Zestaw zagadnień na egzamin z Historii literatury rosyjskiej dla III roku studiów stacjonarnych I stopnia

(3-letnie, licencjackie)
w zakresie filologii rosyjskiej.

1, 6, 9, 15,17, 18, 32, 36, 51

1. Концепция развития русской литературы ХХ века.

2. Периодизация русской литературы ХХ века – основные этапы развития.

▪ 1917-1921 – литература периода революции и гражданской войны
▪ 1921-1929 – настоящие 20-ые годы / период социального строительства
o kończy się wojna domowa, zaczyna się budowa socjalizmu
▪ 1930-1941 – литература тридцатых годов / литература начального этапа социализма
o zjazd znawców literatury, którzy wymyślili socrealizm jako nowy typ literatury
▪ 1941-1945 – вторая мировая война в Советском Союзе (Великая Отечественная Война)
▪ 1945-1953 – литература позднего сталинизма
o Niemcy przegrywając wojnę, wyswobodzili się z hitleryzmu; ZSRR wojnę wygrał, lecz
przegrał, bo socjalizm pozostał (W. Grossman)
▪ 1953-1968 – литера отчеплели
o после смерти Сталина
▪ 1968-1986 – эпока застоя
o Л.И. Брежнев – czasy bezkrwawego stalinizmu
▪ 1986-1991 – литература перестройки
o Горбачёв – poglądy demokracyjne
o литература, которая возникла в 30/40/50...-годах, но всё это остало и все годы
скрывалось в тек зваемой тумбочке (tzw. półkownicy – książki, które latami nie były
wydawane, dopuszczane do druku ze względu na cenzurę; nadszedł czas, aby je wydać)
o например дела А. Ахматовей, Гроссман, Шаламов → ниикто раньше не слышал
o самиздат – w czasie cenzury ludzie tworzyli kopie dzieł zakazanych pisarzy, przepisując
dany utwór np. 3 razy
▪ 1991 – современная русская литература, постсоветский литературный период,
модернизм (но узкое понятие)
o kontynuacja tego, co się działo przed 1917 r.

3. Социалистический реализм в русской литературе.

• фазы:
izabela soltysik 1
 lata 20. – faza wstępująca
od 1929 – na skutek pewnych wydarzeń w polityce i kulturze kształtuje się realizm socjalistyczny we
właściwym znaczeniu
ok. 1934-1953 – faza kanoniczna
1946-1953 – faza autoepigońska (tzw. teoria bezkonfliktowości i lakierowania rzeczywistości)
od 1953 – faza zstępująca (utrata pozycji estetyki państwowej)

• od twórców żądano przyjęcia jednoznacznej pozycji politycznej

• zakaz milczenia i niewypowiadania się (отмолчивание) – brak solidarności z oficjalną linią
polityczną był traktowany jak czyn karalny
• władza prowadziła kampanię przeciwko całej literaturze i kulturze (nie tylko przeciwko konkretnym
pisarzom), niezależna literatura nie mogła istnieć
• 1925-1932 – РАПП – Российская Ассоциация Пролетарских Писателей – unifikacja literatury
jako część walki klasowej; w 1934 r. utworzono powszechny Związek Pisarzy Radzieckich
• kultura miała być kolektywna na wzór kolektywizacji wsi
• 1932 – uchwała O przebudowie organizacji literacko-artystycznych (О перестройке литературно-
художественных организации)
o likwidacja wszystkich istniejących organizacji literackich, m.in. RAPP (poczucie liberalizacji
w polityce kulturowej)
o Maksym Gorki w istocie nie miał wpływu na powstanie aktu
o po ogłoszeniu dokumentu pojawiły się dokumenty programowe nowego systemu
estetycznego zwanego realizmem socjalistycznym
• 1934 – artykuł Budowniczy socjalistycznego społeczeństwa (Зодчий социалистического общества)
w „Prawdzie” – wezwanie do kultu Stalina
• Gorki rozpoczął kampanię o artyzm literatury i czystość jej języka
• I Zjazd Pisarzy Radzieckich (1934)
o bardzo niezależny referat Nikołaja Bucharina o poezji, podział literatury na agitacyjną i
„pasternakowską”
o przyjęcie Statutu Związku Pisarzy, a z nim definicji realizmu socjalistycznego
o Andriej Żdanow – główny inicjator przekształceń w literaturze i doktrynie estetycznej
o zakończenie procesu unifikacji, ukształtowanie norm państwowej estetyki
o Gorki powołany na honorowego przewodniczącego
• Pasternak reprezentował poglądy Gorkiego i Bucharina, którzy zabiegali o istnienie opozycji
• 1935 – masowe aresztowania, wyrzucanie z bibliotek książek historycznych o rewolucji
(„poprawianie historii”)

2
 4. Основные черты социалистического реализма – эстетические
принципы, герои, тематика.
funkcje, zadania
• umacnianie władzy radzieckiej
• aktywne uczestnictwo w walce klasowej i budownictwie socjalistycznym
• obowiązek kształtowania poglądów odbiorcy i wychowawczego oddziaływania
o realizowane poprzez ideologiczność/partyjność, zgodność z polityką partii, podjęcie
odpowiedniej problematyki
o orientacja perswazyjna (wychowywanie w duchu socjalizmu)
• aprobacja polityki
• związek z aktualną ideologią państwową
• powszechna dostępność
• monopolizacja życia kulturalnego
tematyka
• budownictwo socjalistyczne i kolektywizacja gospodarki wiejskiej
• przedstawienie rzeczywistości rewolucyjnej
• produkcja, kołchozy
• literatura produkcyjna – tematyka przebudowy socjalistycznej kraju
o miejsce akcji: plac budowy, fabryka, kopalnia
o akcja rozpoczynała się często na przełomie lat 40. i 50. w ramach planu sześcioletniego
o produkcja jest sprawą nadrzędną, ponieważ pozwala stworzyć nowe, socjalistyczne
społeczeństwo
o bohater pozytywny to wzór postawy obywatelskiej
o ukazanie społeczności kolektywnej, zbiorowej, połączonej wspólnym celem (samotność była
podejrzana)
o problem wahającego się inteligenta (wykształcony przed rewolucją inteligent-kapitalista
dojrzewa do zrozumienia wielkich planów nowego ustroju)
• walka klasowa, sojusz robotniczo-chłopski
• historia ruchu robotniczego
• praca robotników przy pracy
zasady estetyczne
• język prosty, zrozumiały, dostępny dla mas
• formalizm uważany za przeciwieństwo ideałów socrealizmu (kampania „antyformalistyczna” –
próba usankcjonowania uśrednionej, pozbawionej talentu normy)
• propartyjność ponad jakość
izabela soltysik 3
 • typowość postaci, schematyczność fabuły

• ideologiczna motywacja rozwoju akcji

• romantyka rewolucyjna

• narracja wyrażała przesłanie dydaktyczne

• wyraźnie zarysowana granica między postaciami pozytywnymi (funkcjonariusze idei, członkowie

kolektywu, wierzący w partię) i negatywnymi (wrogowie ustroju, obcokrajowcy, agenci wywiadu)
герои
• w XIX w. powieści Czernyszewskiego, poezja Niekrasowa, Moloch Kuprina
• pisarze proletariaccy z lat 20.: Czapajew Furmanowa, Klęska Fadiejewa
• Maksym Gorki – Matka (pierwszy stricte socrealistyczny – w wymowie ideologicznej – utwór)
• 1936, po śmierci Gorkiego – Władimir Stawski stanął na czele ZPR i czasopisma „Nowyj Mir”
• Fiodor Gładkow, Cement (literatura produkcyjna)

5. Поднятая целина Михаила Шолохова как пример «колхозного

романа».
• Zorany ugór (cz. 1, 1932; cz. 2. wydana w 1959 r. i stanowi odrębne zjawisko literackie – tam już
dążono do prawdy psychologicznej i „uczłowieczenia” postaci)
• historia pełni rolę złego cenzora, przed którym pisarz broni się znajomością psychiki człowieka
• powieść „kołchozowa”
• opis organizacji gospodarki kolektywnej na wsi po decyzjach politycznych z końca lat 20.
• przynależność do kołchozu świadczyła o akceptacji systemu socjalistycznego przez chłopów;
sprzeciwiających się kolektywizacji zmuszano do wstępowania do kołchozów, a „kułaków”
pozbawiano dobytku i skazywano na zsyłkę
• „średniacy” = chłopi, którzy nie posiadali zbyt wiele, a opierali się kolektywizacji
• w utworach z tego prądu akcja kolektywizacyjna ma wymiar walki o nowe, sprawiedliwe życie

powieść kołchozowa Zorany ugór

miejsce akcji niewielka wieś wieś nad Donem, lata 1930-1931 (apogeum
kolektywizacji)
problematyka celem akcji jest utworzenie kołchozu powieść homofoniczna, sposób
wartościowania jest jednoznaczny, przebieg
kolektywizacji ukazany jako dramat dla

4
 organizatorów, a nie ofiar
fabuła „biedniacy” przystępują do organizowania organizatorzy kołchozu im. Stalina w
kołchozu pokonując silny opór bogatych chutorze Griemiaczij Łog:
chłopów; „kułakom” pomagają wrogowie Siemion Dawydow – robotnik putiłowskich
klasowi (dawni oficerowie, ziemianie) w zakładów w Leningradzie oddelegowany na
działaniach sabotażowych i dywersyjnych; wieś do pomocy, ignorancki na sprawy
biedni chłopi realizują zadania stawiane wiejskie, ma instynkt polityczny i walory
przez partię, a na pomoc przychodzi im osobiste
delegat z miasta (najczęściej stary Makar Nagulnow – postać tragikomiczna
bolszewik) – jego działalność demaskuje w swym lewactwie i bojowości
przeciwników, odkrywa ich wrogość Andriej Razmiotnow – uosobienie pogody
klasową; na koniec zwycięża „jedyna, ducha i poczciwości
słuszna sprawa” prezentują światopogląd szeregowego
członka partii, ufającego jej i kierującego
schematyzm pod względem ideowym, się dobrem kraju
narracyjnym i konstrukcyjnym słuszność ich stanowiska potwierdza
tragiczna śmierć Dawydowa i Nagulnowa z
rąk wrogów politycznych
podstawowy wątek polityczny: konflikt
między organizatorami kołchozu a wrogami
kolektywizacji (członkowie dywersyjnej
partii mającej na celu obalenie ustroju; mają
cechy bandytów)
walka o ukazanie własnych racji i
wykazanie błędu w myśleniu przeciwników
sposób akceptacja systemu (zarówno przez Szołochow w zupełności akceptuje
przedstawienia narratora, jak i w świecie przedstawionym), poczynania organizatorów kołchozu, ufa im,
bohaterów postacie są indywidualizowane jedynie na nadaje im cechy pozytywne, nie ma obaw
zasadzie ich stosunku do nadrzędnego celu co do metod kolektywizacji
[jednoznaczność postaw]; retoryka walki; umiejętna indywidualizacja bohaterów –
brak zgłębiania psychologii bohaterów [brak potrafi wzbudzić emocje czytelnika
motywów wewnętrznych postępowania]

• „teoria bezkonfliktowości” – nie można było przedstawiać tragicznej rzeczywistości wsi

(niezdolność do odrodzenia się po zniszczeniach wojennych, głód, plagi)
• inne powieści: Fiodor Panfiorow, Bruski; Iwan Szuchow, Nienawiść; Wasilij Smirnow, Synowie

izabela soltysik 5
6. Краткая характеристика военной прозы.

7. Новый взгляд на войну в романе Константина Симонова Живые и

мертвые (1959).
• po raz pierwszy wojna została opisana wiarygodnie, bez retuszy i niedopowiedzeń, nie ukryto faktu,
że wojna przypomina wielką katastrofę/apokalipsę: chaos, paraliż, zaskoczenie, panika, kompletna
dezorganizacja przy całkowitym braku łączności
o przed wydaniem powieści, na XX Zjeździe, zaprzeczono wielu prawdom o wojnie
• próba szerokiego spojrzenia na wojnę z nowej perspektywy historycznej, skupienie na losie
człowieka rzuconego w wir wojny
• тема – это не только сражения с гитлеровской армии, но вера в человека,
подозрительность (podejrzliwość)
• opis wydarzeń z lat 1941-1944, wielowątkowość, wymiar epopeiczny
• konwencja powieści zdarzeniowej, bardzo zbliżona do realiów, wręcz narracja reporterska
(dokładność dziennikarza wojennego, którym był sam autor)
• fabuła: losy dywizji podejmującej próbę wyjścia z okrążenia z terenów Białorusi
o generał Sierpielin – wykładowca na akademii wojskowej, spędził 4 lata w obozie (Серпилин
учился немецкого и немецкой военной тактики и рассказывает о том своему другу, который предаёт его
и Серпилин попадает в тюрьму за поступки), aż wysłano go na front, gdzie wykazał się męstwem
i mądrością dowódcy, prowadził wojnę humanitarnie (jak najmniej strat w ludziach);
верующий СССР даже тюрьмы он считал, что арест это человеческая ошибка – ostatecznie przekonał
się o okrucieństwie Stalina
рыцарь, понимающий проблему с Немцами, что они являются проблемам во всем мире
o dziennikarz Sincow – oficer polityczny, nie ma dokumentów (политрук, до конца сражается со
своими, что он не является предателем, даже если не имеет с собой документов); spotyka go
nieufność i podejrzliwość ze strony armii radzieckiej (przypomina okres wielkiego terroru
1937-1938); Синцов не боится Немцов, но своих – что у него нет документов, что никто не может
потвердеть его личности
o są też ludzie ślepo ufający Stalinowi, bez talentu i kwalifikacji wojskowych, czujni i nieufni,
szkodzą sytuacji na froncie – Simonow oskarża ich o wyniszczenie kadry dowódców (1937-
38) oraz klęskę w pierwszych miesiącach wojny (bitwa stalingradzka)
• pojawia się pytanie o przyczyny porażki (odpowiedź dopiero w drugim tomie)
• Тема войны также в дальше творчестве Симонова. Дальнейшая часть с событиями повывших героев
«Солдатами не рождается», потом «Последнее лето»

6
 8. Берег Юрия Бондарева как явление «лейтенантской прозы».
• tzw. nowa fala batalistów (po połowie lat 50.) – „prawda okopów”
o sprzyjające warunki polityczne po 1953 r. doprowadziły do podejmowania rewizji
historycznych z lat wojny (1941-45) byłych oficerów (pisarzy) z perspektywy własnych
przeżyć na froncie – ukazanie prawdy o niepowodzeniach w pierwszych miesiącach wojny i
w kampanii letniej 1942 r. oraz olbrzymich stratach ludzkich w wielu decydujących bitwach
o nawiązanie do zachodniej batalistyki „literackiego pacyfizmu”
o inspiracją była twórczość Lwa Tołstoja (Wojna i pokój), Szołochowa (epopeja Cichy dom)
o zbliżenie prozy wojennej do literatury faktu
o zerwanie z pseudoepickością, czyli nie było: monumentalnych powieści panoramicznych,
fasadowych obrazów bitew, wzorowych postaci dowódców, opisów wielkich zwycięstw bez
dotkliwych strat własnych, z pominięciem krwawego trudu i cierpienia żołnierza
o były za to: usunięcie patosu, perspektywa pojedynczego uczestnika walki (najczęściej
dowódca w randze młodszego oficera) o dość wyraźnie zaznaczonych autobiograficznych
cechach, wiarygodność każdego szczegółu, cały obraz podporządkowany jest pod obnażanie
prawdy psychologicznej, sfera przeżyć bohaterów rozszerzona – zagadnienia moralnej
odpowiedzialności dowódcy za zwycięstwo lub klęskę – duży akcent na moralne dylematy w
ogóle (bohaterowie-dowódcy są wrażliwi, mocno przeżywają tę odpowiedzialność za losy
innych); postacie są wykreowane problematycznie, psychologicznie pogłębieni
o kompozycja fabuły oparta na dramatycznej sytuacji, która prowadzi do ukazania kodeksu
wartości żołnierza-oficera
o główny bohater: młody człowiek mający cechy autobiograficzne, uczący się na wojnie
rozróżniać dobro od zła, odwagę od tchórzostwa, prawdę od kłamstwa, wierność od zdrady –
kształtowanie charakteru w ekstremalnych, tragicznych warunkach
o Oна строится вокруг "маленького человека" на войне, который в экстремальных
условиях испытывается на прочность, - и тогда с наибольшей рельефностью
(plastyczność) выясняется, что это за человек и как много зависит от его личного,
всегда трагичного по сути, выбора. Этот человек - в центре, в фокусе сюжета, мы
сопереживаем его дилеммам(?) даже и не задаваясь мыслью о том, что от выбора таких
людей в их массе зависит исход всей войны. Дилеммы возникали разные, например
отношения к пленному солдату или мирному населению на вражеской территории

«Лейтена́нтская про́за» / проза «правды окопов» — термин, введённый для описания

произведений, созданных писателями советского периода, лично прошедшими Великую
Отечественную войну в звании младших офицеров.

izabela soltysik 7
 o Традиции «лейтенантской прозы» — обращение авторов к собственному фронтовому
опыту, интерес к личности, попавшей на войну, личностный конфликт, предельная
правдивость, специфическая форма автобиографизма — главными героями
«лейтенантской прозы» часто (хотя и не всегда) становились те же младшие офицеры.
«Лейтенантская проза» входит в состав «военной прозы».
• К основным представителям «лейтенантской прозы» относят Виктора Некрасова, Григория
Бакланова, Юрия Бондарева, Василя Быкова, Бориса Васильева, Константина
Воробьёва, Вячеслава Кондратьева, Виктора Курочкина, Владимира Богомолова.
• Авторы «лейтенантской прозы» чаще всего использовали жанр повести.
• Форма произведений простая, строгая. Она, по выражению Василя Быкова, чуждалась
«псевдоромантики, псевдолиризма, стилевых изысков, иллюстративности», требовала от
писателя «максимального углубления в социальность, нелицеприятного реализма», была
особенно чувствительной к фальши, требовала высокого литературного мастерства.
• В «лейтенантской прозе» война показана с самого близкого расстояния. Огромную роль в
повествовании играет описание подробностей и деталей.
• Подвиг часто изображён «повседневнее, индивидуальнее, незаметнее, как бы „меньше“ и
„тише“ своего эталонного образца».

Autorzy "prozy porucznika" najczęściej posługiwali się gatunkiem opowiadania.

Forma prac jest prosta i surowa. Ona, według słów Wasyla Bykowa, była wyobcowana z
"pseudoromantyków, pseudo-irytyzmu, stylistycznych zachwytów, ilustracji", wymagała od
pisarza "maksymalnego pogłębienia w społeczeństwie, bezstronnego realizmu", była
szczególnie wrażliwa na fałsz, wymagała wysokich umiejętności literackich.
W "prozie porucznika" wojna ukazana jest z najbliższej odległości. Ogromną rolę w
narracji odgrywa opis detali.
Wyczyn ten jest często przedstawiany jako "codzienny, bardziej indywidualny, bardziej
niezauważalny, jakby "mniejszy" i "cichszy" niż jego próbka referencyjna.

• Jurij Bondariew – ur. 1924, uczestnik wojny, po 1985 r. opowiadał się po stronie nurtu narodowo-
konserwatywnego
• jego twórczość jest nakierowana na maksymalne przybliżenie prawdy o obrazie wojny; uważał że
wojna ma specjalny sens, którego nie da się wyjaśnić bez uwzględnienia strategii i taktyki
wojskowej, podporządkowanych działaniu „wyższej konieczności”
• Brzeg (1975) – powieść określana czasem „powieścią filozoficzną” o dość niejasnym przesłaniu
• obrachunek pisarza z problematyką wojny i pokoju, w zaskakującym ujęciu

8
 • Akcja powieści rozgrywa się w maju 1945 roku i współcześnie. W centrum uwagi znajduje się
wizerunek Nikitina. W teraźniejszości jest on znanym radzieckim pisarzem, w przeszłości - młodym
porucznikiem, który wkroczył na terytorium Niemiec ze zwycięską Armią Radziecką. Powieść
charakteryzuje się głębią filozoficznych uogólnień. Jurij Bondarew raczej nie postawił sobie za cel
napisania powieści, utrzymanej w regułach filozoficznej debaty o "dobru i złu". Historia miłosna
stanowi fabularną podstawę dzieła. Spotkanie Nikitina z Frau Herbert miało miejsce tylko dlatego,
że miłość do radzieckiego porucznika Wadima Nikitina, która wybuchła jak szaleństwo w sercu
niemieckiej dziewczyny Emmy Herbert w odległym maju 1945 roku, nie wygasła przez prawie
trzydzieści lat rozłąki od tego czasu.
• Wadim Nikitin – główny bohater, uczestnik wojny, przeżył w podberlińskim miasteczku szaloną
miłość z młodą Niemką, Emmą; po ponad 30 latach udaje się do Hamburga jako były lejtnant
(porucznik) a obecny pisarz na zaproszenie towarzystwa literackiego, któremu przewodzi Frau
Herbert – Emma
o konfrontacja postaw ludzi z różnych stron Europy
o miłość już minęła, teraz jest to prześciganie się w sztuce salonowej konwersacji w duchu
pokojowej koegzystencji różnych ideologii – bez potrzeby rezygnacji z własnych poglądów
• do mieszkania, w którym przebywali Rosjanie przyszedł niemiecki żołnierz z siostrą Emmą, rosyjscy
żołnierze chcieli go aresztować bo bali się, że jest szpiegiem, a Kniażko i Nikitin postanowili, że
niemiecki żołnierz jest jeszcze za młody i nic złego nie zrobi, dlatego postanowili go uwolnić
• zabili Kniażkę i Nikitin nie chciał, żeby Mieżenin zastrzelił winnego???

9. Явление деревенской прозы в русской литературе ХХ века.

10. Жизнь и творчество Василия Шукшина.

• ur. 1929 w rodzinie chłopskiej we wsi Srostki, w dalekim Ałtaju; w młodości pracował w różnych
zawodach (kołchoźnik, ślusarz, budowlaniec, w marynarce jako radiotelegrafista, nauczyciel i
dyrektor szkoły)
• w 1954 r. przyjechał do Moskwy z zamiarem studiowania w Instytucie Literatury im. Gorkiego,
jednak się nie udało i trafił do Wszechzwiązkowego Instytutu Sztuki Filmowej – uczył się aktorstwa
pod okiem reżysera Michaiła Romma
• ostatecznie pracował jako aktor, reżyser, scenarzysta i pisarz
twórczość
• publikował na łamach „Nowego miru”
• zajmował się przede wszystkim nowelistyką
• debiutował tomikiem opowiadań Mieszkańcy siół (Сельские жители, 1963)
o na wpół anegdotyczne historyjki z wiejskiego życia
izabela soltysik 9
 o ukazanie nie znanej dotąd wsi i dziwnych mieszkańców (cudaki, demagodzy, dyletanci,
pieniacze, zawadiacy, miłe prostaczki)
o mieszkańców łączy dążenie do odkrywania uproszczonej prawdy, jednoznacznego sensu
życia, czystej sprawiedliwości
o są ludźmi „przejściowymi” – mimo że są świadomi nowych osiągnięć technologicznych,
pozostają w stanie tradycyjnej wiejskiej rzeczywistości, nie są do końca typowymi ludźmi
wiejskimi, ale jeszcze nie miejskimi; są zawieszeni między naturą i cywilizacją
• w wielu opowiadaniach pojawia się motyw trwałych wartości chłopskiej kultury duchowej – najstarsi
mieszkańcy wsi są nosicielami wielowiekowej ludowej mądrości (wpływy cywilizacji miejskiej już
ich nie dotknęły)
• zwracał dużą uwagę na psychologię postaci i problematykę egzystencjalną
• w późniejszej twórczości (po 1971) Szukszyn zmienia tonację w swoich opowiadaniach
o pojawia się gorzka ironia w stosunku do bohaterów-mieszkańców wsi
o sceny dramatycznych konfrontacji między wsią a cywilizacją, ale też wewnątrz wsi
o obnażenie smutnego stanu ogólnego zaniedbania, bezładu i marnej egzystencji całego
środowiska
o dramaty ludzkie, konflikty, nieporozumienia są prawdziwe i świadczą o głębokim rozkładzie
całego systemu społecznego (degradacja wsi)
o stan duchowy bohaterów: poczucie beznadziejności, frustracja, wewnętrzna pustka, cały czas
poszukiwanie sensu życia
o pustkę w sobie ludzie wiejscy zapełniali czymkolwiek, np. łaźnią, alkoholem („Wierzę w
lotnictwo, w mechanizację rolnictwa, w rewolucję naukową – byle zagłuszyć w duszy tę
straszliwą pustkę!”)
• tworzył opowieści filmowe: Живёт такой парень (1964), Ваш сын и брат (1966), Странные
люди (1969), Pogwarki (Печки-лавочки, 1972), Калина красная (1973)
• Kalina czerwona
o dramat wiejskiego chłopca, który postanowił oderwać się od korzeni (wsi), wpada w świat
przestępczy, a gdy hulaszcze życie w mieście zaczyna go męczyć, wraca w rodzinne strony i
podejmuje pracę na roli
o pobyt na wsi i zajęcia wiejskie mają przywrócić mu równowagę ducha, jednak nie jest w
stanie tego osiągnąć – zmarnował lata na bezsensie i płaci za to śmiercią
• pisał również powieści epickie, np. Lubawinowie (Любовиный, 1965) o dziejach wojny domowej na
Syberii

11. Герой рассказов Василия Шукшина.

10
• конец годов 60-х и начало 70-х отмечены [charakteryzuje się] взлетом [eksplozją] творческой
активности Шукшина, результатом которой явились блистательные [genialne] рассказы,
которые раскрыли мощное [potężny] и оригинальное дарование их [talent] автора
• повести Шукшина: «шукшинский мир», «шукшинский герой», «шукшинская жизнь»
• Сам автор называл из «странными людьми», «чудиками», «шизями», «бесконвойными»
o dziwni ludzie, dziwacy/cudacy,
o ши́зики – świry
o бесконвойный – неуправляемый, неспособный себя контролировать, с
непредсказуемым поведением
• Обладая неукротимым нравом, необъяснимой с точки зрения рациональной логики тягой к
вещам странным и необыкновенным, они противостояли в то время официозу, который
стремился уравнять по средним стандартам как деревенского, так и городского жителя.
Шукшин с чуткостью большого художника уловил зреющий в народной среде протест против
усреднения, схематизма, выхолащивания жизни и отразил его в своеобразной
трагикомической манере.
Posiadający niezłomny temperament, niewytłumaczalne pragnienie rzeczy dziwnych i niezwykłych z
punktu widzenia racjonalnej logiki, przeciwstawiali się ówczesnej oficjalności, która starała się zrównać
to, co rustykalne i niecodzienne z przeciętnymi standardami zarówno dla mieszkańców wsi, jak i miast.
Szukszyn z wrażliwością wielkiego artysty i z wyczuciem podjął protest przeciwko uproszczeniu,
schematyzmowi i emaskulacji życia. Oddał to w specyficzny tragikomiczny sposób.

Шукшинский герой:
• герой автобиографический – bohater autobiograficzny
• хороший, простой, скрытый человек
• переезжает в город, но его сердце остается в деревне
• представлен через Шукшина как на фотографии (много детали, очень реалистический, мы
знаем его чувства, воспоминания)
• находится на распутье – znajduje się na rozdrożu
• существует с натурой –
• занимается физическим трудом – wykonuje pracę fizyczną

• важна нравственность – moralność, etyka jest ważna

• «чудики» своим существованием, поступками опровергают узость и ограниченность обычных
представлений о человеке и жизни
• Чудаковатость героев Шукшина это прежде всего проявление их духовности
o неповторимый строй их души, ума, судьбы, а также их ответ обстоятельствам
o стремление вырваться из заколдованного круга, ежедневных забот и обязанностей
izabela soltysik 11
 o стремление подняться, восторжествовать над обыденностью
o Чаще всего поступки и действия героев направлены стремлением к счастью, к
справедливости, к духовному поиску
• Шукшинские персонажи - фантазеры и мечтатели
o Причем мечтают герои Шукшина о вещах недостижимых. Они оригинально мыслят,
воспринимают жизнь поэтически; стремятся наделить её собственной легендой,
веселой выдумкой, сказкой
• откровенно, независимо, горячо спорят о вечном и сиюминутном, о добре и зле, о смысле
жизни, о призвании человека; разделяя пафос духовных исканий писателя, предлагают свои
объяснения того, что происходит с человеком, свои программы усовершенствования личности
• «Чудик» - это «человечек» отличающийся желанием «почесаться», «взбрызнуться»,
«завестись с полуоборота», своей бесшабашной импульсивностью самовыражения. Такие
качества, как послушание и смирение, редко присутствуют у персонажей Шукшина. Скорее
наоборот: им свойственны упрямство, своеволие, нелюбовь к пресному существованию,
противление привычному здравомыслию. У них обостренная реакция на унижение человека
человеком, они не признают иерархии, согласно которой есть «знаменитые» герои и есть
«скромные» труженики. Они не могут жить, не «высовываясь»
• спорщики, опытные говоруны, владеющие множеством интонаций, умеющие к месту вставить
поговорку, пощеголять «ученым» словцом, а то и яростно выругаться
• часто не знает, куда себя деть, как и на что использовать собственную душевную «широту»,
он мается от собственной бесполезности и бестолковости, он совестится, когда причиняет
неудобство близким. Но именно это делает характеры героев живыми и устраняет дистанцию
между читателем и персонажем: шукшинский герой безошибочно угадывается как человек
«свой», «нашенский»
• «Чудик» является любимым персонажем Шукшина, для которого важно показать в герое
«чудинку», раскрыть непонятную многим, но, безусловно, привлекательную часть его
характера. При описании героя отсутствует полная картина образа персонажа, в рассказах
представлены лишь актуально значимые фрагменты: душа, поведение, имя. Среди
многочисленных «чудиков», встреченных Шукшиным, и после смерти его, благодарные
памяти увековечившего их судьбы, они продолжают свой подвижнический путь рядом с
нами.

12. Тип «шукшинского» героя в киноповести Калина красная Василия

Шукшина.

