मुलुकी-देवानी-कार्यविधि-संहिता-२०७४

(सं वत् २०80 साल असार मसान्तसम्म भएका संशोधन ममलाइएको)
ु ी दे वानी कार्यववमध सं विता, २०७४

मुलक
प्रमाणीकरण र प्रकाशन मममत
२०७४।६।३०
सं शोधन
ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन
1. मुलक
गने ऐन, २०७५ २०७६।१।२
ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई
2. मुलक
सं शोधन गने ऐन, २०८० 2080।04।12
सं वत २०७४ सालको ऐन नम्बर ३५
दे वानी मुद्दाको कार्यववमध सम्बन्धी कानूनलाई सं शोधन र एकीकरण गनय बनेको

ऐन
ु ाई र वकनारा तथा सोसँग

प्रस्तावनााःदे वानी मुद्दाको दार्री, कारबािी, सुनव
सम्बन्न्धत अन्र् कार्यववमध र त्र्स्ता मुद्दामा भएको मनणयर् कार्ायन्वर्न सम्बन्धी
प्रचमलत कानूनलाई सं शोधन र एकीकरण गरी कार्यववमध कानू नलाई सरलीकृत र
समर्ानुकूल बनाउन वाञ्छनीर् भएकोले ,
नेपालको सं ववधानको धारा २९६ को उपधारा (१) बमोन्िमको

व्र्वस्थावपका–सं सदले र्ो ऐन बनाएको छ ।
पररच्छे द–१
प्रारन्म्भक
१. ु ी दे वानी कार्यववमध
सं न्िप्त नाम र प्रारम्भाः(१) र्स ऐनको नाम “मुलक
सं विता, २०७४” रिेकोछ ।
ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा सं शोमधत ।
 मुलक
(1)
(२) र्ो सं विता सम्वत् २०७५ साल भदौ १ गतेदेन्ि प्रारम्भ िुनछ
े ।
२. पररभाषााःववषर् वा प्रसङ्गले अको अथय नलागेमा र्स सं वितामा,–
(क) “अदालत” भन्नाले सवोच्च अदालत, उच्च अदालत वा

न्िल्ला अदालत सम्झनु पछय र सो श्दले कुन िास
ु ाई र वकनारा गनय
वकमसमका दे वानी मुद्दाको कारबािी, सुनव
अमधकार प्राप्त अन्र् अदालत, न्र्ावर्क मनकार् वा अमधकारी
समेतलाई िनाउँछ ।
(ि) “कानून” भन्नाले तत्काल प्रचमलत कानून सम्झनु पछय ।
(ग) “दरपीठ” भन्नाले कानून बमोन्िम दताय गनय नसवकने

मलितमा सम्बन्न्धत अमधकृतले दताय गनय नसवकनाको
आधार र कारण िुलाई आफ्नो िस्तािर गरी सोिी
मलितको पीठ, अन्र् कुन भाग वा छु ट्ट कागिमा गरे को
आदे श सम्झनु पछय ।
(घ) “दे वानी मुद्दा” भन्नाले कानून बमोन्िम फौिदारी मुद्दाको

रूपमा पररभावषत गररए बािे कका कानूनी िक, दावर्त्व,
िमसर्त, पद, पाररवाररक सम्बन्ध वा सम्पन्ि सम्बन्धी मुद्दा
सम्झनु पछय र सो श्दले दे िार्को ववषर् र सोसँग
सम्बन्न्धत मुद्दा समेतलाई िनाउँछाः–
(१) नाता कार्म वा सम्बन्ध ववच्छे द,
(२) दस्तुर, पाररश्रममक, तलब, भिा वा ज्र्ाला,
(३) अं श, अपुताली, दान बकस, सं रिक, माथवर, मातृक

ु वा धमयपि
तथा पमिक अन्ततर्ारी, धमयपि ु ी,
(४) कुन करार, अधयकरार वा अनुन्चत सम्वृवि

अन्तगयतको कुन िक वा दाबी,
(५) दुष्कृमत, अधयदष्ु कृमत वा िुविपूणय उत्पादन सम्बन्धी

िक वा दाबी,
(2)
(६) सुववधाभार,
(७) िमतपूमतय,
(८) दे वानी प्रकृमतको अन्र् कुन ववषर् ।
(ङ) ु ाई र वकनारा
“न्र्ार्ाधीश” भन्नाले मुद्दाको कारबािी, सुनव
गने अदालतको अमधकारी सम्झनु पछय र सो श्दले
ु ाई र वकनारा गने अमधकार
दे वानी मुद्दाको कारबािी, सुनव
प्राप्त अमधकारी समेतलाई िनाउँछ ।
(च) “पुनरावेदनपि” भन्नाले तल्लो अदालतको मनणयर्मा न्चि

नबुझी सो मनणयर् सच्र्ाउनको लामग आफ्नो न्िकीर सवित
मामथल्लो अदालतमा ददएको मनवेदन सम्झनु पछय ।
(छ) “प्रमतउिरपि” भन्नाले वफरादपिको दाबी स्वीकार वा

इन्कार गरी अदालतमा पेश गरे को मलन्ित िवाफ सम्झनु
पछय र सो श्दले प्रमतउिरपि सरिको बर्ान समेतलाई
िनाउँछ ।
(ि) “प्रमतदाबी” भन्नाले बादीले गरे को दाबी उपर प्रमतबादीले

गरे को दाबी सम्झनु पछय ।
(झ) “प्रमतबादी” भन्नाले प्रमतउिरपि पेश गने व्र्न्ि सम्झनु

पछय र सो श्दले प्रमतबादी सरि बर्ान गने वा अदालतले
प्रमतबादी कार्म गरे को व्र्न्ि समेतलाई िनाउँछ ।
(ञ) “वफरादपि” भन्नाले कुन ववषर्मा आफ्नो िक, वित वा

सरोकार कार्म गनय वा दाबी कार्ायन्वर्न गनय माग गरी
पेश गरे को उिुरी, नामलस, दाबी वा मनवेदन सम्झनु पछय र
सो श्दले वफरादपि सरिको बर्ान वा प्रमतउिरपिमा
उल्लेि गररएको प्रमतदाबी समेतलाई िनाउँछ ।
(ि) “मममसल” भन्नाले वफरादपि, प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि,

मनवेदनपि तथा सोसँग सम्बन्न्धत सबुत प्रमाण र अन्र्
(3)
कागिात सङ्कलन गरी अदालतमा रान्िएको मुद्दासँग

सम्बन्न्धत फाइल सम्झनु पछय ।
(ठ) “मुद्दा” भन्नाले दे वानी मुद्दा सम्झनु पछय ।
(ड) “म्र्ाद” भन्नाले मुद्दाको रोिमा कुन व्र्न्िको नाममा

अदालतबाि िारी गररने सूचना वा इतलार्नामा सम्झनु
पछय ।
(ढ) “व्र्न्ि” भन्नाले प्राकृमतक व्र्न्ि सम्झनु पछय र सो

श्दले कानूनी व्र्न्ि समेतलाई िनाउँछ ।
(ण) “बादी” भन्नाले वफरादपि ददने व्र्न्ि सम्झनु पछय ।
(त) “स्थानीर् ति” भन्नाले गाउँपामलका वा नगरपामलका सम्झनु

पछय ।
(थ) “सम्पन्ि” भन्नाले चल वा अचल सम्पन्ि सम्झनु पछय ।
३. छु ट्ट कानूनमा लेन्िएको कुरामा असर नपनेाः(१) ववषर् ववषर्मा छु ट्टा छु ट्ट
बनेका कानूनमा लेन्िएका कार्यववमधका सम्बन्धमा सोिी कानून बमोन्िम
िुनेछ र त्र्स्तो ववषर्मा र्स सं विताको व्र्वस्थाले कुन असर पाने छन।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको कानूनमा नलेन्िएको कार्यववमधको

ववषर्मा र्स सं वितामा लेन्िए बमोन्िम िुनेछ ।
पररच्छे द–२
दे वानी कार्यववमध कानूनका सामान्र् मसिान्तिरू
४. ु ाई र
दे वानी मुद्दामा पालना गनुय पने मसिान्ताः मुद्दाको कारबािी, सुनव
वकनारा गदाय अदालतले सामान्र्ताः र्स पररच्छे दमा उल्ले ि भएका
मसिान्त तथा व्र्वस्थाको पालना गनुय पनेछ ।
५. ु ाई िुला इिलासमा िुनेाःकानूनमा अन्र्था व्र्वस्था भएकोमा वा

सुनव
मुद्दाका पिले ददएको मनवेदनका आधारमा अदालतले अन्र्था आदे श
(4)
ु ाई र वकनारा िुला इिलासमा

गरे कोमा बािे क मुद्दाको कारबािी, सुनव
िुनेछ ।
६. ु ाई िुनेाः मुद्दाको कारबािी, सुनव

अमधकार प्राप्त अदालतबाि सुनव ु ाई र
वकनारा कानून बमोन्िम अमधकार प्राप्त अदालतबाि माि िुनेछ ।
७. िक बेिकको प्रश्न अदालतबाि माि मनरुपण िुनेाः(१) कुन ववषर्मा िक

बेिकको प्रश्न उत्पन्न भएमा त्र्स्तो प्रश्नको मनरुपण मनर्ममत अदालतबाि
माि िुनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स सं विताको प्रर्ोिनको लामग “मनर्ममत अदालत” भन्नाले

न्िल्ला अदालत, उच्च अदालत वा सवोच्च अदालत सम्झनु पछय ।
(२) मनर्ममत अदालत बािे क अन्र् अदालत वा मनकार्मा

ववचाराधीन कुन मुद्दाको कारबािीको क्रममा िक बेिकको प्रश्न मनरुपण
ु ाई र वकनारा गनुय पने
भएपमछ माि अन्र् ववषर्मा कारबािी, सुनव
दे न्िएमा सम्बन्न्धत अमधकारीले मनर्ममत अदालतबाि िक बेिकका
सम्बन्धमा मनरुपण गरी आउन पििरूलाई आदे श गनुय पनेछ ।
८. कानूनी िमसर्त सम्बन्धी वववाद मनर्ममत अदालतबाि माि मनरुपण

िुनेाःकुन व्र्न्िको नाता कार्म, सम्बन्ध ववच्छे द वा कानूनी िमसर्त
सम्बन्धी वववाद मनर्ममत अदालतबाि माि मनरुपण िुनेछ ।
९. ु ाई र वकनारा
पििरूको िमसर्त समान रिनेाः(१) मुद्दाको कारबािी, सुनव
गदाय मुद्दाको पििरूको िमसर्त समान रिनेछ ।
(२) अदालतले मुद्दाको प्रत्र्ेक पिलाई समान व्र्विार गनुय पनेछ ।
(३) मुद्दाको कारबािीको मसलमसलामा 

नेपाल सरकार, प्रदे श
सरकार वा स्थानीर् ति वा त्र्सको कुन मनकार् वा कुन कानूनी व्र्न्ि
अदालत समि बादी वा प्रमतबादीको रूपमा प्रस्तुत भएकोमा कानूनमा
अन्र्था व्र्वस्था भएकोमा वा अदालतले अन्र्था आदे श ददएकोमा बािे क

नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् ति वा त्र्सको कुन मनकार्
 मुलक
(5)
वा कुन कानूनी व्र्न्िले मुद्दाको कारबािीको क्रममा छु ट्ट िमसर्त,

सुववधा, सिुमलर्त, उन्मुन्ि वा छु ि दाबी गनय सक्ने छन ।
१०. वफराद दाबी गनय िकदर्ा िुन ु पनेाःअदालतमा वफरादपि दार्र गनय चािने
व्र्न्िले कुन दाबी मलन मनिमा अमधकार रिेको वा त्र्स्तो दाबीको
सम्बन्धमा मनिको कानूनसम्मत वित वा सरोकार रिे को व्र्िोरा
वफरादपिमा उल्ले ि गरी मनिको िकदर्ा रिेको कुरा दे िाउनु पनेछ ।
११. अमधकारिेि शून्र् निुनेाःकुन पमन मुद्दाको दार्री, कारबािी, सुनव

ु ाई र
वकनारा गनय कानून बमोन्िम कुन अदालत वा अमधकारीलाई अमधकारिेि
तोवकएको िुनेछ ।
१२. मनणयर् गनयबाि पन्न्छन निुनेाः(१) न्र्ार्ाधीशले कानून अपर्ायप्त वा अस्पष्ट

भएको आधार मलई मुद्दाको मनणयर् गनयबाि पन्ञ्छन पाउने छन ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको अवस्था परे मा न्र्ार्ाधीशले कानून

र न्र्ार्का मान्र् मसिान्तको आधारमा मनणयर् गनुय पनेछ ।
१३. ममलापि वा मेलममलाप गनय मौका ददनु पनेाः(१) अदालतले कुन पमन
मुद्दाको फसला गनुय अन्घ त्र्स्तो मुद्दामा ममलापि गनय वा मेलममलापको
प्रवक्रर्ा अपनाई ममलापि गनय पििरूलाई अवसर ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अवसर ददँदा पििरू ममलापि गनय

वा मेलममलापको प्रवक्रर्ा अपनाउन मञ्जुर भएमा िुनसुक तिमा रिेको
मुद्दा भए पमन ममलापि गनय वा मेलममलापको प्रवक्रर्ा अपनाई ममलापि
गराउन सवकनेछ ।
१४. प्राङ्गन्र्ार्को मसिान्त अवलम्बन गनुय पनेाःअदालतले एक पिक मुद्दा परी

फसला भएपमछ उिी बादी र प्रमतबादी रिेको सोिी ववषर्को मुद्दामा
पुनरावेदन गरे कोमा वा ममलापि कार्ायन्वर्न नभएको ववषर्मा बािेक
ु ाई र फसला गनुय िुँदन ।
एक पिकभन्दा बढी सुनव
१५. पुनरावेदनको अमधकार िुनेाःकुन अदालतले शुरु कारबािी सुनव

ु ाई गरी
फसला वा अन्न्तम आदे श र वकनारा गरे को मुद्दामा न्चि नबुझ्ने पिलाई
(6)
पुनरावेदन सुन्ने सम्बन्न्धत अदालतमा कानून बमोन्िम पुनरावेदन गने

अमधकार िुनेछ ।
पररच्छे द–३
अमधकारिेि सम्बन्धी व्र्वस्था
१६. अमधकारिेि िुन ु पनेाः(१) मुद्दाको कारबािी, सुनव

ु ाई र वकनारा गनय कुन
पमन अदालतलाई कानून बमोन्िम अमधकारिेि िुन ु पनेछ ।
(२) अमधकारिेि नभएको अदालतले मुद्दाको मसलमसलामा गरे को

ु ाई, आदे श वा मनणयर् बदर िुनेछ ।
कारबािी, सुनव
(३) अदालतले मनणयर् गदाय कुन कानून अन्तगयत अमधकारिेि

भएको िो सो कुरा फसलामा िुलाउनु पनेछ ।
१७. ु ाई र वकनारा
अदालतको अमधकारिेि िुनेाःमुद्दाको शुरु कारबािी, सुनव
गने, त्र्स उपर पुनरावेदन सुन्ने, मुद्दा दोिोर्र्ाउने वा पुनरावलोकन गने
अमधकार कानूनमा व्र्वस्था भए बमोन्िम सम्बन्न्धत अदालतलाई िुनेछ ।
१८. न्िल्ला अदालतलाई अमधकारिेि िुनेाः(१) मुद्दाको ववषर्वस्तुको प्रकृमतले

स्थलगत रूपमा िाँचबुझ गनुय पने अवस्था भएको कुन पमन अचल
सम्पन्ि सम्बन्धी ववषर्, सुववधाभार, कुलो, साँध सम्बन्धी मुद्दा र
वफरादपिबाि घर, िग्गा वा सम्पन्ि िाँच्नु पने दे न्िएको मुद्दाको
ु ाई र वकनारा गने अमधकार त्र्स्तो घर, िग्गा वा सम्पन्ि
रिेको न्िल्लाको न्िल्ला अदालतलाई िुनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा उल्ले ि भएका मुद्दाका अमतररि दे िार्का

ु ाई र वकनारा गने अमधकार त्र्स्तो सम्पन्ि
मुद्दाको समेत कारबािी, सुनव
रिेको न्िल्लाको न्िल्ला अदालतलाई िुनेछाः–
(क) बिाल, बाली वा मबगोको प्रश्न समावेश भएको वा

सम्पन्िको स्वाममत्व, भोग चलन वा िक बेिक सम्बन्धी,
(ि) अचल सम्पन्ि रोक्का राख्ने वा मनिन्ने सम्बन्धी,
(7)
(ग) अचल सम्पन्ि बाँडफाँि सम्बन्धी,
(घ) अचल सम्पन्ि मधतो, बन्धकमा राख्ने, भोग्ने, चलन

चलाउने सम्बन्धी,
(ङ) अचल सम्पन्ि उपरको कुन सरोकार वा शतय सम्बन्धी,
(च) अचल सम्पन्िसँग सम्बन्न्धत िमतपूमतय सम्बन्धी ।
(३) उपदफा (१) वा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए

तापमन अं श मुद्दा बादी वा प्रमतबादी रिे को न्िल्लामध्र्े िुन न्िल्ला
अदालतमा वफरादपि दार्र िुन्छ सोिी न्िल्ला अदालतलाई मुद्दाको
ु ाई र वकनारा गने अमधकार िुनेछ ।
१९. प्रमतबादी रिे को वा काम भएको न्िल्ला अदालतलाई अमधकारिेि

िुनेाः(१) दफा १८ मा लेन्िएदे न्ि बािे क अन्र् मुद्दा प्रमतबादी रिेको वा
काम भएको न्िल्लाको न्िल्ला अदालतमध्र्े िुन न्िल्ला अदालतमा
वफरादपि दार्र िुन आउँछ सोिी अदालतलाई त्र्स्तो मुद्दाको सुनव
ु ाई,
कारबािी र वकनारा गने अमधकार िुनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “प्रमतबादी रिेको न्िल्ला” भन्नाले

प्रमतबादी बसोबास गरे को न्िल्ला सम्झनु पछय र सो श्दले कानूनी
व्र्न्िको िकमा त्र्स्तो व्र्न्िको प्रधान कार्ायलर् रिे को न्िल्ला
(२) बादी तथा प्रमतबादीले मनििरू बसोबास गरे को न्िल्ला बािे क

अन्र् न्िल्लामा लेनदे न कारोबार गरे को भए त्र्स्तो कारोबार गरे को वा
बादी वा प्रमतबादी रिे को न्िल्ला अदालतमध्र्े िुन न्िल्ला अदालतमा
वफरादपि दार्र िुन आउँछ सोिी अदालतलाई त्र्स्तो मुद्दाको सुनव
ु ाई,
कारबािी र वकनारा गने अमधकार िुनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िमको अवस्थामा कुन मुद्दामा दुई

िनाभन्दा बढी प्रमतबादी भएमा सबभन्दा बढी प्रमतबादी बसेको न्िल्लाको
न्िल्ला अदालतमा वफरादपि दार्र गनुय पनेछ ।
(8)
तर समान सङ्खतर्ाका प्रमतबादी एकभन्दा बढी न्िल्लामा रिे

बसेको भए त्र्स्तो प्रमतबादी रिे बसेको न्िल्लाको कुन न्िल्ला अदालतमा
मुद्दा दार्र गनय सवकनेछ ।
२०. ववदे शमा भएको कारोबार सम्बन्धी मुद्दाको अमधकारिेिाः(१) दफा १८

र १९ मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन ववदे शमा भएको लेनदे न
व्र्विार वा करार सम्बन्धी ववषर्मा नेपालको कुन अदालतमा मुद्दा दार्र
गनय सक्ने गरी त्र्स्तो व्र्विार सम्बन्धी मलित वा करारमा उल्लेि
भएकोमा बादी वा प्रमतबादी बसोबास गरे को न्िल्लाको न्िल्ला
ु ाई र वकनारा गने अमधकार
अदालतलाई त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
िुनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन

लेनदे न व्र्विार वा करार सम्बन्धी ववषर्मा नेपालको कुन िास न्िल्ला
अदालतमा मुद्दा दार्र गनय सक्ने गरी त्र्स्तो लेनदे न व्र्विार वा करार
ु ाई र
सम्बन्धी मलितमा उल्ले ि भएकोमा त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
वकनारा गने अमधकार सोिी अदालतलाई िुनेछ ।
२१. नेपाली वार्ुर्ान वा पानी ििािमभि भएको कारोबार सम्बन्धी मुद्दाको

अमधकारिेिाःकानून बमोन्िम नेपालमा दताय भएको वार्ुर्ान वा पानी
ििाि नेपाल बाविर रिे को अवस्थामा त्र्स्तो वार्ुर्ान वा ििािमभि
भएको कुन कारोबार सम्बन्धी मुद्दाको कारबािी, सुनव
ु ाई र वकनारा गने
अमधकारिेि दफा २० को अधीनमा रिी नेपालको अदालतलाई िुनेछ ।
२२. मामथल्लो अदालतलाई अमधकारिेि िुनेाःकानून बमोन्िम तल्लो ति र

मामथल्लो तिको अदालतको अमधकारिेिमभि पने कुन ववषर्मा तल्लो र
मामथल्लो दुव तिको अदालतमा मुद्दा दार्र भएमा मामथल्लो तिको
अदालतलाई मुद्दाको कारबािी, सुनव
२३. अदालतलाई अमधकारिेि िुनेाःएउि ववषर्को कुन मुद्दा अदालत र अन्र्

ु ाई
न्र्ावर्क मनकार् दुवमा दार्र भएकोमा त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
र वकनारा गने अमधकार मनर्ममत अदालतलाई िुनेछ ।
(9)
२४. राष्ट्रसेवक बादी वा प्रमतबादी भएको मुद्दाको अमधकारिेिाः(१) र्स

पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन राष्ट्रसेवकले
पदीर् िमसर्तमा कोिी उपर वफरादपि ददँदा वा कसले राष्ट्रसेवक उपर
पदीर् िमसर्तमा प्रमतबादी बनाई वफरादपि ददँदा त्र्स्तो राष्ट्रसेवक
तत्काल कार्यरत कार्ायलर् वा बादी रिेको न्िल्ला अदालतमा ददनु पनेछ ।
(२) राष्ट्रसेवकले आफ्नो मनिी िमसर्तमा वफरादपि वा

प्रमतउिरपि ददनु पदाय आफूकार्यरत रिे को न्िल्लाको न्िल्ला अदालतमा
दताय गनय सक्नेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम कुन वफरादपि वा प्रमतउिरपि दताय

भएमा सो अदालतले त्र्स्तो वफरादपि वा प्रमतउिरपि सम्बन्न्धत न्िल्ला
अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम कुन वफरादपि वा प्रमतउिरपि प्राप्त

भएमा सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतले कानून बमोन्िम आवश्र्क कारबािी,
ु ाई र वकनारा गनुय पनेछ ।
सुनव
२५. सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतलाई अमधकारिेि िुनेाः(१) कुन मुद्दाको

ु ाई र वकनारा गनय कानून बमोन्िम कुन अदालत वा
अमधकारीलाई अमधकारिेि नतोवकएकोमा त्र्स्तो मुद्दामा कारबािी,
ु ाई र वकनारा गने अमधकार सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतलाई िुनेछ ।
सुनव
(२) कानून बमोन्िम कुन अदालत, मनकार् वा अमधकारीलाई

ु ाई र वकनारा गने अमधकार भएको तर त्र्स्तो
मुद्दामा कारबािी, सुनव
अदालत वा मनकार् गठन नभएको वा अमधकारी नतोवकएको अवस्थामा
त्र्स्तो अदालत वा मनकार् गठन नभएसम्म वा अमधकारी नतोवकएसम्म
ु ाई र वकनारा गने अमधकार पमन सम्बन्न्धत
त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
न्िल्ला अदालतलाई िुनेछ ।
२६. एउिा अदालतको माि वफरादपि कार्म रिनेाः(१) कुन व्र्न्िले एक

ववषर्मा मभन्नमभन्न अदालतमा मभन्नामभन्न वफरादपि दताय गरे को भएमा
(10)
मुद्दाका दुव पिको सिममतले कुन एक अदालतको वफरादपि कार्म

रािी त्र्सको िानकारी अको अदालतलाई गराउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन अदालतबाि त्र्स्तो अदालतमा

दताय भएको वफरादपि कार्म रिने वा िारे ि िुने िानकारी प्राप्त भएमा
त्र्स्तो िानकारी प्राप्त गने अदालतले आफ्नो अदालतमा रिेको वफरादपि
सोिी बमोन्िम कार्म वा िारे ि गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम पििरू सिमत िुन नसकेमा िुन

अदालतमा पविले वफरादपि दताय भएको छ सोिी अदालतमा दताय भएको
वफरादपि कार्म रािी अको अदालतमा रिेको वफरादपि िारे ि गनुय
पनेछ ।
२७. पुनरावेदन सुन्ने अदालतको अमधकारिेि िुनेाःर्स पररच्छे द बमोन्िम कुन

ु ाई र वकनारा भएकोमा सो
अदालतमा मुद्दा दार्र भई कारबािी, सुनव
अदालतले गरे को आदे श वा फसला उपर सोिी अदालतको पुनरावेदन
सुन्ने अदालतलाई कानूनमा व्र्वस्था भए बमोन्िम पुनरावेदनको कारबािी,
सुनव
पररच्छे द–४
मलित तर्ार गने कार्यववमध सम्बन्धी व्र्वस्था
२८. मलित तर्ार गदाय रीत पुर्र्ाउनु पनेाः(१) मलित तर्ार गदाय िुन
ववषर्को मलित तर्ार गररने िो सो ववषर् स्पष्ट रूपमा िुलाई त्र्समा
कुन अशुवि र केरमेि निुने गरी छापी, िाइप गरी वा िातले लेिी तर्ार
गनुय पनेछ र त्र्स्तो मलितसँग सम्बन्न्धत कारणीले सिीछाप गनुय पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स पररच्छे दको प्रर्ोिनको लामग,–
(क) “मलित” भन्नाले दे िार्का मलित सम्झनु पछयाः–
(१) घर व्र्विारमा िुने सब वकमसमका लेनदे न

व्र्विार, सम्पन्ि िस्तान्तरण वा मधतो बन्धक
ददने गरी भएको मलित,
(11)
(२) ु वा धमयपि
धमयपि ु ी सम्बन्धी मलित,
(३) करार,
(४) अन्ततर्ार ददएको मलित, अन्ततर्ारनामा,

मञ्जुरीनामा वा त्र्स्त प्रकृमतका अन्र् कागि,
(५) सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थामा पेश िुने

कुन पमन मलित,
(६) अदालतमा पेश िुने वफरादपि, प्रमतउिरपि,

पुनरावेदनपि, मनवेदनपि, दरिास्त लगार्त
िुनसुक वकमसमको मलित,
(७) सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थाबाि िारी

िुने मलित,
(८) कानूनी िक वा दावर्त्व सृिना गने वा नगने

अन्र् कुन मलित ।
(ि) “कारणी” भन्नाले मलितको व्र्िोराबाि सिीछाप गनुय

पने न्िम्मेवारी भएको व्र्न्ि सम्झनु पछय ।

(ग) "सरकारी कार्ायलर्"भन्नाले राष्ट्रपमतको कार्ायलर्,
उपराष्ट्रपमतको कार्ायलर्, सवोच्च अदालत, सं घीर् सं सद,
प्रदे श सभा, नेपाल सरकारको कार्ायलर्, प्रदे श
सरकारको कार्ायलर्, स्थानीर् तिको कार्ायलर्, प्रदे श
प्रमुिको कार्ायलर्, सं वधामनक मनकार् वा सोको
कार्ायलर्, अदालत,मिान्र्ार्ामधविाको कार्ायलर्, नेपाली
सेना, नेपाल प्रिरी, सशस्त्र प्रिरी बल, नेपाल लगार्तका
सं घीर्, प्रदे श र स्थानीर् तिका सब सरकारी कार्ायलर्
सम्झनु पछय ।
 मुलक
(12)
(घ) “सङ्गदठत सं स्था” भन्नाले नेपाल सरकार वा प्रदे श

सरकार वा स्थानीर् तिको पूणय वा आंन्शक स्वाममत्व
रिेको सं स्था, कानून बमोन्िम स्थावपत सं स्था, कम्पनी
वा गुठी सम्झनु पछय र सो श्दले ववश्वववद्यालर्,
मिाववद्यालर् वा मबद्यालर्लाई समेत िनाउँछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमका मलित तर्ार गदाय कारणवश

अशुि भएमा वा व्र्िोरा फरक परी सच्र्ाउनु परे मा िुन वाक्र्, श्द,
अङ्क वा अिर सच्र्ाउनु पने िो सोिी वाक्र्, श्द, अङ्क वा अिर फरक
परे को दे न्िने गरी केरी वा सङ्केत गरी िे िस्तो वाक्र्, श्द, अङ्क वा
अिर रिनु पने िो त्र्सरी केररएको ठाउँभन्दा लगि मामथ वा तल लेिी
सच्र्ाउनु पनेछ र त्र्सरी केररएको वा सच्र्ाएको प्रत्र्ेक ठाउँमा
सम्बन्न्धत कारणीले सिीछाप गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन

मलित केरमेि गरी सच्र्ाउन नसवकने भएमा वा सवकने भएमा पमन
सच्र्ाइएको व्र्िोराबाि दद्वववधा वा शङ्का उत्पन्न िुने भएमा वा कानून
बमोन्िम प्रमाणीकरण गनुय पने मलित भए त्र्स्तो मलितको सट्टा अको
छु ट्ट मलित तर्ार गनुय पनेछ ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िमको मलितमा कुन रकम उल्ले ि गनुय

पदाय अङ्क र अिर दुवमा उल्ले ि गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम कुन रकम िुलाउँदा अङ्क र अिरमा

फरक परे मा अिरमा लेन्िएको व्र्िोरा मान्र् िुनेछ ।
२९. सिीछाप गदाय पुर्र्ाउनु पने रीताः(१) मलितमा सिीछाप गदाय वा गराउँदा
लेख्न िान्नेले आफ्नो नाम ले िी 
दस्तित गनुय पनेछ र लेख्न निान्ने
व्र्न्िले ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

ँ ाको ल्र्ाप्चेचे
दे िार्का मलितमा सिीछाप गदाय दुव िातको बुढी औल
 मुलक
(13)
सिीछाप र लेख्न िान्नेले आफ्नो 

दस्तित गरे को कुरा प्रमान्णत िुने
गरी सिीछाप गरे को िुन ु पनेछाः–
(क) आफ्नो िक छाडी ददएको वा मधतो बन्धक रािेको

सम्पन्िसँग सम्बन्न्धत मलित,
(ि) सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थामा ददइने

मञ्जुरीनामा वा अन्ततर्ारनामा,
(ग) सट्टापट्टापि, अं न्शर्ारबीच िुने बण्डापि, अं श छोडपि वा

अं श बुझेको भरपाईको मलित,
(घ) मानो छु वट्टएको वा मानो िोमडएको मलित,
(ङ) ु वा धमयपि
धमयपि ु ी सम्बन्धी मलित,
(च) ऋण वफताय बुझाउँदा वा ऋण ददँदा मलितको पीठमा

दरपीठ नगरी छु ट्ट गररददएको भरपाई,
(छ) ऋण ददए मलएको भोगबन्धकी, दृवष्टबन्धकी, लिबन्धकी

समेतका मलित, भािापि, िमानीपि, कबुमलर्तनामा,
(ि) नासो धरौि मलए ददएको करार,
(झ) कपाली तमसुकको मलित ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम सिीछाप गदाय सरकारी कार्ायलर् वा

सङ्गदठत सं स्थाबाि िारी िुने मलितमा सम्बन्न्धत अमधकारीले आफ्नो
नाम र 
पद िुलाई 
दस्तित गरी अड्डाको छाप लगाई त्र्स्तो
मलितमा मलित िारी भएको मममत उल्लेि िुन ु पनेछ ।
३०. 
दस्तितगदाय पुर्र्ाउनु पने रीताः(१) लेख्न िान्ने व्र्न्िले मलितमा
आफ्नो पूरा नाम, थर, वतन लेिी 
दस्तित गनुय पनेछ ।
 मुलक
(14)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम 

दस्तित गदाय 
दस्तित गनुय पने
मुतर् ठाउँमा पूरा 
दस्तित गरी अन्र् ठाउँमा छोिकरीमा 
दस्तित
गनय सवकनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम सविछाप गदाय एउि ववषर्को मलित

एकभन्दा बढी पृष्ठको भए प्रत्र्ेक पृष्ठको न्शर र पुछारमा 
दस्तित गनुय
पने कारणीले त्र्स्तो मलितमा कुन व्र्िोरा थपघि गनय नसक्ने गरी
सविछाप गनुय पनेछ ।
३१. ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय पुर्र्ाउनु पने रीताः(१) मलितमा ल्र्ाप्चेचे सिीछाप
गदाय वा गराउँदा त्र्स्तो ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गने व्र्न्िको दाविने िातको
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप लगाउनु पनेछ ।
बुढी औल
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा

ँ ा नभएमा वा भएमा पमन शङ्ख चक्रको
कसको दाविने िातको बुढी औल
ँ ाको, दुव िातको बुढी औल
रे िा स्पष्ट नदे न्िएमा बार्ाँ िातको बुढी औल ँ ा
नभएमा वा भएमा पमन शङ्ख चक्रको रे िा स्पष्ट नदे न्िएमा दार्ाँ वा बार्ाँ
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय
िातको रे िा स्पष्ट दे न्िएको अरु कुन एक औल
वा गराउनु पनेछ ।
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय वा गराउनु

(३) दुव िातका बुढी औल
ँ ा नभएमा वा
पने मलितको िकमा कारणीको कुन िातको बुढी औल
भएमा पमन शङ्ख चक्रको रे िा स्पष्ट नदे न्िएमा सोिी िातको रे िा स्पष्ट
ँ ाको र शङ्ख चक्रको रे िा स्पष्ट दे न्िएको
दे न्िएको अरु कुन एक औल
ँ ाको सिीछाप गनुय वा गराउनु पनेछ ।
िातको बुढी औल
(४) उपदफा (१) बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा

ँ ा नभएमा वा भएमा पमन शङ्ख
कुन कारणीको दुब िातको बुढी औल
चक्रको रे िा स्पष्ट नदे न्िएमा रे िा स्पष्ट दे न्िएका दुव िातका अन्र् कुन
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय वा गराउनु पनेछ ।
एक एक औल
 मुलक
(15)
(५) र्स दफा बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा कुन

ँ ा नभएमा वा भएपमन शङ्ख चक्रको रे िा
कारणीको िातको कुन पमन औल
स्पष्ट नदे न्िएमा एकिातको भए पमन रे िा स्पष्ट दे न्िने आवश्र्कतानुसार
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय वा गराउनु पनेछ ।
कुन एक वा दुई औल
(६) र्स दफा बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा कुन

ँ ा नभएमा वा भएपमन शङ्ख चक्रको रे िा
कारणीको िातको कुन पमन औल
स्पष्ट नदे न्िएमा त्र्स्तो कारणीको सिीछाप दफा ३३ बमोन्िम गराउनु
पनेछ ।
(७) र्स दफा बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा कानून

ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गराएकोमा
बमोन्िम कुन एक वा दुव बुढी औल
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गदाय वा गराउँदा िुन बुढी
बािेक अन्र् कुन औल
ँ ा नभएको वा त्र्सको शङ्ख चक्रको रे िा स्पष्ट नदे न्िएको कारणले
औल
ँ ाको ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गरे
अन्र् औल वा गराएको िो सो व्र्िोरा
सम्बन्न्धत मलितमा उल्लेि गनुय वा गराउनु पनेछ ।
३२. 
दस्तित गनुय गराउनु पनेाःल्र्ाप्चेचे सिीछाप र 
दस्तित गनुय वा
गराउनु पने मलितमा दफा ३१ को अवस्था परी कारणीको ल्र्ाप्चेचे
सिीछाप िुन नसक्ने भएमा र मनिले 
दस्तित गनय सक्ने भए व्र्िोरा
िुलाई 
दस्तित माि गनुय वा गराउनु पनेछ ।
३३. सं रिक वा माथवरको मलितमा सिीछाप गराउनु पनेाःकारणीको सिीछाप

गनुय वा गराउनु पने मलितमा दफा ३० बमोन्िम 
दस्तित गनय नसक्ने
र दफा ३१ को अवस्था परी ल्र्ाप्चेचे सिीछाप पमन गनय नसक्ने
कारणीको िकमा मनिको सं रिक वा माथवरलाई रोिबरमा रािी मनिको
सिीछाप गनुय वा गराउनु पनेछ ।
३४. सिीछाप गनय नसक्ने व्र्न्िले मलित गदायको कार्यववमधाःदफा ३२

बमोन्िम मलितमा कारणीको 
दस्तित माि गराउँदा वा दफा ३३
बमोन्िम कारणीको तफयबाि मनिको सं रिक वा माथवरको सिीछाप
 मुलक
(16)
गराउँदा मलितको न्शर भागमा त्र्सको कारण उल्लेि गरी सम्बन्न्धत

अमधकारीले त्र्स्तो मलित प्रमान्णत गनुय पनेछ ।
३५. ववशेष अवस्थामा रिेका व्र्न्िको तफयबाि मलित गदायको कार्यववमधाः(१)

र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दृवष्टवविीन वा
बोल्न नसक्ने व्र्न्िको तफयबाि कुन मलित गराउँदा त्र्स्तो व्र्न्िको
सं रिक वा माथवर भए मनिलाई समेत रोिबरमा रािी मनिले व्र्ि वा
सङ्केत गरे बमोन्िम मलित तर्ार गरी त्र्स्तो मलितमा सं रिक वा
माथवरको समेत सिीछाप गराउनु पनेछ ।
(२) नाबालक वा िोस ठे गानमा नभएका व्र्न्िको तफयबाि

मलित गराउँदा सं रिक वा माथवर भए मनिलाई समेत रोिबरमा रािी
मनिको समेत सिीछाप गराउनु पनेछ ।
(३) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन लेख्न

पढ्न नसक्ने व्र्न्िलाई मलितमा सविछाप गराउँदा त्र्स्तो व्र्न्िले
चािेमा मनिले रोिेको व्र्न्िको रोिबरमा गराउनु पनेछ र त्र्सरी
रोिबरमा रिने व्र्न्िको मनिले रोिेको व्र्िोरा समेत सोिी मलितमा
िनाई सविछाप गराउनु पनेछ ।
३६. मलित मान्र् िुनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम 

दस्तित वा ल्र्ाप्चेचे
सिीछाप भएकोमा कानूनको अधीनमा रिी त्र्स्तो मलित िुनसुक
प्रर्ोिनका लामग मान्र् भई कानून बमोन्िम कार्ायन्वर्न िुनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कानून

बमोन्िम कुन मनकार्बाि प्रमान्णत वा पाररत गनुय पने वा त्र्स्तो
मनकार्मा अमभले ि रिने वा त्र्स्तो मनकार्बाि कार्ायन्वर्न िुने वा

ववमनमेर् अमधकारपि माफयत् वा बङ्क तथा वविीर् सं स्थासँग कारोबार
िुने वा सावयिमनक सूचना गरे को बोलपि बमोन्िमका करार, ठे क्कापट्टा
बािेकका र्स पररच्छे द बमोन्िम 
दस्तित वा ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय पने
 मुलक

ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०80 द्वारा सं शोमधत ।
मुलक
(17)
पचास ििार रुपर्ाँभन्दा बढी रकमको वा नेपाल सरकारले नेपाल

रािपिमा सूचना प्रकाशन गरी त्र्स्तो रकममा नघट्ने गरी मनधायरण
गरे को रकमभन्दा बढी रकमको नेपालमभि घरसारमा तर्ार भएको
मलित सम्बन्न्धत पििरू स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा समममतको
कार्ायलर्मा उपन्स्थत भई सक्कल मलितको न्शरमा त्र्स्तो कार्ायलर्बाि
प्रमान्णत गराउनु पनेछ र त्र्सरी प्रमान्णत गदाय मलितमा मलितका
कारणीिरूलाई प्रमान्णत गने कार्ायलर्ले सिीछाप गराउनु पनेछ ।
तर पििरूले चािेमा पचास ििार रुपर्ाँभन्दा कमको घरसारको

मलित पमन र्स दफा बमोन्िम प्रमान्णत गराउन सक्नेछन् ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम मलित प्रमान्णत गराउन आएमा

सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा समममतको कार्ायलर्ले
पमन मलितका पििरूको नाम, थर, ठे गाना, मलित भएको मममत र लेनदे न
भएको रकम वा मलितमा उल्लेि भएको मबगो समेत िुलाई अमभलेि
रािी त्र्स्तो मलित त्र्स ददन प्रमान्णत गररददनु पनेछ ।

(३क) र्ो उपदफा प्रारम्भ िुँदाका बित उपदफा (२) बमोन्िम
सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा समममतको कार्ायलर्बाि
प्रमान्णत नगराइएका लेनदे न कारोबारका मलितिरू र्ो उपदफा प्रारम्भ
भएको मममतले छ मविनामभि प्रमान्णत गराउनु पनेछ।

(३ि) उपदफा (३क) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन
लेनदे न कारोबारको कुन पि मबरामी परी वा शारीररक वा मानमसक
अशिताको कारणले आफ उपन्स्थत िुन नसक्ने भएमा त्र्स्तो पिको
िकमा मनिको िकवाला वा सं रिकले त्र्स्तो मलित प्रमान्णत गराउन
सक्नेछ।

(३ग) उपदफा (३क) र (३ि) बमोन्िम लेनदे न कारोबारको
मलित प्रमान्णत गनुअ
य न्घ सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा

ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०80 द्वारा थप ।
मुलक
(18)
समममतको कार्ायलर्ले त्र्स्तो मलित बमोन्िमको कारोबारको सत्र्ता

सम्बन्धमा आवश्र्क िाँचबुझ गनय सक्नेछ।
(३घ) उपदफा (३क) बमोन्िम प्रमान्णत गराउने प्रर्ोिनको

लामग लेनदे नको कुन एक पि उपन्स्थत नभए तापमन त्र्स्तो लेनदे न
कारोबारको र्थाथयता बुझी सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको
वडा समममतको कार्ायलर्ले प्रमान्णत गररददनु पनेछ।

(३ङ) उपदफा (३क) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन
लेनदे न कारोबारको कुन पि नेपालबाविर रिे को अवस्थामा मनि फकी
आएको मममतले छ मविनामभि लेनदे न कारोबारको मलित प्रमान्णत
गराउनु पनेछ।
(४) उपदफा 
(३) वा (3क) बमोन्िम मलित प्रमान्णत गदाय
स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा समममतको कार्ायलर्ले बढीमा दुई
सर् रुपर्ाँसम्म दस्तुर मलन सक्नेछ ।
(५) र्स दफा बमोन्िम रीत नपुगेको मलित अदालतबाि

कार्ायन्वर्न िुने छन ।

...........................

(६) सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा स्थानीर् तिको वडा
समममतको कार्ायलर्ले र्स दफा बमोन्िम मलित प्रमान्णत गरी अमभलेि
राख्नु पनेछ।
३७. मलितमा पविचानको वववरण उल्लेि िुन ु पनेाः(१) दफा २९ को

उपदफा (२) बमोन्िमका मलित तर्ार गदाय मलितसँग सम्बन्न्धत मुतर्
कारणीको स्पष्ट पविचान िुल्ने गरी मलित तर्ार गनुय पनेछ ।

ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०80 द्वारा थप ।
मुलक

ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०80 द्वारा सं शोमधत ।
मुलक

ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०80 द्वारा न्झवकएको ।
मुलक
(19)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम पविचान िुलाउँदा सम्बन्न्धत

व्र्न्िको बाबु, आमा, बािे, बज्र् र आफ्नो सवित तीन पुस्ते वववरण, पमत
वा पत्नीको नाम, नागररकता नम्बर, उमेर, नागररकता िारी भएको मममत र
न्िल्ला, मनिको स्थार्ी बसोबासको ठे गाना तथा अस्थार्ी बसोबास
गरे कोमा त्र्स्तो ठे गाना समेत र ववदे शी नागररक भए मनिको
ु
नागररकताको वववरण, रािदानी नम्बर, रािदानी िारी गने मुलक र
रािदानी िारी भएको मममत तथा मनिको ठे गाना, इमेल ठे गाना, फोन
नम्बर उल्लेि गनुय पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे द बमोन्िम सं रिक वा माथवरलाई रोिबरमा

रािी मलित गराउँदा सं रिक वा माथवरको नाम, थर, वतन, नागररकता
नम्बर र ववदे शी नागररक भए मनिको रािदानी नम्बर, रािदानी िारी गने
ु र रािदानी िारी भएको मममत, इमेल ठे गाना र िे मलफोन नम्बर
मुलक
उल्लेि गनुय पनेछ ।
३८. सङ्गदठत सं स्थाको वववरण उल्लेि गनुय पनेाः(१) सङ्गदठत सं स्थाको

तफयबाि कुन मलित गदाय वा गराउँदा त्र्स्तो सं स्थाको स्पष्ट पविचान
िुल्ने वववरण, दताय नम्बर तथा रन्िष्टडय वा प्रधान कार्ायलर् रिने ठाउँ
उल्लेि गरी त्र्सको सञ्चालकको मनणयर् बमोन्िम अमधकार प्राप्त
व्र्न्िको र्स पररच्छे द बमोन्िम मलितमा सिीछाप गनुय वा गराउनु
पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सिीछाप गदाय वा गराउँदा त्र्स्तो

सं स्थाको तफयबाि सिीछाप गने व्र्न्िले ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गनुय वा गराउनु
पने छन ।
तर िस्तािर गरे पमछ त्र्स्तो सं स्थाको छाप लगाउनु पनेछ ।
(३) दफा ३७ को उपदफा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए

तापमन सङ्गदठत सं स्था कारणी भएको मलितमा तीन पुस्तेको वववरण
उल्लेि गनुय पने छन ।
(20)
३९. 
दस्तित पर्ायप्त िुनेाः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा
लेन्िएको भए तापमन कुन सावयिमनक पदामधकारीले त्र्स्तो पदामधकारीको
िमसर्तमा कुन मलितमा 
दस्तित गदाय, कुन सङ्गदठत सं स्थाका
पदामधकारीले पदीर् िमसर्तमा कुन मलितमा 
दस्तित गदाय, कुन
अध्र्र्न, अनुसन्धान, छानबीन वा िाँचबुझको प्रमतवेदन तर्ार गदाय वा
कानून बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे सिीछाप आवश्र्क िुने भनी उल्लेि भएका
मलितमा बािे क अन्र् मलितमा सिीछाप गदाय ल्र्ाप्चेचे सिीछाप
आवश्र्क पने छन र सम्बन्न्धत पदामधकारीको नाम र 
पद िुलाई
मममत समेत उल्लेि गरी रीतपूवक
य को दस्तित भएमा त्र्स्तो मलित
रीतपूवक
य तर्ार भएको मामननेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मलित तर्ार भएकोमा सम्बन्न्धत

पदामधकारीको नाम र 
पद निुलेको भएमा पमन त्र्सरी नाम र 
पद
निुलाउने पदामधकारीलाई अदालतले पाँचसर् रुपर्ाँसम्म िररबाना गरी
त्र्स्तो मलितलाई रीत पुगेको मानी प्रमाणको रूपमा ग्रिण गनय र त्र्स्तो
ु ाई र वकनारा
मलितका आधारमा नामलस सुनी मुद्दाको कारबािी, सुनव
गनेछ ।
४०. सिीछाप पक्का मसीले गनुय पनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम ल्र्ाप्चेचे
सिीछाप गदाय वा गराउँदा नउड्ने पक्का रङ्ग भएको छाप वा अन्र्
ँ ाको शङ्ख चक्रको रे िा रङ्गाई त्र्सको छाप मलितमा गनुय
साधनबाि औल
वा गराउनु पनेछ ।
(२) 
दस्तित गने व्र्न्िले 
दस्तित गदाय नउड्ने पक्का मसीले
गनुय पनेछ ।
४१. मलित तर्ार गदाय ठाउँ र मममत उल्लेि गनुय पनेाःदफा २९ को उपदफा
(२) बमोन्िमको मलित तर्ार गदाय मलितको मुतर् व्र्िोरा उल्लेि
गरे पमछ त्र्सको अन्त्र्मा त्र्स्तो मलित तर्ार भएको ठाउँ र मममत
 मुलक
(21)
४२. सािी राख्नु पनेाः(१) कानून बमोन्िम सािी रािी तर्ार गनुय पने
मलितमा करार गनय र्ोग्र् कम्तीमा दुई िना व्र्न्ि सािी रािी
मनििरूको रोिबरमा मलित बमोन्िमको काम, कारोबार भएको व्र्िोरा
(२) उपदफा (१) बमोन्िम उल्लेि भएका सािीको पविचान

िुल्ने वववरण र ठे गाना उल्लेि गरी र्स पररच्छे द बमोन्िम सिीछाप
गनुय वा गराउनु पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे द बमोन्िम तर्ार गररएको मलित कारणी

आफले लेिेको भए सोिी व्र्िोरा र अन्र् व्र्न्िले मस्र्ौदा गरी तर्ार
गरे को भए सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी लेिकले आफ्नो पविचान िुल्ने
वववरण र ठे गाना समेत लेिी 
दस्तित गनुय पनेछ ।
(४) कुन मलित तर्ार गनय कानून बमोन्िम कुन इिाितपि

मलनु पने रिेछ भने उपदफा (३) बमोन्िम मस्र्ौदा तर्ार गने लेिकले
त्र्सको वववरण समेत उल्लेि गनुय पनेछ ।
४३. रीत नपुगेको मलित मान्र् निुनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम रीत
नपुर्र्ाई तर्ार गररएको मलित मान्र् िुने छन ।

दे िार्को अवस्थामा मलितको प्रकृमत िेरी दुई सर् रुपर्ाँसम्म िररबाना
गरी त्र्स्तो मलितलाई मान्र्ता ददन सवकनेछाः–
(क) लेख्न िान्नेले रीतपूवक

य 
दस्तित माि गरी ल्र्ाप्चेचे
सिीछाप नगरे को वा ल्र्ाप्चेचे सिीछाप गरे कोमा प्रष्ट
नदे न्िने गरी गरे को,
(ि) लेख्न िान्नेले 

दस्तित नगरी ल्र्ाप्चेचे सिीछाप माि
गरे को,
 मुलक
(22)
(ग) मलितको पुछारमा मममत िु वङ्गएको ठाउँमा कारणीको

सिीछाप नगराएको,
(घ) सािी नरािेको वा रािेको सािीको 

दस्तित
नगराएको,
(ङ) नाम, थर, वतन र 

पद समेत लेख्न ु पनेमा थर, वतन वा

पदमध्र्े कुन वा सब छु िाएको ।
(३) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

कानून बमोन्िम ववद्युतीर् माध्र्मबाि कुन मलित तर्ार गनय सवकने गरी
कानूनी व्र्वस्था भएकोमा त्र्सरी तर्ार गररएको मलितलाई रीतपूवक
य
तर्ार गरे को मलित मामननेछ ।
४४. कारणीले गरे को मलित मान्र् िुनेाःर्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा
लेन्िएको भए तापमन कुन मलित कारणी स्वर्ंले आफ्नो 
दस्तितबाि
लेन्िएको कुरा प्रमान्णत भएमा त्र्स्तो मलित कानून बमोन्िम मान्र्
िुनेछ ।
४५. कवफर्त िनाई मलित दताय गनय सवकनेाः(१) कसले सरकारी कार्ायलर्
वा सङ्गदठत सं स्थामा दताय गनय ल्र्ाएको मलितमा अिर बुन्झने गरी थपी
केरमेि गरी दताय गनय ल्र्ाएमा सम्बन्न्धत अमधकारीले त्र्सरी थप वा
केरमेि गरे को ठाउँमा मनिको सिीछाप गराई िुन ठाउँमा अिर थपे वा
केरमेि गरे को छ त्र्स्तो कुरा त्र्स्तो मलितमा कवफर्त िनाई प्रमान्णत
गरी दताय गनुय पनेछ ।
(२) कुन सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थाबाि दताय गराउन

ल्र्ाएको मलितमा कुन अिर थप वा केरमेि भई त्र्स्तो कार्ायलर् वा
सं स्थाको प्रमुि वा मनिबाि अमधकार प्राप्त अमधकारीले दस्तित गरे को
भएमा सोिी मलित दताय गनय सवकनेछ ।
 मुलक
(23)
(३) उपदफा (१) वा (२) बमोन्िम रीत नपुगी कुन मलित दताय
गनय ल्र्ाएमा त्र्स्तो सरकारी कार्ायलर् वा सं स्थाको अमधकार प्राप्त
अमधकारीले िुन कारणले मलित दताय गनय निुने िो त्र्सको कारण स्पष्ट
रूपमा िुलाई मलितको पीठमा सो कुरा लेिी मममत समेत रािी आफ्नो
दस्तित गरी दताय गनय ल्र्ाउनेको भरपाई गराई मलित वफताय ददनु पनेछ ।
(४) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थामा दताय भएको कुन पमन मलित
कसलाई वफताय ददई अको सािी मलन र अङ्क अिर थपी मेिी, केरी, घिी
वा बढी पानय िुँदन ।
४६. मलितको प्रमतमलवप उपल्ध गराउनु पनेाः(१) मुद्दामा सरोकार भएको

व्र्न्ि वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले अदालतमा पेश भएको वफरादपि,
प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि, मनवेदनपि, बादी वा प्रमतबादीले पेश गरे का
प्रमाण सम्बन्धी मलित वा फसला लगार्त मुद्दाको मममसल सं लग्न
कागिपिको प्रमतमलवप माग गरी मनवेदन ददएमा अदालतले र्थाशीध्र
त्र्स्तो मलितको प्रमतमलवप उपल्ध गराउनु पनेछ ।
तर फसलाको प्रमतमलवप िुनसुक कानून व्र्वसार्ीले मलन पाउनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा लेन्िए बािेक कुन सरकारी कार्ायलर् वा

सङ्गदठत सं स्थामा रिेको मलितमा आफ्नो सरोकार रिेको व्र्िोरा िुलाई
मलितको सरोकारवाला व्र्न्िले मलितको प्रमतमलवप माग गरी सम्बन्न्धत
कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्थामा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(३) उपदफा (१) वा (२) बमोन्िम कसले प्रमतमलवप माग गरी

ददएको मनवेदनको व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा सम्बन्न्धत सरकारी
कार्ायलर्, सङ्गदठत सं स्था वा मनवेदक आफले प्रमतमलवप सारी वा छाँर्ाप्रमत
बनाई मलने भएमा प्रमतपृष्ठ पाँच रुपर्ाँ र सरकारी कार्ायलर् वा सङ्गदठत
सं स्थाबाि न प्रमतमलवप बनाई उपल्ध गराउने भएमा प्रमतपृष्ठ दश रुपर्ाँ
दस्तुर लाग्नेछ ।
(24)
(४) उपदफा (३) बमोन्िम प्रमतमलवप उपल्ध गराउँदा सरकारी

