Abdülhamid II’s Foreign Policy and Diplomacy

(Summary)
• Sultan Abdulhamid's Foreign Policy: Abdulhamid made an effort to keep the state in its own
right. For this, the following three points should be pointed out: 1) Abdulhamid tried to prevent
foreign intervention as much as possible 2) He tried to take domestic and foreign policy
together in this period. 3) He tried to maintain peace and neutrality in order to heal the wounds
of the state and society.

• Abdülhamid did not give full authority (mandate) to the Grand Vizier and the foreign ministers.
He personally administered the foreign policy. It took up to two years to get the strings fully in
his hands.

• 1876-1878 were catastrophic years of destruction for the Ottoman Empire. The 93 war (1877-
1878 Ottoman-Russian War) brought the state to the brink of extinction.

• The British encouraged the Ottomans to fight in the 93 War, but they did not keep their
promises. Their aim was to make concessions from the Ottoman Empire. This was a lesson for
Abdulhamid, he did not trust the British during his reign.

• The British occupied Cyprus and Egypt with a fatality. He ignored his projects on the Middle
East and Eastern Anatolia. Opening consulates in the cities of these regions and carrying out
some activities reinforced the view in Sultan Abdulhamid that the British were an unreliable
great danger.

• He always kept the bad results of the 93 War as a painful experience in his mind during
Abdulhamid's reign; learned great lessons.

• The Berlin Treaty of 1878: a) The loss of Bosnia-Herzegovina, Serbia and Montenegro by the
Ottomans; b) It caused Kars, Ardahan and Batumi to fall into the hands of the Russians.

• Throughout the Berlin Treaty, Ottoman Managers were subjected to insults.

• Egypt: Under the leadership of Ahmed Urabi, the resistance movement against the
Occupation forces started in Egypt: In 1882, Britain and France put intense pressure on the
Ottomans to suppress this resistance with the soldiers; Abdulhamid did not agree with this by
any means.

• Abdulhamid implemented very skillful and qualified balance policies against foreign states,
especially Britain. He followed and used the conflicts of interest between them very well.

• There were some basic elements in Abdulhamid's balance policy: a) Avoiding polarization
and blocking in international relations; b) Paying the utmost importance to diplmism: He
observed that the spectator states made significant gains while the conflicting states were
pouring BLOOD and MONEY (examples of the Crimean War and the '93 War; c) He gave
importance to keeping relations with the big states at a level that would be stopped or even
abandoned at all times; d) He avoided war as much as possible; e) Abdulhamid constantly
reminded the interstate law and made references to it in his memoranda; f) Always avoided
indispensable friendship and indispensable hostility, knowing that friendship with the great
states could turn into patronage at any time

• Politics of Caliphate: Abdulhamid thought that the previous sultans could not make good use
of the power and power of the Caliphate.

1
• He gave great importance to the discourses and actions that will highlight and strengthen the
sense of Caliphate and Islam.

• He assigned a number of important duties and ranks to the ulama and officials in the Arab
states.

• Abdulhamid followed a very realistic policy regarding the Caliphate and Pan-Islamism.

• Foreigners and Diplomats: a) According to Sultan Hamid, the state did not have a definite and
solid foreign policy. b) The new balances emerging in Europe were not well known and
followed. The Turkish foreign ministry could not follow a dignified, knowledgeable and
consistent policy. c) Our diplomats could not make decisive decisions because of quarreling
with each other; d) They were mostly under the influence of foreign diplomats; e) Forgetting
the lofty interests of the state, they become instrumental in the interests of foreign states; f)
The external reputation of the state was destroyed due to this wrong attitude and behavior.
Therefore, our diplomats were subjected to insulting treatment at the Istanbul and Berlin
congresses.

• Foreign Policy: Abdulhamid considered it a vital duty in international politics to defend a) the
independence of the state b) territorial integrity. c) Its primary goal is to formulate a foreign
policy that will continue from generation to generation, and it asked experts for reports

• Abdülhamid's most successful aspect was his talent in foreign policy. a) He established a
kind of information center in the palace in order to closely follow the political developments in
the world. b) The articles about Turkey in Europe were sent to Yıldız Palace in various ways. C)
The Sultan would get information about foreign policy from local and foreign scientists when
necessary.

• XIX from 1878. It followed an independent policy until the end of the century.

