3. Badanie sztywności gryfu
rodowych, musi mieć atest Komisji Te­ / .
chnicznej IWF. Wydanie takiego atestu
jest poprzedzone szczegółowymi bada­
P=980N (IDOkG)
niam i wymiarów, wagi i rozwiązań te­
chnicznych sztangi. Musi ona być wyko­
nana w zgodzie z normą IWF: np. różni­
ca pomiędzy faktyczną a teoretyczną
wagą sztangi obciążonej do 100 kg nie
może przekroczyć 150 g, a więc zaledwie
l,5%o ciężaru!
40
każdy pręt, z którego jest wykonywany
gryf, poddaje się testom spraw dzającym
jego własności sprężyste i plastyczne.
Sztywność pręta spraw dza się po­
przez przyłożenie do symetrycznie pod­
partego w dw a punktach, odległych o
1700 mm, pręta siły P = 980N (100 kG)
w środku między podporami. P ręt ulega
wówczas ugięciu co określa strzałka
ugięcia (f). Sztywność pręta (S) pow inna
wynosić 59 ± 10 N/m. Oblicza się ją we­
dług wzoru:
Każdy gryf jest numerowany - to dowód posiadanego
q 980 N przez niego atestu
^ £ m
ne. Sztanga o sztywnym gryfie podczas
Próby odkształcenia plastycznego podrzucania ciężaru z piersi nad głowę
przeprow adza się przez przyłożenie nie ma prawne ugięcia na obciążonych
w tych samych w arunkach co poprzed­ końcach. Przejście z dźwigania tego ty­
nio siły 3900 N (ok. 400 kG) w środku pu sztangi na sztangę elastyczną, o du­
pręta w czasie 90 s. Odkształcenie nie żych w ahnięciach obciążonych końców
powinno być większe niż 1 mm (oczy­ (takie właściwości wykazuje np. za­
wiście chodzi tu o stałe odkształcenie tw ierdzona do użycia w zaw odach mię­
pręta po badaniu). Jeśli odkształcenie dzynarodowych sztanga fińskiej firmy
byłoby większe niż założone, to m ateriał ELEKO), powoduje znaczne u trudnie­
ten po w yprostow aniu może być użyty nie podczas wykonywania boju przez
tylko do produkcji sztang treningowych zawodnika nie przyzwyczajonego do
np. typu „H erkules” . Jako m ateriał do dużych drgań obciążonego gryfu.
najlepszej z produkowanych przez Obróbka półfabrykatu gryfu wyma­
wrocławski „POLSPORT” sztangi typu ga, prócz przycięcia go na odpowiedni
„A tlas” już się nie nadaje. wymiar, m oletowania na ustalonych od­
Dzięki tym badaniom eliminuje się cinkach, toczenia i gładzenia w tych
partie m ateriału gorszej jakości lub
miejscach, gdzie pracuje w tulei jako
z w adam i ukrytym i. Po takich próbach
w ytw órnia może spokojnie dać atest Głowica zaciskowa rnowepo typu
gryfowi, a trzeba wiedzieć, że wszystkie
gryfy są atestowane.
Niestety, m ateriał na gryfy w postaci
prętów o średnicy 28 mm i o wysokiej
tw ardości powierzchniowej - 42 do 47
HRC (dla porównania: odpowńada to
'wytrzymałości na rozciąganie od 1300
do 1450 MPa) sprowadzamy z RFN,
gdyż polskie próby wyprodukow ania
tego typu prętów , prowadzone w latach
1978-79 przez H utę Baildon zawiodły.
Pręty sprow adzane z RFN charaktery­
zują się dużą tw ardością powierzchnio­
wą i dość m iękkim rdzeniem. Wykazują
dobrą sprężystość, co jest bardzo istot­

41

P“ 3900 N
Rys. 4. Poddawanie gryfu obciążeniu próbnemu
łożysko ślizgowe, zmniejszając opory
podczas obrotu tulei.
Z kolei tuleje muszą być toczone tak,
aby ich łączna waga w raz z częścią ro­
boczą gryfu nie przekraczała 20 kg.
Dzięki stopniowemu staczaniu kołnie­
rza tulei doprowadza się wagę tulei do
stanu zgodnego z normą. O statnią fazą
obróbki jest niklow anie tulei i skręcanie
jej z gryfem. W arto zwrócić uwagę, że
dzięki systemowi dwóch półpierścieni
umieszczonych w tulei gryf jest dosko­
nale zamocowany i ślizgowo ułożysko-
w any w jej wnętrzu.
Dzięki systemowi kooperacji w rocła­
wski „POLSPORT” sprow adza pierś­
cienie już pogumowane i nie zajmuje się
ich wyrobem. Nie byłaby to spraw a ła­
tw a - pierścienie o różnej wadze i wiel­
kości muszą być odlane z odpowiednie­
go m ateriału - jest nim zazwyczaj żeli­
wo ciągliwe czarne ZCC 510 lub żeliwo
sferoidalne, zapewniające odpowiednią
wytrzymałość pierścieni (np. znane
wszystkim żeliwo szare jest zbyt kru­
che), N astępnie odlane pierścienie nale­
ży oczyścić z nadlewów za pomocą ob­
róbki mechanicznej (toczenie).
Jak już wspomniałem wyżej, pierście­
nie żeliwne należy pokryć w arstw ą b a r­
wnej gumy. Okazuje się jednak, że i tu
trzeba spełniać określone wymagania
IWF - tw ardość gumy jest bowiem u sta­
lona na 60 do 70 stopni w skali Shore’a,
a to po to, aby opuszczona na podłoże
sztanga nie odbijała się zbytnio, gdyż
mogłaby wówczas stanowić zagrożenie
dla zawodnika.
42
O statnią czynnością zw iązaną z pro­
dukcją pierścieni jest korekta ich wagi.
Przykładowo: dla pierścieni 25 kg tole­
rancja wagi wynosi zaledwie - 35 g,
a dla pierścienia 5 kg - ±15 g, wymogi
dokładności wagi pierścieni są więc
bardzo wysokie. Jeżeli pierścień waży za
dużo, wtedy naw ierca się w nim kilka
otworów obniżających jego wagę. Jeśli
natom iast „talerz” waży zbyt mało, pro­
cedura korekty wagi staje się bardziej
skomplikowana: wiercimy wówczas
w pierścieniu otwory przelotowe i um ie­
szczamy w nich grube, ołowiane nity,
których liczba nie może jednak przekro­
czyć siedmiu (obniżałoby to w ytrzym a­
łość pierścienia).
Głowice zaciskowe, popularnie zwa­
ne zaciskami, bywały różne. Obecnie
produkujem y zaciski skonstruow ane na
zasadzie dwóch zwierających się i roz­
wierających kloców zaciskowych, poru­
szanych w odlewanej głowicy śrubą.
Głowica jest oprócz tego wyposażona
w dodatkowy gwintowany pierścień do­
ciskowy. Całość głowicy jest niklowana.
Po skompletowaniu sztanga jest jesz­
cze raz kontrolow ana i w ędruje do m a­
gazynu, gdzie na pewno długo nie
poleży.
' WWSS „POLSPORT” w ytw arza
trzy wersje sztang ciężkoatletycznych:
ATLAS - 187,5 kg - przeznaczo­
na, jako zestaw naj­
wyższej jakości, do
użytku na zawodach.
Wyposażona w pierś­
cienie: 25 kg, 20 kg, 15
kg, 10 kg, 5 kg, 2,5 kg,
1,25 kg, 1,0 kg, 0,5 kg
0,25 kg, 0,20 kg, 0,125
kg, 0,10 kg, 0,075 kg
i 0,005 kg (po 2 sztuki),
CYKLOP - 180 kg (bez pierścieni
poniżej 2,5 kg)
HERKULES - 130 kg - sztanga tre ­
ningowa bez pierścieni
25 kg i poniżej 2,5 kg.
 Gryf te] sztangi musi wytrzymać obciążenie 300 kg!
Trochę publicystyki
Nasze sztangi m ają dobrą opinię -
około 30% produkcji eksportujem y
m.in. do takiego ciężarowego potentata,
jakim jest Bułgaria. Niestety, nie posia­
dają atestu IWF, który umożliwiałby
korzystanie z nich na zawodach rangi
międzynarodowej. Ot, po prostu kiedyś
komuś żal było wydać 1000 dolarów,
aby tak i atest uzyskać. Dziś tego mocno
żałujemy - za tak ą sam ą sztangę, tylko
z atestem IWF, zarabialibyśm y niemal
dw ukrotnie więcej! Obecnie w arunki
otrzym ania atestu znacznie się zao­
strzyły - nie mamy możliwości pokry­
w ania pierścieni barw ną gumą (poza
czerwoną, niebieską i czarną), nie pro­
dukujem y też, obecnie jeszcze wymaga­
nych, pierścieni 50 kg...
W ytwórnia prow adzi różne próby -
testuje pierścienie pokryte poliureta­
nem, do którego można dodawać pig­
menty. Na razie uzyskiwane w yniki nie
spełniają jeszcze idealnie normy, ale są
już zachęcające. Widziałem też prototy­
powe gryfy o zewnętrznej średnicy tulei
50 mm - bardzo efektowne. Może jednak
uda się również i atest uzyskać?
Przeczytałem pierwsze słowo po­
przedniego akapitu. „W ytwórnia” - to
brzmi dumnie. Parę starych, zniszczo­
nych budynków, gdzie produkuje się
kilkanaście asortym entów sprzętu spor­
towego. Produkcja sztang - to zaledwie
sześciu ludzi pracowicie m ontujących
kilkaset sztang rocznie. Są plany, n a ­
dzieje - musi więc jeszcze starczyć sił,
pieniędzy, zrozum ienia potrzeb... Może
też jakąś nadzieję daje fakt, że w ytw ór­
nia mieści się nieopodal ulicy Młodych
Techników?
43
 Stanisław Rymsza
Estetyka stanowi specjalny dział filozofii,
traktujący o pięknie i jego odczuwaniu przez
człowieka. A ponieważ ,,każdy jest filozo­
fem ”, więc stąd powszechne zwulgaryzowa­
nie wyrazu „estetyka”.
Dokoła słyszymy takie powiedzonka, jak
„estetyczny wygląd” (rzodkiewki lub kot­
ka), „estetyka życia codziennego”(schludny
ubiór, czystość w pokoju, umyte naczynia).
Najczęściej cała ta gadanina obiegowa nie
ma nic wspólnego z estetyką. Albowiem est­
etyka jest to nauka o ideale (absolucie) pięk­
na i o oddziaływaniu tego ideału na psychikę
człowieka poprzez wywoływanie w niej od­
powiednich wzruszeń uczuciowych. Stąd
i nazwa „estetyka” pochodzi od greckiego
wyrazu „eistesis” = wzruszenie, uczucie.
Ta głębia emocjonalna psychiki człowieka
łączy się ze świa tern zewnętrznym za pośred­
nictwem zmysłów, przeważnie wzroku i słu­
chu. Na funkcji fizjologicznej tych zmysłów
od początków istnienia cywilizacji, rozwijał
się specyficzny dział kultury, zwany sztuką
(malarstwo, rzeźba, muzyka, poezja). Filo­
zoficzną bazą sztuki jest właśnie estetyka,
która wyznacza jej prawa twórcze i kryteria
wartościowania dzieł artystycznych. Każde
dzieło sztuki musi spełniać naczelny impera­
tyw estetyki: w psychice swego odbiorcy
musi wywoływać i intymne przeżycie pięk­
na, typowe dla wszystkich odbierających je
ludzi.
Z powyższych mini-rozważań filozoficz­
nych widzimy, jak doniosłą i zbawienną rolę
kulturalną może odegrać zastosowanie este­
tyki w technice, stającej się podstawowym
składnikiem cywilizacji w skali powszech­
nej i masowej. Jeżeli więc twórczość techni­
czną połączymy umiejętnie z twórczością
artystyczną, opartą na zasadach estetyki - to
44
niepomiernie wzbogacimy życie psychiczne
mas ludzkich, dając im na co dzień źródło
wzruszeń piękna i tym samym podnosząc
owe życie psychiczne na wyższy poziom kul­
tury przez nieustanne obcowanie ze sztuką,
wcieloną w technikę użytkową,
Wszelkie rozwiązania techniczne do nie­
dawna nie uwzględniały estetycznych po­
trzeb psychicznych, zadając nieraz gwałt
tym potrzebom - bez złych intencji ze strony
techników. Stąd rodziły się ustawiczne na­
rzekania humanistów na nieludzką brutal­
ność cywilizacji technicznej, przesyconej
brzydotą i hałasem.
Rzecz dziwna, że w tym konflikcie między
techniką a humanistyką wylągł się najpo-
kraczniejszy paradoks naszej epoki. Zamiast
uestetycznić technikę, usiłowano stechnizo-
wać czy utechnicznić sztukę, pozbawiając ją
wszelkich walorów estetycznych. Znaleźli
się „artyści”, którzy za wszelką cenę szuka­
jąc sławy, próbowali wady estetyczne tech­
niki przenieść do swojej nowoczesnej sztuki
- nie rozumiejąc, że sztuka nie może być ani
„nowoczesna ”, ani „staroczesna”, ponieważ
jest ponadczasowa w myśl odwiecznej dewi­
zy: życie krótkie, sztuka długowieczna. Z ta­
kim samym zachwytem oglądamy rzeźby Fi-
diasza, Buonarottiego, Beminiego i Duniko­
wskiego - chociaż wszyscy oni tworzyli
w różnych epokach historycznych, w róż­
nych czasach. Mimo to, piękno ich dzieł jest
jednakowo żywe i młode. Identycznie malar­
stwo i muzyka ,niwelują granice czasu
w służbie absolutu piękna. Ale nie rozumieją
tego niektórzy nasi „nowocześni” Np.
w muzyce stworzyli oni kakofonie, ściśle
naśladujące wszystkie odgłosy techniki:
zgrzyt pił, warkot motorów, syk pary, świst
wierteł, huk młotów, trzask frezarek itp.
 Wszystko to zebrane z różnych fabryk
i wkomponowane w jeden utwór „muzycz­
ny” stanowi monstrualną koncentrację cha­
otycznego hałasu, który z zakładów przemy­
słowych zawleczono do sal koncertowych
filharmonii jako rzekome unowocześnienie
muzyki przez nawiązanie jej motywów do
życia współczesnej cywilizacji technicznej.
Oczywiście każdy normalny człowiek - poza
nielicznymi snobami - zatyka uszy na takim
„koncercie” potwornej kakofonii, urągają­
cej eJementamym zasadom estetyki muzycz­
nej. Mój znajomy walcownik z Huty Warsza­
wa po takim koncercie powiedział: „Czuję
wstręt i ból w uszach, umęczonych codzien­
nym słuchaniem tych hałasów przy pracy
i na ulicy, więc po co kupiono mi biiet do
filharmonii, abym tu posłuchał, jak imbecyle
wytwarzają decybele? Przecież zdrowi umy­
słowo ludzie nie mogli czegoś takiego zro­
bić”. Komentarze do tej wypowiedzi młode­
go technika są zbyteczne.
Podobny imbecylizm widzimy u tych plas­
tyków, których marzenia o sławie rażąco
przerastają ich talenty. Różnego rodzaju
,,happeningi” i „pop-arty ” zaśmiecają ple­
nery dziwacznymi konstrukcjami z odpa­
dów fabrycznych i złomu, które już zresztą
wstydliwie zaczęto uprzątać jako pokraczną
obrzydliwość. Ich los zaczynają dzielić rzeź­
by i malowidła „nowoczesne”, których twór­
cy nie wejdą do histońi sztuki, lecz do jej
patologii, dostarczając najwyżej materiału
psychiatrom.
Ponieważ to antyeśtetyczne szaleństwo
„nowoczesności” mamy już faktycznie poza
sobą, więc warto się zastanowić jakie były
jego źródła. Skąd ono wzięło swój rodowód?
Jak doszło do takiego absurdu, że rozlana
plama mieszaniny farb awansowała do rangi
obrazu w muzeum i galerii sztuki, a hałas
hali fabrycznej sprzedawano ludziom w fil­
harmonii? Jak powstała taka aberacja umy­
słowa?
Odpowiedź na te zawstydzające pytania
jest jedna: technika! A ściślej: pierwotna
brzydota techniki. W pogoni za najlepszymi
rozwiązaniami funkcjonalnymi maszyn
i urządzeń technicznych, ich twórcy począt­
kowo wcale nie troszczyli się nie tylko
o prawdziwą estetykę swych dzieł, ale nawet
o to, aby wydawane przez nie hałasy nie były
drażniące dia słuchu ich użytkowników (i
produkujących je robotników), a wygiąd nie
raził wzroku niechlujną niezdamością i dys­
proporcjami budowy oraz kakochromią
i szarzyzną zewnętrzną. Dopiero z biegiem
lat zaczęto stosować tłumiki hałasu przy
maszynach fabrycznych i pojazdach mecha­
nicznych oraz bielić wapnem surowe wnę­
trza hal produkcyjnych. Nawet przedmioty
zbytku, które od niepamiętnych czasów były
kunsztownie zdobione przez rzemieślników-
-artystów, teraz uległy zeszpeceniu na sku­
tek seryjnej produkcji fabrycznej według
stereotypów i szablonów Tak więc technika
wniosła dominujący element brzydoty w ży­
cie ludzkości, wypełniając je bezduszną mo­
notonią tanich wygód i łatwizn.
AJe znów rzecz paradoksałna: z klęski
przyszedł ratunek. Oto stopniowe nagroma­
dzenie ilościowe szpetoty wyrobów fabrycz­
nych osiągnęło w końcu swój krytyczny
szczyt dialektyczny - i siłą żywiołowej mu­
tacji, nieznośna już ilość przeobraziła się
w nową jakość: w tęsknotę do prawdziwego
piękna w technice.
Dzięki temu we wszystkich krajach o wy­
sokiej cywilizacji spontanicznie powstały
instytucje społeczne i naukowe, zajmujące
się zastosowaniem estetyki do techniki. Jest
to wyższy szczebel rozwojowy dawnej „sztu­
ki stosowanej”. U naszego sąsiada wschod­
niego również istnieje taki Wszechzwiązko-
wy Naukowo-Badawczy Instytut Estetyki
Technicznej w Moskwie. Wydaje on bardzo
interesujący miesięcznik pt. „Techruczeska-
ja Estetika”. Z niego wzięliśmy ilustracje do
niniejszego artykułu oraz niektóre myśli
krytyczne o pseudonowoczesności.
Materialny problem estetyki w technice
obejmuje bardzo szeroki zakres tej dyscypli­
ny, zaczynając od upiększania stanowiska
pracy robotników, maszyn i narzędzi, po­
przez dekorację biur i kantorów, aż do goto­
wych wyrobów i sposobów ich użytkowania.
W trosce o higienę psychiczną robotników
nie tylko wyciszono hałas w halach produk­
cyjnych, ale również zainstalowano głośniki
radiowe, które w czasie pracy nadają spo­
kojną muzykę, kojącą nerwy zatrudnionych
i Jęczącą zmysł ich słuchu, okaleczony nie­
dawnym jeszcze hałasem, a tak bardzo prze­
cież potrzebny do dźwiękowych przeżyć es­
tetycznych. Wzrok robotników podobnie do­
znał dużej ulgi dzięki odpowiednim kolorom
ścian hali fabrycznej oraz maszyn i narzędzi,
które dotąd wywoływały „czarną meJancho-
45
lię” swoją ponurą i brudną bezbarwnością, bra ich użytkowników). Na tym właśnie po­
ciężką, przygnębiającą szarzyzną. Wizualne lega najwyższy walor humanizacji techniki:
i aJknstyczne upiększenie stanowisk robo­ pomnażanie radości ludzi przez piękno
czych nie tylko podnosi wydajność pracy rzeczy.
i ułatwia przestrzeganie przepisów bhp - ale Stąd niezmiernie doniosła rola wzornic­
również przysposabia psychicznie pracow­ twa przemysłowego, angażującego twór­
ników do wzrokowych i słuchowych przeżyć czość artystyczną wielu utalentowanych
estetycznych w ogóle, nawet poza zakładem plastyków -a b y ich geni usz estetyczny połą­
pracy: w teatrze, kinie, przed telewizorem czył się z geniuszem intelektualnym techni­
etc, Dawniej technika przytępiała słuch ków we wspólnym dziele wytwarzania do­
i wzrok robotnika. Dziś zaczyna je wysubtel- skonałych dóbr materialnych, posiadają­
niać jako ważne organy przeżyć estetycz­ cych także wartości duchowe. Taki huma­
nych. nistyczny mariaż techniki ze sztuką płodzi
coraz doskonalsze potomstwo, które umila
A przeżyć takich cywilizacja współczesna nasze bytowanie w świecie cywilizacji, za­
dostarcza coraz więcej. Nie tylko masowa grożonej bezdusznością. Dzięki udziałowi
popularyzacja kultury i sztuki, związana plastyków wyroby przemysłowe techniki
z rozwojem środków masowego przekazu, osiągają dziś wyżyny prawdziwej estetyki:
ale również ogromne rozpowszechnienie wywołują wzruszenie piękna, zaklętego
pięknie wykończonych wytworów techniki w kształtach i barwach przeróżnych przed­
niesie „pod strzechy" źródło przeżyć estety­ miotów użytkowych, bez których ludzie nie
cznych na co dzień. Każda pralka elektrycz­ mogą się obywać. Myślę, że w każdej fabryce
na czy lodówka raduje użytkowników nie powinien funkcjonować zespół roboczy pra­
tylko zewnętrzną urodą swych kształtów wdziwych artystów (plastycy, muzycy), po­
i barw, ale również artystycznym rozwiąza­ siadający ponadto odpowiednie wykształce­
niem poszczególnych elementów wewnętrz­ nie techniczne w zakresie danej branży
nych : uchwytów, przełączników, agrega tów, i konstrukcji wyrobów przeznaczonych do
pojemników, półeczek. Każde dotknięcie ta­ masowego użytku przez ludność-zwłaszcza
kiego cacka wzrusza pięknem, które zaklął fachową wiedzę o wszelkich mechanizmach
tu artysta-projektant, związany z techniką, i sprzęcie elektrycznym, który upowszech­
z jej twórczością inżynierską. Tak więc za­ nia się w życiu codziennym, Tylko dzięki
równo inteligen t jak chłop i robotnik - wszy­ takim kwalifikacjom personelu biura pro­
scy jednakowo podlegają codziennemu od­ jektowego np. odkurzacz będzie pięknie wy­
działywaniu estetycznemu piękna w techni­ glądał i przyjemnie szumiał, zamiast stra­
ce. Dzięki temu estetyka techniczna stała się szyć obskurną rurą swego korpusu z wrza­
bardzo istotnym czynnikiem socjologicz­ skliwie terkoczącym silnikiem. Przygnębia­
nym, likwidującym tradycyjne uwarstwie­ jący nas jeszcze koszmar cywilizacji techni­
nia i przedziały kulturowe społeczeństw cznej, zanieczyszczającej brudem, brzydotą
i narodów uformowane przez komercjalny i hałasem środowisko naturalne, podmień
standard konsumpcyjny produkcji artysty­ przekształcić się w promienną radość piękna
cznej. Estetycznym rozwiązaniem obudowy na co dzień. Albowiem piękno jest natural­
i konstrukcji froterki elektrycznej zachwy­ nym środowiskiem psychiki człowieka.
cić się może każdy jej użytkownik - niezależ­
nie od tego, czy ma zwyczaj chodzenia do Prawdziwa nowoczesność estetyczna kul­
teatru, kina, cyrku lub kabaretu. W domu tury i techniki w całej pełni rozkwitnie do­
wszystkich ich łączą wspólne przeżycia este­ piero wtedy, gdy hale fabryczne wizualnie
tyczne, wywoływane przez piękno przed­ upodobnią się do galeńi obrazów, zaś akus­
miotów technicznych, obsługujących życie tycznie - do sal koncertowych i filharmonii.
codzienne każdego człowieka cywilizowa­ A więc wbrew niedawnym jeszcze ciągot-
nego. kom ,,artystycznym”, które ośmieszały
Takie są efekty troski techników o subiek­ i obrzydzały sztukę cudacznym pseudorea-
tywną i obiektywną estetykę produkcji prze­ Jizmem technicznym. Każdy młody technik
mysłowej: o estetykę procesu wytwarzania powinien być mini-filozofem w zakresie est­
(konieczną dla zdrowia robotników) i o este­ etyki pracy - jej procesu, wytworów i środo­
tykę wyrobów gotowych (niezbędną dla do­ wiska.

46
 CIĘŻARÓWKI POLSKIE
1919
PZInż 302
Rozwój krajowej motoryzacji
w okresie międzywojennym inspiro­
wany był bardzo często działaniami
na rzecz armii. Wprawdzie w Wojsku
Polskim II Rzeczypospolitej główną
siłę pociągową stanowił zaprzęg'kon­
ny, lecz w połowie lat trzydziestych
rozpoczęto motoryzowanie wybra­
nych jednostek. Ważnym fragmentem
tych prac było sukcesywne wprowa­
dzanie ciągu motorowego w artylerii,
co skutecznie powiększyło wartość
bojową tej broni. Typowy polski cią­
gnik dla dział średnich kalibrów (75,
105 i 120 mm) oraz haubic 155 mm
przedstawiliśmy już w poprzednim
odcinku ,,MT“ 10/84), zaś w tym pre­
zentujemy niewielki pojazd kołowy
o dość uniwersalnym zastosowaniu.
Głównym jednak jego zadaniem było
holowanie armaty przeciwpancernej
37 mm oraz przewożenie obsługi,
amunicji i wyposażenia.
W końcu 1935 roku rozpoczęto
w Państwowych Zakładach Inżynierii
w Warszawie wstępne prace projek­
towe. Prototyp^ ciągnika, oznaczony
symbolem Polski Fiat 508/518, był go­
towy już po kilku miesiącach inten­
sywnej pracy. Podstawowe elementy,
jak: rama, zespół napędowy, układ
kierowniczy oraz przednia część ob-
lachowania nadwozia pochodziły
z samochodu osobowego Polski Fiat
508 III, produkowanego seryjnie w na­
szym kraju, zaś tylny most (skrócony)
z większego samochodu - Polskiego
Fiata 518 - którego masowe wytwa­
rzanie właśnie wówczas przygotowy­
wano. Bezpośrednio za skrzynią bie­
gów umieszczono terenowy reduktor.
Wbudowanie tego pożytecznego
urządzenia było nieco kłopotliwe, bo­
wiem w niewielkiej ramie modelu 508
brakowało miejsca. Następnym waż­
nym elementem podnoszącym walory
terenowe pojazdu było zastosowanie
blokady w mechanizmie różnicowym
(sterowanej z miejsca kierowcy), wy­
równującej prędkości obrotowe kół
tylnej osi w szczegółnie ciężkich wa­
runkach jazdy.
Ciągnik otrzymał prowizoryczne
drewniano-stalowe nadwozie i skie­
rowany został na próby drogowo-te-
renowe. Jazdy doświadczalne wyka­
zały liczne wady samochodu, wynika­
jące z niedopracowania konstrukcji
m.in. urywanie się półosi napędo­
wych i pękanie ram.
- 1939
W wyniku uzyskanych doświad­
czeń przystąpiono w 1936 roku
w PZInż do opracowywania ulepszo­
nego rozwiązania, zachowującego
jednak podstawowe założenia kon­
strukcyjne pierwowzoru. Twórca no­
wego pojazdu, inż. Mieczysław
Skwierczyński, przebudował w pierw­
szym rzędzie część środkową ramy
wzmacniając poprzecznicę i dodając
wsporniki dla 2 nośnych kół zapaso­
wych (pomocniczych), obracających
się swobodnie na osiach swoich
uchwytów umieszczonych symetry­
cznie po obu stronach samochodu.
Rozwiązanie to miało eliminować
„zawieszanie się” ciągnika na po­
przecznych nierównościach terenu.
Zmieniono również tylną część ramy,
gdzie zainstalowano specjalny hak
holowniczy. W doskonalszym ciągni­
ku, noszącym oznaczenie PZInż 302,
zachowano zastosowany w poprzed­
nim modelu silnik typu 108 (PZInż
117) pochodzący z Polskiego Fiata
508 III (czterosUwowy, czterocylin-
drowy, gażnikowy o pojemności 995
cm3 i mocy 24 kM przy 3600obr./min).
zaś reduktor umieszczono we wspól­
nej obudowie ze skrzynią biegów
(cztery przełożenia do jazdy w przód
i bieg wsteczny) wykonaną z zespo­
łów skrzyni osobowego modelu 508.
W tylnym moście (z Polskiego Fiata
518, skróconym) zastosowano samo­
czynną blokadę mechanizmu różni­
cowego, która włączała się przy okre­
ślonej różnicy prędkości kół napędo­
wych. Ciekawym elementem zwię­
kszającym sprawność samochodu
Fot 2 PZInż 302 - wersja łączności
■
Fot. 1. PZInż 302 - ciągnik artyleryjski
było proste urządzenie do samowy-
ciągania, zbudowane w postaci bęb­
nów z nawiniętymi linami stalowymi
(łiny wielożyłowe, o średnicy 6 mm
i długości po 20 m, zakończone haka­
mi) przykręcanych do kół tylnych.
W przypadku ugrzęźnięcia i poślizgu
kół napędowych zaczepiano liny sa-
mówyciągaczy do np. mocnego drze­
wa i wyjazd z trudnego terenu stawał
się możliwy be2 obcej pomocy. PZInż
302 mógł pokonywać także płytkie
przeszkody wodne.
Organizacja pracy w PZInż narzu­
cała konstruktorowi ścisły kontakt
z wykonawcą praktycznie na każdym
etapie realizacji projektu. Tak było
i w tym przypadku. W czasie prób inż.
Skwierczyński (wraz z fabrycznym
mechanikiem) przejechał ok. 10 tys.
km po drogach i bezdrożach, holując
przyczepkę obciążoną blokiem ce­
mentowym o masie 400 kg, równej
masie działka. Własności górskie po­
jazdu badano m.in. na trudnych szla­
kach w Górach Świętokrzyskich. Pró­
by terenowe i badania laboratoryjne
dały pozytywne wyniki. Fabryka otrzy­
mała zamówienie na pierwszą partię
ciągników, liczącą 100 sztuk, które
zrealizowała przypuszczalnie już
w połowie 1938 roku. Pojazdy miały
otwarte nadwozia, opracowane we­
dług wytycznych Biura Badań Tech-
47
 Fot. 3 PZInż 302 - wersja łączności z bogatszym wyposażeniem

nicznych Broni Pancernych w Nad- Trudno jest określić dzisiaj wiel­ spisywały się doskonale w działa­
woziowni Specjalnej PZInż a budo­ kość produkcji samochodów PZInż niach wojennych kampanii wrześnio­
wane później m.in. w Wytwórni Silni­ 302. Przyjąć można, że wielkość ta wej jako wyposażenie Brygad Pan­
ków i Warsztatach Mechanicznych wahała się w granicach 300-400 po­ cerno-Motorowych: 10-tej i Warszaw­
Henryk Liefeldt i. Stefan Schiffner jazdów, jednak najwięcej zbudowano skiej.
w Warszawie. PZInż 302 (w ostatecz­ ciągników artyleryjskich. Samochody Jan Tarczyński
nej wersji) mógł przewozić 5 żołnierzy
i 16 skrzyń z amunicją oraz inne ele­
menty podstawowego wyposażenia
oraz holować wspomniane już dział­ Dane techniczne ciągnika artyleryjskiego PZInż 302
ko. Masa z wyposażeniem i ładun­ - Nadwozie specjalne, stalowe, otwarte, osadzone na ramie
kiem wynosiła nieco ponad 1500 kg. - Silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy, 4-suwowy, dolnozaworowy typu
Prędkość maksymalna dochodziła do Fiat 108 (PZInż 117), chłodzony cieczą, umieszczony z przodu pojazdu
65 km/h zaś z działkiem lub przycze­ napędzał koła tylne
pą była o 10 km/h mniejsza. - średnica cylindra x skok tłoka /pojemność skokowa - 65 x 75 mm/
995 crrP
W latach 1937, 1938 zbudowano
- Stopień sprężania - 6:1
także inne wersje tego modelu, do­ - Moc - 24 KM przy 3600 obr./min.
stosowane m.in. do służby w oddzia­
- Sprzęgło suche, jednotarczowe
łach łączności i ciężkich karabinów
- Skrzynia biegów o 4 przełożeniach do jazdy w przód i biegu
maszynowych. W oddziałach łącz­
wstecznym, z reduktorem terenowym podwajającym liczbę przełożeń
ności różnych rodzajów broni pojaz­
- Zawieszenie przednie i tylne - oś sztywna, resory piórowe półelip-
dy przeznaczone były do transportu
tyczne, z przodu z hydraulicznymi amortyzatorami (niektóre modele -
radiostacji polowych, w artylerii - do
także i z tyłu)
przewożenia sprzętu optyczno-mier-
- Hamulce bębnowe, hydrauliczne na 4 koła, ręczny, mechaniczny,
n i czego baterii, służyły także zmoto­
na wał napędowy
ryzowanym patrolom telefonicznym.
- Ogumienie - Polska Opona Stomil 5,50 x 15'
Nadwozia pojazdów łączności budo­
- Wymiary zewnętrzne pojazdu: długość/szerokość/wysokość -
wano w zasadzie jako drewniano-sta-
3540/1580/1460 mm
lowe furgoniki z otwartą skrzynią i
- Prześwit - 320 mm
zamkniętą kabiną kierowcy (bez
Masa własna - ok. 950 kg
drzwi). Wyjątek stanowiła wersja ra­
- Prędkość maksymal na - 65 km/h - z działkiem lub przyczepą - 55
diowa, wyposażona w dosyć ciężką
km/h
jednolitą drewniano-stalową kabinę
- Zużycie paliwa - 10-121/100 km
(2 podwyższoną tylną częścią) osła­
- Obciążenie dopuszczalne - 5 osób oraz 16 skrzyń amunicji 37 mm
niającą kierowcę i obsługę radiosta­
- Wyposażenie specjalne: samoczynna blokada mechanizmu różni­
cji. Samochód miał wzmocnione re­
cowego, zapasowe koła nośne, hak holowniczy
sory w zawieszeniu tylnym i osiągi
trakcyjne nieco gorsze od ciągnika.

48
 *A s t r o n o m i a *
* dla wszystkich *
u c z SI Ę
„Spośród licznych i różnorodnych sztuk
i nauk budzących w nas zamiłowanie i będą­
cych dla umysłów ludzkich pokarmem, tym
- według mnie - przede wszystkim poświę­
cać się należy i te z największym zapałem
uprawiać, które obracają się w kręgu rzeczy
najpiękniejszych i najbardziej godnych po­
znania. Takimi zaś są nauki, które zajmują
się cudownymi obrotami we wszechświecie
oraz przyczynami wszystkich innych zja­
wisk na niebie, a w końcu wyjaśniają cafy
układ świata. A cóż piękniejszego nad niebo,
które przecież ogarnia wszystko, co pięk-
ne?( ) A zatem, jeżeli godność nauk mamy
oceniać według ich przedmiotu, to bez po­
równania najprzedniejszą będzie ta, którą
jedni nazywają astronomią, inni astrologią,
jeszcze inni szczytem matematyki (...).
A skoro zadaniem wszystkich szlachet­
nych nauk jest odciągać człowieka od zła
i kierować jego umysł ku większej doskona­
łości, to ta nauka, oprócz niepojętej rozkoszy
umysłu, może to sprawić w pełniejszej mie­
rze niż inne Tle zaś pożytku i ozdoby
przynieść może ta nauka sprawie publicznej
- by pominąć milczeniem niezliczone ko­
rzyści prywatnych ludzi - bardzo trafnie
zauważył Platon A jeśli ktoś-m ówi on -
będzie twierdził, że człowiekowi mającemu
przyswoić sobie którąkolwiek z tych nauk
jest ona niepotrzebna, to taki pogląd będzie
największą głupotą. A także sądzi on, że
daleko do tego, by ktokolwiek mógł zostać
doskonałym i zasługiwać na tę nazwę, jeżeli
nie posiądzie koniecznej wiedzy o Słońcu.
Księżycu i wszystkich innych planetach”.
Tymi słowami Mikołaj Kopernik rozpo­
czyna pierwszą księgę swego największego
dzieła „O obrotach”. Naszym Czytelnikom
są one - przynajmniej we fragmencie do­
S A M
brze znane; były bowiem wielokrotnie cyto­
wane przy różnych okazjach. Bliskie są one
wszystkim miłośnikom astronomii; oddają
to, co każdy z nich myśli o „najpiękniejszej
z nauk”. Bliskie są wreszcie każdemu Pola­
kowi. Jako naród mamy prawo być szczegól­
nie dumni z osiągnięć Wielkiego Astronoma
(wszak tutaj żył i tutaj pracował). Stawiamy
Mu pomniki, uroczyście obchodzimy kolejne
rocznice Jego urodzin. Nie wszyscy jednak
znamy (nie chcemy znać?) jego poglądy na
temat roli astronomii w życiu każdego czło­
wieka, a zatem i jej roli w procesie naucza­
nia. Żyjemy w czasach podróży kosmicz­
nych. Astronomia rozwija się tak bujnie jak
nigdy dotąd, badając obiekty i zjawiska,
0 których Kopernikowi się nawet nie śniło.
Polska astronomia nie pozostaje w tyle,
wręcz przeciwnie - wielu naszych uczonych
jest znanych i cenionych na całym świecie
Dlaczego zatem wzbraniamy się przed nau­
czaniem astronomii w szkołach?
Niebo zajmuje połowę (tę górną) naszego
pola widzenia. Stykamy się z nim stale od
najmłodszych lat aż do późnej starości i to
zarówno w dzień jak i w nocy. Chęć poznania
1 zrozumienia zachodzących na niebie zja­
wisk wydaje się więc aż nadto oczywista,
W starożytności, ale tez i później, tę wiedzę
o niebie posiadała tylko nieliczna grupa ka­
płanów. Kto czytał „Faraona” Prusa ten wie,
w jaki sposób mógł i oni ten fakt wykorzysty­
wać. Dziś taka sytuacja jest nie do pomyśle­
nia (dzisiejsi astronomowie nie mają naj­
mniejszej ochoty stać się współczesnymi
„kapłanami” tej Nauki), chociaż kto wie?
Astrologów (w dzisiejszym rozumieniu tego
słowa) przecież nadal nie brakuje, od kilku
lat zalewani jesteśmy istną falą różnorakich
horoskopów (w Warszawie wystarczy pod-
49

---- 1---- --------- 1------------- 1----------
^ 16 Ul
25° Wenus
^18 o zachodzie
Słońca
20® u
15°
-u
•l/k 1 ^28
JOC
£ io °
* A ^3°
i u iv •
5° ) L
J C3
c w tym okresie jest niewidoczna. Tym razem jednak jej odległość od
1 1 . t 5
5° 5°
Niebo w marcu 1965 r.
W połowie miesiąca będziemy mieli
najlepszą okazję, być może jedyną w
ciągu całego roku, do ujrzenia Merku­
rego na niebie wieczornym. 17 III osią­
ga on maksymalną elongację wschod­
nią i świeci przez prawie 2 godziny po
zachodzie Słońca nisko nad zachodnim
horyzontem. Dobre warunki do obser­
wacji Merkurego utrzymują się w ciągu
ok. 2 tygodni wokół tej daty. 23 HI Mer­
kury znajdzie się na niebie 5° poniżej
Wenus (patrz rys.) i wówczas nie po­
winniśmy mieć żadnych kłopotów z je­
go odszukaniem.
nieść słuchawkę telefonu i wykręcić odpo­
wiedni numer , by usłyszeć przepowiednię na
najbliższy tydzień), co w połączeniu z bra­
kiem podstawowych wiadomości z zakresu
astronomii może dać efekty - oględnie mó­
wiąc - bardzo smutne.
Jak zapewne część naszych Czytelników
się orientuje przed trzema laty, w ramach
przeprowadzonej przez Ministerstwo
Oświaty i Wychowania reformy szkolnic­
twa, astronomia została zlikwidowana jako
osobny przedmiot nauczania. Ząchowana
została jedynie w IV klasie liceum ogólno­
kształcącego i to tylko w klasach o profilu
matematyczno-fizycznym godzina astrono­
mii tygodniowo (na jak długo?), Co ucznio­
50
7- 'X-
Na początku marca na wieczornym niebie króluje Wenus. Ma
jasność bliską maksymalnej (—4,m2) i świeci przez 4 godz. po
zachodzie Słońca. Każdego kolejnego wieczoru jest widoczna coraz
krócej 3 IV przechodzi przez dolną komunkcję ze Słońcem. Zwykle
Słońca w momencie koniunkcji wynosi 8°. Ponieważ Wenus prze­
chodzi na północ od Słońca, mamy rzadką okazję ujrzenia jej
dwukrotnie w ciągu jednego dnia: rano, przed wschodem Słońca
oraz wieczorem - po zachodzie. Najlepsze warunki do tego rodzaju
obserwacji będą 1IV, gdy Wenus zarówno przy zachodzie, jak i przy
wschodzie Słońca będzie widoczna 6° ponad horyzontem. Załączo­
ne rysunki przedstawiają jej położenie na niebie w stosunku do
zachodzącego lub wschodzącego Słońca. Nadarza się również
okazja do obserwowania Wenus w pobliżu koniunkcji. Złączenie ze
Słońcem wypada wprawdzie 3 IV o godz. 23 czasu środkowoeuro­
pejskiego, gdy Wenus jest u nas niewidoczna, ale ujrzenie jej kilka
godzin wcześniej, lub kilka godzin później również dostarczy nam
niemało satysfakcji. Choć jasność Wenus w ciągu omawianego
okresu nie spada poniżej -3,m0, przy obserwacjach może się bardzo
przydać lornetka (ale uwaga na bliskie sąsiedztwo Słońca!).
Mars (+1 ,m6) jest widoczny w marcu na pograniczu gwiazdozbio­
rów Ryb i Barana przez kilka godzin wieczorem; Saturn, w Wadze,
wschodzi dopiero po północy, a Jowisz, w Koziorożcu, ukazuje się
na niebie nad samym ranem.
(ms)
wie otrzymują w zamian? Pewne części ma­
teriału zostały włączone do programu fizyki,
lista lektur obowiązkowych w VI klasie
szkoły podstawowej wzbogaciła się o... „Baj­
ki robotów” Stanisława Lema (książkę
skądinąd świetną), a radio, telewizja i kilka
dalszych gazet codziennych wprowadziło ja­
ko stały punkt programu cotygodniowe ho­
roskopy. Cóż zatem ma robić młody człowiek
interesujący się astronomią? Jedynym wyj­
ściem jest zdobywanie potrzebnej wiedzy
o Wszechświeeie na własną rękę. Aby uła­
twić nieco naszym Czytelnikom to trudne
przecież zadanie zrobiliśmy taki mały prze­
gląd popularnych publikacji poświęconych
astronomii, jakie w ostatnim czasie ukazały
się w naszym kraju. Niestety nie jest ich zbyt
wiele, choć - co trzeba przyznać - są na ogół
na niezłym poziomie i, niestety (po raz dru­
gi), są w większości trudne do zdobycia:
rzadko kiedy leżą w księgarniach dłużej niż
kilka-kilkanaście dni. Mimo to sądzimy, że
warto o niektórych wspomnieć; będziemy
wiedzieli czego szukać w bibliotekach czy
u znajomych (na antykwariaty w tym przy­
padku też chyba nie można liczyć).
Zacznijmy jednak od czasopism. Miesię­
cznikiem w całości poświęconym astronomii
i amatorskim obserwacjom nieba jest wyda­
wana przez Polskie Towarzystwo Miłośni­
ków Astronomii (PTMA) „Urania". Niestety
(po raz kolejny) nie jest sprzedawana w kios­
kach „Ruchu", jedyną możliwością jej zdo­
bycia jest prenumerata (ale warto). Wiele
ciekawych artykułów poświęconych najróż­
niejszym zagadnieniom astronomicznym
możemy znaleźć w „Delcie”. Autorami wię­
kszości z nich są astronomowie, więc wszela­
kie informacje otrzymujemy niejako
z pierwszej ręki. Od czasu do czasu ciekawy
artykuł można również znaleźć w miesięcz­
niku „Problemy”.
Jakie pozycje powinny znaleźć się w bi­
blioteczce każdego miłośnika astronomii?
Odpowiedź jest stosunkowo trudna. Na
pewno obrotowa mapka nieba (wydaje ją
i rozprowadza PTMA). Na pewno „Poradnik
miłośnika astronomii” Kulikowskiego
(PWN 1976; przy okazji prośba do Państwo­
wego Wydawnictwa Naukowego o wznowie­
nie tej poszukiwanej książki, ostatnie - dru­
gie wydanie z 1976 r. o nakładzie 8 tys.
egzemplarzy jest już od wielu lat nie do
zdobycia). Co jeszcze? Atlas nieba? Tak. Ale
ostatni atlas został wydany przed ponad 20
laty (Maciej Mazur, PZWS 1963)! Można go
znaleźć z pewnością w każdej szkole. Obec­
nie przydałby się jednak nowy atlas ze
współrzędnymi gwiazd na rok 2000. Rów­
nież ponad 20 lat temu ukazał się „Kalen­
darz astronomiczny na wiek XX” Romana
Janiczka (PWN 1962). Z upływem czasu
„Kalendarz” zestarzał się nieco, a mimo to
zawiera wiele informacji, których nie znaj­
dziemy gdzie indziej. Gdyby tylko był do
zdobycia w księgarniach, zamykałby naszą
listę pozycji niezbędnych.
Wśród wydawnictw typu encyklopedycz­
nego nadal niedościgniony jest przewodnik
encyklopedyczny „Kopernik, astronomia,
astronautyka” wydany pod redakcją Wło­
dzimierza Zonna (PWN 1973). Podstawy as­
tronomii prezentują: „Astronomia ogólna”
Eugeniusza Rybki (wyd. VH, PWN 1983)
i „Astronomia współczesna” Ludwiga Oste-
ra (PWN 1978). Obie książki choć są podrę­
cznikami akademickimi powinny być zrozu­
miałe dla każdego ucznia szkoły średniej;
pierwsza zawiera ponadto wiele ciekawych
informacji z historii astronomii, a druga -
kolorowe fotografie. Początkującym (choć
nie tylko) polecamy zwłaszcza „W kręgu
astronomii” Stanisława Brzostkiewicza
(Nasza Księgarnia 1982) i inne bardzo cieka­
we książki tego, znanego Czytelnikom „MT”
autora (jak chociażby „Przez ciernie do
gwiazd”, NK 1982, interesującą opowieść
0 Janie Keplerze). Zagadnienie budowy
1 rozwoju Wszechświata jako całości oma­
wiają: D.W. Sciama w „Kosmologii współ­
czesnej” (PWN 1975), Steven Weinberg w
„Pierwszych trzech minutach” (Iskry 1980)
oraz Bohdan Paczyński i Bożena Mucho-
trzeb w „Granicach Wszechświata” (Wiedza
Powszechna 1981}. Tytuły pozostałych pozy­
cji mówią same za siebie, więc je tylko wy­
mienimy; Zbigniew Dworak i Konrad Rud­
nicki „Świat planet” (Et wyd., PWN 1983),
Olgierd Wołczek „Narodziny i rozwój Ukła­
du Słonecznego” (Ossolineum 1979), Jan
Mergentaler „Wszechświat widziany z po­
kładu satelitów” (Ossolineum 1981), Józef
Szkłowski „Życie gwiazd” (Wiedza Powsz.
1982), Bronisław Kuchowicz „Kosmoche-
mia” (PWN 1979) oraz „Słońce-Ziemia” Ja­
na Mergentalera (Wiedza Powsz. 1978). Os­
tatnia książka omawia wpływ aktywności
słonecznej na życie na Ziemi.
Zdajemy sobie sprawę, iż przedstawiona
lista nie jest pełna. Staraliśmy się nie wymie­
niać podręczników akademickich czy też po­
zycji wydanych przed 1975 rokiem. Wielu
książek nie udało nam się zdobyć, o istnieniu
niektórych najprawdopodobniej nie wiemy.
Nie uwzględniliśmy również wielu publika­
cji Polskiego Towarzystwa Miłośników As­
tronomii, gdyż do momentu oddania tego
tekstu do drukami nie udało się nam zdobyć
listy tych, które są aktualnie w sprzedaży. To
ostatnie niedociągnięcie postaramy się na­
prawić w jednym z najbliższych numerów
„MT”.
‘ Marek Staniucha
51
R