12
• społeczne i psychologiczne nieprzystosowanie bohatera, który w każdym układzie jest skazany na
klęskę
• В характере Егора совместились многие особенности персонажей Шукшина из его рассказов:
o наивность, склонность к балагурству [do żartów], шутовству, скрытность, слабость,
достоинство
o Егор мечтает о своём хозяйстве, корове
o Не хочет рассказывать о зоне, он хочет отдохнуть от жестокости – nie chce rozmawiać o
strefie, chce odpocząć od przemocy
o Вспоминает своё детство и мать (Шукшин изображает [portretuje] мысли и
воспоминания героя)
o Работает на тракторе

13. Валентин Распутин – яркий представитель деревенской прозы.

• ur.1937 r. we wsi Atalanka/Ust-Uda (obwód wschodniosyberyjski), najstarsze dziecko, ukończył
wydział historyczno-filologiczny Uniwersytetu Irkuckiego
• ojciec pracował na poczcie, ukradziono mu pieniądze rządowe, za co został zesłany do Kołymia i
chcieli zabrać im majątek (имущество), lecz pomogła im wieś; mieszkali z matką i rodzeństwem w
biedzie
• doceniony przez władzę komunistyczną: Bohater Pracy Socjalistycznej, dwie Nagrody Państwowe
ZSRR, członek ZPR od 1967 r.
• po miejscowej szkole wyjechał 50km dalej do gimnazjum, a potem studiował i pracował w gazetach
i nie tylko, aby pomagać mamie i rodzeństwu
• od 1959 r. pracował przy budowie elektrowni wodnej [гидроэлектростанция] w Krasnojarsku nad
rzeką Jenisej (druga co do wielkości elektrownia w Rosji, w momencie ukończenia w 1971 r. była
największa na świecie) – produkuje ogromne ilości energii elektrycznej, zapewnia ochronę
przeciwpowodziową i transport rzeczny
o Rasputin opracowywał ekologiczne rozwiązania, połączenie elektrowni z Syberią albo tylko
pisał o tym do gazet?
• twórczością zajął się w 1961 r.
• nie był słowianofilem (Rosja potrafi i powinna sama sobą zarządzać, sama sobie wystarcza) – on
raczej doceniał rosyjską tradycję, ale stawiał też na rozwój; najbardziej w społeczeństwie cenił duszę
o komunizm opierał się na materializmie, dusza była nieistotna dla ateistów)
o pisarz mówiąc o etyce, moralności zaznaczał znaczenie ludzkiej duszy

izabela soltysik 13
• po 1985 r. włączył się w życie polityczne, do ruchu narodowo-patriotycznego, głosząc hasła
odrodzenia wielkiej Rosji na fundamencie doktryn neosłowianofilstwa (czerpał z nich też
Sołżenicyn) – krytyka pieriestrojki, antyliberalizm, patriotyzm, konserwatyzm
• 1990-1991 – członek Rady Prezydenckiej ZSRR pod rządami Gorbaczowa (później uznał tę pracę za
bezowocną i żałował jej)
• 2014 – wyraził poparcie dla działań Rosji wobec Krymu i Ukrainy
• zmarł w 2015 r.
twórczość
• lata ok. 1965-1970 to czasy odrodzenia się „utajonego wolnego słowa”
• reprezentował nurt ludowy, chłopski, wiejski
• tendencje człowiekoznawcze =antropologiczne = humanistyczne (proza psychologiczna, analityczna)
• publikował w „Nowym mirze”
• początkowo pisał reportaże i opowiadania, ale nie było o nich głośno – jednak już debiutując pokazał
charakterystyczne cechy swojej twórczości:
o syberyjskość
o romantyzacja egzotycznej tajgi
o bohaterowie to silni, mocni ludzie
o głęboki związek z surową przyrodą
• przede wszystkim 4 opowieści – charakterystyka twórczości:
o totalna, pesymistyczna wizja świata
o propagowanie kodeksu człowieka sprawiedliwego
o założenia utopijne (poglądy podobne do konserwatywnych romantyków rosyjskich –
słowianofilów)
o przedstawienie realiów życia na Syberii
o rozstrzyganie zagadnień uniwersalnych dot. człowieka (sprawy ostateczne)
o łączenie tych dwóch sfer – przyziemne, powszechne i ogólne, ponadczasowe – czyni go
wybitnym twórcą
o w każdej opowieści fabuła jest podobna: lapidarna, prosta, a jednocześnie uniwersalna
o odwołania do wzorców kulturowych z przypowieści ludowych i biblijnych
o nawiązanie do dramatu antycznego: fatalny los, wina, kara → tragizm
o tragizm został zrelatywizowany (odniesiony do czegoś innego) przez konflikt nadrzędny,
którym jest zderzenie się dwu światów:
▪ świat „swój” – wieś syberyjska, tradycyjna, naturalna społeczność, kodeks moralny
ukształtowany przez przodków
▪ świat „obcy” – współczesne miasto z jego cywilizacją techniczną wyrządzającą
szkody materialne (dewastacja przyrody) i moralne (odczłowieczenie)

14
• mity i symbole (uniwersalne, wzięte z folkloru)
o matka-ziemia, matka-ojczyzna – rodzinne wsie wiejskie to nie tylko zwykłe miejsca, a
mikrokosmosy, gdzie skupiają się ludzie żyjący z ziemi i dla ziemi
o los
o droga – 1) miara oddalenia od wsi rodzinnej byłych mieszkańców, 2) linia oddzielający świat
swój i obcy – przekroczenie jej skutkuje utratą duchowych wartości
o życie – wartości duchowe: dobro, miłość, człowieczeństwo, delikatność uczuć, godność;
dotyczy ludzi „sprawiedliwych” (np. Daria)
▪ „obcy” – istoty pozbawione duszy w rozumieniu prostych wiejskich ludzi oraz istoty
po prostu niemoralni (np. dezerter Guśkow, przewodniczący rady wiejskiej Woronow)
o służba
• sny mające znaczenie – nawiedzają bohaterów całości obrazowo-pojęciowej struktury
sny-anegdoty – historia w historii o odmiennej poetyce
sny prorocze – sterują fabułą (np. obopólny sen Guśkowa i Nastiony przepowiada zakończenie)
• Pieniądze dla Marii (1967) – u wiejskiej sklepowej Marii wykazano manko w wysokości 1000 rubli,
grozi jej areszt, jej mąż próbuje zebrać pieniądze od sąsiadów i krewnych
• W ostatnią godzinę (1970) – 80-letnia staruszka Anna może w każdej chwili umrzeć, jej dzieci
zjeżdżają się do domu rodzinnego, czekając na jej śmierć, a kiedy ona nie nadchodzi, odjeżdżają w
pogoni za „pilnymi sprawami”
• Żyj i pamiętaj (Живи и помни, 1974) – pod sam koniec wojny Andriej Guśkow dezerteruje ze
szpitala i ukrywa się na pustej wyspie, pomaga mu żona, ale utrzymuje bliskie kontakty z innym
mężczyzną i zachodzi w ciążę – brzemienna, rzuca się do wody
o Nastia wiedziała, że dla jej dziecka nie będzie przyszłości, Andriej zrozumiał że był egoistą i
będzie na zawsze przegranym człowiekiem
• Pożegnanie z Matiorą (1976) – wyspa na Angarze zostaje zatopiona w związku z budową
elektrowni, starzy ludzie nie chcą opuszczać swojego miejsca i mogił przodków
o ostrzeżenie przed niebezpieczeństwami wskutek urbanizacji wsi, ale jednocześnie brak
negacji potrzeby tych zmian
• Pożar (1985) – publicystyczny styl wypowiedzi, emocjonalny utwór również mówiący o
katastroficznej wizji świata i zepsuciu moralnym społeczeństwa, tzn. żądza posiadania,
przestępczość; jedyny „sprawiedliwy” to szofer próbujący (bez wysiłku) ocalić chociaż cząstkę z
tego, co kiedyś było dobrem wspólnym
o ostrzeżenie przed możliwością unicestwiającej katastrofy ekologicznej, do której prowadzi
nierozumna działalność człowieka nieliczących się z prawami przyrody
• pod koniec życia głównie opowiadania, eseje, również takie w tonie publicystycznym

izabela soltysik 15
 14. Вопросы цивилизации и памяти в повести Валентина Распутина
Прощание с Матерой.
• pozytywni bohaterowie, a zwłaszcza bohaterki to prości wiejscy ludzie, przywiązani do tradycji,
cechujący się wrodzoną mądrością życiową, która każe im żyć w zgodzie z naturą
• w Pożegnaniu z Matiorą pisarz ostrzega przed niebezpieczeństwami, jakie może zrodzić urbanizacja
wsi, nie neguje jednak potrzeby cywilizacyjnych przemian
• poruszane problemy
o ekologiczne następstwa naukowo- technicznego progresu
o oczekiwanie śmierci
o relacje międzypokoleniowe
o szukanie sensu życia
• jest to powieść o mieszkańcach jednej z angarskich wysp, która ma być zatopiona w związku z
budową wielkiej elektrowni wodnej; Matiora to wyspa gdzie od ponad 300 lat ludzie z pokolenia w
pokolenie żyją z uprawy ziemi, która przynosi im obfitość pokarmu, ich życie wydaje się
długowieczne

• Матёра – charakterystyka
o kiedyś była tam elektryka i światło, ale coś się popsuło i pozostały tylko świeczki
o Матёра – мать, земля, место рождения, мама нас кормит, воспитывает, одевает, дает
жизнь
o матёрный – samiec wilka który z jakichś przyczyn odizolował się od swojego stada i żyje
samotnie, samodzielnie; wchodzi w symbiozę z przyrodą, takiego wilka trudniej zastrzelić
dla myśliwych
o Przyszłość Matiory to jej zatopienie – nawiązanie do Biblii: wielki potop i pojawia się lotka,
była to kara za grzechy; mieszkańcy wsi ponoszą karę przez zatopienie – ale nie wiadomo,
jakie miała grzechy
o technicy oczyszczają teren z prawosławnych krzyży przed zatopieniem, aby nie było że
komunistyczne państwo jest religijne
• nadchodząca wiosna nie wiąże się jednak przebudzeniem do życia świata natury, a z końcem
długowieczności wioski
o zbliża się odejście „starej Syberii”
o akcja toczy się w ciągu ostatnich dni życia wyspy: ludzie mają zostać przesiedleni do miasta,
gdzie przygotowano już dla nich mieszkania
o tradycja zasiedziałości, przywiązanie do miejsca, do odwiecznego sposobu gospodarowania
muszą zostać gwałtownie przerwane

16
 o ludzie tracą nie tylko swoje domy, zbudowane rękami ich ojców i dziadów, ale również
możliwość pracy na polu
o powieść opisuje lęk, jaki odczuwają starzy ludzie przed nowym, nieznanym, które ma
nastąpić, wstrząs, który przeżywają, ból i smutek przed utratą swego miejsca na ziemi
przedstawiciele nowego pokolenia cieszą się z nowych perspektyw życia (np. wnuk Darii, Andriej zamierza
pracować w elektrowni, opowiadał babci że zatopienie wsi to dla niego nowa szansa) – młodzi ludzie
utracili przywiązanie do ziemi, tradycji i w związku z tym nie mogą zrozumieć bólu starszych
• budowa elektrowni, związana z zatopieniem wyspy, zniszczeniem cmentarza i spaleniem domów
oraz lasu przypomina walkę z przyrodą, a nie jej przeobrażenie
• zniszczenie cmentarza
o starsze pokolenie sprzeciwia się zniszczeniu cmentarza; dla nich jest to miejsce gdzie
kontynuują życie ich przodkowie – zniszczyć mogiły przodków to przestępstwo
o Daria wspomina swojego ojca: trzeba żyć długo, dla siebie i swojej rodziny, trzeba
„zakarbować” – pamięć w kontekście śmierci, trzeba pamiętać o zmarłych; nigdy nie można
myśleć o odebraniu sobie życia
o woda nie może „rozmyć” mogił, oczyszczenie „кладбища» powinno odbyć się poprzez
przeniesienie mogił w inne miejsce, a nie tak że woda to wszystko rozmyje
• symbole w utworze
o stara rosyjska wieś – stary porządek świata, stara Syberia tylko nieznacznie dotknięta
zgubnym wpływem współczesnej cywilizacji
o chata – Daria przyozdabia swoją chatę przed jego opuszczeniem: bieli ściany, wiesza czyste
firanki, pali w piecu, starając się tym samym pożegnać z starym miejscem zamieszkania
(zmarłego trzeba przygotować (подготовить))
o cmentarz – symbol pamięci o przodkach
o mgła – w ostatniej scenie ludzie płyną w łodzi i nagle pojawia się gęsta mgła
▪ morał: jeśli człowiek zapomni o przeszłości, zagubi się w swoim życiu
o carski listwiennik (duże drzewo, modrzew) – symbolizuje tradycję, nie można jej ściąć,
ludzie wierzyli że swoimi korzeniami drzewo podtrzymuje wieś, „zakorzeniona tradycja”,
drzewo kojarzy się z życiem, na drzewach wieszali też rewolucjonistów – więc kojarzy się ze
śmiercią
o brzoza – symbol wiary, religii (nie udało jej się ściąć)
o господин острова (lis/kot, zwierzątko, mógł przewidzieć pogodę, pożar, śmierć; malutkie
stworzenie miało zdolności człowieka, gospodarz wyspy, хозяин) – ochraniał wyspę,
ostatecznie jednak nie mógł uratować wyspy przed zatopieniem
▪ nie mógł uratować, bo mieszkańcy mieli tak silną wiarę jak i tradycję, to zwierzątko
było elementem tradycji ale elementem fantastycznym, jednocześnie uważali się za

izabela soltysik 17
 wierzących (krzyże prawosławne), chyba musieli określić się po jednej stronie (wiara
czy fantastyka)
• pytaniem jest, po której stronie stanąć – czy niszczyć tradycję dla nowoczesności, czy przystopować
postęp – Rasputin staje po stronie obu, twierdzi że można dążyć do rozwoju, ale trzeba też zwracać
uwagę na starych i tradycję

15. Литература «оттепели».

16. Василий Гроссман и его произведение Все течет как пример

разоблачения эпохи сталинизма.
• Wasilij Grossman (1905-1964, właśc. Iosif), pochodzenie żydowskie, z wykształcenia chemik,
pracował kilka lat w zakładach górniczych w Donbasie, w 1932 r. przeniósł się do Moskwy
• jego ojciec też był chemikiem w Donbasie, potem w fabryce ołówków
• zaangażował się w rewolucję bolszewicką
• poślubił kobietę, której mąż był rozstrzelany w 1937 r., a teraz w czasach wielkiej czystki była
uznawana za wroga narodu i aresztowano ją – pisarz wstawił się za nią, prosząc o uwolnienie
• jego matka została zamordowana przez Niemców, którzy przejęli rosyjskie tereny i mordowali
Żydów
• w czasie wojny pracował jako wzięty i aktywny korespondent wojenny, był w obleganym
Stalingradzie, przeszedł przez Polskę do Berlina
• pisał relacje z wyzwalania obozów koncentracyjnych przez Armię Czerwoną w Treblince i w
Majdanku (np. artykuł Piekło Treblinki był wykorzystany w procesie norymberskim)
• tuż po wojnie rozpoczęła się stalinowska kampania antysemicka (np. zakazy lub cenzura na
dokumenty o Holocauście), co złamało wiarę Grossmana w dobroć systemu – zaczął go krytykować
• był ofiarą antysemickiej kampanii antykosmopolitycznej rozpoczętej w 1949 r. i zakończona 1953 r.
• zmarł 1964 r. w Moskwie na raka żołądka
twórczość
• debiut w 1934 r. i początkowe utwory poruszały temat górnictwa albo produkcji
o Glückauf (Глуков) - производственный роман, literatura socjalistyczna (industrializacja)
• Stiepan Kolczugin (1938-40) – trzytomowa powieść o tematyce historycznej
• Naród jest nieśmiertelny (Народ бессмертный) (1942) – głośny utwór dla pokrzepienia serc
• pierwsza fala literatura wojennej to właśnie соцреалистические произведения (плакатная
литература)
• dzieło jego życia to obszerna dylogia pisana przez niemal 20 lat, pierwsza część Za słuszną sprawę
opublikowana w 1952 r. w „Nowym mirze”, w czasach odwilży i „przymrozków”, druga część Życie

18
 i los zakończona w 1961 r., nieopublikowana za życia pisarza (wydana dopiero w 1975 r. w
Szwajcarii, a w ZSRR w 1988 r.)
o antystaliński charakter, uznano go za rusofoba, dylogia niczym epopeja o minionej wojnie,
kwestia walki z faszyzmem, stopniowo dochodzenie do przekonania, że faszyzm – stalinizm,
że naród cierpi i z zewnątrz, i z wewnątrz
o początkowo dobrze odebrana, po kilku miesiącach podniosła się fala krytycznych wystąpień,
zarzucając autorowi błąd „pitagoreizmu”
o groziło mu za to nawet aresztowanie, bo propagował „błędną filozofię”; zamiast niego
„aresztowano” jego książkę – KGB zabrali kopie i rękopisy, zabronili jej wydawać i
sprzedawać, napisał list do Chruszczowa pisząc, aby uwolnili jego książkę; pojechał na
Kreml do Susłowa, który powiedział mu, że taka książka będzie mogła zostać wydana za
200-300 lat, ale nie teraz; przetrwały jednak kopie u jego przyjaciół
o w obliczu krytyki i niebezpieczeństwa Grossman w następnym wydaniu dokonał retuszu

Все течет
• opublikowana w ZSRR w 1989 r., napisana pod koniec życia Grossmana (wydana w 1970 r. za
granicą), ostatnia jego powieść
• ma perspektywę człowieka, który wierzył w kraj, był gotowy umrzeć za ojczyznę – a później ta idea
okazała się fałszywa
• fabuła:
o powrót wieloletniego więźnia łagrowego i jego trudności w dostosowaniu się
o refleksje bohatera i dywagacje autora
o znaczenie tytułu: szczątkowe wątki, luźne niepowiązane motywy, chaos w czasoprzestrzeni
odzwierciedlają bieg rzeki; pędząca rzek = ruch myśli bohatera
▪ czas: nieskończony, skrywający to, co dopiero czeka sowieckie społeczeństwo
o historia Iwana Grigoriewicza, który w obozach spędził dwadzieścia dziewięć lat. Po powrocie
spotyka ludzi, którzy przed laty byli jego przyjaciółmi i bliskimi, a teraz stali się obcy.
Jedyny żyjący krewny Iwana, Mikołaj Andriejewicz, to mierny uczony, tchórz i
koniunkturalista. Zawsze skwapliwie robił to, czego oczekiwała partia. Wiódł zatem
wygodne życie i zajmował stanowiska aresztowanych kolegów. Jego spokój burzy dopiero
spotkanie z Iwanem: Wania, Wanieczka, to niedorzeczne, dziwne, ale ja ci zazdroszczę, że w
tym okropnym obozie nie musiałeś podpisywać podłych listów, nie głosowałeś za karą śmieci
dla ludzi niewinnych, nie wygłaszałeś podłych przemówień.
• akcja ma marginalne znaczenie – losy Iwana to punkt wyjścia dla wspomnień, dygresji,
fragmentów publicystycznych.

izabela soltysik 19
• wieloplanowa część beletrystyczna, przejmujący obraz bezmiaru ludzkiego cierpienia, nasycona
ogromną ilością retrospekcji i dygresji, jest w swej istocie swoistą kroniką polityczną, oglądaną
przez pryzmat codzienności. Nic tu nie da się oddzielić: człowiek tworzy politykę, polityka
kształtuje człowieka.
• traktat historiozoficzny, fragmenty publicystyczne, opowieść
o обсуждение какой-либо проблематики, dziennik (дневник), размытый повествователь,
более официальный язык, биография, исторический документ, публицистический
очерк, narrator jawi się jako grossman, główny bohater Iwan, który bierze udział w wielu
biesiadach, gdzie jego sobiesiedniki opowiadają mu różne historie – dlatego rozmyta narracja
o Grossman chciał napisać „prawdę”, realistycznie ukazać tematy o których jeszcze nikt nie
pisał [1955 rok], traktował tę książkę jako osobisty dziennik, podobno nie chciał jej wydawać
o Powieść przypomina skaz – rozmowa, zwrócenie uwagi na mówiącego, słuchającego i całe
otoczenie, każdy ma swój styl mówienia i jest to uwzględnione
• problem zniewolenia duchowego narodu rosyjskiego
o historia Rosji trwająca praktycznie tysiąc lat opiera się na niewolnictwie
o powracający motyw: pochwała wolności, wolność jako najwyższa wartość
• dziedzictwo narodowe Rosjan, a zwłaszcza te elementy, które doprowadziły do brutalnej formy
totalitaryzmu – stalinizmu
o w Stalinie dostrzega ucznia i kontynuatora wizji Lenina
o ukazanie bolszewickich okrucieństw, np. opis wielkiego głodu w latach 1932-1933
o Zwraca uwagę na to że literatura socrealizmu jest fałszywa, tak jak pisarze tego nurtu
wszystko wymyślają, grossman uważał że nie ma tam ani grama prawdy
o Obywatele zsrr widzieli w telewizji same pozytywne informacje: jurij Gagarin, kosmos,
bezpłatna nauka, budowanie nowych fabryk
o Grossman który dotychczas też w to wierzył, a potem zaczął zadawać sobie pytania i
ostatecznie stracił wiarę w tę ideę = dlaczego były więzienia, łagry, itd.
o Gorki chciał pisać tylko o fabrykach, grossman mówi że to fałsz
• tematy i motywy
o głód na Ukrainie
o wolność / niewola
o kobiety w ZSRR
o aresztowania, baraki, łagry, rozkułaczanie – ZSRR jako duża zona (wszyscy są w niewoli,
nawet jeśli myślą, że żyją na wolności)
o reakcja społeczeństwa na śmierć Stalina
o hitleryzm = stalinizm
• rozrachunek z epoką stalinizmu

20
 o synteza losu społeczeństwa żyjącego w ustroju komunistycznym – od jego narodzin aż po
śmierć Stalina
o pisarz mówi o tym, co najważniejsze: o mechanizmach demoralizacji jednostki i
społeczeństwa, o trwałych spustoszeniach dokonujących się w człowieku w warunkach
ekstremalnych, o więzieniach, łagrach, kolejnych czystkach, ale też o patologii codzienności
o państwowa machina sprawiła, że społeczeństwo samo wykonało na sobie egzekucję.
o łagry – chociaż sam w nich nie był
o Grossman mówi że na tematy o których NIE pisze socrealizm można napisać wszystko
• Grossman jako pierwszy stworzył literacki obraz głodu na Ukrainie. Opis tej zbrodni pojawia się w
spowiedzi Anny Sergiejewny, ostatniej miłości Iwana Grigorjewicza. Suche studium okrucieństwa
poprzedza ona pozbawionym emocji opisem fizjologii głodu:
Na początku głód z domu wypędza. Na początku jest jak ogień – pali, dręczy, rwie i
kiszki, i duszę – wtedy człowiek z domu ucieka. Ludzie wykopują robaki, zbierają
trawę, widzisz, nawet do Kijowa docierali. Ciągle z domu i z domu. Ale nadchodzi taki
dzień, że człowiek głodny z powrotem do swojej chaty pełznie. To znaczy: pokonał go
głód i człowiek już nawet nie próbuje się ratować. Kładzie się do łóżka i leży. A jeśli
głód człowieka pokonał, nie ma sposobu, by go podnieść, i to nie dlatego, że sił mu już
brak, ale dlatego, że nic już go nie obchodzi, żyć mu się nie chce. Leży spokojnie, nie
trzeba go ruszać. Jeść już nie chce, ciągle się moczy i ma biegunkę. Staje się senny.
Nie trzeba go ruszać, trzeba go zostawić w spokoju. Leżą tak głodni i dogasają.
• wizja świata jest pesymistyczna, katastroficzna
• analizę sowietyzmu poprzedza Grossman charakterystyką osobowości Lenina. Lenin – człowiek
pozostaje nieważny, liczy się jedynie Lenin jako uosobienie mitu rosyjskiej idei. Mit ten Grossman
obala, twierdząc, że Lenina stworzyła tysiącletnia rosyjska poddańczość. Fanatyzm, gotowość
dławienia wolności dnia dzisiejszego w imię wolności wydumanej, pogarda dla człowieka,
bezwzględność w niszczeniu wrogów i współtowarzyszy nie pojawiła się u Lenina nagle, bez
przyczyny. Miała je większość rewolucjonistów rosyjskich.
• Grossman polemizuje także z rosyjskimi myślicielami XIX wieku, którzy głosili wyjątkowość duszy
rosyjskiej i jej posłannictwo. Według niego w rosyjskiej duszy nie ma nic mistycznego,
ascetycznego czy Chrystusowego. To, czym jest, to wynik niewoli.
Niewolniczy, pańszczyźniany pierwiastek nabierał mocy w duszy rosyjskiej niby
tysiącletni roztwór spirytusu. Rozpuścił on metal i sól godności ludzkiej niczym
parująca własną mocą woda królewska i przeobraził całkowicie duchowe życie
Rosjan.
Rosja tylko pozornie upodabnia się do Europy – w Rosji rozwój cywilizacyjny nie idzie w parze ze
wzrostem wolności, jak na Zachodzie, ale ze wzrostem zniewolenia. Lenin po mistrzowsku połączył

izabela soltysik 21
 socjalizm i niewolnictwo. Rozwój w imię siły i wbrew wolności stał się obowiązującym modelem
kontynuowanym przez Stalina. Lenin był wcieleniem rosyjskiego pierwiastka narodowego, Stalin
zaś – rosyjskiej państwowości radzieckiej. Stworzone przez Stalina wszechmocne państwo nosiło
znamiona trzech zasadniczych składników jego osobowości: pierwiastka azjatyckiego,
zawierającego w sobie niesłuchane okrucieństwo, wiarołomstwo, pamiętliwość i mściwość;
amoralność rewolucjonisty typu Nieczajewa, usprawiedliwiającego każdy środek w osiągnięciu celu,
wreszcie – mentalności dygnitarza milicyjnego, z jego bezprzykładną pogardą dla godności ludzkiej,
uwielbieniem dla biurokracji, gotowości zabijania w majestacie prawa, by niezwłocznie wzgardzić
tymże prawem. (…) W wielkim teatrze państwa realnością był tylko Stalin i precyzyjnie
zaplanowany przez niego terror.

17. Лирический бум и поэзия «шестидесятников».

18. Жизнь и творчество Варлама Шаламова.

19. Лагерная тема в Колымских рассказах Варлама Шаламова.

• Szałamow świadczył o okropnościach obozów, więzień, ośrodków odosobnienia; patrzył na to, co się
działo oczami ludzi pozbawionych wolności, wyboru, którzy dowiedzieli się, jak samo państwo
niszczy człowieka poprzez represje, eksterminację, przemoc. I tylko ci, którzy przeszli przez to
wszystko, mogą w pełni zrozumieć i docenić jakąkolwiek pracę o terrorze politycznym, obozach
koncentracyjnych.
• motyw autobiograficzny: wygnanie pisarza na Kołym
o wysoki stopień szczegółowości
o autor zwraca uwagę na straszne szczegóły: zimno i głód, niekiedy odbierające rozum,
ropiejące wrzody na nogach, brutalne bezprawie przestępców
• "Stolarze"
Szałamow wskazuje na głucho zamkniętą przestrzeń: "gęsta mgła, że na dwa kroki nie było widać
człowieka", "kilka kierunków": szpital, wartownia, stołówka - każdy więzień stara się jak najszybciej
przebiec między obszarami między salami
o Opisywana przestrzeń ogranicza się do strefy, placu budowy, baraku.
o Więźniowie są nawet oddzieleni od nieba: z góry nieustannie oślepiają ich reflektory,
zawieszone tak nisko, że zdają się pozbawiać ich powietrza.
o Relacje międzyludzkie i sens życia
o Zadaniem budowniczych jest przetrwanie "dzisiaj" w pięćdziesięciostopniowym mrozie, a
"dalej" niż dwa dni nie było sensu snuć planów". Ludzie byli sobie obojętni. "Mróz" dopadł
ludzką duszę, zamarzła, skurczyła się i, być może, pozostanie zimna na zawsze.

22
Szałamow opisał wstrząsająca rzeczywistość stalinowskich łagrów. Z niezwykłą prostotą bezpośredniej
relacji świadka i ofiary terroru oraz wyrafinowanego ludobójstwa przekazał przerażające samą wymową
fakty. Ważne w „Opowiadaniach kołymskich” są nie tylko drastyczne opisy nagich faktów, lecz przede
wszystkim próba dotarcia do mechanizmów systemu organizacji łagrowego życia, prowadzącego do
całkowitej dehumanizacji stosunków międzyludzkich (dotyczy to zarówno ofiar, jak i katów). W prozie
Szałamowa napotykamy dziesiątki przykładów strasznych transformacji ofiar katów, a niekiedy odwrotnie.

W obozie Szałamowa bohaterowie przekroczyli już granicę między życiem a śmiercią. Ludzie wykazują
pewne oznaki życia, ale w istocie są już martwi, ponieważ są pozbawieni wszelkich zasad moralnych,
pamięci, woli
W tym błędnym kole panuje głód, zimno, szyderstwo, człowiek zatraca własną przeszłość, zapomina
imienia żony, traci kontakt z otoczeniem. Jego dusza nie odróżnia już prawdy od kłamstwa. Znika nawet
jakakolwiek ludzka potrzeba prostej komunikacji.
Shalamov podkreśla różnicę między więzieniem a obozem jenieckim. Obraz świata zostaje wywrócony do
góry nogami: człowiek nie marzy o wyjściu z obozu na wolność, ale do więzienia. W opowiadaniu "Słowo z
nagrobka" pojawia się wyjaśnienie: "Więzienie to wolność. To jedyne miejsce, gdzie ludzie nie boją się
mówić tego, co myślą. Gdzie odpoczywają ich dusze". W opowiadaniach Shalamova nie tylko obozy na
Kołymie, ogrodzone drutem kolczastym, poza którymi żyją wolni ludzie, ale wszystko poza strefą jest
również wciągnięte w otchłań przemocy, represji. Cały kraj jest obozem, w którym wszyscy żyjący są
skazani na zagładę. Obóz nie jest odizolowaną częścią świata. Jest częścią tego społeczeństwa.