• He gave great importance to the politics of balance. As a matter of fact, he confronted Britain
in Egypt with France, which was interested in the same region. It brought France and Italy
against each other in North Africa.

• Muslim tebea: Abdulhamid adopted a policy of giving priority to Muslim subjects, whom he
saw as the natural power of the state, in the face of external threats.

• Arab nationalism: Abdulhamid tried to oppose the efforts of British agents to spread Arab
nationalism and to make the Egyptian hidiv the caliph with the claim that the caliphate was the
right of the Arabs with the policy of Islamic unity.

• He was not pan-islamist: he applied Islamic unity in the sense of Islamic solidarity. He sends
delegations of talented Muslim scholars, known as the Sultan Abdülhamid Caliph-i Muslim, to
the major centers of the Islamic world where Muslim communities live. He sent them
meaningful gifts such as the Koran and Sahih-i Bukhari. These practices yielded very positive
results.

• Sultan Abdulhamid gave great importance to establishing relations with China - Japan - South
Africa.

• Anatolian Reform: According to Article 61 of the Berlin Treaty, reforms would be made in the
provinces where Armenians lived in Anatolia. Abdülhamid, claiming that this would give rise to
Armenian autonomy, was saying “I will die and I will not apply Article 61”.

• The Palestine Issue: The Jews offered that they could meet their foreign debt, which was the
major problem of the Ottoman finance, in one item, and asked for Jewish immigration to
Palestine to be allowed. Abdulhamid strongly denied this.

2
• Although Abdulhamid prevented Britain's games in Arabia, thanks to Islamic politics, the
financial power of the state did not allow for further struggle. Therefore, he felt the need to
leave neutral foreign policy since the 1890s.

• Adopted economic cooperation with Germany as an initiative and a solution. There were
reasons why he preferred Germany since the 1890s. The main ones are: a) Germany did not
occupy any Islamic country; b) Supporting Turkey's view on the Armenian issue; c) German
Emperor Wilhelm II publicly declaring that he is a friend of the Muslims.

• Consciousness of Turkishness: One of the most important characteristics of Sultan

Abdulhamid was that he had the consciousness of Turkishness. The Turks founded the state,
and he was of the opinion that they will revive it. Among the Islamic communities, the element
he trusted most was the Turks.

• He was closely interested in Foreign Turks. In the first years of his reign, he sent the great
Turkish scholar Sheikh Süleyman Efendi from Bukhara to Central Asia on an official duty to
contact the Turks and Turkmens.

• Süleyman Efendi represented the sultan again in the Turan Congress held in Pest.

• He made an attempt by the shah of Iran, which prohibited teaching Turkish in Azerbaijan, and
made Turkish a language of instruction again. On the other hand, he built Söğüt. He strongly
opposed the Germans' desire to establish a colony in Anatolia, the last refuge of the Turks.

• Sultan Abdulhamid tried to determine foreign policy and diplomacy by evaluating the states
separately.

• He made concessions from time to time to big powers in remote places that were difficult to
control.

• He saw the German as a state that could be trusted to a certain extent vis-à-vis other
European states. (However, when he heard the German alliance of the Unionists during the
First World War, he said, "It has never been seen that a land state has won in a state with
superior naval power" and stated that it was a great mistake to enter the war on the German
side.

• He did not want the United States to be among the big states. As a matter of fact, he did not
allow him to open an embassy in Istanbul.

• placed emphasis on keeping the small Balkan states under its auspices

• He was following an uncompromising policy towards Greece.

• He was following a policy that would keep the disagreements between the Balkan states alive
and prevent their agreements.

• He kept relations with Iran at a distance. However, he did not make concessions to some of
Iran's rapes in the east.

• Japan: According to Abdulhamid, Japan was a country to get along with and be friends with
in Far Eastern politics.

• It was in a diplomatic struggle with England, France, Italy and Austria separately and one on
one.

• Abdülhamid knew the importance of following the competition between the great powers and
determining foreign policy and diplomacy accordingly.

3
• The main goal of the Ottomans as much as possible was A) the protection of their existence,
B) the continuation of their territorial integrity.

• While he was very sensitive to some provinces, he did not show the same sensitivity in some
provinces where the power of the state could not reach and followed a more flexible policy.

• He was trying hard to the peaceful foreign policy and avoiding war. The Greek war of 1897.