कार्ायलर् वा सङ्गदठत सं स्था वा मनवेदकबाि माग भए बमोन्िम प्रमतमलवप
उपल्ध गराइएको र सक्कल प्रमत अनुरूप प्रमतमलवप रिेको व्र्िोरा
प्रमान्णत गरी मनवेदकलाई सोिी ददन प्रमतमलवप उपल्ध गराउनु पनेछ ।
(५) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

कानून बमोन्िम गोप्चेर् राख्नु पने वा सावयिमनक गनय निुने मलित वा
अदालतले सावयिमनक नगनय आदे श ददएको मलितको प्रमतमलवप उपल्ध
गराइने छन ।
पररच्छे द–५
िदम्र्ाद सम्बन्धी व्र्वस्था
४७. िदम्र्ादमभि वफराद गनुय पनेाः(१) कुन अदालतमा वफरादपि दार्र गनय
कानून बमोन्िम कुन मनन्ित समर्ावमध तोवकएकोमा त्र्स्तो
समर्ावमधलाई िदम्र्ादको व्र्वस्था भएको मामननेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम िदम्र्ादको व्र्वस्था भएकोमा

सम्बन्न्धत व्र्न्िले त्र्स्तो िदम्र्ादमभि अदालतमा वफरादपि दार्र गनुय
पनेछ ।
(३) उपदफा (२) को प्रमतकूल िुने गरी कुन व्र्न्ि वफरादपि

दार्र गनय अदालतमा उपन्स्थत भएमा मनिको वफरादपि दताय िुने छन र
कुन कारणवश दताय िुन गएको रिेछ भने पमन त्र्स्तो वफरादपि िारे ि
िुनेछ ।
४८. िदम्र्ादको व्र्वस्था नभएकोमा वफराद गनय सवकनेाःकुन ववषर्मा

वफरादपि दार्र गने सम्बन्धमा कानूनमा कुन िदम्र्ाद उल्ले ि नभएको
भए 
िविले सुक पमन वफराद गनय सवकनेछ ।
 मुलक
(25)
४९. िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेाः(१) कुन ववषर्मा वफराद गनय िुन कानूनमा
िदम्र्ादको व्र्वस्था भएको छ सोिी कानून बमोन्िम न िदम्र्ाद प्रारम्भ
भएको मामननेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम िदम्र्ाद प्रारम्भ िुने सम्बन्धमा

कानूनी व्र्वस्था नभएकोमा वफराद गनुय पने कारण परे को मममतले
िदम्र्ाद प्रारम्भ भएको मामननेछ ।
५०. थािा पाएको मममतले वफराद गनुय पनेाः(१) दफा ४८ वा ४९ मा िुनसुक

कुरा लेन्िएको भए तापमन धोका, कीते , िालसािी वा षड्यन्िको
फलस्वरूप वा त्र्स्त अन्र् कुन कारण परी वा गोप्चेर् रूपमा कुन काम
भई थािा पाउन सक्ने न्स्थमत नभई कसको िदम्र्ाद गुज्रन गएकोमा
मनिले त्र्स्तो कुरा थािा पाएको मममतले न्बे ददनमभि सोिी व्र्िोरा
उल्लेि गरी वफराद दार्र गनय आएमा अदालतले र्स पररच्छे दको
अधीनमा रिी त्र्स्तो वफरादपि दताय गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) को प्रर्ोिनको लामग नेपाल सरकार, प्रदे श

सरकार, स्थानीर् ति वा कुन सङ्गदठत सं स्थाको िकमा त्र्स्तो सरकार वा
तिको सम्बन्न्धत कार्ायलर् वा त्र्स्तो सं स्थालाई वफराद गनुय पने कुराको
िानकारी भएको मममतलाई थािा पाएको मममत मामननेछ ।
५१. मबदापमछ वफरादपि दताय िुन सक्नेाः(१) िदम्र्ाद पुग्ने अन्न्तम ददन
सावयिमनक मबदा परे मा त्र्स्तो मबदापमछ लगि अदालत िुलेको पविलो
ददन वफरादपि दताय गनय सरोकारवालाले माग गरे मा अदालतले त्र्स्तो
वफरादपि दताय गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम वफरादपि दताय भएकोमा िदम्र्ादमभि

न वफरादपि दताय भएको मामननेछ ।

स्पष्टीकरण: र्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “सावयिमनक मबदा भन्नाले ”
प्रचमलत कानून बमोन्िम तोवकएको सावयिमनक मबदा सम्झनु पछय ।
 मुलक
(26)
५२. नाबालक वा िोस ठे गानमा नरिेको व्र्न्िको िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेाः(१)

वफरादपि गनुय पने कुन व्र्न्ि नाबालक भएमा मनि बामलग भएको
ददनदे न्ि मनिको िकमा िदम्र्ाद प्रारम्भ भएको मामननेछ ।
ु न्दा अन्घ न
(२) वफराद गनुय पने व्र्न्िको िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनभ
िोस ठे गानमा नरिेमा मनिको िोस ठे गानमा आएको ददनदे न्ि मनिको
िकमा िदम्र्ाद प्रारम्भ भएको मामननेछ ।
(३) िदम्र्ाद प्रारम्भ भएपमछ कुन व्र्न्िको िोस ठे गानमा

नरिेमा िदम्र्ाद प्रारम्भ र अन्त्र् िुँदा िमत अवमध मनिको िोस ठे गानमा
नरिेको अवस्था रिन्छ त्र्मत न अवमध गणना गरी िुन आउने
िदम्र्ादको अवमधमभि वफराद ददएमा िदम्र्ाद मभि न वफरादपि परे को
मामननेछ ।
तर िोस ठे गानमा नरिेको व्र्न्ि िोस ठे गानमा आएपमछ बाँकी

रिन आउने िदम्र्ादको अवमध पन्ध्र ददनभन्दा कम िुने भएमा पन्ध्र
ददनको अवमध िदम्र्ाद बाँकी रिेको मामननेछ ।
५३. िकवालाको िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेाः(१) वफरादपि गनुय पने नाबालक वा

िोस ठे गानमा नरिेको व्र्न्ि बामलग वा िोस ठे गानमा रिे को अवस्था
निुँद मनिको मृत्र्ु भएमा मनिको मृत्र्ु भएको मममतले िदम्र्ादमभि
मनिको िकवालाले वफराद गनय पाउनेछ ।
(२) कुन नाबालक बामलग भएपमछ पैँ तीस ददन वा सोभन्दा बढी
अवमध िदम्र्ाद बाँकी रिेको अवस्थामा मनिको मृत्र्ु भएमा बाँकी
िदम्र्ादमभि र पैँ तीस ददनभन्दा कम अवमधको िदम्र्ाद बाँकी रिे को
अवस्थामा मनिको मृत्र्ु भएमा त्र्सरी मृत्र्ु भएको मममतले पैँ तीस
ददनमभि मनिको िकवालाले वफराद गनय पाउनेछ ।
(३) िोस ठे गानमा नरिेको कुन व्र्न्ि िोस ठे गानमा आएपमछ

पैँ तीस ददन वा सोभन्दा बढी िदम्र्ाद बाँकी रिे को अवस्थामा मनिको
मृत्र्ु भएमा बाँकी िदम्र्ादमभि र पैँ तीस ददनभन्दा कम िदम्र्ाद बाँकी
(27)
रिेको अवस्थामा मनिको मृत्र्ु भएमा त्र्सरी मृत्र्ु भएको मममतले पैँ तीस
ददनमभि मनिको िकवालाले वफराद गनय पाउनेछ ।
५४. सं रिक वा माथवरले वफराद गनय पाउनेाःदफा ५२ वा ५३ मा िुनसुक

कुरा लेन्िएको भए तापमन नाबालक वा िोस ठे गानमा नरिेको व्र्न्िको
िकमा कानून बमोन्िम मनिको सं रिक वा माथवर भए त्र्स्तो सं रिक
वा माथवरले र्स पररच्छे द बमोन्िम कानूनको िदम्र्ादमभि वफराद गनय
पाउनेछ ।
५५. िदम्र्ाद स्थगन ु

निुनेाःसं र्ि रूपमा वफराद गनुय पने अवस्थाका
व्र्न्ििरूमध्र्े कुन व्र्न्ि नाबालक वा िोस ठे गानमा नरिे को व्र्न्ि
बािेक अन्र् व्र्न्िको िकमा िदम्र्ाद स्थगन िुने छन ।
तर त्र्स्तो नाबालक बामलग भएपमछ वा िोस ठे गानमा नरिेको

व्र्न्ि िोस ठे गानमा आएपमछ मनिले आफ्नो िकमा दफा ५२ को
अधीनमा रिी छु ट्ट वफरादपि ददन सक्नेछ ।
५६. ववदे शमा भएको कारोबारको िदम्र्ादाःववदे शमा भएको कुन काम,
कारबािी वा कारोबारको सम्बन्धमा कानून वा करार बमोन्िम नेपालको
कुन अदालतमा वफरादपि लाग्ने व्र्वस्था भएकोमा त्र्स्तो काम,
कारबािी वा कारोबार नेपालमभि न भए गरे सरि मानी र्स पररच्छे दको
अधीनमा रिी वफराद गनय सवकनेछ ।
५७. अमधकारिेि नभएको अदालतमा दार्र भएको वफरादको िदम्र्ादाःकसले

कुन अदालतमा वफरादपि दार्र गरे कोमा कुन कारणबाि त्र्स्तो
ु ाई र वकनारा गने अमधकारिेि त्र्स्तो
वफरादपिको कारबािी, सुनव
अदालतलाई नभएको दे न्िएमा अदालतले तत्सम्बन्धमा कारबािी
िु ङ्खग्र्ाएको मममतबाि िमत अवमध िदम्र्ाद बाँकी छँद वफराद गरे को
मथर्ो त्र्मत अवमधसम्म सम्बन्न्धत व्र्न्िको वफराद गने िदम्र्ाद कार्म
रिेको मामननेछ ।
तर,
(28)
(१) िदम्र्ादको अवमध सात ददनभन्दा कम रिेकोमा सात

ददनसम्म वफराद गने िदम्र्ाद कार्म रिनेछ ।
(२) वफराद गदायक अवस्थामा अमधकारिेि नभएको भनी

सो अदालतले दरपीठ गरे कोमा अमधकारिेि नभएको
अदालत समि कारबािी चलेको कारणले माि र्स
दफा बमोन्िम वफरादपि ददन िदम्र्ाद थप िुन सक्ने
छन ।
(३) वफरादपि दताय भएको अदालतलाई त्र्सको कारबािी,

ु ाई र वकनारा गने अमधकारिेि नभएको भन्ने कुरा
सुनव
थािा भएपमछ त्र्स्तो अदालतबाि वफरादको िु ङ्गो
नलगाएको कारणले माि कानून बमोन्िमको
िदम्र्ादमभि अमधकार प्राप्त अदालतमा वफराद गनय
सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई बाधा पुगेको मामनने छन ।
(४) कानून बमोन्िम िदम्र्ाद गुन्ज्रसकेपमछ पमन िदम्र्ाद

ढाँिी वफरादपि दताय गराएकोमा वफरादपि दताय
गराएको कारणले माि अमधकारिेि कार्म िुन सक्ने
छन ।
५८. िदम्र्ाद नगुज्रनेाःकसको दे िार् बमोन्िमको काबु बाविरको पररन्स्थमत

उत्पन्न भई िदम्र्ादमभि वफरादपि दताय गनय नसकी िदम्र्ाद गुज्रक
े ो
कुरा उल्लेि गरी मनिले दे िार्को अवमधमभि वफरादपि दताय गनय
ल्र्ाएमा र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दफा
५९ को अधीनमा रिी अदालतले त्र्स्तो वफरादपि दताय गनुय पनेछाः–
(क) वफरादपि दताय गनुय पने व्र्न्िको कोिी मृत्र्ु भई परम्परा

अनुसार मनि आफ वकररर्ा वा 
वकररर्ा सरिको
शोकवरण गरी बस्नु परे को भए त्र्स्तो व्र्न्िको मृत्र्ु
 मुलक
(29)
भएको पन्ध्र ददन पुगेको मममतले बािोको म्र्ाद बािेक

सात ददन,
(ि) वफराद दताय गनुय पने व्र्न्ि मविला भई सुत्केरी भएको

भए सुत्केरी भएको मममतले बािाको म्र्ाद बािे क साठी
ददन,
(ग) िोलो पविरो वा विउँले बािो बन्द भई वा कफ्र्ू क

य ो
घोषणा भएको वा अन्र् कुन कारणले सावयिमनक
र्ातार्ातको साधन नचलेको भए बािो िुलेको वा
सावयिमनक र्ातार्ातको साधन चलेको मममतले बािोको
म्र्ाद बािे क पन्ध्र ददन,
(घ) वफराद दताय गनुय पने व्र्न्िलाई कसले अपिरण गरी

लगेको वा शरीर बन्धक बनाएको भए त्र्स्तो अपिरण वा
बन्धकबाि मुि भएको मममतले बािोको म्र्ाद बािे क पन्ध्र
ददन,
(ङ) भूकम्प वा ज्वालामुिी आदद िस्ता ववपद् परे को भए

त्र्स्तो ववपद् परे को मममतले बािोको म्र्ाद बािेक दश
ददन,
(च) य नाको कारण अचेत वा विँडडुल गनय नसक्ने भई

कुन दुघि
वा अचानक कुन कडा रोग लागेको कारण विँडडुल गनय
नसकेकोले अस्पतालमा भनाय भई उपचाररत रिनु परे को
अवस्थामा त्र्सरी भनाय भएको मममतले बािोका म्र्ाद
बािेक पन्ध्र ददन ।
५९. िदम्र्ाद गुज्रनुको कारणको प्रमाण पेश गनुय पनेाः(१) दफा ५० वा ५८

बमोन्िमको अवस्था परी वफराद गदाय कुन व्र्न्िले िदम्र्ादमभि वफराद
गनय नसकेमा त्र्सलाई पुवष्ट गनय आवश्र्क पने प्रमाण सवित अदालतमा
मनवेदन ददनु पनेछ ।
(30)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदनसाथ प्रमाण पेश गनय नसक्ने

कारण दे िाई र्सको लामग म्र्ाद मागेमा अदालतले त्र्स्तो प्रमाण पेश
गनयको मनममि वफराद दार्र गनय चािने व्र्न्िलाई पन्ध्र ददनमा नबढाई
उपर्ुि ठिराएको म्र्ाद ददन सक्नेछ ।
६०. स्वीकृमत प्राप्त गरे को मममतबाि िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेाःकुन व्र्न्ि, सं स्था वा
पदामधकारी उपर वफराद गनुय अन्घ कानून बमोन्िम कसको स्वीकृमत प्राप्त
गनुय पने भएमा सम्बन्न्धत व्र्न्िले त्र्स्तो स्वीकृमतको सूचना प्राप्त गरे को
मममतबाि तत्सम्बन्धमा वफराद गने िदम्र्ाद प्रारम्भ भएको मामननेछ ।
६१. अमधकारी तोवकएपमछ िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेाः कुन कानूनमा मुद्दा िेने
अमधकारी, अदालत वा मनकार् तोक्ने अमधकार नेपाल सरकार, अन्र् कुन
मनकार् वा पदामधकारीलाई भएकोमा िदम्र्ादमभि त्र्स्तो अमधकारी,
अदालत वा मनकार् तोवकएकोमा सोिी बमोन्िम र नतोवकएकोमा त्र्सरी
अमधकारी, अदालत वा मनकार् तोवकएको मममतबाि सम्बन्न्धत कानून
अन्तगयत पैँ तीस ददनमभि वफरादपि दार्र गने िदम्र्ाद प्रारम्भ िुनेछ ।
तर दफा २५ बमोन्िम न्िल्ला अदालतमा मुद्दा दार्र भएकोमा

सोिी बमोन्िम िुनेछ ।
६२. िदम्र्ाद सम्बन्धी अवमधको गणनााः(१) िदम्र्ादको अवमध ददन गन्तीमा

तोवकएको भए िमत ददन तोवकएको छ त्र्मत न ददन गन्तीको विसाबले
गणना गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ददन गन्ती गदाय िदम्र्ाद प्रारम्भ

भएको भोमलपल्िदे न्ि गणना गरी िदम्र्ादको अवमध कार्म गनुय पनेछ ।
(३) िदम्र्ादको अवमध मविनामा तोवकएको भए िमत ददनको

मविना भएपमन सङ्खक्रान्न्तको विसाबले िमत मविना तोवकएको िो त्र्मत न
मविनाको विसाबले गणना गनुय पनेछ ।
(४) िदम्र्ादको अवमध वषयमा तोवकएको भए बाह्र मविनाको

अवमधलाई एक वषय मानी िमत वषय तोवकएको िो त्र्मत न वषयको
विसाबले गणना गनुय पनेछ ।
(31)
पररच्छे द–६
अदालती शुल्क सम्बन्धी व्र्वस्था
६३. अदालती शुल्क लाग्नेाः(१) अदालतमा वफरादपि वा पुनरावेदनपि

ददँदावा अदालतमा कुन प्रमतदाबी मलँदा अदालती शुल्क (कोिय फी)
लाग्नेछ।
(२) उपदफा (१) मा लेन्िए बािेक कुन मुद्दा पुनरावलोकन गरी

वा मुद्दा दोिोर्र्ाई पाउँ भनी ददएको मनवेदनमा पुनरावलोकन गने वा
दोिोर्र्ाउने आदे श भएमा अदालती शुल्क मतनुय पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स पररच्छे दको प्रर्ोिनको लामग “अदालती शुल्क” भन्नाले

वफरादपि वा पुनरावेदन ददँदा वा मुद्दा पुनरावलोकन वा दोिोर्र्ाउन ददँदा
मलइने शुल्क सम्झनु पछय र सो श्दले प्रमतदाबी मलनेले प्रमतदाबी मलए
बापत बुझाउने शुल्क समेतलाई िनाउँछ ।
(३) उपदफा (१) वा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन


नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् तिवादी िुने मुद्दा वा नेपाल
सरकारले नेपाल रािपिमा सू चना प्रकाशन गरी तोवकएको मनकार्बाि
कारबािी िुने मुद्दाको िकमा र्स पररच्छे द बमोन्िम अदालती शुल्क
लाग्ने छन ।
६४. अदालती शुल्क दान्िला नगरी मुद्दाको कारबािी िुन नसक्नेाः (१) र्स
पररच्छे द बमोन्िम लाग्ने अदालती शुल्क दान्िल नगरी अदालतमा
ददएको वफरादपि वा पुनरावेदनपि, मलएकोप्रमतदाबी वा मुद्दा
पुनरावलोकन गरी वा दोिोर्र्ाई िेन य ददएको मनवेदनउपर कुन कारबािी
िुन सक्ने छन ।
(२) र्स पररच्छे दमा अन्र्था उल्लेि भएकोमा बािे क अदालती

शुल्क दान्िल नगरी दताय भएको वफरादपि, पुनरावेदनपि वा
पुनरावलोकन गरी वा दोिोर्र्ाई िेररने मुद्दा िारे ि िुनेछ ।
 मुलक
(32)
६५. अदालती शुल्क नमलई मुद्दा िेररन सक्नेाः(१) दफा ६४ मा िुनसुक कुरा
लेन्िएको भए तापमन दे िार्का कुन अवस्थामा न्र्ार्ाधीशले कारण
सवितको पचाय िडा गरी पूणय वा आंन्शक रूपमा अदालती शुल्क पमछ
मलने गरी वफरादपि, पुनरावेदनपि, प्रमतदाबी दताय गने वा मुद्दा
पुनरावलोकन वा दोिोर्र्ाई िेने आदे श ददन सक्नेछाः–
(क) अदालती शुल्क मतनुय पने व्र्न्िले आफ्नो आमथयक

अवस्था अत्र्न्त कमिोर भई लाग्ने अदालती शुल्क
पूणय वा आंन्शक रूपमा बुझाउन असमथय भएको कारण
िनाई अदालतमा ददएको मनवेदन िाँचबुझ गदाय ववश्वास
गनुय पने कुन मनामसब आधार भएमा,
(ि) अदालती शुल्क मतनुय पने व्र्न्िको मुद्दा परे को सम्पन्ि

बािेक अन्र् सम्पन्ि केिी नभई अदालती शुल्क
दान्िल गनय असमथय छ भनी सम्बन्न्धत स्थानीर्
तिबाि मसफाररस भई आएमा वा त्र्स्तो व्र्न्िको
सोिी व्र्िोराको मनवेदन अदालतमा परी िाँचबुझ गदाय
ववश्वास गनुय पने मनामसब आधार भएमा ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम न्र्ार्ाधीशबाि पूणय वा आंन्शक

रूपमा अदालती शुल्क पमछ मलने गरी आदे श भएमा सम्बन्न्धत
कमयचारीले के कमत अदालती शुल्क मलएको िो र के कमत मलन बाँकी
छ स्पष्ट लेिी त्र्सको अमभलेि मममसल साथ राख्नु पनेछ ।
६६. सम्पन्िको मूल्र् वा मबगो िुलाउनु पनेाः(१) वफरादपि ददँदा िुन सम्पन्ि
दाबी गररएको वा दाबी छु िाई पाउँ भमनएको िो त्र्स्तो सम्पन्िको स्पष्ट
रूपमा नगदमा मूल्र् वा मबगो िुलाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा उन्ल्लन्ित अवस्थामा बािेक कसले गरी

ददनु पने कुरा गरी ददएन वा गनुय नपने कुरा गर्र्ो वा गनय लाग्र्ो भन्ने
माि दाबी गरे कोमा त्र्स्तो दाबी समेत स्पष्ट रूपमा वफरादपिमा
िुलाउनु पनेछ ।
(33)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम दाबी गरी वफरादपि ददएकोमा पमछ

मूल्र् वा मबगो ददलाउने गरी मनणयर् गनुय पने भएमा अदालतले त्र्स्तो
मनणयर् गनुय अन्घ वफरादपि ददने व्र्न्िबाि त्र्स्तो मूल्र् वा मबगो
बमोन्िम अदालती शुल्क दान्िला गनय लगाउनु पनेछ ।
६७. मूल्र् वा मबगो कार्म गने आधाराःअदालती शुल्क दान्िला गने

प्रर्ोिनको लामग दफा ६६ बमोन्िम अचल सम्पन्िको मूल्र् वा मबगो
दे िार्को प्राथममकताक्रमको आधारमा कार्म गनुय पनेछाः–
(क) रन्िष्ट्रेशन प्रर्ोिनको लामग मालपोत कार्ायलर्ले मनधायरण

गरे को दस्तुर,
(ि) करको प्रर्ोिनको लामग प्रचमलत कानून बमोन्िम कुन

मूल्र् मनधायरण गरे को भए त्र्स्तो मूल्र्,
(ग) स्थानीर् प्रचमलत मूल्र् ।
६८. अदालती शुल्क मलँदा आधार मलइने मूल्र् वा मबगोाःअदालतले दे िार्का

मूल्र् वा मबगोको आधारमा अदालती शुल्क मलनु पनेछाः–
(क) नगदको िक कार्म गनुय वा दाबी छु िाई ददनु पनेमा िमत

रकम िक कार्म गनुय वा छु िाउनु पने िो त्र्स्तो अङ्क,
(ि) सुन, चाँदी, रत्न वा िवािरत समेत ददलाउन वा दाबी

छु िाउन पनेमा नेपाल राष्ट्र बङ्कले कार्म गरे को दरले िुन
आउने अङ्क र त्र्स्तो दर कार्म नभएकोमा प्रचमलत बिार
मूल्र्को आधारमा िुन आउने अङ्क,
(ग) िण्ड (ि) मा उल्लेि भए बािेक अन्र् चल सम्पन्ि

ददलाउन वा छु िाउनु पनेमा त्र्स्तो सम्पन्िको प्रचमलत
बिार मूल्र्का आधारमा िुन आउने अङ्क,
(घ) मधतोपि, ऋणपि ददलाउन वा दाबी छु िाउनु पने भए

मधतोपि बिारले कार्म गरे को मूल्र्,
(34)
(ङ) िण्ड (ग) बमोन्िम प्रचमलत बिार मूल्र् र्वकन नभएका

चल सम्पन्िको िकमा बादीले कार्म गरे को मूल्र् वा
मबगोको अङ्क,
(च) िग्गाको आर्स्ता दाबी गरे कोमा ववपद् नपरे का अन्घल्लो

सालको आर्स्ताको अङ्क,
(छ) अचल िग्गा िममन पक्री दाबी गरे को वा िक दावा

पक्राउ छु िाई ददनु पनेमा वफरादवालाले दफा ६६
बमोन्िम कार्म गरी ल्र्ाएको मूल्र् र मबगोको अङ्क,
(ि) ववपद् परे को िग्गाको आर्स्ता ममन्िा गरी ददएन भन्ने

दाबी गरे कोमा ममन्िा गनय दाबी गरे को अङ्क,
(झ) िग्गाको आर्स्ता बािे क अन्र् ममन्िा गनय दाबी गरे कोमा
त्र्सरी ममन्िा गनय दाबी गरे को अङ्क,
(ञ) गुठी, मिन्त्र्ाइँ, पूिारी, भण्डारे आददको िक दाबी गरे को,

दाबी छु िाई ददनु पने वा त्र्स्तो कामबाि छु ट्कारा गरी
पाउँ भन्ने दाबी गरे कोमा गुठीको काम चलाई िान पाउने
शेष बाँकीको अङ्कबाि र अरु दाबी गरे कोमा ठे वकएको
िग्गाको अङ्क वा मबगोबाि र िग्गा नठे वकएकोमा िान
पाउने एक सालको िान्गी आर्स्ताको अङ्क,
(ि) ठे क्का रकमको िक दाबी गरे को वा िक दाबी छु िाई ददनु

पनेमा िमत सालको ठे क्का रकम दाबी गरे को िो त्र्मत
सालको ठे क्का अङ्क र आर्स्ता नोक्सानी माि दाबी
गरे कोमा दाबी गरे को आर्स्ता नोक्सानीको अङ्क,
(ठ) अचल सम्पन्ि बन्धकीको िकमा मलितमा लेन्िएको

(ड) दामासािी वा भािा गरी ददनु पनेमा असामीले दे िाएको

(35)
(ढ) तलब, भिा वा वकस्ता ददलाई पाउने भनी दाबी गरे मा

त्र्स्तो दाबीको अङ्क,
(ण) ज्र्ाला, मिुरी, नोक्सानी, ििायना दाबी गरे कोमा त्र्स्तो दाबी
गरे को मूल्र्को अङ्क,
(त) साँवा, मुनाफा, लाभांश, बोनस, दान बकस, ्र्ाि, घर पसल,

बिाल वा कुन सम्पन्ि दाबी गरे कोमा त्र्स्तो सम्पन्िको
अङ्क,
(थ) कुन िमतपूमतय दाबी गरे कोमा त्र्सरी दाबी गरे को अङ्क,
(द) करार बमोन्िम गराई वा भराई पाउन दाबी गरे कोमा

त्र्सरी गराउन वा भराउन दाबी गरे को अङ्क ।
६९. अदालती शुल्कको दराः वफरादपि ददँदा दफा ६८ बमोन्िम दाबी गरे को
वा दाबी छु िाई पाउँ भनेको मूल्र् वा मबगोको अङ्कबाि दे िार् बमोन्िमको
दरले अदालती शुल्क लाग्नेछाः–
(क) पविलो पच्चीस ििार रुपर्ाँसम्मको लामग पाँच सर् रुपर्ाँ,
(ि) पचास ििार रुपर्ाँसम्म भएमा दोस्रो पच्चीस ििारसम्मको

लामग सर्कडा पाँचका दरले ,
(ग) एक लाि रुपर्ाँसम्म भए तेस्रो पचास ििार रुपर्ाँसम्मको

लामग सर्कडा तीन दशमलब पाँचका दरले ,
(घ) पाँच लाि रुपर्ाँसम्म भए चौथो चार लाि रुपर्ाँसम्मको

लामग सर्कडा दुईका दरले ,
(ङ) पच्चीस लाि रुपर्ाँसम्म भए पाँचौं बीस लाि

रुपर्ाँसम्मको लामग सर्कडा एक दशमलब पाँचका दरले ,
(च) पच्चीस लाि रुपर्ाँभन्दा मामथ िमतसुक भएपमन बढी अङ्क

िमतको लामग सर्कडा एकका दरले ।
(36)
७०. एकमुष्ट अदालती शुल्क लाग्नेाः(१) दफा ६९ मा िुनसुक कुरा लेन्िएको

भए तापमन दे िार्का कुन ववषर् र सोसँग सम्बन्न्धत मुद्दामा एकमुष्ट पाँच
सर् रुपर्ाँ अदालती शुल्क लाग्नेछाः–
(क) िग्गाको दताय, नामसारी वा त्र्स्तो दताय वा नामसारी

बदर,
(ि) रमसद तथा भरपाईको दाबी,
(ग) मलित, भािापि, िमानीपि, कबुमलर्त भरपाई आदद

फट्टाको माग दाबी,
(घ) घर वा िग्गामा बसे कोलाई उठाई वा उठ्न नपने

माग दाबी,
(ङ) बाँध, पनी वा कुलो बनाउन वा त्र्सबाि पानी ल्र्ाउन

ददएन वा रोलक्रम ममची पानी लगाएको दाबी,
(च) मनकास, झ्र्ाल वा ढोका िुला वा बन्द, झ्र्ाल, ढोका

वा कौशी राख्ने, थप्चेने वा बन्द गने माग दाबी,
(छ) कुन काम नगनुय वा नगराउनु वा कुन काम गनय

लगाउन मनषेधाज्ञा वा आदे शात्मक आदे श िारीको माग
दाबी वा त्र्स्तो आदे शको बदर,
(ि) कुन व्र्न्िको पूणय सिमता, अधय सिमता वा

असिमता मनधायरण,
(झ) सम्बन्ध ववच्छे द,
(ञ) नाता कार्म,
(ि) कुन व्र्न्िको मृत्र्ुको सम्बन्धमा न्र्ावर्क घोषणाको

माग वा न्र्ावर्क घोषणा बदर वा सोको सं शोधन
सम्बन्धी माग दाबी,
(ठ) दामासािीको कारबािी प्रारम्भ गने वा नगने माग दाबी,
(37)
(ड) गुठी सञ्चालक मनर्ुन्ि वा बदर,
(ढ) सं रिक मनर्ुन्ि वा बदर,
(ण) माथवरको मनर्ुन्ि वा बदर,
(त) फलोपभोगको दाबी वा बदर,
तर मूल्र् उल्लेि भएकोमा मूल्र्का आधारमा

अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
(थ) सुववधाभारको दाबी वा बदर ।

दे िार्का मुद्दामा एक ििार रुपर्ाँ अदालती शुल्क लाग्नेछाः–
(क) अं श लाग्ने सम्पन्िमा अं शको भाग र्वकन गरी वा

ददलाई ददने माग दाबी,
(ि) मलित वा कागि बदर ।
(३) उपदफा (१) र (२) मा लेन्िएदे न्ि बािेक मबगो निुलेको

अन्र् कुन करारका सम्बन्धमा पनय आउने वववादमा एकमुष्ट दुई ििार
पाँच सर् रुपर्ाँ अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
७१. अदालती शुल्क मलने सम्बन्धी ववशेष व्र्वस्थााः(१) दफा ७० मा

िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दे िार्को मुद्दामा दे िार् बमोन्िम
अदालती शुल्क लाग्नेछाः–
(क) बादी वा पुनरावेदकको न्िवकरबाि कुन सम्पन्िको िक

बेिक गनुय पने भएमा दफा ६८ बमोन्िम,
(ि) अं श मुद्दामा वफरादपिसाथ सम्पन्िको फाँिवारी पेश

नभई प्रमतउिरसाथ पेश भएको वा अदालतले मागेको
फाँिवारी बमोन्िम सम्पन्िको मबगो कार्म भएकोमा
त्र्स्तो मबगोको विसाबले ,
(38)
(ग) साँवा र ्र्ाि दुव दाबी गरी वफरादपि ददएकोमा

वफरादपि ददएको मममतसम्मको ्र्ािको िुने अङ्कबाि,
(घ) फसला िुँदा ्र्ाि समेत भराउने मनणयर् भएमा

वफरादपि दार्र भएको मममतदे न्ि फसला कार्ायन्वर्न
िुँदासम्मको कानून बमोन्िम िुने ्र्ािको ।

मुद्दामा मूल्र् वा मबगो िुलेकोमा र्स पररच्छे दको अन्र् दफामा उल्लेि
भए बमोन्िम मूल्र् वा मबगोको आधारमा र मूल्र् वा मबगो निुलेको
अन्र् िुनसुक मुद्दामा दफा ७० को अधीनमा रिी एक ििार रुपर्ाँ
अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
७२. मुद्दा परे को अन्घल्लो ददनको मूल्र् कार्म गनेाःर्स पररच्छे द बमोन्िम
अदालती शुल्क मलने प्रर्ोिनको लामग कुन सम्पन्िको मूल्र् कार्म गदाय
अचल सम्पन्ि भए दफा ६७ बमोन्िम र अन्र् सम्पन्ि भए िुन ददन

वफरादपि दार्र भएको िो त्र्स्तो ददनभन्दा अन्घल्लो ददनको मूल्र्लाई
आधार मलई मूल्र् कार्म गररनेछ ।
७३. पुनरावेदन गदाय लाग्ने अदालती शुल्काः(१) मूल्र् वा मबगो िुलेको मुद्दामा
िुनसुक तिमा पुनरावेदन गदाय िुन िदसम्म न्चि नबुझी पुनरावेदन गने
िो सोिी िदसम्म वफरादपि दताय गदाय लाग्ने अदालती शुल्कको सर्कडा
पन्ध्रको दरले थप अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
(२) मबगो निुलेको अं श मुद्दामा िुनसुक तिमा पुनरावेदन ददँदा

वफरादपि दताय गदाय लागे सरिको अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
(३) पविलो तिको पुनरावेदन सुन्ने अदालतले गरे को पुनरावेदन

फसला उपर दोस्रो तिको अदालतमा पुनरावेदन ददएकोमा िुन िदसम्म
न्चि नबुझी पुनरावेदन गने िो सोिी िदसम्म वफरादपि दताय गदाय लाग्ने
अदालती शुल्कको थप पन्ध्र प्रमतशतको दरले अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
 मुलक
(39)
७४. पुनरावलोकन वा मुद्दा दोिोर्र्ाई िेदाय लाग्ने अदालती शुल्काःकानून

बमोन्िम कुन मुद्दा पुनरावलोकन गरी वा मुद्दा दोिोर्र्ाई पाउँ भनी
ददएको मनवेदन उपर पुनरावलोकन वा मुद्दा दोिोर्र्ाई ददने गरी आदे श
भएमा िुन िदसम्म न्चि नबुझी पुनरावलोकन वा दोिोर्र्ाई पाउन माग
दाबी गरे को िो सोिी िदसम्म त्र्मत कुरामा वफरादपि दताय गदाय लाग्ने
अदालती शुल्कको थप दश प्रमतशतका दरले अदालती शुल्क लाग्नेछ ।
७५. फसला बमोन्िम लागेको अदालती शुल्क र दण्ड िररबाना दान्िला गनुय
पनेाः(१) मुद्दाको कुन पिले शुरु तिको फसला उपर पुनरावेदन ददँदा वा
पविलो तिको पुनरावेदन सुन्ने अदालतले गरे को पुनरावेदन फसला उपर
दोस्रो तिको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पुनरावेदन गदाय फसला बमोन्िम
मनिले अको पिलाई भराई ददनु पने ठिरे को अदालती शुल्क दान्िला
(२) मुद्दाका कुन पिले कानून बमोन्िम पुनरावलोकन गरी वा

मुद्दा दोिोर्र्ाई पाउँ भनी मनवेदन ददँदा फसला बमोन्िम लागेको अदालती
शुल्क दान्िला गनुय पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

मुद्दाको कुन पिलाई फसला बमोन्िम कुन दण्ड िररबाना लागेको भए
त्र्स्तो दण्ड िररबाना दान्िला नगरी वा सो बापत िमानत नददई कुन
पुनरावेदनपि वा मुद्दा पुनरावलोकन गरी वा दोिोर्र्ाई पाउँ भनी ददएको
कुन मनवेदनपि दताय िुने छन ।
७६. अदालती शुल्क नगदमा दान्िला गनुय पनेाः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्था
उल्लेि भएकोमा बािे क अदालती शुल्क नगदमा दान्िला गनुय पनेछ ।

अदालती शुल्क एक लाि रुपर्ाँभन्दा बढी भएमा बढीमा एक
वषयसम्मको लामग बङ्क तथा वविीर् सं स्था सम्बन्धी प्रचमलत कानून
बमोन्िम “क” वगयको ईिाितपि प्राप्त बङ्कको बङ्क िमानत पेश गनय
सवकनेछ र त्र्स्तो बङ्क िमानतको िमानत अवमध समाप्त िुन ु अगाव मुद्दा
फसला िुन ु अन्घसम्म प्रत्र्ेक वषय नवीकरण गराउन पनेछ ।
(40)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम पेश गररने बङ्क ग्र्ारे ण्िीको लामग
दाबी गररएको वा वववाददत सम्पन्ि वा त्र्सको कुन अं श राख्न सवकने
ु ानी िुनभ
छन र एक वषयको अवमध भि ु न्दा कम्तीमा एक मविना अगाव
उपदफा (१) बमोन्िमको रकम नगदम अदालती शुल्क दान्िल गनुय
पनेछ । त्र्सरी अदालती शुल्क दान्िला गनय नसकेमा वा अदालतबाि
बङ्क ग्र्ारे ण्िीको रकम असुल उपर िुन नसकेमा त्र्स्तो मुद्दा दफा ६४
बमोन्िम िुनेछ ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम अदालतमा अदालती शुल्क दान्िला

िुन आएमा सम्बन्न्धत कमयचारीले सो व्र्िोरा नगदी स्रे स्तामा आम्दानी
बाँधी त्र्सको रीतपूवक
य को तीन प्रमत रमसद तर्ार गरी एक प्रमत अदालती
शुल्क दान्िला गने व्र्न्िलाई ददई अको प्रमत सम्बन्न्धत मममसलमा राख्नु
पनेछ ।
७७. नपुग अदालती शुल्क दान्िला गनय लगाउनेाः(१) वफरादपि वा

पुनरावेदनपि दताय गदाय वा वफरादपि वा पुनरावेदनपिको लेिाइबाि
र्स पररच्छे द बमोन्िम लाग्ने अदालती शुल्कभन्दा कम अदालती शुल्क
दान्िला गनय ल्र्ाएको दे न्िएमा अदालतले सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई तुरुन्त
नपुग अदालती शुल्क दान्िला गनय लगाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन व्र्न्िले नपुग अदालती शुल्क

तुरुन्त दान्िला गनय नसकी म्र्ाद मागेमा अदालतले वफरादपि वा
पुनरावेदनपि ददने अन्न्तम म्र्ाद सात ददन बाँकी भए सो अवमधमभि र
सो भन्दा कम अवमध भए सात ददनमभि नपुग अदालती शुल्क दान्िला
गनय ल्र्ाउन सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई म्र्ाद ददनु पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे द बमोन्िम मलनु पनेभन्दा घिी अदालती शुल्क

मलएको वा बुझाएको कुरा वफरादपि वा पुनरावेदनपि दताय गररसकेपमछ
कुन प्रकारबाि अदालतलाई थािा िुन आएमा वा सो ववषर्मा कसको
उिुरी परी िाँचबुझ गदाय सो कुरा मनामसब दे न्िएमा पि ताररिमा रिे को
भए अदालतले मनिलाई नपुग दे न्िएको अदालती शुल्क सात ददनमभि
दान्िला गनय ल्र्ाउन ताररि तोक्नु पनेछ र पि ताररिमा नरिेको भए
(41)
सात ददनको म्र्ाद ददई नपुग अदालती शुल्क दान्िला गनय ल्र्ाउन म्र्ाद
िारी गनुय पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम ददइएको अवमधमभि पिले अदालती

ु ाई र
शुल्क दान्िला नगरे मा त्र्स्तो मुद्दा अदालतबाि कारबािी, सुनव
वकनारा िुन सक्ने छन ।
७८. बढी अदालती शुल्क वफताय गनुय पनेाः(१) कुन पिबाि बढी अदालती
शुल्क मलइएको कुरा मुद्दाको कारबािीको मसलमसलामा पिको मनवेदन वा
अन्र् व्र्िोराबाि थािा िुन आएमा अदालतले बढी अदालती शुल्क
सम्बन्न्धत पिलाई मनवेदन परे को वा थािा िुन आएको मममतले तीन
मविनामभि वफताय गनुय पनेछ ।
(२) अदालती शुल्क बढी दान्िला गरे को कुरा मुद्दा फसला

भइसकेपमछ कुन तवरले थािा िुन आएमा सम्बन्न्धत पिले त्र्स्तो
अदालती शुल्क वफताय पाउन सम्बन्न्धत अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम प्राप्त भएको मनवेदन िाँचबुझ गदाय

मनवेदकको माग मनामसब दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो अदालती शुल्क
मनवेदन परे को मममतले तीन मविनामभि मनवेदकलाई वफताय ददनु पनेछ ।
७९. अदालतले तोकेको अदालती शुल्क उपर उिुरी ददन सक्नेाः(१) र्स
पररच्छे द बमोन्िम अदालतले तोकेको अदालती शुल्क उपर न्चि नबुझ्ने
व्र्न्िले अदालती शुल्क दान्िला गरी नसकेको भए तीन ददनमभि र
अदालती शुल्क दान्िला गरी सकेको भए मुद्दाको फसला िुन ु अगाव
सोिी अदालतको न्र्ार्ाधीश समि उिुरी गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्राप्त भएको उिुरी िाँचबुझ गदाय

अदालती शुल्क बढी मलएको दे न्िएमा सम्बन्न्धत न्र्ार्ाधीशले बढी
मलएको अदालती शुल्क वफताय गनय र िानीिानी बढी अदालती शुल्क
मलने कमयचारीलाई ववभागीर् कारबािी गनय आदे श ददनु पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स उपदफाको प्रर्ोिनको लामग “िानीिानी” भन्नाले

वफरादपि वा पुनरावेदनपिका लेिबाि वा प्रमाणबाि दे न्िन आएको
(42)
मूल्र् वा मबगोको र्स पररच्छे द बमोन्िम अदालती शुल्क नमलने काम

(३) उपदफा (२) बमोन्िम िाँचबुझ गदाय उिुरीको व्र्िोरा झुट्टा

ठिरे मा सो उिुर गने व्र्न्िलाई िमत अदालती शुल्क बढी मलर्ो वा
तोक्र्ो भन्ने दाबी मलएको िो त्र्स्तो अङ्कको पन्ध्र प्रमतशतको दरले
िररबाना गनुय पनेछ ।
८०. घिी अदालती शुल्क मलए वा बुझाए बापत िररबाना िुनेाः(१) कसले
घिी अदालती शुल्क बुझाउने मनसार्ले मूल्र् वा मबगो घिाएको छ भन्ने
लागेमा सरोकारवाला पिले मुद्दा रिे को अदालतमा उिुरी ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्राप्त भएको उिुरी िाँचबुझ गदाय वा

त्र्सरी उिुरी प्राप्त नभए पमन अदालतबाि मममसल िाँचबुझ गदाय घिी
अदालती शुल्क दान्िला गराउने मनसार्ले मूल्र् वा मबगो घिाएको
दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो पिलाई घिाएको अदालती शुल्कको पन्ध्र
प्रमतशत िररबाना गरी नपुग अदालती शुल्क दान्िला गनय लगाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम परे को उिुरी िाँचबुझ गदाय झुट्टा

ठिरे मा त्र्स्तो उिुरीकतायलाई मनिले नपुग अदालती शुल्क भनी दाबी
मलएको अङ्कको पाँच प्रमतशत िररबाना िुनेछ ।
(४) अदालतको कमयचारीले िानीिानी मलनु पनेभन्दा कम

अदालती शुल्क मलएको कुरा कसको उिुरी परी वा अन्र् कुन तवरबाि
दे न्िएमा मनि उपर कानून बमोन्िम ववभागीर् कारबािी िुनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम घिी अदालती शुल्क मलएको मुद्दाको

अन्न्तम फसला भइसकेको वा त्र्स्तो मुद्दामा पुनरावेदन गने म्र्ाद समाप्त
भइसकेको रिेछ र त्र्स्तो अदालती शुल्क सम्बन्न्धत पिबाि असुल
उपर िुन नसकेमा त्र्स्तो अदालती शुल्कको मबगो त्र्सरी कम मलने
कमयचारीबाि असुल गररनेछ ।
८१. अदालती शुल्क िफत िुनेाःअदालती शुल्क लागेको मुद्दामा बादी वा

पुनरावेदकले मुद्दा िारे मा वा मुद्दा पुनरावलोकन गरी वा दोिोर्र्ाई पाउँ
(43)
भनी परे को मनवेदन उपर कारबािी िुँदा पविलाको फसला सदर भएमा
मनिले दान्िला गरे को अदालती शुल्क िफत िुनेछ ।
८२. मुद्दा ममलापि, मडसममस वा िारे ि भएमा गनेाः(१) अदालती शुल्क पूर
बुझाई दताय भएको मुद्दामा ममलापि गदाय ममलापि बापत शुरु तिको
अदालतमा प्रमाण बुझ्नु अन्घ भए पच्चीस प्रमतशत र त्र्सपमछ िुनसुक
अवस्था र तिमा ममलापि गदाय आधा अदालती शुल्क मलई बाँकी
अदालती शुल्क बादी, पुनरावेदक वा सम्बन्न्धत पिलाई वफताय गनुय पनेछ ।
(२) अदालती शुल्क पूर वा केिी पमछ मलने गरी दताय भएको
मुद्दामा ममलापि गदाय अदालतले उपदफा (१) बमोन्िम लाग्ने अदालती
शुल्क बादी वा पुनरावेदकबाि मलएर माि ममलापि गनुय पनेछ ।
(३) अदालती शुल्क पूर बुझाई दताय भएको मुद्दा मडसममस वा

िारे ि भएमा बादी वा पुनरावेदकलाई कुन सिार् गररने छन ।
(४) कुन मुद्दा मडसममस वा िारे ि भएमा त्र्स्तो मुद्दाका लामग

बुझाएको अदालती शुल्क वफताय िुने छन ।
(५) पूर वा केिी अदालती शुल्क पमछ बुझाउने गरी दताय भएको
मुद्दा मडसममस वा िारे ि भएमा बादी वा पुनरावेदकबाि बाँकी अदालती
शुल्क असुल उपर गररनेछ ।
तर मुद्दा िारे ि भएको िकमा वफरादपिको लेिाइबाि दताय िुन

नसक्ने वफरादपि दताय भएको दे न्िएमा त्र्स्तो मुद्दामा मलइएको अदालती
शुल्क वफताय िुनेछ ।
(६) कानूनको रीत पुर्र्ाई ममलापि, मडसममस वा िारे ि भएको

मुद्दा पिको उिुरीबाि कुन प्रकारले िागी पुनाः कारबािी िुने भएमा
िसको उिुरीबाि मुद्दा पुनाः कारबािी िुने भएको िो मनिले मुद्दा रिेको
अदालतमा र्स पररच्छे द बमोन्िम लाग्ने अदालती शुल्क पुनाः दान्िल
(44)
८३. अदालती शुल्क भराई ददनेाः(१) अदालती शुल्क लागेको मुद्दामा न्ित्ने
पिले बुझाएको अदालती शुल्क िाने पिबाि फसला बमोन्िम भराई
मलन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अदालती शुल्क भराउँदा एक

िनाभन्दा बढी प्रमतबादी वा पुनरावेदक भए िमत िनाबाि िमतका दरले
मबगो भरी पाउने ठिछय त्र्स्तो मबगोको विसाबले , िक दाबी छाड्नु
छु िाउनु पने कुरामा िमत िनाबाि िमत िक दाबी छाड्नु छु िाउनु पने
िो त्र्मत न िनाबाि सोिी विसाबले र अन्र् अवस्थामा िाने िमत
प्रमतबादी वा प्रत्र्थी छन् त्र्मत िनाबाि समानुपामतक विसाबले अदालती
शुल्क भराई ददनु पनेछ ।
(३) केिी वा पूर अदालती शुल्क नरािी वफरादपि दताय भएको

अवस्थामा बादी वा पुनरावेदकले न्िते लाग्ने ठिररएको अदालती शुल्क
अको पिबाि दण्ड िररबाना सरि असुल उपर गनुय पनेछ ।
(४) बादी वा पुनरावेदकले एकभन्दा बढी ववषर्मा दाबी गरे कोमा

िमत ववषर्मा दाबी पुग्ने ठिछय त्र्मतका विसाबले माि लाग्ने अदालती
शुल्क अको पिबाि भराई मलन पाउनेछ ।
(५) केिी वा पूर अदालती शुल्क नरािी मुद्दा दार्र भएकोमा

बादी वा पुनरावेदकले मुद्दा िारे मा लाग्ने अदालती शुल्क मनििरूबाि
असुल गररनेछ ।
(६) र्स दफा बमोन्िम बादी वा पुनरावेदकले अदालती शुल्क

भरी पाउने फसला भएकोमा सो भरी नपाउद प्रमतबादी वा प्रत्र्थीको
मृत्र्ु भएमा त्र्स्तो अदालती शुल्क मनिको अपुताली िानेबाि भराई
मलन पाउनेछ ।
(७) पुनरावेदन वा पुनरावलोकन गरी वा मुद्दा दोिोर्र्ाई पाउँ

भन्ने मुद्दा फसला िुँदा पुनरावेदक वा मनवेदकले आंन्शक वा पूणय रूपमा
न्ितेमा मनिले न्िते िमतमा लाग्ने ठिररएको अदालती शुल्क प्रत्र्थीबाि
भराई मलन पाउनेछ ।
(45)
८४. अदालती शुल्कलाई प्राथममकता ददई भराउनु पनेाःफसला बमोन्िम मबगो,

दण्ड, िररबाना, अदालती शुल्क लगार्त अन्र् दस्तुर वा शुल्क भराउँदा
वा मलँदा अदालतले पविले अदालती शुल्क भराउनु वा मलनु पनेछ ।
पररच्छे द–७
वफरादपि तथा दाबी प्रस्तुती सम्बन्धी व्र्वस्था
८५. दाबी पेश गनुय पनेाः(१) कसले कानून बमोन्िम दाबी मलएको कुरालाई
प्रचलन गराउन चािेमा अदालत समि त्र्स्तो दाबी मलनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम दाबी मलँदा र्स पररच्छे द बमोन्िमको

कार्यववमध र शतय पूरा गरी अदालतमा वफरादपि ददनु पनेछ ।
८६. िक पुग्ने ववषर्मा वफराद ददनु पनेाः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्था
लेन्िएकोमा बािे क वफरादपि ददँदा आफ्नो िक पुग्ने ववषर्मा माि दाबी
गरी वफरादपि ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) को प्रमतकूल िुने गरी कसले वफरादपि दताय

गनय माग गरे मा वफरादपि दताय िुन सक्ने छन र कुन कारणवश दताय
भएको भए तापमन दफा ९१ बमोन्िम ददइएको वफरादपि बािेक अन्र्
वफरादपि िारे ि िुनेछ ।
८७. एउि वफरादपि ददन सक्नेाः(१) कुन व्र्न्िले अको व्र्न्ि ववरुि
दे वानी प्रकृमतको कुन दाबी र त्र्ससँग सम्बन्न्धत िमतसुक ववषर् भएपमन
त्र्स्तो ववषर्मा एउि वफरादपि दार्र गनय सक्नेछ ।
(२) कसले एकपिक एउि वफराद ददए िुने ववषर्मा सो नगरी

पविले ददएको मुद्दाको पररणाम ववचार गरी त्र्सको आधारमा पमछ वफराद
ददन आएमा त्र्स्तो वफराद लाग्ने छन ।
८८. बादी वा प्रमतबादीको सङ्खतर्ाले असर नपनेाःकुन एक ववषर्को दाबीको

सम्बन्धमा कुन एक व्र्न्िले िमतसुक व्र्न्ि उपर, िमतसुक व्र्न्िले
कुन एक व्र्न्ि उपर वा िमतसुक व्र्न्िले िमतसुक व्र्न्ि उपर एउि
वफरादपि ददन सक्नेछ ।
(46)
८९. एकपिक माि वफरादपि ददनु पनेाः(१) कुन व्र्न्िले एक ववषर्मा दफा
८७ बमोन्िम कुन व्र्न्ि उपर एक अदालतमा वफरादपि ददई सकेपमछ
त्र्िी ववषर्मा त्र्स्तो अदालत वा अन्र् कुन अदालतमा त्र्स्तो व्र्न्ि
उपर अको वफराद ददन सक्ने छन ।
(२) एक ववषर्मा एउिा पिले कुन एक अदालतमा, अको पिले

अन्र् अदालतमा वा दुव पिले एउि अदालतमा छु ट्टाछु ट्ट वफरादपि
ददएमा पविले दताय भएको वफराद बमोन्िम मुद्दाको कारबािी भई अरु
वफरादपि िारे ि िुनेछ ।
तर कानून बमोन्िम दुव पिको वफराद लाग्ने वा दुव पिले

वफराद गनुय पने अवस्थामा दुव वफरादपि उपर कारबािी गनय कुन बाधा
पने छन ।
९०. वफरादपि िदम्र्ादमभि दार्र गनुय पनेाः(१) वफरादपि ददँदा आफ्नो दाबी
सवित कानून बमोन्िम तोवकएको िदम्र्ादमभि अदालतमा वफरादपि ददनु
पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम वफरादपि ददँदा कुन कानून

बमोन्िमको िदम्र्ादमभि वफराद गरे को िो सो कुरा वफरादपिमा
िुलाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) वा (२) को प्रमतकूल िुने गरी दताय गनय

ल्र्ाएको वफरादपि दरपीठ गरी वफताय ददनु पनेछ ।
९१. सावयिमनक वित वा सरोकार मनवित रिे को वववादमा िोसुकले वफरादपि

ददन सक्नेाः(१) र्स सं वितामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन
नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् तिको िक, वित वा सरोकार
वा सावयिमनक वित वा सरोकार मनवित रिे को वववादमा अदालतको
अनुममत मलई िुनसुक व्र्न्िले वफरादपि ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अनुममत मलनका लामग वफरादपि सँग

छु ट्ट मनवेदन ददनु पनेछ ।
(47)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम अनुममतका लामग मनवेदन परे मा

अदालतले मनवेदन परे को ददनमा न त्र्स्तो ववषर्मा मनणयर् गनुय पनेछ ।
९२. िक कार्म गराउन वफरादपि ददन सक्नेाःअदालतबाि कुन मुद्दा

मडसममस, िारे ि वा अन्र् तररकाले फसला भएको वा कानू न बमोन्िम
ममलापि गररएको कारणबाि तेस्रो पिको िक समेत प्रभाववत भएको
रिेछ भने त्र्स्तो व्र्न्िले थािा पाएको मममतले पैँ तीस ददनमभि त्र्स्तो
फसला वा ममलापि बदर गराई आफ्नो िक कार्म गराई माग्न
वफरादपि ददन सक्नेछ ।
९३. सङ्गदठत सं स्थाको तफयबाि वफरादपि ददन सक्नेाः(१) सङ्गदठत सं स्थाको