1<'f o n
5 -O ^

J § |
« i!

s 1&

£®cO
^ ,- io w
■C f . _■
o y _ -C

f? i3 li 2r

4ffi- *ł

j£ r* M
a ri

i 2 ra

5 c O

UJ

&*:
* -Ł3

X *■-■ o *-•
R £- 5 Rs
 zewnętrzna
nakrywa
ochronna

wylot
powietrza
„KROKUS AF"
RZUTNIK DO PRZEZROCZY
podstawki
Zawsze przyjemnie jest naszej re-1 gumowe
dakeji, gdy może donieść Czytelni­
kom o nowych urządzeniach polskiej wlot
produkcji, jakie mają szansę ukazać powietrza
się wkrótce na naszym rynku. Dzisiaj
przyszła kolej na nowy model rzutni
ka do przezroczy małoobrazkowych
Jest to wyrób Polskich Zakładów zaczep
Optycznych w Warszawie i nosi na­ nakrywy
zwę „Krokus AF”. Od dotychczas
produkowanych rzutników różni się
on wieloma ulepszeniami technicz­ obiektyw
nymi, jakie wprowadzili jego kon­
struktorzy. Niektóre z tych ulepszeń śruba
są bardzo oryginalnymi rozwiązania­ regulacyjna
mi i chronią je nawet zastrzeżenia
patentowe.
Ulepszeniem rzucającym się od ra­
zu w oczy jest automatyczna regula­ Spróbujemy odpowiedzieć sobie na umocowanych wspólnie do gniazda,
cja ostrości obrazu. Znalazło to na­ pytanie, jak działa ten automatyczny w które wkręcony jest obiektyw pro­
wet swój wyraz w nazwie rzutnika układ. Element sterujący składa się jekcyjny Żaróweezka rzuca pod ką­
„Krokus AF”. Literki AF są skrótem z małej żarówki (6 V, 5 W) wraz z so- tem 45° wąski strumień światła na
słowa „Auto-Focus” - co oznacza au­ ezewkami skupiającymi jej światło powierzchnię przezrocza. Światło to
tomatyczną regulację ostrości. oraz z fot o rezystora różnicowego - pada na przezrocze od strony obiek-

nakrywka obiektywu
okienko kontrolne sttwak
żarówki „autofokus
kanał
projekcyjny
wkręt mocujący
pokrywę pokrętło
sterownika
czasowego
gniazdo wtykowe
dla przewodu
sieciowego popychacz
przezrocza
wyłącznik
zasilania klawisz
transformatora zmiany
przezrocza
przełącznik i transportu
jasności świecenia magazynka
żarówki
projekcyjnej
przełącznik
ruchu
magazynek magazynka
na 36 przezroczy sterownik przód- tył
ręczny wyłącznik
Żarówek
pojemnik podświetlających
na przewód płytka
przeglądarki przeglądarkę
sterownika
przezrocza

53
ansformato żarówka żespół samoogniskowania projekcyjnego tak, aby skompenso­
leciowy 6V 5W E-10 obiektyw obiektywu „autofokus” wać to wygięcie przezrocza. Obraz na
ekranie natychmiast odzyska pełną
prowadnica ostrość. Podobnie, gdy któraś z kolej­
magazynka nych ramek wyświetlanych przezro­
czy będzie nieco grubsza i wskutek
koto zębate tego przezrocze zajmie nieco inne po­
transportu łożenie w stosunku do obiektywu
magazynka projekcyjnego, układ automatyki na­
tychmiast wyrówna tę różnicę.
Jest jednak rzeczą oczywistą, że
przy tym systemie regulacji ostrości
można wyświetlać w jednej serii np,
tylko przezrocza w ramkach bezszyb-
kowych, natomiast ramki z szybkami ■
muszą być ułożone w oddzielną serię.
Wynika to jasno z faktu, że w pierw­
szym przypadku bazą pomiarową dla
automatyki jest powierzchnia same­
go przezrocza, w drugim zaś powierz­
chnia szybki. Od jednej, bądź od dru­
giej powierzchni odbijany jest stru­
mień, który pada później na fotore­
zystor różnicowy. W przypadku ram­
ki bezszybkowej płaszczyzna ostrości
idwójna wyłącznik gniazdo zaczep identyczna jest z płaszczyzną odbicia
luchawa bezpieczeństwa przyłączeniowe dla zespołu światła. W przypadku ramki z szyb­
lodząca dfa sterownika sterownika kami obie te płaszczyzny oddalone są
od siebie o grubość szybki. Niemożna
więc mieszać ze sobą i umieszczać
w jednym magazynku ramek z szyb­
tywu, tak że nie jest widoczne na różnicowy są umocowane do gniazda kami i ramek bezszybkowych. Wy­
ekranie. Strumień światła odbity od obiektywu i poruszane razem z nim magałoby to bowiem każdorazowej
powierzchni przezrocza pada na od­ za pomocą silniczka regulującego po­ regulacji ręcznej przy ramce odmien­
powiedni układ optyczny, a po przej­ łożenie obiektywu, toteż osiągnięcie nej od poprzedniej. Taka sytuacja
ściu przez niego na specjalny fotore- przez obiektyw położenia ostrości uczyniłaby iluzoryczną całą korzyść
zystor różnicowy. Jeżeli przezrocze spowoduje powrót do symetrycznego płynącą z posiadania układu automa­
umieszczone jest dokładnie w płasz­ oświetlenia fotorezystora różnicowe­ tyki.
czyźnie ostrości obiektywu projek­ go. Pociągnie to za sobą powstanie Bardzo pożyteczne jest też takie
cyjnego, to wówczas wspomniany po­ stanu równowagi w układzie stero­ rozwiązanie kanału projekcyjnego
przednio promień świetlny odbity od wania i wyłączenie silniczka poru­ rzutnika, że w każdej chwili można
przezrocza pada na całą powierzch­ szającego obiektywem. wyjąć ręcznie z kanału (bez koniecz­
nię fotorezystora różnicowego Jak funkcjonuje w praktyce taka ności wycofywania magazynka)
i oświetla go symetrycznie. Wtedy też automatyka? Otóż trzeba sobie od ra­ obecnie wyświetlane przezrocze. Jest
elektroniczny układ sterowania os­ zu wyjaśnić, że nie jest to układ my­ to wielka wygoda np. w sytuacji, gdy
trości pozostaje w stanie równowagi, ślący za nas i nie wystarczy wcale przezrocze zostało omyłkowo założo­
nic nie ulega zmianie i obiektyw pro­ założenie dowolnego przezrocza do ne do magazynka ,,do góry nogami"
jekcyjny rzutnika zachowuje swoje rzutnika i włączenie urządzenia do i można to natychmiast skorygować,
pierwotne położenia. sieci, aby samoczynnie uzyskać ostry nie przerywając projekcji. Podobnie
Jeżeli jednak przezrocze znajdzie obraz na ekranie. Przecież rzutnik gdy szybko chcemy powtórnie poka­
się poza płaszczyzną ostrości, np. na ten sam nie określi takiego podstawo­ zać jakieś inne przezrocze, włączając
skutek przesunięcia spowodowanego wego parametru, jakim jest odległość je do wcześniej przygotowanej serii.
luzem w prowadnicy (tzn. będzie zbyt od ekranu, na który ma być rzutowa­ Nie jest do tego potrzebne wycofywa­
blisko lub zbyt daleko obiektywu ny obraz. Dlatego zaraz na początku, nie magazynka i zmiana kolejności
w porównaniu z położeniem normal­ przy wyświetlaniu pierwszego prze­ całej serii. Podobnie gdy chcemy wró­
nym), wówczas odbity promień świe­ zrocza z całej serii, należy ręcznie cić do któregoś z wcześniejszych
tlny będzie przesunięty w jedną lub nastawić ostrość obrazu rzutowane­ przezroczy umieszczonych w maga­
w drugą stronę. Padając nafotorezys- go na ekran przekręcając obiektyw zynku albo też gdy chcemy opuścić
tor różnicowy będzie oświetlał go w jego gnieździe, przez co będzie on kilka przezroczy bez ich wyświetla­
w sposób asymetryczny. Spowoduje przesuwany do przodu lub do tyłu, nia. Wówczas wystarczy popychacz
to naruszenie równowagi układu ele­ zależnie od potrzeby. Ostrość obrazu przezrocza wysunąć ręcznie z kanału
ktronicznego i włączenie miniaturo­ na ekranie kontrolujemy przy tym projekcyjnego, a następnie naciska­
wego silniczka elektrycznego. SiLni- wizualnie. jąc przycisk sterownika ręcznego,
czek ten będzie przesuwał gniazdo Jeżeli w czasie wyświetlania prze­ przesunąć magazynek do przodu lub
obiektywu w pożądanym kierunku, zrocze (w ramce bezszybkowej) wy­ do tyłu o żądaną liczbę skoków. Każ­
dopóki obraz na ekranie nie uzyska gnie się pod Wpływem nagrzania lam­ de naciśnięcie przycisku powoduje
pełnej ostrości. Ponieważ żarówecz- pą rzutnika, wówczas układ automa­ przesunięcie o jeden skok, co odpo­
ka naświetlająca oraz fotorezystor tyki skoryguje położenie obiektywu wiada jednej kolejnej ramce.

54

żarówka
6V 5W E-10
przezrocze
kondensor
sferyczny
filtr
przeciwciep
kondensor
asferyczny
oprawka
z żarówką
projekcyjną
zwierciadło
sferyczne
Do rzutnika pasują te same maga­
zynki, jakich używa się w innych
rzutnikach produkcji PZO o nazwie
„Diapol". Można więc korzystać ze
wszystkich posiadanych dotychczas
magazynków.
Rzutnik zasilany jest wprost z sieci
prądu zmiennego 220 V. Zaraz po
włączeniu sznura sieciowego do
gniazdka uruchomiony zostaje wen­
tylator chłodzący, który pracuje
niezależnie od tego, czy lampa pro­
jekcyjna jest włączona, czy też nie.
Zapewnia to szybkie ochłodzenie
rzutnika po zgaszeniu lampy, rów­
nież podczas przerw w projekcji,
Wentylator chłodzący jest zbudo­
wany w ten sposób, że na obu koń­
cach osi jego silnika są umieszczone
dwie turbinki. Jedna z nich nadmu­
chuje do wnętrza powietrze chłodzą­
ce, druga zasysa i wyrzuca na ze­
wnątrz powietrze już nagrzane. Chło­
dzony jest zarówno kanał projekcyj­
ny i znajdujące się w nim przezrocze,
jak też sama żarówka projekcyjna.
Jako żarówka projekcyjna została
użyta żarówka halogenowa 24 V,
150 W. Żarówkę włącza się oddziel­
nym wyłącznikiem. Drugi przełącz­
nik pozwala włączyć bądź pełną moc
żarówki, bądź też jej część. Dzięki
temu można stosować pełną jasność
świecenia żarówki, bądź też mniejszą
jasność. Jest to wygodne np. przy pro­
jekcji na niewielkim ekranie, na któ­
rym pełna jasność świecenia dawała­
W rzutniku wbudowany jest spe­
obiektyw cjalny sterownik czasowy umożli­
wiający automatyczną projekcję
silnik przezroczy, ale tylko przy ruchu ma­
gazynka do przodu. Specjalnym po­
wzmacniacz krętłem nastawia się odstęp czasu po­
między kolejnymi zmianami przezro­
czy. Czas ten może wynosić od 4 do 30
sek. Przewidziana jest te£ przystaw­
ka magnetofonowa, która daje moż­
ność sterowania pracą rzutnika przez
czujnik impulsy nagrane na taśmie magneto­
fonowej. Umożliwi to wyświetlanie
serii przezroczy z podkładem dźwię­
kowym i zmianą kolejnych obrazów
w odpowiednich momentach.
Podstawowa płyta rzutnika, na
której umocowane są wszystkie me­
chanizmy, wykonana jest jako odlew
ciśnieniowy ze stopu aluminiowego.
Zapewnia ona odpowiednią stabil­
ność całego urządzenia. Obudowa ze­
wnętrzna wykonana jest z wysokou-
darowego tworzywa sztucznego.
Rzutnik ma wkręcane nóżki, co uła­
twia odpowiednie ustawianie i od­
chylenia przy projekcji.
A oto zebrane parametry techni­
czne:
- zasilanie z sieci prądu zmienne­
by zbyt jaskrawy obraz, powodujący
go 220 V przy całkowitym poborze
olśnienie wzroku widzów. Korzysta­
mocy 180 W;
jąc wówczas z obniżonej jasności ża­
- żarówka halogenowa 24 V, 150
rówki otrzymujemy obraz przyjem­
W;
niejszy do obserwacji.
- standardowy obiektyw projek­
Mechanizm zmiany przezroczy
cyjny 2,8/85 mm dający przy odle­
włącza się przez krótkie naciśnięcie
przycisku umieszczonego na sterow­ głości projekcyjnej 10 m obraz 2,6 x 4
metry;
niku. Przesuw magazynka w czasie
- trzy odrębne silniki elektryczne
zmiany kolejnych przezroczy do
do napędu dmuchawy chłodzącej,
przodu, bądź do tyłu zależy od poło­
mechanizmu zmiany przezroczy i me­
żenia przełącznika umieszczonego na
chanizmu nastawiania obiektywu
sterowniku. Element sterownika za­
projekcyjnego;
wierający przycisk zmiany przezro­
- magazynek na 36 szt przezro­
czy i przełącznik kierunku ruchu ma­
czy, może być stosowany magazynek
gazynka można wyjąć z rzutnika. Po­
od rzutnika „DiapoP, bądź magazy­
zostaje on połączony z rzutnikiem od­
nek uniwersalny;
powiednim przewodem. Wówczas to
- jako wyposażenie dodatkowe -
można sterować zmianę przezroczy,
obiektywy o ogniskowych 60 i 135
np. stojąc w pobliżu ekranu lub zza
mm.
pulpitu prelegenckiego. Element ste­
Wymiary rzutnika: 360 x 250 x 110
rownika, który trzyma się wówczas
mm, masa 6,5 kg. Rzutnik ma specjal­
w ręku, zawiera obok przycisku małą
ną pokrywę ochronną i może być
szybkę oświetloną od spodu małą ża-
przenoszony bez dodatkowego fute­
róweczką po naciśnięciu odpowied­
rału.
niego przycisku. Lampka ta może
służyć do oświetlenia fragmentu tek­
stu w potrzebnych do prelekcji no­ Redakcja „MT\ uprzedzając
tatkach, bądź też ułatwia sprawdze­ ewentualne pytania Czytelników,
nie obrazu na pojedynczym, przezna­ stwierdza, że nie zna terminu ukaza-
czonym do wyświetlenia przezroczu. • nia się rzutnika w dostatecznej licz­
W opracowaniu znajduje się układ bie w sprzedaży. W chwili obecnej nie
zdalnego sterowania pracujący przy odpowie zapewne na to pytanie rów­
wykorzystaniu promieniowania pod­ nież i producent. Będzie to zależeć
czerwonego. Układ taki umożliwi zarówno od zaopatrzenia materiało­
zdalne i to bezprzewodowe kierowa­ wego, jak i od mocy produkcyjnych
nie pracą rzutnika z odległości do 25 fabryki.
metrów. Ryszard Kreyser
55
 Porów nanie wielkość, ..Stat-
Ijo rd u C" Z katedrą w Kolonu
i ka rze łkiem " firm y „T e m c o "

Od kilkunastu juz lat

przybrzeżne wody Morza
Północnego zapełniają się
coraz to nowymi konstruk­
cjami platform wiertni­
czych. Im droższa na ryn­
kach światowych ropa
tym więcej poszukuję1się jej
wokół własnych teryto­
riów. Warto może przy­
pomnieć, że również Pol­
ska, w ramach programu
Petrobaltic" prowadzi lo­
tto typu poszukiwania
Jak na razie na Morzu
Północnym pracują juz 64
platformy wiertnicze, bę­
dące własnością różnych
koncernów.
Największą z nich. ostat­
nio wprowadzoną dn eks­

Karzełek i OLBRZYM ploatacji jest ..Stalfjord C",

stanowiąca własność kon­
cernu , Mobil OiI Jłfii iii

.Cud techniki Statfjord C platforma wiertnicza takie/ jeszcze nie było. Jej wymiary dl 114m. s zer. 5$m, całkowita wysokość ? /! m
masa R35 ODO Męt Je/ obsitipą stanowi załoga składająca się z 700 osrit)

Na ty c h ,,najdłuższych nogach ś w ia ta '' o
p latform a
platforma - gigant: jej cał­
kowita wysokość wynosi
271 m, masa 835 000 Mg.
Dla porównania: platforma
ta jest o 114 m wyższa od
katedry w Kolonii i waży
więcej niż 1 tnln popular­
nych VW ..chrabąszcz”.
To „miasto na morzu”
zostało zakotwiczone w od­
ległości 160 km od wybrze­
ży Norwegii, 145 m wystaje
ponad poziom morza. Nie
może jej zagrozić żaden or­
kan, żadna gigantyczna fa­
przyszłego miejsca wydo­
bycia. Aż 6 pełnomorskich
holowników trzeba było
użyć do tej operacji.
Budowa platformy
..Statfjord C” niebyła pros­
ta. Najpierw w suchym do­
ku zbudowano 24 betonowe
kesony. Po połączeniu zo­
stały one zatopione
na głębokości 200 m i sta­
nowiły podstawę potężnych
,,nóg”. Na budowę plat­
formy zużyto 130000 mi
betonu, co wystarcza na
zbudowanie 5000 miesz­
kań. Do tego dochodzi
31500 Mg stali, która wy­
starczyłaby na zbudowanie
nowej wieży Eiffla. Wraz
z budową betonowej pod­
stawy, montowano w Sta-
vanger stalową konstrukcję
3-piętrowego „dachu”. Ma
Obok olbrzyma statek, który przy nim
ludek
wysokość/175 m spocznie
la. Od roku 1905 platforma
ta wydobywać ma 10 min t
ropy rocznie.
Jakże mała wydaje się
wobec tego giganta inna
platforma ,,Texaco”, która
ma jedynie 35,30 m wyso­
kości i waży 15 000 Mg.
W styczniu 1984 r. cztery
potężne betonowe „nogi1’
platformy o wysokości
175 m zostały przetranspor­
towane z miejsca budowy -
Stavangeru, do fiordu Yok-
je, położonego najbliżej
on za zadanie utrzymanie
wraz z instalacjami wieży
wiertniczej trzech dźwi­
gów. lądowiska śmigłow­
ców oraz siłowni o mocy
30000 kW.
Na platformie znajduje
się także 3-piętrowy hotel
z 278 pokojami, restaura­
cjami. kinem, salą gimnas­
tyczną i szpitalem,
„Nogi" platformy zosta­
ną zanurzone w morzu na
taką głębokość, by za po­
mocą pontonów można by­
ło nasadzić na nie ważącą
41 000 Mg platformę. Na­
stępnie całość zostanie
podniesiona i zespawana,
po czym za pomocą 6 ho­
lowników platforma zosta­
nie zaciągnięta w miejsce
przezna rżenia.
(Napodst.,.Hobby”oprać, j)
wygląda /ak krasno­
57
 NIEZNANA BROŃ
DRUGIEJ RZECZYPOSPOLITEJ
KARABIN MASZYNOWY CHŁODZONY POWIETRZEM TYP C
Na podstawie doświadczeń i osią­
gnięć zagranicznych dyrekcja Pańs­
twowej Fabryki Karabinów w Warsza­
wie z własnej inicjatywy zdecydowała
się podjąć prace nad karabinem ma­
szynowym chłodzonym powietrzem.
Projekt tej broni powstał już w 1936 r.
Konstrukcja została oznaczona sym­
bolem km 7,9 C z odpowiednią nume­
racją wersji. Wersje typu C zostały
opracowane przez W. Lewandow­
skiego i Z. Raabego. Pierwsze dwa
modele wykonano na zamówienie In­
spektoratu Saperów z przeznacze­
niem do umocnień polowych.
Model C1, który miał donoszenie
(tj. sposób podawania naboi) tyłko
lewostronne, został zarzucony jako
nieodpowiadający wymaganiom po­
stawionym przez wojsko.
Typ km 7,9 C2 został wykonany na
przełomie 1937/38 r. przez Państwo­
wą Fabrykę Karabinów w Warszawie.
Niezależnie od zamówień saperów,
wyłoniła się potrzeba skonstruowania
km chłodzonego powietrzem dla bro­
ni pancernej i piechoty.
Miał to być km ładowany za pomo­
cą taśmy jednorazowego użytku,
o zmniejszonej masie lufy do 5 kg
wraz z hamulcem wylotowym, ze
Km chłodzony powietrzom - model C1 zamocowany na podstawie P W. U.
58
wspornikiem na celownik optyczny
itp
Od 15 III do 18 V 38 r. zostały prze­
prowadzone w Dziale Broni Małoka­
librowej wZielonce próby z km 7,9 C2.
Broń przeszła wszechstronne bada­
nia techniczne, balistyczne i użytko­
we. Wykazały one, że najsłabszą stro­
ną konstrukcji był sposób donoszenia
i sama taśma. Odbywało się ono za
pomocą taśmy metalowej, składają­
cej się z ogniwek mieszczących po
jednym naboju i połączonych ze sobą
przegubowo za pomocą przetyczek.
Naboje były umieszczone w taśmie po
jednej stronie, z tego też powodu mo­
gła być ona wkładana do donośnika
tylko tym końcem, przy którym naboje
znajdowały się pod spodem. Powo­
dowałoby to duże niedogodności
przy używaniu broni w warunkach bo­
jowych. Ponadto taśma ta była szer­
sza niż taśmy parciane i wprawdzie
łatwo zwijała się w krąg, lecz nie moż­
na było układać jej w zygzak, co unie-
możliwiało umieszczanie jej
w skrzynce amunicyjnej. Była także za
sztywna i miała za słabą wytrzyma­
łość, co powodowało zacięcia i zer­
wania.
Negatywnie oceniono również
utrudnione otwieranie pokrywy, kło­
potliwe usuwanie urwanych łusek,
z powodu niedogodnego dostępu do
komory zamkowej i nabojowej.
Zaletą broni był szybki i wygodny
sposób wymiany lufy oraz możliwość
błyskawicznego rozkładania (35 se­
kund) i składania (40 sekund) km
w warunkach polowych, bez użycia
narzędzi.
W czasie, kiedy trwały próby z km
7.9 C2 Fabryka Karabinów opracowy­
wała jego wersje rozwojowe. Dla pie­
choty miał być przeznaczony model
C3 o lekkiej lufie o masie do 5 kg,
taśmie parcianej lub papierowej,
z obustronnym donoszeniem. Proto­
typ broni miał być wykonany do 20
V 1938 r.
Dowództwo Broni Pancernych, po
nieudanych próbach z wersją C2, za­
mówiło w F.K, model oznaczony C4.
Miał się on charakteryzować zastoso­
waniem taśmy przegubowej lub roz­
sypującej się, odmiennym zamoco­
waniem broni oraz umieszczeniem
specjalnych wślizgów na lunetę.
W tym czasie Inspektorat Saperów,
wobec nie najlepszych rozwiązań
konstrukcyjnych modelu C2, zdecy­
dował o wprowadzeniu na swoje wy­
posażenie modelu C4, w który miano
uzbroić obiekty fortyfikacyjne. Do izb
bojowych przewidywano zastosowa­
nie podwójnie sprzężonych km7,904
na podstawie P2.I.B wykonanej
w Zbrojowni nr 2 na Pradze.
Do czerwca 1938 r. wszystkie po­
stulaty zainteresowanych tą bronią
zostały przez F.K, zrealizowane. Spra­
wę ładowania, która w modelu C2
sprawiała największe kłopoty, fabry­
ka rozwiązała projektując nową taś­
mę ogniwkową rozsypującą się.
W tym samym czasie F.K. przedsta­
wiła pomysł karabinu maszynowego
ładowanego za pomocą magazynka
talerzowego, umieszczonego w tylnej
części komory zamkowej. Konstruk­
cja ta została oznaczona symbolem
C5. Spotkała się ona z dużym zainte­
resowaniem ze strony przedstawicieli
broni pancernej, jednakże roczny ter­
min wykonania prototypu przy konie­
czności szybkiego wyposażenia woj­
ska w karabiny maszynowe chłodzo­
ne powietrzem spowodował tymcza­
sowe wstrzyman ie prac nad tą wersją.

