830 POLIMERY 2000, 45, nr 11—12 ELZBIETA BOCIAGA Politechnika Czgstochowska Katedra Praetworstwa Tworzyw Sztucznych | Zarzadzania Produkeja Al. Amnii Krajowej 19c, 42-200 Czestochowa Wplyw temperatury formy wtryskowej i predkosci wtryskiwania na wybrane wtasciwosci wyprasek polietylenowych THE EFFECT OF MOLD TEMPERATURE AND INJECTION VELOCITY ON SELECTED PROPERTIES OF POLYETHYLENE MOLDINGS ‘Summary — A literature review shows how injection molding conditions af- fect process capacity, energy consumption and molding structure and pro- perties. Mechanical and thermal properties of HDPE moldings were studied in relation to mold temperature (20°C—80°C) and injection velocity (0.015—0.12 m/s). As the mold temperature was raised, the tensile strength, yield stress, tensile modulus, hardness and Vieat softening temperature were found to increase; the strain at maximum tensile stress and impact strength decreased (Figs. 1-3). At higher temperatures, the mold cavity is easier to fill. At low polymer/mold wall temperature gradients, internal stresses and molecular orientation are lesser and moldings exhibit smaller sink marks and better mechanical properties. Economically, higher temperatures, are unfavorable because then the injection molding cycle is longer. Higher injec- tion velocities gave rise to reduced tensile strength, stress at break and hard- ness and to lowered softening point and to increased plastic properties (strain at break, impact strength) (Figs. 4—6). The time to fill the mold cavity js shorter and thermal lasses along melt flow path are smaller. At velocities that are too high, defective moldings are likely to form containing voids and having inferior mechanical properties. Key words: injection mold temperature, injection velocity, mechanical pro- perties, surface quality of moldings, high density polyethylene Efektywne prowadzenie procesu wtryskiwania wy- maga znajomosei wplywu warunkéw tego procesu na jego przebieg oraz na wlasciwasct i strukture otrzymy- wanyeh wyprasek [1]. Na jakosé wyprasek oraz na wydajnoSé i ener- gochlonnos¢ procesu wtryskiwania najwigkszy wplyw wywierajq nastgpujace czynniki (2, 3} — temperatura tworzywa w ukladzie uplastyez- niajgeym i dyszy wtryskowsj oraz temperatura formy wiryskow — cisnienie weryskiwania, cignienie docisku i nie w gnieddzie formujacym formy wtryskowe): — predkos¢ ruchu obrotowego slimaka, predkosé ru- chu postepowo-zwrotnego ukladu. uplastyczniajacego, STimaka lub tloka oraz droga przesuwania ukladu upla- styemniajqcego i skok Slimaka lub thoka; — czas posrczegdlnych faz cyklu proces wiryskiwa- nia, chwila przejscia cisnienia wtryskiwania w cisnienie docisku oraz. czas i sposéb ochladzania wypraski w for- WPEYW POSZCZEGOLNYCH WARUNKOW WTRYSKIWANIA NA WEASCIWOSCI WYPRASEK ‘Temperatura wtryskiwania i temperatura formy wtryskowe) Zmiana temperatury wiryskiwania wplywa w znacz- rym stopniuy na skurcz wiryskowy wyprasek. Wyniki badati przebiegu wiryskiwania polipropylenu wskazuja na zmmiejszanie sig skurezu wtryskowego (przede wszystkim wadhuimego) wyprasek 2 podwy:szaniem temperatury wtryskiwania (6, 7]. W bacianiach probek polietylenu. duze) gestosct (PE-HD) wykazano wzrost skureat ze wzrostem temperatury wtryskiwania w za- kresie 175—325°C [3]. W pracy [4], przedstawiajace] wy- niki badan tworzyw poliacetalowych, zauwazono, de