तफयबाि वफरादपि वा प्रमतउिरपि ददनु पदाय वफरादपि वा प्रमतउिरपि
दार्र गने प्रर्ोिनको लामग त्र्स्तो सं स्थाको सम्बन्न्धत कानून, ववधान वा
मनर्म बमोन्िम अमधकार प्राप्त सञ्चालक, सञ्चालक समममत वा व्र्वस्थापन
समममत वा त्र्स्तो िमसर्तका समममतको मनणयर्बाि अमधकार प्राप्त
प्राकृमतक व्र्न्िले सोिी कुरा वफरादपि वा प्रमतउिरपिमा उल्लेि गरी
वफरादपि वा प्रमतउिरपि ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम वफरादपि वा प्रमतउिरपि ददँदा

वफरादपि वा प्रमतउिरपि ददने सम्बन्धमा त्र्स्तो सञ्चालक, सञ्चालक
समममत वा व्र्वस्थापन समममत वा त्र्स्तो िमसर्तका समममतको मनणयर्को
प्रमत समेत वफरादपि वा प्रमतउिरपि साथ सं लग्न गनुय पनेछ ।
(३) नेपाल सरकार वा प्रदे श सरकार वा स्थानीर् तिका

कार्ायलर्, सं वधामनक मनकार् वा अदालतको तफयबाि वफराद वा
प्रमतउिरपि दार्र गनुय पदाय त्र्स्तो कार्ायलर्, मनकार् वा अदालतको
प्रशासमनक प्रमुिको रूपमा काम गने पदामधकारीबाि वफरादपि वा
प्रमतउिरपि दार्र गनय सवकनेछ ।
९४. फसला भएको ववषर्मा वफरादपि ददन निुनेाः(१) कुन ववषर्मा एक

पिक फसला भएपमछ त्र्स्तो फसला उपर कानून बमोन्िम पुनरावेदन
नगरी सोिी ववषर्मा उिी व्र्न्ि उपर सोिी पिले वफरादपि ददन सक्ने
छन ।
(48)
(२) उपदफा (१) को प्रमतकूल िुने गरी दताय भएको वफरादपि

िारे ि िुनेछ ।
(३) उपदफा (१) को प्रमतकूल िुने गरी ददएको वफरादपिको

आधारमा भएको फसला बदर िुनेछ ।
९५. वफरादपिको ढाँचााःवफरादपि ददँदा अनुसूची–१ बमोन्िमको ढाँचामा तर्ार

गरी ददनु पनेछ ।
९६. वफराद दाबी स्पष्ट िुन ु पनेाः(१) वफरादपि ददँदा बादीले कुन ववषर्मा के
कस्तो दाबी गरे को िो र त्र्स्तो दाबी कुन कुन आधार र प्रमाण
बमोन्िम गररएको िो सो कुरा वकिानीसाथ वफरादपिमा िुलाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम दाबी स्पष्ट नभएको र अदालतबाि

के कस्तो काम कारबािी गनुय पने िो सो स्पष्ट निुलाइएको वफरादपि
य भएको मामनने छन र त्र्स्तो वफरादपि दताय िुने छन ।
९७. वफराद दस्तुराःवफरादपि ददँदा दुई सर् रुपर्ाँ वफराद दस्तुर लाग्नेछ ।
९८. वफरादपिको दतायाः(१) कसले वफरादपि दताय गनय ल्र्ाएमा सम्बन्न्धत

कमयचारीले त्र्स्तो वफरादपि र्स पररच्छे द बमोन्िम रीत पुगे वा नपुगेको
तथा वफरादमा उल्लेि गररएको सबुत प्रमाण सं लग्न भए वा नभएको
िाँची रीत पुगेको दे न्िएमा अनुसूची–२ बमोन्िमको दार्री वकताबमा
वफरादपि दताय गरी सम्बन्न्धत पिलाई अनुसूची–३ बमोन्िमको ढाँचामा
वफरादपि दताय भएको भरपाई ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम वफरादपि दताय गनय ल्र्ाउँदा

वफरादपि र प्रमाणको प्रमतमलवप एक िनासम्म प्रमतबादी भए दुई प्रमत र
त्र्सपमछका प्रत्र्ेक प्रमतबादीका लामग एक प्रमतका दरले वफरादपि तथा
प्रमाणको प्रमतमलवप दान्िला गनुय पनेछ ।
तर एकाघरका प्रमतबादी िमतसुक सङ्खतर्ामा रिे को भएपमन त्र्स्ता

प्रमतबादीको लामग एक प्रमत माि दान्िला गनय सवकनेछ ।
(49)
(३) वफरादवालाले एक प्रमतभन्दा बढी प्रमत वफरादपि वा

प्रमाणको प्रमतमलवप दान्िला गदाय सक्कल बमोन्िम नक्कल दुरुस्त छ भनी
लेिी सिीछाप समेत गरी अदालतले सो नक्कललाई सक्कलसँग रुिु गनुय
पनेछ ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम िाँच गदाय वफरादपि रीत नपुगेको

भएमा रीत नपुगेको कारण वफरादपिमा िनाई दरपीठ गनुय पनेछ ।
पररच्छे द–८
म्र्ाद तथा म्र्ाद तामेली सम्बन्धी व्र्वस्था
९९. बादी आफले म्र्ाद बुझाउन सक्नेाः(१) बादीले प्रमतबादीलाई आफले वा

मनिको कानून व्र्वसार्ी माफयत म्र्ाद बुझाउन चािी सो कुरा
वफरादपिमा उल्लेि गरे को भए बादीले वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले
वफरादपि दताय भएको मममतले बािोको म्र्ाद बािेक तीन ददनमभि
आफले वा कानून व्र्वसार्ी माफयत प्रमतबादीलाई म्र्ाद बुझाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम बादी वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले

प्रमतबादीलाई म्र्ाद बुझाउँदा वफरादपि र वफरादपिसाथ सं लग्न प्रमाण
कागि भए सोको एक एक प्रमत समेत बुझाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) वा (२) बमोन्िम बादी वा मनिको कानून

व्र्वसार्ीले प्रमतबादीलाई म्र्ाद तथा वफरादपि र प्रमाणको प्रमत बुझाउने
प्रर्ोिनका लामग तामेल गने म्र्ाद दुई प्रमत र वफरादपि तथा प्रमाणको
प्रमान्णत प्रमत अदालतबाि बुन्झमलई अनुसूची–४ बमोन्िमको ढाँचामा
भरपाई गररददनु पनेछ ।

)४बमोन्िम वादी वा मनिको कानू न (१) उपदफा (
व्र्वसार्ीले प्रमतबादीलाई म्र्ाद बुझाउन ल्र्ाएमा प्रमतबादीले त्र्स्तो म्र्ाद
बुन्झमलनु पनेछ र त्र्सरी बुझन् मलएकोमा रीतपूवक
य म्र्ाद बुझाएको
 मुलक
(50)
(५) सङ्गदठत सं स्थाको िकमा त्र्स्तो सं स्थाको मुतर् कार्ायलर्मा

म्र्ाद बुझाएकोमा उपदफा (४) बमोन्िम सम्बन्न्धत सं स्थालाई रीतपूवक
य
म्र्ाद बुझाएको मामननेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “मुतर् कार्ायलर्” भन्नाले

सङ्गदठत सं स्थाको रन्िष्टडय कार्ायलर् भए त्र्स्तो कार्ायलर् र त्र्स्तो
कार्ायलर् नभए सङ्गदठत सं स्थाको कारोबार िुने मुतर् कार्ायलर् सम्झनु
पछय ।
(६) उपदफा (४) बमोन्िम प्रमतबादीले म्र्ाद बुन्झसकेपमछ

अनुसूची–५ बमोन्िमको ढाँचामा भरपाई गररददनु पनेछ ।
(७) उपदफा (३) बमोन्िम बादी वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले

प्रमतबादीलाई म्र्ाद बुझाएकोमा प्रमतबादीले म्र्ाद बुझी गररददएको भरपाई
मनिले त्र्सरी म्र्ाद बुझाएको सात ददनमभि अदालतमा दान्िला गनुय
पनेछ ।
(८) उपदफा (६) बमोन्िम प्रमतबादीले म्र्ाद बुन्झमलई भरपाई

गरीददएको मममतबाि प्रमतउिरपि पेश गने म्र्ाद कार्म िुनेछ ।
(९) र्स दफा बमोन्िम बादी वा कानून व्र्वसार्ीले प्रमतबादीलाई

म्र्ाद बुझाउँदा मनिले बुन्झ नमलएमा त्र्स्तो बादी वा कानून व्र्वसार्ीले
उपदफा (१) बमोन्िमको म्र्ाद नाघेको दुई ददनमभि सोिी व्र्िोराको
प्रमतवेदन अदालत समि पेश गनुय पनेछ ।
(१०) उपदफा (९) बमोन्िम बादी वा मनिको कानून

व्र्वसार्ीबाि म्र्ाद तामेल िुन नसकेको प्रमतवेदन प्राप्त भएमा अदालतले
र्स पररच्छे द बमोन्िम प्रमतबादीको नाममा म्र्ाद तामेल गनुय पनेछ ।
१००. प्रमतबादीलाई म्र्ाद िारी गनेाः(१) दफा ९९ बमोन्िम बादी आफले वा

मनिको कानून व्र्वसार्ी माफयत प्रमतबादीलाई म्र्ाद बुझाएको अवस्थामा
बािेक अदालतले वफरादपि दताय भएको मममतले तीन ददनमभि
प्रमतउिरपि पेश गनय प्रमतबादीको नाममा म्र्ाद िारी गनुय पनेछ ।
(51)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम म्र्ाद िारी गदाय बादीले अदालतमा

दताय गराएको वफरादपिको एक प्रमत र वफरादसाथ सं लग्न प्रमाण समेत
बुझाउनु पनेछ ।
(३) अदालतबाि म्र्ाद िारी भएपमछ प्रमतबादीले प्रमतउिर पेश

गनुभ
य न्दा पविले न वफरादपि वा मममसल सं लग्न कागिपिको नक्कल मलन
मनवेदन ददएमा अदालतले त्र्स्तो कागिपिको प्रमतमलवप प्रमान्णत गरी
उपल्ध गराउनु पनेछ ।
१०१. म्र्ाद ददनु पनेाः(१) अदालतले र्स पररच्छे द बमोन्िम प्रमतबादीको नाममा
म्र्ाद िारी गदाय बािाको म्र्ाद बािेक एक्काइस ददनको अवमध तोकी
त्र्स्तो वफरादपिका सम्बन्धमा प्रमतवाद वा प्रमतरिा गनयको लामग
अदालतमा उपन्स्थत िुन म्र्ाद ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दफा

१२३ बमोन्िम अदालतले प्रमतबादी कार्म गरे को व्र्न्िलाई म्र्ाद ददँदा
बािाको म्र्ाद बािे क सात ददनको म्र्ाद ददनु पनेछ ।
१०२. म्र्ाद तामेल गनय लगाउनेाः(१) दफा १०१ बमोन्िम अदालतले म्र्ाद
िारी गदाय तीन प्रमत म्र्ाद सूचना तर्ार गरी सम्बन्न्धत अमधकृतले
दस्तित गरी अदालतको छाप लगाई तामेल गनय लगाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन बादी

वा मनिको कानून व्र्वसार्ी माफयत म्र्ाद तामेल गनय दुई प्रमत म्र्ाद
सूचना तर्ार गनुय पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे द बमोन्िम म्र्ाद िारी गदाय अदालतले प्रमतबादी

बनाइएका एकाघरमा रिे बसे का व्र्न्िलाई एक प्रमत र सो बािेक अरु
प्रमतबादीको िकमा प्रत्र्ेक प्रमतबादीको लामग एक एक प्रमतका दरले
वफरादपिको प्रमतमलवप सवित म्र्ाद तामेल गने वा गराउने व्र्वस्था गनुय
पनेछ ।
१०३. म्र्ादको ढाँचााः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम प्रमतबादीको नाममा म्र्ाद

िारी गदाय अनुसूची–६ बमोन्िमको ढाँचामा िारी गनुय पनेछ ।
(52)
(२) प्रमतबादी बािे क अन्र् व्र्न्िका नाममा म्र्ाद िारी गदाय

अनुसूची–७ बमोन्िमको ढाँचामा िारी गनुय पनेछ ।
१०४. तामेलदारले म्र्ाद तामेल गनुय पनेाः (१) तामेलदारले अदालतबाि बुझेको
म्र्ाद बािोको म्र्ाद बािे क साधारणतर्ा सात ददनमभि तामेल गनुय पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स पररच्छे दको प्रर्ोिनका लामग “तामेलदार” भन्नाले

अदालतबाि िारी भएको म्र्ाद सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई बुझाई तामेल गनय
न्िम्मेवारी पाएको वा िविएको कमयचारी सम्झनु पछय ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको अवमधमभि म्र्ाद तामेल िुन

नसकेमा मनिले त्र्सको कारण सवितको प्रमतवेदन सम्बन्न्धत अदालतमा
ददनु पनेछ र त्र्स्तो प्रमतवेदन झुट्टा दे न्िएमा मनिलाई ववभागीर् कारबािी
िुन सक्नेछ ।
१०५. म्र्ाद तामेली सम्बन्धी कार्यववमधाः(१) अदालतले म्र्ाद तामेल गनयको

लामग तामेल गनुय पने म्र्ादको तीन प्रमत तर्ार गरी तामेलदारलाई
बुझाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम तामेलदारले म्र्ाद बुन्झसके पमछ

मनिले सम्बन्न्धत व्र्न्ि न्चनेको भए सो कुरा उल्ले ि गरी मनिलाई
ु फेला पारे पमन म्र्ाद बुझाउन सक्नेछ ।
ििाँसक
(३) उपदफा (२) बमोन्िम सम्बन्न्धत व्र्न्ि फेला नपरे मा

तामेलदारले मनिको बसोबासको ठे गानामा गई घर वा डेरा पिा लगाई
सम्बन्न्धत व्र्न्िको पविचान गरी स्थानीर् तिको सम्बन्न्धत वडा
अध्र्ि, वडा सदस्र्, सन्चव वा कुन सरकारी कमयचारी र कम्तीमा दुई
िना स्थानीर् व्र्न्ि रोिबरमा रािी म्र्ाद तामेल गरे को मममत लेिी
सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई सो म्र्ाद बुझाई भरपाई गरी मलनु पनेछ ।
(४) म्र्ाद िारी भएको व्र्न्ि फेला नपरे मा अदालतले उपदफा

(३) को कार्यववमध पूरा गरी त्र्स्तो व्र्न्िको एकाघरको उमेर पुगेको
अन्र् कसलाई म्र्ाद बुझाउनु पनेछ ।
(53)
(५) उपदफा (४) बमोन्िम सम्बन्न्धत व्र्न्ि वा मनिको

एकाघरको उमेर पुगेको कुन व्र्न्ि पमन फेला नपरे मा वा फेला परे पमन
म्र्ाद बुझी नमलएमा तामेलदारले उपदफा (३) मा लेन्िएका व्र्न्िको
रोिबरमा त्र्स्तो व्र्न्िले बसोबास गरे को घरको दलोमा सबले दे ख्ने
ठाउँमा िाँसी सोिी व्र्िोरा म्र्ादमा उल्लेि गरी तामेल गनुय पनेछ ।
(६) उपदफा (२), (३), (४) र (५) बमोन्िमको कार्यववमध

अवलम्बन गरी म्र्ाद तामेल गदाय अदालतमा दान्िल गने म्र्ादको
पीठमा कुन व्र्न्िलाई के कस्तो कार्यववमध पूरा गरी म्र्ाद बुझाई वा
म्र्ाद िाँस गरी तामेल भएको िो सो मममत र समर् उल्लेि गरी
बुझाएको वा िाँमसएका बित उपदफा (३) मा उल्लेन्ित व्र्न्ििरू
समेतको प्रष्ट बुन्झने गरी सिीछाप गराउनु पनेछ ।
(७) उपदफा (६) बमोन्िम तामेल गररएको म्र्ादको प्रमतमा

तामेलदारले आफ्नो सिीछाप गरी त्र्सको प्रमतवेदन सवितको म्र्ादको
प्रमत अदालतमा बुझाउनु पनेछ ।
(८) उपदफा (५) बमोन्िम घर दलामा िाँसी म्र्ाद तामेल

गररएको भए तामेलदारले त्र्स्तो म्र्ाद सूचनाको तेस्रो प्रमतमा सोको
तामेली मममत र समर् िनाई सम्बन्न्धत स्थानीर् तिमा बुझाई सोको छु ट्ट
भरपाई गराई मलई वा तामेली प्रमतको पीठमा सो कुरा िनाई स्थानीर्
तिको सम्बन्न्धत वडा अध्र्ि, सदस्र्, सन्चव वा कुन सरकारी
कमयचारीको सिीछाप गराउनु पनेछ ।
(९) उपदफा (८) बमोन्िम तामेलदारले म्र्ाद बुझाएकोमा

सम्बन्न्धत स्थानीर् तिले तुरुन्त त्र्स्तो म्र्ाद आफ्नो सूचना पािीमा
िाँस्नु पनेछ ।
(१०) र्स दफा बमोन्िम घर दलोमा िाँस गररएको म्र्ादको प्रमत

सम्बन्न्धत स्थानीर् तिलाई नबुझाएको वा स्थानीर् तिले आफूले पाएको
म्र्ाद आफ्नो सूचना पािीमा निाँसेको भए तापमन उपदफा (५) बमोन्िम
सम्बन्न्धत व्र्न्िको घर दलोमा म्र्ाद रीतपूवक
य िाँमसएको भए
कानूनसम्मत ढङ्गबाि म्र्ाद तामेल गररएको मामननेछ ।
(54)
(११) कुन सङ्गदठत सं स्थालाई कुन मुद्दाका सम्बन्धमा म्र्ाद

तामेल गनुय पदाय त्र्स्तो सं स्थाको रन्िष्टडय कार्ायलर्, प्रधान कार्ायलर् वा
कारोबारको मुतर् कार्ायलर्मा त्र्स बित मुतर् भई काम गने
व्र्न्िलाई तामेल गनुय पनेछ ।
तर त्र्स्तो व्र्न्ि उपल्ध नभएमा त्र्स्तो सं स्थाको त्र्स्तो

कार्ायलर्मा कार्यरत कुन पदामधकारी वा कमयचारीलाई म्र्ाद बुझाई
तामेल गनय सवकनेछ ।
स्पष्टीकरणाः र्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “मुतर् भई काम गने व्र्न्ि”

भन्नाले सङ्गदठत सं स्थाको प्रमुि कार्यकारी अमधकृत सम्झनु पछय र सो
श्दले त्र्स्तो सं स्थाको अध्र्ि, उपाध्र्ि, सन्चव, प्रबन्ध सञ्चालक,
कार्यकारी मनदे शक, मिाप्रबन्धक वा कम्पनीको िकमा कम्पनी सन्चव
(१२) उपदफा (११) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

सरकारी कार्ायलर्, सं वधामनक मनकार् वा अदालतको नाममा म्र्ाद तामेल
गदाय त्र्स्तो कार्ायलर्को प्रमुि, प्रशासकीर् प्रमुि वा त्र्स्तो न्िम्मेवारी
पाएको कुन पदामधकारी वा मनिको मनममि भई काम गने पदामधकारी र
त्र्स्तो कुन पदामधकारी उपल्ध िुन नसकेमा सोिी कुरा उल्लेि गरी
त्र्स्तो कार्ायलर्, मनकार् वा अदालतमा म्र्ाद बुझाई तामेल गनुय पनेछ ।
(१३) कुन सरकारी कार्ायलर्, सं वधामनक मनकार्, अदालत, कुन

सङ्गदठत सं स्था वा त्र्सका पदामधकारी वा कमयचारीको नाममा सो
िमसर्तमा म्र्ाद तामेल गनुय पदाय त्र्स्तो कार्ायलर्, मनकार्, अदालत वा
सं स्था वा त्र्सका पदामधकारी, कमयचारीलाई बुझाई तामेल गनुय पनेछ ।
(१४) उपदफा (११), (१२) र (१३) बमोन्िम म्र्ाद तामेल िुन

नसकेमा सोको कारण सवित तामेलदारले सम्बन्न्धत अदालतमा तीन
ददनमभि प्रमतवेदन ददनु पनेछ ।
(१५) उपदफा (१४) बमोन्िम प्रमतवेदन पेश िुन आएमा

अदालतले त्र्स्तो कार्ायलर्, मनकार्, अदालत वा सङ्गदठत सं स्था वा
(55)
त्र्सका पदामधकारी वा कमयचारीको नाममा सो िमसर्तमा िुलाक माफयत

म्र्ाद तामेल गने आदे श ददन सक्नेछ ।
(१६) उपदफा (१५) बमोन्िम आदे श भएकोमा त्र्स्तो

कार्ायलर्, मनकार्, अदालत वा सङ्गदठत सं स्था वा त्र्सका पदामधकारी वा
कमयचारीको सो िमसर्तमा म्र्ाद पठाउँदा सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी
सम्बन्न्धत अदालतबाि रन्िष्ट्ररी पि पठाई तामेल गनय सवकनेछ ।
(१७) उपदफा (१६) बमोन्िम िुलाकद्वारा पठाएको म्र्ादको

वफती रमसद अदालतमा दान्िल भएपमछ सो म्र्ाद अन्र्था प्रमान्णत
भएकोमा बािेक रीतपूवक
य तामेल भएको मामननेछ ।
(१८) कुन स्थानीर् तिको िेिमभि बसोबास गने व्र्न्िको घर

धुरी वा ्लक नम्बर कार्म भई क्रमबि रूपमा अवङ्कत गरी अमभले ि
कार्म गररएको भएमा सो ठाउँमा वा त्र्स्ता व्र्न्िले आफ्नो कारोबार,
व्र्वसार् वा कुन ववषर्मा िुलाकद्वारा म्र्ाद तामेल गनय सक्ने गरी
अदालतले मञ्जुरी ददएको रिेछ भने र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा
लेन्िएको भए तापमन अदालतले सो व्र्वस्थाको अधीनमा रिी म्र्ाद
तामेल गनय सक्नेछ ।
(१९) कुन सरकारी कार्ायलर्, सं वधामनक मनकार्, अदालत वा

सङ्गदठत सं स्थाको पदामधकारी वा कमयचारीको रूपमा रिेको कुन
व्र्न्िका नाममा िारी भएको म्र्ाद उपदफा (२), (३), (४) र (५)
बमोन्िम तामेल गनय नसवकएको भन्ने सम्बन्न्धत तामेलदारको प्रमतवेदन
प्राप्त भएमा अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िलाई उपदफा (१३) वा (१५)
बमोन्िम म्र्ाद तामेल गनय आदे श ददन सक्नेछ ।
(२०) उपदफा (१९) बमोन्िम आदे श भएमा अदालतले त्र्स्तो

आदे श बमोन्िम सम्बन्न्धत व्र्न्िको नामको म्र्ाद सूचना तामेल गनेछ ।
(२१) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

मुद्दाका पि ववपिले कुन मलित, सम्बन्न्धत ववषर् वा कारोबारको
ववषर्मा एकअकायलाई सूचना गनय वा वववादको सम्बन्धमा म्र्ाद पठाउन
(56)
इमेल, फ्र्ाक्स िस्ता ववद्युतीर् सूचना आदान प्रदान गने ठे गानाको

व्र्वस्था गरे को भए अदालतले त्र्स्तो ठे गानामा ववद्युतीर् सूचना माफयत
म्र्ाद तामेल गनय सक्नेछ ।
(२२) र्स दफाका ववमभन्न उपदफामा उन्ल्लन्ित कार्यववमध

अवलम्बन गदाय पमन सम्बन्न्धत व्र्न्िको नाममा म्र्ाद तामेल िुन
नसकेको व्र्िोराको प्रमतवेदन तामेलदारबाि प्राप्त भएमा र प्रमतवेदनको
व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िको नामको म्र्ाद
रावष्ट्रर्स्तरका दमनक पमिकामा प्रकाशन गरी म्र्ाद तामेल गनय आदे श
ददनेछ ।
(२३) उपदफा (२२) बमोन्िम आदे श भएकोमा सोिी आदे श

बमोन्िम म्र्ाद तामेल गररनेछ ।
(२४) उपदफा (२२) बमोन्िम रावष्ट्रर्स्तरको दमनक पमिकामा

प्रकाशन गरी म्र्ाद तामेल गदाय लागेको िचय सम्बन्न्धत पिले व्र्िोनुय
पनेछ ।
१०६. अदालतमा न म्र्ाद तामेल गनय सक्नेाः(१) दफा १०५ वा १०७ मा

िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन तामेलदारले दे िार्का व्र्न्िका
नाममा िारी भएको म्र्ाद त्र्स्तो व्र्न्िलाई अदालतमा न बुझाई तामेल
गनय सक्नेछाः–
(क) सम्बन्न्धत अदालतका कमयचारी वा पदामधकारी भए

मनि अदालतमा िान्िर िुँदा,
(ि) सम्बन्न्धत अदालतमा अको कुन मुद्दामा ताररिमा

रिेको पि भए त्र्स्तो पि अदालतमा उपन्स्थत िुँदा,
(ग) सम्बन्न्धत अदालतमा रिे को कुन मुद्दामा कुन पिको

प्रमतमनमधत्व गने वाररस भए त्र्सरी प्रमतमनमधत्व गरी
अदालतमा उपन्स्थत िुँदा,
(57)
(घ) सम्बन्न्धत अदालतमा कानून व्र्वसार्को मसलमसलामा

उपन्स्थत िुने कानून व्र्वसार्ी भए त्र्स्तो व्र्वसार्को
मसलमसलामा अदालतमा उपन्स्थत िुँदा,
(ङ) सािीको रूपमा उपन्स्थत भएको व्र्न्ि भए सो

िमसर्तमा अदालतमा उपन्स्थत िुँदा ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमका व्र्न्िलाई तामेलदारले मनि

सम्बन्न्धत अदालतमा उपन्स्थत िुँदाका बित म्र्ाद बुझाउन ल्र्ाएमा
मनिले बुन्झमलनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम बुझाउन ल्र्ाएको म्र्ाद कुन व्र्न्िले

बुन्झमलन नसवकने िनाउ ददएमा तामेलदारले सो कुराको प्रमतवेदन
अदालतलाई तुरुन्त ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम प्राप्त भएको प्रमतवेदनको व्र्िोरा

मनामसब दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िको िकमा अदालतबाि िारी
भएको त्र्स्तो म्र्ाद मनिले नबुझेसम्म सो अदालतमा मनिले वारे सको
िमसर्तमा प्रमतमनमधत्व गनय, ताररि मलन, कानून व्र्वसार् गनय वा सािीको
िमसर्तमा बकपि गनय नपाउने गरी रोक लगाउने आदे श गनेछ ।
१०७. म्र्ाद तामेल भएको मामननेाः(१) अदालतबाि िारी भएको म्र्ाद

सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई र्स पररच्छे द बमोन्िम कुन पमन ठाउँमा वा
मनिको ठे गानामा बुझाई वा र्स ऐन बमोन्िम अन्र् कुन 
अमभलेि गनय
सवकने उपार्द्वारा मनिलाई िानकारी गराएमा म्र्ाद तामेल भएको
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन म्र्ाद

प्राप्त गने व्र्न्ि अदालतमा उपन्स्थत भई आफले म्र्ाद बुन्झमलन मनवेदन
गरे मा मनिलाई अदालतमा न म्र्ाद बुझाउनु पनेछ र त्र्सरी म्र्ाद
बुझाएकोमा रीतपूवक
य म्र्ाद बुझाएको मामननेछ ।
 मुलक
(58)
१०८. तामेलदारलाई सिर्ोग गनुय पने ाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम म्र्ाद तामेल
गदाय स्थानीर् तिका सम्बन्न्धत वडा अध्र्ि, सदस्र्, सन्चव वा कुन
सरकारी कमयचारी र स्थानीर् व्र्न्िले सम्बन्न्धत व्र्न्िको घरद्वार
िोिी, दे िाई, न्चनाई, पविचान गराई म्र्ाद तामेल गनय आवश्र्क पने सब
सिर्ोग गरी त्र्स्तो म्र्ाद तामेली गदाय सािी बसी सिीछाप गरी म्र्ाद
तामेल गने काममा तामेलदारलाई सिर्ोग गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन म्र्ाद

तामेल गदाय स्थानीर् तिका सम्बन्न्धत वडा अध्र्ि, सदस्र्, सन्चव वा
कुन सरकारी कमयचारी र अन्र् स्थानीर् व्र्न्िले सािी बसी तामेल गनय
सिर्ोग नगरे को वा सिर्ोग गनय इन्कार गरे को कारणले माि अन्र्
कार्यववमध पूरा गरी रीतपूवक
य तामेल भएको म्र्ाद बेरीतको िुने छन ।
१०९. असिर्ोग गने व्र्न्िलाई सिार् िुनेाः दफा १०८ बमोन्िम सिर्ोग गने
कतयव्र् भएको व्र्न्िले म्र्ाद तामेल गदाय कुन सिर्ोग नगरे को भन्ने
तामेलदारको प्रमतवेदन प्राप्त भएमा र त्र्स्तो प्रमतवेदनको व्र्िोरा मनामसब
दे न्िएमा सम्बन्न्धत अदालतले त्र्सरी सिर्ोग नगने व्र्न्िलाई पाँच
ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना गनय सक्नेछ ।
११०. तामेल गररएको म्र्ाद िाँच्नु पनेाःतामेलदारले र्स पररच्छे द बमोन्िम

म्र्ाद तामेल गरी प्रमतवेदन ददना साथ अदालतको सम्बन्न्धत अमधकृत
कमयचारीले त्र्स्तो म्र्ाद रीतपूवक
य तामेल भएको छ वा छन िाँच गरी
य तामेल भएको दे न्िएमा सो प्रमान्णत गरी मममसल सामेल राख्नु
पनेछ ।
१११. पुनाः तामेल गनय लगाउनेाः(१) दफा ११० बमोन्िम िाँच गदाय कानूनको
रीत पुर्र्ाई म्र्ाद तामेल गरी ल्र्ाएको नदे न्िएमा वा त्र्स्तो म्र्ाद
तामेलीको सम्बन्धमा कसको उिुर परी बुझ्दा बेरीतसँग म्र्ाद तामेल
भएको वा तामेल न नभएको दे न्िएमा अदालतले पुनाः रीत पुर्र्ाई तामेल
गनय सम्बन्न्धत तामेलदार वा अको तामेलदारलाई आदे श ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भएकोमा त्र्स्तो तामेलदारले

र्स पररच्छे द बमोन्िम पुनाः म्र्ाद तामेल गनुय पनेछ ।
(59)
११२. तामेल गने व्र्न्िलाई िररबाना िुनेाःतामेलदारले सम्बन्न्धत व्र्न्ि फेला

नपरी घर दलोमा िाँस गररएको म्र्ादको तेस्रो प्रमत सम्बन्न्धत स्थानीर्
तिमा नबुझाएमा त्र्सरी नबुझाउने तामेलदारलाई पिक वपच्छे एक
ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना िुनेछ र त्र्स्तो तामेलदारलाई सम्बन्न्धत
अदालतले ववभागीर् कारबािी गनय समेत आदे श ददन सक्नेछ ।
११३. वारे स वा कानून व्र्वसार्ीलाई म्र्ाद तामेल गनय सवकनेाः(१) र्स

पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन व्र्न्िलाई
तामेल गनुय पने म्र्ाद बुन्झमलन मनिबाि कानून बमोन्िम वाररस वा
कानून व्र्वसार्ी मनर्ुि भएको रिेछ भने त्र्स्तो म्र्ाद सो वाररस वा
कानून व्र्वसार्ीलाई तामेल गनय सवकनेछ ।
(२) दफा १०६ को उपदफा (१) को िण्ड (ग) वा (घ) र

र्स दफा बमोन्िम वाररस वा कानून व्र्वसार्ीलाई म्र्ाद तामेल गदाय
अनुसूची–८ बमोन्िमको ढाँचामा भरपाई गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम पिको वाररस वा कानून

व्र्वसार्ीलाई वा अमधकृत वाररस मनर्ुि भएको मुद्दामा सम्बन्न्धत
अमधकृत वाररसलाई म्र्ाद बुझाएमा वा तामेल गरे मा र्स पररच्छे द
बमोन्िम रीतपूवक
य म्र्ाद बुझाएको वा तामेल गरे को मामननेछ ।
११४. घर ठे गाना पिा नलागेका व्र्न्िको नामको म्र्ादको तामेलीाः(१) दफा

१०५ मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन अदालतले घर ठे गाना पिा
नभएको व्र्न्िको नामको म्र्ाद सूचना तामेल गनुय पदाय त्र्स्तो व्र्न्िको
गाउँ, शिर र िोल लेन्िएको भए सोिी ठे गानामा र गाउँ, शिर र िोल
पमन पिा नलागेको भए सोिी व्र्िोरा िनाई अदालतको सू चना पािीमा
िाँस गरी रावष्ट्रर्स्तरका दमनक पमिकामा सूचना प्रकाशन गरी म्र्ाद
तामेल गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम पमिका माफयत म्र्ाद तामेल भएकोमा

य म्र्ाद तामेली भएको मामननेछ ।
(60)
११५. इलाका बाविरको व्र्न्िको म्र्ाद तामेलीाः(१) मुद्दा परे को अदालतको

प्रादे न्शक िेिामधकारभन्दा बाविर रिे बसेको व्र्न्िको नामको म्र्ाद
तामेल गनुय पदाय त्र्स्तो अदालतको आदे श साथ मनि रिे बसेको
इलाकामा प्रादे न्शक िेिामधकार भएको अदालतमा म्र्ाद सवितको
सूचनाको आवश्र्क प्रमत पठाउनु पनेछ र त्र्सरी पठाउँदा ववद्युतीर्
माध्र्मको समेत प्रर्ोग गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अको अदालतबाि म्र्ाद सवितको

सूचना प्राप्त भएमा त्र्स्तो अदालतले पमन र्स पररच्छे द बमोन्िमको रीत
पुर्र्ाई म्र्ाद तामेल गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम म्र्ाद तामेल भएपमछ त्र्स्तो

अदालतले त्र्स्तो म्र्ाद सम्बन्न्धत अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
११६. बेररतसँग म्र्ाद तामेल गने, गराउने वा बाधा ववरोध गनेलाई सिार्
िुनेाःदे िार्का कार्य गने व्र्न्िलाई सम्बन्न्धत तामेलदारको प्रमतवेदन वा
कसको उिुरीको आधारमा कारबािी प्रारम्भ गरी अदालतले दश ििार
रुपर्ाँसम्म िररबाना वा एक मविनासम्म कद वा दुव सिार् गनय
सक्नेछाः–
(क) अदालतले िारी गरे को म्र्ाद मनामसब कारण मबना तामेल

नगराएमा,
(ि) झुट्टा व्र्िोरा लेिाई वा झुट्टा व्र्िोरा पारी म्र्ाद तामेल

गरे वा गराएमा,
(ग) म्र्ाद सूचना तामेल गनय बाधा ववरोध गरे मा,
(घ) िाँसेको म्र्ाद च्र्ाते वा उक्काएमा ।
११७. बेरीतको म्र्ाद बदर िुनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िमको कार्यववमध पूरा
गरी म्र्ाद तामेल नभएको वा म्र्ाद न तामेल नगरे को सम्बन्धमा मुद्दा
वकनारा िुन ु अन्घ िविले सुक पमन मुद्दाको पिले अदालतमा मनवेदन ददन
सक्नेछ ।
(61)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम परे को मनवेदनको व्र्िोरा मनामसब

रिेको अदालतबाि ठिर भएमा बेरीतसँग तामेल भएको म्र्ाद बदर गरी
पुनाः म्र्ाद तामेल गनय वा सम्बन्न्धत पिलाई म्र्ाद बुन्झमलन अदालतले
आदे श ददन सक्नेछ ।

तापमन र्स पररच्छे द बमोन्िम तामेल गरी ल्र्ाएको म्र्ाद अदालतले
िाँच्दा रीत नपुर्र्ाई तामेल गरी ल्र्ाएको दे न्िएमा त्र्स्तो म्र्ाद बदर
गरी पुनाः रीत पुर्र्ाई तामेल गनय लगाउनु पनेछ ।
११८. प्रमतउिरपि सरिको पुनरावेदन ददन सक्नेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िमको

कार्यववमध पूरा नगरी बेरीतसँग म्र्ाद तामेल गरे को कारण मुद्दामा
प्रमतरिा गनय वा प्रमतउिरपि पेश गनय नपाई आफ्नो ववरुिमा तल्लो
अदालतबाि एकतफी फसला भएको व्र्िोरा उल्लेि गरी त्र्स्तो फसला
भएको छ मविनामभिमा थािा पाएको मममतले पैँ तीस ददनमभि सम्बन्न्धत
प्रमतबादीले प्रमतउिरपि सरिको पुनरावेदन सम्बन्न्धत पुनरावेदन सुन्ने
अदालतमा पेश गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमतउिरपि सरिको पुनरावेदन प्राप्त

ु ाई गनुय
भएमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले सो पुनरावेदनपि उपर सुनव
अन्घ वफरादपिमा प्रमतबादी बनाइएका वा अदालतले दफा १२३
बमोन्िम प्रमतबादी कार्म गरे को व्र्न्िलाई रीतपूवक
य म्र्ाद तामेल भए
वा नभएको सम्बन्धमा ठिर गनुय पनेछ ।
ु ाई गदाय प्रमतबादी वा अदालतले

(३) उपदफा (२) बमोन्िम सुनव
दफा १२३ बमोन्िम प्रमतबादी कार्म गरे को व्र्न्िलाई रीतपूवक
य म्र्ाद
तामेल नगरे को भन्ने पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि ठिर भएमा त्र्स्तो
मुद्दामा तल्लो अदालतबाि भएको एकतफी फसला बदर गरी
पुनरावेदनपिलाई न प्रमतउिरपि कार्म गरी कानून बमोन्िम मुद्दाको
ु ाई र वकनारा गनय तल्लो अदालतलाई आदे श ददई
पुनाः कारबािी, सुनव
मुद्दाको मममसल त्र्स्तो अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(62)
(४) उपदफा (३) बमोन्िम पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि आदे श

सवितको मममसल प्राप्त भएमा सम्बन्न्धत अदालतले त्र्स्तो मममसल प्राप्त
भएको तीन ददनमभि बािोको म्र्ाद बािे क सात ददनको म्र्ाद बादीका
नाममा तामेल गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम म्र्ाद तामेल भएकोमा म्र्ादमभि

बादी िान्िर भए वा म्र्ाद समाप्त भएपमछ कानून बमोन्िम मुद्दाको
पररच्छे द–९
प्रमतउिरपि तथा प्रमतदाबी सम्बन्धी व्र्वस्था
११९. प्रमतउिरपि पेश गनुय पनेाः(१) पररच्छे द–८ बमोन्िम प्रमतबादीलाई


म्र्ाद तामेल भएको मममतले बािोको म्र्ाद बािे कएक्काईस ददनमभि
प्रमतबादीले सम्बन्न्धत अदालतमा प्रमतउिरपि पेश गनुय पनेछ ।
(२) र्स ऐनमा अन्र्ि अन्र्था लेन्िएकोमा बािेक उपदफा (१)

बमोन्िमको अवमधभन्दा पमछ पेश गनय ल्र्ाएको प्रमतउिरपि दताय िुने
छन र दताय भएको भए पमन त्र्स्तो प्रमतउिरपिलाई अदालतले स्वीकार
गने छन ।
१२०. प्रमतउिरपिको ढाँचााःप्रमतउिरपि ददँदा अनुसूची–९ बमोन्िमको ढाँचामा

तर्ार गरी ददनु पनेछ ।
१२१. प्रमतदाबी पेश गनय सवकनेाः(१) प्रमतउिरपि पेश गदाय प्रमतबादीले बादी
ववरुि कुन दाबी मलन चािेमा त्र्स्तो दाबी मलन सक्नेछ र मनिले त्र्स्तो
दाबी मलएमा प्रमतदाबी मलएको मामननेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको प्रमतदाबी वफराद दाबीको ववषर्मा

सीममत रिे को र त्र्स्तो प्रमतदाबी प्रमतउिरपिमा न उल्ले ि भएको िुन ु
पनेछ ।

मुलक
(63)
(३) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमतदाबी मलइएकोमा एक िनासम्म

बादी भए दुई प्रमत र त्र्सपमछका प्रत्र्ेक बादीका लामग एक प्रमतका
दरले प्रमतउिरपिको प्रमतमलवप पेश गनुय पनेछ ।
तर एकाघरका बादी िमतसुक सङ्खतर्ामा रिेको भएपमन त्र्स्ता

बादीको लामग एक प्रमत माि प्रमतउिरपिको प्रमतमलवप पेश गनय सवकनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम प्राप्त भएका दुईप्रमत प्रमतउिरपिमध्र्े

एकप्रमत प्रमतउिरपि अदालतले प्रमतउिरपि पेश भए लगत पमछ
अदालतबाि मनधायररत ताररिका ददन उपन्स्थत िुने बादी वा मनिको
वाररसलाई बुझाउनु पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम प्रमतउिरपि बुझाएको पन्ध्र ददनमभि

बादीले प्रमतदाबी स्वीकार गरे को वा इन्कार गरे को व्र्िोराको मलन्ित
प्रमतवाद अदालतमा पेश गनुय पनेछ ।
(६) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

प्रमतबादीले प्रमतउिर सरिको बर्ान अदालत समि ददँदा मनिले प्रमतदाबी
समेत मलएको भए अदालतले त्र्स्तो बर्ानको अमभलेिको एक प्रमत
बादीलाई उपदफा (४) बमोन्िम उपल्ध गराउनु पनेछ ।
(७) प्रमतबादीले र्स दफा बमोन्िम प्रमतदाबी मलएकोमा अदालतले

प्रमतदाबी मलने पिलाई सात ददनमभि पररच्छे द– ६ बमोन्िमको अदालती
शुल्क दान्िला गनय आदे श ददनेछ र त्र्सरी ददएको आदे श बमोन्िम
प्रमतबादीले अदालती शुल्क बुझाएकोमा माि मनिको प्रमतदाबी कार्म
िुनेछ ।
१२२. प्रमतउिरपि दताय गनेाः(१) प्रमतबादीले प्रमतउिरपि दताय गनय ल्र्ाएमा

अदालतले त्र्स्तो प्रमतउिरपि म्र्ादमभि परे वा नपरे को र रीतपूवक
य भए
वा नभएको िाँची म्र्ादमभि परे को र रीतपूवक
य भएको दे न्िएमा त्र्स्तो
प्रमतउिरपि दताय गरी सम्बन्न्धत पिलाई अनुसूची–३ बमोन्िमको
ढाँचामा त्र्सको भरपाई ददनु पनेछ ।
(64)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमतउिरपि िाँच गदाय म्र्ाद नाघी

ल्र्ाएको वा रीत नपुगेको दे न्िएमा अदालतले त्र्सको कारण
प्रमतउिरपिमा िुलाई दरपीठ गररददनु पनेछ ।
१२३. अदालतले प्रमतबादी कार्म गनेाः(१) कुन व्र्न्ि उपर अदालतमा

वफरादपि नपरे पमन कुन मुद्दाको कारबािी, सुनव
ु ाई वा वकनारा गदाय कुन
व्र्न्िको िक, वित, दाबी वा सरोकार प्रभाववत िुने दे न्िएमा, बादीले पेश
गरे को वफरादपिमा वा प्रमतबादीले पेश गरे को प्रमतउिरपिको लेिाइबाि
वफराद दाबी मलएको ववषर्मा अन्र् व्र्न्िको समेत सं लग्नता रिेको
दे न्िन आएमा वा अन्र् कुन मनामसब कारणले कुन व्र्न्िसँग केिी कुरा
बुझ्नु पने भएमा अदालतले त्र्सको कारण िुलाई त्र्स्तो व्र्न्िलाई
बुझ्न आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन व्र्न्िलाई बुझ्नु परे मा बािोको

म्र्ाद बािे क सात ददनको म्र्ाद ददनु पनेछ र त्र्सरी ददइएको म्र्ादमभि
त्र्स्तो व्र्न्ि अदालतमा उपन्स्थत भएमा मनिको बर्ान गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम बुन्झएको व्र्न्िले प्रमाण िुलाई

बर्ान ददन चािेमा अदालतले मनिको बर्ान अमभलेि गनुय पनेछ र
मनिले मलन्ित रूपमा िवाफ पेश गनय चािेमा सात ददनमा नबढाई
मनामसब समर् ददई मलन्ित िवाफ पेश गनय आदे श गनुय पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िमको बर्ान वा मलन्ित िवाफबाि

वफराद दाबीको ववषर्मा त्र्स्तो व्र्न्िको पमन सरोकार वा सं लग्नता
रिेको दे न्िएमा वा अदालतबाि फसला गदाय मनिको िक, वित, दाबी वा
सरोकार समेत प्रभाववत िुने भएमा अदालतले मनिलाई प्रमतबादी सरि
ताररिमा राख्नु पनेछ ।
(५) उपदफा (३) बमोन्िम कुन व्र्न्िले पेश गरे को मलन्ित

िवाफ वा गराएको बर्ानबाि त्र्स्तो व्र्न्ि प्रमाण सरि माि दे न्िन
आएमा अदालतले मनिलाई ताररिमा राख्नु पने छन ।
(65)
१२४. प्रमतबादी कार्म िुन मनवेदन ददन सक्नेाः(१) अदालतमा प्रमतउिर दताय
भएपमछ फसला िुन ु अगाव वफरादपिमा प्रमतबादी बनाइएको बािेकका
अन्र् कुन व्र्न्िले चािेमा अदालतमा ववचाराधीन कुन मुद्दामा आफ्नो
िक, वित, दाबी वा सरोकार रिेको र त्र्स्तो मुद्दा फसला िुँदा आफ्नो
िक, वित, दाबी वा सरोकार समेत प्रभाववत िुने आधार र कारण िुलाई
त्र्स्तो मुद्दामा आफूलाई समेत प्रमतबादी कार्म गनय अदालत समि
मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको प्राप्त भएको मनवेदनको व्र्िोरा

मनामसब दे न्िएमा अदालतले मनिलाई समेत प्रमतबादी कार्म गरी सो
मुद्दाका बादी र अन्र् प्रमतबादीलाई त्र्सको िानकारी ददनु पनेछ ।
तर र्सरी कार्म भएको प्रमतबादीले बादी ववरुि प्रमतदाबी गनय

सक्ने छन ।
१२५. प्रमतउिरपि दस्तुराःप्रमतउिरपि पेश गदाय दुई सर् रुपर्ाँ दस्तुर लाग्नेछ ।
पररच्छे द–१०
दरपीठ सम्बन्धी व्र्वस्था
१२६. मलित िाँच गनुय पनेाःअदालतमा दताय गनय ल्र्ाएको वफरादपि,

प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि वा मुद्दाको कारबािीको मसलमसलामा दार्र िुने
मनवेदनपिको मलित प्राप्त िुनासाथ सम्बन्न्धत अमधकृतले त्र्स्तो मलित
कानून बमोन्िमको ढाँचा ममले वा नममलेको, िदम्र्ाद वा म्र्ादमभि भए
वा नभएको, अदालतको अमधकारिेिमभि भए वा नभएको, िुलाउनु पने
व्र्िोरा िुलाएको वा निुलाएको, लेिाइ, प्रस्तुती वा उल्ले िनमा अशुवि,
अपूणय वा अङ्क र अिरमा फरक परे वा नपरे को र त्र्स्तो मलित अन्र्
कुन कारणले बेरीतको भए वा नभएको िाँच गनुय पनेछ ।
१२७. रीत नपुगेको मलित सच्र्ाउन मौका ददनु पनेाः(१) दफा १२६ बमोन्िम
िाँच गदाय त्र्स्तो मलित कानून बमोन्िमको ढाँचा नममलेको, िुलाउनु पने
व्र्िोरा निुलाएको, लेिाई, प्रस्तुती वा उल्ले िनमा अशुवि वा अपूणय
भएको वा अङ्क वा अिरमा फरक परे को िस्ता िुवि दे न्िएमा र त्र्स्ता
(66)
िुवििरू सच्र्ाई ल्र्ाएमा त्र्स्तो मलित दताय गनय ममल्ने भएमा सम्बन्न्धत
अमधकृतले रीत पुर्र्ाई वा सच्र्ाई ल्र्ाउनु पने व्र्िोरा सम्बन्न्धत
मलितमा ले िी मममत समेत उल्लेि गरी अदालतको छाप लगाई दरपीठ
गरी भरपाई गराई सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई वफताय ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मलित दरपीठ भएकोमा तीन

ददनभन्दा बढी िदम्र्ाद वा म्र्ाद बाँकी रिेछ भने बाँकी रिेको िदम्र्ाद
वा म्र्ादमभि र तीन ददनभन्दा कम िदम्र्ाद वा म्र्ाद बाँकी रिेछ भने
दरपीठ भएको मममतले सात ददनमभि रीत पुर्र्ाई वा सच्र्ाई दताय गनय
ल्र्ाएमा सम्बन्न्धत अमधकृतले त्र्स्तो मलित दताय गने आदे श ददनुपनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम आदे श भएकोमा अदालतले त्र्स्तो

मलित दताय गनुय पनेछ ।

१२८. मलित दरपीठ गनुय पनेबमोन्िम िाँच गदाय त्र्स्तो १२६दफा (१) :
मलित िदम्र्ाद वाम्र्ादमभि नभएको, सम्बन्न्धत अदालतको
अमधकारिेिमभि नरिे को, अदालतले िेन य नपने वा निुने वा कानून
ववपरीत भएको कारण दताय गनय नममल्ने दे न्िएमा सम्बन्न्धत अमधकृतले
दरपीठ गरी अदालतको छाप लगाई सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई भरपाई गराई
वफताय ददनु पनेछ ।
बमोन्िम अमधकार िेि नभएको कार (१) उपदफा (२)णले

दरपीठ भएको उिुरीको ववषर्मा मुद्दा गनुय पने अन्न्तम िदम्र्ाद दरपीठ
भएको ददनसम्म रिेछ भने प्रचमलत कानूनमा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए
तापमन त्र्स्तो उिुरी गने व्र्न्िले सो ददनबाि बािोको म्र्ाद बािे क
पन्ध्र ददनमभि दताय गनय ल्र्ाएमा अमधकारिेि भएको अदालतले कानून
बमोन्िम दताय गररददनु पनेछ ।
१२९. अदालतमा अमभले ि राख्नेाःदफा १२७ बमोन्िम वफताय ददएको वा दफा

१२८ बमोन्िम दरपीठ गररएको मलितको एक प्रमत अदालतमा अमभलेि
राख्नु पनेछ ।

मुलक
(67)
१३०. दरपीठ आदे श उपर मनवेदन ददन सक्नेाः(१) दफा १२८ बमोन्िम
सम्बन्न्धत अमधकृतले दरपीठ गरे को ववषर्मा न्चि नबुझ्ने पिले दरपीठ
भएको मममतले सात ददनमभि त्र्स्तो अदालतको न्र्ार्ाधीश समि र
न्र्ार्ाधीश स्वर्ंले दरपीठ गरे को भए पुनरावेदन सुन्ने अदालत समि
मनिले पेश गरे को मलित दताय गने आदे श माग गरी मनवेदन ददन
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदन परे को मममतले पन्ध्र ददनमभि

दरपीठ गरे को ववषर् सम्बन्न्धत अदालतका न्र्ार्ाधीशले वा पुनरावेदन
सुन्ने अदालतले कानून सम्मत भए वा नभएको सम्बन्धमा आदे श ददनु
पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम आदे श ददनु अन्घ पुनरावेदन सुन्ने

अदालतले कवफर्त तलब गरी वा नगरी त्र्स्तो दरपीठ कानून सम्मत
ु ाई गनय सक्नेछ र सुनव
भए वा नभएको सम्बन्धमा सुनव ु ाई गदाय कानून
सम्मत भएको नदे न्िएमा दरपीठ गरी दताय गनय माग गररएको मलित
दताय गनय आदे श ददनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम आदे श भएकोमा त्र्स्तो आदे श प्राप्त

गरे पमछ दरपीठ गने पदामधकारीले त्र्स्तो मलित सोिी ददन दताय गनुय
पनेछ ।
ु ाई गदाय त्र्स्तो दरपीठ कानून

(५) उपदफा (३) बमोन्िम सुनव
सम्मत न भएको दे न्िएमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले त्र्सको कारण
िुलाई त्र्स्तो मनवेदन उपरको कारबािी अन्त्र् भएको आदे श गनय
पररच्छे द–११
ु ाई सम्बन्धी व्र्वस्था
प्रारन्म्भक सुनव
१३१. िकदर्ा, िदम्र्ाद वा अमधकारिेि नभएको न्िवकर मलन सक्नेाः

प्रमतबादीले प्रमतउिरपि पेश गदाय दे िार्को कुन वा सब ववषर्मा न्िवकर
मलन चािेमा त्र्स्तो ववषर् प्रमतउिरपिमा उल्लेि गनुय पनेछाः–
(68)
(क) बादीलाई मुद्दा दार्र गने िकदर्ा नभएको,
(ि) वफरादपि िदम्र्ादमभि दार्र नभएको,
(ग) िुन अदालतमा वफरादपि दताय भएको छ सोिी

ु ाई
अदालतलाई वफराद दाबीका सम्बन्धमा कारबािी, सुनव
र वकनारा गने अमधकारिेि नभएको ।
ु ाई गनुय पनेाः(१) प्रमतबादीले प्रमतउिरपि ददँदा दफा १३१

१३२. प्रारन्म्भक सुनव
मा उन्ल्लन्ित कुन वा सब ववषर्को न्िवकर मलएमा अदालतले त्र्स
ु ाई गने वा वकनारा गने कारबािी प्रारम्भ गनुय
मुद्दामा प्रमाण बुझ्ने, सुनव
ु ाई गनुय पनेछ ।
अन्घ त्र्स्तो ववषर्मा प्रारन्म्भक सुनव
ु ाई गदाय बादी र
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रारन्म्भक सुनव
प्रमतबादीको तारे ि ममलान भएपमछको अको ताररिका ददन प्रमतबादीले
न्िवकर मलएको मबषर्मा सीममत रिी अदालतले प्रारन्म्भक सुनव
पनेछ ।
ु ाई गदाय अदालतले
(३) उपदफा (२) बमोन्िम प्रारन्म्भक सुनव
त्र्स्तो मुद्दामा बादीलाई वफरादपि दताय गने िकदर्ा भए वा नभएको,
िदम्र्ादमभि वफरादपि दताय भए वा नभएको वा अदालतलाई त्र्स्तो
ु ाई र वकनारा गने अमधकारिेि भए वा नभएको
मुद्दाको कारबािी, सुनव
ववषर्मा मनरुपण गरी आदे श वा मनणयर् गनुय पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम प्रारन्म्भक ु ाई

सुनव गदाय
प्रमतउिरपिवालाले िकदर्ा नभएको, िदम्र्ादमभि वफरादपि नपरे को वा
अदालतको िेिामधकार नभएको सम्बन्धमा मलएको न्िवकर मनामसब
ु ाई र
नदे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो मुद्दाको कानून बमोन्िम कारबािी, सुनव
वकनारा गनेछ ।
१३३. मुद्दा िारे ि भएमा कारबािी अन्त्र् िुनेाः(१) दफा १३२ बमोन्िम
ु ाई गदाय त्र्स्तो मुद्दामा वफरादपि दताय गने िकदर्ा
प्रारन्म्भक सुनव
नभएको, िदम्र्ादमभि मुद्दा दार्र नभएको वा िुन अदालतमा वफरादपि
ु ाई र
दताय भएको छ त्र्स अदालतलाई त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
(69)
वकनारा गने अमधकारिेि नरिेको दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो मुद्दा िारे ि