Warłam Tichonowicz Szałamow odzwierciedlał w swoich dziełach temat obozów w literaturze rosyjskiej.
W książce Opowieści kołymskie pisarz ukazuje koszmar obozowego życia z niezwykłą dokładnością i
autentycznością. Historie Szałamowa są przejmujące i zawsze pozostawiają bolesne wrażenie na
czytelnikach. Realizm Warłama Tichonowicza nie ustępuje realizmowi Sołżenicyna, który pisał wcześniej.
Wydawać by się mogło, że Sołżenicyn wystarczająco ujawnił temat, jednak sposób jego przedstawienia
przez Szałamowa odbierany jest jako nowe słowo w prozie obozowej. Przyszły pisarz Szałamow urodził się
w 1907 roku w rodzinie księdza z Wołogdy. Zaczął pisać w wieku młodzieńczym. Szałamow ukończył
Uniwersytet Moskiewski. Pisarz spędził wiele lat w więzieniach, obozach i na zesłaniu. Po raz pierwszy
został aresztowany w 1929 roku i oskarżony o rozpowszechnianie fałszywego testamentu politycznego
Lenina. Ten zarzut wystarczył, by wylądował w machinie sądowniczej na dwadzieścia lat. Pisarz najpierw
spędził trzy lata w obozach na Uralu, a następnie od 1937 roku został zesłany na Kołymę. Po XX Zjeździe
KPZR Szałamow został zrehabilitowany, ale nie zrekompensowało mu to straconych lat życia. Pomysł
opisania obozowego życia i stworzenia epopei, która ma niesamowitą moc oddziaływania na czytelnika,
pomógł Szałamowowi przetrwać. "Opowiadania kołymskie" są wyjątkowe ze względu na bezwzględną
prawdę o życiu ludzi w obozach. Ludzie są zwyczajni, bliscy nam ideałami i nastrojami, niewinne i
izabela soltysik 23
oszukane ofiary. Głównym tematem "Opowiadań kołymskich" jest egzystencja człowieka w podludzkich
warunkach. Pisarz odtwarza sytuacje, które wielokrotnie widział i atmosferę beznadziei, moralnego
marazmu. Stan bohaterów Szałamowa zbliża się do "nieludzkiego". Więźniowie każdego dnia tracą zdrowie
fizyczne i ryzykują rozstanie ze zdrowiem psychicznym. Więzienie zabiera wszystko, co "zbędne" i
niepotrzebne w tym strasznym miejscu: ich wykształcenie, doświadczenie, związki z normalnym życiem,
zasady i wartości moralne. Shalamov pisze: "Obóz jest całkowicie negatywną szkołą życia. Ani więzień, ani
jego szef, ani strażnicy, ani mimowolni świadkowie - inżynierowie, geolodzy, lekarze - ani szefowie, ani ich
podwładni nie mogą wynieść z niego nic pożytecznego. Każda minuta obozowego życia to zatruta minuta.
Jest tam wiele rzeczy, o których człowiek nie powinien wiedzieć, a jeśli je widział - lepiej dla niego, żeby
umarł". Shalamov doskonale zna obozowe życie. Nie ma złudzeń i nie wzbudza ich w czytelniku. Pisarz
czuje głębię tragedii każdego, z kim los zetknął go w ciągu długich dwudziestu lat. Wszystkie swoje
wrażenia i doświadczenia wykorzystuje do stworzenia bohaterów "Kołymskich opowieści". Przekonuje, że
nie ma miary dla cierpienia milionów ludzi. Dla niewprawnego czytelnika wydarzenia z dzieł autora wydają
się fantasmagoryczne, nierealne, niemożliwe. Niemniej jednak wiemy, że Szałamow trzyma się prawdy,
uznając zniekształcenia i ekscesy, niewłaściwe akcentowanie w tej sytuacji za niedopuszczalne. Opowiada o
życiu więźniów, ich nieznośnym nieraz cierpieniu, pracy, walce o jedzenie, chorobach, śmierci, umieraniu.
Opisuje wydarzenia przerażające w swej statyczności. Jego brutalna prawda pozbawiona jest gniewu i
bezsilnego potępienia, nie ma już siły na oburzenie, zmysły są martwe. Materiału na książki Szałamowa i
wynikających z niego problemów mogliby pozazdrościć XIX-wieczni pisarze-realiści. Czytelnik z
dreszczem uświadamia sobie, jak "daleko" posunęła się ludzkość w "nauce" wymyślania tortur i
torturowania własnego gatunku. Autor mówi własnymi słowami: "Więzień uczy się tam nienawidzić pracy -
niczego innego nie może się nauczyć. Uczy się tam schlebiać, kłamać, być podłym, małym i dużym, być
samolubnym. Kiedy wraca do obozu, odkrywa, że nie tylko nie dorósł podczas obozu, ale że jego
zainteresowania zawęziły się, stały się biedne i szorstkie. Bariery moralne zostały odsunięte na bok. Okazuje
się, że można robić podłe rzeczy i nadal żyć... Okazuje się, że człowiek, który popełnia podłość, nie
umiera... Przecenia własne cierpienie, zapominając, że każdy ma swój własny smutek. Zapomniał, jak
współodczuwać cudzy smutek - po prostu go nie rozumie, nie chce zrozumieć... Jest przyzwyczajony do
nienawidzenia ludzi. W opowiadaniu "Wyrok" autor jako lekarz analizuje stan człowieka, którego jedyną
emocją jest gniew. Najgorszą rzeczą w obozie, gorszą od głodu, zimna i chorób, jest upokorzenie, które
sprowadza człowieka do poziomu zwierzęcia. Doprowadza go do stanu, w którym wszystkie uczucia i myśli
zostały zastąpione przez "półświadomość". Gdy śmierć ustępuje, a świadomość powraca do bohatera, ten z
radością wyczuwa, że jego mózg pracuje, a zapomniane słowo "stulatek" wyłania się z jego
podświadomości. Strach, który zmienia człowieka w niewolnika, opisany jest w opowiadaniu "Kwarantanna
tyfusu". Bohaterowie utworu zgadzają się służyć prowodyrom, być ich sługami i niewolnikami, aby
zaspokoić tak dobrze nam znaną potrzebę - głód. Bohater opowiadania Andriejew dostrzega w tłumie takich
służących kapitana Schneidera, niemieckiego komunistę, człowieka wykształconego, znakomitego znawcę
dzieł Goethego, który teraz pełni rolę "drapacza pięt" złodziejki Seneckiej. Takie metamorfozy, kiedy
24
człowiek traci swój wizerunek, mają wpływ na jego otoczenie. Główny bohater opowieści nie chce żyć po
tym, co zobaczył. "Vaska Denisov, Pig-snatcher" to opowieść o głodzie i stanie, do którego może
doprowadzić człowieka. Główny bohater Vaska poświęca swoje życie dla jedzenia. Szałamow przekonuje i
stara się przekazać czytelnikowi, że obóz jest dobrze zorganizowaną zbrodnią państwową. Celowo zastępuje
się wszystkie zwykłe kategorie. Nie ma tu miejsca na naiwne spekulacje o dobru i złu oraz filozoficzne
dysputy. Najważniejsze jest przetrwanie. Mimo grozy obozowego życia, autor "Kołymskich opowieści"
pisze także o niewinnych ludziach, którym udało się ocaleć w prawdziwie nieludzkich warunkach.
Podkreśla szczególne bohaterstwo tych ludzi, graniczące niekiedy z męczeństwem, dla którego nie
wymyślono jeszcze nazwy. Szałamow pisze o ludziach, którzy "nie byli, nie mogli i nie stali się
bohaterami", ponieważ w słowie "bohaterstwo" kryje się cień parady, błyskotliwości, krótkotrwałości czynu.
Opowiadania Szałamowa stały się z jednej strony przejmującym dokumentalnym zapisem koszmarów
obozowego życia, a z drugiej filozoficzną refleksją nad całą epoką. Pisarz wyobraża sobie system totalitarny
jako ten sam obóz.

20. Жизнь и творчество Александра Солженицына.

• urodzony w Kisłowodsku w 1918 r. w chłopskiej rodzinie (ojciec – student, walczył w 1WŚ, zginął
na polowaniu przed urodzeniem syna, matka – wykształcenie średnie)
• ukończył fizyczno-matematyczny wydział na uniwersytecie w Rostowie, później studiował na
wydziale filozoficzno-filologicznym, lecz został powołany do armii
• dowódca baterii dział
• 1945 – aresztowany za krytykę Stalina w listach do brata/przyjaciela na 8 lat; pracował jako
matematyk w obozie pracy w Marfino, później przeniesiony do Azji; 1953 – zwolniony z wyroku i
zesłany do Kazachstanu
• tuż po zwolnieniu zachorował na raka, leczył się w szpitalu w Taszkiencie, a swoje ocalenie uważał
za cud Boży
• 1957 – całkowicie zrehabilitowany na fali chruszczowowskiej odwilży
• później pracował jako nauczyciel w gimnazjum w Riazaniu
• 1962 – w „Nowym mirze” opublikowano Jeden dzień Iwana Denisowicza i kilka innych opowiadań;
wstąpił do Związku Pisarzy Radzieckich, jednak już nie publikował w ZSRR, tylko na Zachodzie
(np. Oddział chorych na raka /Rakowyj korpus/); 1969 – usunięty ze Związku Pisarzy
• 1970 – literacka nagroda Nobla
• 1974 – pozbawiony obywatelstwa radzieckiego „za zdradę ojczyzny” po publikacji 1. tomu
Archipelagu Gułag na Zachodzie; deportacja do RFN (trzecia fala emigracyjna), później wyjechał do
USA, gdzie mieszkał do 1994 r.; ostatecznie wrócił do Moskwy
• 2008 – zmarł
izabela soltysik 25
 twórczość
• najwybitniejszy współczesny pisarz rosyjski, porównywany z Tołstojem i Dostojewskim
• „sumienie i historiograf narodu”, „prorok i duchowy przywódca”
• odsłaniał prawdę o dziejach Rosji w XX wieku, pisał o wizji przyszłości w kraju wolnym od
bolszewizmu
• poglądy liberalno-demokratyczne
• twórca idei neosłowianofilstwa i „ludzi sprawiedliwych”
o „sprawiedliwy” człowiek to taki, bez którego „nie ostoi się ani wieś, ani miasto, ani cała
ziemia nasza” (Matriona, Iwan Denisowicz)
o nie jest to osoba, która popełniła wiele grzechów, pokutowała i zaczęła żyć jak bóg, ale która
czyni sprawiedliwość naturalnym sposobem życia
• pisarstwo rozległe i zróżnicowane:
o artystyczne
o historyczno-artystyczne
o publicystyczne
• na początku twórczności dominuje mała forma literacka: sposób poszukiwania nowych wątków
artystycznych, świadectwo przemyśleń trudnych momentów historycznych w ZSRR i obserwacji
życia mieszkańców
• wiele utworów miało kilka wariantów/redakcji, zależnie od czasu powstania (w kraju warunki wpół
konspiracyjne, uwzględniające wymogi cenzury; na emigracji z dystansem i bez skrępowania,
zadbane artystycznie)
• Jeden dzień Iwana Denisowicza – zamyślany w łagrze, ukończony w 1959 r.; w publikacji (1962)
pomógł redaktor „Nowego Miru”, Aleksander Twardowski, oraz sam Chruszczow, który udzielił
zezwolenia, uważając antystalinowski utwór za argument popierający politykę odwilży, ogłoszoną
na XX Zjeździe i potwierdzoną na XXII Zjeździe (1961); publiczne potwierdzenie istnienia łagrów
radzieckich
o początkowy tytuł: Jeden dzień pewnego zeka (więzień łagrowy)
o pierwsza powieść obozowa
• Zagroda Matriony (1959) – mała forma literacka, bohaterka Matriona (samotna kobieta wiejska,
ciężko doświadczona przez życie – śmierć dzieci, porzucenie przez męża) wyraża ideał moralny
człowieka o ludowym rodowodzie
o Matryona poszła do pracy, nawet jeśli była chora; nie „wyrównywała rachunków” i nie
dyskutowała „kto wyszedł, a kto nie”; nie mogła odmówić, gdy ktoś prosił o pomoc w
pracach rolniczych: kopanie ziemniaków, oranie ogrodu; nie brała pieniędzy za pracę;
karmiła pasterzy pokarmem, którego sama nie jadła; nie denerwowała nikogo pytaniami; nie
plotkowała; wychowała cudzą dziewczynę; górny pokój oddała swojej adoptowanej córce.

26
 o Matryona musiała w swoim życiu znosić wiele żalu i niesprawiedliwości: złamaną miłość,
śmierć sześciorga dzieci, utratę męża, przepracowanie na wsi, ciężką chorobę, gorzki uraz w
kołchozie, który wycisnął wszystkie siły z niej, a potem opisał jako niepotrzebne,
wyjeżdżając bez emerytury i wsparcia. Wszyscy wykorzystali dobroć i niewinność Matryony
– i jednogłośnie ją za to potępili.
o Ale Matryona nie złościła się, zachowała dobry nastrój, poczucie radości i litości dla innych,
jej promienny uśmiech wciąż rozjaśnia jej twarz.
• 1963 – „Nowyj mir” opublikował jeszcze trzy opowiadania: Zagroda Matriony, Zdarzenie na stacji
Krieczetowka (Случай на станции Кречетовка), Dla dobra sprawy (Для пользы дела)
• w tym okresie powstał cykl Okruchy (Крохотки) o tematyce refleksyjnej
• Krąg pierwszy (В круге первом) (1968) – forma dokumentalna, tytuł zapożyczony od Dantego,
znaczenie pierwszego kręgu stalinowskiego piekła; шарашки – utajnione więzienne instytuty
naukowe zatrudniające skazanych ludzi nauki (np. Marfina, gdzie Sołżenicyn spędził trzy lata)
o 3 doby, ale obszerne informacji o warunkach życia więźniów, wykonywanej pracy, relacjach
z nadzorcami; opis mieszkańców szaraszki i ich zachowań w warunkach więziennych,
skupienie uwagi na cechach indywidualnych postaci; dodatkowo kwestie moralne, polityczne
i społeczne
o powieść autobiograficzna: więźniowie pracują nad urządzeniem pomagającym identyfikować
osoby podsłuchane przez KGB w rozmowach telefonicznych
o rozważania na temat moralnej odpowiedzialności za doskonalenie systemu zła, de facto jest
to praca dla reżimu; alter-ego autora Nierżyn odmawia współpracy i skazuje siebie na
zesłanie
• Oddział chorych na raka (1968) – zakazany w ZSRR, opublikowany w Paryżu, później w innych
krajach, przyniósł szeroki rozgłos i uznanie; w Rosji opublikowana dopiero w 1990 r.
• Archipelag Gułag (1968) – dzieło historyczno-literackie o więzienno-obozowej martyrologii narodu
rosyjskiego, w której Sołżenicyn oskarżył rządy bolszewików o zorganizowanie na niespotykaną
skalę niewolniczej pracy całych narodów i o okrucieństwo porównywane z faszystowskimi
praktykami masowego ludobójstwa
o po wydaniu Jedno dnia… do pisarza przesyłano osobiste wspomnienia z przeżyć w obozie
o portrety „ludzi sprawiedliwych”, czyli zdolnych duchowo przeciwstawić się nieludzkiemu
systemowi zła
o jednym z nich jest sam autor, który przez własne cierpienia doszedł do przekonania o misji,
jaką wyznaczył mu Bóg: wypowiedzenie prawdy o społeczeństwie i czasach, w których żył
o pisarz nie utracił jednak wiary w moralne odrodzenie Rosjan – wątek optymistyczny
• kilkutomowy cykl prac pod tytułem Czerwone koło (Красное колесо) – epopeja, historiografia Rosji
XX wieku, głównie dzieje przed i około rewolucyjne w nieznanym dotąd ujęciu; zawiera dokumenty

izabela soltysik 27
 historyczne, wycinki z prasy, fragmenty przemówień podczas posiedzeń Dumy, postacie historyczne,
ale i fikcyjne, są też fragmenty beletrystyczne i informacje dla reżysera-kamerzysty (eklektyzm)
• Łbem o mur (Бодался теленок с дубом – Bodło się cielę z dębem) (1967-1982) – księga z
pogranicza publicystyki, tekst autobiograficzny o historii kontaktów z redakcją czasopisma „Nowyj
mir”, wspomnienia pisarza o Twardowskim; program odbudowy państwa w artykule Jak odbudować
Rosję (1990), prawdziwy manifest polityczny

21. Один день Ивана Денисовича Александра Солженицына – герой,

проблематика, художественные особенности.
• utwór dojrzały artystycznie, antystalinowski (rozrachunek z kultem jednostki)
• początek idei neosłowianofilstwa: odrodzenie ducha narodowego prostego człowieka, nosiciela
odwiecznej kultury ludowej oraz etosu prawosławnego – Iwan Denisowicz jako ludowy ideał
Rosjanina, człowiek prawdziwy i sprawiedliwy
• fabuła to jeden dzień pobytu na Syberii rosyjskiego chłopa, uczestnika wojny (wiele podobieństw do
biografii autora)
• Iwan Denisowicz Szuchow
o ideał Rosjanina, przypomina patriarchalny okres Rusi, skupia najlepsze cnoty obywatelskie i
wartości moralne (wewnętrzna równowaga, zaufanie do własnych pracowitych rąk, wiara w
swój zdrowy rozsądek, łagodność charakteru, wrodzona skromność, odporność na trudy i
przeciwności losu)
o nawiązanie do Płatona Karatajewa z Wojny i pokoju Tołstoja, Leskowowskich tzw. „mężów
sprawiedliwych” („prawiednikow”), Spiridona z własnej powieści Krąg pierwszy (chłop
obdarzony mądrością ludową)
• warstwa artystyczna
o nadzwyczajna oszczędność organizacji świata przedstawionego, każdy element niesie bogate
i doniosłe treści, ogromna siła uogólnienia
o typ narracji nawiązujący do rodzimej tradycji skazu (unikany w socrealizmie ze względu na
relatywizm semantyczny)
o dynamika napięć między dobrem a złem, godnością osobistą a degradacją moralną w
warunkach osobowych
o balansowanie więźniów między życiem a śmiercią (kategorie egzystencjalne)
o nawiązanie do Lwa Tołstoja (ideologia patriarchalnego chłopstwa)
o odkryciem na miarę całej epoki jest tytułowy bohater

28
 22. Образ Советской России в Раковом корпусе Александра
Солженицына.
• художественное произведение про раковая опухоль общества
• utwór autobiograficzny: pobyt Sołżenicyna w klinice w Taszkiencie na oddziale onkologicznym,
gdzie zmagał się z nowotworem żołądka; akcja toczy się w 1955 r., tuż przed nadejściem
chruszczowowskiej odwilży
• kompozycja: zapis przebiegu leczenia szpitalnego w pawilonie 13 (oddział onkologiczny), od
momentu przyjęcia do dnia ostatniego, gdzie po pomyślnym leczeniu pacjent wyjeżdża do
Kazachstanu, na miejsce zesłania
• w utworze szuka się odpowiedzi na pytanie „jak żyje człowiek?” zaczerpnięte z opowiadania
Tołstoja, które czyta jeden z pacjentów, Poddujew – pytanie skłania do głębokich refleksji o życiu;
każdy pacjent odpowiada na to pytanie zgodnie ze swoimi przekonaniami i doświadczeniem
życiowym
• powieść idei (nie jest to beletrystyka), zestawienie dwóch światów:
o świat chorych, skazanych na śmierć, lecz do końca walczących o przeżycie (dwie odmienne
postawy wobec rzeczywistości – rozgrywka ideologiczna)
o świat lekarzy i personelu medycznego
• Oleg Kostogłatowy – narrator autobiograficzny, opozycjonista, zesłaniec, ma wieloletni staż życia
obozowego, ofiara represji
• Paweł Rusanow – obrońca idei stalinowskiej, kadrowiec, dostał pracę dzięki donosom do organów
KGB, przyczyniał się do zsyłania ludzi na Sybir; uważa, że ludzie żyją dzięki ideologii i dobru
publicznemu, choć nauczył się tego sformułowania już dawno i nie zastanawia się nad jego
znaczeniem
• bibliotekarz Szatalin – wyznawca „socjalizmu etycznego”, zajmuje pośrednie stanowisko, przez jego
postać Sołżenicyn zalegalizował nurt liberalno-demokratyczny rozwinięty po XX Zjeździe
• córka Rusanowa uważa, że literatura nie może pokazywać prawdy, bo jej zadaniem jest bawić –
stanowi ona przykład osoby obojętnej, bezdusznej
• symbole w powieści
1. rak w ciele = komunizm, nowotwór złośliwy w społeczeństwie
2. rak/komunizm to globalne zło, twórca systemu więzień i gułagów – ludzkość musi się go
pozbyć nawet na drodze długotrwałego leczenia przerzutów, bo w przeciwnym razie umrze
kraj komunistyczny = kraj chory na raka, dopóki istnieje komunizm (rak), państwo nie będzie
zdrowe
państwa nie da się wyleczyć, jeżeli ciągle będą istnieć przerzuty, czyli dopóki będą ludzie
ślepi i głusi albo oszukiwani, wierzący w komunizm

izabela soltysik 29
 ludzie bezduszni są nieświadomi
3. szpital jest alegorią państwa totalitarnego
4. szpital jako kombinat, do którego trafiają chory, poddani bezdusznej procedurze leczniczej
(mechaniczne procedury, nadrzędna rola statystyki i konieczność bezgranicznego poddania
się lekarzom orzekającym o tym, kto przeżyje, a kto umrze)
• powieść psychologiczna
o писатель определяет характер заболевания своей страны: раком поражено не только ее
тело, но и душа. И главный объект художественного исследования в повести –
человеческие души
o rak trawi również dusze ludzkie: rozmyślania nad dobrem i złem, sensem życia, samotnością,
naturą świata w obliczu śmierci – bohaterowie przekonują się o bezduszności i obojętności
szpitala, czyli instytucji powołanej do ratowania życia = kraju
o duchowe poszukiwania człowieka: w obliczu śmierci człowiek jest bezradny i zdruzgotany –
brak duchowości
o nadzieja: informacja o możliwości wykorzystania huby drzewnej w leczeniu nowotworu
porównywana do kolorowego motyla, który wpada do sali chorych; taką nadzieją była
zbliżająca się odwliż
o nastroje w szpitalu: np. sobotnie popołudnie to świadomość, że następnego dnia nie będzie
żadnych zabiegów, co sprawia, że pacjenci są dla siebie lepsi i bardziej serdeczni
(przypomina to dzień poprzedzający dla dnia wolnego od pracy w łagrze – więźniowie
również zachowują się wtedy lepiej)
o wątek miłosny: Wiera dla Kostogłotowa jest jak przewodnia gwiazda w duchowych
poszukiwaniach (nazywa ją Vegą), ucieleśnienie życia i kobiecości, nie jest to przyziemne,
cielesne, ale prawdziwe; jednak Oleg nie potrafi przezwyciężyć traum, poczucia
wyobcowania i pustki duchowej po obozie, wie, że daleko mu do zwykłej codzienności

23. Поэзия Анны Ахматовой.

• Anna Andriejewna Achmatowa (właściwie Gorienko, 1889-1966) zaczęła pisać wiersze w wieku 11
lat; studiowała prawo na Uniwersytecie Kijowskim; 1910 – małżeństwo z założycielem akmeizmu,
Nikołajem Gumilowem (okres kryzysu symbolizmu, początek akmeizmu i futuryzmu); należy do
pokolenia przedrewolucyjnego
• poetka modernistyczna, publikowała swoje utwory w „Zapiskach miecztatielej” (1919-1922, red.
Andriej Biełyj), tworzyła w latach rewolucyjnych i znajdowała naśladowców wśród młodszego
pokolenia
• przedstawicielka akmeizmu

30
 o cel: ukonkretnienie obrazu i przeżycia, piękna i brzydoty, siły i delikatności, religii i miłości
o kolokwializmy, elementy dialogowe, w kompozycji cechy nowelistyczne
o poezja cicha, intymna, realna i ziemska (przeciwieństwo futuryzmu, który był
eksperymentalny i awangardowy)
o zwrot do tradycji i klasyki literackiej (Dzierżawin, Puszkin, Szekspir, Boska komedia,
starożytność, Dostojewski)
• przedrewolucyjne zbiory wierszy: Wieczór (1912), Różaniec (Чётки, 1914), Białe ptaki (Белые
птицы, 1917), poemat Nad samym morzem (У самого моря, 1914)
o refleksyjne, miłosne liryki, uczucia przekazane za pośrednictwem przyrody lub wyznań
o przepojone duchem religijności, zawsze skromnej, bezpośredniej, głęboko ludzkiej,
pozbawionej mistycyzmu
o cichy smutek, motyw rozstania i samotności
o powściągliwość środków, a mimo to wyrażanie wielkich emocji (rozpacz, samotność)
o wizerunek kobiety uczuciowej, wrażliwej, zakochanej, ale jednocześnie emocjonalnie
niezależnej
• 1921 – cykl Ziele przydrożne lub Dmuchawiec (Подорожник), 1922 – cykl Anno Domini
MCMXXI
o intymne liryki, ale też wyraz cierpienia z powodu przelewu krwi skazanego na walkę narodu
rosyjskiego
o perspektywa tragiczna, negatywna, brak nadziei na lepsze jutro
o patriotyzm, wyrażenie więzi z ojczyzną i narodem
Nasza ruska ziemia tylko krew by piła
o Słyszałam głos… (1917) – poetycka deklaracja solidarności z ojczyzną
▪ myśl o ucieczce jest niegodna i uwłaczająca
o również liryki rozpaczy po rozstrzelanym przez bolszewików mężu
• Achmatowa odzwierciedlała myśli i uczucia ogólnoludzkie, nieprzemijalne, ponadczasowe
• stały motyw patriotyczny, miłość do ojczyzny
• w latach 20. i 30. praktycznie nic nie wydaje (jej poezja była zakazana, została wykluczona ze
związku pisarzy leningradzkich przez nieproletariacką poezję)
• poemat Requiem (1935-1940), opublikowany za granicą, w Rosji pod koniec lat 80.; powstawał w
trudnym dla niej okresie represjonowania jej jedynego syna
o tytuł nawiązuje do muzyki żałobnej ku czci zmarłych i jednocześnie do utworu Mozarta
o 7 części powstawały w różnych latach, luźna kompozycja
o przedmowa/prolog: obietnica opisana losu kobiecie, która przed więzieniem czeka na
wiadomość o bliskich; autentyczność tragicznego losu, którego uczestnikiem był cały naród
o dedykacja dla towarzyszek niedoli

izabela soltysik 31
 o wiersze o fabule: aresztowanie syna z perspektywy cierpiącej matki (analogia cierpień Maryi
– nawiązanie do Bibli), wewnętrzna pustka bohaterki („siła bezsilności”), apostrofa
wzywająca śmierć o przybycie, bo tylko ona może uśmierzyć ból (kulminacja cierpienia na
skraju obłędu), później następuje kolejne nawiązanie do męki Pańskiej i słowa wyrzutu do
Boga, na koniec epilog, w którym poetka uogólnia cierpienia swoje i wszystkich matek
(„towarzyszki niedoli”), z którymi stała pod więziennymi murami
o sens utworu jest uniwersalny, humanitarny, wielki
o demaskuje system polityczny przez opis cierpienia, chociaż nie ma w nim mowy o polityce
o nawiązanie do religii w czasach ateistycznego państwa
• jej poezja była ponadsystemowa i przetrwała próbę czasu, wówczas było mało poezji
socrealistycznej
• dopiero w 1940 r. – cykl wierszy Trzcina (Тростник)
• 1942, gdy wojna dotarła do przedmieść Moskwy – wiersz Męstwo (Мужество) opublikowany w
„Prawdzie” – świadectwo prawdziwie obywatelskiej postawy, ogromna siła wyrazu
Lecz ciebie, mowo, będziemy strzec, rozległe rosyjskie słowo.
• cykl Siódma księga (Седьмая книга, 1936-1964)
• 1946 – usunięcie Achmatowej ze Związku Pisarzy Radzieckich (jej poezja była postrzegana przez
władzę jako pusta, bezideowa, obca narodowi, przesiąknięte pesymizmem)
• po 1953 r. jej poezja przeszła przemianę z lakoniczności i kameralności do głębokich refleksji i
kontemplacji, rozrachunek z przeszłością; za Chruszczowa ustały stalinowskie represje,
przywrócono ją do ZPR
• Poemat bez bohatera (Поэма без героя, 1940-1962) – niedokończony utwór
• 1965 – Bieg czasu (Бег времени), ostatni za życia tom wierszy składający się z wybranej własnej
twórczości, podsumowanie własnego dorobku

24. Поэзия Бориса Пастернака на основании Доктора Живаго.