Km chłodzony powietrzom mod. C1
17 V) 38 r. przeprowadzono w Rem­
bertowie strzelania doświadczalne.
W których wzięty udział ckm wz. 30,
km chłodzony powietrzem na podsta­
wie pojedynczej i km, sprzężony po­
dwójnie.
Najlepsze wyniki na celność i roz­
rzut uzyskał km chłodzony powie­
trzem na podstawie pojedynczej.
Dobre wyniki uzyskane podczas
prób spowodowały, że Kierownictwo
Zaopatrzenia Uzbrojenia zamówiło
do dalszych badań trzy egzemplarze
km 7,9 C4, w cenie po 16000 zł, które
wykonano do 22 XI38 r. Z nieznanych
bliżej przyczyn 500 ogniwek do no­
wych taśm zrobiono dopiero w lutym
1939 r. i zaraz też przystąpiono do
badań nad ich przydatnością dla bro­
ni pancernej.
Próby wykazały. iż mimo
50-krotnego użycia każdego ogniwka
nie nastąpiły żadne uszkodzenia.
Ogniwka te, wraz z nabojami, podda­
no także 5-godzinnym wstrząsom,
które imitowały w sposób zwielokrot­
niony jazdę czołgu w trudnych wa­
runkach terenowych. I w tym przy­
padku nie stwierdzono żadnych
uszkodzeń naboi czy ogniwek. Rów­
nież badan ta samego km 7,9 C4 wypa­
dły pomyślnie.
Są to ostatnie informacje dotyczą­
ce karabinów maszynowych typu
C i nie wiadomo jakie były dalsze losy
tej broni. Można jednak przypusz­
czać, iż prace nad nią były prowadzo­
ne do ostatnich dni pokoju.
Karabin maszynowy chłodzony po­
wietrzem był bronią działającą na za­
sadzie wykorzystania energii gazów
prochowych pobieranych przez
7.9 C2. gdyż tyiko do tej wersji zacho­
wały się bardziej szczegółowe mate­
TAJNE riały. Trudno jest powiedzieć w jakim
stopniu opis i dane odpowiadają mo­
delom C3 i C4, które jak wynika z do­
kumentów miały być przyjęte na wy­
posażenie armii polskiej.
Karabin maszynowy chłodzony po­
wietrzem typ B
Równolegle z pracami prowadzo­
nymi nad karabinami maszynowymi
typu C, przeprowadzono studia nad
bronią oznaczoną km 7,9 B. Można
przypuszczać, iż była to broń konku­
rencyjna albo rezerwowa, na wypa­
dek niepowodzenia z modelem C. Km
7.9 B, zwany też lekkim karabinem
maszynowym, miał być bronią ochło­
otwór w przedniej części lufy. Zamek dzeniu powietrznym, przeznaczoną
był typu rkm wz. 28. Donoszenie w ty­ dia piechoty. Został zaprojektowany
pach C2, C3, C4 mogło być prawo- lub przez inż. G. Grzechnika a opracowa­
lewostronne. Zmianę kierunku zasila­ ny przez inż. Z. Raabego.
nia można było uzyskać przez wyjęcie Zamek km 7,9 B był tego samego
przesuwaka znajdującego się w broni typu co w rkm wz. 28, Donośnik taś­
i zastąpienia go przesuwakiem prze­ mowy, lewostronny umieszczony pod
znaczonym do donoszenia w kierun­ fufą. Wyrzucanie łusek boczne. Zasi­
ku przeciwnym. Donośnik taśmowy lanie miało odbywać się za pomocą
znajdował się pod lufą. Wyjmowanie taśmy metalowej sztywnej lub prze­
taśmy było możliwe dzięki otwieranej gubowej. Masa tego karabinu maszy­
pokrywie mieszczącej w sobie zamek. nowego wynosiła ok. 15 kg. Broń mia­
Urządzenie spustowe mieściło się ła łączyć w sobie zalety ckm i rkm. Inż.
w uchwycie, na spodzie broni i częś­ L. Kowalewicz, wspólnie z W. Wasz­
ciowo w tylcach. Było ono przystoso­ kiewiczem, zaprojektował dla tego
wane tylko do prowadzenia ognia cią­ karabinu lekką uniwersalną podsta­
głego wę, oznaczoną symbolem PL 7,9 B.
Wyrzucanie łusek było dolne. Bez­ Miał to być trójnóg o masie poniżej 15
piecznik znajdował się w chwycie kg, który przewidywano także dla km
i unieruchamiając spust zabezpieczał 7.9 C3. Nie wiadomo niestety czy wy­
broń. konano prototyp tej broni, gdyż brak
Powyższy opis jak i dane takty- jest innych informacji na ten temat.
czno-techniczne odnoszą się do km Piotr Zarzycki
Dane taktyczno-techniezne km 7,9 C2
Kaliber - 7.92 mm,
Masa broni - 18,305 kg,
Masa lufy z tłumikiem -10,320 kg.
Masa tłumika - 0,655 kg.
Długość broni -1 1 2 5 mm,
Długość lufy z tłumikiem - 815 mm,
Długość luty bez tłumika - 720 mm,
Szerokość broni wraz z rączkami zamkowymi -1 1 5 mm.
Wysokość bez podstawy - 210 mm.
Prędkość początkowa pocisku - 772 m/s,
Szybkostrzełność teoretyczna - 655 strz./min..
Masa taśmy na 250 naboi typu SC - 7,933 kg,
Długość taśmy na 250 naboi - 3540 mm,
Km 7,9 C3 miał być lżejszy o ok. 5 kg.
Km 7,9 C4 miał szybkostrzełność regulowaną ilością gazów odprowadzanych. Przy
nastawieniu regulatora na 4 pierścionki uzyskiwano szybkostrzełność - 730
strz/min., a przy nastawieniu na 3 pierścionki szybkostrzełność wynosiła 680
strz./min.
59
Napisał: Sławomir Mil
1.
Ociężały, nie tyle może z przejedze­
nia, gdyż to nie w ypada przecież w w ie­
czór wigilijny, co raczej napełniony
przeróżnymi napojam i — ale i jedno,
i drugie odbyło się w rodzinnym gronie,
tak że o żadnym zgorszeniu publicznym
mowy być nie mogło - poczułem ogar­
niającą mnie nostalgię. Opuściłem więc
rodzinę, przeszedłem do „saloniku”
i zapadłem w swój ulubiony fotel, stoją­
cy między kominkiem i oknem wycho­
dzącym na ogród.
Był to jeden z najprzyjemniejszych
momentów Wigilii Wieczerza dobiegła
końca życzenia zostały złożone, prezen­
ty rozdane, toasty wychylone, kolędy
odśpiewane - nic, tylko odpocząć w bło­
gim bezruchu i porozmyślać. Nawet po­
goda była wymarzona do tego; śnieg, nie
ponoszony najlżejszym choćby podm u­
chem w iatru - spadał cicho wielkimi
płatam i. Cały św iat jakby zam arł w tej
chwili...
Zamarł, ale tylko dla mnie. W głębi
domu nadal toczyło się życie. Kobiety -
żona, córki, synowe - sprzątały i zmy­
wały, starsze wnuki włączyły jakąś
„sw oją” muzykę, a młodsze bawiły się
dość hałaśliwie. I tylko ja pozostawałem
w enklawie względnie nie zakłóconego
spokoju. Stało się to już tradycją, tak
samo jak moja ulubiona część Wigilii,
która m iała za jakiś czas nastąpić Gdy
tylko starsi (synowie i zięciowie znaczy)
uznają że nacieszyłem się już sam otnoś­
cią i spokojem, pozwolą wpaść do mnie
całej czeredzie wnucząt, które zasypią
mnie prośbam i o wspomnienia. A ja bę­
dę się w zbraniał na niby, ale ulegnę
w końcu, szczególnie gdy moje co star­
sze i ładniejsze wnuczki zaczną mnie
obłapiać i całować. Ktoś mi tam, w do­
datku, włoży kieliszek dobrego koniaku
do ręki, więc rozpocznę,..
Ilustrował: Witold Dybowski
2.
Rzeczywiście, mam co wspominać
i opowiadać, i bar dzo fb lubię w dodat­
ku. Jako naoczny świadek i uczestnik
w c a ł y m przebiegu t y c h wydarzeń,
udzielałem niegdyś setek wywiadów,
napisałem kilka tomów wspomnień, ale
żywa opowieść z żywymi słuchaczami,
jest czymś zupełnie innym. Dopiero
podczas niej człowiek przeżywa swoją
przeszłość w takim stopniu i z taką in­
tensywnością, iż wydaje mu się, że znów
jest w tym samym miejscu i jednym
słowem albo ruchem ręki może coś jesz­
cze zmienić.
W tegoroczną Wigilię grono „słucha­
czy” było nadzwyczaj liczne. Już nie
tylko wnuki, ale i sporo starszych. U da­
wałem zaskoczenie ich ponownym zain­
teresowaniem się w ielokrotnie słyszaną
historią, ale dobrze wiedziałem, co się za
tym kryje. Nie mogłem przecież nie zau­
ważyć wymowych spojrzeń rzucanych
na mnie, szeptów z moim lekarzem...
A więc według nich jest to ostatnia
okazja do posłuchania mnie? Zobaczy­
my. Może przekonają się, że są w błę­
dzie. W końcu sam najlepiej wiem na co
cierpię, co może mi pomóc i ile mi jesz­
cze zostało. Poczekajmy do przyszłej
Wigilii!
Ale cień niepokoju tkw ił jednak we
mnie, A nuż mają rację? Na wszelki więc
wypadek opowiem im dziś więcej. Bo,
praw dę powiedziawszy, to ostatnim i
czasy zachowywali się słuchając moich
wspomnień tak, jak przy oglądaniu vi-
deofonicznego zapisu walki bokser­
skiej, gdzie znają i wynik, i każdy cios,
i kluczową sekundę, ale udają wewnę­
trznie, iż pierwszy raz to widzą a w rze­
czywistości interesują ich tylko w ybra­
ne fragmenty. Tak i we wspomnieniach
z tego miesiąca, który kosztował mnie
z dziesięć lat życia ciekawiły ich tylko
61
pewne momenty. Dobrze opowiem im
dzisiaj wszystko, łącznie z moimi prze­
myśleniami. Może naruszę trochę ich
dobre samopoczucie...
- Dziadku! Dziadku...
- Co, kochanie? - otrząsnąłem się
z zadumy.
- Opowiadaj już! - zniecierpliwiła
się najbezczelniejsza z moich wnuczek.
3.
... Kończymy oto szczęśliwie rok
2041. To, o czym chcecie usłyszeć, działo
się trzynaście lat temu, w pam iętnym
dwudziestym ósmym. Boże, cóż to były
za czasy! Człowiek, spożywa jący w spo­
koju dary Boże, nie wierzy wręcz w łas­
nej pamięci. Późne lata dwudzieste...
Toż z rozrzewnieniem wspominaliśmy
podówczas tak ponure czasy, jak prze­
łom tysiącleci i prezydenturę Donovana,
którego główną - do dziś pod nieba
wynoszoną, - zasługą było to, iż potrafił
zawrócić z połowy drogi większość stra­
tegicznych rakiet dalekiego zasięgu.
A takiego, na przykład, 0 ’Briana z lat
dziewięćdziesiątych to wszyscy utożsa­
m iali już z Dobrym Wujem Samem,
a czarni tradycjonaliści - wręcz z Wu­
jem Tomem. Wyobraźcie więc sobie, ja­
kie były n a s z e czasy!
Zapewne, zdolność przetrw ania n a­
szego gatunku biologicznego jest znacz­
na; na to przecież pracow ała cała ta
Ewolucja. Szczególnie zaś widać to
w sferze psychicznej, a przynajm niej
widać to było na przykładzie mojego
pokolenia. Wysunęliśmy wówczas n a ­
w et tezę, iż człowiek jako gatunek może
w ytrzym ać dowolnie wielkie ciśnienie
psychiczne (a w związku z tym - znacz­
nie zredukowaliśm y nakłady na tak
zw aną „wojnę psychologiczną”) Bo czyż
nie trzeba było być super zahartow a­
nym, aby znosić każdego tygodnia ze
trzy konflikty lokalne, codzienne u ta r­
czki na Sesji Ogólnej ONZ (obradującej
już wówczas non-stop, a mającej nad
sobą ze trzy ciała wyższe), przynajmniej
62
jedno kategoryczne w tonie ultim atum
któregoś z m ocarstw i inne, pomniejsze
„atrakcje”? A wszystko to jeszcze poda­
wane w odpowiednio udram atyzow anej
postaci przez konkurujące ze sobą środ­
ki masowego przekazu... Nie zawsze
kończyło się to na słowach. Średnio dwa
razy do roku dochodziło do peryferyj­
nych starć nuklearnych pomięćlzy po­
mniejszymi krajam i względnie innych
zastosowań broni jądrowej (mieli ją wó­
wczas wszyscy, łącznie z m iędzynarodo­
wymi koncernam i i ugrupow aniam i te r­
rorystycznymi), których skutki z n aj­
wyższym trudem łagodzone były przez
superm ocarstwa. Te z kolei, unikając
bezpośredniej konfrontacji na Ziemi,
zwalczały m ilitarne obiekty kosmiczne
przeciwnika, ale tylko bezzałogowe,
gdyż przyjęło się „obustronnie” uważać,
iż mieści się to jeszcze w szeroko pojętej
sferze działań „politycznych”. Jak więc,
choć odrobinę trzeźwo myślący czło­
wiek - a wielu uciekało przed tym w al­
kohol lub narkotyki —mógł zachować
równowagę psychiczną?
A przecież to wszystko byli „prości”
ludzie. Skala moich zm artw ień i obaw
była znacznie większa. Byłem przecież
członkiem ścisłego kierow nictw a Cen­
trum Dyspozycyjnego, jak to wówczas
eufermistycznie określano, a więc i moja
wiedza o rzeczywistym zagrożeniu i sto­
pniu balansow ania nad przepaścią była
nieporównanie głębsza.
Na pewno nie można było zaliczyć
mnie do „gołębi”, ale i tak często ogar­
niało mnie przerażenie.
4.
Pogoda w Wigilię owego roku, była,
wypisz wymaluj, tak a jak dzisiaj. Nie­
stety, nie przysporzyło mi to radości.
Praw ie cały wieczór przeklinałem los,
który kazał mi właśnie w ten dzień peł­
nić dyżur w Centrum. Trudno, jeśli już
„chciałem ” być jego najmłodszym wie­
kiem generałem, musiałem znosić
wszelkie związane z tym niedogodności,
jak chociażby takie w łaśnie zwalanie na
mnie służby w przeróżne święta. A nie
były to już zwykłe, rutynow e dyżury, jak
jeszcze jakieś dw adzieścia lat wcześniej.
Wtedy, gdy wymagany czas reakcji się­
gał m inut i tyle czasu było na podjęcie
decyzji, można było bawić się w jakieś
Połączone Sztaby i konsultacje z Prezy­
dentem oraz systemem komputerowym.
Dopiero całe to szacowne gremium de­
cydowało o użyciu takich czy innych
środków. Za moich czasów należało to
już do przeszłości.
Niewspółmiernie większa szybkość
współczesnych nam środków przeno­
szenia, szczególnie tych przyczajonych
na tajnych orbitach, wymagała reakcji
opóźnionych co najwyżej o sekundy.
Decyzja m usiała więc być praktycznie
natychm iastow a, a zbiorowa mogła być
o tyle, o ile w Centrum znajdowało się
ak u rat kilku członków jego kierow nic­
twa. N atom iast nocami, czy tak jak w te­
dy, w święta, jednoosobowa decyzja le­
żała w rękach dyżurującego. Celowo nie
dublow ano tej funkcji; ew entualne dys­
kusje czy spory mogły wnieść krytyczne
opóźnienie. Uczucia podczas jej pełnie­
nia wcale nie były przyjemne, przynaj­
mniej dla mnie. Człowieka, mającego
w zasięgu ręki środki urucham iania sił
mogących zniszczyć całą naszą planetę,
ogarniały przeróżne refleksje, najczęś­
ciej natury filozoficznej, czy wręcz me­
tafizycznej.
Oczywiście, nie wszystko było w mo­
ich rękach. Dysponowałem kompletem
środków obronnych i odwetowych, nie
mogłem natom iast sam rozpocząć zma­
sowanego ataku. Tu decyzja leżała jesz­
cze w rękach Prezydenta i Sztabu. Na
miejscu, w Centrum, nadzorował to Sys­
tem Komputerowy sprzężony z wszyst­
kimi receptoram i Sił Zbrojnych i wy­
specjalizowanych Agencji (stacjami, sa­
telitam i, wysuniętymi posterunkam i,
a naw et pojedynczymi agentami), który
nieustannie analizował .napływającą
z nich informację. Gdy uznał, że poziom
zagrożenia przekracza krytyczny, , od­
daw ał w ręce dyżurującego wszelkie
„klucze” i „guziki” w raz ze swymi su­
gestiami co do dalszych działań. Sam
nie mógł zrobić niczego. Z kolei dyżuru­
jący mógł zażądać od Systemu przeka­
zania mu wszystkich środków, m otyw u­
jąc to lub nie. Ten zaś mógł, ale nie
musiał się zgodzić, żądał najczęściej do­
datkowych wyjaśnień, dyskutował...
Tak, już ówczesne systemy jedenastej
generacji zdolne były do tego. Nasz naj­
większy i najnowocześniejszy w owym
czasie, potrafił posuwać się naw et do
grubiaństw a - na przykład kw estiono­
w ania kompetencji czy wręcz zdolności
umysłowych rozmówcy. Tylko Prezy­
dent i Szef Centrum znali kod umożli­
w iający bezwarunkowe przejęcie wszy­
stkiego.
5.
Mniej więcej do szóstej trzydzieści
cztery nic się nie działo. Mniej więcej,
gdyż od pewnego czasu nie śledziłem
rozlicznych ekranów, wskaźników i ko­
m unikatów na monitorze, zdając się cał­
kowicie na System, A w tej w łaśnie
m inucie ogarnąłem całość wzrokiem...
Na moment sparaliżow ało mnie,
a w chwilę później każda część - zarów ­
no mojego ciała, jak i układu nerw ow e­
go - rozpoczęła wykonywanie odręb­
nych, chaotycznych i nieskoordynow a­
nych czynności. Nie bez powodu. E kran
optycznej obserwacji rejonu Centrum
wskazywał, iż praw ie bezpośrednio nad
nim znajduje się (tak jest, był on nieru­
chomy!) owalny obiekt niewiadomego
pochodzenia. Ale to jeszcze nic. W skaź­
niki jego wysokości i względnej średnicy
określały jego rozm iary na przekracza­
jące dwie mile!
Jedynym rozsądnym wytłum acze­
niem, jakie przyszło mi do głowy było, iż
jest to jakiś nowy, rewelacyjny typ broni
grawitacyjnej. My również pracow aliś­
my nad tym, ale z efektam i wyłącznie
laboratoryjnym i. A tutaj?
63
 Działać musiałem błyskawicznie.
I tak zbyt dużo czasu straciłem na sku­
tek zaskoczenia. O dziwo, System także
jeszcze nie reagował. Zaczęły natom iast
napływać histeryczne sygnały i m eldun­
ki od placówek, w zasięgu których znaj­
dował się obiekt. Przełączyłem więc
wszystkie klucze alarm u i zażądałem od
Systemu natychmiastowego przekaza­
nia mi upraw nień decyzyjnych.
- Brak podstaw - beznamiętnie od­
powiedział System.
- W skaźniki wizyjne 013,022 i nastę­
pne oraz... - zerknąłem na odpowiednie
w skaźniki radiolokacji. Ale one nie
wskazywały niczego. - Brak w skazań
lokacyjnych jest nieistotny. Praw dopo­
dobnie ugięcie fal w tym zakresie przez
obiekt - wyjaśniłem, sam w to nie
wierząc.
- Nadal brak podstaw - obstaw ał
przy swoim System.
- Dlaczego?
- Obiekty m ilitarne takiej klasy nie
istnieją. Nie ma powodu do przeciw­
działania.
Dalszy dialog nie miał sensu. Wie­
działem dobrze, że bez nowych danych
System nie zmieni decyzji. Musiałem
zatem odwołać się do Szefa lub Prezy­
denta. Z dwojga złego wolałem to
pierwsze. Co praw da Szef był cholery-
kiem i czułem jego reakcję na przerw a­
nie Wigilii, unikałem za to konieczności
długich wyjaśnień (kto? po co? rzeczy­
wiście?) i zrzędzenia, typowych dla Pre­
zydenta. Połączyłem się z Szefem przez
sztabowy videofon.
Krótko wyjaśniłem o co chodzi i po­
kazałem obraz z ekranu kontrolnego.
Szef nie popadał tak łatw o w panikę.
Przede wszystkim spytał, czy jest to je­
dyny obcy obiekt nad naszym teryto­
rium, To sprawdziłem od razu po zau­
ważeniu tamtego. Był jedyny.
- To bardzo źle - krótko skomento­
wał i przystąpił do działania. Swoim
pryw atnym kanałem połączył się z Sys­
temem i po jakichś piętnastu sekundach
64
przekazał mi całą kontrolę. Zalecił mi
zniszczenie obiektu przy użyciu m aksy­
m alnie oszczędnych, możliwie konw en­
cjonalnych środków i oznajmił, iż sam
zjawi się w Centrum za kilkanaście
minut.
6.
Przystępując do konkretnych działań
zdążyłem już całkowicie ochłonąć. Zro­
zumiałem naw et pozornie bezsensowne
zaniepokojenie Szefa brakiem innych
obiektów. Rzeczywiście, jakim cudem
j e d y n y obiekt trafił precyzyjnie nad
nasze (umieszczone dobry kilom etr pod
powierzchnią) Centrum, którego lokali­
zacja była jedną z najsilniej strzeżonych
tajem nic państwowych?
Na początek poleciłem odpalenie ra ­
kiety ziem ia-powietrze z konwencjo­
nalnym ładunkiem dużej mocy oraz wy­
słałem trzy ekadry myśliwców dla bliż­
szej obserwacji naszych działań. Efekt
pierwszej rakiety miał bowiem roz­
strzygnąć podstawową kwestię: czy m a­
my do czynienia z obiektem m aterial­
nym, na co wskazywałyby obserwacje,
czy też z jakimś złudzeniem, sugerow a­
nym brakiem w skazań radiolokacyj­
nych.
Stanęło na pierwszej wersji. Obiekt
był bezsprzecznie m aterialny (rakieta
zderzyła się z nim) i to do tego stopnia, iż
eksplozja nie pozostawiła żadnych śla­
dów na jego powierzchni, podobnie jak
i ostrzeliwanie go z pokładowej broni
myśliwców. W dodatku nie reagow ał on
zupełnie na nasze poczynania; nadal
tkwił w miejscu, kpiąc jakby z nas.
Spróbowałem więc potraktow ać go
dla odmiany 25-megatowym ładunkiem
nuklearnym, ale wynik był identyczny
jak poprzednio. Żadnego śladu! Dalsza
eskalacja nie m iała więc większego
sensu...
Czekałem już tylko na przybycie resz­
ty dowództwa, gdy naraz zorientow a­
łem się, że wszystkie urządzenia wyko­
nawcze Centrum straciły swoją funk-
cjonalność. Nie mogłem już zrobić ni­
czego, mogłem tylko obserwować. Nie
dane mi jednak było naw et zastanowić
się; w chwilę później otrzymałem we­
zwanie na zapasowe stanowisko Cen­
trum , gdzie wszyscy się już zebrali
i skąd przejęli całą kontrolę. Oczywiś­
cie. Nie można przecież działać z czymś
takim nad głową...
Skończyłem więc swoją rolę główne­
go solisty i od tego momentu miałem
pozostać już tylko jednym z mniej w aż­
nych członków kierownictwa. N ajważ­
niejsze, że nadal pozostawałem bezpo­
średnim obserw atorem i to w samym ich
centrum.
D ystans trzystu mil pokonałem pneu­
matycznym systemem komunikacji
w niespełna pół godziny. Na zapasowym
stanow isku byli już praw ie wszyscy; pro
forma czekano jeszcze na Prezydenta.
Od ,,progu” zauważyłem niezwykłe
w zburzenie zebranych. Mieli powody.
Okazało się, iż po przejęciu dowodzenia
przez zapasowe stanowisko, obiekt
w ciągu kilku m inut przemieścił się bez­
pośrednio nad nie. Poza tym nie zmieni­
ło się nic. N adal tkw ił nieruchomo na
wysokości 5 7 2 0 0 stóp i nie przejaw iał
żadnej wykrywalnej aktywności.
7.
N astąpiły długie godziny wyczekiwa­
nia, jałowych spekulacji i dyskusji nie­
rzadko przeradzających się w kłótnie.
I jeszcze to biadolenie Prezydenta...
Spierano się zarówno o istotę obiektu,
jak i optym alne działania. Nie podejmo­
wano już nowych prób bezpośredniego
atakow ania obiektu, zaczęto się nato­
m iast przychylać do koncepcji zmaso­
wanego ataku na terytorium przeciw ni­
ka, ignorując na razie jego nową broń.
I tu przynajmniej Prezydent i Szef wy­
kazali rozsądek. Z niechęcią, bo z nie­
chęcią, uruchomiono jednak nie używa­
ną od dobrych kilkunastu la t „gorącą
linię’* i zażądano wyjaśnień od tam tej
strony.
65
 Zachowywali się z pełną godnością.
Zaprzeczyli, jakoby z obiektem, któiy
także obserw ują od niejakiego czasu,
mieli cokolwiek wspólnego, podejrze­
w ają natom iast, że to my dokonujemy
prób z jakim ś nowym rodzajem poci­
sków super mocy. I, dla odmiany, oni
zażądali wyjaśnień. Tych, rzecz jasna,
udzielić nie potrafiliśmy, za to Prezy­
dent zadał podchwytliwe pytanie, czy
możemy w takim razie zniszczyć to coś.
Nie zgłosili sprzeciwu; więcej - w yrazili
nadzieję, iż zniknie to jak najszybciej
z pola ich obserwacji.
Teraz to już zupełnie nic nie wiedzie­
liśmy. Po następnych godzinach, spo­
kojniejszych już rozw ażań doszliśmy do
najmniej prawdopodobnego, niemniej
jednak jedynego wyjaśnienia. Jest to
obiekt Pozaziemskiego Pochodzenia.
Tylko tym wytłumaczyć można było je­
go param etry i odporność.
Po przyjęciu tej koncepcji nastąpiło
pew ne odprężenie (brak bezpośredniego
zagrożenia), ale zaraz wyłoniły się nowe
wątpliwości. Jakie m ają zamiary? Jeśli
naw et najlepsze, to jak p o trak tu ją taką
formę „naw iązania k o n tak tu ”, jaką za­
prezentowaliśmy?
Coś trzeba było jednak robić. Ścią­
gnięto zatem z NASA IV stosownych
specjalistów i zaczęto wysyłać laserowe
sygnały w kierunku tam tych. Tu dopie­
ro, wyśmiewani zazwyczaj, specjaliści
od cywilizacji pozaziemskich mogli się
wyżyć. Bom bardowali obcy statek sy­
gnałam i we wszystkich możliwych,
skonstruow anych przez nich, „galakty­
cznych m etajęzykach”, różnymi syste­
mami kodowymi przekazywali w przy­
stępny sposób program m atem atyki
z trzech pierwszych klas, tudzież własne
poglądy na budowę i istotę Wszechświa­
ta, a wszystko to —ku uciesze w szyst­
kich wojskowych - bez najmniejszego
skutku.
Radość nasza nie trw ała jednak
długo.
66
8.
W pewnym momencie zostaliśmy do­
słownie oślepieni gwałtownym rozbły­
skiem wszystkich ekranów. Skuliliśm y
się w oczekiwaniu na eksplozję, ale oka­
zało się, iż nie jest to uderzenie odw eto­
we, a tylko początek ich sygnalizacji,
o mocy proporcjonalnej do rozm iarów
ich statku. Gdy tylko ekrany zostały
autom atycznie przyciemnione, okazało
się, że wysyłają oni krótki, cyklicznie
pow tarzający się kom unikat, najpraw ­
dopodobniej w kodzie binarnym (cała
sekwencja składała się z dwóch, w yraź­
nie różniących się typów rozbłysków).
Nasi „analitycy” nie mieli kłopotu z de-
szyfracją. N adawano binarnie liczbę
184 730 000. Co mogłaby ona znaczyć
nie mieli najmniejszego pojęcia.
K onsternacja nie trw ała tym razem
długo. Jeden z dyżurujących operato­
rów podszedł do Szefa i coś m u tam
szepnął, na co ten jęknął i powiedział
coś, czego nie pow tórzą przy was, dzie­
wczęta. Zorientowałem się od razu była
to nasza częstotliwość alarm ow a na
pierwszy dzień świąt, a mieliśmy go już
od kilku godzin... Cóż było robić? Prze­
łączyliśmy wszystko na tę częstotliwość
i czekaliśmy przyjęcia.
To, że usłyszeliśmy głos mówiący
w czystej angielszczyźnie, nie zaskoczy­
ło nas już zupełnie. Po niespodziankach
ostatnich godzin byliśmy przygotowani
(przynajmniej duchowo) na wszystko.
Pierwszy ich kom unikat był dość la­
koniczny. Donosili, że są przedstaw icie­
lami Subgalaktycznej Federacji, na „te­
renie” której znajduje się nasz system
i pragną w jej imieniu przeprow adzić
rozmowy z kom petentnym i przedstaw i­
cielami Ziemi, a przynajm niej - zważy­
wszy znaczne rozczłonkowanie adm ini­
stracyjne planety - jej czołowych m o­
carstw. Proponują przeprow adzenie
rozmów za cztery dni w w ybranym
przez nas miejscu, ale nalegają aby re-
prezentująca Ziemię delegacja m iała
wszelkie pełnom oenitwa do zaw ierania
umów w jej imieniu. Dodali jeszcze, iż
powyższy kom unikat będzie od nastę­
pnego dnia nadaw any we w szystkich
radiow ych i telewizyjnych pasm ach ca­
łego świata,
Tym razem z „gorącej lin ii” skorzys­
tali tamci. Ich przywódca stwierdził, że
odebrali kom unikat, jako miejsce spot­
kania zaproponow ał Genewę oraz trzy­
dziestoosobowy skład delegacji obu n a­
szych krajów. Reprezentacja „reszty
św iata” pow inna zostać ustalona przez
ONZ.
Prezydent zaakceptow ał propozycje,
ale dla samej zasady postulował jedynie
18-osobowe składy delegacji. Stanęło
w efekcie na równych dwóch tuzinach.
9.
Następnego dnia zagotowało się
w środkach masowego przekazu. W do­
niesieniach i kom entarzach dominowa­
ły trzy nurty : euforia z posiadania „bra­
ci w rozum ie” , spekulacje na tem at treś­
ci i przebiegu rozmów oraz potępienia
pod naszym adresem, za nasze „w stęp­
ne” poczynania. W tym ak u rat prym
w iodła tam ta strona, ale i nasi intelek­
tualiści dzielnie im sekundowali.
Nasze dowództwo także nie próżno­
wało. W znacznie rozszerzonym skła­
dzie, „wzmocnieni” doradcam i, n au ­
kowcami i politykam i, obradowaliśm y
przez całe cztery dni, aczkolwiek były to
raczej jałowe spekulacje i pobożne ży­
czenia. Ot, jakby to było dobrze poznać
zasady budowy i napędu takich statków
jak ich, a żeby jeszcze druga strona
niczego się nie dowiedziała. Albo jesz­
cze lepiej: napuścić obcych na cały prze­
ciwny obóz (przedstaw iając cały bez­
m iar jego bezeceństw) i doprowadzić
w ten sposób do jego zniszczenia... Jed­
nym słowem, dochodziło wręcz do b re­
dzenia. Co do jednego byliśmy zgodni -
nie stanowimy dla obcych rów norzęd­
nego przeciw nika mili taniego i nie m ają
żadnego sensu rozw ażania nad m etoda­
mi ich zniszczenia lub zastraszenia.
D antejskie sceny rozgrywały się n a­
tom iast na forum sesji ONZ, usiłującej
ustalić skład ziemskiej delegacji. Każde,
najmniejsze naw et państw o uważało że
jego przedstaw iciele m u s z ą wejść
w jej skład, z przyczyn politycznych,
historycznych, moralnych, h u m an itar­
nych, tradycyjnych czy jakichkolw iek
innych, a najczęściej w szystkich naraz.
Po przyjęciu wstępnego, roboczego
składu delegacji, uwzględniającego
wszystkie postulaty i żądania, jasnym
się stało, iż miejscem rozmów może być
tylko stadion piłkarski. Ponieważ jed­
nak nie wyglądałoby to ani elegancko,
ani poważnie, przystąpiono do kolej­
nych redakcji, którym towarzyszyły
protesty, płacze, lam enty i wzywania
Pana Boga nadarem nie. Niemniej jed­
nak na kilka godzin przed wyznaczo­
nym term inem przyjęto, reprezentatyw ­
ny z grubsza, dwustuosobowy zespół.
Wybór naszej ekipy także nie obył się
bez kontrowersji. Lista osób, które
w swoim m niem aniu pełniły odpowie­
dzialne wysokie funkcje oraz miały
szczególne zasługi kilkudziesięciokrot-
nie przekraczała ustalony limit. Mało
mnie to wszystko obchodziło, zwłaszcza
iż udział mój był raczej bezdyskusyjny
i w końcu to ja pierwszy „nawiązałem
k o n tak t”. Poza tym miałem zbyt wiele
spraw na głowie. Wszak rozmowy miały
odbywać się na terenie innego kraju,
a więc trzeba było pomyśleć o „urucho­
m ieniu” miejscowej rezydentury, pode­
słaniu odpowiedniej liczby agentów
i stu innych rzeczach m ających zapew ­
nić naszej delegacji przynajm niej
względne poczucie bezpieczeństwa.
Przez wszystkie te dni statek obcych
przemieszczał się dość chaotycznie nad
całą pow ierzchnią Ziemi, ani razu nie
naw iązując kontaktu, aż wreszcie zajął
stacjonarną pozycję nad Genewą.
67
 10 . łej rozciągłości zaaprobow any przez
Zebrani w specjalnie odrestaurow a­ Władze Federacji, by włączyć nas w jej
nej sali zeszłowiecznej Ligi Narodów skład, jako cywilizację na progu ekspa­
już na wstępie przeżyli znaczne rozcza­ nsji kosmicznej. W trakcie jej rozwoju
rowanie. Spodziewali się bowiem, że i tak zetknęlibyśmy się z przejawami
ujrzą przedstaw icieli obcej i bezsprze­ działalności i przedstaw icielam i Fede­
cznie wyższej cywilizacji w całej ich racji;, prościej więc będzie dla nas od
krasie, a tu okazało się, że rozmowy razu do niej przystąpić. Oszczędzimy
nadal prowadzone będą drogą radiową, sobie w ten sposób zbędnego badania
przy czym nie raczyli naw et w ytłum a­ obszarów kosmosu dobrze już znanych,
czyć przyczyn. Szacowne zgromadzenie jałowych dociekań oraz energochłon­
musiało to jakoś przełknąć. nych prób naw iązania kontaktów. Zro­
Tym razem mieli znacznie więcej do zumiałe jest, że złożona nam propozycja
powiedzenia. Rozpoczęli od rysu histo­ stanowi dla nas zaszczyt i jest wyrazem
rycznego... uznania dla osiągniętego przez nas po­
ziomu kulturalno-technicznego.
Subgalaktyezna Federacja, którą re­
prezentują, liczy kilkadziesiąt tysięcy W celu uzgodnienia naszego stanow i­
naszych lat, a w skład jej wchodzą wszy­ ska - i p r z y j ę c i a propozycji, za­
stkie odpowiednio rozwinięte cywiliza­ proponowali sześciogodzinną przerwę.
cje naszego ram ienia spiralnego. Obo­ Zaczęliśmy więc obrady, które zrazu
wiązuje pełne sam ostanowienie każdej szły niesporo. Aczkolwiek propozycja
ze zrzeszonych cywilizacji oraz całko­ wygłądąła rozsądnie i z miejsca zyskała
w ita dem okracja w ram ach Federacji, sobie gorących zwolenników, niemniej
której podstawowymi celami są wymia­ jednak przebrzm iewały w niej akcenty
ny handlowe, kulturalne i naukowe, słu­ częściowego przynajmniej ubezwłasno­
żące harm onijnem u rozwojowi każdego wolnienia nas. Szczególnie dla naszej
z jej członków. Nie bez znaczenia jest ekipy m iała ona swoje cienie. Jakby nie
także zjednoczenie w jej ram ach wszyst­ było, sprawowaliśmy do tej pory kon­
kich sił i środków obronnych. trolę nad znaczną połacią Ziemi i m ie­
liśmy nadzieję na rozszerzenie tego
N astępnie chętnie i wyczerpująco od­ wpływu na całość, a wyglądało nam
powiedziano na liczne pytania delega­
j a k o ś , że w ram ach Federacji nic z te­
tów. Pełny stenogram jest doskonale go nie będzie. Podobnie musiało rozu­
znany wszystkim. Jedynie dociekania mować więcej, z co bardziej rozwinię­
na tem at, przeciw komu zjednoczone są
tych krajów, gdyż nie odczuwało się
siły obronne, zbyte zostały ogólnikami
specjalnego entuzjazmu. Rzecz jasna,
o mnogości i różnorodności życia w kos­ nikt nie odważył się wyrazić tego
mosie. Wojny? Czegoś takiego Federacja
wprost; wysuwana raczej obiekcje n a ­
w ogóle nie zna. Pewne konflikty, ow­ tury moralno-filozoficznej... Czy doj­
szem, ale o charakterze i rozw iązaniach rzeliśmy już do tego? Czy nie będzie to
daleko wykraczających poza ziemskie zbyt duży w strząs dla naszych społe­
rozumienie.
czeństw? Także i drobniejsze, szczegól­
Po chwilowym wyczerpaniu pytań nie co mniej demokratyczne, kraje miały
przeszli do m eritum sprawy. Otóż Zie­ swoje obiekcje także kam uflowane ha­
mia jest od dłuższego czasu przedm io­ słem: Obywaliśmy się dotąd bez tego
tem obserwacji i studiów, dokonywa­ i dobrze nam było!
nych przez wysłanników Federacji. I gdyby zależało to tylko od naszego
Przedstawili oni ostatnio wniosek, w ca­ zgromadzenia, spraw a rozeszłaby się
68
zapewne po kościach. Niestety, wszyst­ nych związanych z naszym akcesem. Tu
ko transm itow ane było na cały świat. wszyscy poczuli się raźniej, gdyż w wię­
A stam tąd zaczęły po kilku godzinach kszości byli specjalistam i od takich
dochodzić niepokojące wieści. Wrzenie właśnie spraw - od razu na myśl przy­
było powszechne. Oskarżano nas szły listy uwierzytelniające, wizyty, re­
o wszystko, do sabotażu włącznie. Wie­ wizyty, odznaczenia...
ce, dem onstracje i protesty przeciwko Nic z tych rzeczy. Spraw a była tylko
naszej postaw ie ogarnęły wszystkie k ra­jedna. Jak nam oznajmiono, przez naj­
bliższe siedemnaście i pół roku (?) po­
je. I żeby to tylko intelektualiści... Nie,
wszyscy. Trudno się zresztą dziwić; dla zostaniemy kandydatem do Federacji,
większości mieszkańców naszej planety po którym to okresie nastąpi kolejna
jakakolw iek zm iana mogła być tylko wizyta połączona z wymianą przedsta­
zm ianą na lepsze. Ostatecznego przy­ wicieli, zaznajomieniem nas ze spraw a­
spieszenia naszym obradom nadały in­ mi Federacji, adaptacją do naszych w a­
formacje, iż głowy kilku państw , wcho­ runków wyższych technologii itd. Jedy­
dzące w skład naszej delegacji, przesta­ nym warunkiem , jaki musimy na razie
ły już nimi być. spełnić to opłacenie „składek” za ten
okres. Musimy bowiem zrozumieć sytu­
W imieniu całej Ziemi przekazaliśm y ację Władz Federacji, które z „podat­
więc podziękowania za propozycję i 'wy­ ków ” wpłacanych przez poszczególnych
raziliśm y gotowość do natychm iastow e­ członków prow adzą szereg prac astro-
go jej przyjęcia. inżynieryjnych, utrzym ują nadprzes-
trzenne szlaki komunikacyjne oraz za­
11 . pewniają bezpieczeństwo całego jej ob­
W ysłannicy Federacji z zadowole­ szaru. Obciążenie nasze nie będzie zbyt
niem przyjęli naszą decyzję i zapropo­ wielkie, a na pewno nie przekraczające
now ali przejście do zagadnień form al­ naszych możliwości...
69
 Wszyscy zamienili się w słuch.
... przekażem y bowiem jedynie pew­
ną ilość naturalnych i sztucznie otrzy­
mywanych m ateriałów rozszczepial­
nych, na brak których nie możemy prze­
cież narzekać. Identyczne ilości będzie­
my wnosić co siedemnaście i pół roku.
- De? - wyrwało się komuś.
I tu padła tak nieprawdopodobna li­
czba, iż jedyną odpowiedzią był ogólny
jęk.
- A co z naszą energetyką? - spytało
kilka głosów.
- Gdy zostaniecie pełnoprawnym
członkiem Federacji zostaną wam udos­
tępnione nowe, efektywniejsze źródła
energii.
- Ale my chyba tyle nie mamy - nie­
śmiało zaoponował Sekretarz General­
ny ONZ, przewodniczący z naszej stro­
ny obradom.
- Znajdziecie. Ułatwimy wam zresz­
tą rozłożenie obciążenia na poszczegól­
ne kraje. Każdy z nich dostarczy nastę­
pujących ilości...
Zaczęli od nas. Ilość, którą podali nie
mogła być przypadkiem. Jak przeliczy­
łem sobie szybko w pamięci, było to
praw ie dokładnie 99,8% naszych zapa­
sów. „Wszystko w iedzą” zdążyłem po­
myśleć, po czym z zainteresowaniem
słuchałem kolejnych wielkości. W zna­
cznej części zgadzały się one z naszymi
szacunkami, ale były i niespodzianki.
Nie dość, że niektóre kraje, tak zwanego
trzeciego św iata posiadały nieoczeki­
w ane zapasy, to i co poniektórzy z n a­
szych sojuszników zgromadzili sobie
poza naszymi plecami nie najgorsze a r­
senały nuklearne. A danym można było
raczej wierzyć...
Gdy skończyli listę, po sali powiało
mrozem. Wszyscy unikali swoich spoj­
rzeń i tylko słychać było nieomal gorą­
czkowo pracujące mózgi. W końcu ktoś
nie w ytrzym ał ciśnienia:
70
- A gdybyśmy nie chcieli jednak kan­
dydować?
- Niczego wam nie narzucamy. Ale
w momencie, gdy rozpoczynacie eksplo­
rację kosmiczną, nie możemy pozosta­
wić wam pełnej swobody. Chociażby
nieświadomie, możecie naruszyć intere­
sy któregoś z jej członków, zakłócić p ra­
cę naszych systemów lub też, cały czas
nieświadomie, dostać się pod niepożą­
dane wpływy. Jeżeli nie przystąpicie do
Federacji, będziemy musieli poddać was
jej kurateli, niezauważalnej praw ie
przez was. Założymy Bazę, gdzieś na
odludnym terenie, skąd w rzadkich, ale
koniecznych przypadkach będziemy in­
terweniować. Czy w związku z tym m a­
my zostawić wam czas na pow tórne
przemyślenie decyzji?
Popatrzyliśmy pfc sobie.
— Nie —odezwało się kilka głosów na
raz. Po chwili, wszyscy wyrazili zgodę
na przedstaw ione w arunki. Zbyt dobrze
czuliśmy tłum poza murami sali i w ogó­
le wszędzie.
Bez większych obiekcji zaakceptow a­
liśmy terminy, miejsca i sposób dostar­
czenia naszej w płaty przez każdy
z krajów.
I w ten sposób 30 grudnia zostaliśmy
kandydatem na członka Federacji Sub-
galaktycznej,
12 .
Cały św iat ogarnęła euforia. Bo to
i gwałtowny awans cywilizacyjny, i od­
sunięcie groźby zagłady... Kolejne ty­
godnie były jednym wielkim świętem.
A nam przyszło w pocie czoła ro zb ra­
jać głowice, demontować reaktory i ele­
ktrow nie jądrowe. Później ładowaliśm y
to wszystko do specjalnych pojemników
dostarczanych przez ich bezzałogowe
promy w ahadłowe i tyleśmy to widzieli.
To co pozostało, niew arte było w zm ian­
ki. W sam raz dla celów naukowych
i medycznych. Perfidia ich nie miała
granic.
 W połowie m arca odbyło się jeszcze
jedno „plenarne” spotkanie. Podzięko**
w ali nam za spraw ne w ywiązanie się
z należności życzyli wszystkiego dobre­
go i zapowiedzieli wizytę za siedemnaś­
cie i pół roku. Przypomnieli tylko o ko­
nieczności zgromadzenia do tej pory ko­
lejnej raty.
Dzień później już ich nie było.
Kolejne posiedzenia naszego Do­
wództwa coraz bardziej przypom inały
stypę pogrzebową. W zasadzie można
już było spokojnie rozpocząć jakąś woj­
nę, chociażby i globalną, bez groźby
totalnej zagłady, ale - praw dę powie­
dziawszy - nikom u się nie chciało. Czu­
liśmy się tak, jakby cofnięto nas do m ili­
tarnego poziomu maczugi czy prym i­
tywnego luku. Co? Czy specjaliści od
wojen nuklearnych, a bez m ała i kosmi­
cznych, mieli teraz powrócić do Dlause-
witza?
M ając tak ą perspektywę, członkowie
Dowództwa przechodzili, jeden po d ru ­
gim na emeryturę. Później tendencja ta
zaczęła zataczać coraz szersze kręgi.
U innych było podobnie. Dobrze znacie
dzisiejsze rozm iary czołowych „arm ii”.
A i o w ojnach lokalnych specjalnie nie
słychać.
Wielu sądziło i sądzi, że im tylko na
tym zależało, że była to czysta ingeren­
cja - wyjęcie niczego nie rozumiejącemu
dziecku zapałek z ręki. N ikt jednak nie
odważył się tego głośno powiedzieć;
rozdarliby go zapewne na sztuki. Była­
by to przecież całkow ita deprecjacja n a­
szego gatunku, który „dojrzał” wszak
do poziomu kosmicznego. Wszyscy sta ­
rali się wierzyć, iż rzeczywiście były to
podatki n a jakieś tam zbożne cele. Ale
też, z całkowitym brakiem konsekwen­
cji, n ikt też specjalnie nie kw apił się do
grom adzenia kolejnej raty; praw ie ża­
dne wydobycie, o syntezie w ogóle nie
ma co mówić. Byłe m ocarstw a nuklear­
ne, na organizowanych sporadycznie
konferencjach przypom inały o koniecz­
ności produkcji, ale każde starało się
zwalić to na innych, samo zasłaniając
się ,, obiektywnym i 1’ trudnościam i.
A wy, tak jak praw ie cały świat, potę­
piacie nasze rządy za opieszałość w tym
względzie. Zupełnie bez powodu...
Chcecie znać moje zdanie? Co będzie
działo się za cztery i pół roku? Jeżeli
rzeczywiście zależało im tylko na wyję­
ciu nam broni z rąk, to wcale nie zm ar­
tw i ich niewypłacanie kolejnej raty. Idę
0 zakład, że tego się w łaśnie spodziewa­
ją. Co zrobią? U znają nas za dłużników
1 przedłużą nasz „staż kandydacki”
o drugą „kadencję”, a później o szereg
następnych. Być może, iż w ogóle nie ma
żadnej Federacji i była to akcja jakiejś
pojedynczej cywilizacji, a raczej jej bez-
załogowego statku. Tak, tak - bezzało-
gowego. Późno się już robi i nie będę
wam tego tłumaczył, ale możecie uwie­
rzyć mi na słowo - zbyt dużo miałem
w swoim życiu do czynienia zarówno
z obiektam i załogowymi jak i autom aty­
cznymi, aby nie odróżnić jednych od
drugich...
Boję się natom iast czegoś innego. Te­
go, iż rzeczywiście był to nasz w kład na
rzeczywiste potrzeby rzeczywistej Fe­
deracji. Bo w takim w ypadku oznacza to
tylko jedno: znów znaleźliśmy się w ja ­
kimś obozie m ilitarnym , znacznie wy­
ższego szczebla tym razem. Zobaczymy.
Jeżeli po ich powtórnym przylocie usły­
szymy o jakiejś wrogiej, krwiożerczej
„K onfederacji” zagrażającej naszemu
związkowi, to nie zazdroszczę wam.
Z dwojga złego wolę rolę niew ypła­
calnego dłużnika niż sojusznika woj­
skowego. N aw et jeżeli wyjdziemy przy
okazji na frajerów w kosmicznej skali...
No i widzicie naw et nie zauważyliśmy
jak minęła północ. Ucałujcie teraz
dziadka i zjeżdżajcie do łóżek.
Rozbiegli się po domu i po jakiejś
godzinie zapadła kom pletna cisza. Sen­
ność przeszła mi zupełnie. Nadal sie­
działem wygodnie w swoim ulubionym
fotelu. Śnieg padał bez przerwy...
71
 PI LARKA TAŚMOWA
Przed czterema laty, w numerach 11 i napędu silnik, np. od pralki. Przy napędzie
12/80 „Młodego Technika”, zamieściliśmy wiertarką, pilarkę można mocować do stołu
opis pilarki taśmowej napędzanej silnikiem ściskami stolarskimi.
od pralki. Tam też zostały opisane sposoby Wszystkie zespoły i elementy pilarki sta­
pracy przy użyciu pilarki taśmowej, wobec rano się wykonać w sposób możliwie prosty,
togo tu do tego tematu nie będziemy wracać. co było podyktowane możliwościami war­
Pilarka opisana w 1980 r., przy trudnych sztatowymi.
warunkach lokalowych, okazała się mało Jak zwykle w naszych opisach zachęcamy
przydatna w domowym majsterkowaniu ze Czytelników do poszukiwań własnych ulep­
względu na konieczność ustawienia jej, wraz szeń a także uproszczeń umożliwiających
z silnikiem napędowym, na specjalnie do wykonanie urządzenia w sposób mniej zło­
tego celu przeznaczonym stole. Na taki żony i tańszj'.
luksus trudno sobie pozwolić mieszkańcom Dotyczy to także wymiarów. Te, które po­
dużych, wielorodzinnych domów, majster­ dano w opisie dotyczą pilarki zbudowanej
kującym w mieszkaniach. przez autora. Można jednak zmieniać wy­
Głównie ten powód skłonił autora do wy­ miary i użyte materiały w zależności od
konania drugiej piły, którą można by usta­ indywidualnych potrzeb i możliwości Autor
wić na kuchennym stole i w ciągu kilku w celu obniżenia kosztu wykonania pilarki
minut uruchomić. W ten sposób zrodziła się zastosował koła taśmowe jeszcze mniejsze
idea wykorzystania do napędu pilarki, po­ niż w poprzednim opisie, co jednak nie wpły­
siadanej wiertarki PRCr 10/6 ITB. nęło w zasadniczy sposób na obniżenie wa-
Proponowana pilarka jest bardziej zwar­
ta, a korpus wykonany został ze spawanych
kształtowników, zamiast z grubej stalowej
blachy, jest dużo lżejszy, przez co ciężar całej
pilarki (bez wiertarki) nie przekracza 12 kg.
Wymiary pilarki wynoszą 550x550x 270mm
a po zdemontowaniu stołu - 550x450x180
mm. Przechylny stół umożliwia cięcie pod
kątem do 30°.
Napęd pilarki wiertarką to tylko jedna
z możliwości, bo oprócz tego pilarka może
sbyć napędzana dowolnym silnikiem, w tym
celu na osi dolnego koła taśmowego należy
umieścić odpowiednie koło pasowe i wtedy
staje się ono kołem napędzającym taśmę
tnącą.
Pilarkę można zatem na stałe umocować
na odpowiednim stole i wykorzystać do jej
 runków eksploatacyjnych, a powierzchnia
robocza jest tutaj podobna jak w pilarce
z poprzedniego opisu.
Jedynym warunkiem, który musi być wy­
jątkowo skrupulatnie przestrzegany jest
bezpieczeństwo, o czym dalej będzie mowa -
tutaj niedopuszczalne są żadne odstępstwa
i uproszczenia mogące obniżyć warunki bez­
piecznej pracy.
Od czego zacząć budowę pilarki? Na
pewno od powtórnego uważnego przeczyta­
nia artykułu i przeanalizowania swoich
możliwości.
Na początku dobrze jest zakupić taśmą
tnącą (autor zastosował taśmę zakupioną
w CSH) oraz łożyska, w przypadku braku
łożysk podanych w opisie można zastosować
inne, zbliżone, uwzględniając ich inne wy­
miary przy wykonywaniu współpracujących
części.
Ponieważ najwięcej kłopotu może nam
sprawić wykonanie części toczonych, dlate­
go też trzeba znaleźć rzemieślnika, któremu
można by zlecić wykonanie tych elementów.
Obudowa łożysk, osie i koła taśmowe mu­
szą być wykonane szczególnie starannie, od
tego bowiem zależeć będzie właściwa i
sprawna praca pilarki. Na rysunku 1 przed­
stawiona jest pilarka w dwóch rzutach, w ta­
ki sposób, aby osłony nie zakrywały głów­
nych jej zespołów i elementów, osłona poka­
zana jest tylko fragmentarycznie.
Natomiast rysunki z oznaczeniami litero­
wymi powinny ułatwić Czytelnikom - odpo­
wiednie ustawienie i zmontowanie zespo­
łów. Korpus (poz. 1) - rys. 2 musi być wyko­
nany starannie, odznaczać się odpowiednią
sztywnością i dobrymi spawami. Ramiona
i słup powinny być nieco dłuższe, jak to
pokazują na rysunku linie przerywane. Do­
piero w trakcie montażu i dopasowania
wszystkich zespołów, końce ramion i słupa
przycina się wg potrzeby i spawa płytki do
zamocowania osłon.
Połączenia spawane w miejscach oznaczo­
nych na rysunkach trzeba dokładnie wy­
prostować i wyrównać, najlepiej przez szli­
fowanie.
Zmontowanie zespołu A i jego umocowa­
nie do szkieletu nie powinno nastręczyć wię­
kszych trudności, j eżeli elementy były wyko­
nane poprawnie. Ważne jest, by wymiar od
osi otworu (w którym jest osadzona oprawa
łożysk) do wierzchniej płaszczyzny belki, był
74
większy niż promień kołnierza koła taśmo­
wego. Wymiary te trzeba ze sobą porównać,
jeżeli mamy możliwość zastosowania kół
0 innych, większych średnicach, to i tę odle­
głość trzeba powiększyć. Większe średnice
kół są bardzo korzystne dla pracy i trwałości
samej taśmy .
W zespole B słupki (poz. 16) powinny być
w miarę możliwości utwardzone i równe,
najlepiej hartowane i szlifowane, dokładnie
dopasowane (ciasno) do otworów w korpusie
suwaka (poz. 15) oraz suwliwie do otworów
w kostce (pozycja 27 na rys. 4). Otwory
w kostce 27 i korpusie suwaka 15 powinny
być wiercone i rozwiercane wspólnie, unik­
nie się w ten sposób niedokładności.
Korpus suwaka może być również zrobio­
ny inaczej, można go umieścić w prowadnicy
pryzmowej, autor zrezygnował z takiego,
rozwiązania ze względu na koszt i trudne
wykonanie. Natomiast płytkę odchylaną
można zrobić z kątownika lub płaskownika
1 przyspawać odpowiedni kawałek pręta
w sposób pokazany linią przerywaną.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na
to, że wymiary niektórych części zostały
ustalone w wyniku dopasowania ich w mon­
tażu i mogą ulegać znacznym odchyłkom,
dlatego zostały one oznaczone gwiazdką, po­
winny być dopasowane indywidualnie.
Trzeba dokładnie śledzić, jak zachowują się
wzajemnie względem siebie poszczególne
części w montażu, dotyczy to szczególnie kół
taśmowych.
Jak to widać z rysunku 1 koła taśmowe
muszą być ustawione tak, aby napięta taśma
swoim grzbietem dotykała obu kół.
Kołnierzowe koła taśmowe muszą być
ustawione w jednej płaszczyźnie pionowej
i muszą mieć jednakową średnicę, trzeba je
starannie obrobić i ewentualnie wyważyć.
Zespół napędowy D składa się z dwóch
wyodrębnionych zespołów i mocowany jest
do poprzecznej belki korpusu śrubą M16
oraz obejmą wiertarki do słupa korpusu za
pomocą trzech śrub M6 i zabezpieczenia
dwoma kołkami cylindrycznymi uniemożli­
wiającymi przesunięcia.
Bardzo ważne jest to, aby obejma wiertar­
ki była ustawiona dokładnie w osi koła na­
pędowego.
Na koło napędowe zastał naklejony ban­
daż w celu ochrony zębów taśmy przed tę­
pieniem. Autor wykorzystał do tego celu
skórzany pas harcerski kupiony w składnicy
harcerskiej i przyklejony do koła Butapre­
nem. Po odcięciu paska odpowiedniej dłu­
gości, smaruje się jego spodnią stronę kle­
jem, koło również smaruje się (wskazane
jest, aby powierzchnia na obwodzie koła nie
była obrobiona gładko). Po wyschnięciu kle­
ju smaruje się powierzchnie klejem drugi raz
i po upływie kilku minut zaczyna się okleja­
nie. Po przyłożeniu końca paska do obwodu
koła, opasujemy je, przez cały czas lekko
opukując drewnianym lub gumowym młot­
kiem. Szczelina na połączeniu bandaża po­
winna być jak najmniejsza.
Po naklejeniu paska na koło, owijamy go
gęsto i mocno sznurkiem, pozostawiając tak
SPIS
do całkowitego wyschnięcia kleju (jedna do­
ba). Dopiero po tym czasie zdejmujemy
sznurek i ostrym nożem wyrównujemy pas
równo z krawędziami koła.
Drugim ważnym elementem w zespole na­
pędowym, z którym w prosty sposób można
się uporać, jest wykonanie sześciokątnego
otworu w płytce napędu (poz. 51 - na rys. E).
Sześciokątna nakrętka, która jest w wyposa­
żeniu wiertarki, a służy do łączenia wiertar­
ki z innymi nasadkami, ma sześciokąt o wy­
miarze 22 mm, taki też sześciokąt trzeba
wykonać w tej płytce.
Najłatwiej jest to zrobić w ten sposób, że
w płytce wstępnie zostaje wytoczony otwór
o średnicy 21,5 mm. Potrzebny będzie także
ZĘŚCI

Licz­ Licz­
Nr Nr
Lp. Nazwa Materiał ba Lp. Nazwa Materiał ba
rys rys.
szt. szt.
31 Ośka stal (hartować) 1 8
t Korpus stal 1 2 32 Podkładka stal 1 -
2 Obudowa loży- 33 Nakrętka stal 2 -
ska stal 1 3 34 Rolki prowadzą­ łożysko kulk.
3 Pierścień doci- bl. st. 4 4 (krą­ ce 634 (16 x4 x 5) 4 -
skowy żek 0 80x42) 1 -
35 Ośka 2 9
stal
4 Wkręt MS <20 stal 6 -
36 Podkładka -
stal 2
5 Podkładka stal 6 - 37 Nakrętka M4 -
stal 4
6 Nakrętka M8 stal 6 -
38 śruba M6 ■20 —
stal 3
7 Oś stal 1 3 39 Podkładka stal 3
8 Łożysko 6002 40 Nakrętka M6 -
stal 3
(32x15x9) 2 -
4i Kotek bazujący pręt stalowy
9 Przykrywka 0 6X12 2 -
przednia stal 1 3 42 Koto napędowe stal 1 10
10 Wkręt M4*8 stal 6 -
43 Opaska (bandaż) skóra 1 10
11 Przykrywka tylna stal 1 3 44 Oś stal 1 10
12 Wkręt M3x6 stal 4 -
45 Podkładka stal 1 -
13 Koto taśmowe stal 1 3 46 Nakrętka M16 stal -
1
14 Klin stal 4x6x22 1 3 47 Łożysko 6002
15 Korpus suwaka stal 1 4 *
(32x15x9) 2
16 Stup prowadzący pręt stal. 0 10 48 Docisk stal 1 10
lub 12x80 2 -
Wkręt M5x10 -
49 stal 1
17 Płytka odchylna stal 1 4 50 Płytka dystanso­
18 Oś-watek pręt. st. wa stal 1 10
0 8 X 80 1 -
51 Płytka napędu stal 1 10
19 Oś stal 1 5 52 Wkręt M5x30 stal 3 -
20 Podkładka stal 1 -
53 Stół (blat) bl. st. lub alum.
21 Nakrętka M 16 stal 1 -
4 5x270x330 1 11
22 Koto taśmowe stal 1 5 54 Prowadnik taśmy stal -
1
23 Łożysko 6000 55 Taśma uzębiona -
1
(26x10x8) 2 -
56 Osłona dolna bl. st. 4 1 1 12
24 Podkładka stal 1 5 57 Osłona górna bl. st. 4 1 1 12
25 Śruba M5* 10 stal 1 —
58 Wkręt M5x5 -
stal 8
26 Śruba regulacyj­ 59 Wkręt M5x50 stal 1 -
na stal (M5x35) 1 -
60 Śruba reg. suwa­
27 Kostka pręt st. ka (M6) -
stal *1
(25x25x80) 1 -
61 Osłona przednia bl. at. 4 1 1 13
28 Śruba reg. nacią­ 62 Płytka pręt kw.
gu taśmy stal (M10*6Q) 1 - -
8x8x30 1
29 Suwak stal 1 6 63 Wkręt M5*2Q stal 2 -
30 Rolka stal (hartować) 1 7

75
 3
“Tj
kawałek pręta sześciokątnego 22 mm z zato­
czonym końcem na 0 21,5 mm (zatoczenie
służy jako prowadzenie). Po włożeniu zato­
czonego końca pręta do otworu zaznacza się
ostrym rysikiem przy krawędziach sześeio-
kąta jego zarys na płytce napędu, po czym
pozostaje już tylko staranne wypiłowanie
szesciokąta. Nakrętka z kompletu wiertarki
powinna swobodnie wchodzić w sześciokąt­
ny otwór płytki napędu.
Odpowiednie podtoczenia w częściach
(poz. 43, 50t51) zapewniają to, że wszystkie
te części wzajemnie ze sobą skręcone za
A ma nie zsuwała się z kół. Po napięciu taśmy
76
pomocą wkrętów będą umocowane współo­
siowo.
Po zamocowaniu zespołów A, B, D do
korpusu, zakładamy na koła taśmę i za po­
mocą śrub regulacyjnych napinamy ją. Śru­
by regulacyjne (poz. 26) do regulacji położe­
nia taśmy na kołach taśmowych oraz (poz.
28) do napinania taśmy, mogą być wykony­
wane ze zwykłych śrub handlowych, ponie­
waż jednak regulacja kluczem nie jest zbyt
wygodna autor przyspawał do śrub moleto-
wane pokrętła 0 40 mm. Można także wy­
wiercić w łbie śruby otwór o średnicy 5 mm
i wcisnąć weń przetyczkę długości 50 mm.
Regulujemy taśmę tak, aby przy pokręce­
niu jednym z kółek taśmowych (ręcznie) taś­
trzeba zaznaczyć na dolnej belce rysikiem
położenie taśmy. Najlepiej przystawić do
belki kątownik z podstawką i przysunąć go
do taśmy, po czym zrobić na belce odpowied­
nią rysę.
Rysę oznaczoną na wierzchu belki przeno­
si się także na boczne powierzchnie belki, co
będzie potrzebne do wyznaczenia otworu
w stolilui dla taśmy. Do wykonania stołu
(poz. 53) można użyć stalowej lub aluminio­
wej blachy grubości 5 mm. Stół wykonujemy
wg rys. 11 , w przypadku rezygnacji z możli-
wości przechylania stołu, będzie to duże
uproszczenie, ponieważ stół może być zamo­
cowany bezpośrednio do belki korpusu. Po
ustawieniu i przykręceniu kątowników do
belki, równo z jej górną powierzchnią przy­
kładamy blat stolika i przenosimy otwory.
Po nawierceniu odpowiednich faz pod wkrę­
ty i nagwintowaniu otworów, skręcamy ra­
zem części i sprawdzamy, czy stół swobodnie
daje się przechylać. Teraz zaznaczamy na
spodniej stronie blatu stołu rysy przeniesio­
ne z ramienia (miejsce przebiegu taśmy)
a także zaznaczamy zmierzoną odległość
grzbietu taśmy od ramienia korpusu (wy­
miar oznaczony gwiazdką na rys. 1 -.lewy
rzut).
Po dokładnym wyznaczeniu linii przeci­
namy piłką do rnetślu blat stołu w sposób
pokazany na rys. 11. Natomiast szczelina,
gdzie przebiega taśma, musi być odpowied­
nio rozpiłowana. Prawidłowość wypiłowa-
nia szczeliny trzeba sprawdzić napinając
taśmę na koła, taśma nie powinna ocierać się
o szczelinę, na przodzie, szczelina od strony
zębów taśmy ma być szersza. Stół dodatko­
wo można wyposażyć w przesuwne liniały
do cięcia na miarę.
Bardzo ważną rolę w pilarce pełnią pro­
wadniki taśmy. Prowadnik górny wykonany
jest jako nastawny, dolny natomiast jest pro­
wadnikiem stałym. Górny prowadnik usta­
wia się przesuwając suwak w dół lub w górę
zależnie od grubości przerzynanego mate­
riału. Zadaniem prowadnika jest zapobiega­
nie wyginaniu się taśmy na boki, oraz pod­
parcie jej grzbietu - cofania się taśmy do
tyłu.
Brak prowadników prowadzi zwykle do
szybkiego zerwania taśmy. Prowadniki
można wykonać w różny sposób, albo jak to
jest pokazane na rysunkach lub też można
zastosować drewniane klocki dosuwane do
belka katowni k 4Qx 40
taśmy. teownik
Zwarta budowa pilarki i mała odległość " 40x4(T
od osi dolnego koła taśmowego do stołu
pilarki, bardzo utrudnia wykonanie dolnego
\ ' ^ 38,39,40
prowadnika, zwłaszcza przy stole przechyl­
nym. Zwiększenie tej odległości, np. przez
zastosowanie większych kół lub obniżenie
osi koła taśmowego w stosunku do stołu, \____ DL \kqto.wm k 100x65
znacznie ułatwi umocowanie prowadnika. \J<ąłqwnik_ 40 x 40
Do wykonania pozostają jeszcze najważ­ / wkr^t M6xj0 ' yfu ra st lVą
niejsze części, tj. osłony gwarantujące bez­ da zaciśnięcia obejmy otw^rtf 43,1+S*
pieczeństwo obsługującego pilarkę. na wiertarce
 E wej i następnie spawamy razem na styku, wg
Uwaga: pod żadnym pozorem nie wolno
uruchamiać piły bez założonych osłon.
Autor podzielił osłonę na trzy części, choć
osłonę górną i dolną można połączyć w jedną
całość. Ze względu na sposób wykonania
i wykorzystanie materiału polecamy podzie­
lenie osłon.
Na arkuszu kartonu należy naiysować do­
kładnie pomierzony korpus z zaznaczonymi
kołami taśmowymi zespołów A, B, D w skali
1:1. Na rysunek nanosimy także taśmę i za­
rys stołu. Na karton nanosimy następnie
zarys osłony odsunięty od taśmy na zewnątrz
przynajmniej o 10 mm.
Wycięty z kartonu czołowy zarys osłony
przenosimy na blachę i wycinamy nożycami.
Z tej samej blachy należy wyciąć pas szero­
kości odpowiadającej płytkom przyspawa-
nym do korpusu. Długość pasa blachy usta­
lamy wg zarysu zewnętrznego osłony czoło­
Zespawany korpus pilarki
78
rys, 1 2 .
Po dokładnym oczyszczeniu i opiłowaniu
spawów, wyznaczamy miejsca, w których
będą wywiercone otwory do przykręcenia
osłon do korpusu. Brak pasa obwodowego
w dolnej osłonie, w rejonie zejścia taśmy
z dolnego koła taśmowego, ułatwia spadanie
trocin poza osłonę.
Tylko niewielki, pracujący odcinek taśmy,
tj. od prowadnika górnego do powierzchni
stołu, pozostaje nie osłonięty, natomiast taś­
ma powyżej prowadnika górnego musi być
osłonięta, W tym celu zastosowano bardzo
prostą osłonę wykonaną wg rysunku 13, ze
stalowej blachy grubości 1 mm. Blacha wy­
gięta jest w kształcie kątownika i przykręco­
na w dolnym końcu dwoma wkrętami do
suwaka (poz. 29).
Przednia osłona dolnym końcem powinna
sięgać do połowy rolek prowadzących, lub
nieco wyżej tak, żeby można było swobodnie
obserwować pracę taśmy w czasie przerzy­
nania. Górna krawędź przedniej osłony po­
winna zachodzić na górną osłonę przy naj­
niższym poziomie suwaka. Podniesienie lub
opuszczenie suwaka powoduje jednoczesne
przemieszczanie w górę lub w dół osłony.
Z chwilą gdy mamy już poza sobą wszyst­
kie prace przy budowie pilarki następuje
moment kulminacyjny - uruchomienie. Za­
czynamy od umocowania pilarki na stole
warsztatowym lub kuchennym, po czym za­
kładamy i przykręcamy stół, zakładamy taś­
mę na koła i sztywno napinamy ją za pomocą
pokrętła służącego do tego celu. Zbyt silne
napinanie piły może spowodować jej zerwa-
Dolne koło taśmowe pilarki
 przeć iqc piła do metali *szer osłony

nie. Ręcznie pokręcając jednym z kół taśmo­ ki napędu. Dokręcając śrubę zaciska się
wych obserwujemy zachowanie się taśmy, obejmę, przez co wiertarka zostaje zamoco­
która nie może zsuwać się z kół i powinna wana. Wiertarkę ustawia się na I bieg i os­
swoim grzbietem przylegać do ich kołnierzy, trożnie włącza się tylko na moment obser­
ale bez tendencji do wejścia na kołnierz' wując uważnie zachowanie się taśmy.
wtedy piła hałasuje. Po tych czynnościach Jeżeli taśma tnąca i inne elementy zacho­
przygotowawczych zakłada się osłony: gór­ wują się prawidłowo, należy ustawić górny
ną, dolną i przednią.
prowadnik na odpowiednią wysokość i spró­
Dopiero wtedy w obejmę wiertarki zespo­ bować cięcia drewna.
łu D wsuwa się wiertarkę tak, aby wkręcona Do pierwszych prób przerzynania bierze­
na wrzeciono nakrętka weszła w otwór płyt­ my miękkie drewno: sosnę,świerk, topolę lub
Górne koło taśmowe i prowadnik taśmy
Koło napędowe obrahiarki