गने फसला गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मुद्दा िारे ि गने फसला भएमा

त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी अन्त्र् िुनेछ ।
१३४. मनरुपण भएको ववषर्को न्िवकर मलन नपाइनेाः(१) दफा १३२ बमोन्िम
आदे श गदाय अदालतले त्र्स्तो मुद्दामा वफरादपि दताय गने िकदर्ा
भएको, िदम्र्ादमभि मुद्दा दार्र भएको वा त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी,
ु ाई र वकनारा गने अमधकारिेि त्र्स्तो अदालतलाई भएको आदे श
सुनव
गरे मा प्रमतबादीले त्र्स मुद्दामा पुनरावेदन गदाय वा मुद्दा दोिोर्र्ाउन तथा
पुनरावलोकनको लामग मनवेदन ददँदा सोिी ववषर्मा पुन न्िवकर मलन
सक्ने छन ।
(२) कसले उपदफा (१) को प्रमतकूल िुने गरी न्िवकर मलए पमन
ु ाई िुने छन ।
त्र्स उपर सुनव
(३) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

अदालतले दफा १३२ को उपदफा (३) बमोन्िम गरे को आदे श उपर
दफा १५७ बमोन्िम र मनणयर् उपर दफा २०५ बमोन्िम सम्बन्न्धत
पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मनवेदन ददन वा पुरावेदन गनय सवकनेछ ।
पररच्छे द–१२
ताररि सम्बन्धी व्र्वस्था
१३५. ताररिमा राख्नु पनेाः(१) कानून वा अदालतको आदे श बमोन्िम ताररिमा

बस्नु नपने अवस्थामा बािेक अदालतले मुद्दाका प्रत्र्ेक पिलाई ताररिमा
रािी मुद्दाको कारबािी, सुनव
(२) अदालतले बादी र प्रमतबादी दुव पिको प्रमाण बुझी सकेपमछ

कुन पिले चािेमा अदालतको अनुममत मलई ताररिमा नबस्न पमन
(70)
१३६. एक ददनको ताररि तोक्नु पनेाः(१) पििरू ताररिमा बसेकोमा

अदालतले दुव पिलाई एक ददनको ताररि तोक्नु पनेछ ।
(२) अदालतले वफरादपि दताय भएपमछ बादीलाई प्रमतउिरपि

दान्िला िुने म्र्ादको अड्कल गरी प्रमतउिरपि पने वा पनय सक्ने अवमध
किाई ताररि तोक्नु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम ताररि तोकेको ददन प्रमतबादीले

प्रमतउिरपि पेश गरे को ददनसँग मेल निाएमा त्र्सपमछको ताररि बादी
र प्रमतबादी दुवलाई एक ददन िुने गरी तोक्नु पनेछ ।
१३७. ताररि तोक्दा प्रर्ोिन उल्लेि गनुय पनेाः(१) अदालतले ताररि तोक्दा के
कारण र प्रर्ोिनको लामग ताररि तोकेको िो र त्र्स्तो ताररि तोकेको
ददन कुन काम सम्पादन िुने िो त्र्स्तो व्र्िोरा ताररि पचाय र ताररि
वकताबमा उल्ले ि गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम तोवकएको ताररिका ददन अदालतले

त्र्स प्रर्ोिनका लामग तोवकएको काम सम्पादन गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

मनामसब कारण परी तोवकएको ताररिका ददन मनधायररत काम सम्पादन
िुन नसकेमा वा काम सम्पादन गनय समर्ाभावले नभ्र्ाउने भएमा
अदालतले ताररि भरपाईमा त्र्सको कारण िुलाई अको ताररि तोक्नु
पनेछ ।
(४) ताररि वकताव र ताररि पचाय क्रमशाः अनुसूची–१० र

अनुसूची–११ बमोन्िमको ढाँचामा राख्नु पनेछ ।
१३८. ताररि िुधाउन निुनेाः(१) कानून बमोन्िम वाररस ददएको मुद्दामा बािेक
कुन पिको मुद्दा परे को अदालतदे न्ि पन्ध्र वकलोममिर (कररब चार
कोश) बाविरको अको अदालतमा पमन मुद्दा परे को भएमा त्र्स कुरा
त्र्स्तो पिले मुद्दा परे को अदालतलाई मनवेदन गरी िानकारी गराएको
भए अदालतले पिलाई ताररि तोक्दा त्र्स कुरालाई ववचार गरी अको
अदालतमा रिे को मुद्दाको ताररिसँग निुध्ने गरी तोक्नु पनेछ ।
(71)
(२) कुन व्र्न्ि एक अदालतमा एउि बादी वा प्रमतबादी भएको

एकभन्दा बढी मुद्दामा ताररिमा बसेमा मनिले त्र्स्तो व्र्िोरा िुलाई एक
ददन ताररि तोक्न अदालतमा मनवेदन गरे मा अदालतले सम्भव भएसम्म
सब मुद्दाको लामग एक ददन ताररि तोक्नु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम ताररि तोकेको अवस्थामा मुद्दाको

पि अदालतको कुन एक फाँिमा ताररिमा िान्िर भएमा सोिी फाँिका
अन्र् मुद्दाको ताररिमा पमन मनि उपन्स्थत रिेको मामननेछ ।
(४) ताररि तोवकएको ददन मुद्दाको कुन पि अदालतमा उपन्स्थत

भएमा अदालतले अनुसूची–१२ बमोन्िमको ताररि भरपाईमा मनिको
सिीछाप गराई मनिको उपन्स्थमत िनाउनु पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम कुन पि अदालतमा उपन्स्थत

नभएमा मनिले ताररि गुिारे को मामननेछ र त्र्स कुरा सम्बन्न्धत
अमधकारीले प्रमान्णत गरी राख्नु पनेछ ।
१३९. भोमलपल्ि ताररि तोकेको मामननेाःअदालतले ताररि तोकेको ददन

सावयिमनक मबदा परी अदालत निुलेमा सावयिमनक मबदा समाप्त भएको
भोमलपल्िको ददन ताररि तोवकएको मामननेछ ।
१४०. ताररिमा िान्िर िुन ु पने व्र्न्ि थुनामा परे मा िानकारी गराउनु पनेाः(१)
ताररि तोवकएको ददन अदालतमा िान्िर िुन ु पने व्र्न्ि कारणवस
थुनामा परी उपन्स्थत िुन नसकेमा मनिले कुन मुद्दामा आफू थुमनएको िो
त्र्सको िानकारी मनि आफले वा मनिको एकासगोलको पररवारको
सदस्र्, कानून व्र्वसार्ी वा वाररसले त्र्स्तो अदालतलाई ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन व्र्न्ि थुमनएको िानकारी

पाएमा अदालतले मनि के कारणबाि थुनामा परे को िो र कमत
अवमधसम्म थुनामा बस्नु पने िो त्र्सको िानकारी सम्बन्न्धत मनकार्बाि
माग गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम िानकारी माग गररएकोमा सम्बन्न्धत

मनकार्ले थुमनएको व्र्न्ि थुनामा परे को कारण र थुनामा बस्नु पने
(72)
सम्भाव्र् ददन समेत िुलाई थुनाबाि तत्काल मुि िुन नसक्ने अवस्था
भए त्र्सको िानकारी मुद्दा परे को अदालतलाई तत्काल ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम थुनामा परे को व्र्न्ि एक

मविनासम्ममा छु ट्ने िानकारी प्राप्त भएमा र मनि छु िे को मममतले बािाको
म्र्ाद बािे क सात ददनमभि ताररिमा िान्िर िुन आएमा सोिी ददनलाई
िान्िर भएको ददन मानी कानून बमोन्िम ताररि तोकी मुद्दाको कारबािी
(५) उपदफा (३) बमोन्िम थुनामा परे को व्र्न्ि एक

मविनाभन्दा बढी अवमध थुनामा रिने, थुनाबाि मुि िुने ददनको ठे गान
नभएको वा थुनाबाि तत्काल मुि िुन नसक्ने अवस्था रिेको िानकारी
ु ाई र वकनारा गनय
प्राप्त भएमा अदालतले त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
मनिलाई पियन ु पने छन ।
(६) थुनामा परे को व्र्न्िले त्र्स्तो अवमधमा आफूले गनुय पने

काम अरु कसबाि गनय वाररस ददई पठाएमा त्र्सरी मनर्ुि वाररसले
मनिको तफयबाि त्र्स्तो काम गनय सक्नेछ ।
(७) उपदफा (५) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन मुद्दाको

कुन पिलाई नन्झकाई वा नबुझी मुद्दाको वकनारा गनय निुने भएमा
अदालतले कानून बमोन्िम मनिलाई न्झकाई बुझी मुद्दाको कारबािी,
सुनव
(८) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

मुद्दाको कारबािीको क्रममा थुनामा रिेको व्र्न्ि थुनाबाि छु िी बािाको
म्र्ाद बािे क सात ददनमभि अदालतमा िान्िर िुन आएमा मनिलाई
ताररिमा रािी मुद्दाको कारबािी, सुनव
१४१. ताररि गुिारे मा पमन कारबािी नरोवकनेाः(१) अदालतबाि तोवकएको

ताररिका ददन मुद्दाको कुन पि अनुपन्स्थत भई ताररि गुिारे मा
पररच्छे द–२१ बमोन्िम ताररि थमाउन पाउने अवमध समाप्त भएपमछ
दे िार्का कुरामा दे िार् बमोन्िम िुनेछाः–
(73)
(क) प्रमतउिरपि पेश निुँद बादीले ताररि गुिारे मा वफराद

दाबी मडसममस गनुय पने,
(ि) प्रमतउिरपि पेश भएपमछ बादीले ताररि गुिारे मा

प्रमतबादीले वफराद दाबी आंन्शक वा पूर स्वीकारे को
दे न्िन आए वा ठिरे मा सो िदसम्म सोिी बमोन्िम
फसला िुने गरी बाँकी दाबी मडसममस गनुय पने,
(ग) प्रमतबादीले प्रमतउिरपि पेश नगरे मा वा प्रमतउिरपि

पेश गरे पमछ मनिले ताररि गुिारे मा बादीबाि पेश
भएको वफरादपि, प्रमाण र प्रमतबादीको प्रमाण बुझी
त्र्सको आधारमा ठिरे बमोन्िम फसला गनुय पने,
(घ) वफरादपि दताय भएपमछ वा प्रमतउिरपि पेश भएपमछ

बादी तथा प्रमतबादी दुवले ताररि गुिारे मा त्र्स्तो मुद्दा
मडसममस गनुय पने ।
(२) उपदफा (१) को िण्ड (क), (ि) वा (घ) बमोन्िम मुद्दा

मडसममस भएकोमा सोिी बादीको उिी प्रमतबादी उपर सोिी ववषर्मा अको
वफराद दाबी लाग्ने छन ।
१४२. ताररिमा बस्नु नपनेाःर्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा ले न्िएको भए
तापमन कानून बमोन्िम नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् ति

.............., सं वधामनक मनकार् वा अदालत बादी वा प्रमतबादी भएको
मुद्दामा नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् ति 
..............,
सं वधामनक मनकार् वा अदालतको तफयबाि अदालतमा उपन्स्थत भई
ताररिमा बस्नु पने छन ।

ु ाइगदाय वा अदालतले
तर मुद्दाको प्रमाण परीिण गदाय, सुनव
उपन्स्थत िुन भनी आदे श ददएको ददन नेपाल सरकार, सं वधामनक मनकार्
वा अदालतको प्रमतमनमधत्व गनय सरकारी वकील र प्रदे श सरकार वा
 ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा न्झवकएको ।
मुलक
 मुलक
(74)
स्थानीर् तिको प्रमतमनमधत्व गनय प्रचमलत कानून बमोन्िम तोवकएको वा

िविएको वकील उपन्स्थत िुन ु पनेछ।
१४३. पुनरावेदन तिको मुद्दामा ताररिमा नरािी कारबािी िुन सक्नेाःअदालतले

अन्र्था आदे श ददएकोमा बािेक पुनरावेदन तिको मुद्दामा पिलाई
ु ाई र वकनारा िुन सक्नेछ ।
ताररिमा नरािी मुद्दाको कारबािी, सुनव
पररच्छे द–१३
वाररस सम्बन्धी व्र्वस्था
१४४. वाररस मनर्ुि गनय सक्नेाः(१) मुद्दाको कुन पिले आफ्नोतफयबाि

अदालतमा मुद्दासँग सम्बन्न्धत कुन काम गनय वा र्स पररच्छे दमा
उन्ल्लन्ित िास कामका लामग कुन व्र्न्िले अको कुन व्र्न्िलाई
आफ्नो प्रमतमनमध मनर्ुि गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमतमनमध मनर्ुन्ि भएकोमा वाररस

मनर्ुि गररएको मामननेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम वाररस मनर्ुि गदाय मलित गनुय पने छ ।
१४५. वाररस िुने व्र्न्िको र्ोग्र्तााःदे िार्को र्ोग्र्ता पुगेको व्र्न्ि वाररस िुन
सक्नेछाः–
(क) कानून बमोन्िम करार गनय र्ोग्र्,
(ि) फसला बमोन्िम सरकारी मबगो, फसला कार्ायन्वर्न गरे

बापत अदालतलाई मतनुय पने कुन दस्तुर, अदालती शुल्क
वा कुन दण्ड वा िररबाना मतनय बाँकी नरिेको,
(ग) कीते , िालसािी वा भ्रष्टाचार वा नमतक पतन दे न्िने

कसूरमा सिार् नपाएको ।
तर र्स िण्डमा लेन्िएको कुन कुराले

एकासगोलको व्र्न्िलाई वाररस मनर्ुन्ि गनय बाधा
पुर्र्ाउने छन ।
(75)
१४६. 
वाररसनामाको ढाँचााः(१) दफा १४४ को उपदफा (३) बमोन्िमको
मलित गदाय अनुसूची–१३ बमोन्िमको ढाँचामा तर्ार गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको 

वाररसनामाको मलितमा
कारणीले सिीछाप गरी कम्तीमा दुई िना सािी र 
वाररसनामा लेख्ने
लेिकको पविचान समेत उल्ले ि गरी मनििरूको समेत सिीछाप गराउनु
पनेछ ।
१४७. एकभन्दा बढी मुद्दा वा व्र्न्िको वाररस िुन सक्नेाःएउि व्र्न्ि एक

पिक एकभन्दा बढी मुद्दाको वाररस िुन वा एउि मुद्दामा एकभन्दा बढी
व्र्न्ििरूबाि मनि वाररस मनर्ुि िुन सक्नेछ ।
तर कुन मुद्दामा एक पिक एउि व्र्न्ि पि र ववपि दुवको

वाररस मनर्ुि िुन सक्ने छन ।
१४८. पि वाररस िुन सक्नेाःकुन मुद्दामा एउि पिका दुई वा सोभन्दा बढी
व्र्न्ि बादी वा प्रमतबादी भएकोमा त्र्स्ता व्र्न्ििरूमध्र्े कुन एक
व्र्न्िलाई सोिी मुद्दामा वाररस मनर्ुि गनय सवकनेछ ।
१४९. एकभन्दा बढी अदालतमा वाररस मनर्ुि िुन सक्नेाःकुन एक अदालतमा

ववचाराधीन रिेको मुद्दामा वाररस मनर्ुि भएको व्र्न्ि अको अदालतमा
ववचाराधीन रिेको अको मुद्दामा वाररस मनर्ुि िुन सक्नेछ ।
१५०. वाररसको अमधकाराःवाररसको अमधकार मुद्दाका पिले वाररस मनर्ुि

गदायका बित 
वाररसनामामा लेन्िए बमोन्िम िुनेछ ।
१५१. 
य को िुन ु पनेाः(१) अदालतले
वाररसनामा रीतपूवक 
वाररसनामा दताय गनुय
अन्घ त्र्स्तो 
वाररसनामा र्स पररच्छे द बमोन्िम रीत पुगे वा नपुगेको
िाँच गरी रीतपूवक
य को दे न्िएमा दताय गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम िाँच गदाय 

वाररसनामा रीत नपुगेको
दे न्िएमा रीत नपुगेको कारण िुलाई रीत पुर्र्ाई ल्र्ाउन तीन ददनको
म्र्ाद ददई दरपीठ गररददनु पनेछ ।
 मुलक
(76)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम दरपीठ गररएको 

वाररसनामा
म्र्ादमभि रीत पुर्र्ाई ल्र्ाएमा अदालतले त्र्स्तो 
वाररसनामा दताय गनुय
पनेछ ।
१५२. वाररस पररवतयन गनय वा आफमुद्दा सकार गनय सक्नेाः(१) मुद्दाको पिले
चािेमा आफूले ददएको 
वाररसनामा िुनसुक बित बदर गरी अको
वाररस मनर्ुि गनय वा मनवेदन ददई आफले मुद्दा सकार गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अको वाररस मनर्ुि भएकोमा वा पि

आफले मुद्दा सकार गरे मा अदालतले वाररस मनर्ुि गररएको

वाररसनामा वा मुद्दा सकार गनय ददएको मनवेदन मममसल सं लग्न रािी
त्र्सको अमभले ि समेत राख्नु पनेछ ।
१५३. अमधकृत वाररस सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक
कुरा लेन्िएको भए तापमन कसले आफ्नो तफयबाि कुन मुद्दा वकिान गरी
वा नगरी वफराद गनय, प्रमतउिरपि दताय गनय, वफराद दाबी वफताय गनय,
ममलापि गनय वा अन्र् कानूनी काम कारबािीका लामग 
वाररसनामाको
कागि लेिी कुन व्र्न्िलाई अमधकृत वाररस मनर्ुि गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन मुद्दा वकिान नगरी सामान्र्

रूपमा अमधकृत वाररस मनर्ुि गनुय परे मा नेपालमभि भए कुन न्िल्ला
अदालतको न्र्ार्ाधीश र नेपाल बाविर भए कुन नेपाली रािदू त वा
मिावान्णज्र्दूतको रोिबरमा वाररस मनर्ुन्ि गने व्र्न्िले 
वाररसनामामा
सिीछाप गरी सो 
वाररसनामा मनिबाि प्रमान्णत गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम 

वाररसनामा प्रमान्णत गराउन
चािनेले 
वाररसनामाको कागिमा आफ्नो र वाररस मनर्ुि िुने
व्र्न्िको फोिो िाँसी वाररस मलने ददने दुवको नेपाली नागररकताको
प्रमाणपि वा रािदानीको प्रमतमलवप न्िल्ला न्र्ार्ाधीश वा नेपाली
रािदू तावास वा मिावान्णज्र् दू तावास समि पेश गनुय पनेछ ।
 मुलक
(77)
(४) उपदफा (३) बमोन्िम 

वाररसनामा प्रमान्णत गदाय पाँच सर्
रुपर्ाँ दस्तुर लाग्नेछ ।
(५) र्स दफा बमोिम अमधकृत वाररस मनर्ुि भएको व्र्न्ि

ु ाई र वकनारा िुँदा अदालतमा उपन्स्थत िुन वा
त्र्स्तो प्रर्ोिनका लामग मनिले अको व्र्न्िलाई वाररस मनर्ुि गनय
१५४. अमधकृत वाररस माफयत अचल सम्पन्िको िक िस्तान्तरण गनय सक्नेाः(१)

आफ्नो िक र स्वाममत्वको कुन अचल सम्पन्ि वकिान गरी मबक्री
ववतरण वा सट्टापट्टा गनय वा िालको बकसपि गररददने वा अन्र् कुन
तररकाले िक िस्तान्तरण गने वा कानून बमोन्िम रन्िष्ट्रेशन गनुय पने
मलित पाररत गराउन कार्ायलर्मा उपन्स्थत िुन नसक्ने व्र्न्िले
आफूउपन्स्थत िुन नसक्ने मनामसब कारण िुलाई 
वाररसनामाद्वारा
अमधकृत वाररस मनर्ुि गरी त्र्स्तो सम्पन्ि मबक्री ववतरण वा सट्टापट्टा
गनय वा िालको बकसपि वा अन्र् कुन वकमसमबाि िक िस्तान्तरण गनय
वा कुन वकमसमको मलित रन्िष्ट्रेशन पाररत गराउन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अमधकृत वाररस मनर्ुि गदाय दफा

१५३ को उपदफा (२) र (३) बमोन्िमको कार्यववमध पूरा गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम अमधकृत वाररस मनर्ुि भएको

व्र्न्िले वाररस मनर्ुि गने व्र्न्िको तफयबाि मनिलाई ददएको

वाररसनामाको शतयको अधीनमा रिी आवश्र्क कार्य गनय सक्नेछ ।

अमधकृत वाररस मनर्ुि गरी शेषपमछको बकसपि गनय सवकने छन ।

(५र्स (दफा बमोन्िमको 
वाररसनामा प्रमान्णत गदाय तीन
पुस्ताको नातामभि भएमा दफा १५३ को उपदफा (४)बमोन्िम र सो
 मुलक
 ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने ऐन, २०७५ द्वारा थप ।
मुलक
(78)
बािेक अरुलाई सम्पन्ि मबक्री गने वा िक छाडी ददने गरी गररएको


वाररसनामाप्रमान्णत गदाय पाँच ििार रुपर्ाँ दस्तुर लाग्नेछ।
१५५. अमधकृत वाररसको िमसर्त अन्त्र् िुनेाः(१) दे िार्का कुन अवस्थामा र्स
पररच्छे द बमोन्िमको अमधकृत वाररसको िमसर्त स्वताः अन्त्र् िुनेछाः–
(क) कुन मनन्ित काम, प्रर्ोिन र समर्ावमध वकिान गरी

ददएको अमधकृत वाररस त्र्स्तो काम, प्रर्ोिन वा अवमध
समाप्त वा भ ुिान भएमा,
(ि) कुन िास घिना वा अवस्था पूरा भएपमछ वा त्र्स्तो

घिना वा अवस्था अन्त्र् भएपमछ कार्म नरिने गरी
ददएको अमधकृत वाररस त्र्स्तो अवस्था पूरा भएमा वा
नरिेमा,
(ग) वाररस मनर्ुि गने व्र्न्िले रावष्ट्रर्स्तरका कुन दुई

दमनक समाचारपिमा सूचना प्रकाशन गरी वाररस बदर
गरे मा,
(घ) 
वाररसनामा बमोन्िमको काम पूरा िुन ु अन्घ न
वाररस ददने वा वाररस मलने व्र्न्िको मृत्र्ु भएमा,

(ङ( वाररसमाफयत् िक िस्तान्तरण वा सट्टापट्टा गने भमनएको
सम्पन्ि सम्बन्न्धत व्र्न्ि न आफैँ उपन्स्थत भई
िस्तान्तरण वा सट्टापट्टा गरे मा,
(च) 
वाररसनामा बमोन्िमको सम्पन्िका सम्बन्धमा वाररस
मनर्ुि गने र वाररस िुने वा मनिको एकासगोलको
व्र्न्ि बीच अदालतमा मुद्दा परे मा,
(छ) अमधकृत वाररसनामा ददने र मलने व्र्न्ि बीच

अदालतमा कुन मुद्दा परे मा,
 मुलक
(79)
(ि) अमधकृत वाररस िुने व्र्न्िले त्र्स्तो िमसर्तमा काम

गनय अमनच्छा प्रकि गरी वाररस मनर्ुन्ि गने
व्र्न्िलाई अमधकृत वाररसनामाको सक्कल प्रमत सवित
मलन्ित िानकारी ददएमा ।
(२) र्स पररच्दे छमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

र्ो सं विता प्रारम्भ िुन ु अन्घ न तत्काल प्रचमलत कानूनको ररत पुर्र्ाई
प्रमान्णत भइसकेको अमधकृत वाररसनामालाई र्स पररच्छे दका कुन कुराले
असर पारे को मामनने छन ।
पररच्छे द–१४
अन्तकायलीन वा अन्तररम आदे श सम्बन्धी व्र्वस्था
१५६. अन्तकायलीन आदे श िारी गनय मनवेदन ददन सक्नेाः(१) मुद्दाको

कारबािीको मसलमसलामा कुन काम कारबािी तत्काल नरोकेमा, कुन
कार्य तत्काल नगरे मा वा मुद्दाको माग दाबीका सम्बन्धमा कुन ववषर्
र्थान्स्थमतमा नरािेमा वफरादपि वा पुनरावेदनपिको माग दाबी मनरथयक
िुने भएमा बादी वा पुनरावेदकले सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी त्र्स्तो
ववषर्मा अन्तकायलीन आदे श िारी गने माग रािी सम्बन्न्धत अदालतमा
स्पष्टीकरणाःर्स पररच्छे दको प्रर्ोिनको लामग “अन्तकायलीन आदे श” भन्नाले

मुद्दामा िुने मनणयर् वा फसला बािेकका अन्र् आदे श सम्झनु पछय ।
ु ाई
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्राप्त भएको मनवेदन उपर सुनव
गदाय त्र्स्तो आदे श िारी िुन उपर्ुि दे न्िएमा अदालतले त्र्सको कारण
िुलाई त्र्स्तो ववषर्मा अन्तकायलीन आदे श िारी गनय सक्नेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम आदे श भएकोमा मुद्दाको कुन

ु ाईको आधारमा गररएको भए अको पिले
एकपिको मनवेदनको सुनव
त्र्स्तो आदे श बदर गनय सोिी अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम मनवेदन परे कोमा सम्बन्न्धत

ु ाई गरी त्र्स्तो आदे श बदर गने वा नगने
अदालतले दुव पिको सुनव
(80)
सम्बन्धमा मनणयर् गनेछ र त्र्स उपर न्चि नबुझ्ने पिले बदर गराउन
त्र्स्तो अदालतको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मनवेदन गनय सक्नेछ ।
१५७. अन्तकायलीन आदे श उपर मनवेदन ददन सक्नेाः(१) मुद्दाको कारबािीको

मसलमसलामा तल्लो अदालतबाि भएका दे िार्का आदे श उपर न्चि
नबुझ्ने पिले त्र्स्तो आदे श भएको मममतले पन्ध्र ददनमभि त्र्स्तो आदे श
बदर वा रद्द गनय त्र्स्तो अदालतको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मनवेदन
ददन सक्नेछाः–
(क) मुद्दाका पिलाई ताररिमा रािेको वा मनिबाि िमानत

वा अदालती शुल्क मलएको,
(ि) पररच्छे द–१० बमोन्िम मुद्दा दताय गनय नममल्ने भनी

गरे को दरपीठको आदे श उपर न्र्ार्ाधीश समि उिुर
गरे कोमा त्र्स्तो उिुर रद्द भएको,
(ग) पररच्छे द–११ बमोन्िम प्रारन्म्भक ु ाई

सुनव गदाय
िकदर्ा, िदम्र्ाद वा अमधकारिेि सम्बन्धी ववषर्
मनरुपण गरी आदे श गरे को,
(घ) मुद्दाको कारबािीको मसलमसलामा अन्र् कुन आदे श

गरे को ।

अदालतमा भएको काम कारबािीमा म्र्ाद नाघेको वा मुद्दामा कानून
बमोन्िम गनुय पने कारबािी मनधायररत अवमधमभि नगरी बेरीत भएको
न्िवकर मलई त्र्स्तो काम कारबािी बदर गराउन समेत मुद्दाको पिले
त्र्स्तो अदालतको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(३) उपदफा (१) वा (२) बमोन्िम कुन मनवेदन परे मा

पुनरावेदन सुन्ने अदालतले सम्बन्न्धत अदालतबाि आवश्र्कतानुसार
प्रमतवेदन मलई वा मममसल न्झकाई त्र्स्तो मनवेदन उपर सुनव
पनेछ ।
(81)
ु ाई गदाय तल्लो अदालतले गरे को

(४) उपदफा (३) बमोन्िम सुनव
आदे श वा काम कारबािी वेरीतको वा म्र्ाद नाघेको दे न्िएमा पुनरावेदन
सुन्ने अदालतले त्र्सको कारण िुलाई त्र्स्तो आदे श बदर गनय, रद्द गनय
वा कानून बमोन्िम उपर्ुि सम्झेको अन्र् काम गनय तल्लो अदालतको
नाममा आदे श गनय सक्नेछ ।
१५८. अन्तररम आदे श िारी गने सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) कुन मनवेदनको अन्न्तम
वकनारा नभएसम्मका लामग कुन माग दाबीको कुन ववषर् र्थान्स्थमतमा
नरािेमा त्र्स्तो मनवेदनको माग दाबी मनरथयक िुने लागेमा सम्बन्न्धत
मनवेदकले त्र्स्तो व्र्िोरा िुलाई अन्तररम आदे श िारी गनय माग गनय
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अन्तररम आदे श माग गरे मा

अदालतले उन्चत र आवश्र्क दे िेमा मनवेदनको िु ङ्गो नलागेसम्मको
अवमधको लामग दे िार् बमोन्िमको कुन आदे श िारी गनय सक्नेछाः–
(क) िास अवमध तोकी अन्तररम आदे श िारी गनय,
(ि) िण्ड (क) बमोन्िम िारी भएको अन्तररम आदे शलाई

मनरन्तरता ददनु पने वा नपने सम्बन्धमा छलफलका
लामग अको पि न्झकाउने आदे श गनय,
(ग) अन्तररम आदे शको सम्बन्धमा छलफल िुँदा आफ्नो

वितमा अन्तररम आदे श िारी भएका कारणले
मनवेदनको अन्न्तम मनणयर् पिात् अको पिलाई िमत
पुगेको अवस्था दे न्िएमा प्रचमलत कानून बमोन्िम
िमतपूमतय व्र्िोने मलन्ित प्रमतविता व्र्ि गरे मा शतय
सवितको अन्तररम आदे श िारी गनय,
(घ) मनवेदन माग दाबीको ववषर् र्थान्स्थमतमा नरिे मा

मनवेदनको माग दाबी मनरथयक िुने दे न्िएमा त्र्स्तो
ववषर् र्थान्स्थमतमा राख्न ।
(82)

अन्तररम आदे शको लामग पेश भएको मनवेदनको ववषर्मा मनणयर् न िुन
उपर्ुि छ भन्ने लागेमा अदालतले त्र्स्तो ववषर्मा अन्न्तम मनणयर् गनय
बाधा पने छन ।
(४) उपदफा (२) बमोन्िम िारी गररएको अन्तररम आदे श

मनवेदनको अन्न्तम िु ङ्गो लागेपमछ स्वताः रद्द भएको मामननेछ ।

अदालतले एक पिक अन्तररम आदे श िारी गनय अस्वीकार गरे कोमा
पमछ पररन्स्थमतमा आधारभूत पररवतयन भएको आधार र कारण दे िाई
सम्बन्न्धत पिले सोिी ववषर्मा त्र्स्तो आदे शको लामग पुनाः मनवेदन ददन
(६) उपदफा (५) बमोन्िमको मनवेदन परे मा अदालतले दुब

ु ाई गरी अन्तररम आदे श सम्बन्धमा अन्तररम आदे श वा
पिको सुनव
अन्र् उपर्ुि आदे श िारी गनय सक्नेछ ।
(७) उपदफा (२) बमोन्िम िारी भएको अन्तररम आदे शलाई

मनरन्तरता ददने वा नददने सम्बन्धमा छलफल गराउन अको पि
न्झकाउने गरी आदे श भएकोमा मनवेदकको कारणबाि सोिी ददन छलफल
िुन नसकेमा तत्पिात् त्र्स्तो अन्तररम आदे श मनन्ष्क्रर् िुनेछ ।
(८) र्स दफा बमोन्िम अदालतले अन्तररम आदे श िारी गदाय वा

अन्तररम आदे श िारी गनय अस्वीकार गदाय त्र्सको कारण िुलाउनु पनेछ ।
(९) उपदफा (२) वा (६) बमोन्िम आदे श िारी भएकोमा

त्र्स्तो आदे श प्रभाववत निुने गरी मुद्दाको ववषर्मा कारबािी अगामड
बढाउन र्स दफामा लेन्िएको कुन कुराले बाधा पुर्र्ाउने छन ।
१५९. अन्तररम आदे श रद्द िुनेाः(१) एक पिीर् सुनवाई गरी अन्तररम आदे श
िारी भएको वा आफ्नो कुरा प्रस्तुत गनय मौका नपाएको कारण िुलाई
कुन पिले अदालतबाि िारी भएको अन्तररम आदे श रद्द गने माग गरी
सोिी अदालतमा मनवेदन गनय सक्नेछ ।
(83)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदन परे मा अदालतले अको

ु ाई गनय सक्नेछ ।
पिलाई न्झकाई त्र्स उपर सुनव
ु ाई गदाय सो ववषर्मा अन्घ िारी

गरे को अन्तररम आदे श रद्द गनय उपर्ुि दे िेमा अदालतले कारण िुलाई
त्र्स्तो आदे श रद्द गनेछ ।
(४) उपदफा (३) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

अदालतले अन्तररम आदे श रद्द नगरी त्र्सका शतय सं शोधन वा िेरफेर
गनय उपर्ुि दे िेमा त्र्सको कारण िुलाई अन्तररम आदे शका त्र्स्ता
शतय सं शोधन वा िेरफेर गनय सक्नेछ ।
१६०. िमतपूमतय ददनु पनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम िारी भएको अन्तररम
आदे श रद्द भएमा वा त्र्सका शतय सं शोधन वा िेरफेर भएमा त्र्सरी रद्द,
सं शोधन वा िे रफेर िुन ु अगामड अन्तररम आदे शको कारणबाि कुन काम
कारबािी गनय नसकी कुन पिलाई िामन, नोक्सानी भएमा त्र्स्तो पिले
अन्तररम आदे श माग गने पि ववरुि आफूलाई भएको िामन, नोक्सानीको
रकम उल्ले ि गरी िमतपूमतय माग गनय सम्बन्न्धत अदालतमा मनवेदन गनय
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदन परे मा अदालतले सम्बन्न्धत

ु ाई गनय सक्नेछ ।
पििरू उपन्स्थत गराई त्र्स्तो ववषर्मा सुनव
ु ाई गदाय अन्तररम आदे श िारी

भएको कारणले मनवेदकलाई वास्तववक रूपमा िामन, नोक्सानी भएको
दे न्िएमा अदालतले िामन, नोक्सानी बापत िमतपूमतय भराउने आदे श ददन
तर काल्पमनक वा अप्रत्र्ि िामन, नोक्सानी बापत िमतपूमतय भराउने

आदे श िुन सक्ने छन ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम आदे श भएकोमा अन्तररम आदे शको

माग गने पिले त्र्स्तो आदे श बमोन्िमको िमतपूमतय मनवेदकलाई भ ुिानी
(84)
पररच्छे द–१५
मलन्ित प्रमाण परीिण सम्बन्धी व्र्वस्था
१६१. प्रमाण सम्बन्धी मलित पेश गनुय पनेाः(१) बादीले वफरादपिमा उल्लेन्ित
दाबी र प्रमतबादीले प्रमतउिरपिमा उल्लेि गरे को न्िवकरसँग सम्बन्न्धत
मलन्ित प्रमाणको सक्कल र त्र्सको प्रमतमलवप वफरादपि वा
प्रमतउिरपिसँग पेश गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन नेपाल

सरकार बादी वा प्रमतबादी भएको मुद्दामा वफरादपि वा प्रमतउिरपि साथ
मलन्ित प्रमाण तत्काल पेश गनय नसक्ने भएमा त्र्सको कारण िुलाई
कुन कार्ायलर्मा त्र्स्तो प्रमाण रिेको छ वा रिन सक्ने िुन्छ त्र्सको
वववरण वफरादपि वा प्रमतउिरपिमा िुलाउन सवकनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम वफरादपि वा प्रमतउिरपिमा प्रमाण

सम्बन्धी वववरण उल्ले ि भएकोमा अदालतले त्र्स्तो प्रमाण
आवश्र्कतानुसार सम्बन्न्धत कार्ायलर्बाि आफ न्झकाई बुझ्न सक्नेछ ।
(४) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन

मलन्ित प्रमाणको सक्कल प्रमत तत्काल अदालतमा पेश गनय नसवकने भएमा
त्र्सको कारण सवित रीतपूवक
य को प्रमतमलवप पेश गनय सवकनेछ ।
१६२. प्रमाणको उल्लेिन गनुय पनेाः(१) दफा १६१ मा िुनसुक कुरा लेन्िएको
भए तापमन कुन मलन्ित प्रमाणको सक्कल प्रमत कुन व्र्न्ि वा सं स्थाको
न्िम्मामा रिी त्र्सको सक्कल वा प्रमतमलवप तत्काल उपल्ध गराउन
नसक्ने भएमा बादी वा प्रमतबादीले वफरादपि वा प्रमतउिरपिमा सोिी
कुरा उल्लेिन गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम उल्लेिन भएको प्रमाण बुझ्नु पने

दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो प्रमाणको सक्कल प्रमत वा प्रमतमलवप अदालतले
तोकेको अवमधमभि पेश गनय त्र्स्तो व्र्न्ि वा सं स्थालाई आदे श ददन
(85)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम आदे श भएमा त्र्स्तो व्र्न्ि वा

सं स्थाले अदालतले तोकेको अवमधमभि त्र्स्तो प्रमाण अदालतमा पेश गनुय
पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िमको अवमधमभि कुन व्र्न्ि वा सं स्थाले

त्र्स्तो प्रमाण पेश नगरे मा त्र्स्तो व्र्न्ि वा सं स्थाको प्रमुि
पदामधकारीलाई अदालतले एक ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना गनय सक्नेछ ।
१६३. समर् माग गनय सक्नेाः(१) वफरादपि वा प्रमतउिरपि दताय गदायका बित
मलन्ित प्रमाण पेश गनय सम्भव नभएको कारण िुलाई बादी वा
प्रमतबादीले समर् माग गरे मा र सो कारण मनामसब दे न्िएमा अदालतले
पन्ध्र ददनसम्मको समर् ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ददइएको समर्मभि बादी वा

प्रमतबादीले त्र्स्तो प्रमाण अदालतमा पेश गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िमको समर्मभि पेश नभएको प्रमाण

त्र्स्तो मुद्दामा प्रमाणको रूपमा बुझ्न सवकने छन ।
१६४. प्रमाण पेश गनय अनुममत ददन सक्नेाः(१) वफरादपि वा प्रमतउिरपि दताय
गदायका बित बादी वा प्रमतबादीको िानकारीमा नआएको कुन नर्ाँ र
मित्वपूणय मलन्ित प्रमाण पमछ िानकारीमा आएमा वा पिा लागेमा
त्र्स्तो प्रमाण पेश गनय बादी वा प्रमतबादीले अनुममत माग गनय सक्नेछ र
त्र्स्तो व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा अदालतले बादी वा प्रमतबादीलाई
त्र्स्तो प्रमाण पेश गनय अनुममत ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको प्रमाण अन्र् व्र्न्ि, सं स्था वा

मनकार्को मनर्न्िणमा रिेकोले बादी वा प्रमतबादीले आफले पेश गनय
सं भव नभएको कारण उल्लेि गरी अदालतमा मनवेदन ददएमा अदालतले
त्र्स्तो प्रमाण न्झकाउन दफा १६२ को उपदफा (२) बमोन्िम आदे श
ददन सक्नेछ ।
१६५. सक्कल मलित वफताय गनुय पनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम प्रमाण
कागिातको सक्कल प्रमत र सोको प्रमतमलवप प्राप्त भएपमछ सम्बन्न्धत
(86)
अमधकृतले त्र्स्तो प्रमाण कागिातको प्रमतमलवप सक्कल मलितसँग मभडाई

प्रमतमलवप प्रमान्णत गरी त्र्स्तो प्रमतमलवपमा पेश गने व्र्न्िको सिीछाप
गराई मममसल सं लग्न गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमान्णत प्रमतमलवप मममसल सं लग्न

गरे पमछ अदालतले त्र्स्तो प्रमाणको सक्कल प्रमत सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई
वफताय गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम वफताय गरे को सक्कल प्रमत आवश्र्क

भएमा अदालतले िुनसुक बित सम्बन्न्धत व्र्न्िबाि माग गनय सक्नेछ ।
त्र्सरी माग गरे को सक्कल मलन्ित प्रमाण मनिले पेश नगरे मा सो
प्रमाणलाई त्र्स्तो मुद्दामा प्रमाणको रूपमा मलन सवकने छन ।
१६६. प्रमतउिरपि पेश नभई प्रमाण बुझ्न नसवकनेाःकानूनमा अन्र्था उल्लेि

भएकोमा बािेक सामान्र्तर्ा प्रमतउिरपि पेश नभई वा प्रमतउिरपि पनय
सक्ने अवमध व्र्मतत नभई प्रमाण बुझ्ने कारबािी गररने छन ।
१६७. प्रमाण बुझ्नु पनेाःवफरादपि वा प्रमतउिरपिमा उल्लेि भएको सरकारी

कार्ायलर्मा रिे को कुन कागिात प्रमाणको रूपमा बुझ्नु पने दे न्िएमा
प्रमतउिरपि पेश भएको मममतले र प्रमतउिरपि पेश नभएकोमा
प्रमतउिरपि पेश िुन सक्ने अवमध व्र्मतत भएको मममतले सामान्र्तर्ा
सात ददनमभि त्र्स्तो प्रमाण बुझ्न आदे श ददनु पनेछ ।
१६८. ठिर गनुय पने कुरामा प्रमाण बुझ्नेाः(१) अदालतले मुद्दाका पििरूलाई
उपन्स्थमतको मनममि तोवकएको ताररिका ददन बादी र प्रमतबादीको
रोिबरमा वफरादपि, प्रमतउिरपि र पेश भएका सब मलित प्रमाण िेरी
तथा मनििरूसँग सो ववषर्मा आवश्र्क कुरा सोधपुछ समेत गरी
त्र्सबाि दुव पिको कुरा ममले वा नममलेको ववषर् र्वकन गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम र्वकन गदाय बादी दाबीका सम्बन्धमा

दुब पिको कुरा ममलेको दे न्िन आएमा अदालतले सोिी ददन मनणयर् गनुय
पनेछ ।
(87)
(३) उपदफा (१) बमोन्िम र्वकन गदाय दुव पिको कुरा आंन्शक
वा पूणय रूपमा नममलेको दे न्िन आएमा अदालतले िुन िुन कुरा नममली
ठिर गनुय पने िो सो कुरा र त्र्स सम्बन्धमा बुझ्नु पने थप अन्र् प्रमाण
स्पष्ट िुलाई सबुत प्रमाण न्झकाउन आदे श ददई सबुत प्रमाण बुझ्ने
ताररि तोक्नु पनेछ ।

मुद्दामा ठिर गनुय पने ववषर्सँग सम्वि कुरा बािे क अन्र् कुरामा प्रमाण
बुझ्न सवकने छन ।
१६९. मलित पेश गनय अदालतले आदे श ददन सक्नेाः(१) मुद्दाका पिले प्रस्तुत
गनय नसकेको वा नसक्ने तर मुद्दामा ठिर गनय आवश्र्क पने कुन प्रमाण
कुन व्र्न्िको साथमा क्िामा रिेको छ भन्ने अदालतलाई लागेमा
अदालतले अवमध तोकी मुद्दाको कारबािीको क्रममा िुनसुक बित
प्रमाण पेश गनय त्र्स्तो व्र्न्िलाई आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमाण पेश गनय आदे श भएकोमा

सम्बन्न्धत व्र्न्िले आदे शमा तोवकएको अवमधमभि अदालतमा आफ
उपन्स्थत भई वा अरु कुन व्र्न्ि माफयत त्र्स्तो मलित पेश गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम मलित पेश नगने वा मलित पेश गनय
नसकेको मनामसब कारण समेत उल्लेि नगने व्र्न्िलाई अदालतले दश
ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना गनय सक्नेछ ।
१७०. प्रमाण बुझ्ने क्रमाः(१) अदालतले अन्र्था आदे श ददएकोमा बािेक

अदालतले प्रमाण बुझ्न तोवकएको ताररिका ददन प्रमाण बुझ्दा
सामान्र्तर्ााः बादीले पेश गरे को प्रमाण बुझेपमछ प्रमतबादीले पेश गरे को
प्रमाण बुझ्नु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम प्रमाण बुझ्दा कुन मलित प्रमाणको

रूपमा मलन निुने वा असान्दमभयक ववषर् भएको भनी मुद्दाको कुन पिले
तत्काल आपन्ि गरे मा अदालतले त्र्स्तो ववषर्मा िाँच गरी त्र्स्तो
आपन्ि मनामसब भए वा नभएको सम्बन्धमा तत्काल आदे श गनुय पनेछ ।
(88)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम आदे श गदाय कुन पिले पेश गरे को
मलितलाई प्रमाणको रूपमा मलन निुने वा असान्दमभयक भएको ठिर
गरे मा त्र्स्तो कुरा अमभले ि गरी मममसल सं लग्न गनुय पनेछ ।
१७१. कागि गराउन सक्नेाः(१) कुन पिसँग मुद्दाका ववषर्मा कुन कुरा सोध्नु
परे मा अदालतले अको पिको रोिबरमा िुनसुक बित सोधी मनिको
कागि गराउन सक्नेछ ।
(२) कानून बमोन्िम वफरादपि मलई कारबािी, सुनव
गनुय पने ववषर्मा बािे क अरु कुन उिुरीबाि कारबािी, सुनव
ु ाई गरी
वकनारा गनुय पने मुद्दामा अदालतले बादी वा प्रमतबादीसँग िुलाउनु पने
कुराको प्रमाण समेत िुलाई मनिको बर्ान गराई अमभलेि गरी मुद्दाको
१७२. सद्दे वकते मा बर्ान गराउनु पनेाः(१) प्रमाण बुझ्न तोवकएको ताररिमा
बादीले पेश गरे को प्रमाणको कागि प्रमतबादीलाई र प्रमतबादीले पेश
गरे को प्रमाणको कागि बादीलाई सक्कल दे िाई सुनाई मनिले त्र्स्तो
कागिलाई सद्दे, कीते वा िालसािी नामाकरण गरे मा अदालतले सोिी
व्र्िोराको बर्ान गराई अमभले ि गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम दे िाउँदा वा सुनाउँदा तत्काल सद्दे,

कीते वा िालसािी छु ट्याउन नसक्ने भई कुन पिले म्र्ाद माग गरे मा
अदालतले तीन ददनसम्मको म्र्ाद ददनु पनेछ ।
(३) मुद्दाको पि बािे क अरुको सिीछाप परे को कागि पेश

भएमा तत्काल सद्दे, कीते वा िालसािी छु ट्याई नामाकरण गनय नसक्ने
भई मुद्दाका कुन पिले म्र्ाद मागेमा प्रमाण सवित सद्दे, कीते वा
िालसािीमा बर्ान गनय पन्ध्र ददनसम्मको म्र्ाद ददन सवकनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम ददइएको म्र्ादमभि बर्ान गने

व्र्न्िले सद्दे, कीते वा िालसािी िे नामाकरण गदयछ अदालतले सोिी
अनुरूप बर्ान गराई अमभलेि गनुय पनेछ ।
(89)
(५) उपदफा (४) बमोन्िम बर्ान गराउँदा कुन पिले त्र्स्तो

मलित कीते वा िालसािी िो भन्ने बर्ान गरे मा अदालतले सो ददन
मुद्दाका सब पििरू िान्िर रिे को भए मनििरूको सोिी ददन र कुन पि
िान्िर नरिे को भए त्र्स्तो पिको िकमा त्र्सपमछ िान्िर भएक ददन
बर्ान गराउनु पनेछ ।
(६) वाररस वा कानून व्र्वसार्ी ताररिमा रिे को मुद्दामा

सम्बन्न्धत पिलाई न न्झकाउनु आवश्र्क दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो
पिलाई न्झकाई मनिको बर्ान गराउनु पनेछ ।
(७) र्स दफा बमोन्िम प्रमाणको कागि दे िाउँदा वा सुनाउँदा

सम्बन्न्धत पिले सद्दे, कीते वा िालसािी छु ट्टाउन नसक्ने भएमा
अदालतले त्र्स्तो प्रमाणको कागि िाँच गनय सम्बन्न्धत ववशेषज्ञ समि
पठाउन सक्नेछ ।
१७३. सद्दे, कीते वा िालसािीको लामग सुनाउनु नपनेाः(१) कानून बमोन्िम

प्रमाण मलन नसवकने मलित सद्दे, कीते वा िालसािीको प्रर्ोिनको लामग
सुनाउनु वा दे िाउनु पने छन ।
(२) कुन प्रमतबादीले प्रमाणको रूपमा पेश गरे को मलितबाि अन्र्

कुन प्रमतबादीलाई असर पने रिेछ भने अदालतले दफा १७२ को
प्रवक्रर्ा अवलम्बन गरी असर पने प्रमतबादीलाई त्र्स्तो प्रमाण दे िाई
सुनाई मनिको बर्ान गराउनु पनेछ ।
१७४. पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि प्रमाण बुझ्नेाःपुनरावेदन परी वा केिी

व्र्िोराले मनणयर् िाँचका लामग अदालतमा प्राप्त भएको मुद्दामा प्रमाणको
लामग पेश भएको मलन्ित प्रमाण सद्दे, कीते वा िालसािी छु ट्याई इन्साफ
गनुय पने अवस्था दे न्िएमा र त्र्स्तो कार्यववमध पूरा नगरी तल्लो
अदालतबाि मुद्दा फसला भएको रिेछ भने पुनरावेदन सुन्ने अदालतले
त्र्स्तो कागि सक्कल न्झकाई पिको बर्ान गराउनु पनेछ ।
ु ाई र वकनारा गनुय पनेाःकुन दे वानी मुद्दामा

१७५. बर्ान मलई कारबािी, सुनव
प्रमतबादीको प्रमतउिरपि वा बर्ानबाि उठे को कानून बमोन्िम फौिदारी
(90)
कार्म िुने मुद्दा सोिी मममसलबाि पिको बर्ान गराई मुद्दाको कारबािी,
सुनव
तर कानून बमोन्िम कुन िास वकमसमका मुद्दा माि िेने अमधकार

पाएको अदालतले सोिी कानून बमोन्िमका मुद्दाको माि कारबािी,
सुनव
१७६. प्रभाववत पिलाई बुझ्नु पनेाःमममसल सं लग्न कागिातको अध्र्र्नबाि

मुद्दामा कुन कुरा ठिर गदाय मुद्दाका पि बािे क तेस्रो व्र्न्िको िक
समेत प्रभाववत िुने दे न्िएमा वा त्र्स्तो व्र्न्ि समेत मुद्दामा सम्बन्न्धत
दे न्िन आएमा अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िलाई समेत बुझी मनिलाई आफ्नो
कुरा भन्ने मनामसब समर् र मौका ददई मनिले पेश गरे को प्रमाणको
ु ाई
आधारमा मनिलाई कारणी सरि ताररिमा रािी मुद्दाको कारबािी, सुनव
र वकनारा गनुय पनेछ ।
१७७. नाप, िाँच वा नक्सा गनय सक्नेाः(१) वववाद परे को अचल सम्पन्िको
नाप, नक्सा वा नाप िाँच नगरी मुद्दाको वकनारा गनय निुने दे न्िएमा
अदालतले त्र्स्तो सम्पन्िको नाप, िाँच वा नक्सा गराउन आदे श ददनु
पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भई त्र्स्तो सम्पन्िको नाप,

िाँच वा नक्सा गराउनु परे मा अदालतले दुव पिलाई त्र्स्तो नाप, नक्सा
वा िाँच गनुय पने ठाउँ तोकी त्र्स्तो ठाउँमा िान्िर िुन िानु भनी ताररि
तोकी वा ताररिको सूचना ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम तोवकएको ताररिको ददन अदालतका

कम्तीमा रािपिअनवङ्कत दद्वतीर् श्रे णीका एकिना कमयचारी र अममन
अचल सम्पन्ि नाप िाँच िुने ठाउँमा गई मुद्दाका दुव पि, उपल्ध
भएसम्म स्थानीर् तिका कम्तीमा एक िना प्रमतमनमध र कम्तीमा दुई
िना स्थानीर् व्र्न्िलाई समेत रोिबर रािी िुन अचल सम्पन्िको नाप,
नक्सा वा िाँच गनय पने िो सो नापी िाँची नक्सा मुच ुल्का समेत तर्ार
(91)
(४) उपदफा (३) बमोन्िम नाप, िाँच वा नक्सा गररसकेपमछ

अदालतबाि ििी गएका कमयचारीले त्र्स्तो नक्सा मुच ुल्कामा सम्बन्न्धत
पि, स्थानीर् व्र्न्ि र स्थानीर् तिका प्रमतमनमधको सिीछाप गराई त्र्स्तो
मुच ुल्कामा आफ्नो नाम लेिी सिीछाप गरी नाप, िाँचको तीनप्रमत नक्सा
तर्ार गरी त्र्स्तो नक्सामा समेत नापिाँच गने कमयचारीको नाम, थर
तथा पद िुलाई सिीछाप गरी त्र्सको एक एक प्रमत मुद्दाका पिलाई
ददई बुन्झमलएको भरपाई गराई बाँकी एक प्रमत नक्सा, भरपाई र मुच ुल्का
अदालतमा दान्िला गरी सम्बन्न्धत मममसल सामेल गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (३) बमोन्िम नाप िाँच वा नक्सा गदाय पििरू

उपन्स्थत नभएमा वा उपन्स्थत भए पमन नक्सा मुच ुल्कामा सिीछाप गनय
मञ्जुर नगरे मा वा पििरू ताररिमा िान्िर नभएको मुद्दा भए उपदफा
(४) बमोन्िमका अन्र् व्र्न्ििरू रािी नक्सा, नाप वा िाँच गरी पि
उपन्स्थत नभएको वा भए पमन सिीछाप नगरे को व्र्िोरा कवफर्त िनाई
िविएका कमयचारीले आफ्नो र स्थानीर् तिको कम्तीमा एक िना
प्रमतमनमधको सिीछाप गरी गराई त्र्स्तो नक्सा मुच ुल्का अदालतमा
दान्िला गरी मममसल सामेल राख्नु पनेछ ।
(६) र्स दफा बमोन्िम स्थानीर् तिको प्रमतमनमध उपन्स्थत िुन ु

पनेमा मनिलाई सूचना ददँदा पमन उपन्स्थत नभएमा मनि उपन्स्थत
नभएको कारणले माि अन्र् कार्यववमध पूरा भएको नाप, िाँच वा नक्सा
बेरीतको मामनने छन ।
(७) र्स दफा बमोन्िम रीत नपुगेको नाप, िाँच वा नक्सा

प्रमाणको लामग ग्राह्य िुने छन ।
(८) र्स दफा बमोन्िम कुन अचल सम्पन्िको नाप नक्सा वा