• w latach przedrewolucyjnych reprezentował futuryzm, od którego przejął posługiwanie się w poezji
językiem potocznym, urywane, wtrącane zdania; od symbolizmu czerpał разноцветность, звук,
метафоры)
• Doktor Żywago (1955) – autorstwo 25 wierszy zamieszczonych w powieści pisarz przypisał Jurijowi
Żywago, uwzględnił je w aneksie do rozdziału 17.
o wiersze są ponumerowane
o dojrzała prostota rymów
o semantycznie jasne, klarowne (jego przedwojenne wiersze były relatywne semantycznie –
tutaj jednak da się je zrozumieć)
32
 o ta prostota i jasność to efekt „przezwyciężenia rozpadu form”, czyli przełomu artystycznego,
poczucia wolności/wyzwolenia przez poetę
o filozoficzna głębia i intelektualizm
o liryka filozoficzna, zgłębiająca sens ludzkiego istnienia, suma życiowych doświadczeń
• głębokie doświadczenie religijne współistnieje z erotyką i zachwytem nad światem
• wyjątkowy sposób usytuowania podmiotu lirycznego (koncepcja podwójnego bohatera lirycznego):
o dyskretna obecność (nie jest to głośne zaznaczanie swojego „ja”)
o zjednoczenie się narratora z przyrodą (na tym polega liryzm jego poezji)
o świat ludzki jest całkowicie podporządkowany naturze
o przyroda to samodzielny bohater liryczny, określa siebie, ludzkie uczucia i wydarzenia
o bohater, świat i przyroda upodabniają się do siebie
o emocje bohaterów odzwierciedla przyroda (silne kontrasty pogodowe, метель, буря)
• rola poety
o powinien szanować samoistność świata i przedstawiać go zgodnie z prawdą (koncepcja tzw.
naiwnego realizmu – Tołstoj)
• całościowe, globalne widzenie świata pozwala na uniwersalizm, aktualność
• metafora jako główna figura poezji, oryginalne skojarzenia, dygresje
• taka poezja pełni funkcje poznawcze i kontemplacyjne (nie jest agitacyjna czy instrumentalna)
• Hamlet: sytuacja współczesnego twórcy interpretowana przez pryzmat Szekspirowskiej tragedii:
twórca odgrywa w życiu rolę postaci osamotnionej, otoczonej obłudą
• uczucie wewnętrznego ładu i przypływu inwencji twórczej
• W Wielkim Tygodniu (На страстной): podniosła tonacja „odnowy życia”, religia (okres
Wielkanocy) dało poecie siłę, poczucie, że wiara może zwyciężyć śmierć
• Jesień: uczucia niepewności, zagubienia, osamotnienia
• wymiar religijny:
o w drugim wierszu Chrystus rozgrzesza prostytutkę, Magdalenę, staje się ona uczennicą
Jezusa (tak jak Larysa)
• Cud, Niedobre dni, Ogród Getsemani: utwory zamykające aneks, poświęcone Jezusowi, opis drogi
jego życia, ogłoszenie credo pisarza, wyznaczenie drogi życiowej Żywago, ukazanie tragizmu poety
w ówczesnej rzeczywistości
• Noc zimowa: symboliczny motyw świecy płonącej na stole

25. Доктор Живаго Бориса Пастернака – роман о трагических судьбах

русской интеллигенции.

izabela soltysik 33
• czas akcji: od IWŚ do 2WŚ, rewolucja, wojna domowa, rządy bolszewików
• reprezentanci inteligencji: doktor Jurij Żywago, jego żona (córka profesora), lekarze, artyści,
adwokaci, inżynierowie [inteligencja drobnomieszczańska]
• fabuła: Żywago bierze udział w wojnie, następnie wyjeżdża na Syberię, zostaje przymusowo
zmobilizowany, traci żonę i dziecko, przeżywa duchowy wzlot w efekcie spotkania z Larą, kobietą
swojego życia i przeznaczenia, którą ostatecznie również traci; kończy życie w nędzy i odosobnieniu
• rodzina Żywago jako symbol rosyjskiej inteligencji:
o matka nie żyje, ojciec stracił wszystkie pieniądze, brat wyjechał na studia – obraz rozbitej
rodziny
o inteligencja w Rosji jest rozbita, nie zapłaciła długu, który zaciągnęła u prostego ludu
[raznoczyńcy – inteligencja niedworiańskiego pochodzenia]
• Живаго – живущий – leczy życie
o chce pomagać każdemu, niezależnie od poglądów
o Antonina (dworiaństwo), Larysa (pomiędzy robotniczą a inteligencją), Maryna (socjalizm)
o waha się pomiędzy poglądami politycznymi, kusi go socjalizm, ale ostatecznie wybiera
dworiaństwo
• nawiązanie do inteligencji początku XX wieku: poeci tacy jak Błok, Bieły, Majakowski
o uwierzyli w rewolucję, uważali ją za lekarstwo, które wyleczy Rosję
o wiedzieli, że oni jako przedstawiciele inteligencji/dworiaństwa muszą umrzeć w pożarze
rewolucji, ale jako feniks odrodzą się z popiołów
• warstwę tę po 1917 r. skazano na emigrację za granicę lub wewnętrzną, co doprowadziło do
degradacji zarówno w życiu publicznym, jak i osobistym
• Żywago ma pewne cechy osobiste, które prowadzą do tragedii: nieumiejętność lub niemożność
wewnętrznej stabilizacji, uleganie uczuciom spontanicznym, bezwolność charakteru, jednak do
wyobcowania go ze społeczeństwa i życiowa klęska przyczyniła się nowa rzeczywistość:
o system odrzuca go jako jednostkę niepewną, dlatego Żywago nie znajduje swojego miejsca w
nowym świecie
o bohater nie może też zaakceptować nowych porządków
o jako lekarz, Rosjanin, nie potrafi przekroczyć psychicznej granicy, nie może przyjąć
warunków, na jakich mógłby egzystować jako cząstka nowego systemu społecznego
• przeciwstawianie się losowi:
o Pasternak podkreśla, że mimo wszystko życie Żywago ma głęboki sens wyrażany przez
zgodę na los, pokorę, cierpienie wzbogacające duszę
o bohater pozostaje wewnętrznie wolny (pomimo licznych przymusów)
o spełnienie daje wielka miłość i moralność oparta na chrześcijaństwie

34
 o chrześcijaństwo kształtuje świat i człowieka, a rewolucja przynosi zniszczenie w imię
abstrakcyjnych idei
o Żywago wierzy też, że nawet po śmierci on przetrwa dzięki swojej poezji
o poczucie wolności: Jurij ma prawo wyboru, podejmuje decyzje, czuje się wolnym
człowiekiem
▪ później zastanawia się, jaką cenę będzie musiał zapłacić za swoje wybory (np. zdrada
żony)
▪ nie popiera Tołstojowskiej bierności, on jak Dostojewski chce decydować o swoim
życiu

• Tołstoj: непротивление злу насилием – nieprzeciwstawianie się złu przemocą – pacyfizm –

opiera się na chrześcijańskiej religii
• wątek polityczny: rozważania za i przeciwko rewolucji
o odrzucenie wszelkiej przemocy i skrajnego radykalizmu społecznego (umyślny chaos,
przelewanie krwi – bratobójcze, podczas wojny domowej)
o brak wiary w możliwość powstania nowego ładu narzuconego większości przez mniejszość
(„mistycy rewolucji”)
o w powieści widnieje przekaz, że rewolucja była nieporozumieniem, błędem; osoby (warstwa
inteligencka), która podzielała ten pogląd, spotykały tragiczne losy
• po publikacji powieści we Włoszech Pasternaka wydalono ze Związku Pisarzy Radzieckich
o „utwór kontrrewolucyjny i oszczerczy, pełen pogardy i nienawiści wobec ludu”

26. Жизнь и творчество Иосифа Бродского.

• urodził się w 1940 r. w Leningradzie w inteligenckiej rodzinie żydowskiej; ojciec wykształcony,
ukończył geografię i dziennikarstwo, matka była urzędniczką, tłumaczyła z niemieckiego
• porzucił szkołę w wieku 15 lat zniechęcony systemem dydaktycznym i zaczął uczyć się sam, np.
angielskiego i polskiego; jednocześnie pracował fizycznie
• szczególnie zainteresowała go angielska poezja metafizyczna XVII w.
• pod koniec 1963 r. w leningradzkiej prasie wszczęto przeciwko niemu kampanię oszczerczą,
zarzucając „pasożytniczy tryb życia”
• luty 1964 – aresztowanie, oskarżenie o „pasożytnictwo literackie” (ponieważ nie pracował, przed
sądem powiedział, że jest poetą i ma to od Boga), skazany na 5 lat przymusowych robót, zesłany do
sowchozu w obrębie archangielskim
• informacja o zesłaniu dotarła do Zachodu, zaprotestowano; listopad 1965 – w wyniku światowej
opinii publicznej i starań życzliwych poecie pisarzy zwolniono go z obozu

izabela soltysik 35
• 1972 – pozbawiony obywatelstwa, nakaz opuszczenia ZSRR; wyjechał do Stanów, podróżował po
Europie, wykładał literaturę na uniwersytecie
• 1987 – literacka Nagroda Nobla
• 1990 – przyjechał do Polski
• 1996 – śmierć w USA

27. twórczość / Метафизическая поэзия Иосифа Бродского.

• pierwsze wiersze pisał w 1958 r., jednak nie udawało mu się ich publikować – wówczas panowała
odwilż i moda na publicystykę poetycką i styl neomodernistyczny
• tłumaczył poetów polskich (Norwid, Gałczyński) i jugosławiańskich
• bardzo późno zaczęto publikować jego dzieła w Rosji
• 1965 – pierwszy tomik Wiersze i poematy (Стихотворения и поэмы) wydany w USA
• 1970 – Postój na pustyni (Остановка в пустыне)
• 1977 – Koniec pięknej epoki (Конец прекрасной эпохи)
• 1977 – Część mowy (Часть речи)
• 1982 – Elegie rzymskie (Римские элегии)
• 1983 – Nowe stance do Augusty (Новые стансы к Августе)
• 1987 – Urania (Урания)
• tom esejów Mniej niż jeden (Less than one, 1986)
• dramat Marmur (Мрамор, 1984)
• patronowała mu Achmatowa
• inspiracje: poeci metafizyczni XVII w., Robert Frost, John Donne, Yeats, Eliot, Wystan Hugh
Auden, który bardzo wsparł go tuż po emigracji, w Austrii
etapy twórczności
• 1958-193 [wczesna twórczość Brodskiego, przed zesłaniem]
o Wielka elegia dla Johna Donne’a (Большая элегия к Джону Донну, 1963) – dojrzała
poezja
▪ wszyscy śpią: bóg, diabeł, archanioł Gabriel, jeźdźcy apokalipsy – śpią, ale nie umarli –
są w metafizycznym stanie
▪ podkreśla że wszystko to czego nie wyjaśnimy znajduje się w jego otoczeniu, ale nie
można o tym mówić przez cenzurę
▪ mając duszę, można wszystko, nie ma granic – dusza jawi się tu jako symbol wolności

36
 ▪ normalnie ludzie nic nie mogli, nawet z paszportem obywatela zsrr, nie można było
wyjechać za granicę; w utworze brodskiego dusza pozwala zobaczyć wszystko co się chce
– w metafizyce jest to możliwe
▪ bohater liryczny to podróżnik – przekracza granice metafizyki, jego dusza podróżuje, on
jest wolnym człowiekiem; unosi się jak ptak
o Sonet (1962) – jeszcze przed skazaniem przeczuwał, że nastąpi coś złego, daje wyraz swojej
intuicji („z przesłuchania brnę na przesłuchanie”) – przewiduje proces i zsyłkę
o wydarzenia późniejsze Brodski przyjął ze spokojem, jakby był na to duchowo przygotowany
o w tym okresie „samotność” to dla niego całkowita odrębność poszukiwań własnego języka
poetyckiego, co wynikało z trudnością nawiązania kontaktu z rosyjską tradycją literacką;
bardziej odpowiadali mu angielski poeci niż Puszkin, Baratyński, Achmatowa
o na wyobcowanie wpływała też niechęć do ówczesnego kontekstu kulturowego i kultury bycia
(nędzne warunki życia w ZSRR)
• 1963-1966 [proces i zsyłka]
o wiersz Nowe stance do Augusty (1964) – odpowiedź na zsyłkę, w wielkim stylu; poczucie
zagubienia, „zagrzebany żywcem”
▪ utwór poświęcił swojej konkubinie i muzie, Marinie…
▪ August = Byron August, romantyk angielski
▪ «мне юг не нужен» - wielcy romantycy wyjeżdżali na południe, na kaukaz, a on mówi
że nie chce
▪ most = przejście na drugą stronę, czyli tutaj np. Leningrad, jego dom (Brodski był
wtedy na zesłaniu), spróchniały most to symbol tego że nie może się wydostać z
zesłania do domu
▪ nie można się przedostać na drugą stronę, dookoła są same umarłe wioski, nikt nie
pomoże ze strachu (bo doniosą że ktoś uciekł z więzienia)
▪ jednak jest to człowiek który ma siłę aby coś zrobić – może się zbuntować, czyli np.
zabić kogoś kto go pilnuje; zwraca się do boga aby uchronił go przed buntem, jeżeli
chciałby zrobić coś przeciwko tym którzy go osadzili
▪ okazuje się że istnieje możliwość podróżowania/przeniesienia się = modlitwa = podróż
wgłąb siebie, w sobie szuka boga, podróż wewnętrzna, tym razem nie posługuje się
metafizyką, ale wiarą; w chwili słabości (głuchota, ślepota, samotność) szuka boga i
prosi go o pomoc
o poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o własne miejsce w świecie
o poczucie samotności i wyobcowania
• 1966-1975 [powrót z zsyłki]
o Натюрморт (1971)

izabela soltysik 37
 ▪ Brodski zwykle pokazywał bohaterów swoich utworów jako podróżników
▪ nienawidzi ludzi, ludzie nie chcą z nim rozmawiać bo się boją, pojawiają się
przedmioty – lepiej będzie rozmawiać o przedmiotach (bo można z nimi zrobić
wszystko, one same nie mówią, przechowują wspomnienia, każda rzecz jest związana
z pamięcią)
▪ pył jest metaforą naszej pamięci – pamięć jest bardzo ważna, wspomnienia przekazuje
się z pokolenia na pokolenia – część naszej kultury, człowieczeństwa; andriej bielyj
nazwał to co się dzieje wokół nas „pterodaktylami myśli”
▪ podróż do pamięci – pamięć jest zjawiskiem metafizycznym, można się przenosić w
dowolne miejsca i czasy
• na emigracji
o m.in. utwory na wpół satyryczne, z nutami autoironii
o jego poezja odzwierciedlała świadomość, że niegodziwość jest wszędzie, nie tylko w Rosji
o problem sytuacji poety w nowej rzeczywistości
o Do Eugeniusza (К Евгению, 1975)
▪ Eugeniusz Oniegin też uważał życie za nudne, też podróżował, nie mógł znaleźć
miejsca dla siebie, był arystokratą i miał możliwości, bogatych rodziców, życie dla
nich było otwarte
▪ Brodski dostrzegał wszędzie zniewolenie, to nie jest cecha narodowa Rosjan, to jest
wszędzie; widząc piramidy widział zabijanie niewolników przez faraona w imię religii,
aby złożyć hołd bogu słońca – to samo było w ZSRR: kult Lenina, Stalina i Breżniewa,
medaliki z wizerunkami Lenina na chrzest, komunię i bierzmowanie, dzień wolny
płatny jeśli chciałoby się pojechać do mauzoleum złożyć hołd Leninowi; nie różni się
niczym Meksyk i ZSRR, wszędzie jest zabijanie w imię czegoś
o Квинтет (1977)
▪ wiersz o podróżowaniu
▪ zwraca uwagę na dźwięki – dzieci płaczą, łyżwy skrzypią, krakanie wron, szczekanie
psów, bzyczenie much; i na zapachy: mydło, suszona ryba (вобла), fiołki; dźwięki i
zapachy są w powietrzu, w przestrzeni
▪ oprócz tego widzi księżyc, słońce, ptaka
▪ Titanic myśli = on sam (ile potrzeba lodu aby go zatrzymać? – zsyłka, chłód ludzi – to
nie wystarczyło, ciągle o czymś myśli, ciągle chce gdzieś jeździć) – statek Titanic był
zatrzymany przez górę lodu
o Представление
▪ wiersz o historii ZSRR, filozofia, historia, kultura, folklor
▪ utwór raczej humorystyczny

38
 o Kołysanka Dorszowego Przylądka (1975) – problemy ludzkiej egzystencji, miłość, śmierć,
krótkotrwałość życia, sens i absurd życia, miejsce człowieka w świecie przyrody, stosunek do
Boga

28. Гражданская тематика поэзии Евгения Евтушенко.

• urodzony w 1933 r., zmarł w 2017 r.; swoją twórczość rozpoczął od socrealistycznych wierszy
• należał do pokolenia „młodych gniewnych” [patrz następne pytanie]
• 1955 – Trzeci śnieg (Третий снег)
• 1956 – Szosa Entuzjastów (Шоссе Энтузиастов)
• 1957 – Obietnica (Обещание)
o Prolog – wiersz programowy; pisanie bezpośrednio o sobie (liryczny „ja”), uwzględnienie
własnych uczuć i przeżyć, nawet przeciwstawnych: pewność i niemoc, odwaga, niepewność,
niezadowolenie, przechwałki
• stopniowe przechodzenie od jednowymiarowej, zwartej fabuły do bardziej skomplikowanych
konstrukcji stylistycznych, co wpływało na semantykę wiersza
o liryzacja wypowiedzi
o wprowadzanie aluzji i alegorii
• w wyniku podróży pisze wierszowane reportaże na temat kapitalizmu, raczej negatywnie
• podejmował niewygodne tematy, a jednocześnie nie odchodził od tych oficjalnie popieranych
• гражданский долг [obowiązek obywatelski], любовь, одиночество, вечные философские
вопросы
tematy poezji
гражданство
o творчество Евгения Евтушенко многообразно [różnorodna]. В последние годы поэт
обращается к самым различным вопросам современности. «Нелегкий талант»
гражданственности накладывает большую ответственность [odpowiedzialność] за
действенную силу слова.
o «Что я скажу тебе, Россия?» - выразил свое единство [jedność] с судьбой России
Россия — женский образ Бога.
Твои хлеба — мои хлеба.
Твоя печаль — моя тревога.
Твоя судьба — моя судьба.
o Гражданской лирике поэт остаётся верен всю жизнь. В философской лирике
Евтушенко объединились [jednoczyły się, łączyły się] мотивы родины, судьбы, личного
выбора. «Идут белые снеги».
izabela soltysik 39
 o война «Хотят ли русские войны?»
Хотят ли русские войны?
Спросите вы у тишины
Над ширью пашен и полей,
И у берёз и тополей.
Спросите вы у тех солдат,
Что под берёзами лежат,
И вам ответят их сыны –
o В конце 50-х годов стихи Евтушенко всё больше приобретают гражданственное
направление
o «Бабий Яр» (o jednym z najtragiczniejszych wydarzeń w historii ludzkości – masowej
egzekucji rodzin żydowskich przez hitlerowców w 1941 roku w Kijowie), «Письмо
Есенину», «Танки идут по Праге», «Афганский муравей»
o Spadkobiercy Stalina (Наследники Сталина, 1962) – próba przezwyciężenia kultu
jednostki, dogmatyzmu, demagogii, biurokracji
o В своих стихах Евтушенко всегда был выразителем эпохи. В его произведениях слово
«застой» появилось много раньше, чем оно появилось в речи политиков. Он открыто
писал о недостатках, о тревожных явлениях в жизни общества. Всё это звучит в стихах
второй половины 1980-х годов: «Пик позора», «Перестройщики перестройки»,
«Страх гласности», «Так дальше жить нельзя», «Вандея».
• В 1950-е годы крепнет его мастерство как поэта, и в следующее десятилетие Евтушенко
вступает настоящим поэтом-«шестидесятником». Особенностью поэзии Евтушенко была её
актуальность. Он откликается на все значимые события, происходящие в стране и мире.
• География стихов Евтушенко огромна: Сибирь, Крайний Север, Заполярье, Дальний Восток.
• Для поэтического описания современности он опирается на традиции русской классической
поэзии. Например, во вступлении к поэме «Братская ГЭС», посвящённой строительству
гидроэлектростанции на сибирской реке Ангаре, он обращается к поэтам прошлого —
Пушкину, Лермонтову, Некрасову, Маяковскому как источнику вдохновения.
природа
o бережно [delikatnie, ostrożnie, opiekuńczo] и любовно [z miłością] поэт относится к
живой природе; в «Балладе о нерпах» (1966) он с горечью [z goryczą] пишет об этих
животных, истребляемых [wytępionych] из-за ценного, красивого меха [futra]:
Нерпы, нерпы, вы как дети,
Вам бы жить и жить на свете…
• любовь

40
 o робость [nieśmiałość], неуверенность в себе, и неясность чувства, заставлявшая
подозревать [sprawia że się podejrzewa], что оно ненастоящее («Ты большая в
любви…»)
o искреннее [szczere], глубокое обожание [uwielbianie], и бережное отношение к
любимой («Не понимать друг друга страшно…»)
o первая любовная коллизия — переживания от разобщенности [rozbicia] «близких душ»
(«Со мною вот что происходит…»)
o В стихах о любви поэт не декорирует любовь возвышенностью. Чаще всего – это
рассказ о том, как трудны человеческие отношения, даже если двое близки друг другу:
Ты мне, словно кораблю,
все четыре стороны.
Далеко тебя люблю,
широко, просторно.
• одиночество
o «Со мною вот что происходит (1957, посвящено Белле Ахмадулиной); лирический
герой с откровенностью [ze szczerością] говорит о том, что его волнует [niepokoi] и
заставляет страдать [sprawia cierpienie]:
…чужих людей соединенность и разобщенность близких душ!
o Любовь и дружба, чувства так необходимые лирическому герою, не могут принести
ему полноты счастья и понимания, так как «старый друг» к нему не ходит, а вместо
любимой «совсем не та ко мне приходит».
o Эта разобщенность [brak jedności] людей в мире — причина грусти поэта и его
одиночества. Тема одиночества промелькнет в стихотворении «Я комнату снимаю на
Сущевской…», а потом в стихотворении «Не надо…» Оно одновременно и разговор с
самим собой и монолог, обращенный к любимой [skierowany do ukochanej]
• человек
o поэт видит в каждом человеке свой неповторимый [własny niepowtarzalny] мир и
беспокоится о том, чтобы мы как можно больше знали друг о друге, в том числе и о
самых близких
o «Тайный личный мир» остается закрытым и неведомым [nieznanym] для
окружающих людей, и смерть каждого человека — непоправимая [niepowetowana]
утрата:
И если умирает человек,
С ним умирает первый его снег,
И первый поцелуй, и первый бой.
Всё это забирает он с собой…

izabela soltysik 41
Таков закон безжалостной игры,
Не люди умирают, а миры.
• поэзия
o «Станция Зима» - поэт заявляет себя поэтом нового поколения, поколения
«шестидесятников»
o тема поэзии звучит во многих произведениях Евтушенко (поэма «Братская ГЭС»,
цикл стихов о Севере, стихотворение «Долгие крики»). В стихах северного цикла
Евтушенко не раз задает вопрос — нужна ли его поэзия народу, настоящее ли все то,
что осталось позади [poza], — многолюдные вечера, успех [sukces], большие тиражи
[nakłady] книг, споры вокруг его имени?
o стремление [pragnienie] быть услышанным своим народом остро и пронзительно
[przeszywająco] звучит в стихотворении «Граждане, послушайте меня…» (1963). На
пароходе [statku], в толпе пассажиров его потрясает [wstrząsa nim] полный смятения
[zakłopotanie] и боли, мучительный [rozdzierający] крик в начале песни: «Граждане,
послушайте меня…» Слова эти звучат как мольба [prośba] о помощи, стремление
преодолеть [przezwyciężyć] человеческое равнодушие [obojętność] к чужой мольбе. Но
поэту трудно достучаться [dotrzeć] до чужих сердец.
o В своей статье «Воспитание поэзией» Евгений Евтушенко писал:
«Стать поэтом — это мужество объявить себя должником. Поэт в долгу перед теми, кто научил его
любить поэзию, ибо они дали ему чувство смысла жизни… Поэт в долгу перед потомками, ибо его
глазами они когда-нибудь увидят нас».

29. Андрей Вознесенский – поэт «шестидесятник».

• ur. 1933 r. w Moskwie, z wykształcenia architekt, zajmował się też malarstwem
• tło polityczne: wstrząsy polityczne oraz moralne dramaty społeczne wywołane ogromem deformacji
socjalizmu po XX Zjeździe KPZR; upadek autorytetu ojców obwinianych przez dzieci o utrwalanie
reżimu (konflikt pokoleń)
• należał do pokolenia „młodych gniewnych” / „czwartego pokolenia” / pokolenia „pozjazdowego”
o debiut w latach 50., ale dojście do głosu dopiero po 1956 r.
o aby oni mogli się wypowiedzieć, trzeba było skruszyć kanony socrealizmu żdanowowskiej
formacji – zrobili to poeci poprzedniej generacji (walka o „samowyrażanie”, oryginalność)
o po zjeździe poeci byli ambitni, aby wypowiedzieć nowe słowo, bez głębszej kultury
literackiej, łączyć własne pomysły z futuryzmem i konstruktywizmem, odejść od sztywnych
ram socrealizmu, poruszać nowe obszary tematyczne, wypracować świeże wzorce
stylistyczne

42
 o swoją poezję kierowali głównie do młodych odbiorców
o do początku lat 60. ukształtowała się poezja zróżnicowana stylistycznie, odwołująca się do
różnych tradycji (oficjalna krytyka popierała „realistów”, np. Twardowskiego); niektórzy
wchłaniali bardziej klasyczne, akmeistyczne tendencje, inni, np. Wozniesienski, kierowali się
w stronę groteski i fantastyki (awangarda)
o poezja podejmowała nie tylko tematy doraźne, problemy wówczas aktualne, lecz wyprzedzała
te sprawy, poruszała tematykę historyczną, pozwalającą lepiej zrozumieć teraźniejszość
• debiut: wiersz Goya (1959)
• 1960 – dwa tomiki: Mozaika i Parabola
o świadoma kontynuacja twórczości wczesnego Majakowskiego
o wpływy czastuszek i żartobliwej poezji ludowej, tzw. rajoszników
• poemat Mistrzowie (Мастера) – credo swojej poezji: w artyście żyje duch przewrotu, a jego serce
jest wiecznym buntem
• cechy poezji:
o eklektyzm genetyczny (nawiązania do futuryzmu, zwłaszcza Majakowskiego, Cwietajewy,
Pasternaka i Chlebnikowa) – neomodernizm
o przesadnie nagłaśniana wrażliwość na wszelki ból i poniżenie
o charakter liryki buntowniczo-profetyczny, rozdygotany, napięty, dynamiczny
o stylistyka: wiele neologizmów, zderzenie kolektywizmów i poetyzmu, wyszukany rytm i
strofika
• w imię odnowy ideowej poezji (czasy odwilży) piętnował wynaturzenia moralne i dogmatyczne
myślenie (kult jednostki), walczył ze złem, wypowiadał kategoryczne sądy na temat socjalistycznych
haseł i prawd, zwracał uwagę na prawo jednostki do wszechstronnego rozwoju
o na początku twórczości zdecydowane manifesty pomogły mu zdobyć uznanie, wygłaszał je
na estradach
• tzw. leniniana – po XX Zjeździe modny nurt poezji uprawianej pod hasłem powrotu do „czystych”
źródeł rewolucji
• Longjumeau (Лонжумо, 1963)
o szczytowe osiągnięcie Wozniesienskiego
o utwór poświęcony słuchaczom szkoły Lenina w małym mieście pod Paryżem
o wysławianie Lenina i jego uczniów – zawodowych rewolucjonistów, przyszłym dygnitarzy
partyjnych (Kujbyszew, Mienżynski, Ordżonikidze)
• pogląd Wozniesienskiego na sztukę
o poezja to cud uczucia, dźwięku, poezja jest sztuką, a sztuka jest nieobjaśnialna
o XX wiek to wiek przeobrażeń, jest jedną wielką metaforą
• Oza (Оза, 1962)

izabela soltysik 43
 o czas ewolucji poety: chęć mówienia tradycyjnie łączy się z wyszukaną formą,
metaforycznością, fantastyką i groteską
• Hobby światła (1976) z tomu Mistrz witrażu
o główną misją poety jest „tworzenie światła”, światło to trzeba samemu wyrobić, nie można
go kupić ani sprzedać
• w późniejszej twórczości (lata 70.) widać akcent na tematy osobiste, motywy bólu, współczucia,
osamotnienia, dramatyczności, problem dobra i zła), odchodzi od postawy bojownika o nową
rzeczywistość

30. Жизнь и творчество Владимира Высоцкого.

Nie brał udziału w II wojnie światowej – miał wtedy 3 lata
Był bardem
Poeta dla intelektualistów – ale jego piosenki trafiały do każdego, był bardzo popularny
Miał żonę urodzoną we francji córka rosyjskich imigrantów marina vlady
Pisał też w żargonie kryminalnym, dla więźniów
Grał rolę hamleta w teatrze (Teatr na kagance)
Nadużywał alkoholu i narkotyków
1980 – umarł, zostawił ponad 1000 wierszy
1988 – pojawiła się książka zawierająca 300 wierszy

31. Тематический анализ поэзии Владимира Высоцкого.

• Городской фольклор – pieśni o ludziach z marginesów, ludzi małych, niewiele znaczących,
zwykłych, np. татуировка
• Альпинистические / спортивные – o górach (wysocki lubił góry), o sportach
o w górach zachwycało go to samo co Puszkina, Lermontowa (kaukaz) – tam byli oficerowie
rosyjskiej armii, którzy chronili tereny kaukazu (gruzja, Kirgistan, itd.), jechali tam aby
chronić tamtejszych mieszkańców, a znajdowali tam wolność
o dla romantyzmu góry symbolizują przyrodę, folklor, poczucie wyższości nad innymi
zwykłymi ludźmi (zwykli ludzie niewiele rozumieją, tylko poeci mają wyższą wiedzę)
• Военная поэзия – nie używał ironii, satyry
• Личная лирика – jego własne przeżycia

32. Поэтика Владимира Высоцкого.

33. Булат Окуджава – классик авторской песни.

44
• Gruzin, ur. 1924 r. w Moskwie w komunistycznej rodzinie, studiował filologię w Tbilisi, podjął
pracę pedagogiczną w szkole
• jego ojciec, pracownik aparatu partyjnego, został zamordowany w 1937 r.; jego matka – żona wroga
narodu – zesłana
• poeta dobrowolnie wziął udział w wojnie - kierownictwo kraju zdecydowało że potrzebuje młodych ludzi którzy
umieją przeczytać nakaz, podpisać go i powiedzieć swoim żołnierzom co mają zrobić – okudżawa rozumie że popełnił
błąd, bo przez niego kilkaset ludzi ginęło, a on chciał walczyć za ojczyznę, miał romantyczną duszę

• zaczął tworzyć własną muzykę i występować z nią w 1960 r. – jego pieśni były cenzurowane, nie
mógł niektórych wykonywać – utrwalono je na taśmie magnetofonowej
o pokolenie „młodych gniewnych”, шестидесятник
o niezbyt doceniany w ZSRR, popularny za granicą
o cenzura niechętnie wydawała mu zezwolenie na oficjalne koncerty
• Moskwa na zawsze pozostała głównym miejscem jego twórczości, zwłaszcza stary Arbat
• wydał kilka tomików poezji, np. Liryka (1956), Wesoły werblista (барабанщик) (1964)
• charakterystyka poezji śpiewanej:
o nastrojowe, intymne męskie zwierzenia
o czasem jest to krótka, jednozwrotkowa forma tekstu lirycznego, a czasem ballada
o różne odcienie emocji i stanów duchowych, np. wiara, nadzieja, braterstwo, wierność,
solidarność przyjaciół, by nie przepaść w pojedynkę
o wątki autobiograficzne i własne doświadczenia, np. z wojny
o liryka wojenna jest autentyczna, szczera, mówi o ciężkich przeżyciach młodego pokolenia
wysłanego na front, utracie młodości, życia – propagowanie pacyfizmu, zupełny brak
triumfalizmu, nieupiększanie wojny, pokazanie jej jako totalne zło – odsłania prawdę
▪ śpiewał nie o zwycięstwie, sukcesach, a o śmierci
o motywy:
▪ pragnienie życia w pokoju
▪ troska o społeczne urazy i kompleksy
▪ drwina i sarkazm z oportunizmu i uległości wobec zła
▪ protest przeciw kłamstwu i krzywdzie
• w latach 70. zajmuje się bardziej prozą historyczną

34. Мотивы поэзии Булата Окуджавы.