• Intelligence: Knowing the vital importance of intelligence in foreign policy, it established a

powerful intelligence organization with great financial sacrifice. He was following the
developments in the world rapidly and taking measures.

• Middle East: There was a struggle and competition of the great states in the Middle East.

• England was the country with the biggest ambitions in the Middle East. This interest
increased even more after settling in India. The Middle East was also important for the security
of the Indian road.

• France has long had commercial ambitions with North Africa and the Middle East.

• Russia approached the issue especially in terms of the patronage of the Orthodox population
of the Ottoman Empire.

• Sultan Abdulhamid used the competition between states very well in this regard.

• Hejaz and Haremeyn were the greatest sensitivity of Sultan Hamid.

Palestine: it was approaching with extreme sensitivity to Palestinian land, where Jews worked
hard to establish a state

• A) Settlement in Palestine of both European and Russian Jews and Ottoman Jews; B)
Abdulhamid tried to prevent land purchasing thoughts and activities as much as he could.

• He was following a flexible policy in Egypt.

• Caliphate: The most important aspect of Middle East policy was the politics of Caliphate. In
the Muslim countries colonized by Europe and Russia, the power of the Caliphate was very
effective in Western countries.

• At the end of the 19th century, Germany had great interest in the Middle East in order to meet
its important needs such as opening up to the world and especially the supply of raw materials
for its industry. This policy constituted a suitable ground for Abdulhamid's foreign policy and
diplomacy.

• Abdulhamid brought Germany to the fore in the Middle East competition of the great states.

• Hejaz Railway: The railway built by Abdulhamid between Damascus and Medina in 1900-1908.

• Baghdad Railway : The railway between Istanbul and Baghdad in the late nineteenth and early
twentieth century

• Abdulhamid made very good use of the competition between European States. He created
rivalry between the British and the French in Egypt. He created rivalry between the Germans
and the British in Mesepotamia and the Persian Gulf. Thus,He prevented a single state from
dominating the region.

&&&&&

4
• Imperial Tribal School (Aşiret Mekteb-i Humayunu) (1892-1907): It was a special educational
institution affiliated to the palace where children from the Arab tribes within the empire were
accepted, and later children of other tribes.

• Purpose: The purpose of the establishment of this school is to gather the children of Arab
and other tribal chiefs within the borders of the Ottoman Empire in a school under the
supervision and protection of the palace in Istanbul, to teach them Turkish, to provide
education and training, as well as to the caliphate, sultanate, Devlet-i Aliyye. to increase their
loyalty to the Sublime Porte and to ensure that they provide useful services for the state when
they return to their regions.

• Against these activities focused on Arabs Abdulhamid felt the need to establish a strong and
concrete bond between the tribal chiefs and the palace in the regions where the tribal structure
was dominant. It was thought that such a bond could be established through the Tribal School,
and that the children who would study at the school would learn Turkish and get in contact
with the Ottoman culture more closely and the consciousness of Ottomanism and Ottoman
unity would develop in them.

• Another reason for the establishment of the school is religious. With the Treaty of Berlin of
1878, the separation of the majority of the Christian elements from the state put the Muslim
subjects into the majority. Thereupon Abdulhamid saw that it was not a problem to follow an
Islamist policy both inside and outside, and he wanted to establish an Islamic unity around the
caliph or caliphate. Thus, the formation of both internal solidarity and Islamic consciousness
against Europe would have been provided. In addition, the children of the Muslim tribal chiefs
who would study in this school would be warmed to Istanbul, the caliphate, the caliphate and
the Turks, so the influence of the nationalist propaganda of Europeans among Arabs would be
reduced.

• Another reason is administrative. Contrary to the establishment and development periods,

XVIII and XIX. In the centuries, it was aimed to re-establish the central administration by
bringing the tribes that broke away from the central administration and moved away from the
state control under the control again.

• The curriculum includes courses such as the Qur'an, catechism, lexicon, calculus, spelling,
calligraphy, ulm-ı dîniyye, Islamic history, and Turkish, Ottoman geography and history
education. Changes were made in the program over time and new courses such as French,
Accounting course (usûl-i notebook), and hendese were added.

• Itwas in the High School level. At first, it was requested only from Arab tribes, later on, upon
intense demand, it was also received from Eastern Anatolia and Arnavudluk tribes.

• The school was giving education in the building that is today Kabataş High School in
Boğaziçi.