िाँच गदाय अदालतबाि नाप िाँच गनय िविएको कमयचारीले बदिर्त
न्चताई त्र्स्तो अचल सम्पन्िको वास्तववक वा र्थाथयताभन्दा फरक िुने
गरी नाप, नक्सा वा िाँच गरे को पाइएमा त्र्स्तो कमयचारीलाई दश ििार
रुपर्ाँसम्म िररबाना िुनेछ र त्र्स्तो कमयचारी उपर ववभागीर् कारबािी
समेत िुनेछ ।
(92)
१७८. ठाउँ अवलोकन गनय सक्नेाः(१) मुद्दाको ववषर्वस्तु िविल भई त्र्स्तो

ववषर्वस्तु र्थाथयरूपमा अदालत समि पेश गनय सम्भव निुने दे न्िएमा वा
प्रमाणको रूपमा ददएको वस्तु, वववादको ववषर् वा अचल सम्पन्ि रिेको
ठाउँको न प्रत्र्ि रूपमा अवलोकन वा मनरीिण गनुय पने दे न्िएमा
अदालतले त्र्सको कारण िुलाई आदे श गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अवलोकन वा मनररिण गनय आदे श

भएमा सो प्रर्ोिनको लामग अग्रीम रूपमा ददन तोकी न्र्ार्ाधीश आफ वा
अदालतको आदे श बमोन्िम तोवकएको प्राववमधज्ञ वा अन्र् कुन कमयचारीले
त्र्स्तो वस्तु, ववषर् वा ठाँउको अवलोकन वा मनरीिण गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम कुन प्राववमधज्ञ वा अन्र् कुन

कमयचारीले त्र्स्तो वस्तु, ववषर् वा ठाउँको अवलोकन वा मनरीिण गरे को
भए मनिले मुद्दाको ववषर् वस्तुसँग सान्दमभयक ववषर्मा प्रमतवेदन तर्ार
गरी अदालतमा पेश गनुय पनेछ ।
पररच्छे द–१६
सािी परीिण सम्बन्धी व्र्वस्था
१७९. पिले सािी उपन्स्थत गराउनु पनेाः(१) मुद्दाका पिले प्रमाणको रूपमा
उल्लेि गरे का सािीलाई सािी परीिणका लामग अदालतद्वारा तोवकएको
ताररिका ददन आफले उपन्स्थत गराउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम तोवकएको ताररिका ददन उपन्स्थत

नभएका सािीको परीिण िुन सक्ने छन ।

तापमन सािी उपन्स्थत गराउनको लामग तोवकएको ताररिका ददन दफा
२२५ को िण्ड (ग) वा (ङ) को अवस्था परी अदालतमा सािी
उपन्स्थत गराउन नसकेकोले अको ताररि तोकी पाउन त्र्स्तो अवस्था
परे को कुरा सम्बन्न्धत स्थानीर् ति वा कुन सरकारी मनकार्को मसफाररस
समेत सं लग्न गरी बािो िुलेको मममतले बािोको म्र्ाद बािेक सात
(93)
ददनमभि मनवेदन ददएमा मनवेदन ददएको सात ददनमभि अदालतले सािी

परीिण गराउने गरी अको ताररि तोक्नेछ ।
१८०. अदालतबाि सािी न्झकाई परीिण गनय सवकनेाः(१) दफा १७९ मा

िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन नेपाल सरकारको वा सावयिमनक िक,
वित वा सरोकार सं लग्न रिे को मुद्दामा नबुझी निुने सािीलाई अदालतले
आदे श गरी पन्ध्र ददनमभि अदालतमा उपन्स्थत िुन म्र्ाद िारी गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम म्र्ाद िारी भएमा त्र्स्तो सािी

अदालतले तोकेको अवमधमभि अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पनेछ ।
(३) र्स पररच्छे द बमोन्िम सािीका नाममा म्र्ाद िारी गदाय

अनुसूची–१४ बमोन्िमको ढाँचामा िारी गनुय पनेछ ।
१८१. सािी बुझ्न कमयचारी ििाउन सक्नेाः(१) शारीररक अस्वस्थताका

कारणले अदालतमा उपन्स्थत िुन नसक्ने सािीलाई मनि रिे बसेको
ठाउँमा न गई सािी बुझ्नको लामग मुद्दाको कुन पिले अदालतमा
मनवेदन ददएमा र त्र्स्तो व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा अदालतले मनवेदन
माग बमोन्िम सािी बुझ्नको लामग आदे श ददनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भएकोमा सािी रिे बसेको

ठाँउमा अदालतको न्र्ार्ाधीश आफ गई वा कमयचारी ििाई सािी बुझ्न
वा बुझ्न लगाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम सािी बुझ्नको लामग न्र्ार्ाधीश वा

अदालतको कमयचारी िाँदा लाग्ने िचय मनवेदन ददने व्र्न्िले व्र्िोनुय
पनेछ ।
१८२. श्रव्र्–दृश्र् सम्वाद (मभमडर्ो कन्फरे न्स) माफयत सािी परीिण गनय सक्नेाः
(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन अमत
वृि अवस्था, शारीररक अशिता, अस्वस्थता वा नेपाल बाविर रिे बसेको
कारण कुन सािी अदालतमा उपन्स्थत िुन नसक्ने कारण दे िाई त्र्स्तो
सािीको श्रव्र्–दृश्र् सम्वादको माध्र्मबाि परीिण िुने मुद्दाको कुन
पिले अदालतमा मनवेदन ददएमा त्र्स्तो व्र्िोरा अदालतलाई मनामसब
(94)
लागेमा अदालतले त्र्स्ता सािीको श्रव्र्–दृश्र् सं वादको माध्र्मबाि

परीिण गनय आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भएमा सम्बन्न्धत पिले

श्रव्र्–दृश्र् सम्वादबाि सािी परीिण गनयको लामग अदालतबाि
तोवकएको ददन र ठाउँमा त्र्स्ता सािीलाई उपन्स्थत गराउनु पनेछ ।
(३) अदालतले श्रव्र्–दृश्र् सम्वादमा उपन्स्थत भएको सािीलाई

अदालतमा उपन्स्थत भएको सािी सरि मानी परीिण गनुय वा गराउनु
पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम सािी परीिण गराउँदा अदालतले

श्रव्र्–दृश्र् सम्वादबाि भएको सािीको बकपि र श्रव्र्–दृश्र् सम्वादको
व्र्िोरा लेिवि गरी अमभलेि गनुय पनेछ ।
(५) अदालतले श्रव्र्–दृश्र् सम्वाद माफयत सािी बुझेको

अमभलेिको मुच ुल्का अनुसूची–१५ बमोन्िम गराउनु पनेछ ।
(६) र्स दफा बमोन्िम सािी परीिण गदाय वा गराउँदा लागेको

िचय श्रव्र्–दृश्र् सम्वाद माफयत सािी परीिण गराउन मनवेदन ददने
पिले व्र्िोनुय पनेछ ।
१८३. पिलाई ताररि तोकेको ददन सािी परीिण गने ददन तोक्नेाः(१) दफा
१८१ वा १८२ को अवस्थामा बािेक सािी परीिण गदाय पिलाई
ताररि तोवकएको ददनमा न परीिण गने गरी अदालतले सािी परीिण
गने ददन तोक्नु पनेछ ।
(२) सािी परीिण गदाय सािीले व्र्ि गरे को कुराको बकपि

तर्ार गरी मनिको सिीछाप गराई अमभलेि गनुय पनेछ ।
१८४. शपथ मलनु पनेाःसािीले अदालतमा उपन्स्थत भई बकपि गदाय सत्र् कुरा
व्र्ि गने कुराको उद्घोषण गरी न्र्ार्ाधीश समि अनुसूची–१६ को
ढाँचामा शपथ मलनु पनेछ ।
(95)
१८५. सािी परीिण न्र्ार्ाधीशले गनुय पने ाः(१) सािी परीिण िुन न्र्ार्ाधीशको
इिलाशमा पेश भएको छ सोिी न्र्ार्ाधीशले गराउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम परीिण गदाय न्र्ार्ाधीशले बकपि

अमभलेि गनय तथा सािी परीिण गनय आवश्र्क पने कमयचारीको
सिार्ता मलन सक्नेछ ।
१८६. तोवकएको ताररिका ददन सािी परीिण गनुय पनेाः(१) दफा १८१ वा
१८२ को अवस्थामा बािे क अदालतले सािी परीिण गनय तोवकएको
ताररिका ददनमा न अदालतमा उपन्स्थत भएका सम्पूणय सािीिरूको
परीिण गररसक्नु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सम्पूणय सािीिरूको सोिी ददन

परीिण गनय समर् अभावको कारणले नभ्र्ाउने भएमा अदालतले त्र्सको
कारण िुलाई त्र्सको भोमलपल्ि सािी परीिण गने गरी सािी तथा
पििरूलाई ताररि तोक्नु पनेछ ।
स्पष्टीकरणाः र्स दफाको प्रर्ोिनका लामग “त्र्सको भोमलपल्ि” भन्नाले

सािी परीिण गरे को ददनको लगि पमछ अड्डा िुलेको पविलो ददन
१८७. बकपि प्रमान्णत गनुय पनेाः(१) न्र्ार्ाधीशले अदालतमा सािी परीिण

गदाय मुद्दामा मनिबाि िुलाउनु पने ववषर्को प्रश्न सोधी त्र्स्तो प्रश्न,
सािीले ददएको िवाफ र त्र्समा कानून बमोन्िम न्िरि भएको भए त्र्स
समेतको वववरण बकपिमा अमभलेि गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको वववरण अमभले ि भएपमछ

सािीलाई कुन ववषर्मा कुन कुरा व्र्ि गनय बाँकी भए नभएको सोधी
बाँकी भए त्र्स्तो कुरा समेत व्र्ि गनय लगाई बकपिमा त्र्स्तो कुरा
अमभलेि गनुय पनेछ र त्र्स्तो बकपिको कागिमा मनि र मुद्दाका
उपन्स्थत पि वा वाररसको रोिबरमा सािी परीिण भएको कुरा उल्ले ि
गरी त्र्स्ता सब व्र्न्ििरूको सिीछाप गराई न्र्ार्ाधीशले प्रमान्णत गनुय
पनेछ ।
(96)
(३) उपदफा (२) बमोन्िम तर्ार भएको बकपिको कागिमा

सािी, मुद्दाका पि वा वाररसमध्र्े कसले वा सबले सिीछाप गनय इन्कार
गरे मा सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी सािी परीिण गने न्र्ार्ाधीशले त्र्स्तो
कुरा प्रमान्णत गरी सम्बन्न्धत मुद्दाको मममसलमा राख्नु पनेछ ।
(४) सािीको बकपि गराउँदा अनुसूची–१७ बमोन्िमको ढाँचामा

गराउनु पनेछ ।
१८८. कवफर्त िुलाई प्रमान्णत गनुय पनेाःसािी परीिण गदाय सम्बन्न्धत सािीले
न्र्ार्ाधीशद्वारा सोमधएको प्रश्नको िवाफ नददएमा, ददन इन्कार गरे मा वा
िुन प्रश्नको िवाफ िोन्िएको िो सोको िवाफ नददई असम्बन्न्धत
ववषर्को िवाफ ददएमा न्र्ार्ाधीशले सोको कवफर्त िुलाई दफा १८७
बमोन्िम प्रमान्णत गनुय पनेछ ।
१८९. बन्द सवाल गनय सक्नेाः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा
लेन्िएको भए तापमन परीिण गनुय पने सािी अको न्िल्लाको वामसन्दा
भई मनिको शारीररक अवस्थाको कारणले मनिलाई मुद्दा रिेको
अदालतमा उपन्स्थत गराई बकपि गराउन नसवकने कुरा उल्लेि गरी
बन्द सवाल माफयत परीिण गराउन सम्बन्न्धत पिले अदालत समि
मनवेदन ददएमा र त्र्स्तो व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा अदालतले बन्द
सवाल माफयत सािी परीिण गराउन आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम बन्द सवाल माफयत सािी परीिण

गराउनु परे मा त्र्स्तो सािीलाई सोध्नु पने प्रश्निरू अनुसूची–१८ को
ढाँचामा तर्ार गरी न्र्ार्ाधीशबाि प्रमान्णत गराई सािी रिे बसेको
न्िल्लाको न्िल्ला अदालतमा बन्द सवाल पठाउनु पनेछ र त्र्स्तो सवाल
ववद्युतीर् माध्र्मबाि समेत पठाउन सवकनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम अदालतबाि बन्द सवाल गराउने

आदे श भएमा मुद्दाका पििरूलाई सोिी बमोन्िम बन्द सवाल गराउने
अदालतमा उपन्स्थत िुन ताररि तोकी त्र्सको िानकारी त्र्स्तो
अदालतलाई ददनु पनेछ ।
(97)
(४) उपदफा (२) बमोन्िम बन्द सवाल प्राप्त भएमा त्र्स्तो

अदालतले सम्बन्न्धत पिबाि दफा १७९ को उपदफा (१) बमोन्िम
उपन्स्थत गराइएको सािीलाई आफ्नो अदालतमा मुद्दा परे सरि र्स
पररच्छे द बमोन्िमको कार्यववमध पूरा गरी बन्द सवालका प्रत्र्ेक प्रश्नको
िवाफको बकपि तर्ार गरी त्र्स्तो बकपिको कागिमा दफा १८७ वा
१८८ बमोन्िमको प्रवक्रर्ा पूरा गरी त्र्स्तो व्र्न्िको सविछाप गराई
तीन ददनमभि सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम बन्द सवाल गनुय पने व्र्न्ि िान्िर
नभएमा त्र्स्तो अदालतले सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी बन्द सवाल
पठाउने अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(६) उपदफा (४) बमोन्िम सम्बन्न्धत अदालतमा बन्द सवाल

पठाउँदा त्र्स्ता मुद्दाका पि वा वाररसलाई सोको िानकारी गराई ताररि
तोकी िान्िर िुन मुद्दा परे को अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
पररच्छे द–१७
ु ाई तथा फसला सम्बन्धी व्र्वस्था

मुद्दाको सुनव
१९०. सिममत भएको ववषर्मा फसला गनय सक्नेाः(१) प्रमतउिरपि दान्िला

भएपमछ बादी र प्रमतबादीको उपन्स्थमतको लामग तोवकएको ताररिमा दुव
पिको रोिबरमा वफरादपि, प्रमतउिरपि तथा दान्िला भएको सब मलित
अध्र्र्न गरी कुन कुरा अस्पष्ट रिेको भए बादी र प्रमतबादीसँग त्र्स्तो
अस्पष्ट कुराको सम्बन्धमा आवश्र्क कुरा सोधपुछ गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अध्र्र्न गदाय वा सोधपुछ गदाय दुव

पिको कुरा ममले वा नममलेको ववषर् अदालतले र्वकन गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम र्वकन गदाय प्रमतबादीले बादीको दाबी

स्वीकार गरे को दे न्िन आएमा अदालतले त्र्स्तो मुद्दा त्र्स बित फसला
गनय सक्नेछ ।
१९१. बादी प्रमतबादीको पूवस ु व

य न ु ाई छलफल गराउन सक्नेाः(१) अदालतले कुन
मुद्दामा ठिर गनुय पने ववषर् र्वकन गनय बादी र प्रमतबादीको पूवस ु व
य न ु ाई
(98)
छलफल िुन मनामसब लागेमा त्र्सको कारण िुलाई त्र्स्तो छलफल

गने आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भएमा अदालतले त्र्स

प्रर्ोिनको लामग पििरूलाई ताररि तोकी त्र्स्तो छलफल गराउनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िमको छलफलमा बादी, प्रमतबादी तथा

मनिका कानून व्र्वसार्ी उपन्स्थत िुन सक्नेछन् ।
(४) उपदफा (२) बमोन्िमको छलफलमा बादी र प्रमतबादीले

आफ्नो दाबी वा प्रमतवादलाई समथयन वा िण्डन गने प्रमाण पेश गनय
तथा अदालतले ठिर गनुय पने ववषर् र्वकन गनय आफ्नो दाबी वा न्िवकर
पेश गनय सक्नेछन् ।
(५) उपदफा (२) बमोन्िमको छलफलबाि ठिर गनुय पने ववषर्

र्वकन भइसकेपमछ पररच्छे द– १५ बमोन्िम बुन्झएको प्रमाणको अमतररि
त्र्स्तो ववषर्मा थप प्रमाण बुझ्नु पने दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो प्रमाण
बुझ्न आदे श ददनेछ ।
(६) र्स दफा बमोन्िम बादी वा प्रमतबादीको छलफल गराएकोमा

अदालतले त्र्सको अमभलेि तर्ार गरी मममसल सं लग्न गनुय पनेछ ।
(७) 
..............
ु ाई गनुय पनेाः(१) प्रमाण बुझ्ने

१९२. प्रमाण बुझ्ने कार्य सम्पन्न भएपमछ सुनव
कार्य सम्पन्न भएपमछ अदालतले सामान्र्तर्ा एक मविनामभि मुद्दाको
ु ाई गरी मनणयर् गनुय पनेछ ।
सुनव
ु ाई गदाय मुद्दाका पििरूले आफ

(२) उपदफा (१) बमोन्िम सुनव
वा आफूले मनर्ुि गरे को कानून व्र्वसार्ी वा वाररस माफयत आफ्नो
दाबी वा प्रमतरिा गनय बिस परवी गनय सक्नेछन् ।
मुलक
(99)
ु ाई गदाय मुद्दामा थप कुरािरू

(३) उपदफा (१) बमोन्िम सुनव
स्पष्ट गनयको लामग मलन्ित बिस नोि पेश गनय अदालतले आदे श गरे मा
मुद्दाका पि आफले वा मनिले मनर्ुि गरे को कानून व्र्वसार्ी वा
वाररसले अदालतद्वारा तोवकएको अवमधमभि मलन्ित बिस नोि पेश गनुय
पनेछ ।
१९३. ममलापि गनय मौका ददनु पनेाः(१) पििरूले अदालतमा ववचाराधीन रिेको
मुद्दा िुनसुक तिमा पमन ममलापि गनय चािेमा सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी
ु मनवेदन ददन सक्नेछन् ।
अदालतमा सं र्ि
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ममलापिको लामग मनवेदन ददएमा

अदालतले त्र्स्तो मनवेदनको व्र्िोरा, त्र्सको मतलब र पररणाम
सम्बन्न्धत पििरूलाई सुनाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम सुनाउँदा पमन मुद्दाका पििरूले

ममलापि गनय मञ्जुर गरे मा अदालतले ममलापिको तीन प्रमत मस्र्ौदा तर्ार
गराउनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम तर्ार भएको ममलापिको व्र्िोरा

पििरूलाई सुनाउँदा पििरू ममलापि गनय सिममत भएमा त्र्स्तो
ममलापिको कागिमा दुव पििरूको सिीछाप गराई न्र्ार्ाधीशले आफ्नो
रोिबरमा सो ममलापि भएको व्र्िोरा प्रमाणीकरण गरी एक प्रमत
सम्बन्न्धत मममसलमा रािी बादी र प्रमतबादीलाई एक एक प्रमत ददनु पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम ममलापि भएकोमा ममलापि

बमोन्िमको काम नभएको भन्ने ववषर्मा बािे क ममलापिमा न्चि बुझेन
भनी उिुर लाग्ने छन ।
(६) उपदफा (४) बमोन्िम ममलापि भएकोमा त्र्सको पररणाम

स्वरूप ममलापि बमोन्िम दान्िला िारे ि, नामसारी, दताय, रन्िष्ट्रेशन वा
अचल सम्पन्िको वकिाकाि गनुय पने रिेछ भने ममलापि गराउने
अदालतले ममलापि भएको तीन ददनमभि ममलापि बमोन्िमको काम गनय
सम्बन्न्धत कार्ायलर्मा लेिी पठाउनु पनेछ ।
(100)
(७) उपदफा (६) बमोन्िम लेिी आएमा सम्बन्न्धत कार्ायलर्ले

तीन ददनमभि कार्ायन्वर्न गनुय पनेछ ।
१९४. मेलममलापको माध्र्मबाि वववादको समाधान गनय सक्नेाः(१) पििरूले

चािेमा िुनसुक तिको अदालतमा ववचाराधीन रिेको मुद्दाको
ु
मेलममलापको माध्र्मबाि वववादको समाधान गनय सं र्ि रूपमा त्र्स्तो
अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछन् ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदन ददएकोमा मेलममलापबाि

वववादको समाधान िुन उपर्ुि दे न्िएमा मुद्दा िेने न्र्ार्ाधीशले त्र्स्तो
मुद्दा मेलममलापको माध्र्मबाि वववादको समाधान गनय आदे श ददनेछ ।

तापमन कुन अदालतमा ववचाराधीन रिेको कुन मुद्दा मेलममलापका
माध्र्मबाि समाधान गनय उपर्ुि िुने कुरा अदालतलाई लागेमा र
पििरू मेलममलापको प्रवक्रर्ामा िान सिमत भएमा अदालतले
मेलममलापको माध्र्मबाि त्र्स्तो मुद्दाको समाधान गनय आदे श ददन
(४) उपदफा (२) वा (३) बमोन्िम आदे श भएकोमा कानून

बमोन्िम मेलममलापको माध्र्मबाि मुद्दाको समाधान गने प्रवक्रर्ा प्रारम्भ
(५) उपदफा (४) बमोन्िमको प्रवक्रर्ा अवलम्बन गदाय मुद्दाको

समाधान िुने भएमा पििरूले सोिी व्र्िोरा उल्ले ि गरी अदालतमा
मनवेदन ददनु पनेछ ।
(६) उपदफा (५) बमोन्िम मनवेदन प्राप्त भएमा अदालतले

पििरू बीच ममलापि गराई ददनु पनेछ ।
(७) ममलापि सम्बन्धमा दफा १९३ को उपदफा (३), (४), (५)

र (६) का व्र्वस्थािरू र्स दफा बमोन्िम मेलममलापको माध्र्मबाि
मुद्दा समाधान भएकोमा समेत आवश्र्क िे रफेर सवित लागू िुनेछन् ।
(101)
(८) र्स दफा बमोन्िम मेलममलापको माध्र्मबाि मुद्दाको

समाधान गनय आदे श ददइएकोमा सो माध्र्मबाि मुद्दाको समाधान िुन
नसकेमा अदालतले पििरूलाई ताररि तोकी त्र्स्तो मुद्दा कानून
बमोन्िम कारबािी, सुनव
१९५. ममलापि वा मेलममलाप िुन नसक्नेाःदफा १९३ वा १९४ मा िुनसुक

कुरा लेन्िएको भए तापमन नेपाल सरकार बादी भई चलेको 
............
सावयिमनक, सरकारी वा सामुदावर्क सम्पन्ि सम्बन्धी मुद्दा पििरू बीच
ममलापि िुन वा मेलममलापको माध्र्मबाि समाधान िुन सक्ने छन ।
तर सावयिमनक, सरकारी वा सामुदावर्क सम्पन्ि कार्म िुने गरी

ममलापि गनय बाधा पने छन ।
१९६. दाबी वफताय मलन सक्नेाः(१) नेपाल सरकार बादी िुने मुद्दामा बािेक अन्र्
कुन पमन मुद्दामा मुद्दाको पिले वफरादपि, पुनरावेदनपि वा मनवेदनपिमा
आफूले मलएको दाबी त्र्ागी सो दाबी वफताय मलनको लामग वा आफ्नो
दाबी साववत गनय नसक्ने वा दाबीको प्रर्ोिन समाप्त भएको कारण दे िाई
सो वफरादपि, पुनरावेदनपि वा मनवेदनपि वफताय मलनको लामग मुद्दाको
फसला िुन ु अन्घ िुनसुक बित अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनवेदन प्राप्त भएमा अदालतले मनवेदन

माग बमोन्िम वफरादपि, पुनरावेदनपि वा मनवेदनपि वफताय मलन अनुममत
ददने आदे श गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम वफरादपि, पुनरावेदनपि वा

मनवेदनपि वफताय मलने आदे श भएमा अदालतले सो मुद्दाको लगत कट्टा
(४) र्स दफा बमोन्िम कसले वफरादपि, पुनरावेदनपि वा

मनवेदनपि वफताय मलएकोमा सोिी व्र्न्िले त्र्स्तो वफरादपि,
पुनरावेदनपि वा मनवेदनमा ववपि बनाइएका व्र्न्ि उपर सोिी ववषर्मा
उिुर गनय सक्ने छन ।
मुलक
(102)
ु ाई सम्पन्न
१९७. फसला गनुय पनेाः(१) र्स पररच्छे द बमोन्िम मुद्दाको सुनव
ु ाई सम्पन्न भएको ददनमा न अदालतले मनणयर्
भएपमछ सामान्र्तर्ा सुनव
गनुय पने वववादको ववषर्मा मनणयर् गरी रार् वकताबमा अमभलेि गनुय पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “रार् वकताब” भन्नाले

न्र्ार्ाधीशले मुद्दामा ठिर गरे को ववषर् र त्र्सका आधार सं न्िप्त रूपमा
अमभलेि गनय अदालतमा रान्िएको वकताब सम्झनु पछय ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दफा

१९२ को उपदफा (३) बमोन्िम बिस नोि दान्िला गनय अदालतबाि
आदे श भएकोमा अदालतले बिस नोि प्राप्त भएको मममतले सात ददनमभि
मनणयर् गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम मुद्दाको ठिर गनुय पने ववषर्मा िविल
कानूनी वा तथ्र्गत प्रश्न समावेश भएकोले त्र्स्तो ववषर्मा सोिी ददन
ठिर गनय नसवकने भए कुन ववषर्को कानूनी वा तथ्र्गत िविल प्रश्न
समावेश भएको िो त्र्सको कारण िुलाई अदालतले आदे श ददएमा
बढीमा पन्ध्र ददनमभि मनणयर् सुनाउने ददनको ताररि तोक्नु पने छ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम ताररि तोवकएकोमा अदालतले सो

ददन मुद्दाको ठिर गरी रार् वकताबमा अमभलेि गरी पििरूलाई मनणयर्
सुनाउनु पनेछ ।

(५) अदालतबाि एकतफी फसला भएकोमा त्र्सरी फसला गने
अदालतले त्र्स्तो फसला तर्ार भई प्रमाणीकरण भएको मममतले तीस
ददनमभि मुद्दामा उपन्स्थत नरिेको पिलाई फसलाको अनुसूची (२०)
बमोन्िमको ढाँचामा पररच्छे द–८ को प्रवक्रर्ा पूरा गरी सूचना तामेल गनुय
पनेछ र त्र्स्तो सूचना तामेल िुन नसकेमा मुद्दामा उपन्स्थत नरिेको
पिको िानकारीको लामग रावष्ट्रर्स्तरका दमनक पमिकामाएकतफी फसला
भएको सूचना प्रकाशन गनुय पनेछ ।
 मुलक
(103)
ु ाईको मममत तोवकएकोमा

(६) अदालतबाि फसलाको लामग सुनव
त्र्सरी तोवकएको मममत अगाव मुद्दाको सम्पूणय तथ्र्िरू र बुन्झएका
प्रमाण सवितको व्र्िोरा अमभले ि गरी मुद्दामा ठिर गनुय पने ववषर् पमन
र्वकन गरी दफा १९१ बमोन्िम मममसल सामेल राख्नु वा राख्न लगाउनु
पनेछ ।
(७) मुद्दा वकनारा भई रार् वकताबमा लेन्िएको अदालतको

मनणयर्को व्र्िोरा सम्बन्न्धत कुन पि वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले
मलन चािेमा अदालतले त्र्स्तो व्र्िोरा प्रमाणीकरण गरी पिलाई
उपल्ध गराउनु पनेछ ।
१९८. फसलाको ढाँचााः(१) 

दफा१९७ बमोन्िम भएको मनणयर्को आधारमा
अदालतले एक्काईस कार्य ददनमभि अनुसूची–१९ बमोन्िमको ढाँचामा
फसला तर्ार गररसक्नु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम तर्ार गररएको फसला मममत उल्लेि

गरी न्र्ार्ाधीशले िस्तािर गरी प्रमाणीकरण गनुय पनेछ ।

(२क) उपदफा (१) बमोन्िमको अवमधमभि फसला तर्ार िुन
नसकेमा त्र्स्तो अवमध समाप्त भएको तीन ददनमभि सम्बन्न्धत पिले
उच्च अदालत र मातित अदालतको फसलाको िकमा सम्बन्न्धत उच्च
अदालतका मुतर् न्र्ार्ाधीश समि र सवोच्च अदालतको फसलाको
िकमा प्रधान न्र्ार्ाधीश समि उिुर गनय सक्नेछ ।

(२ि) उपदफा (२क) बमोन्िम उिुर पनय आएकोमा सम्बन्न्धत
मुतर् न्र्ार्ाधीश वा प्रधान न्र्ार्ाधीशले एक िप्तामभि फसला तर्ार
गररसक्न सम्बन्न्धत न्र्ार्ाधीशलाई मनदे शन ददनु पनेछ ।
(३) अदालतले प्रत्र्ेक िप्ता त्र्स्तो िप्तामभि उपदफा (२)

बमोन्िम प्रमाणीकरण भएका फसलाको वववरण अदालतको सूचना
पािीमा िाँस गरी आफ्नो वेभसाईिमा समेत राख्नु पनेछ ।
 मुलक
मुलक
(104)
१९९. फसला सं शोधन गनय निुनेाःदफा १९८ बमोन्िम न्र्ार्ाधीशले फसला

प्रमाणीकरण गरे पमछ इन्साफमा फरक नपने गरी सामान्र् िुवि सच्र्ाउने
बािेक कुन सं शोधन गनय पाइने छन ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “सामान्र् िुवि” भन्नाले ठिर

गररएको ववषर् र इन्साफमा फरक नपने गरी फसलामा भएका अङ्क र
अिरमा भएको फरक, बादी, प्रमतबादी वा सािीको नाम, थर, ठे गानामध्र्े
कुन एकको उल्ले िनको िुवि, छपाई वा वप्रन्न्िङ्गमा भएका साना मतना
िुवि सम्झनु पछय ।
२००. फसला सुमनपाएको कागि गराउनु पनेाः(१) अदालतबाि मुद्दाको फसला

भएपमछ मुद्दाको पि िान्िर रिेको भए मनिलाई फसला सुनाई मुद्दा
फसला भएको सुमन पाएको व्र्िोराको कागि गराई मममसलमा सामेल
(२) उपदफा (१) बमोन्िम पि िान्िर नरिे कोमा मनिको वाररस

भए वाररसलाई त्र्स्तो कागि गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम फसला सुनाउँदा कुन पि उपन्स्थत

नभएमा मुद्दा फसला गने अदालतले फसला तर्ार भएको तीन ददनमभि
त्र्स्तो पिको नाममा अनुसूची–२० बमोन्िमको ढाँचामा पररच्छे द–८
बमोन्िमको प्रवक्रर्ा पूरा गरी आफले वा तल्लो अदालत माफयत
पुनरावेदन लाग्ने भएमा फसला भएको सूचना सवित पुनरावेदनको म्र्ाद
र पुनरावेदन नलाग्ने भएमा फसला भएको सूचना तामेल गनय पठाउनु
पनेछ ।
(४) उपदफा (३) को प्रर्ोिनको लामग फसला गदायको बित

मुद्दाको पि आफ, मनिको वाररस उपन्स्थत भएको वा मनिको कानून
व्र्वसार्ी उपन्स्थत भई बिस परवी गरे को रिेछ भने मुद्दाको पि
उपन्स्थत भएको मामननेछ ।
(105)

(५) उपदफा (१) र (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए
तापमन अदालतले फसला सुनी पाएको कागि गराएको ददनमान फसला
तर्ार गरी न्र्ार्ाधीशले िस्तािर गरी प्रमाणीकरण गरे कोमा बािेक अन्र्
अवस्थामा फसला सुनी पाएको कागि गराएको भएपमन दफा १९८
बमोन्िम फसला प्रमाणीकरण भएको ददनलाई फसला सुनी पाएको ददन
पररच्छे द–१८
मुलतबी तथा स्थानान्तरण सम्बन्धी व्र्वस्था
२०१. मुलतबी राख्न सक्नेाः(१) ववमभन्न अदालतमा दार्र भई ववचाराधीन रिेका

मुद्दािरू मध्र्े कुन एक अदालतमा रिे को मुद्दाको वकनारा नभई अको
अदालतमा रिे को मुद्दाको वकनारा िुन नसक्ने वा गनय निुने भएमा, कुन
एउिा मुद्दाको वकनारा गदाय अको मुद्दाको मनणयर्मा तान्त्वक असर पने
कारण दे िाई मुद्दाको कुन पिले मनवेदन ददएमा वा मुद्दाको कारबािी वा
ु ाईको मसलमसलामा कुन मुद्दा मुलतबी राख्न आवश्र्क दे न्िएमा
सुनव
अदालतले त्र्सको कारण िुलाई त्र्स्तो मुद्दा मुलतबी राख्ने आदे श ददन
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कुन मुद्दा अदालतबाि मुलतवी राख्ने

आदे श भएकोमा त्र्सको िानकारी मुद्दाका पििरू र अको मुद्दा
ववचाराधीन रिेको अदालतलाई तुरुन्त ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम िानकारी प्राप्त भएमा त्र्स्तो मुद्दा

रिेको अदालतले सो मुद्दा वकनारा गरे पमछ तीस ददनमभि फसलाको
प्रमतमलवप सवित उपदफा (२) बमोन्िम मुद्दा मुलतबी रिे को अदालतलाई
िानकारी पठाउनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम मुद्दा वकनारा गरे पमछ अदालतले

मुद्दाका पि ताररिमा रिे को भए र मुद्दा मुलतबी रिेको अदालतमा
मुलक
(106)
ताररि तोक्नु पने भए पिलाईपन्ध्रददनमभि िान्िर िुन िानु भनी ताररि

तोकी मुद्दा मुलतबी रिेको अदालतमा पठाउनु पनेछ ।

ववमभन्न अदालतमा ववचाराधीन रिेका मुद्दािरूमध्र्े कुन मुद्दा मुलतबी
राख्ने भन्ने ववषर्मा अदालतिरू बीच फरक रार् भएमा त्र्स्तो ववषर्मा
सम्बन्न्धत अदालतको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा तुरुन्त प्रमतवेदन गनुय
पनेछ ।
(६) उपदफा (५) बमोन्िम प्रमतवेदन परे कोमा पुनरावेदन सुन्ने

अदालतले त्र्स्तो ववषर्मा एक मविनामभि उपर्ुि आदे श गनेछ र
त्र्स्तो आदे श बमोन्िम सम्बन्न्धत अदालतले मुद्दाको कारबािी गनेछ ।
(७) उपदफा (५) बमोन्िम मुद्दा मुलतबी राख्ने ववषर्मा फरक

फरक रार् भएका अदालतिरूको पुनरावेदन सुन्ने अदालत मभन्न मभन्न
भएमा त्र्स्तो ववषर्मा सवोच्च अदालतमा तत्काल प्रमतवेदन पेश गनुय
पनेछ ।
(८) उपदफा (७) बमोन्िम प्रमतवेदन परे कोमा सवोच्च अदालतले

त्र्स्तो ववषर्मा तीन मविनामभि उपर्ुि आदे श गनेछ र त्र्स्तो आदे श
बमोन्िम सम्बन्न्धत अदालतले मुद्दाको कारबािी गनेछ ।
२०२. मुलतबी रिेको मुद्दा िगाउनेाः(१) दफा २०१ बमोन्िम मुलतबी

रान्िएको मुद्दा िगाई कारबािी गनुय पने भएमा मुद्दाको कुन पिले
त्र्सको आधार र कारण िुलाई अदालत समि मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ददइएको मनवेदनको व्र्िोरा मनामसब

दे न्िएमा अदालतले मनवेदन माग बमोन्िम मुलतबी रिेको मुद्दा िगाई
सुनव
(३) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन अको

अदालतमा ववचाराधीन रिेको मुद्दाको मनणयर् भएको िानकारी प्राप्त भएमा
मुलक
(107)
वा मुद्दा मुलतबी रािी राख्नु पने कुन कारण नदे न्िएमा अदालतले
मुलतबी रिे को मुद्दा तुरुन्त िगाई कारबािी गनुय पनेछ ।
(४) अदालतले मुद्दा मुलतबी रातदा ताररिमा रिे का पिलाई

ताररि िु िाई ददनु पनेछ ।
(५) अदालतले मुलतबी िगाउँदा मुद्दा मुलतबी रिँदाका बित

ताररिमा रिे का पििरूलाई सात ददनको म्र्ाद ददई न्झकाई मुद्दामा
कारबािी गनुय पनेछ ।
२०३. मुद्दा सानय सक्नेाः(१) सवोच्च अदालतले नेपालको सं ववधानको धारा १३४
को उपधारा (१) बमोन्िमको अवस्थामा कुन उच्च अदालतमा
ववचाराधीन मुद्दा सवोच्च अदालतमा न्झकाई कारबािी, सुनव
गनय सक्नेछ ।
(२) सवोच्च अदालतले नेपालको सं ववधानको धारा १३४ को

उपधारा (२) बमोन्िमको अवस्थामा एक उच्च अदालतमा ववचाराधीन
ु ाई र
मुद्दा अको उच्च अदालतमा सारी त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
वकनारा गनय आदे श ददन सक्नेछ ।
(३) उच्च अदालतले नेपालको सं ववधानको धारा १४५ को

उपधारा (२) बमोन्िमको अवस्थामा आफ्नो मातितको एक न्िल्ला
अदालतमा ववचाराधीन रिे को मुद्दा मातितको अको न्िल्ला अदालतमा
ु ाई गने आदे श ददन सक्नेछ ।
सारी सुनव
(४) उपदफा (२) वा (३) बमोन्िमको मुद्दा साने अवस्था

ववद्यमान भए वा नभएको ववषर्को मनणयर् मुद्दाका सम्बन्न्धत पिको
मनवेदन वा अन्र् कुन माध्र्मबाि प्राप्त भएको िानकारीबाि गररनेछ ।

(४क) कुन अदालतमा दार्र रिेको कुन मुद्दा र्स सं विता
बमोन्िम त्र्स्तो अदालतको न्र्ार्ाधीशले िेन य निुने कुन कारण भएमा
सम्बन्न्धत अदालतले त्र्स्तो कुरा उल्लेि गरी पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा
मुलक
(108)
प्रमतवेदन पठाउनु पनेछ र त्र्स बमोन्िम प्रमतवेदन प्राप्त भएमा पुनरावेदन

सुन्ने अदालतले पििरुको सुववधालाई समेत ववचार गरी त्र्स्तो मुद्दा
आफ्नो प्रादे न्शक अमधकार िेिको समान तिको अको अदालतमा सानय
(५) 
उपदफा (२), (३) र (४क)बमोन्िम आदे श भएकोमा
त्र्स्तो अदालतले सवोच्च अदालत वा उच्च अदालतको आदे श बमोन्िम
ु ाई वा वकनारा गनेछ ।
त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी, सुनव
(६) 
उपदफा (२), (३) र (४क) बमोन्िम अको अदालतबाि
मुद्दाको वकनारा भए पमन त्र्स्तो अदालतले गरे को फसला उपर शुरुमा
वफरादपि दताय भएको अदालतको पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा न पुनरावेदन
लाग्नेछ ।
ु ाई र वकनारा गनय सक्नेाः(१) र्स

२०४. सवोच्च अदालतले मुद्दाको सुनव
सं वितामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन मातितको कुन
अदालतमा ववचाराधीन रिे को कुन मुद्दामा सं ववधान वा अन्र् कुन
कानूनको व्र्ातर्ा सम्बन्धी िविल प्रश्न समावेश भएको वा सावयिमनक
मित्व वा सरोकारको प्रश्न समावेश भएकोले त्र्स्तो प्रश्नको मनरुपण
ु ाई र वकनारा िुन उपर्ुि िुने कुरा
भएपमछ माि सो मुद्दाको सुनव
मुद्दाको कुन पिको मनवेदन वा सम्बन्न्धत अदालतको प्रमतवेदनबाि
दे न्िन आएमा सवोच्च अदालतले सोको कारण िुलाई त्र्स्तो मुद्दा
ु ाई र वकनारा गने आदे श गनेछ ।
आफले न्झकाई सुनव
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सवोच्च अदालतबाि आदे श भएमा

सम्बन्न्धत अदालतले त्र्स्तो मुद्दाको मममसल सवोच्च अदालतमा पठाई
मुद्दाका पििरूलाई त्र्सको िानकारी गराई ताररि तोकी सवोच्च
अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम आदे श भएकोमा सवोच्च अदालतले

ु ाई र वकनारा गनय वा त्र्समा समावेश भएको िविल
त्र्स्तो मुद्दाको सुनव
 मुलक
(109)
सं वधामनक वा सावयिमनक मित्वको प्रश्नको मनरुपण गरी बाँकी ववषर्मा

वकनाराका लामग मममसल सम्बन्न्धत अदालतमा वफताय पठाउन सक्नेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम बाँकी ववषर्को कारबािीको लामग

सवोच्च अदालतले सम्बन्न्धत अदालतमा मममसल पठाउँदा पििरूलाई
त्र्सको िानकारी गराई ताररि तोकी त्र्स्तो अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
पररच्छे द–१९
पुनरावेदन सम्बन्धी व्र्वस्था
२०५. मनधायररत अवमधमभि पुनरावेदन गनय सक्नेाः(१) र्स सं वितामा अन्र्था

व्र्वस्था भएकोमा बािेक शुरु मुद्दा िेने अदालतले गरे को फसला उपर
न्चि नबुझ्ने पिले फसला भएको थािा पाएको मममतले तीस ददनमभि
सम्बन्न्धत पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पुनरावेदन गनय सक्नेछ ।
(२) पुनरावेदन लाग्ने मुद्दामा मुद्दाको पि वा मनिको वाररस

अदालतमा िान्िर भई फसला सुनेकोमा सुमनपाएको कागि गरे को मममतले
र पि िान्िर नभई फसला भएको सूचना िारी भएकोमा त्र्स्तो सूचना
तामेल भएको मममतले तीस ददनमभि पुनरावेदन गने म्र्ाद कार्म िुनेछ ।
ु ाईको ददन मनधायरण

(३) उपदफा (१) को प्रर्ोिनको लामग सुनव
गररएको ताररिमा मुद्दाको पि आफ वा मनिको वाररस उपन्स्थत भएको
रिेछ र त्र्सरी ताररि तोवकएको ददनमा न मुद्दाको फसला भएको रिेछ
भने मुद्दाको पिले फसला भएको थािा पाएको मामननेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग थािा पाएको ददन गणना गदाय

दफा १९८ बमोन्िम न्र्ार्ाधीशले फसला प्रमाणीकरण गरे को ददनबाि
(४) उपदफा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन फसला

सुनीपाएको कागि नगरे को वा फसला भएको सूचना तामेल नभएको भए
मुद्दाको पिले मुद्दा फसला प्रमाणीकरण भएको छ मविनासम्ममा
फसलाको नक्कल मलएको मममतले तीस ददनमभि पुनरावेदन गनय सक्नेछ ।
(110)
२०६. पुनरावेदन लाग्न नसक्ने अवस्थााःदफा २०५ मा िुनसुक कुरा लेन्िएको

भए तापमन दे िार्का कुन अवस्थामा पुनरावेदन गनय सवकने छनाः–
(क) कानून बमोन्िम म्र्ाद प्राप्त वा तामेल भएपमछ

प्रमतउिरपि नददई वा प्रमतवाद नगरी म्र्ाद गुिारे को
भएमा,
(ि) मुद्दामा 
मेलममलाप वा ममलापि गरे को भएमा,
(ग) दाबी वफताय मलएको भएमा,
(घ) वफराद मडसममस भएकोमा,
तर बेरीतपूवक
य वफराद मडसममस भएकोमा पुनरावेदन
गनय सवकनेछ ।
२०७. पुनरावेदन गदाय अदालती शुल्क बुझाउनु पनेाः(१) पुनरावेदन गदाय कानून
बमोन्िम लाग्ने अदालती शुल्क बुझाएको मनस्सा पुनरावेदन साथ पेश गनुय
पनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन मुद्दा

फसला िुँदाका बित अदालती शुल्क मतनय अदालतबाि अनुममत भएकोमा
अदालती शुल्क दान्िला भएको मनस्सा नभए पमन पुनरावेदन दताय गनुय
पनेछ ।
२०८. पुनरावेदनपिको ढाँचााः(१) पुनरावेदन गनय चािनेले अनुसूची–२१

बमोन्िमको ढाँचामा पुनरावेदन तर्ार गनुय पनेछ ।
(२) पुनरावेदन गदाय न्शष्ट भाषामा पुनरावेदनपि लेिी पुनरावेदन

न्िवकरलाई पुवष्ट गने आवश्र्क कागिात पुनरावेदनपि साथ सं लग्न गनुय
पनेछ ।
(३) पुनरावेदन गदाय तीन सर् रुपर्ाँ पुनरावेदन दस्तुर लाग्नेछ ।
 मुलक
(111)
२०९. पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पुनरावेदन दताय गनुय पनेाः(१) पुनरावेदन गदाय
िुन अदालतको फसला उपर पुनरावेदन गने िो सो अदालतको
पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पुनरावेदनपि दताय गराउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कसले पुनरावेदन दताय गनय ल्र्ाएमा

अदालतले त्र्स्तो पुनरावेदन दफा २०५ बमोन्िमको म्र्ादमभि दताय गनय
ल्र्ाए वा नल्र्ाएको, पुनरावेदन गदाय लाग्ने दस्तुर दान्िला गरे वा
नगरे को र पुनरावेदन र्स पररच्छे द बमोन्िम रीत पुगे वा नपुगेको िाँची
रीत पुगेको दे न्िएमा दताय गरी सम्बन्न्धत पिलाई अनुसूची–३
बमोन्िमको ढाँचामा भरपाई ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम पुनरावेदन िाँच गदाय रीत नपुगेको

दे न्िएमा अदालतले पुनरावेदनपि दताय नगरी सोको कारण िुलाई दरपीठ
गररददनु पनेछ ।
२१०. मुद्दा फसला गने अदालतमा पुनरावेदन दताय गनय सक्नेाः(१) दफा २०९
मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन मुद्दा फसला गने अदालत माफयत
पमन पुनरावेदनपि दताय गनय सवकनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम पुनरावेदन दताय गनय ल्र्ाएमा त्र्स्तो

अदालतले दफा २०९ बमोन्िमको कार्यववमध पूरा गरी पुनरावेदनपि दताय
(३) उपदफा (२) बमोन्िम दताय भएको पुनरावेदनपि सम्बन्न्धत

मममसल सं लग्न गरी तीन ददनमभि पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पठाउनु
पनेछ ।
(४) र्स दफा बमोन्िम पुनरावेदनपि दताय गराउने पुनरावेदकले

ताररिमा बस्न चािेमा सम्बन्न्धत पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा िान्िर िुने
गरी ताररि तोकी पठाउनु पनेछ ।
२११. सरकारी कमयचारीले आफू विाल रिेको इलाकाको अदालतमा पुनरावेदन

दताय गनय सक्नेाः(१) कुन सरकारी कमयचारीले मनिको िक, वित र
सरोकार रिे को मुद्दामा पुनरावेदन गनुय परे मा र मनि सरकारी कामको
(112)
कारणले पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा आफ उपन्स्थत िुन नसक्ने भएमा

त्र्सको कारण िुलाई आफूबिाल रिे को इलाकामा त्र्स वकमसमको
पुनरावेदन सुन्ने अदालत भए त्र्स्तो अदालत माफयत वा त्र्स्तो अदालत
नभए आफूबिाल रिेको इलाकाको न्िल्ला अदालत माफयत पुनरावेदन
दताय गराउन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम पुनरावेदन दताय गनय ल्र्ाएकोमा

त्र्स्तो अदालतले दफा २०९ बमोन्िमको कार्यववमध पूरा गरी पुनरावेदन
दताय गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम पुनरावेदन दताय भएकोमा

पुनरावेदनपि दताय गने अदालतले तीन ददनमभि पुनरावेदनपि दताय भएको
र पुनरावेदन गने सम्बन्न्धत कमयचारी सो इलाकामा बिाल रिेको कुरा
प्रमान्णत गरी सम्बन्न्धत पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा त्र्स्तो पुनरावेदनपि
पठाउनु पनेछ ।
(४) र्स दफा बमोन्िम पुनरावेदन गने सरकारी कमयचारीले

ताररिमा बस्न चािेमा पुनरावेदन दताय गने अदालतले मनिलाई ताररिमा
रािी त्र्सको िानकारी सम्बन्न्धत पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा पठाउनु
पनेछ ।
२१२. मुद्दाको मममसल न्झकाउनेाः(१) पुनरावेदन सुन्ने अदालतले पुनरावेदन दताय

भएको तीन ददनमभि सो मुद्दाको मममसल न्झकाउन सम्बन्न्धत अदालतमा
लेिी पठाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मममसल माग भएकोमा पि प्राप्त

भएको तीन ददनमभि सम्बन्न्धत अदालतले पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा
मममसल पठाउनु पनेछ ।
२१३. प्रत्र्थीलाई उपन्स्थत िुन आदे श ददनेाः(१) पुनरावेदन सुन्ने अदालतले

दफा २१२ बमोन्िम तल्लो अदालतबाि मममसल प्राप्त भएको पन्ध्र
ु ाई
ददनमभि पुनरावेदकको माग बमोन्िम प्रत्र्थीलाई न्झकाई मुद्दाको सुनव
गनुय पने वा नपने ववषर्मा सुनव
(113)
ु ाई गदाय तल्लो अदालतले गरे को

(२) उपदफा (१) बमोन्िम सुनव
मनणयर् फरक पने नदे न्िएमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले ठिरे बमोन्िम
मनणयर् गनेछ ।
ु ाई गदाय तल्लो अदालतबाि

(३) उपदफा (१) बमोन्िम सुनव
भएको मनणयर् फरक पनय सक्ने दे न्िएमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले
ु ाईको लामग प्रत्र्थी न्झकाउने आदे श गनेछ ।
त्र्सको कारण िुलाई सुनव
२१४. प्रत्र्थीलाई म्र्ाद तामेल गनेाः(१) दफा २१३ को उपदफा (३)

बमोन्िम प्रत्र्थी न्झकाउने आदे श भएमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले
प्रत्र्थीको नाउँमा बािोको म्र्ादबािे क पन्ध्र ददनमभि उपन्स्थत िुन
अनुसूची–२२ बमोन्िमको ढाँचामा म्र्ाद तामेल गनुय पनेछ ।

पुनरावेदन सुन्ने अदालतले चािेमा उपदफा (१) बमोन्िमको म्र्ाद
आफले वा शुरु मुद्दा फसला गने अदालत माफयत पररच्छे द–८
बमोन्िमको रीत पुर्र्ाई तामेल गनय सक्नेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम म्र्ाद तामेल भएपमछ प्रत्र्थीले

चािेमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मलन्ित प्रमतवाद पेश गनय सक्नेछ ।
(४) प्रत्र्थीले चािेमा अदालतले मनिलाई ताररिमा रािी मुद्दामा

ु ाई र वकनारा गररनेछ ।
ु ाई गनुय पनेाः(१) दफा २१४ बमोन्िम म्र्ाद तामेल

२१५. पुनरावेदनको सुनव
भएपमछ प्रत्र्थी उपन्स्थत भई पुनरावेदक तथा प्रत्र्थी दुव ताररिमा
ु ाईको लामग पेशी ताररि तोकी सोिी ददन र मनििरूमध्र्े
रिेको भए सुनव
दुव वा कुन एक पि ताररिमा नरिेको भए पमन पुनरावेदन उपर
ु ाई िुने ताररि तोकी पुनरावेदनको सुनव
सुनव ु ाई गनुय पनेछ ।
(२) दफा २१४ बमोन्िम म्र्ाद तामेल भएपमछ प्रत्र्थी उपन्स्थत

नभएमा पमन पुनरावेदन सुन्ने अदालतले पुनरावेदन उपर सुनव
पनेछ ।
(114)
ु ाई
(३) उपदफा (१) वा (२) बमोन्िम पुनरावेदन उपर सुनव
गरे पमछ पुनरावेदन सुन्ने अदालतले ठिरे बमोन्िम मनणयर् गनुय पनेछ ।
(४) पुनरावेदन सुन्ने अदालतले पुनरावेदन उपर फसला गदाय

अनुसूची–२३ बमोन्िमको ढाँचामा गनुय पनेछ ।
२१६. पुनरावेदन सुन्ने अदालतको अमधकाराःदफा २१५ बमोन्िम पुनरावेदनको

ु ाई गदाय पुनरावेदन सुन्ने अदालतलाई दे िार् बमोन्िम गने
रोिमा सुनव
अमधकार िुनेछाः–
(क) तल्लो अदालतको फसला सदर वा बदर गने ,
(ि) तल्लो अदालतको फसला आंन्शक वा पूर उल्िी गने,
(ग) बुझ्नु पने प्रमाण नबुझी फसला गररएको रिेछ भने त्र्स्तो
प्रमाण आफ बुझ्ने वा तल्लो अदालतलाई बुझ्न आदे श
ददने,
(घ) मुद्दामा ठिर गनुय पने ववषर् सम्बोधन नभई मनणयर् भएको
भए त्र्स्तो ववषर्मा आफले ठिर गने वा त्र्स्तो ववषर्मा
ठिर गनय तल्लो अदालतमा पठाउने,
(ङ) तल्लो अदालतको फसलामा आनुषावङ्गक वा प्रासांमगक

पररवतयन गने ।
२१७. शुरु अदालतको अमधकार प्रर्ोग गनेाःपुनरावेदन सुन्ने अदालतले र्स

ु ाई वा
पररच्छे द बमोन्िम पुनरावेदनको रोिमा मुद्दाको कारबािी, सुनव
मनणयर् गदाय शुरु अदालतको अमधकार प्रर्ोग गनय सक्नेछ ।
ु ाई गरी मनणयर् गनुय पनेाः(१) एक मुद्दामा तल्लो अदालतले

२१८. एकसाथ सुनव
गरे को मनणयर् उपर मुद्दाका ववमभन्न पिको बेग्लाबेग्ल पुनरावेदन परे को
ु ाई गरी ठिरे बमोन्िम
रिेछ भने पमन सब पुनरावेदन उपर एकसाथ सुनव
मनणयर् गनुय पनेछ ।
(115)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनणयर् गदाय कारणवस कुन

पुनरावेदनको पविले न मनणयर् भइसकेको रिेछ भने पमन 
..............
बाँकी पुनरावेदनबाि मुद्दामा ठिरे बमोन्िम मनणयर् गनुय पनेछ ।
पररच्छे द–२०
मुद्दा दोिोर्र्ाउने तथा पुनरावलोकन सम्बन्धी व्र्वस्था
२१९. मुद्दा दोिोर्र्ाउनेाः(१) कानून बमोन्िम सवोच्च अदालतमा पुनरावेदन

नलाग्ने मुद्दामा उच्च अदालतले गरे को फसला वा अन्न्तम आदे शमा
सवोच्च अदालतले दे िार्का अवस्थामा दोिोर्र्ाई िेन य सक्नेछाः–

(क) उच्च अदालतको फसला वा अन्न्तम आदे शमा गम्भीर
सं वधामनक वा कानूनी िुवि भएको,

(ि) सवोच्च अदालतबाि स्थावपत कानूनी मसिान्त वा
नन्िरको पालन नगरे को वा गलत वकमसमले व्र्ातर्ा
गरी प्रर्ोग गरे को,

