‫بررسی تأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه‬

‫اجتماعی در جامعه‬

‫جعفر حسین پور‪1‬‬

‫چکیده‬
‫هدف این مقاله‪ ،‬بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی مجازی ‪ -‬به طاور اخاص فیسابوک ‪ -‬بار‬
‫باالبردن سرمایه اجتماعی در جامعه است‪.‬مسأله مورد بررسی‪ ،‬مطالعه کنشهای کاربران ایرانی در‬
‫سایت فیسبوک و شناسایی شاخصهای نشاندهنده سرمایه اجتماعی در این سایت است‪.‬‬
‫سؤال اصلی تحقیق عبارت است از‪ :‬آیا افراد با سرمایه اجتماعی بااالتر در شابکه اجتمااعی‬
‫مجازی فیسبوک‪ ،‬از سرمایه اجتماعی باالتری در جامعه نیز برخوردارند؟‬
‫فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از‪:‬‬
‫بین سرمایه اجتماعی افراد در شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک و سرمایه اجتمااعی آنهاا‬
‫در جامعه رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫چارچوب نرری مورد استفاده شامل نرریه سرمایه اجتماعی پاتنام که شبکههاا و هنجارهاا‬
‫را‪ ،‬مؤلفههای اصلی تشکیلدهنده سرمایه اجتماعی می داند و نرریه پیر بوردیو و نرریه فرانسیس‬
‫فوکویاما و جامعه شبکهای کاستلز است‪.‬‬
‫روش این تحقیق پیمایش و ابزار ماورد اساتفاده در آن دو پرسشانامه اسات‪ .‬نموناه ماورد‬
‫مطالعه شاامل ‪ 80‬نفار اسات کاه باه روش تصاادفی هدفمناد و تصاادفی گلولاه برفای از میاان‬
‫دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته ارتباطات دانشاگاه سراساری عالماه طباطباالی و‬
‫دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات که در شبکه اجتماعی فیسبوک عضاویت دارناد‪ ،‬انتخااب شاده‬
‫است‪.‬‬
‫دادههای جمعآوریشده از طریق پرسشنامهها‪ ،‬با استفاده از نرمافزار ‪ SPSS‬مورد تجزیاه و‬
‫تحلیل قرار گرفت و براساس نتایج نهایی بهدستآمده‪ ،‬فرضیه اصلی تحقیق پذیرفته شد‪.‬‬

‫واژگان للیدی‪ :‬سرمایه اجتماعی‪ ،‬شبکه اجتماعی‪ ،‬فیسبوک‬

‫دانشگا علوم انتظامی امین‪j.sadat95@gmail.com .‬‬ ‫‪ -1‬دانشیارعلوم ارتباطا‬

 ‫‪ / 56‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫مقدمه‬
‫زندگی صنعتی امروز موجب شده است تا انسانهاا بارای رهاایی از قالاب خشاک و‬
‫سخت آن به ابزارهای مختلفی رو آورند تا بتوانند درگیرودار چرخهای صنعت‪ ،‬پر سرعتتر‬
‫از قبل به حرکت درآیند و خودِ آرمانی شان را در معرض دید دیگران قرار دهند‪ .‬این خاودِ‬
‫آرمانی اگر چه گاهی متضاد از خود واقعی افراد است اما مایتواناد الگاوی مناسابی بارای‬
‫حرکت از وضعیت کنونی به مدینه فاضله هر شخص باشد‪.‬‬
‫اکنون و در زندگی واقعی‪ ،‬اراله خودِ آرمانی به مراتب سختتر از گذشاته اسات‪ ،‬اماا‬
‫همین زندگی وسایلی را برای انسان فراهب آورده است تا بدون آنکاه نیاازی باه تغییارات‬
‫بنیادین در رفتار و آرزوهای خود داشته باشد‪ ،‬فارغ از ترس قضااوتشادن بتواناد نرارات‬
‫خود را به افرادی که مایل هستند اراله کند‪.‬‬
‫یکی از کاربردی ترین این وسایل‪ ،‬شبکه های اجتماعی همچون فیسبوک است که در‬
‫زندگی اجتماعی کارکردهای گوناگونی دارند‪ .‬تشکیل گروههای مختلف اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪،‬‬
‫فرهنگی و ‪ ...‬برای رسیدن به اهداف اعضای آن یکی از این کارکردهاا اسات بارای مثاال‬
‫تشکیل کمپاین بارای مقاصاد بیشامار همچاون حمایات از ناام خلایجفاارس در موتاور‬
‫جستجوی گوگل از فعالیتهایی است که میتوان به آن اشاره کرد و توانسات ایرانایهاای‬
‫سراسر جهان را بدون درنررگرفتن مکان و شرایط زندگی‪ ،‬بر سر یک موضاو واحاد گارد‬
‫هب آورد و متحد کند‪.‬‬
‫افراد بدون آنکه همدیگر را بشناسند‪ ،‬تنها به دلیل داشتن یاک هادف مشاخص کاه‬
‫برپایی دموکراسی بود به هب اعتماد کردند و این اعتماد توانست آنها را برای مشارکت در‬
‫یک اقدام مدنی یاری کند چیزی که در علب جامعهشناسی از آن با نام "سرمایه اجتماعی‬
‫یاد میشود ‪.‬‬
‫سرمایه اجتمااعی مفهاومی جدیاد در ارتباطاات و بررسای ابعااد مختلاف آن دارای‬
‫اهمیت است‪ .‬به گفته پاتنام‪ ،‬سرمایه اجتماعی تسهیلکننده رواباط اجتمااعی اسات و راه‬
‫‪2‬‬
‫رسیدن به توسعه سیاسی و اجتماعی را هموار میکند(پاتنام ‪ )2000‬بناابراین پارداختن‬
‫به این بحث در کشور ما به عنوان کشوری درحال توسعه‪ ،‬امری ضروری اسات (نوبخات و‬

‫‪2- putnam‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪57 //‬‬

‫دیگران‪ )1390 ،‬چرا که با شناسایی علل و عوامل مؤثر بار سارمایه اجتمااعیِ شاهروندان‪،‬‬
‫می توان در جهت ارتقای آن کوشید و از این رهگذر زمینههای دستیابی به توسعه پایدار و‬
‫‪3‬‬
‫جامعه مدنی را فراهب آورد(کوبایاشی و دیگران‪)2006 ،‬‬
‫از سوی دیگر اینترنت بسیاری از حوزههای زندگی بشر را دستخوش تغییر قارار داده‬
‫است‪ .‬تعداد باالی کاربران ایرانی و استقبال وسیع آنها از شبکههای اجتمااعی مجاازی و‬
‫اهمیت روز افزون این شبکهها در زندگی اجتماعی افراد‪ ،‬دلیل لزوم شناخت رفتار کااربران‬
‫در اینترنت است‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی میتواند علت اقبال کاربران به برخی شبکهها و بایمیلای آناان باه‬
‫شبکه های دیگر باشد‪ .‬همچنین بررسی میازان تأثیرگاذاری سارمایه اجتمااعی مایتواناد‬
‫راهگشای یافتن راهکارهایی برای ساخت شابکه هاایی باشاد کاه مساتعد ایجااد سارمایه‬
‫اجتماعی باالتر هستند‪ .‬با اندازه گیری سرمایه اجتماعی میتوان شبکههایی را طراحی کرد‬
‫که نیازهای کاربران را بیشاز پیش برآورده کنند و باعث عضویت هدفمند کاربران در ایان‬
‫شبکههای اجتماعی شوند‪.‬‬
‫هدف اصلی این تحقیق‪ ،‬بررسی تأثیرگذاری شبکه اجتمااعی مجاازی فیسابوک بار‬
‫باالبردن سرمایه اجتماعی در جامعه است‪ .‬در این تحقیق به بررسی تأثیری کاه فیسابوک‬
‫بر تصمیبگیری افراد جامعه می گذارد‪ ،‬پرداخته شده اسات زیارا ایان افاراد هساتند کاه‬
‫سازندگان اصلی سرمایه اجتماعی به شمار می روند‪ .‬البته الزم به ذکر اسات فیسابوک باه‬
‫تنهایی نمی تواند باعث نگرش افراد باشد و مؤلفههای دیگاری همچاون رهباران فکاری ‪-‬‬
‫خصوصاً در جوامع سنتی ‪ -‬تأثیر بهسزایی در این امر دارد‪.‬‬

‫روش بحقیق‬
‫از آنجا که "تکرارپذیری" پژوهش های علمای از ارکاان اساسای اسات و بار ارزش و‬
‫بهای آن می افزاید‪ ،‬ذکر اطالعاتی که انجام آن را امکانپذیر میکند دارای اهمیت است‪ .‬از‬
‫ایاانرو بااه تبیااین فرضاایه اصاالی‪ ،‬سااؤال اصاالی‪ ،‬روش پااژوهش‪ ،‬جامعااه‪ ،‬نمونااه‪ ،‬روش‬
‫اندازهگیری‪ ،‬ابزار اندازهگیری‪ ،‬روش تجزیه و تحلیل دادهها میپردازیب‪.‬‬

‫‪3- kobayashi‬‬
 ‫‪ / 58‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫فرضیه اصلی‬
‫فرضیه اصلی این پژوهش "بین سرمایه اجتماعی افراد در شابکه اجتمااعی مجاازی‬
‫فیسبوک و سرمایه اجتماعی آنها در جامعه رابطه وجود دارد‪ ".‬است‪.‬‬

‫سؤال اصلی‬
‫سؤال اصلی این پژوهش "آیا افراد با سارمایه اجتمااعی بااالتر در شابکه اجتمااعی‬
‫مجازی فیسبوک از سرمایه اجتماعی باالتری نیز در جامعه برخوردارند؟" است‪.‬‬

‫روش پژوهش‬
‫بنابه ماهیت موضو و اهداف پژوهش‪ ،‬روش این تحقیق پیمایش است‪.‬‬

‫بکنیك جمعآوری ااالعا و ابزار سنجش متغیرها‬

‫برای اجرای هر نو مطالعه تحقیقی یا پژوهش‪ ،‬دادههایی جمعآوری میشود کاه باا‬
‫استفاده از آنها فرضیهها مورد آزمایش قرار میگیرند و پرساشهاای تحقیاق پاساخ داده‬
‫میشوند‪ .‬برای جمعآوری دادهها‪ ،‬ابزارهاا و روشهاای متعاددی وجاود دارد‪ .‬ایان ابزارهاا‬
‫گونههای مختلفی دارند و دادهها را با روشهای مشخصی از نرار کمای و کیفای توصایف‬
‫می کنند‪ .‬هریک از این ابزارها برای نو معینی از داده ها مناسب است و نوعی از اطالعاات‬
‫را بهصورت معینی اراله میدهد تا به گونه مؤثرتری مورد استفاده قارار گیارد(ایارانناژاد‪،‬‬
‫‪)95 ،1378‬‬
‫در این پژوهش برای جمعآوری اطالعات از دو «پرسشنامه» استفاده شده است‪.‬‬
‫پرسشنامه اول دارای ‪ 45‬سؤال است که برخی از آنها دارای طیف لیکرت بوده و باا‬
‫استفاده از شاخصهای اراله شده توسط "ساندارا فرانک" برای سنجش سارمایه اجتمااعی‬
‫در سایت فیسبوک‪ ،‬طراحی شده است‪.‬‬
‫پرسشنامه دوم نیز دارای ‪ 26‬سؤال است که اکثریت آنها دارای طیف لیکرت بوده و‬
‫با استفاده از شاخصهای اراله شده توسط ساندارا فرانک برای سنجش سارمایه اجتمااعی‬
‫افراد در دنیای واقعی طراحی شده است‪.‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪59 //‬‬

‫جامهه آماری‬
‫جامعه آماری پژوهش حاضر شامل دانشجویان کارشناسی و کارشاناس ارشاد رشاته‬
‫ارتباطات دانشگاه سراسری عالمه طباطبالی و دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات است‪.‬‬
‫دلیل انتخاب دانشجویان به عنوان جامعه آماری این است که با توجاه باه تحقیقاات‬
‫انجام شده‪ ،‬اکثریت استفادهکنندگان از سایت فیسابوک جمعیات جاوان و تحصایلکارده‬
‫هستند(پاپاچاریسی و مندلسون‪ )69 ،2011 ،‬و دانشجویان هر دو خصلت را دارند‪.‬‬

‫روش نمونهگیری‬
‫نمونه مورد مطالعه شامل ‪ 80‬نفر اسات کاه باه روش تصاادفی هدفمناد و تصاادفی‬
‫گلوله برفی از میان دانشجویان کارشناسی و کارشناسای ارشاد رشاته ارتباطاات دانشاگاه‬
‫سراسری عالمه طباطبالی و دانشگاه آزاد واحاد علاوم تحقیقاات کاه در شابکه اجتمااعی‬
‫فیسبوک عضویت دارند‪ ،‬انتخاب شده است‪.‬‬
‫این دو روش از روش های تصادفی غیراحتمالی محسوب میشوند‪ .‬در روش هدفمناد‬
‫اعضای نمونه با توجه به اهداف تحقیق انتخاب مایشاوند(در اینجاا هادف عضاویت ایان‬
‫دانشجویان در سایت فیسبوک است) و روش گلوله برفی نیز بدین صورت اسات کاه ابتادا‬
‫تعدای از افرادِ دارای ویژگی مورد نرر را مییابیب و سپس از آنهاا مایخاواهیب تاا افاراد‬
‫دیگری که دارای آن ویژگی هستند را به ما معرفی کنند(ببی‪)124،1388،‬‬

