‫دولت جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫اکادمی علوم‬

‫بدخشان در گسترة فرهنگ و تاریخ‬

‫(مجموعۀ مقاالت)‬

‫به سعی و اهتامم‬

‫معاون رسمحقق برهان الدین نظامی‬
‫‪ 9911‬هـ‪.‬ش‬
 ‫شناسنامه‬
‫ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‬
‫بدخشان در گستۀ فرهنگ و تاریخ (مجموعه مقاالت)‬ ‫عنوان اثر‪:‬‬
‫معاون رسمحقق برهان الدین نظامی‬ ‫مهتمم‪:‬‬
‫معاون محقق عبدالنارص مبرش‬ ‫ادیتور‪:‬‬
‫ریاست اطالعات و ارتباط عامۀ اکادمی علوم افغانستان‬ ‫ناشر‪:‬‬
‫مطبعۀ آزادی‬ ‫محل چاپ‪:‬‬
‫‪ 9911‬هــ ش‬ ‫سال نشر‪:‬‬
‫‪ ٠٥٥‬جلد‬ ‫تیراژ‪:‬‬
‫‪ISBN: 179-1199-94٠-99-9‬‬
‫حق چاپ برای اکادمیعلوم محفوظ است‬
 ‫اعضای کمیسیون سمینار علمی ‪ -‬تحقیقی «بدخشان در گسرتۀ فرهنگ و‬
‫تاریخ»‬
‫‪ -9‬رسمحقق نرصهللا نارص‪ ،‬معاون بخش علوم برشی اکادمی علوم‪ ،‬رئیس کمیسیون‪.‬‬
‫‪ -2‬رسمحقق عبدالولی بصیرت منشی کمیسیون‪.‬‬
‫‪ -9‬رسمحقق شیرعلی تزری‪ ،‬رئیس مرکز علوم اجتامعی‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -4‬رسمحقق محمد رشیف ځدران‪ ،‬آمر انستیتوت تاریخ‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -٠‬رسمحقق عبداملعبود رضیری‪ ،‬آمر انستیتوت فقه‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -9‬رسمحقق خیرمحمد حیدری‪ ،‬آمر دیپارمتنت زبانهای پامیری‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -7‬رسمحقق سید علیشاه روستایار‪ ،‬آمر دیپارمتنت فولکلور دری‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -9‬رسمحقق سیام رسولی‪ ،‬آمر دیپارمتنت تاریخ معارص‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -1‬رسمحقق دکتور غالم فاروق انصاری‪ ،‬آمر دیپارمتنت اتنوگرافی‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -9٥‬رسمحقق محمد یاسین فرهمند‪ ،‬رئیس مرکز زراعت‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -99‬معاون رسمحقق وجیه هللا شپون‪ ،‬رئیس تحقیقات بین املللی پشتو‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -92‬معاون رسمحقق محمد فاضل رشیفی‪ ،‬آمر انستیتوت زبان و ادبیات دری‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -99‬معاون رسمحقق محمد آصف احمدزی‪ ،‬منشی علمی مرکز زبانها و ادبیات‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -94‬معاون رسمحقق برهان الدین نظامی‪ ،‬مهتمم مجلۀ خراسان‪ ،‬عضو‪.‬‬
‫‪ -9٠‬محقق امید افضلی‪ ،‬رئیس مرکز زمین‪ ،‬عضو‪.‬‬
 ‫فهرست‬
‫گزارش ‪9 ..................................................................................................‬‬
‫مقدمه ‪٠ ...................................................................................................‬‬
‫‪1‬‬
‫پیامها‬
‫پیام مقام محتم ریاست جمهوری اسالمی افغانستان ‪99 ...........................................‬‬
‫پیام وزارت ارشاد‪ ،‬حج و اوقاف ج‪.‬ا‪.‬ا ‪92 ...............................................................‬‬
‫پیام شورای علمی وزارت معارف در مورد سمینار علمی‪-‬تحقیقی ‪94 ...............................‬‬
‫د رسحدونو او قبایلو چارو وزارت پیغام ‪99 .............................................................‬‬
‫پیام دکتور عنایت هللا شهرانی ‪97 ......................................................................‬‬
‫پیام وزارت احیا و انکشاف دهات ج‪.‬ا‪.‬ا ‪29 ............................................................‬‬
‫پیام والیت بدخشان ‪22 .................................................................................‬‬
‫‪2‬‬
‫سخرنانیها‬
‫منت بیانیۀ افتتاحیۀ رسمحقق ثریا پوپل رسپرست ریاست اکادمی علوم ‪29 .......................‬‬
‫سخرنانی پوهاند نعمت هللا شهرانی‪99 ................................................................‬‬
‫سخرنانی دکتور محمد ایاز نیازی ‪99 ..................................................................‬‬
‫سخرنانی امان هللا پیامن ‪99 ...........................................................................‬‬
‫سخرنانی عبدالشکور واقف حکیمی ‪99 ...............................................................‬‬
‫سخرنانی استاد مرتضی حامد ‪42 ......................................................................‬‬
‫سخرنانی محتم فضل الرحمن طغرا ‪4٠ ...............................................................‬‬
‫سخرنانی دگر جرنال میرزا محمد یارمند ‪49 ..........................................................‬‬
‫‪3‬‬
‫بخش مقاالت‬
‫پتشخوارگر‪ ،‬مازندران کوهی یا بدخشان؟ ‪٠4 .........................................................‬‬
‫بُنواژۀ بدخشان در دل تاریخ ‪92 .......................................................................‬‬
‫جایگاه ماله شاه ارگسایی بدخشی در تصوف ‪9٠ ....................................................‬‬
‫بدخشان از دورۀ اسالمی تا عهد امیر یاری بیگ خان ولی ‪91 ......................................‬‬
‫معرفی قلعهها‪ ،‬بنادر و جاهای تاریخی بدخشان ‪92 .................................................‬‬
