ÇEVRE SORUNLARI

ve Makina Mühendisi

1
Dr. Öğretim Üyesi Muharrem H. Aksoy

ÇEVRE
• Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde
yürüttüğü hava, su, toprak,
doğal kaynaklar, belirli bir
ortamdaki bitki ve hayvan
topluluğu, insan ve bunlar
arasındaki faaliyetleri içine alan
ortamdır.

1
 ÇEVRE
• İnsanın yeryüzündeki faaliyetleri çevre sorunlarına neden
olmaktadır.

SÜREÇ-SONUÇ
• Kaynakların israfı
• Doğal ekolojik dengenin bozulması
• İnsan sağlığına olumsuz etki

2
 TEMEL ÇEVRE SORUNLARI
1. ÇEVRE KİRLİLİĞİ

2. KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEĞİŞİMİ

3. DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜNÜN TAHRİBİ

4. TOPRAK KAYNAKLARININ TAHRİBİ

5. TARIM ALANLARININ AZALMASI

6. SU KAYNAKLARININ AZALMASI

7. OZON TABAKASININ TAHRİBİ

8. BİYOÇEŞİTLİLİĞİN AZALMASI

1.ÇEVRE KİRLİLİĞİ

• “Çevre kirliliği, ekosistemlerde doğal dengeyi bozan ve

insanlardan kaynaklanan ekolojik zararlardır.”

Nedenleri
• Çeşitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici
maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi ile
çevre kirliliği meydana gelmektedir.

3
 1.ÇEVRE KİRLİLİĞİ

Başlıca kirlilik çeşitleri

• Hava kirliliği,

• Su kirliliği,

• Toprak kirliliği,

• Gürültü kirliliği,

• Radyoaktif kirlilik.

Hava Kirliliği
• Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buharı
şeklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve diğer canlılar ile
eşyaya zarar verebilecek miktarlara yükselmesi, “Hava Kirliliği”
olarak nitelendirilmektedir.

• Zararlı Emisyon (Yanma gazları, zehirli gazlar, partikül)

• Sıcak işleme ile, fırın veya içten yanmalı motorlarda yanma, kimyasal
reaksiyon

4
 KÜRESEL ISINMA VE İKLİM
DEĞİŞİMİ
• KÜRESEL ISINMA Bütün dünyada sıcaklığın sistematik bir
şekilde artmasına bağlı iklim değişikliği sürecidir.
• Sıcaklık artınca buharlaşma artar, yağışlar ve hava
hareketleri değişir.
• Havadaki toplam nem miktarı artar.
• Küresel ısınma nedeni ile önümüzde 100 yıl deniz su
seviyesinin 120 cm yükseleceği öngörülmektedir.

KÜRESEL ISINMA

10

10

5
 KÜRESEL ISINMA VE İKLİM
DEĞİŞİMİ
• Son 30‐40 yıl içinde, sıcaklığın bütün dünyada sistematik olarak
artışı, 1983 yılından itibaren ölçümlerle belirlenmiştir.
•
• Son yüzyılın en sıcak ve en kurak yazları son 8 – 10 yıl içinde
yaşanmıştır.

• Bilim insanları, küresel ısınmada en etkili faktörün, “sera gazları”

denen gazların atmosferde hızla artması olduğunu
belirtmektedirler.

• Başlıca sera gazları; karbondioksit, metan, kloroflourokarbon, ozon

ve azot oksitleridir.
• Bunlar içinde karbondioksit %50 ile en etkili sera gazı olarak
bilinmektedir.
11

11

HAVA
ÖNLEMLER
• Yanma verimliliğinin izlenmesi
• Yakıt sarfiyatının izlenmesi
• Enerji tasarrufu
• Hava kirliliği izleme (NOx,partikül, SO2)
• Faaliyetleri kontrol ederek zararlı
emisyonu önleme
Hava kirliliğine karşı alınabilecek önlemler,
• Kirlilik kaynağına göre (fabrika, termik
santral, konutlar, taşıt araçları) çok çeşitlidir.
Bu önlemler başta
– eğitim,
– teknik ve
– hukuksal önlemler olmak üzere başlıca
Filtre sistemleri 12
3 grupta toplanabilir.

