PANIMULANG LINGGWISTIKA  Ponolohiya o Palatunugan - makaagham na pag-

aaral sa mga espisipikong tunog ng wika

 Ponema - pinakamaliit na yunit ng tunog ng wika.
Phonemes
Phone - tunog + -eme - makabuluhan
MGA SALIK SA PAGSASALITA
• Hangin - midyum sa paglikha ng mga tunog na
ating naririnig
• Enerhiya - lumilikha ng pwersa sa pagpapalabas Ponemang Filipino (21)
ng hangin na nagmula sa baga at sa pagdaan ng
hangin ay napapagalaw nito ang babagtingang
pantinig na tinatawag na resonador.
/b, d, g, h, k, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y, ?/ at /a, e, I, o, u/
• Tunog - na gbabago -bago pagdatin g sa baha gi
ng bibig at ilong na gumagan ap bilang patun ugan
o artikula dor.

A. Ang katinig ng Filipino ay maiaayos

Anatomiya ng Pagsasalita
sa dalawang paraan
1.1 Punto ng Artikulasyon
- nagsasabi kung saang bahagi ng mekanismong
pambigkas isinagawa ang pagbigkas ng ponema na
maaring panlabi, pangipin, pangngalangala,
panlalamunan at ang impit na tunog na ginawa sa
pagsara ng glotis o daanan sa pagitan ng babagtingang
tinig (Vocal cord).

1.2 Paraan ng Artikulasyon

- nagsasabi ng paraan ng pagpapalabas ng hangin sa
bibig o kaya’y sa ilong kung ito’y pasara o kaya’y pailong,
pasutsot, pangatal at malapatinig (Tumangan, Sr. Et al. At
V. Lachica 1994)

Ang bibig ay may apat na mahalagang

bahagi sa pagbigkas ng mga tunog. Punto ng Artikulasyon
Paraan Panl Pangngip panggil pangnga Velar Glottal
ng abi in agid langala
Artikulasyo
1. Dila at panga (sa ibaba) n
2. Ngipin at panga (sa unahan) Pasara P T kg ?
3. Matigas na ngalangala (sa itaas) b d
4. Malambot na ngalangala (sa likod)
Pailong m n ng
Pasutsot s h
Pagilid l
 PALATUNUGAN O PONOLOHIYA
PALABUUAN O MORPOLOHIYA
Pakatal r

 PALAUGNAYAN NG SALITA O SINTAKTIKA Malapati y w
nig

Ang Palatunugan o Ponolohiya ng Wikang Ayos ng Dila Bahagi ng Dila

Filipino Harap Sentral Likod
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a
Dalawang uri ng Ponema 1. Diin (stress)
- nagsasaad ng lakas o bigat ng bigkas sa isang
1. Ponemang Segmental bahagi ng pantig ng salita.
2. Ponemang Suprasegmental  Malumanay
 Malumi
 Mabilis
Mga Uri ng Ponemang segmental  Maragsa

2. Tono/ intonasyon (pitch)

- Pagtaas-baba ng paraan ng pagbigkas sa bawat
1. Diptonggo bahagi ng pantig ng isang salita.
- Pinagsamang patinig {a, e, I, o, u} at malapatinig
{w, y} sa isang pantig ng pagbigkas ng salita. Halimbawa:
TU:bo - pipe - malumay
Halimbawa: tu:BO - sugar cane - mabilis
aw iw ow ay ey iy ooy uy
dalaw giliw show pakay reyn kami’ pinoy badu
a y y 3. Antala /hinto (Juncture)
sawsa sali helo baha beyk dati’y kaho aruy - saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na
w w w y y
maging malinaw ang mensahe na nais ipahatid sa
ating kausap.
2. Klaster o Kambal katinig
- magkasunod na katinig sa isang pantig ng salita Halimabawa:
na maaring makita sa tatlong bahagi; unahan, gitna,
o hulihan ng salita Hindi / puti ang damit ko.
Hindi puti / ang damit ko.
Halimbawa: Hindi puti ang damit ko.
unahan gitna hulihan kabilaan
trak istrok kard tsart
drama istrayp nars presyo
Ang Morpolohiya ng Wikang Filipino
3. Pares Minimal
- tumutukoy sa magkapares na salita na may tag-
isang pponema na pareho ng pusisyon at  Morpolohiya - isang makaagham na pag-aaral
artikulasyon sa paraan ng pagbigkas ngunit sa pagbabalangkas ng istruktura ng mga salita.
magkaiba ang kahulugan.  Morpema - pinakamaliit na yunit ng isang
tunog
Halimbawa:
A. Anyo ng Morpema
Unahan gitna hulihan
bala kapkap titik 1. Salitang-ugat - salitang payak na nagtataglay
pala kabkab titig ng sariling kahulugan