• wojna
o Piosenka o piechocie
żołnierze muszą podporządkować się rozkazów, które są nierozumne, więc i oni są
nierozumni [неразумный = необразованный, неграмотный, неопытный]

izabela soltysik 45
 wiosna – symbol młodości; żołnierzom zabrano wiosnę=młodość, idą niepewnym krokiem na bój, nie wiedzą co
ich czeka, boją się, nie wiedzą, czy w ogóle wrócą; pieśni bojowe są kłamstwem
więcej doświadczenia życiowego mieli dziadkowie niż młodzi żołnierze
symbole śmierci: białe wierzby, słowik
o Piosenka o soldackich sapogach
żołnierze idą na wojnę nie dla ojczyzny, ale by chronić swoją żonę i dzieci – jednak żony nie chcą już dłużej
czekać, zdradzają, odchodzą od mężów, dręczy ich niepewność, czy on w ogóle wróci
gdy wracają po wojnie, okazuje się, że nikt już nie czeka
o Piosenka wesolowo saldata / amerikanskowo saldata
motyw: wojna w Wietnami, Amerykanie pozowali do zdjęć z papierosami, oklejonymi kwiatami karabinami,
coca colą – „tylko wypełnialiśmy rozkazy” = nie biorą odpowiedzialności za swoje czyny
wrażenie, że wojna nie jest niczym trudnym, że trwa „moda na wojnę”; zabijają ludzi, a nie mają normalnej
pracy, obowiązków

• społeczeństwo, naród, życie codzienne – sarkazm, melancholia

o Piosenka o durakach
są ludzie dobrzy i źli, mądrzy i głupi – taki jest świat, tego się nie zmieni, to jest
sprawiedliwe, ciężko znaleźć coś pomiędzy
głupi człowiek będzie wytykał błędy innych, pouczał, wtrącać się, opłaca się nim być, ale tak
naprawdę nikt nie chce
mądry – lubi samotność, uczyć siebie, a nie innych, ludzie chcą tacy być, ale nie są lubiani
(mogą zostać pobici)
o Piosenka o Arbacie
jest jak rzeka – nie można wejść do jednej i tej samej: cały czas się zmienia, płynie, za
każdym razem jest to inne miejsce, dzieją się tam i dobre, i złe rzeczy; ulica jest bardzo długa
стукачи = donosiciele
jest jak dom, przechowuje wspomnienia, miłość, rodzinę, tradycję przekazywaną z pokolenia
na pokolenie
o Piosenka pro ciornowo kota
w sieni jest ciemno, nie ma światła, widać tylko ślepia kota (żółty blask)
kot czai się w ciemnościach, nie miałczy jak inne, nie łapie myszy, nie żebrze, tylko patrzy i
czeka – wie, że wszyscy są mu podporządkowani, mają do niego respekt, karmią go, kłaniają,
i z powodu tej uległości wobec zwierzęcia ludzie są przygnębieni
być może: czarny kot = Stalin („jakbyś miał na gardle nóż” – świadomość że można umrzeć
za brak posłuszeństwa)
o Sojuz druzjej
„Pieśń, której refren mówi, że musimy wziąć się za ręce, zanim będzie za późno, napisałem
po 20. Kongresie. W tamtych czasach związek przyjaciół był czymś realnym. My, ludzie o
tym samym sposobie myślenia, wyobrażaliśmy sobie, że jeśli się zjednoczymy, będzie można

46
 zmienić bieg wydarzeń. Teraz wiemy, że historię napędzają nie tylko więzy przyjaźni…
Stopniowo puszczamy sobie ręce… "
rozczarowanie, kiedyś była nadzieja, że społeczeństwo się zjednoczy i razem zmieni sytuację
w kraju, np. poprzez inicjatywy społeczne lub zrzeszenia – jednak nie udało się tego zrobić
o Ostatni trolejbus
• Nadzieja
o abstrakcyjne pojęcie staje się "uczłowieczone", ucieleśnione w prawdziwej kobiecie o
imieniu Nadieżda ("Towarzyszka Nadieżda o nazwisku Czerniewa"). Jednocześnie imię
Nadieżda zostaje poetycko uogólnione, przyjmując funkcję symbolu.
o Wizerunek Nadieżdy zmieniał się w czasie. Nadieżda z wiersza z 1976 roku (Znów
spotkałem Nadieżdę") - w nowej przestrzeni poetyckiej "rannych trębaczy" zastąpili
"nieszczęśni maruderzy". Ta synteza realizuje się w "Pieśni nocnej Moskwy”.
• Arbat
o nie jest najczęstszy, zwłaszcza w części piosenkowej; a poetycki Arbat "ujawnia się jako
odbicie duszy, projekcja jej treści na rzeczywistość historyczną". Jest symboliczny, "górski
Arbat". Przywiązanie i przynależność do Arbatu.
• Motyw dobroci, współczucia i współuczestnictwa
o Wszyscy bohaterowie pieśni Okudżawy są zauroczeni kobietą i miastem, sobą nawzajem,
bajką, bo autor też jest zahipnotyzowany, zakochany w życiu. A to, co u innego poety jest
wynikiem walki przede wszystkim z rozdrobnieniem własnej duszy, jest pierwotnie
organiczne i nieprzerwane, pełne miłości i wdzięczności. W wyniku tego "ideału",
o W wyniku tego "idealistycznego" i wzniosłego spojrzenia na życie wszystko, co przyziemne,
znika z obrazów. нельзя сказать, что быта у Окуджавы нет - он присутствует,
изобразительный, но не функциональный.
• stosunek do partii, systemu, socjalizmu

35. Польская сюита Булата Окуджавы.

• pierwszy raz przyjechał do Polski w 1964 r., mocno związany, był tam już znany i lubiany
• zafascynowany polskością, współodczuwał polskie problemy i bóle
o piosenki Okudżawy odpowiadały na potrzeby Polaków i ich nadzieje (np. Majster Grisza),
jego myślenie było wyjątkowe w Rosji
• Warszawa była dla Bułata pewnego rodzaju Paryżem (chociaż bardziej mogła przypominać Moskwę,
którą on kochał – zdewastowanie po wojnie, pałac kultury itp.)
• pierwsza płyta Okudżawy pojawiła się w Polsce dzięki Wojciechowi Młynarskiemu
polscy znajomi
izabela soltysik 47
• Andrzej Drawicz i jego żona Wiera: szeroki gruziński gest, gdzieś w 58 roku (odwilż
chruszczowowska) usłyszała piosenki bułata, grając na gitarze śpiewał swoje wiersze, nie więcej niż
kilkanaście osób w pomieszczeniu, stał się orędownikiem prawości, piewcą nadziei, do tej pory
słuchano marsze, ciężkie socjalistyczne piosenki, jego piosenki dawały ciepło
• Irena Lewandowska – tłumaczka pisarza; wzywano go na przesłuchania, chciał być właścicielem
ziemskim tak jak puszkin, władza się nim interesowała czy inne instytucje, dlaczego śpiewa
antyradzieckie piosenki
• Andrzej Mandalian: przez piosenkę do duszy
• Agnieszka Osiecka już dawno go znała, on pisał piosenki do jej spektaklu
• Adam Michnik, Jacek Kuroń, Karol Modzelewski – przyjaciele
• 16.07.67 r. spotkanie poety z literatami polskimi z inicjatywy Michnika i Kuronia, pół roku później
KGB przesłuchało Okudżawę
utwory o Polsce
• Podróż dorożką po wieczornej Warszawie
o pierwsza w rosyjskiej literaturze wzmianka o Katyniu
• Sojuz druzjej / Stara pieśń studencka
o podtytuł być może dla cenzury, ważna piosenka po marcu 63 r. dla Polaków
• Pożegnanie z Polską
o utwór dedykowany Osieckiej
Od dawna łączy nas, Agnieszko, ten sam los.
W przebaczeniu i pożegnaniu, w śmiechu i łzach.
Kiedy nad Krakowem wznosi się trębacz ze swoją trąbką,
chwytam za szablę z nadzieją w oczach.

36. Идейная проблематика и художественные особенности романа Михаила Булгакова Мастер и

Маргарита.

37. Антагонизмы революции и гражданской войны в Конармии

Исаака Бабеля.
• Babel: ur. 1894 r. w Odessie w rodzinie żydowskiej, aresztowany w 1939 r. i zgładzony, wiele jego
rękopisów stracono; zrehabilitowany w 1956 r.
• Isaak Babel zadebiutował opowiadaniami z cyklu Armia Konna (Конаримя)
o drukowane były w latach 1923-24 w czasopismach „Lef”, „Krasnaja now”, „Prożektor”
o 1926 – pierwsze książkowe wydanie
• stylistyka
o połączenie ornamentalizmu, francuskiego realizmu psychologicznego i naturalizmu

48
 o urealnienie języka narracji, język narracji jest literacki, bardzo ładny
o gdy wypowiadają się inni bohaterowie, Babel stosuje stylizację, np. na żołnierski żargon,
język gazet, dekretów, rozkazów (np. opowiadania Sól, List), język Talmudu (Gedali, Rabbi)
o rezygnacja z językowych eksperymentów – maksymalna prostota
o impresjonistycznie wyrażany jest nowy światopogląd (obserwacja, brak dydaktyzmu)
o brak ludowej żywiołowości, żołnierze są konsekwentni i zdyscyplinowani
o ironia stworzyła dystans i pozwoliła mu zachować duchową i artystyczną równowagę
• powieść jest oparta na autobiografii: podczas kampanii polskiej 1920 r. Babel służył w 1 Armii
Konnej Budionnego jako oficer polityczny i redaktor przyfrontowej gazety)
• bohaterami są Kozacy kubańscy, którzy wierzyli, że rewolucja to przewrót chłopów (Kozaków)
przyjmujących z zaufaniem żelazne manewry partii
o Babel musiał jednak poddać bohaterów pewnej idealizacji (były to czasy historycznego
determinizmu)
• Lutow – narrator, jeden z redaktorów gazety żołnierskiej „Krasnyj kawalerist” – „inteligent w
okularach”; jego narratorskie interwencje są dyskretne, zwykle przytacza wypowiedzi innych i
prowadzi dokładny zapis wydarzeń; jest to sobowtór Babla, narrator-statysta, który uwypuklił
okrucieństwo wojny
• brak scen batalistycznych, opisów strategii, ataków – opowiadania skupione są na bycie armii,
zwykłych dniach (np. Kombryg dwa); brak też polityki, robotników, komisarzy
o o polityce dowiadujemy się tylko przez inteligentów pracujących przy gazecie; czasem
poruszają oni kwestie etyczne związane z walką i przemocą partii
• opis wielkich rzeczy i ludzi podkreśla ich antyheroizm (kontrast między wielkim a małym) –
dzięki temu uwydatnia to, co wielkie, niezwykłość tego i znaczenie (Śmierć Dołguszowa, Wdowa)
• Pan Apolek: estetyczna deklaracja odautorska
o tytułowy bohater jest malarzem obrazów świętych, za model służą mu okoliczne baby i
chłopi – w ten sposób wszystkie obrazy świętych w okolicy są jednocześnie portretami
bliskich sobie i znajomych ludzi
o rysowanie herosów bez upiększeń i podniosłości (to samo czynił sam Babel wobec swoich
bohaterów)
• problem udziału inteligencji w rewolucji
o Lutow nie potrafi nauczyć się zabijać, więc jest nieprzydatny w walkach (Po bitwie)
o Śmierć Dołguszowa, Wieczór, Moja pierwsza gęś, Argamak – inteligent-mazgaj przeszkadza
w wielkiej sprawie
o Babel unika zdecydowanej oceny inteligentów, którzy odrzucali humanizm w imię rewolucji
• Argamak: Baulin był twardy, małomówny, uparty, a dzięki takim cechom można było zwyciężyć
rewolucję – „nie sposób oczekiwać dla siebie litości”

izabela soltysik 49
• wyrażenie antagonistycznych napięć rewolucji bolszewickiej i jej okrucieństwa
o prymitywność oraz okrucieństwo żołnierzy kontrastuje nie tylko z pięknem przyrody, ale
także rzekomo szczytnymi ideami wypisanymi na sztandarach rewolucji

38. Проблема исторического времени в Котловане Андрея

Платонова.
• Wykop (1929-30) stanowiła syntetyczny obraz apogeum szaleństwa, gdyż jednocześnie:
1. proces tzw. rozkułaczania wsi, wysyłając jej wywłaszczonych z mienia mieszkańców na
śmierć
2. ryto wykop pod fundamenty „zjednoczonego, proletariackiego domu”, w którym w przeciągu
roku miał zamieszkać cały miejscowy proletariat
• to, co ma służyć życiu, staje się zbiorowym dążeniem do śmierci: rycie wykopu jest aktem
samozniszczenia
• język również obrazuje autodestrukcję: tautologie, alogizmy, neologizmów, niepasujących do siebie
zestawień – zepsucie języka podkreśla sens ogólnego rozpadu
• czas akcji: lata 30.
• fabuła: działania społeczności prowadzące do wybudowania wspólnego domu dla biedniaków;
symboliczna budowa, która nieustannie zdąża w dół, organizuje wszystkich bohaterów,
sprowadzając ich działania do karykatury czynów świadomych i wiekopomnych
• interpretacja: powieść utopijna, budowa domu = budowa raju na ziemi; ten raj zyskuje jednak
wymiar groteskowy, czego bohaterowie nie potrafią dostrzec
• ludzie zaangażowani w budowę ulegają wpływom ideologicznej propagandy, która ma działanie
destrukcyjne – bohaterowie tracą własną tożsamość
o wpływ nowomowy na człowieka
o bohaterowie zaczynają odbierać świat jako obcy ich naturze, w konsekwencji ich naturalne
odruchy i instynkty ulegają destrukcji
o w języku i poprzez język człowiek może się określać, język określa ukształtowanie się
własnej tożsamości – odebranie ludziom języka i zastąpienie go innym powoduje, że
zaczynają postrzegać rzeczywistość jako nie-swoją, sfera quasi-rzeczywistości, a
jednocześnie jedyna prawdziwa
• profetyczna wizja destrukcji indywidualnej i zbiorowej świadomości poprzez zawłaszczenie języka

39. Образ революции в Голом годе Бориса Пильняка.

50
• Boris Pilniak (Boris Vogau, 1894-1937), ur. w prowincji Możajsk w inteligenckiej rodzinie, ojciec
był weterynarzem, rewolucję przeżył w Kołomnie, ale w niej nie uczestniczył; studiował i
podróżował, aż w 1937 r. został aresztowany i stracony, zrehabilitowany w 1956 r.
• Nagi rok (1920) w istocie mówi o roku 1919, przedstawia współczesność w duchu
neosłowianofilskich tendencji – ujawnianie starych, atawistycznych mocy tkwiących w chłopstwie
obcym cywilizacji, lecz nie obcym rewolucji i bolszewikom
• bolszewicy byli siłą zaadaptowaną przez lud, prawdziwie rosyjską, w przeciwieństwie do
„komunistów”, obcych, nierosyjskich
• miejsce akcji: prowincja, stary gród Ordynin z wymierającą dynastią książąt Ordyninów, z
patriarchalnym kupiectwem, komuną archaistów oraz komitetem biedoty chłopskiej (комбед)
• przedstawiciele rodu doświadczyli degradacji, jedynie lekarka Natalia dobrze reprezentuje dynastię:
wychodzi za mąż za bolszewika Archipa Archipowa, a ich małżeństwo symbolizuje przyszłość
(połączenie piękna i kultury z siłą polityczną)
• model „bolszewika-skórzanej kurtki”
o podziw dla zdrowia i siły witalnej
o „najlepszy dobór z rosyjskiego wątłego, koślawego narodu”
o skórzane kurtki świadczyły o wyższości, sile, autorytecie, to gwarancja zwycięstwa
• stylistyka
o ornamentalizm
o narracja jest rozedrgana, celowo gmatwana, ma przyspieszony bieg, zmienne rytmy, skrótowe
charakterystyki → ukazuje to chaos rzeczywistości przez dezorganizację formy
• obraz rewolucji
o triumf anarchicznego, tradycyjnego żywiołu i zapowiedź powrotu do rosyjskiej pierwotności,
sprzed reform Piotra I
o poparcie dla rewolucji: „na ile komuniści są z Rosją, na tyle i ja jestem z nimi” – aprobata ta
jest więc uzasadniona patriotyzmem, ale pojawiają się też rozterki i wątpliwości
o te rozterki określają konflikty, tło społeczne i psychologię bohaterów pochodzących z
warstwy inteligenckiej (odzwierciedlały wahania samego Pilniaka)

40. Драматургия Александра Вампилова.

• 1937-1972, urodził się na Syberii, żył krótko, zginął tragicznie podczas wyprawy rybackiej, napisał
niewiele
• Pożegnanie w czerwcu (Прощание в июне, 1966) – dramat obyczajowo-psychologiczny
• Polowanie na kaczki (Утиная охота, 1970)
o dojrzały teatr
izabela soltysik 51
 o Ziłow – kłamca, próżniak, kobieciarz, cyniczny łajdak, lecz sympatyczny; łatwo dostosowuje
się do rzeczywistości; marazm, stagnacja; reprezentuje różne elementy tradycji literackiej,
przede wszystkim „zbędnego człowieka”
• Starszy syn (Старший сын, 1972) – dramat obyczajowo-psychologiczny
• Zeszłego lata w Czulimsku (Прошлым летом в Чулимске, 1972)
o dojrzały teatr, tragiczny, doprowadzony do perfekcji
o przejmujący obraz różnych ludzi walczących nie zawsze uczciwie o własne szczęście, jednak
ponoszących klęskę
o teza: klęska jest z góry przeznaczona człowiekowi
• Anegdoty prowincjonalne ((Провинциальные анекдоты)
• w swoich dramatach przeciwstawiał komizm i dramatyzm, liryzm i satyrę, zawierał groteskę
• bohaterowie są mocno zindywidualizowani, a jednocześnie typowi (symbolizują cechy pewnych
środowisk lub charakterów)
o są realni, ale postawieni w nierealnych, fantastycznych sytuacjach, można się z nimi
utożsamić lub ich odrzucić
• akcja dynamiczna, zwarta kompozycja
• zobrazowanie życia współczesnej prowincji syberyjskiej (tam, gdzie żył)
o nie ma regionalizmu i egzotyki
• brak zaangażowania w tematykę społeczną
o pisarz nie rozliczał się z przeszłością
o brak krytyki lub poparcia komunizmu
o bohaterami nie byli działacze partii lub komsomołu
• nawiązania do tradycji literackiej (Gogol, Czechow, Sałtykow-Szczedrin, wczesne dzieła Gorkiego,
groteskowy Suchow-Kobylin)
• doceniony dopiero po śmierci, uznany za najwybitniejszego dramaturga w swoich czasach, ale tylko
za granicą – w kraju krytykowany

Istotne jest, że jego dramaturgia jest mocno pogłębiona przez badania, że jego problemy społeczne i moralne
są podniesione do poziomu prawdziwie filozoficznego myślenia artystycznego, że autor przechodzi od
analizy konkretnych codziennych zjawisk do badania procesów, do identyfikacji ważnych społecznych
kolizji czasu. Głównym osiągnięciem Vampilova jest złożona polifonia żywych ludzkich postaci, całych,
kompletnych, pod wieloma względami dialektycznie kontynuujących się nawzajem, a jednocześnie
wyróżniających się wyjątkowością, silnie zaznaczoną indywidualną oryginalnością. Każda z jego postaci ma
własną złożoną psychologię życia, swoje skłonności, swój typ myślenia, swoje rozumienie świata.
Dramatopisarza szczególnie interesował los młodego bohatera wkraczającego w życie i starającego się
odnaleźć swoje miejsce w tej złożonej rzeczywistości. Wampiłow przestrzegał przed zaniedbywaniem

52
doświadczenia moralnego, ale także poszukiwał realnych możliwości i sposobów osiągnięcia duchowej
harmonii i zastanawiał się nad bohaterem, który odnajduje wewnętrzną integralność i pełnię w procesie
kształtowania swojej pozycji moralnej i społecznej. Na styku różnych tradycji artystycznych (w tym
Czechowa i Gogola) Wampiłow ukształtował własną oryginalną estetykę dramatu, charakteryzującą się
prawdziwym nowatorstwem. Dramaty Wampiłowa nazywane są "dramatami przypadku", traktując
przypadek nie jako partykularyzm, ale jako ostry punkt zwrotny w życiu człowieka, kiedy staje on przed
koniecznością ingerencji w bieg wydarzeń, wpłynięcia na ich rozwój. Rzeczywiście, upodobanie do
przypadku, do ostrych paradoksów teatralnych, jest charakterystyczną cechą poetyki Wampiłowa, ale ta
żartobliwość nie przeszkodziła mu w dostrzeżeniu i głębokim zrozumieniu prawdziwych, obiektywnych
praw życia.

41. Мотив маски в Провинциальных анекдотах Александра

Вампилова.
• В "Провинциальных анекдотах" (1970) комедийное начало переходит в абсурдистский фарс,
который в свою очередь приводит к трагедийному эффекту. Действие обоих
“провинциальных анекдотов” происходит в райцентровской гостинице “Тайга”, само название
которой становится символом банального одичания.
• Dwadzieścia minut z aniołem (Двадцать минут с ангелом, 1971)
o w pokoju hotelowym dwóch przepitych gości, bez kopiejki na wódkę, otrzymuje od obcego
mężczyzny 100 rubli, który chciał tylko pomóc potrzebującym
o goście, ludzie prości, uznali, że jest to podstęp – związali dobroczyńcę, domagając się
wyznania rzeczywistych intencji i pochodzenia tak dużej kwoty, zebrali się sąsiedzi
o ostatecznie wszyscy godzą się i goście hotelowi pili dalej
o Во втором анекдоте, “Двадцать минут с ангелом”, продолжаются и тема маски, и тема нравственной
невменяемости: шутовская выходка двух похмельных экспедиторов приводит к чисто театральному
явлению “ангела”, предлагающего безвозмездно сто рублей, и к театральной же реакции всех обитателей
гостиницы “Тайга”, каждый из которых ведёт свою “арию”, и все они звучат одновременно.
Показательно, что жильцы гостиницы “Тайга” представляют самые разные социальные группы: тут и
интеллигенты (скрипач Базильский), и “пролетарии” (шофёр Анчугин, экспедитор Угаров), тут и
старшее поколение (коридорная Васюта), и младшее (пара студентов-молодожёнов), -- но все они
сходятся в том, что человек не может просто так, без злого умысла подарить незнакомым людям сто
рублей (“Просто так ничего не бывает”), и все они соучаствуют в страшноватой сцене, в которой
“ангела” Хомутова привязывают к стулу и подвергают натуральному допросу. Неверие в возможность
бескорыстного добра -- вот что создаёт эту объединяющую все классы и социальные группы “эпическую
ситуацию” навыворот; не ценности, а глубочайшее разочарование в идеалах -- вот что объединяет
людей. Когда же выясняется, что “ангел” Хомутов, может быть, более грешен, чем все они вместе, и что
деньги, которые он предлагает двум похмельным командировочным, он пять лет забывал отправить

izabela soltysik 53
 матери, которую только что похоронил, -- вот тут наступает катарсис всепрощения и братания. Но это
иронический катарсис: и то, что все включаются в пьянку, и то, что Хомутов ободряет себя пошлой
риторикой (“Да нет, товарищи, ничего, ничего. Жизнь, как говорится, продолжается”), и то, что все
только что скандалившие голоса и даже скрипка Базильского сливаются в песне об одичании (“Бежал
бродяга с Сахалина // Звериной узкою тропой”), -- всё это подчёркивает невозможность подлинного
очищения.
o Druga anegdota, "Dwadzieścia minut z aniołem", kontynuuje zarówno wątek maski, jak i
moralnego szaleństwa. Maska i temat moralnego szaleństwa są kontynuowane, gdy figle
dwóch pijanych agentów spedycyjnych prowadzą do czysto teatralnego pojawienia się
"anioła" oferującego sto rubli za darmo i do równie teatralnej reakcji wszystkich
mieszkańców "Tajgi". Mieszkańcy hotelu "Taiga", każdy z nich prowadzi własną "arię" i
wszyscy brzmią w tym samym czasie. Znamienne jest to, że mieszkańcy hotelu Taiga
pochodzą z różnych grup społecznych: są też intelektualiści (skrzypek Bazylski) i
"proletariusze" (szofer Anczugin, spedytor Ugarow), a także Starsze pokolenie (dyżurny na
korytarzu Vasyuta) i młodsze (para młodych studentów), ale wszyscy są jednego zdania. Ale
wszyscy są jednego zdania: człowiek nie może dawać stu rubli nieznajomym bez
konkretnego powodu, bez złych intencji ("Nie daje się niczego za darmo"). Najmłodsi (para
nowożeńców), ale wszyscy zgadzają się, że nie można po prostu i bez złośliwości dać stu
rubli nieznajomym ("Nic po prostu nie dzieje się w ten sposób") i wszyscy biorą udział w
makabrycznej scenie, w której "anioł" Chomutowa jest "aniołem". "Anioł" Chomutowa
zostaje przywiązany do krzesła i poddany prawdziwemu przesłuchaniu. Niewiara w
możliwość bezinteresownej dobroci jest tym, co tworzy tę jednoczącą "epicką sytuację".
"Epicka sytuacja" jest odwrócona; to nie wartości, ale najgłębsze rozczarowanie ideałami...
łączy ludzi. co jednoczy ludzi. Kiedy okazuje się, że "anioł" Chomutow może być bardziej
grzeszny niż oni wszyscy razem wzięci i że Pieniądze, które oferuje dwóm kacapskim
biznesmenom, których zapomniał wysłać przez pięć lat do matki, którą właśnie pochował -
oto katharsis przebaczenia i braterstwa. Ale to jest ironiczne katharsis, zarówno fakt, że
wszyscy się upijają, jak i fakt, że Chomutow zachęca siebie wulgarną retoryką ("Nie,
towarzysze, nic, nic. Życie, jak to mówią, toczy się dalej"), jak i fakt, że wszystkie głosy, a
nawet głosy, a nawet skrzypce Bazylskiego stapiają się w pieśń o dzikości ("Ran Włóczęga z
Sachalinu // Na wąskiej ścieżce bestii") - wszystko to podkreśla niemożność prawdziwego
oczyszczenia.
• Przygoda z metrampażem (История с метранпажем, 1972)
o strach małego człowieka przed wszechmocną, potężną siłą władzy
o nawiązanie do Rewizora Gogola
o kierownik hotelu Kałoszyn źle potraktował gościa hotelowego (z zawodu metrampaż) – gdy
rozchodzi się plotka, że jest to wysoko postawiony dygnitarz z Moskwy (choć w

54
 rzeczywistości nim nie jest, nikt nie znał tego zawodu), przejmuje go śmiertelny strach i
zaczyna udawać chorego psychicznie
[fanatycznemu miłośnikowi piłki nożnej, pomieszkującemu w hotelu psuje się radio podczas transmisji z meczu.
Niesiony kibicowskim amokiem bohater dokonuje wtargnięcia do sąsiedniego pokoju, który wynajmuje młoda
dziewczyna. Czyn intruza spotyka się z jej zrozumieniem, wywołuje jednak kategoryczny sprzeciw kierownika hotelu.
Dochodzi do rękoczynów]
o Kałoszyn przyznaje, że ogromnie boi się władzy, a że sam stoi na czele hotelu, czasem boi się
samego siebie
o seria groteskowych wydarzeń kończy się zdaniem „Idę do telewizji!”
o В первом из “анекдотов”, “Случай с метранпажем”, на авансцену выходит уже
обозначенный в “Старшем сыне” мотив маски. Правда, теперь он выглядит достаточно
зловеще, воплощая неподлинность существования как укоренившуюся норму
социального поведения. Мелкий начальственный хам администратор гостиницы
Калошин испуган тем, что оскорбил, возможно, большого человека -- метранпажа, из
газеты (и никто кругом не знает, что метранпаж -- это всего лишь скромный
типографский работник). Почти гоголевская “конфузная ситуация” провоцирует целый
каскад театральных превращений Калошина: он разыгрывает жалобное раскаяние,
потом имитирует тяжкую болезнь, потом безумие... Парадокс, однако, состоит в том,
что Калошин втягивается в игру и действительно чуть было не умирает от сердечного
приступа. На пороге смерти он произносит проникновенный монолог, в котором
говорит о том, что вся его жизнь мелкого номенклатурного начальника состояла из
постоянного изнурительного лицедейства: “С одними одно из себя изображаешь, с
прочими -- другое, и всё думаешь, как бы себя не принизить. И не превысить.
Принизить нельзя, а превысить и того хуже... Откровенно, Борис, тебе скажу, сейчас
вот только и дышу спокойно... Перед самой смертью”. Казалось бы, произошло
очищение экзистенциальной ситуацией и человек, пускай запоздало, осознал
бессмысленность прожитой жизни! Но Вампилов завершает пьесу иначе: узнав
наконец, что его испуг ни на чём не основан, Калошин внезапно воскресает. Он готов
начать новую жизнь: все потрясения и экзистенциальные откровения прошли зря,
Калошин будет продолжать свой номенклатурный театр на очередном месте работы.
Нравственная невменяемость человека, вся жизнь которого прошла в масках и который
без маски может только умирать, -- вот трагически безнадёжный итог первого
анекдота.
o W pierwszej z "anegdot", "Przypadku metrunnera", na pierwszy plan wysuwa się scena
motyw maski zidentyfikowany już w "Starszym synu". To prawda, teraz wygląda ona raczej
złowieszczo, uosabiając nieszczerość egzystencji jako zakorzenioną normę zachowań
społecznych. Drobny, chamski recepcjonista hotelowy Kaloshin jest przerażony tym, że

izabela soltysik 55
 został obrażony, obraził wielkiego człowieka, metrunnera z gazety (a nikt tutaj nie wie, że
metrunner to tylko skromny typograf). jest tylko skromnym urzędnikiem drukarskim).
Niemal gogolowska "żenująca sytuacja". Ta niemal gogolowska "żenująca sytuacja"
prowokuje całą kaskadę teatralnych transformacji Kałoszyna. Wykonuje on żałosną skruchę,
następnie imituje ciężką chorobę, a potem szaleństwo... Paradoks polega jednak na tym, że
Kaloshin zostaje wciągnięty w grę i naprawdę prawie umiera na atak serca. Na krawędzi
śmierci. Wygłasza szczery monolog, w którym mówi, że całe jego życie jako nieletniego
Całe jego życie jako pomniejszego szefa nomenklatury składało się z ciągłego,
wyczerpującego aktorstwa: "Z niektórymi Z niektórymi ludźmi, z innymi - innymi, i cały
czas myślisz, jak się nie umniejszać. Nie wolno przesadzić. Nie można się umniejszać, a
jeszcze gorzej jest przesadzić... Powiem ci szczerze, Borys, w tej chwili tylko oddycham...
"Oddycham teraz spokojnie... Tuż przed śmiercią". Wygląda na to, że nastąpiło
egzystencjalne oczyszczenie. człowiek, choć z opóźnieniem, zdał sobie sprawę z bezsensu
swojego życia! Ale Wampiłow kończy sztukę Wampiłow kończy sztukę inaczej:
dowiedziawszy się w końcu, że jego strach był oparty na niczym, Kaloshin nagle ożywa. Jest
gotowy rozpocząć nowe życie: wszystkie wstrząsy i egzystencjalne objawienia poszły na
marne, Kaloshin będzie będzie kontynuował swoją nomenklaturę w następnej pracy. Moralne
szaleństwo człowieka, który całe życie spędził w maskach i który może umrzeć tylko bez
maski. Tragicznie beznadziejny wynik pierwszej anegdoty.

maskę nakładają też bohaterowie na metrampaża/dobroczyńcę – wmawiają sobie, że jest on kimś, kim w
rzeczywistości nie jest, i wskutek tego wynika seria absurdalnych zdarzeń

42. Прошлым летом в Чулимские Александра Вампилова – опыт в

жанре трагедии.
Sztuka "Ostatnie lato w Czulimsku" została napisana w 1970 roku, a ukończona na samym początku 1971
roku.
streszczenie
Akcja rozgrywa się w centrum dzielnicy tajgi. Bohaterka sztuki, Walentyna, pracuje w miejscowej
herbaciarni. Jest zakochana w śledczym Szamanowie. On jest "miastowym" i "zaszedłby daleko, gdyby nie
zrobił z siebie głupca: postanowił szukać sprawiedliwości wszelkimi sposobami i pozwać syna wysokiego
urzędnika, który przejechał człowieka, ale został pokonany i dosłownie uciekł do Czulimska. Czuje się
zmiażdżony przez życie i marzy tylko o emeryturze. Początkowo Szamanow ignoruje Walentinę, ale nagle
zaczyna się nią interesować: najpierw próbuje zrozumieć, dlaczego ciągle naprawia frontowy ogród, który
jest wielokrotnie niszczony przez gości herbaciarni, a potem nagle zdaje sobie sprawę, że przypomina mu
56
jego pierwszą miłość - i to jest tak, jakby budziło go do życia: "Odnajduję ten świat na nowo, jak pijak,
który wychodzi z binge. Wszystko do mnie wraca: wieczór, ulica, las - właśnie jechałem przez las - trawa,
drzewa, zapachy - chyba nie słyszałem ich od dziecka...". Shamanov początkowo sucho odpowiada na
wyznanie Valentiny, ale potem, dowiadując się, że syn barmanki Pavel ją ściga, żąda, aby zostawił ją w
spokoju. Romans komplikuje ingerencja księgowego Mechetkina, który za radą Kashkiny składa Valentinie
propozycję małżeństwa i uzyskuje zgodę jej ojca. Pavel prosi Valentinę o pójście na tańce, ona odmawia, ale
kiedy słyszy, jak Pavel kłóci się z matką (która dosłownie wyrzuca go z domu), zgadza się pójść z nim z
litości. Wracają późno w nocy, Valentina mówi ojcu, że była z Mechetkinem i prosi, aby ani Pavel, ani
Shamanov "nie zaprzyjaźniali się z nią ponownie".