12

6
 Su Kirliliği
• Su kirliliği, istenmeyen zararlı maddelerin, suyun niteliğini
ölçülebilecek oranda bozmalarını sağlayacak miktar ve
yoğunlukta suya karışma olayıdır.
• Konutlar, endüstri kuruluşları, termik santraller, gübreler,
kimyasal mücadele ilaçları, tarımsal sanayi atık suları,
nükleer santrallerden çıkan sıcak sular ve toprak erozyonu
gibi süreçler ve maddeler su kirliliğini meydana getiren
başlıca kaynaklardır.

13

13

Su Kirliliği
• Su kullanımında tasarruf sağlayacak önlemler (evde tasarruf
tedbirleri, tarımsal sulama, sanayide su kullanımı vb.) Bu
gruba giren önlemler, atık kirli su miktarını azaltmayı
öngörmektedir.

Örnek
• Suları temizleyen teknik önlemler. Bu gruba giren önlemler
ise, suyun kirlenmesini ve kirlenmiş suların arıtılmasını
sağlarlar.
Yağmur suyu ne işe yarar, atık su?

14

14

7
 SU
• Soğutma, yıkama, temizleme ve
diğer endüstriyel kullanımlarda
tasarrufa uyulmaması

ÖNLEMLER
• Su tasarrufu ile ilgili uygulamalar
• Su Kullanımının izlenmesi
• Atık suyun değerlendirilmesi
• Su kullanılmayan alternatif üretim
teknikleri
• Kimyasal/Biyolojik Arıtma

15

15

SU KAYNAKLARININ AZALMASI
Önlemler
• Barajlarda su toplama.
• Deniz suyundan tatlısu elde edilme yöntemlerini geliştirme.
• Su harcamalarında tasarruf etme, su harcayan aletleri
standart hale getirme.
• Tarım sektöründe çok az su ile sulama yapacak yöntemleri
geliştirme.
• Sanayi sektöründe çok az su harcama ile aynı üretimi
gerçekleştirebilecek yeni üretim yöntemleri bulma ve
uygulama.
• Su israfını önleyecek yönetsel ve sosyolojik önlemler alma.

16

16

8
 Toprak Kirliliği
• “Toprağın verim gücünü düşürecek, optimum toprak
özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve
olaylar”, toprak kirliliği veya toprak kirlenmesi olarak
nitelenir.

• Örneğin, kükürtdioksit oranı yüksek olan bir atmosfer

tabakasından geçen yağmur damlacıkları “asit yağışları”
halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç
köklerini, bitkisel ve hayvansal toprak canlılarını zarara
uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi
dengesini bozar, taban sularını içilmez hale getirir.

• Toprak kirliliğini önlemek için çok çeşitli teknik, ekolojik ve

hukuksal önlemler alınmaktadır.
17

17

TOPRAK KAYNAKLARININ
TAHRİBİ
• Toprak, besinlerimizin %99’unu üreten ve yenilenemeyen
önemli bir doğal kaynaktır.
• Ayrıca, bütün canlıların yaşamı için mutlak surette gerekli
suyun deposu ve süzgecidir.
• Sanayinin de ham maddesi olan mineraller, madenler ve
orman sanayi ürünlerinin de kaynağıdır.

Toprak Kayıplarına Karşı Alınabilecek Önlemler

• Bitki örtüsü korunmalı, meraların nitelikleri iyileştirilmeli,
arazi yetenek sınıflarına göre topraktan yararlanmalı. Her
türlü hatalı tarım tekniğinden (hatalı toprak işleme, ekim
nöbeti uygulamama, vb.) kaçınmalıdır.

• Bu koruyucu önlemler yanında, erozyonla mücadele için

teknik ve biyolojik uygulamalar yapılmalıdır. 18

18

9
 Radyoaktif Kirlenme
• Nükleer enerji santralleri, nükleer silâh üreten fabrikalar ,
radyoaktif madde artıkları radyoaktif kirlenmeye neden olan
başlıca kaynaklardır.
• Radyoaktif maddeler yaymış oldukları zararlı atomik
parçacıklarla canlılara, hava, su, toprak ve bitkilere zarar verir.
• Radyoaktif maddeye sahip (radyasyonlu) hayvansal ve
bitkisel ürünler (et, balık, süt, sebze, meyve vb.) , bu zararlı
maddeyi besin zinciri ile insanlara ve diğer canlılara taşır.
• Bu zararlı ürünler insan ve hayvanlarda bağışıklık
mekanizmasını düşürmek/yok etmek, organlara zarar vermek
gibi tedavisi zor veya genetik aktarımla geçecek tedavisi
imkansız hastalıklar meydana getirebilirler.