80

Korpus pilarki t zamontowanymi kołami
inne a potem stopniowo twardsze i grubsze.
Ujmując drewno dwiema rękami przesuwa
się je w kierunku taśmy. Małe kawałeczki
drewna przeznaczone do cięcia trzeba prze­
suwać specjalnie przygotowanymi popycha-
ezami.
Uwaga: w czasie pracy p ilarki cała uwaga
musi być zwrócona na taśmę, nieuwaga lub
lekceważenie wymogów ostrożności może
zbyt drogo kosztować, piła ucina palec
w ciągu ułamka sekundy!
W czasie prób mogą ujawnić się różne
usterki, które trzeba niezwłocznie usunąć,
Ostatnią czynnością jest malowanie, które
przede wszystkim ma chronić przed korozją,
ale także nadać pilarce estetyczny wygląd.
Po skończeniu pracy należy zawsze wyjąć
wiertarkę z obejmy, aby nie było możliwości
włączenia pilarki przez osobę postronną.
Dokładne oczyszczenie pilarki po pracy
jest wymogiem nie tylko estetycznym ale
także umożliwia utrzymanie w sprawności
urządzenia przez długi czas.
W opisie pominięto szczegółowe opisywa­
nie prostych prac, które wynikają z rysun­
ków uwzględniając tylko te najważniejsze.
Zakładamy bowiem, że Czytelnik decydują­
cy się na wykonanie pilarki ma opanowane
umiejętności obróbki metali i radzenia sobie
w sytuacjach nieprzewidzianych.
Stefan Zbudniewek
W numerze 8/84 ,,MT” opisany był od­
biornik superreakcyjny na zakres UKF. Za­
pewne wielu radioamatorów pokusiło się
o jego wykonanie. Odbiornik ten należy do
najprostszych w budowie i uruchomieniu.
Niestety, parametry tego mini-radia są,
oględnie mówiąc, nie najlepsze, kłopotliwe
jest też dostrajanie się do poszczególnych
stacji, a szczególnie tych słabych. Wycho­
dząc naprzeciw tym radioamatorom, którzy
chcieliby teraz zbudować „porządne'1 radio
UKF, przedstawiamy poniżej opis względnie
orostego odbiornika, którego parametry są,
jak na konstrukcję amatorską, dość dobre:
czułość jest porównywalna z odbiornikiem
Julia-Stereo (wynosi około 10 mikrowoltów,
lub nawet lepiej, przy dobrym zestrojeniu)
a selektywność nie ustępuje dobrym odbior­
nikom stołowym (pod warunkiem użycia fil­
tru ceramicznego). Jakość dźwięku jest przy
tym na tyle dobra, że radio to można z powo­
dzeniem stosować, jako źródło sygnału dla
dobrego magnetofonu, nawet wysokiej kla­
sy. Parametry te zostały osiągnięte przez
zastosowanie kilku nowoczesnych elemen­
tów produkowanych w kraju, a w szczegól­
ności scalonego wzmacniacza p.cz. z demo­
dulatorem koincydencyjnym ULI 244 oraz
filtru ceramicznego FCMI 0,7.
Opisany poniżej odbiornik jest względnie
prosty, lecz nie oznacza to wcale, że jego
uruchomienia i zestrojenia może się podjąć
każdy radioamator - wymagane są przynaj­
mniej podstawowe wiadomości z zakresu
budowy odbiorników FM oraz dość duże
doświadczenie w uruchamianiu różnych
urządzeń elektronicznych. Dlatego też nie
proponujemy wykonania tego układu oso­
bom nie mającym doświadczenia w budowie
układów elektronicznych, radząc im raczej
wykonanie prostego odbiornika superreak-
cyjnego opisanego wcześniej. Pewnego ro­
dzaju miernikiem posiadanych wiadomości
może być stopień zrozumienia tekstu (opis
działania i strojenia) - jeżeli jego fragmenty
lub całość będzie niezrozumiała dla poten­
cjalnego konstruktora, to radzimy trochę się
podszkolić i budowę radia odłożyć.
81

Płytka głowicy UKF
Przegląd schematu rozpoczniemy od gło­
wicy UKF (rys. 1). Sygnał z anteny podany
jest przez kondensator Ci i obwód rezonan­
sowy LICj na stopień wzmacniacza w.cz.
(tranzystor Tl, obwód rezonansowy
L2Cj+Ctj). Strojenie odbywa się przez zmia­
nę indukcyjnośei cewki L2 wywołane wbu-
waniem mosiężnego rdzenia (jego wsuwanie
powoduje zmniejszenie indukcyjnośei). Dio­
da Dl tłumi większy sygnał tak, aby nie
dopuścić do przesterowania mieszacza sa­
modrgającego pracującego na tranzystorze
T2. Obwód rezonansowy heterodyny tworzy
cewka L3 (przestrajana również mosiężnym
rdzeniem) i kondensatory Cu+Ci*. Dodatnie
sprzężenie zwrotne zapewnia kondensator
Cj». W układzie istnieje możliwość wprowa­
dzenia automatycznej regulacji częstotli­
wości - ARCz (wyróżnione kolorem elemen­
ty), Jest to wariant opcjonalny, gdyż w czasie
normalnej eksploatacji nie stwierdzono sa­
moczynnego odstrajania się odbiornika pod­
czas odbioru nawet słabszych stacji. Sygnał
o częstotliwości pośredniej (10,7 MHz) jest
wydzielany z obwodu mieszacza przez ob­
wód rezonansowy L4Cu i poddany dalszemu
wzmocnieniu i detekcji w układzie wzmac­
niacza p.cz.
Wzmacniacz p.cz. (lys. 2 ) wykonany jest
przy użyciu układu scalonego ULI244 (od­
powiednik TBA120U), zawierającego
ośmiostopniowy wzmacniacz-ogranicznik,
detektor koincydencyjny nie wymagający
wielu elementów zewnętrznych oraz układ
elektronicznej regulacji siły dźwięku (elimi-
82
nuje trzaski potencjometru i ewentualny
przydźwięk sieci). Na wejściu wzmacniacza
znajduje się filtr ceramiczny FI oraz klasy­
czny filtr dwuobwodowy LSCaa + L0C2B
o sprzężeniu indukcyjnym. Tranzystor T3
realizuje niezbędne wzmocnienie sygnału
kompensując tłumienie wnoszone przez
układ filtrów. Filtr ceramiczny zastosowany
w układzie znacznie poprawia selektywność
odbiornika, lecz można w przypadku trud­
ności z jego zakupem wlutować w jego miej­
sce zworę (wyprowadzenia 1-3 filtru), licząc
się oczywiście ze znacznie gorszą selektyw­
nością. Nie powoduje to zakłóceń w odbiorze
silnych stacji UKF, lecz uniemożliwia od­
biór stacji słabszych, zagłuszanych przez sil­
niejsze, pracujące na bliskich częstotliwoś­
ciach.
Odfiltrowany sygnał p. cz. podany jest na
wyprowadzenia 13-14 US1, a po wzmocnie­
niu i ograniczeniu poddany detekcji z wyko­
rzystaniem przesuwnika fazowego na obwo-
' dzie rezonansowym L 7 C2bRi0, Obwód ten
w opisywanym układzie ma dobroć około 20
- przez co zniekształcenia wnoszone przez
układ detekcji nie przekraczają 1- 2 %, kosz­
tem nieco obniżonego napięcia na wyjściu.
Napięcie to (nieregulowane) dostępne jest na
wyprowadzeniu 12 - jego wartość średnia
(po odfiltrowaniu) jest miernikiem odstroje-
nia odbiornika od częstotliwości odbieranej
stacji. Fakt ten wykorzystywany jest do wy­
tworzenia napięcia ABCz (wyróżnione ele­
menty na schemacie - jest to wersja opcjo­
nalna). Ponadto sygnał z tego wyprowadze­
nia można podać na gniazdo do nagrywania
na magnetofon, oczywiście po wprowadze­
niu odpowiedniego dzielnika i deemfazy
(stała czasowa filtru - 50 mikrosekund). De-
emfazę najłatwiej zrealizować przyłączając
między wyprowadzenie 12 i masę kondensa­
tor 47 nF (nie wolno przy tym zapomnieć
o kondesatorze oddzielającym składową sta­
łą występującą na tym wyprowadzeniu). Sy­
gnał m.cz. z wyjścia elektronicznego poten­
cjometru dostępny jest na wyprowadzeniu
nr 8 - poprzez układ deemfazy podany jest
na wejście wzmacniacza m.cz. (punkt „A").
Regulacji siły dźwięku dokonuje sję przez
zmianę napięcia na wyprowadzeniu nr 5,
czyli przez regulację potencjometrem PI
Ci23p9
 Płytka wżmacniacaa p.ez. ł m. cz. (bez filtru ceramicznego)
(kondensator C32 filtruje trzaski i przy-
dźwięk sieci).
Wzmacniacz p.cz. opisywanego odbiorni­
ka został zblokowany razem z najprostszym
wzmacniaczem m.cz. na jednej płytce - nie
jest to oczywiście konieczne, wręcz przeciw­
nie, celowe byłoby zastosowanie odrębnego
wzmacniacza wyposażonego w regulację
barwy dźwięku podłączonego do punktu
„A” (rys. 2 ). W tym przypadku można zrezy­
gnować z elektronicznej regulacji siły
dźwięku łącząc ze sobą wyprowadzenia 4 i 5
US1 - na wyjściu (wyprowadzenie nr 8 )
będzie wtedy dostępny sygnał m.cz. o ma­
ksymalnej amplitudzie.
Zasilanie układu odbiornika (+ 1 2 V) po­
winno być stabilizowane ze względu na ko­
nieczność zapewnienia małego poziomu tęt­
nień (przydźwięk sieci). Do tego celu powi­
nien wystarczyć prosty zasilacz wtórnikowy
z tranzystorem i diodą Zenera zaopatrzony
w odpowiednio duże kondensatory filtrują­
ce. Korzystne jest także zbocznikowanie
diod prostowniczych w zasilaczu niewielki­
mi pojemnościami rzędu 1 0 -2 0 nF - zmniej­
sza to zakłócenia sieciowe.
Układ odbiornika został zmontowany na
dwóch płytkach drukowanych (rys. 3 i 4).
Pierwsza płytka zawiera układ głowicy UKF
i umieszczona jest w ekranie wykonanym
84
z blachy miedzianej łub mosiężnej (grubości
0,3 - 0,5 mm) w kształcie prostopadłościanu
bez dwóch najmniejszych ścian, przez które
z jednej strony wsuwane są rdzenie, a z dru­
giej poprowadzone są przewody sygnałowe
i zasilające. Ekran należy tak wykonać, aby
jego odległość od elementów zamontowa­
nych na płytce nie była mniejsza niż 2 mm.
Powinien on oczywiście obejmować całą
płytkę i być przylutowany do płytki w jej
czterech rogach. W ekranie należy wykonać
cztery otwory umożliwiające dostęp do ele- ’
mentów regulacyjnych - dwóch trymerów
i dwóch cewek.
Omówienie konstrukcji głowicy zacznie­
my od jej najważniejszych elementów -
przestrajanych cewek. Są one wykonane z
drutu miedzianego w emalii 0 0,8 do 1,2 mm
(lub lepiej srebrzanki, jeśli ktoś taką ma)
nawiniętego na izolacyjny korpus zgodnie
z rys. 5. Korpus ten powinien być z dobrego
dielektryka, np. z polistyrenu, polipropyle­
nu, polietylenu itp. Można także zastosować
osłony igieł jednorazowych do Zastrzyków
po uprzednim rozwierceniu ich otworów
wiertłem 0 4,3 - 4,6 mm oraz odpowiednim
zmniejszeniu średnicy zewnętrznej i długoś­
ci. Cewkę należy nawinąć najpierw na pręcie
o średnicy około 5 mm (o kilka zwojów
więcej), a następnie nasunąć ją na korpus
tak, aby poszczególne zwoje ściśle go obej­
mowały, zgodnie z wymiarami na rys. 5 .
W przypadku trudności z zapewnieniem me­
chanicznej stabilności cewek, a szczególnie
cewki heterodyny (L3) można całość skleić
klejem lub lakierem nitrocelulozowym.
Rdzenie przestrajające cewki wykonane
są z odcinka mosiężnego pręta 0 4,0 mm
z przylutowanym z jednej strony kawałkiem
drutu służącym do połączenia rdzenia z me­
chanizmem przesuwającym (rys. 5). Rdzenie
te można zrobić także z ośki miniaturowego
potencjometru obrotowego. Bardzo istotną
sprawą jest, aby oba rdzenie przesuwały się
wewnątrz korpusów cewek L2 i L3 z mini­
malnym luzem, ale bez oporów. Tu już nie­
stety trzeba trochę cierpliwości - od dopaso­
wania rdzeni będzie zależała precyzja stro­
jenia (nadmierne luzy mogą się stać przyczy­
ną tzw. mikrofonowania głowicy). Ponadto
przed montażem rdzenie należy powlec cien­
ką warstwą smaru - eliminuje to ewentualne
drgania rdzeni podczas strojenia.
Mechanizm przesuwu rdzeni może być do­
wolnej konstrukcji, musi on tylko zapewniać
jednoczesne przesuwanie obu rdzeni z do­
stateczną precyzją. Najlepiej zastosować
w tym celu prosty mechanizm śrubowy, któ­
ry przy starannym wykonaniu jest stabilny
i umożliwia bardzo precyzyjne strojenie.
Rdzenie połączone są z mechanizmem za
pomocą przy lutowanych odcinków drutu -
umożliwia to wstępną regulację położenia
rdzenia. W skrajnym zewnętrznym położe­
niu oba rdzenie powinny wchodzić w korpus
do miejsca, w którym zaczyna się uzwojenie
cewki. Należy zwrócić uwagę na dobre odi­
zolowanie rdzenia od masy łub innych części
metalowych - nawet dotknięcie rdzenia pal­
cem powoduje obniżenie czułości lub zerwa­
nie drgań heterodyny. Wymagany skok rdze­
ni wynosi około 25 mm - umożliwia to prze­
strojenie odbiornika od 85 do około 74 MHz,
czyli pokrycie całego zakresu UKF. Zależ­
ność odbieranej częstotliwości od położenia
rdzeni jest zbliżona do liniowej - odpowied­
nia podziałka przedstawiona jest na rys. 6 ,
Przy końcowym montażu należy jeszcze
zwrócić uwagę na osiowe prowadzenie rdze­
ni w korpusach cewek - w razie konieczności
należy odpowiednio dogiąć druty mocujące
rdzenie.
Konstrukcja modelowa wykonana została
w ten sposób, że zarówno mechanizm prze­
suwu jak i płytka głowicy przymocowane są
do jednej płytki laminatu będącej jednocześ­
nie podstawą i ekranem od strony druku.
W takiej sytuacji ekran głowicy wykonany
z blachy ma kształt korytka i przylutowany
jest do tej podstawy w czterech rogach.
Wszystkie cewki z wyjątkiem L2 i L3 zo­
stały nawinięte na standardowych korpu­
sach stosowanych w zespołach p.cz. wizji
i fonii popularnych odbiorników telewizyj­
nych (Libra, Saturn, Antares itd.) Dane na­
wojowe tych cewek umieszczone zostały
w tabeli, a odpowiednie wymiary są podane
na rys. 5. Podczas nawijania cewek należy
zwrócić uwagę na dokładne układanie po­
szczególnych zwojów (nie mogą one być luź­
ne), a następnie należy zalać je kroplą kleju
lub lakieru nitro.
Dławik Dłl wykonujemy nawijając kilka
zwojów drutu na rdzeniu stosowanym w te­
lewizyjnych zespołach p.cz., po „wyłupaniu”
go z plastikowej osłony z gwintem. Dławik
Dł2, to kilkanaście zwojów na takim samym
rdzeniu, zalanych później klejem lub lakie­
rem nitro.
Płytka wzmacniacza p.cz. zawiera dwa
zespoły cewek: filtr wejściowy i obwód rezo­
nansowy demodulatora FM. Oba te zespoły
należy starannie ekranować ze względu na
możliwość wzbudzania się wzmacniacza ^
p.cz. W praktyce ekrany te wystarczy wyko­
nać z paska miedzianej lub mosiężnej blachy
szerokości około 20 mm i wymiarach jak na
rys. 4 (ekran zaznaczono linią przerywaną).
Mechanizm przesuwu rdzeni strojeniowych qlowicv UKF
T3-8Fm,195,1S7
Podczas montażu mocujemy oba ekrany do
płytki (do ścieżki masy oczywiście, za pomo­
cą krótkich odcinków drutu). Na rysunku
płytki nie zaznaczono otworów do przyluto-
wania ekranu - należy je wywiercić podczas
montażu. Ekrany powinny być połączone
z masą w co najmniej kilku miejscach, najle­
piej w okolicach naroży. Ponadto w ekra­
nach trzeba wywiercić odpowiednie otwory
umożliwiające strojenie cewek.
Mając już poszczególne elementy można
rozpocząć montaż i uruchomienie układu.
Do tego celu trzeba się będzie zaopatrzyć
w jeden „specjalistyczny” przyrząd - dobrze
zestrojone radio z zakresem UKF. Będziemy
go używać jako generatora FM, a proces
uruchamiania rozpoczniemy od wzmacnia­
cza p.cz. (w tym momencie powinien być
uruchomiony wzmacniacz m.cz.). Pierwszy
etap, to oczywiście wlutowanie wszystkich
elementów z wyjątkiem filtru ceramicznego
FI, zamiast którego wlutujemy zworę. Przy
okazji sprawdzamy napięcia w poszczegól­
nych punktach zgodnie z rys. 2 - rozbieżnoś­
ci nie powinny przekraczać 30% przy po­
miarze przyrządem o oporności co najmniej
20 kiloomów/V. Następnie musimy dostać
się do wnętrza naszego radia-generatora -
trzeba dotrzeć do końcowego stopnia
wzmacniacza p.cz. FM lub do wejścia detek­
tora stosunkowego (czyli miejsca, gdzie do­
stępny jest sygnał p.cz. FM o największej
amplitudzie). Pomocny będzie w tym sche­
mat ideowy lub trochę doświadczenia i wy­
czucia - w przypadku wzmacniacza p.cz. na
tranzystorach interesuje nas kolektor ostat­
niego tranzystora tego wzmacniacza. Do
punktu tego dolutowujemy odcinek izolowa­
nego przewodu długości 10-15 cm. Nieco
krótszy odcinek przewodu przylutowujemy
do wyprowadzenia nr 14 US1(5 - 1 0 cm) i skrę­
camy go (kilka skrętów) z przewodem podłą­
czonym do radia. Po dostrojeniu wzorcowe­
go radia do dowolnej stacji, kręcąc rdzeniem
cewki L7 staramy się odebrać tę samą stację
na naszym odbiorniku (przy ustawieniu od­
powiedniej siły głosu potencjometrem PI).
Jeżeli odbiór jest bardzo słaby, dostrajamy
cewkę L6 . Jeżeli już uzyskamy dźwięk
w głośniku (powinien być czysty, bez szu­
mów), to kontrolujemy napięcie na wypro­
wadzeniu 12 US 1 - raz przy zwarciu ze sobą
obu końców cewki L7, a potem po usunięciu
zwory. Napięcia te powinny być równe przy
87

Obwód rezonansowy detaktora koincydencyjnego
właściwym dostrojeniu cewki L7 (t.zero” de­
tektora FM) - w razie konieczności korygu­
jemy dostrojenie zwracając uwagą na to, aby
nasze radio-geherator było w tym momencie
dokładnie dostrojone do odbieranej stacji,
Etap następny, to przelutowanie krótkie­
go przewodu z wyprowadzenia 14 US1 na
wejście całego wzmacniacza p.cz, - stroimy
teraz filtr wejściowy. Dobrze jest teraz
zmniejszyć sprzężenie z radiem słabiej skrę­
cając oba przewody. Stroimy rdzeniami ce­
wek L6 i L5 (cewka L5 ma mniejszy wpływ
na czułość odbiornika) na maksimum czys­
tego odbioru - dokładne zestrojenie wymaga
słabszego sprzężenia radia ze wzmacnia­
czem - można nawet odsunąć nieco radio
zostawiając przylutowaną małą „antenkę”
(usuwamy skręcenie przewodów). Wskazane
jest teraz powtórne sprawdzenie dostrojenia
cewki L7, najlepiej za pomocą oscyloskopu
z wejściem stałoprądowym - oscyloskop
umożliwia szybką ocenę napięcia na wypr.
12 oraz poziomu Bzumów, czyli pośrednio
zestrojenia filtrów. Rdzenie cewek po tej
operacji powinny być w średnim położeniu -
w przeciwnym razie trzeba skontrolować
83
poprawność nawinięcia cewek oraz konden­
satory wchodzące w skład obwodów rezo­
nansowych. Czułość całego toru p.cz. powin­
na być taka, że przy dotknięciu wejścia pal­
cem słyszymy w głośniku zakłócenia pocho­
dzące od radiostacji krótkofalowych, a po
zbliżeniu „antenki" z radia do wejścia sły­
szymy wyraźny dźwięk audycji,
Teraz można przejść do zestrojenia głowi­
cy, W tym celu jej wyjście łączymy z wej­
ściem wzmacniacza p.cz. za pomocą przewo­
du ekranowanego długości maksymalnie
10-15 cm, a do wejścia antenowego dołącza­
my dość długą antenę (1 -2 m), Należy też po­
łączyć zasilanie + 8,2 V. Pierwszym etapem
jest zestrojenie heterodyny. W tym celu usta­
wiamy rdzenie w położeniu odpowiadają­
cym jakiejś silnej lokalnej stacji (korzystamy
z innego radia) i trymerem Cu staramy się
odebrać tę stację. Zakres regulacji jest tu
bardzo szeroki i konieczna jest duża precyz­
ja strojenia. Jeżeli są z tym kłopoty (nie ma
nawet bardzo słabego odbioru), to należy
skontrolować napięcia w charakterystycz­
nych punktach głowicy (rys. 1 ), a w szczegól­
ności sprawdzić, czy wzbudza się heterody-
na, Robimy to w ten sposób, że do bazy T2
dołączamy przez rezystor 10 kiloomów wol­
tomierz i sprawdzamy, czy po dotknięciu
palcem cewki L3 zmieni się napięcie w tym
punkcie (wzrośnie o ułamek wolta) - jego
zmiana świadczy o tym, że heterodyna pra­
cuje poprawnie. W przeciwnym wypadku
trzeba sprawdzić poszczególne elementy,
a szczególnie tranzystor i kondensatory ce­
ramiczne względnie samą cewkę z rdzeniem
(musi być on odizolowany!). Jeżeli już do­
stroiliśmy się do naszej stacji, stroimy try­
merem Cgoraz rdzeniem cewki L4 na najlep­
szy odbiór. Obwód wejściowy LICj w zasa­
dzie nie musi być strojony (rdzeń wkręcamy
tak, aby nie wystawał z karkasu), ewentual­
nie w późniejszym etapie stroimy go przy
odbiorze słabych stacji. Teraz pozostaje tyl­
ko dokładne zestrojenie obwodów L4 - L8 na
maksimum sygnału (minimum szumów)
przy odbiorze słabych stacji lub przy znacz­
nie skróconej antenie - na dobrą sprawę
głowica w ekranie odbiera lokalne stacje
UKF nawet bez anteny! Dostrajamy także
obwód wzmacniacza w.cz. (trymerCa), także
przy odbiorze słabej stacji, na minimum szu­
mów. Przy prawidłowym zestrojeniu od­
biornik umożliwia niezawodny odbiór nie
';Aii

i,*
 Da m aawafc odbiornik*
możemy wmontować filtr ceramiczny FI (o
C*w- U l­ Hau trąd* ile uda się go zdobyć - w handlu bywa
wo- IWO- rtłoa ii l« 1*
! k* Jfłwf
U Uwagi „czasami”). Teraz musimy, niestety, prze­
ł*w drutu
prowadzić korektę zestrojenia toru p.cz. (a
L1 1 ć 0,4 1 i raczej jego dostrojenie do częstotliwości nie-
Owt utw, fiamfiU bł-
niarfWa (lute ładna na przestrajalnego przecież filtru ceramiczne­
n 4 04 S 4 - - druatml tońoe urw
II lutować do druku go). W tym celu dostrajamy się do jakiejś
W 1 11 0,11 « 4 m. końca lutować do stacji, najlepiej niezbyt mocnej lub przy
wypraimiin skróconej antenie. W pierwszym etapie do­
korpusu
n 4 0,11 aa 4 r kodo* lutować
strajamy cewkę L7 kontrolując napięcie na
batpoirtdnło do wyprowadzeniu 12 US1 zgodnie z zamiesz­
druku czonym wcześniej opisem. Następnie stroimy
LS - 1$ 04 • 74 m końoo lutować do • na minimum szumów cewki L8 - L 4 (w takiej
wyprowadiańkor-
L6 - 14 04 1 74 «• pulu. Obło oowkl kolejności), po czym cały proces powtarzamy
Idtrrtyoin* kilkakrotnie kontrolując każdorazowo do-
L7 • 04 4 44 kriAiiw Iluiowio
śiI ausaA CPO strojenie do danej stacji (pokrętłem strojenia
wyprowadiać w mechanizmie przesuwu rdzeni). Dobrze
korpuau
jest też na koniec sprawdzić zestrojenie
głowicy (w opisany uprzednio sposób) - ten
etap kończy już strojenie naszego radia.
Efekty powinny być całkiem niezłe (wspom­
tylko lokalnych radiostacji, ale także kilku niane 20 stacji odbieranych w okolicach Ka­
innych (przykładowo w okolicach Katowic towic), można także pomyśleć o podłączeniu
odbieranych jest 9 programów polskich i 10 - lepszego wzmacniacza czy nawet stereode-
12 czeskich! - dla wersji z filtrem ceramicz­ kodera (opiszemy go w jednym z następnych
nym). Jeżeli wynik próby jest zadowalający, numerów „MT”).

jjrzód [nd/er^ ^ d wykonać odczep

I®

L 30
3 0 ______l
13 zwojów DNE 9 zwojów DNE 01.O* 0'2
cewka wzmacniacza (LZI cewka heterodynyll.3)

u
t - S : ____ < ■
T~
* 30 J w30

rdzeń, m ateriał . mosiądz

uzwoj e n ie I\ \ uzwoje n ie I
rdzeń przestrajający cewki 12, L3(szt2) korpus cewek L1,U,L5,l6i L7
(dane Ij f >4 w tabeli)
Rys. 5

90
 S p ł t części (Cf» P P S P $ S £ * ! £ — częstottiwośd CKHi]
I I I I I M I I 1 I____
1. fl**y *to ry : 2- Kond#rtt*tory ceramiczne:
R, = 1k, Ct = 12 p, a 21
R2= 12 k, C2 * 27 p, I- rdteń
R3= 18 k. Cs - 1 n. skala 21 wsunięty wysunięty
R4= 150, C4 * 1n,
R,= 1 K, Cs= 10 p, Rys.6
R8 « 8k2 , C7 * 1 n,
R7 = 3k3, C6 * 3p3,
R| - 100,

§
P
ii
fl9 = 470 k, Ct0 = 1n,
R10 = 220 k, Cjt = 330 p,
R n = 470, 0^2 = 3p9, Odbiornik można wyposażyć w układ
R* = 3k3, CJ3 = 1n, AHCz (odłączalny) - w tym celu należy wlu-
R* - 10 k, C1g= 10 p,
Ru = 680, C1B= 100 p, tować elementy wyróżnione innym kolorem
R1g= 56, C17 * 4n7, na rys. 1 i 2. Przy uruchamianiu należy tak
R*, = 2 k2 , C1B= 4n7, dobrać rezystor R2? (około 270 k), aby przy
R,r« 4k7, C1B- 5p1,
Rfa = 10 k, C30 — 10 n optymalnym dostrojeniu napięcie na nim
Rł9 = 56, Czt = 47 p, było równe napięciu na wyprowadzeniu 4
Rjo- 33 k, 0 ^ = 10 n,
Rai = 47 k, Cw= 100 p, US1. Ponadto należy skorygować^zestroje­
R jj = 330, Cj4 = 4n7, nie obwodu heterodyny trymerem Cu tak,
Rj3 = 100, C25 = 22 n. aby zachowana była zgodność częstotliwości
R* = 2t 0 ^= 100 p,
R» = 270, Cj^ 3 22 fi. odbieranej ze wskazywaną na podziałce (rys.
R^ = 47 k, Cgg = 22 nt 0). Gdyby okazało się, że zakres „trzymania”
Rv * 270 k. C„ - 180 p, ARCz jest za mały, to należy zwiększyć war­
C33 = 3n3,
CH« 150p. tość pojemności do 10 pF. Te wszystkie
czynności można wykonać jednak dopiero
3. Kondensatory foliowa:
C31*= 220 n,
po pełnym zestrojeniu odbiornika bez ukła­
Ojji = 1n5, du ARCz.
Crjg ~ 100 fil
4. Kondenaatory ałaktrolltycina:
CM = 47 ł*F/16 V,
Kilka słów na temat szczegółów montażu.
C33- 10 |iF/16 V, Całość zmontowana jest na dwóch płytkach
CM - 220 łiF/16 V, drukowanych, które powinny być wykonane
C* = 47 nF/10 V,
0* = 220fiF/18 V,
z dużą starannością. Najlepszym materiałem
C* = 220 |iF/16 V, na nie jest laminat papierowy, lecz można
C4, = 10 jaF/16 V. użyć także laminatu epoksydowo-szklane-
5. Tranzystory:
T1, T2, T3 - BF194, BF19S, BF197 go. Elementy (rezystory, kondensatory itp.)
6. Diody: nie powinny być zbyt duże, szczególnie
D1 = AAP153 lub Inna germanowa ostrzowa, w głowicy UKF. Ponadto wszystkie elemen­
D2 = BB105 (z dowolnym Ideksem literowym),
03 = SZP683C8V2 lub Inna dioda Zenera ty należy sprawdzić przed wlutowaniem -
na nabędę 8,2 V pozwala to na ogół na uniknięcie kłopotów
7. Układy scalone:
US1 = UL1244 U32 = UL1496 (lub odpowiedniki)
przy uruchamianiu. Rdzenie cewek powinny
8. Inna elementy: być wkręcone przy jednoczesnym włożeniu
- trymery ceramiczne 6/20 pF - Cf IC ,4; cienkiej gumki - zabezpiecza je to przed
- filtr ceramiczny FCM 10,7 - F1,
- potencjometr liniowy 4k7/A - P1, obracaniem się w czasie eksploatacji radia.
- głośnik o impedancjl 8 omów - G. Załączone fotografie powinny ułatwić nieco
- ełembnty Indukcyjne - wg. opisu w tekście. sam montaż - wykonany model był poddany
wszechstronnym próbom i w ciągu kilku
Uwaga: miesięcy nie stwierdzono żadnych uszko­
- wartości rezystorów baz m iana oznaczają omy, dzeń, a jakość odbioru była bez zarzutu.
litera „ k " kiloom y;
- wartości p o je m n o ś c i „p “ - pF. „ n " - nF,
- wszystkie rezystory p o w in n y byc m ocy 0,28 W Grzegorz Zalot

91
Z M A M TEMATYCZNE
WĘZŁY

Zróbmy na sznurku zwyczajny supeł,

Zszyjmy końce. Jasne, że takiego węzła nie
da się już rozplątać. Moglibyśmy zawiązać
supełek w drugą („lewą”) stronę (rys. 1).
W jednym z odcinków popularnego przed
niewielu laty serialu dzielny porucznik Co-
lombo wykrył przestępcę dzięki swej bystrej
obserwacji, że sznurowadła zamordowanego
nieszczęśnika zawiązane były na „lewe" su­
pełki. Nie pamiętam dalszych szczegółów,
ale naszemu porucznikowi to juz wystarczy­
ło do schwytania zbrodniarza jeszcze przed
końcem filmu.

★ ★ ★

Nie jest łatwo wykazać ściśle, że dwa węz­

ły, z których jeden jest lustrzanym odbiciem
drugiego, tak jak na rysunku 1, są istotnie
niedeformowalne jeden w drugi. Pierwszy
poprawny dowód pojawił się dopiero w 1914
roku (M. Dehn). Teoria węzłów jest w ogóle
trudna: ich własności nie zależą od nich
samych, a od topologicznych własności prze­
strzeni, w której są położone. Wydaje nam
się, że w naszym kosmosie obowiązuje geo­
metria euklidesowa, Ale naprawdę nie wia­
domo, jak jest - wiemy tylko, że w granicach
błędu naszych obserwacji tak właśnie jest. mione. Przypomina to trójwymiarową wstę­
Ale Ziemia też wydaje nam się płaska, jeżeli gę Móbiusa. Widoczny tam węzeł da się roz­
spojrzymy przed siebie. Do stwierdzenia za­ plątać przez przewleczenie go „naokoło
krzywienia przestrzeni niezbędne są „glo­ świata” (fazy 2,3 na rysunku 3).
balne” obserwację astronomiczne. Wy­ Nie tak dawno (w 19G3 r.) H.F.Trotter
obraźmy sobie na przykład, że nasz wszech­ rozstrzygnął dość stary i znany problem teo­
świat jest zakrzywiony tak jak na rys. 3 tj., że rii węzłów: czy węzeł zorientowany da się
wypełnia wnętrze „opony” - jednak takiej, zdeformować sam w siebie tak, by zmienił
że przeciwległe punkty „gumy” są utożsa­ orientację tj. kierunek obiegu. Najprostszyi

92
 węzeł nie mający takiej własności (odkryty
właśnie przez Trottera) przedstawia rys. 2.
Rozmaite zapętlone linie były i są chętnie
używane jako różnego rodzaju symbole. Oto
(rys. 4) węzeł obrazujący pierścienie Boro-
neuszów, naszywane na płaszczach słynnej
rodziny włoskiego Renesansu. Pierścieni
tych nie da się rozdzielić, jednak żadne dwa
z nich nie są połączone w tym sensie, że gdy
przetniemy jeden, dwa pozostałe okażą
się włączone. Zaiste, dobry symbol spój­
ności rodziny. Rysunek 5 pokazuje powierz­
chnię jednostronną, której brzeg jest równo­
flya.4.
ważny z pierścieniami Boroneuszów, nato­
miast rys. 6 obrazuje powierzchnię dwu­
stronną o tej samej właściwości.

Ry*. 9. Jednoatrorma powiaiwshnia z wwąilonym brze­

giem. Czy rzeczywiście brzeg jest zasupłany?
Rya.7.

93

Rys, 10. A. Diirer „Chaos"
Dalej widzimy jedną z „figur niemożli­
wych” - ulubiony motyw holenderskiego
grafika M.C, Eschera (rys, 7). Matematycy
chętnie używają grafiki Eschera do ilustracji
swoich afiszów, ogłoszeń czy nawet książek
i wykładów.
Rysunek 8 pokazuje zaś wszystkie możli­
we zapętlone linie kolejowe o czterech, pię­
ciu, sześciu i siedmiu tunelach; dalecy jesteś­
my od pełnej klasyfikacji takich węzłów.
★ ★ ★ twarzania przeciwciał w stosunku do jakiejś
Istnienie węzłów jest związane z trójwy­
miarowością naszej przestrzeni; dość łatwo
pokazuje się, że w euklidesowej przestrzeni
cztero wymiarowej każdy węzeł da się rozsu­
płać. Opiera się na tym znany matematykom
sposób schwytania lwa: należy przenieść go
do przestrzeni o czterech wymiarach a po­
tem sprowadzić z powrotem do naszej prze­
strzeni trójwymiarowej tak, by wrócił zwią­
zany w supełek, a więc bezradny... Pozornie
wydaje się to dziwne, ale w wielu działach
matematyki im większy jest wymiar prze­
strzeni, tym bardziej regularnie zachowują
się badane obiekty. Bardzo często wydaje
się, że częściej niż to być „powinno” najtrud­
niejszy okazuje się przypadek n = 3 , tj.
przypadek dotyczący własności przestrzeni,
w której chyba jednak żyjemy.
Michał Szurek
94
DWUWYMIAROWY ŚWIAT BŁON
Między dwiema platynowymi elektroda­
mi, na szkiełku mikroskopowym umieszczo­
no zawiesinę dwu rodzajów komórek: jed­
nych pochodzących z nowotworu myszy
i drugich - z mysich limfocytów. W niejedno­
rodnym polu elektrycznym utworzonym
między elektrodami następuje porządkowa­
nie komórek: wzdłuż linii pola o najwię­
kszym natężeniu powstają łańcuszki komó­
rek. Podany następnie na elektrody krótki,
wysokonapięciowy impuls elektryczny po­
woduje przejściowe, lokalne zniszczenie
struktury błon obu komórek w punkcie,
w którym się stykają; po przerwaniu impul­
su dwie komórki zlewają się w jedną. Jeżeli
limfocyt przed taką fuzją był zdolny do wy­
określonej substancji (nazywamy ją antyge­
nem), to zdolność tę zachowuje nowa komór­
ka po fuzji. Od drugiej, nowotworowej ko­
mórki uzyskuje ona cechę nieśmiertelności.
W warunkach laboratoryjnych może być
rozmnażana w nieskończoność, wytwarza­
jąc stale specyficzne przeciwciała. Mogą one
być następnie użyte w diagnostyce i terapii
wielu chorób, w tym również chorób nowo­
tworowych, a także do preparatyki danego
antygenu. Technika elektrofuzji pozwala na
zlewanie ze sobą praktycznie wszystkich ro­
dzajów komórek roślinnych i zwierzęcych.
O procesie zlewania decyduje kontakt mię­
dzy dwiema błonami i zmiany w nich zacho­
dzące pod wpływem pól elektrycznych.
Jak zbudowane są błony komórkowe i ja­
ką pełnią rolę w życiu komórki - oto pytania,
które stawiali sobie uczeni od ponad 100 lat,
uzyskując wciąż nowe, frapujące odpo­
wiedzi.
 Komórki, a także wewnętrzne organelle
komórkowe, otoczone są elastyczną, cienką
błoną, Nie należy przeceniać roli i znaczenia
błon komórkowych w zapewnieniu ciągłości
życia, ale trudno uwierzyć, że samo ich ist­
nienie było niegdyś kwestionowane. Dopiero
130 lat temu zaobserwowano, że szybkość
przenikania barwników do komórek roślin­
nych zależy od tego, czy zostały one uprzed­
nio mechanicznie uszkodzone. Z obserwacji
tych wyciągnięto wniosek, że komórki te są
oddzielone od środowiska i sąsiednich ko­
mórek specjalną strukturą, którą nazwana
błoną powierzchniową. O istnieniu błony
świadczyły także eksperymenty rozpoczęte
w latach siedemdziesiątych XIX wieku, do­
tyczące kierunku przepływu wody do i z ko­
mórek, w zależności od stężenia soli w roz­
tworach otaczających komórkę. Komórki
pęcznieją lub kurczą się i procesy te są bez­
pośrednio związane z wyrównywaniem ciś­
nienia osmotycznego między środowiskiem
i wnętrzem komórki.
Pierwszym wnioskiem, jaki się nasuwa,
biorąc pod uwagę fakt istnienia błon komór­
kowych jest sprowadzenie ich roli do bier­
nych struktur ochronnych; oddzielenia całej
komórki od zewnętrznego środowiska oraz
zapewnienia integralności struktur wew­
nątrzkomórkowych takich, jak np. jądro,
które wypełniają określone zadania fizjolo­
giczne w cyklu życiowym komórek. Owszem
taką rolę spełniają błony komórkowe, ale
należałoby raczej powiedzieć - również
spełniają, ponieważ dość szybko okazało się,
że ważniejszą od roli ochronnej jest Ich funk­
cja jako przekaźników informacji w kontak­
cie komórki z komórką i komórki ze środo­
wiskiem zewnętrznym. Aby lepiej zrozumieć
tę rolę rozważmy najpierw z czego zbudowa­
ne są błony komórkowe Łjak powstaje struk­
tura, zapewniająca aktywne działanie błon.
Błony można oddzielić od innych składni­
ków komórki i zbadać ich skład cząsteczko­
wy. Okazuje się wówczas, że istnieje wiele
rodzajów błon: inne są błóny otaczające ko­
mórki bakterii, inne zaś Miony organizmów
wyższych, Także skład chemiczny błony
często bywa różny od strony wnętrza komór­
ki oraz od strony zewnętrznej; błony mogą
się różnić składem w różnych okresach życia
tej samej komórki, ale różnice te sprowadza­
ją się głównie do różnych proporcji składni­
ków tworzących błonę.
Wszystkie błony składają się z białek i tłu­
szczów (lipidów), większość zawiera rów­
nież polisacharydy. Cząsteczki te wzajemnie
ze sobą oddziałują i łączą się w kompleksy
lub agregaty - lipoproteidy, glikolipidy, gli-
koproteidy. Jednakie najważniejszymi od­
działywaniami, które decydują o strukturze
błony są oddziaływania wymienionych cząs­
teczek z wodą.
Cząsteczki lipidów zbudowane są z dwu
elementów: tzw. części hydrofilowej - chęt­
nie przyciągającej wodę oraz hydrofobowej
- odpychającej ją. Zatem cała cząsteczka
lipidu zachowuje się w kontakcie z wodą
w szczególny sposób: część hydrofiłowa
wnika między cząsteczki wody, część hydro­
fobowa pozostaje na zewnątrz powierzchni
wody, Lipidy mogą zatem tworzyć jedno-
cząsteczkową warstwę na granicy woda -
powietrze. Istnienie takich warstw udowod­
nił już w 1765 roku Beniamin Franklin, któ­
ry obliczył grubość warstwy oliwy rozlanej
na powierzchni stawu (2,5 nm, Inm = 10‘Bm)
i jest to liczba zgodna ze współczesnymi
obliczeniami! W 1025 roku wykonano inne
doniosłe obliczenie. Wydzielono wszystkie
lipidy ze znanej liczby erytrocytów i utwo­
rzono z nich warstwę jednomolekulamą. Za­
jęła ona dwukrotnie większą powierzchnię
niż wynosiła powierzchnia użytych do do­
świadczenia erytrocytów. Wynik ten dopro­
wadził do sformułowania hipotezy o tym, że
lipidy tworzą w błonach komórkowych war­
stwy dwuoząsteczkowe, w których części hy­
drofobowe skierowane są do wnętrza Mony,
a hydrofitowe na zewnątrz, pozostając
w kontakcie z wodą. Cząsteczki lipidów
podlegają ruchom termicznym i mogą dy-
fundować w płaszczyźnie błony, dzięki temu
dwuwarstwa jest jakby dwuwymiarową
płynną Moną, nieco bardziej lepką niż ota­
czająca ją woda. Ruchy dyfuzyjne lipidów są
zadziwiająco szybkie, można obliczyć, że
prędkość przesuwania się niektórych lipi­
dów w Menie wynosi 3000 nm/s.
Na podstawie tych danych J. F. Danłeili i H,
Davson zaproponowali model błony, w któ­
rym białka absorbują się na zewnętrznych,
hydrofitowych płaszczyznach dwucząstecz-
kowej warstwy lipidowej. Zastosowanie no­
woczesnych metod fizykochemicznych
w badaniach Mon komórkowych (mikrosko­
pia elektronowa, rentgenografia, elektrono­
wy rezonans paramagnetyczny, mikrokalo-
9$
 Powierzchnia Część - - - Woda - — —
Powietrze graniczna hydrofitowa

Woda Schemat budowy

Lipidu Dwuczapteczkowa błona
lipidowa

Rys. 1. Systematyczne przedstawienie warstwy jedno- i dwucząsteezkowej lipidów na granicy faz i w roztworze
wodnym
rymetna. modelowanie struktur z zastoso­ świat błon komórkowych. Świat Btanowiący
waniem komputerów) pozwoliło na zapro­ granicę, ale także decydujący o kontakcie,
ponowanie nowego modelu błon, nazwanego bowiem życie komórki możliwe jest tylko
modelem płynnej mozaiki. wtedy, kiedy przebiegające w niej procesy
W modelu tym przyjęto, że białka mogę uporządkowane są w czasie i przestrzeni,
wnikać w głąb błony, a także przenikać ją. zapewniona jest kolejność przemian, a także
Niekiedy grupują się one w większe zespoły, ich przestrzenne usytuowanie. Materiał ge­
tworząc tzw. domeny białkowe. Tym, co od­ netyczny, DNA, jest np. zawarty w jądrze
różnia je od innych białek komórkowych jest (otoczonym błoną). Jego powielanie w pew­
ich bezpośredni kontakt z fazami: wodną nych komórkach zachodzi w bezpośrednim
i lipidową. Zakotwiczone w błonie lipidowej kontakcie i powiązaniu z błoną. Na matrycy
białka mogą dwuwymiarowo dyfundować DNA, w jądrze, przebiega kopiowanie do
w płaszczyźnie błony. Ta cecha związana innego kwasu nukleinowego, RNA. RNA
jest ściśle z chemiczną budową białek; za­ transportowany jest przez błonę do otacza­
wierają one również fragmenty hydrofobo­ jącej cytoplazmy. Tam syntetyzowane są
we i hydrofilowe, co pozwala na tworzenie wszystkie białka i one też transportowane
specyficznych oddziaływań z lipidami, być muszą do wszystkich części komórki, do
a także rozpuszczalnymi w wodzie białkami jądra, mitochondriów, niektóre natomiast
komórkowymi. Znając chemiczną strukturę wydzielane są poza komórkę.
białka błonowego można zatem przewidzieć, Warto wspomnieć jeszcze o jednej bardzo
które fragmenty cząsteczki będą wystawać ważnej grupie zjawisk towarzyszących pro­
poza błonę lipidową, a które będą w niej cesom błonowym. Myślę o sposobie wyko­
pogrążone. rzystywania przez komórki informacji bio­
Tak właśnie, według współczesnych po­ chemicznej w postaci różnych, napływają­
glądów, zorganizowany jest dwuwymiarowy cych z. zewnątrz, biologicznie aktywnych
Rys. 2. Schemat budowy komórkowej: w dwuwaratwie lipidowej zakotwiczone są rótno białka. Kolorem niebieskim
oznaczone sa hydrofilowe części cząsteczek, kolorem czerwonym - hydrofobowe