‫روشهای آماری بحلیل دادهها‬

‫دادههای پرسشنامهها پساز تکمیل و جمعآوری‪ ،‬با نرمافزار ‪ SPSS‬ماورد تجزیاه و‬
‫تحلیل قرار گرفت‪ .‬پس از تحلیل و تفسیر جداول توزیع فراوانی بارای دساتیابی باه رابطاه‬
‫احتمالی بین متغیرهای مورد نرر و محاسبه آماری آنها از ضاریب همبساتگی پیرساون و‬
‫رگرسیون و برای تفسیر و تحلیل جداول یک بعدی از آمار توصایفی و احتسااب فراوانای‪،‬‬
‫درصد‪ ،‬درصد فراوانی تجمعی‪ ،‬واریانس و انحراف معیار استفاده شده است‪.‬‬
 ‫‪ / 60‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫مبانی نظری‬
‫سرمایه اجتماعی‬
‫‪4‬‬
‫اصطالح سرمایه اجتماعی نخستین بار در اثار کالسایک جاین جااکوب باا عناوان‬
‫"مرگ و زندگی در شهرهای بازرگ آمریکاایی" باه کاار و در آن توضایح داده اسات کاه‬
‫شبکههای اجتماعی فشرده در محدودههای حوماه قادیمی و مخاتلط شاهری‪ ،‬صاورتی از‬
‫سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند و در ارتباا باا حفاظ نرافات‪ ،‬عادم وجاود جارم و‬
‫جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی‪ ،‬در مقایساه باا نهادهاای‬
‫رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس و نیروی انترامی‪ ،‬مسائولیت بیشاتری از خاود نشاان‬
‫میدهند‪.‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬
‫در آثار اندیشمندانی همچاون ماارکس ‪ ،‬زیمال ‪ ،‬دورکایب ‪ ،‬وبار و پارساونز باه‬
‫مفاهیمی همچون اضطرار‪ ،‬نفع جمعی‪ ،‬ارزشها و اعتماد اجتماعی توجه شده که هار یاک‬
‫ابعادی از مفهوم سرمایه اجتماعی را در بر میگیرد(توسلی‪)3،1384 ،‬‬
‫‪10‬‬
‫مورد استفاده قارار گرفات‪.‬‬ ‫بنابر اسناد موجود این اصطالح اولین بار توسط بوردیو‬
‫با این حال‪ ،‬اولین نرریهها و تعاریف سرمایه اجتمااعی باهصاورت علمای و جادی توساط‬
‫‪11‬‬
‫و پاتنام به کار گرفته شاد و آنهاا از طراحاان اولیاه نرریاه سارمایه اجتمااعی‬ ‫کولمن‬
‫هستند‪.‬‬

‫‪4- Jane jacob‬‬

‫‪5- marx‬‬
‫‪6- simmel‬‬
‫‪7- durkheim‬‬
‫‪8- weber‬‬
‫‪9- parsons‬‬
‫‪10- bourdieu‬‬
‫‪11- colman‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪61 //‬‬

‫فوکویاما (‪ )1999‬معتقد است تعاریف سرمایه اجتماعی به نمودهای آن اشاره دارد و‬

‫مینویسد‪ « :‬سرمایه اجتماعی شکل و نمونه ملموسی از یک هنجاار غیررسامی اسات کاه‬
‫باعث ترویج همکاری بین دو یا چناد نفار مایشاود‪ .‬هنجارهاای تشاکیلدهناده سارمایه‬
‫اجتماعی میتواند از هنجار روابط متقابل دو دوست تا آموزههاای پیچیاده را در برگیارد‪».‬‬
‫بنابر این تعریف‪ ،‬اعتماد‪ ،‬شبکهها‪ ،‬جامعه مدنی و ‪ ...‬کاه باه سارمایه اجتمااعی مربوطناد‪،‬‬
‫محصول جانبی این پدیده هستند که در نتیجه سرمایه اجتماعی به وجاود مایآیاد‪ ،‬ولای‬
‫خود سرمایه اجتماعی را تشکیل نمیدهد‪ .‬وی میگوید‪« :‬سرمایه اجتمااعی را باهساادگی‬
‫میتوان باهعناوان مجموعاه بعضای از هنجارهاا یاا ارزشهاای غیررسامی تعریاف کارد‪.‬‬
‫هنجارهایی که تولید سرمایه اجتماعی مایکنناد باهطاور اساسای بایاد شاامل ساجایای‬
‫صداقت‪ ،‬ادای تعهدات و ارتباطات دوجانبه باشند‪» .‬‬
‫پاتنام تمام ویژگیهای اجتماعی نهادهاا و ساازمانهاا از قبیال اعتمااد‪ ،‬هنجارهاا و‬
‫شبکههای اجتماعی را سرمایه اجتماعی نامیاده و معتقاد اسات سارمایه اجتمااعی اغلاب‬
‫محصول جانبی دیگر فعالیتهای اجتماعی است‪ .‬این سرمایه بهطاور معماول در پیونادها‪،‬‬
‫هنجارها و اعتمادها تشکیل میشود و از یک شرایط اجتماعی به شرایط دیگر انتقال پاذیر‬
‫است(پاتنام‪ )1380 ،‬واضح است که وی سرمایه اجتماعی را براساس منابع آن تعریف و باه‬
‫آن بهصورت کالن نگاه میکند و آن را در رشد و توسعه اقتصادی کشور مؤثر میداند و به‬
‫این لحاظ تعریف او جمعی بوده و سرمایه اجتماعی را به منزله دارایای گاروههاا و جواماع‬
‫تلقی میکند(پاتنام‪ 1380 ،‬و ‪)1384‬‬

‫گونه شناسی سرمایه اجتماعی‬

‫سرمایه اجتماعی برحسب شرایط و نو گروه یا شبکهای که در آن پدید میآیاد‪ ،‬باه‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫(میثاااقی) و بااین گروهاای (پاال زن ) و‬ ‫گونااههااای ساارمایه اجتماااعی درون گروهاای‬
‫‪14‬‬
‫تقسیب میشود(موسوی‪ ،‬علیپور‪)1385،25-23‬‬ ‫ارتباطی‬

‫‪12- Bonding Social Copital‬‬

‫‪13- .Bridging Social Copital‬‬
‫‪14- .Linking Social Copital‬‬
 ‫‪ / 62‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫سرمایه اجتماعی درون گروهی کمیثایقیر‬

‫این نو سرمایه اجتماعی بیانگر همبستگی میان افرادِ همانند در موقعیتهای مشابه‬
‫است‪ ،‬مانند افراد خانوار (ولکاک ‪ .)2001‬سرمایه اجتماعی میثاقی‪ ،‬تمایال باه ممانعات از‬
‫دخول دیگران دارد و مایل است که همگنی را حفظ کند(موسوی و علایپاور‪-23،1385 ،‬‬
‫‪ )25‬بهنرر میرسد این نو سرمایه اجتماعی به دلیل اینکه در خدمت منافع گروه خاصای‬
‫است‪ ،‬موجب ایجاد تبعیض و نابرابری اجتماعی شده و مانع رشد و توسعه شود‪.‬‬

‫سرمایه اجتماعی بین گروهی‬

‫سرمایه اجتماعی بین گروهی‪ ،‬در برگیرنده همبستگیهای دورتر افرادِ همانند اسات‬
‫مانند همکاران‪ ،‬دوستان دور و غیره (ولکاک‪ )13 ،2001 ،‬برخالف سرمایه اجتمااعی درون‬
‫گروهی‪ ،‬سرمایه اجتماعی بین گروهی به گردآمدن مردم از بخشهاای مختلاف اجتمااعی‬
‫اشاره دارد(پاتنام‪ )2002 ،‬بنابراین این سرمایه اجتماعی به اعتماد میان گروههای مختلاف‬
‫موجود در جامعه اشاره دارد‪ .‬میزان باالی اعتماد تعمیب یافته و اعتماد باه افاراد ناشاناس‬
‫بیانگر سرمایه اجتماعی بین گروهی است‪.‬‬

‫سرمایه اجتماعی اربباای‬

‫سرمایه اجتماعی ارتباطی‪ ،‬بیانگر همبستگی بین افراد غیر همانند در موقعیاتهاای‬
‫نامشابه است مانند آن هایی که کامالً در بیرون اجتما هستند‪ ،‬بناابراین اعضاا قادرناد از‬
‫منابع دورتر و وسیعتر بهره گیرند(ولکاک‪)14 ،2001 ،‬‬
‫برخالف دو نو دیگر سرمایه اجتماعی‪ ،‬این نو سرمایه بر ارتباطات عماودی اشااره‬
‫دارد‪ .‬کارکرد اصلی این نو سرمایه را میتوان دسترسی افاراد و گاروههاا باه بخاشهاای‬
‫مختلف اجتما دانست‪.‬‬
‫از دیدگاه شار پور میتوان سرمایه اجتماعی را در دو گروه کلی دستهبندی کرد‪.‬‬
‫الف) در گروه اول به تبعیت از پاتنام‪ ،‬سرمایه اجتمااعی‪ ،‬پدیادهای فرهنگای تعریاف‬
‫میشود که نشان دهنده میزان اهمیت و توجه اعضای جامعه به امور مادنی بیاانگر وجاود‬
‫هنجارهای اجتماعی مروج کنش جمعی و میزان اعتماد به نهادهای عمومی است‪ .‬در ایان‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪63 //‬‬

‫معنا سرمایه اجتماعی ویژگیهای یک کاالی جمعی یا عماومی دارد(موساوی و علایپاور‪،‬‬

‫‪)28،1385‬‬
‫ب) در گاروه دوم بارخالف تعریاف پاتناام و باه تبعیات از دیادگاه بوردیاو ساارمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬نو سرمایهگذاری افراد در شبکههای اجتماعی تلقای مایشاود‪ .‬در ایان معناا‪،‬‬
‫سرمایه اجتماعی‪ ،‬یک کاالی خصوصی و شخصی است که میتاوان باه سارمایه فرهنگای‬
‫تبدیل شود و بیانگر پایگاه اجتماعی فرد باشد(شار پور‪ )304-305 ،1383،‬فوکویاماا نیاز‬
‫به همین سیاق بر جنبه شخصیبودن سرمایه اجتماعی تأکید دارد‪.‬‬