• The main reason for the closure of the boarding and free school is that the political ideas of
that day entered the sphere of influence and became unable to serve the expected purpose.

5
 II. Abdülhamid’in Dış Politika ve Diplomasisi
(Özet)

 Sultan Abdülhamid ’in Dış Politikası: Abdülhamid Devletin kendi halinde kalması için
gayret safetti. Bunun için şu üç noktaya işaret etmek gerekir: 1) Abdülhamid dış
müdahaleyi mümkün olduğu kadar engellemeye çalıştı 2) İç ve dış politikanın bu
dönemde birlikte götürülmesi için gayret etti. 3) Devletin ve toplumun yaralarının
sarılması için barış ve tarafsızlığı korumaya çalıştı.
 Abdülhamid Sadrazam ve dışişleri bakanlarına tam yetki (vekalet-i mutlaka) vermedi,
dış politikayı bizzat kendisi idare etti. Dizgileri tam olarak eline alması iki yıl kadar
sürdü.
 1876-78 Osmanlı için yıkım felaket yıllarıdır. 93 harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)
Devleti yok olmanın eşiğine getirdi.
 İngilizler 93 Harbinde Osmanlı’yı harbe teşvik ettiler, ancak sözlerinde durmadılar.
Amacları Osmanlıdan tavizler koparmak idi. Abdülhamid için bu bir ders oldu,
saltanatı boyunca İngilizlere güvenmedi.
 İngilizlerin bir oldu bitti ile Kıbrıs ve Mısır’ı işgal ettiler. Ortadoğu ve Doğu Anadolu
üzerine projeleri ardı. Bu bölgelerdeki şehirlerde Konsolosluklar açmaları ve bir
takım faaliyetler yürütmeleri Sultan Abdülhamid’de İngilizlerin hiç güvenilmez büyük
tehlike olduğu görüşünü pekiştirdi.
 93 Harbi’nin kötü sonuçlarını Abdülhamid saltanatı boyunca hep zihninde acı bir
tecrübe olarak tuttu; büyük dersler çıkardı.
 1878 Berlin Antlaşması : a) Osmanlı’nın Bosna–Hersek, Sırbistan, Karadağ’ı
kaybetmesine; b) Kars, Ardahan ve Batum’ın Ruslar’ın eline geçmesine sebep oldu.
 Berlin antlaşması boyunca Osmanlı Murahhasları hakaretlere maruz kaldı.
 Mısır: Ahmed Urabi liderliğinde Mısır’da İşgal güçlerine karşı direniş hareketi başladı :
1882’de İngiltere ve Fransa, Osmanlı’nın askerle bu direnişi bastıması için yoğun baskı
yaptılar; Abdülhamid buna katiyyen yanaşmadı.
 Abdülhamid başta İngiltere olmak üzere yabancı devletlere karşı çok ustalıklı ve nitelikli
denge politikaları uyguladı. Aralarındaki çıkar çatışmalarını çok iyi takip etti ve
kullandı.
 Abdülhamid’in denge politikasında bazı temel unsurlar vardı: a) Uluslararası
münasebetlerde Kutuplaşma ve bloklaşmadan uzak durma; b) Diplmasiye birinci
derecede önem verme: Çarpışan devletler KAN ve PARA akıtırken seyirci devletlerin
önemli kazançlar sağladığını ibretle gözlemledi (Kırım savaşı ve 93 Harbi misalleri; c)
Büyük devletlerle ilişkileri her zaman durdurulacak, hatta vaz geçilecek seviyede
tutmaya önem verdi; d) Mümkün mertebe savaştan kaçındı; e) Abdülhamid devamlı
olarak devletlerarası hukuku hatırlattı, muhtıralarında buna atıflar yaptı; f) Büyük
devletlerle dostluğun her an hâmîliğe dönüşübiliceğini bilerek vaz geçilmez dostluk ve
vaz geçilmez düşmanlıktan daima kaçındı
 Hilafet Siyaseti: Abdülhamid önceki sultanların Hilafetin gücünü, kuvvetini iyi
değerlendiremediğini düşünüyordu.
 Hilafet ve İslam duygusunu ön plana çıkaracak, güçlendirecek söylemlere ve eylemlere
çok önem verdi .
 Arap eyaletlerindeki ulemaya ve memurlara bir takım önemli görevler, payeler verdi.
 Hilafet ile Panislamizm konusunda Abdülhamid çok gerçekçi bir siyaset takip etti.
 Hariciye ve Diplomatlar : a) Sultan Hamid’e göre devletin belirli ve sağlam bir dış
politikası yoktu. b) Avrupa’da oluşmakta olan yeni dengeler çok iyi bilinmiyordu, takip