96
cząsteczek, np. hormonów. Wiadomo, że
wiele hormonów działa na komórki docelo­
we, nie przenikając przez ich błoną, oddzia­
łując jedynie na specyficznie rozpoznające je
białka błonowe, tzw. receptory. Jeżeli ko­
mórka nie posiada receptorów, to nie reaguje
na informacyjny czynnik chemiczny, którym
jest hormon. Receptor- „uruchamia” cykl
przemian biochemicznych wewnątrz ko­
mórki, np, fosforylacja pewnych enzymów
lub syntezą pewnych białek, wprowadzając
w ten sposób nowe czynniki katalityczne do
reakcji życiowych.
Komórka, żeby żyć musi korzystać ze źró­
deł energii, którymi są niskocząsteczkowe
związki, np. ATP. Zarówno procesy syntezy
jak i rozpadu ATP związane są ściśle ze
strukturami błonowymi. ATP syntetyzowa­
ny jest w mitochondriach, organellach ko­
mórkowych otoczonych podwójną błoną.
W procesie tym uczestniczy m.in. duże biał­
ko błonowe, enzym - oksydaza cytochromo-
Fot. 1. Elektroluks komórek mysiego nowotworu (duża
wa, kompleks siedmiu łańcuchów polipepty- komórka) I mysiego limfocytu (mata komórka)
dowych zakotwiczonych w błonie mitochon-
drium. W reakcji, o której mowa, cztery ny, enzym ATP. Białko to jest zdolne do
protony z wnętrza mitochondrium łączą się aktywnego transportowania jonów sodu
z czterema elektronami innego białka, cyto- i potasu, dzięki możliwości wiązania się
chromu (c) znajdującego się poza wewnętrz­ z grupą fosforanową pochodzącą z rozpadu
ną błoną mitochondrialną i jedną cząsteczką ATP; następują wówczas zmiany w ogólnym
tlenu, tworząc dwie cząsteczki wody. Wyco­ kształcie ATP-azy umożliwiające ruch jo­
fywanie się protonów z wnętrza mitochon­ nów. Nierównomierne stężenie jonów mię­
drium tworzy gradient ich stężenia, dzięki dzy wnętrzem komórki i zewnętrznym śro­
któremu syntetyzowany jest ATP - energo- dowiskiem powoduje powstanie napięcia
dajna cząsteczka. Jest to przykład na jedną elektrycznego między tymi otoczeniami, od­
z wielu typowych reakcji dla układów bło­ dzielonymi błoną. Powstanie różnicy poten­
nowych: aktywnego transportu jonów dzięki cjałów umożliwia zastosowanie opisanej
nośnikom błonowym. Tak właśnie utrzymy­ wcześniej metody elektrofuzji komórek.
wane są przez komórkę stężenia jonów pota­ Dzięki określonemu rozkładowi jonów, ko­
su i sodu, dzięki takim procesom kontrolo­ mórki mogą utrzymywać stałą objętość, mo­
wane są podstawowe procesy bioenergetycz­ gą w nich występować impulsy nerwowe,
ne: fosforylacja fotosyntetyczna i oksyda­ mogą gromadzić się związki nawet wtedy,
cyjna, przewodzenie impulsów nerwowych, gdy ich stężenie zewnętrzne jest znikome.
skurcz mięśni i inne. Kluczowy proces ak­
tywnego transportu jonów sodu i potasu Dotknęliśmy zaledwie ogromnego zakresu
poznany został najlepiej w przypadku krwi­ procesów, które nie odbywałyby się, gdyby
nek czerwonych: oba Jony przenoszone są nie uczestniczyły w nich struktury błonowe,
wbrew gradientowi stężeń - potas do wnę­ składniki lipidowe i białkowe tworzące bło­
trza komórki, a sód na zewnątrz. Obydwa ny: ten dział wiedzy, jak żaden inny uświa­
procesy są ze sobą ściśle sprzężone i wzajem­ damia nam głęboką zależność funkcjonowa­
nie od siebie uzależnione. W czerwonych nia elementów żywych organizmów od ich
krwinkach człowieka wymianie ulegają za­ struktury, zarówno na poziomie molekular­
wsze trzy jony sodu na dwa jony potasu. nym (struktura białek, lipidów) jak i ponad-
Źródłem energii do takiego transportu jest molekulamym (struktura całej błony).
rozpad ATP katalizowany przez białko bło- Struktura pełni tu zatem funkcje regulacyj-

97
 W y k ła d XXIV

KŁOPOTY NA P A R K I N G U

Fot. 2. Elektrofuzja roślinnej waienoli (czerwona) z ko­ Czy czas mógłby płynąć w drugą stronę
mórką eoślinną tak, by świat wyglądał jak film puszczony do
tyłu? Całe nasze doświadczenie życiowe
ne, sprawia, że kierunek przebiegu reakcji przekonuje nas, że jest to niemożliwe. Lecz
jest kontrolowany, mimo że podstawowa bu­ DLACZEGO? Na to pytanie staraliśmy się
dowa chemiczna cząsteczek wchodzących odpowiedzieć w trakcie dwóch ostatnich
w skład struktury nie ulega zmianie. Błony wykładów. Lecz udało nam się jedynie osią­
komórkowe są barierami i jednocześnie gnąć i uzasadnić wniosek, że na przeszko­
strukturami wybiórczo przepuszczalnymi, dzie nie stoją tu ŻADNE prawa fizyki doty­
decydują o integralności komórki i jej kon­ czące jakichkolwiek zjawisk ELEMENTAR­
taktach z otaczającym środowiskiem. Po­ NYCH. Dopiero, gdy zabieramy się do opisu
znanie ich budowy, jeszcze daleko niepełne, zdarzeń bardziej złożonych, „coś” każe cza­
pozwala na głębokie wniknięcie w mecha­ sowi biec w jedną tylko stronę. Dziś postara­
nizmy regulacji procesów życiowych. Jest to my się wyjaśnić, że tym „czymś” jest najkró­
trudne zadanie, gdyż badać musimy skom­ cej mówiąc statystyka.
plikowane, nienaruszone dotąd struktury Rozpatrzmy układ złożony z cząsteczki
o różnych cechach fizycznych i fizykochemi­ tlenu 0 2i dwóch cząsteczek wodoru 2H2. Jak
cznych, a także fazę stałą i płynną, dynami­ wiadomo, z takiego „budulca” można uzy­
czny ruch cząsteczek w obu fazach i ich skać chemicznie wodę H20 (dwie cząsteczki,
oddziaływania zależne od tego ruchu. wg wzoru 2H2+ 0 2 = 2HaO) co widać na
rysunku 1. Istnieje też reakcja odwrotna,
Fascynująca dziedzina, jak żadna inna we gdzie woda rozpada się na swoje składniki -
współczesnej biologii wymagająca współ­ tlen i wodór. Działanie zasady wzajemności,
pracy biologów, chemików, fizyków, infor­ o której mówiliśmy w poprzednim wykła­
matyków - dziedzina przyszłości i nadziei, dzie, gwarantuje, że obie reakcje zachodzą
w której wszystko może się zdarzyć. z jednakowym prawdopodobieństwem, o ile
tylko układ ma w każdym przypadku jedna­
Magdalena Fikus kową energię. I ten końcowy warunek stano­
wi właśnie sedno zagadnienia l Proces two­
rzenia się wody z tlenu i wodoru jest egzoter­
W a r ty k u le w y k o r z y s ta ła m m .in. in f o r m a c je z a ­ miczny - uwalnia energię, co powoduje
w a rte w k s ią ż c e p r o l S . P r z e s ta ls k ie g o „ B ł o n y wprawienie w ruch produktów reakcji - wy­
b i o l o g i c z n e ” , W ie d z a P o w s z e c h n a , Seria Omega, tworzone cząsteczki wody odlatują natych­
1983 r, k t ó r ą p o le c a m u w a d z e C z y t e ln ik ó w . miast od siebie z dużymi prędkościami. Rea-
98
 00 * m m — fyE
NERGIA
02 Hz . H2 H20 HzO
Ryt. 1

keja odwrotna (2 H2O = Oj + 2Hj) zajdzie

oczywiście tylko wtedy, gdy dwie cząsteczki
wody o odpowiednich prędkościach (do­
kładniej - energiach kinetycznych) zderzą
się ze sobą pod odpowiednim kątem. Nic
zatem dziwnego że nikt nie widział jeszcze,
by np. woda w misce zamieniła się nagle
„sama z siebie” w tlen i wodór. Tak więc
mimo, że prawa fizyki przyzwalają jednako­
wo na zachodzenie reakcji w obie strony,
sytuacji kiedy z dwóch gazów może powstać
woda jest znacznie więcej, niż sytuacji
sprzyjających jej rozpadowi! Statystycznie rowanie”, dowiemy się rozpatrując inny, ba­
zatem woda powstaje o wiele częściej niż się rdziej związany zresztą z życiem przykład.
rozpada i gdybyśmy „włożyli do pudełka” Wyobraźmy sobie początkującego kierowcę
tlen i wodór w odpowiednich proporcjach, próbującego zaparkować swój wóz w bardzo
spodziewać się należy, że z czasem byłoby jej ciasnym miejscu między dwoma innymi (rys.
tam coraz więcej (w rzeczywistości reakcja 2a). Z pewnością taka czynność zajmie mu
zaszłaby natychmiast jako rozwalający mnóstwo czasu i będzie kosztować sporo tak
skrzynkę wybuch, co jednak nie zmienia zwanych „nerwów”. Natomiast wyprowa­
naszych rozważań). Natomiast woda zam­ dzenie samochodu z ciasnego miejsca (rys.
knięta w pudełku nie byłaby dobrym „ze­ 2b) przyjdzie naszemu kierowcy znacznie ła­
garem”. Niezależnie od tejo, czy przyjdzie­ twiej! Każdy oczywiście przyzna, że parko­
my za tydzień czy za rok będzie jej tam cały wanie i wyjazd, to czynności dokładnie od­
czas tyle samo (o ile oczywiście nie wyparuje, wrotne. Tak więc, o ile tylko kierowca wyko­
co jest zupełnie innym, nie interesującym nywać będzie te same ruchy w identycznej
nas efektem), kolejności, kłopot za każdym razem powi­
Dochodzimy zatem do bardziej ogólnego nien być jednakowy. Jednak wszyscy, którzy
wniosku, że procesy bardziej w danych wa­ kiedykolwiek prowadzili samochód stwier­
runkach preferowane wyznaczają kierunek dzają zgodnie, że wyjechać jest prościej.
przepływu czasu. Na czym polega to „prefe- I znów powodem jest statystyka.
Ry». 2 Spójrzmy jeszcze raz na rysunek 2a. Ze
względu na szczupłość miejsca bardzo nie­
wiele jest możliwych pozycji samochodu po
zaparkowaniu. Gdyby próbować ustawić go
w inny sposób, natychmiast wjedzie na
chodnik, nie będzie zaparkowany dokładnie
lub nieprzyjemnie zetknie się z którymś z są­
siadów. Natomiast podczas opuszczania
parkingu (rys. 2b) liczba „końcowych sta­
nów procesu” ogromnie rośnie. Prowadzące­
mu jest w miarę obojętne, gdzie znajdzie się
jego samochód bezpośrednio po wypro­
wadzeniu z miejsca zaparkowania - różnica
położenia rzędu metra w dowolną stronę nie
ma żadnego znaczenia. Dlatego też parkując
kierowca nie ma wyboru - musi wykonać
serię ruchów przeprowadzającą samochód
99

możliwe możliwe lecz
i prawdopodobne praktycznie nieprawdo-
podobne
R yt, 3
możliwe możliwe
i prowdopodobne i prawdopodobne
Ryt. 4
z miejsca A koniecznie do miejsca B. Każdy
nawet niewielki błąd przy tym popełniony
niweczy cały wysiłek. Przy wyjeżdżaniu zaś
dowolność ruchów jest znacznie większa,
więc czynność tę wykonuje się łatwiej . Sto­
pień trudności byłby taki sam jedynie wów­
czas, gdyby chcieć wyprowadzić samochód
z B koniecznie do A, lecz przecież wyjeżdża­
nie z parkingu może się równie dobrze za­
kończyć w C, D i setkach innych miejsc, Do­
chodzimy zatem do wniosku, że im więcej
jest stanów końcowych odpowiadających
zajściu danego zdarzenia tym łatwiej (po­
wiedzmy - z większym prawdopodobień-
stwenrtfono zachodzi.
To bardzo ważne twierdzenie oddaje cały
serus problemu odwrotności czasu. Zwykle
bowiem procesy zachodzące wokół nas mogą
dziać się na mnóstwo różnych sposobów.
Często też każda z tych dróg jest (przynaj­
mniej w przybliżeniu) jednakowo prawdo­
podobna. Lecz znakomita większość z nich
prowadzi do stanów końcowych nierozróż-
nialnych przez nas i dlatego określanych
zwykle wspólnym mianem. W powyższym
przypadku było to „wyprowadzenie samo­
chodu z parkingu”. Ogólniej sumę tych
wszystkich końcowych stanów nazywamy
„preferowanym przez przyrodę” zakończe­
niem, czy też przebiegiem procesu wyzna­
czającym, jak to wynika z poprzednich roz­
ważań, kierunek przepływu czasu.
Jeszcze lepiej chyba można cały problem
naświetlić i wyjaśnić stosując najbardziej
klasyczny w tym temacie przykład skrzynki
z cząsteczkami gazu w środku. Przyrząd ten
100
wygląda jak na rys. 3, a więc, jak widać, ma
w środku przegrodę z dziurką, przez którą
może swobodnie przelatywać każda ze znaj­
dujących się w skrzynce cząsteczek. Napuś­
ćmy teraz gazu do lewej połówki naszej
skrzynki, w prawej pozostawiając całkowitą
próżnię (rys. 3a), Tak zbudowany układ po­
zostawiamy samemu sobie, a po pewnym
czasie obserwujemy zmiany, jakie się tam
dokonały. Możliwych „stanów końcowych”
jest ogromnie dużo, lecz olbrzymia wię­
kszość z nich to sytuacje, gdzie cząsteczki
rozłożone są w miarę równomiernie w całej
objętości skrzynki, czyli po obu stronach
przegrody znajduje się ich mniej więcej po­
łowa. Zgodnie zatem z właśnie odkrytą regu­
łą, jeden z takich właśnie stanów przyjdzie
nam najprawdopodobniej oglądać (rys. 3b).
Pamiętamy oczywiście, że zgodnie z obowią­
zującymi prawami ruchu mechaniki wszyst­
kie zmiany położenia cząstek oraz ich przej­
ścia przez szczelinę są symetryczne wzglę­
dem odwrócenia czasu (gdyż skrzynkę wy­
pełnia, jak zakładamy, gaz doskonały). Teo­
retycznie możliwy jest zatem proces odwrot­
ny (rys. 3bc), a więc polegający na tym, by
wyłącznie na skutek dyfuzji cały gaz wrócił
do lewej przegrody, pozostawiając w prawej
absolutną próżnię, Cóż, kiedy ze statystyki
wiadomo, że ponieważ takiemu „odwróce­
niu” odpowiada tylko jeden stan końcowy
(„wszystkie cząsteczki w lewej przegro­
dzie”), jest ono znikomo mało prawdopo­
dobne w porównaniu z „normalnym” proce­
sem równomiernego rozłożenia objętościo­
wego cząsteczek. Nic więc dziwnego, że gaz
w naczyniu (jeżeli zostawimy mu swobodę
ruchów) praktycznie zawsze będzie rozłożo­
ny równomiernie, nigdy zaś nie skupi się
w jednej tylko części. I z tego właśnie powo­
du, opierając się bezpośrednio na codzien­
nych obserwacjach zjawisko rozprężenia ga­
zu (rys. 3ab), a nie proces odwrotny wiążemy
z dodatnim kierunkiem przepływu czasu.
No, bo czy komuś zdarzyło się kiedykolwiek,
by z pokoju, w którym siedzi wydyfundowa-
ło nagle całe powietrze?!
Pewne pojęcia o tym, z jakimi wartościami
prawdopodobieństwa mamy do czynienia
mówiąc o „procesach odwrotnych” dosta­
niemy rozpatrując w naszej skrzynce okre­
ślone ilości cząsteczek. Na początek wsadź­
my tam tylko dwie (rys. 4a), oczywiście do
lewej przegrody. Mamy tym razem cztery
możliwości rozłożenia cząsteczek w dwóch
częściach skrzyni. Jak więc łatwo policzyć,
prawdopodobieństwo znalezienia po pew­
nym czasie jednej molekuły w każdej prze­
grodzie (rys. 4b) jest równe 1:2, czyli istotnie
większe od analogicznych wartości dla in­
nych „konfiguracji". Natomiast szansa zaj­ AMATORSKIE ŹRÓDŁA CHROMU
ścia zjawiska odwrotnego, czyli powrotu
cząsteczek do sytuacji wyjściowej (rys, 4bc) Jednym z najczęściej przewijających się
wyraża się sporą przecież liczbą 1:4. A za­ motywów korespondencji jest narzekanie na
tem, jeśli założymy, że przejście cząstki trudności zaopatrzeniowe, Gdyby tak listy
przez otworek przegrody odbywa się średnio te potraktować zupełnie poważnie i na ich
raz na sekundę, co około 4 sekundy możemy podstawie wyciągnąć wnioski, to teoretycz­
obserwować w naszym doświadczeniu OD­ nie, jak kraj długi i szeroki, nie powinno
pracować ani jedno domowe laboratorium.
WRÓCENIE CZASU! Te cudowne własności
Na szczęście tak nie jest. Inne listy nadsyłane
nikną jednak szybko, gdy więcej cząsteczek przez Czytelników świadczą, że działają ty­
„napuścimy” do skrzynki. I tak przy trzech siące amatorskich laboratoriów, mało tego,
molekułach dostaniemy wartość prawdopo­ wiele z nich legitymuje się zupełnie niezłym
dobieństwa procesu odwrotnego 1:8, czy dorobkiem. Jak to możliwe?
czterech 1:16, a przy dziesięciu 1:1024. Na­ Weźmy jako przykład chrom.
tomiast gdy molekuł jest sto, szansa na „od­ Jeżeli podajemy przepisy na różne do­
wrócenie czasu” wyraża się liczbą 1G~30. Że­świadczenia, do których potrzebne są, do­
by sobie to wyobrazić przyjmijmy, że w cią­ słownie, odrobiny związków chromu, to od
gu sekundy tym razem milion cząsteczek razu odzywają się głosy: skąd to wziąć?
przechodzi w naszej skrzyce z jednej połów­ Przecież chrom jest tak niedostępnym meta­
ki do drugiej. Musielibyśmy wówczas czekać lem! Otóż nie. Udowodnimy zaraz, że niemal
około 30 milionów miliardów lat na zajście co dzień mamy do czynienia z chromem.
Może chodzi o popularne powłoki galwani­
takiego procesu - znacznie dłużej, niż trwa
czne na rowerach, motocyklach czy samo­
historia wszechświata! A przecież sto mole­ chodach? Nie, z tych materiałów chromu nie
kuł to o wiele mniej niż byłoby w skrzynce wyodrębnimy. Duże ilości chromu są nato­
rzeczywiście, nawet gdyby udało się nam miast we wszelkich drutach oporowych sto­
wytworzyć w niej najdoskonalszą dostępną sowanych np. w grzałkach nurkowych, ku­
w laboratorium próżnię. Cóż więc dopiero chenkach, piecykach, suszarkach do wło­
mówić o realnych gazach, czy układach ta­ sów, piecach elektrycznych. Wykonane
kich jak np. człowiek, Prawdopodobieńs­ z drutu oporowego uzwojenia grzejne zawie­
two, źe czas popłynie dla Ciebie w „drugą rają chrom, który możemy z powodzeniem
stronę”, tzn. że Twój organizm wróci do wydobyć. Uzwojenia te wykonywane są ze
stopów o nazwach: chromel, chrornoniłriel
stanu sprzed np. minuty jest tak małe, że nie
(lub chromonikielin), chromin, kanthal.
starczyłoby Ci życia, by wypowiedzieć ile
milionów milionów... milionów trzeba by Jak przedstawia się skład chemiczny
średnio na to czekać! I nic już na to nie i maksymalna temperatura pracy uzwojeń
można poradzić. grzejnych wykonanych z wymienionych
stopów przedstawiają tabelki.
Adam M . Grzymała Jak wynika z powyższych zestawień, naj­
Robert Czyżewski popularniejsze stopy, z których wykonywa-
101
ne są uzwojenia grzejne zawierają od 15 do
25% chromu, a więc są to już ilości nie do
pogardzenia, zwłaszcza, że wydobycie z nich
chromu jest całkowicie możliwe nawet dla
amatora-ehemika, w jego prywatnym labo™
ratorium,
Z uwagi na powszechność występowania,
najczęściej będziemy mieli do czynienia
z trzema pierwszymi stopami. Natomiast
kanthal, który ma już wyższą temperaturę
pracy spotkamy przede wszystkim w elek­
trycznych piecach laboratoryjnych, np, do
prażenia tygli.
W tym miejscu wszystkich amatorów eks­
perymentu musimy przestrzec przed możli­
wym rozczarowaniem. Otóż 20-30 lat temu
do wyrobu niskotemperaturowych uzwojeń
grzejnych, pracujących w zakresie tempera­
tur 500-700°C, stosowany był stop o nazwie
nikielina. Stop ten (już dziś nie stosowany)
zawierał około 67% miedzi, ok. 30% niklu
i około 3% magnezu. Jak widzimy nie zawie­
rał on chromu. Dlatego też przed przystąpie­
niem do pracy musimy przede wszystkim
stwierdzić, czy nasz surowiec, a więc stare
zniszczone uzwojenie grzejne, nie jest przy­
padkowo wykonane z nikieliny.
W -tym celu małe kawałeczki badanego
drutu roztwarzamy na gorąco w 10% kwasie
azotowym, HN03. Gdy reakcja już się zakoń­
czy wkraplamy wodny roztwór amoniaku
NH3 aq. Jeżeli badany drut zawierał miedź,
wtedy cały roztwór przybierze ciemnoszma-
ragdowe zabarwienie. Jeżeli więc takie za­
barwienie się pojawi, świadczy to, iż mamy
do czynienia z nikieliną, bo tylko związki
102
miedzi dają charakterystyczne szmaragdo­
we zabarwienie z amoniakiem, W takim
przypadku surowiec jest dla nas chwilowo
bezwartościowy, bo nie zawiera chromu (z
drutu niklelinowego warto jednak wydobyć
nikiel). Jeżeli natomiast próba z amoniakiem
wypadnie negatywnie (brak zabarwienia), to
możemy przystąpić do wydzielania chromu.
Odzyskiwanie chromu
Pracę zaczynamy od roztworzenia małych
kawałeczków drutu w gorącym 6-10% kwa­
sie solnym HC1, Ponieważ reakcji roztwa­
rzania towarzyszy wydzielanie się szkodli­
wych par i gazów, reakcję najlepiej jest prze­
prowadzać pod wyciągiem lub na wolnej
przestrzeni. W zależności od składu naszego
drutu otrzymamy mieszaninę roztworu
chlorków tworzących go metali. Mogą więc
w nim wystąpić: chlorek niklawy (NiCl2),
chlorek chromowy (CrCls), chlorek żelazowy
(FeCla), chlorek manganowy (MnClj) chlorek
glinowy (A1C13), chlorek kobaltawy (C0 CI2).
Mając już roztwór możemy pokusić się
o wykrycie w nim manganu, co rzuci nieco
światła na skład roztworu.
, I tak do 1 cmJ stężonego HNOadodajemy
1-2 (ale nie więcej) krople badanego roztwo­
ru, po czym dosypujemy odrobinę proszku
PbOj i po wymieszaniu całości gotujemy 3^4
minuty. Następnie roztwór rozcieńczamy
wodą i po opadnięciu na dno osadu ogląda­
my barwę roztworu. Jeżeli jest ona malino­
wa, świadczy to, że w roztworze jest kwas
nadmanganowy HMn04, Związek ten o ja­
skrawo malinowej barwie powstaje z wszel­
kich podchodnych manganu w wyniku utle-
niania kwasem azotowym i Pb02. Jest to nać rozpuszczalność interesujących nas
próba bardzo czuła i łatwa do wykonania, chlorków metali o temp. 0 °C i 100°C.
a najlepiej jest ją przeprowadzić w białej Tak więc często się szczęśliwie składa, że
porcelanowej parowniczce. Negatywny wy­ interesujący nas związek - CrCla - odznacza
nik próby manganowej eliminuje z naszego się najniższą rozpuszczalnością. Oznacza to,
kręgu zainteresowania stopem chromoni- że po całkowitym roztworzeniu drutu
klu i stopem chroninu, bo, jak już wiemy, w HC1 jako osad pozostanie CrCla, a w mia­
zawierają one w swym składzie mangan. rę zagęszczania się roztworu jako pierwszy
Zastanówmy się teraz, w jaki sposób będzie się wytrącać właśnie chlorek chro­
z mieszaniny roztworów chlorków różnych mowy.
metali wydzielić chlorek chromowy CrCla*
Zacznijmy od sposobu najprostszego, to jest Trzeba przyznać, iż jest to bardzo dziwny
związek. Barwa łuskowatych kryształów
od krystalizacji. W tym celu musimy porów-
CrCl3 jest ciemnofioletowa, jego rozpusz­
czalność w wodzie jest minimalna, a jednak
Chromol po długim gotowaniu w wodzie powstaje sól
Mm kompleksowa, sześeiowodna [Cr(H20 )B]Cl3
Rodzo| •topu %W % Cr % Fo tomp. ó barwie fioletowej, która jest przecież do­
prooy (*C)
brze rozpuszczalna w wodzie - ok. 100 g przy
Chrom#l A 80 20 1200 temp. 25°C.
Chromo! 1 M 12 - 1120
Chromo! c M 10 24 1060 Dlatego też musimy postarać się możliwie
Chromo! D 31 11 47 1100
jak najszybciej roztworzyć kawałeczki na­
szego drutu w gorącym kwasie solnym. Pro­
Chromonlklol (ehromonłkJoUno) ces ten możemy wybitnie przyspieszyć przez
energiczne mieszanie. Nieroztworzoną po­
Mm
Hoctio| otopu % NI % Cr %N % Mn tomp. zostałość stanowić będzie CrCla. Osad ten
proey przemywamy wodą, przenosimy do kolbki
rc>
stożkowej, zalewamy wodą z dodatkiem HC1
Chromontkloł 1 '71 20 - 2 1180
Chromonlklol li 70 20 « 2 1000 i gotujemy pod chłodnicą zwrotną przez go­
dzinę, W tym czasie zauważymy, że roztwór
Chronłn stanie się fioletowy, a po dalszym gotowaniu
- trawiastozielony. Pojawienie się tej barwy
Mm
Rodie) otopu % NI % Cr % Mn tomp. sygnalizuje nam, że utworzył się nowy, tym
procy CC) razem już trwały, związek kompleksowy
Chronłn 72 71 22 * 1100 o wzorze: [CrCla(H20 )4]Clx2 H20
Chronłn 20 22 12 » 1000
Chronłn 100 •0 12 2 1000 Gdy uzyskamy już zieloną barwę, roztwór
przelewamy do parowniczki, dodajemy na
Konthol
20 ml roztworu 5 ml stężonego kwasu siarko­
wego H2SO4 i zaczynamy powolne ogrzewa­
M«y.
nie. Początkowo odparowywać będzie woda,
Rodu) Otopu % Fo % Cr % Al % Co a następnie chlorowodór HCl Ogrzewamy
tomp.
procy CC) tak długo, aż z gęstego osadu poczną się wy­
Końthol 0 73 21 4 2 n io dobywać białe dymy S02. Jak tylko dymy ta­
Konthol A 70 22 8 2 1300 kie się pojawią, parowniczkę studzimy, po
Konthol Ai 02 24 2,6 2.8 1300
czym dolewamy wodę destylowaną aż roz­
twór przybierze barwę fioletową. Będzie to
Rozpueiciołnolt w 100 om* wody w g oznaką powstania siarczanu chromowego
Nazwa związku Roipuezcielnott w 100 om* wody w Cr2(S04)3, A więc cały zabieg odparowywa­
fl nia ze stężonym H2SQ4 miał za zadanie prze­
tomp. 0*C tomp, ioo*c mianę chlorku w siarczan z całkowitym usu­
Chlorok niklowy 40 17 nięciem chlorków. Tak otrzymany siarczan
Chlorok chromowy 0,1 1.2
Chlorek iołazowy 71 138 chromowy musimy jeszcze przekrystali-
Chlorok mengenowy 82 124
Chlorok glinowy 40 W w tomp. ?0*C zować,
Chlorok kobaltowy 20 01 Stefan Sękowski

103
 Po rai pierwszy przedstawiamy
w „MT" samochód firmy Talbot. Fir­
ma ta powstała w 1903 roku, a zdobyła
sława produkując dobre wozysporto­
we 1wyścigowe. W 1959 roku Talbot
został przejęty przez inną francuska
firmę 5IMCA, a ta z kolei została
w 1970 roku przejęta przez koncern
Chryslera. Proces łączenia firm trwał
nadal, od 1970 roku koncern Peu-
geot-Citroen nadzoruje wytwórnie
Chryslera w Europie. Postanowiono
więc przywrócić dawną nazwęTalbot,
którą od 1979 roku otrzymały wozy
dawnego Chryslera.
Pierwszym, nowym wozem wypro­
dukowanym pod nazwą Talbot był
model Solata, zaprezentowany
w kwietniu 1900 roku.
Czterodrzwiowe nadwozie typu sa-
dan ze stopniowaną tyną częścią -
z oddzielnie zarysowanym bagażni­
kiem, należy uważać za nowe
w kształcie zewnętrznym, choć jego
konstrukcja pochodziła z dawnego
modelu Chrysler-SImca 1510 stano­
wiącego z kolei następcą samocho­
dów Simca 1307/1300. Nadwozie So-
lary sprawia, że można mówić o no­
wym samochodzie, Innym niż po­
przednie. Moda na nadwozie ze sto­
pniowaną częścią tylną - z oddziel­
104
nym bagażnikiem, zaczęła pojawiać
dzenie zmian wkonstrukcji przednich
się w połowie lat siedemdziesiątych. hamulców tarczowych miało na celu
Wprowadzony do produkcji w 1980 zwiększenie Ich trwałości o 25 do
roku pierwszy wóz Talbota miał więc 30%.
już modne nadwozie, akiadające się
Trzystopniowe nadwozie ma wy­
z „trzech pudełek". Nadwozie to miary zewnętrzne (oprócz zwiększo­
w przedniej części nie różni się od
nej długości o 7,2 cm) podobne do
nadwozia modelu 1510. W obu wo­ wymiarów nadwozia z pochyloną
zach jest taka sama. lekko pochylona
ścianą tylną typu 1510. Deska roz­
do tyłu ściana przednia, atrapa chłod­ dzielcza Solary ma wyposażanie takie
nicy oraz te same prostokątne duże
jak model 15T0. Wszystkie siedzenia
reflektory. są dobrze opracowane, a na tyinaj,
Z rodziny poprzednich wozów 1510
niedzielonej kanapie o szerokości
przeniesiono do Solary dwa silniki 135 cmmogą siedzieć 3 osoby. Duże,
o większej pojemności skokowej:
o znacznym kącie otwarcia drzwi uła­
1442 i 1592 crm przy czym ten drugi twiają dostęp do wszystkich miejsc
w dwóch wersjach wielkości mocy
siedzących. Wskaźniki na desce roz­
Silniki te ustawione zostały, tak jak dzielczej mają kołowy kształt i wspól­
w poprzednich wozach, poprzecznie ną prostokątną obudowę, osłoniętą
przed przednią osią. Otrzymały też
szybą zapobiegającą powstawaniu
bezstykowy, elektroniczny zapłon. refleksów świetlnych. Wskaźniki są
Nowością w układzie napędowym
dobrze widoczne przez obwód koła
Solary była 5-biegowa skrzynia prze­ kierownicy, której dwa ramiona są
kładniowa, którą montowano seryjnie
skierowane ku dołowi. Wszystkie od­
do samochodu w wersji SX, a także miany Solary mają kontrolki świetlne
można było ją otrzymać wwersji OLS,
stanu płynu hamulcowego i stopnia
obok skrzyni 4-błegoweJ, zużycia okładzin ciernych hamulców
Większość elementów podwozia
przednich.
Solary pochodzi z modelu 1510 .jedną Duża powierzchnia oszklona nad­
z niewielu zmian są wprowadzone
wozia Solary (2,0 rrtf) z trzecimi bocz­
przednie hamulce tarczowe z tzw. nymi oknami za tylnymi drzwiami za­
„pływającymi siodłami". Wprowa­ pewnia dobrą widoczność wewszyst­
kich kierunkach, Z pomiarów wynika,
ie widoczność z mielącą kierowcy
w płaszczyźnie poziomej tego pojaz­
du wynosi aż 3 lft To bardzo dobry
wynik. Pole widoczności wpłaszczyź­
nie poziomej zależy od grubości słup­
ków okiennych, aby pole widzenia
z miejsca kierowcy w płaszczyźnie
poziomej wynosiło aż 90%, toznaczy,
że słupki okienne mogą ograniczać
widoczność tylko w 10%, Rezultat ta­
ki nie szybko zostanie osiągnięty, ale
każde zmniejszenia niewidocznego
pola jest sukcesem. Trzeba przy tym
pamiętać, że konstruktorzy muszątak
opracować nadwozie, aby przy za­
pewnieniu dobrej widoczności (cien­
kie słupki dachu) nie zmniejszyła się
sztywność nadwozia. Wytrzymałość
dachu w przypadku wywrotki samo­
chodu uzyskuje się przez stosowanie
mocnych belek o przekrojach zam­
kniętych.
 Zależnie od wersji Soiara ma zróż­
nicowane wyposażenie, Wszystkie
wersie mają natomiast elektrycznie
ogrzewaną tylną szybą, tylne lampy
przeciwmgłowe, bezwładnościowe
(samonawljające sią) pasy bezpie­
czeństwa przy przednich siedzeniach
i klasyczne pasy przy tylnym siedze­
niu, dzienny licznik kilometrów oraz
zapalniczką do papierosów. Wersja
LS ma światła haloganowe, zewnętrz­
ne lusterko regulowane pokrętłem
z miejsca kierowcy - bez potrzeby
otwierania okna, wyprowadzenie na­
dmuchu ciepłego powietrza do tyl­
nych miejsc siedzących, miejsce
w desce rozdzielczej do zabudowy
radia i odtwarzacza magnetofonowe­
go. Dwie najbogaciej wyposażone
wersje pojazdu mają w fotelach
przednich standardowo montowane
zagłówki z regulacją ustawienia, ob­
rotomierz i elektrycznie otwierane
okna w drzwiach przednich, Typ SX
ma ponadto barwiona szyby, zagłów­
ki przy oparciu tylnego siedzenia,
bezwładnościowe pąsy bezpieczeńs­
twa nie tylko przy przednich, ate i przy
tylnych siedzeniach, hamulce ze
wspomaganiem, urządzenie do utrzy­
mywania stałej prądkości jazdy (w
kombinacji z automatyczną skrzynią
biegów), komputer pokładowy I elek­
trycznie sterowaną - centralnie
z miejsca kierowcy blokadą zamków
wszystkich drzwi. Niektóra wersje sa­
mochodu mogą młeó za dopłatą Inne
dodatkowe wyposażanie, rtp. przesu­
wany fragment dachu łub metalizo­
wany lakier.
W środku deski rozdzielczej (w osi
dźwigni zmitny biegów), najdroższa
wersja samochodu - SX ma komputer
pokładowy takiego rodzaju, jaki po
raz pierwszy został wprowadzony do
samochodu Chrysler Horizon. Przy­
pomną, że naciskając odpowiedni
przycisk można odczytać na wskaźni­
ku cyfrowym sześć różnych Informa­
cji: dokładny czas. czas pracy silnika
liczony od wybranego momentu, (np.
rozpoczęcia jazdy), przebytą drogą,
ilość zużytego paliwa w litrach, zuży­
cie paliwa w 1/100 km i średnią pręd­
kość jazdy w km/h,
W bezpiecznym miejscu, pomiędzy
tyinyml kołami jezdnymi, pod podło­
gą bagażnika, umieszczono duży
58-lltrowy zbiornik paliwa, Jest on od
tyłu obroniony ułożonym za nim ko­
łem zapasowym. Bagażnik jest płytki
ze wzglądu na wysoko położoną pod­
łogą, pod którą znalazły miejsce:
zbiornik paliwa i koło zapasowe. Naj­
większa wewnętrzna wysokość ba­
gażnika wynosi 36 cm. natomiast zna­
czna jest jego długość -105 cm. obję­
Komputer pokładowy i dźwigniowy programator prędkości jazdy
tość bagażnika nie jest duża, wynosi
wsrsalność pojazdu, czyli możliwość
350 drrv). Całe nadwozie jest dobrze przystosowania go do przewożenia
zabezpieczone przed korozją - zwła­
dużych bagaży.
szcza spód. Kupujący otrzymuje Podobnie jak konkurencyjne wozy
6-letnią gwarancję na trwałość po­
francuskie - Renault 18 1 Peugeot
kryć antykorozyjnych nadwozia. 305, Soiara zapewnia wygodną jazdę.
Talbot Soiara jest przykładem sa­
Seryjna produkcja samochodów Tal­
mochodu z trzypudełkowym nadwo­ bot Soiara ruszyła równocześnie we
ziem, które wyparło niejako z pierw­ francuskich zakładach w Poissy i an­
szej pozycji wozy z pochyloną ścianą
gielskich w Ryton. Soiara byia nie
tylną, w której mieściły sią tak chwa­ tytko pierwszym nowym samocho­
lone drzwi, umożliwiające przewóz dem wyprodukowanym pod nową
gabarytowo dużych przedmiotów.
marką (Talbot), ale również pierw­
Okazało sią, że nabywca samochodu szym samochodem nawiązującym do
średniej klasy, bardziej ceni dobre
nadwozi typu „trzech pudełek” sa­
wyposażenie i ładniejszą, ełegantszą mochodów Chrysler 160, 180 i 2L -
sylwetkę nadwozia, którą mają wozy produkowanych 10 lat wcześniej.
z oddzielnym bagażnikiem niż uni- Zdzisław Podbieltkl
Oane techniczne samochodu Talbot Soiara SX
- Nadwozie - samonośne połączone metodą spawania z ramą płytową.
4-drzwiowe. 5-miejscowe
- Silnik - 4-suwowy, 4-cylindrowy, chłodzony cieczą, umieszczony po­
przecznie z przodu pojazdu, napędza koła przednie
- średnica eyl. x skok tłoka/poj skokowa - 80.0 x 78 mm/1592 crm
- Moc m aksym alna-66KW = 90 KM-DIN przy 5400 obr/m in.
- Stopień sprężania - 9,35:1
- Skrzynka przekładniow a- mechanicznaS-biegowa, synchronizowana,
lub automatyczna
- Zawieszenie przednie - wahacze poprzeczne,dolne kute, górne tłoczo­
ne z blachy, amortyzatory teleskopowe, wzdłużne drążki skrętne,
stabilizator
- Zawieszenie tylne - trójkątne wahacze wleczone, sprężyny śrubowe,
amortyzatory teleskopowe, stabilizator
- Hamulce - dwuobwodowe ze wspomaganiem, przednie tarczowe, tylne
bębnowe, hamulec ręczny, mechaniczny działa na koła tylne
- Ogumienie - o wymiarach 165 SR 13
- Długość/szer./wys. pojazdu - 439,5/166/139 cm
- Rozstaw osi - 260,5 cm
- Masa własna pojazdu - 1040 kg (1080 kg ze skrzynią automatyczną)
- Prędkość maksymalna - 167 km /h (163 km /h ze skrzynią automaty­
czną)
- Zużycie paliwa -8.21/100 km (9,7 1/100 km ze skrzynią automatyczną)
przy V = 120 km /h '
105
 Cegły wypalają się rezultaty, oszczędzał wiele
od środka ton (a może tysięcy ton?)
W jednym z zachodnio- węgla - nikt tym pomysłem
niemieckich czasopism (a- się wtedy nie interesował
chowych zamieszczono no- Ciekawe, czy tę metodę,
tatkę o rewelacji (zdaniem wynalezioną przez cerami-
autora notatki) w technice ka z Wodzisławia - stosuje
wypalania ceramiki bu- się w Polsce? Za odpowiedź
dowianej, a w szczególności na to pytanie bylibyśmy
cegieł. Firma PROTON wdzięczni. (j)
Ernsta Jungka i Syna
w Wóllstein (RFN) do masy, , °dolejac*
z której formowane są wy- łu* w Próbnej
roby ceramiczne, dodaje eksploatacji
środki organiczne, powo- Służy on do usuwania dy obniżyło się w nim. Po- Nowy typ odolejacza mo~
dujące, że podczas procesu oleju z wody (w portach, wstaje „dziura w wodzie", że pracować nawet przy
wypalania-cegła „pali się” rzekach, jeziorach) i ma do której spływa rozlany prędkości wiatru 4 wg skali
również od środka. Powo- wydajność od 1,5 do 10 olej. Specjalna pompa od- Beauforta i wysokości fal
duje to około 40 procenta- m '/h Urządzenie jest o sysa zbierający się olej - 1,5 do 2 m. Maksymalna
wą oszczędność energii. wiele tańsze od dotychczas pracuje ona jedynie wów- wydajność oczyszczania:
Kilka lat temu opisał iś- używanych specjalnych czas, gdy jest go wystarcza- 215 U h (j)
my podobny pomysł - zro- statków i może być żako- jąca ilość. (j)
dzony u nas, w Polsce. Pe- twiezone na stałe w roiej-
wien wynalazca z Wodzi- scach, gdzie występuje pra- Mini-pług wirnikowy
sławia SI. proponował, by wdopodobieńatwo wycieku Coś dla leniwych dozor- oczyścić ze śniegu chodnik,
dodawać do masy, z której ropy do wody, ców! Za pomocą mini-płu- taras, balkon czy też wej-
formuje się cegły - bezuży- Pompa wysysa wodę ze ga wirnikowego napędza- ście do garażu. Gdyby za-
teczny szlam węglowy. Mi- znajdującego się pośrodku nego silnikiem elektrycz- brakło prądu - można użyć
mo, że uzyskiwał doskonałe zbiornika tak, by lustro wo~ nym można błyskawicznie go wówczas jako łopaty,,, (j)

106
 Oszczędność na...orce
Ciągle szukamy możli­
wości zaoszczędzenia cen­
nych (i drogich) litrów ro­
py, spalanych na polach
przez traktory. Zamiast
montowanych z przodu
traktora przeciwciężarów,
szwajcarscy konstruktorzy
proponują w to miejsce za­
łożyć... pług. Próby wyka­
zały, że orka staje się wów­
czas bardziej równa. Jak
wykazały próby, można
przy takiej orce stosować
z tyłu nawet 5-skibowe płu­
gi, zaś z przodu: 3-skibowe.
Jeśli moc silnika traktora
nie wystarcza (np. przy su­
szy, ciężkim gruncie itd), to
wówczas podnosimy przed­
ni pług, który zastępuje
nam przeciwciężar. (j)
Odkurzacz
dla konia
Nowoczesny zestaw do
pielęgnacji koni oferuje
swym wybrednym kli­
entom firma BOSCH. Wy­
posażony w specjalne
zgrzebła, wąż oraz coś, co
przypomina odkurzacz, ma
pomagać w utrzymaniu
idealnej czystości wierz­ przekazywanie wprowa­ Sprzęgło uruchamiane jest
chowca. Ponoć konie nawet dzonej z klawiatury infor­ ręcznie. Kierownica (po­
toto lubią- (j) macji do centrali, obsługi­ kryta cienką warstwą chro­
wanej zwykle przez kom­ mu) posiada regulację wy­
puter. W ten sposób najak­ sokości w zależności od po­
Bezprzewodowa tualniejsze dane szybko trzeb prowadzącego. Wszy­
transmisja danych... i bez pośrednictwa papieru, stkie, współpracujące z cią­
...oparta o promieniowa­ przy minimalnej praco­ gnikiem narzędzia zakry­
nie podczerwone znajduje chłonności docierają do za­ wa specjalna osłona wido­
coraz szersze zastosowanie kładowego systemu zarzą­ czna na zdjęciu. Szerokość
w przemyśle, zwłaszcza dzania produkcją. Być mo­ stosowanych narzędzi,
przetwórczym. Dla u- że podobne urządzenia wy­ z dwoma metalowymi krąż­
sprawnienia gospodarki eliminują niedługo z użycia kami umieszczonymi na
magazynowej i obrotu du­ nieodłączny notes magazy­ końcach osi, wynosi 53 cm.
żymi ilościami bardzo róż­ niera i pozwolą na zao­ Ten miniaturowy ciągnik
norodnych detali, podze­ szczędzenie ton papieru, waży zaledwie 38 kg łącz­
społów itp. firma SIE­ niezbędnego na różnego ro­ nie z narzędziami, metalo­
MENS opracowała prze­ dzaju dokumenty obiego­ wymi krążkami i kołem
nośny system gromadzenia we. A jak upraszcza się prowadzącym.
i przesyłania informacji. przeprowadzenie inwenta­ Może sami spróbujemy
Kieszonkowa końcówka ryzacji... (rw) skonstruować podobne
{fot.) o zasięgu do 40 m po­ „maleństwo”, które wyrę­
zwala na natychmiastowe czyłoby nas w wielu pra­
Coś dla majsterkowiczów cach ogrodowych? (zr)
- działkowców
ST-300 “ lekki, bardzo
wygodny w obsłudze, nowy
ciągnik produkcji francu­
skiej, przeznaczony dla
działkowców. Wyposażo­
ny jest w bardzo cicho pra­
cujący silnik o poj. skok.
148 cm3 z elektronicznym
zapłonem i rozrusznikiem
z dekompresorem.
Układ napędowy jest
chroniony przez specjalne
urządzenie zabezpieczają­
ce, które automatycznie
włącza się w chwili natra­
fienia na przeszkodę.
107

Jeszcze jedna filia Muzeum Techniki! Pracownik muzeum Jacek S k o ru p i­
aki wyjmuje z pieca gazowego mosiężny walec. Uchwyt połączony jest
z prostą suwnicą, za pomocą której walec zostanie przeniesiony na prasą do
tłoczenia prętów i rur. Dziś piec jest zimny, a prasa nieruchomą, ąłe w przy­
szłości urządzenia te ożyją, stając się częścią planowanego skansenu prze­
mysłowego w dawnej Walcowni Metali „Warszawa".
NORBLIN
W 1809 r. na Starym Mieście w -
Warszawie otworzył warsztat brą­
zowniczy Francuz Cerisier. Wdowa
po nim wyszła za mąż za Wincentego
Norbiina, również rzemieślnika fran­
cuskiego. Zakład otrzymał korzystne
zamówienia na sprzęt dla wojska -
strzemiona, sprzączki, uprzęże, oku­
cia i ozdoby z mosiądzu i brązu; wy­
twarzał także świeczniki, kałamarze,
obudowy zegarów, posążki, W 1830 r
Norblin przeniósł się na ul. Chłodną,
gdzie zatrudniał 60 pracowników
i gdzie w 1853 r. zainstalowano ma­
szynę parową o mocy 10 KM.
Po śmierci Wincentego jego syn
Ludwik nawiązał spółkę z właścicie­
lem warsztatów złotniczych Teodo­
rem Wernerem. Dopuszczono też do
udziału innych akcjonariuszy. W -
1893 r. zakupiono walcownię braci
Buch przy ul. Żelaznej 51. Pełna na­
zwa przedsiębiorstwa brzmiała od­
tąd: Spółka akcyjna fabryk metalo­
wych pod firmą Norblin, bracia Buch
i T Werner.
Wraz z rozbudową warsztatów
zmieniał się asortyment ich produk-
108
cgi. Przy ul. Żelaznej funkcjonowała
walcownia blach, druciamia i rurow-
nia oraz odlewnia. Fabryka zyskała
jednak sławę wcześnie^dzięki swoim
wyrobom z plateru, tj, blachy wytwa­
rzanej w procesie walcowania w wy­
Zbiornik na wodę - fragment urządzenia wytwarzającego parą pod ciśnieniem dla prasy
hydraulicznej. Wysokie ciśnienie powstawało w wyniku nacisku cylindra, wyniesionego
uprzednio do góry W ostatnich latach funkcjonowania zakładu wytwarzano ciśnienie
450-500 at, znacznie niższe od nominalnego.
sokiej temperaturze płyty miedzianej
lub mosiężnej dwustronnie pokrytej
cienką blachą srebrną. Od 1839 r.
u Norbiina posrebrzano blachę mo­
siężną metodą galwaniczną. W ten
sposób wyrabiano lichtarze, cukier­
nice i inne naczynia, tace, dewocjona­
lia, a zwłaszcza - szeroko znane
sztućce. Fabjyka otrzymała na wy­
stawach światowych wiele nagród za
swoje zastawy, a najbogatszy ich wy­
bór ma dzisiaj Muzeum Płockie, pre­
zentujące m.in. sztukę secesyjną. Wy­
roby Norbiina były sprzedawane
w firmowych sklepach w Petersbur­
gu, Moskwie, Odessie, Charkowie,
Kijowie, Wilnie, Rydze, Mińsku, Tyf-
lisie (Tbilisi), Nowogrodzie i Sarato­
wie Przedstawiciel firmy w Tehera­
nie pośredniczył w handlu ze
Wschodem,
Na przełomie XDC i X X w. podsta­
wowym produktem firmy Norblin
stały się blachy, ruiy, pręty i druty.
Fabryka otrzymała zamówienia z ro­
syjskiego ministerstwa marynarki
i ministerstwa komunikacji. W 1908
r. zatrudniała 600 robotników i dys­
ponowała silnikami o mocy 600 KM.
Sztućce produkowano teraz za pomo­
cą walców ze sztancami segmentowy­
mi, a następnie wyginano je na prasie
hydraulicznej.
Platemtctwo było w połowie XIX
w. czołową gałęzią warszawskiej me­
talurgii - zatrudniało większość ro­
botników, dawało 70% wartości pro­
dukcji i wymagało stosowania najno­
wocześniejszych urządzeń. W końcu
XDC w. znaczenie platemictwa
zmniejszyło Bię. Zaczęły dominować
fabryki galanterii żelaznej, maszyn
i konstrukcji, gwoździ i drutu. Wy­
twórcy posrebrzanych zastaw stoło­
wych (Norblin 1 Werner, J. Fraget,
bracia Henneberg - by wymienić naj­
większych) musieli walczyć z konku­
rencją niemiecką i francuską, przed
którą nie chroniły niekorzystne tary­
fy celne. Produkcja była kosztowna,
większość surowców bowiem trzeba
było importować. Właściciele firmy
Norblin okazali duże wyczucie sytua­
cji, zmieniając profil produkcji swo­
jego przedsiębiorstwa. Uniezależnili
się w ten sposób od koniunktury na
wyroby posrebrzane, otwierając so­
bie jednocześnie możliwość produko­
wania ich niejako na marginesie -
z wykorzystaniem innowacji techni­
cznych, zastosowanych w walcownie-
twie.