‫موضوع و یقلمرو سرمایه اجتماعی‬

‫سرمایه اجتماعی اگر چه مفهومی نوین و نوپا در عرصه مطالعات اجتماعی اسات اماا‬
‫این مفهوم ریشه در روابط اجتماعی نو بشر دارد‪ .‬امروزه این امر مسلب است کاه رسایدن‬
‫به توسعه‪ ،‬جامعه مدنی‪ ،‬معیارهای جهان شمول و بستر مناسب برای زیست اجتماعی تنها‬
‫با وجود سرمایه اجتماعی شکل میگیرد‪(.‬محققی‪)9 ،1385 ،‬‬
‫فوکویاما زندگی در جامعه دارای سرمایه اجتماعی را سااده دانساته و نارسااییهاا و‬
‫مشکالت روبه رشد کشورهای غربی را ناشی از فرسایش و تحلیل رفتن سرمایه اجتمااعی‪،‬‬
‫به خصوص منبع اصلی آن یعنی خانواده میداند‪ .‬فروپاشی خاانواده در کشاورهای توساعه‬
‫یافته ای چون آمریکا‪ ،‬فرانسه‪ ،‬انگلستان و سولد منجر به افزایش هزینههای رفاهی همچون‬
‫مخارج تأمین اجتماعی‪ ،‬بهداشتی‪ ،‬مخارج خانواده‪ ،‬کاهش میزان پاساناداز و افازایش باار‬
‫تکفل شده است‪.‬‬
‫انسان هایی که عضوی از یک کانون کوچک اعاب از روساتا‪ ،‬انجمان‪ ،‬کاانون‪ ،‬گاروه و‬
‫شبکه هستند‪ ،‬در ارتبا با دیگر اعضای گاروه احسااس همادلی‪ ،‬همکااری‪ ،‬مسائولیت و‬
‫اعتماد میکنند و یکدیگر را به کارها و هنجارهای جمعی تشویق و اطالعات الزم را جهات‬
‫کسب منافع مشترک در اختیار یکدیگر قرار میدهند‪ .‬بنابراین سارمایه اجتمااعی تنهاا در‬
‫درون گروه‪ ،‬انجمن یا شبکه اجتماعی تولید میشود‪.‬‬
‫پاتنام محور اصلی در بحث سرمایه اجتماعی را ارزشهای حاصلشده از شابکههاای‬
‫اجتماعی میداند‪ .‬این ارزش ها جمعی است‪ ،‬مردم با آن آشانا هساتند و تمایال دارناد در‬
‫روابط اجتماعی آن ها را به ظهور رسانده و در تعاامالت آنهاا را باه کاار گیرناد‪ .‬سارمایه‬
 ‫‪ / 64‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫اجتماعی فقط شامل احساسات گرم و عاطفی نیسات بلکاه گساتره وسایعی از اختیاارات‬
‫خاص کیفی را شامل میشود که اعتماد‪ ،‬کنش متقابل‪ ،‬اطاال یاابی و تعااون مایتواناد از‬
‫محصاااااااوالت ارتباطاااااااات اجتمااااااااعی باشاااااااد(محققااااااای و تقااااااای‪،‬‬
‫‪1385‬صص‪19،17،16،15،14،13‬و‪ (20‬همچنین مطالعات متعدد دیگر تأثیر قابال توجاه‬
‫سرمایه اجتماعی را در وحدت‪ -‬نرب و انسجام یک جامعه تأیید مایکنناد‪ .‬باناک جهاانی‪،‬‬
‫سرمایه اجتماعی را پدیدهای می داند که حاصل تأثیر نهادهای اجتماعی‪ ،‬رواباط انساانی و‬
‫هنجارها روی کمیت و کیفیت تعامالت اجتماعی است و تجارب ایان ساازمان نشاان داده‬
‫است که این پدیده تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد‪ .‬سارمایه‬
‫اجتماعی برخالف سایر سرمایهها به صورت فیزیکی وجاود نادارد بلکاه حاصال تاأمالت و‬
‫هنجارهای گروهی و اجتماعی بوده و از طرف دیگر افزایش آن میتواند موجب پایینآمدن‬
‫جدی سطح هزینههای اداره جامعه و نیز هزینههای عملیاتی سازمانها شود‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی یک مجموعاه از نهادهاای زیربناایی اجتماا نیسات‪ ،‬بلکاه حلقاه‬
‫اتصالدهنده افراد در قالب نهادها‪ ،‬شبکهها و تشکل های داوطلب است‪ .‬توجه به نقش مهب‬
‫ساارمایه اجتماااعی تااأثیر مطلااوب و کارسااازی حتاای باار رساامیتاارین روابااط نهااادی و‬
‫ساختارهایی مثل دولت‪ ،‬رژیب سیاسی‪ ،‬حاکمیت قانون‪ ،‬سیستب قضایی و آزادی شهروندی‬
‫خواهد داشت‪ .‬سرمایه اجتماعی طبق تحقیاقهاای میادانی جامعاهشناساان آمریکاایی و‬
‫اروپایی تفاوت های عمده ای با دیگر وجوه سرمایه‪ ،‬یعنی سرمایه اقتصاادی و انساانی دارد‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی مالکیت فردی ندارد و متعلق به تمامی اعضاای گاروه یاا انجمان اسات‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی درصورت مصرف‪ ،‬کاهش نمییابد بلکه حتی ممکن اسات افازایش یاباد‬
‫مثالً هرچه شخص خود را در اشتراکات گروه بیشتر سهیب ببیند‪ ،‬احساس اشتراک جمعای‬
‫شخص افزایش مییابد‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی تنها در درون گروه یا انجمن یا شبکه اجتماعی تولید میشود‪ .‬مثالً‬
‫اعتماد که یکی از عناصر مشخصه و مهب سرمایه اجتمااعی اسات‪ ،‬تنهاا در درون گاروه و‬
‫براساس رفتارهای متقابل شکل میگیرد و چیزی نیسات کاه امکاان تزریاق آن از بیارون‬
‫ممکن باشد و باالخره عدم استفاده از سرمایه اجتماعی در درون گاروه‪ ،‬موجاب کااهش و‬
‫حتی نابودی آن میشود‪.‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪65 //‬‬

‫جامعهشناسان پی بردهاند در هر جامعه ای که افراد آن به اشکال مختلاف عضاوی از‬

‫گروه یا انجمن یا صنفی هستند‪ ،‬دارای اعتماد به نفس بیشتر نسبت به جامعه میشاوند و‬
‫درصد اعتماد و احساس مسئولیتشان نسبت به گروه و حتی بیارون گاروه بسایار بیشاتر‬
‫می شود‪ .‬از طرفی انجمن یا کانون مربوطه از حقوق مادی‪ ،‬حیثیتی و معنوی اعضا حمایات‬
‫میکند‪.‬‬
‫فوکویامااا در تعریااف از ساارمایه اجتماااعی ماایگویااد‪ :‬ساارمایه اجتماااعی مجموعااه‬
‫هنجارهای موجود در سیستب های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای‬
‫آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینههای تبادالت و ارتباطات میگردد‪.‬‬
‫از دیدگاه اقتصادی می توان سرمایه اجتماعی را بهعنوان یکی از انوا سرمایههای هر‬
‫سازمان یا اجتما درنرر گرفت‪ .‬در الگوهای گذشته‪ ،‬تنها عامل انسانی در انوا سرمایههاا‪،‬‬
‫سرمایه انسانی بود که بیشتر مبتنی بر تعداد‪ ،‬تخصاصهاا‪ ،‬داناش و مهاارتهاای نیاروی‬
‫انسانی در سطوح مختلف کارکنان و مدیران است اما با توجه به یک سازمان به عنوان یک‬
‫سیستب اجتماعی منجر به این امر می شود که سرمایه اجتماعی نیز به عنوان نشاندهناده‬
‫ارزش اقتصادی شبکههای اعتماد و کاهشدهنده هزینه های مباادالت و تعاامالت در ایان‬
‫فهرست قرار گیرند‪ .‬به عبارت دیگر سرمایه اجتماعی بیانگر ذخیاره اقتصاادی مؤلفاههاای‬
‫فرهنگی و اجتماعی مابین سرمایههای انسانی است‪.‬‬

‫ارلان سرمایه اجتماعی‬

‫الفر مشارلت‬
‫مشارکت در فعالیتهای جمعی از شاخصههای مهب سرمایه اجتماعی است‪ .‬این ناو‬
‫از مشارکت‪ ،‬دو فایده روانی بسیار مهب را به دنبال دارد‪ :‬پیوندهای مؤثر(ارتباطاات عااطفی‬
‫با سایر افراد و گروهها) و مناسبات ارزشی(به عبارت دیگر صداقت در رفتارهای اجتمااعی)‪.‬‬
‫همچنین ارتباطات شبکهای با تسهیل فعالیتهاای مشاارکتی‪ ،‬کاارآیی اجتماا را بهباود‬
‫میبخشند‪ .‬از سوی دیگر‪ ،‬وجود مشارکت در اجتما ‪ ،‬عالوه بر پویایی و تکاپوی اجتمااعی‪،‬‬
‫سالمت روان مردم را نیز به دنبال دارد‪ .‬پرهیز از روحیه فردگرایی کارایی فعالیاتهاا را در‬
‫اجتما افزایش داده و با هبافزایی باه بهارهوری اجتمااعی تاأثیر مثبات دارد‪ .‬هار چقادر‬
 ‫‪ / 66‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫شبکههاای مشاارکت در یاک جامعاهای گساتردهتار باشاد‪ ،‬سارمایه اجتمااعی غنایتار‬

‫است(صادقی و همکاران‪ ،1390،‬ص ‪)158-154‬‬

‫‪،‬ر اعتماد‬
‫اعتماد اجتماعی حسنظن فرد نسبت به افراد جامعه است‪ .‬عناصر و جنبههاای یاک‬
‫رابطه مبتنی بر اعتماد عبارتند از صداقت‪ ،‬صراحت‪ ،‬ساهیبکاردن دیگاران در اطالعاات و‬
‫عقاید و افکاار و احساساات‪ ،‬احتارام و ارزش قالالشادن بارای طارف مقابال‪ ،‬حمایات از‬
‫تواناییها و شایستگیهای طارف مقابال‪ ،‬تماایالت همیاراناه و یااریگرایاناه و رفتارهاای‬
‫اعتمادآمیز‪ .‬برای ایجاد اعتماد اجتماعی باید شرایطی فراهب شود تا مردم در کنار یکادیگر‬
‫احساس آرامش و امنیت کنند‪ .‬به این منرور بایاد بارای رفاع تضاادها و نابساامانیهاا در‬
‫برقراری نرب و ثبات در جنبههای اقتصادی‪ -‬اجتماعی‪ ،‬سیاسی و فرهنگای جامعاه تاالش‬
‫کرد‪ ،‬زیرا اعتماد اجتماعی در چارچوب روابط صحیح‪ ،‬عادالنه و منصفانه شکل میگیرد‪.‬‬

‫مؤلفههای رابطهای سرمایه اجتماعی‬

‫شبکههای اجتماعی‪ ،‬موجب همبستگی و انسجام میان مردم مایشاوند و همچناین‬
‫همکاری میان آنها را تقویت میکنند‪ .‬این برقراری ارتبا متقابل فقط به دلیال شاناخت‬
‫مستقیب افراد از یکدیگر نیست‪ ،‬بلکه در جهت به دست آوردن منافع دو طرفه است‪ .‬هماه‬
‫محققین‪ ،‬متفقالقول‪ ،‬شبکههای اجتماعی را مؤلفه اصلی سرمایه اجتماعی میدانند‪.‬‬
‫شبکه اجتماعی‪ ،‬یک عنصر غیرفیزیکی اسات‪ .‬روابطای کاه میاان انساانهاا برقارار‬
‫میشود‪ ،‬لزوماً رسمی نیست و به صورت مستقیب برقرار نمیشود‪ ،‬البته اگار رواباط کاامالً‬
‫روشن و به صورت مستقیب برقرار شده باشد و به صاورت مانرب و سلساله مراتبای قابال‬
‫استخراج باشد‪ ،‬در این صورت با یک سازمان مواجه هستیب کاه تجساب بخشای از شابکه‬
‫اجتماعی است‪.‬‬
‫به نرر پیربوردیو سرمایه اجتماعی‪ ،‬جمع منابع واقعی یا بالقوهای است که حاصال از‬
‫شبکهای با دوام از روابط کب و بیش نهادینه شده آشنایی و شناخت متقابل یاا باه عباارت‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪67 //‬‬

‫دیگر‪ ،‬با عضویت در یک گروه است‪ .‬شبکهای کاه هریاک از اعضاای خاود را از پشاتیبانی‬
‫سرمایه جمعی برخوردار میکند‪ ،‬و آنان را مستحق اعتبار میسازد‪.‬‬

‫شبکه اجتماعی‬
‫ریشه کلمه شبکه اجتماعی به زمانی برمیگردد که مردم در قبایل کوچاک زنادگی‬
‫می کردند‪ .‬حتی در آن دوران مردم با برخی از اعضاای گاروه مانناد خویشااوندان نزدیاک‬
‫بیشتر از دیگران رابطه عمیقتر داشتند‪ .‬این اصطالح زیر مجموعاه رساانههاای اجتمااعی‬
‫قرار میگیرد ‪.‬رسانه های اجتماعی مفاهیمی کالن هستند که به واسطه پیدایی شبکههاای‬
‫جدید ارتباطی همچون اینترنت و تلفن همراه پدیده آمدند‪ .‬در واقع این شبکههاا بار پایاه‬
‫مشارکت همگانی بنا شدهاند‪ .‬در این شبکهها با اطالعااتی روباهرو هساتیب کاه رد و بادل‬
‫شدن آنها در بین افراد گوناگون ممکن است‪.‬‬
‫مفهوم شبکه اجتماعی نخستین بار در ساال‪1940‬در انساان شناسای توساط باراون‬
‫معرفی شده است‪ .‬در اواسط دهه ‪ 1950‬این مفهوم توسط بارت و بارنز مورد استفاده قارار‬
‫گرفت‪.‬‬
‫یک شبکه اجتماعی‪ ،‬یک ساختار متمرکز اجتماعی است که از گروههایی باه عناوان‬
‫فرد یا سازمان تشکیل شده است‪ .‬این گروهها توسط یک یا چند نو خاص از وابستگی باه‬
‫هب متصل می شوند‪ .‬ساختارهای حاصال از شابکه هاای اجتمااعی اغلاب بسایار پیچیاده‬
‫هستند‪ .‬در تحلیل شبکههای اجتماعی‪ ،‬گاروههاا هماان افاراد درون شابکههاا هساتند و‬
‫رشته های روابط میان آن هاسات‪ .‬اصطالح "شبکههاای اجتماعی" زیرمجموعه رسانههاای‬
‫اجتماعی قرار میگیرد‪ .‬شبکههاااای اجتماعی به علت بیمکانی حاکب بر اینترنت‪ ،‬بر عالیق‬
‫افراد و گروهها بنیان نهاده شده اند‪ .‬در واقع شبکههای اجتماعی بر پایه مشارکات همگاانی‬
‫بنا شده اند‪ .‬دکتر سلطانیفر در تعریف شبکههای اجتماعی آورده است‪ :‬فضاایی در دنیاای‬
‫مجازی هستند که برای ارتبا با افراد مختلف با سطوح گوناگون دسترسی بهوجود آماده‬
‫است‪ .‬ایجاد ارتبا جمعی و میان فردی‪ ،‬تشکیل اجتماعات مجازی‪ ،‬اطاال رساانی‪ ،‬تباادل‬
‫اطالعات و نررات از شناخته شدهترین کارکردهای این فضاست‪.‬‬
‫از آنجایی که بنیان شبکههای اجتماعی بر نرارت عمومی مردمای اسات ناه نراارت‬
‫دولتی‪ ،‬نرارت دولتی بر شبکههای اجتماعی ره به جایی نمایبارد‪ .‬شابکههاای اجتمااعی‬
 ‫‪ / 68‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫الکترونیک خواسته یا ناخواسته سیاسات را باه سامت یاک دموکراسای مشاارکتی ساوق‬
‫خواهند داد‪ .‬پیشترها تصور میشد که دموکراسی فرآینادی اسات لزومااً غربایسااز‪ ،‬اماا‬
‫امروزه این باور سست شاده اسات‪ .‬دموکراسای مشاارکتی ناوین مبتنای بار رساانههاای‬
‫الکترونیک است که به تمامی اقلیتهایی که تاکنون به دلیل عدم دسترسی باه رساانههاا‬
‫محو شده بودند‪ ،‬امکان سخنگفتن و شنیده شدن خواهد داد و فرآیندی است پراکندهساز‬
‫و تنو آفرین که به تمامی سالیق و گروههای موجاود در جامعاه امکاان حضاور و باروز و‬
‫فعالیت میدهد‪ .‬از همین رو برای تمام کشورهای دنیا‪ ،‬همزماان عرصاههاایی از تهدیاد و‬
‫فرصت پدید آورده است‪.‬‬
‫شبکههای اجتماعی اینترنتی از قیبل فیسبوک‪ ،‬در عین حال که فضایی هساتند کاه‬
‫افراد در آن دوستان جدیدی پیدا میکنند و دوستان قدیمی خاود را در جریاان تغییارات‬
‫زندگیشان قرار میدهند‪ ،‬مکانهایی برای تبادل نرر نیز هستند که در آن جواناان عقایاد‬
‫و نررات خود را به اشتراک میگذارند‪ .‬این قابلیت باعث میشود که شبکههاای اجتمااعی‬
‫اینترنتی به مکانی برای معرفی ایدههای جدید و بحث پیرامون آن مبدل شود‪.‬‬
‫بعد از پرتابل های بزرگی همچون یاهو و موتورهای جستجو مثل گوگل‪ ،‬ساایتهاای‬
‫شبکه های اجتماعی تبادیل باه پار اساتفاده تارین خادمات اینترنتای شادهاناد‪ .‬در اکثار‬
‫شبکههای اجتماعی کارکردهای مختلفی در کنار هب عرضه میشوند و در واقع ایان اقباال‬
‫مخاطبان به آنهاست که موجب برجستهشدن کاربرد خاصی از آنها میشود‪ .‬شبکههاای‬
‫اجتماعی مجازی به شش گروه دستهبندی میشنود‪ :‬شبکه هاای اجتمااعی چناد وجهای‪،‬‬
‫شبکههای اجتماعی سیاسی‪ ،‬شبکههای اجتماعی تبادل خبر‪ ،‬شبکههای اجتماعی تجااری‪،‬‬
‫شبکههای اجتماعی دینی و شبکههای اجتماعی تفریحی‪.‬‬
‫ویژگ ایهااای عمااومی شاابکههااای اجتماااعی مجااازی عبارتنااد از اشااتراک محتااوا‪،‬‬
‫دوستیابی و سازماندهی دوستی و ارتبا مجازی‪ ،‬قدرت کناد و کااو ساازی(لینکشادن‪،‬‬
‫لینککردن)‪ ،‬باز انتشار‪ ،‬دنبالکاردن‪ ،‬دنباالشادن‪ ،‬سارگرمی‪ ،‬باازیهاای گروهای‪ ،‬چناد‬
‫رسانهای بودن‪ ،‬گپ‪ ،‬نقد بیرحمانه‪ ،‬جستجوکردن‪ ،‬جستجو شدن‪ ،‬اطال رسانی‪ ،‬دسترسای‬
‫توسط تلفن همراه‪ ،‬اعتماد‪ ،‬استناد و تعمیب‪ ،‬خرد جمعی‪ ،‬قدرت سرمایه اجتماعی‪ ،‬سااختار‬
‫دموکراتیک‪ ،‬قدرت ایجاد تحرک اجتماعی‪ ،‬ادغام فناوریها و ابتکار خالقیات(ضایاییپاور‪،‬‬
‫‪)134،1388‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪69 //‬‬