6
 edilmiyordu. Türk hariciyesi haysiyetli, bilgili ve tutarlı bir politika izleyememişti. c)
Diplomatlarımız birbirleriyle çekişmekten isabetli kararlar alamıyorlardı, birbiriyle
çekişiyorlardı; d)Daha çok yabancı diplomatların tesirinde kalıyorlardı; e) Devletin yüce
menfaatlerini unutarak yabancı devletlerin çıkarlarına alet oluyorlar; f) Bu yanlış tutum
ve davranış sebebiyle devletin dış itibarı yok olmuştu. Bu yüzden diplomatlarımız
İstanbul ve Berlin kongrelerinde hakaret derecesine varan muameleye mâruz kalmıştır.
 Dış Politika: Abdülhamid, milletlerarası politikada a) Devletin bağımsızlığını b) Toprak
bütünlüğünü savunmayı hayatî bir görev sayıyordu. c) Öncelikli hedefi, nesilden nesile
devam edecek bir dış politika oluşturmak için uzmanlardan raporlar istedi.
 Abdülhamid’in en başarılı yönü dış politikadaki mahareti idi. a) Dünyadaki politik
gelişmeleri yakından takip etmek üzere sarayda bir çeşit bilgi merkezi kurdu. b) Türkiye
ile ilgili Avrupa’da çıkan yazılar çeşitli yollarla Yıldız Sarayı’na gönderilirdi. C) Padişah,
gerektiğinde yerli ve yabancı ilim adamlarından dış politika konusunda bilgiler alırdı.
 1878’den XIX. Yüzyılın sonuna kadar bağımsız bir politika izledi..
 Denge siyasetine çok önem verdi. Nitekim Mısır’da İngiltere’nin karşısına, aynı bölge ile
ilgilenen Fransa’yı çıkardı. Kuzey Afrika’da da Fransa ile İtalya’yı karşı karşıya getirdi..
 Müslüman tebea: Abdülhamid, dış tehlikeler karşısında devletin tabii gücü olarak
gördüğü Müslüman tebaaya öncelik verme siyasetini benimsedi.
 Arap milliyetciliği : Abdülhamid İngiliz ajanlarının Arap milliyetçiliğini yaymak,
halifeliğin Araplar’ın hakkı olduğu iddiasıyla Mısır hidivini halife yapmak konusundaki
gayretlerine İslam birliği politikası ile karşı koymaya çalıştı.
 Panislamist değildi : İslam birliğini, İslam dayanışması anlamında uyguluyordu. İslam
dünyasının belli başlı merkezlerine Müslüman toplulukların yaşadığı yerlere Sultan
Abdülhamid Halife-i Müslimin sıfatıyla tanınmış, yetenekli Müslüman alimlerden oluşan
heyetler gönderiyor. Onlara Kuran-ı Kerim, Sahih-i Buhari gibi anlamlı hediyeler
gönderiyordu. Bu uygulamalar çok olumlu sonuçlar verdi.
 Abdülhamid’in en başarılı yönü dış politikadaki mahareti idi. a) Dünyadaki politik
gelişmeleri yakından takip etmek üzere sarayda bir çeşit bilgi merkezi kurdu. b) Türkiye
ile ilgili Avrupa’da çıkan yazılar çeşitli yollarla Yıldız Sarayı’na gönderilirdi. C) Padişah,
gerektiğinde yerli ve yabancı ilim adamlarından dış politika konusunda bilgiler alırdı.
 1878’den XIX. Yüzyılın sonuna kadar bağımsız bir politika izledi..
 Denge siyasetine çok önem verdi. Nitekim Mısır’da İngiltere’nin karşısına, aynı bölge ile
ilgilenen Fransa’yı çıkardı. Kuzey Afrika’da da Fransa ile İtalya’yı karşı karşıya getirdi..
 Müslüman tebea: Abdülhamid, dış tehlikeler karşısında devletin tabii gücü olarak
gördüğü Müslüman tebaaya öncelik verme siyasetini benimsedi.
 Arap milliyetciliği : Abdülhamid İngiliz ajanlarının Arap milliyetçiliğini yaymak,
halifeliğin Araplar’ın hakkı olduğu iddiasıyla Mısır hidivini halife yapmak konusundaki
gayretlerine İslam birliği politikası ile karşı koymaya çalıştı.
 Panislamist değildi : İslam birliğini, İslam dayanışması anlamında uyguluyordu. İslam
dünyasının belli başlı merkezlerine Müslüman toplulukların yaşadığı yerlere Sultan
Abdülhamid Halife-i Müslimin sıfatıyla tanınmış, yetenekli Müslüman alimlerden oluşan
heyetler gönderiyor. Onlara Kuran-ı Kerim, Sahih-i Buhari gibi anlamlı hediyeler
gönderiyordu. Bu uygulamalar çok olumlu sonuçlar verdi.

