TRANSFORMATÖR (TRAFO)

Transformatör Nedir?
Trafolar kısaca; alternatif (AC) gerilimi-akımı frekans (Hz) sabit kalmak koşuluyla alçaltan
veya yükselten hareketli parçası bulunmayan elektrik elemanıdır.

Çalışma Prensibi
Transformatörler; ince, silisli (silis, oksijen ve silisyumdan oluşan çok dayanıklı bir
malzemedir) saclardan oluşan kapalı bir manyetik gövde ile bunun üzerine sarılan yalıtılmış iletken
sargılarından oluşur. Temelde transformatörde iki sargı bulunur. Bu sargılardan biri primer (birincil)
sargı, diğeri ise sekonder (ikincil) sargıdır.

Primer ve sekonder sargılarının elektriksel bir bağlantısı yoktur. Transformatörlerin primer ve

sekonder sargıları birbirlerinden elektriksel olarak yalıtıldıkları gibi nüveden de yalıtılır. Yalıtkan
olarak pres bant, kâğıt, mika, bazı plastik maddeler, çeşitli yağlar, pamuk reçine, ağaç takozlar ve
pertinaks gibi bazı maddeler kullanılır.
Transformatörün primer sargısına alternatif bir gerilim uygulandığında, bu sargı değişken bir
manyetik alan oluşturur. Bu alan, üzerinde sekonder sargısının da bulunduğu manyetik demir nüve
üzerinde devresini tamamlar. Primere uygulana alternatif gerilimin zamana bağlı olarak her an yön
ve şiddeti değiştiğinden oluşturduğu manyetik alanında her an yönü ve şiddeti değişir. Bu alanın
sekonder sargılarını kesmesi ile sargılarda alternatif bir gerilim indüklenir.

Transformatörlerin primer sargılarına doğru gerilim uygulandığında yine bir manyetik alan meydana
gelir. Ancak bu manyetik alan, sabit bir alandır. Bu alanın yönü ve şiddeti değişmeyeceğinden
sekonder sargılarında bir (elektro motor kuvveti) indüklemesi söz konusu olmaz.
Transformatör Etiket Değerleri

Resim 1.1
Resim 1.2

Güç Trafo Etiket Değerleri Nelerdir?

Transformatörlerin plakasında TS 267 ye göre bulunması gereken bilgiler;

Ø Transformatörün cinsi: Dağıtım transformatörü, oto transformatörü vb.

Ø Yapım standardının işaret ve numarası:TS 267, VDE 532/71,vb.
Ø Yapımcının ticaret unvanı veya kısa adı, adresi varsa tescilli markası
Ø Yapım tipi ve seri numarası
Ø Yapım yılı
Ø Faz sayısı: Örneğin, 3
Ø Anma gücü: Örneğin, 1000 kVA
Ø Anma gerilimi: Primer anma gerilimi ve basamak gerilimleri ile skonder. Anma
gerilimi yazılır.
Ø Anma akımı: Primer anma gerilimi basamağındaki anma akımı ile sekonder.
Anma akımı.
Ø Bağlantı kümesi: Örneğin, Dyn5
Ø Anma yüzde kısa devre gerilimi: Örneğin % 6,08
Ø Soğutma yöntemi: Örneğin, ONAN
Ø Toplam ağırlık: Örneğin, 2,195 t
Ø Yağın ağırlığı: Örneğin, 0,633 t
Ayrıca standartta belirtilmiş olmamasına karşın:
Ø Etkin kısmı ağırlığı: Örneğin, 1,590 t
Ø Çevre sıcaklığı: Örneğin, 40 oC
Ø Anma frekansı: Örneğin, 50 Hz
Ø Yalıtım düzeyi: Örneğin, 170–70/-3
Ø Sürekli kısa devre akımı: Örneğin, 0,275 kA
Ø Kısa devre süresi: Örneğin, 2 s
Ø İşletme sınıfı: Örneğin, S1
Ø Yapımcı gerekli gördüğü başka bilgiler bulunur.
Transformatör Yapısı

TRANSFORMATÖR DIŞ YAPISI Resim 2.1

TRANSFORMATÖR İÇ YAPISI Resim 2.2

Transformatör Çeşitleri

NÜVE TİPİNE GÖRE;

Nüve tip transformatörler üç grupta toplanır;
1. Dağıtılmış tip,
2. Çekirdek tip,
3. Mantel tip.

