Anlatan

TEK BÖLÜM İbrahim Ulaş BALDEMİR

facebook.com/sosyalhocamm instagram.com/sosyalhocamm twitter.com/sosyalhocamm

Sosyal Hocam ©
İnsanı kültürel, toplumsal ve
biyolojik çeşitliliği içinde
anlamaya; insanların
başlangıcından beri çeşitli
koşullara nasıl uyarlandığını, bu
uyarlanma biçimlerinin nasıl
gelişip değiştiğini, çeşitli küresel
olayların bu uyarlanmaları nasıl
dönüştürdüğünü görmeye ve
göstermeye çalışır.
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Antropolojinin İlkeleri
Kültürel Görecelik Başkalarının inanç ve davranışlarını onların kendi gelenek ve deneyimleri
içinde değerlendirmek ve yorumlamaktır.

Bütüncülük Antropoloji bütün insanî olguları bütünlüğü içinde görmeye çalışır. Diğer insan
bilimler ve biyolojik bilimler ise insanın bir yönü üzerine yoğunlaşır.

Evrensellik Antropoloji insanın evrenselliğini savunur. Bu bakış açısına göre bütün

toplumlar ve kültürler tümüyle ve eşit biçimde insanîdir.

Karşılaştırmacılık Antropoloji tek bir toplumu ya da kültürü ele almakla yetinmez, genel bir
kültür kuramına yönelir.

Uyarlanma Fiziksel (iklimsel, meteorolojik, atmosferik) – Yaşamsal (bitki ve hayvan

varlığı) – Mekânsal (kültürel-yapay çevre)

Bütünleşme Belirli bir kültürün ögelerinin birbiriyle bütünleşmesi, o kültürün ayakta

kalmasında, istikrarında ve sürekliliğinde belirleyici bir rol oynar.
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Dünyanın Filozofların
bilinenden daha dünyayı ve insanı
eskiye uzandığının anlama ve
belirlenmesi açıklama çabaları

Geçmiş İnsanın doğadan

toplumlara ilişkin ayrı ve ayrıcalıklı
bilgi ve bir canlı
belgelerin olmadığının
belirlenmesi anlaşılması

Antropolojinin Doğuşunu Hazırlayan Gelişmeler

ÖABT 2015

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropolojinin Tarihçesi
Sosyal Hocam ©
Antropolojinin Tarihçesi
Sosyal Hocam ©
Antropolojinin Tarihçesi
Sosyal Hocam ©
 Gözlem
Söyleşi,
Boylamsal Görüşme
Araştırma ve
Görüşme
Formları

Sorun ANTROPOLOJİ’DE Soyağacı

Yönelimli Yöntemi
Antropoloji ARAŞTIRMA

Emik ve Konuya
Etik Vakıf
Araştırma Kişiler
Stratejileri
Yaşam
Öyküleri

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Sosyal-Kültürel Antropoloji
İnsanın, biyolojik varlığının dışında yarattığı toplumsal-kültürel
alanı, bütün çeşitliliği ve benzerlikleri içinde kavramaya ve
anlamaya yönelmiş olan antropoloji dalı sosyal-kültürel
antropolojidir.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Biyolojik Antropoloji
İnsanın biyolojik çeşitliliğini,
canlılar dünyası içindeki yerini ve
evrimini, eski insan topluluklarının
karşılaştıkları sağlık sorunlarını ve
onların demografik özelliklerini
inceleyen geniş bir alandır.
Temelde altı tane alt dalı
mevcuttur.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2013

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Primatoloji Paleoantropoloji Biyoarkeoloji

Fiziksel antropoloji Adlî Antropoloji Popülasyon Genetiği

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 İNSANIN EVRİMİ
 Canlıları ilk kez sınıflayan Aristoteles’e göre canlılar alemi bir merdiven gibidir.
 Canlıların en ilkel düzeyde “kendiliğinden” oluştuğunu, doğanın gereksinimlerine
göre organların oluştuğunu belirterek transformizm adı verilen ilk evrim düşüncesini
ortaya atan düşünür Aristoteles’tir.
 Doğa tarihçileri olarak da adlandırılan ilk doğa bilimcilerden Carl von Linné
(1707-1778), taksonomi olarak da bilinen sınıflamayla, bilinen bütün canlıları
anlamlı gruplar halinde organize etmiştir. Linné, aynı zamanda, cins ve tür ayrımını
yaparak ikili isimlendirmeyi bilim dünyasına kazandırmıştır.
 Fransız anatomist Cuvier (1769-1832) jeolojik katmanlarda yer alan fosilleri
inceleyerek, bunların önemli bir kısmının geçmişte soyları tükenmiş canlılara ait
olduğunu göstermiştir. Tabakalarda bulunan fosilleri inceleyen Cuvier, değişik
katmanlarda saptanan fosiller arasındaki farklılıkların sel, deprem, volkanik
patlama gibi tufanlarla açıklanabileceği tufan kuramını geliştirmiştir.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2018