(ग) सरकारी वा सावयिमनक सम्पन्ि सम्बन्धी वववाद
समावेश भएको मुद्दामा मममसल सं लग्न प्रमाणको उन्चत
मूल्र्ाङ्कन नभएको कारणले सरकारी वा सावयिमनक
सम्पन्ि विनाममना भएको वा त्र्स्तो सम्पन्िमा िमत
पुगेको, वा
(घ) बालक, मविला, अपाङ्गता भएका व्र्न्ि, मानमसक

रोगबाि पीमडत वा पचििर वषय उमेर पूरा गरे को
व्र्न्िको उन्चत प्रमतमनमधत्व िुन नसकी इन्साफमा
तान्त्वक असर गरे को ।
मुलक
 मुलक
(116)
(२) उच्च अदालतबाि मुद्दा फसला भएको थािा पाएको मममतले

पैँ तालीस ददनमभि त्र्स्तो मनणयर् गने उच्च अदालत माफयत वा सवोच्च
अदालतमा मुद्दा दोिोर्र्ाई िेनक
य ो लामग मनवेदन ददन सवकनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम ददने मनवेदन साथ 

उपदफा (१)
बमोन्िमको अवस्था रिे को प्रमान्णत गनेवववरण तथा कागिात सं लग्न
(४) उपदफा (२) बमोन्िम मुद्दा दोिोर्र्ाई िेनक

य ो लामग मनवेदन
प्राप्त भएमा सवोच्च अदालतले उच्च अदालतको फसला वा अन्न्तम
आदे शमा उपदफा (१) बमोन्िमको अवस्था रिे वा नरिेको सम्बन्धमा
ु ाई गनेछ ।
सुनव
ु ाई गदाय उच्च अदालतको

(५) उपदफा (४) बमोन्िम सुनव
फसला वा अन्न्तम आदे शमा उपदफा (१) बमोन्िमको कुन अवस्था
रिेको दे न्िएमा सवोच्च अदालतले मुद्दा दोिोर्र्ाई िेनक
य ो लामग त्र्स्तो
मुद्दाका अन्र् पिलाई न्झकाउने आदे श गनेछ ।
(६) 
उपदफा (५) बमोन्िम मुद्दाका अन्र् पि उपन्स्थत भएमा
ु ाई गरी फसला
सवोच्च अदालतले मनिलाई समेत रािी मुद्दाको सुनव
गनेछ ।
तर मुद्दाको अन्र् पि उपन्स्थत नभएको कारणले मुद्दाको फसला

गनय कुन बाधा पने छन ।
२२०. पुनरावलोकन सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) कुन अदालतबाि फसला वा अन्न्तम

आदे श गररसकेको मुद्दा सोिी अदालतबाि पुनरावलोकन गररने छन ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन सवोच्च

अदालतले प्रचमलत कानूनको अधीनमा रिी दे िार्को अवस्थामा आफ्नो
फसला वा अन्न्तम आदे शको पुनरावलोकन गनय सक्नेछाः–
 मुलक
(117)
(क) मुद्दामा भएको इन्साफमा तान्त्वक असर पने वकमसमको

कुन प्रमाण वा तथ्र् मुद्दाको वकनारा भएपमछ माि
सम्बन्न्धत पिलाई थािा भएमा वा अन्र् कुन
वकमसमले पिा लागेमा, वा
(ि) सवोच्च अदालतबाि स्थावपत नन्िर वा कानूनी

मसिान्तको प्रमतकूल फसला वा अन्न्तम आदे श भएको
दे न्िएमा ।

(३) पुनरावलोकनको लामग मनवेदन ददँदा सवोच्च अदालतका
न्र्ार्ाधीशले फसला वा अन्न्तम आदे शमा िस्तािर गरी प्रमान्णत गरे को
मममतले साठी ददनमभि ददनु पनेछ ।

(४) उपदफा (३) बमोन्िम परे को मनवेदन उपर पविला फसला
गने न्र्ार्ाधीश बािे कका अन्र् न्र्ार्ाधीशबाि अनुममत प्रदान गने वा
नगने आदे श गनुय पनेछ ।
(५) दे िार्को अवस्थामा सवोच्च अदालतले आफ्नो फसला वा

अन्न्तम आदे शको पुनरावलोकन गने छनाः–
(क) एक पिक त्र्स्तो फसला वा अन्न्तम आदे शको

पुनरावलोकन गररसकेको,
(ि) बृित पूणय इिलासबाि फसला वा अन्न्तम आदे श भएको,
(ग) सं वधामनक इिलासबाि मनणयर् भएको,
(घ) ु न्घ प्रचमलत कानून बमोन्िम

र्ो सं विता प्रारम्भ िुनअ
मुद्दा दोिोर्र्ाई फसला भएको, वा
(ङ) दफा २१९ बमोन्िम दोिोर्र्ाई िेररएको मुद्दामा उच्च

अदालतको इन्साफ सदर भएको वा दोिोर्र्ाई िेने
मनस्सा नभएको ।
 मुलक
(118)
२२१. सम्वि ववषर्मा सीममत भई मुद्दा वकनारा गनुय पनेाःदफा २१९ बमोन्िम
मुद्दा दोिोर्र्ाई िेदाय वा दफा २२० बमोन्िम पुनरावलोकन गदाय सवोच्च
अदालतले िुन आधारमा मुद्दा दोिोर्र्ाई िेन य वा पुनरावलोकन गनय आदे श
गरे को िो सोिी आधार र सम्बि ववषर्मा माि सीममत रिी मुद्दाको
वकनारा गनुय पनेछ ।
पररच्छे द–२१
म्र्ाद तथा ताररि थमाउने सम्बन्धी व्र्वस्था
२२२. म्र्ाद वा ताररि गुिानय निुनेाःकसले पमन कुन मुद्दाको सम्बन्धमा

अदालतबाि ददएको म्र्ाद वा ताररि गुिानय िुँदन ।
े ो म्र्ाद वा ताररि थमाउन सक्नेाःदफा २२२ मा िुनसुक कुरा

२२३. गुज्रक
लेन्िएको भए तापमन कुन मुद्दामा आफ्नो काबु बाविरको पररन्स्थमत
उत्पन्न भई तोवकएको म्र्ाद वा ताररिका ददन अदालतमा उपन्स्थत िुन
नसकी म्र्ाद वा ताररि गुज्रक
े ोमा गुिाने पिले म्र्ादको िकमा पन्ध्र
ददनसम्म एकपिक र ताररिको िकमा बढीमा दुईपिक एक्काईस
ददनसम्म थमाउन सक्नेछ ।
२२४. पिक कार्म गनेाः(१) मुद्दाका पिले ताररि गुिारे कोमा पिक कार्म
गदाय म्र्ाद थमाएको पिक कार्म नगरी ताररि गुिारे को माि विसाब
गरी पिक कार्म गनुय पनेछ ।
(२) मुद्दाका पिले म्र्ाद वा ताररि गुिारे कोमा थमाउनको लामग

ददन गणना गदाय म्र्ाद वा ताररि गुज्रक
े ो ददनको भोमलपल्िदे न्ि थमाउन
पाउने ददनसम्मको ददन गणना गनुय पनेछ ।

अदालतबाि कुन मुद्दामा पुनाः इन्साफ गनय मातित अदालतमा मुद्दा
पठाएकोमा वा मुलतबी रिे को मुद्दा िगाई कारबािी गदाय अन्घ थामे
थमाएको म्र्ाद वा ताररिको पिक कार्म गररने छन ।
२२५. गुन्ज्रएको म्र्ाद वा ताररि थाममने अवस्थााः(१) र्स सं वितामा अन्र्ि

िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कसले दे िार् बमोन्िमको काबू
(119)
बाविरको पररन्स्थमत उत्पन्न भई म्र्ाद वा ताररि गुन्ज्रएको कुरा उल्ले ि

गरी दे िार् बमोन्िमको अवमधमभि थमाउन सम्बन्न्धत अदालतमा मनवेदन
ददएमा अदालतले त्र्स्तो गुज्रक
े ो म्र्ाद वा ताररि थमाउने आदे श
ददनेछाः–

(क) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने व्र्न्िको कोिी मृत्र्ु भई
परम्परा अनुसार मनि आफैँ वकररर्ा वा वकररर्ा
सरिको शोकवरण गरी बस्नु परे को भए त्र्स्तो
व्र्न्िको मृत्र्ु भएको पन्ध्र ददन पुगेको मममतले
बािोको म्र्ाद बािे क सात ददन,

(ि) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने व्र्न्ि मविला भई
सुत्केरी भएको भए सुत्केरी भएको मममतले बािोको
म्र्ाद बािे क साठी ददन,

(ग) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने म्र्ादमभि िोलो, पविरो
वा विउँले बािो बन्द भई वा कफ्र्ूक
य ो घोषणा भएको
वा अन्र् कुन कारणले सावयिमनक र्ातार्ातको साधन
नचलेको भए बािो िुलेको वा सावयिमनक र्ातार्ातको
साधन चलेको मममतले बािोको म्र्ाद बािे क पन्ध्र ददन,

(घ) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने म्र्ादमभि भूकम्प वा
ज्वालामुिी िस्ता ववपद् परे को भए त्र्स्तो भएको
मममतले बािोको म्र्ाद बािेक दश ददन,

(ङ) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने व्र्न्िलाई कसले
अपिरण गरी लगेको वा शरीर बन्धक बनाएको भए
त्र्स्तो अपिरण वा बन्धकबाि मुि भएको मममतले
बािोको म्र्ाद बािे क पन्ध्र ददन,
 मुलक
(120)

(च) अदालतमा उपन्स्थत िुन ु पने व्र्न्ि कुन दुघि
य नाको
कारण अचेत वा विँडडुल गनय नसक्ने भई वा अशि
ववरामी भएको कारण विँडडुल गनय नसक्ने भई नेपाल
सरकारबाि स्वीकृत अस्पतालमा भनाय भई उपचार
गराएकोमा पन्ध्र ददन ।

(१क) उपदफा (५) को िण्ड (क) र (ङ) को अवस्थामा
सम्भव भएसम्म सम्बन्न्धत व्र्न्िले अदालतलाई सोको सूचना तुरुन्त
ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम गुन्ज्रएको म्र्ाद वा ताररि थमाउन

ददइने मनवेदन साथ सो उपदफा बमोन्िमको पररन्स्थमत उत्पन्न भएको
व्र्िोरा पुवष्ट गनय आवश्र्क पने प्रमाण सं लग्न गनुय पनेछ ।
२२६. मुद्दा सकार गनेाः(१) कुन अदालतमा मुद्दाको कारबािी चमलरिेको

अवस्थामा त्र्स्तो मुद्दाको फसला निुँद मुद्दाको कुन पिको मृत्र्ु भएमा
वा दफा २२५ को उपदफा (१) को िण्ड (च) को अवमधसम्म पमन
िोस ठे गानमा नरिी वा मनि वेपिा भ अदालतबाि तोवकएको म्र्ाद वा
ताररि गुज्रम
े ा त्र्सरी मृत्र्ु भएको, िोस ठे गानमा नरिेको वा वेपिा
भएको मममतले बािोको म्र्ाद बािेक एक्काईस ददनमभि म्र्ाद वा ताररि
थमाई मुद्दा सकार गरी पाउन मनिको सं रिक वा मनि नभएमा
नन्िकको िकवालाले अदालत समि मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम परे को मनवेदन िाँचबुझ गदाय व्र्िोरा

मनामसब दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो मुद्दा सकार गनय ददई गुज्रक
े ो म्र्ाद
वा ताररि थामी ददन सक्नेछ ।
२२७. बािाको म्र्ाद विसाब गनेाः(१) अदालतले बािाको म्र्ादको विसाब गदाय
र्ातार्ातको मनर्ममत सेवा चलेको ठाउँमा रे ल वा बसबाि आउँदा
 मुलक
मुलक
(121)
वास्तववक लागेको ददन र त्र्स्तो रे ल वा बस नचलेको ठाउँको लामग

पन्ध्र वकलोममिरको एक ददनको दरले विसाब गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम बािाको म्र्ाद विसाब गदाय पन्ध्र

वकलोममिर दे न्ि घिी दुरीलाई एक ददनको म्र्ाद कार्म गनुय पनेछ ।
तर िम्मा पन्ध्र वकलोममिर भन्दा घिी दुरीको बािोलाई बािाको

म्र्ाद ददइने छन ।
२२८. थमाउन पाउने अवमधसम्म वकनारा गनय निुनेाःमुद्दाका पिले अदालतले

तोकेको म्र्ाद वा ताररिमा अनुपन्स्थत भई म्र्ाद वा ताररि गुिारे मा
पमन दफा २२३ वा २२५ बमोन्िम थमाउन पाउने अवमध समाप्त
ु ाई गरी वकनारा गनय िुँदन ।
नभएसम्म मुद्दाको सुनव
पररच्छे द–२२
फसला कार्ायन्वर्न सम्बन्धी व्र्वस्था
२२९. लगत तर्ार गनुय पनेाः(१) अदालतबाि चलन चलाउने, दान्िल, िारे ि,
नामसारी गराउने, मनिनाई ददने, अं शबण्डा गरी ददने, मबगो भराउने,
िररबाना असुल गने वा अदालती शुल्क भराई ददने समेत गरी फसला
भएकोमा सम्बन्न्धत कमयचारीले फसला तर्ार भएको तीन ददनमभि सो
सम्बन्धी लगत र्थाशीध्र तर्ार गरी तिमसल शािामा पठाउनु पनेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स पररच्छे दको प्रर्ोिनको लामग “मबगो” भन्नाले फसला

बमोन्िम भराउनु पने िमतपूमतय समेतको िुनसुक रकम सम्झनु पछय ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम लगत प्राप्त भएपमछ सम्बन्न्धत

कमयचारीले फसला कार्ायन्वर्नको लामग फसलाको प्रमतमलवप सं लग्न गरी
सो सम्बन्धी छु ट्ट मममसल िडा गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िमको लगत पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि

तर्ार भएकोमा सम्बन्न्धत कमयचारीले फसला तर्ार भएको तीन ददनमभि
त्र्स्तो मममसल लगत सवित सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(122)
२३०. सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतले फसला वा आदे श कार्ायन्वर्न गनेाः(१) कुन

मुद्दाको फसला िुनसुक तिको अदालतबाि भएपमन त्र्स्तो मुद्दामा भएको
फसलाको कार्ायन्वर्न वफरादपि वा उिुरी दार्र भएको न्िल्ला
अदालतले गनेछ ।
(२) पुनरावेदन सुन्ने अदालतले शुरु कारबािी र वकनारा गरे को

मुद्दाको फसला कार्ायन्वर्न सम्बन्न्धत न्िल्ला अदालतले गनेछ ।

मुद्दाको ववषर्वस्तुका कारण फसला वा आदे श कार्ायन्वर्न गने न्िल्ला
अदालत र्वकन िुन नसकेमा पुनरावेदन सुन्ने अदालतले तोकेको न्िल्ला
अदालतले त्र्स्तो मुद्दाको फसला वा आदे श कार्ायन्वर्न गनेछ ।

मनर्ममत अदालतबाि बािेक अन्र् मनकार्बाि भएको फसला वा
आदे शको कार्ायन्वर्न सम्बन्न्धत मनकार्ले गनेछ ।
(५) उपदफा (४) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन फसला

वा आदे श कार्ायन्वर्न गने सम्बन्धमा कानूनमा अन्र्था व्र्वस्था
नभएकोमा अदालतले र्स ऐन बमोन्िम फसला कार्ायन्वर्न गनेछ ।
(६) अदालतबाि कसलाई कुन पदमा बिाली गनय वा पदबाि

ििाउन फसला वा आदे श भएकोमा र्स सं विता वा प्रचमलत कानूनमा
अन्र्था व्र्वस्था भएकोमा बािे क त्र्स्तो फसला वा आदे श भएको तीन
ददनमभि त्र्स्तो फसला वा आदे श कार्ायन्वर्नका लामग त्र्स्तो फसला
वा आदे श गने अदालतले सम्बन्न्धत मनकार् वा कार्ायलर्मा लेिी
(७) उपदफा (६) बमोन्िम लेिी आएमा सम्बन्न्धत मनकार् वा

कार्ायलर्ले पमन लेिी आए बमोन्िम तीस ददनमभि कार्ायन्वर्न गरी
त्र्सको िानकारी सम्बन्न्धत अदालतलाई ददनु पनेछ । त्र्स्तो िानकारी
नददएमा सम्बन्न्धत मनकार् वा कार्ायलर्को प्रमुि भई काम गने
व्र्न्िलाई अदालतले ववभागीर् कारबािी समेत गनय आदे श ददन सक्नेछ ।
(123)
२३१. फसला कार्ायन्वर्न स्थमगत िुनेाःदफा २३० मा िुनसुक कुरा लेन्िएको

भए तापमन अदालतले दे िार्का अवस्थामा फसलाको कार्ायन्वर्न स्थगन
गनुय पनेछाः–
(क) पुनरावेदन लाग्नेमा पुनरावेदन गनय सक्ने म्र्ाद भ ुिान

नभएसम्म,
(ि) कानून बमोन्िम पुनरावेदन लाग्न सक्ने मुद्दामा पुनरावेदन

परे को भए पुनरावेदनको रोिबाि मुद्दाको अन्न्तम वकनारा
नभएसम्म,
(ग) दफा २१९ बमोन्िम मुद्दा दोिोर्र्ाउने आदे श भएकोमा

त्र्सको वकनारा नभएसम्म,
(घ) दफा २२० बमोन्िम पुनरावलोकनको आदे श भएकोमा

त्र्सको अन्न्तम वकनारा नभएसम्म ।
२३२. फसला वा ममलापि कार्ायन्वर्न गनय बाधा नपनेाःर्स पररच्छे दमा अन्र्ि
िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन दे िार्का अवस्थामा फसला वा
ममलापि कार्ायन्वर्न गनय बाधा पने छनाः–
(क) कुन मुद्दामा भएको फसला उपर पुनरावलोकन वा मुद्दा

दोिोर्र्ाई पाउँ भनी पिले ददएको मनवेदन ववचाराधीन
रिेको अवस्थामा अदालतले अन्र्था आदे श ददएकोमा
बािेक त्र्स्तो मनवेदन परे को कारणले माि त्र्स्तो मुद्दामा
भएको फसला कार्ायन्वर्न गनय,
(ि) कसले फसला वा ममलापि बदर मुद्दा दार्र गरे पमन

अदालतले अन्र्था आदे श ददएकोमा बािेक त्र्स्तो मुद्दामा
भएको फसला वा ममलापि कार्ायन्वर्न गनय,
(ग) कुन मुद्दाको फसला कार्ायन्वर्न तत्काल नगरे मा मुद्दाको

ववषर्वस्तुको रूपमा रिे को सम्पन्ि मबग्रने दे न्िएमा वा
िमतपूमतय मतनुय पने मुद्दामा न्ित्ने पिले पमछ पुनरावेदन
तिबाि मुद्दा िारे मा अको पिलाई पनय गएको नोक्सानी
(124)
बापतको िमतपूमतय व्र्िोने मलन्ित प्रमतवद्घता व्र्ि गरे मा

अदालतले शुरु फसला भएपमछ त्र्स्तो मुद्दामा पुनरावेदन
पने म्र्ाद भ ुिानी िुन ु वा पुनरावेदन फसला िुन ु अगाव
त्र्स्तो फसला कार्ायन्वर्न गनय,
(घ) अदालतमा ववचाराधीन रिेको कुन मुद्दाको कुन ववषर्मा

मुद्दाका पििरू बीच सिममत भएमा र त्र्सरी सिममत
भएको ववषर् छु ट्टाएर फसला कार्ायन्वर्न गनय ममल्ने भई
अदालतबाि आदे श भएमा ।
२३३. वाररस राख्न सक्नेाःफसला कार्ायन्वर्नको मसलमसलामा मुद्दाको कुन पि

आफ उपन्स्थत िुन नसक्ने भएमा त्र्स प्रर्ोिनको लामग मनिले वाररस
मनर्ुि गरी पठाउन सक्नेछ ।
२३४. ममलापि वा मेलममलाप गनय मौका ददनु पनेाः(१) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि
िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन पििरूले ममलापि वा मेलममलापको
माध्र्मबाि फसलाको कार्ायन्वर्न गनय चािेमा सोिी व्र्िोरा उल्लेि गरी
ु मनवेदन ददन सक्नेछन् ।
अदालतमा सं र्ि
तर सरकारी मबगो असुल गने ववषर्मा ममलापि वा मेलममलाप

गनय मनवेदन ददन सवकने छन ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ममलापि वा मेलममलापको लामग

पििरूबाि मनवेदन प्राप्त भएमा अदालतले मनामसब अवमध तोकी
पििरूलाई ममलापि वा मेलममलापको माध्र्मद्वारा फसला कार्ायन्वर्न
गनय अवसर ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम ददइएको अवमधमभि पििरू ममलापि

वा मेलममलापको माध्र्मबाि फसला कार्ायन्वर्न गनय सिममत भएमा
सम्बन्न्धत अदालत वा अदालतका तिमसलदारको न्िम्मेवारी सम्िालेका
अमधकृतले कानून बमोन्िम पििरू बीच ममलापि गराई ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (२) बमोन्िमको अवमधमभि पििरू ममलापि वा

मेलममलापको माध्र्मबाि फसला कार्ायन्वर्न गनय सिमत नभएमा
(125)
अदालतले र्स पररच्छे द बमोन्िमको प्रवक्रर्ा अवलम्बन गरी फसला

कार्ायन्वर्न गनुय पनेछ ।
२३५. पििरूलाई ताररिमा राख्नु पनेाः(१) मुद्दा फसला गने शुरु अदालतले
चलन चलाई ददने, दान्िल, िारे ि, नामसारी गरी ददने, मनिनाई ददने वा
अं शबण्डा गरी ददने, मबगो भरी पाउने समेत गरी फसला गरे कोमा
मुद्दाका पििरू अदालतमा िान्िर रिे को भए अदालतले फसला
कार्ायन्वर्न गने प्रर्ोिनको मनममि पििरूलाई त्र्स्तो मुद्दामा पुनरावेदन
गने म्र्ाद भ ुिान िुने अवमध किाई ताररि तोक्नु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम तोवकएको ताररिका ददनसम्म त्र्स्तो

मुद्दामा पुनरावेदन परे मा उच्च अदालतको फसला बमोन्िम िुने गरी
अदालतले पििरूको ताररि िु िाई त्र्स्तो मुद्दाको मममसल तामेलीमा
राख्नु पनेछ ।
(३) पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि समेत अन्न्तम फसला भएपमछ

उपदफा (१) बमोन्िम मुद्दाका पििरू अदालतमा िान्िर रिेको भए
फसला कार्ायन्वर्न गने प्रर्ोिनको मनममि पििरूलाई ताररि तोकी
िान्िर िुन र पििरू िान्िर नरिेको भए सोिी व्र्िोरा िनाई मुद्दाको
मममसल सम्बन्न्धत शुरु अदालतमा पठाई ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम शुरु अदालतमा पििरू िान्िर िुन

आएमा अदालतले उपन्स्थत भएसम्मका पिलाई फसला कार्ायन्वर्नको
प्रर्ोिनको लामग ताररिमा राख्नु पनेछ ।
(५) उपदफा (३) बमोन्िम पुनरावेदन सुन्ने अदालतबाि पििरू

ताररिमा नरिे को व्र्िोरा लेिी आएमा, पििरू तोवकएको ताररिमा
अदालतमा िान्िर िुन नआएमा वा शुरु अदालतको फसला उपर
पुनरावेदन नपरी मुद्दा अन्न्तम भएमा र कुन मुद्दाका पि अदालतमा
िान्िर नभएमा शुरु अदालतले फसला कार्ायन्वर्नको प्रर्ोिनको लामग
पििरूलाई अदालतमा उपन्स्थत िुन अनुसूची–२४ बमोन्िमको ढाँचामा
पन्ध्र ददनको म्र्ाद पठाउनु पने छ ।
(126)
तर मुद्दाका दुव पि वा कुन पि ताररिमा नरिेको भए ताररिमा

नरिेको पिलाई मममसल प्राप्त भएको तीन ददनमभि त्र्स्तो म्र्ाद पठाउनु
पनेछ ।
(६) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

फसला कार्ायन्वर्नको मसलमसलामा कुन पिलाई ताररिमा राख्न
आवश्र्क नदे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो पिलाई ताररिमा राख्ने छन ।
२३६. थप दस्तुर मलई फसला कार्ायन्वर्न गनय सक्नेाः(१) र्स सं विता बमोन्िम
म्र्ाद िारी भएकोमा म्र्ाद नाघेपमछ र म्र्ाद वा ताररि गुिारे कोमा मुद्दा
सकार गने वा गुिरे ् को ताररि थमाउने म्र्ाद नाघेपमछ मुद्दाको पि
फसला कार्ायन्वर्न गराउन आएमा अदालतले फसला कार्ायन्वर्न गदाय
लाग्ने दस्तुरको म्र्ाद नाघेको छ मविनामभि भए दश प्रमतशत र एक
वषयमभि भए पच्चीस प्रमतशत थप दस्तुर मलई फसला कार्ायन्वर्न गररददनु
पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको अवमधमभि पमन फसला

कार्ायन्वर्न गनय पि िान्िर नभएमा र्स पररच्छे दमा अन्र्था उल्लेि
भएकोमा बािेक अदालतले त्र्स्तो फसला कार्ायन्वर्न सम्बन्धी कारबािी
तामेलीमा राख्नु पनेछ ।
२३७. मुद्दा सकार गनय वा गुिरे ् को ताररि थमाउन पाउनेाः(१) फसला

कार्ायन्वर्नको मसलमसलामा मुद्दाको कुन पिको मृत्र्ु भएमा मनिको
िकवालाले र्स सं विता बमोन्िम त्र्स्तो मुद्दा सकार गनय पाउनेछ ।
(२) फसला कार्ायन्वर्नको मसलमसलामा कुन पिले ताररि

गुिारे मा मनिले र्स सं विता बमोन्िम गुज्रक
े ो ताररि थमाउन सक्नेछ ।
२३८. चलन चलाउने कार्यववमधाः(१) फसला बमोन्िम अदालतले चलन चलाई

ददए बापत चलन चलाउने सम्पन्िको मबगो िुलेको भए मबगोको तीन
प्रमतशत र मबगो निुलेको भए एक ििार रुपर्ाँ चलन पाउनेले डोर
ििाउनुअन्घ अदालतमा दान्िला गनुय पनेछ ।
(127)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम चलन चलाई पाउने व्र्न्िले रकम

बुझाएमा अदालतले रकम बुझाएक ददन चलन चलाउने डोर िविने ददन
तोकी त्र्सको सूचना सवित पििरूलाई चलन चलाउने ठाउँमा िान्िर
िुने गरी ताररि तोक्नु पनेछ र चलन चलाई ददनु पने पि ताररिमा
नरिेको भएमा अदालतले त्र्स कुराको सूचना सात ददनमभि त्र्स्तो
पिलाई समेत ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम ताररि तोक्दा वा सूचना ददँदा चलन

चलाई ददनु पने सम्पन्ि घर वा िग्गा भएमा त्र्स्तो घर वा िग्गा सात
ददनमभि िाली गनय सूचना समेत ददनु पनेछ ।
(४) चलन चलाई ददनु पने सम्पन्ि मुद्दाका पि बािेक अन्र्

व्र्न्िको भोग वा क्िामा भए अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िलाई समेत डोर
ििी िाने ठाउँमा उपन्स्थत िुन सूचना गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (२) बमोन्िम तोवकएको ददनमा अदालतले डोर

ििाई त्र्स्तो सम्पन्ि फसला बमोन्िम चलन चलाई ददनु पनेछ ।
(६) फसला बमोन्िम चलन चलाई ददनु पने कुन घर वा

िग्गाको ददशा वा तफय निुलेको भए अदालतले पििरूलाई रोिबरमा
रािी नरम गरम ममलाई छु ट्याई गोला िाली त्र्स्तो घर वा िग्गा चलन
चलाई ददनु पनेछ ।
(७) अदालतले र्स दफा बमोन्िम चलन चलाउँदा िान्िर

भएसम्मका चलन चलाई ददने र पाउने पि वा मनिका प्रमतमनमधको
रोिबरमा स्थानीर् तिका प्रमतमनमध र कम्तीमा दुई िना सािी राख्नु पनेछ ।
(८) चलन चलाई ददनु पने व्र्न्ि वा अरु कसले चलन चलाउन
बाधा ववरोध गरे मा अदालतले आवश्र्कता अनुसार बल प्रर्ोग गरी चलन
चलाई ददनु पनेछ ।
(९) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

कसले चलन चलाई ददनु पने घर वा पसलमभि कुन सम्पन्ि रािी ताल्चा
मारी रािेकोमा चलन चलाई ददनु पने घर वा पसल भोग वा क्िा गने
(128)
व्र्न्ि िान्िर भए िोल्न लगाई चलन चलाई ददनु पनेछ र त्र्स्तो

व्र्न्ि िान्िर नभएमा सात ददनमभि त्र्स्तो घर वा पसलमा लागेको
ताल्चा िोली ददनको लामग त्र्स्तो चलन चलाउनु पने घर वा पसलको
ढोकामा अनुसूची–२५ बमोन्िमको ढाँचामा सूचना िाँस गनुय पनेछ ।
(१०) उपदफा (९) बमोन्िमको म्र्ादमभि सम्बन्न्धत व्र्न्िले

घर वा पसलको ताल्चा निोलेमा त्र्स्तो म्र्ाद नाघेपमछ अदालतले
र्थाशीघ्र त्र्स्तो ताल्चा िोली सो घर वा पसल चलन चलाई ददनु पनेछ ।
(११) र्स दफा बमोन्िम चलन चलाउने मसलमसलामा घर वा

पसलमभि कुन सम्पन्ि फेला पारे मा उस बित अदालतले त्र्स्तो
सम्पन्िको वववरण तर्ार गरी त्र्स्तो सम्पन्ि आफ्नो मनर्न्िणमा मलन
(१२) उपदफा (११) बमोन्िम मनर्न्िणमा मलएको सम्पन्ि

सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई पैँ तीस ददनमभि वफताय मलन आउने बारे को सात ददने
सूचना त्र्स्तो घर वा पसल रिेको ठाँउमा िाँस गनुय पनेछ र त्र्सरी
ददएको म्र्ादमभि पमन त्र्स्तो सम्पन्ि मलन नआएमा अदालतले त्र्स्तो
सम्पन्ि मललाम मबक्री गरी प्राप्त रकम सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई तत्काल
बुझाई ददनु पनेछ ।
(१३) उपदफा (१२) बमोन्िम सम्पन्ि मललाम मबक्री भई प्राप्त

भएको रकम सम्बन्न्धत व्र्न्िले तत्काल नबुझेमा अदालतले त्र्स्तो
रकम धरौिी िातामा िम्मा गनुय पनेछ ।
(१४) उपदफा (१३) बमोन्िम धरौिी िातामा रकम िम्मा

भएको एक वषयमभि सम्बन्न्धत व्र्न्िले रकम बुझ्न आएमा अदालतले
दश प्रमतशत रकम किाई बाँकी रकम त्र्स्तो व्र्न्िलाई वफताय गनुय
पनेछ ।
(१५) उपदफा (१४) बमोन्िमको अवमधमभि सम्बन्न्धत व्र्न्िले

त्र्स्तो रकम वफताय मलन नआएमा अदालतले त्र्स्तो रकम सरकारी
कोषमा िम्मा गनुय पनेछ ।
(129)
(१६) अदालतबाि एकपिक चलन चलाई ददएको सम्पन्ि चलन

नछाडी कसले न्िचोला गरे मा अदालतले न्िचोला गरे को पिक वपच्छे
पच्चीस ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना वा तीन मविनासम्म कद गरी पविले
चलन चलाई ददएको सम्पन्ि फसला बमोन्िम पुनाः चलन चलाई ददनु
पनेछ र त्र्स प्रर्ोिनको लामग छु ट्ट वफराद ददनु पने छन । त्र्सरी
चलन चलाई ददए बापत थप दस्तुर लाग्ने छन ।
(१७) चलन चलाउने सम्पन्ि अन्र् इलाकाको भए अदालतले

चलन चलाउन सम्बन्न्धत पिलाई ताररि तोकी मममसल सवित त्र्स्तो
इलाकाको न्िल्ला अदालतमा पठाउनु पनेछ ।
(१८) उपदफा (१७) बमोन्िम चलन चलाउन लेिी आएमा

सम्बन्न्धत अदालतले कानून बमोन्िम चलन चलाई त्र्सको िानकारी
त्र्स्तो अदालतलाई ददनु पनेछ ।
(१९) र्स दफा बमोन्िम अदालतबाि चलन चलाई ददई सकेपमछ

अदालतले सोको मनस्सा चलन पाउने पिलाई ददनु पनेछ ।
(२०) अदालतले पििरू अदालतमा िान्िर भएको छ मविनामभि

चलन चलाई ददई सक्नु पनेछ ।
(२१) चलन चलाउँदा लागेको वास्तववक िचय सम्बन्न्धत पिले

व्र्िोनुय पनेछ ।
(२२) चलन चलाई पाउने पिले फसला बमोन्िम चलन चलाई

पाउन माग गरे सोिी बमोन्िम चलन चलाई ददनु पनेछ ।
तर कानून बमोन्िम वकिाकाि िुन नसकी बण्डा वा चलन

चलाउन नसवकने िेिफलको िग्गा वा भौमतक सं रचना भएमा अदालतले
दुव पिको सिममतमा मूल्र् कार्म भएमा सिममत भए सोिी बमोन्िमको
मूल्र् र त्र्सरी सिममत नभएमा पञ्चवकती मूल्र् कार्म गरी वा मललाम
मबक्री गरी चलन पाउने पिलाई त्र्स आधारमा चलन चलाई ददनु पनेछ ।
त्र्सरी चलन चलाउँदा कुन पिले नगद बुझाउन चािेमा नगद बुझाई
(130)
(२३) कसले अन्र् व्र्न्िको िग्गा ममची भौमतक सं रचना मनमायण

गरे को वा बनाएको ठिर भई चलन चलाउनु पदाय त्र्स्तो सं रचना
भत्काउनु पनेछ र त्र्स बापतको िचय त्र्सरी ममची भौमतक सं रचना
मनमायण गने वा बनाउने व्र्न्िले व्र्िोनुय पनेछ ।
(२४) उपदफा (२३) बमोन्िमको सं रचना नभत्काई िमतपूमतय

लेनदे न गनय पििरू सिमत भए सोिी बमोन्िम र सं रचना नभत्काउने
कुरामा सिमत भएपमन िमतपूमतय रकममा सिममत िुन नसकेमा पञ्चवकती
मूल्र् कार्म गरी त्र्स्तो मूल्र्मा पच्चीस प्रमतशत थप रकम चलन
चलाई पाउने पिलाई भराई ददनु पनेछ ।
२३९. दान्िल, िारे ि, नामसारी गने कार्यववमधाः(१) फसला बमोन्िम दान्िल

िारे ि, नामसारी गने मसलमसलामा त्र्स्तो गरी मलने पि दफा २३५
बमोन्िम ताररिमा रिे मा अदालतले फसला कार्ायन्वर्न गने प्रर्ोिनको
लामग दान्िल, िारे ि, नामसारी गरी ददने कार्ायलर्का नाममा त्र्सको
वववरणको व्र्िोरा लेिी पिलाई समेत सोिी कार्ायलर्मा एक्काईस
ददनमभि िान्िर िुन पठाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अदालतबाि लेिी आएमा र

सम्बन्न्धत पि कार्ायलर्मा िान्िर भएमा त्र्स्तो कार्ायलर्ले पमन फसला
बमोन्िम तीन ददनमभि दान्िल, िारे ि, नामसारी गररददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िमको म्र्ाद नाघेपमछ कुन पि दान्िल,

िारे ि, नामसारीको लामग सम्बन्न्धत कार्ायलर्मा िान्िर भएमा त्र्स्तो
कार्ायलर्ले प्रत्र्ेक वषयको लामग पाँच सर् रुपर्ाँ दस्तुर मलई फसला
बमोन्िम दान्िल, िारे ि, नामसारी गरी ददनु पनेछ ।
२४०. मनिन्ने सम्बन्धी कार्यववमधाः(१) फसला बमोन्िम मनिनाई मलने ददने

मसलमसलामा कुन पि दफा २३५ बमोन्िम ताररिमा रिेमा अदालतले
फसला बमोन्िम मनिनी मलन पाउने सम्पन्ि मनिनी मलन वा धरौिी
रिेको रकम बुन्झमलन त्र्स्तो पिलाई ताररि तोकी रकम धरौिी रिेको
कार्ायलर्मा पठाउनु पनेछ ।
(131)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनिनी मलने ददने दुव पििरू

कार्ायलर्मा िान्िर िुन आएमा कार्ायलर्ले धरौिी रिेको रकम मनिनी
ददनु पने व्र्न्िलाई सात ददनमभि बुझाई त्र्स्तो सम्पन्िको मलित र
भरपाई मनिनी मलनेलाई बुझाई ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम मनिनी ददने व्र्न्ि माि कार्ायलर्मा

िान्िर भएमा कार्ायलर्ले उपदफा (२) बमोन्िम मनिलाई रकम बुझाई
त्र्स्तो रकम बुझाएको भरपाई समेतका कागिात मनिनी मलने व्र्न्ि
िान्िर भएका बित मनिलाई बुझाई ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम मनिनीमलने व्र्न्ि माि कार्ायलर्मा

िान्िर िुन आएमा कार्ायलर्ले फसला बमोन्िम मनिनाई ददई रकम
बुझाएको भरपाई समेतका कागिात मनिलाई बुझाई ददनु पनेछ ।
(५) र्स दफा बमोन्िम कार्ायलर्बाि मनिनाई ददएकोमा मनिनाई

ददएको मममतले पैँ तीस ददनमभि मनिनाई ददनु पने व्र्न्िले धरौिी रिेको
रकम बुझी मलनु पनेछ ।
(६) उपदफा (५) बमोन्िमको म्र्ाद नाघेपमछ मनिनाई ददनु पने

व्र्न्ि धरौिी रकम बुन्झमलन आएमा कार्ायलर्ले एक वषयमभि भए
धरौिी रकमको तीन प्रमतशत र तीन वषयमभि भए पाँच प्रमतशत थप रकम
कट्टा गरी सात ददनमभि धरौिी रकम वफताय गनुय पनेछ ।
(७) उपदफा (६) बमोन्िमको अवमधमभि पमन मनिनाई ददनु पने

व्र्न्ि धरौिी रकम मलन नआएमा कार्ायलर्ले त्र्स्तो धरौिी रकम
सरकारी आम्दानीको रूपमा सरकारी कोषमा िम्मा गनुय पनेछ ।
२४१. अं श छु ट्याउने कार्यववमधाः(१) फसला बमोन्िम अं श छु ट्याई ददने

मसलमसलामा पििरू दफा २३५ बमोन्िम ताररिमा रिेको भए
अदालतले छ मविनामभि अं श छु ट्याई बण्डा गरी ददनु पनेछ ।
(२) एक िनाभन्दा बढी अं न्शर्ारलाई अं श छु ट्याई ददने गरी

फसला भएकोमा कुन अं न्शर्ार िान्िर नभएमा अदालतले िान्िर निुने
(132)
अं न्शर्ारको नाममा अनुसूची–२६ बमोन्िमको ढाँचामा पन्ध्र ददने म्र्ाद

(३) उपदफा (२) बमोन्िमको म्र्ादमभि सम्बन्न्धत अं न्शर्ार

िान्िर िुन आएमा अदालतले सब अं न्शर्ारलाई रािी अं श छु ट्याई ददनु
पनेछ ।
(४) उपदफा (२) बमोन्िमको म्र्ादमभि अं श पाउने सब

अं न्शर्ार िान्िर िुन नआएमा अदालतले िान्िर निुने अं न्शर्ारको भाग
छु् ट्याई िान्िर िुने अं न्शर्ारको बण्डा छु ट्याई ददनु पनेछ ।
(५) उपदफा (४) बमोन्िम बण्डा छु ट्याइएकोमा म्र्ादमभि

िान्िर निुने व्र्न्िले बण्डा गरे को वा असल कमसल वा घिी बढी भन्ने
कुरामा नामलस गनय पाउने छन ।
(६) डोर ििाई अं श छु ट्याउनु पने भए अदालतले कमयचारी

पठाई बण्डा छु ट्याई ददनु पनेछ ।
(७) र्स दफा बमोन्िम बण्डा छु ट्टाउने मसलमसलामा फसला

बमोन्िम अं श ददने वा फाँिवारी बमोन्िमको सम्पन्ि न्िम्मा राख्ने
अं न्शर्ार, मनिका प्रमतमनमध वा एकाघरका उमेर पूरा गरे का अन्र् व्र्न्िले
फाँिवारी बमोन्िमको बण्डा गनुय पने सम्पन्ि दे िाउनु पनेछ ।
(८) अं श ददने वा न्िम्मा राख्ने व्र्न्ि फेला नपरे मा वा

एकाघरका उमेर पूरा गरे का व्र्न्िले फाँिवारी बमोन्िमको सब सम्पन्ि
दे िाउन नसकेमा अं श ददने र न्िम्मा राख्नेलाई बािाको म्र्ाद बािे क
पन्ध्र ददनमभि अदालतमा िान्िर िुन आउन अनुसूची–२७ बमोन्िमको
ढाँचामा म्र्ाद ददनु पनेछ ।
(९) उपदफा (८) बमोन्िमको म्र्ादमभि अं श ददने वा सम्पन्ि

न्िम्मा राख्ने व्र्न्ि अदालतमा िान्िर नभएमा वा िान्िर भए पमन बण्डा
गनुय पने सम्पन्ि नदे िाएमा अदालतले स्थानीर् तिको सदस्र् वा प्रमतमनमध
र कम्तीमा दुई िना व्र्न्ि सािी रािी कुन सम्पन्ि बन्द गरे को भए
सो िुला गरी फाँिवारी बमोन्िम अं श बण्डा गररददनु पनेछ ।
(133)
(१०) उपदफा (२) वा (८) बमोन्िमको म्र्ादमभि पििरू

िान्िर िुन नआएमा त्र्स्तो म्र्ाद नाघेको तीन ददनमभि अदालतले
फसला बमोन्िम अं श छु ट्याई बण्डा गने कार्य प्रारम्भ गनुय पनेछ ।
(११) उपदफा (८) बमोन्िम ददइएको म्र्ादपमछ कुन पि

अदालतमा िान्िर िुन आएमा र त्र्स बित अं शबण्डा गने कार्य समाप्त
नभएको भए अदालतले मनिलाई समेत रािी फसला बमोन्िम अं श
छु ट्याई ददनु पनेछ ।
(१२) बण्डा गदाय फाँिवारी बमोन्िमको सब सम्पन्ि दुरुस्त

नदे न्िएमा नपुग िमत सम्पन्िको मबगो कार्म गराई अं श ददने वा सम्पन्ि
न्िम्मा राख्नेको अं शबाि सोधभनाय गराई ददनु पनेछ । त्र्सरी सोधभनाय
गदाय पमन अं श नपुगेमा नपुग भएको िमत मबगो बापत त्र्स्तो व्र्न्िको
िक भोगको अन्र् सम्पन्िबाि अंश पाउनेलाई भराई ददनु पनेछ ।
(१३) बण्डा छु ट्याउँदा अं श पाउने व्र्न्ि वा मनिका एकाघरका

उमेर पुगेको व्र्न्िले आफ्नो भागको अं श बुझी मलएन र समडगली िाने
कुन सम्पन्ि भएमा अदालतले त्र्स्तो सम्पन्ि मललाम मबक्री गनुय पनेछ ।
त्र्सरी मललाम मबक्रीबाि प्राप्त रकम पमछ बुझी मलन आएमा अदालतले
त्र्स्तो रकममध्र्े दश प्रमतशत रकम कट्टा गरी बाँकी रकम मनिलाई
वफताय गरी ददनु पनेछ ।
(१४) धेर अं न्शर्ार भएको कारणले बण्डा गनुय पने सम्पन्ि बण्डा
गदाय सब अं न्शर्ारले समान रूपमा उपभोग गनय नममल्ने वा त्र्स्तो
सम्पन्ि बण्डा गदाय घर, िग्गा वा न्िन्सी सम्पन्िको रुप पररवतयन भई
प्रर्ोग गनय नममल्ने भएमा त्र्स्तो सम्पन्िको अं न्शर्ारिरू बीचको
सिममतले कुन मूल्र् कार्म भएमा त्र्स्तो मूल्र्मा र मूल्र्मा सिममत
नभएमा पञ्चवकती मूल्र्मा कुन अं न्शर्ारले मलन सक्ने गरी बण्डा गररनेछ ।
(१५) उपदफा (१४) बमोन्िम कार्म भएको मूल्र्मा एकभन्दा

बढी अं न्शर्ारले मलन चािेमा गोला प्रणालीबाि मनधायररत अं न्शर्ारले मलन
सक्ने गरी बण्डा गररनेछ ।
(134)
(१६) उपदफा (१४) वा (१५) बमोन्िम बण्डा िुन नसकेमा

मुद्दाका पिको अमतररि अन्र् व्र्न्िको समेत सिभामगता रिने गरी
मललाम गरी सोबाि प्राप्त भएको रकम फसला अनुसार अं न्शर्ारिरूलाई
बण्डा गरी ददनु पनेछ ।
(१७) अं श बण्डा छु ट्याउन अं श पाउने व्र्न्ि बीच बण्डा गनुय

पने सम्पन्िका ववषर्मा सिममत कार्म िुन नसकेमा अदालतले त्र्स्तो
सम्पन्ि नरम गरम ममलाई गोला िाली बण्डा छु ट्याई ददनु पनेछ ।
(१८) कसले फाँिवारीमा उल्लेि भएको आफ्नो न्िम्माको

सम्पन्ि नदे िाएमा वा दान्िला नगरे मा सो नदे िाएको वा दान्िला
नगरे को सम्पन्िको मबगोको सर्कडा पाँच प्रमतशत िररबाना गनुय पनेछ ।
(१९) बादीले अं श पाउने ठिरी अन्न्तम फसला भएको मुद्दामा

अन्र् प्रमतबादी अं न्शर्ारले पमन आफ्नो अं श छु ट्याई मलन दरिास्त
ददएमा कानून बमोन्िम लाग्ने अदालती शुल्क मलई फसलाबाि ठिरे
बमोन्िमको सम्पन्िबाि अं श छु ट्याई ददलाई ददनु पनेछ ।
(२०) र्स दफा बमोन्िम अं शबण्डा गनुय पने अचल सम्पन्ि अको
न्िल्लामा पमन रिेछ भने अदालतले त्र्स्तो सम्पन्ि बण्डा गनय सम्बन्न्धत
अदालतमा समेत ले िी पठाउनु पनेछ ।
(२१) उपदफा (२०) बमोन्िम लेिी आएमा सम्बन्न्धत

अदालतले समेत र्स दफा बमोन्िम त्र्स्तो सम्पन्िको बण्डा छु ट्याई
ददई सोको िानकारी त्र्स्तो अदालतलाई ददनु पनेछ ।
(२२) अदालतमा मुद्दा ववचारामधन रिे को वा त्र्स्तो मुद्दामा

फसला भई कार्ायन्वर्न निुँद अं श बण्डा गनुय पने सम्पन्ि कसले
िस्तान्तरण गरे मा वा नर्ाँ अं न्शर्ार थवपन आएमा वा अं न्शर्ार घिे मा
त्र्सको प्रर्ोिनको लामग पुनाः वफरादपि ददई रिनु पने छन र त्र्स्तो
अवस्थामा अदालतमा मनवेदन ददएमा त्र्स्तो मनवेदनको सत्र्तामा
िाँचबुझ गरी अं श बण्डा छु ट्याउनु पनेछ ।
(135)
(२३) र्स दफा बमोन्िम अं शबण्डा गरी छु ट्याई ददँदा त्र्सरी

बण्डा छु ट्याईएको सम्पन्िको दुई दशमलव पाँच प्रमतशतका दरले दस्तुर
लाग्नेछ ।
२४२. मबगो भराउने कार्यववमधाः(१) फसला बमोन्िम मबगो भराई मलने

मसलमसलामा मबगो भरी पाउने पि दफा २३५ बमोन्िम ताररिमा रिे मा
अदालतले त्र्स्तो पिले मबगो भराई मलन चािे वा नचािेको ववषर्मा
कागि गराउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कागि गराउँदा मबगो भराई मलन

पाउने पिले मबगो भराई मलन नचािेमा त्र्सरी मबगो नमलएको कारणबाि
सृिना िुने पररणाम समेत बुझाई अदालतले त्र्स ददन फसला
कार्ायन्वर्न सम्बन्धी ववषर् अन्त्र् गरी मबगोको लगत कट्टा गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम कागि गराउँदा मबगो भरी पाउनेले

मबगो भराई मलन चािेमा र मबगो भराई ददने पि ताररिमा रिेको भए
अदालतले मनिलाई फसला बमोन्िम मतनुय पने मबगो बुझाउनको लामग
बढीमा पैँ तीस ददनसम्मको समर् ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम ददइएको समर्मभि मबगो बुझाउने

पिले नगद, बङ्कले िारी गरे को गुड फर पेमेन्ि चेक वा अन्र् कुन
माध्र्मबाि मबगो बमोन्िमको रकम अदालतमा दान्िला गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (४) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन मबगो

बुझाउने पिले मबगो बापतको रकम आफ्नो कुन सम्पन्िबाि असुल गनय
अदालत समि अनुरोध गनय सक्नेछ ।
(६) मबगो बुझाउने पि अदालतमा िान्िर नभएमा वा उपन्स्थत

भएपमन उपदफा (३) बमोन्िमको समर्मभि मबगो बापत रकम
नबुझाएमा, उपदफा (५) बमोन्िम सम्पन्ि नदे िाएमा वा त्र्सरी दे िाएको
सम्पन्िबाि मबगो भराउन सम्भव नभई मबगो भराई पाउनेले मञ्जुर नगरे मा
मनिले मबगो भरी पाउने पिले मबगो बुझाउने पिको अन्र् सम्पन्ि
(136)
दे िाई त्र्स्तो सम्पन्िबाि मबगो भरी पाउन अदालत समि मनवेदन ददन
(७) र्स दफा बमोन्िम मबगो असुल गदाय कुन सम्पन्ि रोक्का राख्नु
पने भएमा अदालतले त्र्स्तो सम्पन्ि रोक्का रािी आवश्र्कता अनुसार सो
सम्पन्ि मललाम मबक्री समेत गरी मबगो भराई ददनु पनेछ ।
(८) उपदफा (७) बमोन्िम सम्पन्ि मललाम मबक्री गदाय मबगो

भन्दा बढी रकम प्राप्त भएमा अदालतले त्र्सरी बढी रकम मबगो बुझाउने
पि उपन्स्थत भए मनिलाई तुरुन्त वफताय गनुय पनेछ ।
(९) उपदफा (८) बमोन्िम सम्बन्न्धत पिले रकम बुझी

नमलएमा अदालतले त्र्स्तो रकम धरौिी िातामा िम्मा गनुय पनेछ ।
(१०) उपदफा (९) बमोन्िम धरौिी िातामा रकम िम्मा भएको

एक वषयमभि सम्बन्न्धत व्र्न्िले रकम मलन नआएमा त्र्स्तो रकम
सरकारी आम्दानीमा बाँमधनेछ ।
(११) मबगो भरी ददनु पने सम्पन्ि अको न्िल्लामा रिे को भए

अदालतले मबगो भराउन सम्बन्न्धत अदालतमा लेिी पठाउनु पनेछ ।
(१२) उपदफा (११) बमोन्िम लेिी आएमा सम्बन्न्धत

अदालतले समेत र्स दफा बमोन्िम मबगो भराई सोको िानकारी त्र्स्तो
अदालतलाई ददनु पनेछ ।
(१३) र्स दफामा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

मबगो भरी पाउने व्र्न्िले मबगो बुझाउनु पने व्र्न्िबाि सम्पन्ि दबाए
लुकाएको पिा लगाई मनि िीववत छँद ल्र्ाएमा अदालतले त्र्स्तो
सम्पन्ि मललाम मबक्री गरी मनिले पाउने मबगोसम्मको रकम त्र्स्तो
व्र्न्िलाई बुझाई ददनु पनेछ ।
(१४) र्स दफा बमोन्िम मबगो भराई ददए बापत अदालतले

त्र्स्तो मबगोको तीन प्रमतशत दस्तुर मबगो पाउने व्र्न्िबाि मलनु पनेछ ।
(137)
(१५) र्स दफा बमोन्िम कुन व्र्न्िको मबगो भराउने सम्बन्धमा

मबगो भराई ददनु पने पिले पूर वा नपुग मबगो कुन बान्णज्र् बङ्कको बङ्क
िमानतपि दान्िल गरी वकस्ताबन्दीमा बुझाउने सुववधा पाउन अदालतमा
मनवेदन ददएमा र त्र्समा मबगो भररपाउने सम्बन्न्धत पिको मञ्जुरी भएमा
अदालतले वकस्ताबन्दीमा त्र्स्तो मबगो भराई ददन सक्नेछ ।
२४३. िार्िात िुने सम्पन्िाः(१) दफा २४२ बमोन्िमको मबगो बापत िार्िात
गदाय त्र्स्तो सम्पन्ि भोग वा उपर्ोग गने बाह्र वषयदेन्ि मामथका मानो
नछु वट्टई सँग बसेका र मानो वा अं श छु वट्टई मभन्न बसे पमन सो सम्पन्ि
भोग वा उपर्ोग गने व्र्न्िसँग रिेको अं श समेत िार्िात गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम िार्िात गदाय दे िार्का सम्पन्ि

छु ट्याई बाँकी रिे को सम्पन्ि िार्िात गनुय पनेछाः–
(क) िार्िात गनुय पने व्र्न्ि बािेक अन्र् व्र्न्िको मनिी

सम्पन्िको रूपमा कुन सम्पन्ि रिेको भए त्र्स्तो
सम्पन्ि,
(ि) िार्िात िुने व्र्न्ि तथा मनिको एकाघरका पररवारले

लगाएको र लगाउने तीन िोरसम्मको कपडा तथा
िुिा,
(ग) िार्िात िुने व्र्न्ि तथा मनिको एकाघरका

पररवारलाई आवश्र्क िाना पकाउने तथा िाने
एकसरो भाँडा, थाल कचौरा, एकसरो ओड्ने ओछ्याउने
तथा मनामसब सङ्खतर्ाका फमनयचर,
(घ) िार्िात िुने व्र्न्िको एकाघरका पररवारलाई पठन

पाठन गनय आवश्र्क पने पुस्तक,
(ङ) िार्िात िुने व्र्न्ि र मनिको एकाघरका पररवारको

लामग िार्िातको कारबािी प्रारम्भ िुन ु भन्दा अगाव
िररद गररसकेको औषमध तथा स्वास्थ्र् सम्बन्धी
उपकरण,
(138)
(च) िार्िात िुने व्र्न्ि तथा मनिका एकाघर पररवारलाई

बढीमा तीन मविनासम्म िीवन मनवायि गनय आवश्र्क
िाद्यान्न,
(छ) िार्िात िुने व्र्न्ि तथा मनिका एकाघर पररवारको