wplyw temperatury wtryskiwania na skurez. zalezy od ksztaltu probek. Mianowicie, w przypadku pro- stokainych beleczek wzrost temperatury wtryskiwania od 170 do 190°C powoduje zwigkszanie sig skurczuPOLIMERY 2000, 45, nr 1112 wadluénego 0 0.4% i poprzecenego 0 0,3%, natomiast w preypadku probek w postaci krazkow ze wzrostem temperatury skurcz maleje: wadluiny 0 040.6%, a poprzeceny 0 0,3—0,5%. ‘Temperatura wtryskiwania wplywa takée na whasciwosei mechanicane wyprasek; z je} warostem ma- Ikje_granica plastycznosci oraz Tosnie_wydhuzenie weglecine prébek z polipropylenu J-400 [6] Wplyw temperatury formy wtryskowe) na wlaéciwo- Sci wyprasek przedstawiono m.in. w pracach [2—13]. Podwyzszanie temperatury formy powoduje powigk- szenie skurczu zarswno pierwotnego, jak i wlémego, przy czym wplyw ten jest wigkszy w przypadku skur- cau wzdluinego [7]. Wykazano takze, #e roinica tempe- ratury obu zespoldw formy wiryskowe) wywiera duzy wplyw na samoistne odksztalcanie sig wyprasek [10] Zmiana temperatury formy stanowi przyczyne zmian wlasciwosei mechanicnych i struktury wyprasek, co jest szczegdlnie widocane w tworzywach czeSciowo kxystalicznych, Wy2sza temperatura formy powoduje zwigkszenie stopnia krystalicenosci tworzywa, dzieki czemnu uzyskuje sie lepsze wlasciwosci uzytkowe wytwordw [3,8]. W_ praypadku_poliformaldehydu Werost temperatury formy od 60 do 120°C spowodowat zwigkszenie naprezenia zrywajacego 0 ok. 5% oraz spa- dek wydluzenia przy zerwaniu z 65 do 50% [3]. Obnize- nie temperatury formy powoduje zwiekszenie gradien- tu temperatury podezas ochladzania wyprasek, co wy- ‘woluje wieksza ich niejednorodnos¢ strukturalng [3,6] Cisnienie wtryskiwania i docisku oraz cisnienie w gnieddzie formujacym Cisnienie wplywa zaréwno na przebieg procesu whtyskiwania, jak ina wlaSciwosei wyprasek. Zwvick- szenie cisnienia wtryskiwania powoduje Wzrost pranicy plastycznosci 1 spadek wydhuzenia waglednego przy zerwaniu oraz skurczu polipropylenu }-400 [6]. Zja- wisko zmnicjszania sig skurezu wyprasek ze wzrostem cisnienia zasygnalizowano takée w monografiach (2, 3) Wykazano rownie?, ze zwigkszenie cisnienia wtryski- wania powoduje zmiang preebiegu krzywe} nosnosci profilu chropowatosei wyprasek z polipropylenu i poli- propylenu napelnionego wliknem szklanym (30%) oraz zwigkszenie mezotwardosci ich warstwy_ wierzchnie} [15]. Cisnienie docisku wywiera duzy wplyw na samoistne odksztatcanie sie i skurcz wiryskowy wyprasek po ich wyjeciu z gniazda formujacego. Zagadnienie to zostalo ‘oméwione w opracowaniach (7, 10, 16—19], Stwierdzo- no, 2e ze wzrostem cignienia docisku skurcz maleje, Na przyklad, wypraskiz polistyrenu “DOW PS678E", wtryskiwane z cisnieniem docisku 15 MPa, mialy skurcz 0.7%, natomiast gay cisnienie docisk w2roslo do 70 MPa, skurcz zmmieiszyi sig do 025% [14] Niewlasciwe cignienie docisku moze byé prayczyna anomalii przetworezych wyprasek [19]; nadmiemy 831 warost cifnienia docisku powoduje znaczne zwigksze- nie masy wyprasek z tloczyw_poliestrowo-szklanych {20], a zbyt mate cisnienie docisku moze byé prayezyng wystapienia zapadnieé, jam oraz spowodowad 2wigk- szenie rozrzuttt wymiardw wyprasek i zaburzenie ich straktury w wyniku praeplywu wstecenego tworzywa z gniazda do kanaléw doprowadzajacych i cylindra ukladu uplastyczniajacego [8]. Zbyt duze cignienie doci- sku (ewlaszeza w przypadku