 Sultan Abdülhamid’in Çin – Japonya – Güney Afrika ile münasebetler kurmaya büyük
önem verdi.
 Anadolu Islahatı: Berlin Antlaşması’nın 61. maddesine göre, Anadolu’da Ermeniler’in
yaşadığı vilâyetlerde ıslahat yapılacaktı. Abdülhamid, bunun Ermeni muhtariyetini
doğuracağını ileri sürerek, “ölürüm de 61. maddeyi uygulamam” diyordu..
 Filistin Meselesi: Yahudiler, Osmanlı maliyesinin büyük problemi olan dış borçlarını bir
kalemde karşılayabiliceklerini teklif edip karşılında Filistin’e Yahudi göçüne müsaade
edilmesini istediler. Abdülhamid bunu şiddetle reddetti.
 Abdülhamid, İslam siyaseti sayesinde İngiltere’nin Arabistan’da oynadığı oyunlara
engel olduysa da devletin malî gücü daha fazla mücadeleye imkân vermedi. Bu yüzden,
1890’lardan itibaren tarafsız dış politikadan ayrılmak ihtiyacını duydu.
 Almanya ile iktisadî iş birliğini bir açılım ve bir çözüm olarak benimsedi. 1890’lardan
itibaren Almanya’yı tercih etmesinin sebepleri vardı. Bunların başında, a) Almanya’nın
hiçbir İslâm ülkesini işgal etmemiş olması; b) Ermeni meselesinde Türkiye’nin
görüşünü desteklemesi; c) Alman İmparatoru Wilhelm II’in müslümanların dostu
olduğunu açıkça ilân etmesi.