4. Malayang nagpapalitang ponema Halimbawa: ganda, tao, alis

- tumutukoy sa isang ponema sa parehong
pusesyon sa isang salita na pinapalitan ng iba 2. Panlapi - Kataga na hindi nagtataglay ng sariling
pang ponema ngunit hindi nito mababago ang kahulugan, ngunit ikinakabit ito sa mga salitang -
kahulugan ng salita. ugat na siyang nagpapabagu-bago sa kahulugan
ng isang salita.
Halimbawa:
Uri ng panlapi
r-d E-i O-u
Marumi Babae Maramot unahan gitlapi hunlapi Kabilaa laguhan
Madumi babai Maramut n
nagsika sinika sikapin pinagsik pinagsum
p p apan ikapan
Mga Uri ng Ponemang segmental
3. Morpemang Ponema
- ito ay tumutukoy sa ponemang /a/ at /o/ na Halimbawa:
nagpapakita ng pagkakaiba ng kasarian.
BIlang + in = biLAngin
Halimbawa: TAgo + an = taGUan

Abugado: abugada 4. Pagkakaltas ng Ponema

Hardinero : hardinera - paraan sa pagbabagong nagaganap sa isang
salita kung saan kinakaltas ang huling patinig ng
salitang-ugat kapag ito ay nilagyan ng hulapi at
Mga Uri ng Pagbabagong hindi nagbabaggo ang kahulugan.
Morponemiko
Halimbawa:

1. Asimilasyon Sunod+in = sunudin - sundin

- pagbabagong nagaganap sa /ng/ ng panlapi sa
final na bahagi dahil sa imluwensya ng kasunod na
ponema.
1.1 di-ganap o parsyal
A. Ang unang tuntunin na nagaganap sa /ng/ ay
naging /m/ kung ang inuunlapiang salita ay
nagsisimula sa mg ponemang /p/ o /b/.
- pang+basa = pambasa
- sing+bata = simbata
- pang+paaralan = pampaaralan
B. Ang ikalawang tuntunin na nagaganap sa /ng/
ay nagiging /n/ kung ang inuunlapiang salita ay
nagsisimula sa ponemang /d, l, r, s, t/.
Halimabawa:
- pang + tali = pantali
- sing + sarap = sinsarap
Takip + an = takipan - takpa
5. Pagpapaikli ng salita o Pang-angkop /
reduksyon
- pagpapaikli at pagpapabilis ng pagbigkas ng
salita.
Halimbawa:
Hintay ka = teka
Tayo na = tena, tana
Ang Sintaks ng Wikang Filipino
 Sintaks - tamang pagkakaayos ng mga salita
sa pangungusap upang maihatid ang tamang
kahulugan nito.
 Pangungusap - lipon ng mga salita na
nagpapahayg ng buong diwa

1.2. Asimilasyong Ganap

Halimbawa: Dalawang bahagi ng pangungusap

Panlapi S-U D-ganap ganap 1. Simuno - ang paksa ang pinag-uusapan sa loob
pang tali pantali panali ng pangungusap
mang tahi mantahi manahi 2. Panaguri - ang naglalarawan sa paksa sa isang
pangungusap
2. Metatesis
- Pagpapalit ng pposisyon ng ponema Halimbawa:
Mg
Halimabawa: Ang gatas ay masustansya.

In + ligaw = niligaw
In + yapos = niyapos
Taniman = tamnan
Ang ayos ng pangungusap

3. Paglilipat Diin
- nagaganap kapag ang salitang-ugat ay A. Karaniwang ayos
dinagdagan ng panlapi, kung saan nagbabago ang - Kapag ang panaguri ang nauna kaysa sa simuno.
pusisyon ng diin.
Halimbawa:
Halimabawa:
Bumili ng bagong sasakyan si Ben.
Ang mga bata at matanda ay naglilinis sa bayan.
B. Di-karaniwang ayos
- Nagsisimula sa simuno at nagtatapos sa 2. Tambalang
Panaguri - binubuo ng dalawa o higit pang kaisipang pinag-
uugnay sa isa.
Halimbawa:
Naglalaro ang mga bata at nagkatuwaan ang mga
Si Ben ay bumuli ng bagong sasakyan matanda.

Uri ng pangungusap ayon sa 3. Hugnayan

- Binubuo ng isang punong sugnay at isa pang
gamit katulong na sugnay.

1. Paturol / pasalaysay Halimabawa:

- nagsasalaysay ng isang katotohanan o
pangyayari na nagsasaad ukol sa isang paksa. Ito Gaganda ang iyong buhay kung susunod ka sa
ay binabantasan ng tuldok(.). mga parangal ng magulang.