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 İNSANIN EVRİMİ
 Canlıların değişmez niteliklere sahip oldukları görüşünü zedeleyen ilk kuram
Jean-Baptiste Lamarck (1744-1829) tarafından ileri sürülmüştür. Lamarck’a
göre canlı yaşamı boyunca çevreye uyum sağlayarak belli özellikler kazanır,
daha sonra bu değişiklikleri kendi çocuklarına aktarır.
 Jeolojinin kurucusu olarak da bilinen Charles Lyell (1797-1875), günümüzde
gözlenen jeolojik süreçlerin geçmiştekilere benzer bir şekilde gerçekleştiğini
öngörmüştür. Tekdüzelik (uniformitarianism) olarak da bilinen bu düşünce,
yeryüzünü oluşturan katmanların günümüzde gözleyebildiğimiz rüzgar, sel,
erozyon, bitkiler, volkan patlamaları, depremler ve buzul hareketleri gibi
tekdüze olan doğal süreçlerle oluştuğunu ileri sürmektedir.
 Darwin 1859 yılında yayımladığı Türlerin Kökeni başlıklı kitabında
gözlemlerine dayanarak bir biyolojik evrim kuramı ortaya koydu.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 İNSANIN EVRİMİ

HOMO HOMO
HOMO HABİLİS HOMO ERECTUS NEANDERTAL HOMO SAPİENS
HEİDELBERGENSİS

İri hayvanları
Ateşin kontrol Lövaluva avlayan ve basit Akıllı insan
Becerikli İnsan altına alınması barınakları
yapan ilk insan

Mağara
Oldowan Kültürü Musteryen duvarına
resimler

Karain Mağarası İlk sanatsal

ürünler

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2019

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Arkeolojik Antropoloji
Toprak altındaki maddi kültür varlıklarının
incelenmesiyle geçmiş kültürlere, yaşam ve geçim
biçimlerine ilişkin bilgilerin elde edilmesidir.
Prehistorya: Yazı öncesi çağları inceler.
Tarihsel Ark: Yazılı kayıtlar ve arkeolojik kazılarla
kültürel hayata ışık tutar.
Etnoarkeoloji: Geleneksel yaşam sürdüren
toplulukların bugünkü yaşamlarını
izleyerek onlara ait daha eski maddi
kültürleri anlamlandırmaya çalışır.
Endüstriyel Ark: Günümüzde kullanılmayan ancak
geçmişe özgü olan kalıntıları ve toplumsal
değişimi inceler.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Dil Antropolojisi
Canlılar dünyasında
sadece insana özgü bir
yetenek olan konuşma
dili, kültür içinde merkezî
bir role sahiptir. Bu
nedenle kültürlere
yaklaşmanın en
kestirme ve zorunlu yolu
dil incelemelerinden
geçer.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2019

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Kültür, insanın doğa dışında yarattığı ve ona eklediği maddî
KÜLTÜR ve manevî her şeydir. Kültür, öncelikle insanoğlunun
hayatta kalmak için bulduğu bir uyarlanma aracıdır.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2014

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Kültür Şoku
Kültürlenme Kültürel
Gecikme

Kültürel Kültürel
Yayılma Özümseme

Kültürleşme Kültürel
Bütünleşme

KÜLTÜRÜN Zorla
Kültürleme AKTARILMA Kültürleme
SÜREÇLERİ

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2016 (iptal)

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2020

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Hâkim Kültür
Ksenofobizm (Başat Kültür)
(Yabancı Kültür Alt Kültür
Düşmanlığı)

KÜLTÜR
TERİMLERİ

Ksenosantrizm Etnosantrizm
(Yabancı (Kültür Karşı Kültür
Hayranlığı) Bencilliği)

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2015

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 TEMEL
ANTROPOLOJİ
KURAMLARI

