Download from: ketabton.

com
Download from: ketabton.com
 ‫‪1‬‬

‫د کتاب پېژندنه‬

‫||||||||||||||||||||||||||||||||‬

‫كتاب ‪ ::‬داسالم په رڼا کي معارص بانکي مسایل‬

‫ليكوال ‪::‬ډاکټر مصطفی نیازی ‪.‬‬

‫خپرندوی ‪ ::‬مخزن الکتب پېښور پاکستان‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪2‬‬

‫بسم الله الرحمن الرحيم‬

‫الحمد لله رب العاملني والصالۍ والصالم عىل خري خلقه سيدنا ونبينا محمد وعىل آله وصحبه اجمعني وبعد‪:‬‬

‫پرته شك له نه چي نړۍ پدي وروستيو يك دومره پرمختګ كړي چي د برشيت په تاريخ يك ساري ندي ليديل شوي‪،‬‬
‫او كه په درسته توګه ووايو نو دوروستۍ پيړۍ په اخري څلورمه يك دژوند په بيالبيلو ډګرونو يك دومره ترقي او‬
‫پرمختګ شوي چي دبرشيت په ټول تاريخ يك ندي شوي‪ ،‬او دغه پرمختك دژوند اقتصاديو‪ ،‬كلتوري‪ ،‬ټولنيزو او‬
‫سيايس ټولو چارو ته شامل دي‪ ،‬نن له دنيا څخه يو كيل جوړ شوي‪ ،‬كه دنړۍ په لري پرته سيمه يك كومه پيښه‬
‫رامنځته يش نو په څو دقيقو يك خرب ټويل نړۍ ته رسيږي‪ ،‬دغه رنګي اقتصادي چاري دومره پرمخ تليل چي دټولو‬
‫خلكو سوداګري يو له بل رسه‪ j‬تړيل ده‪ ،‬اقتصادي وده او پرمختګ هغه څه دي چي ځواكمن هيوادونو يئ دنورو‬
‫داستعامر لپاره كاروي‪ ،‬په معارص وخت يك دهيوادونو ترمنځ شخړي او كشمكشونه ټول په اقتصار را څرخي‪ ،‬او د‬
‫مسلامنانو له كمزورتيا نه راپديخوا او په ټوله يك داسالمي خالفت له نړيدو څخه وروسته په نړۍ يك ددوو اقتصادي‬
‫نظامونو ترمنځ سيايل رواين وي چي يو يئ لويديځ رسمايه داري نظام و‪ ،‬او بل يئ ختيځ سوسيالستي نظام و‪ ،‬چي‬
‫دپخواين شوروي اتحاد له سقوط څخه راپديخوا وروستي اقتصادي نظام په نړيواله كچه خپل حيثيت تر ډيره بريده‬
‫له السه وركړيدي‪ ،‬مګر ددي په څنګ بيا اسالمي اقتصاد دپام وړ برياوي السته راوړي‪ ،‬چي اوس مهال درسمايه‬
‫داري نظام او اسالمي اقتصادي نظام ترمنځ شخړه روانه ده‪ ،‬لويديځوال زيار بايس چي خپيل اقتصادي پالييس په‬
‫اسالمي نړۍ يك هم پيل كړي او لدي الري وكوالي يش دهغوي شتمني السته راوړي‪ ،‬چي غوره بيلګه يئ دامريكا له‬
‫لوري په اسالمي هيوادونو يرغل دي‪ ،‬ځكه دګڼ شمري سياست پوهانو له انده ددغو يرغلونو او بريدونو تر شاه‬
‫اقتصادي موخي او اهدف دي‪ ،‬خو ددي ټولو پرمختګونو او شخړو رسه رسه څه ډول مونږ (مسلامنان) كوالي شو‬
‫دايس اسالمي اقتصاد رامنځته كړو چي پخپلو پښو ودريږو او دنورو له محتاجي څخه خالص شو‪ ،‬پدي ډګر يك يو‬
‫هم دبانكونو مسله ده‪ ،‬په معارص وخت يك دغي مسيل لويديځ ته ډير څه ورپه برخه كړي‪ ،‬ځكه مسلامنو شتمنو‬
‫هم خپيل شتمنۍ دهغوي په بانكونو يك ايښي دي‪ ،‬او ترينه ګټه السته راوړي‪ ،‬ديادوين وړ ده چي استعامر دمعارص‬
‫نقدي (پيسو) نظام څخه دوه برياوي السته راوړي‪ ،‬يو داچي پييس د رسو او سپينو برعكس خپل ارزښت له السه‬
‫وركوي او له يو كال نه بل ته ډيري ټيټيږي نو دغه كړنه ددي المل ګرځي چي خلك سود ته مخه كړي او هغه‬
‫ارزښت چي پيسو له السه وركړي په ګټه يئ پوره كړي‪ ،‬او له بيل خوا ځواكمن هيوادونه چي كله غواړي يو هيواد تر‬
‫خپيل وليك الندي راويل نو داقتصادي بنديزونو رسه يئ مخ كړي چي دغه كړنه خپله ددي جوګه كيږي چي دهغه‬
‫هيواد پييس وغورځيږي او بيا ددي وړ نوي چي مقاومت وكړي‪ ،‬مګر ددي ټولو ستونزو برسريه پدي وروستيو يك‬
‫يو شمري مسلامنانو داسالمي بانكونو دجوړوين هڅي اوهاندي پيل كړيدي ترڅو پدي رسه له يوي خوا مسلامنان د‬
‫ناوړه عمل سود څخه وژغوري‪ ،‬او دايس ګټه دهغو پيسو په مقابل يك وركړي چي په بانكونو يك ږدي چي دسودي‬
‫بانك دګټي څخه كه ښه وي خو كمزوري نوي‪ ،‬او له بيل خوا وكوالي يش چي دمسلامنانو شتمني چي اوس مهال‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪3‬‬

‫دلويديځ په بانكونو يك ده ځانته را جذب كړي او دغه كړنه به پخپل وار رسه داسالمي هيوادونو اقتصاد ته دپام‬
‫وړه پرمختيا ورپه برخه كړي‪ ،‬البته اوس اسالمي علامو دنده لري چي داسالمي رشيعت په رڼا يك دايس الري چاري‬
‫ولټوي چي بانكونه يئ پرته دسود نه وكاروي او فايده يئ دسودي بانكونو په پرتله بهرته وي‪ ،‬نن سبا ګڼ شمري مسائل‬
‫دي چي نويو پلټنو او اجتهاداتو ته اړتيا لري تر څو دولس هغه ستونزي هواري كړي چي هره ورځ وررسه مخامخ‬
‫كيږي‪.‬‬

‫له الله پاك څخه سوال كوم چي ددي موضوع په ليكلو يك توفيق راكړي او دايس څه ټولني ته وړاندي كړم چي‬
‫دهغي دبهبود او پرمختيا المل وګرځي‪ ،‬او په ترځ يك زمونږ هيواد وال وكوالي يش داسالمي رشيعت مطابق دايس‬
‫بانكونه پرانزي لكه په يو شمري هيوادونو يك چي اوس پرانستل شويدي او ښي پاييل هم لريل دي‪.‬‬

‫ډاكټر مصطفى نيازي‬

‫‪2006/ 5/ 26‬دجمعي مباريك ورځ‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪4‬‬

‫مضاربت او دهغي دمرشوعيت دليل‬

‫مضاربت يوه عريب كلمه ده چي له (رضب) څخه اخستله شوي‪ ،‬او هغه د تګ (سري) په معنى راځي دغه نوم لدي‬
‫كبله ورته اخستل كيږي چي مضارب په اكرث وخت يك دخپل تجارت دګټي پخاطر سفركوي‪ ،‬يا پدي معنى چي په‬
‫ګټه يك دمضارب او دمال څښنت لپاره بيالبيله برخه تعيينيږي‪.‬‬

‫كار كوونيك ته مضارب ويل كيږي او هغه بل ته چي مال لري دمال مالك ويل كيږي‪ ،‬البته دا دحنفي حنابله او‬
‫زيديه علامو په نظر‪.‬‬

‫خو شافعي او ماليك علامو دغه تړون ته (قراض) وايي چي دا له قرض څخه اخستل شوي‪ ،‬ځكه دمال څښنت دخپل‬
‫مال څخه يوه برخه كاركوونيك ته وركوي او هغه پكښي ترصف كوي او بيا ورته دګټي څخه خپله برخه وركوي‪،‬‬
‫دايس هم ويل كيږي چي دا له (مقارضه) څخه اخستل شوي چي هغه دمساوات په نوم ده او داځكه چي دمال‬
‫ارض)‬
‫څښنت او كاركوونيك په ګټه يك رسه مساوي وي‪ ،‬دمال څښنت ته (مقارض) ويل كيږي اوكار كوونكوي ته (مق َ‬

‫او په اصطالح يك مضاربت ديته ويل كيږي چي دوه طرفه ترخپل منځ دايس تړون وكړي چي يو به رسمايه وركوي‬
‫او هغه بل به كار پري كوي ګټه به يي ترمنځ رشيكه وي‪.‬‬

‫دمضاربت دمرشوعيت دليل‪ -‬الله تعاىل فرمايي‪" :‬و آخرون يرضبون يف الډرض يبتغون من فضل الله" او بل دا حديث‬
‫دپيغمرب صىل الله عليه وسلم چي فرمايي‪ :‬په دريو شيانو يك بركت دي‪ :‬تر معيني نيټي پوري پلورنه‪ ،‬مضاربت‪ ،‬او‬
‫دغنمو او اوربشو ګډول لپاره د كور نه دپلورين لپاره "‬

‫دا راز دصحابه و عمل او كړين پدي معنى چي هغوي به تر خپلو مينځو مضاربت كاوه او يوه هم ددغي كړين انكار‬
‫ندى كړى‪.‬‬

‫رسبريه ددي ټول امت پدي متفق دى چي مضاربت جواز لري او دغه اتفاق دصحابه و دكړين څخه مينځ ته راغيل‬
‫او هغوي به دغه كار كولو دساري په توګه عمر‪ ،‬عثامن‪ ،‬ابن مسعود او دايس نورو‪.‬‬

‫د مضاربت رشايط‬
‫هغه رشايط چي په رسمايه (راس املال) پوري تړاو لري‬

‫لومړي‪ :‬رسمايه دمضاربت به پييس وي‪ ،‬او كه دپيسو پر ځاي بل يش وي لكه نور تويك نو پدي يك بيا علامء بيل‬
‫بيل نظرونه لري‪ :‬ګڼ شمري پدي اند دي چي دپيسو نه پرته نور تويك په مضاربت يك راس املال نيش راتالي ‪ ،‬خو‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪5‬‬

‫ابن ايب ليىل وايي چي په مضاربت يك راس املال ټول هغه تويك چي له مكيالتو يا موزوناتو څخه وي صحيح كيږي‬
‫ځكه دا تويك مثل لري‪.‬‬

‫جمهور علامء وايي چي كچريي دمضاربت راس املال له پيسو څخه پرته بل يش وي نو په هغه يك تاوان دي‪ ،‬ځكه‬
‫مضارب (كار كووىن) به له څښنت دمال څخه تويك ترالسه كړي خو قيمت به يي پردي مهال امكان لري لوړ او يا‬
‫ټيټ وي ا وكله چي بريته سپاري نو قيمت به يي تغري خوړيل وي‪ ،‬نو پدي صورت يك راس املال اوګټه دواړه نه‬
‫معلوميږي‪ ،‬بليك دواړه به مجهول وي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬راس املال به هغه قرض نوي چي دمضارب په ذمه وي‪ ،‬پدي معنى په پيل يك به دمضاربت راس املال هغه‬
‫قرض نوي چي دمضارب په غاړه وي‪ ،‬پدايس توګه كه يو شخص دبل پوروړي وي نو هغه ورته ووايي چي په هغه مال‬
‫دمضاربت په شكل تجارت وكړه چي پر تا مي پور دى‪.‬‬

‫دريم‪ :‬دمضاربت راس املال به معلوم وي او كه دغه مال نا معلوم وي بيا مضاربت نه صحيح كيږي‪.‬‬

‫څلورم‪ :‬راس املال به كاركوونيك (مضارب) ته سپارل كيږي‪ ،‬چي دغه سپارل به يا په الس رسه وي او يا به دايس‬
‫صورت لري چي مضارب كوالي يش پرته دكوم مشكل څخه هغه السته راوړي‪.‬‬

‫دګټي رشايط‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬دهر يوه � دمال دڅښنت او مضارب‪ -‬دګټي اندازه به معلومه وي‪،‬كچريي دغه اندازه نا معلومه وي نو‬
‫دغه كړنه ددي المل ګرځي چي تړون(عقد) فاسد كړي‪ ،‬ځكه هر رشط چي دګټي دنامعلومتيا المل ګرځي هغه‬
‫دمضاربت تړون له مينځه وړي‪ ،‬كچريي مطلق مضاربت ذكر يش نو ګټه به ددواړو ترمنځ نياميي وي ځكه رشكت‬
‫تل دمساوات غوښتنه كوي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬دګټي داندازي برخه به ويشل شوي وي لكه نيمه درميه او دايس نور‪.‬‬

‫پوښتنه‪ :‬ايا ګټه به يوازي تر عاقدينو (څښنت دمال او مضارب) ترمنځ ځانګړي وي او كه نور هم وررسه رشيكيداي‬
‫يش‪ ،‬پدي يك دعلامو اختالف دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬په ګټه يك دا رشط دى چي يوازي دعاقدينو (څښنت دمال اومضارب) ترمنځ به وي كه يي ددريم كس لپاره‬
‫رشط كړي نو دا مضاربت صحيح ندي‪ ،‬ځكه دريم كس نه كاركوونىك دى او نه دمال خاوند‪ ،‬دا دشافعي صاحب او‬
‫ظاهريانو نظر دى‪.‬‬

‫ب‪ :‬ددريم كس لپاره ګټه رشط كول هم صحيح دى ځكه دا نيك كار اوخريات دى او دمضاربت نوم ورته اخستل‬
‫له باب دمجاز څخه دى خو كه يي رشط كړي نو وفاء كول پري الزم دى دا دامام مالك نظر دى‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪6‬‬

‫د مضاربت حقيقت‪:‬‬
‫پدي مساله يك علامء دوه نظرونه لري‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬ګڼ شمري علامء پدي اند دى چي مضاربت دمعاويض (عوض) له جنس څخه ده لكه اجاره‪ ،‬او مزدوي‬
‫(اجري) نا معلومتيا ددي المل ګرځي چي دغه عقد (تړون) دقياس خالف ده‪ ،‬پدي اساس يي دايره ډيره تنګه ده‪ ،‬او‬
‫هغه مضاربت چي داتفاق له الري را مينځته كيږي جواز نلري‪.‬‬

‫دويم‪ :‬شيخ االسالم ابن تيميه او دده شاګرد ابن القيم پدي اند دي چي مضاربت د مشاركت له باب څخه ده‪ ،‬كه‬
‫په مضاربت يك يوه معنى داجاري ده نو دا اجاره ډيره پراخه او وسيع ده‪.‬‬

‫لومړي ډيل دليل‪ :‬دقياس په وړاندي مضاربت جواز نلري ځكه دا پدايس څه اجاره كول دي چي اجره يي نا معلومه‬
‫ده‪ ،‬آن چي معدومه دي‪ ،‬دارنګه عمل هم نا معلوم دى‪ ،‬خو مونږ قياس ته ځكه اعتبار ندي وركړي چي ثبوت يئ په‬
‫قرآن‪ ،‬سنتو اواجامع رسه راغيل‪.‬‬

‫ددوميي ډيل دليل‪ :‬مضاربت اجاره ده خو په پراخي او وسيع معنى رسه‪ ،‬او مضاربت په هيڅ توګه د قياس مخالفه‬
‫نده‪ ،‬اوڅوك چي وايئ دا دقياس مخالفه ده‪ ،‬او له جنس داجاري څخه ده‪ ،‬ځكه چي كار د عوض په مقابل يك دى‬
‫او په اجاره يك دا رشط دى چي دكار عوض (مزدوري) به معلومه وي دارنګه به دكار اندازه هم معلومه وي‪ ،‬نوكله‬
‫چي په مضاربت يك كار او ګټه دواړه نا معلوم دي پدي اساس دقياس مخالفه ده‪ ،‬خو دا نظريه ددوي غلطه ده‪،‬‬
‫ځكه دغه واړه عقود (تړونونه) د رشاكت له جنس څخه دي‪ ،‬نه د عوض له جنس نه‪ ،‬اورشاكتونه دايس اجناس دي‬
‫ي له معاوضاتو څخه توپريلري‪ ،‬كه څه هم تر يوي اندازي عوض پكښي موجود دى‪.‬‬

‫د مضاربت دعقد(تړون) كړين‬

‫ګڼ شمري فقهاء پدي اند دي چي مضاربت يوازي تر تجاريت كړين پوري خاص دى‪ ،‬نوركړين او حرفوي اعامل پكښي‬
‫داخل ندي لكه خياطي‪ ،‬ګلدوزي‪ ،‬زرګري او دايس نور‪ ،‬خو ماليك علامء بيا وايي چي دمضاربت ډګر پراخ دي ټولو‬
‫كړنو ته شامل دي‪ ،‬خو پخوا لدينه چي ددوي نظر په غور وڅيړو بايد ووايو چي مضاربت دوه ډوله دي‪ :‬مطلق او‬
‫مقيد‪ ،‬په مطلق مضاربت يك مضارب (كاركوونيك) دخپيل خوښي مطابق هر راز ترصف كوالي يش‪ ،‬او مقيد مضاربت‬
‫يك به هغه ترصف كوي چي دمال څښنت ورته ټاكيل وي‪.‬‬

‫خو همدغه مطلق مضاربت دلومړۍ نظري له مخي يوازي تر تجاريت كړنو پوري ځانګړي دى‪ ،‬ځكه مضاربت په هغه‬
‫تجارت يك صحيح كيږي چي اندازه يي منضبطه نوي‪ ،‬او كه ورته وواي چي غنم واخله بيا يي وړه كړه او ډوډوي‬
‫ورڅخه پخي كړه خو ګټه به ددواړو ترمنځ رشيكه وي دا مضاربت صحيح ندي‪ ،‬البته دماليك علامء په نزد دا صحيح‬
‫دي‪ ،‬ځكه دمضاربت څخه اسايس مقصد دګټي السته راوړنه ده‪ ،‬نو په هره مرشوع الر چي راوړي دا صحيح ده‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪7‬‬

‫دا رنګه علامء پدي يك هم بيالبيل نظريات لري چي ايا مضارب كوالي يش دغه دمضاربت مال بل دريم كس ته په‬
‫مضاربت وركړي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬حنفي علامء پدي اند دى كه چريي دمال څښنت اجازه وكړي او ووايي چي پخپله خوښه او نظر پري كار‬
‫وكړه بيا كوالي يش چي مضارب يي بل دريم كس ته په مضاربت وركړي‪ ،‬ځكه چي دمال څښنت واك او اختيار‬
‫مضارب ته وركړي‪،‬او وييل دي چي دخپيل خوښي مطابق كار پري وكړه خو ګټه به مورشيكه وي‪ ،‬دبيلګي په توګه‬
‫كچريي دمال څښنت مضارب ته په مطلق ډول پرته لدينه چي دګټي اندازه معلومه كړي مال وركړي‪ ،‬او هغه را والړ‬
‫يش بل دريم كس ته يي په مضاربت وركړي او ورته ووايي چي ستا ګټه به درميه وي‪ ،‬نو دويم ورسته دكار څخه‬
‫ګټه تر السه كړه‪ ،‬پدي صورت يك به دټويل ګټي درميه برخه دهمدي دويم مضارب وي‪ ،‬او نيمه به دمال دڅښنت‬
‫وي‪ ،‬باقي شپږمه به د لومړي مضارب وي‪،‬ځكه ددويم مضارب كار او عمل دايس معنى لري لكه همدي لومړي‬
‫مضارب چي پخپله كړي وي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬د حنابله علامء وايي چي روا ده خو پدي رشط چي دمال څښنت په قاطع توګه اجازه وكړي‪ ،‬نو بيا به لومړي‬
‫مضارب دمال دخاوند وكيل وګرځي‪ ،‬كه دويم مضارب ته يي وركړي او ځان لپاره دګټي هيڅ يش رشط نكړي بيا‬
‫صحيح ده او كه يي رشط كړي يعني ووايي چي دومره اندازه ګټه به زما وي بيا صحيح نده‪ ،‬ځكه ده نه كار كړي او‬
‫نه مال دده دى او دګټي مستحق هغه مهال ګرځي چي يو له ددي دوو نه ولري يا مال او يا كار‪.‬‬

‫دريم‪ :‬شافعي علامء بيا پدي مساله يك دوه نظره لري‪ :‬چي صحيح نظر يي دادي چي مضاربت دقياس خالف ثابته‬
‫شوي‪ ،‬نو ددي غوښتنه داده چي پدغه تړون (عقد) يك به دوه كسان وي يو دمال څښنت اوبل كار كوونيك بل چاته‬
‫رسايت نكوي‪.‬‬

‫البته دحنفي علامو په وړاندي دګټي مستحق په دريو شيانو رسه ګرځي مال‪ ،‬عمل‪ ،‬او ضامنت‪ ،‬چي زياتره علامء‬
‫دي نظريي ته ترجيح او غوروايل وركوي‪.‬‬

‫مضاربت او ټوليز استثامر‬

‫دا يو څرګند حقيقت دى چي مضاربت د پيسو داستثامر غوره او بهرته وسيله ده چي په ترڅ يك يي د مال دڅښنت‬
‫او كار كوونيك تر منځ تړون رامينځته كيږي‪ ،‬مګر په معارص وخت يك دايس نوي رشكتونه په بيالبيلو شكلونو‬
‫مينځته راغيل چي دپخوا څخه په پوره كچه توپري لري‪ ،‬چي ددغو رشكتونو ګڼ شمري په ټوليز او بيشمريه رشيكانو‬
‫پوري تړيل وي آن تردي چي زياتره يي يو له بله نه پيژين اونه يي په ټوله زندګي يك ليديل وي‪ ،‬معارصو پرمختلليو‬
‫بانكونو وكوالي شواي چي تر ډيره بريده دايس كړنالري اختيار كړي چي له يوي خوا دمضاربت او ټوليزو رشكتونو‬
‫كړين تنظيم كړي او له بيل خوا د خلكو غوښتني په دايس توګه پوره كړي چي څه راز يي هغوي غوښتونيك وي‪،‬‬
‫ديادوين وړ ده چي كله دمضاربت تړون رامينځته شو او پر هغه كار پيل شو بيا دريم لوري ته روا نده چي لدغه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪8‬‬

‫تړون رسه ځان رشيك كړي‪ ،‬پدي اعتبار رسه چي ګني دمال څښنت دي او غواړي دمخكنو رسه پكښي رشيك يش‪،‬‬
‫آن تردي چي كه دمال څښنت كوم چي پخوا يي دمضارب رسه تړون كړي اوهغه ته يي مال سپاريل خو بيا ورته نور‬
‫مال له رسه وركوي او غواړي دپخواين تړون رسه يي ګډ كړي دا هم صحيح نده‪ ،‬ځكه ددوو مالونو ګډوايل په دوو‬
‫تړونونو (عقدونو) رسه صحيح ندى‪ ،‬مګر كه پخواىن مال ال هامغيس پايت وي كار پري نوي رشوع شوي او يا هغه‬
‫مال پلورل شوي وي نقدي پييس تري السته راغيل وي‪ ،‬نو بيا كوالي يش نوري وررسه يو ځاي كړي‪ ،‬ځكه دلومړي‬
‫تړون حكم قرار مونديل نو دهغه تاوان او ګټه تر هامغه پوري تړاو لري‪ ،‬ددويم ورګډيدل ددي المل ګرځي چي ديوه‬
‫تاوان دهغه بل په ګټه جبريه كړي‪ ،‬نو هر كله چي دا په دريم تړون يك رشط كيږي (عقد) فاسديږي‪.‬‬

‫البته دبانكونو داستثامر ترڅ العمل په همدي ګډوايل والړ دي چي وروستني مالونه دمخكنو رسه ګډيږي‪ ،‬او كړين‬
‫هامغيس پايت وي‪ ،‬نو دغه عمل هغه ستونزه ده چي څه راز دوخت رسه جوړه رايش او ستونزه حل ومومي‪.‬‬