‫شاهان و شهزادهگان سخنرسا و دانشور در بدخشان ‪19 ...........................................‬‬
‫حیات وحش در بدخشان ‪999 .........................................................................‬‬
‫د بدخشان د ځینو سیمو وجه تسمیه(ټوپونیمیکي) څېړنه‪929 .....................................‬‬
‫پیشینه و نحوۀ برگزاری نوروز در بدخشان ‪999 .......................................................‬‬
‫بازتاب تحقیقات پژوهشگران ملی و بین املللی پیرامون بدخشان‪949 ............................‬‬
‫پیوند فکری نارصخرسو با امیر یمگان (امیر بدخشان) ‪9٠9 .........................................‬‬
‫وضعیت فرهنگی ‪ -‬ادبی بدخشان در عرص میران ‪999 ...............................................‬‬
‫وضعیت تاریخی و تأثیر متقابل حکومتها در بالندهگی مطبوعات ‪979 ...........................‬‬
‫بررسی حکمرانی کورگانیان در بدخشان ‪991 ........................................................‬‬
‫جاذبههای طبیعی بدخشان‪ ،‬فرصتها و محدودیتها ‪2٥4 .........................................‬‬
‫نقش جهانی و فرامرزی موالنا محمد انور وردوجی بدخشانی ‪297 .................................‬‬
‫مرصع‪ ،‬آفتاب درخشان در آسامن بدخشان ‪29٥ .....................................................‬‬
‫ارزیابی مقادیر توان تولیدی برق ‪249 .................................................................‬‬
‫برخی ویژهگیهای زبانی و آرایههای ادبی در اشعار عدیم شغنانی ‪294 ...........................‬‬
‫درنگی بر مسدس العقول و مخمس العقول موالنا میرزا شاه اخگر‪292 ............................‬‬
‫بازتاب اندیشههای عرفانی در اشعار غیاثی ‪291 .....................................................‬‬
‫چشماندازی به معرفی برخی از مفرسین‪ ،‬فقها و علامی مشهور بدخشان ‪9٥9 ...................‬‬
‫راه ابریشم و ارزش تجاری و اقتصادی آن در بدخشان ‪929 .........................................‬‬
‫نباتات طبی بدخشان ‪991 .............................................................................‬‬
‫زنان سخنرسای بدخشان ‪997 ........................................................................‬‬
‫بدخشان گنجینۀ زبانهای آریانی ‪997 ...............................................................‬‬
‫د شاه عبدهللا بدخشی ژوند او فرهنګی خدمتونه ‪917 ...............................................‬‬
‫انواع میوهجات در والیت بدخشان ‪4٥9 ...............................................................‬‬
‫پژوهشی پیرامون کتاب قلمی مالسعدی بدخشانی ‪494 ............................................‬‬
‫طریقههای عرفانی و تصوفی در بدخشان ‪429 .......................................................‬‬
‫بررسی مخترص تحوالت انقالب اسالمی‪449 ..........................................................‬‬
‫مروری مخترص بر زندهگی و سخنرسایی مخفی بدخشی ‪471 .....................................‬‬
‫صنایع دستی بدخشان‪494 ............................................................................‬‬
‫بدخشان از امیر عبدالرحمن خان تا اعالن جمهوریت ‪411 .........................................‬‬
‫اهمیت تاریخی و چگونگی انتقال خرقۀ مبارک از فیض آباد به قندهار ‪٠9٠ ......................‬‬
‫بازتاب مفاهیم و واژههای آیات قرآنی در رسودههای موالنا عامدالدین نایل ‪٠24 .................‬‬
‫درخشانترین چهرههای مخمسرسا بر غزلیات بیدل در بدخشان ‪٠97 ...........................‬‬
‫نگاهی به ریاض النور رحمت بدخشی ‪٠99 ...........................................................‬‬
‫ترنمرسایانی از دیار بیدل ‪٠77 .........................................................................‬‬
‫جهیلهای طبیعی و توریستی بدخشان‪٠19 .........................................................‬‬
‫جامعهشناسی تنوع قومی بدخشان ‪99٥ ..............................................................‬‬
‫پیشینه و نحوۀ برگزاری نوروز در بدخشان ‪929 .......................................................‬‬
‫بررسی وضعیت طبی در بدخشان‪9٠٠ ................................................................‬‬
‫اسطورۀ نهضت اسالمی‪ ،‬داكت محمد عمر شهید‪999 ...............................................‬‬
‫زندهگینامۀ عامل ربانی شیخ محمد اکرام الدین بدخشانی ‪91٥ ...................................‬‬
‫صلح در اندیشۀ شاعران بدخشان ‪7٥٥ ................................................................‬‬
‫سخنرسایانی از کشم بدخشان ‪797 ..................................................................‬‬
‫نقش علامی دیوبند در انکشاف علوم و معارف بدخشان ‪749 ......................................‬‬
‫‪4‬‬
‫ارزیابی و قطعنامه‬
‫ارز یابی ‪7٠9 .............................................................................................‬‬
‫قطعنامه ‪7٠1 ............................................................................................‬‬
 ‫گزارش مختصی از نحوۀ برگزاری سمینار علمی‪ -‬تحقیقی «بدخشان‬
‫در گسرتۀ فرهنگ و تاریخ»‬