tworzyw o strukturze bezpostaciowe)) moze tez wywolaé znacane naprezenia wlasne w poblizu wlewka oraz pojawienie sig mikrorys napredeniowych w warstwie wierzchniej, a takée pray- caynié sig do wystapienia trudnosci z otwieraniem for my i usuwaniem z niej wyprasek. W badaniach jakosci wyprasek z polistyrenu wykaza- no, de ze wzrostem cisnienia w gniegdzie formy wara- sta naprezenie zrywajace probek wiryskiwanych w rine temperaturze formy (35 4 50°C) i z tworzywa o temperaturze zmieniajace} sie w zakresie od 170 do 220°C [11] Predkos¢ wtryskiwania Ze wagledu na efektywnosé proces. wtryskiwania zaleca sig stosowanie mozliwie duzych predkosci wtry- skiwania [8], co umozliwia skrécenie czasu wypelniania gniazda formujacego formy wiryskowej, zmniejsza stra- ty ciepta i cisnienia na drodze przeplywu oraz powodu- je podwyzszenie temperatury tworzywa a dzieki temu — awiekszenie plymnosci i latwiejszy preeplyw_w kanalach doprowadzajacych oraz. w przewezkach. Wy- praski wttyskiwane z. wieksza_predkosciq charaktery- zuia sie lepsza jakoScia powierzchni, 0 wigkszym polysku i mniej widocanych liniach taczenia strumieni tworzywa. Zbyt duza predkos¢ wtryskiwania moze jed- nak powodowaé nadmietny wzrost temperatury w przewetkach i rozktad tworzywa. Powoduje ona take Warost orientacji makroczasteczek w_warstwach prey- Sciennych wyprasek, natomiast zmniejszenie orientagji w rdzeniu, Przedstawione w pracy [7] wyniki badan wlagciwosei polipropylenu izotaktycznego 0 duéym stopniu krysta- licenosci wskazuja na istotny wplyw predkosci wtryski- ‘wania na wartost skureza wyprasek. Warost predkosci wrryskiwania od 0,1 do 0.8 m/s spowodowak zwigksze- nie_skurczu poprzecznego a 0,25%, natomiast jego wplyw na skurcz wadluzny byt niewielki. Rozpatrujac rorklad skuteza w2diue dhugosei probki prostokatne} wykazano, ze w pobliau przewezki szczelinowe), usytu- ‘owane) na krdtsze| krawedzi probkiskurcz ma taka, sama warlos¢ w przypadku obydwu predkosci, a rézni- ce wystepuja w pewne| odleglosci od przewezki (> 50 mm w praypadku probki diugosci 300 mm). W bada- iach wplywu warunkéw wtryskiwania na grubosé warstwy wierzchniej wyprasek zauwazono, Ze w fem peraturze wlryskiwania wynoszqce} 200°C ze werastem prodkosci grubos¢ ta znacanie maleje (od ok. 500 um,$32 gdy 0 = 0,1 m/s do ok. 200 pm, gdy v= 08 m/s), nator miast w przypadku wyészej temperatury wiryskiwania (280°C) wplyw predkosci jest niewielki [7]. Czas cyklu wtryskiwania Czas cyklu wtryskiwania jest czynnikiem decy- dujacym o wydajnosci procesu wtryskiwania, zaleznym od ksztalta i wymiaréw wypraski, rodzaju wiryskivea- nego tworzywa oraz wydajnosci wtryskarki [3]. Na ezas cyklu skladaja sie czasy poszczegdlnych faz, wiryskiwa- nia, §. zamykania formy, wtrysku, docisku, uplastyez- niania, otwierania formy, przerwy. Najwiekszy wplyw na wlasciwosci wyprasek ma czas docisku. Im diuészy jest ten czas tym wieksza masa wyprasek [9, 20] oraz wydlugenie waglecine prébek [21] i tym mniejszy skurcz [5]. Wytrzymatosé na sciskanie wyprasek z poliamidu napelnionego wloknem szKlanym jest wieksza w przy- padku dluzszego czasu docisku [2}. Zbyt krétki czas do- cisku moze powodowaé anomalie praetwércze, takie jak zapadnigcia, jamy, niewSwnomierna gestost tworzy- wa wypraski, niejednorodnosé strukturalna rdzenia spowodowana przeplywem wstecznym, wypaczenia, rozrzut wymiardw, duzy