‫برخی از انوا شبکههای اجتماعی عبارتند از‪:‬‬

‫شبکههای پروفایل محور‪ :‬حول محور صفحات پروفایل اعضای سازمان شکل پیادا‬
‫میکنند‪ .‬فیسبوک نمونه خوبی برای ایان دساته اسات‪ .‬ایان شابکههاا فضاای وب را باه‬
‫شیوههای گوناگون توسعه میدهند و میتوانند در فضای یکدیگر نیز شرکت کنند‪.‬‬
‫شبکه های اجتمااعی محتاوا محاور‪ :‬در ایان ساایت هاا پروفایال کااربر شایوه‬
‫سازماندهی ارتبا را شکل میدهد اما در ارسال مطلب نقش ثانویه ایفا مایکناد‪ .‬ساایت‬
‫اشتراک عکس‪ flicker‬فضاییست که گروهها و نررات آنها پیرامون یاک عکاس شاکل‬
‫میگیرد و ‪ Shelfie‬فضاییست که گروههاا و نرارات آنهاا پیراماون یاک کتااب شاکل‬
‫میگیرد و قفسه کتاب کاربر نقطه کانونی پروفایل و عضویت آنهاست‪.‬‬
‫شبکه های اجتماعی برچسب سفید‪ :‬به کاربر فرصت سااخت و ملحاقشادن باه‬
‫اجتماعات را میدهناد‪ .‬از ویکای هاای اجتمااعی باهعناوان قالاب اساتفاده مایکنناد تاا‬
‫شبکهسازی اجتماعی را ممکن سازد و پیرامون موضو انتخابی خود تولید محتاوا کنناد و‬
‫با دیگرانی که عالیق مشترک دارند تعامل داشته باشند‪.‬‬
‫محیط مجازی چند لاربر‪ :‬محیطهای بازی مثل سایت ‪.secondlife.com‬‬
‫شبکههای مجازی موبایل‪ :‬به کاربرانشان امکان میدهند تا ازطریق تلفان هماراه‬
‫به شبکه دسترسی پیدا کنند‪.‬‬

‫شبکههای اجتماعی و بأثیر آن بر بهامال اجتماعی‬

‫امروزه فراگیری اینترنت و فنآوریهای جدید ارتبااطی و اطالعااتی‪ ،‬موجاب ظهاور‬
‫فضای مجازی در کنار جهان واقعی شده که این امر‪ ،‬معادالت و الگوهای ارتباطات سانتی‪،‬‬
‫تولید‪ ،‬انتقال و مصرف اطالعات را به هب زده و موجاب تغییار در آن شاده اسات‪ .‬چناین‬
‫فضایی که بهعنوان واقعیت مجازی یکپارچه در نرر گرفته میشود‪ ،‬از ویژگیهاایی چاون‬
‫بیمکانی‪ ،‬فرازمانبودن‪ ،‬صنعتی بودن محض‪ ،‬عدم محدودیت به قاوانین مادنی متکای بار‬
‫دولاات‪ -‬ملااتهااا‪ ،‬برخااورداری از معرفااتشناساای تغییاار شااکلیافتااه پسااامدرن‪ ،‬قاباال‬
‫دسترسبودن همزماان‪ ،‬روی فضاا باودن و برخاورداری از فضااهای فرهنگای‪ ،‬اعتقاادی‪،‬‬
‫اقتصادی‪ ،‬سیاسی است‪.‬‬
 ‫‪ / 70‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫شبکه اجتماعی مجازی یا شابکه اجتمااعی اینترنتای‪ ،‬وبساایت یاا مجموعاهای از‬
‫وبسایتهایی است که به کاربران امکان میدهد عالقهمندیها‪ ،‬افکار و فعالیتهاای خاود‬
‫را با یکدیگر به اشتراک بگذارند به عبارت دیگر‪ ،‬شبکههای اجتماعی سایتهاایی هساتند‬
‫که با استفاده از یک موتاور جساتوجاوگر و افازودن امکانااتی مانناد چات‪ ،‬پیاامرساانی‬
‫الکترونیک‪ ،‬انتقال تصویر و صدا و ‪ ،...‬امکان ارتبا بیشتر کاربران را در قالاب شابکهای از‬
‫روابط فردی و گروهی فراهب میآورند‪ .‬وبالگها‪ ،‬فیسبوک‪ ،‬توییتر‪ ،‬یوتویوب و پادکسات از‬
‫جمله شبکههای اجتماعی مجازی هستند‪.‬‬
‫اکنون فیسبوک سرشناس تارین شابکه اجتمااعی اینترنتای اسات کاه باا اساتقبال‬
‫بسیاری مواجه شده است‪ .‬این شبکه بایشاز پانصاد میلیاون جمعیات دارد کاه ساومین‬
‫منطقه پر جمعیت جهان پساز چین و هند بهشمار مایآیاد‪ .‬در هار ثانیاه‪ ،‬هشات کااربر‬
‫جدید در این سایت ثبتنام میکنند‪.‬‬
‫استقبال از شبکه های اجتماعی از آن روست که کاربران اینترنتای مایتوانناد بارای‬
‫اغلب نیازهای آنالین خود در این وبسایت ها پاسخ مناسب بیابند‪ .‬در شبکههای اجتماعی‬
‫کاربران میتوانند پروفایلهای شخصی برای خودشان بسازند که شامل مشخصات‪ ،‬تصاویر‪،‬‬
‫عالقهمندیها و سایر موارد این چنینی است‪ .‬امکانی شبیه به وباالگهاا و میکاروبالگهاا‬
‫برای نوشتن مطالب کوتاه و یادداشتهای روزانه و فضایی شبیه به سایتهای عکس بارای‬
‫قرار دادن تصاویر شخصی‪ ،‬ایجاد فضایی شبیه به چات بارای گفاتوگوهاای فاوری میاان‬
‫کاربران‪ ،‬قابلیت ساختن اتاقهای گفتوگو و صفحات هاواداری از جملاه ساادهتارین ایان‬
‫امکانات است‪ .‬شبکه های اجتماعی متناسب با نو موضو فعالیتشان امکاناات دیگاری از‬
‫قبیل خبرخوان های اینترنتی‪ ،‬بازی های آنالین‪ ،‬قابلیت آپلود کردن ویادیوها و فایالهاای‬
‫کامپیوتری و برقراری ارتبا با سایر رسانههای شخصی را نیز در گزیناههاایشاان دارناد‪.‬‬
‫بدین ترتیب اغلب امکاناتی را که کاربران اینترنتی پیشاز این ازطریق مراجعه به چنادین‬
‫وبسایت کسب میکردند‪ ،‬یکجا در شبکههای اجتماعی دریافت میکنند‪.‬‬
‫این قابلیت که یک کاربر بتواند با امثال خود در کشورهای دیگر جهان ارتبا برقارار‬
‫کند باعث میشود تا این شبکه ها به مکانی تبدیل شاوند کاه در آنهاا ایادههاای جدیاد‬
‫معرفی شده و مورد بحث قرار گیرند‪ .‬وجه مشترک گونههای متعدد رسانههاای اجتمااعی‪،‬‬
‫مخاطبمحور بودن آنها و تولید محتوا توسط افراد استفادهکننده است بدین صورت کاه‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪71 //‬‬

‫در رسانههای اجتماعی هر فرد محتوایی را که خود تولید یا انتخاب کارده اسات باا دیگار‬
‫افراد به اشتراک میگذارد‪.‬‬
‫شبکه های اجتماعی مجاازی محایط مسااعدی را بارای مشاارکت افاراد در جامعاه‬
‫مجازی‪ ،‬برقاراری رواباط نماادین و کشاف مجادد خاود و باازتعریف هویاتهاای دینای‪،‬‬
‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی و ‪ ...‬فارغ از محادودیتهاا و عوامال سارکوبکنناده ازطریاق تعاامالت‬
‫مجازی و نمادین فراهب میکنند‪.‬‬
‫شبکه های اجتماعی مجازی بیشترین شباهت را به جامعه انساانی داشاته و باه فارد‬
‫امکان برقراری ارتبا با شمار بسیاری از افاراد دیگار را فاارغ از محادودیتهاای زماانی‪،‬‬
‫مکانی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬فرهنگی و اقتصادی میدهند‪.‬‬