7
 Türklük şuuru: Sultan Abdülhamid’in önemli özelliklerinden biri de Türklük şuuruna
sahip olması idi. Devleti Türkler kurdu, yine onlar canlandrıracaktır görüşünde idi. İslâm
cemaatleri içinde en güvendiği unsur Türkler’di.
 Dış Türkler’le yakından ilgilendi. Daha saltanatının ilk yıllarında Buharalı büyük Türk
âlimi Şeyh Süleyman Efendi’yi Türkler ve Türkmenler’le temas etmek üzere resmî vazife
ile Orta Asya’ya gönderdi.
 Peşte’de toplanan Turan Kongresi’nde de padişahı yine Süleyman Efendi temsil etti.
 Azerbaycan’da Türkçe öğretimini yasaklayan İran şahı nezdinde teşebbüse geçerek
Türkçe’nin yeniden öğretim dili olmasını sağladı. Öte yandan Söğüt’ü imar etti. Türk’ün
son sığınağı olan Anadolu’da Almanlar’ın koloni kurmak isteklerine şiddetle karşı çıktı.
 Sultan Abdülhamid, devletleri ayrı ayrı değerlendirmeye tabi tutarak dış politika ve
diplomasi belirlimeye çalıştı.
 Kontrolü zor olan uzak yerlerde büyük devletlere zaman zaman tavizler veriyordu.
 Almanlayı diğer Avrupa devletleri karşısında belirli sınıra kadar güvenilebilecek, bir
devlet olarak görüyordu. (Ancak Birinci Cihan harbinde İttihatçıların Almanya ittifakını
duyunca “Bir kara devletinin, üstün deniz gücüne sahip bir devlet karışışında galip
geldiği hiç görülmüş müdür” diyerek, Almanya tarafında savaşa girilmesinin büyük
hata olduğunu belirtti.
 Amerika Birleşik Devletlerinin büyük devletler arasında yer almasını istemiyordu.
Nitekim İstanbul’da büyük elçilik açmasına izin vermedi.
 Küçük Balkan devletlerini himayesi altında bulundumaya önem veriyordu.
 Yunanistan’a karşı tavizsiz bir siyaset takip ediyordu.
 Balkan devletleri arasındaki anlaşmazlıkları canlı tutmaya, anlaşmalarını önleyecek bir
siyaset izliyordu.
 İran ile ilişkileri mesafeli tutuyordu. Ancak İran’ın doğudaki bazı tecavüzlerine karşı
taviz vermedi.
 Japonya: Uzak doğu siyasetinde Japonya, Abdülhamid’e göre iyi geçinilecek, dost
olunacak bir ülke idi.
 İngiltere, Fransa, İtalya ve Avustur’ya ile ayrı ayrı ve bire bir diplomatik mücadele
içinde oldu.
 Büyük devletler arasındaki rekabeti iyi takip etmenin buna göre dış politika ve
diplomasiyi belirlemenin önemini Abdülhamid biliyordu.
 Mümkün olduğu ölçüde Osmanlının A) kendi varlığını koruması B) Toprak
bütünlüğünün devam ettirmesi temel hedefi idi.
 Bazı vilayetler için çok hassas davranırken, devletin gücünün ulaşamadığı bazı
vilayetlerde aynı hassasiyeti göstermeyip daha esnek bir siyaset takip ediyordu.
 Barışçı dış siyesete azamı gayret gösterip, savaştan kaçınmakta idi. 1897 Yunan harbi.
 İstihbarat : Dış politikada istihbaratın hayati önemini bildiği için büyük mali fedakarlık
ile güçlü bir istihbarat örgütü kurmuştu. Dünyadaki gelişmeleri süratle takip edip
önlemler alıyordu.
 Ortadoğu: Ortadoğu üzerinde büyük devletlerin çıkar mücadelesi ve rekabeti vardı.
 İngiltere Orta doğu üzerinde en büyük emeli olan ülke idi. Hindistan’a yerleştikten
sonra bu ilgi daha arttı. Hindistan yolunun güvenliği için de Ortadoğu önemli idi.
 Fransa’nın eskiden beri Kuzey Afrika ve Ortadoğu ile ticari önemli emelleri vardı.
 Rusya konuya özellikle Osmanlının Ortadoks nüfusunun hamiliği açısından
yaklaşmakta idi.
 Sultan Abdülhamid bu konuda devletler arasındaki rekabeti çok iyi kullanmıştır.
 Hicaz ve Haremeyn Sultan Hamid’in en büyük hassasiyeti idi.
 Filistin: Yahudilerin bir devlet kurmak için büyük çaba sarfettiği Filistin toprağına aşırı
bir hassasiyetle yaklaşıyordu
 Hem Avrupa ve Rusya Yahudilerinin hem de Osmanlı Yahudilerinin Filistin’e
A)Yerleşme ; B) Toprak satın alma düşünce ve faaliyetlerine Abdülhamid elinden
geldiği kadar mani olmaya çalıştı.
 Mısır’da esnek bir siyaset takip etmekte idi.
 Hilafet: Ortadoğu politikasının en önemli yönü Hilafet siyaseti idi. Avrupa ve Rusya’nın
sömürge haline getirdiği Müslüman ülkelerde Hilafetin gücünü çok etkili bir şekilde
Batılı ülkelere hissettirmekte idi.
 Almanya 19.yy sonlarında dünyaya açılma ve bilhassa kendi sanayii için ham madde
temini gibi önemli ihtiyaçlarını karşılamak için Ortadoğu’ya büyük ilği duyuyordu. Bu

8
 siyaset Abdülhamid’in dış politika ve diplomasisi için uygun bir zemin teşkil
ediyordu.
 Abdülhamid, büyük devletlerin Ortadoğu rekabetinde Almanya’yı ön plana çıkardı.
 Hicaz Demiryolu: Abdülhamid tarafından 1900-1908 yıllarında Şam ile Medine arasında
inşa ettirilen demiryolu.
 Bağdad Demiryolu : XIX. yüzyıl sonlarıyla XX. yüzyıl başlarında İstanbul-Bağdat
arasında yapılan demiryolu
 Abdülhamid Avrupa Devletleri arasındaki rekabeti çok iyi değerlendirdi. Mısırda
İngilizler ile Fransızlar arasında rekabet oluşturdu. Mezepotamya ve Basra körfezinde
Almanlarla İngilizler arasında rekabet oluşturdu. Böylece bölgede tek bir devletin hakim
olmasını önlemiş oldu.
&&&&