skurcz. Z kolei zbyt dlugi czas docisku powoduje przedluéenie czasu cyklu wiryski- wania, wieksze straty energii oraz. przedluzenie czasu styku dyszy wtryskowej 2 zimma forma [8, 21] Zatem\, aby uzyska¢ zalozone, powlarzalne w' Sci danego wytworu, trzeba dokladnie rozwazy¢ i wy- braé warunki wiryskiwania, Spostéd oméwionych czynnikéw najistotniejsze pod wzgledem wplywu na wiasciwosci uzytkowe oraz na skurce wyprasek to tem- peratura formy wtryskowe) oraz predkosé wtryskiwa- nia; wplyw tych wlasnie czynnikow na wybrane wlasciwosei mechanicane i ciepine wyprasek polietyle- nowych stanowil praedmiot badani oméwionych w ni- nigiszym artykule. CZESC DOSWIADCZALNA Materialy Prébki do badat wykonano z polictylenu duzej ge- stosci (PE-HD) typu HE 2494, firmy Borealis, charakte- ryzujacego sie (wedlug danych producenta) naste- Pujacymi wlaSciwosciami: — gestose 953 kg/m", ~ wskaznik szybkosci plynigcia (190°C/5,0 kg) 0,35 g/10 min, — zawartosé wody 0,009%, Metodyka Probki uzyskiwano za pomoca doswiadczalnej formy wityskowe} z wymiennymi wkladkami formujacymi, skonstruowane) i wykonanej we wlasnym zakresie zgodnie x zaleceniami normy ISO 294-1:1996; opis tej POLIMERY 2000, 45, nr 11—12 formy zawiera praca [22]. Forme zainstalowano we wiryskarce typu KM65-160C1 firmy Krauss Maffei Stale warunki wiryskiwania probek byly nastepujgce’ — temperatura wiryskiwania 220°C, — cignienie wtryskiwania 120 MPa, — cignienie docisku 80 MPa, — czas docisku 20 s, — czas ochladzania 20 5, — czas cyklu wtryskiwania 45 s. Czynnikami zmiennymi byly temperatura _formy wiryskowej fy oraz predkasé wtryskiwania @. Ustalajac zakresy ich zmiennosci, uwzgledniono zelecenia poda- wane w literaturze [2, 3, 5, 8, 23]. Autorzy pozyci [2, 3] podaja, 2e padezas przetwérstwa PE-HD temperatura formy wtryskowej powinna wynosié 50—80°C, nato- miast w opracowaniach [5] i [23] podano szersze zakre- sy: odpowiednio 20—70°C i 30—70°C. Predkose wiry- skiwania zalezy od grubosci Scianek wypraski: w pr7y- padku wyrobéw cienkosciennych zaleca sie stosowanie duzej predkosci, w pozostalych przypadkach — sred- nie} [8] Uwzgledniajac powyzsze zalecenia, jedna serig pré- bek wykonano zmieniajac temperature formy (20, 30, 40, 50, 60, 70 lub 80°C), lecz. ze stala predkoscia wiryski- wania (0,075 m/s), natomiast druga — zinieniajac pred- kosé wiryskiwania (0,015, 0,03, 0,045, 0,06, 0,075, 0,09, 0,105 hub 0,12 m/s), ale stosujac siaka temperature for- my (40°C) Po wiryskiwanitt probki praetrzymywano w powie- trzu 0 temp, 2342°C i wilgotmosci wzgledne} 5015%, przez co najmniej 16 h Przeprowadzono proby jednoosiowego rozciagania probek zgodnie z normami PN-81/C-89034 oraz, PN-EN ISO 527:1998, wyznaczajac pray tym wytrzymalosé na rozciaganie oy, naprezenie przy zerwaniu oy, napreze- nie rozciagajace przy I-proc. odksztalceniu o;, modut sprgzystosci pray rozciaganiu E,, wydluzenie wagledine prey maksymatnym naprezeniu rozciagajacym ey, oraz, wydluzenie wegledne przy zerwaniu 3. Twardosé H wyznaczano metoda weiskania kulki, pod obcigzeniem. 