• Mała wioska, prowincja, najważniejsze miejsce tam to bar, restauracja, wszyscy tam przebywają
• Pasza – syn anny z pierwszego małżeństwa; pierwszym mężem anny był żłnierz który przebywa na
dalekiej północy, pewnie na zsyłce; paszka wraca na wieś do mamy, ale i do Walentyny
• Behawioryzm – udowadniać swój charakter swoimi czynami
• Walentyna cały czas naprawia płot w ogrodzeniu, mimo że to bezcelowe, ludzie i tak się nie nauczą,
ale ona jest młoda, naiwna
• Kaszkina ukończyła szkołę wyższą, zdobyła wykształcenie farmaceutyczne, pracuje w aptece, ale
cały czas przebywa w małej wiosce bo wciąż nie ma męża, woli pracować na kuchni, szuka męża,
ale nikogo nie poznała
• szamanow był oficerem milicji w dużym mieście, miał żonę i dzieci, ale oddalili go od śledztwa,
zapewne stracił wysoką zapłatę i pozycję, stracił swoje ideały, wyjeżdża do czulimska, tam może
prowadzić spokojne życie
• Pasza prawdopodobnie zgwałcił walentynę na tańcach (patriarchalny stroj obsiestwa), przez to
walentyna już nie jest dzieckiem, takim niewinnym
• Walentyna chce zostać w czulimskie aby opiekować się tatą który się starzeje; zakończenie jest
otwarte, nie wiadomo czy wyjdzie za księgowego
• Nie ma tu wprost powiedziane kto jest pozytywny a kto negatywny, nie ma białych i czarnych, są po
prostu szarzy ludzie, czasem lepsi czasem gorsi, raczej nie można ich sklasyfikować pod jakąś
konkretną etykietę

W tym dramacie Wampiłow śledzi zachowanie bohaterów, rozwój charakteru Walentyny i działania
Szamanowa. Ostateczne decyzje podejmowane są poza fabułą, ale jasne jest, że dla śledczego Szamanowa,
zdezorientowanego w obliczu życiowych trudności, nie wszystko jest stracone, dla niego odrodzenie jest
możliwe. Walentina za to po tragedii, jakiej doświadczyła, chce prowadzić życie bez mężczyzn.

izabela soltysik 57
 43. Плаха Чингиза Айтматова – произведение периода
«перестройки».
• Golgota (1986), opublikowano w „Nowym mirze”
• obraz zachwiania biologicznej i etycznej równowagi świata, dla którego ratunkiem może być tylko
przestrzeganie ideałów chrześcijańskich
• całkowity upadek panującej ideologii i jej niszczące efekty
• główny bohater to współczesny naśladowca Chrystusa
• po okresie zastoju następuje epoka tzw. pierestrojki (przebudowy) i glasnosti (jawności). Wraz z
objęciem władzy przez Michaiła Gorbaczowa pojawiły się nowe perspektywy rozwoju nie tylko dla
kraju ale i literatury. Gorbaczow bowiem uznał, że literatura i czasopiśmiennictwo może stanowić
swego rodzaju zapłon, służyć jako czynnik pobudzający świadomość obywateli i uwydatnić
konieczność wprowadzenia zmian.
• realne przełożenie te daleko idące innowacje znalazły już w działaniach Związku Pisarzy, który
zaczął lansować prawdziwie wartościową literaturę, ukazującą prawdziwe oblicze Rosji. Jednym z
tych pisarzy, którzy nie zawahali się pokazać prawdy był Ajtmatow.
• powieść ta zaklasyfikowana została do twórczości pierwszej fazy literatury pierestrojki.

Awdij Kallistratow
Obadiasz poszedł w ślady ojca, ale został wydalony z seminarium „za herezję” (ересь - inne podejście do
oficjalnych dogmatów wiary). Po śmierci ojca został wyrzucony z mieszkania. Został niezależnym
dziennikarzem gazety. Na polecenie redakcji udał się do Azji Centralnej, aby zbadać, w jaki sposób
marihuana trafia w ręce młodych ludzi.
wybrał się z grupą młodych ludzi parających się nielegalnym handlem marihuaną na Моюнкумские
степи. Chęć napisania artykułu o zbieraczach marihuany jest tylko pretekstem. W rzeczywistości
chce on pomóc im zerwać z takim sposobem na życie, sprawić, żeby poczuli skruchę za swoje niecne
postępki, co oczywiście się nie udaje.
Obadiy postanowił zinfiltrować firmę „posłańców po marihuanę” i udał się na stepy Primoyunkum, aby ją
wydobyć. Po drodze spotkał dwóch innych posłańców - Petrukha i Lenkę. Od wspólników Obadiah
dowiedział się, że każdy zbiera marihuanę na własną rękę. Ale całą wyprawę koordynuje ktoś sam. Chłopaki
poradzili mu, żeby przyniósł mu w prezencie pudełko „plasteliny” – masy pyłku konopnego. Aby go zebrać,
Obadiasz musiał rozebrać się do naga i pobiec wśród zarośli. Pyłek osiadł na jego skórze, a następnie
zeskrobano „plastelkę” z ciała. Po zebraniu marihuany posłańcy udali się do Moskwy. Tam mieli Go
spotkać.
Na kolei Obadiy spotkał Grishana, szefa gangu. Dołączył do firmy pod postacią zwykłego posłańca. Między
bohaterami doszło do sporu z powodu różnic w pozycjach życiowych.

58
 Awdij infiltruje gang „posłańców”, którzy nielegalnie wydobywają konopie. Będąc wśród tych ludzi,
rozumie, że sprawa leży nie tylko w ich osobistych powodach, ale także publicznych. Czuje się
odpowiedzialny za tych nieszczęsnych nastolatków, stara się naprowadzić ich na właściwą drogę, ale
młodzi ludzie go nie słuchają i w końcu tylko biją Obadiasza, wyrzucając go z pociągu w ruchu.
Wieczorem banda wskoczyła do pociągu towarowego, posłańcy wysłali jointa. Obadiasz był zirytowany tą
sytuacją. Zauważyli to handlarze narkotyków i zaczęli go namawiać, by ciągnął dalej. Nie mogąc tego
znieść, Avdiy wyrzucił papierosa z samochodu, a następnie zaczął wytrząsać marihuanę z plecaka. Posłańcy
pobili młodego mężczyznę i wyrzucili go z samochodu w trakcie jazdy. Avdiy leżał nieprzytomny w rowie
do następnego dnia, a potem autostopem dojechał do stacji Жамгак-Саз (Zhalpak-Saz).
Wyglądał nędznie, a paszport miał mokry od deszczu. Mężczyzna został zatrzymany i przewieziony na
komisariat, gdzie zachorował. Avdiy został wysłany do szpitala. Kiedyś odwiedziła go nieznajoma –
badaczka Inga Fedorovna (Инга Федоровна), która również studiowała marihuanę i chciała podzielić się
swoją wiedzą. Avdi natychmiast się zakochał. Kiedy wrócił do rodzinnego Priokska, okazało się, że
pozyskany przez niego materiał przestał interesować redakcję. Komunikował się z Ingą Fedorovną
korespondencyjnie i dowiedział się, że jest rozwiedziona, a jej syn mieszka z dziadkami. Jesienią Obadiasz
przyszedł do Ingi, ale jej nie zastał. Z listu dowiedział się, że jej mąż postanowił zabrać syna do siebie i
musiała pilnie wyjechać.
Ober-Kandałow zauważył go na stacji. Zabrał Obadiasza na polowanie na saigi.
Grupa mężczyzn namawia go na polowanie na сайгаков. Авдий przystaje na tę propozycję, gdyż
znów dostrzega szansę dla siebie – na nawrócenie ludzi ze złej ścieżki. Jednak okazuje się, że w
obliczu motłochu jego postulaty są niczym.
Obadiasz był jednym z uczestników polowania. Widząc, jak okrutnie myśliwi się zachowują, mężczyzna
próbował ich powstrzymać, ale zostaje brutalnie zabity. Rozsierdzeni mężczyźni, pod wodzą Кандалова,
wrzucili młodzieńca do bagażnika samochodu, wywieźli w ustronne miejsce i ukrzyżowali na drzewie.
Авдия, pozostawiony sam sobie, umierał na drzewie.
Młodzieniec umierający na drzewie doczekał się współczucia jedynie ze strony wilczycy Акбары, którą
ujrzał na kilka chwil przed swoją śmiercią.

wilki - Акбара и Ташчайнар

Wilki są zmuszone opuścić stepy, na których do tej pory żyły, gdyż ludzie weszli na te tereny, zaczynając
wojnę – polowanie na сайгаков (zwierze z podrodziny antylop). W każdym razie podczas tej ludzkiej
inwazji zginęły śmiercią tragiczną wilczątka –maleństwa tej parki. Przesiedlili się bliżej jeziora, gór –
generalnie dziewicze tereny, ale i tam ludzie po pewnym czasie dotarli, podpalili szuwary (trzciny) dookoła
jeziora i kolejne wilczątka zakończyły żywot. W nadziei, że w górach uwolnią się od towarzystwa ludzi,
Акбарa и Ташчайнар osiedli się właśnie tam. Jednak i w ta pozornie bezpieczna kryjówka nie zdołała
uchronić ich przed nieproszonym towarzystwem niecywilizowanych ludzi.

izabela soltysik 59
Latem w rezerwacie Moyunkum parze młodych wilków urodziły się pierwsze młode. Kiedy nadszedł czas
polowania, rodzina wyruszyła za saigami. Nagle na stepie pojawili się ludzie: zabijając chronione saigi,
chcieli w ten sposób zrealizować plan dostawy mięsa.
To nie jest polowanie, to kłusownictwo – ktoś dał na to zgodę bo trzeba było uzupełnić
zapotrzebowanie na mięso.
1929 – pierwsza „pięciolatka” – пятилетка, plan ekonomiczny, na pięć lat wprzód planowało się
zapotrzebowanie na produkty i ich produkcję; żeby wypełnić plan robili takie „polowania” na
antylopy bo normalnie plany były niemożliwe do wykonania, korzystano z innych sposobów
Młode wilki nie przeżyły tego polowania. Awdij Kallistratov leżał związany w myśliwskim pojeździe
terenowym. Widząc zabijanie zwierząt, młody człowiek zaczął domagać się zaprzestania rzezi. Za to
Obadiasz został pobity, a następnie ukrzyżowany. Tymczasem para wilków osiedliła się w trzcinach i
urodziła pięć młodych. Zwierzęta zginęły, gdy w pobliżu rozpoczęto budowę drogi i podpalono trzciny.
W trzeciej części książki, losy wilków Акбары и Ташчайнара, ściśle łączą się z losami innych bohaterów.
Wilczyca: symbol matki, matka która prasiajetcja swoim rjebjonkam – żegna swoje dzieci, ona każdego dnia
będzie o nich myśleć; wg kultury kirgiskiej wilczyca nie jest w stanie zabić swojego dziecka; symbol
przyrody, natury; od urodzenia do śmierci i matka i przyroda myśli i dba o swoje dzieci

Boston i Bazarbaj
Miejscowy pijak i pasożyt Bazarbay Noygutov (Базар-бай) został wynajęty przez geologów jako
przewodnik. Wracając już do domu, zauważył wilcze legowisko z małymi wilczymi młodymi i zabrał je do
siebie, aby drogo sprzedać. Rodzice-wilcy - ta sama wilcza para - zauważyli stratę i wyruszyli w pościg.
Bazarbai postanowił ukryć się w domu Bostona Urkuncziewa, przywódcy kołchozowego, któremu bardzo
zazdrościł. Właściciela nie było w domu, ale jego żona gościnnie go przyjęła. W zamian synek Bostona
mógł pobawić się z młodymi. Gdy Boston dowiedział się, że Bazarbai zniszczył legowisko wilka, udał się
do niego z prośbą o oddanie młodych. Ten się nie zgodził, chociaż został ostrzeżony: wilki zaczną się mścić.
Wilcza para naprawdę zastraszyła całą dzielnicę. Wycie nie pozwalało zasnąć. Wilki atakowały ludzi lub ich
owce.
Boston postanowił zastrzelić wilki. Zabił samca, ale wilczyca zniknęła. Ze złamanym sercem i samotna,
wkrótce wróciła do domu Bostona, mając nadzieję na odnalezienie potomstwa, ale natknęła się na syna
kolektywnego rolnika. Zaczęła go lizać w taki sam sposób jak swoje dziecko, a następnie ostrożnie zaniosła
do legowiska. Boston usłyszał płacz dziecka. Aby powstrzymać wilczycę, strzelił najpierw w powietrze, a
potem w nią. A kiedy się zbliżył, zobaczył swojego syna z postrzałem w klatkę piersiową.
Бостон и его жена Гулюшкан stracili najcenniejsze - сына Кенджеша
Z żalu Boston zastrzelił Bazarbaja (sprawcę tragedii) i poddał się władzom.

60
Ludzkie okrucieństwo stworzyło tak wiele tragedii, dotykając wielu istnień ludzkich, wielu rodzin. Ta
powieść to okrutne ostrzeżenie autora, że ludzie powinni się nad tym zastanowić, bo własne okrucieństwo
nawet wobec słabszych stworzeń może wkrótce obrócić się przeciwko tobie.

• cel powieści: ujawnić ludzkie wady

• kompozycja:
o pierwsza część jest ożyciu Awdija Kallistratowa: dąży do prawego życia, ale jego poglądy na
kościół i Boga są odmienne od przyjętych. Idee Abdiasza nie znajdują zrozumienia, co
prowadzi do smutnego wyniku
o druga część: losy pary wilków w wizerunki Akbary i Taszchainara
o trzecia część to opowieść o kołchoźniku Bostonie, który żyje w trudnym okresie
przechodzenia od własności socjalistycznej do prywatnej. Działania ludzi doprowadzają do
śmierci wilczej rodziny, ale też tragedii Bostona.
• interpretacja tytułu
o każdy człowiek codziennie staje się uczestnikiem zmagań – ze sobą, z innymi ludźmi lub z
całym społeczeństwem. Regularnie jest zmuszany do obrony swoich zasad i przekonań, do
obrony samego siebie
o tytuł oddaje potrzebę dokonania przez każdego człowieka moralnego wyboru w życiu
• bohaterowie
o główny bohater: Obadiasz, były seminarzysta, który wcześnie stracił matkę i był
wychowywany przez ojca, próbujący zrozumieć sens boskiej ziemskiej egzystencji
podróżując po stepowych równinach. Losy bohatera autor przedstawia jako tragedię, gdyż w
wyniku prób nawrócenia otaczających go ludzi na wiarę w Boga życie Obadiasza
zostaje przerwane w wyniku gwałtownej śmierci.
o losy pozostałych bohaterów również kończą się tragicznie:
▪ wilcza rodzina, która w wyniku ludzkiego okrucieństwa utraciła liczne potomstwo,
ginie z rąk ludzi
▪ pasterze Bazarbaj i Boston – dramatyczne zakończenie ich życia, zabójstwo Bazarbaja
przez Bostona i przypadkowy śmiertelny strzał we własnego syna
• problematyka
o ostrzeżenie przed nadchodzącymi katastrofami w życiu ludzkości w postaci celowego
niszczenia otaczającej przyrody przez ludzi, jej niszczenia i lekceważenia prawdziwych
wartości ludzkich, popełniania bezwzględnych i okrutnych czynów, które prowadzą do
katastrofy, jak i do tragicznego finału życiowej drogi jednostek
o motyw przewodni: niepokój o utratę wiary w wzniosłe ideały, o cynizm konsumpcjonizmu,
o upadek obyczajów społecznych, o wzrost pijaństwa, narkomanii, przestępczości, o

izabela soltysik 61
 człowieka i jego otoczenie, o losy całego świata w obliczu niebezpieczeństwa katastrofy
nuklearnej
o człowiek i natura
▪ ludzkie okrucieństwo wobec przyrody (myśliwi przybywają do rezerwatu, aby
zabijać; Bazarbai kradł młode wilki; w trzcinach palone są wilcze młode)
▪ zwierzęta ukazane są jak ludzie, mają cechy które ludzie utracili (szlachetność, dbanie
o siebie nawzajem)
▪ ludzie są przeciwni zwierzętom, działają tylko dla zysku, są gotowi zabijać, kraść i
sprzedawać narkotyki, aby zarobić więcej niż inni
▪ kiedy ludzkość przestaje czuć się częścią natury, zarozumiale przyjmuje rolę swojego
właściciela, prędzej czy później przychodzi zemsta (Boston zostaje ukarany za
okrucieństwo ludzi w stosunku do natury – utrata syna)
▪ przyroda szuka kompromisu z człowiekiem, próbuje współistnieć z nim w
świecie. Ale mimo wszelkich starań bezczelna osoba odrzuca wszelkie próby
rozwiązania wszystkiego ze światem, przez co autorka pokazuje, że dopóki istnieje
człowiek, przyroda i otaczający świat nie mogą być w równowadze i porządku,
ponieważ samo istnienie osoba oznacza brak równowagi i brak porządku. To właśnie
jest podkreślane w pracy poprzez interakcję człowieka i wilków. Człowiek stara się je
zniszczyć, choć tak naprawdę nie wyrządzają mu krzywdy, ale aby się chronić,
dopuszcza się tego obrzydliwego aktu przemocy.
▪ ukazanie kontrastu między przyrodą a cywilizacją i sugestia, że człowiek niejako
stracił zdolność do uszanowania natury i życia z nią w harmonii
▪ fakt, że tylko wilczyca okazała ludzkie uczucia względem umierającego Авдия,
obnaża odczłowieczenie rodzaju ludzkiego
▪ wilki są przedstawiane jako prawdziwi przedstawiciele świata przyrody, żyjący
zgodnie z ustalonymi prawami oraz bardziej humanitarni i harmonijni w porównaniu
z przedstawicielami ludzkości
o relacje międzyludzkie
▪ Obadiasz jest życzliwą i szczerą osobą, która potrafi bronić swojego punktu widzenia
▪ inni bohaterowie rozwiązywali konflikty, bijąc i zabijając.
▪ Boston całe swoje życie poświęcił uczciwej pracy, ale wieśniacy mu zazdroszczą,
intrygują i robią z niego kułaka. (powieść ukazuje nikczemną stronę ludzkiej duszy)
▪ ludzie w swoim człowieczeństwie są wybiórczy: współczuli Гулюшкан utraty syna
ale jednocześnie odruchowo szukali zemsty (Бостон zastrzelił Базар-бая)
▪ system wartości współczesnych sobie ludzi (Kiedy Авдий pyta współtowarzyszy
polowania, u których się zatrzymał co jest ważniejsze: Bóg czy pieniądze, nawet mały
chłopczyk mówi, że to drugie, bo pozwalają żyć lepiej)
62
 ▪ Ajtmatow wyraża przekonanie, że za takim porządkiem świata stoi ideologia, która
nie dopuszcza żadnych form nierówności społecznej
▪ dla dobra ogółu wszyscy powinni pracować tak samo byle jak, a nie tak samo dobrze
– ten porządek utrzymuje się w państwie dzięki temu, że co bardziej oporne jednostki
wysyłano na tytułową плахę – czyli na ścięcie (плахa oznacza kłodę drewna na której
skazany kładł głowę i czekał na precyzyjne uderzenie lub platformę, na której
zachodziły te egzekucje)
o człowiek i jego natura
▪ pytania o ludzką osobowość, jej obrzydliwą istotę i chciwą naturę
▪ cłowiek w gruncie rzeczy przedstawiony jest jako bardzo odrażająca istota, która nie
docenia ani swojego gatunku, ani otaczającego go świata, w którym egzystuje. Są
wyjątki, ale ludzie z natury są przyzwyczajeni do poniżania każdego, kto w jakiś
sposób się od nich różni lub burzy ich stereotypy (Awdija)
▪ wątek wyobcowania ludzi, których charakter i zachowanie wykracza poza granice, na
które pozwala stereotypowe myślenie ugruntowanego społeczeństwa, nawykłego do
niszczenia wszystkiego, co jest poza jego zrozumieniem, i wszystkiego, co rzekomo
narusza wszelkie prawa moralności. Społeczeństwo stara się zniszczyć wszystko, co
uważa za niepodobne lub różne od siebie
▪ jeśli coś wykracza poza wyznaczone – przyjęte od dawna – granice, to ludzie
zaczynają zaprzeczać, że to „nowe” może być dla nich lepsze
▪ kwestia sumienia, spór między sumieniem a cynizmem – ważne jest uświadomienie
sobie niebezpieczeństwa samozniszczenia ludzkości, ale nie wszyscy są w stanie to
zrobić
o перестройка
▪ czas wielkiej przebudowy kraju – gospodarczej, politycznej, duchowej
▪ powieść staraja się zrozumieć przyczyny tych negatywnych procesów
▪ elementy korozji społecznej, które pojawiły się w ostatnich latach, wywarły
negatywny wpływ na duchowe nastroje społeczeństwa, w jakiś sposób
niepostrzeżenie podważyły wysokie wartości moralne, które zawsze tkwiły w naszym
narodzie i z których jesteśmy dumni - przekonania ideologiczne, entuzjazm
robotniczy, sowiecki patriotyzm
▪ pojawia się pytanie: czy w Rosji można żyć dobrze? – nikt nie wie jak będzie
wyglądać życie w tym kraju po komunizmie, ale okrucieństwo, zdradzanie,
morderstwa jest już od tak dawno zakorzenione w społeczeństwie, że trudno będzie to
naprawić

izabela soltysik 63
 ▪ szczęście nigdy nie może się pojawić jeżeli opieramy je na śmierci innych, w ZSRR
nigdy nie opuszczano idei, dla idei zrobić można było wszystko, przyjaźnie nie mogły
być ponad ideę, dlatego zabijano mimo wszystko
▪ od razu po rewolucji zaczęło się sprzedawanie przyjaciół i morderstwa, wypełnianie
rozkazów, zabijanie przeciwników – z uwagi na to nie ma możliwości aby prowadzić
normalne życie

44. Проблемы наркомании и алкоголизма в Советском Союзе на

примере романа Чингиза Айтматова Плаха.
• określenie „profesjonalny alkoholik” – ludzie którzy idą pracować, aby zarobić pieniądze za które
kupią spirtnyje napitki, oni profesjonalnie przepijają wszystkie pieniądze, łapią się wszystkiego aby
zarobić na alkohol
• charakterystyka społeczeństwa
o „ober” – główny komandor grupy, dawny wojskowy, wodziciel
o „hunta” – tak nazywają swoją grupę, kraj któremu przewodzi „żołnierz”, żołnierz rewolucji
1917 roku (stalin ubierał się jak żołnierz, brjuki z lampasami, chociaż nie był nim)
o „artist” - inteligencja
o „aborygeny” – kołchoźnik, jeździ traktorem; dzicy ludzie
o „miszasz” = orginal, „karki, byczki, dresy”, upotreblać (nadużywać) słowa „бля”
• Ajmatow opisuje przekrojowo społeczeństwo rosji, przechodzi przez wszystkie rodzaje ludzi (ober,
miszasz, itp.) ---- oni za butelkę wódki zrobią wszystko, nie myślą o niczym, nawet czy umrą, bo
chcą tylko pić
• Baston – pastuch, pracuje w kołchozie, pochodzi z kirgizji, on wie gdzie wyprowadzać owce aby
wypełniać plany pięcioletnie, jego przyjaciel potknął się i uderzył głową w kamień i umarł, według
kultury islamskiej trzeba zająć się bliskimi zmarłego jeśli miało się jakiś związek z jego śmiercią;
poślubił żonę przyjaciela i stał się ojcem dla jego dzieci
o jest dobrym członkiem społeczeństwa, zawsze wypełnia plan, jego gospodarstwo jest czyste,
całkiem dobrze zarabia
o zabiera agbarie trzy ostatnie szczenięta bo może dostać trzy butelki wódki za nie
o wilczyca w zemście (potrzebowała kogoś wykarmić) zabiera nowonarodzonego syna bastona,
baston strzela do wilczycy w jej głowę, ale kula przechodzi bokiem i dotyka też dziecko,
więc ginie i wilczyca i jego syn
o Baston odjeżdża bez słowa na koniu, nie wiadomo dokąd
• przyczyny narkomanii i alkoholizmu
o zepsucie moralne
64
 o chęć oderwania się od rzeczywistości
o poszukiwanie alternatywy dla dotychczasowego życia
o nuda
• Авдий Каллистратов – porządny, dobry obywatel, który zawsze dążył do tego, by pomagać
ludziom i przywrócić ich na ścieżkę uczciwego życia
o wychodził z założenia, iż każdy człowiek kryje w swojej duszy dobro, jednak później okazało
się, że był w błędzie
o protestuje przeciwko narkomanii, zabójstwom, okrucieństwu względem przyrody i drugiego
człowieka. Sam jednak nie może stawić czoła zgorszeniu i zatraceniu moralności w
społeczeństwie
• ludzie handlujący marihuaną, narkomani nie mają innego sensu życia niż picie
• apel do społeczeństwa o nieprzymykanie oczu na niesprawiedliwość i niemoralność tego świata
o pokazane na przykładzie Awdija, który został zamordowany za to, że próbował to zwalczyć –
jeden człowiek to za mało, całe społeczeństwo musi się zmienić
• mordercy-pijacy powoli zabijają sami siebie, zarówno fizycznie jak i moralnie; bezduszne, zepsute
moralnie społeczeństwo w powieści dostarcza młodym ludziom narkotyków, zabija Авдия, niszczy
przyrodę, nie mając przy tym jakichkolwiek wyrzutów sumienia
• wszystkie problemy ludzkości rodzą się z braku moralności - dlatego należy przede wszystkim
pobudzać w ludziach miłość, szczerość i dobroć, tak jak robił to główny bohater powieści

45. Правдоискатели в романе Чингиза Айтматова Плаха.