ÇALIŞMA ORTAMINA GÖRE;

Trafoların boyutları ile alakalı çeşitleri bol olan elektrik devre elemanıdır. Her yerde elektrik
enerjisi dönüştürülmesine gerek duyulur. Bundan dolayı bütün çalışma ortamlarında mutlaka
trafolar kullanılmalıdır. Transformatörlerin kullanım alanları ortam koşullarında soğuğa, sıcağa,
yağmura, su basıncına, toza ve suya karşı etkili biçimde korunmasıdır. Bunlar da;
1. Su altı tipi,
2. Platform tipi,
3. İç mekan tipi,
4. Yer altı tipi transformatörler diye gruplandırılır.

FAZ SAYISINA GÖRE;

1. Tek fazlı,
2. Çok fazlı olarak iki grupta toplanır.
KULLANIM AMACINA GÖRE;
1. Düşürücü transformatör,
2. Yükseltici transformatör,
3. Ölçü transformatör,
4. İzolasyon (yalıtım) transformatörleri olmak üzere sınıflandırılır.

DÜŞÜRÜCÜ TRANSFORMATÖR
İletilen yüksek gerilimi normal gerilime (220volt- 110volt) düşürmede kullanılır. En çok
yaygın olarak kullanılan transformatör çeşididir. Alçaltıcı transformatörlerde; bobinde primer sarım
sayısı, sekonderdeki sarım sayısından çok olur. Yine primerin voltajı sekonderin voltajından çok
olur. Akım primerde, sekonderden azdır. Alçaltıcı transformatörler demir parçalarını ergitmede,
elektrik kaynağı yapmada, punta kaynağında kullanılır.

YÜKSELTİCİ TRANSFORMATÖR
Yükseltici transformatörlerin büyük bir kısmı elektrik santrallerinde alternatörlerin ürettikleri
belirli gerilimi, yüksek gerilime çevirmede kullanılır. Yükseltici transformatörler de; bobinde primer
sayısı, sekonderdeki sarım sayısından az olur. Primerin voltajı sekonder voltajından az olur. Akım
primerde sekonderden fazladır. Yurdumuzun çeşitli santrallerinden elde edilen alternatif gerilim
154000 volt gerilime yükseltilerek (yükseltici trafolar) hava hatları ile enerji kullanılacağı yere
iletilir.
ÖLÇÜ TRANSFORMATÖRLERİ
Ölçü aletleri ile yüksek gerilimlerin ve büyük akımların ölçülmesi mümkün değildir. Bundan
dolayı ölçü transformatörleri kullanılır. Ölçü transformatörünün çıkış sargısı yüksek gerilimler ve
akımları ölçmek için yapılır. Transformatördeki sekonder sargısı bu değerlere göre yapılır. Ölçmenin
doğru, güvenli ve kolay yapılması ölçü transformatörleri sayesindedir.

Ölçü Transformatör İki Çeşittir;

1. Akım transformatörleri
2. Gerilim transformatörleri
Akım transformatörü
Akım trafolarının önemli özellikleri; Primerden geçen akımı sekondere aktarır. Primer sargısı kalın
telden az, sekonder sargı ince telden çok sarılır. Kısa devre durumunda çalışırlar. Hassas
ölçmelerine göre akım transformatörleri sınıflara ayrılırlar. Kesinlikle akım trafolarının sekonder ucu
topraklanmalıdır. Gerilimlere göre çeşitleri vardır.
Alçak gerilim transformatörü
Çıkış gerilimleri fazlar arası 400Volt’ dur. Kuru tip transformatörler fabrikalarda ve işyerlerinde
kullanılır.
Orta gerilim transformatörü
Enerji transferlerinde en çok kullanılan trafodur. 3 – 36 kvolt olan tesislerde daha çok kullanılmakla
birlikte kuru tipleri kullanılır. Soğutma durumuna göre ,

1 – Kuru tip

2 – Yağlı tipleri mevcuttur.