‫فیسبوک‬
‫بنیانگذار فیسبوک‪ ،‬جوانی به نام مارک زاکربرگ است که این ساایت را در چهاارم‬
‫فوریاااه ساااال ‪ 2004‬راهانااادازی کااارد‪ .‬او وبگااااه فیسااابوک را از اتااااق خاااود در‬
‫دانشااگاه هاااروارد آمریکااا طراحاای و آن را بااهعنااوان یااک وبسااایت اجتماااعی ویااژه‬
‫دانشجویان هاروارد راهاندازی کرد‪ .‬این سایت فراتر از محدوده یک دانشاگاه و دانشاجویان‬
‫آن‪ ،‬خیلی سریع مورد توجه قارار گرفات و چناان محباوب شاد کاه تاا آخار هفتاه دوم‬
‫راهاندازی آن‪ ،‬بیش از نیمی از دانشجویان هاروارد درآن نامنویسی کردند و از آن باهعناوان‬
‫راهی برای ارتبا با یکدیگر استفاده میکردند و در کوتااهمادت‪ ،‬میلیاونهاا نفار در ایان‬
‫سایت ثبتنام کردند‪.‬‬
‫وبگاه فیسبوک بیشاز یکمیلیارد نفر کاربر دارد و به ‪ 40‬زبان قابل دسترس بوده و‬
‫‪ 70‬درصد از کاربران آن در خارج از ایاالت متحده هستند‪.‬‬
‫فیسبوک از جمله شبکه های اجتماعی مجازی است که باه واساطه آن مایتاوان باا‬
‫دوستانی که دارای حساب کاربری در فیسبوک هستند‪ ،‬عکس‪ ،‬فیلب یا پیغام باه اشاتراک‬
‫گذاشت‪ .‬هباکنون فیسبوک به طور رایگان در اختیار مردم جهاان قارار دارد‪ .‬فیسابوک باا‬
‫اراله امکان عضوگیری در تعداد باال‪ ،‬به کاربران اجازه می دهاد تاا در هار لحراه دوساتان‬
‫جدیدی را به مجموعه دوستان خود اضافه کنند‪ .‬کاربران در فیسابوک دارای یاک صافحه‬
‫شخصی هستند‪ .‬میتوانند گروه تأسیس کنند و در گروههای دیگر عضو شوند‪.‬‬
 ‫‪ / 72‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫چارچو‪ ،‬نظری‬
‫پیر بوردیو و سرمایه اجتماعی‬
‫بوردیو نخستین تحلیل منرب از سرمایه اجتماعی را مطرح کرده است که قویتارین‬
‫تحلیل در بین تحلیلهایی است که مفهوم سرمایه اجتماعی را در گفتمان جامعاهشناسای‬
‫معاصر وارد کردهاند (پورتس‪ .)4 ،1998 ،‬بعضی از صااحبنراران ادعاا دارناد کاه نرریاه‬
‫بوردیو منسجبترین نرریه جامعهشناسانه در تبیین مفهوم سرمایه اجتماعی است‪ .‬دیادگاه‬
‫بوردیو رویکردی چپگرایانه است‪ .‬به اعتقاد او‪ ،‬سرمایه به فرد اجازه میدهد که سرنوشات‬
‫خود و دیگران را در اختیار بگیرد(ریتزر‪ )724 ،1374 ،‬بنابر تعریف بوردیو‪ ،‬سرمایه عبارت‬
‫است از کار تجمع یافته که در انحصار عامالن یا گروهای از عاامالن اسات و آناان را قاادر‬
‫میسازد که نیروهای اجتماعی را به تصرف در آورند(قنبری‪) 1391 ،‬‬
‫برای شناخت و فهب اندیشه بوردیو در مورد سرمایه اجتمااعی باه دو ماورد خاواهیب‬
‫پرداخت‪ :‬نخست روش بهرهگیری بوردیو از مفهوم سرمایه دوم درک او از هرم اجتماعی‪.‬‬
‫الف) روش بهرهگیری بوردیو از مفهوم سرمایه‬
‫وی سرمایه را به ‪ 3‬مقوله گسترده تقسیب میکند‪ .‬سرمایه اقتصادی کاه بایدرنا و‬
‫بهصورت مستقیمی میتوان آن را به پول تبادیل کارد و ممکان اسات در اشاکال حقاوق‬
‫مالکیت نهادینه شود سرمایه فرهنگی که در شارایط معینای مایتاوان آن را باه سارمایه‬
‫‪15‬‬
‫نهادیناه شاود و‬ ‫اقتصادی تبدیل کرد و ممکن است در اشکالی از مهارتهای آموزشای‬
‫سرمایه اجتماعی که از تعهدات ساخته شده و در شرایط معینی به سرمایه اقتصادی تبدیل‬
‫میشود یا ممکن است به شکل اصالت و اشرافیت در آید(بوردیو‪)1386 ،243 ،‬‬
‫جایگاهی که بوردیو برای سرمایه اجتماعی قالل است‪ ،‬برگستره پیوندها یا شبکههای‬
‫اجتماعی متمرکز است‪ .‬او اولین بار سرمایه اجتماعی را در سال ‪ 1973‬در مبحثای دربااره‬
‫راههایی که اعضای گروههای حرفهای برای تثبیات جایگااه خاود و بچاههایشاان باه کاار‬
‫میبندند‪ ،‬اینگونه تعریف کرد‪:‬‬
‫سرمایه اجتماعی عبارت است از سارمایه ارتباطاات اجتمااعی کاه درصاورت لازوم‪،‬‬
‫حمایتهای مفید را ایجاد میکند‪ .‬سرمایه ای از مقبولیت و احترام کاه اغلاب‪ ،‬زماانی کاه‬

‫‪15- educational qualifications‬‬

‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪73 //‬‬

‫شخص می خواهد توجه مردم را در یک موقعیت اجتماعی مهب جلب کند ضروری اسات و‬
‫شاید مانند پول در حرفه سیاسی به کار آید‪ .‬او بعدها این تعریاف را باه ایان نحاو اصاالح‬
‫کرد‪:‬‬
‫سرمایه اجتماعی‪ ،‬مجموعه ای از منابع بالفعل و بالقوه است که با مالکیت یک شابکه‬
‫بادوام از روابط کبوبیش نهادینه شده از آشنایی و شناخت متقابل و دوجانبه پیوناد یافتاه‬
‫است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬عضویت در یک گروه‪ ،‬هر یاک از اعضاایش را از پشاتیبانی سارمایه‬
‫جمعی برخوردار میسازد صالحیتی که آنان را سزاوار "اعتبار" باه معاانی مختلاف کلماه‬
‫میکند(بوردیو‪ )248 ،1986 ،‬به دیگر ساخن سارمایه اجتمااعی شاامل مناابع مبتنایبار‬
‫پیوندها و عضویت در گروههاست‪.‬‬
‫به اعتقاد پورتس‪ ،‬تعریف بوردیو نشان میدهد که ترکیاب سارمایه اجتمااعی باه دو‬
‫مؤلفه تفکیک پذیر است نخست روابط اجتماعی که به فرد اجازه میدهد مدعی دساتیابی‬
‫به منابع متعلق به معاشران خود شود و دوم کمیت و کیفیت آن منابع(پورتس‪)1998 ،‬‬
‫به اعتقاد بوردیو‪ ،‬حجب سرمایه اجتماعی تحت تملک یک فرد باه دو عامال بساتگی‬
‫دارد‪:‬‬
‫اندازه شبکه پیوندهایی که می تواند به طور مؤثری آنها را بسیج کند حجاب سارمایه‬
‫(اقتصادی‪ ،‬فرهنگی یاا نماادین) تحات مالکیات هریاک از کساانی کاه باا آناان مارتبط‬
‫است(بوردیو‪)1986،‬‬
‫ب) درک بوردیو از هرم اجتماعی‬
‫بحث دومی که می تواناد ماا را باه درک افکاار بوردیاو در ماورد سارمایه اجتمااعی‬
‫رهنمون شود‪ ،‬این است که توجه اصلی وی بر مبناای آن باوده اسات کاه باه درک هارم‬
‫اجتماعی برسد(فیلد‪ )1385،24،‬استفاده بوردیو از واژه سرمایه اجتمااعی تالشای واضاح و‬
‫روشن برای فهب چگونگی ایجاد طبقات و تقسیمات طبقاهای اسات(بوردیاو‪ )1986،‬افکاار‬
‫بوردیو درباره سرمایه اجتماعی تعبیری اسات بارای تأکیادش بار تضااد طبقااتی رواباط‬
‫اجتماعی برای افزایش توانایی کنشگر برای پیشبرد منافعش به کاربرده میشود و سارمایه‬
‫اجتماعی منبعی است برای کشمکش اجتماعی‪.‬‬
‫بوردیو اعتقاد داشت که سرمایه اقتصادی ریشه اصلی تمام سرمایههاست و عالقهمند‬
‫بود که از نحوه ترکیب آن با دیگر انوا سرمایه برای ایجاد و تولید مجدد ناابرابری اطاال‬
 ‫‪ / 74‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫یابد‪ .‬از نرر بوردیو‪ ،‬نابرابری باید براساس تولید و بازتولیاد سارمایه توضایح داده شاود‪ .‬او‬
‫معتقد است که نگاه به سرمایه فقاط از دیادگاه اقتصاادی ناکاافی اسات‪ .‬البتاه مباادالت‬
‫اقتصادی برای کسب سود است و سرچشمه آن تلفیق منابع فردی است‪ .‬سرمایه فرهنگای‬
‫و اجتماعی را باید به مثابه ثروت در نرر گرفت که منتج از کار تجمع یافته است‪.‬‬
‫بوردیو در "یادداشتهای سردستی" اعالم کرد که واژه سرمایه اجتماعی‪ ،‬تنها وسیله‬
‫تشریح دارایی های اجتماعی است و جایی آشکار میشود که افاراد مختلاف باا سارمایهای‬
‫یکسان (اقتصادی یا فرهنگی) بازدههای مختلفی به دست میآورند که منتج از وساعت باه‬
‫کارگیری سرمایه گروهی از سوی آناان اسات (سارمایه هاای فاامیلی‪ ،‬دانشاجویان ساابق‬
‫دانشگاههای معتبر و معروف‪ ،‬انجمنهای برگزیده اشرافیت و غیره)‪ .‬پس سرمایه اجتمااعی‬
‫فی نفسه مستقل از سرمایه فرهنگی و اقتصادی سبب ناابرابری مای شاود‪ .‬بعضای از اناوا‬
‫سرمایه تبدیلپذیر نیستند یا بهطور دقیقتر تبدیلپذیر به سرمایه اقتصادی نیستند و ایان‬
‫امر از آنجا سرچشمه میگیرد که سرمایهها به درجاات مختلاف«جنباههاای اقتصاادی را‬
‫پنهان میدارند» هرچه ارزش اقتصادی آشکارتر باشد‪ ،‬توانایی تبدیل بیشتر اسات‪ ،‬ولای از‬
‫نرر تماایز اجتمااعی‪ ،‬اعتباار کمتاری دارد (فیلاد‪ .)245 ،1385 ،‬در مجماو بوردیاو بار‬
‫تبدیل پذیری اشکال مختلف سرمایه و بر تقلیل نهایی همه اشاکال باه سارمایه اقتصاادی‬
‫تأکید دارد‪.‬‬

‫رابر پابنام و سرمایه اجتماعی‬

‫شاید پاتنام معروف ترین نویسنده و مدعی بسط مفهوم سارمایه اجتمااعی در جهاان‬
‫امروز باشد‪ .‬وی برای نخستین بار مفهوم سرمایه اجتماعی را در اواخر کتاب خود با عناوان‬
‫‪ Making Democracy Work: Civic Tradition in Modern Italy‬باه کاار‬
‫میبرد(پاتنام‪)1993،‬‬
‫هدف او در این کتاب پاسخ به این پرسش بوده است که چارا میازان توساعه شامال‬
‫ایتالیا بهتر از میزان توسعه در جنوب ایتالیاست؟ پاسخ او ساده است چون سطح سارمایه‬
‫اجتماعی در شمال ایتالیا باالتر بوده است‪ .‬بهطور مشخص‪ ،‬سارمایه اجتمااعی باا تشاکیل‬
‫انجمن ها در جامعه مدنی‪ ،‬در شکاف بین دولت و اقتصاد یکسان پنداشاته مایشاود‪ .‬ایان‬
‫گونه انجمن های مدنی در کنار دموکراسی و رشد‪ ،‬در شمال ایتالیاا بارعکس جناوب ایان‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪75 //‬‬

‫کشور رونق داشت به بیان دیگر‪ ،‬سرمایه اجتماعی سبب بهباود کاارکرد دولات و اقتصااد‬
‫میشود(فاین‪)1385 ،‬‬
‫‪16‬‬
‫استفاده پاتنام از مفهوم سرمایه اجتماعی‪ ،‬به بحاث دربااره التزاماات شاهروندی و‬
‫دموکراسی برمیگردد(واندس‪ )2001:‬به نرر پاتنام مشارکت داوطلباناه در جامعاه ای کاه‬
‫سرمایه اجتماعی را در شکل هنجارهای عمل متقابل و شبکههای مشارکت مادنی باه ارث‬
‫برده‪ ،‬بهتر صورت میگیرد‪ .‬او در تعریف سرمایه اجتماعی مینویساد‪" :‬منراور از سارمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬وجوه گوناگون سازمان های اجتماعی مانند اعتماد‪ ،‬هنجارها و شبکههاسات کاه‬
‫می توانند با تسهیل اقدامات هماهن ‪ ،‬کارایی جامعه را بهباود بخشاند‪ .‬باهعباارت دیگار‪،‬‬
‫سرمایه اجتماعی هب شامل ابعاد ساختاری (شبکه هاا) و هاب ابعااد فرهنگای (هنجارهاا و‬
‫ارزشهای اجتماعی و اعتماد) است‪(.‬موسوی و علیپور‪)1391،‬‬
‫به اعتقاد پاتنام سرمایه اجتماعی نیز مانناد دیگار سارمایههاا مولاد اسات و امکاان‬
‫دستیابی به اهداف مشخصی را فراهب میکند که بدون آن دسترسیناپاذیر خواهناد باود‪.‬‬
‫برای مثال گروهی که اعضایش اعتبار خود را نشان دادهاناد و باه یکادیگر اعتمااد زیاادی‬
‫دارند‪ ،‬نسبت به گروهی که فاقد این ویژگیها هستند‪ ،‬توان انجام کارهای خیلی زیاادتری‬
‫را دارند(موسوی و علیپور‪ .)1391،‬پس بهطور دقیقتار‪ ،‬سارمایه اجتمااعی کماککنناده‬
‫رفتار جمعی است‪ ،‬یعنی موجب افزایش هزینههاای باالقوه عهدشاکنی در هار معاملاهای‪،‬‬
‫تقویت هنجارهای معامله متقابل‪ ،‬تسهیل ارتباطات‪ ،‬بهبود جریان اطالعات در ماورد قابال‬
‫اعتماد بودن افراد و انتقال حسن شهرت فعاالن به دیگران‪ ،‬نمایان سااختن موفقیاتهاای‬
‫پیشینیان در همکاری می شود و همانند چارچوب فرهنگی شافاف بارای همکااری آیناده‬
‫عمل میکند‪(.‬موسوی و علیپور‪)1391،‬‬
‫پاتنام در زمینه مالکیت سرمایه اجتماعی معتقد است که سرمایه اجتمااعی بارعکس‬
‫سرمایه های متعارف دیگر‪ ،‬یک کاالی عمومی است که در مالکیت خصوصی کسانی کاه از‬
‫آن بهره مایبرناد‪ ،‬نیسات‪ .‬سارمایه اجتمااعی مانناد دیگار کااالی عمومی(هاوای پااک‪،‬‬
‫خیابان های امن) است که کارگزاران بخش خصوصی گرایشی به تولیاد آن ندارناد‪ .‬یعنای‪،‬‬
‫سرمایه اجتماعی اغلب باید از طریق دیگر فعالیتهای اجتماعی تولید شاود‪ .‬ایان سارمایه‬