‫رسبريه پردي په مضاربت يك دمال څښنت كوالي يش دمضاربت لپاره يو شمري رشايط وټايك ترڅو وكوالي يش تر‬
‫ډيره بريده له تاوان څخه ځان وژغوري‪ ،‬خو دغه كړنه په ټوليز استثامر يك امكان نلري‪ ،‬او نه ګټه په ټوليز استثامر‬
‫يك دحاالتو مطابق تقسيميداي يش‪ ،‬ځكه ټوليز استثامر پدي والړ دي چي له يوي خوا مالونه په ګټه اچوي اوكار‬
‫پري كوي او له بيل خوا په ځانګړيو وختونويك ګټي توزيع كوي‪ ،‬پدي اساس ګڼ شمري معارص فقهاء دغه مساله‬
‫داسالمي فقهي په وړاندي له اجاري رسه تړي‪ ،‬ځكه په اسالمي فقه يك دوه قسمه مزدوران (اجريان) وي يو خاص او‬
‫بل مشرتك‪ ،‬نو مضاربت هم همدي دوو قسمونو ته ويشو‪ ،‬يو به خاص مضارب يش بل مشرتك‪ ،‬او په هغه تګالره به‬
‫روان شو چي د مشرتك مضارب تنظيم ټايك‪ ،‬په مشرتك مضاربت يك دري ډيل ګډي وي چي دهري يوي اړييك له‬
‫بيل څخه ګوښي وي‪.‬‬

‫لومړۍ ډله‪ :‬دمالونو څښتنان‪ ،‬دوميه ډله‪ :‬كاركوونيك (مضاربان) درميه ډله‪ :‬هغه جهت او شخص چي له يوي خوا‬
‫يي ددواړو ډلو ترمنځ توافق راوستي او له بيل خوا دمالونو دانتظام چاري پر مخ بيايي‪ ،‬پدي معنى چي ددوميي ډيل‬
‫په لټه يك وي ترڅو هغوي ته مال دكاركولو لپاره وركړي‪ ،‬نو درميه ډله دايس اهميت لري چي دلومړۍ او دوميي‬
‫ترمنځ كړين پرمخ بيايي‪ ،‬ځكه دى دمال دڅښتنانو لپاره مضارب بلل كيږي‪ ،‬او د كاركوونكو لپاره دمال څښنت بلل‬
‫كيږي‪ ،‬مګر ددي رسه رسه دى پدايس كړنه ملزم ندي لكه دمضارب په څري چي ديو سړي لپاره كار تر رسه كوي‪،‬‬
‫بلكيه دى عامو خلكو ته دخپلو خدمتونو وړانديز كوي تر څو يي مال په ګټه واچوي‪ ،‬نو پدي اساس دمال څښتنان‬
‫په ګټه يك يو دبل رشيكان ګڼل كيږي‪ ،‬رسه ددي چي ددوي تر منځ هيڅ قسم تړون ندى رامينځته شوي‪ ،‬او‬
‫كاركوونيك (مضاربون) پخپلو كارونو يك ګوښي او يو له بله په ګټه او رشايطو يك مستقل دى‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪9‬‬

‫د ټوليز مضاربت ښيګڼي‬

‫دمال څ ښنت ته ددي زمينه برابره ده چي دخپل مال داستثامر لپاره پرته له كوم مشكل او بغري ددي چي دامني‬
‫كس پلټنه وكړي مال دمضاربت په شكل بانك ته وركړي او هغه يي په كار واچوي‪ ،‬رسبريه پردي دلږو شتمنيو‬
‫څښتنان د ډيرو شتمنيو دڅښتنانو رسه دګټي په اندازه يك برابر وي‪.‬‬

‫دا رنګه دمضاربينو (كاركوونكو) غوښتنو ته پرته له كوم حساب او سختو رشايطو نه دمال السته راوړين زمينه برابره‬
‫ده تر څو پري كار وكړي‪.‬‬

‫ددي برسريه ټوليز مضاربت كوم چي دبانكونو له الري اجرا كيږي له دوو برخو نه بهرتواىل لري‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬بانيك مضاربت په يو دايس اساس خط روان دى چي عامه توګه دراس املال اړيكه او پوره واىل تر كار او‬
‫عمل پوري تړي په خالف دنورو بانيك چارو چي هغوي راس املال اړيكه او پوره واىل خپله له راس املال رسه تړي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬دبانك دغه نظام كوالي يش ډير هغه شتمني او مالونه تر السه كړي چي له استثامر او رشكت څخه خوندي‬
‫او يب برخي پايت دي ځكه څښتنان يي له بانيك نظام څخه ځكه ډاډه ندي چي هغه په سود والړ دي‪.‬‬

‫د ټوليز مضاربت ځانګړتياوي‬

‫ټوليز مضاربت دفردي مضاربت څخه په دوو مسالو يك توپري لري چي هغه عبارت دي له‪ :‬رشايطو اوضامنت څخه‪:‬‬

‫لومړي رشايط‪ :‬په خاص يا فردي مضاربت يك دمال څښنت كوالي يش په مضارب باندي ځانګړي رشايط او قيوادات‬
‫دفقهي احكامو مطابق ولګوي لكه دعباس بن عبد املطلب په قضيه يك چي راغيل عباس خپل مضارب ته وايي‪ :‬پر‬
‫تا الزمه ده چي كله دمضاربت كار كوي نو دسمندر له الري به سفر نكوي‪ ،‬نه به دكندو او بيدياو له الري سفر‬
‫كوي‪ ،‬او نه به النده تويك رانييس"‪....‬‬

‫خو په ټوليز مضاربت يك بيا مساله دغه شاين نده بليك لدينه توپري لري ځكه قيودات لګول په ټوليز مضاربت يك‬
‫دګډوډي اويب نظمي المل ګرځي‪ ،‬دبيلګي په توګه كه مونږ دموټر كرايي ته راشو نو هلته به ښكاره تو پرياو بيلتون‬
‫وګورو‪ ،‬يو دايس موټر وي چي خاص كس يي كرايه كړي (سپيشل) اويو دايس وي چي هغه عام ترانسپورت وي‪ ،‬نو‬
‫په لومړي حالت يك كوالي يش مستاجر دموټر چلونيك ته ووايي چي فالين ځاي ته الړ شه‪ ،‬او هم كوالي يش ورته‬
‫ووايي په دي الر مه ځه په هغه بله الړ شه‪ ،‬خو دعام ترانسپورت مستاجر نيش كوالي كوم ځانګړي رشط په چلوونيك‬
‫دموټر ولګوي‪ ،‬نيش كوالي هغه ته ووايي ما فالين ځاي ته ورسوه بليك موټر بشپړه ازادي لري پخپله ټاكيل الر ځي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪10‬‬

‫نور دخلكو د الرو اوځايونو رسه كار نلري‪ ،‬خو مشرتك مضارب كوالي يش يو لړ دايس رشايط ولګوي چي دمال‬
‫دخوندي ساتلو لپاره وړ وي‪.‬‬

‫دويم‪ -‬دضامنت مساله‪:‬‬

‫دمشرتك مضارب ضامن په عميل ډګر يك يو له مهمو مسائلو څخه ده‪ ،‬ځكه دغه كړنه دمشرتك مضارب په كاميايب‬
‫يك اسايس رول لوبوي‪ ،‬كه هر څومره مونږ بانك منځګړي وشمريو خو بياهم ددي څخه نه وزي چي مضارب دى‪ ،‬دا‬
‫معلومه ده چي خاص اجري په هغه څه يك امني ګڼل كيږي چي دده په الس يك وي‪ ،‬نو هر څه چي دده څخه پرته‬
‫دكوم تقصري څخه ضايع يش دى يي په عامه توګه ضامن ندي كه څه هم چي په مساله يك دعلامء اختالف دى خو‬
‫را غوره نظر دي چي ضامن نه بلل كيږي‪ ،‬خو د مشرتك اجري(مزدور) په اړوندعلامء مختلف نظريات لري‪:‬‬

‫يو شمري علامء پدي اند دي چي مشرتك اجري(مزدور) ضامن ندى‪ ،‬لكه ابوحنيفه‪ ،‬زفر‪ ،‬حسن بن زياد ابگن حزم‪،‬‬
‫دارنګه شافعي علامء او احمد په يو روايت يك‪.‬‬

‫ابو يوسف اومحمد پدي نظر دي چي مشرتك اجري(مزدور) پرته له هغه حالت نه چي مال پدايس توګه هالك يش‬
‫چي ژغورل يي امكان نلري په نورو حاالتو يك ضامن دى‪ ،‬ځكه عمر او عيل ريض الله عنهام به مشرتك اجري (مزدور)‬
‫ضامن ګڼل‪.‬‬

‫اوله هغه حالت نه چي ژغورل يي امكان نلري مقصد ورنه دايس حالت دي چي د اجري له قدرت څخه بهر وي لكه‬
‫اور‪ ،‬ډليز غله‪ ،‬اودايس نور‪.‬‬

‫دوي وايي حرضت عيل ريض الله عنه به ويل‪ :‬دخلكو لپاره پرته لدينه (دمشرتك اجري ضامنتيا) بله دمصلحت الر‬
‫نشته‪ ،‬او مصلحت پدي يك دى چي خلك تل جوړونكو ته اړتيا لري او زياتره حاالتو يك دوي دخپلو توكو څخه لري‬
‫وي‪ ،‬ددوي دنظر څخه هغه پټ وي‪ ،‬او په جوړونكو يك زياتره مهال تفريط او تقصري موجود وي‪ ،‬ددغو پرديو توكو‬
‫دحفاظت خاص فكر نكوي‪ ،‬كچريي مونږ دغه كسان ضامن ونه ګڼو نو يو له دوو حاالتو نه به ارمرو رامينځته كيږي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬يا به په بشپړه توګه جوړونه پريږدو چي دغه كار پر خلكو خورا دروند متاميږي بليك امكان نلري‪.‬‬

‫دويم‪ :‬او يا به هغوي كار كوي خو د وريك په صورت يك به ضامنان نوي‪ ،‬ځكه هغوي به تل همدا وايي چي هالك‬
‫شول‪ ،‬ورك شول‪ ،‬نو دخلكو مالونو به پرته دكوم سبب څخه وركيږي‪ ،‬رسبريه پردي چي دغه كړنه به دغټ خيانت‬
‫او له الله څخه دنه ويري المل ګرځي‪ ،‬پدي اساس مصلحت پدي يك دي چي ضامن وګڼل يش‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪11‬‬

‫ددي څخه دايس څرګنده شوه چي دخلكو دمصلحت او ددوي درضورتيا دپوره كولو غوره الر همدا ده چي مشرتك‬
‫اجري(مزدور) ضامن وګڼل يش‪ ،‬او مخيك بيان شوه چي مشرت مضارب دمشرتك اجري په څري دى‪،‬ځكه دى دمال په‬
‫اداره او كيفيت يك پوره واكدار اوخپلواك دى كچريي ضامن ونه ګڼل يش نو دغه كړنه به ددي المل يش چي ديو‬
‫پيسو دالسته راوړين پخاطر به مالونو لوټامرانو او قامربازانو ته وركوي پرته ددينه چي دهغو دساتني او حفاظت‬
‫خيال وسايت‪ ،‬او دغه كړنه به پخپل وار ددي المل يش چي دخلكو مالونه به هالك يش ترمنځ به يي باوري او اعتامد‬
‫ختم يش‪ ،‬اوبيابه دديته جوګه نوي چي داستثامر اوګټي لپاره يي چاته وركړي چي دغه واړه كارونه دټولني دزيان او‬
‫بربادي سبب ګرځي‪.‬‬

‫البته دخاص مضارب دضامنتيا په هكله دمضاربت په باب يك علامو دوه بيل بيل حاالت ذكر كړيدي‪ ،‬خو دوي‬
‫پدي متفق دي چي كه څوك پخپله كار كوي او خپله شتمني پخپله چلوي نو ضامن ندي خو ددغه رشط لګول په‬
‫تړون (عقد) اغيزه پري بايس اوكه نه؟‬

‫امام مالك او شافعي پدي اند دي چي دغيس مضاربت جواز نلري او رشط فاسد دى‪.‬‬

‫ابوحنيفه پدي اند دى چي مضاربت صحيح دى خو رشط باطل دى‪.‬‬

‫او كه چريته كاركوونيك (مضارب) دغه پردى مال بل كس ته په مضاربت وركړي نو مالك شافعي ابوحنيفه او ليث‬
‫وايي چي كه تاوان يي وكړ نو ضامن دى اوكه ګټه يي وكړه نو دخپل رشط موافق چلند به وررسه كيږي‪.‬‬

‫كاساين ددي مسايل دوضاحت لپاره غوره مثال راوړي دي هغه وايي‪ ..." :‬جوړونيك دخلكو څخه كارونو په مزدوري‬
‫نييس خو بيا يي پخپله نكوي خو په نورو يي په لږ قيمت كوي او زيادت پييس ده ته پايت كيږي‪ ،‬نو دي چي كومي‬
‫پييس اخيل ددي داستحقاق المل پرته له ضامنت څخه بل نشته‪ ،‬نو دارنګه هغه مضارب چي اخستل شوي مال بل‬
‫كس ته وركوي ترڅو پري كار وكړي‪ ،‬نو ددويم مضارب كار ددوي دواړو(دمال څښنت او لومړي مضارب) څخه په‬
‫نيابت واقع شو‪ ،‬نو پدي اساس دواړه دګټي مستحق دي‪ ،‬كه څه هم چي لومړي مضارب كوم كار ندي كړي‪ ،‬خو‬
‫عامه قاعده داده چي ګټه په دريو شيانو رسه انسان السته راوړاي يش‪ :‬مال‪ ،‬كار‪ ،‬او ضامنت نو لومړي مضارب مال‬
‫نه درلودل او نه يي كاركړي خو ضامن و نو پدي اساس دګټي مستحق شو‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪12‬‬

‫د ګټي دتحقيق ضوابط او د هغي ويش‬

‫دګټي دتحقيق ضوابط او تقسيم دخاص او مشرتك مضاربت ترمنځ توپري لري‪:‬‬

‫الف‪ :‬دخاص مضاربت عام قواعد‪:‬‬

‫فقهاء ګټه دراس املال ساتونيك ګڼي‪ ،‬او وايي چي د راس املال څخه څه زيات شول هغه ګټه ده او كه زيات نشول‬
‫نوګټه نشته‪ ،‬دارنګه كه مضارب تاوان وكړ بيا يي ګټه وكړه نو لومړي تاوان به په دويم ګټه پوره كړي‪ ،‬او دا هم‬
‫كيداي يش چي تړون كوونيك دګټي ويش اخرته پريږدي‪ ،‬پدي معنى چي هغه مهال به زوړ تړون فسخه كړي اوڅه‬
‫ګټه چي كړي وي هغه به تقسيم كړي اوبيا يك يي كول نو له رسه به نوي تړون وكړي‪ ،‬اويا دايس چي حسايب به‬
‫وكړي‪ ،‬خو دنتيجي په اړوند دواړه يو يش دي كوم تغري پكښي نه راځي‪ ،‬ځكه فسخه هم ددي غوښته كوي چي مال‬
‫په پيسو بدل يش او حسايب هم نو ددواړو پايله يو يش شوه‪.‬‬

‫ب‪ :‬دمشرتك مضاربت وړاندي شوي قواعد او تطبيقات‪:‬‬

‫پدغه قسم مضاربت يك دوه ډوله اړييك وجود لري‪ ،‬يوه يي دكاركوونكو اړيكه له مشرتك مضارب رسه ده‪ ،‬او دويم‬
‫يي دمال دڅښتنانو اړيكه له مشرتك مضارب رسه ده‪ ،‬دلومړۍ اړييك په اړوند بايد ووايو چي ددغه قسم او خاص‬
‫مضاربت فقهي قواعد د ګټي دالسته راوړين او تقسيم په اړوند يو شانته دي‪ ،‬پدي اساس ټويل ګټي دهغو قواعدو‬
‫رسه سم رواين وي كوم چي فقهاو دمحاسبي لپاره ټاكيل دي‪ ،‬پدي معنى چي راس املال به پوره كوي او باقي چي‬
‫څه ګټه پايت شوه هغه به دخپل تړون او اتفاق موافق وييش‪ ،‬خو دڅښتنانو دمال اړييك له مشرتك مضارب (بانك)‬
‫رسه بيا دا شانته ندي‪ ،‬ځكه پدغه مضاربت يك دټولو مضاربتونو تصفيه په يو وخت يك ناشوين ده‪ ،‬دارنګه دا هم‬
‫ناشوين ده چي مشرتك مضارب (بانك) دي دټولو خلكو راس املال خپلو څښتنانو ته وسپاري ترڅو وروسته ګټي په‬
‫صحيح توګه ووييش‪ ،‬ځكه مشرتك مضاربت دوامدار مضاربت دي او په هغي يك هغه قواعد نيش پيل كيداي كوم‬
‫چي په خاص مضاربت يك پيل كيږي‪.‬‬

‫مخيك مو ډاګيزه كړه چي مشرتك مضارب (بانك) ضامن دى‪ ،‬پدي اساس دګټي په ويش يك كومه ستونزه نه‬
‫رامينځته كيږي‪ ،‬ځكه فقهاء وايي كله چي مضاربت دوامدار وي نو دګټي ويش صحيح ندي ترڅو راس املال له‬
‫نقصان رسه مخ نيش‪ ،‬ځكه په خاص مضاربت يك دنقصان په صورت يك له مضارب څخه پوښتنه نه كيږي‪ ،‬په خالف‬
‫د مشرتك مضارب ځكه دى په ټولو حاالتو يك ضامن بلل كيږي‪ ،‬نو څرنګه چي ددواړو ترمنځ دغه توپري موجود دى‬
‫په مشرتك مضاربت يك ګټه په ځانګړي وخت او موسم يك ويشله كيږي‪ ،‬دا بيا كومه مهمه خربه نده چي په كال‬
‫يك يو ځيل وييش لكه يو لړ مشرتك رشكتونه چي د نظم او صحيح ويش پخاطر دا كار كوي‪ ،‬دوي دهر كال په پاي‬
‫يك ټويل ګټي را غونډوي تر څو يي د مالونو په اندازه تقسيم كړي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪13‬‬

‫ځيني دا پوښتنه را والړوي چي ايا دا څه ډول امكان لري پدايس حال يك چي مالونه اوشتمني يو له بله ګډيږي او‬
‫دكار همدا روان وي؟‬

‫ځواب‪ :‬فقهاء د ملكيت درشكت او عقدي (تړوين) رشكت ترمنځ فرق كوي‪ ،‬په مليك رشكت يك ګټه دمال په اندازه‬
‫وي‪ ،‬او په عقدي (تړوين) رشكت يك ګټه د دتړون په اساس ويشله كيږي‪ ،‬لدي څخه دايس جوته شوه چي ګټه‬
‫دعني مال رسه تړاو نلري‪ ،‬تردي چي دوه رشيكان هر يو پخپل شخيص مال څه وپلوري او وپريودي نو په ګټه يك‬
‫دواړه رشيكان دي‪ ،‬او دا مساله دعمل رشكت رسه ورته وايل لري‪ ،‬كه يو رشيك دكار په رشكت يك كار وكړي او بل‬
‫يي ونكړي نو په ګټه يك رسه رشيكان دي‪ ،‬ځكه ددوي ترمنځ درشاكت ټيك كار كول دي‪ ،‬كه بيا بالفعل كار وكړي‬
‫يايي ونكړي‪ ،‬نو دارنګه په مايل رشكت يك هم‪ ،‬دلته هم ګټه دعني مال تر ودي پوري تړاو نلري‪ ،‬بليك پدي والړه ده‬
‫چي مال درشكت دغوښتني په اساس تر ترصف الندي كيږدي‪ ،‬كه بيا دغه مال په پلورنه او پريودنه يك استعامل‬
‫يش يا نيش‪.‬‬

‫پدي رسه جوته شوه چي پدغه قسم رشكت يك يوازي دمال سپارل مشرتك مضارب ته كفايت كوي او هم دغه كړنه‬
‫يي په ځانګړي وخت يك دګټي مستحق ګرځوي‪ ،‬برابره خربه ده كه دغه مال بيا داستثامر لپاره وكارول يش يا ونه‬
‫كارول يش‪ ،‬داځكه چي مشرتك مضاربت دوامدار دي او دوي يوځل په كال يك حساب كوي‪ ،‬پدي اساس هغه ګټه‬
‫چي دكال په پاي يك ترالسه كيږي په هغو مالونو پوري تړاو لري چي دكال دپيل څخه بيا ترپايه پوري تر السه كړي‬
‫وي‪ ،‬له همدي كبله كچريي دمال څښنت خپل ټول مال يا يوه برخه دمال له مشرتك مضارب (بانك) څخه مخيك له‬
‫متاميدو دمايل كال څخه واخيل نو ددغو اخستل شويو پيسو ګټه به نه وركول كيږي‪ ،‬او نه دغه اخستل شوي پييس‬
‫دګټي مستحق ګڼيل كيږي‪ .‬البته دا كړنه په خاص مضاربت يك هم تررسه كيږي‪ ،‬كچريي دمال څښنت دكال په‬
‫اوږدو يك دخپل مال څخه پخوا لدينه چي دمضاربت ګټه او تاوان معلوم يش واخيل نو مضاربت يوازي په باقي مال‬
‫يك پايت كيږي ځكه دمال څښنت دمضارب رسه نوري پييس ندي پريښي‪ ،‬نو دغه حال په بانيك مضاربت يك هم‬
‫دي‪.‬‬

‫البته يوه بله پوښتنه چي راوالړيږي هغه داده كچريي دمال څښنت دكال په اوږدو يك بانك ته پييس وركړي نو ايا‬
‫په ګټه يك رشيك شمريل كيږي؟‬

‫ځواب‪ :‬پخوا څرګنده شوه چي دګټي دمستحقوايل المل يوازي همدا دي چي خپل مال درشكت وترصف ته وسپاري‪،‬‬
‫نو په پورتني صورت يك دغه عمل موجود دي‪ ،‬رصف دومره خربه ده چي په وخت يك اختالف دي چا ورته له پيل‬
‫دك ال څخه پييس سپاريل او چا په اوږدو دكال يك دچا پر مال پوره كال تري شوي او دچا نياميي كال او دچا له‬
‫همدي نه هم لږه موده تريه شوي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪14‬‬

‫څرنګه چي مشرتك مضارب ضامن ګڼل كيږي نو دګټي په استحقاق يك زياتوايل كموايل يوازي پدي پوري تړيل چي‬
‫په ګټه يك څومره برخه اخستي‪ ،‬ځكه چي دتاوان خو پدي رشكت يك بيخي وجود نلري‪ ،‬نو په ګټه دبرخي اخستني‬
‫المل وخت دي چي مال يي څومره دموده داستثامر په حالت يك پايت شوي‪ ،‬نو كه څوك يو زر ديناره داستثامر لپاره‬
‫له پيل دكال څخه وركړي او ټول كال پري تري يش دهغه رسه په هيڅ توګه نه برابريږي چي زر ديناره وركړي خو په‬
‫نياميي دكال يك‪.‬‬

‫هركله چي مساله دزياتوايل په معيار راڅرخي نو بيا دبانيك حساب ترځ العمل معلوم دي چي هغه داعدادو او منرو‬
‫نظام دي چي په هغي رسه مساله خورا اسانه كيږي‪ ،‬پدي معنى چي دورځو پر ځاي دمياشتو اندازه ونييس‪ ،‬ځكه‬
‫غري سودي استثامر دايس انتاجي استثامر دى چي پر فعيل هغي ګټي اعتامد لري چي پدايس چټكۍ رسه صورت‬
‫نه نييس لكه څرنګه چي ربوي بانك السته راوړي‪ ،‬هغه په ډيره چټكۍ رسه فايده تر السه كوي‪ ،‬پدي اساس په پورتني‬
‫مثال يك (‪ )6/01�0111‬دپنځو سوو هغو دينارو رسه مساوي دي چي له پيل دكال څخه يي وركړي وي‪.‬‬

‫دټوليز مضاربت داستثامر تنظيم او دبانكونو كړنالره‬

‫معارصه بانيك كړنالره دايس غوره او بهرته كړنالره ده چي ويي كوالي شواي هغه مايل ګرځنده مايل مدارك چي‬
‫دحساب خاص كړنالري لريل‪ ،‬او هغه به دزيادت اونقصان رسه مل وي‪ ،‬بل دايس مستقر مصدر ته وګرځويل چي په‬
‫بيالبيلو هيوادونو يك دخلكو دغوښتنو مطابق په تجاريت‪ ،‬اقتصادي او نورو ډګرونو يك وكارويل او خلكو رضوريات‬
‫يي په بشپړه توګه پوره كړه‪.‬‬

‫دګرځنده مال داستثامر وسايل‬

‫له ګرځنده مال څخه مقصد هغه مالونه دي چي ثابت ارتباط ونلري‪ ،‬او څښنت يي نيش كوالي نقدي پييس په الس‬
‫راوړي لكه څرنګ ه چي دغه كار په ټوليز مضاربت يك دتړون مطابق ترالسه كيږي‪ ،‬چي دغه كړين په معارص وخت‬
‫يك تجاريت بانكونه پر مخ بيايي‪.‬‬