19

19

Gürültü Kirliliği
• “Gürültü Kirliliği” denilince, “insanlarda sağlık bakımından
geçici bir zaman için veya sürekli olarak zarar meydana
getiren sesler” anlaşılır.
• Gürültü kirliliği yaratan başlıca kaynaklar şunlardır: ulaşım
araçları, sanayi kuruluşları, sosyal donatım, eğlence araçları.
• Gürültü insanların sinir sistemlerinden, kan dolaşım
sistemlerine ve kas gerilimlerine kadar çok çeşitli zararlar
meydana getirir.

20

20

10
 DOĞAL BİTKİ ÖRTÜSÜ TAHRİBİ
SORUNU

• M.Ö. 10.000 yılında Anadolu’nun %72’si orman, %17’si bozkır

iken bugün ormanlık alan oranı %22’ye inmiş, bozkır alanları
%35’e ulaşmıştır.

• Biz ne yapabiliriz?

21

21

OZON TABAKASININ TAHRİBİ

SORUNU
• Ozon tabakası, yeryüzünden 20 km yukarıda başlayan ve 35 –
40 km yüksekliğe kadar çıkan, ozon gazı(O3) bakımından
zengin olan bir atmosfer katmanıdır.
• Bu tabaka güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlarını (dalga
boyları: 280 – 320 milimikron) absorbe ederek, yeryüzüne
gelen miktarını azaltır.
• Bu sayede güneşten tüm ışın enerjisinin %9’unu oluşturacak
şekilde çıkan morötesi (ultraviyole) ışınlarının, ancak %2’si
yeryüzüne ulaşabilir.

22

22

11
 TOPRAK
• Yağ, kimyasal maddeler, ağır metaller,
radyoaktivite, gübre, tarım ilaçları ile
kirlenme
• Yer altı depoları veya yer üstü
faaliyetlerden kirlenme
ÖNLEMLER
• Kimyasal madde kullanımının izlenmesi
• Toprak kirlenmesini izleme
• Faaliyetleri kontrol ederek toprak
kirlenmesini engelleme
23

23

GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM
• Yapısal nedenlere bağlı
• Beklenilmeyen nedenlere bağlı
ÖNLEMLER
• Gürültü kaynaklarının belirlenmesi ve
Sürekli İzleme
• Gürültü ve titreşim absorbsiyonu‐
izolasyonu
• Gürültü Haritası çıkarma
• Uygun koruyucu donanım kullanımı
• Titreşim absorbe

24

24

12
 ATIKLAR
• Tehlikeli Atıklar (Yağ, tarım ilacı, zehirli,
koroziv, parlayıcı, patlayıcı, nükleer,
toksik, maddeler, ağır metal,
laboratuvar ve tıbbi atıkları, reaktif
maddeler)

• Tehlikeli Olmayan (Kağıt, cam, metal,

ofis ve kafeterya atıkları)

• Kontrollü Atıklar (Gizli dokümanlar,

ilaçlar)

• Ürün atıkları (kullanılmış ürünler,

25
ambalaj atıkları, hurdalar)
25

ATIKLAR
ÖNLEMLER
• Ürünlerin sınıflandırılması
• Alternatif ürün kullanma
• Üretim proseslerinde atık azaltmaya yönelik hassasiyet
• Geri Dönüşümü sağlama
• Kullanımın izlenmesi
• Üretim vb. Faaliyetlerin Kontrolü
• Atık kontrol faaliyetleri
• Yakma, kontrollü yok etme, geri dönüşüm,
değerlendirme vb. faaliyetler

26

26

13
 ENERJİ
• Isıtma, soğutma, pişirme, üretim,
havalandırma, buhar üretimi, taşıma
ÖNLEMLER
• Enerji kullanımının İzlenmesi
• Enerji tasarrufu uygulamaları
• Personelin Bilinçlendirilmesi
• Alternatif enerji kaynakları kullanımı