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 EVRİMCİ VE TARİHSELCİ KURAMLAR
19. Yüzyıl Evrimciliği Difüzyonizm Tarihsel Özgücülük
• 19. yüzyılda antropoloji içinde • Difüzyonizm, kültürün gelişim ve • Başlangıçta
antropolojinin ilk kuramsal modeli değişiminde en önemli etkenin başka difüzyonist fikirleri
olarak ortaya çıkarmıştır. kültürlerden gelen maddî ve manevî benimsemiş olsa da,
• Evrimci okulun ilk ve en önemli ögelerin o kültüre girmesiyle tarihsel özgücü
temsilcilerinden birisi Edward gerçekleştiğini öne sürer. yaklaşımı kuran kişi
Tylor’dur. • Difüzyonizm, müzeciliğin en gelişkin Amerikalı antropolog
• Bugün bile rahatlıkla başvurduğumuz olduğu ülke olması nedeniyle ilk olarak Franz Boas’tır.
kültür tanımını yapan Tylor, Almanya’da gelişti. • Farklı yaşam
antropoloji yazınında bu bilimin • Difüzyonizmi Kuzey Amerika’ya taşıyan tarzlarının ve
konusunun kültür olduğunu söyleyen ilk kişi, Franz Boas (1858-1942) olmuştur. düşünce biçimlerinin
bilim insanıdır. • Öncelikle kültürel ögelerin coğrafî son tahlilde fiziksel
• Evrimcilerin bir diğer önemli ismi Lewis dağılımı üzerinde duran Boas, kültürel çevreden
Henry Morgan’dır. değişimin tarihsel ve psikolojik süreçlerini etkilendiğini
• Morgan, yazdığı Eski Toplum (1871) kurgulamak için bu ögelerin dağılımına göstermeyi amaçlar.
başlıklı kitapla döneminin düşüncesini bakmak gerektiğini öne sürmekteydi.
büyük ölçüde etkilemiştir.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 İŞLEVSELCİ VE YAPISALCI KURAMLAR
İngiliz İşlevciliği Yapısal-İşlevselcilik Yapısalcılık
• İşlevcilik, kültürel ögelerin kültür bütünü • Bu yaklaşımın kurucusu ve ilk • Antropolojide yapısalcı
içinde nasıl işlev gördüğünü ve bu kuramcısı olan İngiliz antropolog düşünce, dilbilimci
bütünle nasıl uyum sağladığını Alfred R. Radcliffe- Brown Saussaure’den etkilenen
antropolojik araştırmanın temel • Brown, toplumu birbirini Claude Levi- Strauss
meselesi sayar. destekleyen öge ve kurumların tarafından
• İngiliz İşlevciliğinin kurucusu ve başta karşılıklı ilişkilerinin toplamı geliştirilmiştir.
gelen kuramcısı Bronislaw olarak gören ve kültürün tek tek • Yapısalcılık, toplumsal
Malinowski’dir. bireylerin değil bu toplumsal olgu ve ögelerin ancak
• Malinowski’ye göre bütün insanların, işleyişin bir ürünü olduğunu toplumsal yapı denilen
yeme, içme, barınma, giyinme, türün söyleyen Fransız sosyolog E. ve sadece bir model
devamını sağlamak gibi bazı ortak Durkheim’dan etkilenmiştir. kullanılarak
temel ihtiyaçları vardır. Diğer • Radcliffe-Brown’ın ağırlık verdiği erişilebilecek gizli bir
ihtiyaçlar bu temelin üzerinde yükselir, odak, Malinowski’nin aksine, boyutun varlığı
yani temel ihtiyaçların karşılanması psikolojik ve biyolojik değil, üzerinden
ikincil ihtiyaçları ortaya çıkarır. sosyolojiktir. anlaşılabileceğini öne
sürer.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2017