‫‪16- Civic engagement‬‬

 ‫‪ / 76‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫به طور معمول در پیوندها‪ ،‬هنجارها و اعتماد تشکیل میشود که از یک موقعیت اجتمااعی‬
‫به دیگر موقعیت اجتماعی قابل انتقال است‪(.‬پاتنام‪.)38:1993 ،‬‬
‫پاتنام سرمایه اجتماعی را به سه مؤلفه مفهومسازی میکند‪:‬‬
‫الف) هنجارها‪ :‬هنجارها هنگامی بهوجود می آیند که یک عمل تجلیات بیرونی مشابه‬
‫برای افراد دیگر دارد‪ .‬هنجارها از طریق سرمشقشدن و اجتماعیشادن(از جملاه آماوزش‬
‫مدنی) و نیز ازطریق مجازاتها در افراد جامعه تلقین و تثبیت میشوند‪.‬‬
‫ب) اعتماد‪ :‬پاتنام اعتماد را یکی از مؤلفه هاای حیااتی و اساسای سارمایه اجتمااعی‬
‫می داند‪ .‬به اعتقاد او اعتماد‪ ،‬همکاری را تسهیل میکند و هرچه سطح اعتماد در جامعهای‬
‫باالتر باشد‪ ،‬احتمال همکاری هب بیشتر خواهد باود و خاود همکااری نیاز اعتمااد ایجااد‬
‫میکند‪ .‬اعتماد که یکی از عناصر ضروری تقویت همکاری است‪ ،‬غیر اختیااری و ناآگاهاناه‬
‫نیست‪ ،‬بلکه مستلزم پیش بینی رفتار یک بازیگر مستقل است‪ .‬پاتنام افزایش مشارکتهای‬
‫مدنی و گسترش شبکههای اجتماعی را از ساز وکارهای تبدیل اعتماد شخصی یا خاص به‬
‫اعتماد اجتماعی یا تعمیبیافته معرفی می کند و معتقد است اعتمااد اجتمااعی در جواماع‬
‫مدرن پیچیده از دو منبع مرتبط یعنی هنجارهای معامله متقابال و شابکههاای مشاارکت‬
‫مدنی ناشی میشود‪.‬‬
‫ج) شبکههای اجتماعی‪ :‬وجود شبکه های اجتماعی در هر جامعهای موجاب تساهیل‬
‫روابط و ارتقای همکاری در جامعاه مایشاود‪« .‬هرچاه شابکههاای اجتمااعی باین افاراد‬
‫متراکب تر باشد‪ ،‬احتمال بیشتری وجود دارد که شهروندان بتوانند در جهت مناابع متقابال‬
‫همکاری کنند‪ ».‬پاتنام در پاسخ به این پرسش که چرا شبکههای مشاارکت مادنی چناین‬
‫تأثیر جانبی سودآور قدرتمندی دارند‪ ،‬این دالیل را بیان مایکناد‪ .‬شابکههاای مشاارکت‬
‫مدنی هزینههای بالقوه عهدشکنی را در هر معاملاهای افازایش مایدهناد‪ .‬فرصاتطلبای‪،‬‬
‫منافعی را که فرد انترار دارد از دیگر معامالت همزمانش و معامالت آینده نصایبش شاود‪،‬‬
‫به خطر میاندازد‪ .‬شبکه های مشارکت مدنی در زبان تئوری بازیها‪ ،‬پیوند درونی و تکارار‬
‫بازیها را افزایش میدهند‪(.‬موسوی و علیپور‪)1391،‬‬
‫شبکه های مشارکت مادنی‪ ،‬هنجارهاای قاوی معاملاه متقابال را تقویات مایکنناد‪.‬‬
‫هموطنانی که در بسیاری از زمینههای اجتماعی ارتباطات متقابل دارند‪ ،‬آماده هساتند تاا‬
‫هنجارهای قوی رفتار قابل قبول را توسعه دهند و انترارات متقابالشاان را در بسایاری از‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪77 //‬‬

‫ارتباطات تقویت کننده همکاری با یکدیگر منعکس کنناد‪ .‬ایان هنجارهاا باه وسایله یاک‬
‫شبکه ارتباطی که به کسب حسن شهرت در وفای باه عهاد و پاذیرش هنجارهاای رفتاار‬
‫جامعه محلی متکی است‪ ،‬تقویت میگردند‪.‬‬
‫شبکه های مشارکت مدنی ارتباطات را تسهیل میکنند و جریان اطالعات را در مورد‬
‫قابل اعتماد بودن افراد‪ ،‬بهبود میبخشند‪ .‬شبکههای مشارکت مدنی اجاازه مایدهناد کاه‬
‫حسن شهرت ها به دیگران انتقال یابند و پاالیش شاوند‪ .‬اعتمااد و همکااری باه اطالعاات‬
‫موثق در مورد رفتار گذشته و منافع حال شرکای بالقوه بستگی دارد‪ ،‬در حالیکه ابهام باه‬
‫تشدید مشکالت عمل جمعی منجر می شود‪ .‬بنابراین در صورت برابر بودن شارایط دیگار‪،‬‬
‫ارتباطات بیشتر(مستقیب و غیرمستقیب) بین مشارکت جویان موجب اعتماد متقابل بیشاتر‬
‫بین آنها میشود و روند همکاری آنها را تسهیل میکند‪.‬‬
‫شبکه های مشاارکت مادنی تجساب موفقیات پیشاینیان در همکااری هساتند کاه‬
‫می توانند به عنوان چارچوب فرهنگی شافاف بارای همکااری آیناده عمال کنناد‪ .‬شابکه‬
‫فرهنگی تداوم ایجاد میکند‪ ،‬بهطوریکه راه حل غیررسمی مشکالت معامله در گذشاته را‬
‫به زمان حال انتقال میدهد و این راهحلهای غیررسمی را در کاوران تغییارات اجتمااعی‬
‫بلند مدت به منبعی مهب تبدیل میسازد‪(.‬موسوی و علیپور‪)1391،‬‬
‫به زعب پاتنام منابع سرمایه اجتماعی(اعتماد‪ ،‬هنجارها و شابکههاا) باهطاور معماول‬
‫خود تقویتکنناده و خودافزایناده هساتند‪ .‬یاک دور باازتولیدکنناده فضاایل‪ ،‬باه تعاادل‬
‫اجتماعی همراه با سطح باالیی از همکاری‪ ،‬اعتماد‪ ،‬مشارکت مادنی و رفااه جمعای منجار‬
‫میشود‪ .‬این ویژگیها معرف جامعه مدنی هستند‪ .‬برعکس فقدان این ویژگیها در جواماع‬
‫غیرمدنی نیز خصلت خود تقویت کنناده دارد‪ .‬عهدشاکنی‪ ،‬بایاعتماادی‪ ،‬فریاب و حیلاه‪،‬‬
‫بهرهکشی‪ ،‬انزوا و بینرمی را در جو خفقانآور دورهای باطل تشدید میکنند‪.‬‬

‫لاستلز و جامهه شبکهای‬

‫کاستلز صاحب نرریه جامعه شبکهای در کتاب "جامعه اطالعااتی" جهاان آیناده را‬
‫اینگونه ترسیب میکند‪" :‬جهان آیناده‪ ،‬جهاانی مجاازی‪ ،‬شابکهای هوشامند باا تااروپود‬
‫اطالعات و ماهیت فرهنگی همراه با بحران هویت میباشد‪ .‬این جامعه شبکهای در ساختار‬
‫و کارکردهای خود‪ ،‬حاول شابکههاا و جریاناات باه ظااهر سارمایهداری ولای متفااوت از‬
‫سرمایهداری عصر صنعتی شکل گرفته است‪".‬‬
 ‫‪ / 78‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫کاستلز معتقد است در این جامعه شابکهای‪ ،‬دیگار قادرت در نهادهاا (دولات) و یاا‬
‫کنترلکنندگان نهادها متمرکز نیست بلکاه بایاد آن را در شابکههاای جهاانی کاه دارای‬
‫هندسهای متغیر و جغرافیایی غیرمادی است جستجو کرد‪.‬‬
‫شبکه اجتماعی مجازی ‪ ،‬ساختاری اجتماعی است که از گرههایی ‪ -‬که عموماً فاردی‬
‫یا سازمانی هستند ‪ -‬تشکیل شده است که توسط یک یا چناد ناو خااص از وابساتگی و‬
‫ازطریق فضای مجازی بههب متصلاند‪.‬‬

‫یافتهها‬
‫پژوهشهای بسیاری در زمینه سرمایه اجتماعی در داخال و خاارج از کشاور انجاام‬
‫شده است که میتوان آنها را به چندین دسته طبقهبندی کرد‪.‬‬
‫دسته اول پژوهشهایی است که به بررسی رابطه بین سرمایه اجتمااعی و ماواردی‬
‫چون رشد اقتصادی‪ ،‬فرهن ‪ ،‬انسجام اجتماعی‪ ،‬خاانواده‪ ،‬رفااه‪ ،‬شاهروندی‪ ،‬دموکراسای‪،‬‬
‫توسعه‪ ،‬جرم و‪ ...‬پرداختهاند‪ .‬دسته دوم شامل پژوهشهایی است که باه تعریاف سارمایه‬
‫اجتماعی پرداختهاند‪ .‬دسته سوم پژوهشهایی که به ادبیات مربو به سارمایه اجتمااعی‬
‫پرداختهاند‪ .‬دسته چهارم مطالعاتی که شاخصهای سرمایه اجتماعی را معرفای کاردهاناد‪.‬‬
‫دسته پنجب پژوهشهایی که باه بررسای یکای از ابعااد سارمایه اجتمااعی ماثالً اعتمااد‬
‫اجتماعی تأکید کردهاند‪ .‬دسته ششب مطالعاتی که به بررسی میزان سرمایه اجتمااعی در‬
‫مناطق مختلف پرداختهاند و دسته هفتب شامل پژوهشهایی میشود که باه سانجش یاا‬
‫اندازهگیری سرمایه اجتماعی پرداختهاند‪.‬‬
‫این تحقیق با هدف "بررسی تأثیر شبکه اجتمااعی فیسابوک بار بااالبردن سارمایه‬
‫اجتماعی در جامعه"انجام گرفت که عالوهبر سنجش و اندازهگیاری سارمایه اجتمااعی در‬
‫شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک و جامعه واقعی‪ ،‬به تأثیر این دو بر هب نیز پرداخته اسات‬
‫که نتایج حاصل از آن به شرح زیر است‪:‬‬
‫در ایاان پااژوهش‪ ،‬بااین ‪ 80‬نفاار (‪ 55‬درصااد ماارد و ‪ 45‬درصااد زن) از دانشااجویان‬
‫کارشناسی و کارشناسی ارشد ارتباطات دانشگاه سراسری عالمه طباطبالی و دانشاگاه آزاد‬
‫واحد علوم تحقیقات پرسشنامه توزیع شد‪ .‬میانگین سان نموناه ماورد بررسای ‪ 26‬ساال‪،‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪79 //‬‬