‫لكه څرنګه چي مخيك وښودله شوه چي مشرتك مضارب (بانك) دمالونو دڅښتنانو اوكاركوونكو ترمنځ دمنځګړي‬
‫حيثيت لري‪ ،‬نو له همدي كبله داستثامر بيالبيل وسائل پكار ده چي دمنځګړي شكل په منظم ډول اختيار كړي نه‬
‫دايس چي دمال كاركوونيك دي‪ ،‬مشرتك مضارب ته پكار ده چي دمالونو پوره ساتنه وكړي ځكه ده دايس مالونه‬
‫پكار اچويل چي په ځانګړيو وختونو يك به يي بريته څښتنانو ته سپاري‪ ،‬له همدي كبله الزمه ده چي دده رسه هغه‬
‫مالونه پايت يش چي دي يي يا دګټي تر حالته خاوند وي او يا لږ ترلږه دهغو ضامن وي لكه قرضدار چي دقرض مال‬
‫ضامن وي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪15‬‬

‫دګرځنده مال داستثامر غوره وسايل دريو برخو ته ويشل كيږي‪:‬‬

‫الف‪ :‬دځانګړي تړون له مخي مضاربت‪:‬‬

‫فقهاء پدي اند چي مضاربت لكه څرنګه چي په مطلقه توګه صحيح دى دارنګه مقيد او دخاص رشايطو رسه دټاكلو‬
‫رسه هم صحيح دى‪ ،‬ترڅو مشرتك مضارب (بانك) وكوالي يش له دي الري څخه دځانګړي مودي او انتهاء وخت‬
‫معلوم كړي او په هامغه اندازه يي پكار واچوي‪ ،‬او هم دغه كار ددايم رشكت مخه ونييس‪ ،‬پدغه قسم مضاربت يك‬
‫چي دځانګړي تړون مضاربت ورته ويل كيږي كاركوونيك كوالي يش دبيالبيلو تجاريت جهتونو رسه قرار دادونه‬
‫وكړي‪ ،‬برابره خربه ده كه دا بيا افراد وي او كه عام يا خاص رشكتونه وي‪ ،‬رسبريه پردي مشرتك مضارب كوالي يش‬
‫دبيالبيلو ډلو اورشكتونو څخه مضاربني اخيتار كړي‪ ،‬اودهغو پر اساس خپله شتمني ووييش او يو ټولنيز چلند دهغوي‬
‫رسه غوره كړي‪ ،‬دارنګه د يو رشكت دالندي مختلفو جنسونو لپاره دمضاربت په توګه مال وركول چي دغه كړنه‬
‫ددوو كارونو په تحقق يك مرسته كوي‪:‬‬

‫الف‪ :‬ديوه دتاوان جبريه دهغه بل په ګټه رسه پوره كوالي يش او يا ديو جنس تاوان دهغه بل جنس په ګټه جبريه‬
‫كوالي يش‪.‬‬

‫ب ‪ :‬ددي كار په كولو رسه يو قسم دايس مراقبت صورت نييس چي اساس يي دبيالبيلو هغو نتيجو په مقارنه والړ‬
‫وي چي دمضاربينو (كاركوونكو) لخوا يي ښودنه شوي وي‪ ،‬كچريي يو سوداګر غنم وپريودي او په يو ټن يك ګټه‬
‫پنځه درهم وي‪ ،‬خو بل سوداګر وريجي واخيل او دهغه ګټه په يو ټن يك لس درهم وي‪ ،‬نو دغه تفاوت مشرتك‬
‫مضارب ديته تشويقوي چي په راتلونيك يك دلومړي سوداګر رسه معامله لږه او ددويم رسه يي زياته كړي‪.‬‬

‫دا راز مشرتك مضارب كوالي يش چي دخاص مضارب دقدرت موافق ديوه تړون له مخي هغه ته ټول راس املال‬
‫وركړي او يا نيامين وركړي او يا هم درميه برخه وركړي‪.‬‬

‫كه يو مشرتك مضارب د دهغه سوداګر رسه چي له بلجيم څخه دكور جوړوين تويك راواردوي تړون وكړي او مشرتك‬
‫مضارب د حمل نقل او سفر په مصارف په غاړه واخيل نو دا خاص مضاربت ګڼل كيږي‪.‬‬

‫او كچريي پدي تړون او اتفاق رايش چي مشرتك مضارب به نياميي قيمت دقرض په شكل وركوي او سوداګر به‬
‫دخپله لوري نياميي اچوي نو دا رشكت او ومضاربت دواړه دي چي ددواړو يو ځايوايل جواز لري‪.‬‬

‫كه يو سوداګر دچني څخه سل زره مرته رخت را وارد كړي او ټول مصارف يي په ګډون دګمرك او نورو شيانو په‬
‫الندي توګه وارزول يش نو خپله دګټي اندازه معلوميږي‪:‬‬

‫‪100000‬مرت �‪ 61‬فلسه = ‪ 6111‬ديناره‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪16‬‬

‫ګمريك محصول ‪ 61 = 1/10‬ديناره‬

‫داجازه نامي محصول ‪ 141 = 1/10‬ديناره‬

‫دبانك داعتامدي اكاونت مصارف ‪ 01 =/10 ،5‬ديناره‬

‫ګمريك محصول او له بندر څخه دنقل مصارف ‪ 01‬دينار‬

‫املجموع ‪ 0901‬ديناره‬

‫دغه ټوله كړنه له تاريخ درسيدو څخه ددريو مياشتو په موده يك رسته ورسيده‪ ،‬او هر مرتيي په ‪ 001‬فلسه وپلورل‬
‫نو ددي تړون ټوله ګټه به ‪ 0601 =0901 � 00111‬ديناره‪.‬‬

‫ټوله وخت يي اته مياشتي ونيو‪ ،‬او په تړون يك راغيل و چي دسوداګر فېصدي به ‪ 1/175‬وي او د مشرتك مضارب‬
‫به ‪ 1/115‬وي او تجاريت تويك ورك او تاوان وكړي نو هغه به دمال په اندازه تقسيميږي‪ ،‬كه مونږ په پورتني مثال‬
‫يك حساب وكړو نو دمشرتك مضارب (بانك) ګټه ‪ 411‬دينارو ته رسيږي‪ ،‬او دبانيك حساب او فايدي له مخي ‪،5‬‬
‫‪ 1/100‬ته رسيږي ‪.‬‬

‫دويم هغه مشاركت چي پاي يي په ملكيت متاميږي‪:‬‬

‫دغه كړنه داستثامر پدايس توګه صورت نييس چي مشرتك مضارب (بانك) دپلورين لپاره دايس تويك را ونييس چي‬
‫كار پري وكړي لكه موټري چي دخلكو او توكو دنقلولو لپاره كارول كيږي‪ ،‬البته دا به پدايس شكل نوي چي دكسب‬
‫لپاره يي ترالسه كړي‪ ،‬بليك دابه ديو ځانګړي ترتيب شوي نظام له مخي مزدورانو (اجريانو) ته وركوي ترڅو تري‬
‫دومره اندازه السته راوړي چي دموټر قيمت پوره كړي‪ ،‬پدي معنى چي مشرتك مضارب (بانك) به دموټر دملكيت‬
‫څخه خپل كارګر ته دمودي رسه سم ترييږي پدي رشط چي هغه په بشپړه توګه دموټر قيمت په هامغه ټاكيل موده‬
‫يك وسپاري‪.‬‬

‫دبيلګي په توګه‪ :‬يو سړي چي دتيكيس موټر چلونيك دي هره ورځ دموټر څښنت ته له مصارف ايستلو وروسته خپل‬
‫حساب سپاري‪ ،‬اوددغه موټر قيمت رسه دټولو ګمريك محصوالتو ‪ 1411‬ديناره كيږي‪.‬‬

‫مياشتۍ فايده دمصارفو او چلونيك د مزدوري پرته څلويښتو دينارو ته رسيږي‪ ،‬او دى دشپيتو دينارو او يا ددي‬
‫مساوي يش ترالسه كوي چي دكال عايد يي ‪ 711 = 01 � 61‬ديناره كيږي‪ ،‬لدي څخه بانك ‪ 1/115‬دصايف دخل‬
‫په اندازه اخيل چي دا دده‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪17‬‬

‫‪100‬‬

‫دهغي مجموع ‪ 001 = 15 � 711‬ديناره په كال يك‪ ،‬او پايت دينارونو اندازه ‪ 541‬ته رسيږي‪ ،‬چي دتامني په حساب‬
‫يك وركوي ترڅو دموټر ټول قيمت پوره كړي‪ ،‬او پدي صورت يك به بيا دموټر مالك يش چي دغه كړنه به دپنځو‬
‫كلونو څخه په لنډه موده يك پوره كړي ‪.‬‬

‫دريم‪ :‬بيع مرابحه (دګټي په شكل پلورنه)‬

‫البته دغه مساله دمعارص ژوند او حاالتو رسه سمون خوري‪ ،‬ځكه كله ناكله دورځني ژوند غوښتنه داوي چي پخوا‬
‫له پيدا كولو دپيسو (قيمت) څخه درضورت وړ تويك بايد را ونييس‪ ،‬كه دغه تويك دشخيص استعامل لپاره پكاريږي‬
‫لكه دكور سامان‪ ،‬شخيص موټر‪ ،‬تلويزون‪ ،‬او دايس نور او كه د مسليك وظيفي لپاره پكاريږي لكه د ډاكرت دكلينيك‬
‫سامان او دايس نور‪ ،‬نو اوس هغه بانك چي په سود ندي والړ ددغيس حاالتو رسه څه راز تعامل كوي؟‬

‫په اسالمي بانكونو يك ديو ځانګړي نظام له مخي اسالمي بانك پدغه كار يك ځان ور رشيكوي او غواړي پرته د سود‬
‫دشبهي څخه ګټه السته راوړي چي هغه په الندي دوو طريقو رسه صورت نييس‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬دمضاربت دكړين په اساس پدي صورت يك بانك ځان قرض وركوونيك شمريي او دتوكو دڅښنت رسه په‬
‫ګټه يك ځان رشيك بويل او مضاربت لكه وړاندي چي بيان شو يو كس بل ته مال وركوي تر څو هغه پري تجارت‬
‫وكړي او په ګټه يك دهغه رسه رشيك وي‬

‫دويم‪ :‬بانك به دكمبياال )‪(Bill of Exchange‬چكونو دقيمت چاري دټولو رشايطو مطابق پر مخ بيايي‪ ،‬كومي چي د‬
‫ګټه اخستونيك لپاره ليكيل شويدي‪.‬‬

‫البته پدي مساله يك به مونږ دلومړي قضيي په اړوند څيړنه وكړو ځكه دوميه داسالمي بانك رسه تر ډيره بريده اړخ‬
‫نه لګوي‪ ،‬پخوا څرګنده شوه چي مضاربت (قراض) دايس مساله ده چي يو كس به بل ته مال سپاري تر څو هغه پري‬
‫تجارت وكړي او ګټه به يي ترمنځ رشيكه وي‪ ،‬البته دلته د كمبياال چك څخه پييس ستنول په هغه شكل چي مخيك‬
‫بيان وشو ددغي رنګه مضاربت رسه سمون نخوري‪ ،‬بل داچي كچريي سوداګر خپل تويك په تاوان وپلوري نو ايا بانك‬
‫به په تاوان يك دهغه رسه رشيك وي؟ اوكه بانك يوازي دسوداګر رسه دكمبياال چيك په كړنه يك رشيك دى كوم‬
‫چي يوازي په ګټه والړ دى؟‬

‫كه دي مسايل ته په غور وګورو نو دا په عدالت نده والړه‪ ،‬ځكه رشيك بايد په ګټه او تاوان دواړو يك رشيك يش‪ ،‬او‬
‫كه بانك يوازي دګټي په حاالتو يك ځان رشيك بويل دا بيا رشكت ندي‪ ،‬رسبريه پردي دغه حل څه عميل بڼه نلري‬
‫هغه پدي اعتبار چي اخستونيك دتويك دقيمت يوه برخه نقدي وركوي‪ ،‬او بيا دپريودين رسيد پدايس شكل‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪18‬‬

‫صادريږي چي دتړون موافق پييس ورنه ستنوي‪ ،‬نو پدي اساس نوموړي موضوع څه اسانه نده لكه ځيني چي تصور‬
‫كوي‪.‬‬

‫بناء پردي دحل غوره الر داده چي هغه كس چي كوم تويك ته اړتيا لري هغه ته ددي فرصت وركړي يش چي په‬
‫بشپړه توګه دغه تويك پدايس شكل وپريودي چي قيمت به يي د مياشتني قسط مطابق پري كوي‪ ،‬او يا ديته ورته‬
‫الره ورته پيدا يش‪ ،‬نو هغه ډاكټر چي غواړي دخپل كلينيك لپاره تويك را ونييس بانك ته به مراجعه وكړي له هغه‬
‫څخه به ددغو توكو دمرابحت په ډول دپريودين غوښتنه وكړي‪ ،‬البته دغه مرابحت (ګټه) به ددوي داتفاق موافق‬
‫وي دساري په توګه ‪ 1/11‬يا ‪ 1/19‬او قيمت به يي دخپل وس مطابق په اقساطو ورته سپاري‪.‬‬

‫پورتني مساله له دوو فرمولو څخه تشكيل شوي يوه دا چي دپريودين وعده وررسه وشوه او بله په ګټه (مرابحه)‬
‫دپلورين مساله‪ ،‬دا مساله په هغه قطار يك نه راځي چي انسان دايس يش خرڅوي چي دده رسه نوي‪ ،‬او نه په هغه‬
‫قطار يك راځي چي دايس ګټه ترالسه كوي چي دتاوان ضامن يي نوي‪.‬‬

‫ځكه دا دايس بيعه ده چي دتسليم څخه وروسته تررسه كيږي او دلته تسليم د بانك دوكيل له لوري صورت نييس‪،‬‬
‫او دا هم روا ده چي همدغه وكيل دقيمت وركولو كفيل هم يش‪،‬مګر ددوي دواړو ترمنځ معاهده پدي شوي چي‬
‫وكالت په صفت به يئ رانييس چي په همدي مهال وبيعي ژمنه وررسه شوي‪ ،‬او پدغي ژمني وفا كول دقضاء او دين‬
‫له مخي واجب دي‪.‬‬

‫او داچي دهغه قيمت څخه چي بانك اخستي پر پرييدونيك زيات پلوري او دا پييس په تر ټاكيل مودي پوري ورته‬
‫سپاري او يا به يئ د قسط په شكل سپاري دا دفقهاو له نظره جواز لري‪ ،‬امام ترمذي وايئ‪ :‬يو شمري علامو ددي‬
‫حديث ( بيعتني يف بيعه) تفسري دايس كړي چي پلورونيك ووايي‪ :‬دا رخت په نقدو په شل افغانۍ دركوم او په قرض‬
‫يئ په ديرشو دركوم‪ ،‬نو دغه بيعه روا ده پدي رشط چي تړون (عقد) په يوه ويش‪.‬‬

‫عبد الرزاق پخپل مصنف يك د زهري‪ ،‬طاوس‪ ،‬او سعيد بن املسيب څخه روايت كړي وايئ‪ :‬دا روا ده چي ووايئ‪:‬‬
‫دا رخت دمياشتي ترپايه په قرض په شلو افغانيو دركوم او ددوو مياشتو په قرض يئ په ديرشو افغانيو دركوم‪ ،‬كه‬
‫بيا يئ په يو له دي دوو بيعو څخه خرڅ كړي نو دا صحيح ده دا خربه قتاده هم كړيده‪.‬‬

‫امام محمد بن حسن شيباين وايئ‪ :‬ابو حنيفه رحمه الله دهغه سړي په اړوند وويل چي په بل سړي يئ سل ديناره‬
‫قرض ترمعلومي نيټي پوري وي‪ ،‬نو كله چي‬

‫دحساباتو ترتيب او دګټو تقسيم‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪19‬‬

‫بانك پدي اعتبار چي مشرتك مضارب دي‪ ،‬نو پكار ده چي دحساباتو منظم پالن ولري تر څو دا ټول مالونه په صحيح‬
‫توګه درشايطو مطابق وكارول يش‪ ،‬البته دحساباتو او امانتونو داستثامر قواعد او اساسنامي په الندي ډول تررسه‬
‫كيږي‪:‬‬

‫د مالونو د استثامر اصول او اساسنامي‬

‫په سودي بانكونو يك دمالونو دښودلو بيالبييل الري دي‪ ،‬ځيني د زيادت پخاطر ږدي‪ ،‬ځيني دځانګړي حساب په‬
‫اساس ږدي‪ ،‬او ځيني بيا تر ځانګړي نيټي پوري ږدي‪ ،‬ددي اختالف په اساس يي ګټه هم بيالبيل شكلونه غوره كوي‪.‬‬

‫خو هغه مبلغ (مال) چي په غري ربوي بانك يك ښودل كيږي دګټي اندازه يي داستثامر په صورت يك معلومه نوي‪،‬‬
‫ځكه دغه مال اوس درشكت مال وګرځيده‪ ،‬او په رشكت يك يو مال له بل څخه بهرتوايل نلري دايس نيش كيداي‬
‫چي د سلو دينارو ګټه دي درميه وي او دزرو دينارو ګټه دي نياميي وي‪ ،‬بليك دټولو ګټه به په يو معيار وي كه‬
‫هغه درميه وي نياميي وي او كه لدينه لږه يا ډيره وي خو دسلو او زرو به يو معيار وي‪.‬‬

‫خو كوم چي دوخت رسه تړاو لري دا بيا له پورتني مسايل رسه اختالف لري‪ ،‬ځكه هغه پييس چي بريته د بانك څخه‬
‫نه اخستيل كيږي مګر پدي رشط چي دوه مياشتي مخيك به خرب وركوي‪ ،‬توپري لري له هغو څخه چي يوه مياشت‬
‫مخيك به خرب وركوي‪ ،‬ځكه دديم حالت په پرتله بانك دلومړي حالت په پيسو تر ډيره بريده ښه كار كوالي يش نو‬
‫پدي اساس يي څښنت دمال ته ددويم په پرتله زياته ګټه پايت كيږي‪.‬‬

‫پدي اساس غري سودي بانك دګډون كوونكو ترمنځ دحساب الئحه په الندي توګه ټايك‪:‬‬

‫الف � داستثامري حساباتو رشيكان په ټولو پيسو يك فيصدي ‪ 1/151‬داصيل رسمايي‬

‫ب‪-‬دهغو رشيكانو حسابات چي يوه مياشت وړاندي خربوركوي ‪ 1/161‬داصيل رسمايي‬

‫ج � دهغو رشيكانو حسابات چي دوه مياشتي وړاندي خرب وركوي ‪ 1/171‬داصيل رسمايي‬

‫د‪ -‬دهغو رشيكانو چي تريوكال پوري وخت وركړي وي ‪ 1/101‬داصيل رسمايي‬

‫ددي څخه هدف اوموخه داده چي څرګنده يش چي د زرو دينارو څښنت چي غواړي مال يي په مطلقه توګه وكارول‬
‫يش نو دده دګټي اندازه به لوړه وي‪ ،‬دى كوالي يش پدايس حساب يك واچوي چي يو كال وخت لري‪ ،‬خو كه ددي‬
‫اټكل كوي چي كه رش ايط يي ديته اړ يك چي راويي بايس نو دلږ مودي خربتيا څخه وروسته به يي بايس‪ ،‬نو دى بيا‬
‫كوالي يش پدايس حساب يك كيږدي چي بريته يي ورته وسپاري او پدي بايد پوه يش چي دده دګټي اندازه به لږ‬
‫وي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪20‬‬

‫د ګټو تقسيم‬
‫هغه ګټه چي په مشرتك مضاربت يك دويش وړ وي هغه عبارت له هغي ګټي څخه ده چي ديوي ټاكيل مودي په‬
‫دوران يك السته راغيل وي‪ ،‬البته دګټي موندل داستثامر په بيالبيلو برخو يك څه مشكل كارندي كه هغه دمضاربت‬
‫په الر راغيل وي كه دمشاركت له الري وي او كه د مرابحت له الري‪.‬‬

‫هغه نفقات (مصارف) چي قابل د مرصفولو وي‬

‫دمصارفو يا نفقاتو په اړوند اسالمي فقهاء بيالبيل نظريات لري ايا په خاص مضاربت يك كاركوونيك كوالي يش خپل‬
‫مصارف دمال پر څښنت رشط كړي يا نيش كوالي؟‬

‫الف‪ :‬ابن حزم پخپل كتاب محىل يك وايي‪ :‬كاركونيك ته روا نده چي دمضاربت دمال څخه څه يش وخوري‪ ،‬يا ورنه‬
‫جامي جوړي كړي كه دسفر په حالت يك وي يا حرض يك وي‪.‬‬

‫ب‪ -‬حنفي فقهاء وايي‪ :‬دسفر په حالت يك مضارب كوالي يش دمضاربت له مال څخه يي مرصف كړي‪ ،‬خو په حرض‬
‫يك نيش كوالي‪ ،‬البته دسفر په حالت يك به هم يوازي هغه څه مرصفوي چي دده رسه تړاو ولري لكه خوراك‪ ،‬جامي‪،‬‬
‫دحمل نقل كرايه او هغه څه چي په سفر يك رضوري وي‪.‬‬

‫ج ماليك علامء پدي اند دي چي كه چريي دمضاربت مال دنفقي(مصارفو) توان ولري نو په حرض يك هم صحيح‬
‫ده‪.‬‬

‫د‪ -‬شايف فقهاء بيا نفقه دوو برخو ته وييش لومړي‪ :‬هغه نفقه (مصارف) چي دمضاربت په مال پوري تړاو لري‪ ،‬دويم‪:‬‬
‫هغه نفقات چي پخپله مضارب شخص پوري لري‪ ،‬لومړي قسم نفقات به دمضاربت له مال څخه وي لكه دمال‬
‫انتقال له يو ځاي څخه بل ته‪ ،‬له او وركيدو څخه ساتنه او دايس نور‪ ،‬خو مضارب چي څه كار تررسه كوي لكه جامي‬
‫جوړول‪ ،‬يا ديوي وړي برخي مال انتقال له يو ځاي څخه بل ځاي ته‪ ،‬نو پدي صورت يك مضارب ته پكار نده چي‬
‫دمضاربت دمال څخه يي واخيل‪ ،‬البته دشافعي فقهاء په اند په مساله يك دوه نظره موجود دي‪ :‬ظاهر او څرګند‬
‫يي دادي چي په حرض يك به هيڅ قسم نفقه دمضاربت له مال څخه نه اخيل ځكه امكان لري دمضاربت ټوله ګټه‬
‫همدا وي نو هغه مقصد چي له مخي دمضاربت تړون رامينځته شوي نه حاصليږي‪ ،‬خو ددوي دويم نظر دادى چي‬
‫اخستالي يش يعني دمضاربت دمال څخه نفقه په حرض يك هم اخستالي يش خو چي دمضاربت دمال لپاره وي‪.‬‬

‫هـ‪ -‬حنابله علامء وا يي چي په سفر يك ټول مصارف دمضاربت له مال څخه كيږي خو په حرض يك هم كوالي يش‬
‫پدي رشط چي دتړون پر مهال يي دا رشط كړي وي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪21‬‬

‫دعلامو ددي اختالف څخه دي نتيجي رسيږو چي دمضاربت دمال څخه هغه نفقه مرصفول جواز لري چي دعرف‬
‫له مخي ټاكله كيږي‪.‬‬

‫اوس پوښتنه داده چي ايا ددي اصولو په رڼا يك مشرتك مضارب په تري بيا بانك كوالي يش دغيس نفقه دمضاربت‬
‫پكار يك مرصف كړي؟‬

‫مخيك څرګنده شوه چي مشرتك مضارب پخپله كړنه اوعمل يك په هغو رشايطو او قيوداتو مكلف ندي كوم چي‬
‫خاص مضارب پري مكلف دي‪ ،‬نو پدي اساس مشرتك مضارب ته ددي اړتيا نشته چي دا رشط كړي كله چي مشرتك‬
‫مضارب موسسه او يا بانك وي يعني طبيعي شخص نوي‪ ،‬ځكه بانك تل پدايس ځاي يك وي چي هغه مركزي او‬
‫تجاريت حيثيت ولري رسبريه پردي بانك پوهه او مسليك مامورينو ته اړتيا لري چي هغوي ته به دهغوي دمستوا‬
‫مطابق معاشات وركوي‪،‬دارنګه ګڼ شمري وسايلو او االتو ته رضورت لري چي دا واړه كارونه ددي جوګه ندي چي‬
‫اندازه يي معلومه يش لكه په خاص مضاربت يك چي معلوميږي‪.‬‬