‫بسم هللا الرحمن الرحیم و به نستعین‪.‬‬

‫اس إنا خلقناکُم من ذکر و ا ُنثی و جعلناکُم شُ ُعوبا و قبائل لتعارفُوا إن اکرم ُکم‬
‫«یا أیها الن ُ‬
‫عندهللا اتقاکُم إن هللا علیم خبیر(حجرات‪)99 :‬‬
‫ترجمه‪ :‬ای مردم! ما شام را از یک مرد و زن آفریدیم؛ و شام را شعبههای بسیار و قبیلههای‬
‫مختلف گردانیدیم تا یکدیگر را بشناسید‪ .‬بزرگوار(و با افتخار)ترین شام نزد خدا‪ ،‬با تقواترین‬
‫شام است‪ .‬خدا دانا و آگاه است‪.‬‬
‫که عشقش هست ما را ریشه در دل‬ ‫بــه نــام آن خـدای خــالــق کل‬
‫ســالم ای خـلـق دلـشـاد بـدخـشـان‬ ‫ســــالم ای مــلـت آزاد افــغــان‬
‫فرهیختهگان گرامی‪ ،‬جاللتمآبان‪ :‬عالیقدر محتم پوهاند نعمت هللا شهرانی مشاور ارشد‬
‫ریاست جمهوری اسالمی افغانستان‪ ،‬عالیقدر رسمحقق ثریا پوپل رسپرست اکادمی علوم‪،‬‬
‫منایندهگان محتم مردم در خانۀ ملت‪ ،‬هیأت رهربی اکادمی علوم‪ ،‬دانشمندان‪ ،‬استادان‪،‬‬
‫مهامنان معزز رسزمین علمدوست و فرهنگگست بدخشان‪ ،‬حارضین در تاالر‪ ،‬خانمها و‬
‫آقایان! السالم علیکم و رحمت هللا و برکاته!‬
‫حضور گرم شام عزیزان را در این هامیش علمی‪ -‬پژوهشی خیر مقدم گفته و قدمهای تک‬
‫تک شام را به روی دیده استقبال می مناییم‪.‬‬
‫انگیزۀ تدویر سمینار‬
‫جای دارد از انگیزۀ تدویر این هامیش باشکوه تذکر کوتاهی داشته باشیم‪.‬‬
‫آری! پروژۀ علمی‪ -‬تحقیقی زیر عنوان «تحلیل و بررسی رسودههای عدهیی از سخنوران‬
‫معارص بدخشان» در اکادمی علوم برای دانشمند جوان و فرهیخته محقق برهان الدین نظامی‬
‫سپرده شد که با تکمیل پروژۀ مذکور‪ ،‬انگیزۀ پژوهشهای بیشت علمی در جهت رشد و توسعۀ‬
‫داشتههای مادی و معنوی این والیت گردید‪ .‬حس بالندهگی مسائل فرهنگی و تاریخی با‬
‫دانشمندان بدخشانی در اکادمی علوم‪ ،‬چون‪« :‬رسمحقق عبداملعبود رضیری‪ ،‬رسمحقق‬
‫سیام رسولی‪ ،‬رسمحقق خیر محمد حیدری‪ ،‬رسمحقق عبدالولی بصیرت‪ ،‬محقق‬
‫عبدالحمید وفا و محقق یار محمد صمدی» را واداشت که ضمن مشوره و نشستهای‬
‫پیگیر‪ ،‬طرح برگزاری سمینار علمی‪ -‬تحقیقی را به مقام رهربی اکادمی علوم افغانستان‬
‫پیشکش منایند که خوشبختانه رهربی اکادمی علوم با کامل میل از این طرح استقبال منوده‪،‬‬
‫هدایت دادند تا معاونیت بخش علوم برشی رهربی برگزاری این سمینار را به عهده گیرد‪.‬‬