27

27

DOĞAL KAYNAKLAR
• Hammadde ve Doğal kaynakların israfı
ÖNLEMLER
• Malzeme kullanımının/firelerin İzlenmesi
• Malzeme tasarrufu uygulamaları
• Personelin Bilinçlendirilmesi
• Alternatif malzemeler kaynakları kullanımı

28

28

14
 GERİ DÖNÜŞÜM
• Plastikler
• Kağıt‐Mukavva
• Ampuller
• Tehlikeli ve zehirli atıklar
• Kullanılmış yağ
• Kartuşlar
• Teneke kutular
• Bataryalar
• Cam

Geri dönüşüm ürünleri tercih etme, atıkları kullanılır hale getirme

29

29

ÇEVRE İÇİN ULUSLAR ARASI

FAALİYETLER
• 1972 Stockholm BM İnsan Çevresi Konferansı
• 1987 BM Ortak geleceğimiz raporu ile “Sürdürülebilir
Kalkınma”
• 1985 Ozon Tabakasının Korunmasına dair Viyana
Konferansı ve Sözleşmesi(1988)
• 1987 Montreal Protokolü (1 Ocak 1989 yürürlük)
• 1991 ISO 14000 Serisi için ilk toplantı
• 1992 Rio Deklerasyonu
• 1994‐ BSI 7750, EMAS, ISO 14000 Serisi Standartlar

30

30

15
 SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
• Gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılama yeteneğini
engellemeden bugünün ihtiyaçlarını karşılayan
gelişme.
• Ne çevre için sanayiden, ne de sanayi için çevreden
vazgeçmektir. Kömür bulduk napalım??

31

31

ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİ

• Çevre politikası ve amaçlarını göz önünde tutarak ürün ve
hizmetlerinin çevre üzerindeki etkilerini kontrol altında
tutarak çevre yönünden başarılı icraatlar gerçekleştirme.

32

32

16
 NİÇİN ÇYS?
• Müşterilerin çevre konusundaki
duyarlılığı
• Kayıpları azaltma, Tasarruf ve
Maliyetleri Düşürme isteği
• Yasal Gereklilikler
• Destekler
• AB vb. piyasaların talepleri
• Rekabette avantaj
• Sosyal Sorumluluk
• Çevrenin sınırı yoktur

33

33

ISO 14001 STANDARDI

• Belgelendirmeye esastır
EKLER
• EK‐A Standardın kullanımı ile
ilgili klavuz
• EK‐B IS0 1400 serisindeki ÇYS
Standartları
• EK‐C ISO 9000 ve ISO 14000
Arası ilişki

34

34

17
 KANUNLAR
• ÇEVRE KANUNU
• Kara Avcılığı Kanunu
• Hayvanları Koruma Kanunu
• Orman Kanunu
• Milli Parklar Kanununu
• Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı
Kanunu
• ÇED Yönetmeliği

35

35

ÇEVRE KANUNU
• Çevreyle ilgili tedbirler
• Arıtma tesisi zorunluluğu
• İşletme İzni
• Faaliyet Durdurma yetkisi
• Çevre ile ilgili kurulllar,
• Cezai hükümler

36

36

18
 YÖNETMELİKLER
• ÇED Yönetmeliği
• Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
• Ambalaj Ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
• Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği
• Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü
Yönetmeliği
• Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği Yönetmeliği
• Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi
Yönetmeliği (2002/49/EC)
• Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerinin Kontrolü Yönetmeliği

37

37

YÖNETMELİKLER
• Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
• Endüstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin
Kontrolü Yönetmeliği
• Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
• Benzin Ve Motorin Kalitesi Yönetmeliği (2003/17/AT ile
değişik 98/70/AT)
• Atık Pil Ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
• Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği
• Gemilerden Atık Alınması ve Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği
• Araç Muayene İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç
Muayenesi Hakkında Yönetmelik

38

38

19
 Sonuç Olarak…
• Makina Mühendisleri uygarlığa katkı sağlarken
çevreye etkilerini değerlendirmelidir.
• Çevreye minimum etki ile maksimum fayda
elde edecek faaliyetler/gelişmeler yapmalıdır.
• Yenilebilir enerji, Fosil/ Nükleer

39

39

20