पेशा रोिगारसँग सम्बन्न्धत एकसरो ज्र्ावल वा औिार ।
(३) उपदफा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन सो

उपदफाको िण्ड (ि), (ग), (घ), (ङ), (च) र (छ) बमोन्िम सम्पन्ि पर
सादाय एक लाि रुपर्ाँभन्दा बढी रकमको सम्पन्ि पर साररने छन ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम िार्िात गदाय समेत मबगो पुगेन भने
पररवारका अरु सदस्र्लाई पक्रन पाइने छन ।
२४४. मबगो वा िररबाना बापत कद गनेाः(१) दफा २४२ को उपदफा (७)

बमोन्िम सम्पन्ि मललाम मबक्री गदाय समेत मबगो पर्ायप्त नभएमा, सम्पन्ि
नदे िाएमा वा सम्पन्ि मललाम गनय नसवकने भएमा भराउन बाँकी मबगोमा
मबगो भरी पाउनेले मबगो भराउनु पने व्र्न्िलाई कद गराउन इच्छा गरी
सम्पन्ि मललाम मबक्री भएको वा र्स उपदफा बमोन्िमको अवस्था परे को
पन्ध्र ददनमभि मनवेदन ददएमा अदालतले त्र्सको पचाय िडा गरी मबगो
भरी ददनु पने व्र्न्िलाई कानून बमोन्िम कदमा पठाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कद गदाय अदालतले एक ददनको चार

सर् रुपर्ाँको दरले त्र्सरी बाँकी िुन आएको मबगोलाई कदमा पररणत
गरी त्र्स बराबर मबगो भनुय पने व्र्न्िलाई कद गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम कद गदाय नेपाल सरकार वा नेपाल

सरकारको पूणय वा अमधकांश स्वाममत्व वा मनर्न्िण भएको सावयिमनक
सं स्थाको मबगोको िकमा चार वषय र व्र्न्ि ववशेष वा अन्र् सं स्थाको
मबगोको िकमा दुई वषयभन्दा बढी कद गनय सवकने छन ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम कद गनुय पदाय चार सर् रुपर्ाँभन्दा

कम रकम भएमा वा बाँकी रिन गएमा सो बापत एक ददन कद गनुय
पनेछ ।
(139)
(५) उपदफा (१) बमोन्िम कद गदाय कानून बमोन्िम लाग्ने

मसदा िचय कद गराउन चािने व्र्न्िले व्र्िोनुय पनेछ ।
(६) िररबाना नमतरे बापत कद गनुय पदाय चार वषयमा नबढ्ने गरी
एक ददनको दुई सर् रुपर्ाँको दरले कद गनुय पनेछ ।
(७) र्स दफा बमोन्िम कद गनुय अन्घ सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई

आफ्नो भनाई राख्ने मनामसब समर् ददनु पनेछ ।
(८) र्स पररच्छे दमा अन्र्ि िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन

पिको माग बमोन्िम असुल उपर िुन नसकेको बाँकी मबगो बापत मबगो
नमतने व्र्न्िलाई अदालतको आदे श बमोन्िम कद भएकोमा सो मबगोको
ववषर्मा पुनाः दाबी मलन सवकने छन ।
२४५. मबगो असुल गनुय पने व्र्न्िको मृत्र्ु भएमा गनेाः(१) मबगो असुल गनुय
पने व्र्न्िको त्र्स्तो मबगो असुल निुँद मृत्र्ु भएमा मनिको िकको
सम्पन्िबाि मबगो असुल उपर गररनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मनिको िकको सम्पन्िबाि मबगो

असुल नभएमा नपुग मबगो मनिको अपुताली मलने व्र्न्िबाि असुल
गररनेछ ।

अपुताली मलनेबाि मबगो असुल गदाय मनिले अपुताली मलएभन्दा बढी
रकम असुल गररने छन ।
२४६. िररबाना छु ि िुनेाःफसला बमोन्िम िररबाना लागेको व्र्न्िले तत्काल वा

फसला भएको मममतले साठी ददनमभि िररबाना मतरे मा मनिलाई भएको
िररबानामा बीस प्रमतशत छु ि िुनेछ ।
२४७. ममलापिको कार्ायन्वर्नाः(१) सरकारी मनकार्बाि कुन काम गनु,य गराउनु

पने गरी कुन ममलापि भएकोमा अदालतले ममलापि भएको तीन ददनमभि
ममलापि बमोन्िमको काम गररददन सम्बन्न्धत कार्ायलर्लाई लेिी
(140)
(२) एक िनाभन्दा बढी बादी वा प्रमतबादी भएको मुद्दामा

ममलापि बमोन्िम गराउन सब उपन्स्थत नभएपमन उपदफा (१)
बमोन्िमको म्र्ाद नाघेपमछ ममलापि कार्ायन्वर्न गररनेछ । त्र्सरी
ममलापि कार्ायन्वर्न गदाय अदालतले ममलापि बमोन्िम गराउन नआउने
व्र्न्िको वितको पमन सं रिण गनुय पनेछ ।
२४८. अदालती शुल्क, धरौिी तथा िचय वफताय मलने अवमधाः(१) र्स सं वितामा
अन्र्था उल्लेि भएकोमा बािे क फसला बमोन्िम वफताय पाउने ठिररएको
अदालती शुल्क वा धरौिी रकम त्र्स्तो फसला अन्न्तम भएको थािा
पाएको मममतले एक वषयमभि सम्बन्न्धत व्र्न्िले वफताय माग गरी प्रमाण
सवित सम्बन्न्धत अदालतमा मनवेदन ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम माग गररएको रकम वफताय गनुय पने
रिेछ भने अदालती शुल्कको िकमा त्र्स्तो मनवेदन प्राप्त भएको तीन
मविनामभि र धरौिी रकम भए सात ददनमभि वफताय गनुय पनेछ ।
(३) र्स सं वितामा अन्र्था उल्लेि भएकोमा बािेक मललाम

मबक्रीबाि प्राप्त रकम मलन वा वफताय पाउने व्र्न्िले मललाम मबक्री
भएको मममतले छ मविनामभि त्र्स्तो रकम बुझी मलनु पनेछ ।
(४) उपदफा (१) वा (३) बमोन्िमको म्र्ादमभि सम्बन्न्धत

व्र्न्िले अदालती शुल्क, धरौिी वा रकम बुन्झ नमलएमा पमछ त्र्स्तो
रकम वा सम्पन्ि वफताय मलन पाइने छन र त्र्स्तो धरौिी रकम सरकारी
आम्दानीमा बाँमधनेछ ।
२४९. फसला कार्ायन्वर्न गराई ददए बापत लाग्ने दस्तुराः(१) र्स पररच्छे दमा
अन्र्था उल्लेि भएकोमा बािे क फसला बमोन्िम अदालतले कुन रकम
ददलाई ददए बापत सो रकम पाउने व्र्न्िबाि सर्कडा पाँचका दरले
दस्तुर मलनु पनेछ ।

अदालतबाि भािा गराई ददएको, कागिपि ददलाई ददएको वा असामी
बण्डा गररददएकोमा कुन दस्तुर लाग्ने छन ।
(141)
२५०. उिुर गनय सक्नेाः(१) फसला कार्ायन्वर्नको मसलमसलामा सम्बन्न्धत

कमयचारीले गरे को काम कारबािी उपर न्चि नबुझ्ने सरोकारवाला व्र्न्िले
सोिी अदालतका न्र्ार्ाधीश समि पन्ध्र ददनमभि उिुर गनय सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम परे को उिुरी उपर भएको मनणयर्मा

न्चि नबुझ्ने व्र्न्िले पुनरावेदन सुन्ने अदालतमा मनवेदन ददन सक्नेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम परे को उिुरी एक मविनामभि र

उपदफा (२) बमोन्िम परे को मनवेदन दुई मविनामभि िु ङ्गो लगाउनु पनेछ ।
(४) फसला कार्ायन्वर्नको उपन्स्थमतको लामग ददइएको सू चना

प्राप्त गरी तारे िमा अनुपन्स्थत रिने पिले र्स दफा बमोन्िमको उिुरी
वा मनवेदन ददन पाउने छन ।
२५१. प्रमतमनमध नभएको कारणले माि काम कारबािी बदर निुनेाः(१) र्स
पररच्छे द बमोन्िम स्थानीर् तिको सदस्र् वा प्रमतमनमधको रोिबरमा कुन
काम कारबािी गनुय पने वा मनिको सिीछाप गराउनु पनेमा त्र्स्तो
सदस्र् वा प्रमतमनमधलाई उपन्स्थत गराई ददन मलन्ित सूचना ददँदा पमन
त्र्स्तो सदस्र् वा प्रमतमनमध उपन्स्थत नभएमा सो काम कारबािी गनय,
गराउन सवकनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम स्थानीर् तिको सदस्र् वा प्रमतमनमध

उपन्स्थत नभएको वा मनिले सिीछाप नगरे को आधारमा माि अरु कुराले
रीत पुगेको काम कारबािी बदर िुने छन ।
२५२. अविेलनामा कारबािी चलाउन वा सिार् गनय सक्नेाः(१) र्स पररच्छे द

बमोन्िम फसला कार्ायन्वर्न गने कार्यमा सिर्ोग गनुय मुद्दाका पिको
कतयव्र् िुनेछ ।
(२) फसला कार्ायन्वर्न गने कार्यमा अवरोध गने व्र्न्िलाई

अदालतले कानून बमोन्िम अविेलनामा कारबािी चलाउन वा एक ििार
रुपर्ाँसम्म िररबाना वा तीन मविनासम्म कद वा दुव सिार् गनय सक्नेछ ।
२५३. कमयचारीले प्रोत्सािन रकम पाउनेाः(१) फसला बमोन्िम लागेको दण्ड

िररबाना वा सरकारी मबगो असुलको लामग ििी िाने सरकारी
(142)
कमयचारीले दमनक तथा भ्रमण भिा बापत पाउने रकम मलन नचािेमा
असुल गरी ल्र्ाएको रकमको पच्चीस प्रमतशत प्रोत्सािन भिा पाउनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम असुल गरी ल्र्ाएको रकमको पाँच

प्रमतशत रकम तिमसलदारले प्रोत्सािन स्वरूप पाउनेछ ।
(३) उपदफा (१) र (२) बमोन्िमको भिा वा रकम असुल

भएको िररबाना वा सरकारी मबगोको रकमबाि ददइनेछ ।
(४) र्स दफा बमोन्िम सरकारी मबगो वा िररबाना सरकारी

कमयचारी बािेक अन्र् कुन व्र्न्िले असुल गरी ल्र्ाएको रिेछ भने
मनिलाई सरकारी कमयचारीलाई सरि उपदफा (२) बमोन्िमको रकम
उपल्ध गराउन सवकनेछ ।
पररच्छे द–२३
सरकार बादी वा पि िुने दे वानी मुद्दा सम्बन्धी व्र्वस्था
२५४. सरकार बादी िुने दे वानी मुद्दाको िाँचबुझ र दार्रीाः(१) अनुसूची–२८ मा

लेन्िएको मुद्दा र प्रचमलत कानूनमा नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा
स्थानीर् ति बादी िुने भमनएको दे वानी मुद्दा चलाउन चािने व्र्न्िले
त्र्स्तो मुद्दाको ववषर्मा आफूसँग भएको वा आफूले दे िे िानेसम्मको
प्रमाण िुलाई नेपाल सरकारले नेपाल रािपिमा सूचना प्रकाशन गरी
तोकेको अमधकारी वा त्र्सरी अमधकारी नतोवकएकोमा सम्बन्न्धत
न्िल्लाको मालपोत अमधकृत समि मलन्ित दरिास्त वा मौन्िक सूचना
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मौन्िक सूचना ददएकोमा सम्बन्न्धत

अमधकारीले त्र्स्तो व्र्न्िको कुरा दरिास्तको रूपमा लेिी मनिको
सिीछाप गराउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम दरिास्त प्राप्त भएमा सम्बन्न्धत

अमधकारीले आवश्र्कतानुसार मुद्दासँग सम्बन्न्धत घर वा िग्गाको नाप
नक्सा गरी वा अन्र् आवश्र्क ववषर्मा िाँचबुझ गरी मुद्दा चलाउने वा
नचलाउने मनणयर्को लामग सङ्कलन गररएको प्रमाण र आफ्नो रार् समेत
(143)
उल्लेि गरी मुद्दा चल्ने नचल्ने मनणयर् गनय लाग्ने समर् र मुद्दा चल्ने
मनणयर् भएमा वफरादपि तर्ार गरी मुद्दा दार्र गनय लाग्ने समर्लाई
ध्र्ानमा रािी सम्बन्न्धत कानू नको िदम्र्ाद पुग्ने कम्तीमा पन्ध्र ददन
अगाव मममसल कागिको सक्कल र नक्कल एक प्रमत सम्बन्न्धत न्िल्लाको
सरकारी वकील समि पठाउनु पनेछ ।
(४) उपदफा (१) बमोन्िम कसको दरिास्त नपरे को भए तापमन

सम्बन्न्धत अमधकारी आफले उपदफा (१) बमोन्िमको मुद्दा चलाउन पने
कारण दे िेमा आवश्र्क प्रमाण सङ्कलन गरी उपदफा (३) बमोन्िमको
कार्यववमध पूरा गरी सम्बन्न्धत न्िल्लाको सरकारी वकील समि मममसल
सवितको कागिात पठाउनु पनेछ ।
(५) उपदफा (३) वा (४) बमोन्िम मममसल प्राप्त भएमा सरकारी

वकीलले अध्र्र्न गरी सो मममसलमा मुद्दा चल्ने वा नचल्ने ववषर्मा
मनणयर् गनेछ ।
(६) उपदफा (५) बमोन्िम मुद्दा चल्ने मनणयर् गरे मा सरकारी

वकीलले वफरादपि तर्ार गरी प्रमाण सवित सम्बन्न्धत अदालतमा मुद्दा
दार्र गनुय पनेछ ।
(७) उपदफा (५) बमोन्िम मुद्दा नचल्ने मनणयर् गरे मा सरकारी

वकीलले प्राप्त मममसल र प्रमाण सम्बन्न्धत अमधकारी समि वफताय पठाउनु
पनेछ ।
२५५. सरकार बादी भई मुद्दा चल्नेाःदफा २५४ बमोन्िम दार्र भएको मुद्दा
सरकारबादी भई चल्नेछ ।
तर दफा ९१ बमोन्िम वफराद गनुय पने ववषर्मा सोिी बमोन्िम

िुनेछ ।
२५६. व्र्न्िले मुद्दा चलाउनु पने दे न्िएमा सूचना गनुय पनेाः(१) दफा २५४ को
उपदफा (५) बमोन्िम मममसल अध्र्र्न गदाय त्र्स्तो मुद्दा सरकार बादी
भई चलाउनु पने नदे न्िई कानून बमोन्िम मकाय पने व्र्न्िद्वारा चलाउनु
पने दे िेमा सरकारी वकीलले सोिी बमोन्िमको मनणयर् गरी सो कुराको
(144)
सूचना सम्बन्न्धत व्र्न्िलाई ददनु भनी मममसल पठाउने अमधकारीलाई

सूचना ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सूचना पाएको मममतले सम्बन्न्धत

व्र्न्िको िकमा कानून बमोन्िमको िदम्र्ादको गणना िुनेछ ।
२५७. सरोकारवाला व्र्न्िलाई पि कार्म गनेाःदफा २५४ बमोन्िम नेपाल

सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् ति बादी भई दार्र भएको कुन मुद्दा
कारबािीको क्रममा नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् ति बादी
िुने नदे न्िएमा अदालतले सोिी व्र्िोराको आदे श गरी सरोकारवाला
व्र्न्िलाई न्झकाउनु पनेछ । अदालतको आदे श बमोन्िम सरोकारवाला
व्र्न्ि उपन्स्थत भई मनिले मुद्दा सकार गरे मा मनिलाई बादी पि
कार्म गरी सोिी मुद्दाको मममसलबाि प्रचमलत कानून बमोन्िम कारबािी,
सुनव
२५८. अन्र् दे वानी मुद्दा चलाउने सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) दफा २५४ बमोन्िम
दार्र भएका मुद्दा बािेक अन्र् दे वानी मुद्दा चलाउने वा प्रमाण सङ्कलन
गने सम्बन्धमा सम्बन्न्धत कानूनमा कुन अमधकारी तोवकएको भए त्र्स्तो
अमधकारीबाि र त्र्स्तो अमधकारी नतोवकएकोमा सम्बन्न्धत कार्ायलर्को
प्रमुिले प्रमाण सङ्कलन गरी वफरादपि दार्र गनय िदम्र्ाद ननाघ्ने गरी
आफ्नो रार् सवित मुद्दा चल्ने वा नचल्ने मनणयर्को लामग सम्बन्न्धत
सरकारी वकील समि मममसल सवितको प्रमाण पठाउनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मममसल प्राप्त भएमा सरकारी वकीलले

सो मममसल अध्र्र्न गरी मुद्दा चल्ने वा नचल्ने सम्बन्धमा मनणयर् गरी
मुद्दा चल्ने भएमा कुन कानून अनुसार कुन ववषर्मा कस कसलाई मुद्दा
चलाउने िो सो समेत उल्लेि गरी मुद्दा दार्र गनय िदम्र्ाद ननाघ्ने गरी
प्राप्त मममसल सम्बन्न्धत अमधकारी समि वफताय पठाउनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम सरकारी वकीलबाि मुद्दा चलाउने

मनणयर् भएमा सम्बन्न्धत अमधकारीले वफरादपि तर्ार गरी त्र्स्तो
वफरादपिमा आफ्नो सिीछाप गरी िदम्र्ाद मभि सम्बन्न्धत अदालत
समि मुद्दा दार्र गनुय पनेछ ।
(145)
(४) उपदफा (३) बमोन्िम मुद्दा दार्र गरे पमछ सम्बन्न्धत

अमधकारीले त्र्स्तो मुद्दासँग सम्बन्न्धत मममसलको एक प्रमत नक्कल
सरकारी वकीललाई उपल्ध गराउनु पनेछ ।
२५९. िदम्र्ाद सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर्

तिको तफयबाि कुन व्र्न्िको नाउँमा दे वानी ववषर्मा नामलस गनुय पने
भएमा र्स सं विता र अन्र् कानूनमा सो ववषर्मा नामलस गनय िदम्र्ाद
तोवकएको भए सोिी िदम्र्ादमभि र त्र्स्तो िदम्र्ाद नतोवकएकोमा
त्र्सरी नामलस गनुय पने कारण सृिना भएको कुरा नेपाल सरकार, प्रदे श
सरकार वा स्थानीर् तिलाई थािा भएको मममतले दुई वषयमभि नामलस गनुय
पनेछ ।
तर र्स सं विता र अन्र् कानूनमा नामलस गनयलाई िदम्र्ाद

ु पमन नामलस गनय सवकने उल्लेि
नलाग्ने, िदम्र्ाद नभएको वा िविलेसक
ु पमन नामलस लाग्न सक्नेछ ।
भएकोमा िविलेसक
(२) उपदफा (१) को प्रर्ोिनको लामग नेपाल सरकार, प्रदे श

सरकार वा स्थानीर् तिको कार्ायलर्को सम्बन्न्धत अमधकारीले थािा
पाएकोलाई नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार वा स्थानीर् तिले थािा पाएको
२६०. सािी बकाउने वा प्रमाण पेश गने सम्बन्धी व्र्वस्थााः(१) दफा २५४
बमोन्िम मुद्दा दार्र भएकोमा सो सम्बन्धमा िािेरी ददने वा सूचना ददने
व्र्न्ि बादी पिको सािी मामननेछ ।
(२) दफा २५४ बमोन्िम दार्र भएका मुद्दा र नेपाल सरकार वा

प्रदे श सरकार प्रमतबादी भएको अन्र् दे वानी मुद्दाको सािी वा प्रमाण
अदालतले िोिेको ददन सरकारी वकील माफयत उपन्स्थत वा उपल्ध
गराउने कार्य सम्बन्न्धत अमधकारीको िुनेछ ।
(३) दफा २५४ बमोन्िम दार्र भएका मुद्दा र नेपाल सरकार वा

प्रदे श सरकारलाई सरोकार पने अन्र् िुनसुक दे वानी मुद्दामा सािी
बकाउने वा प्रमाण पेश गने काम सरकारी वकीलले गनेछ ।
(146)
(४) दफा २५४ बमोन्िम दार्र भएका मुद्दामा कुन सािीलाई

नबुझी निुने भएमा फौिदारी मुद्दामा नबुझी निुने सािीलाई न्झकाए सरि
न्झकाई बुझ्न सवकनेछ ।
२६१. सरकारी वकीलले बिस परवी र प्रमतरिा गनेाः(१) दफा २५४ बमोन्िम
दार्र भएका मुद्दाको सरकारी वकीलले बिस परवी र प्रमतरिा गनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा लेन्िए बािेक नेपाल सरकार, प्रदे श सरकार

वा स्थानीर् तिलाई ववपिी बनाएको वा नेपाल सरकारले बादी भई
चलाएको दे वानी मुद्दामा सम्बन्न्धत मनकार्बाि अनुरोध भई आएमा

नेपाल सरकारको िकमा सरकारी वकीलले र प्रदे श सरकार र स्थानीर्
तिको िकमा प्रचमलत कानून बमोन्िम तोवकएको वा िविएको वकीलले
विस परवी र प्रमतरिा गरी ददन सक्नेछ ।
२६२. म्र्ाद ददनेाः(१) दफा २५४ बमोन्िम दार्र भएका मुद्दाको पुनरावेदन
गनय अदालतले सिरी ददनको म्र्ाद ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम ददइएको म्र्ाद गुज्री सम्बन्न्धत पिले

मनामसब कारण दे िाई अदालत समि मनवेदन गरे मा 
पररच्छे द–२१
बमोन्िम थमाउन पाउने म्र्ादमा अदालतले तीस ददनसम्म म्र्ाद थप गनय
२६३. पुनरावेदन, मुद्दा दोिोर्र्ाउने वा पुनरावलोकनको मनवेदन ददने

अमधकारीाः(१) दफा २५४ बमोन्िम दार्र भएका दे वानी मुद्दामा
पुनरावेदन गने, मुद्दा दोिोर्र्ाउने, पुनरावलोकन गने वा सो ववषर्का लामग
मनवेदन ददने सम्बन्धी कार्य सम्बन्न्धत 
नेपाल सरकारवादी िुने मुद्दाको
िकमा सरकारी वकीलले र प्रदे श सरकार र स्थानीर् तिवादी िुने
मुद्दाको िकमा प्रचमलत कानून बमोन्िम तोवकएको वा िविएको वकीलले
गनेछ ।
(२) उपदफा (१) मा लेन्िएदे न्ि बािे क नेपाल सरकार, प्रदे श

सरकार वा स्थानीर् ति पि वा ववपि भएको दे वानी मुद्दामा पुनरावेदन
 मुलक
(147)
गने, मुद्दा दोिोर्र्ाउने, पुनरावलोकन गने वा त्र्स्तो ववषर्का लामग मनवेदन

ददने सम्वन्धी काम सम्बन्न्धत अमधकारी वा कार्ायलर् प्रमुि आफले गनय
तर सम्बन्न्धत अमधकारी वा कार्ायलर् प्रमुिबाि त्र्स्ता कामका

लामग सरकारी वकील समि लेिी पठाएमा 
नेपाल सरकार वादी िुने
मुद्दाको िकमा सरकारी वकीलले र प्रदे श सरकार र स्थानीर् ति वादी
िुने मुद्दाको िकमा प्रचमलत कानून बमोन्िम तोवकएको वा िविएको
वकीलले त्र्स्तो मुद्दामा पुनरावेदन गने, मुद्दा दोिोर्र्ाउने, पुनरावलोकन
गने वा त्र्स्तो ववषर्का लामग मनवेदन ददने सम्बन्धी काम गनय सक्नेछ ।
२६४. नेपाल सरकार उपर नामलस ददने कार्यववमधाः(१) नेपाल सरकार, प्रदे श
सरकार वा स्थानीर् ति उपर दे वानी मुद्दामा नामलस गनुय पने भएमा
सरोकारवाला व्र्न्िले िसको ववरुिमा नामलस गनुय पने िो त्र्स्तो
कार्ायलर् वा त्र्स्तो कार्ायलर्का प्रमुिलाई त्र्सको सूचना ददनु पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सूचना प्राप्त भएमा सम्बन्न्धत

कार्ायलर् वा सो कार्ायलर्का प्रमुिले अको कुन कार्ायलर् वा मनकार्को
परामशय वा मनकासा मलनु पने भएमा त्र्स्तो परामशय वा मनकासा मलनु
पनेछ ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम प्राप्त भएको सूचना सम्बन्धी ववषर्

आवश्र्क िाँचबुझ गदाय नामलस ददनु नपने कुन कारण भएमा सम्बन्न्धत
कार्ायलर् वा सो कार्ायलर्का प्रमुिले सोको स्पष्ट कारण सवितको
िानकारी त्र्सरी सूचना प्राप्त भएको मममतले तीस ददनमभि सम्बन्न्धत
व्र्न्िलाई ददनु पनेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िमको अवमधमभि सम्बन्न्धत कार्ायलर् वा

सो कार्ायलर्का प्रमुिले सो ववषर्मा कुन िानकारी नददएमा वा मुद्दा गनुय
नपने गरी िानकारी ददए पमन त्र्सको कारण मनामसब नलागेमा
सम्बन्न्धत व्र्न्िले सो अवमध नाघेको वा त्र्सरी िानकारी प्राप्त भएको
मममतले पैँ तीस ददनमभि नामलस ददन सक्नेछ ।
(148)
२६५. अन्र् ववषर्मा सं विता र कानून बमोन्िम िुनेाःनेपाल सरकार, प्रदे श

सरकार वा स्थानीर् ति बादी वा पि िुने दे वानी मुद्दाको सम्बन्धमा र्स
पररच्छे दमा लेन्िएको ववषर्मा र्स पररच्छे द बमोन्िम र र्स पररच्छे दमा
नलेन्िएको अन्र् ववषर्मा र्स सं विताका अन्र् पररच्छे द र कानून
बमोन्िम िुनेछ ।
पररच्छे द–२४
ववववध
२६६. िमतपूमतय मनधायरण गनुय पनेाः(१) कानून बमोन्िम िमतपूमतय पाउन सक्ने
मुद्दामा सम्बन्न्धत व्र्न्िले िमतपूमतयको दाबी गरे को रिेछ भने अदालतले
मुद्दाको मनणयर् गदाय िमतपूमतय मनधायरण गनुय पनेछ ।
(२) कानूनमा अन्र्था व्र्वस्था भएकोमा बािेक उपदफा (१)

बमोन्िम िमतपूमतय मनधायरण गदाय दे िार्का कुरािरू ववचार गनुय पनेछाः–
(क) िमत बापत भएको वास्तववक िामन, नोक्सानी

(एक्च ुर्ल लस),
(ि) िमत भएको कारणबाि आर्मा भएको िामन, नोक्सानी

(लस इन इनकम),
(ग) िमत भएको कारणबाि व्र्िोनुय परे को थप िामन,

नोक्सानी ।
(३) उपदफा (१) बमोन्िम िमतपूमतय मनधायरण गदाय कसको िक

वा वित उल्लघंन भएको कारणबाि भएको वास्तववक िमत वा सोको
कारणबाि भएको वा िुन सक्ने वास्तववक िमतको र्वकन गरी त्र्सको
आधारमा माि िमतपूमतय मनधायरण गररनेछ र काल्पमनक ववषर्मा िमतपूमतय
मनधायरण िुन सक्ने छन ।
२६७. नाबालक, अशि तथा वेपिा भएको व्र्न्िको तफयबाि मुद्दा गनय सक्नेाः
(१) कानून बमोन्िम उमेर नपुगेको नाबालक, उमेर पुगेको भएपमन
वृिावस्थाको कारणले अशि भएको, दृवष्टवविीन, बोल्न नसक्ने, िोस
(149)
ठे गानमा नरिेको वा वेपिा भएको व्र्न्ि वा मनि आफले नसकेको

अवस्थामा त्र्स्तो व्र्न्िको तफयबाि सं रिक वा माथवरले वफरादपि,
प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि वा मनवेदनपि ददन सक्नेछ ।
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “वेपिा भएको व्र्न्ि” भन्नाले

कुन व्र्न्ि मबना सूचना लगातार तीन वषयदेन्ि घर छाडी विडेको वा
ववदे शमा गई फकी आउने ठे गान नभएको व्र्न्ि सम्झनु पछय ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सं रिक वा माथवरले त्र्स्ता

व्र्न्िका तफयबाि वफरादपि, प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि वा मनवेदनपि
ददने सम्बन्धमा अनुममतको लामग अदालत समि छु ट्ट मनवेदन ददनु पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम मनवेदन प्राप्त भएमा अदालतले

मनवेदनमा उन्ल्लन्ित व्र्न्ि नाबालक, उमेर पुगेको भएपमन वृिावस्थाको
कारणले अशि भएको, दृवष्टवविीन तथा बोल्न नसक्ने, िोस ठे गानमा
नरिेको वा वेपिा भए वा नभएको र्वकन गनय पविले त्र्सको प्रमाण
बुझ्नु पछय र त्र्सरी बुझ्दा मनवेदकको व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा वाररस
अन्ततर्ारनामा नभए पमन सं रिक वा माथवरले सो व्र्न्िको तफयबाि
वफरादपि, प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि र मनवेदनपि ददन सक्ने गरी
अनुममत प्रदान गनय सक्नेछ ।
(४) उपदफा (३) बमोन्िम अनुममतको लामग मनवेदन परे को सात

ददनमभि मनवेदनमा मनणयर् गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (४) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन वेपिा

भएको व्र्न्िको तफयबाि वफरादपि, प्रमतउतरपि, पुनरावेदनपि वा
मनवेदन ददने सम्बन्धमा अदालतले अनुममतको लामग मनवेदन परे को पन्ध्र
ददनमभि मनणयर् गनुय पनेछ ।
ु ाई िुला इिलासमा गनुय पनेाः(१) अदालतले मुद्दाको सुनव

२६८. सुनव ु ाई िुला
इिलासमा गनुय पनेछ ।

पाररवाररक सम्बन्ध, नाता कार्म, वववाि वा सम्बन्ध ववच्छे द सम्बन्धी
(150)
ु ाई िुन ु पने कारण िुलाई मुद्दाको पिले

मुद्दा बन्द इिलासबाि सुनव
ददएको मनवेदनको व्र्िोरा मनामसब दे न्िएमा वा अदालतले बन्द
इिलासबाि न कुन मुद्दाको सुनव
ु ाई िुन मनामसब दे िेमा अदालतले
ु ाई गनय आदे श ददनेछ ।
त्र्स्तो मुद्दा बन्द इिलासमा सुनव
ु ाई गने आदे श
(३) उपदफा (२) बमोन्िम बन्द इिलासबाि सुनव
भएकोमा त्र्स्तो इिलासमा मुद्दाका पि वा मनिको वाररस, पिबाि
मनर्ुि भएका कानून व्र्वसार्ी, न्र्ार्ाधीशले आदे श ददएका व्र्न्ि वा
कमयचारी बािेक अन्र् व्र्न्िको प्रवेश मनषेध गररनेछ ।

सावयिमनक सुरिाको कारणले कुन व्र्न्िलाई इिलासमा प्रवेश गनय रोक
लगाउन मनामसब दे िेमा अदालतले त्र्स्तो व्र्न्िलाई इिलासमा प्रवेश
गनय रोक लगाउन सक्नेछ ।
ु ाई गदाय वा मनणयर् गनुय पने

२६९. पिलाई रोिबरमा राख्नु पनेाःमुद्दाको सुनव
ववषर् ठिर गदाय पििरूलाई रोिबरमा राख्नु पनेछ ।
ु ाईका लामग तोवकएको ताररिका ददन कुन पि

तर मुद्दा सुनव
उपन्स्थत नभएमा पमन मुद्दाको मनणयर् गरी ठिर गनय बाधा पुगक
े ो मामनने
छन ।
२७०. 
..............
२७१. स्वाथय बान्झएको मुद्दा िेन य निुनेाः(१) न्र्ार्ाधीशले दे िार्का मुद्दाको

ु ाई र वकनारा गनय िुँदनाः–
(क) आफ्नो वा आफ्नो नन्िकको नातेदारको िक, वित वा

सरोकार रिे को मुद्दा,
स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनका लामग “नन्िकको

नातेदार” भन्नाले अपुताली िुला िुँदा कानून बमोन्िम
अपुताली प्राप्त गनय सक्ने प्राथममकताक्रममा रिे को
मुलक
(151)
व्र्न्ि, मामा, माइिू, सानी आमा, ठू लीआमा, सानो बाबु,

ठू लो बाबु, पमत वा पत्नी तफयका सासू , ससुरा, फुपू,
फुपािु, साला, िेठान, साली, दददी, बविनी, मभनािु, बविनी
ज्वाइँ, छोरी ज्वाइँ, भाञ्जा, भाञ्जी, भाञ्जी ज्वाइँ, भाञ्जी बुिारी
तथा त्र्स्तो नाताका व्र्न्िको पररवारको सदस्र्
(ि) कुन बित मनि वाररस, कानून व्र्वसार्ी वा सािी

भएको मुद्दा,
(ग) मनिले न्र्ार्ाधीशको िमसर्तमा कुन अदालतमा मनणयर्

गरे को वा अन्न्तम आदे श गरे को मुद्दा,
(घ) कुन बित मनिले मुद्दा चल्ने वा नचल्ने ववषर्मा रार्

ददएको मुद्दा,
(ङ) अन्र् कुन कारणले आधारभूत रूपमा मनि र मनिको

एकासगोलका पररवारका सदस्र्को स्वाथय बान्झएको वा
िण्ड (क) बमोन्िमका व्र्न्िको स्वाथय बान्झएको मुद्दा ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको कुन अवस्था दे न्िएमा मुद्दा िेने

न्र्ार्ाधीशले मुद्दा िेन य निुने कारण िुलाई आदे श गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (१) को प्रमतकूल िुने गरी कुन न्र्ार्ाधीशले कुन

ु ाई वा वकनारा गनय लागेमा मुद्दाको कुन पिले
ु ाई वा वकनारा नगनय
आवश्र्क प्रमाण सवित मुद्दाको कारबािी, सुनव
(४) उपदफा (३) बमोन्िमको मनवेदन प्राप्त भएमा मुद्दा िेने

ु ाई वा वकनारा गनुय अन्घ त्र्स्तो
न्र्ार्ाधीशले मुद्दाको कारबािी, सुनव
मनवेदन बमोन्िमको माग दाबी मनामसब भए वा नभएको र्वकन गरी मुद्दा
िेन य निुने भएमा सोिी बमोन्िम आदे श गनुय पनेछ ।
(५) उपदफा (२) वा (४) बमोन्िम आदे श भएकोमा त्र्स्तो मुद्दा

सोिी अदालतको अको न्र्ार्ाधीश भए मनिले र त्र्स्तो न्र्ार्ाधीश नभए
(152)
ु ाई र वकनारा गनयको लामग

सोको कारण िुलाई मुद्दाको कारबािी, सुनव
मुद्दाको मममसल सबभन्दा नन्िकको समानस्तरको अदालतमा पठाई
पििरूलाई समेत सोिी अदालतमा ताररि तोकी पठाईददनु पनेछ ।
(६) उपदफा (५) बमोन्िम मममसल प्राप्त भएमा त्र्स्तो अदालतले

पमन आफ्नो अमधकारिेिमभिको मुद्दा नभएपमन त्र्स्तो मुद्दाको कारबािी,
सुनव
२७२. न्र्ार्ाधीश आफले गनुय पने कामिरूाः(१) र्स ऐन बमोन्िम अदालतले

गने कामिरूमध्र्े दे िार्का कामिरू न्र्ार्ाधीश आफले गनुय पनेछाः–
(क) पिको बर्ान मलने,
(ि) सािीलाई शपथ गराउने,
(ग) सािीको बकपि गराउने,
(घ) अन्तकायलीन वा अन्तररम आदे श गने,
(ङ) मुद्दामा मनणयर् ददनु पने कुरािरूको आदे श पचाय िडा

गने,
(च) प्रमाण बुझ्ने सम्बन्धी आदे श ददने,
(छ) मुद्दाको प्रारन्म्भक र पूवस ु व

य न ु ाई छलफल गराउने,
(ि) ु ाई गने,
सुनव
(झ) ममलापि गराउने,
(ञ) फसला गने वा कुन वकमसमको अन्न्तम आदे श ददने ।
(२) उपदफा (१) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन बर्ान

वा बकपिको अमभलेिनको प्रर्ोिनको लामग न्र्ार्ाधीशले अदालतमा
उपल्ध भएसम्म कम्तीमा रािपि अनवङ्कत प्रथम श्रे णीसम्मको र नभए
रािपि अनवङ्कत दद्वतीर् श्रे णीसम्मको कमयचारीको सिर्ोग मलन सक्नेछ ।
(153)
२७३. मलित अनुवाद गनुय पनेाः(१) नेपाली भाषा बािेक अन्र् कुन भाषामा
लेन्िएको कुन मलित अदालतमा प्रमाणको रूपमा पेश भएमा र त्र्स्तो
मलित नेपाली भाषामा अनुवाद गनुय पने दे न्िएमा अदालतले त्र्स्तो
मलित पेश गने पिलाई त्र्स्तो मलितको नेपाली भाषामा अनुवाद गरी
पेश गने आदे श ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अदालतबाि आदे श भएमा सम्बन्न्धत

पिले त्र्स्तो मलित नेपाली भाषामा अनुवाद गराई सोको प्रमान्णत प्रमत
अदालतमा पेश गनुय पनेछ ।
२७४. अनुवादकको सिर्ोग मलन सक्नेाः(१) अदालतले नेपाली भाषा नबुझ्ने

कुन पि वा सािीको बर्ान वा बकपि गराउनु परे मा वा अन्र् कुन
प्रर्ोिनको लामग सम्बन्न्धत भाषाको अनुवादकको सिर्ोग मलन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम बर्ान वा बकपिको लामग

अनुवादकको सिर्ोग मलँदा भएको िचय सम्बन्न्धत पिले व्र्िोनुय पनेछ ।
२७५. मुद्दाका पिसँग िविलेसक

ु सोध्न सक्नेाः(१) न्र्ार्ाधीशले मुद्दाको फसला
ु न्घ मुद्दाको पिसँग मुद्दाको कुन ववषर्मा िविलेसक
िुनअ ु पमन आदे श
ददई सोध्न सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम सोधी सम्बन्न्धत मुद्दाका पिले

ददएको िवाफ मममसलमा सं लग्न गनुय पनेछ ।
२७६. पि वा सािीको पररचर् गोप्चेर् राख्न सक्नेाः(१) र्स सं वितामा अन्र्ि

िुनसुक कुरा लेन्िएको भए तापमन कुन पि वा सािीको पररचर्
सावयिमनक गदाय त्र्स्तो पि वा सािीको सामान्िक प्रमतष्ठा वा इज्ित
उपर प्रमतकूल प्रभाव पनय सक्ने वा मनि उपर कुन पिबाि अनुन्चत डर,
िास वा भर् िुन सक्ने वा मनिको िीउ, ज्र्ानको सुरिामा प्रमतकूल िुन
सक्ने दे न्िएमा त्र्स्तो पि वा सािीको नाम, थर, वतन वा मनिको बाबु
आमाको नाम वा मनिको पररचर् िुन सक्ने अन्र् कुन िुमलर्ा गोप्चेर् राख्न
सम्बन्न्धत पिले अदालतलाई अनुरोध गनय सक्नेछ ।
(154)
(२) उपदफा (१) बमोन्िम अनुरोध भएकोमा अदालतले त्र्स्तो

पि वा सािीको नाम, थर, वतन, मनिको बाबु आमाको नाम वा मनिको
पररचर् गोप्चेर् राख्ने गरी आदे श ददन सक्नेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम गोप्चेर् रान्िएको व्र्न्िको नाम, थर,

वतन वा मनिको बाबु आमाको नाम वा मनिको पररचर् सम्बन्न्धत
ु ाईका बित वा सो सम्बन्धी वववरण प्रकाशन गदायका बित
मुद्दाको सुनव
अदालतको आदे श बमोन्िम छद्म नाम, थर, वतन वा पररचर् रािी
प्रकाशन गनुय पनेछ ।
२७७. रोिबरमा बस्न तथा सिीछाप गनय सिर्ोग गनुय पनेाः(१) र्स सं विता
बमोन्िम कुन काम कारबािीको मसलमसलामा रोिबरमा बस्नु पने
व्र्न्िले रोिबरमा बसी वा अदालतबाि तर्ार गररएको मलितमा
सिीछाप गनुय पने व्र्न्िले सिीछाप गरी अदालतलाई सिर्ोग गनुय पनेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम रोिबरमा बस्न वा कुन मलितमा

सिीछाप गनय कुन व्र्न्िले इन्कार गरे मा र त्र्स्तो इन्कारीको पररणाम
सम्झाई बुझाई गदाय पमन रोिबरमा बस्न वा मलितमा सिीछाप गनय
इन्कार गरे मा त्र्स्तो काम वा मलित गराउने कमयचारीले सोिी व्र्िोरा
समेत उल्लेि गरी सम्बन्न्धत मलितमा रोिबरमा नबसेको वा सिीछाप
नगरे को कारण िुलाई कवफर्त िनाई उपन्स्थत भएका अन्र् दुई
व्र्न्िको सिीछाप गराई आफूले पमन त्र्समा सिीछाप गरी मलित
तर्ार गनुय पनेछ ।
(३) उपदफा (२) बमोन्िम तर्ार गररएको मलितलाई कानून

बमोन्िम रीत पुगेको मामननेछ ।
(४) र्स दफा बमोन्िम अदालतको काममा अवरोध गने वा

असिर्ोग गने व्र्न्िलाई अदालतले पाँच ििार रुपर्ाँसम्म िररबाना गनय
(155)
२७८. असल मनर्तले गरे कोमा बचाउाःर्ो सं विता वा र्स सं विता अन्तगयत बनेको
मनर्म बमोन्िम असल मनर्तले गरे को कुन काम कारबािीको सम्बन्धमा
न्र्ार्ाधीश वा अन्र् कुन कमयचारीलाई कुन कारबािी िुने छन ।
ु ाई र
२७९. मुद्रण वा गन्णतीर् िुविले असर नगनेाः(१) मुद्दाको कारबािी, सुनव
वकनारा गदाय र्स सं विता बमोन्िमको कार्यववमध अवलम्बन गने सम्बन्धमा
कुन वकमसमका साना मतना िुवि वा छु ि भएकोमा वा कुन मलित तर्ार
गदाय लेिाई, छपाई वा मुद्रणमा गन्णतीर् वा अन्र् कुन साना मतना िुवि
वा छु ि िुन गएको कारणले माि त्र्ससँग सम्बन्न्धत सम्पूणय काम,
कारबािी गरकानूनी भएको मामनने छन ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम मुद्दाको कारबािी, सुनव
गदाय वा मलित तर्ार गदाय लेिाई, छपाई वा मुद्रणमा गन्णतीर् वा अन्र्
सानामतना िुवि वा छु ि िुन गएमा न्र्ार्ाधीशले इन्साफमा फरक नपने
गरी कारण सवितको छु ट्ट पचाय िडा गरी त्र्स्तो भ ुल वा िुवि सच्र्ाउन
२८०. भरपाई मलनु वा ददनु पनेाः(१) अदालतमा दान्िल भएको कुन सक्कल
मलित कुन व्र्न्िलाई वफताय ददँदा वा अदालतबाि कुन सक्कल मलित
कुन व्र्न्िलाई बुझाउँदा त्र्स्तो मलित वफताय मलएको वा बुझाएको
व्र्िोराको भरपाई वा मनस्सा मलई मममसल सामेल राख्नु पनेछ ।
(२) अदालतमा कुन व्र्न्िले पेश गरे को कुन सक्कल मलित

अदालतले बुझी मलँदा मलितमा कुन केरमेि भएको र ले न्िएको भए
त्र्स्तो र्थाथय समेत िुलाई मलित पेश गने व्र्न्िलाई त्र्सको भरपाई
२८१. मनवेदन दस्तुराःर्स सं वितामा अन्र्था उल्लेि भएकोमा बािेक अदालतमा

कुन मनवेदनपि ददँदा दश रुपर्ाँ दस्तुर लाग्नेछ ।
२८२. म्र्ाद वा सूचना प्रकाशनाःर्स सं विता बमोन्िम अदालतबाि कुन म्र्ाद वा

सूचना रावष्ट्रर्स्तरको दमनक पमिकामा प्रकाशन गदाय नेपाल सरकारको
(156)
स्वाममत्वमा रिेको सं स्थाबाि प्रकाशन िुने रावष्ट्रर्स्तरको दमनक

समाचारपिमा सवोच्च अदालतले मनधायरण गरे को ददन प्रकाशन गनुय पनेछ ।
२८३. ववभागीर् कारबािी गनय आदे श ददनेाः(१) र्स सं वितामा अन्र्था व्र्वस्था
भएकोमा बािे क र्स सं विता बमोन्िमको कार्य सम्पादन गनुय पने दावर्त्व
भएको कुन कमयचारीले र्स सं वितामा मनधायरण भएको अवमधमभि कुन
कार्य सम्पादन नगरे मा मकाय पने पिले मनिको ववरुिमा सम्बन्न्धत
अदालतको न्र्ार्ाधीश समि उिुरी ददन सक्नेछ ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िमको उिुरी परे कोमा त्र्स्ता

कमयचारीलाई बुझ्दा मनामसब कारण मबना मनिले गनुय पने काम समर्म
सम्पादन गरे को नदे न्िएमा न्र्ार्ाधीशले मनिलाई ववभागीर् कारबािी गनय
२८४. मलितिरूको पन्ञ्जकााःप्रत्र्ेक मुद्दामा अनुसूची–२९ बमोन्िमको ढाँचामा

पन्ञ्जका तर्ार गरी दताय मममतको क्रमले मलितिरूको क्रमसङ्खतर्ा र
वववरण िनाई राख्नु पनेछ ।
२८५. मलित धुल्र्ाउनु पनेाः(१) अदालतले मुद्दाको अन्न्तम मनणयर् भएको पाँच
वषयपमछ सो मुद्दाको मममसलमा रिेको दे िार्का मलितिरू बािेक अन्र्
मलितिरू धुल्र्ाउनु पनेछाः–
(क) वफरादपि,
(ि) बर्ान,
(ग) प्रमतउिरपि वा प्रमतदाबी,
(घ) पिको नाममा िारी भएको म्र्ाद,
(ङ) मुद्दासँग सम्बन्न्धत नक्सा,
(च) सक्कल प्रमाण कागि,
(छ) ममलापिको कागिात,
(ि) पुनरावेदनपि,
(157)
(झ) मुद्दा दोिोर्र्ाउने वा पुनरावलोकनको लामग ददइएको

मनवेदनपि,
(ञ) अदालतबाि भएको फसला, मनणयर्, अन्न्तम आदे श,
(ि) कानून बमोन्िम सं रिण गनय आवश्र्क दे न्िएका अन्र्

मलित ।
(२) उपदफा (१) बमोन्िम कागि धुल्र्ाउनुअन्घ श्रे स्तेदारले

धुल्र्ाउनु पने कागिातको फेिररस्त तर्ार गरी त्र्स्तो फेिररस्तमा
आफ्नो सिीछाप गरी राख्नु पनेछ ।

२८६. अनुसूचीमा थपघि वा िेरफेर गनय सक्ने: (१) नेपाल सरकारले नेपाल
रािपिमा सूचना प्रकाशन गरी अनुसूची-२८ मा आवश्र्क िेरफेर र
थपघि गनय सक्नेछ ।
(२) सवोच्च अदालतले नेपाल रािपिमा सूचना प्रकाशन गरी

अनुसूची-२८ बािेकका अन्र् अनुसूचीिरूमा आवश्र्क थपघि वा िेरफेर
गनय सक्नेछ।
२८७. बाधा अड्काउ फुकाउने अमधकाराःर्स सं विताको कार्ायन्वर्न गदाय

अदालती कार्यववमधका सम्बन्धमा कुन बाधा अड्चन परे मा सवोच्च
अदालतको पूणय बठकले त्र्स्तो बाधा अड्काउ फुकाउन आवश्र्क
व्र्वस्था गनय सक्नेछ ।
२८८. मनर्म बनाउने अमधकाराःर्स सं विताको कार्ायन्वर्नको लामग अदालती

कार्यववमधका सम्बन्धमा 
सवोच्च अदालतले र अन्र् ववषर्मा नेपाल
सरकारले आवश्र्क मनर्म बनाउन सक्नेछ ।
२८९. मनदे न्शका बनाउन सवकनेाःर्स सं विताको कार्ायन्वर्नको लामग र्ो सं विता
र र्स सं विता अन्तगयत बनेको मनर्मको अधीनमा रिी सवोच्च अदालतले
आवश्र्क मनदे न्शका बनाउन सक्नेछ ।
 मुलक
(158)

द्रष्टव्र्ाः ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने अध्र्ादे श, २०८० मनन्ष्क्रर्
मुलक
ु ी सं विता सम्बन्धी केिी नेपाल ऐनलाई सं शोधन गने
भएपमछ त्र्सको पररणाम: मुलक
अध्र्ादे श, २०८० मनन्ष्क्रर् भएपमछ अको अमभप्रार् नदे न्िएमा सो मनन्ष्क्रर्ताले,-
(क) सो अध्र्ादे श मनन्ष्क्रर् िुँदाका बित चल्ती नभएको वा कार्म नरिेको कुन कुरा
पमन िगाउने छन,
(ि) सो अध्र्ादे श बमोन्िम चालू भएको कुरा वा सो बमोन्िम रीत पुर्र्ाई अन्घ न
गररएको कुन काम वा भोमगसकेको कुन कुरालाई असर पाने छन,
(ग) सो अध्र्ादे श बमोन्िम पाएको, िामसल गरे को वा भोगेको कुन िक, सुववधा, कतयव्र्
वा दावर्त्वमा असर पाने छन,
(घ) सो अध्र्ादे श बमोन्िम गररएको कुन दण्ड सिार् वा िफतलाई असर पाने छन, र
(ङ) मामथ लेन्िएको कुन त्र्स्तो िक, सुववधा, कतयव्र्, दावर्त्व वा दण्ड सिार्का
सम्बन्धमा गररएको कुन काम कारबािी वा उपार्लाई असर पाने छन र उि
अध्र्ादे श कार्म रिे सरि त्र्स्तो कुन कानूनी कारबािी वा उपार्लाई पमन शुरु
गनय, चालु राख्न वा लागू गनय सवकनेछ।
(159)
अनुसूची–१
(दफा ९५ सँग सम्बन्न्धत)
वफरादपिको ढाँचा
अदालत/कार्ायलर्ले भने
मुद्दा दताय नं..........
दताय मममताः .......
................................ अदालत/कार्ायलर्मा दार्र गरे को
वफरादपि
............................
.......... को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ............. बस्ने वषय.......... को ......... बादी
(एकभन्दा बढी बादी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक बादीको िकमा

उल्लेि गने ।)
ववरुि
......... छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ...............बस्ने वषय ..... को.......... प्रमतबादी
(एकभन्दा बढी प्रमतबादी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक प्रमतबादीको िकमा

उल्लेि गने)
मुद्दााः– ...................
१. म/िामी वफरादपिवाला मनम्न प्रकरणिरूमा लेन्िए बमोन्िम वफराद

गदयछु/गदयछौँ ।
 मममत २०७५।५।१ को नेपाल रािपिमा प्रकान्शत सूचनाद्वारा िेरफेर ।

 मममत २०७५।५।१ को नेपाल रािपिमा प्रकान्शत सूचनाद्वारा न्झवकएको ।
(160)
(वफरादको ववषर्वस्तु दाबी गने आधार र वफराद दाबी उल्ले ि गने)
(क)
(ि)
(ग)
(घ)
(ङ)
२. ....... ऐन .... को दफा .... बमोन्िम र्ो मुद्दा र्स

अदालत/कार्ायलर्को अमधकारिेिमभि पदयछ ।
३. वफराद गनय ...... कानून बमोन्िम िदम्र्ाद रिे को छ ।
४. प्रस्तुत ववषर्मा अन्र्ि वफराद गरे को छ/छन ।
५. प्रमतबादीलाई आफले /कानून व्र्वसार्ी माफयत/अदालतबाि म्र्ाद तामेल

गने व्र्वस्था गरी पाउँ ।
६. कानून व्र्वसार्ी मनर्ुि गरे को भए सोको वववरणाः
(क) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
(ि) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
(ग) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
७. दे िार्को दस्तुर र्ससाथ बुझाउन ल्र्ाएको छु /छौँ ।
(क) ............... बापत रु. ............
(ि) ............... बापत रु. ............
(ग) ............... बापत रु. .............
८. वफरादको दाबीलाई पुवष्ट गने प्रमाणाः–
र्स ववषर्मा दे िार्को प्रमाण सम्बन्धी कागिातको प्रमतमलवप सं लग्न

गरे को छु /छौँ ।
(क)
(161)
(ि)
(ग)
९. सािीाः
(क)
(ि)
(ग) .................. (सािीिरूको पूरा नाम, उमेर र ठे गाना उल्लेि गने)
१०. र्समा लेन्िएको व्र्िोरा ठीक साँचो छ, झुट्टा ठिरे कानून बमोन्िम
सिुँला बुझाउँला ।
........................................................
वफरादपिवालाको दस्तित र सङ्गदठत सं स्था भए सं स्थाको छाप
इमत सम्वत् ............साल .........मविना.........गते ..........रोि.........शुभम् ।
द्रष्टव्र्ाःसङ्गदठत सं स्थाको तफयबाि वफरादपि ददँदा त्र्स्तो संस्थाको नाम तथा

ठे गाना र त्र्स्तो सं स्थाको तफयबाि वफरादपि ददन अमधकार पाएको
व्र्न्िको नाम, थर र पद उल्लेि गनुय पनेछ ।
(162)
कवफर्त
२०...... साल साउनदे न्ि २०........ साल आषाढ मसान्तसम्मको दे वानी दार्री
अमभलेि मममसल बुझ्नेकमयचारीको

सिी
फसलाको वकमसम
फसला मममत र फसलागने
(दफा ९८ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
न्र्ार्ाधीशको नाम
प्रमतउिर परे को वा
..............अदालत/कार्ायलर्
म्र्ादसमाप्त भएको मममत

दार्री वकताबको ढाँचा
दस्तुर
अनुसूची–२
वकताव
(163)
मबगो अङ्क
फाँिवालाको नाम र सिी
मुद्दा
प्रमतबादीको नाम, थर र वतन
बादीको नाम, थर र वतन
बादीको दस्तित
दताय मममत
मुद्दा नं.
क्र.सं .
अनुसूची–३
(दफा ९८ को उपदफा (१), दफा १२२ को उपदफा (१), दफा २०९ को
उपदफा (२) सँग सम्बन्न्धत)
भरपाईको ढाँचा
..............अदालत/कार्ायलर्
....................... को वफरादपि/प्रमतउिरपि/पुनरावेदनपि प्राप्त भई र्स

अदालत/कार्ायलर्को दार्री वकताबमा दताय नं. .....मममत ................... मा
दताय भएकोले र्ो भरपाई ददइएको छ ।
वफरादपि/प्रमतउिरपि/पुनरावेदनपि दताय गने कमयचारीको,–
दस्तिताः
नामाः
अदालत/कार्ायलर्को छाप पदाः
मममताः
(164)
अनुसूची–४
(दफा ९९ को उपदफा (३) सँग सम्बन्न्धत)
बादी वा मनिको कानून व्र्वसार्ीले म्र्ाद बुझी गररददने भरपाईको ढाँचा
................... अदालत/कार्ायलर्
मुद्दााः..................
मुद्दा नं. :................
मममत ............. मा ....... अदालत/कार्ायलर्मा ....... बस्ने ..... उपर वफराद

दार्र गरे कोमा सो मुद्दामा प्रमतबादीलाई म .............. आफले/बादीको कानून
व्र्वसार्ीले म्र्ाद तामेल गनय र्स अदालतबाि सो म्र्ादका आवश्र्क प्रमत,
वफरादपि र प्रमाणका प्रमान्णत प्रमत बुन्झमलएकोले र्ो भरपाई गररददएको छु ।
अदालतबाि म्र्ाद बुझ्नेको,–
बादी/कानून व्र्वसार्ीको नामाः
कानून व्र्वसार्ी भए प्रमाणपि नं.:
मममताः
 मममत २०७५।५।१ को नेपाल रािपिमा प्रकान्शत सूचनाद्वारा थप ।
(165)
अनुसूची–५
(दफा ९९ को उपदफा (६) सँग सम्बन्न्धत)
प्रमतबादीले म्र्ाद बुन्झ बादी वा मनिको कानून व्र्वसार्ीलाई गररददने भरपाईको

ढाँचा
मुद्दााः..................
मुद्दा नं. :................
............ ठाउँ बस्ने ......................ले ........... अदालत/कार्ायलर्मा मममत

................मा मेरा उपर वफरादपि दताय गराउनु भएकोमा प्रमतउिर ददने
प्रर्ोिनको लामग बादी/कानून व्र्वसार्ी ..... ले मममत ...... मा मलाई म्र्ाद
सवितको वफरादपि र प्रमाणको प्रमतमलवप बुझाउन ल्र्ाउनु भएकोले सो बुझी
मलई र्ो भरपाई गररददएको छु ।
म्र्ाद बुझ्नेको,–
नामाः
मममताः
समर्ाः
(166)
अनुसूची–६
(दफा १०३ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
.....................अदालत/कार्ायलर्बाि
प्रमतबादीको नाममा िारी भएको म्र्ाद/इतलार्नामाको ढाँचा
..................... को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ................. न्िल्ला ................