‫پدي اساس بانك نيش كوالي خپل ټول مصارف په ګډون دمامورينو دمعاشاتو دمضاربت له مال څخه واخيل‪ ،‬ځكه‬
‫كومه نفقه (مصارف) چي فقهاو جواز وركړي هغه تر سفر پوري ځانګړي ده‪ ،‬او حنابله و چي په حرض يك جواز‬
‫وركړي خو هغه يوازي تر ډوډۍ او جامو پوري خاصه ده‪ ،‬چي دعرف مطابق به يي استعاملوي‪ ،‬رسبريه ددي دبانك‬
‫مصارف دومره لوړ دي چي ديو عادي سړي د قدرت او وس څخه بهر دي‪ ،‬پدي اساس بانك نيش كوالي هيڅ قسمه‬
‫مصارف دمضاربت دمال څخه واخيل پرته له هغو نه چي رصف دمضارب كار پوري تړاو لري لكه دصادري واردي‬
‫كتاب‪ ،‬مطبوعات په تريه بيا چي استثامري عمل وي‪ ،‬البته هغه مضاربني (كاركوونيك) چي دبانك رسه يي تړون‬
‫كړي وي او دهمدي بانك رسه كار كوي ددوي مصارف به داتفاق مطابق دمضاربت دمال څخه وي دهر يوه به‬
‫دخپيل دندي او رشايطو مطابق مرصف وي‪.‬‬

‫د ګټي د تقسيم اساسنامي‬

‫بانك دګټي په اړوند دوه حقه ترالسه كوي‪:‬‬

‫الف‪ :‬يوه ګټه بانك پدي السته راوړي چي مضارب بلل كيږي‪ ،‬البته دا ګټه به دخپلوا مقرراتو رسه سم معلومه او‬
‫ښكاره وي كه هغه نيمه وي درميه برخه وي او كه لدينه زياته يا كمه وي‪ ،‬خو داګټه به له هغي ګټي څخه اخستله‬
‫كيږي چي په اوږدو دكال يك په ډاګيزه توګه السته راغيل وي‪.‬‬

‫ب‪ :‬بله پدي اعتبار اخيل چي ديوي برخي هغه مال څښنت ځان بويل چي داستثامر لپاره پكار اچويل شويدي‪ ،‬برابره‬
‫خربه ده كه دغه مال دبانك دراس املال يوه برخه دهغه مال څخه وي چي بانك يي تل احتياط پخاطر سايت او كه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪22‬‬

‫دهغو مالونو يوه برخه وي چي په جاري حسابونو دبانك يك خلك ږدي اودرضورت پر اساس يي بريته له بانك څخه‬
‫اخيل‪.‬‬

‫كه نوموړي مال دلومړي قسم څخه وي بيا مشكل نشته ځكه بانك تل يوه اندازه مال داحتياط په شكل له ځان رسه‬
‫همدايس سايت‪ ،‬نو څرنګه چي دبانك مال دي په هامغه اندازه كلني ګټه هم دده كيږي‪ ،‬ځكه دى دټولو مالونو‬
‫دسالمتيا ضامن دى‪.‬‬

‫البته ددويم حق په هكله موضوع وضاحت ته اړتيا لري ځكه دغه مالونه تل يو له بله ګډيږي او كله ايستل كيږي‬
‫كله بيا بريته ورته ستنيږي‪ ،‬نو ددي مشكل پر اساس دري فرمويل او فريض الري موجودي دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬هغه مال چي ثابت وي او استثامر لپاره له پيل دكال څخه بيا ترپايه موجود وي‪.‬‬

‫ب‪ :‬هغه مال چي څښنت يي ايښي وي چي دكال په اوږدو يك يا ټول بريته اخيل او يا يوه برخه اخيل‪.‬‬

‫ج‪ :‬هغه مال چي دكال له پيل څخه نه و موجود خو دكال په اوږدو يك بانك ته راوړل شوه‪.‬‬

‫دلومړي حالت يا مال مساله څرګنده او څه مشكل پكښي نشته‪ ،‬ځكه دده دګټي اندازه معلومه ده چي حساب به‬
‫يي په الندي توګه صورت نييس‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪23‬‬

‫د استثامر اندازه او دحساب نوعيت‬

‫ټويل په بانك يك ښودل شوي پييس ‪011‬‬

‫ټويل پييس چي ددي كار لپاره ځانګړي شوي وي په ټوله هغه ګټه يك رضب وركړي چي د توزيع لپاره خاص شوي‬
‫وي البته لدينه وړاندي به دبانك برخه ورڅخه وبايس‪ ،‬پدي رسه كوالي يش دهر مال دګټي اندازه معلومه يش‪ ،‬يعني‬
‫كله چي دبانك برخه ورڅخه وايستله شوه‪ ،‬باقي به ټول مال ووييش هر څومره چي ورته ورسيده هامغه ددغه مال‬
‫چي داستثامر لپاره يي ايښي ګټه ده‪.‬‬

‫اوكه پخوا له كال پوره كيدو څخه يي دخپل مال يوه برخه وايسته نو دا سړي دايس مثال لري لكه يو كس ته چي‬
‫دمضاربت لپاره پييس وركړي وي خو پخوا له معلوميدو دګټي يا تاوان څخه يي يوه بريته ورنه واخستي چي پدي‬
‫رسه دمضاربت راس املال راټيټ شو نو پدي صورت يك دمايل كال دپوره كيدو رسه سم دده حساب به باقي پيسو‬
‫كيږي پدي معنى چي كله كلني حساب كيږي نو دده هغو پيسو ته به كتل كيږي چي بالفعل موجودي دي دهغو‬
‫په اندازه به ګټه وركوله كيږي‪.‬‬

‫ددريم او وروستي حالت په اړوند بايد ووايو چي پدي صورت يك دمال څښنت دكال په اوږدو يك خپل مال بانك ته‬
‫دمضاربت په شكل وركوي‪ ،‬دبيلګي په توګه كه يو سړي زر ديناره د مارچ په مياشت يك وركړي او بل يي دسبتمرب‬
‫په مياشت يك وركړي نو دغه مساله وضاحت او بيان ته اړتيا لري چي هغه په الندي دول ده‪:‬‬

‫پرته له شك نه چي په خاص مضاربت يك ددغه حالت څرګندتيا نشته‪ ،‬تر څو دهغه پواسطه ورته الر هواره كړو‪،‬‬
‫ځكه خاص مضاربت يومستقل تړون دى چي دكار درشوع څخه وروسته نور مال وررسه نه يوځاي كيږي‪ ،‬مګر هغه‬
‫اساسنامي اوا صول چي مونږ مخيك څرګند كړو او په ګټي پوري تړاو لرل دهغو په رڼا يك مونږ كوالي شو الر دحل‬
‫ورته ومومو‪ ،‬هغه پدي معنى چي يوازي داستثامر لپاره په بانك يك دمال ښودل دګټي داستحقاق المل ګرځي‪ ،‬لكه‬
‫څرنګه چي رشيك په هغه صورت يك چي مال يي رسه ګډ كړي نوي دګټي مستحق ګرځي‪.‬‬

‫دغه كړنه او عمل دبانك په استثامري حساباتو يك دكال په اوږدو يك روانه وي‪ ،‬نو پدي اساس هغه كس چي خپل‬
‫مال كال په اوږدو يك بانك ته داستثامر لپاره وركړي دګټي مستحق ګڼل كيږي‪ ،‬البته امكان لري ده ته له پخوا‬
‫څخه ددي ابالغ ويش چي ستا مال به يوه يا دوه مياشتي وروسته دمياشتي درس څخه په كار اچول كيږي‪ ،‬ځكه‬
‫بانك تل دخپلو مالونو داستثامر لپاره ځانګړي پروګرام او پالن لري چي دهغه پالن له مخي پييس په كار اچوي‪ ،‬دا‬
‫په خالف دسودي بانكونو ځكه هلته امكان لري له هامغي دوميي ورځي دده دمال ګټه رشوع يش‪.‬‬

‫خو ددي نيټو داختالف په صورت يك چي يويي له پيل دكال څخه مال سپاري او بل يي دنياميي كال څخه وروسته‬
‫وركوي دحساب فرموله يي په هامغه اساس روانه وي لكه مخيك چي بيان تري شو او هغه دفايدي او منرو طريقه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪24‬‬

‫وه‪ ،‬پدي معنى چي پييس به په ورځو يك رضب كړي‪ ،‬ترڅو دټولو پيسو وخت او مدت معلوم كړي يش‪ ،‬او دټول‬
‫كال دهري ورځي اندازه ګټه معلومه يش‪ ،‬نو چا چي زر ديناره لږ مخيك له نياميي دكال څخه ايښي وي نودايس به‬
‫يي فرض كړو لكه ده چي پنځه سوره ديناره له پيل دكال څخه ايښي دي‪ ،‬ځكه دده زر ديناره به په باقي مياشتو يك‬
‫رضبيږي چي هغه شپږ مياشتي دي‪ ،‬او دغه چي په ټولو مياشتو دكال يك رضب وركړي يش خپله پنځه سوه ديناره‬
‫ورنه جوړيږي‪.‬‬

‫د قرض چكونه‬
‫دغه چكونه عبارت دي له هغو قرضونو څخه چي رشكت يئ له عام ولس څخه دسودي ګټي په اساس اخيل‪ ،‬دغه‬
‫چكونه په معارصو كړنو يك د قبول وړ دي چي بيلوايل نه قبلوي‪.‬‬

‫رشكتونه كله ناكله دخپلو مايل ستونزو له كبله دغه رنګي چكونه صادروي ځكه دوي دخپلو كړنو درسته رسولو لپاره‬
‫زياتو مالونو اړتيا لري او هغه برخي (سهام) چي ترالسه كړي دي هغه كفايت نكوي نو دخپلو پروژو د پراخوايل او‬
‫رسته رسولو لپاره دغه چكونه ترالسه كوي او نه غواړي چي عام ولس ته دنورو برخو (سهمونو) اعالن وكړي ځكه‬
‫پدغيس صورت يك درشيكانو دګټو برخي ډيري كميږي‪ ،‬پدي اساس رشكتونه له خلكو څخه ددغيس قرضونو‬
‫غوښتنه كوي‪ ،‬او له بيل خوا ډير دايس خلك وي چي زيات شمري پييس يئ د راتلونيك رضورتونو لپاره ساتيل وي‪ ،‬او‬
‫دغه پييس يئ يا پخپلوكورونو يك ايښي وي‪ ،‬او يا يئ دبانك په جاري حساب يك ايښي وي‪ ،‬نو دغه پييس ددايس‬
‫ګټي لپاره نه استعامليږي چي ټولو هيوادوالو ته ګټه ورسوي‪ ،‬او په هغه صورت يك به يي ګټه رسيږي چي سوداګرانو‬
‫ته يئ وركړي ترڅو يئ هغوي پخپلو تجاريت كړنو يك وكاروي‪ ،‬مګر دمالونو څښتنان دا قسم قرضونه ځكه نه وركوي‬
‫چي دوي لدينه ويريږي چي درضورت په وخت يك به بيا السته نه ورځي‪.‬‬

‫ددي ويري له كبله د قريض چكونه مفكوره راډاګيزه شوه ترڅو شتمن ديته وهڅوي چي په قرض يئ وركړي او ويري‬
‫له فكرونو څخه وبايس‪ ،‬او ددي لپاره يئ دوه الري پكار واچويل‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬شتمنو ته د خپلو قرضونو په مقابل يك د معلومي سودي ګټي مته وركول‪.‬‬

‫دويم‪ :‬دايس چكونه ورنه جوړول چي هرچاته دمنلو وړ وي‪ ،‬پدي معنى چي كه څښنت يئ هر وخت وغواړي دغه‬
‫چك وپلوري نو كوالي يش په ازاد بازار يك دبازار په نرخ وپلوري چي په زياترو حاالتو يك دبازار نرخ تر هغه نه زيات‬
‫وي چي پري ليكيل وي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪25‬‬

‫معارص اقتصادي نظام لدي الري څخه وكوالي شواي چي دخلكو هغه شتمني چي په كورونو يك ايښي وي په كار‬
‫واچوي‪ ،‬مګر څرنګه چي دغه كړنه په سودي قرض والړه ده نو اسالمي رشيعت دغيس كړين ته اجازه نه وركوي‪ ،‬دا‬
‫رسبريه پردي چي ګڼ شمري ټولنيز اورشعي مفاسد ترينه والړيږي‪.‬‬

‫له همدي كبله يو شمري مسلامنانو په ځيني اسالمي هيوادونو يك ددي چكونو بديل هڅي وكړي چي وروسته له‬
‫څيړين څخه يئ د (دمضاربت چكونه) را ويستل‪ ،‬مضاربت لكه مخيك چي بيان تري شو په اسالمي فقه يك معلومه او‬
‫پيژندل شوي كړنه ده چي دمال څښنت كاركوونيك ته مال سپاري او هغه پري كار كوي او ګټه يئ ترمنځ رشيكه‬
‫وي‪.‬‬

‫نو د ددي چكونو څخه بنسټيز هدف دادي چي د څښنت او صادرونيك ترمنځ يئ دمضاربت تړون (عقد) رامنځته‬
‫يش‪ ،‬او پدي صورت يك به دچك څښنت ته معينه ګټه نه وركوله كيږي‪ ،‬بليك كه تجارت ګټه وكړي نو ده ته به‬
‫دفيصدي په حساب ګټه وركوله كيږي‪.‬‬

‫دهمدي موضوع په اړوند يو شمري اسالمي هيوادونو ځانګړي قوانني وضع كړه دهمدي جميل څخه د اردن د ‪0000‬م‬
‫كال قانون‪ ،‬او دپاكستان درشكتونو قانون چي په كال ‪0004‬م يك صادر شو او پدي قانون يك مستقل يو فصل د‬
‫همدي مضاربوي چكونو په باره يك دي البته مونږ به په لنډ ډول داردن قانون ته اشاره وكړو‪:‬‬

‫‪ 1-‬د مضاربت چكونه عبارت دي له هغو تصديق شويو پاڼو څخه چي ځانګړي قيمت لري او څښتنانو په نوم يئ‬
‫دهغو پيسو په مقابل يك صاردي شويدي چي دپروژي خاوند ته يئ وركړي ترڅو هغه پري خپله پروژه وچلوي او ګټه‬
‫يرينه السته راوړي‪.‬‬

‫‪2-‬د چكونو څښتنانو ته دپروژي دګټي څخه يو شمري محدود يش وركول كيږي‪،‬او دغه تحديد به دچكونو دصادريدو‬
‫پر مهال معلوميږي‪ ،‬ديادوين وړ ده چي دچكونه پخپل ذات يك هيڅ فايده نلري‪ ،‬او نه يئ څښتنانو ته ددي حق‬
‫شته چي دكلنۍ محدودي ګټي غوښتنه وكړي‪.‬‬

‫‪ 3-‬په اسالمي فقه كښي كه دمضاربت ګټه دكاركوونيك او دمال دڅښنت ترمنځ ددوي دتوافق مطابق دكار يا عمل‬
‫په پاي يك ويشله كيږي‪ ،‬مګر اردين قانون د مضاربوي چكونو په اړوند وايئ چي ګټه به هر وخت يا دكار په پاي يك‬
‫نه ويشله كيږي‪ ،‬يوازي دچك څښنت ته هغه ځانګړي شوي ګټه وركړله كيږي‪ ،‬نو دهر كار په پاي يك دده ځانګړي‬
‫ګټه وركوله كيږي او دچك صادرونيك جهت ته نه وركوله كيږي بليك دا ګټه به دپروژي رسه محفوظه پرته وي‬
‫ترڅو ددي ګټي څخه په تدريجي توګه هغه پييس پوره كړي چي دچكونو څښتنان يئ غواړي‪.‬‬

‫‪ 4-‬دچك په هر خاوند الزمه ده چي دتړون له مخي په ټاكل شوي وختونو يك خپل چكونه وړاندي كړي‪ ،‬او له‬
‫صادرونيك جهت څخه به غوښتنه كيږي چي دچكونه نومول شوي قيمت ورته وركړي‪ ،‬اوپدي رسه به هغه مال بريته‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪26‬‬

‫ستون كړي چي دسند په عوض يك وركړي و‪ ،‬البته په چك په صادرونيك جهت الزمه ده چي دچك نومول شوي‬
‫قيمت رسه له ساتيل ګټي ورته وسپاري‪ ،‬لكه مخيك چي بيان وشو‪.‬‬

‫‪5-‬پدي رسه دچكونو څښتنان هغه مال چي پروژي ته يئ وركړي تر هرڅه مخيك بريته السته راوړي‪ ،‬ترڅو پدي رسه‬
‫دټولو خاوندانو دچكونو معامله تصفيه يش‪ ،‬اوددي كړين په كولو رسه به صادرونيك جهت دپروژي او دهغي دټولو‬
‫االتو څښنت وګرځي‪ ،‬چي په پايله يك به ټوله پروژه دصادرونيك جهت دهغو چكونو ګټه يش چي پكار يئ اچويل وو‪.‬‬

‫‪6-‬كچريي پروژه له تاوان يا خساري رسه مخ يش‪ ،‬نو قاعده داده چي دغه تاوان دچكونومالكان پرغاړه واخيل‪ ،‬ځكه‬
‫دوي دمالونو څښتنان دي‪ ،‬مګر داردن قانون پدي ټينګار كړي چي دغه تاوان به دچكونو څښتنانو ته حكومت‬
‫وركوي او هغه به په قضيه يك دريم لوري واقع كيږي‪ ،‬پدي معنى چي دتاوان ضامن به حكومت وي‪ ،‬او هغه به‬
‫دچك نومول شوي تاوان ګايل‪ ،‬كچريي دايس تاوان ويش چي دپروژي ټوله رسمايه پكښي له منځه الړه يش نو حكومت‬
‫به ددي جبريه كوي او دچكونومالكانو ته به پييس وركوي‪.‬‬

‫‪7-‬البته حكومت چي كوم تاوان دچكونو څښتنانو ته وركوي دا به دچكونو په صادرونيك جهت قرض وي‪ ،‬كله چي‬
‫بريته په پښو ودريږي نو دغه قرض به دوباره حكومت ته سپاري‪.‬‬

‫دا داردن دقانون لنډيز و چي د مضاربت دسندونو په اړوند يئ خپور كړي‪ ،‬خو كه ديته په ځري وګورو ګڼ شمري‬
‫ستونزي وررسه مل دي چي ځيني په الندي ډول دي‪:‬‬

‫‪ 1-‬دمضاربت طبيعي بڼه دا ده چي هيڅوك نه درسمايه ضامن كيداي يش او نه دګټي‪ ،‬ځكه چي په مضاربت يك‬
‫چي څه ګټه السته راځي هغه تجاريت ګټه ده‪ ،‬او تل تجاريت ګټه هغه وخت السته راځي چي تاوان وررسه تړيل وي‪،‬‬
‫كله چي رسمايه دكوم لوري له خوا ډاډمنه وي (مضمونه) وي بيا دمضاربت تړون (عقد) ورته نيش ويل كيداي‪ ،‬نو‬
‫داردن په قانون يك راغيل چي دچك دنومول شوي قيمت ضامنت وركول كيږي‪ ،‬دغه رشط داسالمي مضاربت رسه‬
‫اړخ نه لګوي‪.‬‬

‫‪ 2-‬كه څوك ووايئ چي كوم كس چي ددغه چك ضامنت كوي هغه دچك صادرونيك جهت ندي او نه كار كوونيك‬
‫دى‪ ،‬بليك حكومت چي دريم لوري بلل كيږي ددي ضامن دى‪ ،‬او په رشيعت يك چي كومه منع راغيل هغه داده‬
‫چي دتړون (عقد) كوم لوري د بل لوري دمال ضامن يش‪ ،‬خوكه دريم سړي را وړاندي كيږي او دتاوان پر مهال يئ‬
‫ضامنت كوي نو دا خو درشيعت رسه څه ټكر نخوري‪.‬‬

‫ددي په ځواب يك بايد وويل يش دغه رنګي عبارت داردن په قانون يك ندي راغيل‪ ،‬ځكه حكومت دچك دنومول‬
‫شوي قيمت ضامنت په خريايت (تربعي) توګه نكوي لكه يو څوك چي پخپل تجارت يك تاواين يش او بل كس دمرستي‬
‫او خريات په توګه دا تاوان وركړي‪ ،‬بليك حكومت دغه نومول شوي تاوان د چك دصادرونيك په مناينده ګي وركوي‪،‬له‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪27‬‬

‫همدي كبله هغه مال چي حكومت يئ خلكو ته وركوي‪ ،‬په صادرونيك جهت يئ قرض دى‪ ،‬هر كله چي دسنداتو‬
‫پييس وسپاري حكومت ته به خپل قرص سپاري‪ ،‬نو څرنګه چي صادرونيك جهت پدي ملزم دى چي دحكومت قرض‬
‫به وركوي ددي معنى داده چي په حقيقت يك صادرونيك جهت دده دسند ضامن دى نه حكومت‪.‬‬

‫‪2-‬كچريي دحكومت په قانون يك بدلون رايش او حكومت پدغه مساله يك ځان (متربع) وګني‪ ،‬او دايس وښي چي‬
‫كوم مال يئ دتاوان پر مهال خلكو ته وركړي دهغه ذمه وار صادرونيك جهت ندي نو بيا به دقانو عبارت دايس رايش‬
‫(ددريم لوري لخوا ضامنت) ددي فرمويل بنسټ په اسالمي فقه دكفيل رسه ورته وايل لري‪ ،‬مګر په اسالمي فقه يك‬
‫هغه مهال كفيل ضامن دي چي كفيل يئ له اصيل نه بيااخيل نو واقعيت يك ضامنت اصيل ته راجع كيږي‪ ،‬لكه‬
‫قرض‪ ،‬دپلورل شوي تويك قيمت‪ ،‬او داراز ټول قرضونه كچريي اصيل ضامن د كفيل نوي نو كفالت نه صحيح كيږي‪،‬‬
‫لكه امانت‪ ،‬درشكت يا مضاربت رسمايه او دايس نور‪ ،‬دغه فقهي فرموله دټولو علامو په نزد صحيح ده چي هيجا‬
‫پكښي اختالف ندى كړي‪.‬‬

‫مرغيناين پخپل كتاب هدايه يك وايئ‪:‬‬

‫"كفالت په مضمون كړي شويو توكو يك كه څه هم زمونږ له نظره صحيح ده او امام شافعي رحمه الله وررسه مخالف‬
‫دى‪ ،‬خو دغه به پخپل ذات رسه مضمون وي‪ ،‬لكه په فاسده بيعه يك پلورل شوي تويك‪ ،‬يا غصب كړي شوي شيان‪،‬‬
‫نه پدي معنى چي په بل يش رسه به مضمون وي‪ ،‬لكه پلورل شوي تويك‪ ،‬ګروشوي شيان‪ ،‬اونه دايس چي هغه دامانت‬
‫بڼه ولري لكه خپله امانتي شيان‪ ،‬يا په عاريت اخستونيك تويك‪ ،‬يا مستاجر‪ ،‬يا دمضاربت مال او ياهم درشكت مال "‬
‫‪.‬‬

‫دارنګه خطيب رشبيني شافعي وايئ‪:‬‬

‫"دهر عني چي دچا په الس كوي هغه مضمون دى پدي رسه چي بريته به يي سپاري‪ ،‬او ددغيس عني ضامنت‬
‫صحيح دى‪ ،‬لكه غصب كړى شوي تويك‪ ،‬عاريت اخستل شوي تويك‪ ،‬او هغه پلورل شوي تويك چي تسليم (قبض)‬
‫كړي يئ نوي‪ ،‬مګر كچريي عني دهغه چا په الس يك چي وي او مضمون نوي لكه امانت‪ ،‬درشيك رسه مال‪ ،‬وكيل‪،‬او‬
‫ويص نو دوي پدي ملزم ندي چي ضامن به وي‪ ،‬ځكه پدوي دا الزمه ده چي پري يئ ږدي نه دا چي بريته يئ رد‬
‫كړي‪" .‬‬

‫بن الهامم وايئ‪:‬‬

‫"دخساري ضامنت غلط او باطل دى‪ ،‬ځكه ضامن په هغه څه يك راځي چي هغه مضمون كړي شوي وي‪ ،‬او د تاوان‬
‫ضامن هيڅوك ندى‪ ،‬آن كچريي پلورونىك په بازار يك ووايئ‪ :‬ټول تاوان چي درته رسيږي هغه پر ما‪ ،‬او يا د مريئ‬
‫پريدونيك ته ووايئ‪ :‬كچريي دا مريئ وتښتيده نو تاوان يئ پرما دا صحيح نده‪" .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪28‬‬

‫په پورتنيو شيانو يك دكفالت دنه صحت المل دا دى چي دكومو پيسو كفالت يئ كړي كفيل دقضاء له مخي پدي‬
‫مكلف ندي چي دهغ ه تاوان به وركوي‪ ،‬دا راز دچا چي كفالت شوي نو هغه ته دا صحيح نده چي محكمي ته الړ‬
‫يش او له كفيل څخه تاوان وغواړي‪ ،‬مګر داچي دريم لوري خپل ځان پدي مكلف ګڼي چي دتاوان پر مهال به دى‬
‫تاوان وركوي دا يوازي ژمنه بلله كيږي چي ددين له مخي وفا كول پري الزمي دي مګر دقضاء له مخي مكلف ندى‬
‫چي وفاء به پري كوي‪ ،‬كچريي اوس دريم لوري پخپله ژمنه وفاء وكړي او نوموړي پييس وسپاري‪ ،‬نو دسند(چك)‬
‫خاوند ته روا ده چي وايئ خيل‪ ،‬مګر قايض نيش كوالي چي كفيل پدي مكلف كړي چي پخپله ژمنه به ارومرو وفاء‬
‫كوي‪.‬‬