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 PSİKOLOJİ VE BİYOLOJİ YÖNELİMLİ KURAMLAR
Kültür-Kişilik Kuramı Sosyobiyoloji Kuramı
• Bu kuram, sosyolojiden çok psikolojinin etkisi • Toplumsal olgu ve olayların
altında, 1930’ların ortalarından itibaren biyolojik ve genetik nedenlere
antropologlarla psikologlar arasında kurulan dayalı olduğunu savunan
yakın ilişkilerin bir sonucu olarak Kuzey sosyobiyoloji kuramı, kültürel öge
Amerika’da gelişmiştir. ve kurumlarda bu esası arayan
• Kuramın öncüsü ve Boas’ın öğrencisi olan Ruth F. antropolog ve sosyal bilimcilerin
Benedict dayandığı temel yaklaşım olmuştur.
• Kültür Örüntüleri (1934) başlıklı kitabında • Bu yaklaşımın vardığı en uç nokta,
Benedict bireylerin ruhsal yapılarını belirleyen iki pek çok karakterin kültürel süreçler
tip kültür ayırt etmiştir. Birincisi uzlaşmacı, yoluyla sonradan kazanılmış
psikolojik ve duygusal aşırılıklardan kaçınan durumlar olmayıp genlerde saklı
Apollon tipi kültür, ikincisi ise coşkulu ve romantik, olduğunu iddia eden genetik
şiddete ve tehlikeye eğilimli Dionisyak tip indirgemecilikte görülür.
kültürdür.
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 ÇATIŞMACI VE UYARLANMACI KURAMLAR
Yeni Evrimcilik Kültürel Ekoloji Yeni İşlevcilik Marksçı Kültürel Maddecilik
Yaklaşımı Antropoloji
• Büyük kültür • Başlıca temsilcisi Julian • Yeni işlevcilik, • Esas olarak Fransız • Kültürel maddeci
tarihçisi Gordon Steward (1902-1972) Malinowski’nin antropolojisi içinden yaklaşımın günümüzdeki en
Childe ile birlikte olan bu okul, belirli bir öğrencileri E. E. kök alan Marksçı önemli temsilcisi Marvin
çalışmış olan kültür ya da kültür Evans-Pritchard ve antropoloji Stanley Harris’tir.
Amerikalı bölgesinde oluşan Meyer Fortes’in Diamond, Claude • Maddeci yaklaşım, kültürel
antropolog Leslie değişimler dizisine derlediği Afrika Meillasoux ve özellikler ve ürünler
White (1900- vurgu yaparak çevrenin Siyasal Sistemleri Maurice Gaudelier üzerindeki vurgusuyla
1975) bu kültürel evrim ve (1946) kitabında yer gibi antropologlar antropoloji içinde her
yaklaşımın ilk oluşumlar üzerindeki alan makalelerin tarafından zaman önemli bir yere
temsilcisidir. etkisini vurgular. sağladığı açılımdan kuramsallaştırılmıştır sahip olmuştur. Bu yaklaşım,
• Ona göre kültür, • Bu yaklaşım, sosyo- kök almıştır. • Bu antropologlar büyük ölçüde insanın
insanların yeni kültürel sistemler ile • Akımın temsilcisi, bu çevre ile kültürel geçmiş kültürlerinin kanıtı
enerji çevreleri arasındaki derlemedeki en evrim arasındaki olarak ortaya çıkarılan
kaynaklarından ilişkiye ağırlık veren ilk önemli makalelerden ilişkiye baktıklarında, maddî ürünlere dayalı bir
yararlanmayı yaklaşımdır. birine imza atan toplumsal sistemlerin yorum biçimi olan
öğrenmeleri süreci Güney Afrika dönüşmesine yol arkeolojinin temel
içinde doğumlu Britanyalı açacak ilişkilerinin dayanağıdır.
ilerlemektedir. antropolog Max önemini savunurlar.
Gluckman’dır.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 ÖZGÜCÜ KURAMLAR
Etnobilim ya da Bilişsel Simgeci/Yorumcu Antropoloji Yaklaşımı Feminist Antropoloji
Antropoloji Yaklaşımı
• Yapısalcılık Kuzey • Kültürü, o kültürün mensuplarınca • Ünlü antropolog
Amerika’da yeni bir biçim ortak olarak paylaşılan simge ve Margaret Mead bu
kazanarak bilişsel anlamlardan ibaret bir sistem yönelimin ilk örneği
antropolojiye dönüşmüştür. olarak gören simgeci antropolojinin sayılabilir
Temel yöntemi, etnografik önde gelen savunucusu Clifford • Bu kuram başlangıçta
verileri dikkatle incelemek Geertz’dir. sadece kadın sorununu
suretiyle incelenen • Bilişsel antropologlar dikkatlerini esas alarak çalışma
kültürlerin yapısal ilkelerini kişilerin kendi kültürleri üzerine eğilimini bırakarak erkek
ortaya çıkarmaktır. söylediklerine verirken, simgeci araştırmalarına da
Yaklaşım, ayrıntılı veya yorumcu antropologlar girişmiş ve böylelikle
bilgilerden çıkarsanan ayinler, mitoslar ya da akrabalık feminist kuram ve
kültürel yapıların yerlilerin gibi kurum ve yorumlama feminist antropoloji
dünya görüşünü yansıttığını biçimlerinin toplumsal hayat içinde giderek bir toplumsal
savunur. nasıl kullanıldıklarına bakılması cinsiyet antropolojisine
gerektiğini savunmaktadır. dönüşmüştür.
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 ANTROPOLOJİDE EVLİLİK
Endogami: Kişinin kendi grubu içinden