• poszukiwacz prawdy to osoba, która nie godzi się na bierną egzystencję w odgórnie narzuconym
porządku świata, która weryfikuje pewne arbitralne nakazy, normy-myśli i podejmuje próbę
stawienia oporu . Jedynym poszukiwaczem prawdy w powieści wydaje się być Awdij
• nie potrafi przyjąć postawy biernego przyjmowania świata w jego zastałym kształcie
o już kiedy był w seminarium duchownym, okazał się być niepokornym duchem – został
wyrzucony za herezję, co oznacza, że próbował polemizować z odgórnie przyjętymi
dogmatami wiary
• chwytał szanse, by móc zmienić swoje życie, kiedy wiedział, że nie toczy się ono dobrym torem
o pojechał ze zbieraczami konopi, pod pretekstem pisania artykułu o ich życiu, jednak od
samego początku nosił się z zamiarem wpłynięcia na ich postępowanie, chciał pokazać im
inną ścieżkę i unaocznić, że mogą się zmienić
o kiedy zrozumiał, że jego zamysły w stosunku do zbieraczy konopi spełzły na niczym, bez
wahania pojechał na polowanie z ledwie co poznanymi na dworcu ludźmi, by również móc
wpłynąć na ich losy
izabela soltysik 65
• nie zraża się niepowodzeniami, poprzez rozmowę próbował wpłynąć na ich sposób myślenia, np.
o zapytał myśliwych o to, co jest ważniejsze: Bóg czy pieniądze
o Trafiając w szeregi grupy handlujących marihuaną narkomanów, próbuje im wyjaśnić sens
życia (to nie dla pieniędzy i krótkotrwałych przyjemności, a dla innych ludzi powinniśmy żyć)
• swoim zachowaniem pokazuje, jak ważna rolę odgrywa wspólna walka ze złem
• okazuje się jednak, że tacy poszukiwacze prawdy są niewygodni dla społeczeństwa, że posuwają się
oni za daleko w swoich działaniach, gdyż obnażają prawdę o rzeczywistości, o tym, że większość
ludzi to tylko pionki w machinie totalitaryzmu, biernie poddające się jej bezsensownym prawom, nie
podejmujące najmniejszego wysiłku, by uczynić swoje życie i siebie samych lepszymi
o za takie odstępstwo od normy grozi surowa kara (śmierć Awdija)

Awdij – Chrystus
• Awdij, niby Chrystus, zostaje ukrzyżowany za to, że podważył autorytet boga tamtych czasów, czyli
partii
• chciał naruszyć ustanowione prawa i dlatego musiał zginąć
• Awdij przejmuje rolę Chrystusa tamtych czasów – pokazuje w ten sposób, że każdy jest Panem
swego życia i wyłącznie zwrot wszystkich ku wartościom chrześcijańskim jest w stanie
uratować ludzkość

46. Время и люди в Детях Арбата Анатолия Рыбакова.

czas
• napisana w 1966 r., opublikowana w 1987 r., nurt literatury antystalinowskiej (materiał poznawczy
miał większą wartość niż warstwa artystyczna)
• wydarzenia z lat 1922-1935 – czystki, represje, zsyłki, stalinowski reżim
• główna akcja toczy się w połowie lat 30.
• powieść jest w pewien sposób beletrystycznym ukazaniem historii
• niezapowiedziane, nieumotywowane przeskoki w akcji pomiędzy życiem młodzieży na Arbacie a
gabinetem Stalina oraz zsyłką Saszy (panorama, szeroki przekrój akcji)
• ramy czasowe powieści: listopad 1933 - grudzień 1934
• to, o czym pisały gazety, czym żyli ludzie w 1934 r., jest w przeważającej części prawdą historyczną.
o Od śmierci Lenina minęło zaledwie dziesięć lat. Wciąż żywa jest atmosfera zaciekłej walki z
opozycją (przeciwnicy Lenina), która rozwinęła się bezpośrednio po śmierci Lenina i w
której autorytet sekretarza generalnego Komitetu Centralnego znacznie wzrósł.
o "Gwardia leninowska" została zastąpiona przez przywódców "szkoły stalinowskiej". W
styczniu 1934 roku zbiera się XII Zjazd Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii
66
 Bolszewików, nazywany "kongresem zwycięzców", a po latach będzie się o nim mówić jako
o "kongresie straconych".
• w takim właśnie trudnym czasie rozgrywa się akcja powieści.
miejsce
• "największy dom na Arbacie pomiędzy Nikolsky i Denny Lane"
• młodzi ludzie, którzy mieszkają w tym domu i uczęszczają do tej samej szkoły, pochodzą z bardzo
różnych środowisk i mają różne poglądy na życie
• Na wybór scenerii wpłynęły także osobiste doświadczenia autora: wielokrotnie mówił o swoim
dzieciństwie i młodości spędzonej na tej właśnie ulicy, na tym właśnie podwórku (его детстве и юность
прошли на этой самой улице, на этом самом дворе)

zadaniem autora jest zrozumienie genezy i konsekwencji tragedii lat 30. XX wieku

ludzie
• społeczeństwo radzieckie przedstawione bez retuszy i niedomówień
• ofiary czystek, represji, zsyłek
o Sasza Pankratow
• karierowiczostwo
o Jura Szarok
• cynizm
• Sasha Pankratov z rodziny inteligenckiej
• Yura Sharok, syn krawca (robotnik według kwestionariusza)
• dzieci profesora Wika i Vadim Moralevich
• osierocone siostry Nika i Waria Ivanov
• syn palacza Maxim Kostin.
• Maksym Kostin
• ich szkolna koleżanka Lena Budyagina zaprzyjaźnia się z nimi
• ojciec Leny, Budiagin, jest członkiem Komitetu Centralnego, dyplomatą, obecnie zastępcą komisarza
ludowego, przyjacielem Stalina na wygnaniu
losy tych młodych ludzi odzwierciedlają (отразилась) losy kraju

• Stalin jako główny bohater: próba przeniknięcia jego psychiki, sposobu myślenia, motywów
postępowania, to przekonany o swojej nieomylności, podszyty urazami i kompleksami przebiegły,
intrygujący zarozumialec. Uważał, że jego przeznaczeniem jest kierowanie krajem i że nieuniknione
jest likwidowanie nawet pokonanych wrogów. Przypisywał sobie głębokie rozumienie zalet i wad
rosyjskiego ludu. Za nic nie chciał pozwolić na kontynuację gospodarczego rozwoju w ramach NEP-
izabela soltysik 67
 u, który umożliwił odrodzenie się gospodarki ZSRR po rewolucji i wojnie domowej. Uważał, że
błędem jest zaszczepianie rosyjskiemu chłopu mentalności farmera. Jedyna forma posiadania ziemi
może mieć charakter kolektywny, spółdzielczy, na pewno nie indywidualny. W linii rozwoju kraju i
taktyce sprawowania władzy widział w sobie następcę Piotra I i Iwana Groźnego. Z zasady nie ufał
nikomu i za kluczowe uważał osłabianie aparatu państwowego i partyjnego przez ciągłe
przetasowania, wymiany, przenosiny. Widział związki między ludźmi i starał się je metodycznie
osłabiać i przerywać. Z zimnym wyrachowaniem oceniał wartość, czasową przydatność i ewentualne
osobiste ambicje, dawnych i obecnych współpracowników, szacował ich możliwości, intelekt,
charyzmę, powiązania.
• kształtujący się na przełomie lat 20. i 30. system represji politycznych wiązał w jeden węzeł, który
spajał sprawców i wykonawców wszystkich szczebli. Aby narzucić i podsycić powszechny
"czujność", nowe fakty sabotażu, dywersji, przewrotu ideologicznego muszą być "ujawniane", a
"Ujawnione" fakty z kolei podsycają podejrzliwość Stalina, jego nieufność wobec członków jego
wewnętrznego kręgu. Jedną z najbardziej sugestywnych scen w powieści jest wewnętrzny monolog
Stalina, w którym ocenia on swoich współpracowników. Szuka ciemnej plamy w biografii każdego z
nich lub jakiejkolwiek słabości, która mogłaby przekształcić się w bezpośrednią winę przed
Stalinem, a tym samym wobec partii

47. Молодое поколение в Детях Арбата Анатолия Рыбакова.

• na przykładzie grupy młodych mieszkańców stolicy autor opisał narodziny systemu totalitarnego, z
donosicielstwem, szpiegostwem i nieustanną „czujnością” wobec rzekomych i rzeczywistych
wrogów klasowych, z czystkami, represjami, zsyłkami, karierowiczostwem i cynizmem
funkcjonariuszy partyjno-rządowych.
• jedna z pierwszych powieści o losach młodego pokolenia lat 30., czasu wielkich strat i tragedii
• odtwarza losy tamtego pokolenia, starając się rozwikłać mechanizm władzy totalitarnej, zrozumieć
"fenomen" Stalina i stalinizmu
• szeroko zakrojony opis losów pierwszego pokolenia ludzi radzieckich, którzy rozpoczęli dorosłe
życie po rewolucji i wojnie domowej, których dzieciństwo naznaczone było kultem jednostki

Sasza Pankratow
Istota tego, co się dzieje, ujawnia się przede wszystkim w losach Saszy Pankratowa. Jeden z pierwszych
rozdziałów powieści opowiada o spotkaniu prezydium partii instytutu, na którym ma zostać omówiona
sprawa studenta Pankratowa, który publicznie wyraził swoje niezadowolenie z lekcji rachunkowości.
Główna kwestia na spotkaniu dotyczy zastępcy dyrektora Krivoruchko, członka partii od 1914 roku i
człowieka z legendarną przeszłością wojskową, który jest oskarżony o zaniechanie budowy akademika dla

68
studentów - ale to tylko wymówka. Krivoruchko nie ma tak na prawdę do czynienia z akademikiem.
Криворучко нужно расправиться, в сущности, не за общежитие, а за то, что он когда-то состоял в оппозиции.
Los Saszy Pankratowa zależy całkowicie od tego, jakie stanowisko zajmie wobec Krivoruchko, czy
poprze oskarżenie, czy nie. To młody człowiek o prostolinijnym spojrzeniu na życie, któremu obce są
kompromisy. Nie poparł oskarżenia i został skazany na trzy lata administracyjnego zesłania we wschodniej
Syberii - artykuł 58, paragraf 10. W wyroku nie napisano nawet, na co dokładnie został skazany.
Sceny uwięzienia Saszy ukazują proces dojrzewania młodego mężczyzny, załamywanie się
niekwestionowanej wiary w mądrość polityki przywódcy. Odporność na strach jest tym, co kieruje całym
zachowaniem Saszy.
Sasza Pankratow jest dzieckiem swoich czasów, ale nie dzieckiem systemu, który ukształtował się w
latach 20. i 30. ubiegłego wieku.

48. Человек и история в Доме на Набережной Юрия Трифонова.

by Joanna Banaszak (joanna.banaszak4@gmail.com):
Trifonow opisuje czasy dotyczące końca lat 30 i początku lat 50, nie tylko pod względem epoki, ale także jako istotę życia, której
fenomenem została sformułowana przez niego postać głównego bohatera opowieści pt. „Dom nad rzeką Moskwą” – Władymira
Glebowa. Pisarz nie jest w tym wypadku ani pesymistą ani optymistą. Główny bohater jest zarówno obiektem jak i subiektem
opisywanej epoki tzn., że jest czynnikiem, który przyczynia się do jej powstania. Problem ten nurtował wielu ówczesnych
klasyków epoki. Zajmuje on główne miejsce w twórczości Trifonowa jak sam pisze: „Моя проза не про каких-то мещан, а про
нас с вами. Она про то, как каждый человек сопряжен со временем”. Autor poddaje analizie stany, w których znajduje się
dusza człowieka. Porusza także problem dotyczący zmian zachodzących w człowieku w przeciągu życia. Ukazuje życie dla
konkretniej rzeczywistości. Cała historia zaczyna się w latach ’70. Glebował pracował jako językoznawca. Różnił się od
zwykłych ludzi tym, że żył w komforcie. Ale czy był szczęśliwy? Glebow po latach, w sklepie meblowym, spotyka się ze swym
przyjacielem z dzieciństwa – Левкой. Glebow kupuje mebel, na który mało kto może sobie pozwolić. Tutaj unaoczniony zostaje
kontrast między zamożnym Glebowem a biednym Lewkoj. Glebow cofa się do lat dzieciństwa, gdzie jego życie nie było usłane
różami. Matka pracowała jako kasjerka w kinie, a ojciec w fabryce. Pomimo tego osiągnął w życiu swoje ideały, stał się kimś, ale
za jaką cenę? Można powiedzieć, że dzieciństwo Glebowa było wyznacznikiem jego dalszych losów. Urodził się i wychował w
małym, dwupiętrowym domku, który znajdował się na tej samej ulicy, co dom nad rzeką Moskwą. Glebow w dzieciństwie chciał
być w centrum uwagi(zapraszał wybrane dzieci do kina). W szkole uważali go za kogoś ważnego. Jednak pomimo tego był
zawistnym chłopcem np. gdy w szkole pojawił się Ловка obawiał się, że zajmie jego miejsce. Prawdziwe pragnienie człowieka –
spodobać się innym, dobrze się zaprezentować, przyciągnąć uwagę – wartości te w życiu Glebowa przekształcały się powoli w
najprawdziwszy konformizm. Glebow staje się człowiekiem nijakim: nie był zły, nie był też dobry. Swoje zachowanie
dopasowywał do danej sytuacji. Już od dzieciństwa Glebowa charakteryzowała tchórzliwość i niezdecydowanie. Wielokrotnie
uchodziło mu to płazem, np. podczas pobicia Ловки oraz kiedy był na dywaniku u jego ojca. Zawsze postępował jak tchórz, ale
wychodził cało z opresji. Cechy te nabierały na sile przez cale jego życie. Nigdy w życiu nie podjął żadnej ważnej decyzji, zawsze
był pośrednikiem. Nic sobą nie reprezentował. Przywykł do tego, aby chować się za czyimiś plecami. Poważnymi decyzjami oraz
odpowiedzialnością obarczał zawsze innych. Właśnie takie dziecięce niezdecydowanie zmienia się w skrajną bezosobowość. Lata
studenckie przypadają na rok ‘47(jest to początek drugiej fali represji). Glebow studiuje na uniwersytecie gdy rozpoczynają się
czasy powojenne – Stalinizm. Ludziom nie bardzo się powodziło, na ulicach było sporo przestępców. Były to ciężkie czasy dla
ludzi, m.in. dla tego, że występowały problemy ze zdobyciem żywności. W tym czasie nienawiść Glebowa względem tych,

izabela soltysik 69
którym lepiej się powodzi (jak np. Ганчуки, Шулепникове) coraz bardziej rosła i zjadał go od środka. Spowodowała, że jego
dusza została powoli zatracona. Zanikły ostatnie oznaki człowieczeństwa jak moralność, miłość i cierpienie. Coraz bardziej się
degenerował. Chciał tak jak wcześniej wszystkim się przypodobać, szczególnie profesorowi(co mu się zresztą udało, był częstym
bywalcem w domu profesora, uważano go za przyjaciela rodziny). Córka profesora Sonia kochała się w nim już od czasów
dzieciństwa, ale niestety w duszy egoisty nie ma miejsca na miłość. Traktował miłość Sonii nie jako cel ale jako środek. Pojęcie
czystej, prawdziwej miłości dla niego nie istniało. Bez jakichkolwiek wyrzutów sumienia wystawił profesora(śmierć babci była
dla niego wytłumaczeniem), rzuca też Sonię. Koniec końców Glebow osiąga swój cel. Ludzie „nijacy” osiągają cele w życiu i
dochodzą daleko, jednak osoby przebywające z nimi zawsze są na drugim planie i tracą na tym. Glebow kosztem innych osiągnął
swój cel – zdobył tytuł, ma piękny dom, drogie meble i wysoki status społeczny, ale brakuje mu najważniejszego: szczęścia i
ciepła rodzinnego oraz zrozumienia bliskich. Wydaje się być szczęśliwym człowiekiem, lecz to tylko pozory, ponieważ sumienie
nie daje mu o sobie zapomnieć. Cały czas przypomina mu o przeszłości, o tym jakim był i jakim jest człowiekiem. Jednak by
jakoś normalnie funkcjonować próbuje się z tym pogodzić i przystosować do tego, kim jest. Jeszcze w dzieciństwie Glebow
przeobrażał się w człowieka bez charakteru, konformistę – łajdaka, który teraz prowadzi dogodne życie i uczestniczy w różnych
międzynarodowych konferencjach. Długo i wytrwale dążył do swojego celu. Trifonow wspaniale ukazał problem czasu i
człowieka. Pisarz łączy czas przeszły i teraźniejszy pokazując, że nie można wyeliminować tego co już było. Jakaś niewidoczna
więź łączy to co minęło, z tym co jest określając przyszłość.

„dom nad rzeką moskwą” – дом на набережной

o Dom przypomina wyspę [tak jak matiora Rasputina], lata 30. – do początku władzy Stalina;
przypomina twórczość czechowa który zwracał uwagę na czas, czechow uważał się za obserwatora –
patrzył na jakąś scenę i momentalnie sobie wszystko obrazował i zaczynał spisywać
o Główny bohater przyjeżdża do sklepu z meblami, wówczas u każdego była taka sama meblościanka,
bohater pojechał do antykwariatu aby kupić jakieś inne meble
o W moskwie wówczas jest ogromny skwar, gorąco

Trifonow opisuje czasy dotyczące końca lat 30, połowy 40 i początku lat 70. Wspaniale ukazał problem
czasu i człowieka. Pisarz łączy czas przeszły i teraźniejszy pokazując, że nie można wyeliminować tego
co już było.

treść i analiza
Badacz, krytyk literacki Vadim Alexandrovich Glebov, który zgodził się w sklepie meblowym kupić
zabytkowy stół, przybywa tam i w poszukiwaniu potrzebnej mu osoby przypadkowo natrafia na swojego
szkolnego przyjaciela Levkę Shulepnikova, miejscowego robotnika, który zszedł i najwyraźniej sam
pije. Glebov woła go po imieniu, ale Szulepnikow odwraca się, nie rozpoznając go lub udając, że go nie
rozpoznaje. To bardzo boli Glebowa, nie wierzy, że jest winny czegokolwiek przed Szulepnikowem i
ogólnie, jeśli ktoś jest winny, to czasy.
• Scena przypomina mistrza i małgorzatę – tam też był skwar, dwóch znajomych się spotyka, są meble
z antykwariatu
• Wtedy meble z antykwariatu uznawało się za oznakę wysokich zarobków i pozycji
70
Bohater zaczyna wspominać przeszłość, dzieciństwo; jego mama była kontrolerką biletów w kinie, żył też z
babcią, mieszkał w specjalnym domu, miał autorytet, możliwości aby zapraszać inne dzieci do kina za
darmo
Anton był inteligentem z dobrej rodziny którego zastrzelili na wojnie – tak się kończy historia jedynego
pozytywnego bohatera
• Dla trofojewa tacy bohatera nie są ważni, potrzebni – liczą się tacy jak glebow
Szulepnikow – miał w domu projektor i mógł pokazywać w domu filmy; glebow wkupuje się w przyjaźń z
nim, jest traktowany jak bohater bo ochronił przed chuliganami (których sam opłacił); od teraz ma dostęp do
takiego nomenklaturnego domu gdzie było wszystko
• matka liofki wypowiada specyficznie „s” – z francuskiego, pochodzi z arystokracji, makaronizmy;
podobała się ona mężczyznom którzy mają władzę i pieniądze; ojciec liofki (komunista) właśnie był
takim człowiekiem, wziął za żonę piękną arystokratkę z dzieckiem
Glebę nazywano „батон” = „buła”, jest miękka jak plastelina, rozdawał takie pszenne pieczywo wybranym
osobom – nie chce ich poczęstować, chce ich uplastycznić żeby byli na kształt tego jak on chciał, chciał aby
w przyszłości dla niego pracowali
• gleba nie robił niczego z pobudek serca, z dobroci
Gleba miał przyjaciółkę sonię – skupił się na tym żeby zbliżyć się do jej ojca, profesora, który mógłby
pomóc mu napisać pracę naukową, nie zależało mu na niej, bardziej zależało mu na korzyściach płynących z
tej znajomości
Wyjeżdżają na daczę na imprezę organizowaną przez sonię i tam okazuje się że wszyscy myślą że on i sonia
są razem, wobec tego postanawia to wykorzystać i zaczyna się zachowywać jakby to była prawda – chociaż
wcześniej nie czuł że oni są w tak bliskiej relacji
• Sytuacja podobna do Eugeniusza Oniegina – on pisał listy do kobiety i zbliżył się do niej
Motywy:
• glebowa nie można nazwać „lisznim człowiekiem”, nie jest ani pozytywny ani negatywny; jest
„typowy” – szary człowiek, szedł po trupach do celu; Предательство глебова – он предал всех
• Lisznim człowiekiem mógłby być szulepnikow, ale też nim nie jest – bo on niezbyt wykorzystywał
te możliwości, zwłaszcza później gdy wpadł w nałóg alkoholowy
• Glebow nie jest maleńkim człowiekiem; on dokładnie wie czego chce i dąży do tego; maleńcy ludzie
(np. u Gogola w szynelu)
• Gdyby nadać glebowi maskę, byłaby ona szara, bo nie jest na tyle dobry by dać mu białą, i nie tak
zły by dostać czarną = typowy szary człowiek
o Обычный = никакой = Глебов
Bohaterowie
• Szyrejko – łysy w okularach; Druziajew – wojskowy płaszcz пиджак, штаны, брюки – штатские

izabela soltysik 71
 o Tak jak oni ubierali się i wyglądali stalin i beria; Trifonow zobrazował ich w postaciach
szyrejki i druziajewa
Komunizm opierał się na filozofii materialistycznej; dziekani chcieli wiedzieć jakie figurki stoją w pokoju
hańczuka, jacy filozofowie to byli – okazuje się że to nie byli materialiści, a idealiści
Tak więc glebow dał dowody dziekanom aby pozbyć się hańczuka; postanowiono zrobić spotkanie na
którym uczniowie wypowiedzieliby się o profesorze
On woli aby jego babcia umarła, bo wtedy nie będzie musiał iść się wypowiadać na zebraniu; rzeczywiście
jego babcia umarła; tak głęboko zamartwiał się jak powinien postąpić że modlił się o śmierć bliskiej osoby
Ostatecznie wszystko idzie po myśli glebowa: dostał stypendium, dostał się do wyższej szkoły, później był
uczonym, jeździł do paryża na konferencje; dlatego już później nie chodzi do Hańczuków, dostał już to co
chciał (oprócz tego był niemile widziany już tam)
Najważniejsze dla glebowa jest to, że udało mu się o wszystkim zapomnieć

Podobieństwo do zbrodni i kary jest, ale nie jest to to samo; u glebowa nie było aż takiej zbrodni aby dostać
karę, sonia też się nie poświęca dla niego (mówi mu „rób co chcesz”)

GLEBOW
• Glebow po latach, w sklepie meblowym, spotyka się ze swym przyjacielem z dzieciństwa – Левкой.
Glebow kupuje mebel, na który mało kto może sobie pozwolić. Tutaj unaoczniony zostaje kontrast
między zamożnym Glebowem a biednym Lewkoj.
• Glebow cofa się do lat dzieciństwa, gdzie jego życie nie było usłane różami. Matka pracowała jako
kasjerka w kinie, a ojciec w fabryce. Chciał być w centrum uwagi, zapraszał dzieci do kina, gdy
pojawił się Lowka, bał się, że zajmie jego miejsce.
• Lata 40 (prawie 50) - studia, stalinizm
Zazdrości tym, którym się lepiej powodzi, zazdrość zjada go od środka. Traci przez to
człowieczeństwo, moralność, poczucie miłości, robi wszystko dla swoich korzyści, żeby się innym
przypodobać szczególnie profesorowi (co mu się zresztą udało, był częstym bywalcem w domu
profesora, uważano go za przyjaciela rodziny). Córka profesora Sonia kochała się w nim już od
czasów dzieciństwa, ale niestety w duszy egoisty nie ma miejsca na miłość. Traktował miłość Sonii
nie jako cel ale jako środek. Pojęcie czystej, prawdziwej miłości dla niego nie istniało. Bez
jakichkolwiek wyrzutów sumienia wystawił profesora (śmierć babci była dla niego
wytłumaczeniem), rzuca też Sonię.
• Glebow kosztem innych osiągnął swój cel – zdobył tytuł, ma piękny dom, drogie meble i wysoki
status społeczny, ale brakuje mu najważniejszego: szczęścia i ciepła rodzinnego oraz zrozumienia
bliskich. Wydaje się być szczęśliwym człowiekiem, lecz to tylko pozory, ponieważ sumienie nie daje
mu o sobie zapomnieć. Cały czas przypomina mu o przeszłości.

72
 49. Лолита Владимира Набокова – роман гения или скандалиста?

streszczenie
Humbert Humbert, trzydziestosiedmioletni nauczyciel literatury francuskiej, ma
niezwykłe upodobanie do nimfetek, jak je nazywa – uroczych dziewczynek w wieku od
dziewięciu do czternastu lat. Długoletnie wrażenie z dzieciństwa dało mu to podziemne
doświadczenie, które odwróciło się od bardziej dojrzałych kobiet. Akcja powieści
wyznaniowej, napisanej przez przebywającego w więzieniu Humberta, sięga lata 1947
roku. Dziesięć lat wcześniej, mieszkając w Paryżu, ożenił się, ale żona opuściła go dla
rosyjskiego pułkownika emigracyjnego tuż przed jego przeprowadzka do Ameryki. Tam
brał udział w różnych projektach badawczych, leczył się w sanatoriach na melancholię,
a teraz, po opuszczeniu kolejnego szpitala, wynajął dom w Nowej Anglii od pani
Charlotte Hayes. Gospodyni ma dwunastoletnią córkę Dolores – Lo, Lolita,
wspomnienie tej dziecięcej miłości Humberta,
Humbert zwierza się na kartach swojego pamiętnika z utrzymującego się pragnienia
Lolity, gdy nagle dowiaduje się, że jej matka wysyła ją na letni obóz. Charlotte pisze list
do Humberta, wyznając mu miłość i żąda opuszczenia jej domu, jeśli nie podziela jej
uczuć. Po pewnym wahaniu Humbert przyjmuje ofertę „przejścia od najemców do
współlokatorów”. Żeni się z matką, nie zapominając ani na chwilę o przyszłej
pasierbicy. Od teraz nic nie będzie mu przeszkadzać w komunikowaniu się z
nią. Okazuje się jednak, że po ślubie Charlotte zamierza wysłać Lolitę zaraz po obozie
do pensjonatu, a potem do Beardsley College. Plany Humberta upadają. Kąpiąc się w
leśnym jeziorze, chce utopić żonę, ale nie może tego zrobić, bo z żalem dowiaduje się,
że ze wzgórza obserwuje ich sąsiad artysta.
Pani Humbert znajduje i czyta pamiętnik męża i całkowicie go demaskuje. Podczas gdy
on gorączkowo myśli o tym, jak wyjść z tej sytuacji, Charlotte ze łzami w oczach i złości
biegnie przez ulicę, aby wysłać listy i zostaje potrącona przez samochód.

Po pogrzebie żony bohater wyrusza w pogoń za Lolitą. Zdobywszy dla niej ubrania i
środki nasenne, informuje dziewczynę, że jej matka jest w szpitalu w przededniu
poważnej operacji. Po zabraniu Lolity z obozu, Humbert oprowadza ją po miasteczkach

izabela soltysik 73
i hotelach. W pierwszym z nich podaje dziewczynce tabletki nasenne, by nacieszyła się
jej snem. Tabletki nasenne nie działają. Noc udręki i niezdecydowania Humberta, który
nie śmie dotknąć Lolity, kończy się jej porannym przebudzeniem i uwodzeniem
ojczyma. Ku zdumieniu tej ostatniej Lolita nie była dziewicą, niedawno „próbowała” tego
z synem szefa obozu.

Intymność zmienia relacje Humberta z Lolitą. Ujawnia, że jej matka nie żyje. Od
sierpnia 1947 roku w ciągu roku podróżują po Stanach Zjednoczonych, zmieniając
motele, domki letniskowe, hotele. Bohater próbuje przekupić dziewczynę obietnicą
różnych przyjemności i grozi kłopotami, jeśli wyda go policji jako uwodziciela. Podróżni
mogą odkrywać liczne zabytki kraju. Równolegle toczą się między nimi
skandale. Niebiańska błogość nie obiecuje trwałego szczęścia. Zamiast ukrywać się
gdzieś w Meksyku, Humbert kieruje się na wschód Ameryki, by wysłać dziewczynę do
prywatnego gimnazjum w Beardsley.

1 stycznia 1949 Lolita kończy czternaście lat. Po części traci już urok nimfetyzmu, jej
słownictwo staje się nie do zniesienia. Żąda od Humberta pieniędzy na zaspokojenie
jego szczególnych zachcianek, ukrywając je, aby, jak podejrzewa, zaoszczędziwszy,
mógł od niego uciec. W gimnazjum zaczyna angażować się w teatr. Podczas próby do
sztuki „Zaczarowani łowcy” Lolita zakochuje się w jej autorze, słynnym dramaturgu
Quilty, nieodpartym bohaterze reklamy papierosów „Dromader”. Wyczuwając, że coś
jest nie tak, Humbert zabiera Lolitę z Beardsley na tydzień przed premierą.

Latem 1949 roku rozpoczyna się ich ostatnia podróż do Ameryki. Humberta dręczą
podejrzenia o jej zdradę. Boi się zostawić Lolitę samą na dłużej, sprawdza pistolet,
który trzyma w pudełku. Pewnego dnia zauważa w oddali jadącego za nimi Cadillaca w
kolorze wiśni. Ktoś wynajął detektywa, żeby ich śledził? Kim jest ten łysy pan, z którym
pospiesznie rozmawiała Lolita? Po drodze w miastach oglądają sztuki pewnych Quilties
i Damore-Block. Ich prześladowca zmienia samochody, niektórzy aktorzy znajdują się
w wiśniowym Cadillacu. Lolita oszukuje Humberta, prowadzi go za nos wraz ze
wspólnikami swojego nowego kochanka.

74
W Elphinstone Lolita trafia do szpitala z wysoką gorączką. Po raz pierwszy od dwóch
lat Humbert rozstaje się z ukochaną. Wtedy też choruje. Kiedy ma odebrać Lolitę ze
szpitala, okazuje się, że dzień wcześniej wyjechała ze swoim „wujkiem”.