‫ايا اوس كوالي شو چي دمالكيانو پر مذهب عمل وكړو او ووايو چي دقضاء په وړاندي كفيل مكلف دى چي پخپله‬
‫ژمنه وفاء وكړي؟ كچريي مونږ دغه ژمنه ملزمه وګڼو نو ضامنت بيا الزمي بڼه خپلوي‪ ،‬پدغيس صورت يك دفقهاو‬
‫ددي قول معنى له مينځه ځي چي وايئ‪ :‬دمضاربت او رشكت درسمايئ كفالت نه صحيح كيږي‪.‬‬

‫د مضاربت دسندونو (چكونو) دپوره كولو مساله‬

‫داردن په قانون درميه نيوكه داده چي‪ :‬دمضاربت دچكونو هغه پييس څښتنانو ته سپارل چي نومول شوي وي‪،‬‬
‫پدغي رنګي پييس سپارل موضوع د مضاربت څخه وزي او دقرض بڼه خپلوي‪.‬‬

‫البته ددي موضوع ال وضاحت لپاره به لومړي دمسايل فقهي بڼه وڅيړو‪ :‬حقيقت داى چي دچكونو ختمولو معنى‬
‫داده چي دمضاربت مال به دچكونو څښتنانو ته د مال دڅښنت لخوا وركول كيږي‪ ،‬البته كچريي دمضاربت مال‬
‫ټول نقد شوي وي بيا مسله اسانه ده‪ ،‬مګر ستونزه هغه وخت رامنځته كيږي چي دمضاربت مال په توكو بدل شوي‬
‫وي‪ ،‬ځكه پدغيس صورت يك به دمضاربت مال سپارل دايس معنى وركړي چي له مضارب څخه دغه تويك په بيعه‬
‫اخيل‪ ،‬ځكه ټول اخستل شوي تويك دمالونو دڅښتنانو ملكيت ګڼل كيږي‪ ،‬او مضارب په عني دتوكو يك هيڅ حق‬
‫نلري‪ ،‬بليك كچريي خرڅ يش او ګټه وكړي نو په ګټه يك دده برخه شته‪ ،‬اوس كچريي دچك څښنت صادرونيك‬
‫جهت ته خپل چك وړاندي كوي ترڅو خپل مال ترالسه كړي نو دغه كړنه پدايس حال يك كوي چي دمضاربت ټوله‬
‫رسمايه يا زياتره رسمايه په صنعتي اويا تجاريت پروژه بدله شويده‪ ،‬نو دچك خاوند له صادرونيك جهت څخه خپله په‬
‫پروژه يك ګډه (خلطه ) شوي برخه پلوري‪ ،‬پدي اساس ددغيس چكونو پييس سپارل دبيعي په احكامويك داخليږي‬
‫چي هغه په الندي ډول دي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬ايا دمال څښنت ته روا ده چي دمضاربت څخه خپل مال پدايس وخت يك ستون كړي چي هغه نقد شوى‬
‫نوي؟‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪29‬‬

‫دويم‪ :‬ايا دمضاربت په تړون (عقد) يك ددغيس ستنيدو رشط جواز لري؟‬

‫دريم‪ :‬كچريي دمضاربت څخه دمال ستنيدنه روا وي نو ايا هغه به دچك نومول شوي قيمت په اندازه پييس ستنوي‬
‫او كه به دبازار دقيمت په اندازه پييس ستنوي؟‬

‫لومړي مساله‪ :‬دمضاربت څخه پدايس حال يك بريته مال اخستل چي هغه نقد شوي نوي دفقهي له نظره دا‬
‫دمضاربت فسخه كول او يا د مضاربت له تړون (عقد) څخه ځان ايستل دي‪ ،‬فقهاء وايئ پدغيس حالت يك په‬
‫مضارب الزمه ده چي اخستل شوي تويك وپلوري‪.‬‬

‫په الدر املختار يك راغيل دي‪ :‬مضارب دمال دڅښنت په لري كولو رسه له مضاربت نه وزي‪ ....‬كچريي په لري‬
‫كولو خرب شو او دمضاربت مال دتجارت تويك و نو هغه به پلوري‪" .‬‬

‫ابن قدامه په مغني يك وييل‪" :‬مضاربت له هغو تړونونو (عقودو) څخه دى چي ديو طرف په فسخه كولو رسه فسخه‬
‫كيږي‪ ،‬كچريي دمضاربت تړون (عقد) فسخه كړى يش او مال دمضاربت په تجاريت توكو بند وي بيا دواړه لوري په‬
‫پلورلو يا تقسيم اتفاق وكړ نو دا روا ده‪ ،‬ځكه حق ددوي دواړو دى دبل چا وررسه رشكت نشته‪ ...‬كچريي دمال‬
‫څښنت د دمضاربت دمال دپلورلو غوښتنه وكړي او مضارب (كاركوونىك) يئ ونه مني نو پدي يك دعلامو دوه نظره‬
‫دي‪ :‬يو داچي مضارب به په پلورلو مجبوريږي چي دا دشافعي رحمه الله نظر دى ځكه په مضارب الزمه ده چي‬
‫خاوند ته دايس مال وسپاري لكه څرنګه يئ چي ترينه اخستي دى‪ ،‬او دويم نظر دادى چي په پلورلو نه مجبوريږي‬
‫په تريه بيا هغه مهال چي په خرڅولو دمال يك ګټه نوي‪ ،‬يا دمال څښنت ووايئ چي دمضارب حق پكښي نشته‪" .‬‬

‫ددي څخه دايس څرګنده شوه چي دمضاربت څخه دمال ستنول درشيعت له مخي جواز لري‪ ،‬او پدغه مهال‬
‫كچريي دمضاربت پييس په توكو بديل شوي وي نو هغه به پلوري‪ ،‬دا څرګنده ده چي كچريي غواړي دغه دمضاربت‬
‫مال په دريم كس وپلوري نو جواز لري نو څرنګه چي ددريم كس رسه عقد جواز لري دارنګه دمال دڅښنت او مضارب‬
‫ترمنځ هم دغه دبيعي عقد جواز لري‪ ،‬مضارب كوالي يش دغه تويك دځان لپاره واخيل‪ ،‬او خاوند دمال ته خپيل‬
‫پييس وركړي‪ ،‬نو پدي رسه به دمال څښنت خپله رسمايه او ګټه واخيل او مضارب به هم خپله ګټه واخيل‪.‬‬

‫دوميه مساله‪ :‬دمضاربت دمال ستنول دبيعي دتړون (عقد) له مخي‪ ،‬دا هم جواز لري‪ ،‬ځكه دايس رشط دى چي‬
‫دمضاربت دتړون دغوښتني مخالف ندى‪ ،‬ځكه دمال څښنت كوالي يش چي دمضاربت هر وخت چي وغواړي‬
‫دمضاربت تړون (عقد) ختم كړي نو ختموالي يئ يش‪ ،‬پدي حالت يك په مضارب الزمه ده چي تويك وپلوري او دمال‬
‫څښنت ته خپله رسمايه رسه دګټي وسپاري‪ ،‬نو په مضاربت يك دبيعي رشط دايس رشط دى چي دمضاربت دتړون‬
‫(عقد) له فطرت څخه دى پدي معنى چي وررسه منايف ندي‪ ،‬مګر يوه خربه دلته داده چي دمضاربت دمال تويك‬
‫يوازي په مضارب پلورل كيږي‪ ،‬او دا هم درشيعت له مخي څه مامنعت نلري‪ ،‬ځكه دمال څښنت او مضارب ترمنځ‬
‫دمضاربت په مال دبيعي عقد دګڼ شمري علامو له نظره جواز لري‪ ،‬كاساين وايئ‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪30‬‬

‫" په مضاربت يك دمال څښنت او مضارب دواړه كوالي يش يو له بله دمضاربت مال واخيل او خرڅ كړي‪ ،‬اګركه‬
‫دمضاربت په مال ګټه هم نوي دا دابوحنيفه ابويوسف او محمد نظر دى‪ ،‬مګر زفر وايئ چي نيش كوالي‪ ،‬ځكه دده‬
‫له انده دا دمال خرڅول او اخستل دي په مال باندي او مال يوازي دخاوند ومال ملكيت دى نه دمضارب‪ ،‬نو پدي‬
‫اساس جواز نلري‪ ،‬لكه وكيل له موكل رسه‪ ،‬خو نور دري واړه امامان وايئ‪ :‬دمضاربت په مال يك دمال څښنت‬
‫درسمايئ مالك دى‪ ،‬نه دترصف‪ ،‬او دترصف په حق يك دپردي په څري دى‪ ،‬او مضارب پكښي دترصف ملكيت لري‬
‫نه درسمايئ‪ ،‬په رسمايه يك دپردي په شان دى‪ ،‬تردي چي دمال څښنت نيش كوالي له ترصف څخه يئ منع كړي‪،‬‬
‫نو ددواړو په حق يك دمضاربت مال دايس مثال لري لكه دپردي مال چي وي‪ ،‬له همدي كبله پلورل او پريودل‬
‫صحيح دي‪" .‬‬

‫ددي فرمويل پر اساس كچريي مضارب دمال په څښنت بيعه رشط كړي نو دا دمضاربت دتړون رسه ټكر نخوري‪ ،‬او‬
‫په رشيعت يك دا روا ده‪.‬‬

‫درميه مساله‪ :‬ايا دمضاربت دچكونو قيمت به نومول شوي قيمت وي او كه دبازار قيمت؟ دايس ښكاري چي غوره‬
‫به دا وي چي دبازار قيمت وركړي‪ ،‬كچريي دبازار دقيمت او نومول شوي قيمت ترمنځ توپري موجود وي نو دغه‬
‫توپري به دمضاربت دمال ګټه يش‪ ،‬چي دمال دڅښنت او مضارب ترمنځ به ددوي دتړون پر اساس وويشل يش‪.‬‬

‫ددي مثال دايس دي‪ :‬كچريي مونږ فرض كړو چي نومول شوي قيمت دچك سل افغانۍ دى او دوركړي پر مهال‬
‫يئ بازاري قيمت يوسل او شل افغانۍ و‪ ،‬اوس كچريي مضارب اخستل غواړي دمضاربت مال ته به يوسل اوشل‬
‫افغانۍ وركړي‪ ،‬چي دغه زيادت (شل افغانۍ) دمضاربت په ګټه يك رايش‪ ،‬كچريي دمضاربت تړون (عقد) په نياميئ‬
‫شوي وي نو لس به دمال څښنت ته وركړي او لس به مضارب ته پايت يش‪ ،‬پدي رسه به مضارب دپروژي هغه برخه‬
‫په يو سل او شل افغانۍ واخيل چي ددغه سند مقابل يك په پروژه يك موجوده وه‪.‬‬

‫داچي دسند قيمت به دبازار قيمت وي ددي دليل دادى چي اصل يك دمضاربت مال ټول دمال دڅښنت دى‪،‬‬
‫مضارب پرته له ټاكل شوي ګټي نه بل حق په مال يك نلري‪ ،‬كچريي اوس د سند قيمت په بازار يك لوړ شوي وي‪،‬‬
‫نو ددي معنى دا ده چي دمضاربت په مال يك زيادت راغيل دى‪ ،‬او مضاربت مال په ګډون د زيادت دمال دڅښنت‬
‫ملكيت دى‪ ،‬كچريي دمال څښنت ته اوس دچك يا سند هغه نومول شوي قيمت وركوي نو دا له رشيعت په وړاندي‬
‫جواز نلري‪ ،‬ځكه دا دمضاربت دتړون (عقد) رسه منايف دى‪ ،‬فقهاء په زغرده دغه مساله بيان كړيده‪ ،‬كاساين رحمه‬
‫الله وايئ‪ " :‬كچريي مضارب دمضاربت په مال تويك را ونييس او پدي يك زيادت وي يانوي‪ ،‬خو وروسته دمال‬
‫څښنت وغوښتل چي دا خرڅ كړي‪ ،‬مګر مضارب ددي رسه مخالفت كول او غوښتل يئ ترهغه پوري ونه پلورل يش‬
‫ترڅو يئ چي ګټه نوي كړي‪ ،‬پدي حالت يك به مضارب ديته اړ كيږي چي خرڅ يئ كړي‪ ،‬اويا دا چي دمال څښنت‬
‫ته يئ خپله رسمايه وسپاري‪،‬ځكه دمال څښنت ددي دخپيل ارادي څخه پدي خاطر منع كول چي دبل چا حق كيداي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪31‬‬

‫يش پكښي ثابت يش چي هغه ګټه ده‪ ،‬دا هيڅ اساس نلري‪ ،‬بليك هغه ته به ويل كيږي كه ته غواړي چي پايت يش‬
‫نو ما ته خپله رسمايه راكړه‪ ،‬او كچريي پكښي ګټه وي نو ورته به ووايئ ماته خپله رسمايه رسه دګټي راكړه‪ ،‬او سامان‬
‫به ستا يش‪" .‬‬

‫ددي څخه څرګنده شوه چي دمال څښنت يوازي دنومول شوي قيمت ( چي هغه رسمايه ده) مستحق ندى بليك‬
‫ددي رسه رسه د ګټي مستحق هم دى‪،‬له همدي كبله رصف دسند نومول شوي قيمت نه وركول كيږي‪ ،‬بليك الزمه‬
‫ده چي بيعه دسند به بازاري قيمت تررسه يش‪ ،‬بيابه ګټه ددوي دواړو ترمنځ دخپل تړون (عقد) پراساس ويشله‬
‫كيږي‪.‬‬

‫ددي پورته څرګندونو څخه په لنډ ډول دري حاالت واضح كيږي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬كچريي دسند (چك) اسمي قيمت دبازاري قيمت رسه يو شانته وي نو خربه ختمه ده هامغه قيمت به‬
‫وركړي او مساله به پاي ته ورسيږي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬كچريي بازاري قيمت داسمي قيمت څخه كم وي‪ ،‬نو دبازاري قيمت په اندازه پييس به وركړي او كوم‬
‫كمښت چي راغيل هغه به دسند دخاوند په تاوان يك شامر يش‪.‬‬

‫دريم‪ :‬كچريي بازاري قيمت داسمي قيمت څخه لوړ وي نو پدي صورت يك به هم دبازاري قيمت په اندازي پييس‬
‫وركوي البته زيادت په ګټه يك شمريل كيږي چي دمال دڅښنت او مضارب تر منځ رشيكه ده نو هغه به پخپلو‬
‫مينځو يك دخپل تړون پر اساس ووييش‪.‬‬

‫دبانكونو په اړوند يو شمري نوري مسائل هم موجود دي لكه په ربوي بانكونو كار كول‪ ،‬يا پدغيس بانكونو پييس ښودل‬
‫دا مسائل به په مخترص ډول په الندي توګه وڅيړو‪:‬‬

‫په سودي بانكونو يك كار كول‪:‬‬

‫مخيك څرګنده شوه چي سودي بانكونه په واقعيت يك سودي موسسات دي‪ ،‬او سود په اسالم يك حرام دى‪ ،‬نو‬
‫څرنګه چي سود حرام دي دارنګه پدغيس بانكونو يك چي په سود روان دي كار كول هم پكښي حرام دي‪ ،‬چي ددغه‬
‫حرمت دوه الملونه دي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬په سودي بانكونو يك كار كول دهغوي رسه مرسته او په ناروا يك ګډون كول دي‪ ،‬چي دغه كړنه په ناروا‬
‫يك كمك او مرسته بلله كيږي الله پاك مومنان ددغيس كړين څخه منع كړيدي پدي اړوند يئ دايس فرماييل دي‪:‬‬
‫"وتعاونوا عىل الرب والتقوى وال تعاونوا عىل الږثم والعدوان‪" .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪32‬‬

‫ژباړه‪ :‬كوم كارونه چي دنييك او خداي پالني دي په هغويك له ټولو رسه مرسته وكړۍ‪ ،‬او كوم كارونه چي دګناه او‬
‫تريي دي په هغو يك دهيچا مالتړ مكوۍ‪.‬‬

‫قرطبي پخپل تفسري يك وييل دي‪ :‬دا آيت دنبي كريم صىل الله عليه وسلم دهغي وينا رسه برابر دى چي وييل دي‪:‬‬
‫هغه كس چي نيك كارونه خلكو ته ښي دهغه ثواب دهغه رسه برابر دى چي كوي يئ" او دايس هم ويل كيږي چي‬
‫بدو كارونو ته خلك رابلل دهغه رسه برابر دى چي كوي يئ‪.‬‬

‫دارنګه دي زياتوي‪ :‬دظامل او تريي كوونيك څخه مخ اړول او دهغه مرسته نه كول فرض دي‪ ،‬دخپيل ناروا څخه يئ‬
‫ګرځول واجب دي‪.‬‬

‫ابگن كثري وايئ‪ :‬له باطل او تريي څخه به يئ منع كوي او په تريي او ګناه يك به وررسه مرسته نكوي‪.‬‬

‫پدي يك شك نشته چي دغه آيت عامه قاعده ده او فقهاو دليل پري نيويل چي دفتني پر مهال به سالح نه پلوري‪،‬‬
‫ځكه دا دتريي كوونكو رسه مرسته ده‪.‬‬

‫نووي په رشح املهذب يك وييل دي‪ " :‬په هغه چا دانګورو خرڅول حرام دي چي هغه رشاب ورڅخه جوړوي‪ ،‬دارنګه‬
‫دخرماء خرڅول په هغه چا چي نبيذ (درشابو يو ډول) ورڅخه جوړوي‪ ،‬او سالح پلورل په هغه چا چي دالله احكامو نا‬
‫فرماين كوي‪ ،‬ځكه لري نده چي دا دالله پاك په نافرماين يك مرسته وي‪" .‬‬

‫ماليك علامو ذكر كړي كه يو څوك په زور (غصب) يو يش له چانه واخيل بيا يئ ورثه و ته پايت يش اويايئ چاته په‬
‫تحفه وركړي نو وارث او تحفه وركړى شوي په تاوان يك دغاصب په شان دي‪.‬‬

‫ددي څخه څرګنده شوه چي هغه مامور چي په سودي بانك يك كار كوي دا ورته معلومه ده چي بانك په سود والړ‬
‫دى‪ ،‬او خلكو مالونه په ناروا توګه اخيل‪ ،‬او دا هم ورته معلومه ده چي دده معاش ددي سود دپيسو څخه دى نو دا‬
‫دهغ ه وارث او تحفه وركړى شوي په څري دي چي ښه پته ورته لګيديل وي چي د مورث او تحفه وركوونيك مال په‬
‫زور (غصب) له چا اخستل شوي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬فقهاو څرګنده كړيده چي د هغه چارسه معامله او كړنه حرامه چي زياتره مال يئ حرام وي‪.‬‬

‫ابن املنذر وييل دي‪ :‬علامء پدي يك بيل بيل نظريات لري چي له هغه چا رسه پلورل اوپريدل دهغه تحفه قبلول‬
‫دهغ جائزه قبلو صحيح دي چي په مال يك حرام او حالل دواړه موجود وي‪ ،‬حسن‪ ،‬مكحول‪ ،‬زهري‪ ،‬شافعي وايئ دا‬
‫رخصت دى‪ ،‬كه څه هم چي شافعي رحمه الله وايئ‪ :‬زه دا خوښه نه ګڼم‪.‬‬

‫مګر يو شمري علامو ورته حرام وييل لكه‪ :‬ابن املسيب‪ ،‬قاسم بن محمد‪ ،‬برش بن سعيد‪ ،‬ثوري‪ ،‬محمد بن واسع‪ ،‬ابن‬
‫املبارك‪ ،‬او احمد بن حنبل‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪33‬‬

‫ابن القيم وييل چي داحمد فتوا يئ نقل كړي‪ :‬كچريي ديو سړي زياتره برخه دمال حرامه وه دهغه دمال خوړل حرام‬
‫دي پدي معنى چي ډوډۍ به وركره نخوري او نه به يئ ميلمستيا ته ورځي‪. .‬‬

‫له شيخ االسالم بن تيميه څخه دهغه چا په اړوند پوښتنه وشوه چي دمال زياتره برخه يئ حرامه وي‪ ،‬لكه رشوت‬
‫خوړونيك او سود خوړونيك يا دايس نور‪ ،‬ايا ددوي ډوډۍ خوړل روا دي ددوي رسه معامله جواز لري؟ هغه وويل‪:‬‬
‫كچريي په مال يك حرام او حالل دواړه ګډ وي بياپدي يك شبهه ده‪ ،‬ترهغه وخته حرام نشو ويالي ترڅو چي څرګنده‬
‫شوي نوي چي هغه څه وركوي چي حرام دي ‪ ،‬او نه دحالل حكم پري كوالي شو ترهغه پوري چي څرګنده يش چي‬
‫دحالل مال څخه يئ وركوي‪ ،‬كچريي حالل زيات وي حرام كم بيا دمعاميل دحرمت حكم نشو كوالي‪ ،‬او كچريي‬
‫حرام زيات وي نو بيا علامء دوه نظره لري يو دا چي معامله وررسه روا ده او بل داچي نده روا‪ ،‬مګر هغه څوك چي‬
‫دسود كاربار كوي نو دهغه زياتره مال حالل وي ځكه ده چي كله يو زر روپۍ په دوو خرڅي كړي نو هغه زيادت‬
‫ناروا دي‪ ،‬كچريي بيا مال رسه خلط اوګډ شوي وي يعني حالل او حرام رسه ګډ شوي وي نو حالل مال يئ نه‬
‫حراميږي‪ ،‬نو معامله كوونيك به هغه حالل مال ورنه اخيل‪ ،‬لكه دوه رشيكان چي كله يئ مال رسه ګډ يش دوي به‬
‫يئ ترخپل منځ وييش‪ ،‬دارنګه حالل او حرام چي رسه ګډ يش حرام به ورنه وبايس او باقي به حالل پايت يش‪.‬‬

‫دابگن تيميه دخربو څخه څرګنده شوه چي اعتبار اكرثيت ته دى كچريي زياتره مال حالل وي معامله وررسه جواز‬
‫لري او زياتره مال يئ حرام وي نو معامله وررسه جواز نلري‪.‬‬

‫دا يو څرګند حقيقت دى چي په سود والړ بانك خپلو مامورينو معاش دهمدي سود دپيسو څخه وركوي‪ ،‬ځكه دا‬
‫ناشوين ده چي درسمايئ څخه هغوي ته معاشات وركړي‪.‬‬

‫له فقيه ابو جعفر څه دهغه چا په اړوند پوښتنه وشوه چي خپل مال يئ د امريانو‪ ،‬حاكامنو‪ ،‬او له ناروا جرميو څخه‬
‫السته راوړي وي‪ ،‬كه چاته دده دمال په هكله معلومات وي بيا روا ده چي دده ډوډۍ وخوري؟ هغه په ځواب يك‬
‫وويل‪ :‬زما په نزد ددين په لحاظ دا غوره ده چي ويئ نخوري‪ ،‬دغه حكم هغه چاته هم شامل دى چي غذا يئ د غصب‬
‫او رشوت دپيسو څخه وي‪.‬‬

‫دارنګه يئ دي خربي ته غوره واىل وركړي كه څوك مړ يش اومال يئ حرام وي نو په وروثه و يئ مرياث حرام دى‪.‬‬

‫مګر كچريي حالل او حرام دواړه رسه ګډ شوي وي بيا تر هغه پوري ترصف صحيح ندى ترڅو چي دحرام مال په‬
‫اندازه ورنه ايستيل نوي‪.‬‬

‫نووي وايئ‪ :‬دچا چي ټول مال حرام وي دهغه رسه بيعه صحيح نده‪ ،‬ځكه رسول الله صىل الله عليه وسلم منع كړي‬
‫له مال دكاهن او مهر دزناكاري څخه زياتوي‪ :‬له زهري څخه نقل شوي‪ :‬كه دچا وينځه په زنا رسه ډير مال ترالسه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪34‬‬

‫كړي نو بادار ته يئ روا نده چي هغه وخوري‪ ،‬ځكه رسول الله صىل الله عليه وسلم له مهر دزناكاري څخه منع كړي "‬
‫‪.‬‬

‫ددي څخه دايس جوتيږي چي دبانك حرام يا دسود مال دحالل په پرتله څوچنده زيات دى‪ ،‬او دحراموايل دليل يئ‬
‫په واضحه توګه موجود دى ځكه چي دسود كړنه او معامله كوي‪ ،‬نو پدي اساس هر ډول مرسته وررسه ناروا او نا‬
‫مرشوع ده‪.‬‬