Po pierwszej wojnie światowej fab­

ryka rozbudowywała się - przy ul.
Żelaznej zrobiło się ciasno. Urucho­
miono wtedy filię w Osinach koło
Głowna, która przerosła rozmiarami
produkcji macierzysty zakład. No­
wością wśród wyrobów z tego okresu
były druty krzemobrązowe do celów
teletechnicznych, przewody linowe,
amunicja karabinowa oraz pierście­
nie i paski do prowadzenia pocisków
artyleryjskich.
Podczas okupacji niemieckiej
w czasie drugiej wojny światowej
Walcownia Metali „Warszawa” (tak
nazywano zakład w stolicy - w odróż­
nieniu od głowieńskiego) kontynuo­
wała produkcję. W 1945 r. urządzenia
fabryki wywieziono do Niemiec; po­
kaźną część narzędzi i stali szlachet­
nej władze polskie odnalazły później
w Szamotułach. Zniszczenia wojenne
były jednak tak duże, że rząd skąpił
dotacji na odbudowę fabryki. W 1946
r. ruszyła produkcja. Cały czas mó­
wiono o potrzebie poszerzenia ul. Że­
laznej, planowano budowę nowej
walcowni w innym miejscu, ale in­
westycja nie mogła jakoś się rozpo­
cząć. Dopiero w 1982 r. dokonano
rozruchu zupełnie nowej Walcowni
Metali „Warszawa" przy ul. Palisa­
dowej na Żoliborzu, W lipcu tego ro­
ku stanęły maszyny przy ul. Żelaznej.
Muzeum Techniki nie od razu
wkroczyło na opuszczony teren,
a i w czasie przeprowadzki to i owo
uległo zniszczeniu. Niezależnie od
wprowadzenia na małą skalę zapo­
wiadanej produkcji prętów, drutu
i płaskowników, dawny Norblin za­
sługuje na pilny remont. Obiektem
ochrony są nie tylko maszyny - z któ­
rych najstarsze pochodzą z pocz. XX
W marcu IBR4 r. zakupiono w Kabulu dla Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie (zob.
,,Młody Technik1' 1979 nr 1) ozdobną flaszą na wodę lub alkohol, sporządzoną z mosiądzu
platerowanego galwanicznie srebrem Flasza ma 44 cm wysokości l średnicą brzuśca 15,5
cm, a forma wskazuje, że wykonano ją po 18B0 r. Na denku naczynia wytłoczone są
następujące znaki: rosyjski orzeł dwugłowy, stanowiący jakby znak jakości, przysługują­
cy oficjałem dostawcom dworu carskiego; napis Norblin Co gal w. Warszawa; cyfry 1245;
napis w języku perskim (odczyt fonetyczny): korkhone-je-war*zu-norblln.
Jaką drogą naczynie trafiło do małego sklepiku ze starzyzną w stolicy Afganistanu?
Język nie przesądza sprawy, w Afganistanie bowiem używane są dwa: puaztu i właśnie
perski. Butlę wytworzono jednak prawdopodobnie z przeznaczeniem na sprzedaż w Cesa­
rstwie Persji, wszak w Teheranie przebywał agent Norbllna, a północna część tego kraju
stanowiła strefę wpływów Rosji. Afganistan, na który Rosja także miała ogromną ochotę
należał wraz z Persją południowo-wschodnią do strefy wpływów Wielkiej Brytanii. Ten
stan rzeczy został usankcjonowany porozumieniem brytyjsko-rosyjskim w 1907 r. Być
może jednak Rosja handlowała także bezpośrednio z Afganistanem, z którym od czasu
uncksji chanatu Chiwy (1873 r.) i chanatu Buchary (1868 r.) bezpośrednio graniczyła.
w. - ale i dziewiętnastowieczne bu­ Obecnie do zwiedzania udostę­
dynki z cegły, noszące jeszcze pewne pniana jest wielka hala tłoczni (wraz
cechy architektury klasycystycznej. z efektowną ciągarką) oraz dwie hale
Bezcenne są także walory obiektu ja­ zakuwarek. W czasie organizacji
ko całości - rozplanowanie budyn- skansenu przemysłowego trzeba bę­
ków^ system komunikacji wewnątrz­ dzie pokonać problemy nie znane do­
zakładowej, fragmenty posadzek ce­ tąd polskiemu muzealnictwu. Jeśli
ramicznych i żelaznych, schody z la­ rzeczywiście zakład Norblina ma
nego żeliwa w budynku biurowym, znów stać się miejscem produkcji,
latarnie itp. W halach prezentowane a nie tylko miejscem demonstracji
są ponadto narzędzia ręczne oraz dawnych technologii
kształtowniki. Henryk Hollender

109
 sadą jest, że nie wolno ni­ więc już dziś zacząć myśleć,

POMYSŁY
g en ia ln e
czego krytykować, należy
tylko podawać swoje po­
mysły, lub sugerować ulep­
szenie pomysłów jakie już
o odpowiednich urządze­
niach, za pomocą których
będzie można oglądać ob­
razy tych planet na powie­

* * 3N¥/noiHtf/nj padły - choćby na pierwszy

rzut oka wydawały się zu­
pełnie idiotyczne i b e z sen­
su. Pomysły bardzo dokład­
rzchniach kulistych (ści­
ślej: na półkulach). Maciek
właśnie wymyślił coś takie­
go - jest to system rzutowa­
nie zapisuje się i rozpatruje nia płaskich obrazów na
później w gronie wąsko wy­
i ta k ie sobie specjalizowanych fachow­
ców. Metoda ta nie tylko
półkule. Obraz każdej pla­
nety - przesłany drogą ra­
A u to rz y każdego z a m ie s z c z o n e g o p o m y s łu
diową, może być tym sposo­
uczy pokory, a nawet bem odtworzony po zapisa­
o tr z y m u ją ja k o h o n o r a r iu m 2 5 0 0 0 g r, W s z y s tk ie
wzbudza szacunek w sto­ niu go na dwóch płaskich
n a d e s ła n e p o m y s ły są poza ty m ro z p a try w a n e sunku do nieszablonowego kliszach. W idei tej ważne
p r z e z B iu r o M ło d z ie ż o w y c h P a te n tó w , k t ó r e p r z y ­ myślenia, ale i daje dosko­ są nie tyle techniczne szcze­
z n a je s w o je n a g r o d y i w y r ó ż n ie n ia . P o m y s ły m o ż ­ nałe rezultaty praktyczne góły, co sam bajkowy nieco
na n a d s y ła ć pod a d re s e m r e d a k c ji o d o w o ln e j Pomysł Krzysztofa Wita pomysł rzutowania koloro­
p o r z e r o k u , d n ia i n o c y , b y le b y b y ły o p a tr z o n e (18 lat) x Rybnika, pasuje wych obrazów odległych
dopiskiem : „P O M Y S Ł Y ” . D o ty c z y to r ó w n ie ż
jak ulał do takiej właśnie planet na wielką białą
narady. Krzysztof wymyślił kulę..,
„ Ś L A D Ó W P O M Y S Ł Ó W " . A u t o r z y w y c łr u k o w u - i
bowiem coś, co nie wiado­ PRZERABIAMY WIEŻĘ
n y c h „ ś la d ó w " o tr z y m u ją n a g r o d y rz e c z o w e .
mo do czego użyć, a co EIFFLAl O ile oczywiście
mą niezaprzeczalne cechy Francuzi nie zgłoszą sprze­
. J A NIE PROPONUJĘ - kach jakieś paczki itp. Po­ twórczego pomysłu. Jest to ciwów, Ale skoro przetrzy­
JA ŻĄDAM, aby m ó j p o ­ lecam więc sprawę specja­ wkręt współpracujący ze mali likwidację słynnych
m y s ł z o s t a ł j a k n a js z y b c ie j listom od dźwigów, sugeru­ zmyślnie skonstruowaną Hal Targowych i zbudowa­
z r e a liz o w a n y . D o t y c z y o n jąc nieśmiało, iż można by długą nakrętką, w którą nie Centrum Kultury im. G.
b lo k a d y a u t o m a t y c z n ie z a ­ rzecz całą rozwiązać po­ ową śrubę można wkręcić, Pompidou, którego budy­
m y k a n y c h d r z w i d ź w ig ó w dobnie jak to ma miejsce jednak dopiero wówczas, nek przypomina wielki piec
osobow ych. N a jp r o s ts z e w drzwiach do niektórych gdy zostanie rozgrzana centralnego ogrzewania
r o z w ią z a n ie to s z n u re k typów samochodów. Stoso­ (rozgrzewamy oczywiście będący w remoncie - to mo­
p r z y drzwiach i h a c z y k n a wana tam jest wszak częś­ nakrętkę). Jest ona do tego że dadzą się namówić rów­
ś c ia n ie . G d y chcemy aby ciowa blokada działająca celu owinięta na stałe spi­ nież na realizację projektu
drzwi p o z o s ta ły o t w a r t e w momencie odchylenia ralą grzewczą z wypro­ Tomasza Malinowskiego
n a le ż y s z n u r e k z a c z e p ić drzwi na całą szerokość, wadzonymi końcówkami. z Gdańska. A rzecz jest nie­
o h a c z y k . , . " — pisze pani KŁANIAMY SIĘ BU­ bagatelna, bowiem Tomasz
Grażyna Trochimiuk z Bia­ RZY MÓZGÓW. Swego proponuje przeróbkę słyn­
łegostoku czasu termin ten, jak rów­ nej wieży w wiatraki
nież i sama metoda docho­
dzenia do pewnych rozwią­
zań technicznych, nazwana
właśnie burzą mózgów,
przeżywały okres wielkiego
powodzenia. Co raz środki
masowego przekazu dono­
siły o kolejnej naradzie
twórców techniki prowa­ Wkręcona luźno śruba ule­
dzonej wg tej właśnie ga zaciśnięciu w nakrętce
metody. wkrótce po wyłączeniu
Ten poi ziu niii napisany Przypominam w skrócie, prądu. Odkręcenie jej staje
wstąp do listu pani Graży­ na czym ona polega. Otóż się więc możliwe po ponow­
ny sygnalizuje problem na­ w takiej „burzy" może brać nym podgrzaniu nakrętki.
prawdę ważny. Istotnie, udział od kilku do kilku­ Pomysł jest? Jest. Co z nim
drzwi do nowoczesnych nastu osób. Jedna z nich zrobić? Zapamiętać, Bo­ A ścisłej w elektrownię
wind, zainstalowane w Cormułuje problem i wszy­ wiem prędzej czy później, wiatrową o rozpiętości
dziesiątkach tysięcy wie­ scy w ciągu następnych 15- ale na pewno okaże się, że skrzydeł dochodzącej do
żowców w Polsce, zamyka­ 20 minut proponują jego znajdzie on swoje zastoso­ 200 m. Tżójskrzydłowy
ją się same. Nasza kore­ rozwiąż1:itiii- C,i tu ruinąza­ wanie.., wiatrak napędzałby gene­
spondentka ma więc świętą „W PRZYSZŁOŚCI, g d y rator dostarczający prądu
rację żądając, aby coś z tym lu d z k o ś ć opanuje s e t k i m i ­ elektrycznego stolicy Fran­
zrobić, gdyż utrudnia to lio n ó w g a la k t y k b y ło b y cji. Byłaby to największa
ogromnie korzystanie n ie m o ż liw e p o s ia d a n ie t y lu w świecie elektrownia tego
z windy osobom niepełno­ g lo b u s ó w il e je s t p la n e t typu, tak jak pod koniec
sprawnym, wprowadzają­ w tych g a la k t y k a c h " - pi­ XIX w. wieża inż. Eiffla
cym do wind dziecinne sze Maciej Urbaniak (13 była najwyższą budowlą
wózki, niosącym w obu rę­ lat} z Poznania. Należy świata..,

110

RÓŻNE
DROBIAZGI
Wojtek Sawlewicz (13
lat) z Warszawy, proponuje
instalowanie w statkach
dodatkowych śrub umiesz­
czonych na dziobie statku
i ciągnących go do przodu.
również możliwość podsłu­
chiwania nagrywanej taś­
my za pomocą słuchawek.
Bernard Kuś z Chorzo­
wa, życzy sobie, oby na
grzbiecie każdego egzem­
plarza „MT" był wydruko­
wany jego kolejny numer
oraz rok wydania. Łatwiej
wówczas będzie odnaleźć
w bibliotece potrzebny eg­
zemplarz.
Krzysztof Grzanka ze
Starogardu Gdańskiego,
proponuje przyjście z po­
mocą osobom niskiego
wzrostu, którym zdarza się
trzepać dywany na osiedlo­
wych trzepakach. Są m e
bardzo wysokie i niekiedy
trzeba się sporo nagimnas-
s p ir a lę . Jest t o j u ż k o le jn y
przykład n a f a k t , że p o d o b ­
n e pomysły często rodzą się
r ó w n o c z e ś n ie i n ie z a le ż n ie
o d s ie b ie w m ie js c a c h o d d a ­
lo n y c h nawet o s e t k i c z y
tysiące kilometrów. W y c i­
n e k z rysunkiem tej żarów­
ki n a d e s ła ł C e z a ry Choj­
nicki z Piotrkowa TYybu-
n a ls k ie g o . N a t o m ia s t C e z a ­
trawstwo wody dałoby się
ry P a lę g a z C z ę s to c h o w y
ograniczyć instalując
d o n o s i, iż m a d z iw n ą ż a ­
w mieszkaniach zawory
r ó w k ę p r o d u k c ji k a n a d y j­
z licznikami. Po zużyciu np.
s k ie j, p o s ia d a ją c ą a ż trzy
50 litrów wody dziennie au­
n ie z a le ż n e o d siebie sp ir s ie !
tomat zamyka zawór i aby
go uruchomić należy wrzu­ * * ★
cić odpowiednią monetę.
Halina Wolak (17 lat) Ogólnie rz e c z b io r ą c nie
z Rybnika oczekuje, iż rze­ je s t n a jg o r z e j z r e a liz a c ją

Powinno to jego zdaniem,
zwiększyć zwrotność stat­
ków. Drugi pomysł dotyczy
wysuwanych z opony kol­
ców, mających za zadanie
zwiększenie przyczepności
kół w razie ślizgawicy. Kol­
ce te wychodziłyby na ze­
wnątrz opony po odpo­
wiednim podwyższeniu ciś­
nienia w dętkach.
Marek Kmieć z Bosz-
kówka marzy o możliwości
kupna w sklepie papierni­
czym takich zeszytów, któ­
re miałyby u góry każdej
strony umieszczony wzór
całego alfabetu, ale wypi­
sanego pismem ręcznym,
n
miosło uruchomi wreszcie w p r a k t y c e pomysłów kli­
produkcję uchwytów do entów naszego d z ia łu , t y l ­
wanienek - służących do k o , ż e t r w a t o n a o g ó ł o w ie ­
kąpania dzieci - zakłada­ le za długo. Dariusz Kotań-
nych na zwykłą wannę. ski (1 5 l a t ) z W a r s z a w y z n a ­
Usprawni to nie tylko samo la z ł np. w p r z e d p o to p o ­
przygotowanie kąpieli dla w y c h n u m e ra c h :
malucha, ale również póź­ „MT" 8 /8 1 - rozsuwane
niej zaoszczędzi masę pracy łó ż k o . Jego konstrukcję
młodym mamom, które mu­ Darek w id z ia ł w k ilk u
szą porządkować zachlapa­ w s p ó łc z e ś n ie w ydanych
ną wodą podłogę. k s ią ż k a c h .
tykowac mm wy winduje się
ciężki dywan na górną po­ „ M T ’ 2 /7 0 - sanki z t w o ­
przeczkę. Najlepszym roz­ rz y w a - b y w a ją czasam i
wiązaniem - wg Krzysztofa w sklepach s p o rto w y c h
- byłoby więc zaprojekto­ S S la d e m \ i m a ją k s z t a łt o d p o w ie d n io
w y p r o f ilo w a n e j łó d k i. S y ­
wanie trzepaka o zmiennej
wysokości podwyższanego i | pomysłów g n a liz a c ja ś w ie t ln a w apa­
np za pomocą korby. r a t a c h te le fo n ic z n y c h - c o ­
Andrzej Matuszkiewicz ra z bardziej jest popularna.
Z n ó w m a m y d o c z y n ie ­ P rz y b o ry k r e ś la r s k ie
(15 lat) z Krapkowic, zasta­
n ia z prawie równoczesnym z przyssawkami - dziśpro­
nawia się czy nie można by
do zasilania elektroniczne­ opublikowaniem pewne/ dukuje s ię ju ż n a w e t t a k ie
go zegarka na rękę wyko­ id e i, c h o ć o n ie c o z r ó ż n ic o ­ c y r k le d o r y s o w a n ia n a ta­
rzystać jakiegoś Sprytnego w a n y m z a s to s o w a n iu p r a k ­ blicy szkolnej.
przetwornika przetwarza­ ty c z n y m . M ia n o w ic ie D a re k k o ń c z y s w ó j lis t
jącego w elektryczność w „ M T " 3 /8 4 w y d r u k o w a ­ s u g e s tią „ a b y • M io d y T e c h ­

uderzenia pulsu. Przetwor­ liś m y pomysł ż a r ó w k i n i k i is t n ia ł wiecznie " Po­

nie drukowanym. Autor Lis­
tu uważa, że mając stale
przed oczami kaligraficzne
litery, każdy szybko nau­
czyłby się pisać ładnie
i czytelnie.
Ech, marzenia, ma­
rzenia...
Janusz Se rżysko z War­
szawy chciałby mieć
w swym magnetofonie wy­
łącznik kasowania taśmy.
Umożliwiłoby to nagrywa­
nie na tej samej ścieżce róż­
nych dodatkowych dźwię­
ków, głosów, lub instru­
mentów. Oczywiście ma­
gnetofon musiałby mieć
z dwiema równoległymi m y s ł je s t n ie z ły , m y ś lę w ię c ,
spiralami. G d y je d n a u le ­ że za jakieś tysiąc l a t t r a f i
g n ie p r z e p a le n iu , s iła r ó w n ie żdo „ Ś L A D Ó W " -
ś w ia t ła m a le je o p o ło w ę , a le t a k j a k s e t k i in n y c h w c z e ś ­
ż a ró w k a ś w ie c i n a d a l. n i e j z r e a liz o w a n y c h .
W t y m s a m y m c z a s ie ra­
dziecki ,,/unpyj Technik" śe śr ir
(nr 3 /8 4 ) o p u b lik o w a ł
w swojej stałej rubryce pt. D o Ś L A D Ó W sprzed bli­
„Biuro P a t e n t ó w " r y s u n k i sko ćwierćwiecza Marek
t a k ie j ż a r ó w k i d z ia ła ją c e j Z a le s k i (1 2 la t ) z M y ś lib o ­
je d n a k n ie c o inaczej, bo­ r z a d o rz u c a jeszcze jeden.
nik powinien hyc /mrumalo­ wiem ś w ie c i ta m zawsze O to w „ M T ’ 1 /6 1 z n a la z ł s ię
wany w pasku lub branso­ tylko jedno w łó k n o . G d y p r o je k t m a g n e ty c z n y c h
letce po wewnętrznej stro­ u le g n ie O no przepaleniu, szachów , takich j a k ie obec­
nie przegubu dłoni. le k k ie d o k r ę c e n ie ż a r ó w k i n ie s ą w p o s ia d a n iu M a r k a ,
Andrzej Dyka* (17 lat) - m a ją c e j s p e c ja ln y c o k ó ł k t ó r y j e z re s z tą u d o s k o n a lił
z Drawska Pomorskiego, i o d p o w ie d n ią o p r a w k ę d o d a ją c blaszki na z b it e
jest przekonany, iż marno­ w łą c z a d ru g ą , b liź n ia c z ą f ig u r y .

111

G R Y bawa na dziewięciu połach, ułożo­
Z GŁ OWĄ
OBRACANIU
Dziś chcą zaprezentować Czytelni­
kom grę niezwykle ciekawą, prawdzi­
wą ucztą dla wielbicieli rozrywek
umysłowych. Nazwałem ją - OBRA-
GANKA, Jest to zabawa logiczna zu­
pełnie nie spotykanego rodzaju, łą­
cząca w sobie cechy słynnej „piętna-
stki" i kostki Rubika, mającą zaś nad
nimi przewagą świeżości,
Przed rozpocząciem rozgrywki
czeka nas jednak trochą pracy. Prze­
de wszystkim musimy postarać się
o osiem jednakowych sześcianów.
Mogą to być dziecinne klocki, kostki
do gry czy też inne przedmioty
0 kształcie sześcianu. Następnie
w każdym z sześcianów trzeba wyróż­
nić w jakiś sposób dwie naprzeciw
leżące ścianki, każdą inaczej. Naj­
prościej można to zrobić z kostkami
da gry - wystarczy zapamiętać, że
interesują nas np. ścianki z jednym
1sześcioma oczkami. inne zaś uznaje­
my za neutralne.
Wpozostałych przypadkach można
np. pomalować dwie wybrane ścian­
ki. każdą na inny kolor. Załóżmy (w
celu lepszego rozumienia dalszego
opisu), że uczyniliśmy właśnie w ten
sposób i każdy nasz klocek ma teraz
jedną ścianką czerwoną, a drugą, le­
żącą naprzeciw - zieloną (pozostałe
ścianki w kolorze neutralnym).
Zabawą zaczniemy od rozwiązania
prostego zadania logicznego, w któ­
rym potrzebne będą tylko trzy spo­
śród naszych sześcianów. Na kartce
papieru rysujemy kwadratową „plan­
szą" 2x2, taką. by boki kwadratów
były równe bokom naszych sześcia­
nów. Trzy klocki ustawiamy na plan­
szy czerwonymi ściankami do góry,
pozostawiając jedno miejsce na plan­
szy wolne, np. tak. jak na rysunku 1.
Ogólnie rzecz biorąc, zabawa pole­
ga na obracaniu sześcianów na plan­
szy. Niewolno z nimi robić nic innego,
a zwłaszcza przesuwać ani podnosić
do góry. Żaden klocek nie może też
w czasie zabawy znaleźć sią poza
wyznaczonymi (w tym wypadku czte­
rema) polami. Rozgrywka składa sią
z ruchów, Każdy ruch, to obrót które­
112
Sprawdźmy, jak wygląda nasza za­
nych w kwadrat 3 x 3. W celu zacho­
wania zasady „jednego wolnego po­
la" w grze musi być użytych tym ra­
zem osiem sześcianów.
Ustawiamy je, jak na rys. 2, rzecz
jasna - czerwonymi ściankami do gó­
ry. Wszystkie reguły wykonywania
ruchów pozostawiamy bez zmian, ta­
kie samo jest również nasze zadanie -
obrócić choć jeden sześcian o 180°.
Tym razem jest to dość proate - oka­
zuje sią, że już po kilkunastu (a nawet
kiłku) manipulacjach któryś z kloc­
ków odwraca sią zieloną ścianką do
goś z sześcianów o 90* wzglądem Póry
jednej z jego dolnych krawędzi, tzn. Zachęceni tym sukcesem spróbuj­
tak, by ta właśnie krawędź pozosta­ my utrudnić problem. Startując za
wała w czasie obrotu nieruchoma. każdym razem z położenia wyjścio­
Wskutek obrotu sześcian przewraca wego, staramy sią odwrócić dwa, trzy
sią na bok. na sąsiednie pole. Dlatego i więcej sześcianów. Jaką największą
też warunkiem koniecznym wykona­ liczbę „zielonych ścianek na górze"
nia ruchu jest, by pole, na które chce­ uda nam się otrzymać? Czy jast moż­
my przewrócić klocek, było w tym liwe odwrócenieWSZYSTKICH ośmiu
momencie wolne. sześcianów?
A teraz zadanie: obraoając (wyłącz­ Okazuje się. że taki W następnym
nie w dozwolony sposób) klocki nale­ naszym spotkaniu napiszę, jak to zro­
ży doprowadzić do tego, by choć je­ bić, jak w prosty sposób zapisywać
den z nich znalazł sią w położeniu wykonane ruchy, a także o łnnych
„zieloną ścianką do góry". Sądzą, że interesujących wtaśoiwośctach OB-
każdemu, kto rzeczywiście zabrał sią RACANKI.
do obracania klocków, nje potrzeba P.6, Ponieważ przy obracaniu sześ­
będzie nawet minuty, by stwierdzić, cianówna kartce papieru sporą niedo­
że zadanie takie jeat wbrew pozorom godnością jest ich ołągłt „uciekanie"
niemożliwe do wykonania! poza wyznaczone pola, zamiast pa­
Rzeczywiście, aby obrócić któryś pierowej planszy warto przygotować
z trzech klocków „zieloną ścianką do sobie np. z drewna podstawkę tej sa­
góry", czyli obrócić go o 18ff\ trzeba mej wielkości z podwyższonymi brze­
przecież wykonać tym klockiem dwa gami, uniemożliwiającymi wypadanie
ruchy w tym samym kierunku. Tym­ klocków, Na ten sam zresztą pomysł
czasem nasza zabawa odbywa się na wpadł producent „Obiecanki", moż­
czterech polach I w każda atroną na ją bowiem od niedawne kupić
można zrobić tylko jeden obrót. Coś w niektórych sklepach, pod (tajemni­
trzeba zatem zmienić. Spróbujmy po­ cze) nazwa IQ. TEST.
większyć planszą. Robert Hardy
UWAOA, HOBBYŚCI - ELEKTRONICY!
Powstał pierwszy w Polsce ogólnopolski, uczniowski Klub Mikroin-
formatyki „InforMik” „Młodego Technika"! Zlokalizowany został
w Ośrodku Harcerskim w Chorzowie i wyposażony w mini-komputery
„Meritum", przekazane przez Zakłady Urządzeń Komputerowych
„Mera ELZAB" % Zabrza i komputery firmy „Sinclair".
Klub dostępny jest dla młodzieży z województwa katowickiego
i przyległych codziennie, a miłośnicy mikroinformatyki z innych woje­
wództw spotykać się będą co pewien czas na 3*dniowych zjazdach.
Wszystkich chętnych prosimy o kontakt osobisty lub listowny z Ogól­
nopolskim Klubem Mikroinformatyki „InforMik", Ośrodek Harcerski,
0 -5 0 0 Chorzów, WPKiW, te l centrali 413-891.
 SPIS
ARTYKUŁÓW
ZAMIESZCZONYCH
W „MŁODYM TECHNIKU V9
W LATACH
1981
1982
1983
1984
1/1981

Dyski akrecyjne - M ic h a ł R ó ż y c z k a ...................... 6

Pradzieje cywilizacji na ziemiach polskich (I> -
B o le s ła w O r ł o w s k i ................................................. 6 Historia mikroprocesora- Jerzy K o s t r u s ia k . . . .
Komputerowy skład drukarski - A n d r z e j M a c h a l-
s k i ................................................................................. 14
Koła czy nogi? - J a n u s z M o r a w s k i ............................ 22
Satelitarne elektrownie słoneczne - J e r z y H o łu b ie c 29
Tytan i jego związki w przyrodzie i technice -
Grzegorz B asiński...................................................... 34
Samoloty oszczędne - J a n L e s k i ............ .................. 39
F e l i e t o n : Głuchy telefon - B o g u s ła w K it z m a n n . 3 A n d rz e j S to ff .
O p o w i a d a n i e ; Niepewność - A n d r z e j S t o f f . . 46
N a w a r s z t a c i e : Regulatory temperatury —
A n t o n i B i a ł o s z e w s k i ................................................. 57
Budowa i naprawy domowej instalacji wodociągo­
wej - Jerzy P ie t r z y k .................................................... 62
Przybory do czyszczenia i polerowania - Stefan
Z b u d n ie w e k ................................................................. 67
Przyrząd do stolarskich połączeń wczepowych *
R y s z a r d K r e y s e r . ........................................................ 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Ścieranie tablicy . . , . 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Aleksander Popow -
Zbigniew Gawryś........................................................ 5 Z d z is ła w P o d b i e l s k i ...........................................
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Toyota Corolla -
Z d z is ła w P o d b ie ls k i . ............................................... 72
F o t o n o w o ś c i : Nowości sprzętu fotograficzne­
go i filmowego produkcji ZSRR - Ryszard Kreyser . 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Planety
wokół gwiazd- Sławomir R u c i ń s k i ......................... 76
Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Wstęga
Móbiusa - Michał Szurek........................................... 79
C h e m i a na c o d z i e ń : Kwas mlekowy (II)-
Stefan S ęk o w sk i........................................................ 83
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Pocztowy postęp techniczny - J a n
B a r c z y k .................................................................... ... 86
M u z e u m t , M T Ł ó d z k i e włókiennictwo -
H e n r y k H o U e n d e r ........................................................ 94
Wzrost kryształów - W a ld e m a r G o r z k o w s k i . . . . 82
O k ł a d k a m i IV: Lokomotywa elektryczna ET-
41 - Czesław W a s z k ie w ic z
Mikroprocesory: “ JerzyKlimkowski...................... 16
19
Na zerowym południku - A n d r z e j K l i m e k ................ 22
Bateria zamiast sprężyny - M ir o s ła w Z ię b a 29
Pradzieje cywilizacji na ziemiach polskich (II) -
B o le s ła w O r ło w s k i ..................................................... 33
Zgoda buduje,.. Silniki okrętowe - B o h d a n H u r a s . 40
F e l i e to n : Global 2000-Bogusła w K it z m a n n . 3
O p o w i a d a n i e : Niepewność (dokończenie) -
48
Na w a r s z t a c i e : Obudowy urządzeń elektro­
nicznych - R o m a n K o z a k ............................................ 57
Budowa i naprawy domowej instalacji wodociągo­
wej (II) - J e r z y P i e t r z y k ............................................... 63
Przetwornica tranzystorowa - A n t o n i B ia ło s z e w s k i 68
Elastyczny ścisk stolarski-Stefan Zbudniewek . . 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Wskaźnik zużycia pali­
wa ................................................................................. 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Werner Karl Heisen-
berg- Z b ig n ie w G a w r y ś ..................................... 5
Poznajemy s a m o c h o d y : Opel Kadett -
72
F o t o p o r a d y : Suszenie negatywów; F o t o n o ­
w o ś c i : Nowe typy projektorów filmowych Su­
per 8 - Ryszard K r e y s e r ........................................ 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Soczewki
grawitacyjne - Sławomir Ruciński...................... 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Weź kal­
kulator i... -M ichał S z u r e k .................................. 80
C h e m i a n a c o d z i e ń : Kwas cytrynowy (I) -
S te fa n S ę k o w s k i .................................................. 82
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h :Oszczędzaj energię -Jan B a r c z y k . . 91
M u z e u m , , M f ” -.Cukier - H e m y k H o U e n d e r . 94
Siłownie wiatrowe - J ó z e f W ysocki................... 47
Przydrożne telefony ratunkowe - Z b ig n ie w G a ­
w r y ś ............................................................................. 86
Błona półprzepuszczalna - W a ld e m a r G o r z k o w s łd . 85
O k ł a d k a III i IV: Stół kreślarski - Czesław W a ­
s z k ie w ic z

113
 3/81 Remontujemy mieszkanie (U) - J e r z y Pietrzyk . , . 67
Kl ub W y n a l a z c ó w : Usztywnienie łodzi
U progu kosmosu - W ik t o r N i e d z i c k i ...................... 6 pneumatycznej........................................................... 88
Podziemne zagrożenia: Ogień - wybuch - gaz - S y l w e t k a m i e s i ą c a : Stanisław Wigura -
Stefan G i e r l o t k a ........................................................ 15 A n d r z e j G la s s .............................................................. 5
Energia z roślin- A n d r z e j A n i o ł ............................... 22 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : DaimlerLimou-
Przyszłość lekkiego lotnictwa - Z d z is ła w B r o d z k i . 28 aine- Zdzisław P o d b ie is k i . . . ...................... 72
Najpierw popatrzeć: Wzorowa kontrola jakości - F o t o p o r a d y : Poda wacz papieru fotograficzne­
G r z e g o r z J e z i e r s k i ........................................... 34 go; Miniaturowa lampa błyskowa; Mieszek makro-
Aluminium w budownictwie - W i t o ld S z o lg in ia 40 fotograficzny - R y s z a r d Kreyser............................... 74
Powietrze pracuje - C z e s ła w W a s z k ie w ic z 44 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Conowe-
F e l i e t o n : Komputerowa mentalność - B o g u - go w badaniach Słońca? - S ła w o m ir R u c iń s k i. . , , 76
s ł a w K i t z m a n n ..................................................... 3 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Jak gęsto
O p o w i a d a n i e : Nadzieja - M ic h a ł F o ty m a . . . 51 leżą liczby pierwsze?- M i c h a ł S z u r e k ...................... 79
N a w a r s z t a c i e : Remontujemy mieszkanie (I) C h e m i a na c o d z i e ń : Iryzowanie szkła -
- J e r z y P i e t r z y k ........................................................... 57 Stefan S ęk o w sk i......................... 82
Diody elektroluminescencyjne- R o m a n K o z a k . . 62 M u z e u m , , M T " : Technika widowiska tea­
Świdry do wierceń otworów w ziemi - Stefan tralnego - H e n r y k H o lle n d e r ..................................... 94
Z b u d n ie w e k ............................- ................................. 67 Słońce B
Tranzystorowa przetwornica do lamp błyskowych Solar challenger - ( z p ) .................................. « . . . 43
- A n t o n i B ia ło s z e w s k i . . . .................................. 70 Automatyczna przerzutka w row erze...................... 84
Kl u b W y n a l a z c ó w : Bezpłatna energia . . . . 87 Wieże ciśnień w Kuwejcie - fzp> „ , . . 86
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Tadeusz Tański - An­ O k ł a d k a III, IV: Agregat sprężarkowy - Czesław
W a s z k ie w ic z
drzej K o w a J s k i ........................................................... 5
Poznajemy s a m o c h o d y : Alfa Romeo, 5/81
Gi ulletta - Z d z ia ła w P o d b i e i s k i ............................... 72
Fotonowości: Wyposażenie pomocnicze, Mądre książki - T a d e u s z T w a r o g o w s k i ................... 6
dźwiękowe przezrocza - Ryszard K r e y s e r ............... 74 Dolmel - Wytwórnia fabryk prądu - Z b ig n ie w
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Ziemia G a w r y ś ....................................................................... 12
podsłuchiwana z kosmosu - S ła w o m ir K u c iń s k i 76 Motocykle- Z d z is ła w P o d b i e i s k i ............................ 22
Rozmaitości matematyczne: Weź Wszędobylska ciecz-Grzegorz Jezierski................ 29
komputer i... - M ic h a ł S z u r e k .................................. 80 Magazynowanie energii w polu magnetycznym -
C h e m i a na c o d z i e ń : Kwas cytrynowy (II) , M ic h a ł F o t y m a ......................................................... 35
- Stefan Sękowski,................................................ 83 Technika w badaniach autentyczności dokumen-
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­ tó w - J e r z y K o n i e c z n y ............................................... 43
c z t o w y c h : Tradycje polskiego szkolnictwa Jak przebiega wybuch?-Stefan S ęk o w sk i............. 46
morskiego - J a n B a r c z y k ........................................... 90 Felieton; Miła gra ogrodowa Bogusław
M u z e u m , , M T ’ *: Z techniki afrykańskiej - K i t z m a n n ....................................... 46
Henryk Hollender........................................................ 94 O p o w i a d a n i e : Zapomniany przez ludzi -
Marisat - System łączności satelitarnej na morzu - A n d r z e j D r z e w i ń s k i .................................................. 51
Z b ig n ie w G a w r y ś . ..................................... . , , , 32 N a w a r s z t a c i e : Budowa i naprawa pralek
automatycznych - Z b ig n ie w G a w r y ś ...................... 57
Diody świecące w praktyce majsterkowicza - ( w a ) . 62
Remontujemy mieszkanie (HI) - J e r z y P i e t r z y k . . . 64
Pojemnik do zbioru agrestu - Stefan Zbudniewek . 70
4/81 Przyrząd do sygnalizacji świetlnej - (ew) . . . . . . 71
Kl ub W y n a l a z c ó w : U w aga,człow iek............. 87
Tajemnice fotosyntezy - L e s z e k Ł y ż n i k ................... 6 S y l w e t k a m i e s i ą c a : Albert Michelson -
IkarusAutóbuszok- B o g u s ła w K it z m a n n . 14 B o le s ła w O r ł o w s k i ..................................................... 5
P o w r ó t towarowych żaglowców - B o h d a n H u r a a . . 22 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Peugeot 604 -
Nawozy mineralne - ratunek przed głodem - Wa- Z d z is ła w P o d b i e i s k i ........................................... 72
le n t y n a M io d u s z e w s k a ........................................... ... 26 F o t o n o w o ś c i : Lampa błyskowa „Braun Vario-
Rośliny inżynierami - J a k u b M o w a z o w i c z . ............ 34 200 M 340 SCA"- R y s z a r d K r e y s e r ......................... 74
Kotły bez palenisk-Zbigniew Ra t a j . ...................... 38 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Spotka­
Wolfram - O r z e g o r z B a s i ń s k i ......................... . . 44 nie za pięć lat - Sławomir Ruciński............................ 76
F e l i e t o n : Jak rozhartowała się stal - B o g u s ła w C h e m i a na c o d z i e ń : Prezentujemy wita­
K i t z m a n n .................................................................... 4 minę C - S te fa n S ęk o w sk i......................................... 79
O p o w i a d a n i e : Nocleg - Janusz Mil, Sławomir R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e ; O licze­
M i l ........................................................... ..................... 48 niu - Michał Szurek..................................................... 85
N a w a r s z t a c i e : Prosta przystawka do cięcia N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
i ostrzenia - Stefan Z b u d n ie w e k ............................... 57 c z t o w y c h : Radzieckie samochody wyścigowe -
Wskaźnik poziomu cieczy - An t o n i B ia ło s z e w s k i, 60 J a n B a r c z y k ................................................................. 89
Nowoczesne narzędzia stolarskie - Ryszard Krey­ Mu z e u m „ M T " : Maszyny do szycia -
ser ............................................... . . . . . . . . . . 63 H e n r y k H o lle n d e r ............................................ * . . 94
Szablon do ustawiania wkładki adapterowej - Z b i ­ Wszechobecne promieniowanie - ( z g ) ...................... 82
g n ie w G a w r y ś ' .............................................................. 65 O k ł a d k a Ul, IV: Automat da lodów - C z e ­
Uchwyt do osłony wkładki gramofonowej - (zg). . , 67 s ła w Waszkiewicz