‫رهربی کمیسیون برگزاری سمینار هذا؛ پانزده نفر از دانشمندان را به صفت اعضای‬
‫«کمیسیون بررسی مقاالت» برگزیدند تا در مورد خوانش و چاپ مقاالت ابراز نظر منایند‪.‬‬
‫هدف سمینار‬
‫نخست‪ :‬هدف از تدویر این هامیش‪ ،‬بسیج منودن فرهنگیان‪ ،‬علام‪ ،‬دانشمندان و به ویژه‬
‫نسل جوان بدخشان در تحوالت بزرگ علمی و نوگرایی سیاسی‪ -‬فرهنگی کشور؛ و پیوست‬
‫دادن آنها به نقطۀ مرکزی مباحث علمی و فرهنگی این مرز و بوم که هامنا اکادمی علوم است‪،‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫ثانیا‪ :‬ایجاد فضای مملو از محبت‪ ،‬برادری‪ ،‬تقویۀ وحدت ملی‪ ،‬ترشیک مساعی فرهنگی‬
‫ملیتهای باهم برادر افغانستان‪ ،‬بازتاب جایگاه و توجه اکادمی علوم افغانستان و نقش سازندۀ‬
‫آن در تدویر سمینارها و سمپوزیمهای علمی‪ -‬تحقیقی‪ ،‬غرض ارجگزاری به مسائل فرهنگی‪،‬‬
‫تاریخی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اجتامعی و نظایر آنها میباشد‪.‬‬
‫اهمیت سمینار‬
‫بدخشان یکی از والیات باستانی کشور‪ ،‬محور بزرگتین تحوالت فرهنگی‪ ،‬ادبی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬
‫اجتامعی و اقتصادی در درازنای تاریخ بوده و یکی از منابع زالل رسچشمههای فرهنگی این‬
‫رسزمین به شامر میرود‪.‬‬
‫بدون شک‪ ،‬نقش دانشمندان‪ ،‬فرهیختهگان‪ ،‬نویسندهگان و جوانان با نبوغ بدخشانی در‬
‫کنار سایر شخصیتهای وارستۀ افغانستان‪ ،‬در ساختار تاریخ کهن و نوین این کشور‪ ،‬مشهود و‬
‫ملموس بوده است‪ .‬سزاوار میدانیم تا رهربی دولت افغانستان در بسیج آنها برای اتخاذ‬
‫تصامیم درست‪ ،‬هدفمند و منطبق با تحوالت و پیرشفتهای نوین جامعۀ انسانی تسهیالت را‬
‫فراهم منوده‪ ،‬به غنای نیروی خالق و مبتکر کشور بیفزاید‪.‬‬
‫از سوی دیگر‪ ،‬تدویر سمینارهای پژوهشی میتواند در انعکاس اهداف بلند و برشدوستانۀ‬
‫مأمن عزیز ما افغانستان و نقش تأثیرگذار اکادمی علوم در راستای نهادینهسازی تاریخ نوین‬
‫این کشور‪ ،‬سهم متبارزی را ایفا مناید‪.‬‬
‫بدینوسیله‪ ،‬پیشنهاد میداریم‪ ،‬که مقام عالی ریاست جمهوری اسالمی افغانستان‪ ،‬با‬
‫مساعد منودن فرصتهای علمی و پژوهشی‪ ،‬عامل بسیج دانشمندان‪ ،‬شناسایی چهرههای‬
‫شاخص ادبی و معرفی سایر داشتههای مادی و معنوی کشور گردیده‪ ،‬بذر محبت‪ ،‬وحدت‬