‫امام غزايل وايئ‪ :‬كچريي دپالر يا مور مال حرام او ياپكښي شبهه وي نو زوي ته پكار ده چي دهغه مال له خوړلو‬
‫څخه ډډه وكړي‪ ،‬كچريي مور اوپالر پدي كار خپه كيږي نو دحرام په خوړلو يك به وررسه موافقه نكوي‪ ،‬ځكه دخالق‬
‫په معصيت يك دمخلوق اطاعت نشته‪" .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪35‬‬

‫د رضورت د ادعا له مخي په سودي بانكونو يك كاركول‬

‫ايا په سودي بانكونو يك پدي ادعا چي مجبور او اړ يم كار كوم دا جواز لري؟ ګڼ شمري مسلامنان دهمدي دعوي‬
‫پر اساس په سودي بانكونو يك كار كوي او دغه يئ دځان لپاره دليل نيويل‪ ،‬ددي ترڅنګ دا هم وايئ چي بل كار‬
‫ورته نه پيداكيږي‪ ،‬او كه پيدا يش نو معاش يئ ډير لږ وي‪ ،‬دده او دعيال دنفقي كفايت نكوي‪.‬‬

‫ددي په ځواب يك بايد ووايو چي رضورت په رشيعت يك ديته ويل كيږي چي كچريي حرام ونخوري نو يا هالكيږي‬
‫او يا هالكت ته نيږدي كيږي‪.‬‬

‫علامء وايئ‪ :‬رضورت دتل لپاره حرام يش نيش مباح ګرځويل چي ټول عمر يئ خوري‪ ،‬اختالف يوازي پدي يك دى‬
‫چي ايا حرام يش دمړښت تر اندازي خوړالي يش؟ ځيني وايئ كچريي دايس لوږه وي چي دى پدي اند وي چي تر‬
‫ډيري مودي پوري حالل نيش موندالي پدي وخت يك بيا دمړښت تراندازي له حرام څخه خوراك جواز لري‪.‬‬

‫اوس كه بانكونو ته راشو نو هلته دكار په پريښودو رسه نه هالكيږي او نه هالكت ته نيږدي كيږي‪ ،‬يوازي دومره‬
‫كيږي چي دده او كورنۍ ژوند يئ د هوسايني او كاملياتو له مستوا ټېټيږي چي هيڅ عامل پدغيس وخت يك دحرام‬
‫خوړلو اجازه نده وركړي‪.‬‬

‫دويم داچي رشعي احكام بايد له عقيدي رسه تړاو وركړي يش‪ ،‬او دمسلامنانو دا عقيده ده چي روزي او رزق دالله‬
‫له لوري ليكل شويدي‪ ،‬الله تعاىل فرمايي‪ " :‬ويف السامء رزقكم وما توعدون‪" .‬‬

‫ژباړه‪ :‬په همدي اسامن يك ده ستايس روزي هم او هغه يش هم چي له تايس رسه دهغه وعده كيږي‪.‬‬

‫او په بل ځاي يك فرمايئ‪ " :‬ږن الله هو الرزاق ذو القوۍ املتني‪" .‬‬

‫ژباړه‪ :‬الله خو پخپله ښه روزي رسان دي دډير قوت خاوند او زورور دى‪.‬‬

‫نو چا چي دالله پخاطر يو يش پريښود الله به دهغه ښه عوض وركوي‪.‬‬

‫البته دا صحيح نده چي درشعي احكامو او عقيدي ترمنځ بيلتون راولو او دا ووايو چي دا يو څه دي او دا بل څه‪،‬‬
‫ځكه مسلامنانو دنورو څخه پدي بيل او جال دي چي دوي يوازي په ماده او اسبابو تكيه نكوي‪ ،‬او نه په هغو پوري‬
‫څه تړي‪ ،‬په خالف د ماده پرستو ځكه هغوي پرته د ارقامو اوبرشي حساباتو نه هيڅ حركت نكوي‪ ،‬نه په قدر اميان‬
‫لري او نه په پريښودو دحرامو رسه بندګي كوي‪.‬‬

‫صحابه و به دحرامو په پريښودلو رسه دالله بندګي كوله رسه ددي چي زيات به ورته محتاج وو‪ ،‬ځكه هغوي خورا‬
‫بيوزله او فقريان وو‪ ،‬كله چي په خيرب يك داهيل خرو غوښي پدايس حالت يك حرامي شوي چي دوي په ديګونو يك‬
‫اچويل وي او پخويل يئ‪ ،‬نو دحرمت دخرب درسيدو رسه سم يئ هغه واړويل‪ ،‬رسه ددي چي دغه ددوي مال و او‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪36‬‬

‫قيمت يئ لرل‪ ،‬خوكله چي رشيعت حرامي كړي هيڅ ارزښت يئ قيمت ته ورنكړ او سمدستي تويي كړي‪ ،‬پرته ددينه‬
‫چي دوي يئ د عوض انتظار ايستالي واي‪ ،‬ځكه دوي پدي عقيده و چي چا دالله پخاطر يو يش پريښود نو الله هغه‬
‫ښه عوض وركوي‪.‬‬

‫پيغمرب صىل الله عليه وسلم دحالل مال او نيك عمل تر منځ يوځايواىل راوستي‪ ،‬چي خپله ددي څرګندوي دي چي‬
‫لومړي ددويم رسه تړاو لري‪ ،‬دعمل قبليدل په پاك رزق والړ دى‪ ،‬او دغه خربه ابن رجب پخپل كتاب (جامع العلوم‬
‫والحكم) يك كړيده هغه وييل دي‪ " :‬هيڅ عمل نه قبليږي او نه پاكيږي مګر هغه مهال چي خوراك يئ حالل وي‪ ،‬او‬
‫دحرامو خوړل دعمل دبربادي المل دى چي الله دغيس وخت عمل نه قبلوي‪ ،‬هغه پدي اړوند دايس فرمايئ‪ " :‬ږن‬
‫الله ال يقبل ږال طيبا وږن الله ډمر املړ منني مبا امر به املرسلني‪ ،‬فقال‪ :‬يا ډيهاالذين كلوا من الطيبات واعملوا‬
‫صالحا "‬

‫ژباړه‪ :‬پيغمرب صىل الله عليه وسلم فرماييل‪ :‬الله پاك پرته دحالل او پاك مال څخه بل يش نه قبلوي او الله پاك‬
‫مومنانو ته په هغه څه امر كړي لكه څرنګه چي پيغمربانو ته كړي هغه وييل‪ :‬اي مومنانو حالل او پاك خواړه وخوري‬
‫او نيك عملونه تررسه كړي‪.‬‬

‫دارنګه الله پاك فرماييل دي‪ " :‬يا ډيها الذين آمنوا كلوا من طيبات ما رزقناكم "‬

‫ژباړه‪ :‬اي مومنانو! كه تايس په رښتيا رسه دهمدي الله بندګي كوونيك ياست نو كوم پاك شيان چي مونږ دركړيدي‬
‫هغه په يب پروايي رسه خوري‪.‬‬

‫دي زياتوي‪ :‬ددي څخه موخه او مقصد دادى چي پيغمربان او امتونه يئ پدي ورته امر شوي چي دپاك مال څخه‬
‫به خپله غذا برابروي او هغه به خوري يعني حالل به خوري‪ ،‬او نيك عملونه به كوي‪ ،‬نو كله چي خوراك حالل وي‬
‫نيك عمل قبليږي‪ ،‬او كله چي بيا خوراك حرام څه ډول به عمل قبول يش؟‪.‬‬

‫ايا په بانكون كار يو له بله توپري لري؟‬

‫كه واقعيت ته وګورو نو په سودي بانكون يك كاركول يو له بله توپري لري دبيلګي په توګه كه يو څوك په سودي بانك‬
‫ليكونيك وي‪ ،‬يا په محاسبه يك كاركوي او يا هم دتړونونو (عقدونو) ليكنه تررسه كوي ددوي كار او كړنه په عام‬
‫وخاص ډول حرامه ده‪ ،‬په عامه توګه ځكه حرامه ده چي دوي په ناروا كارونو يك ګډون كړي‪ ،‬چي هغه دسودي‬
‫بانك رسه همكاري او مرسته ده او الله تعاىل دا حرام ګڼيل لكه مخي چي بيان تريشو‪.‬‬

‫دويم داچي ددايس چا رسه كار كوي چي دهغه دمال زياتره برخه دحرامو څخه تشكيل شوي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪37‬‬

‫او په خاصه توګه ځكه حرامه ده چي دغه كاركوونيك په قاطع نص رسه لعنتي كړي شوي‪ ،‬رسول الله صىل الله عليه‬
‫وسلم فرماييل دي‪ " :‬الله پاك لعنت وايئ دسود په اخستونيك‪ ،‬وركوونيك‪ ،‬ليكونيك‪ ،‬او شاهدانو‪" .‬‬

‫څوك چي دپيغمربصىل الله عليه وسلم دلعنت الندي رغي هغه دالله پاك درحمت څخه لري شو‪.‬‬

‫مګر هغه څوك چي په سودي بانك بله دايس وظيفه اجرا كوي چي خاص اهميت نلري لكه اشپز‪ ،‬مستخدم او دايس‬
‫نور ددوي عمل اوكار هم په عامه توګه حرام دى‪ ،‬چي دليل يئ وړاندي بيان شو‪ ،‬او هغه عبارت وه لدينه چي په‬
‫ګناه او تريي يك دهغه مرسته ده‪ ،‬دارنګه لدايس چا رسه معامله ده چي دمال زياتره برخه يئ حرامه ده‪.‬‬

‫ددي څخه څرګنده شوه چي په سودي بانكونو يك كار كول په ټوله يك حرام دي كه څه هم دغه حرمت اوګناه يو‬
‫له بله توپري لري‪.‬‬

‫په سودي بانكونو د پيسو يا شتمنيو ښودل‬

‫په سودي بانكونو يك دپيسو ښودل دري حالته لري‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬امانت‪ :‬امانت يا (وديعه) عبارت ده له تړون (عقد) دطلب دامن څخه پدي معنى چي هغه بل كس به يئ‬
‫ورته سايت‪ ،‬خو ګټه به ورڅخه نه اخيل يعني استعامل يئ صحيح ندى‪ ،‬او نه ددغه امانت ملكيت ساتونيك ته انتقال‬
‫مومي‪ ،‬نه يئ هغه ضامن دى مګر هغه مهال يئ ضامن بلل كيږي چي په ساتنه يك تقصري او تريي كړي وي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬اجاره‪ :‬او اجاره عبارت دي لدينه چي تړون (عقد) به په منافع باندي كيږي او عني به پايت كيږي‪ ،‬چي همدغه‬
‫عني به دمستاجر رسه امانت وي‪ ،‬هغه يئ دهالكت ضامن ندي مګر هغه مهال چي په ساتنه يك تقصري او يا تريي‬
‫وكړي‪.‬‬

‫دريم‪ :‬قرض‪ :‬قرض هغه تړون (عقد) دى چي ملكيت هغه بل لوري (قرض اخستونيك) ته انتقالوي‪ ،‬هغه كوالي يش‬
‫قرض شوي يش هالك كړي او بيا دهغه مثل خاوند ته وسپاري‪ ،‬دارنګه قرضدار قرض اخستل شوي يش ضامن دي‬
‫كه هالك يش او يا ورك يش‪.‬‬

‫نو اوس كه امانت (وديعه) ته وګورونو په بانك يك دپيسو ښودل امانت ندي لكه مخيك چي هم بيان تري شو دا ځكه‬
‫چي‪:‬‬

‫الف‪ :‬بانك ددغه پيسو څخه ګټه اخيل او هغه په كار اچوي‪.‬‬

‫ب‪ :‬بانك په ټولو حاالتو يك ددي ښودل شويو پيسو ضامن دى‪.‬‬

‫دارنګه په بانك دپيسو ښودل اجاره هم نده ځكه‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪38‬‬

‫الف‪ :‬داجاري له رشطونو څخه داده چي اجاره شوي يش به باقي پايت كيږي‪ ،‬او له پيسو څخه تر هغه پوري ګټه نه‬
‫اخستله كيږي تر څو يي پكار وا نه چوي او همدا پييس هاليك نيش‪.‬‬

‫ب‪ :‬بانك يئ په ټولو حاالتو يك ضامن دى‪.‬‬

‫ددي څخه څرګنده شوه چي په بانك يك پييس ښودل لكه مخيك چي هم تريشول قرض دي‪ ،‬ځكه بانك دا پييس‬
‫پكار اچوي او هغه مرصفوي‪ ،‬څښنت ته يئ دهغو په شان نوري سپاري او كه هاليك يا وريك يش نو بانك ضامن دى‪.‬‬

‫كه څوك ووايئ چي دقرض (عقد) د ارفاق عقد دى او څوك چي له بانك رسه معامله كوي نو دساتلو معامله كوي نه‬
‫داحسان او رفاقت‪ ،‬پدي معنى چي ددوي مقصد دادي چي پييس يئ وساتيل يش نه دا معنى چي له بانك رسه نييك‬
‫او احسان كوي‪.‬‬

‫ددي په ځواب يك به بيا هغه حديث ته اشاره وكړو چي مخيك تري شو او هغه د زبري حديث دى بخاري په كتاب‬
‫(فرض الخمس) "باب بركه الغازي يف ماله حيا وميتا مع النبي صىل الله عليه وسلم وواله االمر" يك دزبري حديث‬
‫الندي راوړي كله چي هغه شهيد شو او خپلو زامنو ته يئ وصيت وكړ چي دده قرضونه خالص كړي وايئ‪ :‬دده قرض‬
‫دا وه چي كله به يو سړي ورته راغي او دده رسه به يئ دامانت په شكل مال ښوده نو ده به ورته ويل‪ " :‬دامانت په‬
‫شكل يئ نه منم بليك دقرض په شكل يئ كيږده‪ ،‬ځكه زه پري ويريږم چي ضايع نيش‪".‬‬

‫ابن حجر عسقالين وايئ‪ :‬زبري به دچا څخه امانت نه منل مګر هغه وخت چي دده په ذمه به شو‪ ،‬ددي څخه يئ‬
‫موخه او هدف دا وه چي پر مال به له ضايع كيدو او هالكت نه ويريده‪ ،‬او بيا به پرده ددي ګومان كيده چي په‬
‫ساتنه يك تقصري او تريي كړي‪ ،‬نو پدي خاطر به يئ دمال ضامنت پر غاړه اخست او داكړنه به دمال دڅښنت لپاره‬
‫ټينګه او غوره وه‪ ،‬زياتوي‪ :‬ابگن بطال ذكر كړيدي‪ :‬تر څو ددغه مال ګټه خپل څښنت ته وركړي‪" .‬‬

‫نو دبانك كړنه هم بايد دا شانته وي بانك بايد له خلكو څخه دامانت په شكل پييس وانخيل بليك دقرض په شكل يئ‬
‫ځيني واخيل‪ ،‬ترڅو پدي وتوانيږي چي په تجارت يئ واچوي او فايده ترينه واخيل‪ ،‬ددي مسايل وضاحت مخيك تري‬
‫شو بيا يئ اعاده كولو ته اړتيا نشته‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪39‬‬

‫په سودي بانكونو يك دپيسو دښودلو الملونه‪:‬‬

‫په بانك يك دپيسو دښودلو تر شاه دوه الملونه موجود دي‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬هغه كس چي غواړي له خپل مال څخه ګټه ترالسه كړي او دغه ګټه دسود دالري السته راوړي‪ ،‬ځكه دا‬
‫اسانه او هم درسمايئ ضامنت پكښي خوندي دى‪ ،‬پدي يك شك نشته چي دا ناروا او حرام دى‪ ،‬او څښنت يئ دالله‬
‫له لوري لعنتي كړي شويدي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬هغه كس چي غواړي خپل مال خوندي وسايت دا دوه حالته لري‪ :‬چي يا به په هيواد يك اسالمي بانك موجود‬
‫وي او يا به نوي‪.‬‬

‫كچريي په هيواد يك اسالمي بانك وجود ولري نو پدي صورت يك روا نده چي يوڅوك خپل مال په سودي بانك يك‬
‫كيږدي‪ ،‬ځكه له يوي خوا ديته څه اړتيا او رضورت نشته‪ ،‬او له بيل خوا دايس بانك موجود دي چي پرته دسود څخه‬
‫پكښي خپل مال ښودالي يش‪.‬‬

‫ددي مسايل حكم په اسالمي رشيعت يك معلوم او ثابت دي‪ ،‬چي ازهر دعلامو هم په همدي باره يك دغيس فتوا‬
‫وركړيده هغوي پخپله فتوا يك وييل دي‪ :‬كه يو مسلامن په اجنبي بانك يك خپله شتمني پدايس حالت يك ږدي‬
‫چي په هيواد يك اسالمي بانك موجود وي دا كار ناروا او حرام دى‪.‬‬

‫دارنګه درابطه العامل االسالمي مجمع الفقه هم پدي اړوند ورته فتوا وركړيده چي په هغي يك راغيل‪ :‬په هر مسلامن‬
‫دا حرام دي چي داسالمي بانك رسه يئ تعامل اسانه وي او دننه په هيواد يك اسالمي بانك موجود وي خو ددي‬
‫رسبريه دي خپله شتمني په سودي بانك يك ږدي‪ ،‬ځكه پدغيس حالت يك دي هيڅ رضورت ديته نلري چي دسودي‬
‫بانك رسه تعامل وكړي‪ ،‬پده الزمه ده چي له سودي بانك څخه خپله شتمني سمدستي وبايس او په اسالمي بانك يك‬
‫واچوي دحرامو پر ځاي په حاللو بسنه وكړي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬كچريي په هيواد يك اسالمي بانك نوي موجود پدي صورت يك مساله تفصيل ته اړنيا لري‪:‬‬

‫پدايس حال يك چي په هيواد يك اسالمي بانك نوي او په هيواد يك امنيت هم ډاډ وړ نوي انسان پخپله شتمني‬
‫ويريږي او نيش كوالي په كور يك خپله شتمني وسايت نو پدغيس رشايطو يك په سودي بانك يك دپيسو ښودل جواز‬
‫لري خو په څو رشطونو رسه چي هغه په الندي ډول دي‪:‬‬

‫الف‪ :‬پدي اند به وي چي كچريي ددي څخه بل غوره بديل پيداكړي نوخپله شتمني به دغه بانك څخه وبايس‪ ،‬ځكه‬
‫يو يش چي درضورت پر بنسټ روا يش كله چي رضورت ختم يش حكم خپل حالت ته راګرځي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪40‬‬

‫ب‪ :‬په سودي بانك يك چي كله پييس ږدي نو دګټي اخستلو تړون به نكوي بليك له بانك رسه به پدي اتفاق كوي‬
‫چي دى به يوازي خپله رسمايه غواړي دګټي هيڅ غوښتنه به نكوي‪ ،‬ځكه اصل دادى چي په سودي بانكونو يك‬
‫دپيسو ښودل ناروا دي رصف درضورت له مخي جواز لري‪ ،‬چي مال يئ له غال او هالكت څخه خوندي وساتل يش‪،‬‬
‫او رضورت به دخپيل اندازي په قدر وي‪.‬‬

‫د سودي بانك دګټي حكم‬

‫كچريي مونږ درضورت له مخي په سودي بانك يك خپله شتمني كيږدو خو بانك زمونږ دشتمني حساب وكړي او‬
‫په پاي يك مونږ ته ګټه راكوي نو ايا پدي ګټي به مونږ څه كوو اخستل يئ روا دي يا ندي؟‬

‫پدي مساله يك دعلامو بيالبيل نظريات دي چي په لنډ ډول به په الندي توګه ورته اشاره وكړو‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬يو شمري علامء پدي اند دي چي دغه ګټه روا ده چي وايئ خلو او دايس استفاده ورنه وكړو لكه څرنګه چي‬
‫له اصل مال څخه كوو‪.‬‬

‫دغه نظر غلط او فساد يئ په بشپړه توګه ښكاره او څرګند دى ځكه كه دايس يش نو ددي معنى به دا وي چي سود‬
‫خوړل جواز لري او هغه څه مو حالل وګڼل چي الله او دهغه رسول حرام كړيدي او ټول امت يئ په حرمت اتفاق‬
‫كړيدي‪ ،‬الله تعاىل فرمايئ‪ " :‬وذروا ما بقي من الربا ږن كنتم مړمنني‪" .‬‬

‫ژباړه‪ :‬اي مومنانو له الله نه وويريږي او ستايس چي كوم سود پر خلكو پايت هغه پريږدي كه په رښتيا رسه مو اميان‬
‫راوړي وي‪.‬‬

‫او فرمايئ‪ " :‬وږن تبتم فلكم رءوس ډموالكم ال تظلمون او تظلمون "‬

‫ژباړه‪ :‬كه اوس هم توبه وبايس او سود پريږدي نو تايس دخپيل پانګي اخستلو حقدار ياست مه تايس تريي كوي او‬
‫نه به پرتايس تريى ويش‪.‬‬

‫رسول الله صىل الله عليه وسلم فرماييل دي‪ " :‬چاچي زيادت وكړ او دزيادت غوښتنه وكړه نو سود يئ وخوړ‪،‬‬
‫وروكونيك او اخستونيك يو شانته دي‪" .‬‬

‫دارنګه يئ فرماييل دي‪ " :‬الله پاك لعنت وايئ په سود خوړونيك سود وركوونيك دسود په ليكونيك او دسود په‬
‫شاهدانو‪" .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪41‬‬

‫دابن رجب حنبيل دهغه چا په اړوند چي دحرام څخه خريات كوي په هكله وايئ‪ :‬خائن‪ ،‬غاصب او ددوي په څري‬
‫نور كسان چي خريات كوي ددوي خريات نه قبليږي او په احاديثو يك چي دنه قبليدو خرب راغيل له هغو نه همدغه‬
‫كسان مقصد دي‪ ،‬دا پدي معنى چي هيڅ اجر نه وركول كيږي‪ ،‬بليك ال ګناهګاران دي ځكه چي په پردي مال يك‬
‫پرته دهغه داجازي نه ترصف كوي‪.‬‬

‫له سعيد بن مسيب څخه يو سړي پوښتنه وكړه ويئ ويل‪ " :‬ما يو يش پيدا كړ‪ ،‬ايا هغه مخيك لدينه چي اعالن يئ‬
‫كړم خريات كړم؟ هغه وويل‪ :‬پدي رسه نه تاته ثواب شته او نه يئ څښنت ته‪" .‬‬

‫ددي څخه مقصد دادى چي په ناروا او حرام مال رسه چي سود هم پكښي راځي نفع اخستل جواز نلري‪ ،‬آن كه‬
‫خريات يئ هم كړي‪.‬‬

‫دويم قول‪ :‬دوي پدي اند دي چي له بانك څخه دي نه اخيل او بانك ته دي پريږدي چي څه پري كوي هغه دي پري‬
‫وكړي‪.‬‬

‫ددي نظر ګڼ شمري معارص علامء مخالفت كوي لكه شيخ مصطفى زرقاء‪ ،‬شيخ سنبهيل او هند زياتره علامء‬

‫دوي وايئ‪ :‬په صحيح او حقيقي توګه ثابته شوي چي هغه پييس چي څښنت يئ نه اخيل او بانك ته يئ پريږدي بانك‬
‫هيڅكله هغه خپلو څښتنانو ته نه سپاري‪ ،‬بليك دخپيل خوښي مطابق يئ مرصفوي‪ ،‬او دغه مصارف يا جهتونه كه‬
‫دبانك له نظره صحيح او سامل وي خو داسالمي رشيعت له نظره امكان لري دايس مرض وي چي داسالمي ټولني‬
‫دنړولو المل وګرځي‪ ،‬چي ددي بيلګي خورا زيايت دي دساري په توګه په هند يك دبرتانوي استعامر پر مهال‬
‫دمسلامنانو دهمدغي سودي ګټي پييس دكليساو په جوړونه‪ ،‬او دتبشريي موسساتو په تقويه كولو مرصفيدي‪ ،‬تردي‬
‫چي كليسا دمسجد دسود په روپو جوړه شوه‪ ،‬كله چي مسلامنانو دغه دردونيك حالت ته وكتل نو په اړوند يي فتوا‬
‫وي صادري كړي‪.‬‬

‫دديوبند پخواين مفتي شيخ عزيز الرحمن رحمه الله نيمه پيړۍ وړاندي ددغه سوال په ځواب يك وويل‪ :‬هغه ګټي‬
‫چي خلك يئ دبانكونو څخه دهغو پيسو په عوض يك اخيل چي دامانت په توګه يئ هلته ايښي دي دا هغه سود دى‬
‫چي الله پاك حرام كړيدى‪ ،‬هيچا ته نده روا چي دا پييس واخيل‪ ،‬او كه څوك يئ واخيل نو بيوزله او فقريانو ته دي‬
‫وركړي‪.‬‬