114
 6/81
Nowoczesne statki rybackie- Z e n o n S t e f a ń s k i . . . 6 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Struktura
O spalaniu - T a d e u s z I. R y c h t e r ............................... 12
Energia wiatru - J a n L e s k i ......................................... 22
Topografia Wenus - Stanis/awR B r z o a t k ie w ic z . , 28
Chemizacja rolnictwa złem koniecznym? - A n d r z e j
A n i o ł ........................................................ 32
Sztuczne kończyny - A r t u r D z i a k ............................ 39
German - G r z e g o r z B a s i ń s k i ..................................... 44
F e l i e t o n : Testament Beniamina Frankiina -
Bogusław K i t z m a n n .................................................. 3 M u z e u m , , M T " : Ochrona zabytków techniki-
O p o w i a d a n i e : Próba kontaktu - Z b ig n ie w
D w o r a k ....................................................................... 46
N a w a r s z t a c i e : Uniwersalny zasilacz stabili­
zowany - .Roman K o z a k ............................................ 57
Budowa i naprawa pralek automatycznych {dokoń­
czenie! - Zbigniew G a w ry ś ' ........................................ 83
Wykrawacze do kółek - L u d w i k O s s o w s k i ............... 68
Sprzęt biwakowy - ( l o ) .............................................. 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Kontrola hermetycz­
ności słoików .............................................................. 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Tales z Miletu ~ Bole­
sław Orłowski........................................................... ... 5
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Triumph T R 7 -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o p o r a d y : Fotografujemy gwiazdy - R y ­
s z a rd K r e y s e r .............................................................. 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Centrum
galaktyki - S ła w o m ir K u c iń s k i ............... .................. 78
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : O izomor­
fizmie w matematyce i na co dzień, czyli sztuka
utożsamiania- Andrzej P e k ..................................... 81
C h e m i a na c o d z i e ń : Atramenty(I)-Stefan
S ęk o w sk i.................................................................... 83
M u z e u m , , M T ” :Okulary- H e n ry k H o J J e n d e r, 94
Wczesne wykrywanie tlenku węgla i metanu w ko­
palniach - ( b k ) . ......... ........................ ........................ 86
7/81
Alembiki kosmiczne- W ik t o r N ie d z ic k i .................. 6 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Michałki-
Polska kopalnia w XIX-wiecznej Turcji - Bolesław
O r ło w s k i ....................................................................... 14
Chrom - G r z e g o r z B a s iń s k i ..................................... . . 17
Mała fabryka dużych samochodów - Zbigniew Ga­
wryś ................................................................. 22
Jak chronić metalowe zabytki? - Stefan S ę k o w s k i . 31
Supergrabie- A n d r z e j O l e j n i k .................................. 38
Liczba n i kwadratura koła - M ic h a ł S z u r e k ............ 41
F e l i e t o n : Życie do opatentowania - Bogusia w
K i t z m a n n .................................................................... 3 O k ł a d k a III, IV: Samolot PZL-IG4 „WILGA”
O p o w i a d a n i e : Kilka sztabek złota - Z b ig n ie w
P ie t iz y k o w s k i .............................................................. 46
G uzik- Jacek S a w a s z k ie w ic z .................................. 49
N a w a r s z t a c i e : Akustyczny wzmacniacz du­
żej mocy (I) - R o m a n K o z a k ........................................ 57
Ogrodowy ruszt - ( j p ) .................................................. 67
Remontujemy mieszkanie (IV) - J e n y P ie t r z y k . 68 * Fotodetekcja - A n d r z e j M a c h a J s k J ............................
K l u b W y n a l a z c ó w : : Mikroobrabiarka do
d r u k u .......................................................................... 87 Historia wzmacniacza operacyjnego - Z b ig n ie w
S y l w e t k a m i e ś i ą c a : Czesław Kłoś - Bole­
sław Orłowski .............................................................. 5 Obelisk watykański - W it o łd S z o l g i n i a ...................
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : BMW830CS-633
C Si - Z d z is ła w P o d b i e l s k i ........................................ 72
F o t o n o w o ś c i : Wieści z targów lipskich - R y ­
s z a rd K r e y s e r ........................., .................................. 74
wszechświata - S ła w o m ir R u c i ń s k i ......................... 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Trudne z a ­
d a n ia - M ic h a ł S z u r e k ..................... 80
C h e m i a na c o d z i e ń : Atramenty (II) -
S te fa n S ę k o w s k i ........................................................ 82
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : 20 lat pierwszego wzlotu człowieka
w kosmos; Śmigłowce radzieckie-Jan Barczyk. . . 90
H e n r y k H o łle n d e r ................................................... 94
Malowanka z Olsztyna - (z g ) ................................ 54
mi
Samoloty dyspozycyjne w Polsce - A n d r z e j G la s s . . 6
Wielki ptak Leonarda - W it o ld S z o l g i n i a .......... 14
Wielkie ognie Meksyku - A n d r z e j U r b a ń c z y k . . . . 22
Podwodne pojazdy - Stanisław D y r c z ................ 30
Szyby zespolone a energetyka - Janusz J a b łk o w s k i . 38
F e l i e t o n : Pomysły genialne i takie sob ie- B o g u ­
s ła w K it z m a n n ........................................................... 3
O pow iadanieiK osm opol-M anekFaJzm ann . 44
Na w a r s z t a c i e : Palnik „Unigaz" - Stefan
Z b u d n i e w e k ........................................................ 57
Akustyczny wzmacniacz dużej mocy (dokończenie)
- Roman K o z a k ..................................................... 60
Remontujemy mieszkanie (V) - J e r z y P ie t r z y k . . . 69
Ogrodowy kącik wypoczynkowy - S te fa n Z b u d n ie ­
w e k ............................................................. 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Usprawnienia ............. 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Adam Adamandy Ko­
chański - B o le s ła w O r ł o w s k i ......... ............................ 5
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : SAAB 900 TUR­
BO - Z d z is ła w P o d b ie ls k i ............................................ 72
F o t o p o r a d y : Posługiwanie się aparatem foto­
graficznym - R y s z a rd Kreyser.................................. 74
F o t o n o w o ś c i : Lampy błyskowe „Unomat" -
R y s z a r d K r e y s e r . ........................................................ 7^5
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h :Teleskopy
przyszłości - Sławomir Ruciński............................... 76
M ic h a ł S z u r e k .............................................................. 80
Ch e mi a na co d z i e ń : Obwody drukowane -
S te fa n S ę k o w s k i . . . . . . i..................................... 82
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Ważniejsze przeloty balonowe - J a n
B a r c z y k ....................................................................... 90
M u z e u m ,, M T " : Lokomotywy parowe - H e n ­
r y k H o U e n d e r .............................................................. 94
Miniaturowa łódź podwodna - Zbigniew Gawryś. 32
35” - Czesław W a s z k ie w ic z
9/81
Jak powstają dziury w Ziemi - Walentyna M io d u ­
s z e w s k a ....................................................................... 6
15
Piece indukcyjne do topienia metali - P i o t r B ie la . . 22
G a w r y ś ....................................................................... 28
33
Perpetuum mobile i rozrzutne silniki - W ło d z i­
m ie r z A u g u s t y n ia k ..................................................... 38
115
Mikroświat kompostu - A n d r z e j A n i o ł . ................... 41
Dlaczego łamią się statki? - L e s z e k W o j n a r ............ 45
F e l i e t o n : Gra z naturą - Bogusia w K it z m a r m . . 3 F o t o p o r a d y : Wykonywanie powiększeń foto­
O p o w i a d a n i e : Prawda o przyjacielu- A n d r z e j
D r z e w i ń s k i ................................................................. 50
N a w a r s z t a c i e : Zespoły głośnikowe dużej
mocy - .Roman K o z a k .................................................. 57
Toczenie drewna-Stefan Zbudniewek................... 63
Szczudła - ( j p ) ............................... ............................... 67
Usprawnianie telefonicznego aparatu zgłoszenio­
wego - M a r e k K o n o p a c k i ........................................... 68
Zasilanie świetlówek - ( a b ) ........................................ 69
Próbnik stanów logicznych - Antoni B ia ło s z e w s k i . 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Regeneracja baterii. . . 87
S y l w e t k a m iesią ca .T y tu sL iw iu szB o ra ty -
n i- B o le s ła w O r ł o w s k i ............................................... 5 Pamięć komputerowa na pęcherzykach magnetycz­
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : FortEscort 1300-
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o p o r a d y ; Dobór ekspozycji; składany
uchwyt do aparatu fotograficznego - R y s z a r d
K r e y s e r .................................................................... ... 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Ponad-
świetlne rozszerzanie się kwazarów - Sławcmir
R u c iń s k i ....................................................................... 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Paramate-
matyka- M ic h a ł S z u r e k ........................................... 80
C h e m i a na co d z i e ń : Eksponaty w żywi­
c y - S te fa n S ę k o w s k i ..................................... ... . . . 82
M u z e u m , , M T ” : Wczesna ilustracja medycz­
na - H e n r y k H o lle n d e r . . *. ................... .................. 94
Urządzenia obdarzone rozumem - (z g ) ...................... 84
Polski pociąg pancerny „Smok Kaszubski” - Wik­
tor Niedzicki .............................................................. 90
10/81 (Ostatni numer w 1081 r.)
Silniki Diesla do samochodów osobowych - Z d z i­
s ła w P o d b ie ls k i ........................................................... 6
4C 90 z Andrychowa - Jan B a z y ] L i p s z y c ............... 12
Dymiące Diesle - C e z a ry B o c h e ń s k i ......................... 15
EHa - Łódzka Fabryka Transformatorów - Z b i ­
g n ie w G a w i y ś .............................................................. 22
Sprzężenie zwrotne - klucz do cybernetyki - Ry­
szard Tadeusiewicz........................................... ... . * 33
Aby sięgać jeszcze wyżej- A d a m S z p r u t a . . . . . . 40
Radiografia przemysłowa- G r z e g o r z J e z ie r s k i. . . 43
F e l i e t o n . Głos z szuflady- B o g u s ła w K itz m a n n . 3
O p o w i a d a n i e : Informogram - R y s z a r d G ło ­
w a c k i ........................................................ ................ 50
N a w a r s z t a c i e : Budujemy koło garncarskie-
( b k ) ............................................... 57
Ozdobna skórzana galanteria - opr. B o g u s ła w
K i t z m a n n .................................................................... 64
Remontujemy mieszkanie (VI) - J e r z y P ie t r z y k . . . 66
Nowy rodzaj pilników do drewna - P i o t r K r e y s e r . . 69
Ściski - kleje® kątowe - S te fa n Z b u d n ie w e k . . . . 71
Uniwersalny próbnik- A n t o n i Białoszewski . . . . 73
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Heronz Aleksandrii-
Z b ig n ie w G a w r y ś ........................................................ 5 Co spalać w silnikach? - Z b ig n ie w W o ln ic k i .............
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Ford Escort XR3-
Z d z is ła w P o d b i e l s k i ............................................... 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Cykliczna
aktywność gwiazd - S ła w o m ir Ruciński................... 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Czy wie­
rzyć komputerom? - Michał S zu rek ......................... 81
116
i
C h e m i a na c o dz i e ń . Rozmowa o mydle (I)-
S te fa n S ę k o w s k i ..................... 83
graficznych - Ryszard Kreyser.................................. 92
Mu z e u m , , MT": Kanał Augustowski - Hen­
ryk H o l l e n d e r ........................................ 94
Jak powstają opony - ( z g ) ............................................ 88
O k ł a d k a Ul, IV: Wkrętak elektryczny -
C z e s ła w W a s z k ie w ic z
1/1982
Kamienie i klejnoty - K r z y s z t o f B la s z k o w s k i . . . . 6
Ścieki miejskie i sposoby ich oczyszczania - M a r e k
A p o lin a r s k i, P a w e ł P ie t r a s z e k ............................ 15
Energia wędruje przez morze - Z b ig n ie w G a w iy ś . . 24
nych- A n d r z e j M a c h a l s k i ........................................ 33
Zeolity - materiały przyszłości - L e s z e k S o b c z a k . . 38
Zegar, który pokazuje upływający czas - Anna
G l a z e r ........................................................................... 40
F e l i e t on : Ucieczka - B o g u s ła w K it z m a n n . . . . 3
O p o w i a d a n i e : Wielka encyklopedia - Z b i ­
g n ie w D w o r a k .............................................................. 45
N a w a r s z t a c i e : Drewno w warsztacie maj­
sterkowicza - P i o t r K r e y s e r ..................................... 57
Elektroniczny dzwonek-gong - K r z y s z t o f F lo r y a n . 62
Rakiety śnieżne - wg „Systeme D” opr. ( b k ) ............ 67
Wskaźnik naładowania akumulatora - A n t o n i B ia ­
ło s z e w s k i .................................................................... 69
Przystawka do przecinania - S t e f a n Z b u d n ie w e k . 70
K l u b W y n a l a z c ó w : U w aga,aw aria............... 87
Sylwetka m i e s i ą c a : Niels Henrik David
Bohr - Z b ig n ie w G a w r y ś ........................................... 5
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Zaporożec ZAZ
968M - Z d z is ła w P o d b i e l s k i ..................................... 72
F o t o p o r a d y : Wykonywanie powiększeń foto-
graficznych - R y s z a r d K r e y s e r ............ ..................... 74
A s t r o n o m i a dlawszystkich:Astronomia
promieni gamma - S ła w o m i r R u c i ń s k i . ................... 76
R o z m a i t o ś c i matematyczne:Niebezpie­
czeństwa statystyki - M ic h a ł S z u r e k ......................... 80
C h e m i a na c o d z i e ń : Rozmowa o mydle (II) -
S te fa n S ę k o w s k i ........................................................ 83
M u z e u m „ M T M: Poczta - H e n r y k H o lle n d e r . . 94
Pęcherzyki dla mikrokomputera - (z g ) ................... 34
Samolot o muszym napędzie - ( z g ) ............................ 43
Skarb na dnie Morza Barentsa - Wiesław F u g le -
w i c z .............................................................................. 44
Aparat fotograficzny bez błony - ( a s ) ...................... 80
O k ł a d k a III, IV: Próbnik ciśnienia sprężania
- Czesław W a s z k ie w ic z
2/82
Tworzywa wokół nas - A n n a S ło b o d z ia n e k ............. 6
Imitacja i „sztuczna prawda” - K r z y s z t o f B ła s z k o -
w s k i .............................................................................. 14
O liczbach małych, dużych i jeszcze większych -
A n d r z e j P e lc ................................................................. 21
Na kolejowym szlaku - Z b ig n ie w G a w r y ś ................ 24
Czy epokowe odkrycie?- W ik t o r N i e d ń c k i ............. 34
38
Polskie rakiety prochowe - W it o ld S z o lg in ia . . . . 44
Człowiek czy maszyna? - J a n u s z M o r a w s k i ............. 48
F e l i e t o n : Obecność - Bogusia w K it z m a n n . . . 3
O p o w i a d a n i e : I słyszał woń nenufarów - An­
drzej Z i m n i a k .............................................................. 53
N a w a r s z t a c i e : Zabezpieczenie pomieszczeń
i
mieszkalnych przed stratami ciepła - K r z y s z t o f
S m o s z n a ................................................................. ... , 57
Przystawka do toczenia drewna - S te fa n Z b u d n ie ­
w e k .............................................................................. 67
Regulowane oświetlenie mieszkania - Roman K o ­
z a k ................................................................................ 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Domowa wędzarnia . . , 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Joseph John Thomson -
B o le s ła w O r ł o w s k i ..................................................... 5 K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i .........................................
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Opel Commodore
- Z d z is ła w P o d b ie ls k i .................................................. 72
F o t o p o r a d y : Wykończanie pozytywów foto­
graficznych - Ryszard K r e y s e r .................................. 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kalenda­
rzyk astronomiczny na rok 1982 - M a r e k S ta n iu c h a 76
Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Buvos
Kocka - M ic h a ł S z u r e k .............................................. 82
C h e m i a na c o d z i e ń : Siarkowodór i jego
zastępcy - S te f a n S ę k o w s k i ..................................... 84
Muzeum L ondyn- H e n r y k H o l le n d e r . 94
Stereofoniczne maleństwa - A n d r z e j T a r a s ie w ic z . 79
Jak zbadać jakość gumy? - ( z g ) .................................. 80
O k ł a d k a HI, IV: Wirówka do mleka - C ze­
s ła w W a s z k ie w ic z
3/82
Nauka i technika w służbie zabytków - W a le n ty n a
M io d u s z e w s k a ........................................................... 6 waniu powiększeń - R y s z a r d K r e y s e r ......................
Kamienie szlachetne i technika - K r z y s z t o f B ła s z -
k o w s k i .......................................................................... 13
Herrier - tajemnica pionowego startu - J a c e k N o ­
w ic k i, K r z y s z t o f Z ię c in a ........................................... 26
Co słychać w CB? - A d a m P o r t k a ............................... 34
Tworzywa wokół nas (II) - Anna S ło b o d z ia n e k . . , 40
F e l i e t o n : Technika a estetyka... - Z b ig n ie w P ło -
c h o c k i ..........................................................................
O p o w i a d a n i e : Tester - Marek Robert FaJz-
m a n n ....................................................................... ... . 49
N a w a r s z t a c i e : Elektroniczne wyposażenie
gitary- A n t o n i B ia ło s z e w s k i ............................ 57
Drewno w praktyce majsterkowicza - P io t r K r e y ­
s e r ................................................................................. 66
Łamigłówka - J e r z y P ie t r z y k ..................................... 68
Prosty przyrząd do wycinania otworów - S te fa n
Z b u d n ie w e k ................................................................. 70
K l u b W yn alazców :D źw ięk oszczeln eok n a . 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Ignacy Łukasiewicz -
B o le s ła w O r ł o w s k i ..................................................... 5 Napęd przedni, historia sukcesu - Z d z is ł a w P o d ­
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : ChryslerHorizon
- Z d z is ła w P o d b ie ls k i .................................................. 72
F o t o n o w o ś c i : Kamera fotograficzna Sony
„Mavica"- R y s z a r d K r e y s e r ..................................... 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i e h : 10 marca
1982 r. - koniec świata - M a r e k S t a n i u c h a ............... 78
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Kostka wę­
gierska- M ic h a ł S z u r e k ........................................... 79
S p o t k a n i e z f i z y k ą : Złośliwe zadanie - Jan
G a j ................................................................................. 82
C h e m i a n a c o d z i e ń : 0 korozji zza laborato­
ryjnego stołu (I) - Stefan S ę k o w s k i . ......................... 83
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h - J a n B a r c z y k ..................................... 85
M u z e u m l ( M T " : Muzeum im. Przypkowskich
- H e n r y k H o lle n d e r ..................................................... 94
Samoloty budowane w piwnicy - ( z g ) ...................... 22
O k ł a d k a III, IV: Przekładnia bezstopniowa -
C z e s ła w W a s z k ie w ic z
4/82
Technika i ekologia - W a le n ty n a M io d u s z e w s k a .. 6
Cyklotron izochroniczny, czyli karuzela dla jonów
- Przemysław G m a j ............................................... 13
Świat dudnień, gwizdów i trzasków - Z b ig n ie w
Gawryś ........................................................... 22
Sztuczne klejnoty i kamienie jakich nie było (IV) -
29
Magia światła spójnego -opr. A n n a S ło b o d z ia n e k . 38
F e l i e t o n : Poprawka na życie- J e r z y K ł a w i ń s k i . 3
O p o w i ad a n i e : Brawura- A n d r z e jD r z e w iń s k i 50
N a w a r s z t a c i e : Uniwersalny tester do tran­
zystorów-Roman Kozak. ......................................... 57
Drewno w praktyce majsterkowicza - Piotr K r e y ­
s e r ..................................................... 59
Gazowa lutownica - S t e f a n Z b u d n i e w e k .......... 65
Uniwersalny przyrząd do frezowania drewna -
R y s z a r d K r e y s e r . .................................................. 69
Drewniany stolik - opr. B o g u s ła w K it z m a n n . . . . . 70
Stabilizator temperatury w małym pomieszczeniu
zamkniętym - o p r . E d w a r d W ą g r o d z k i ................... 70
K l u b W y n a l a z c ó w : Stróżźarówek............ 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Jacob Robert Oppen­
heimer - Z b ig n ie w G a w r y ś ........................................ 5
Poznajemy s a m o c h o d y : Fiat Panda -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o p o r a d y : Błędy występujące przy wykony­
74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Spotkania
z Saturnem - M a r e k S t a n i u c h a ..................... 76
Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Magia
matematyki - M ic h a ł S z u r e k ..................................... 80
S p o t k a n i e z f i z y k ą : O wahadle inaczej -
J a n G a j ........................................................................... 82
Chemia n a c o d z i e ń : O korozji zza
laboratoryjnego stołu (II) - S t e f a n Sękowski . . . . 84
M u z e u m , , M T " Pierwszy kalkulator druku­
jący- H e n r y k H o l l e n d e r ............................................ 94
Pozorna prostota czyli gra L - Z b ig n ie w P ło c h o d ó . 90
O k ł a d k a III, IV: Pilarka spalinowa - Cze­
sław W a s z k ie w ic z
5/82
Nowoczesna diagnoza - J a r o s ła w A d a m c z y k , R y ­
s z a r d R u t a ..................................................................... 6
Od drewnianej do murowanej - B o le s ła w O r ło w s k i. 14
Czy świat jest prosty? - Z b ig n ie w G a w r y ś ................ 26
b ie ls k i ........................................................................... 36
Złoto w Pol sce - Wiktor N i e d z i c k i ............................ 45
F e l i e t o n : Elektroniczny ersatz - J e r z y K l a w n i ­
s k i .............................................. .. ..................... .. . . 3
O p o w i a d a n i e : Audytorium - Z b ig n ie w P ie ­
t r z y k o w s k i ................................................................. 48
N a w a r s z t a c i e : Modelarska przy• i:iwka do
toczenia - Stefan Z b u d n ie w e k ............ 55
Regulator temperatury z termoparą - Antoni B ia ło ­
s z e w s k i ..................... 62
Drewno w warsztacie majsterkowicza - P i o t r K r e y ­
s e r ................................................................................. 65
Galwanotechnika dla wszystkich (I) - S t e f a n S ę k o ­
w s k i .............................................................................. 68
K lu b W y n a l a z c ó w : Nowoczesny pastuch . . 91
P o z n a j e m y s a m o c h o d y ; Porsche 928 -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o n o w o ś c i : Lornetki ze stabilizacją żyro­
skopową obrazu - R y s z a r d K r e y s e r ......................... 74
117
 i
Chemia na co d z i e ń : O korozji zza O p o w i a d a n i e : O pokrzywie łagodnej - Zbi­
laboratoryjnego stołu (III) - Stefan S ę k o w s k i . . . . 75 gniew Dworak.............................................................. 48
Astronomia dla w s z y s t k i c h : Saturn N a w a r s z t a c i e : Sztalugi malarskie - opr,
- wspaniały glob - M a r e k S t a n iu c h a ......................... 78 PiotrK reyser.............................................................. 55
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Fluksje Zegar elektryczny - A n t o n i B ia ło s z e w s k i ............... 59
i fluenty, czyli skąd się wzięły różniczki i całki - Latawiec skrzynkowy- W ło d z im ie r z M a z u r e k . . . 66
M ic h a ł S z u r e k .............................................................. 83 Galwanotechnika dla wszystkich (HI): - S te fa n
Muzeum Dawna architektura Wroc­ S ę k o w s k i .................................................................... 67
ławia - H e m y k H o l l e n d e r ........................................ 88 Ogranicznik prądu zmiennego - S te fa n Z b u d n ie ­
O ruchu i akademii - K r z y s z t o f V o g e l . . . . . . . . 5 w e k ........................................................................... , 70
Laureaci XXV Ogólnopolskiej Olimpiady Astrono­ Długi ścisk stolarski - S te fa n Z b u d n ie w e k 71
micznej i Olimpiady Wiedzy Technicznej............... 82 K l u b W y n a l a z c ó w : Uniwersalne urządze­
Okładka ID, IV: Kombajn zbożowy - C z e - nie biwakowe . . s . . . . . . .................................. 89
s ła w W a s z k ie w ic z S y l w e t k a m i e s i ą c a : Stanisław Panczakie-
wicz - J a n T a r c z y ń s k i .................................................. 5
6/82 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Mitsubishi Co l t -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
Torpeda nadal groźna - S t a n ia ła w D y r c t ............... 8 F o t o n o w o ś c l : Lampa błyskowa jako uzupeł­
Zmagania o skarby pod lodem - (o p r. a m s ) ............... 14 niające źródło światła - R y s z a r d K r e y s e r ................ 74
Nowoczesna technika dewizą 1vSalmeduM- Elżbie­ A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Luneta as­
ta Gaweł........................................................................... 20 tronomiczna (dok.)- Marek S t a n i u c h a ................... 78
Divide et impera, czyli jak dysponować energią? - Rozmaitości m a t e m a t y c z n e ; Zabawy
A n d r z e j D o b r o c z e k .............................................. ... . 26 logiczne - M ic h a ł S z u r e k ............................................ 80
Metale życia - Anna B ła s z k o w s k a ............................... 32 C h e m i a n a c o d z i e ń : O korozji zza labora­
Polski trolejbus rodem z Gdyni - J ó z e f C y p e l . . . . 39 toryjnego stołu (V)- Stefan S ę k o w s k i ...................... 83
Defektoskopia magnetyczno-proszkowa - Grze­ Muzeum , , M T " : Silnik braci Wrightów -
gorz J e z i e r s k i ................................................................. 42 H e n t y k H o lle n d e r ........................................................ 93
F e l i e t o n :Scio, me nihilscire-Jerzy K ia w iń s k i. 3 Lotniskowce................................................................. 8
O p o w i a d a n i e : Samobójstwo Abu Mhopulosa Z targów-post factu m ............................................... 24
- Jacek S a w a s z k ie w ic z . Olimpijczycy 48 1982 ..................................................... 95
N a w a r s z t a c i e : Wykrywacz kłamstw - P i o t r Okładka III, IV: Ark Royal - T o m a s z
P o s t a w k a ............................................................ 55 M akow ski
Pielnik- Stefan Zbudniewek........................ 58
Galwanotechnika dla wszystkich (II) - Stefan Sę­ 8/82
kowski.............................................. 81
Drewniana rama do lustra - P i o t r K r e y s e r ........ 64 Francuskie katedry gotyckie - W it o ld S z o lg in ia . . 6
Giętarki do rurek - Stefan Z b u d n ie w e k ........... 87 Proszę głęboko oddychać cz. U -A dam Poradzisz. . 16
K l u b W y n a l a z c ó w : Perpetuummobile . . . . 87 Współczesne wzornictwo przemysłowe - Andrzej
P r z e d p e ł s k i ................................................................. 22
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Abraham Stern - (s -
Maszyny w sadzie - S z c z e p a n A. P i e n i ą ż e k ............ 28
ó w ) , ..................................................................... 5
Błękitna krew-Anna B/aszkowska......................... 33
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Renault Fuego-
F e l i e t o n : Pochwała chłopskiego rozumu - J e r z y
Z d z is ła w P o d b i e l s k i ......................................... 72
K t a w i ń s k i .................................................................... 3
F o t o n o w o ś c l : Zdjęcia fotograficzne z lotu
O p o w i a d a n i e :Wykład - J a n K w a ś n ie w ic z . . . 46
promu kosmicznego „Columbia” - R y s z a r d K r e y s e r 74
Kronika strat -Janusz M i l i S ła w o m ir M i l ................ 52
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Luneta
N a w a r s z t a c i e : Ostrzenie otwomicowych pi­
astronomiczna (I) - M a r e k S t a n i u c h a ............. 76
łek pierścieniowych - S te fa n Z b u d n i e w e k . ............ 55
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Punkty
Miniaturowy oscyloskop - G r z e g o r z Z a l o t ............. 56
na okręgach - M ic h a ł S z u r e k ............................. 80
Ciekawy kątomierz - o p r. P i o t r K r e y s e r . . . . . . . 09
Chemia na c o d z i e ń : O korozji zza
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Władysław Zalewski -
laboratoryjnego stołu (IV) - Stefan Sękowski . . . 84
M u z e u m , , M T " : Kolejki górskie - H e n r y k Jan Tarczyński........................................................... 5
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Peugeot 305 -
H o l l e n d e r .................................. 94
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
80 lat Gdyńskiej Stoczni im. Komuny Paryskiej -
F o t o p o r a d y : Lampa błyskowa jako uzupełnia­
Z e n o n S t e fa ń s k i. . . . ...................................... 90
O k ł a d k a III, IV: Jacht motorowy - C z e s ła w jące źródło światła (dok.) - R y s z a r d Kreyser............ 74
F o t o n o w o ś c l : Comparator - Ryszard Kreyser. 75
W a s z k ie w ic z
Astronomia d l a w s z y s t k i c h : Ile jest
gwiazd?- M a r e k S t & n i u c h a ..................................... 76
7/82 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e Co cieka­
wego widać w trójkącie? - M ic h a ł Szurek................ 84
Największe okręty świata - Z d z i a ł a w B r o d z k i . . 8 C h e m i a na c o d z i e ń . Odlewy gipsowe -
Cx - współczynnik oszczędności - Z d z is ła w P o d ­ Stefan S ę k o w s k i ........................................................ 87
b ie ls k i .......................................................................... 13 M u z e u m , , MT M: Lampy naftowe - H e n r y k
Jedyny ciekły- K r z y s z t o f B ł a s z k o w s k i .................. 28 H o l l e n d e r ................................. 94
Sprawa wielkiej wagi - J a n u s z O d o r o w i c z ............ 38 Użyteczny dyplom - P a w e łH e lb r e c h t ...................... 40
Proszę głęboko oddychać cz I - A d a m P o r a d z is z . 42 Itaipu - największy na świecie plac budowy - (o p r.
F e l i e t o n : Dyskretny urok bicykla - J e r z y K l a - J t) .................................................................................... 90
w i ń s k i ........................................................................... 3 Radiolokacja na Vm CMTO - ( j k ) ............................ 92

118
 Okładka HI, IV: Projektor warsztatowy - Poznajemy samochody: WAZ2105 -
C z e s ła w W a s z k ie w ic z Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o n o w o ś ć i: Lampa błyskowa z wbudowa­
9/82 (ostatni numer w 1982 r.) nym układem pomiarowym-Ryszard Kreyser . . . 74
Nowe aparaty z obiektywami szerokokątnymi
Wiek Złoty - B o le s ła w O r ł o w s k i ............................... 6 ( w p j ) ....................................................... 74
Program Apollo ł co dalej? - J a c e k N o w ic k i, K r z y ­ K a t e d r a f i z y k i : Kłopoty fizyki w końcu
s z t o f Z lę c in a ................................................................. 16 XIX w. - Adam Grzymała, R o b e r t C z y ż e w s k i . , . . 76
Proszę głęboko oddychać cz. III - Adam P o r a d z is z . 20 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Formuły
Motocykle w Europie (do 1939 r.) - J a n T a r c z y ń s k i . 30 przybliżone - M ic h a ł S z u r e k ..................................... 78
F e l i e t o n : Pytania - J e r z y K l a w i ń s k i . ................ 3 C h e m i a n a co d z i e ń : Srebru na ratunek (1)
O p o w i a d a n i e : Corte* cerebri - R a f a ł Ziem­ - S t e f a n S ę k o w s k i , .................. 80
kiewicz ....................................................................... 46 A s t r o n o m i a dl a w s z y s t k i c h : Teleskop
N a w a r s z t a c i e : Automatyczne osłony otwo­ kosmiczny - M a r e k S t a n i u c h a .................................. 84
rów wentylacyjnych Fiata 120p - K r z y s z t o f K o p a ń ­ M u z e u m , , M T M: Gospodarstwo domowe -
s k i ................................................................................ 55 H e n r y k H o lle n d e r ........................................................ 93
Galwanotechnika dla wszystkich (IV) - S te fa n S ę ­ N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
k o w s k i ........................................... , ........................... 58 c z t o w y c h : Przemysł i technika - J a n B a r c z y k , 96
Miniaturowy oscyloskop (dokończenie) - G r z e g o r z XXIV Międzynarodowe Targi Maszynowe - BRNO
Z a l o t ............................... .............................................. 80 1982 ............... 40
K l u b W y n a l a z c ó w :Wskaźnik przeciążenia . 87 Rakieta o napędzie jądrowym-oprać, ( j ) ................ 92
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prol mgr inź. Mieczy­ O k ł a d k a HI, IV: Ratrak - ( jk )
sław Dębicki - Jan T a r c z y ń s k i .................................. 5
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Honda Ouintet - 2/83
Z d z is ła w P o d b i e l s k i ................................................. 72 Niezwykłe płytki wahadłowca - J a c e k N o w ic k i,
F o t o n o w o ś c i : Zdalny wyzwalacz aparatu fo­ K r z y s z t o f Z ię c i n a .................................................... . 8
tograficznego lub kamery filmowej, Nowy aparat Nord III, spadające gwiazdy, „Młody Technik”,
fotograficzny „Electra 1 12" - H y s 2o r d K r e y s e r . . . 74 Sherlock Holmes... - A n d r z e j U r b a ń c z y k ................ 18
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kalenda­ Technika w ortopedii - A d a m P o r a d z is z ................... 20
rzyk astronomiczny na rok 1983 - Marek Staniucha 78 Ćwierć wieku produkcji samochodów „Syrena” -
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Szyfry - Z d z is ła w P o d b ie ls k i . . . • ............ .. ..................... 20
M ic h a ł S z u r e k . . . ................................................. 80 Jak powstaje most? - A n d r z e j N i e m i e r k o ................ 30
C h e m i a na c o d z i e ń :Świąteczne przygoto­ F e l i e t o n : Tajemnica wyspa... wiedzy - Jerzy
wania (zimne ognie) - Stefan S ę k o w s k i .................. 82 K l a w i ń s k i .................................................................... 3
M u z e u m , , M T M: Muzeum Nauki i Techniki - O p o w i a d a n i e : Pilot - R a f a ł A . Z ie m k ie w ic z . . 44
H e n r y k H o lle n d e r ........................................................ 93 Na w a r s z t a c i e : Maszyny parowe (I) - J e r z y
Książę astronomów i astronom królów - (w .s z .). , . 44 B r d u l a k .................................................... 55
Młodzieżowe p a te n ty -fj.k j............ ........................ 85 Zawias ze sprężyną - o p ra ć . J e r z y P i ę t r z y k ............ 58
Głośnik- inaczej h ołośn ik ........................................ 92 Prosty zasilacz z zabezpieczeniem przeciwzwarcio-
Farby specjalne - f s - ó w ) ........................................... 92 wym - Ir e n e u s z S t r ą k .................................................. 59
Komputer ulepsza prognozy meteorologiczne - ( J t ) . 93 Galwanotechnika dla wszystkich (VI); Krystalit -
Okładka HI, IV: Maszynka do strzyżenia r n r o io n e k w ia t y - S t e f a n S ę k o w s k i . , . ............ 02
owiec - Czesław W a s z k ie w ic z Uchwyt do dziecięcego wózka - Wojciech O k s ie ń -
c iu k ................... 68
Wielofunkcyjne imadło do obróbki drewna - Ry­
1/1983 szardKreyser.............................................................. 87
Usprawnienie maszynki do golenia,.Mlkma ” - ( p k ) 09
Samolot, góry i narty - Z d z i s ł a w B r o d z k i ............... 6 S y l w e t k a m i e s i ą c a : dr inź. Mieczysław
Mars bez legend - S t a n is ł a w K B r z o s t k i e w i c z . , . . 11 Skwterczyński - J a n T a r c z y ń s k i ............................ 5
Bogowie i wielcy uczeni - K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i. . 19 Motocykle polskie (19 1 8 - 1 93 0 ) :
Elektronika w służbie wywiadu - Adam P o r t k a . . . 28 C W S M I U - S o k ó ł IO O O M 1 1 1 - J a n T a r c z y ń s k i . . 70
Beryl lata - T o m a s z M a k o w s k i .................................. 36 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Audi Ouatro-
F e l i e t o n : Pewność - J e r z y K l a w i ń s k i ............... 3 Z d z is ła w P o d b ie ls k i ....................................... . . . 72
O p o w i a d a n i e : Rokowania - Janusz M i l i S ła ­ F o t o n o w o ś c i : Fotografowanie rysunków skal­
w o m ir M i l ..................................... .............................. 44 nych ^ -R y s z a r d K r e y s e r ............................................... 74
N a w a r s z t a c i e : Regenerator baterii - An­ A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Astrono­
drzej A r d a s ie w ic z .............................................. 55 mia a klimatologia - M a r e k S t a n iu c h a ...................... 78
Drewno i tworzywa drzewne-Piotr Kreyser . . . . 59' K a t e d r a f i z y k i : O łuskaniu atomów! jak do
Warsztat w piwnicy - S te fa n Z b u d n ie w e k ............... 63 tego doszło - Adam G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i. . 82
Galwanotechnika dla wszystkich (V) - Stefan Sę­ Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Twier­
kowski.............................................. : ...................... 05 dzenie Pitagorasa - M i c h a ł S z u r e k ............................ 85
Wieszaki do przedpokoju - o p r. J e r z y P ie t r z y k . . , 08 C h e m i a na c o d z i e ń : Srebru na ratunek
K l u b W y n a l a z c ó w : Automatyczne przełą­ (II) - S te fa n S ę k o w s k i. ............................................... 88
czanie zakresów miernika uniwersalnego............... 63 Mu z e u m „ M T " : Próżnia i atmosfera - H e n ­
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. dr Jan Werner - r y k H o lle n d e r .............................................................. ga
Jan Tarczyński........................................................... 5 N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
Motocykle polskie (1918-1939): - c z t o w y c h : Konkurs nie tylko dla filatelistów -
CWSM55 - Jan T a r c z y ń s k i ........................................ 70 {I b ) .......................................................................... ... . 96

119
Okładka IDl , IV - Nasuwanie podłużne - Galwanotechnika dla wszystkich (VII) - S te fa n
A n d r z e j N ie m ie r k o S ę k o w s k i .................................................................... 58
Powiększenie powierzchni parapetu - Wojciech
3/83 O k s i e ń c i u k ................................................................. 60
Maszyny parowe (II)- Jerzy B r d u la k ...................... . 61
Pierścienie i księżyce Saturna - T. Z b ig n ie w D w o ­ Lampa z .., korby stolarskiej - opr, J e r z y P i e t r z y k . . 64
r a k ................................................................................. 6 Wyłącznik czasowy -Adam P o r t k a ......................... 65
Wiek Złoty (II) - B o le s ła w Orłowski......................... 13 Łączenie drewna - P io t r K r e y s e r ............................... 67
Dlaczego ją tak lubimy? - Elżbieta G a w e ł ............... 22 K l u b W y n a l a z c ó w : Wskaźnik poziomu oleju
Człowiek i maszyna - dialog z przeszkodami - w silniku sam ochodowym ........................................ 86
R y s z a r d T a d e u s ie w ic z ............................................... 27 S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. mgr inż. Edward
Podstawy techniki cyfrowej (I) - A d a m P o r t k a . . . 34 Habich- Jan T a r c z y ń s k i ............................................ 5
Świat organiczny i atmosfera Ziemi - Walentyna F o t o n o w o ś c i : Przezrocza małoobrazkowe sys­
M i o d u s z e w s k a ........................................................... 40 temu „Polaroid” -Ryszard Kreyser ......................... 70
F e l i e t o n : Synteza-Jerzy K ia w i ń s k i .................. 3 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Daihatsu Chara-
O p o w i a d a n i e : Wymowa kwiatów - Małgorza­ d e - Z d z is ła w P o d b i e l s k i ............................................ 72
ta K o n d a s .................................................................... 49 podbielski.................................................................... 72
N a w a r s z t a c i e ; Płaski kolektor słoneczny * M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1939) : MOJ
J a ro s ła w M ik ie le w ic z , Z b ig n ie w B i l i c k i ................... 55 - J a n T a r c z y ń s k i ........................................................ 74
Drewniane podstawki pod naczynia - P io t r K r e y s e r 60 K a t e d r a f i z y k i : Niezwykła stała proporcjo­
Stabilizator ferrorezonansowy - Antoni Białosze­ nalności -Robert Czyżewski, A d a m G r z y m a ła . . . 76
wski .............................................................................. 63 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Zagadka
Wałek giętki - Stefan Z b u d n ie w e k ............................ 67 „brakującej materii” - M a r e k S t a n i u c h a ................ 78
K l u b W y n a l a z c ó w : Stróż samochodu- . . 88 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Zadania,
S y l w e t k a m i e s i ą c a : inż. Władysław Mraj- problemy, ciekawostki - Michał Szurek................... 81
ski - J a n T a r c z y ń s k i ..................................................... 5 C h e m i a n a c o d z i e ń : Bursztyn na warszta­
M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1 9 3 9 ) : So- cie-Stefan Sękowski.................................. 83
kół 600 RT M211 - J a n T a r c z y ń s k i ............................ 70 M u z e u m ( , M T " : Kobieta i rewolucja nauko­
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Oltcit Special wa - H e n r y k H o l l e n d e r ............................................... 92
i C l u b - Z d z is ła w P o d b i e l s k i ..................................... 72 Nauka i technika na z n a c z k a c h
F o t o n o w o ś c i : Obiektywy powiększalnikowe p o c z t o w y c h : Znaczki z dopłatą dla młodzieży
„Meogon”, Nowości na „Photokina 82” - R y s z a r d - J a n B a r c z y k .............................................................. 96
K r e y s e r ....................................................................... 74 Magnum trophaeum 1982............................................ 4
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Astrono­ Wagi laboratoryjne - ( j k ) ........................................ 75
mia i ziemski klimat - M a r e k S t a n iu c h a ................... 76 Bonsai - miniaturowe drzewa - J o a n n a S tr z e le c k a ,
K a t e d r a f i z y k i : O czasoprzestrzeni Einsteina P i o t r K r e y s e r .............................................................. 24
- R o b e r t C z y ż e w s k i, A d a m G r z y m a ł a ...................... 80 O k ł a d k a III, IV: Sadowniczy opryskiwacz tu­
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Interesu­ nelowy- fwpj). ...........................................................
jące liczby - M ic h a ł S z u r e k ........................................ 82
C h e m i a na c o d z i e ń : Około Wielkiej Nocy 5/83
- S t e f a n S ę k o w s k i ........................................................ 85 Latające radary - J a c e k N o w ic k i, K r z y s z t o f Z ię c i -
M u z e u m m M T ” : Kuźnia wodna w Oliwie - n a ....................................................................... 6
H e n r y k R o lle n d e r ........................................................ 93 Druga młodość dużego motocykla - J e r z y B o r k o w ­
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­ s k i ................................................................................. 18
c z t o w y c h : Radziecko-francuska współpraca Mikroskopy skaningowe (II) - L e s z e k W o jn s ir. . . . 30
kosmiczna - J a n B a r c z y k ........................................... 96 Liniowy przyspieszacz elektronów - Neptun lOp -
Sitarstwo - sztuka, która przeminęła - Wacław A le k s a n d e r C i s z e k ........................................... 39
Szymański.................................................................... 92 F e l i e t o n :Strachyna lachy -Jerzy K i a w iński. . 3
O k ł a d k a III, IV - Napowietrzne obserwatorium O p o w i a d a n i e : Głosy z oddali - R a f a ł A . Z ie m ­
astronomiczne - Marek Staniucha k ie w ic z .................................................................... f 46
■i
N a w a r s z t a c i e : Zegar cyfrowy - A n d r z e j
4/83 A r d a s ie w ic z ................................................................. 55
Zostań autorem działu na warsztacie - Jerzy P ie ­
Mikroskopy elektronowe (I) - L e s z e k W o jn a r . . . . 6 t r z y k ............................................................................. 61
Bogowie, uczeni i ciała pospolite - K r z y s z t o f B ła s z - Klejenie drewna (cd.) - P i o t r K r e y s e r ...................... 62
k o w s k i ...................................................... Maszyny 13 parowe (III)- Jerzy B r d u l a k ...................... 65
Ochrona środowiska na statkach - R y s z a r d C ie ­ K l u b W y n a l a z c ó w : Automatyczny karmnik
s z y ń s k i ........................ 21 dla rybek....................................................................... 85
Podstawy techniki cyfrowej (II) - A d a m P o r t k a . . . 26 S y l w e t k a m i e s i ą c a ZygmuntOkołów-Pod-
Pomóc niepełnosprawnym -Adam P o r a d z is z . . . . 36 horski - Jan Tarczyński............................................... 5
Genetycy i nasza spiżarnia - W a le n ty n a M io d u s z e ­ M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1 9 3 9 ) : Per-
w s k a ................................................................................. 41 kun 98 i 125 - Jan T a r c z y ń s k i ..................................... 7ż
F e l i e t o n ; Relatywizm ekstremów - J e r z y K l a - P o z n a j e m y s a m o c h o d y :VolkswagenJetta
w i ń s k i .................................. 3 - Z d z is ła w P o d b ie ls k i .................................................. 72
O p o w i a d a n i e : Ghost - Andrzej D r z e w iń s k i, A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Neutrina -
A n d r z e j Z ie m ia ń s k i ............................... 48 M a r e k S t a n i u c h a ................................................. 74
N a w a r s z t a c i e : Kącik do zabaw i wypoczyn­ R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e :Liniepros-
ku - S t e f a n Z b u d n i e w e k ............................................... 55 te i koła - M ic h a ł S z u r e k ............................................ 77

120
 &
K a t e d r a f i z y k i : W poszukiwaniu jedności
przyrody - R o b e r t Czyżewski i A d a m G r z y m a ła , . . 81
C h e m i a na c o d z i e ń ; Perła boraksowa i jej
barwy-Stefan Sękowski. . ................... 83
F o t o n o w o I c i : Nasadka trikowa „Bifo" - R y ­
s z a rd K r e y s e r .............................................................. 88
M u z e u m „ M T " : Luneta i teleskop - H e n r y k
H o l l e n d e r .................................................................... 93
N a u k a 1 t e c h n i k a na z n a c z k c h p o ­
c z t o w y c h : Wybitni polscy matematycy - J a n
B a r c z y k .............................................. 98
Ogólnopolski konkurs ,,Mała mechanizacja w rol­
nictwie" ................................................. , .................. 4 K l u b W ynalazców :Transporterplecaka. . .
Samolot a ważka - (U ) ................................................. 17
Kolejne próby systemu Magley - (o m a ) ...................... 89
O k ł a d k a HI, IV: Mikroskop skaningowy - L e ­
s z e k W o jn a r
6/83
Wąskotorowe drogi: Lokomotywy parowe * K r z y ­
s z t o f S o ld a . . .............................................................. 6 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Landsat
Coraz mniejsze - G r z e g o r z Z a l o t ............ .................. 22
Badania prototypów samochodów - Z d z is ła w P o d -
b i e l a k l .......................................................................... 30
F e l i e t o n : Cofanie się w przyszłość - J e r z y K l a -
w i ń s k i ...................................................................... 3 teina? - Adam G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ............
O p o w i a d a n i e :Medium- J a n u s z S iw e k . . . . 40
N a w a r s z t a c i e : Mikroodblomik z układem
scalonym UL 1321 - Z b ig n ie w L i p i ń s k i .............. 5B
Miniaturowy namiot foliowy - S te fa n Z b u d n ie w e k 87
Maszyny parowe (IV) - J e r z y B r d u l a k .................. 60
Galwanotechnika dla wszystkich (VHl) - S te fa n
S ę k o w s k i ................................................................ 62
Specjalne narzędzia do prac stolarskich - R y s z a r d
K r e y s e r ........................................................... 07
K l u b W y n a l a z c ó w : Urządzenie do grzania
wody na o b o z ie ......................... 89
S y l w e t k a m i e s i ą c a : Mieczysław Łukawski
- J o n T a r c z y ń s k i ................................................. ... . 5
M o t o c y k l e p o l s k i e (1 91 8 - 1 9 3 9 ) ;Tor-
nedo - J a n T a r c z y ń s k i .................................. 70
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Opel Ascona HI -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .............................................. 72
F o t o n o w o ś c i : PrakticaBCl - R y s z a r d K r e y s e r 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Podczer­
wone obserwacje planet olbrzymów - M a r e k S ta -
nlucha ......................................... * .............................. 70
R o z m a i t o ś c i mat emat yczne: Paradoksy
- M ic h a ł Szurek........................................................ 79
Katedra f i z y k i : Jak pozbyć się zdrowego
rozsądku? - Adom Grzymała, R o b e r t C z y ż e w s k i . . 82
C h e m i a na c o d z i e ń : Wokół ołowiu - S te fa n
S ę k o w s k i ................................................................. 80
M u z e u m ,, MT' * : R o w e r y - H e n r y k H o lle n d e r . 93
Nauka i technika na z n a c z k a c h
p o c z t o w y c h : Polskie samoloty wojskowe - J a n
B a r c z y k ............................... m .................................. 96
Konkurs: Ratujmy polskie pojazdy z lat międzywo­
jennych .............................................. 34
O k ł a d k a III, IV: Czujnik zegarowy - Czesław
W a s z k ie w ic z
7/83
Początek opanowywania przestworzy - B o le s ła w
O r ło w s k i ....................................................................... 0 kowa 98 - Jan Tarczyński...........................................
Mikrokomputery w natarciu * R o la n d W a c ła w e k , . 17
Co to jest matamty ka? - M ic h a ł S z u r e k ................... 20
Narodziny nowego ultrametru - S te fa n S ę k o w s k i , 36
Cermemiligramy-Anna JBłasztoowska................... 42
F e l i e t o n : Powrót do jaskini- J e r z y K la w i ń s k i . 3
O p o w i a d a n i e : Praca zlecona - M ic h a ł F o ty m a 49
N a w a r s z t a c i e : Mała sprężarka domowa -
S te fa n Z b u d n ie w e k ..................................................... 00
Kolektor słoneczny - P i o t r P o s t a w k a ...................... 04
Drewniane pudełka i podstawki - P i o t r K r e y s e r . . 07
Triaki - nowoczesne elementy elektroniczne - R o ­
m a n K o z a k ................................................................. 08
08
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. inż. Aleksander
Rummel - J a n T a r c z y ń s k i ............................................ 5
M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1 9 3 9 ) : Nie­
men 98-Jan Tarczyński ............................................ 70
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Lancia D e l t a -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 72
F o t o n o w o ś c i : System „Disc-Camera" Kodaka
- R y s z a r d K r e y s e r ........................................................ 74
fotografuje Ziemię- M a r e k S t a n i u c h a ...................... 78
C h e m i a na co d z i e ń : Świece w oczach
chemika-Stefan Sękowski........................................ 80
K a t e d r a f i z y k i ; Co nie jest względne u Eins­
82
R o z m a i t o ś c i matematyczne:Międzyna­
rodowy Kongres Matematyków ICM 82 - M ic h a ł
Szurek.......................................................................... 84
M u z e u m H M T ” : Nauka i faszyzm - H e n r y k
H o l l e n d e r .............................................................. . 93
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h ; Polskie szybowce - Jan B a r c z y k . . 4198
XXVI Olimpiada Astronomiczna ............................. 4
Gammakamera - ( a p ) .................................................. 53
O k ł a d k a HI, IV: Radiomagnetofon RM 301
„Wilga" - K r z y s z t o f S a la m o n
8/83
Metro - W1t o ld S z o lg in ia ........................................... 0
Eva, czyli spacer kosmiczny - J a c e k N o w ic k i, K r z y ­
s z t o f Z ię c in a . , . . ..................................................... 22
Program TV od kuchni - A d a m P o r t k a - P o la n o w s k i. 33
Cześć mały! Co u ciebie słychać? - Adam P o r a d z is z . 40
F e l i e t o n : Muzyka komputerowa - Jerzy K l a ­
w iń s k i .............................. 3
O p o w i ad a n i e : Pierwszy - M a r e k N o w a k . . . . 46
N a w a r s z t a c i e . Kosiarka... bez noża - S te ­
f a n Z b u d n ie w e k . . . . . ........................................... 04
Tworzywa sztuczne w warsztacie maj Sterkowicza-
K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i .............................................. 58
Składana deska do prasowania - tłu m . J o la n t a
R e k u s............................................................. ... . 03
Stereoskopowy aparat fotograficzny - W a le n t y P a ­
w ło w s k i ........................................... . . . . . . . . . 68
Uniwersalny uchwyt do obróbki desek ( r k ) ............ 69
K l u b W y n a l a z c ó w : Czyszczenie płyt gra­
mofonowych.............................. 87
S y l w e t k a m i e s i ą c a : inż. Witold Jakusz -
J a n T a r c z y ń s k i ................................................. 5
M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1939) : Pod­
70
121