‫‪2‬‬
‫مقدمه‬

‫ملی‪ ،‬همدیگرپذیری و روحیۀ ترقی و تعالی کشور را در متام عرصهها‪ ،‬کشت منوده؛ حاصلش‬
‫را همهگانی مناید‪ .‬انشاء هللا نتیجهاش مفید خواهد بود‪.‬‬
‫قابل یادآوری میدانیم که اکنون مجموعه مقاالت این هامیش بزرگ‪ ،‬به زیور چاپ آراسته‬
‫گردیده است؛ جا دارد از الطاف پرمحبت دولت جمهوری اسالمی افغانستان‪ ،‬هیأت رهربی‬
‫اکادمی علوم‪ ،‬به ویژه‪ ،‬توجه خاص معاون رسمحقق دکتور عبدالظاهر شکیب رسپرست اکادمی‬
‫علوم افغانستان‪ ،‬قلبا اظهار سپاس و شکران مناییم‪.‬‬

‫با تقدیم احتامات‬

‫رسمحقق عبدالولی بصیرت‬

‫‪9‬‬
4
 ‫مقدمه‬

‫بدخشان یکی از والیات باستانی و تاریخی در پهنای این رسزمین بوده که مناظر طبیعی‪،‬‬
‫قلههای مرتفع‪ ،‬راغستانها‪ ،‬چمنزارها‪ ،‬آبشارها‪ ،‬هوای گوارا و سایر داشتههای مادی و معنوی‬
‫به ارزش و جایگاه این رسزمین در سطح ملی و بین املللی افزوده است‪ .‬کهنترین منابع‬
‫تاریخی و روایات افسانوی‪ ،‬حکایت از باستانی بودن بدخشان داشته‪ ،‬این رسزمین را از‬
‫نخستین تجلیگاههای زیست برشی‪ ،‬مخصوصا آریاییها‪ ،‬در رشق دنیای قدیم میشامرند‪.‬‬
‫مسلام بدخشان حسب روایات تاریخی و مستندات باستانشناختی‪ ،‬از قدیم االیام تا کنون‬
‫به داشتههای بینظیرش هامنند الجورد و لعل در دنیای باستان و در تجارتهای بین املللی‬
‫از شهرت خاص برخوردار بوده است‪ .‬این رسزمین علی الرغم شهرت جهانی اش در معادن‬
‫قیمتی‪ ،‬به داشنت دانشمندان و محققین شهیر در سطح ملی و بین املللی نیز رسآمد روزگار‬
‫بوده؛ هیچگاه و در هیچ رشایطی‪ ،‬کاروانش از قافلۀ متدن و معرفت عقب نیفتاده است‪.‬‬
‫بدخشان عهد عباسی و تخارستان عهد اسالمی از نخستین جغرافیا در رشق جهان اسالم‬
‫است که دین مقدس اسالم به آنجا رسیده و مردم این رسزمین‪ ،‬با کامل میل از این پیام الهی‬
‫(صلی هللا علیه و سلم)‬
‫استقبال منوده‪ ،‬به پیروی از فرامین الهی و دستورات پیامربش حرضت محمد‬
‫شتافتند؛ هللا متعال را سپاس که تا کنون نیز‪ ،‬هامنند اسالف خویش با عزت‪ ،‬زیر پرچم اسالم‬
‫و دولت جمهوری اسالمی افغانستان زیست منوده‪ ،‬رشافتمندانه آمادۀ حراست و حفاظت از‬
‫غرور ملی‪ ،‬حیثیت سیاسی و فرهنگ علیای کشور در متام عرصهها می باشند‪.‬‬
‫بدخشان و بدخشانیها با وجود دوری شان از مرکز کشور‪ ،‬هیچگاهی خویشنت را بیگانه از‬
‫سایر اقوام با هم برادر افغانستان ندانسته؛ همواره در کنار سایر اقوام افغانستان‪ ،‬صدای‬
‫عدالت‪ ،‬حراست و حفاظت از ارزشهای متعالی و جغرافیای تاریخی این کشور را بلند منوده‪،‬‬
‫خواهان یک کشور مقتدر و یک ملت با هم برادر و باعزت بوده اند‪.‬‬
‫خوشبختانه در این اواخر‪ ،‬رهربی اکادمی علوم افغانستان‪ ،‬غرض تحقیقات بیشت در‬
‫موضوعات مختلف‪ ،‬مخصوصا مسائل فرهنگی‪ -‬ادبی‪ ،‬پژوهشی را پیرامون بررسی وضعیت‬
‫فرهنگی و چهرههای شاخص ادبی‪ ،‬همچنان تحلیل و ترشیح تراوشهای ذهنی و فکری برخی‬