‫دپاكستان مشهور مفتي شيخ محمد شفيع ددي په موضوع په هكله دايس فتوا وركړيده‪ :‬كچا په بانكونو يك پييس‬
‫ايښي وي نو دهغو ګټه (سود) دي بانكونو ته نه پريږدي ځكه هغوي يئ دمسيحيت او تبشري په خپرولو مرصفوي‪،‬‬
‫بليك هغه ګټه دي واخيل او په بيوزله او فقريانو دي ووييش‪ ،‬مګر پخپل ځان يئ مرصفول حرام دي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪42‬‬

‫ځيني ع لامو پدي نظريئ نيويك كړيدي او وييل دي‪ :‬داچي نوموړي بانكونه دغه ګټي په تبشريي او تنصريي الرو‬
‫يك لګوي‪ ،‬دا فرموله په ټولو بانكونو نيش پيل كيداي‪ ،‬او كه دا فرموله ټولو بانكونو ته راجع هم يش نو دا په ګومان‬
‫والړه ده‪ ،‬ځكه مونږ ته په يقني رسه څرګنده شوي چي يو شمري بانكونه يئ په همدي چارو نه لګوي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬كه ديته تسليم شو چي بانكونه يئ په تبشريي او تنصريي مراكزو لګوي نو ايا دا ددي معنى ده چي بانك‬
‫داسالم رسه جګړه كوي‪ ،‬او كچريي داسالم رسه په جګړه يك وي بيا په دغيس بانكونه ښودل دهغوي تقويه او مرسته‬
‫ده‪ ،‬او ددي مثال دايس دي لكه يو څوك چي دفتني پر مهال سالح خرڅوي‪ ،‬آن چي لدينه هم بده ګناه ده‪ ،‬ځكه دا‬
‫دايس چاته قرض وركول دي چي هغه مسلامنان پري وژين چي دا په قطعي توګه حرام دى‪.‬‬

‫دريم‪ :‬كچريي علت او المل دبانك تقويه وي نو بانك خو درسمايئ په ښودلو لدينه الښه تقويه كيږي‪ ،‬كچريي پدغيس‬
‫بانكونو يك دمال ښودل درضورت له مخي وي چي له وركيدو او هالكيدو څخه يئ ويريږي نو ايا دسود اخستلو‬
‫علت اوالمل څه يش دى؟‬

‫ددي څخه دايس څرګنده شوه چي په بانك يك ګټه (سود) پريښودل يا اخستل دموضوع څه ګوښي ده‪ ،‬ځكه كه‬
‫مونږ دا ګټه واخلو او يايئ بانك ته پريږدوي خو دسود دتړون (عقد) څخه نه خالصيږو او اسالمي رشيعت له تړون‬
‫(عقد) دسود څخه منع كړيده‪ ،‬چي دا دسود خوړونيك‪ ،‬وركوونيك‪ ،‬ليكونيك او شاهدانو ټولو ته شامل دى‪ ،‬ځكه‬
‫رسول الله صىل الله عليه وسلم وييل دي‪ " :‬الله پاك لعنت وييل په خوړونيك دسود وروكوونيك دسود ليكوونيك‬
‫دسود او شاهدانو دسود باندي‪" .‬‬

‫نو دايس بريښي چي منع او حرمت په تړون (عقد) پوري تړاو لري‪ ،‬په ګټه يك دترصف مسله ګوښي او جال ده‪.‬‬

‫دريم قول‪ :‬ددي نظر څښتنان وايئ چي دبانك څخه دي ګټه واخستله يش او بيا دي هغه هالك او له منځه يويس‬
‫ځكه چي حرامه ده‪.‬‬

‫ابن رجب وايئ‪ :‬فضيل بن عياض پدي اند و چي كه دچا رسه حرام مال وي او څښتنان يئ ورته معلوم نوي نو هغه‬
‫دي ضايع كړي او په سمندر يك واچوي‪.‬‬

‫ډاكټر يوسف قرضاوي پدي نيوكه كړي او وييل دي‪ :‬دغه عمل داسالمي رشيعت دقواعدو مخالف دى ځكه په‬
‫رشيعت يك دضايع كولو دمال څخه منع راغيل‪ ،‬او پدي يئ ټينګار كړي چي له مال څخه ګټه واخستله يش‪.‬‬

‫شيخ مصطفى زرقاء وييل دي‪ :‬دګټي السته راوړين په مال يك څه ګناه نشته چي مونږ يئ دضايع كولو امر كوو‪ ،‬او‬
‫ضايع كول يئ دالله پاك دنعمت څخه رسغړاوى دى‪ ،‬چي يو احمقانه كار دي‪ ،‬اسالمي رشيعت ټول له حكمتونو ډك‬
‫دى ځكه چي وضع كوونيك يئ حكيم دى‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪43‬‬

‫ددي نظر غلطي له ورايه ښكاره ده چي ځكه فاعل يئ غواړي چي ځان له سود څخه وژغوري پدايس حال يك چي په‬
‫بانك يك دخپيل شتمني په ښودلو رسه په سود يك واقع شو‪ ،‬آن چي رصف له بانك رسه په السليك يك سود يك ورګډ‬
‫شو‪ ،‬پدي اساس نووي دحرام په اړوند وايئ كه څوك غواړي ددغيس ناروا مال څخه ځان خالص كړي او الله ته توبه‬
‫وبايس نو دا بيا صحيح نده چي هغه مال ضايع كړي او په سمندر يك واچوي بليك دمسلامنانو په مصالحو يك دي‬
‫ولګوي‪.‬‬

‫څلورم قول‪ :‬دغه ګټه (سود) دي دبانك څخه واخيل او پر فقريانو او مسكينانو دي ووييش او يا دي هم دمسلامنانو‬
‫په مصالحو يك ولګوي‪.‬‬

‫ډاكټر يوسف قرضاوي وايئ‪ :‬حرام په ملكيت يك نه راځي له همدي كبله پكارده چي خريات يي كړي لكه څرنګه‬
‫چي محققني علامء وايئ‪ ،‬دارنګه زياتوي‪ :‬څرنګه چي دى خاوند ندي نو اخستل يئ ورته روا دي او په بيوزله او‬
‫مسكينانو به يئ تقسيم كړي او يا به يئ هم دمسلامنانو په مصالحو يك ولګوي‪ ،‬دپيسو ګټه (سود) نه بانك ملكيت‬
‫دى او نه دپيسو دڅښنت‪ ،‬بليك دا دعام مصلحت ملكيت دى‪ ،‬دا حكم په ټولو حرامو پيل كيږي‪ ،‬ددغيس مال زكات‬
‫نشته ځكه زكات حرام مال نيش پاكوالي‪ ،‬بليك پدغيس مال يك پايك پدي راځي چي خريات يئ كړي‪.‬‬

‫شيخ مصطفى زرقاء وايئ‪ :‬كه څوك خپله شتمني په سودي بانك يك كيږدي نو هغه فايده (سود) چي بانك يئ وركوي‬
‫روا نده چي دخپل ځان په مصلحت يك ولګوي‪ ،‬او نه دي بانك ته پريږدي نو ايا څه به پري كوي؟ ددي په ځواب‬
‫يك وايئ‪ :‬دغه فايده يا ګټه دي دمال څښنت واخيل پخپلو منافعو يك دي نه لګوي بليك بيوزله او فقريانو ته دي‬
‫وركړي‪.‬‬

‫غزايل وايئ‪ :‬كه چا رسه حرام مال وي او غواړي توبه وبايس كچريي ددغه حرام مال خاوند معلوم وي نو هغه ته او‬
‫يا دهغه وكيل ته دي وسپاري‪ ،‬كه هغه مړ وي نو ورثه و ته دي وركړي‪ ،‬اوكه خاوند يئ معلوم نوي نو بيا دي‬
‫دمسلامنانو په مصالحو يك ولګوي لكه پل‪ ،‬مسجد‪ ،‬جهاد او دايس نور او كه دا هم امكان ونلري نو فقريانو ته دي‬
‫وركړي‪.‬‬

‫ابن القيم وايئ‪ :‬كچريي دچا رسه حرام مال وي او هغه خاوند معلوم وي نو خپل خاوند ته دي وسپاري‪ ،‬كه هغه مړ‬
‫وي ورثه و ته دي وسپاري او كه خاوند يئ معلوم نوي نو بيا دي خريات كړي مسكينانو او فقريانو ته دي وركړي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪44‬‬

‫دمعارصو او پخوانيو علامو دفتوا ترمنځ توفيق‪:‬‬

‫معارص علامء پدي اند دي چي دبانكونو څخه دي دغه ګټي واخستيل يش او پر بيوزله او فقريانو دي وويشيل او يا‬
‫دي هم په مصالحو دمسلامنانو يك ولګوي دوي پدي مسله يك دپخوانيو علامو پر نظرياتو تكيه كړيده‪ ،‬كه څه هم‬
‫ددوي دنظرياتو او دهغوي دنظرياتو ترمنځ يو لړ اختالف موجود دى‪.‬‬

‫دوي خپله فتوا په مطلق ډول وركړيده او ټولو هغو ته شامله ده چي په الس يك حرام مال وي كه توبه يئ ايستيل‬
‫وي يا نوي‪ ،‬ددي رسبريه دتل لپاره دسود اخستني الر پرانستيل ده‪ ،‬چي وروسته به يئ په هغه څه يك مرصفوي چي‬
‫مخيك بيان تريشو‪.‬‬

‫مګر پخوانيو علامو په مقيد شكل فتوا وركړيده‪ ،‬هغوي څرګنده كړيده چي لومړي به توبه وبايس له حرام مال څخه‬
‫به ځان خالصوي‪ ،‬او پدي اند به وي چي بيا به دا كار نكوي وروسته له هغه نه به بيا دغه دسود پييس بيوزله او‬
‫فقريانو ته وركوي‪.‬‬

‫دايس ښكاري چي دپخوانيو علامو نظر دمعارصو په پرتله غوره دي‪ ،‬ځكه حرام مال هغه مهال فقريانو او يا هم‬
‫دمسلامنانو په مصالحو يك لګول كيږي چي كله يئ څښنت له حرامو څخه توبه ايستيل وي‪ ،‬او غواړي نور دحرام‬
‫مال څخه ځان پاك او خالص كړي پدي صورت يك به ددي فيصله كيږي چي خپل دغه حرام مال له منځه يويس‪.‬‬

‫داچي دغه الر دايس وګرځوله يش چي تل دسود پييس اخيل او بيايئ په هغو الرو چارو يك لګوي چي مخيك ذكر‬
‫شوه دا دپخوانيو علامو دنظر رسه جوړ ندي‪.‬‬

‫درشيعت ګڼ شمري داليل هم په همدي تاكيد كوي الله تعاىل فرمايئ‪ " :‬يا ډيها الذين آمنوا اتقوا الله وذروا ما بقي‬
‫من الربا ږن كنتم مړمنني‪ ،‬فږن مل تفعلوا فډذنوا بحرب من الله ورسوله وږن تبتم فلكم رءوس ډموالكم ال تظلمون‬
‫والتطلمون "‬

‫ژباړه‪ :‬اي مومنانو له خدايه يوويريږي او ستايس چي كوم سود پرخلكو پايت دى‪ ،‬هغه ورپريږدي‪ ،‬كه په رښتيا رسه‬
‫مو اميان راوړي وي‪ ،‬خوكه تايس دايس ونكړل‪ ،‬نو خرب اويس چي دالله او دهغه درسول له خوا ستايس پر خالف‬
‫دجګړي اعالن دى‪ ،‬كه اوس هم توبه وبايس او سود پريږدي نو تايس دخپيل پانګي اخيستلو حقدار ياست‪ ،‬مه تايس‬
‫تريى كوي او نه به پرتايس تريى ويش‪.‬‬

‫پدي اساس وروسته له توبه ايستلو څخه دمال السته راوړنه صحيح نده‪ ،‬ځكه الله تعاىل وويل‪" :‬وږن تبتم فلكم‬
‫ورءوس ډموالكم"‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪45‬‬

‫قرطبي وايئ‪ :‬آيت پدي تاكيد دي چي وروسته دتويب ايستلو څخه به يئ نه اخيل‪ ،‬ددي فرمويل پر اساس دسود‬
‫دحراموايل څخه وروسته كه دچار رسه حرام مال وي او كه هغه دسود نه وي يا دبيل الري نه راغيل وي نو پكار ده‬
‫چي الندي چاري تررسه كړي ‪:‬‬

‫الف‪ :‬دغه حرام مال به بريته هغه چاته وسپاري چي له چانه يئ اخستي وي‪ ،‬كچريي هغه نوي يا وفات شوي وي نو‬
‫بيا به يئ دهغه ورثه و ته سپاري‪ ،‬كچريي دهغه ورثه نوي نو هغه چاته به يئ سپاري چي دچا پر هغه قرض وي‪ ،‬او‬
‫كه دا هم ورته معلوم نوي نو بيا به يئ مسكينانو ته وركوي او يا به يئ هم دمسلامنانو په مصالحو يك مرصفوي‪،‬‬
‫البته ددي څخه وروسته به په هيڅ توګه بيا دسود كړنه او عمل نه تررسه كوي لكه څرنګه چي څوك دچال مال‬
‫غصب كړي او بيا توبه وبايس نو هغه غصب كړي شوي مال به يئ څښنت ته سپاري او بيابه هيڅكه دغيس كار‬
‫نكوي‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪46‬‬

‫په حرام مال رسه خريات يا صدقه نه كيږي‬

‫دسود يا بل ناروا كار څخه توبه ايستونيك بايد پدي وپوهيږي چي كچريي ددغه مال خپل څښنت معلوم نيش‪ ،‬او‬
‫نه يئ ورثه وپيژنديل يش‪ ،‬نو دخريات يا صدقي وركولو په صورت يك به ددي ارزو نلري چي پدي رسه به ثواب‬
‫ترالسه كړي‪ ،‬بليك دغه كړنه يوازي ددي دپاره ده چي له حرامو څخه ځان خالص كړي‪ ،‬او هم مال لدينه وژغوري‬
‫چي پرته دكوم منفعت څخه يئ ضايع كړي‪ ،‬ځكه په صيح مسلم يك له ابن عمر ريض الله عنهام څخه روايت دى‬
‫وايئ رسول الله صىل الله عليه وسلم وفرمايل‪" :‬الله پاك پرته دطهارت نه ملونځ نه قبلوي او نه دخيانت له مال څخه‬
‫خريات قبلوي ‪" .‬‬

‫او په صحيحينو يك له ابوهريره څخه روايت دى وايئ‪ :‬نبي كريم صىل الله عليه وسلم وفرمايل‪ " :‬كه څوك په پاك‬
‫مال رسه خريات وركړي ‪ -‬او الله پاك هم له پاك نه بغري دبل مال خريات نه قبلوي‪ -‬نو دغه كس به الله پاك پخپل‬
‫الس رسه ونييس‪" .‬‬

‫ددي څخه څرګنده شوه چي الله پاك يوازي دپاك او حالل مال خريات قبلوي كچريي مال حرام دا خريات نه‬
‫كيږي‪.‬‬

‫د اسالم پر بنسټ والړه الر‬

‫پدي يك شك نشته چي معارص پرمختګ ګڼ شمري مسايل را والړ كړي دي او دژوند په هره برخه يك نوي پرمختګونه‬
‫شويدي چي ددي په رس يك اقتصادي مسايل دي‪ ،‬نن دنړۍ په ګوټ ګوټ يك په سود والړ موسسات او بانكونه‬
‫وجود لري آن چي يو سړي ددايس بانك په لټه يك يش چي هلته سود نوي نو په مشكل رسه به يئ مومي‪ ،‬مګر ددي‬
‫رسه رسه اسالم دژوند ټول كړه وړه دايس حل كړي چي هيڅ مشكل پكښي ندى پايت او په هره زمانه يك چي كوم‬
‫مشكل راځي نو اسالم دهغه لپاره ښه حل لري‪ ،‬اوس پوښتنه داده چي ددغو سودي بانكونو بل غوره بديل څه يش‬
‫دى؟‬

‫كه واقعيت ته وګورو نو دسودي بانكونو غوره بديل په معارص وخت يك اسالمي دايس بانكونه دي چي كړنه يئ‬
‫پدايس مضاربت والړه وي چي اسالمي احكامو رسه ټكرنخوري‪ ،‬او ګټه پدايس عادالنه توګه ووييش چي له هرراز ظلم‬
‫څخه خوندي او پاكه وي ځكه ګټه د رسمايئ په اندازه ويشله كيږي او رسول الله صىل الله عليه وسلم فرماييل دي‪:‬‬
‫"ګټه په ضامنت رسه ده" ‪ ،‬او رشعي قاعده دايس ده " ګټه په تاوان ده ‪" .‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪47‬‬

‫داسالمي بانكونو ځانګړتياوي ‪:‬‬

‫الف‪ :‬اسالمي بانكونه به داسالمي مضاربوي رشكت پر بنسټ والړ وي‪.‬‬

‫ب‪ :‬اسالمي بانكونه دټولو مسلامنانو لپاره ددي الر پرانزي چي خپيل رسمايئ په مرشوع طريقه وكاروي او دغه كړنه‬
‫ددي المل ګرځي چي په شتمنيو يك زيادت پدايس طريقه رايش چي هغه روا وي او له بيل خوا دخلكو شتمني له‬
‫خزانه كولو څخه ژغوري‪.‬‬

‫ج‪ :‬داسالمي بانكونو په جوړونه رسه اسالمي اقتصاد زيات پرمختګ كوي‪.‬‬

‫د‪ :‬داسالمي بانكونو جوړل دټولني مالونه له حرامو څخه ژغوري او پدايس الرو چارو يئ استعاملوي چي هغه مرشوع‬
‫وي‪.‬‬

‫هـ‪ :‬داسالمي بانكونه جوړونه دكفارو داقتصاد دكمزورتيا المل ګرځي‪.‬‬

‫و‪ :‬داسالمي بانكونو جوړونه ددي المل ګرځي چي ګټي به په عادالنه توګه دخلكو ترمنځ ويشيل كيږي چي پر هيچا‬
‫به ظلم او تريى نه كيږي‪.‬‬

‫ز‪ :‬داسالمي بانكونو جوړونه به ددي ښكارندوي چي مسلامنان خپل دين ته ژمن دي او سختو او ستونځمنو حاالتو‬
‫يك هم دوي هغه الر تعقيبوي چي اسالم ورته دهغي اجازه كوي‪.‬‬

‫اوس كه واقعيت ته وګورو نو په شلمه پيړۍ يك يو شمري مسلامنانو ددي ستونزي درك وكړ او هامغه وو چي‬
‫داسالمي بانكونو په پرانستلو يئ پيل وكړ‪ ،‬تر څو پدي رسه وكوالي يش له يوي خوا مسلامنان له ناوړه عمل سود څخه‬
‫وژغوري او بيل خوا داسالمي نړۍ اقتصاد ته ښي برياوي ورپه برخه كړي‪ ،‬چي كه مبالغه ونكړو نو دغو بانكونو ښي‬
‫پاييل لريل دي او ګڼ شمري خلك يئ خپل ځان ته راجذب كړيدي‪ ،‬تراوسه پوري داسالمي نړۍ په بيالبيلو هيوادونو‬
‫يك دغه بانكونه پرانستل شوي دي دبيلګي په توګه د ديب اسالمي بانك‪ ،‬داردن اسالمي بانك‪ ،‬دقاهري نړيوال اسالمي‬
‫بانك‪ ،‬دسودان اسالمي تضامني بانك‪ ،‬دبنګلديش اسالمي بانك‪ ،‬او دايس نور چي په لنډ ډول به ديو يا دوو تګالرو او‬
‫كارونو ته اشاره وكړو‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪48‬‬

‫د ديب اسالمي بانك‬

‫دغه بانك په كال ‪0075 /9 /01‬م يك د اماراتو په هيواد د ديب په ښارګوټي يك پرانستل شو‪ ،‬نوموړي بانك دخلكو‬
‫مالونه پدايس توګه كاروي چي دسود څخه په بشپړه توګه خوندي وي او دي مهاله يئ ګڼ شمري كارونه تررسه‬
‫كړيدي چي ځيني په الندي ډول دي ‪:‬‬

‫الف‪ :‬دسوداګري چاري په دايس شكل مخ پر وړاندي بيول چي داسالمي رشيعت داحكامو رسه موافقي او برابري‬
‫وي‪.‬‬

‫ب‪ :‬د راكړي او وركړي (تباديل) كړين پدايس توګه چي خپله مزدوري هم ځيني ستنه كړي او داسالمي رشيعت‬
‫داحكامو رسه ټكر ونخوري‪.‬‬

‫ج‪ :‬دبيالبيلو پروژو جوړول‪ ،‬د صادرايت او واردايت توكو چاري مخ ته بيول‪ ،‬دارنګه دټيكداري په كارونو يك برخه‬
‫اخستل‪.‬‬

‫نوموړي بانك تر اوس مهال زيات كارونه كړي لكه دعقاراتو په برخه يك ددىب په ښارګوټي يك د بدر په نوم‬
‫داوسيدين ښارګوټي جوړونه‪ ،‬چي دغه ښارګوټي دوژوند له ټولو وسايلو څخه برخمن دى‪ ،‬دارنګه بانك د مرابحي‬
‫بيعي كړنه د وارداتو او صادراتو له الري تررسه كوي‪ ،‬چي پدي برخه موټرو‪ ،‬كورونو او دكور دسامانونو دنده پر مخ‬
‫بيايئ‪ ،‬دا شان نور ډير دايس كارونه دي چي دغه او نور اسالمي بانكونه يئ اجراء او تراوسه پوري ښي السته راوړين‬
‫لريل دي‪.‬‬

‫داسالمي بانكونو كړنالره‪:‬‬

‫څرنګه چي داسالمي بانكونو تګالره د سودي بانكونو څخه توپري لري نو ددوي كړين په الندي توګه تررسه كيږي‪:‬‬

‫الف‪ :‬د امانتونو په عوض يك خلكو ته ګټي نه وركوي‪.‬‬

‫ب‪ :‬خلكو ته دګټو په مقابل يك قرضونه نه وركوي‪.‬‬

‫ج‪ :‬د كمبياال په چكونو چي كله دخپيل مودي څخه وروسته كړي كومه ګټه نه اخيل‪.‬‬

‫داسالمي بانكونو خدمات‪:‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪49‬‬

‫‪1-‬دجاري حسابونو پرانستل‪ ،‬چي پدي كار يك دهغه كس السليك اخيل چي اكاونت پرانزي‪ ،‬او هغه ته بانيك كتابچه‬
‫وركوي ترڅو دهغي وسيله خپيل پييس له بانك څخه وبايس‪ ،‬مګر دامانتي پيسو په عوض يك بانك هيڅ ګټه نه‬
‫وركوي‬

‫‪ 2-‬دګټي نه پرته دحساب (اكاونت) پرانستل‪ ،‬چي پدي ترځ يك پييس ايښودونيك ته دبانك كتابچه وركوي او ټول‬
‫هغه امانت چي په بانك يك ږدي هغه پكښي لييك‪ ،‬او پرته دګټي څخه يئ بريته وغوښتني پر وخت ورته سپاري‪.‬‬

‫‪ 3-‬د محدودي نيټي لپاره داستثامري دفرتونو پرانستل‪ ،‬امانتونه او دګټه لرونيك پييس دبانك په فايده يك زيارت‬
‫رول لوبوي‪ ،‬دارنګه ددي احتامل هم لري چي خساري پر مهال به تاوان پر غاړه اخيل‪ ،‬او كچريي دغه شتمني پخوا‬
‫له وخت څخه له بانك څخه وايستيل يش نو دګټي مستحق نه بلل كيږي‪ ،‬ځكه هغه رشائط يئ پوره نكړه چي دتړون‬
‫(عقد) پر مهال وررسه شوي وو ‪.‬‬

‫‪4-‬داستثامر حساب‬

‫دغه حساب به په دوه ډوله وي ‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬دپيسو (ودائع) ښودل او داستثامر په اوړند بانك ته كامل اختيار وركول‪ ،‬پدي معنى چي دپيسو ښودونيك‬
‫بانك ته ددي اخيتار وركوي چي پييس دخپيل خوښي مطابق په هره پروژه يك چي كاروي كار دي كړي‪.‬‬

‫دويم‪ :‬دپيسو جمع كول مګر ددي رسه رسه داستثامر الر تعينول‪ ،‬پدي صورت يك به پييس ښودونيك دمال‬
‫داسثتامر لپاره الر ټايك‪.‬‬

‫البته په دواړو حاالتو يك بانك دپييس ښودونيك مضارب رشيك بلل كيږي‪ ،‬پدي معنى چي دټولو هغو كسانو دكار‬
‫او پيسو داستثامر وكيل دي چي خپيل پييس يئ په بانك يك ښي وي‪ ،‬دبانك دمايل كال په پاي يك به پييس ښودونيك‬
‫خپله ګټه واخيل‪ ،‬او كچريي پروژه محدود وخت ولري نو دپروژي درسته رسولو وروسته به خپله ګټه ترالسه كړي‪.‬‬