1324 N (PN-93/C-81030). Udamos¢ a, okresiano sto- sujac probki z katbem typu A (PN-81/C-89029). Tempe- ature migknienia 7, oznaczano metoda Vicata {PN-93/C-89924). WYNIKI BADAN | ICH OMOWTENTE, Wyniki badart wplywu temperatury formy wirysko- we) na wiasciwosci probek przedstawiaja rys. 13, na- tomiast rys. 46 ilustruja zmiane wiasciwosci probek w funke}i predkosct wiryskiwania Ze warostem temperatury formy wiryskowe) naste- puje zwigkszenie wytrzymaiosci na rozciaganie 0 ponad 9%, naprezenia rozciagajacego przy I-proc. odksztalce- niu 0 ok. 17% oraz modulu sprezystosci przy rozeiaga- niu 0 124% (rys. la, Ib. le). Wydhuzenie wagledne pray maksymalnym naprezeniu rozciagajacym probek wtry-POLIMERY 2000, 45, nr 1112 833, 2 e 29 16 2 F108 104 109 2» 40 TC 145 149 ©, .MPa Bo ns 20 0 780 160 40 MPa m0 700 680 20 40 T, °C 50 20 40 0 30 ToC Rys. 1. Wlyw temperatury formy wtryskowe) na: a) wy- treymalosé na roxcigganie oy, b) napreienie rozciggnjgce prey L-proc. aiksctalcenita oy, c) modul spreéystosci pray rocciggartin E, d) wydhcenie wegledne pray maksymnalnym napresenin rozciggajgcym sy predkost whryskiwania v= 0,075 mis Fig. 1. (a) Tensile strength (oy, (b) yield stress (04), (0) tensile modulus (E,) and (d) strain at maximum tensile stress (eq) in relation to mold temperature (T); injection velocy = 0.075 ms skiwanych do formy o temp. 80°C bylo mmigjsze 0 16% w pordwnanit 2 wynikami uzyskanymi z forma o temp. 20°C (rys. 1d). Warost temperatury formy spowo- dlowal rowniez zwiekszenie twardosi probek o prawie 13% oraz. zmniejszenie udamosci 0 25% (rys. 2). Tempe- ratura migknienia probek wtryskiwanych do formy 0 temp. 80°C byla wyisza 0 ok. 4°C niz. probek wtryski- wanych do formy o temp. 20°C (rys. 3) W przypadku niskiej temperatury formy wiryskowe), w chwili zetknigcia sig cieklego tworzywa z zimna Scianka gniazda formujacego nastepuje_gwaltowne ochlodzenie tworzywa wigc procesy relaksacji naprezett oraz odksatalcesi przebiegaja w krotkim czasie, Sprayja to porostanin w wyprasce, a zwlaszcza w jej warstwie wierzchnic), otientagi: makroczasteczkowej wytworzo- nej podczes wypelniania gniazca oraz. znacanych na- preven wlasnych. Duy gradient temperatury jest przy- caynq nigjednorodnosci strukturalne) tworzywa, co wplywa niekorzystnie na uzytkowe wlasciwosei wypra- sok Gay stosuje sig forme wtryskowa 0 wyészej tempera- turze wystepuja mniejsze opory preeplywu tworzywa cicklego i wypelnianie gniazda formujacego jest tatwic)- sze. Mniejszy gradient temperatury sprzyja zmniejsze- niu naprezeri whasnych w wyprasce oraz ograniczeniu orientacii_ makroczasteczkowe). Wypraski charaktery-3s n Fi 2 oe € 36 i g 2 : NK t 3 2s 3 30° pws] ‘o ‘° © to ette Te 0,00 0,04 0,08 0,12 et ee i b 4 34 = b b 2 z 3 = x é o = 12 e * ’ n - 2% : 20 ae # 80 | Rys. 2. Wpkpo temperatury formy wtryskowe] T; na: a) aon 0.04 0.08 02 teoardose H, 0) udarnost ag. predkosé whryskiwania v = v, mis 0,075 m/s 52 Fig. 2 te) Hertoess Hand () Charpy notched impct : strength (a) in relation to mold temperature (T)); injection © velocity = 0.075 m/s 6 10s . : 7 104 Sa 1s 0 2 te - / % wo + oo, oe 100 Rys. 4. Wplyew predkosci whryskiwania v na: a) soytray- 20 40 60 80 malosé na rozcigganie Gy, b) napresenie pray zerwaniu Gy Tree Rys. 3. Wplyww temperatury formy cotryskoe) Ty na teniye: raturg migknienia T,, predkost wwiryskiuania © = 0,075 m/s Fig. 3. The soPening temperature (T,) in relation to mold temperature (T; injection velocity = 0.075 m/s 0) wydircenie wzgledne pray zerwani ¢y: temperatura for amy wiryskowej T-= 40°C Fig. 4 (a) Tensile strength (oy), (b) stress at break (oy), (c) strain at break (&q ) in relation to injection velocity (v); mold temperature (Ty), 40°CPOLIMERY 2000, 45, nr 1112 zuja sie mniejszymi zapadnigciami tworzywa, Wysoka temperatura formy powoduje znaczne przediuzenie czasu ochladzania wyprasek, co umodliwia uzyskanie wyészego stopnia krystalicznosci tworzywa i polepsze- nie jego wlasciwosci mechanicznych. Jest to jednak nie~ korzysine 2 ekonomicenego punkttt widzenia, ponie- waz w istotny sposdb przediiiza sie czas cyklit wiryski- wania, Zrys. 4, preedstawiajacego wplyw predkosci wtryski- wania na wlasciwosei mechaniczne prébek PE-HD wy- nike, Ze ze wzrostem predkosci wtryskiwania z 0,015 do 0,12 m/s nastapil spadek wytrzymalosci na rozciaganie © prawie 14%, naprezenie przy zerwanin zmnicjszylo sig od 13,15 MPa do 10,15 MPa, natomiast wydluzenie wagledne przy zerwaniu wyraénie zwiekszylo sig (od 37% do 51,7%). Twardosé prdbek zmalala 0 ok. 11%, a 36 35 #, 33 32 > a 0,0 ofa 098 o42 vm at s 3 00 0.8 0.08 042 v mis Rys. 5. Wplyrw predkosci wiryskinania 0 na: a) tonrdose H, 9) udarnosé a,; temperatura formy wtryskogj T= 40°C Fig. 5. (a) Hartness H and (b) Charpy notched impact strengtts (a) in relation to injection velocity (0); mold tem= perature (T)), 40°C 835 108 106 y io a ° 1 a 10 a 0.00 O04 ayy 0:08 042 Rys. 6. Wplyw predkosci wotryskitomnia » na temiperaturg amighnienia ty; temperatura formy wiryskowoej T,= 40°C Fig. 6. The softening temperature (T,) in relation to injec- tion velocity; mold temperature (T,), 40°C udarnosé ewigkszyla sig 0 ponad 10% (rys. 5). Tempera- tura mieknienia (rys. 6) obnizyla sig od 106,8°C (w pray- padku prébek wityskiwanych 2 predkescig 0,015 mm/s) do 101°C (predkose wtryskiwania rowna 0,12, mm/s). Wieksza predkos¢ wiryskiwania powoduje skrécenie czas wypelniania gniazda formujacego i zmniejszenie strat ciepla na drodze przeplywu tworzywa. Tworzywo, ma wyészq_ temperature i mniejszq lepkose, dzigki cze- mu latwie} wypelnia gniazdo formujace. Jednak zbyt duza predkose wttyskiwania moze byé przyezyna wy- stepowania anomalii przetwérezych wyprasek, gléwnie pecherzy. Pecherze te moga powstaé wowczas, ady ze wagleda na zbyt krdtki czas wtryskiwania nie nastepuje calkowite usunigcie powietrza 2 gniazda formujacego, co staje sig na og6t przyezyna pogorszenia wlasciwosci mechanicznych wyprasek, Natomiast wiryskiwanie z bardzo mala predkoscia powoxluje powstawanie wypra- sek o gorsee} jakosci powierzchni, poniewaé widoczne staja sig linie plynigcia tworzywa i mniejszy jest polysk. Preedstawione wyniki badart doswiadezalnych po- twierdzaja istotny wplyw warunkéw wiryskiwania na wlasciwosei_wyprasek. W praypadku wityskiwania uzytego w tej pracy PE-HD 0 bardzo malym wskaznikti szybkoSci plyniecia korzystniejsze okazalo sie stosowa- nie wysokiej temperatury formy whryskowe) i mniejsze) predkosei wiryskiwania. LITERATURA 1. Bociaga E: Polimery 1999, 44, 198, 2. Sikora Ri "Przetwérstwo tworzyw — wiel- koczasteczkowych”, WE, Warszawa 1993, sit. 528836 POLIMERY 2000, 45, nr 11—12 0. u, 2 13, a. Smorawitiski Az “Technologia wtrysku”, WNT, Warszawa 1989, str. 460. Kowalska E,, Jeziorska R,, Stasitiski J., Gajewski Mz “Badania wielkosei skurczu przetwérezego ‘Tanoformu w zaleznosci od parametrow wirysku tworzywa”, materialy konferenci “Technologie wtryskiwania i wytlaczania”, Czestochowa 1988, 61 "C-MOLD Design Guide. A. Resource for Plastics Engineers”, C-MOLD Ithaca, New York, USA. 