गा.पा./न.पा. वडा नं. ......... गाउँ/िोल ............ .....बस्ने वषय .......... को
तपाईँ श्री .................... का नाउँमा मममत ............................ मा
............. ले ............ मुद्दाको वफरादपि र्स अदालत/कार्ायलर्मा ददएको
िुनाले सो वफरादपिको प्रमतमलवप समेत र्ससाथ पठाइएको छ । र्ो
म्र्ाद/इतलार्नामा तपाईँले पाए वा कानून बमोन्िम िाँस भएको मममतले बािोको
म्र्ाद बािेक एक्काईस ददनमभिमा प्रमतउिरपि र कानून बमोन्िम आफ्नो
मलन्ितको प्रमाण समेत मलई िान्िर िुन आफआउनु वा कानून बमोन्िम वाररस
वा कानून व्र्वसार्ी पठाउनु िुन सून्चत गररएको छ ।
म्र्ादमभि प्रमतउिरपि मलई तपाईँ आफवा वाररस वा कानून व्र्वसार्ी

माफयत उपन्स्थत िुन ु भएन भने सो मुद्दामा कानून बमोन्िम फसला िुनेछ र
भववष्र्मा त्र्स ववषर्मा तपाईँको कुन उिुर लाग्ने छन ।
म्र्ाद/इतलार्नामा िारी गने अमधकारीको,–
नामाः
पदाः
मममताः
तामेली मममताः
(167)
(क) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िले बुन्झमलएकोमा
.......... ववषर्मा मेरो नाउँमा िारी भएको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा र

वफरादपिको प्रमतमलवप समेत दे िार्का सािीिरूको रोिबरमा म आफले
बुझी मलएँ भनी दस्तित गने ..............
(ि) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िको एकाघरको पररवारको

सदस्र्ले बुन्झमलएकोमा
.......... ववषर्मा म्र्ाद/इतलार्नामावाला व्र्न्िले म्र्ाद/इतलार्नामा

बुझ्न इन्कार गरे कोले/फेला नपदाय मनिको नाउँको र्स बमोन्िमको एक
प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा र वफरादपिको प्रमतमलवप समेत दे िार्का
सािीिरूको रोिबरमा बुन्झमलएँ भनी दस्तित गने
म्र्ाद/इतलार्नामावाला ...... को एकाघरको ...... नाताको वषय .... को
.....।
(ग) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िको घरदलोमा िाँस भएकोमा
.......... ववषर्मा म्र्ाद/इतलार्नामावाला ............. र मनिको एकाघरको

उमेर पुगेको पररवारको सदस्र् समेत घरमा फेला नपरे कोले/बुझ्न
इन्कार गरे कोले मनिको नाउँको म्र्ाद/इतलार्नामा र वफरादपिको
प्रमतमलवप समेत िामी दे िार्का सािीका रोिबरमा मनिको घर दलोमा
सबले दे ख्ने गरी िाँसी .......... गा.पा./......... न.पा. को वडा ...... नं.
...... कार्ायलर्मा एक प्रमत म्र्ाद ददएको ठीक छ भनी दस्तित गने
िामी दे िार्का मामनसिरूाः–
(घ) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्ि र घरद्वारा फेला नपरी तामेल

गनुय परे कोमा
.......... ववषर्को र्स बमोन्िमको म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झ मलनु पने

व्र्न्ि वा मनिको घर समेत िोि तलास गदाय फेला नपरे कोले मनिका
नाउँको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा सम्बन्न्धत वडाको .......... ठाउँ
(168)
वा िोलको सावयिमनक ठाउँ ............ (ठाउँ िुलाउने) ....... मा िाँस

गरी वफरादपिको प्रमतमलवप र तामेली म्र्ाद/इतलार्नामा वफताय पठाएका
छौ भनी दस्तित गने दे िार्का मामनसिरूाः–
सािी
मामथ उल्लेन्ित िण्ड ( ) बमोन्िम िामीिरूको रोिबरमा

म्र्ाद/इतलार्नामा तामेली भएको ठीक िो भनी दस्तित गनेाः–
१. ........... न्िल्ला ............... गा.पा./न.पा. वडा नं. ......

गाउँ/िोल........... बस्ने वषय ...... का श्री ............. ।
२. ......... न्िल्ला ........ गा.पा/न.पा. वडा नं. ....... गाउँ/िोल
............. बस्ने वषय ....... का श्री .................. ।
३. .......... न्िल्ला ............... गा.पा/न.पा. वडा नं ........
गाउँ/िोल .............. बस्ने वषय ....... का श्री ............ ।
रोिबर
..................... न्िल्ला ................... गा.पा./न.पा. .............. का

सदस्र्/सन्चव/ ............................ श्री/श्रीमती ................................
घर दलोमा िाँस भएकोमा/गाउँ, शिर वा िोल पिा नलागेकोमा
र्स बमोन्िको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा र्स ....................

गा.पा/.....न.पा.वडा नं. ......को कार्ायलर्को सूचना पािीमा िाँस गनय
दान्िल भर्ो भनी दस्तित गनेाः–
दस्तिताः ...............
कमयचारी वा पदामधकारीको नामाः ...........
मममताः .......
काम तामेल गनेको,–

तामेलदारको नामाः
(169)
मममताः
अनुसूची–७
(दफा १०३ को उपदफा (२) सँग सम्बन्न्धत)
प्रमतबादी बािे क अन्र् व्र्न्िका नाउँमा िारी गररने म्र्ाद/इतलार्नामाको ढाँचा
..........अदालत/कार्ायलर्बाि िारी भएको म्र्ाद/इतलार्नामा
.....................को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी .......न्िल्ला ..........

गा.पा./न.पा. वडा नं...............गाउँ/िोल............ .....बस्ने वषय..........को
तपाईँ श्री.................सँग ..............बादी .....प्रमतबादी भएको ............
मुद्दाका सम्बन्धमा केिी कुरा बुझ्नु परे कोले र्ो म्र्ाद/इतलार्नामा तपाईँले पाए
वा कानून बमोन्िम िाँस भएको मममतले बािोको म्र्ाद बािेक सात ददनमभि
तपाईँ आफउपन्स्थत वा कानून बमोन्िम वाररस वा कानून व्र्वसार्ी मनर्ुन्ि
गरी र्स अदालत/कार्ायलर् पठाउनु िुन सून्चत गररएको छ ।
म्र्ादमभि तपाईँ उपन्स्थत िुन ु भएन वा वाररस वा कानून व्र्वसार्ी

पमन पठाउनु भएन भने सो मुद्दामा कानून बमोन्िम फसला िुनेछ र भववष्र्मा
त्र्स ववषर्मा तपाईँको कुन उिुर लाग्ने छन ।
म्र्ाद/इतलार्नामा िारी गने अमधकारीको,–
नामाः
पदाः
मममताः
समर्ाः
तामेली मममताः
(170)
(क) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िले बुन्झमलएकोमा
.......... ववषर्मा मेरो नाउँमा िारी भएको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा र

वफरादपि प्रमतउिरपि/..............को प्रमतमलवप समेत दे िार्का
सािीिरूको रोिबरमा म आफले बुझी मलएँ भनी दस्तित गने............
(ि) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िको एकाघर पररवारको सदस्र्ले

बुन्झमलएकोमा
.................. ववषर्को म्र्ाद/इतलार्नामावाला व्र्न्िले

म्र्ाद/इतलार्नामा बुझ्न इन्कार गरे कोले/फेला नपदाय मनिको नाउँको
र्स बमोन्िमको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा ..............को प्रमतमलवप
समेत दे िार्का सािीिरूको रोिबरमा बुन्झमलएँ भनी दस्तित गने
म्र्ाद/इतलार्नामावाला ............... को एकाघरको ............ नाताको
वषय ..... को .......... ।
(ग) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्िको घरदलोमा िाँस भएकोमा
.......... ववषर्को म्र्ाद/इतलार्नामावाला .............र मनिको एकाघरको

उमेर पुगेको पररवारको सदस्र् समेत घरमा फेला नपरे कोले/बुझ्न
इन्कार गरे कोले मनिको नाउँको म्र्ाद/इतलार्नामा ..........को प्रमतमलवप
समेत िामी दे िार्का सािीका रोिबरमा मनिको घर दलोमा सबले दे ख्ने
गरी िाँसी..... गा.पा./.....न.पा.को वडा.......नं....... कार्ायलर्मा एक
प्रमत ददएको ठीक छ भनी दस्तित गने िामी दे िार्का मामनसिरूाः–
(घ) म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झमलनु पने व्र्न्ि फेला नपरी तामेल गनुय परे कोमा
............. ववषर्को म्र्ाद/इतलार्नामा बुन्झ मलनु पने व्र्न्ि वा मनिको

घर समेत िोि तलास गदाय फेला नपरे कोले मनिका नाउँको एक प्रमत
म्र्ाद/इतलार्नामा सम्बन्न्धत वडाको .......... ठाउँ वा िोलको
सावयिमनक ठाउँ ............ (ठाउँ िुलाउने) ....... मा िाँस गरी
(171)
................. को प्रमतमलवप र तामेली म्र्ाद/इतलार्नामा वफताय पठाएका

छौ भनी दस्तित गने दे िार्का मामनसिरूाः–
सािी
मामथ उल्लेन्ित िण्ड ( ) बमोन्िम िामीिरूको रोिबरमा

म्र्ाद/इतलार्नामा तामेली भएको ठीक िो भनी दस्तित गनेाः–
१. ....... न्िल्ला ..... गा.पा./न.पा. वडा नं. ....... गाउँ/िोल

..............बस्ने वषय .......का श्री ........... ।
२. ....... न्िल्ला ..... गा.पा./न.पा. वडा नं. ....... गाउँ/िोल

.............. बस्ने वषय ....... का श्री ............... ।
३. ....... न्िल्ला ..... गा.पा./न.पा. वडा नं. ....... गाउँ/िोल

.............. बस्ने वषय ....... का श्री ............... ।
रोिबर
................ न्िल्ला ..................... गा.पा./न.पा. ............... का

सदस्र्/सन्चव/............... श्री ....................
घर दलोमा िाँस भएकोमा/गाउँ, शिर वा िोल पिा नलागेकोमा
र्स बमोन्िको एक प्रमत म्र्ाद/इतलार्नामा र्स ..............

गा.पा./.....न.पा. वडा नं. ...को कार्ायलर्को सूचना पािीमा िाँस गनय
दान्िल भर्ो भनी दस्तित गनेाः–
कमयचारी वा पदामधकारीको नामाः
मममताः
काम तामेल गनेको,–
(172)
तामेलदारको नामाः
मममताः
अनुसूची–८
(दफा ११३ को उपदफा (२) सँग सम्बन्न्धत)
वाररस वा कानून व्र्वसार्ीले म्र्ाद बुझी मलएको भरपाईको ढाँचा
बादी .................... र प्रमतबादी ...................... भएको

................. अदालत/कार्ायलर्मा मममत ......................... मा दार्र भएको
.... सालको मुद्दा नं. ...... को ...... मुद्दामा प्रमतउिरपि दार्र गनयको लामग
सो अदालत/कार्ायलर्बाि ......................... का नाममा िारी भएको म्र्ाद
मनि प्रमतबादीलाई बुझाउने गरी मले बुन्झमलई र्ो भरपाई गररददएँ ।
म्र्ाद बुझ्ने वाररस/कानून व्र्वसार्ीको,–
नामाः
प्रमाणपि नम्बराः
ठे गानााः
मममताः
समर्ाः
(173)
अनुसूची–९
(दफा १२० सँग सम्बन्न्धत)
प्रमतउिरपिको ढाँचा
दताय नं. :............
दताय मममताः..........
..............अदालत/कार्ायलर्मा दार्र गरे को
प्रमतउिरपि
................... सालको दे .दा.नं. ..........
.......को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ......बस्ने ..... वषय.......को .... प्रमतबादी
(एकभन्दा बढी प्रमतबादी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक प्रमतबादीको िकमा

ववरुि
...........को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी .........बस्ने वषय ... को ....... बादी
(एकभन्दा बढी बादी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक बादीको िकमा

मुद्दााः– ..............
उन्ल्लन्ित ववपिी भएको उि मुद्दामा र्स अदालतबाि मेरा/िाम्रा

नाममा िारी भएको म्र्ाद बादी/कानून व्र्वसार्ी/अदालतबाि मममत ......... मा
प्राप्त भएकोले सो वफराद दाबीका सम्बन्धमा दे िार्को व्र्िोराको प्रमतउिरपि
मलई उपन्स्थत भएको छु /छौं ।
(174)
१. बादीले दाबी गरे का ववषर्िरूका सम्बन्धमा मेरो/िाम्रो भएको र्थाथय

व्र्िोरा मनम्न प्रकरणिरूमा िुलाएको छु /छौं ।
(क)
(ि)
(ग)
(घ)
(ङ)
२. वफराददाबी पूणय रूपमा वा आंन्शक रूपमा स्वीकार गदयछु/गदयछौँ ।

ँ गदै नौ ।
गददयन/
(वफराददाबी आंन्शक रूपमा स्वीकार गरे को भए स्वीकार गरे को आधार

र कारण उल्लेि गने)
३. प्रमतदाबी कुन भए उल्लेि गनेाः
(क)
(ि)
(ग)
४. वफराद दताय गने िकदर्ा नभएको/नालेस गने िदम्र्ाद

नभएको/अदालतको िेिामधकार नभएको न्िवकर मलएको भए सोको
आधार र कारण ।
५. वफराद दाबी अनुसार अदालतबाि मनणयर् िुन ु पने िो िोइन ।
६. कानून व्र्वसार्ी मनर्ुि गरे को भए सोको वववरणाः–
(क) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
(ि) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
(ग) नाम ........... प्रमाणपि नं.......
(175)
७. दे िार्को दस्तुर र्ससाथ बुझाउन ल्र्ाएको छु /छौं:–
(क) ...............बापत रु. ............
(ि) ...............बापत रु. ..............
८. प्रमाणाःर्स ववषर्मा दे िार्को प्रमाण सम्बन्धी कागिातको प्रमतमलवप

सं लग्न गरे को छु /छौं:–
(क)
(ि)
(ग)
९. सािीाः–
(क)
(ि)
(ग) ............ (सािीिरूको पूरा नाम, उमेर र ठे गाना)
१०. र्समा लेन्िएको व्र्िोरा ठीक साँचो छ, झुट्टा ठिरे कानून बमोन्िम
..........................
प्रमतउिरपिवालाको दस्तित र सङ्गदठत
सं स्था भए सं स्थाको छाप
इमत सम्वत्...........साल ..........मविना.......गते .........रोि.......शुभम् ।
द्रष्टव्र्ाःसङ्गदठत सं स्थाको तफयबाि प्रमतउिरपि ददँदा त्र्स्तो सं स्थाको नाम तथा

ठे गाना र त्र्स्तो सं स्थाको तफयबाि प्रमतउिरपि ददन अमधकार पाएको
व्र्न्िको नाम, थर र पद उल्लेि गनुय पनेछ ।
(176)
अनुसूची–१०
(दफा १३७ को उपदफा (४) सँग सम्बन्न्धत)
ताररि वकताबको ढाँचा
...........अदालत/कार्ायलर्मा िडा गररएको ताररि वकताब
सम्वत् .................................................................
मविना मस.नं मु पुनरावेदक प्रत्र्थी ताररि कवफर्

, गते . द्दा बादी/प्रमतबादी/मनवेदक प्रमतबादी/बादी तोवकए त
बार को नाम को नाम को
प्रर्ोिन
...............
दस्तित
(177)
अनुसूची–११
(दफा १३७ को उपदफा (४) सँग सम्बन्न्धत)
ताररि पचायको ढाँचा
........... अदालत/कार्ायलर्बाि
िारी भएको
................................नामको
ताररि पचाय
....................................... ववरुि ..............................
२०............ सालको दे वानी दार्री नम्बर ...... को ........ मुद्दा

..................... को मनममि सम्वत् ................. को ताररि तोवकएकोले सो
ददन ............. बिे .......... मा उपन्स्थत िुन र्ो ताररि पचाय ददइएको छ ।
ताररि तोक्ने कमयचारीको दस्तिताः ..........
नामाः
मममताः
(178)
अनुसूची–१२
(दफा १३८ को उपदफा (४) सँग सम्बन्न्धत)
ताररि भरपाईको ढाँचा
.....................अदालत/कार्ायलर्मा िडा गररएको ताररि
भरपाई
बादी प्रमतबादी
मुद्दा
मुद्दा नं. :...............
मममत ............................ मा
मममत...................मा मुद्दा पेशी सूचीमा चढाइने भएकोले/ ................

काम गने भएकोले मममत ................का ददन ......बिे र्स
अदालत/कार्ायलर्मा उपन्स्थत िुनेछु भनी सिी गने ...........
बादी ...........
प्रमतबादी ..........
(179)
अनुसूची–१३
(दफा १४६ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)


वाररसनामाको ढाँचा
............बस्ने....................... सँगको
..................................मुद्दामा मेरो तफयबाि ....(प्रर्ोिन िुलाउने)
.................................... ........काम गनयलाई .............बस्ने वषय.......को
................... नागररकता नं. .............../(नागररकता िारी भएको वषय र
न्िल्ला) ............................लाई 
वाररसनामा ददई वाररस मनर्ुि गरे को छु
ु न्ु छ । मले अदालतबाि
। मनि वाररस कानून बमोन्िम वाररस िुन र्ोग्र् िुनि
कानून बमोन्िम लागेको दण्ड, िररबाना, अदालती शुल्क सरकारी मबगो वा कुन
दस्तुर मतनय बाँकी रिे को छन । मामथ लेन्िएको व्र्िोरा साँचो छ, झुट्टा ठिरे मा
र्ो 
वाररसनामा बदर गरी कानून बमोन्िम भएमा मेरो मञ्जुरी छ ।
मममत ......................... ...........................
दा. बा. (दस्तित)
ँ ाको छाप/सङ्गदठत सं स्था भए सं स्थाको छाप

औठ पूरा नाम थराः ..........
पूरा ठे गानााः ............
मामथ उल्लेि भए बमोन्िम .............. बस्ने .......... वषय ...... नागररकता नं.
....... (िारी भएको वषय र न्िल्ला, सङ्गदठत सं स्था भएमा त्र्स्तो सं स्थाको नाम
तथा ठे गाना) को वाररस भ काम गनय मलाई मञ्जुर छ । सो काम म
इमान्दारीपूवक
य गनेछु । मले अदालतबाि कानून बमोन्िम लागेको दण्ड,
िररबाना, अदालती शुल्क, सरकारी मबगो वा कुन दस्तुर बुझाउन बाँकी रिेको
छन । म वाररस िुन कानून बमोन्िम र्ोग्र् रिे को छु ।
 मुलक
(180)
मममत ......................... ...........................
दा. वा. (दस्तित)
ँ ाको छाप
औठ पूरा नाम थराः .....................
पूरा ठे गानााः .......................
सािीिरूाः
र्ो 
वाररसनामा िाम्रो रोिबरमा लेिी सिीछाप भएको साँचो िो ।
(१) नागररकता/रािदानी वा सो सरिको अन्र् वववरण, नम्बर र िारी न्िल्ला

....... को ......... बस्ने वषय............को श्री ...............
(२) नागररकता/रािदानी वा सो सरिको अन्र् वववरण, नम्बर र िारी

न्िल्ला....... को .................बस्ने.........वषय....को श्री ..................
(३) नागररकता/रािदानी वा सो सरिको अन्र् वववरण, नम्बर र िारी न्िल्ला

....... को ......... लेिक श्री ..................... (प्रमाणपि भए सो
िुलाउने)
र्ो 
वाररसनामा .............................मा लेन्िएको िो ।
मममताः
 मुलक
(181)
अनुसूची–१४
(दफा १८० को उपदफा (३) सँग सम्बन्न्धत)
सािीका नाममा िारी गररने म्र्ादको ढाँचा
............. अदालत/कार्ायलर्बाि िारी भएको ........................ बस्ने

................................... को नामको म्र्ाद ।
....................... बादी ...... प्रमतबादी भएको ................................... मुद्दामा

....... ले तपाईँलाई सािी रािेको िुँदा तपाईँसँग केिी कुरा बुझी बकपि
गराउनु पने भएको िुनाले सम्वत् ............ साल .......... मविना ..... गते
......... का ददन मबिान ..... बिे र्स अदालतमा उपन्स्थत िुन आउनु िोला ।
उपन्स्थत िुन नआए कानून बमोन्िम िुनेछ ।
म्र्ाद िारी गने अमधकारीको,–
नामाः
पदाः
मममताः
अदालत/कार्ायलर्को छाप
(182)
अनुसूची–१५
(दफा १८२ को उपदफा (५) सँग सम्बन्न्धत)
श्रव्र्–दृश्र् सं वाद माफयत सािी बुझेको अमभलेिको मुच ुल्काको ढाँचा
...................... बादी ...................... प्रमतबादी भएको .................मुद्दामा

बादी/प्रमतबादीको सािी अदालतमा उपन्स्थत िुन नसकी मममत ...............को
आदे शले ........ बस्ने सािी .......... लाई िामी तपमसलका मामनसका
रोिबरमा श्रव्र्–दृश्र् सम्वाद माफयत बुन्झएको ठीक साँचो िो ।
सािीको नाम, थराः
अदालतबाि िविई आएका कमयचारीको दस्तिताः
अदालतबाि िविई आएका कमयचारीको नाम, थर र पदाः
बादी, प्रमतबादी वा मनिको वाररस वा कानून व्र्वसार्ीको दस्तिताः
बादी, प्रमतबादी वा मनिको वाररस वा कानून व्र्वसार्ीको नाम, थराः
स्थानीर् तिका सदस्र् वा प्रमतमनमधको दस्तिताः
स्थानीर् तिका सदस्र् वा प्रमतमनमधको नाम, थर र पदाः
स्थानाः
मममताः
(183)
अनुसूची–१६
(दफा १८४ सँग सम्बन्न्धत)
सािीले शपथ मलने ढाँचा
म ............................................... ईश्वरको नाममा शपथ

मलन्छु /सत्र्मनष्ठा सवित प्रमतज्ञा गदयछु वक बादी ..................................
प्रमतबादी ....................... भएको .................................. मुद्दामा मले
दे िे, िाने र सुनेको व्र्िोरा सब साँचो बकपि गनेछु । कुन कुरा लुकाउने वा
ढाँट्ने छन र अदालत/कार्ायलर् तथा मुद्दाका पििरूको तफयबाि सोमधएको सब
प्रश्निरूको दे िे, िाने र सुनेसम्मको सिी उिर ददनेछु । झुट्टा ठिरे कानून
बमोन्िम भएमा मेरो मञ्जुर छ ।
मेरो रोिबरमा सािीले शपथ मलएको ठीक साँचो िो ।
........................ ........................
शपथ मलनेको दस्तिताः न्र्ार्ाधीशको दस्तिताः
मममत मममत
(184)
अनुसूची–१७
(दफा १८७ को उपदफा (४) सँग सम्बन्न्धत)
सािीको बकपि गराउने ढाँचा
मुद्दा ..........................................
सम्वत् २० सालको दे दा. नं. ..............
......... बादी ........................प्रमतबादी भएको मुद्दामा

बादी/प्रमतबादीको सािी श्री ................................. ले गरे को बकपि
प्रश्न र मतनको िवाफिरू
१. प्रश्नाः–तपाईँको र तपाईँको आमा बुबाको नाम के िो ? िवाफ .........
तपाईँको उमेर कमत छ ? पेशा के िो ? बसोबास किाँ छ ?

(अदालतबाि सोध्ने) िवाफ ..................
२. सम्बन्न्धत पि मनिको कानून व्र्वसार्ीले सोध्ने प्रश्नाः
(क) िवाफ ............
(ि) िवाफ ............
(ग) िवाफ ............
(घ) िवाफ ............
(द्रष्टव्र्ाः सम्बन्न्धत पि वा कानून व्र्वसार्ीले कुन प्रश्न नसोधेमा

अदालतले आवश्र्क प्रश्न सोध्नु पनेछ ।)
३. ववपिी/कानून व्र्वसार्ीले न्िरि गरे को भए सोको वववरणाः
(क) प्रश्नाः िवाफाः
(185)
(ि) प्रश्नाः िवाफाः
(ग) प्रश्नाः िवाफाः
(घ) प्रश्नाः िवाफाः
४. सम्बन्न्धत पि/कानून व्र्वसार्ीले पुनाः सोधपुछ गनय चािे सोको वववरणाः
५. अदालतले कुन प्रश्न गनय चािेमा सोको वववरणाः
६. र्ो बकपि मले भने बमोन्िम लेन्िएको ठीक साँचो िो ।
................ ...................... ....................

पिको दस्तित बकपि गने व्र्न्िको दस्तित बकपि गराउने
न्र्ार्ाधीशको दस्तित
मममताः
(186)
अनुसूची–१८
(दफा १८९ को उपदफा (२) सँग सम्बन्न्धत)
सािीलाई पठाउने बन्दसवालको ढाँचा
.......................................अदालत/कार्ायलर्बाि पठाइएको बन्दसवाल
सम्वत् ................ सालको ........ मुद्दा नं......................................
मुद्दा
........................................................................ बादी
ववरुि
....................................................................... प्रमतबादी
......... बादी वा प्रमतबादीका सािी....... बस्ने.......वषय ......को ........ को

बन्दसवाल
१. प्रश्नाः–तपाईँको र तपाईँको आमा बुबाको नाम के िो ? िवाफ ..........
तपाईँको उमेर कमत छ ? पेशा के िो ? घर किाँ छ ? िवाफ ........
२. अदालतबाि सोधी पठाएका प्रश्निरूाः
(ङ) प्रश्नाः िवाफाः
(187)
३. ववपिी/कानून व्र्वसार्ी उपन्स्थत भई न्िरि गरे को भए सोको वववरणाः
४. र्ो बन्दसवाल मले भने बमोन्िम लेन्िएको ठीक साँचो िो । झुट्टा ठिरे
कानून बमोन्िम िुन मञ्जुर छ ।
................ ...................... ....................

पिको दस्तित बन्दसवाल गने व्र्न्िको बन्दसवाल गराउने कमयचारी
दस्तित वा न्र्ार्ाधीशको दस्तित
मममताः
(188)
अनुसूची–१९
(दफा १९८ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
फसलाको ढाँचा
................ न्िल्ला अदालत/कार्ायलर्

माननीर् न्िल्ला न्र्ार्ाधीश ................./...................
इिलास
..................... बाि भएको
फसला
सम्वत् ................को दे वानी दार्री नं ...........................
मुद्दााः–
बादीको नाम, थर, ठे गाना प्रमतबादीको नाम, थर, ठे गाना

............................... ...............................
(एकभन्दा बढी बादी भए र्स (एकभन्दा बढी प्रमतबादी भए र्स
बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक बादीको बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक प्रमतबादीको
िकमा उल्लेि गने ।) िकमा उल्लेि गने ।)
बादीको सािी ............................ प्रमतबादीको सािी ........................
प्रमाण प्रमाण
....................................... .......................................
अदालतबाि बुझेको
सािी .......................
...............................
प्रमाण..........................
(189)
मुद्दाको सं न्िप्त तथ्र् सवितको वववरणाः
बादी दाबीाः
प्रमतबादीको न्िवकर र प्रमतरिााः
बादी प्रमतबादीले पेश गरे को प्रमाणाः
पििरू बीच कुरा ममली वा नममली इन्साफ ददनु पने ववषर्ाः
पि वा मनिको कानून व्र्वसार्ीको बिस न्िवकर वा बिस नोि पेश गरे कोमा
सोको मुतर् बुँदााः
अदालतले ठिर गरे को ववषर् र सोको आधाराः
ठिर गनय मलइएको सम्बि कानूनाः
मनणयर् भएको ववषर् कार्ायन्वर्न गनुय पने बुँदा
पुनरावेदन लाग्ने वा नलाग्ने कुरााः
तपमसल
(फसलाको तपमसलमा मुद्दा फसला गने न्र्ार्ाधीशले मुद्दाको प्रकृमत अनुसार

फसला कार्ायन्वर्न गने, पुनरावेदन लाग्ने भए कुन अदालतमा पुनरावेदन लाग्ने,
अदालती शुल्क भराउने वा नभराउने र भराउनु पने भए कसरी भराउने र अन्र्
कुन कुरा भए सो आवश्र्कता अनुसार उल्लेि गनुय पनेछ ।)
फसला तर्ार गनय सिर्ोग पुर्र्ाउने न्र्ार्ाधीशको पूरा नामको दस्तित
कमयचारीको नामाः–
इमत सम्वत् .........साल .........मविना....... गते ........रोि ........शुभम् ।
प्रमाणीकरण मममत .................... अदालत/कार्ायलर्को छाप
(190)
अनुसूची–२०
(दफा २०० को उपदफा (३) सँग सम्बन्न्धत)
फसला भएको सूचना सवितको पुनरावेदन म्र्ाद/फसला भएको सूचनाको ढाँचा
..........................अदालत/कार्ायलर्बाि िारी भएको ...................बस्ने
को नामको फसला भएको सूचना सवित पुनरावेदन म्र्ाद/फसला भएको सूचना
बादी .......................... प्रमतबादी .................... भएको .................

मुद्दामा र्स अदालत/कार्ायलर्बाि मममत ............................. मा बादी दाबी
पुग्ने/बादी दाबी नपुग्ने/बादी दाबी िारे ि िुने ठिरी ................फसला
भएकोले /सो फसलामा न्चि नबुझे तपाईँले र्ो म्र्ाद पाए वा घर दलामा िाँस
भएको मममतले ...................... ददन मभि ...... अदालतमा पुनरावेदन गनय
िानु िोला । म्र्ाद मभि पुनरावेदन नगरी म्र्ाद गुिारी बसेमा मुद्दा कानून
बमोन्िम िुनेछ । पमछ तपाईँको कुन नामलस लाग्ने छन/िानकारीको लामग र्ो
सूचना पठाइएको छ ।
पुनरावेदन म्र्ाद/फसला भएको सूचना िारी गने अमधकारीको,–
नामाः
पदाः
मममताः
(191)
अनुसूची–२१
(दफा २०८ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
पुनरावेदनपिको ढाँचा
दताय नं. .........
दताय मममताः ........
..........................दार्र गरे को
पुनरावेदन पि
........ बस्ने वषय ............. को .................. पुनरावेदक
बादी/प्रमतबादी
(एकभन्दा बढी पुनरावेदक भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक पुनरावेदकको

िकमा उल्लेि गने ।)
ववरुि
....................बस्ने वषय .......... को ...... प्रत्र्थी
(एकभन्दा बढी प्रत्र्थी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक प्रत्र्थीको िकमा

मुद्दा ............................................
फसला गने न्र्ार्ाधीश र अदालत/कार्ायलर्
(192)
फसला भएको मममताः
फसलाको मममसल नं.:
म/िामी पि रिेको उपर्ुि

य मुद्दामा दे िार्का कुरामा दे िार् बमोन्िम
िुने गरी उपर्ुि
य न्र्ार्ाधीश र अदालत/कार्ायलर्बाि फसला भएकोमा सो
फसलामा न्चि नबुझी फसला भएको सूचना .................. (मममत उल्लेि गने)
मा पाएकोले दे िार्को पुनरावेदन गदयछु/गदयछौँ ।
१. मुद्दाको सं न्िप्त वववरणाः
२. फसलाको सं न्िप्त वववरणाः
३. फसला गदाय मलएका आधाराः
४. पुनरावेदन गनुय पने कारण र फसलाका आधार िण्डनको व्र्िोरााः
(क)
(ि)
(ग)
५. पुनरावेदन न्िवकर र त्र्सलाई पुष्ट्याई गने कानूनी आधाराः
६. पुनरावेदन गदाय लाग्ने अदालती शुल्क र अन्र् दस्तुराः
७. अन्र् आवश्र्क कुरािरू कुन भए सोाः
(क)
(ि)
(ग)
८. पुनरावेदन साथ सं लग्न गनुय पने मलितिरूाः
(क) फसलाको प्रमतमलवप,
(ि) अदालती दस्तुर तथा अन्र् दस्तुर,
(ग) कुन प्रमाण भए सो प्रमाणको प्रमतमलवप ।
(193)
९. र्समा लेन्िएको व्र्िोरा ठीक साँचो छ, झुट्टा ठिरे कानून बमोन्िम

..................................
पुनरावेदकको दस्तित र सङ्गदठत सं स्था भए सं स्थाको,–
छापाः
मममताः
द्रष्टव्र्ाःसङ्गदठत सं स्थाको तफयबाि पुनरावेदनपि ददँदा त्र्स्तो सं स्थाको नाम तथा

ठे गाना र त्र्स्तो सं स्थाको तफयबाि पुनरावेदन गने अमधकार पाएको व्र्न्िको
नाम थर र पद उल्लेि गनुय पनेछ ।
(194)
अनुसूची–२२
(दफा २१४ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
प्रत्र्थी न्झकाउन िारी गररने सूचनाको ढाँचा
............. अदालत/कार्ायलर्
सम्वत् २०....... सालको .......... मुद्दा नं.
.................................................... पुनरावेदक
ववरुि
............................................................... प्रत्र्थी
.....................को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी .....................न्िल्ला ................

गाउँपामलका/नगरपामलका वडा नं. .... बस्ने वषय .......को................का
नाउँमा िारी भएको पन्ध्र ददने सूचना ।
र्स अदालतबाि मममत ......................... मा ..........................

(आदे शको छोिकरी व्र्िोरा उल्लेि गने) आदे श भएकोले सो आदे शको
प्रमतमलवप सं लग्न गरी तपाईँको िानकारीको मनममि र्ो सूचना पठाइएको छ ।
सो मुद्दामा आफ्नो सबुत प्रमाण मलई र्स अदालत/कार्ायलर्मा बािोको म्र्ाद
बािेक पन्ध्र ददनमभि तपाईँ आफ उपन्स्थत िुन आउनु िोला वा कानून
बमोन्िमको आफ्नो कानून व्र्वसार्ी वा वाररस पठाउनु िोला अन्र्था र्स
ववषर्मा कानून बमोन्िम िुनेछ ।
(195)
सम्वत् ............ साल ........ मविना ...... गते ..... रोि ...... का
ददन अदालतको छाप र मेरो दस्तितबाि र्ो सूचना िारी भर्ो ।
.....................
(अदालतको छाप) आदे श बमोन्िम
दस्तित
(196)
अनुसूची–२३
(दफा २१५ उपदफा (४) सँग सम्बन्न्धत)
पुनरावेदन फसलाको ढाँचा
.................................. अदालत
ु ) इिलास
(एकल/सं र्ि
माननीर् न्र्ार्ाधीश श्री ...................
बाि भएको
फसला
सम्वत् २०........ सालको दे वानी पुनरावेदन नम्बर ............................
मुद्दा ....................
पुनरावेदकको पूरा नाम, थर र ठे गाना .......... पुनरावेदक
(एकभन्दा बढी पुनरावेदक भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक पुनरावेदकको

िकमा उल्लेि गने ।)
ववरुि
प्रत्र्थीको पूरा नाम, थर र ठे गाना ......................... प्रत्र्थी
(एकभन्दा बढी प्रत्र्थी भए र्स बमोन्िमको वववरण प्रत्र्ेक प्रत्र्थीको िकमा

१. मुद्दाको सं न्िप्त तथ्र्ाः (मुद्दाको सं न्िप्त तथ्र् र पुनरावेदन परे को व्र्िोरा
उल्लेि गने)
२. पुनरावेदन अदालतबाि ववपिी न्झकाउँदा भएको आदे शको सं न्िप्त व्र्िोरा
उल्लेि गने ।
३. प्रमाण बुझेको भए सोको सं न्िप्त व्र्िोरा उल्ले ि गने ।
(197)
४. ँ ागत
पुनरावेदन दाबी र उच्च अदालतबाि मनणयर् गनुय पने ववषर् (बुद
रूपमा उल्लेि गने)
(क)
(ि)
५. अदालतले आधार र कारण िुलाई गरे को मनणयर् र ठिर
तपमसल
१. फसला कार्ायन्वर्न सम्बन्धी ववषर्,
२. पुनरावेदनको म्र्ाद सम्बन्धी ववषर्,
३. अदालती शुल्क सम्बन्धी ववषर्,
४. अन्र् आवश्र्क कुरा ।
(द्रष्टव्र्ाः तपमसलमा उल्लेन्ित ववषर्मा मुद्दा फसला गने न्र्ार्ाधीशले

मुद्दाको प्रकृमत अनुसार फसला कार्ायन्वर्न गने, पुनरावेदन लाग्ने वा
नलाग्ने र लाग्ने भए कुन अदालतमा लाग्ने, अदालती शुल्क भराउने वा
नभराउने र भराउनु पने भए कसरी भराउने र अन्र् कुन कुरा भए सो
आवश्र्कता अनुसार उल्लेि गनुय पनेछ ।)
फसला तर्ार गनय सिर्ोग पुर्र्ाउने न्र्ार्ाधीशको पूरा नामको दस्तित

कमयचारीको नामाः–
इमत सम्वत् ........साल ..........मविना..........गते ........रोि ..........शुभम् ।
प्रमाणीकरण मममताः...................... अदालतको छापाः–
(198)
अनुसूची–२४
(दफा २३५ को उपदफा (५) सँग सम्बन्न्धत)
फसला कार्ायन्वर्न गने प्रर्ोिनको लामग पिलाई उपन्स्थत िुन िारी गरे को
म्र्ादको ढाँचा
.................... को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ............................... न्िल्ला

................... गा.पा./न.पा. वडा नं. ...... बस्ने .................... का नाउँमा
............ न्िल्ला अदालतबाि िारी भएको पन्ध्र ददने म्र्ाद
.......................बादी र ..................प्रमतबादी भएको ...............मुद्दामा

....................अदालतबाि मममत ......................मा ..................... (के
गने गरी अन्न्तम फसला भएको छ सोिी वववरण सं न्िप्त रूपमा उल्लेि गने)
गने गरी अन्न्तम फसला भएकोले सो फसला कार्ायन्वर्न गने प्रर्ोिनको लामग
उपन्स्थत िुन र्ो म्र्ाद िारी गररएको छ । तपाईँले र्ो म्र्ाद बुन्झमलएको वा
कानूनको रीत पुर्र्ाई िाँस भएको मममतले बािाका म्र्ाद बािे क पन्ध्र ददनमभि
र्स अदालतमा आफ उपन्स्थत िुन आउनु वा आफ्नो कानून व्र्वसार्ी वा
वाररस मुकरर गरी पठाउनु िोला । म्र्ादमभि अदालतमा उपन्स्थत िुन नआए
कानून बमोन्िम िुनेछ ।
सम्बन्न्धत कमयचारीको,–
नामाः
पदाः
इमत सम्वत् २०........ साल ..........मविना...........गते रोि ......... शुभम् ।
(199)
अनुसूची–२५
(दफा २३८ को उपदफा (९) सँग सम्बन्न्धत)
चलन चलाउने घर/पसलको ताल्चा िोली ददनको लामग िारी गररएको म्र्ादको
ढाँचा
.................को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ...............न्िल्ला ....... गा.पा./न.पा.

वडा नं. .......... बस्ने वषय..........का नाउँमा न्िल्ला ...... अदालतबाि िारी
भएको सात ददने म्र्ाद
...................बादी र ............प्रमतबादी भएको ..............मुद्दामा

............अदालतबाि मममत .......................मा चलन चलाई ददने गरी अन्न्तम
फसला भएकोमा र्स अदालतबाि डोर िविई चलन चलाई ददन िाँदा
.............न्िल्ला ..............गा.पा./न.पा. वडा नं. ...... वक.नं...... मा बनेको
घर/पसलमा ताल्चा लामग रािेको र सो ताल्चा िोल्नको लामग सो घर/पसलको
धनी तपाईँ उपन्स्थत िुन नआउनु भएकोले सो घर/पसलको ताल्चा िोली
ददनको लामग र्ो सात ददने म्र्ाद र्स चलन चलाउनु पने घर/पसलमा िाँस
गररएको छ । र्ो म्र्ाद िाँस भएको मममतले सात ददनमभि सो घर/पसलको
ताल्चा िोली ददनु िोला । सो म्र्ादमभि ताल्चा निोलेमा अदालतबाि डोर
आई ताल्चा िोली सो घर/पसल चलन चलाई ददइनेछ । र्स ववषर्मा पमछ
तपाईँको कुन उिुर लाग्ने छन ।
नामाः
पदाः
इमत सम्वत् २०........ साल............मविना .............गते रोि..........शुभम् ।
 मममत २०७५।५।१ को नेपाल रािपिमा प्रकान्शत सूचनाद्वारा िेरफेर ।
(200)
अनुसूची–२६
(दफा २४१ को उपदफा (२) सँग सम्बन्न्धत)
अं श छु ट्याउनको लामग िान्िर निुने अं न्शर्ारको नाउँमा िारी िुने म्र्ादको

ढाँचा
.............. को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ............ न्िल्ला ............. गा.पा/न.पा.

वडा नं. ..... बस्ने वषय ........ का नाउँमा .......... न्िल्ला अदालतबाि िारी
भएको पन्ध्र ददने म्र्ाद
..................बादी र ..............प्रमतबादी भएको ..............मुद्दामा

............अदालतबाि मममत ...............मा अं शबण्डा गरी ददने गरी अन्न्तम
फसला भएकोमा सो फसला बमोन्िम अं श छु ट्याई ददनको लामग अरु अं न्शर्ार
र्स अदालतमा िान्िर रिेको तर तपाईँ िान्िर निुन ु भएकोले कानून बमोन्िम
अं शबण्डा गरी आफ्नो भागको अं श बुझी मलन आउनको लामग र्ो म्र्ाद िारी
गररएको छ । र्ो म्र्ाद बुन्झमलएको वा कानूनको रीत पुर्र्ाई िाँस भएको
मममतले बािाका म्र्ाद बािे क पन्ध्र ददनमभि अदालतमा आफ उपन्स्थत िुन वा
आफ्नो वाररस वा कानून व्र्वसार्ी मुकरर गरी पठाउनु िोला । तपाईँ
उपन्स्थत नभएमा तपाईँ समेत सब अं न्शर्ारलाई रािी एक पिक अं श छु ट्याई
बण्डा गररनेछ । तपाईँ उपन्स्थत िुन नआएमा आफूलाई नरािी बण्डा छु ट्याई
असल कमसल पर्र्ो वा घिी बढी भर्ो भनी पमछ कुन वकमसमको उिुरी गनय
पाइने छन ।
नामाः
पदाः
इमत सम्वत् २०..........साल............मविना .............गते रोि.........शुभम् ।
(201)
अनुसूची–२७
(दफा २४१ को उपदफा (८) सँग सम्बन्न्धत)
अं श ददने वा अं शबण्डा िुने सम्पन्ि न्िम्मा राख्ने व्र्न्िकानाममा िारी भएको

म्र्ादको ढाँचा
.............को छोरा/छोरी/पमत/पत्नी ...... न्िल्ला..........गा.पा./न.पा. वडा नं.

......... बस्ने वषय.......का नाउँमा ......... न्िल्ला अदालतबाि िारी भएको
पन्ध्र ददने म्र्ाद
....................... बादी र .............. प्रमतबादी भएको ..............

मुद्दामा ............ अदालतबाि मममत ....................... मा अं शबण्डा गरी ददने
गरी अन्न्तम फसला भएकोमा सो फसला बमोन्िम अं शबण्डा छु िृ र्ाई ददनको
लामग अदालतबाि डोर िविई आउँदा तपाईँ फेला नपरे को र तपाईँका
एकाघरका उमेर पूरा गरे का व्र्न्िले समेत फाँिवारी बमोन्िमको सब सम्पन्ि
दान्िला नगरे कोले तपाईँको घर दलोमा र्ो म्र्ाद िाँसी ददएको छ । र्ो म्र्ाद
िाँसेको मममतले बािाका म्र्ाद बािेक पन्ध्र ददनमभि अदालतमा आफ उपन्स्थत
िुन वा आफ्नो कानून व्र्वसार्ी वा वाररस मुकरर गरी आफ्ना न्िम्मामा रिेको
बण्डा गनुय पने फाँिवारीमा लेन्िएका सब सम्पन्ि दे िाई छु ट्याई अं शबण्डा गरी
ददन आउनु िोला । तपाईँ पमन आउनु भएन र वाररस वा कानून व्र्वसार्ी पमन
पठाउनु भएन भने कानून बमोन्िम िुनेछ ।
नामाः
पदाः
इमत सम्वत् २०.......साल..........मविना .............गते रोि..............शुभम् ।
(202)
अनुसूची–२८
(दफा २५४ को उपदफा (१) सँग सम्बन्न्धत)
सरकार बादी िुने दे वानी मुद्दा
१. नेपाल सरकार वा त्र्सको कुन कार्ायलर्, अदालत, सं बधामनक मनकार्को

िक वित वा सरोकार भएको मुद्दा,
२. सरकारी िग्गा दपोि सम्बन्धी मुद्दा,
३. मतरो दपोि सम्बन्धी मुद्दा,
४. ु ी दे वानी सं विता, २०७४ को दफा ४३२ र ४३३ अन्तगयतको

मूलक
मुद्दा,
५. सरकारी रकम कलम दवाएको वा सरकारी िकदर्ा लाग्ने कुरा कार्म

गने ववषर्को मुद्दा,
६. नेपाल सरकार बादी िुने भनी नेपाल सरकारले समर् समर्मा नेपाल
रािपिमा सूचना प्रकाशन गरी तोकेको अरु दे वानी मुद्दा ।
(203)
अनुसूची–२९
(दफा २८४ सँग सम्बन्न्धत)
मलित पन्ञ्जकाको ढाँचा
.................................ववरुि ....................................
मुद्दा ............... साल..................को मम.नं....................
मलितको मलितिरूको छोिकरी मलित मलित कमयचारीको

क्रम वववरण दान्िला दान्िला सिीछाप
सङ्खतर्ा गने पिको भएको
कविल्र् पाँच नाम मममत
नसडाउने वषयपमछ
सडाउने
तर्ार गनेको दस्तित प्रमान्णत गने अमधकृतको दस्तित
(204)

मुलुकी-देवानी-कार्यविधि-संहिता-२०७४

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

मुलुकी-देवानी-कार्यविधि-संहिता-२०७४

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

(सं वत् २०80 साल असार मसान्तसम्म भएका संशोधन ममलाइएको)

ु ी दे वानी कार्यववमध सं विता, २०७४

सं वत २०७४ सालको ऐन नम्बर ३५

दे वानी मुद्दाको कार्यववमध सम्बन्धी कानूनलाई सं शोधन र एकीकरण गनय बनेको

ु ाई र वकनारा तथा सोसँग

नेपालको सं ववधानको धारा २९६ को उपधारा (१) बमोन्िमको

२. पररभाषााःववषर् वा प्रसङ्गले अको अथय नलागेमा र्स सं वितामा,–

(क) “अदालत” भन्नाले सवोच्च अदालत, उच्च अदालत वा

(ि) “कानून” भन्नाले तत्काल प्रचमलत कानून सम्झनु पछय ।

(ग) “दरपीठ” भन्नाले कानून बमोन्िम दताय गनय नसवकने

(घ) “दे वानी मुद्दा” भन्नाले कानून बमोन्िम फौिदारी मुद्दाको

(१) नाता कार्म वा सम्बन्ध ववच्छे द,

(२) दस्तुर, पाररश्रममक, तलब, भिा वा ज्र्ाला,

(३) अं श, अपुताली, दान बकस, सं रिक, माथवर, मातृक

(४) कुन करार, अधयकरार वा अनुन्चत सम्वृवि

(५) दुष्कृमत, अधयदष्ु कृमत वा िुविपूणय उत्पादन सम्बन्धी

(८) दे वानी प्रकृमतको अन्र् कुन ववषर् ।

(च) “पुनरावेदनपि” भन्नाले तल्लो अदालतको मनणयर्मा न्चि

(छ) “प्रमतउिरपि” भन्नाले वफरादपिको दाबी स्वीकार वा

(ि) “प्रमतदाबी” भन्नाले बादीले गरे को दाबी उपर प्रमतबादीले

(झ) “प्रमतबादी” भन्नाले प्रमतउिरपि पेश गने व्र्न्ि सम्झनु

(ञ) “वफरादपि” भन्नाले कुन ववषर्मा आफ्नो िक, वित वा

(ि) “मममसल” भन्नाले वफरादपि, प्रमतउिरपि, पुनरावेदनपि,

कागिात सङ्कलन गरी अदालतमा रान्िएको मुद्दासँग

(ठ) “मुद्दा” भन्नाले दे वानी मुद्दा सम्झनु पछय ।

(ड) “म्र्ाद” भन्नाले मुद्दाको रोिमा कुन व्र्न्िको नाममा

(ढ) “व्र्न्ि” भन्नाले प्राकृमतक व्र्न्ि सम्झनु पछय र सो

(ण) “बादी” भन्नाले वफरादपि ददने व्र्न्ि सम्झनु पछय ।

(त) “स्थानीर् ति” भन्नाले गाउँपामलका वा नगरपामलका सम्झनु

(थ) “सम्पन्ि” भन्नाले चल वा अचल सम्पन्ि सम्झनु पछय ।

(२) उपदफा (१) बमोन्िमको कानूनमा नलेन्िएको कार्यववमधको

दे वानी कार्यववमध कानूनका सामान्र् मसिान्तिरू

५. ु ाई िुला इिलासमा िुनेाःकानूनमा अन्र्था व्र्वस्था भएकोमा वा

ु ाई र वकनारा िुला इिलासमा

६. ु ाई िुनेाः मुद्दाको कारबािी, सुनव

७. िक बेिकको प्रश्न अदालतबाि माि मनरुपण िुनेाः(१) कुन ववषर्मा िक

स्पष्टीकरणाःर्स सं विताको प्रर्ोिनको लामग “मनर्ममत अदालत” भन्नाले

(२) मनर्ममत अदालत बािे क अन्र् अदालत वा मनकार्मा

८. कानूनी िमसर्त सम्बन्धी वववाद मनर्ममत अदालतबाि माि मनरुपण

(२) अदालतले मुद्दाको प्रत्र्ेक पिलाई समान व्र्विार गनुय पनेछ ।

(३) मुद्दाको कारबािीको मसलमसलामा 

वा कुन कानूनी व्र्न्िले मुद्दाको कारबािीको क्रममा छु ट्ट िमसर्त,

११. अमधकारिेि शून्र् निुनेाःकुन पमन मुद्दाको दार्री, कारबािी, सुनव

१२. मनणयर् गनयबाि पन्न्छन निुनेाः(१) न्र्ार्ाधीशले कानून अपर्ायप्त वा अस्पष्ट

(२) उपदफा (१) बमोन्िमको अवस्था परे मा न्र्ार्ाधीशले कानून

(२) उपदफा (१) बमोन्िम अवसर ददँदा पििरू ममलापि गनय

१४. प्राङ्गन्र्ार्को मसिान्त अवलम्बन गनुय पनेाःअदालतले एक पिक मुद्दा परी

१५. पुनरावेदनको अमधकार िुनेाःकुन अदालतले शुरु कारबािी सुनव

पुनरावेदन सुन्ने सम्बन्न्धत अदालतमा कानून बमोन्िम पुनरावेदन गने

अमधकारिेि सम्बन्धी व्र्वस्था

१६. अमधकारिेि िुन ु पनेाः(१) मुद्दाको कारबािी, सुनव

(२) अमधकारिेि नभएको अदालतले मुद्दाको मसलमसलामा गरे को

(३) अदालतले मनणयर् गदाय कुन कानून अन्तगयत अमधकारिेि

१८. न्िल्ला अदालतलाई अमधकारिेि िुनेाः(१) मुद्दाको ववषर्वस्तुको प्रकृमतले

(२) उपदफा (१) मा उल्ले ि भएका मुद्दाका अमतररि दे िार्का

(क) बिाल, बाली वा मबगोको प्रश्न समावेश भएको वा

(ि) अचल सम्पन्ि रोक्का राख्ने वा मनिन्ने सम्बन्धी,

(ग) अचल सम्पन्ि बाँडफाँि सम्बन्धी,

(घ) अचल सम्पन्ि मधतो, बन्धकमा राख्ने, भोग्ने, चलन

(ङ) अचल सम्पन्ि उपरको कुन सरोकार वा शतय सम्बन्धी,

(च) अचल सम्पन्िसँग सम्बन्न्धत िमतपूमतय सम्बन्धी ।

(३) उपदफा (१) वा (२) मा िुनसुक कुरा लेन्िएको भए

१९. प्रमतबादी रिे को वा काम भएको न्िल्ला अदालतलाई अमधकारिेि

स्पष्टीकरणाःर्स दफाको प्रर्ोिनको लामग “प्रमतबादी रिेको न्िल्ला” भन्नाले