Egzogami: Kişinin dışarıdan evlenmesi

Monogami: Tek eşlilik

Poligami: Çok eşlilik

Polijini: Erkeğin birden fazla kadınla evlenmesi

Poliandri: Kadının birden fazla erkekle evlenmesi

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 ANTROPOLOJİDE EVLİLİK
Neolokal: Çiftlerin aileden ayrı yaşaması

Patrilokal: Kadının erkeğin ailesiyle beraber yaşaması

Matrilokal: Erkek, evlilik sonucu kadının evine gelmesi

Levirat: Eşi ölen kadının, kocasının kardeşiyle evlenmesi

Sororat: Erkeğin ölen eşinin kardeşiyle evlenmesi.

Berdel: Evlenecek iki erkeğin birbirlerinin kız kardeşiyle evlenmesi

Taygeldi: Dul erkekle Dul kadının kendileri ve çocuklarının evlenmesi

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 ANTROPOLOJİDE DİN

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2018

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
 Temel İnanç Sistemleri
Animizm: İnsanlarda ve diğer canlılarda var olduğu düşünülen ruhların her
türlü nesnede bulunduğuna inanılması.
Şamanizm: Animistik temelde ortaya çıkmış karmaşık dinsel, büyüsel ve tıbbi
uygulamalar bütünü.
Teizm: Ölümsüz tanrının varlığına inanma.
Senkreteizm: Dinler ve inançlar arasında ortaya çıkan temas sonucu
bağdaşma
Tabu: İnanç sistemlerinin katılaştırılması
Kült: Kutsal olarak tanımlanmış varlıklar
Dinsel Simge: Soyut dinsel ögelerin somutlaştırılması
Totem: Pek çok inanç sisteminde hayvanlarla insanı ilintilendirme, kabile
toplumlarında belirli bir hayvan türüyle özleşme (bağ kurma)
Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2020

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Avcı-Toplayıcılık ve Tarım
İnsan türünün yaşam süresi içinde en uzun süre geçim
kaynağını oluşturan geçim kolu Avcı-Toplayıcılık
olmuştur. Tarım devrimi ile birlikte insanlığın büyük
bölümü avcı-toplayıcı hayatı terk edip tarımcı ve
hayvancı geçim biçimine yönelmiştir.

İlk Devlet
Kentlerle birlikte pek çok kurum ve yenilik gelişti. Bunların
başında örgütlü din, askerlik kurumu ve yazı gelir. Bu kurumlar
ve yenilikler karşımıza ilk devleti çıkarır. Tarihte ilk devlet
biçimlerinin ortaya çıkması, tarım devrimini izleyen gelişkin bir
aşamayı beklemiştir. İlk devlet bir kent devleti olarak ortaya
çıkmıştır.

Endüstri Toplumu ve Yeni Yaşam Biçimi

Neolitik Devrimle başlayan Tarım Çağı, 18. Yy ivme kazanan
bilimsel devrimin izinde ortaya çıkan Endüstri Devrimi ile sona
erdi. Endüstri Devrimi tarım toplumları dönemini kapatarak
sanayi toplumları dönemini ve kapitalist üretim biçiminin
egemenliğini başlatmıştır. Endüstri Devrimiyle birlikte oluşan
yeni toplum içinde yeni siyasal ilişkiler gelişmiş ve Ulus-Devlet
modeli modern devlet biçimi olarak yaygın hale gelmiştir.

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
ÖABT 2019

A) Kalıtımsal Unsurlar B) Coğrafi Nedenler

C) Kültürel Nedenler D) Biyolojik Etkenler
E) Ekonomik Sebepler

Antropoloji
Sosyal Hocam ©
Antropoloji
Sosyal Hocam ©