 Aşiret Mekteb-i Humayunu (1892-1907): önceleri imparatorluk dahilindeki Arap

aşiretlerine mensup çocukların, daha sonra da diğer aşiretlerin çocuklarının kabul
edilmeye başlandığı saraya bağlı özel bir eğitim müessesesi idi.
 Gayesi: Bu mektebin kuruluş gayesi, Osmanlı Devleti sınırları içinde bulunan Arap ve
diğer aşiret reislerinin çocuklarını İstanbul’da sarayın nezâreti ve himayesi altında
bulunan bir okulda toplayarak onlara Türkçe öğretmek, eğitim ve öğretimlerini
sağlamak, aynı zamanda hilâfete, saltanata, Devlet-i Aliyye’ye ve Bâbıâli’ye
sadakatlerini arttırmak, bölgelerine döndüklerinde devlet için faydalı hizmetlerde
bulunmalarını sağlamaktı.
 Araplar üzerinde yoğunlaştırılan bu faaliyetlere karşı Abdülhamid, aşiret yapısının
hâkim olduğu bölgelerde aşiret reisleriyle saray arasında kuvvetli ve müşahhas bir bağ
kurma ihtiyacını hissetmiştir. Böyle bir bağın ise Aşiret Mekteb-i Hümâyunu vasıtasıyla
kurulabileceği, ayrıca mektepte okuyacak çocukların Türkçe öğrenerek Osmanlı
kültürüyle daha yakından temasa geçecekleri ve kendilerinde Osmanlılık, Osmanlı
birliği şuurunun gelişeceği düşünülmüştür.
 Mektebin kuruluşunun diğer bir sebebi de dinîdir. 1878 Berlin Antlaşması ile Hıristiyan
unsurların büyük kısmının devletten ayrılması, Müslüman tebaayı çoğunluk durumuna
geçirmiştir. Bunun üzerine Abdülhamid içte ve dışta İslâmcı bir siyaset takip etmenin
fazla bir mahzuru kalmadığını görerek artık halife veya hilâfet makamı etrafında İslâm
birliğini kurmak istemişti. Böylece hem iç dayanışmanın hem de Avrupa’ya karşı
İslâmlık şuurunun teşekkülü temin edilmiş olacaktı. Ayrıca bu mektepte okuyacak
müslüman aşiret reislerinin çocukları İstanbul’a, halifeye, hilâfet makamına ve Türkler’e
ısındırılmış olacak, dolayısıyla Avrupalılar’ın Araplar arasında yapmış oldukları
milliyetçilik propagandasının tesiri azaltılacaktı.
 Diğer bir sebep ise idarîdir. Kuruluş ve gelişme devirlerinin aksine, XVIII ve XIX.
yüzyıllarda merkezî idareden kopmuş ve devlet kontrolünden uzaklaşmış aşiretlerin
tekrar kontrol altına alınarak merkezî idarenin yeniden kurulması hedeflenmiştir.
 Ders programında Kur’an, ilmihal, lugat, hesap, imlâ, hat, ulûm-ı dîniyye, İslâm tarihi
gibi dersler olmakla beraber Türkçe, Osmanlı coğrafyası ve tarihi eğitimine geniş yer
verilmiştir. Programda zamanla değişiklikler yapılarak Fransızca, Muhasebe dersi (usûl-
i defter), hendese gibi yeni dersler de eklenmiştir.
 Mektep Rüşdiye seviyesinde idi. Önceleri sadece Arab aşiretlerinden talebe alınırken
daha sonra yoğun talep üzerine Doğu Anadolu ve Arnavudluk aşiretlerinden de talebe
alınmıştır.
 Mektep Boğaziçinde bugün Kabataş Lisesi olan binada eğitim veriyordu. Yatılı ve
ücretsiz olan Mektebin kapatılmasının asıl sebebi o günkü siyasî fikir akımlarının tesir
sahası içine girmesi ve beklenen gayeye hizmet edemez hale gelmesidir.