Gerilim Trafoları

a) Harici Tip Transformatör

b) Dahili Tip Transformatör

c) Kuru Tip Transformatör

KURU TİP TRANSFORMATÖRLER

Bu tip trafolarda manyetik devresi ve sargıları yalıtkan bir sıvıyla doldurulmamış olan
trafolardır. Bakımları kolaydır. Arızaları oldukları yerlerde de giderilebilir.

Kuru tip trafo özellikleri:

1-) Sargı yalıtımında kullanılan maddeler yanmayan özelliğe sahiptir.

2-) Neme karşı dayanıklıdır. Nemli ortamlarda çalışabilir.

3-) Soğutma sistemi fanlı olup gücünü arttırmak mümkündür.

4-) Kuru tip trafolarda sargıların aşırı ısınmasına karşı onu koruyan sıcaklık kontrol sistemi vardır.
5-) Kısa devrelere karşı yüksek dayanıklılık gösterir. Bakım gerektirecek parçası olmadığından ömrü
uzundur.

Kuru tip trafonun kullanım alanları:

Trafo dağıtım merkezleri, oteller, alışveriş merkezleri, hava alanları, hastaneler vs.

YAĞLI TİP TRANSFORMATÖR

Yağlı tip transformatörlerin bakımı uzun olur ama en az bakım yapılan trafolardır. Yüksek
maliyet gerektirirler.

Yağlı tip trafo iki grupta toplanır:

a) Hermetik Trafolar

b) Genleşme Depolu Trafolar

HERMETİK TRANSFORMATÖR

Yedek tankı olmayan transformatörlere hermetik trafo denir. Her ikisinde de sargılar yağın
içindedir. Hermetik tip yağlı trafolar hava ile temas ettirilmez ve bakımda gerekmez. Genleşme
deposu yok, bulundurduğu kazan ise yağ ile doludur. Hava ile temas etmediğinden yağ
oksitlenmez, nemden etkilenmez. Bundan dolayı hermetik tip trafolar uzun ömürlüdür. Küçük
alanlarda montaj imkanı tanır. Genel olarak küçük güçlü trafolardır.
Genleşme Depolu:
Bu tip trafoların bakımlarının yapılması gerekmektedir. Hava ile teması olduğundan yağın
bozulması, yağın yalıtkanlık özelliğinin azalmasından dolayı belli aralıklarla yağ değişimi, yağın
kurutulması işlemleri gereklidir.
Transformatör Kademe Ayarı

Resim 3.1

Resim 3.2

PRİMER SEKONDER
1. 28500 V
2. 29250 V
3. 30000 V 400V
4. 30750 V
5. 31500 V

Bu demektir ki şebeke gerilimi 30kV ise trafo 3. kademede olursa sekonderden (A.G.) 400V alınır.

Trafo 3. kademede iken sekonder gerilimimiz 400V'tan az ise bu trafo etiketine göre kademe
düşürülmeli.

Trafo 3. kademede iken sekonder gerilimimiz 400V'tan fazla ise bu trafo etiketine göre kademe
yükseltilmeli.

OG şebeke 30000V iken trafo 4. kademede (30750 V) ise trafodan:

30000.400/30750=390V alınır.

OG şebeke 30000V iken trafo 2. kademede (29250 V) ise trafodan:

30000.400/29250=410V alınır.

OG şebeke 31000V iken trafodan 400V almak için en yakın kademe: 30750V olmalı.
OG şebeke 31000V iken bu trafonun kademesi 30750 V'ta olursa AG'den:
31000.400/30750=403,25V olur.

Trafo 2. kademede (29250V) iken AG gerilimimiz 370V ise biz AG'yi yükseltmek için trafo gerilim
kademesini düşürmeliyiz. Sadece bir düşük kademe olduğuna göre, trafo kademesini 28500V'a
alırsak, AG gerilimimiz en yüksek:
29250.370/28500= 380V olur.

Trafo 2. kademede (29250V) iken AG gerilimimiz 420V ise biz AG'yi düşürmek için trafo gerilim
kademesini yükseltmeliyiz. T Trafo kademesini 30750V'a alırsak, AG gerilimimiz yüksek:
29250.420/30750= 399V olur.