‫حداکثر زمان عضویت جامعه مورد مطالعه در ساایت فیسابوک ‪ 6‬ساال و میاانگین مادت‬
‫زمان عضویت اعضا ‪ 2‬سال بود‪.‬‬
‫سرمایه اجتماعی بهطور کلی شامل نهادها‪ ،‬روابط‪ ،‬گرایشها‪ ،‬ارزشها‪ ،‬و هنجارهایی‬
‫است که بر رفتارها و تعامالت بین افراد‪ ،‬حاکب است‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬سرمایه اجتماعی آن‬
‫دسته از شبکهها و هنجارهایی است که مردم را قادر به عمل جمعی میکند‪ .‬از آنجا کاه‬
‫روابط اجتماعی در سطوح مختلاف اجتماا حضاور دارد‪ ،‬آثاار و کاار نمودهاای سارمایه‬
‫اجتماعی‪ ،‬طیف گستردهای را تشکیل میدهد‪ .‬در سطح خرد که روابط میان افراد جامعه‬
‫با هب بررسی میشود‪ ،‬کیفیت باالی سرمایه اجتماعی از دو طریق اثرگاذار اسات‪ .‬یکای از‬
‫طریق روابط که در سطح اعضای خانواده‪ ،‬دوستان و آشنایان حاکب است و باعث باال رفتن‬
‫کیفیت سرمایه انسانی میشود و دیگری ازطریق بهبود روابط تعمیب یافته که به کیفیات‬
‫روابط میان افراد غیر نزدیک و آشنا بستگی دارد‪.‬‬
‫در این پژوهش به منرور بررسی سرمایه اجتماعی در ساایت فیسابوک و همچناین‬
‫سرمایه اجتماعی در جامعه از شاخصهای اراله شده توسط ساندارا فراناک اساتفاده شاده‬
‫است‪ .‬با توجه به این شاخص ها مشخص شد کاه سارمایه اجتمااعی در ساایت فیسابوک‬
‫بسیار پایین است و همچنین سرمایه اجتماعی در جامعه نیاز پاایین اسات اماا افازایش و‬
‫کاهش سرمایه اجتماعی در فیسبوک موجب افزایش و کاهش سرمایه اجتمااعی کااربر در‬
‫جامعه میشود‪.‬‬
‫پژوهشهای انجامشده در گذشته نیز حکایت از پاایین باودن سارمایه اجتمااعی در‬
‫سایت فیسبوک دارد‪ ..‬دیانی و محمودی نیز در پژوهش خود به همین نتیجاه رسایدهاناد‪.‬‬
‫کرمانی نیز در سال ‪ 1390‬سرمایه اجتماعی در سایت فیسبوک را مورد بررسی قارار داد و‬
‫به این نتیجه رسید که جوانان در سایت فیسبوک از سرمایه اجتماعی پایینی برخوردارند‪.‬‬
‫ساااندرا فرانااک (‪ )2005‬شاااخصهااای ساانجش ساارمایه اجتماااعی را در دو طبقااه‬
‫مشخصات ساختاری شبکهها و پویایی شبکهها اراله کرده است‪ .‬شااخصهاای ارالاه شاده‬
‫توسط فرانک در مشخصات ساختاری شبکهها شاامل انادازه شابکه‪ ،‬تناو شابکه‪ ،‬تاراکب‬
‫شبکه‪ ،‬بسامد و شدت تماس و نزدیکی فضایی اعضای شابکه باوده اسات‪ .‬فراناک معتقاد‬
‫است هر چه کمیت و اندازه شبکه بیشتر باشد‪ ،‬نشان از باالتر بودن سرمایه اجتماعی عضاو‬
‫شبکه دارد‪ .‬به منرور بررسی اندازه شبکه بهعنوان یکی از شاخصهای سارمایه اجتمااعی‬
 ‫‪ / 80‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫در سایت فیسبوک و جامعه‪ ،‬تعداد اعضای فهرست دوستان کاربر‪ ،‬تعاداد گاروههاایی کاه‬
‫کاربر در آنها عضو است‪ ،‬تعداد اقوام و دوستان افراد در جامعه مورد پرسش قارار گرفات‪.‬‬
‫نتایج نشان داد که بیشتر پاسخگویان ‪ 37 5‬درصد) بین ‪ 100‬تا ‪ 500‬دوست در فیسابوک‬
‫دارند‪ .‬میانگین تعداد اعضای فهرست دوستان کاربران برابر با ‪102‬دوست است‪ .‬همچناین‬
‫مشخص شد که ‪ 38 8‬درصد کاربران نمی دانند در چند گاروه عضاو هساتند یاا در هایچ‬
‫گروهی عضو نیستند‪ .‬میانگین تعداد گروه هایی که کاربران عضو آنها هساتند برابار باا ‪3‬‬
‫گروه است‪ .‬در ادامه بررسی ها مشخص شد که کاربران از تعداد اعضای گروههایی را که در‬
‫آنها عضو هستند و همچنین از تعداد صفحاتی که پسند کردهاند و هاب تعاداد افارادی را‬
‫که صفحات پسند شده آناان را پساند کارده اناد‪ ،‬آگااهی ندارناد‪ .‬در کال میاانگین نماره‬
‫پاسخگویان در بررسیها نشان میدهد کاه افازایش و کااهش انادازه شابکه دوساتان در‬
‫فیسبوک موجب افزایش یا کاهش اندازه شبکه ارتباطی کاربر در جامعه میشود‪.‬‬
‫شاخص تنو شبکه با همگونی وضعیت اجتماعی‪ -‬اقتصادی اعضای شابکه سانجش‬
‫میشود ‪ .‬هر چه دوستان فرد با وی از لحاظ پایگااه اجتمااعی و اقتصاادی و گارایشهاای‬
‫سیاسی و تحصیالت در یک سطح باشد‪ ،‬تنو شبکه پایینتر و در نتیجه سرمایه اجتمااعی‬
‫نیز پایین تر است‪ .‬بررسی ها نشان داد که تنو شبکه ارتبااطی افاراد در جامعاه بیشاتر از‬
‫تنو شبکه کاربر در سایت فیسبوک است‪ ،‬بنابراین سارمایه اجتمااعی افاراد در جامعاه از‬
‫نرر شاخص تنو شبکه بیشتر از سرمایه اجتماعی در ساایت فیسابوک اسات‪ .‬همچناین‬
‫مشخص شد که افزایش و کاهش تنو شبکه دوستان در فیسابوک موجاب افازایش و یاا‬
‫کاهش تنو شبکه ارتباطی کاربر در جامعه میشود‪.‬‬
‫فرانک تراکب شبکه را به درجه اتصاالت داخلی بین اعضای شبکه مربو مایداناد و‬
‫معتقد است شدت یک تماس را قدرت آن رابطه بر حسب مسالل عااطفی تعیاین کارده و‬
‫بسامد آن را تعداد و طول تماسها تعیین مایکناد‪ .‬باه ایان منراور بارای سانجش ایان‬
‫شاخص در دنیای واقعی از عمق شبکه و شیوههای ارتباطی به کاار گرفتاه شاده افاراد در‬
‫داخل شبکه استفاده کردهایب(به عنوان مثال از میزان تمااس چهاره باه چهاره باا اقاوام و‬
‫دوستان‪ ،‬میزان تماس تلفنی باا اقاوام و دوساتان‪ ،‬میازان تمااس الکترونیکای و ‪ ) ...‬و در‬
‫سایت فیسبوک نیز کنش هایی که توسط کااربران انجاام مایشاود مانناد پساند کاردن‪،‬‬
‫برچسب زدن‪ ،‬کامنت گذاشتن‪ ،‬ارسال و دریافت پیام‪ ،‬ارسال و دریافت درخواست دوستی‪،‬‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪81 //‬‬

‫گفتگو‪ ،‬اشتراک گذاری‪ ،‬ایجاد و دعوت دوستان به رویداد استفاده شده است‪ .‬نتاایج نشاان‬
‫داد که میانگین تعداد تماسهای چهره به چهاره پاساخگویان باا دوستانشاان در یاک مااه‬
‫گذشته ‪ ،5‬میانگین تماسهای تلفنی ‪ ،8‬میاانگین تعاداد تمااسهاای پیاامکی(‪ 12 )sms‬و‬
‫میانگین تعداد تماسهای الکترونیکی (ایمیل) ‪ 21‬است‪.‬‬
‫همچنین مشخص شد که پاسخگویان در فیسبوک کب درخواست دوستی میکنند و‬
‫بیشتر درخواست دوستی دریافت میکنند‪ .‬کاب ارساالکاردن درخواسات دوساتی دالیال‬
‫فراوانی میتواند داشته باشد‪ ،‬اما دلیل این امر هر چه باشد چنین آماری نشان میدهد که‬
‫کاربران ایرانی در این گویه نمره خوبی نگرفتهاند و از این منرر سرمایه اجتمااعی پاایینی‬
‫دارند در حالی که از نرر تراکب شبکه در جامعاه افاراد نماره بااالتری دریافات کاردهاناد‪.‬‬
‫همچنین مشخص شد که بین تراکب شبکه کاربران در سایت فیسبوک و تراکب شبکه آنان‬
‫در جامعه رابطه وجود ندارد و افزایش و کاهش آن در افازایش و کااهش دیگاری تاأثیری‬
‫ندارد‪.‬‬
‫منرور فرانک از شاخص نزدیکی فضایی اعضای شبکه‪ ،‬تعداد مالقااتهاای حضاوری‬
‫اعضای شبکه است‪ .‬مالقات حضوری مساتمر باا اقاوام‪ ،‬دوساتان و همساایگان در دنیاای‬
‫واقعی نزدیکی فضایی اعضای شبکه را تضمین میکند‪ .‬در ساایت فیسابوک نیاز هار چاه‬
‫تعداد بیشتری از اعضای خانواده و همکالسیهای کاربر عضو فهرست دوساتان وی باشاند‬
‫نزدیکی فضایی بین اعضای شبکه وی بیشتر میشود‪ .‬نتایج نشان داد کاه میاانگین تعاداد‬
‫اقوامی که پاسخگویان به طور مستمر با آنها دیدار میکنند ‪ 16‬نفر و میانگین تعداد دوستانی‬
‫که پاسخگویان به طور مستمر با آنها دیدار میکنند ‪ 19‬نفر است‪ .‬همچنین مشخص شد که‬
‫بین نزدیکی فضایی اعضای شبکه کاربران در سایت فیسابوک و نزدیکای فضاایی اعضاای‬
‫شبکه آنان در جامعه رابطه وجود ندارد و افازایش و کااهش آن در افازایش و یاا کااهش‬
‫دیگری تأثیری نداشته است‪.‬‬
‫فرانک شاخصهای سنجش سرمایه اجتمااعی را در دو طبقاه مشخصاات سااختاری‬
‫شبکهها و پویایی شبکه ها اراله کرده است‪ .‬شاخص اراله شده توسط فرانک در این قسامت‬
‫عبارتند از شرایط دستیابی باه مناابع‪ ،‬شاکاف باین مناابع ماورد انتراار و دریافاتشاده‪،‬‬
‫شایستگی ارتباطی و شرایط یکپارچگی اجتماعی و هنجارها و قواعد داخلی شبکه‪.‬‬
 ‫‪ / 82‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫در سایت فیسبوک این شاخص با میزان وابساتگی کااربر باه ساایت‪ ،‬میازان کماک‬
‫گرفتن از دوستان فیسبوک و حساب کردن بر کمکهای آنها سنجش میشود که نتاایج‬
‫نشان داد کاربران فیسبوک هنگاام باروز مشاکل چنادان روی دوساتان فیسابوکی خاود‬
‫حساب نمیکنند و این امر تا حدی می تواند به آن دلیل باشد که این دوستان را در دنیای‬
‫واقعی نمیشناسند این در حالی است که همان پاسخگویان در هنگاام باروز مشاکل روی‬
‫کمک دوستان خود در جامعه بسیار زیاد حساب میکنند‪.‬‬
‫‪ 62.5‬درصد از اعضای نمونه گفته اناد کاه تااکنون ماوقعیتی نباوده کاه از دوساتان‬
‫فیسبوکی خود درخواست کمک کرده باشند اما ‪ 98.8‬درصاد هماین افاراد از دوساتان و‬
‫اقوام خود در دنیای واقعی درخواست کمک کردهاناد‪ .‬همچناین مشاخص شاد کاه ‪26.7‬‬
‫درصد از آنهایی از دوستان فیسبوکی خود کمک گرفتهاند اعاالم کاردهاناد میازان کماک‬
‫دریافت شده خیلی کب با انترار آنها مطابق بوده است در حالی که ‪ 78 8‬درصد کمکهاا‬
‫در دنیای واقعی خیلی زیاد مطابق انترار آن ها بوده است‪ .‬بناابراین سارمایه اجتمااعی در‬
‫جامعه در شاخص شرایط دستیابی به منابع بسیار باالتر از سرمایه اجتمااعی در فیسابوک‬
‫است‪ .‬همچنین با توجه به بررسایهاا افازایش و کااهش شارایط دساتیابی باه مناابع در‬
‫فیسبوک موجب افزایش یا کاهش شرایط دستیابی به منابع در شابکه ارتبااطی کااربر در‬
‫جامعه میشود‪.‬‬
‫در سایت فیسبوک به منرور سنجش شاخص هنجارهای اعتماد‪ ،‬میزان اعتماد کاربر‬
‫به شبکه فیسبوک و اعضای آن و میزان نگرانی از فاششدن یا سوء اساتفاده از اطالعااتی‬
‫که در این سایت منتشر میکنند‪ ،‬بررسی شده است‪ .‬نتاایج حااکی از آن اسات کاه ‪78 8‬‬
‫درصد از جامعه مورد بررسی از عکس واقعای خاود و ‪ 85‬درصاد از اساب واقعای خاود در‬
‫سایت فیسبوک استفاده میکنند‪ .‬در مورد قرار دادن اطالعات شخصی در فیسبوک مانناد‬
‫عکس و فیلب خصوصی کاربران محافرهکارتر برخورد میکنناد و در قابال مشااهدهکاردن‬
‫اطالعات خود وسواس بیشتری دارند‪ 43 8 .‬درصد کاربران تقریباً نگران ایان هساتند کاه‬
‫اطالعاتشان به دست کسانی بیفتد که مایل نیستند اما کاربران کمتر احتماال مایدهناد‬
‫که اطالعات شان توسط مسئولین سایت فیسبوک مورد سوءاستفاده قرار گیرد‪ .‬بررسایهاا‬
‫نشان داد که میزان اعتماد افراد در دنیای واقعای بسایار بااالتر از میازان اعتمااد آناان در‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪83 //‬‬