Halimbawa:
Si Jose Rizal ay kinikilalang bayani ng ating lahi.
2. Patanong
- nagpapahayag ng pagtatanong o pag-uusisa.
Ito’y gumagamit ng tandang pananong (?)
Halimbawa:
Manonood ba kayo ng Avatar mamaya?
4. Langkapan
- binubuo ng tambalan at hugnayan. (dalawang
sugnay na makapag-iisa at isang sugnay na di
makapag-iisa)
Halimbawa:
Ang buhay sa mundo ay pansamantala lamang
kaya dapat na tayo ay magpakabuti upang
makamit ang kaligayahan sa kabilang buhay.

3. Pautos Bahagi ng Pananalita sa

- nagpapahayag ng pag-uutos o pakiusap na
gawin ang isang bagay o kilos. Ito’y gumagamit ng Wikang Filipino
tuldok (.).

Halimbawa: 1. Pangngalan

Pakiabot ng bag ko. Ang pangngalan ay ngalan ng tao, pook, ideya, o

bagay. Anumang bagay na tumutukoy sa isang
4. Padamdam “bagay” ay isang pangngalan.
- nagsasaad ng matinding damdamin. Gumagamit
ito ng tandang padamdam (!).
May dalawang uri ng pangngalan:
Halimbawa:
 pangngalang pantangi at pambalana.
Bakit ngayon kalang dumating!

2. Panghalip
Uri ng pangungusap ayon sa
Kayarian Ang panghalip ay salitang ginagamit na panghalili
sa pangalan ng tao, bagay, lunan o pangyayari na
hindi na ibig pang ulitin.
1. Payak
- nagpapahayag ng iisang kaisipan. Maaring
 Panao/personal pronoun
nagtataglay ng payak na tambalang simuno at
panaguri.
 Pamatlig/ demonstrative pronoun
 Pananong / interrogative pronoun
3. Pandiwa
Ang pandiwa ay bahagi ng pananalita nagsasaad
ng ginagawa ng paksa ng pangungusap.
Aspekto ng pandiwa
 Perpektibo
 Imperpektibo
 Kontemplatibo
 Perpektibong katatapos
4. Pang-uri
Ang pang-uri o adjective sa wikang Ingles ay isang
bahagi ng pananalita na naglalarawan o
nagbibigay-turing sa mga bagay, tao, lokasyon,
kaganapan, at marami pang ibang bagay.
5. Pang-abay
Ang pang-abay ay mga salitang naglalarawan ng
isa pang pang-abay, pang-uri, o pandiwa.
 Pamanahon
 Panlunan
 Pamaraan
 Pang-agam
6. Pangatnig
Ang pangatnig ay bahagi ng pananalita na
ginagamit bilang pang-ugnay ng dalawang salita,
parirala, sugnay o pangungusap upang makabuo
ng kaisipan ng isang pahayag.
 Panimbang at Pantulong
7. Pang-angkop
Ang pang-angkop ay ang mga kataga, na bahagi
ng pananalita na nag-uugnay sa panuring at
salitang tinuturingan.
 Na, ng at g
8. Pang-ukol
Ang pang ukol o preposition sa wikang Ingles ay
bahagi ng pananalita na nag uugnay sa
pangngalan o panghalip sa ibang salita sa
pangungusap.
Ang mga halimbawa ng pang-ukol ay ang mga
salitang sa/sa mga, ng/ng mga, ni/nina, kay/kina,
sa/kay, tungkol sa/kay, labag sa, nang may, hinggil
sa/kay, nang wala, para sa/kay, laban sa/kay, ayon
sa/kay, tungo sa at alinsunod sa/kay.
9. Pantukoy
Ang pantukoy ay ang katagang nangunguna
sa pangngalan o panghalip na ginagamit na
simuno o kagaganapang pansimuno o panag-uri o
alinman sa dalawa.
Ang pantukoy na pambalana ay tumutukoy
sa pangngalang pambalana. Halimbawa nito ay
“ang”, “ang mga” at “mga”.
Ang pantukoy na pantangi naman ay tumutukoy
sa pangngalang pantangi. Halimbawa nito ay ay
“si”, “sina”, “ni”, “nina”, “kay” at “kina”.
Inihanda ni : Lettie C. Lambojon, LPT
SANGGUNIANG AKLAT
Ma. Cecilia R. Cantillas, Komunikasyon sa
AKADEMIKONG FILIPINO pananaliksik sa wika at
kultura
Alfonso O. Santiago, Panimulang Linggwistika sa
Pilipino