‫‪5-‬داجنبي پيسو پرييدنه او پلورنه‪ ،‬البته دغه كړنه (رصف) به داسالمي رشيعت مطابق دهامغي ورځي په قيمت او‬
‫مخيك له جالوايل څخه به يئ تسليموي‪.‬‬

‫‪ 6-‬دهيواد په دننه او بهر ته دپيسو ليږدونه‪ ،‬پدي ليږدونه يك به بانك يوازي هغه پييس ستنوي چي په ليږدونه‬
‫مرصف شوي وي‪.‬‬

‫‪7-‬په مقابل د مزدوري يك دمايل اوراقو ساتنه‪.‬‬

‫‪8-‬دخزانو (امانتونو) اجاره كول‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪50‬‬

‫‪ 9-‬دټيكداري په كارونو يك رشكت كول‪ ،‬البته دغه رشكت به دهغه مضاربت په اساس وي چي داسالمي رشيعت‬
‫داساساتو رسه برابر وي‪ ،‬پدي صورت يك به كاركوونيك په كار او ياهم په كار او يوه برخه دمال رسه رشيك وي او‬
‫بانك به يوازي په مال رسه رشيك وي‪ ،‬ګټه او تاوان به داتفاق مطابق تقسيموي‪.‬‬

‫‪ 10-‬داعتامد پاڼي وركول‪ :‬كچريي هغه كس چي خپيل شتمني دبانك رسه يښي وي وغواړي دبهر څخه يو شمري‬
‫تجاريت تويك وارد كړي‪ ،‬پدي صورت يك له بانك څخه داعتامد پاڼه اخيل چي دهغي قيمت به دده له حساب څخه‬
‫ستنه كړي او يا به هم بانك پدي كړنه يك دده رسه رشيك يش‪ ،‬بانك به پخپل وار الزم اجراءات تررسه كوي لكه‬
‫دتوكو دقيمت سپارل صادرونيك جهت ته‪ ،‬دارنګه دهغو دكرايئ مصارف او دايس نور‪.‬‬

‫په بانك يك دپييس ښودلو رشايط ‪:‬‬

‫الف‪ :‬كله چي په بانك يك دامانت په شكل پييس ږدي‪ ،‬نو څښنت ته يئ روا ده چي هر وخت غواړي خپيل پييس‬
‫وبايس نو ايستالي يش‪ ،‬بانك ته روا نده چي دغه پييس استعامل كړي او يايئ پكار واچوي‪ ،‬او كه وريك يش نو بانك‬
‫يئ ضامن ندي پدي رشط چي په ساتنه يك تقصري نوي كړي‪ ،‬البته دغه حكم په هغو خزانو او صندوقونو هم پيل‬
‫كيږي چي بانك يئ خپلو همكارانو په اجاره وركوي‪.‬‬

‫ب‪ :‬كچريي دقرض په شكل كيږدي‪ ،‬بيا يئ څښنت ته روا نده چي له خپيل معيني نيټي څخه مخيك وبايس‪ ،‬پدي‬
‫صورت يك بانك ته روا ده چي پكار يئ واچوي‪ ،‬دارنګه د وريك په حالت يك بانك ضامن دى‪ ،‬او دا پر هغو حساباتوهم‬
‫پيل كيږي چي تر معيني نيټي پوري حسابونه منجمد شوي وي‪ ،‬او په جاري حسابونو يك څښتنان كوالي چي څه‬
‫وخت وغواړي هغه وخت يئ ايستالي يش‪ ،‬او پدي صورت يك به يئ رشعي كيفيت پدي شكل وي‪ :‬دايس قرض دي‬
‫چي كله يئ وغواړي نو همهغه وخت به ورته وركول كيږي‪.‬‬

‫ج‪ :‬كه دامانت په شكل يئ ښي وي نو زيادت به نه اخيل او اخستل يئ ناروا دي‪ ،‬او كه دقرض په شكل يئ ښي وي‪،‬‬
‫نو يا به يئ زيادت رشط كړي وي يانوي كه رشط كړي يئ وي دا حرام دي‪ ،‬او كه نه يئ وي رشط كړي‪ ،‬او نه يئ‬
‫قرض دزيادت وسيله ګرځويل وي‪ ،‬نو بيا روا ده ‪ ،‬مګر كه مونږ خپل عرص ته وګورو او بيا ددي رسه رسه دمسلامنانو‬
‫كمزوري اميان‪ ،‬او لږ تقوا ته نظروكړو نو دا به بهرته وي چي اسالمي بانكونه دا كار ونكړي‪ ،‬پدي معنى چي دقرض‬
‫په عوض يك چاته زيادت ورنكړي داځكه چي ‪:‬‬

‫لومړي‪ :‬بانك قرض ددي پخاطر ندي اخستي چي بانك ورته محتاج دى‪ ،‬بليك خپله قرض وركوونيك ديته محتاج‬
‫دى چي خپله شتمني په بانك يك وسايت‪ ،‬او كچريي دامانت په شكل كيږدي نو پدي صورت يك قرض وركوونيك‬
‫له وركيدو نه پري ويريږي‪ ،‬ځكه دامانت په شكل يئ بانك ضامن ندي‪ ،‬دارنګه دامانت په شكل له بانك رسه مالونه‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪51‬‬

‫دومره زياتيږي چي بيا يئ بيلوايل خورا ستونځمن دى‪ ،‬پرته لدينه چي په ځانګړيو صندوقونو يك كيږدي او په عوض‬
‫يك مزدوري اخيل ‪.‬‬

‫دويم‪ :‬كه بانك دغه كار وكړي نو دابه يئ يو عادت وګرځي‪ ،‬او دخلكو زړونه به ځانته را واړوي‪ ،‬او په مقابل يك به‬
‫دخلكو زړونه دهمدي زيادت پوري وتړل يش چي اسالمي رشيعت دهغو كارونو اجازه نه وركوي چي په پاي يك‬
‫دناروا المل ګرځي او ديته په اسالمي فقه يك (سد الزرائع) وايئ‪ ،‬چي بنسټ يئ خپله رسول الله صىل الله عليه وسلم‬
‫يښي‪.‬‬

‫الف‪ :‬رسول الله صىل الله عليه وسلم مسلامين ښځي لدينه منع كړي چي دسجدي پر مهال خپل رسونو دنارينه و‬
‫څخه مخيك اوچت كړي‪ ،‬ترڅو سرتګي دنارينه و په فرجونو ونه لګيږي‪" .‬‬

‫دا د (سد الذريعه) له جميل څخه دى‪.‬‬

‫ب‪ :‬رسول الله منع كړي چي يو سړي دبل رسه دپلورين او پريودين پر حالت يك وي نو دريم ته روا نده چي دپلورين‬
‫يا پريدين غوښتنه وكړي" دا حديث دمخكني په څري دى‪ ،‬ځكه دغه كړنه دمسلامنانو ترمنځ د دښمني او حسد‬
‫المل ګرځي‪.‬‬

‫نو دپورتنۍ قاعدي (سد الذرايع) پر بنسټ بايد ووايو‪ :‬چي الله پاك يو يش حرام كړي دهغه ټويل الري چاري ووسايل‬
‫يي هم حرام ګرځويل دي‪ ،‬ترڅو دحرمت تحقيق صورت ومومي‪ ،‬كچريي الري چاري او وسائل مرشوع واي نو دا به‬
‫دحرمت رسه په ټكر يك و‪ ،‬او خلكو به بيا دحرام خوړولو لپاره همدغه چلونه او حييل كارويل‪.‬‬

‫دارنګه رسول الله صىل الله عليه وسلم فرماييل دي‪ " :‬غټ دګناهونو نه داده چي سړي خپلو والدينو (مور او پالر)‬
‫ته ښكنځل كوي‪ ،‬صحابه و وويل اي دالله استازيه! څرنګه يو سړي خپلو والدينو ته ښكنځل كوي‪ ،‬هغه مبارك وويل‪:‬‬
‫دبل چار پالر ته ښكنځل كوي او هغه دده مور اوپالر ته ښكنځل كوي‪" .‬‬

‫ددي فرمويل پر بنسټ ويالي شو چي سود ټويل الري چاري بايد وتړيل يش‪ ،‬او كه څوك دسود پورتنۍ الري پرانزي‬
‫بيا ډير نيږده ده چي پكښي ور ګډ يش‪ ،‬او كوم چي مضاربت دى نو پكار ده چي په بشپړ ډول داسالمي تعليامتو‬
‫موافق تررسه يش‪ ،‬ګټه او تاوان د شوي موافقنامي پر اساس توزيع يش‪ ،‬اودغه الره داسالمي اساساتو رسه جوړه او‬
‫برابره ده‪ .‬والله اعلم‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪52‬‬

‫خامته‬

‫دپورنيو معلوماتو پر بنسټ دايس ښكاري چي دخلكو معارص ي چاري او كړين دژوند په ټولو برخو پرمخ تليل‪ ،‬چي‬
‫دغي كړين دايس څه رامنځته كړي چي هغه نوي تاكتيكونو او نوي اجتهاداتو ته اړتيا لري‪ ،‬كه معارص پرمختګ ته‬
‫وګورو نو هر څه دپخوا څخه بدل شوي‪،‬اوس مهال خلكو ژوند په ټولو برخو يك ديو بل رسه تړيل دى‪ ،‬ددوي دژوند‬
‫وسايل يو دبل رسه دايس تړل شوي چي دبيلوايل امكان له منځه تليل‪ ،‬او كه اقتصادي ډګر ته راشو نو دهيوادونو‬
‫اړييك په همدي راڅرخي‪ ،‬آن چي نن په نړۍ يك كومي شخړي رواين دي تر شاه اقتصادي انګيزي دي‪ ،‬امريكا چي‬
‫نن كومه جګړه پيل كړي بنسټيز المل يئ اقتصاد دى‪ ،‬ترڅو دنورو زيرمي پخپله ولكه يك راويل په تريه بيا تيل‪،‬‬
‫دارنګه دپيسو معارص نظام راوستل او بيا دهغه پيل كول هغه څه و چي ترشاه يئ نور اهداف لرل‪ ،‬درسو او سپينو‬
‫زرو په ځاي دمعارصو كاغذي نوټونو رواجول دايس موضوع وه چي استعامري او ځواكمنو هيوادونو پري دوه هدفه‬
‫ترالسه كړه‪ ،‬له يوي خوايئ هغه هيوادونه چي ددوي دپالييس څخه يئ مخالفت كول دهغوي مال يئ په همدي ورماته‬
‫كړه ځكه ځواكمنو هيوادونو به يئ پر ضد اقتصادي بنديزونه ولګول چي دغه كار به خپله دهيواد پييس را وغوځويل‬
‫او بيا به يئ نشواي كوالي دهغوي مقاومت وكړي نو خپله به ورته تسليم وو‪ ،‬او بيل خوا يئ خلك دسود خوړولو ته اړ‬
‫كړه‪ ،‬ځكه معارص كاغذي نوټونه يا پييس كال په كال خپل ارزښت دالسه وركوي نو كه پييس همدايس پايت كيږي‬
‫په بل كال يك هغه ارزښت نوي كوم چي په سږ كال يك وو‪ ،‬همدي كړين استعامرګرانو خلك ديته ليواله كړه چي‬
‫خپيل شتمنۍ په سود واچوي تر څو هغه نقصان پري پوره كړي چي پييس يئ دوخت په ترييدو رسه له السه وركوي‪،‬‬
‫رسبريه پردي دمعارصي تجاريت بانكونو ګټي يوازي او يوازي استعامرګرانو ته رسيږي ځكه په اسالمي هيوادونو يك‬
‫دايس ډاډمن بانكونه وجود نلري چي خلك هلته خپيل شتمني پكښي وسايت نو دا سبب شو چي ګڼ شمري مسلامنانو‬
‫خپيل شتمني داروپا په بانكونو يك كيښودي‪ ،‬تردي چي يوي رسوي وښوده كه دخليج دشتمنو هغه شتمني چي‬
‫يوازي دسويس په بانكونو يك دوي يښي دهغي زكات پر بيوزله او فقريانو وويشل يش نو په اسالمي نړۍ يك به‬
‫بيوزيل او فقر ختم كړي‪.‬‬

‫البته ددي رسه رسه يو شمري مسلامنان ديته متوجه شول او داسالمي بانكونو په پرانستلو يئ پيل وكړ چي تر اوسه‬
‫پوري په يو ش مري هيوادونو يك جوړ شوي هم دي او ترډيره بريده يئ ښي پاييل لريل‪ ،‬له يواي خوايئ خلك له ناروا‬
‫(سود) څخه وژغورل او له بيل خوا يئ اسالمي هيوادونو اقتصاد ته وده وركړه‪ ،‬آن چي اوس كفري هيوادونو دمسلامنانو‬
‫دشتمنيو دجذبولو لپاره هڅي اوهاندي رشوع كړي چي دايس بانكونه جوړ كړي چي داسالمي احكامو رسه ټكر‬
‫ونخوري او ددي دپاره يئ اسالمي علامء ځانته غوښتي او له هغوي څخه ددغيس پالنونو مشوري اخيل چي تراوسه‬
‫پوري په انګلستان او چني يك دغي رنګي بانكونه جوړ شوي او نور هيوادونه يئ هم په لټه يك دي‪ ،‬خو متاسفانه چي‬
‫ګگن شمري اسالمي هيوادونه ال په هامغه زاړه خوب ويده دي‪ ،‬پدي اساس اسالمي هيوادونو ته پكار ده چي ددغيس‬
‫بانكونو جوړولو ته زياته پاملرنه وكړي او هر ښارګوټي يك څانګي پرانزي ترڅو خلك وكوالي يش په اسانۍ رسه خپيل‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪53‬‬

‫شتمني پدغيس بانكونو يك كيږدي‪ ،‬ما خپل دغه بحث او څيړنه په همدي موضوع ليكيل ترڅو زمونږ هيواد هم‬
‫وكوالي يش دغي كړين ته بډي را ونغاړي او زمونږ په هيواد يك هم په سود نه والړ او داسالمي احكامو مطابق بانكونه‬
‫پرانزي‬

‫په پاي يك له الله څخه سوال كوم چي زما عجز بنده دغه عمل پخپل دربار يك قبول كړي‪.‬‬

‫وصىل الله تعاىل عىل خري خلقه محمد وعىل آله وصحبه اجمعني ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪54‬‬

‫ملن لیکونه‬

‫‪1-‬وګوره تبيني الحقائق ‪ ،51 /5‬الهدايه ‪ ،061 /9‬الډم تاليف امام شافعي ‪ ،5 /4‬نهايه املحتاج تاليف رميل ‪. 061 /4‬‬

‫حديث ابن ماجه روايت كړي وګوره نيل االوطار د شوكاين ‪. 910 /5‬‬

‫‪1-‬تحفه الفقهاء تاليف سمرقندي ‪ ،11 /9‬بدائع الصنائع ‪ ،9054 /0‬املدخل الفقهي العام ‪ 910 /0‬الرشكات يف الفقه‬
‫الږسالمي تاليف عيل خفيف ‪ 60‬مخ‬

‫‪1-‬تحفه الفقهاء تاليف سمرقندي ‪ ،15 /9‬بدائع الصنائع ‪ ،9610 /0‬نهايه املحتاج ‪ ،064 /4‬او املدونه الكربى ‪/01‬‬
‫‪. 01‬‬

‫مخكني مصادر ‪.‬‬

‫‪1-‬قواعد نورانيه تاليف شيخ االسالم ابن تيميه ‪ 071‬مخ‪ ،‬بدائع الصنائع ‪ ،1507 /0‬بدايه املجتهد ‪ ،196 /1‬او نهايه‬
‫املحتاج ‪. 060 /4‬‬

‫‪1-‬وګوره املدخل الفقهي العام تاليف مصطفى زرقاء ‪ ،407 /0‬بدائع الصنائع ‪ ،1690 /0‬او نهايه املحتاج ‪. 069 /4‬‬

‫املدونه الكربى ‪ ،004 /01‬املغني ‪ ،45 /5‬الهدايه ‪. 067 /9‬‬

‫‪1-‬الرشكات يف الفقه االسالمي ‪ 07‬مخ كشاف القناع تاليف بهويت ‪ ،491 /9‬او نهايه املحتاج ‪. 060 /4‬‬

‫تطوير االعامل املرصفيه مبا يتفق والرشيعه االسالميه ‪ 907 -905‬مخونه‬

‫الضامن يف الفقه االسالمي تاليف عيل خفيف ‪ 10 -5‬مخونه ‪.‬‬

‫وګوره املهذب ‪ ،404 /0‬املحىل ‪ ،110 /0‬تبيني الحقائق ‪ ،094 /5‬بدايه املجتهد ‪. 191 /1‬‬

‫املغني ‪ ،50 /5‬تبيني الحقائق ‪ ،67 /5‬بدايه املجتهد ‪. 141 /1‬‬

‫‪2-‬املغني ‪ ،50 /5‬بدائع الصنائع ‪ ،1540 /7‬تطوير االعامل املرصفيه تاليف داكرت سامي حسن احمد ‪ 409‬مخ‬

‫‪2‬داعدادو او منرو نظام دايس دحساب الر ده چي په هغي يك دټولو پيسو دګټي اندازه زياتوايل او كموايل هره ورځ‬
‫معلوميږي‪ ،‬دا پدايس شكل چي دهري ورځي عايدايت رسيد په هغو ورځو يك په ډيره ساده توګه رضبوي چي دا‬
‫رسيد ورته رسيديل وي‪ ،‬او پدي رسه هغه عدد چي په نتيجه يك السته راغيل وي ديوي ورځي ګټه شمريله كيږي‬
‫چي بيا دهغي رسه نوري ورځي كومي چي پري تريي شوي وي رضب وركوي او پدي رسه دټويل مدي دګټي اندازه‬
‫راوبايس ‪.‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪55‬‬

‫تطوير االعامل املرصفيه د ډاكرت سامي حسن احمد حمود له ‪ 407-404‬مخ پوري‬

‫‪ 2‬د ډاكرت عيل عبد الرسول هغه بحث چي د (بانكونه پرته دفايدي) څه تر عنوان الندي ليكيل اونړيوال اقتصادي‬
‫كنفرانس ته يئ واړاندي كړي ‪04‬مخ‬

‫تطوير االعامل املرصفيه ‪ 416-415‬مخونه‬

‫‪1-‬مخكني مصدر ‪ ،410‬دارنګه داهرام ورځپانه دګڼي رقم ‪ 91016‬تاريخ ‪ 0074/00/15‬اعالن رشوط متليك نوع فيات‬
‫‪0911‬‬

‫الدراسه املرصيه ‪ 14‬مخ‬

‫جامع الرتمذي ‪ 599 /9‬حديث رقم ‪. 0190‬‬

‫مصنف عبد الرزاق ‪. 096 /0‬‬

‫‪1-‬النواحي العمليه لسياسات البنوك التجاريه تاليف محمد نبيل ابراهيم حافظ ‪ 16‬مخ دريم چاپ دار النهضه‬
‫العربيه كال ‪0074‬‬

‫‪1-‬وګوره‪ :‬تحفه الفقهاء ‪ ،10 /9‬املحىل ‪ ،140 /0‬تبيني الحقائق ‪ ،71 /5‬القوانني الفقهيه ‪ 101‬مخ او رشح الخريش‬
‫‪. 107 /6‬‬

‫تطوير االعامل املرصفيه له ‪ 440-446‬مخ پوري‬

‫الهدايه ‪. 011 /1‬‬

‫مغني املحتاج ‪. 111 /1‬‬

‫فتح القدير ‪. 919 /6‬‬

‫رد املحتار ‪. 655 /5‬‬

‫املغني ‪. 001 /5‬‬

‫بدائع الصنائع ‪. 010 /6‬‬

‫بدائع الصنائع ‪. 011 /6‬‬

‫دمائده سورت آيت ‪1‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪56‬‬

‫‪2-‬حديث بزار روايت كړي له ابن مسعود څخه او طرباين له سهل بن سعد څخه روايت كړي حديث صحيح دى ‪.‬‬

‫وګوره دقرطبي تفسري ‪99/6‬‬

‫وګوره دابن كثري تفسري ‪7/1‬‬

‫املجموع رشح املهذب تاليف نووي ‪. 959 /0‬‬

‫الخريش عىل مخترص خليل ‪. 047 /6‬‬

‫وګوره املجموع رشح املهذب دنووي ‪. 959 /0‬‬

‫اعالم املوقعني ‪. 41 /0‬‬

‫مجموع الفتاوى ‪. 171 /10‬‬

‫حاشيه ابن عابدين عىل الدر املختار ‪. 014 /5‬‬

‫مخكني مصدر ‪. 015 /5‬‬

‫املجموع رشح املهذب ‪. 941 /0‬‬

‫مخكني مصدر ‪. 951 /0‬‬

‫د الذاريات سورت آيت ‪11‬‬

‫د الذاريات سورت آيت ‪. 50‬‬

‫دمومنون سورت آيت ‪. 50‬‬

‫دبقري سورت آيت ‪. 071‬‬

‫جامع العلوم والحكم ‪. 161 /0‬‬

‫حديث مسلم روايت كړي ‪ 16 /00‬دنووي رشحه‬

‫فتح الباري برشح صحيح البخاري ‪. 191 /6‬‬

‫مجله االقتصاد االسالمي ‪ 100 /0‬د ديب اسالمي بانك‬

‫دبقري سورت آيت ‪. 170‬‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪57‬‬

‫دبقري سورت آيت ‪. 170‬‬

‫حديث مسلم روايت كړي وګوره دنووي رشحه ‪. 05 /00‬‬

‫حديث مسلم روايت كړي وګوره دنووي رشحه ‪16 /00‬‬

‫مصنف عبد الرزاق اثر رقم ‪00611‬‬

‫وګوره قضايا فقهيه معارصه تاليف شيخ محمد برهان الدين السنبهيل ‪19 /11‬‬

‫وګوره‪ :‬مجموعه فتاوى دار العلوم ديوبند ‪ 7‬او ‪. 99 -10/0‬‬

‫مخكني مصدر ‪.‬‬

‫حديث مسلم روايت كړي‪. 16/00‬‬

‫جامع العلوم والحكم ‪. 160‬‬

‫مجله االقتصاد االسالمي ‪ 50 /0‬د ديب اسالمي بانك‬

‫قضايا فقهيه معارصه تاليف سنبهيل ‪. 15 / 11‬‬

‫املجموع رشح املهذب ‪. 950 /0‬‬

‫مجله االقتصاد االسالمي ‪. 50 /0‬‬

‫دشيخ مصذىف زرقاء هغه مضمون چي دجدي په غونډه يك په كال ‪0070‬م يك وويل ‪.‬‬

‫املجموع رشح املهذب ‪. 950 /0‬‬

‫زاد املعاد تاليف ابن قيم الجوزيه ‪. 770 /5‬‬

‫دبقري سورت آيت ‪. 170 - 170‬‬

‫وګوره دقرطبي تفرس ‪. 70 /9‬‬

‫صحيح مسلم دنووي له رشحي رسه ‪. 011 /9‬‬

‫بخاري رقم ‪ ،0401‬او مسلم ‪00 /7‬‬

‫حديث ابو داود په رقم ‪ 9510‬رسه روايت كړي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬

 ‫‪58‬‬

‫رشح القواعد الفقهيه تاليف شيخ زرقاء رقم القاعده ‪07‬‬

‫وګوره‪ :‬البنوك االسالميه بني النظريه والتطبيق تاليف ډاكټر عبد الله طيار ‪. 191‬‬

‫‪1-‬دابوهريره په حديث يك راغيل ديو سړي په رسول الله صىل الله عليه وسلم باندي يو اوښ قرض و‪ ،‬هغه سړي‬
‫يووخت راغي دخپل قرض غوښتنه يئ كوله‪ ،‬رسول الله امر وكړ چي وريئ كړي‪ ،‬هغوي چي وكتل نو په هامغه سن‬
‫سال اوښ يئ ونه موند‪ ،‬بليك ټول اوښان دهغه په پرتله غټ وو‪ ،‬رسول الله بيا امر وكړ چي همدا وركړي‪ ،‬هغه سړي‬
‫وويل‪ :‬ښه وفا دي رارسه وكړه‪ ،‬الله پاك دي له تا رسه وفا وكړي‪ ،‬نبي كريم صىل الله عليه وسلم وويل‪ :‬ستاسو بهرت‬
‫هغه څوك دى چي په قرض وركونه يك ښه ادا وكړي" حديث بخاري په ‪ 1909‬رقم رسه روايت كړي ‪.‬‬

‫حديث مسلم روايت كړي ‪.061 /4‬‬

‫اعالم املوقعني تاليف ابن القيم ‪.070 /9‬‬

‫حديث ابوداود روايت كړي‬

‫‪Download from: ketabton.com‬‬