Poznajemy samochody: Fiat Argenta -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................. ............... 72
F o t o n o w o ś c i : Lampa ciemniowa nowej gene­
racji - R y s z a r d K r e y s e r ............................................... 74
Astronomia dla wszystkich: Układ
Plutona - T. Z b ig n ie w D w o r a k .................................. 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : List do
przyjaciela - M i c h a !S z u r e k ..................................... 80
K a t e d r a f i z y k i : kwantowy zegar ścienny -
A d a m G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ......................... 82
C h e m i a na c o d z i e ń : Woda,woda,woda(I)
- Stefan S ę k o w s k i ........................................................ 84
Muzeum Tokarki w XVIII w. - Hen­
ryk H o l l e n d e r 94
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Nowe znaczki szwedzkie - J a n B a r ­
c i k .............................................................................. 96
Bonsai po raz drugi - J o a n n a S tr z e le c k a , P i o t r
K r e y s e r ....................................................................... 79
Echolokacja u nietoperzy- ( i t ) .................................. 86
Konkurs: Ratujmy polskie pojazdy z lat międzywo­
jennych (dokończenie) - J a n T a r c z y ń s k i. . . . . . . 92
O k ł a d k a III, IV: Laser azotowy - L u d w i k
P o k o ra
ma
« P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Innocenti mini -
Chleba naszego powszedniego - S t a n is ła w B e s k i 6 Z d z is ła w P o d b i e l s k i ..................................................
O teorii unifikacj i - Tbmasz H o f m o k l ...................... 13
Lasery azotowe - L u d w i k P o k o r a ............................ 40
F e l i e t o n : Wejście smoka - J e r z y K la w i ń s k i . . 3 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Nieskoń-
O p o w i a d a n i e : Kamień (historia naturalna) -
S ła w o m ir M i l .............................................................. 49
N a w a r s z t a c i e : Przewody łączące w prakty­
ce fonoamatora-Jerzy B rdulak............................... 55
Tworzywa sztuczne w warsztacie majsterkowicza:
Własności i wykorzystanie tworzyw sztucznych -
K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i ............ .................. ... 63
Elektryczny napęd maszyny do szycia - Wojciech
O k s i e ń c i u k ................................................................. 69
K l u b W y n a l a z c ó w : Wycieraczki reflekto­
rów. ......................................... ..................................... 91
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. mgr inż. Franci­
szek Janik - J a n T a r c z y ń s k i ..................................... 5 Bionika a w a le n ie -(łtj.....................................
Motocykle polskie (1918-1939):
SHL 98 - Jan T a r c z y ń s k i ............................................ 70
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Ferrari308GTB
- Z d z is ła w P o d b ie ls k i ................................................. 72
F o t o n o w o ś c i : Elektronowe lampy błyskowe
o ulepszonej konstrukcji - R y s z a r d K e y s e r ............ 74
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Nasze
obserwacje: Gwiazdy zmienne (I) - J a n K w a ś n ie -
w i c z .............................................................................. 76
C h e m i a na c o d z i e ń : Woda, woda, woda
(II) - Stefan S ę k o w s k i .................................................. 79
K a t e d r a f i z y k i : Czym się różni elektron od
Boeinga 747? - Robert C z y ż e w s k i, A d a m G r z y m a ła . 82
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Szachy -
M ic h a ł S z u r e k ............................................... 86
Muzeum , , M T ” : Siodła Indian północno­
amerykańskich - H e n r y k H o ll e n d e r ......................... 93
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : 40-lecie PRL; rozwiązanie konkur­
su „Nie tylko dla filatelistów'' - J a n B a r c z y k . . . . 96
IX Ogólnopolski Finał Wiedzy o Wynalazczości. . . 4 nicy .................................................................... . . .
Lipsk wiosną 1983 - (e h ) ............ ................ 30
Kaukaskie superucho - ( o p r. j t ) ............................... 37
122
6
O k ł a d k a fll, IV: Automatyzacja w galwa­
notechnice - A d o l f K r o k o s z
16/83
„Challenger” na kosmicznym szlaku - J a c e k N o ­
w ic k i, K r z y s z t o f Z ię c in a ............................................ 6
Wielka płyta w technice cyfrowej (I) - R o la n d
W a c ła w e k . . ............................................................... 15
Ziemska gospodarka pierwiastkami - W a le n ty n a
M i o d u s z e w s k a ........................................................... 23
Lotniczy transport towarowy - Jan L e s k i ................ 32
F e 1i e t o n : W Muzeum Techniki - J e r z y K l a w i ń ­
s k i . . . , ................................................. 3
O p o w i a d a n i e : Trzy życzenia - A n d r z e j D r z e -
w iń s k i , Eksponat - Jacek S k o r u p i ń s J d ................... 51
N a w a r s z t a c i e : Jak naprawić zegarek elek­
troniczny - G r z e g o r z S a f i n o w s k i ............................ 55
Tworzywa sztuczne w warsztacie majsterkowicza:
cięcie, wiercenie, polerowanie - K r z y s z t o f B ła s z k o ­
w s k i ..................... 60
„Drema 83” - P i o t r K r e y s e r ..................................... 66
K l u b W y n a l a z c ó w ; Kempingowa ubikacja . 88
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. Leszek Dulęba -
J a n T a r c z y ń s k i ........................................................... 5
M o t o c y k l e p o l s k i e (1 9 1 8 - 1 9 3 9 ) : Sokół
2CHJM4U-Jan Tarczyński........................................ 70
72
F o t o p o r a d y : B agn ie jakości obiektywu - R y ­
s z a r d K r e y s e r .............................................................. 74
#
czoność - M ic h a ł S z u r e k ........................................... 79
K a t e d r a f i z y k i : Dłuższa sekunda i krótszy
metr - Adam G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ............ 83
C h e m i a na c o d z i e ń : Woda, woda, woda
[ U D - S t e f a n S ę k o w s k i .................................. 85
M u z e u m , , M T " : Drukarstwo w XIX w. -
H e n r y k H o lle n d e r ............................ 94
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Osiągnięcia ludzkiego geniuszu -
J a n B a r c z y k .................................................... 96
Spacerkiem po 55 MTP ~ ( j t , j k ) .................................. 42
„Tańczący" łu k - W ą s k o D e t e w ............................... 76
77
O k ł a d k a n i, IV: Elektryczny pistolet do
malowania natryskowego - Ryszard Kreyser
11/83
Te, które się rozgniata-Jerzy Trojanowski............. 6
Narty - A d a m P e r s z ............................................... 18
Fiat 126p ma 10 la t- Z d z ia ła w P o d b ie ls k i. . . . . . 26
Układy średniej skali integracji - R o la n d W a c ła ­
w e k .............................................................................. 31
Sztuczna nerka - Adam P o r a d z is z ...................... 40
F e l i e t o n : Prowizorka- J e r z y K l a w i ń s k i ............ 3
O p o w i a d a n i e : Spotkanie - Z b ig n ie w D w o r a k . 48
N a w a r s z t a c i e : Sterowanie silnikami elek­
trycznymi ludzkim głosem - W ło d z im ie r z M o z g a -
w a , Z b ig n ie w S te fa n e k , J a n u s z S z y m b o r .......... 55
Powierzchniowa obróbka aluminium - Stefan S ę ­
k o w s k i ..................................................................... 61
Elektroniczne składaki z CSH- Jerzy P ie t r z y k . . . 67
K l u b Wy n a l a z c ó w : Mocowanie grota lutow­
86
S y l w e t k a m i e s i ą c a : prof. Zdzisław Rytel -
J a n T a r c z y ń s k i ...................................................... 5
M o t o c y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1 93 9) : SM
98, WNP i Zuch - J a n T a r c z y ń s k i ............................... 70
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : DaihatsuCharade
Diesel - Z d z is ła w P o d b ie ls k i ..................................... 72
F o t o p o r a d y : Ostro, nieostro - R y s z a r d Kreyser 74
K a t e d r a f i z y k i : Zagadka równoległych dru­
tów - Adam G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ............... 76
C h e m i a na co d z i e ń : Woda, woda, wo­
da {IV) - S te fa n S ę k o w s k i ........................................ 80
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Kury,geo­
metria i izoperymetria - M ic h a ł S z u r e k .................. 83
Muzeum , , M T , ł : Tramwaje elektryczne -
H e n r y k H o lle n d e r ........................................................ 93
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Budujemy Nową H utę- Jan Barczyk 96
Młodzieżowe patenty 1983 . . . 4 gorz Z a ł o t .....................
IX Olimpiada Wiedzy Technicznej - ( j k ) ................... 4 Bonsai(I)- A n n a K n i a ź ...............................................
Ryby elektryczne - ( i t ) ............................................... 45
Rośliny mięsożerne - ( i t ) ........................................... 78
Echolokacja delfinów- (it). ...................................... 92
O k ł a d k a HI, IV: Młotek z własnym napędem
-(k b )
12/83
Spacelab - K r z y s z t o f Z ię c in a , J a c e k N o w i c k i . . , . 6 R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : O dużych
Powłoki anodowe - test solidności - S te fa n S ę k o w ­
s k i ................................................................................. 17
Polskie lasery azotowe - L u d w i k P o k o r a ................ 25
Cement - A n n a W eiyń ska........................................ 32
F e l i e t o n : Po przeczytaniu zniszczyć - J e r z y
K l a w i ń s k i ............................. . , . .. ........................ 3 L o t y k s i ę ż y c o w e : Przed końcem tej dekady -
O p o w i a d a n i e : Perpetuum mobile - Sławomir
M il................................................................................. 49
N a w a r s z t a c i e : Podstawowe zabezpieczenie
mieszkania przed włamaniem - J e r z y P ie t r z y k . . . 55
C h e m ic z n e b a r w ie n ie m e t a l i - S t e f a n S ę k o w s k i . . 60
Zestawy rezystorów do montażu układów elektro­
nicznych - ( j p ) .............................................................. 68
Taca do krajania pieczywa - ( j p ) ............................... 67
K l u b W yn alazców :U dosk on alonyb u dzik . . 80
S y l w e t k a m iesiąca:K azim ierzZ em brzuski
- M a r e k M o c z u l s k i ............... ..................................... 5 O k ł a d k a IR, IV: Aparat fotograficzny syste­
M o t o c t y k l e p o l s k i e ( 1 9 1 8 - 1 9 3 9 ) : Lech,
Orlę 350, SM-500, Sokół 500 RS M311 - J a n T a r c z y ­
ń s k i .............................................................................. 70
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kalenda­
rzyk astronomiczny na rok 1984 - J a n K w a ś n ie w ic z 73
F o t o p o r a d y : Zdjęcia poruszone - R y s z a rd
K r e y s e r ..................................................................... . 76
Poznajemy s a m o c h o d y : Citroen LN -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 78
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Jak złożyć
kwadrat (i z jakim pożytkiem)? - M ic h a ł S z u r e k . 84
K a t e d r a f i z y k i : Co się stało z polem magne­
tycznym?- Adam G r z y m a ła , Robert C z y ż e w s k i. , . 87
C h e m i a na c o d z i e ń .Woda,woda,woda(V)
- S te fa n S ę k o w s k i ............................... 80
Muzeum Gorzelnictwo- H e n r y k H o l -
l e n d e r ................................................................. ... 94
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Wojsko Jana IR Sobieskiego - J a n
B a r c z y k ............................... ... . ............................... 96
Co jest wyższe, źdźbło żyta, czy wieża Eiffla? - ( i t ) . 46
Pionier rumuńskiego lotnictwa - oprać. - J o la n ta
H ek u s........................................................................... 47
Zwierzę oszczędzające wodę - ( i t ) ............................ 75
O k ł a d k a HI, IV: Spacelab - J a c e k N o w ic k i,
K r z y s z t o f Zięcina
1/1*84
Nowe spojrzenie na Jowisza - Stanisław!?. Brzost-
k ie w ic z ........................................................................ 4
Kolej linowa na Kasprowy Wierch - A d a m K r ó l i k o ­
w s k i ..................... 12
Silnik obiegowo-krzywkowy - J ó z e f C y p e l ............ 32
V Mistrzostwa Świata Modeli Kosmicznych - Wła­
dysław?. J a b ło ń s k i ..................................................... 40
F e l i e t o n : Guzikomania - J e r z y K la w i ń s k i . . . . 3
O p o w i a d a n i e : Wszechwiedzący Bóg - Atta -
Z b ig n ie w P i e t r z y k o w s k i ............................................ 46
N a w a r s z t a c i e : Rozpylacz do farb i lakierów-
i?oman K o z a k .............................................................. 49
Rozbudowa miniaturowego oscyloskopu - Grze­
54
57
K l u b W y n a l a z c ó w : W agakuchenna............ 64
N o w o c z e s n e j e d n o ś l a d y : Honda Leader
- J e r z y B o r k o w s k i ..................................................... 66
P o z n a j e m y s a m o c h o d y .F ia tU N O - Z d z i­
s ia w P o d b i e l s k i ........................................................... 70
B i o l o g i a : Natura strzeże swoich tajemnic -
M a g d a le n a F i k u s ............................................... . . . 72
liczbach- Michał S z u r e k , . . .................................. 74
K a t e d r a f i z y k i : Fotonowy rozkład jazdy -
Adam G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ......................... 78
C h e m i a n a c o d z i e ń : O mgle, dymie i trochę
o parze (I) - Stefan S ę k o w s k i ..................................... 81
J a c e k N o w ic k i, K r z y s z t o f Z i ę c i n a ............................ 84
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Anatomia
komet - Staniała wB. B r z o s t k ie w ic z ......................... 86
Muzeum , , M T " : Muzeum Miar - H e n r y k
H o l l e n d e r .................................................................... 94
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Metro- J a n B a r c z y k ......................... 96
Jubileuszowe Targi Bmeńskie ( a k ) .................. 27
Mała szpitalna mechanizacja - A d a m P o r a d z is z . . 44
Młodzi mistrzowie jutra - ( j ) ..................... 93
mu Disc-Camera Kodaka - R y s z a r d K r e y s e r
2/84
Samochody Ciężarowe w Europie (do roku 1920) -
Jan Tarczyński........................................................... 4
Muzyka z compact discu - J a c e k N o w ic k it K r z y s z ­
t o f Z ię c in a . ................................................................. 16
Szybciej, sprawniej - A d a m P o r a d z is z ...................... 27
..Błyskawiczna" rewolucja - oprać J .F .K ................ 35
F e l i e t o n : Gorzka pigułka - Jerzy K la w i ń s k i . . . 3
O p o w i a d a n i e : W pustym sektorze- Z b ig n ie w
S k a w s k i ........................................................................ 45
N a w a r s z t a c i e : Naprawa akumulatora nie­
rozbieralnego - ( w p j ) .................................................. 49
Bonsai (R) - Anna K n i a ź ............................................ 53
Końcówki do pomiarów elektrycznych - M a r e k
K o n o p s k i ..................................................................... 58
Stojaki do prac domowych - S te fa n Z b u d n ie w e k . . 59
Samochodowe testery do samodzielnego montażu -
J e rz y P i e t r z y k .............................................................. 60
Ciężarówki polskie (1919-1939):
Ciągnik Ursus model 1921/1922 - Jan Tarczyński .
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Ferrari BB512 -
Z d z is ła w P o d b ie ls k i ............ .................................... . . 66

123
B i o l o g i a : Nowotwór wywołany przez bakterie -
M a g d a le n a F ik u s . . .................................................. 70
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Niebez­
pieczni sąsiedzi Ziemi - S t a n is ła w R . B r z o s t k ie w ic z 73
K a t e d r a f i z y k i : Pomysł genialnego księcia -
A d a m G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ............ 77
F o t o n o w o ś c l : Uniwersalny lejek do filtrowa­
nia roztworów; Maskownica bezramkowa; Japoń­
ska ręczna lampa ciemniowa - R y s z a r d K r e y s e r. . . 80
Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Lewo
i prawo - Micha/ S z u r e k ........................................... 82
„DELTA” o n a u k o w c a c h : Andrzej
Mostowski - A n d r z e j P e l c ........................................ 86
C h e m i a na c o d z i e ń : O mgle, dymie i trochę
o parze (II)-Stefan S ęk o w sk i.................................. B8
M u z e u m .. M T " : Laboratorium psychologicz­
n e - H e n r y k H o l l e n d e r ............................................... 04
G ry z g ł o w ą : Wertikal, czyli klocki dla doro­
słych-Robert Haremy ................................................. 98
Samolot... ze sklepu - ( J ) ........................................... 42
Słowacka mała mechanizacja w rolnictwie - (eg) . . 08
Polski dźwig-zmodernizowany w NRD-C/t). . . . 92
O k ł a d k a III, IV: Zamek błyskawiczny - Anna
K n ia ź
3/84
Balonem przez wieki - Jarosław G . G o z d e c k i. . . .
Polski wkład w rozwój energetyki Jądrowej-(/). . . 17
Dziś i jutro polskiej motoryzacji - Z d z is ła w P o d -
bieiski ..............................................................
Szybciej, sprawniej - A d o m P o r a d z is z ......................
Autobusy Warszawy (1919-1939) -Jan T a r c z y ń s k i.
Pirografit - A n d r z e j N o w ic k i, R a f a ł W ło d a r s k i . . .
Trucizna, czy lekarstwo - Anna B ła s z k o w s k a . . . .
F e l i e t o n : Zabawa w sport - J e r z y K ła w i ń a k i , .
O p o w i a d a n i e : Ich dwudziestu - A n d r z e j
D r z e w i ń s k i ..................................... , ........................
N a w a r s z t a c i e : Spawarka transformatorowa
typu ET- 100 - J e r z y P ie t r z y k . ................... . . .
Rozbudowa miniaturowego oscyloskopu (dokoń­
czenie)- G r z e g o r z Z a l o t ...........................................
Napęd wałka giętkiego - S te fa n Z b u d n ie w e k . . . .
Stołek do kuchni - ( w p j) . . .
Tworzywa sztuczne: Kształtowanie na gorąco -
K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i ...............................................
C h e m i a na c o d z i e ń : Małe vademecum
kwasów mineralnych (I) - Stefan S ę k o w s k i ............
K a t e d r a f i z y k i : Jamnik wokół niedźwiedzia
- R o b e r t C z y ż e w s k i, A d a m G r z y m a ł a ......................
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Kiedy bę­
dzie Wielkanoc; Rozwiązania zadań z nru 12/83 -
M ic h a ł S z u r e k ............................................................. 90,100
„ D E L T A ” : Maksymilian Tytus H uber- wielki
uczony polski - Z b ig n ie w O le s ia k . . . . . . . . . .
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Komety-
roznosicielkami życia we wszechświecie - S ta n J-
s ła w R . B r z o s t k i e w i c z , ............ .. ...............................
Poznajemy s a m o c h o d y : Lancia Gamma
- Z d z i s ł a w P o d b i e l ś k i ................................................. 104 Bank-Xerox - Jacek F . K n ia ź
Nowoczesne j e d n o ś l a d y :Moto Guzzi
V35 Custom - J e r z y B o r k o w s k i ................................. 110
G ry z g ł o w ą - R o b e r t H a r d y ...........................
N ie z n a n a broń Drugiej R z e c z y p o ­
s p o l i t e j ; Broń strzelecka - P i o t r Z a r z y c k i , . . . 114
B i o l o g i a : Do czego l komu służą bakterie? -
M a g d a le n a F i k u s ..........................................................
124
Loty k s i ę ż y c o w e : Apollo 7 - Wielka
próba członu załogowego - J a c e k N o w ic k i, K r z y s z ­
t o f Z ię c i n a .................................................................... 122
M u z e u m , , M T ": Muzeum historii przemysłu -
H e n r y k H o lle n d e r ........................................................ 124
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Polskie Zakłady Przemysłowe - J a n
B a r c z y k ............ ..................................................... 127
Magnum trophaeum (1983)........................................ 4
Lampy naftowe - ( w p j ) ............................................... 48
O k ł a d k a tH, IV: Silnik z tworzyw sztucz­
nych - K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i
4/84
Kopia co pół sekundy - J a c e k F, K n i a ź ...................... 4
Początki kserografii - A n d r z e j M a c h a ls k i ................ 8
Igor Sikorski i Jego konstrukcje - Jacek N o w ic k i,
K r z y s z t o f Z ię c i n a ........................................................ 14
Elastooptyka 1naprężenia - W ło d z im ie r z D r o ż d ż e -
w ic z , P i o t r D z w o n k o w s k i, B o g d a n K o w a ls k i . . . . 23
Pożywienie - źródło energii do życia - E lż b ie t a
G a w e ł .......................................................................... 32
Jedna jaskółka wiosny nie czyni - R o la n d W a c ła ­
wek ........................................................................... 40
U ratowana zapora wodna - Krum S ła w o w ............ 45
F e l i e t o n : Jabłko-Jerzy K l a w i ń s k i ................... 3
6O p o w i a d a n i e : Kontrakt - K r z y s z t o f K o c h a ń ­
s k i ................................................................................ 50
N a w a r s z t a c i e : Vademecum elektronika-
- radioamatora: Zasilacz stabilizowany - R o la n d
23
29 Wacławek............ .................................................. 55
37Siłownia wiatrowa- ( o p r . s z . ) .................................. 81
32 Bonsai (HI) - oprać. Anna K n i a ź ............................... 65
B9 K l u b W y n a l a z c ó w : Okulary przeciwsłone-'
3c z n e ............ ........................... .................................. . 75
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : DeTomasoPan-
84 tera GTS - Z d z is ła w P o d b i e l ś k i ............................... 48
Ciężarówki polskie ( 1919-1939):
73 Ursus - J a n T a r c z y ń s k i ............................................... 70
B i o l o g i a : Nowotwory - biologia molekularna
73 na progu zrozumienia (I) - M a g d a le n a F ik u s . . . . 72
82 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Czekając
84 na kometę- M a r e k S t a n i u c h a .................................. 79
K a t e d r a f i z y k i : Ach, te atomy... - R o b e r t
C z y ż e w s k i, A d a m G r z y m a ł a ..................................... 82
87
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Rozcina­
92 nie i składanie - M ic h a ł S z u r e k .................................. 84
C h e m i a na c o d z i e ń : Małe vademecum
94 kwasów mineralnych (U) - S t e f a n Sękowski . . . . 87
F o t o n o w o ś c l : Lampa błyskowa 18LA - Ry­
szard Kreyser.............................................................. 92
M u z e u m „ M T " : Zegary domowe - H e n r y k
H o lle n d e r ..................................................................... 94
99 G ry z g ł o w ą : Łamigłówka z nagrodą-Robert
H a r d y ..................................................... ............... ... . 96
Egzotyczne rośliny przyprawowe - (it)............ ... , . 12
Centrum sportu i wypoczynku - ( h e ) ..........................
100 30
Okładka IB, IV: Fotokopiarka biurowa
3/84
112Grawitacja - A n d r z e j D r z e w iń s k i , J a c e k W o jt k ie ­
w ic z ............................... .............................. ... 6
Antybiotyki - A d a m P o r a d z is z .................................. 16
Wojna z szumem - R o la n d W a c ła w e k . . . . . . . . 24
118 Latające czołgi - Jan L e s k i ........................................ 37
 F e l i e t o n : Śladami Archimedesa - J e r z y K l a w i ­ Chemia na co d z i e ń : O witaminie C (I) -
ń s k i ........................ 3 S te f& n S ę k o w s k i ................................................. ... . 113
O p o w i a d a n i e ; Znakomita passa - R y s z a r d F o t o p o r a d y : Wybór aparatu fotograficznego -
G ło w a c k i . . .............................................................. 48 R y s z a r d K r e y s e r . ........................................................ 115 1
N a w a r s z t a c i e : Mechanicznawyrzynarka- N ie z n a n a broń Drugiej R z e c z y p o -
S te fa n Z b u d n ie w e k ..................................................... 55 s p o i i tej: Pistolet maszynowy Mors - Piotr
Vademecum elektronika-radioamatora: Elektroni­ Z a r z y c k i ..................................... na
czna ,.Książka kucharska1’- G r z e g o r z Z a lo t . . . . 80 Muzeum Z dziejów wzornictwa -
Kuchenne oświetlenie - J a c e k G a n c a r c z y k , Z b i ­ H e n r y k H o lle n d e r ........................................................ 126
g n ie w T u r J e j .............................................. 62 G ry z g ł o w ą -RobertH ancfy............................ 128
Kolekcjoner walczy z korozją: Przedmioty stalowe Unikalny zbiór odznak i medali olimpijskich -
- S te fa n S ę k o w s k i ........................................................ 60 Z b ig n ie w D e r f e r t ........................................................ 5
K l u b W y n a l a z c ó w : Automatyczna zapa­ Zmagania modeli samochodów zdalnie sterowa­
larka do gazu ........................... BI nych - G r z e g o r z Z a lo t ........................... 30
Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Groch Największy w Europie - ( j ) , . ................................... 30
z kapustą - M i c h a ł S z u r e k ........................................ 70 Rybydwudyszne-(ltJ........................................ ... . . 01
B i o l o g i a : Nowotwory - Biologia molekularna Rewelacyjny parowóz Pm38 - T .J. L i z i s ................... 02
na progu zrozumienia (II) - M a g d a le n a Fikus . . . 72 Cenne suro wce ze śmieci - ( j ) ..................................... 109
Katedra fizyki; Rosnąca masa - A d a m Elektronika odkrywa tajemnice charakteru piwna
G r z y m a ła , R o b e r t C z y ż e w s k i ......................... 78 - W ą s k o D e le w ............................................................ 124
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Citroen Vi s a - Okładka IH, IV: Nowoczesne jednoślady:
Z d z is ła w P o d b i e l s k i ................................................. 78 Cagiva Aletta Rossa 200 - J e r z y B o r k o w s k i
L o t y k s i ę ż y c o w e : Apollo 3 - Na spotka­
nie z Księżycem - J a c e k N o w ic k i, K r z y s z t o f Z ię c in a 84
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Radioin- 7/84
terferometria - M a r e k S t a n i u c h a ............................ 80
C h e m i a na co d z i e ń : Higrometty chemicz­ Kariera „Papierowej zebry” - R o la n d Wacławek 0
ne - S te fa n S ę k o w s k i ................................................. 92 Złoto- A n d r z e j M o l d e n b a w e r .................................. 10
Muzeum Chiński drzeworyt barwny Śladami Sherlocka Holmesa: O kość od prawdy;
- Henryk H o lle n d e r .................................................... 94 Wawelski prolog-BronisławMłodziejowsid . . . , 22
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­ Proszę otworzyć usta - Adam P o r a d z is z ................ 39
c z t o w y c h : 50 rocznica złamania szyfru enig­ F e l i e t o n : Laserowy gangsterski walc - J e r z y
my; Polscy matematycy na znaczkach; Klucz K l a w i ń s k i .................................................................... 3
szwedzki - J a n B a r c z y k .............................................. 98 O p o w i a d a n i e : Pasażer- J e r z y G r u n d k o w s ld . 44
O rybach, które chodzą na spacer (ifj. . . . . . . . . 45 N a w a r s z t a c i e : Składana drabinka - o p t.
Największe zwierzę, jakie kiedykolwiek żyło na J e r z y P i e t r z y k ..................................... 49
Ziemi - ( i t ) .................................................................... 80 Turystyczna świetlówka - P io t r P o s t a w k a ............. 53
O k ł a d k a III, IV; Honda CBX 250 RS - J e r z y Kurnik na działce - S te fa n Z b u d n ie w e k ................... 55
B o rk o w s k i Kolekcjoner walczy z korozją (II) - S te fa n S ę k o w ­
s k i ................................................................................ 59
0/84 Usprawnienie zestawów „Młody elektronik” - 7b-
Wąskotorowe drogi: Lokomotywy elektryczne tn a s z T o m c z y k ..................... 82
i spalinowe - K nysztof S o id a .................................. 8 Lakier bezbarwny- ( 10) ............................................ 03
Mosty - słynne katastrofy - A n d r z e j N ie m ie r k o . . . . 14 Monitory ekranowe: Podzwonne dla kineskopu -
Milion ciągników „URSUS” - K r z y s z t o f B ła s z k o w - ( r w ) ................................. 84
s k i ................................................................................. 3® K l u b W y n a l a z c ó w : Przyczepka do roweru. . 87
Proste układy wnioskujące - J e r z y Kawecki............ 45 P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Peugeot 205 -
Automatyczne analizatory obrazu - Leszek Wojnar 52 Z d z is ła w P o d b ie ls k i : ............................................... 00
F e l i e t o n : Coś dla narciarzy - J e r z y K la w i ń s k i . . 3 A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Remanent-
O p o w i a d a n i e : V e r t i g o - M a łg o r z a t a K o n d a s . 84 M a r e k S t a n i u c h a ........................................................ 08
Na w a r s z t a c i e : Ogrodowa altanka - J e r z y F o t o n o w o ś c i : Mały przyrząd do reprodukcji
P i e t r z y k .................................................................... 73 i napisów - Ryszard K r e y s e r ..................................... 70
Superreakcyjny odbiornik UKF - R o la n d W a c ła ­ B i o l o g i a :Terapia genowa-Magdalena Fikus. , 72
w e k ................................................................ 78 Rozmaitości m a t e m a t y c z n e : Co sły­
Bonsai (IV) - A n n a K n i a ź ........................................... 84 chać?- M ic h a ł S z u r e k ........................................ 76
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Renault 9 - Z d z i­ K a t e d r a f i z y k i : W przyrodzie nic nie ginie
s ia w P o d b i e l s k i ........................................................... g2 - R o b e rt C z y ż e w s k i. A d a m G r z y m a ł a ...................... 79
Ciężarówki polskie (1919-1939): C h e m i a na c o d z i e ń : O witaminie C (ET) -
Sauer - J a n T a r c z y ń s k i .............................................. 94 S te fa n S ęk ow sk i........................................................ 81
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Interfe­ L o t y k s i ę ż y c o w e : Apollo 9 - Debiut kosmi­
rometria długich baz - M a r e k S t a n i u c h a ............... 98 cznego pająka -Jacek Nowicki, K r z y s z t o f Z ię c in a . 84
B i o l o g i a : Chimera dwudziestego wieku - M a g ­ G ry z g ł o w ą : Diabolo - R o b e r t H a r d y ............. 92
d a le n a F ik u s ................................................................. 99 M u z e u m , , M T " : Wodociągi- H e n r y k H o l l e n ­
*,D E L T A 11: WłodzimierzZonn - J ó z e f J . S m a k . 102 d e r ..................... 93
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Sztuczki N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
liczbowe- M ic h a ł S z u r e k . . . 104 c z t o w y c h : Konkurs „Nie tylko dla filatelistów”
K a t e d r a f i z y k i : E « mcł - R o b e r t C z y ż e w ­ -J a n B a rc z y k . . 90
s k i, A d a m G r z y m a ł a .................................................. 110 Lipsk wiosną - ( j ) .................................... 33

125
Moto Veteran Session'84 - J a n T a r c z y ń s k i ............... 42
XXVII Olimpiada Astronomiczna............................ 86
O k ł a d k a : I U, IV: Nowoczesne jednoślady:
Gilera 125 T G1 - J e r z y B o r k o w s k i
8/84
Grawitacja (II) - Andrzej Drzewicki, J a c e k W o jt ­
k ie w ic z ....................................................................... 12
Komputery na statkach kosmicznych - Jacek N o ­
w ic k i. K r z y s z t o f Z i ę c i n a ............ ......................... 18
Największa budowla świata - W it o ld S z o lg in ia . . . 30
F e l i e t o n : Niema w od y-Jem - K ia widski 3 nym, sztucznym i pitnym (U)- S te fa n S ę k o w s k i. . 101
O p o w i a d a n i e : Wesołych Świąt - Krzysztof
K o c h a ń s k i .................................................................... 44
N a w a r s z t a c i e : Oświetlenie mieszkania -
J e r z y P i e t r z y k ........................................... .................. 49
Wodoszczelna obudowa do kamery 2 X Super 8
Aurora - I.J . P o l a k o w s k i ........................................... 52
Elektroniczna „Książka kucharska” (II) ~ ( g z ) . . . 61
K l u b W y n a l a z c ó w : Przenośna suszarnia do
grzybów ....................................................................... 83
F o t o p o r a d y : Jak powstaje obraz na barwnej
błonie negatywowej - Ryszard K r e y s e r ................... 64
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Alpine Renault •
A-310 - Z d z is ła w P o d b ie J s k i ..................................... 66
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Klasyfika­
cja stożkowych -Aficha/ S zurek............................... 70
Katedra fizyki: Fabryka helu - Adam
G r z y m a ła t R o b e r t Czyżewski..................................... 74
C h e m i a na c o d z i e ń : O miodzie natural­
nym, sztucznym i pitnym (I) - Stefan Sękowski 80
C i ę ż a r ó w k i p o l s k i e ( 1 9 1 9 - 3 9 ) : Polski
Fiat 621 L i R - J a n T a r c z y ń s k i .................................. 86
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kwazary-
AfanekStaniucha........................................................ 88
B i o l o g i a : If - znaczy po angielsku „jeżeli”
- M a g d a le n a F i k u s ........................................... »• • • 90
M u z e u m ,, MT ’1: Nauka europejska wJaponii
- H e n r y k H o lle n d e r .................................. ............ 93
G ry z g ł o w ą : Zabawa z figurami (rozwiązania)
- R o b e r t H a r d y ........................................................... 96
Nowości Salmedu - Adam P o ra d z is z . . . . ............ 6
Agonia lasów - ( i t ) ........................................................ 38
Najpotężniejsze trawy świata - ( i t ) ............................ 39
Dawid wspomaga nurków - ( /) • • ............................ 40
Targi wynalazków: Recepta na kryzys, czy jego
ilustracja? - R o la n d W a c ła w e k , ............................... 42
Kulka, która zastępuje ręczny hamulec - ( j ) ............ 76
Pierwszy sprawdzian przyszłych inżynierów - ( r w ) 77
Okładka HI, IV: Nowoczesne jednoślady:
Simson S70C - J e r z y B o r k o w s k i
9/84
Grafika komputerowa - R o la n d Wacławek . . . . . 6 scalonym UL H U N - R o la n d Wacławek................
Wokół sztucznego serca - Marian N ik o d e m o w ie z . . 30
Lasery azotowe-Ludwik Pokora . ......................... 40
• Krośnieńskie szkło - Maria Z a j d e l ......................... • 52
F e l i e t o n : Maść na szczury-Jerzy Klawtrlski . . 3 t r z y k ........................................ * ..................................
O p o w i a d a n i e : Spotkanie na końcu wszech­
świata - J a c e k P i e k a r a ............................................... 58
N a w a r s z t a c i e : Uniwersalny przyrząd kre­
ślarski - K r z y s z t o f K o p a ń s k i ..................................... 65
Drewniany kwietnik - J e r z y P i e t r z y k ...................... 72
Tworzywa sztuczne- K r z y s z t o f B ła s z k o w s k i. . . . 74
Pochodnie-Stefan S ęk o w sk i............................* • 81
Wzmacniacz operacyjny 741 - A d a m P o la n o w s k i . . 82
126
K l u b W y n a l a z c ó w : Jak ocieplić mieszka­
nie?................................................................................. 106
N i e z n a n a broń D r u g iej R z e c z y p o ­
spolitej: Najcięższy karabin maszynowy
model A - P i o t r Z a r z y c k i ............................................... 84
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e ? Gra „Life”
dla każdego - Michał Szurek........................................ 86
„ D E L T A ” : Leopold Infeld - Stanisław L.
B a ż a ń s k i .................................. 91
K a t e d r a f i z y k i : Gwiazdka pomyślności -
Adam Grzymała, R o b e r t Czyżewski......................... 95
C h e m i a n a c o d z i e ń : O miodzie natural­
G ry z g ł o w ą : Podróże w ciemnym labiryncie-
R o b e r t H a r d y .............................................................. 102
Poznajemy s a m o c h o d y : Citroen BX -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................... 104
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kwazary
(II)-Marek S tan iu ch a............................................... li®
B i o 1o g i a : If - znaczy po angielsku „jeżeli” (U) -
M a g d a le n a F i k u s ........................................... • • •
L o t y k s i ę ż y c o w e : Apollo 10 piętnaście kilo­
metrów od Księżyca - J a c e k N o w ic k i, K r z y s z t o f
Z ię c in a .......................................................................... 122
L o t y k s i ę ż y c o w e : Rakiety „Saturn” - J a c e k
N o w ic k i, K r z y s z t o f Z i ę c i n a ..................................... 124
M u z e u m , , M T ” : Z dziejów mechanizacji rol­
nictwa - H e n r y k H o lle n d e r ......................................... 126
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Poczta kosmiczna Challengera - J a n
B a r c z y k ....................................................................... 128
Kreślenie metodą konturową i wybierania liniowe­
g o - ( r w ) ....................................................................... 10
Międzynarodowe Targi Poznańskie......................... 10
Żółte światło dla rolnictwa - ( z r ) . 23
Nowości w elektronice - ( g z ) ..................................... 25
Nauka polska - ( j k ) ..................................................... 28
Skuteczne i eleganckie - ( r w ) ..................................... 08
O k ł a d k a IB, IV: Nowoczesne jednoślady:
Nowoczesny motocykl BWM k 100 RS - Jerzy
B o rk o w s k i
10/84
Olsztyńskie Planetarium - Z b ig n ie w G a łę c k i . ,
Grafika komputerowa - R o la n d Wacławek.............
Cztery koła pod parasolem, czyli Citroen 2CV -
Z d z is ła w P o d b i e l s k i .................................................. 24
Bezkrwawa operacja - Adam P o r a d z is z ................... 33
Pierwszy polski transformator 400 kV - Michał
F o t y m a .......................................................................
F e l i e t o n : Czyhanie na eksperta - J e r z y K l a w i ń -
s k i ................... . . . . . . ........................................
O p o w i a d a n i e . Jeziorko-bajorko - D a r e k W .
Bobiński..................................................
N a w a r s z t a c i e : Mikroodbiomik z układem
55
Konserwacja sprzętu wędkarskiego - Piotr P a n a -
..........................................................................
Jeszcze o elektronicznych składakach - J e r z y P ie ­
63
Próbnik sieciowy - M a c ie j A d a m o w s k i ................... 69
K a t e d r a f i z y k i : Rozmyślania nad rozbitą
szklanką - Adam Grzymała, R o b e r t C z y ż e w s k i . 70
P o z n a j e m y s a m o c h o d y ; VolkswagenGolf
U - Z d z i s ł a w P o d b i e J s k i ............................................ 72
B i o l o g i a . Bez dogmatów - M a g d a le n a F ik u s . . 74
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Sprawoz­
danie-M ichał Szurek ............................................... 78
 C h e m i a na c o d z i e ń : Z ..Retortą” w plene­
rze - S te fa n S ę k o w s k i ................................................. 82
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kwazary
CIU) * Marek Stani ucha.............................................. 86
F o t o n o w o ś c i : Nowe, małoobrazowe aparaty
2 ZSRR- Ryszard K r e y s e r ..................................... 89
Ciężarówki polskie: (1919-1939):
Ciągnik C4P - J a n T a r c z y ń s k i .................................. 91
M u z e u m n MT " : Pierwsze polskie czasopisma
techniczne- H e m y k H o l l e n d e r . ............................... 93
G ry z g ł o w ą : Konkurs z nagrodami - R o b e r t
H a r d y .............................................................. ... , . . 96
X Olimpiada Wiedzy Technicznej - ( j k ) .................. 4
Wiedza, technika, postęp - ( x r ) .................................. 4
Podniebny surfing - nowy sport? - ( J ) ...................... 0
Stocznia w U s tc e -(e g ).............................................. 12
Kolej sochaczewska - ( w p j) ........................................ 46
Mocniejsze od słoni - ( f ) ............................................... 40
Konkurs dla ma jsterkowiczów. 4 ............................ 77
Motoryzacja w Poznaniu- Z d z is ła w P o d b ie la k i. . . 81
O k ł a d k a Itl, IV: Nowoczesne Jednoślady:
Gilera 200 T 4 - J e r z y B o r k o w s k i
11/84
Samoloty giganty - Jan ................................ b m i r M i l ..........................................................................
Misje kometami1- Janek N o w ic k i, K r z y s z t o f Z i e l ­
n a . . . . . ........................................... ...................... 20
Nowy członek rodziny ultrametrow - S te fa n S ę k u -
w s k i.............................................................................. 33
F e l i e t o n : Smuteczek - J e r z y K l a w i ń s k i ............ 3 C i ęŻH ró w k i p o l s k i e
O p o w i a d a n i e : Strach - Rafał A. Z ie m k ie w ic z .
N a w a r s z t a c i e : Prosty instrument muzycz­
ny - W a lt e r G u ts c h e ..................................................... 49
Koń nu biegunach-(wpi). . 83
Zasilacz do kolej ki - G iz ig o t r . Z a l o t ......................... 54
Suszarka łuzienkowu - J e r z y P i e t r z y k ...................... 59
Drobne uspruwnienia warsztatowe - Stefan Z b u d -
n ie w e k .......................................................................... fil
Półki do kuchni - J e r z y P i e t r z y k ............................... 83
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Ford Sierra
Z d z is ła w P o d b i e l a k i .................................................. 84
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Kalenda­
rzyk astronomiczny na rok 1985 - M a w k S t a n iu c h a 68
B i o l o g i a : Czy trzeba baduć to, co już zbadano,
mierzyć to, co już zmierzono? - M a g d a le n a F ik u s 72
C h e m i a na en d z i e ń : O miodzie natura 1-
nym, sztucznym i pitnym (III) - Stefan Sękowski 76
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Na Kry­
wań przez Niewcyrkę - M ic h a ł S z u r e k ...................... 78
„Delta”: Stefan Pieńkowski - L u d w ik N a ta n s n t) . . 82
L o t y k s i ę ż y c o w e : Apollo 11 - misja spełnio­
nych marzeń - Jacek N o w ic k i, K r z y s z t o f Z ię c i n a . . 84
Klub W y n a l a z c ó w : Domowa zmywarka
naczyń.................................................................... . , 88
K a t e d r a f i z y k i : Gorąca linia Zalesie Górne
-Osaka - Adam M. G r z y m a ła i R o b e r t C z y ż e w s k i, . 92
M u z e u m , , M T ” : Muzeum Uniwersytetu Ja­
giellońskiego - H e n r y k H o l l e n d e r ............................ 94
N a u k a i t e c h n i k a na z n a c z k a c h p o ­
c z t o w y c h : Szwedzkie patenty - Jan B a r c z y k 90
Ogólnopolski finał turnieju wiedzy o wynalazczości
- O k ) ............................................................................. 9
Świecące tworzywo - ( j ) ..................................... ... , 18
Co potrafi zegarek elektroniczny - ( j) .................... 19
Dwadzieścia lat pewnego instytutu - K n t m Sła­
wow .............................................................................. 7o
O k ł a d k a 111, IV: Nowoczesne jednoślady: KTM
80 PL - Jerzy Bor kowski
12/34
śladami Sherlocka Holmesa: Czaszka mówi - Z y g ­
m u n t N i z i a ł e k ........................................................ 4
Komputery osobiste - R o la n d W a c ł a w e k ............... 18
Budowanie zamków z piasku - Z o f ia R o k it a ............ 31
Polskie sztangi - J e r z y K ia w i r t s k i ............................... 38
Technika 1estetyka - Stanisławflymsza...................... 44
F e l i e t o n : To się musi dać.,. - J e r z y K ła w iń s k i . . 3
O p o w i a d a n i e : Opowieść wigilijna - Sławo-
^1
Nu w u r s 2 1 a e i e : Pilarka taśmowa - Stefan
Z b u d n f c n v k ............ ........................................................ 73
Superheterodynowy odbiornik UKF - G r z e g o r z
Z a h t .................................................................... ; H1
( 1 9 1 9 - 1 9 3 9 ):
PZInź 302 - J a n T & r c z y tfs k t ............................................ 47
A s t r o n o m i a d l a w s z y s t k i c h : Ucz się
sam! - M a r e k S t a n i u c h a ............................................... 49
F o t o n o w o ś c i : „Krokus AF' - R y s z u r d K i w -
f * ........................................................'.............. ... ' , 53
Ni e z na n a broń Dr ugi e! R z e c z y p o ­
s p o l i t e j : Karabin maszynowy chłodzony po­
wietrzem typ C -P iotr Z a r z y c k i ................ se
R o z m a i t o ś c i m a t e m a t y c z n e : Węzły -
M ic h a ł S z u r e k ........................................................ 92
B i o l o g i a : Dwuwytniumwy świat błon - M a g d a ­
le n a F i k u s .................................................................... 94
K a t e d r a f i z y k i : Kłopoty na parkingu - Ro­
bert C z y ż e w s k i. A d a m G r z y m a ła ............................... 98
C h e m i a na c o d z i e ń : Amatorskie żiodła
chromu - Stefan S ę k o w s k i ........................................ \ ą 1
P o z n a j e m y s a m o c h o d y : Talbot Solana SX
- Z d z is ła w P o d b ie ls k i .................................................. 105
M u z e u m „ M T " : Norblin - H e m y k H o lle n d e r 108
G ry z g ł o w ą : Obracanka - Robert H a r d y . . 112
Uniwersalny supersiutek ( j ) ..................................... 52
Kurzełek i olbrzym - ( J ) ........................ 58
Spis artykułów zamieszczonych w „Młodym Tech­
niku” wiatach 1981,1982,1983.1984 ...................... 113
O k ł a d k a ttl. IV: Nowoczesne jednoślady: Honda
MTX 125 R - J e r z y B o r k o w s k i
127
 PREZENT
Redakcja ,.MT” postanowiła usatysfak­
cjonować wszystkich tych Czytelników
naszego magazynu, którzy proszą nas
o prospekty i adresy firm motocyklowych.
Adresów niestety nie podamy, ale propo­
nujemy kilka oryginalnych zdjąć motocy­
kli i trójkołowców do Waszych zbiorów,
życząc jednocześnie Wam i wszystkim
pozostałym Czytelnikom „MT” wesołych
świąt i szczęśliwego Nowego Roku!
 H O N D A M TX 12 5 R
W tegorocznym sezonie motocros-
sowym czołowe firmy produkujące
motocykle wyczynowe zaprezento­
wały wiele nowości. Nowe, czy też
zmodyfikowane Hondy. Suzuki. Ya-
mahy. Kawasaki lub Husqvarny do­
stosowane do zawodów motocrosso-
wych mają coraz więcej cech wspól­
nych. Jest to szczególnie widoczne
w pojazdach klasy 125 cm3. Powsze­
chnie są stosowane w tego typu po­
jazdach silniki dwusuwowe z memb­
ranowym układem dolotowym oraz
skrzyniami biegów o sześciu przeło­
żeniach. Coraz częściej jednak po­
szczególne firmy prezentują modele,
w których pojawiają się rozwiązania
oryginalne, nigdy dotąd jeszcze nie
stosowane.
Nowością godną odnotowania,
wśród motocykli crossowych, jest
Honda MTX 125 R z bardzo ciekawie
rozwiązaną jednostką napędową. Sil­
nik Hondy o pojemności skokowej
124 cm3 został wyposażony w rozbu­
dowany układ wylotowy ATAC (Auto­
matic Torque Amplification Cham-
ber) z dodatkową komorą połączoną
automatycznie sterowanym zawo­
rem, z kolektorem wylotowym (rys. t).
Zastosowanie dodatkowej komory
ma na celu pełne wykorzystanie w sil­
niku dwusuwowym zjawiska pulsacji
gazów spalinowych w całym zakresie
prędkości obrotowej. Odpowiednie
ukształtowane ukształtowanie po­
jemność układu wylotowego powo­
duje, że gazy spalinowe wysysają do
kolektora wylotowego świeży ładu­
nek napływający do komory spalania,
a następnie, tuż przed zamknięciem
okna wylotowego, wtłaczają go z po­
wrotem do komory. Zjawisko to
umożliwia zwiększenie stopnia na­
pełniania komory spalania świeżym
ładunkiem, a w efekcie podwyższanie
Mała i średnia Duża prędkość obrotowa
prędkość obrotowa
mocy silnika. Niestety, dodatni wpływ
pulsacji spalin zależy ściśle od pręd­
kości obrotowej silnika i parametrów
układu wylotowego.
W silniku Hondy konstruktorzy zde­
cydował i się tak zaprojektować trady-
cyjny układ wylotowy, aby wywoływał
on zjawisko intensywnej pulsacji spa­
lin powyżej 6800 obr./min., 9 obr./
min. w ten sposób na wartość maksy­
malną mocy silnika. Niestety, ukształ­
towanie układu wylotowego z uwagi
na moc maksymalną nie sprzyja osią­
gom silnika przy niższych prędkoś­
ciach obrotowych, gdyż parametry
układu wylotowego są nieodpowied­
nie (rys. 2). Stąd też w silniku Hondy,
gdy prędkość obrotowa spada poni­
żej 6800 obr/min pojemność układu
wylotowego jest zwiększona o dodat­
kową objętość, do której dostęp
otwiera zawór (rys. 3). Pracą zaworu
steruje mechaniczny regulator od­
środkowy napędzany przez wał kor­
bowy za pośrednictwem przekładni
zębatej. Jest to zwykły regulator z kul­
kami stalowymi rozpierającymi obu­
dowę. W efekcie wywołuje to obrót
wrzeciona wokół jego osi podłużnej,
przemieszczenie ramienia i przesu­
nięcie trzonka zaworu zamykającego
dostęp gazów spalinowych do komo­
ry dodatkowej.
Poza układem ATAC silnik Hondy
rozwiązano w sposób klasyczny. Za­
stosowano chłodzenie cieczą,
a chłodnicę umieszczono w specjal­
nej osłonie z tworzywa ukierunkowu­
jącej przepływ powietrza w jej pobli­
żu. Poszczególne elementy pracujące
silnika smarowane są pod ciśnie­
niem. Moc maksymalna silnika wyno­
si 14,2 kW przy 7000 obr./min. Mo­
ment napędowy przenoszony jest
z wału korbowego na wałek wejścio­
wy sześciobiegowej skrzyni biegów
za pośrednictwem wielopłytowego
sprzęgła mokrego.
Konstrukcję nośną Hondy MRX
tworzy lekka rama rurowa. Wszystkie
obudowy i zderzaki wykonano z two­
rzywa stąd masa całkowita motocykla
wynosi tylko 99 kg. Specjalna kon­
strukcja zawieszenia koła przedniego
i tylnego zapewnia bardzo duży prze­
świt pod silnikiem, bo aż sięgający
295 mm. Z przodu zastosowano tele­
skopowy widelec firmy Kayaba
o średnicy wewnętrznej teleskopu 43
mm. zapewniający skok koła docho­
dzący do 230 mm. Ta sama wielkość
dla koła tylnego wynosi 200 mm, przy
czym koło tylne jest mocowane do
wahacza typu Pro Link z jednym cen­
tralnym amortyzatorem i jedną sprę­
żyną umieszczonymi pod siedzeniem
kierowcy.
Podobnie jak zawieszenie również
układ hamulcowy został dostosowa­
ny do potrzeb sportu. W obu kołach
zamontowane są hamulce bębnowe
mniej narażone niż tarczowe na za­
nieczyszczenie błotem, kurzem i wo­
dą. Oba są też sterowane mechanicz­
nie. Ze względów eksploatacyjnych
(mniejsza awaryjność) w nowej Hon­
dzie montowany jest także bezstyko-
wy, kondensatorowy układ zapło­
nowy.
Jerzy Borkowski