‫دنیای مجازی است‪ .‬همچناین باین هنجارهاای اعتمااد در شابکه اجتمااعی فیسابوک و‬
‫هنجارهای اعتماد در شبکه ارتباطی افراد در جامعه رابطه معنیداری وجود ندارد‪.‬‬
‫کنش متقابل یک فرایند مبادله در درون روابط اجتماعی اسات کاه باه وسایله آن‬
‫کاالها و خدمات داده شده به طرفین توسط طرفی که کااال و خادمات اولیاه را دریافات‬
‫کرده‪ ،‬تکرار میشود‪ .‬برای سنجش این شاخص در سایت فیسبوک باید دید کاه کااربر در‬
‫مقابل کنشهای دیگران چه واکنشهایی نشان مایدهاد؟ نتاایج نشاان داد کاه واکانش‬
‫کاربران ‪61 2‬درصد با تأخیر‪51 2 ،‬درصد مساتقیب و ‪76 2‬درصاد غیرتالفایجویاناه باوده‬
‫است‪.‬‬
‫مورد دیگری که در این زمینه مورد سنجش قارار گرفات‪ ،‬پساندکردن یاک مطلاب‬
‫است به این صورت که آیا پسند آن مطلب به دلیل آن است که از آن مطلب خاوششاان‬
‫آمده یا به دلیل کنش متقابل یا جبران باوده اسات‪ .‬نتاایج بیاان مایکناد کاه ‪70‬درصاد‬
‫کاربران مطالبی را که خوششان میآید پسند میکنند در حالیکه ‪10‬درصد کاربران ایان‬
‫کار را کنش متقابل می دانند‪ .‬گفتنی است در این مورد کاربرانی کاه پساندکردن مطالاب‬
‫دوستان شان را نوعی کنش متقابل می دانند سرمایه اجتماعی باالتری نسبت به گروه دیگر‬
‫دارند و با توجه به این نکته اکثریت کاربران در این گویه نمره کمی میگیرند‪.‬‬
‫کنش متقابل نیز همچون اعتماد در دنیای واقعی بسیار بیشاتر از کانش متقابال در‬
‫دنیای مجازی رخ می دهد‪ .‬همچنین مشخص شد که رابطاه معنایداری باین هنجارهاای‬
‫کنش متقابل در شبکه اجتماعی فیسبوک و هنجارهای کنش متقابال در شابکه ارتبااطی‬
‫افراد در جامعه وجود ندارد‪.‬‬
‫عالوه بر نتایج به دست آمده پژوهش حاضر تصویری کلی از رفتار کاربران ایرانای در‬
‫سایت فیسبوک به دست میدهد‪ .‬برخی از مهمترین ویژگیهای رفتاار کااربران ایرانای در‬
‫سایت فیسبوک در ادامه آمده است‪:‬‬
‫• کاربران ایرانی پیشاز آنکه خود تولیدکننده مطلب باشند‪ ،‬مطالاب یکادیگر‬
‫را پسند میکنند‪ .‬گذاشاتن نرار در رتباه بعادی قارار دارد‪ .‬باهطاور کلای‬
‫میتوان کنشهای کاربران ایرانی در ایان ساایت را باه ترتیاب براسااس ‪8‬‬
‫گویه زیر نشان داد‪.‬‬
 ‫‪ / 84‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫‪ -1‬پسندکردن ‪ -2‬نرر گذاشتن ‪ -3‬اشتراکگذاشتن ‪ -4‬ارساال درخواسات دوساتی‬

‫‪ -5‬دریافت پیام شخصی ‪ -6‬ارسال پیام شخصی ‪ -7‬برچسابزدن ‪ -8‬دریافات درخواسات‬
‫دوستی‬
‫§ اکثر کاربران از اساب (‪ 85‬درصاد) و عکاس ‪ 78 8‬درصاد) واقعای خاود در‬
‫سایت فیسبوک استفاده میکنند‪.‬‬
‫§ کاربران اطالعات شخصی خود را بیشتر از عکاسهاا و فایلبهاای خاود در‬
‫سایت قرار میدهند‪ .‬آنها خیلی کب فیلب هاای خاود را در فیسابوک قارار‬
‫میدهند‪ .‬منراور از اطالعاات شخصای اطالعااتی اسات کاه خاود ساایت‬
‫فیسبوک برای تکمیل نمایه شخص درخواست میکناد و پاساخ باه آنهاا‬
‫اختیاری است‪.‬‬
‫§ واکنش کاربران در برابر نررات ناخوشایند دیگر کاربران‪ ،‬اغلب غیرمستقیب‪،‬‬
‫با تأخیر و غیرتالفی جویانه است‪.‬‬
‫§ ‪ 67 5‬درصد کاربران معتقدند که سایت فیسبوک دسترسی آنان را به وقایع‬
‫و مسایل روز دنیا بسیار آسان و تأثیرگذار کرده است‪.‬‬
‫§ ‪ 61 2‬درصااد کاااربران معتقدنااد کااه سااایت فیساابوک در شااکلگیااری‬
‫انقالب های اخیر خاورمیانه بسیار تأثیرگذار بوده است‪ .‬میانگین ایان گویاه‬
‫‪ 3 95‬و با انحراف معیار ‪ 1 89‬است‪.‬‬
‫نتیجه گیری‬
‫بنابراین می توان با توجه به دیدگاه پاسخگویان نسابت باه دو پرساش اخیار چناین‬
‫نتیجه گرفت که سایت فیسبوک از یکسو افراد را در مناسبات سیاسی درگیر میکند و از‬
‫سوی دیگر آگاهی سیاسی آنها را افزایش میدهد و از آنجایی که فضای عماومی شاهری‬
‫برای گفتگو بهندرت وجود دارد در نتیجه فضای مجازی به عرصهای بارای گفتگاو تبادیل‬
‫میشود‪ .‬ویژگی اصلی این فضا و این شبکههای اجتماعی مجازی پویایی آنهاسات کاه باا‬
‫توجه به ابزارهایی که در اختیار کاربران قرار میدهند سبب میشوند تا افراد بهتر بتوانناد‬
‫گرایشات سیاسی خود را نشان دهند‪ .‬در این شبکهها‪ ،‬تأثیر بر افکار عماومی و بسایج آن‪،‬‬
‫به گونهای است که به واسطه این رسانهها نوعی فضای عمومی شکل میگیارد و بسایاری‬
‫افراد بی آنکه یکدیگر را ببینند و تبادل نرر کنند‪ ،‬مانند یکدیگر فکار و در نتیجاه مانناد‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪85 //‬‬

‫یکدیگر نیز عمل میکنند‪ .‬بر این اساس‪ ،‬ازطریق تولید پیام‪ ،‬شعار و اندیشاه‪ ،‬باه شایوهای‬
‫هنری و ازطریق تصویر‪ ،‬گرافیک‪ ،‬صدا و موسیقی‪ ،‬تصورات دستکاری و بسیج مایشاوند و‬
‫در نهایت فعالیت سیاسی ایان امکاان را مای یاباد کاه باا زنادگی روزماره آمیختاه شاود‪.‬‬
‫شبکههای اجتماعی شکل اجتماعی نوینی از ارتباطات را به وجود آوردهاند کاه باه ابازاری‬
‫در خدمت جنبشهای اجتماعی تبدیل شدهاند و جنابشهاای اخیار بارای دساتیابی باه‬
‫اهداف خود با شکلدادن به هویت جمعی‪ ،‬متقاعد ساختن پیروان خاود و بسایج آنهاا باا‬
‫استفاده از تکنولوژیهای جدید اطالعاتی اقدام کردهاند‪.‬‬
 ‫‪ / 86‬فصلنامه علوم خبری‪ ،‬شماره‪ 24‬زمستان ‪96‬‬

‫منابع‬
‫منابع فارسی‬
‫اونق‪ ،‬محمد‪ ، )1384(.‬بررسی رابطاه باین سارمایه اجتمااعی و کیفیات زنادگی‪ ،‬پایاانناماه‬ ‫‪.1‬‬
‫کارشناسی ارشد برنامه ریزی و رفاه اجتماعی‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه تهران‬
‫الوانی‪ ،‬دکتر سیدمهدی‪ ،)1380(.‬سرمایه اجتماعی‪ :‬مفاهیب ونرری هاا‪ ،‬فصالنامه مطالعاات‬ ‫‪.2‬‬
‫مدیریت‪ ،‬شماره ‪33‬و ‪ 34‬و ص ‪3-26‬‬
‫ببی‪ ،‬ارل‪ ،)1384(.‬روشهای تحقیق در علوم اجتماعی‪ ،‬ترجمه رضا فاضل‪ ،‬جلد دوم‪ ،‬تهاران‪،‬‬ ‫‪.3‬‬
‫انتشارات سمت‬
‫حسن پور‪ ،‬اکبر و نیاکاان‪ ،‬ناازیال‪ ،)1386( ،‬سارمایه اجتمااعی و جنسایت در محایط کاار‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ماهنامه تدبیر‪ ،‬سال هجدهب‪ ،‬شماره ‪183‬‬
‫خیرخواه‪ ،‬هوشیار(‪ ،)1390‬بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و سرمایه فکری (مطالعاه ماوردی‬ ‫‪.5‬‬
‫در ادارات آموزش پرورش استان کردستان)‪ .‬پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اساالمی‬
‫واحد سنندج‬
‫رابینز‪ ،‬استیفن‪ ،)1387(.‬رفتار سازمانی مفاهیب‪ ،‬نرریهها و کاربردها‪ :‬ترجمه پارساییان‪ ،‬علای‬ ‫‪.6‬‬
‫و اعرابی‪ ،‬سیدمحمد‪ ،‬انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی‪ .‬جلد اول‪ ،‬چاپ شانزدهب‬
‫موسوی‪ ،‬میرطاهر و علیپور‪ ،‬پروین‪ ،)1391(.‬تأملی بر نرریاه سارمایه اجتمااعی در جامعاه‬ ‫‪.7‬‬
‫شناسی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات جامعه شناسان‬
‫ساروخانی‪ ،‬باقر‪ )1373(،‬روشهای تحقیق در علوم اجتماعی‪ ، ،‬چاپ دوم‪ ،‬تهاران‪ ،‬پژوهشاگاه‬ ‫‪.8‬‬
‫علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‬
‫سعیدی‪ ،‬رحماان‪ ،)1386(.‬جامعاه اطالعااتی شاکاف دیجیتاالی چاالشهاا و فرصاتهاا در‬ ‫‪.9‬‬
‫کشورهای جهان سوم‪ ،‬تهران‪ ،‬ناشر خجسته‬
‫شار پور‪ ،‬محمود‪ ،)1380(.‬فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامدهای آن‪ ،‬انجمن جامعهشناسای‬ ‫‪.10‬‬
‫ایران‪ ،‬ش ‪3‬‬
‫علوی‪ ،‬سید بابک‪"،)1384(.‬نقش سرمایه اجتماعی درتوسعه"‪ ،‬ماهنامه تدبیر‪ ،‬ش ‪116‬‬ ‫‪.11‬‬
‫فوکویاما‪ ،‬فرانسیس‪ ،)1379(.‬پایان نراب (بررسای سارمایه اجتمااعی و حفاظ آن)‪ ،‬ترجماه‬ ‫‪.12‬‬
‫غالمعباس توسلی‪ ،‬تهران‪ :‬جامعه ایرانی انچاپاول آموزش و پژوهش و مدیریت وبرنامهریزی‬
‫فوکویاما‪ ،‬فرانسیس‪ ،)1385(.‬پایان نرب بررسی سرمایه اجتماعی و حفظ آن‪ ،‬ترجمه‬
‫بررسی بأثیر شبکه اجتماعی مجازی فیسبوک بر باالبردن سرمایه اجتماعی در جامهه ‪87 //‬‬

‫‪ .13‬غالمعباس توسلی‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز نشر دانشگاهی‬

‫‪ .14‬قنبری‪ ،‬حمیدرضا‪ )1391(.‬تأثیر رسانه های مجازی بر سرمایه اجتماعی در جمهوری اسالمی‬
‫ایران‪ ،‬پایاننامه کارشناسیارشد‪ ،‬دانشگاه آزاد قب‪ ،‬شهریور‬
‫‪ .15‬کاستلز‪ ،‬مانولل‪ ،)1384(.‬عصر اطالعات ظهور جامعاه شابکهای‪ :‬اقتصااد‪ ،‬جامعاه و فرهنا ‪،‬‬
‫ترجمه احدعلی قلیان و افشین خاکباز‪ ،‬ویراستاری علی پایا‪ ،‬تهران‪ ،‬ناشر طرح نو‪.‬‬
‫‪ .16‬محققی‪ ،‬تقی‪ ،)1385(.‬سرمایه اجتماعی‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات محققی‬
‫‪ .17‬موسوی‪ ،‬میرطاهر و علی پور‪،‬پروین‪ )1391(.‬تأملی بار نرریاه سارمایه اجتمااعی در جامعاه‬
‫شناسی‪ ،‬تهران‪ :‬انتشارات جامعه شناسان‬
‫منابع البین‬
‫‪1. Robbins, Stephen p(1991). Organizational Behavior: concepts,‬‬
‫‪controversies, and Applications. 4th Edition. Englewood cliffs , N.J.‬‬
‫‪Printice‬‬
‫‪2. Bourdieu, P.(1986) The forms of capital, in J .Richardson Hand‬‬
‫‪book of theory and research of for the sociology of education‬‬
‫‪Newyork, greenwood‬‬
‫‪3. Bourdieu, P.(1986) The forms of capital, in J .Richardson Hand‬‬
‫‪book of theory and research of for the sociology of education‬‬
‫‪Newyork, greenwood‬‬
‫‪4. organizations work‬‬