1998, str. 336. Debski W. Przylecka Mz: Polimery 1976, 21, 326. Jansen K. M. B.: Int. Polym Processing 1998, 13, nt 3, 308. Zawistowski H., Zigba S: "Ustawianie procesu whrysku”, Plastech, Warszawa 1995, str. 140. Rakowski T: "Wplyw parametréw technologicz- nych wirysku na jakos ksztaltek precyzyjnych”, materialy konferengi “Postep w dziedzinie two- rzyw szlucznych”, Czestochowa 1985, str. 56. Jansen K. M. B,, van Dijk D. J,, Keizer K. Pz Int Polym. Processing 1998, 13, nr 4, 417, Hawrylecka U,, Sikora Rs Polimery 1994, 39, 34. Barbaroux M: “Evalution of the Influence of the Process Parameters on the Crosslink Density of an Injection Moulded Silicone Network”. The Poly- mer Processing Society, Europe/Africa Region Meeting, Gothenburg, Szwecja 1997, p3il Poppe E. A., Leidig K., Schirmer K: TS Report 1999, 11, 34 Jansen K. M. B,, van Dijk D. J., Burgers B. Vs Int. Polym. Processing 1998, 13, nr 1, 99. 15, 16. Ww. 18, 9 20. BB Koszkul J: “Wplyw parametréw wiryskiwania i obrébli skrawaniem na wybrane wiasciwosei war- stwy wierzchniej polipropylenu”; materialy konfe- rengji "Slosowanie i przetwérstwo materialéw po- limerowych’”, Czestochowa 1998, 129. Jansen K.M. B, van Dijk D.J. "Shrinkage of Injec- tion Moulded Fibre Composites”. The Polymer Processing Society, Europe/Africa Region Me- ting, Gothenburg, Szweej2 1997, p. 34, Jansen K. M. B,, van Dijk D. J, van der Hout D. J. "Shrinkage Anisotropy in Semi-Crystalline Mate- rials". The Polymer Processing Society, Euro- pe/Africa Region Meeting, Gothenburg, Szwecja 1997, p. 35. Pantani R,, Titomanlio G: “Analysis of Shrinkage Development of Injection Moulded Samples”. The Polymer Processing Society, Europe/ Africa Re- gion Meeting, Gothenburg, Szwecja 1997, p.3:13. Sikora R:: "Podstawy przetwérstwa tworzyw wiel- koczasteczkowych”, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Lubelskie}, Lublin 1992, str. 501 Stranc W.: "Badania wplywa wybranych parame- trow praetworczych na wymiary i mase ksztaltek wiryskowych z tloczyw_poliestrowo-szklanych"; materialy konferengi “Tworzywa utwardzalne, wlasciwosei, praetworstwo, zastosowanie”. Cze- stochowa 1989, 140, Poppe E. A., Leidig K, Schirmer K: TS Report 1999, 10, 40. Bociaga B: Polimery 2000, 45, 89. Szlezyngier W.: "Iworzywa sztuczne”, Politechni- ka Rzeszowska, Rzes26w 1996, str. 71 Otreyimano 20 1X 1999 +. W kolejnym zeszycie ukaza sig nastepujace artykuly: — Obrébka tworzyw — zagadnienia ogéine — Kinetyka modelowania fotopolimeryzacji liniowe| i sieciowania. Cz, IMI (wersja angielska) — Wapéleresne osiagnigcia chemi i technologii w dziedzinie ukladéw lakierowych do puszek kon- serwowych oraz. do technologii “coil coatings” — Sondy spektroskopowe. Wplyw laricucha polimerowego na wlasciwosci fotofizycane czasteczek wykazujacych istnienie stanu TICT. Cz. 11. Kimetyka — Kopolimeryzacja etylenu z L-heksenem wobec katalizator6w cyrkonocenowych na nosniku (wersja angietska) — Wplyw podstawnikéw w kompleksach chlorkow bis(cyklopentadienyloeyrkonw na ich aktyw- noSé katalityczna w polimeryzagji etylent z zastosowaniem Al(-Bu},/CPhB(CAFs), jako aktywatora (wersja angielska) — Wykorzystanie chitozanu do sorpcji jondw metali cigzkich — Metodyka oceny sprawnosci quasi-scinania recyklatéw rur opto-telekomunikacyjaych — Wodorozcieficzaine farby epoksydowe 2 samoemulgujacym wtwardzaczem aminoestrowym.