‫دانشمندان بدخشان‪ ،‬مربم دانسته؛ اجرای آن را به نگارندۀ این سطور محول کرد‪ .‬همزمان با‬
‫تکمیل پروژۀ علمی‪ -‬تحقیقی یادشده‪ ،‬مطابق پالیسی اکادمی علوم؛ نگارنده به این نتیجه‬
‫رسید که بدخشان یکی از ظرفیتهای ستگ کشور در مسائل علمی‪ -‬فرهنگی و داشتههای‬
‫طبیعی محسوب می گردد که در صورت توضیح‪ ،‬تبیین و بازتاب این داشتهها به غنای معنوی‬
‫کشور افزوده می شود‪.‬‬
‫با در نظر داشت مربمیت موضوع‪ ،‬شورای علمی اکادمی علوم افغانستان الزم دیدند تا‬
‫سمینار علمی‪ -‬تحقیقی را تحت عنوان «بدخشان در گستۀ فرهنگ و تاریخ» با مشارکت متام‬
‫بخشهای علمی اکادمی علوم و سایر دانشمندان کشور از دانشگاهها و دیگر نهادهای علمی‬
‫برگزار منایند‪.‬‬
‫هلل الحمد‪ ،‬این مأمول بعد از اتخاذ تصمیم در ارسع وقت‪ ،‬جامۀ عمل پوشید؛ و از این‬
‫بابت‪ ،‬مردم و فرهنگدوستان بدخشانی از اقدام خردپسندانۀ رهربی اکادمی علوم افغانستان‪،‬‬
‫مشکور و ممنون هستند‪.‬‬
‫حقیقتا تطبیق و اجرایی شدن این مأمول ارزشمند‪ ،‬به همت و دلسوزی رسپرست اکادمی‬
‫علوم افغانستان‪ ،‬رسمحقق ثریا پوپل صورت گرفت؛ اما چاپ و نرش این ویژهنامۀ بدخشان‪ ،‬با‬
‫عطف توجه رسپرست اکادمی علوم که همواره به اشاعۀ مباحث علمی و بالندهگی مسائل‬
‫فرهنگی توجه ویژه داشته است‪ ،‬درخور ستایش می باشد‪ .‬واقعا با طبع این اثر‪ ،‬نه تنها زوایای‬
‫مکتوم و پنهان بدخشان برای محققین و پژوهشگران‪ ،‬روشن و واضح میگردد؛ بلکه به‬
‫غنامندی مسائل ادبی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬تاریخی‪ ،‬طبیعی و نظایر آنها کمک شایانی می مناید‪.‬‬
‫سزاوار است که بگوییم‪ ،‬مجموعه مقاالت «بدخشان در گستۀ فرهنگ و تاریخ» از نگاه‬
‫شکلی‪ ،‬شامل بخشهایی چون‪ :‬پیامها به شمول پیام مقام محتم ریاست جمهوری اسالمی‬
‫افغانستان‪ ،‬پیام وزارتخانهها و سایر نهادهای دولتی؛ سخرنانیهای دانشمندان فرهیخته‪،‬‬
‫وکالی پارملان و مقامات ارشد کشور؛ مقاالت‪ ،‬شامل حدود پنجاه مقالۀ علمی‪ -‬تحقیقی؛‬
‫ارزیابی دقیق و عاملانۀ سمینار توسط پوهاند دوکتور عبدالقیوم قویم و در آخر‪ ،‬صدور قطعنامه‬
‫میباشد‪.‬‬
‫همچنان از نگاه محتوایی‪ ،‬دارای مطاب ارزشمند‪ ،‬مفید و معلومات جامع برای‬
‫دانشپژوهان پیرامون بدخشان می باشد‪ .‬سمینار هذا با تالوت آیات کالم هللا مجید توسط‬
‫استاد نذر هللا بیان‪ ،‬رشوع؛ و با داعیۀ خیر و فالح توسط رسمحقق عبدالولی بصیرت پایان داده‬
‫شد‪.‬‬
‫از نگاه زمانی‪ ،‬سمینار مذکور به مدت سه روز برگزار گردید‪ .‬هر سه روز این سمینار‪ ،‬از نگاه‬
‫وجاهت و عالقهمندی فرهنگدوستان متجلیتر و ارزشمندتر به پیش میرفت‪ .‬وقوف به‬
‫موضوعات قابل بحث در این مجموعه‪ ،‬از نگاه محتوایی پژوهشگر را به مطالب متعدد و متنوع‬
‫در مورد بدخشان و بدخشانشناسی کمک مثمر می مناید‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫مقدمه‬

‫در فرجام‪ ،‬الزم میدانم از اقدام خردمندانۀ دوکتور عبدالظاهر شکیب رسپرست اکادمی‬
‫علوم افغانستان‪ ،‬حوصلهمندی رئیس کمیسیون برگزاری سمینار رسمحقق نرصهللا نارص معاون‬
‫بخش علوم برشی اکادمی علوم‪ ،‬اعضای محرتم کمیسیون بررسی مقاالت علمی‪ ،‬دانشمندانی‬
‫که با کامل میل و رغبت به همین مناسبت‪ ،‬مقاله نوشتند و بزرگوارانی که در سمینار اشرتاک‬
‫منوده به ایراد سخرنانی پرداختند‪ ،‬از استادان بدخشانی که سهم فعال و خستهگیناپذیری در‬
‫پیشربد کارهای این هامیش‪ ،‬از خود نشان دادند‪ ،‬همچنان از کمیسیون تدارکات‪ ،‬مخصوصا‬
‫معاونیت بخش مالی و اداری اکادمی علوم که در رسیدهگی به امور مهامنداری از هیچ زحمت‬
‫دریغ نورزیدند‪ ،‬نیز از عبدالشکور واقف حکیمی مناینده مردم بدخشان در شورای ملی که‬
‫سهم خویش را در نرش این اثر ادا منودند و سایر دوستانی که با کامل میل از این پروسه‬
‫حامیت کردند‪ ،‬صمیامنه اظهار امتنان کنم‪ .‬با کامل اطمینان میتوانم مدعی شوم که مردم‬
‫بدخشان‪ ،‬زحمتکشی این زحمتکشان را همواره به خاطر خواهند داشت و از ایشان قلبا‬
‫اظهار سپاس و شکران خواهند کرد‪.‬‬
‫با عرض حرمت‬
‫معاون رسمحقق برهان الدین نظامی‬

‫‪7‬‬