Mija trzy i pół roku bez Lolity. Po pierwsze, Humbert jedzie tyłem śladami swojego
zaradnego rywala. Jesienią dociera do Beardsley. Do następnej wiosny leczy się w
sanatorium. Wtedy poznaje trzydziestoletnią naiwną, łagodną i bezmózgą dziewczynę
o imieniu Rita, która uratowała Humberta z kaftana bezpieczeństwa. Od roku wykłada
na Uniwersytecie Cantrip. I wreszcie trafia do Nowego Jorku, gdzie 22 września 1952
roku otrzymuje list od Lolity. Mówi, że jest mężatką, że spodziewa się dziecka, że
potrzebuje pieniędzy na spłatę długów, bo mąż jedzie z nią na Alaskę, gdzie ma
obiecaną pracę.

Humbert ustala adres ze stempla i zabierając ze sobą pistolet rusza w drogę. W jakiejś
chacie na obrzeżach małego miasteczka znajduje Lolitę, żonę prawie głuchego
weterana wojennego. W końcu ujawnia imię swojego uwodziciela: jest nim
dramatopisarka Claire Quilty, zdeprawowany geniusz, któremu nie są obojętne małe
dzieci. Myślała, że Humbert domyślił się tego dawno temu. Quilty, ukradnąwszy ja,
zabrał na ranczo, zapewniając, że jesienią będzie miał szczęście przesłuchać do roli w
Hollywood. Ale tam Lolitę czekały pijaństwa, narkotyki, perwersje i zbiorowe orgie, w
których odmówiła udziału i została wyrzucona na ulicę. Dalsza ciężka praca na
utrzymanie, spotkanie z przyszłym mężem...

Humbert proponuje Lolicie, aby natychmiast zostawiła z nim męża, ona odmawia, nigdy
go nie kochała. Humbert daje jej i jej mężowi cztery tysiące dolarów – dochód z domu
jej zmarłej matki – i wyrusza na polowanie na dramatopisarkę Claire Quilty.

Czuje coś w rodzaju wyrzutów sumienia z powodu Lolity. Humbert wraca do Ramsdale,
gdzie mieszkał z Charlotte, przenosi cały majątek na nazwisko Lolity, poznaje adres
Quilty'ego.

Następnie udaje się do Parkington, gdzie penetruje rodzinny zamek wroga i z

pistoletem w dłoni prowadzi z nim na wpół szaloną rozmowę, na przemian ze strzałami,
niewypałami, chybieniami, trafieniami, walką dwóch podupadłych ciała, czytając zdanie
wierszem. Wszystko to sprawia, że scena zemsty jest farsą. Quilty ucieka przed swoim
izabela soltysik 75
oprawcą, strzela do niego... W domu pojawiają się stali goście Quilty'ego, piją jego
wódkę, ignorując oświadczenie Humberta, że zabił ich pana. W tym czasie
zakrwawiony Quilty czołga się na górną platformę, gdzie „mocno bawił się, trzepocząc
płetwami; ale wkrótce ... zamarł - teraz na zawsze. Humbert opuszcza zamek.

„Lolitę”, swoje wyznanie, pisze najpierw w klinice psychopatycznej, gdzie bada się jego
umysł, a potem w więzieniu, czekając na proces, na który nie czekając umiera na zawał
serca. Wkrótce po Humbercie zmarła również Lolita, która w Boże Narodzenie 1952
roku została uznana za martwą dziewczynę.

"Lolita" jest najbardziej znaną ze wszystkich powieści Nabokova i pokazuje zamiłowanie pisarza do
skomplikowanej gry słów i opisowych szczegółów, które charakteryzują wszystkie jego dzieła. Jest to
powieść psychologiczna, w której pojawia się kwestia pedofilii.

Z jednej strony wielu mogłoby pomyśleć, że jest to książka o pedofilu, a sama powieść została napisana
przez skandalistę. Podobny wątek można znaleźć w jego wierszu "Lilith" z 1928 roku, w którym pokazał
wizerunek atrakcyjnej seksualnie dziewczyny, oraz w powieści "Czarnoksiężnik" z 1939 roku.

Uważa się, że Nabokov został zainspirowany do napisania Lolity przez anonimowe wyznanie Victora H.,
szlachcica z Ukrainy, który opowiadał o swoim życiu seksualnym, w tym o seksie z dziećmi. Nabokov
poprosił przyjaciela o przesłanie mu książki z tymi wyznaniami, gdy już pracował nad Lolitą.

Poza tym nie mógł opublikować książki w żadnym wydawnictwie w USA, ponieważ uznano ją za książkę o
pornografii, o pedofilu. Nabokov opublikował więc książkę we francuskim wydawnictwie Olympia Press,
które oprócz książek pisarzy publikowało także pornograficzne opusy.

Z drugiej strony sam Nabokov potwierdził, że jest to poważna książka z poważnym celem. Pod koniec
książki Humbert zdaje sobie sprawę, że zrujnował dzieciństwo Lolity, więc cierpi. Tak więc tekst jest w
pewnym sensie spowiedzią Humberta, ale należy się zastanowić, czy to naprawdę jest spowiedź, ponieważ
spowiedź powinna prowadzić do skruchy i zmiany zdania. Wspomniałem już o analogii ze Stavroginem. On
również wydrukował swoją spowiedź, ale arcybiskup nie wierzy w szczerość jego wyznania, ponieważ styl,
w jakim napisany jest list, sugeruje, że ma on raczej szokować niż wyrażać szczerą litość. Literackie,
fikcyjne dzieło Humberta, pełne aluzji i gry słów, z tego punktu widzenia nie może być spowiedzią.

76
Wydaje się, że choć Humbert wprost nazywa siebie złym człowiekiem, to chce się bronić, twierdząc, że jego
miłość do nimfetek ma charakter romantyczny, a on sam nie jest pedofilem. Oskarża więc Lolitę i
przedstawia ją jako diaboliczną, rozwiązłą dziewczynę, a drugą osobą, którą oskarża, jest Quilty. W ten
sposób czytelnik może mu nawet współczuć, ponieważ wydarzenia od początku do końca są nam
przedstawiane tylko z punktu widzenia Humberta. Znamy też powód, dla którego poszukuje on nimfetek -
jego miłość z dzieciństwa i jej śmierć są traumatyczne. Być może gdyby rozpoczął leczenie psychiatryczne,
nie skrzywdziłby Lolity. Głównym zadaniem czytelnika nie jest jednak uwierzenie narratorowi, ale
zrozumienie, jak czuje się jego ofiara.

Dopiero pod koniec tekstu Humbert uświadamia sobie swoją winę i przestaje patrzeć na Lolitę wyłącznie
jak na obiekt seksualny, a miłość do niej, którą przysięgał przez całą powieść, pojawia się dopiero teraz, z
perspektywy czasu, gdy zdaje sobie sprawę z tego, co zrobił i co stracił. Cóż, dlatego wcześniej zdecydował
się z nią podróżować, mimo że nie była już niewinna, uprawiała seks na obozie, a później, w szkole i klubie
dramatycznym, kłamała.

Ważne jest też to, że Humbert trafił do więzienia nie za pedofilię, a za morderstwo. Powiedziałbym nawet,
że można to zinterpretować tak, że Humbert, uświadomiwszy sobie swoją winę, daje Lolicie pieniądze i
zabija Quilty'ego - swojego sobowtóra - przenosząc na niego swoją zbrodnię.
Tak naprawdę nie jest to książka o pedofilii, a najważniejsze w niej jest słowo, język, który jest nośnikiem
idei, że to, co robi Humbert, jest złe.

Ona małe, naiwne dziecko, nie miała ojca, podobał jej się bo był przystojny, a później musiała jakoś
przetrwać. Humbert jako Europejczyk – ma korzenie europejskie. Też żyją w nim dwaj różni bohaterowie –
Humbert ojciec który o Lo dba i daje jej wykształcenie, a drugi wykorzystuje ją seksualnie.

50. Интертекстуальность в изучении Лолиты Владимира Набокова.

• Związek wyrazowy очарованных странников nakazuje sięgnąć do powieści Nikołaja Leskowa
"Очарованный странник". Związek jednego z drugim jest oczywiście zabiegiem celowym autora
Lolity. Czytelnik, który zauważy tę celowość postara się objaśnić sobie, czemu autor wprowadza w
tekst tę frazę i szuka tego co zbliża oba utwory. Więc intertekstualność wynika w rezultacie tego, że
autor tworzy tekst nr1 który odsyła nas do tekstu nr2. Prócz tego autor „rozdwaja się” na собственно
Автора и Рассказчика.
• Edgar Allan Poe (podobna postać, Anabelle, w poemacie Poego również kocha i umiera z powodu
choroby). Niektórzy zauważają, że pseudonim głównego bohatera, Humbert Humbert, przywodzi na

izabela soltysik 77
 myśl opowiadanie Poego "William Wilson", w którym bohater jest nawiedzany przez własnego
sobowtóra (motyw ten można dostrzec także w pościgu Clare Quilty za Humbertem).
• antybohaterowie Dostojewskiego: Humbert powiela zbrodnię Stawrogina, ale we współczesnym
otoczeniu. Jest również podobny do Swidrygajłowa, ale łączy obie jego cechy: miłość do dorosłej
kobiety i pociąg do dziecka (ponieważ zakochał się w niej i kocha ją, nawet gdy dorasta).
• analogia do prawdziwej sprawy, którą śledził Nabokov - porwania Sally Horner przez 50-letniego
mężczyznę. Humbet pyta w pewnym momencie, czy zrobił Lolicie to samo, co tamten mężczyzna.
Obie dziewczyny były w podobnym wieku.

51. Человек и тоталитарная система в повести Георгия Владимова Верный Руслан.

52. Концепция героя в повести Георгия Владимова Верный Руслан.

Pies stróżujący Rusłan przez całą noc słyszał coś wyjącego na zewnątrz, latarnie kołyszące się z
piskiem. Uspokoiło się dopiero nad ranem. Przyszedł właściciel i zaprowadził go w końcu do serwisu. Ale
kiedy drzwi się otworzyły, jasne białe światło nagle zalało jej oczy. Śnieg - tak wył w nocy. I było jeszcze
coś, co wzbudziło czujność Rusłana. Nad światem zawisła niezwykła, niesłychana cisza. Bramy obozu są
szeroko otwarte. Wieża była całkowicie zrujnowana - jeden reflektor leżał pod śniegiem, drugi wisiał na
drucie. Biały kożuch, nauszniki i czarny prążkowany kuferek, zawsze odrzucony, gdzieś z niego zniknęły. A
w koszarach Rusłan od razu to poczuł, nikogo nie było. Straty i zniszczenia oszołomiły Rusłana. Uciekli,
uświadomił sobie pies, i ogarnęła go wściekłość. Ciągnąc za smycz, wyciągnął właściciela z bramy - do
dogonienia! Krzyknął wściekły właściciel potem puścił smycz i machnął ręką. „Spójrz” – tak go zrozumiał
Rusłan, ale tylko on nie wyczuł żadnego śladu i był zdezorientowany. Właściciel spojrzał na niego,
wykrzywiając nieuprzejmie usta, po czym powoli zdjął karabin maszynowy z ramienia. I Rusłan zrozumiał:
wszystko! Tylko nie wiadomo dlaczego? Ale właściciel wie najlepiej, co robić. Rusłan posłusznie
czekał. Coś powstrzymywało właściciela przed strzelaniem, jakieś grzechotanie i brzęczenie. Rusłan
obejrzał się i zobaczył zbliżający się traktor. A potem stało się coś zupełnie niewiarygodnego - kierowca,
który wyglądał trochę jak więzień, wysiadł z traktora i bez strachu, asertywnie i wesoło przemówił do
właściciela: „Hej, Wołogdo, szkoda, że usługa się skończyła? I nie dotykaj psa. Zostaw to nam. Pies jest
drogi”. – No dalej – powiedział właściciel. „Dużo mówisz”. Właściciel nie zatrzymał kierowcy nawet
wtedy, gdy traktor zaczął niszczyć obozowe słupki ogrodzenia. Zamiast tego właściciel machnął ręką na
Rusłana: „Odejdź. I już cię nie zobaczę”. Rusłan się zgodził. Pobiegł drogą do wsi, najpierw w głębokim
oszołomieniu, a potem, nagle domyślając się, gdzie i dlaczego został wysłany, z pełną prędkością.

Następnego dnia rano kolejarze zauważyli na stacji obraz, który zapewne by ich uderzył, gdyby nie znali
jego prawdziwego znaczenia. Tuzin czy dwa psy zebrały się na peronie w pobliżu ślepej uliczki, spacerując
78
po niej lub siedząc zgodnie, szczekając na przejeżdżające pociągi. Zwierzęta były piękne, godne
podziwiania ich z daleka, nikt nie odważył się wejść na platformę, miejscowa ludność wiedziała, że zejście z
niej będzie dużo trudniejsze. Psy czekały na więźniów, ale nie przywieziono ich ani tego dnia, ani
następnego, ani tydzień później, ani dwa później. A liczba ich przychodzących na platformę zaczęła
spadać. Rusłan też tu biegał co rano, ale nie zostawał, ale po sprawdzeniu warty uciekł do obozu - tu, jak to
czuł, nadal pozostał jego pan. Pobiegł do obozu sam. Inne psy stopniowo zaczęły osiedlać się w wiosce,
naruszając swoją naturę, zgodził się służyć u nowych właścicieli lub ukradł kurczaki, gonił koty. Rusłan
znosił głód, ale nie brał jedzenia z rąk innych ludzi. Jego jedynym pożywieniem były myszy polne i
śnieg. Od ciągłego głodu i bólu w żołądku, jego pamięć słabła, zaczął zamieniać się w parszywego
bezpańskiego psa, ale nie opuszczał służby - codziennie pojawiał się na peronie, a następnie uciekał do
obozu.

REKLAMA
Kiedyś wyczuł właściciela tutaj, we wsi. Zapach zaprowadził go do kantyny stacji. Właściciel siedział przy
stole z jakimś nędznym człowieczkiem. – Spóźniłeś się, sierżancie – powiedział Shabby. „Wszystkie twoje
podeszwy są od dawna nasmarowane”. - „Wykonałem zadanie, pilnowałem archiwum. Teraz wszyscy
jesteście wolni i myślicie, że nie można się z wami skontaktować, ale wszystko jest wymienione w
archiwum. Tylko trochę i od razu wszyscy - z powrotem. Nasz czas jeszcze nie nadszedł”. Właściciel był
zachwycony Rusłanem: „Na tym polega nasze państwo”. Wyciągnął chleb. Ale Rusłan go nie
przyjął. Właściciel się zdenerwował, posmarował chleb musztardą i kazał: „Weź!” Zewsząd słychać było
głosy: „Nie torturuj psa, stróżu!” „Musimy go odzwyczaić. W przeciwnym razie wszyscy jesteście żałośni i
nikt nie ma litości do zabicia - warknął właściciel. Niechętnie otwierając kły, Rusłan wziął chleb i rozejrzał
się, gdzie go położyć. Ale mistrz z całej siły zatrzasnął szczęki. Trucizna płonęła od środka, płomień buchał
w brzuchu. Ale jeszcze gorsza była zdrada właściciela. Odtąd właściciel stał się jego wrogiem. I tak już
następnego dnia Rusłan odpowiedział na wezwanie Shabby'ego i poszedł za nim. Obaj byli zadowoleni,
Shabby, który uważa, że zyskał prawdziwego przyjaciela i obrońcę, oraz Rusłan, który jednak wrócił do
swojej dawnej służby - eskortując kampera, choć byłego.

REKLAMA
Rusłan nie brał jedzenia od swoich nowych właścicieli - uzupełniał się polowaniami w lesie. Tak jak
poprzednio, Rusłan pojawiał się codziennie na stacji. Ale już nie biegł do obozu, z obozu pozostały tylko
wspomnienia. Szczęśliwy - o usłudze. I nieprzyjemne. Porozmawiajmy o ich psich zamieszkach. To wtedy,
w strasznych mrozach, w których zwykle nie pracowali, podbiegł do komendanta obozowy konfident i
powiedział coś takiego, po czym komendant i cała władza rzucili się do jednego z baraków. „Idź do pracy” –
rozkazał szef. Barack nie zastosował się. A potem na rozkaz komendanta strażnicy przeciągali jelito długie z
pompy strażackiej do baraków, z tego jelita tryskała woda, zmywając swoim ciśnieniem więźniów z pryczy,
tłukąc szyby w oknach. Ludzie padali, pokryci lodową skorupą. Rusłan poczuł, jak wzbiera w nim

izabela soltysik 79
wściekłość na widok gęstego, żywego, poruszającego się jelita, z którego tryskała woda. Wyprzedzał go
Ingus, ich najinteligentniejszy pies – mocno trzymał zębami rękaw i nie reagował na krzyki
strażników. Ingus został zastrzelony z karabinu maszynowego przez Szefa. Ale wszystkie inne psy obozowe
już zębami rwały wąż, a władze były bezsilne ...

Kiedyś Rusłan postanowił odwiedzić obóz, ale to, co tam zobaczył, wprawiło go w osłupienie: po barakach
nie było śladu - stały tam ogromne, na wpół przeszklone budynki. I żadnych drutów kolczastych, żadnych
wież. A wszystko tak zalane cementem, ogniskami, że obozowych zapachów nie ma...

I wreszcie Rusłan czekał na swoją usługę. Pociąg zbliżył się do peronu i zaczęły z niego wychodzić tłumy
ludzi z plecakami, a ci ludzie, jak za dawnych czasów, ustawili się w kolumnach, a przed nimi przemawiali
szefowie, tylko Rusłan usłyszał jakieś nieznane słowa: budowa, łączyć. W końcu kolumny ruszyły, a Rusłan
rozpoczął służbę. Niezwykły był jedynie brak eskorty z karabinami maszynowymi i zbyt wesołe zachowanie
maszerujących w kolumnie. No nic, pomyślał Rusłan, najpierw wszyscy robią hałas, potem się uspokajają. I
rzeczywiście, zaczęły słabnąć. To wtedy psy obozowe zaczęły biegać z zaułków i ulic do kolumny i
ustawiać się wzdłuż jej krawędzi, towarzysząc idącym. A widoki miejscowych z okien zrobiły się
ponure. Ci, którzy szli, nadal nie do końca rozumieli, co się dzieje, ale byli czujni. I stało się nieuniknione -
ktoś próbował wydostać się z kolumny, a jeden z psów rzucił się na intruza. Był krzyk, zaczęła się
bójka. Obserwując porządek, Rusłan obserwował formację i zobaczył nieoczekiwane: psy obozowe zaczęły
wyskakiwać z kolumny i tchórzliwie wychodzić na sąsiednie ulice. Rusłan rzucił się do walki. Walka była
nieoczekiwanie ciężka. Ludzie odmówili posłuszeństwa psom. Bili Rusłana workami, kijami, żerdziami
wyłamanymi z płotu. Rusłan był wściekły. Skoczył, celując w gardło młodego chłopca, ale chybił i
natychmiast otrzymał miażdżący cios. Ze złamanym kręgosłupem zamilkł na ziemi. Pojawił się człowiek,
być może jedyny, od którego przyjąłby pomoc. „Dlaczego złamali kręgosłup”, powiedział Shabby. - Otóż
to. Muszę to dostać. Szkoda psa”. Rusłan wciąż znajdował siłę, by skoczyć i zębami przechwycić łopatę
przyniesioną do uderzenia. Ludzie wycofali się, pozostawiając Rusłana na śmierć. On może być, mógłby
przeżyć, gdyby wiedział dlaczego. On, który uczciwie pełnił służbę, jakiej nauczyli go ludzie, został przez
nich surowo ukarany. A Rusłan nie miał powodu do życia.

"Wierny Rusłan" był postrzegany jako desperacko odważne oskarżenie reżimu, który okaleczył nie tylko
ludzkie losy, ale także ludzkie dusze. "Widzieć piekło oczami psa i uważać je za raj" - tak sam autor określił
główny problem Rusłana. Vadimov podjął się bardzo trudnego zadania. Chodzi o zniekształcenie zasadniczo
pięknej natury, o trening ludzkiej świadomości, bez którego triumf tej idei byłby niemożliwy. Bez którego
idea, że człowieka można uszczęśliwić przemocą, byłaby niemożliwa do pokonania.

Nocne czuwania bohatera ze swoim panem, kiedy są na służbie, a w ich pobliżu jest dobrze i ciepło, a tam

80
cały wielki świat z jego złośliwością i paskudztwem. Czym jest porządek? Dwa rzędy baraków, wieża, drut
kolczasty i oko reflektora, które oświetla obóz. Czym jest obowiązek? Pilnować tego porządku, dbać o jego
bezpieczeństwo...
trzymać więźnia z dala od drutu kolczastego, nie pozwolić mu wydostać się poza linię a jeśli się wydostanie,
wepchnąć go z powrotem.

Ale pewnego dnia ten świat się zawalił. Wolność była nie tylko nie jest do niej przyzwyczajony, jest dla
niego nie do przyjęcia i postrzega ją jako tymczasową. Tęskni za swoim "rajem" - starym światem i jego
zwyczajami, wymierzonym życiem obozowym i wszystkim, co ono przyniosło co ze sobą przyniosło - do
powrotu.

W swojej historii Vladimov pokazuje prawdziwą tragedię lojalności. A jeśli wyobrazimy sobie, że pod
psimi imionami i wizerunkami kryją się ludzie, tym boleśniej odczuwa się los tych, którzy służyli
niesprawiedliwej idei. Służyli uczciwie na swój sposób, ale nie byli potrzebni. Ich służba okazała się błędna,
fałszywa, a ich życie na zawsze okaleczone.

Obóz więźniów politycznych widziany jest oczami wilczura Rusłana. Obozowe piekło w oczach psa
przedstawia się jako ‘raj’; czuje się szczęśliwy kiedy wraz ze swoim panem dokonuje obchodów, by
przestrzegać porządku. Po zlikwidowaniu łagru, dla uzasadnienia swojego istnienia, wygnany Rusłan wybiera
sobie własnego ekswięźnia , którego postanawia pilnować. Więzień i Rusłan łączą się w jednym- w
niemożności rozstania się z widmem obozu, który pozornie zniknął, ale zapadł głęboko w duszy, a oni umieją
już tylko funkjonować jako kat i ofiara.

Powieść Władimowa można też odczytać jako metaforę tragicznego losu strażnika bezprawia, gwałtu i
zbrodni, wychowanego w duchu niewolniczego posłuszeństwa, nie rozumiejącego, że służy oprawcom,
nauczyli się nieświadomie nienawiści do drugiego człowieka, zostali wytresowani jak psy.

surowo ale sprawiedliwie ocenia zsrr

o psie który służył w lagierie, lagier już nie był czynny, ale pies tam był, wierny właścicielowi i swojej misji
chronić lagier
pomysł na książkę naszedł go gdy jechał w pociągu i zobaczył w gazecie fragment o studentach, którzy
wyjechali gdzieś na syberię i spotkali psy które skądś wypuścili i owczarki zaczęły „ustawiać” ludzi
nawiązanie do Puszkina: u niego Rusłan był rycerzem, rycerze mieli idee, za które potrafili umrzeć, byli
arystokratami
pies Rusłan też był „arystokratą”, był to owczarek niemiecki; kiedyś pojawiła się idea aby udomowić wilka
– owczarek niemiecki przypomina wilka, dlatego jawi się jako arystokrata pośród psów

izabela soltysik 81
służy właścicielowi – był to ochroniarz, miał zadanie dbać o lagier, starszy sierżant, следить за заками?,
nazywali ten lagier „maleńkaja zona”; zsrr to duża zona, lagier to mała zona (Sołżenicyn – pierwyj dień
iwana denisowycza) – zsrr jako więzienie, kraj z którego bardzo trudno było wyjechać, druga kwestia to
taka że jeśli ktoś chciał uciec z łagru groziła mu śmierć, nikt nie chciał pomagać zbiegom bo groziło im to,
że sami staną się więźniami, z ich wioski mógł stać się kolejny łagier
Rusłan i jego właściciel służą małej (i dużej też) zonie, gdy pojawia się zadanie, idą na peron pociągów,
gdzie wychodzą ludzie i pies musiał „zadbać o to, aby nic im się nie stało” – следить за колонными; ich
trzeba było dostawić z punktu A do punktu B = oznacza to że nie mogli uciec, rozejść się; pies uznawał tych
ludzi za towar o który trzeba zadbać
Rycerze przysięgali na boga, na krzyż, że nie zdradzą swoich idei – od nich pochodzi powiedzenie „ty
zakuty łbie”, bo mieli hełmy które zasłaniały im widok na wszystko oprócz na wroga
Dla Rusłana cennością jawi się więzien (заключённый), dostaje za to jedzenie, ciepłe miejsce do spania; nie
bał się śmierci, ale był świadomy tego że mógł umrzeć (przypominał sobie inne psy, które wywozili z zony i
już nigdy nie wracały), najbardziej bał się tego że nie będzie mógł wypełnić swojej służby i zawiedzie
właściciela; jawi się jako wierny, posłuszny „rycerz”
Najważniejsze dla psa to nie utracić węchu (нюх)
Właściciel podsunął chleb z musztardą (bardzo ostra jest musztarda rosyjska), utracił węch
Dla Rusłana właściciel jawi się jako bóg – może dać życie i zabić, dać wszystko, okaleczyć; jest wysoki,
lepszy niż inni; więc Rusłan służy właścicielowi jak bogu, poza tym służy religii: komunizmowi (była to
religia stworzona przez Stalina i podarowana ludziom, bo uważał że ludzie potrzebują w coś wierzyć, a
zakładając ateizm, tylko komunizm był możliwy)
W łagrze: bóg to właściciel, wierzący to więźniowie, bogu zależy aby chronić wierzących, co robi pasterz,
tutaj pasterzem jest Rusłan
Начальник лагеря dżul bars (z gruzji) – kierownik małej zony – to stalin
Pojawiają się inne psy: ingus = symbol artysty, inteligencji (uciekł bo chciał powąchać jakieś kwiaty), jego
właścicielem był główny instruktor; ingus różnił się od innych psów, bo nie tylko wiedział jak wypełnić
służbę, ale też zaczął myśleć – zastanawiał się, co może mu dać kobieta za bramą, łamie zasady nakazane
przez służbę – został za to ukarany, zagłodzony albo zastrzelony; jego właściciel tak tęsknił za ingusem, że
sam się nim stał – zachowywał się trochę jak niezdrowy psychicznie, trafił do psychiatryka
……. zaczyna ich namawiać, by inne psy podjęły bunt; tak się staje, psy się buntują, ludzie oblewają je
zimną wodą, a jest mróz, więc psy cierpią

Łagier miał zostać zamknięty, więc psy zostały wypuszczone

Rusłan trafia do chaty pewnej kobiety

Końcówka to metafora rosyjskiej mentalności, gotowa na to że król/bóg może zrobić wszystko, nawet zabic

82
utwór Władimowa (1963-1965 wyd. w Związku Radzieckim dopiero w 1989) to ciężkie oskarżenie reżimu stalinowskiego, a
także śmiałe wyzwanie rzucone ekipie rządzącej Breżniewa i narzuconej społeczeństwu zmowie milczenia wokół stalinowskich
zbrodni. Antyreżimowe przesłanie powieści ma specyficzne rozwiązanie artystyczne. Obóz więźniów politycznych widziany jest
oczami wilczura Rusłana, przy czym centrum narracyjne utworu skupia się na analizie psychologii „bohatera” , któremu los
wyznaczył rolę wiernego sługi dozorcy łagru. Obozowe piekło w oczach psa przedstawia się jako ‘raj’; czuje się szczęśliwy kiedy
wraz ze swoim panem dokonuje obchodów, by przestrzegać porządku.Po zlikwidowaniu łagru, dla uzasadnienia swojego
istnienia, wygnany Rusłan wybiera sobie własnego ekswięźnia , którego postanawia pilnować. Więzień i Rusłan łączą się w
jednym- w niemożności rozstania się z widmem obozu, który pozornie zniknął, ale zapadł głęboko w duszy, utożsamiając się z
życiem. I obaj oni to byli przeciwnicy, przeciwstawne bieguny, mogące egzystować jedynie w tym wynaturzonym sojuszu kata i
ofiary, konwojowanego i konwojenta. Powieść Władimowa można też odczytać jako metaforę tragicznego losu strażnika
bezprawia, gwałtu i zbrodni, wychowanego w duchu niewolniczego posłuszeństwa, nie rozumiejącego, że służy oprawcom.
Autor, prezentując zdarzenia oczami owczarka obozowego (chwyt uniezwyklenia), nadaje utworowi charakter przypowieściowy,
podkreśla tragiczne skutki świadomego rozbudzenia nienawiści człowieka do człowieka, ‘tresury ludzi’ w duchu całkowitej
uległości wobec panującej władzy.

53. Венедикт Ерофеев – предтеча русского постмодернизма.

Postmodernizm to zjawisko w światowym życiu społecznym i kulturze w drugiej połowie XX wieku.
Literatura przejawiała się w takich cechach jak fragmentaryczność, ironia, czarny humor.
Postmodernistyczni pisarze przedkładają przypadkowość nad talent, a za pomocą autoparodii i metaprozy
kwestionują autorytet i władzę autora. Wielu badaczy postrzega Jerofiejewa jako prekursora rosyjskiego
postmodernizmu.
Cechy jego twórczości:
• intertekstualność (uwarunkowanie i zależność każdego nowoczesnego tekstu od kontekstu
• pastisz (łączenie, sklejanie elementów różnych dzieł. W postmodernistycznej
• przekraczanie estetycznych i moralnych tabu
• wykorzystanie różnorodnych form zabawy
• wykorzystanie tematów biblijnych w "niedostępnym" kontekście
• wciąganie czytelnika w pole gry (gry słowne)
• fragmentacja tekstu
• wielowymiarowość struktury gatunkowej
• groteska, metonimia, symbolizacja, refleksja
• pojawienie się nowego języka – Jerofiejew miesza różne konteksty, tworząc z nich nowy, w wyniku
czego rodzi się język jego dzieł. Język ten opiera się na postmodernistycznej dekonstrukcji i
zderzaniu różnych warstw stylistycznych.

izabela soltysik 83
 54. Олицетворение жизни советского народа поэмой Венедикта
Ерофеева Москва – Петушки.
Podczas podróży Vienia spotyka w pociągu różnych Rosjan i komentuje ich światopogląd jako nudny.
Rosjanie żyją jakby w zawieszeniu, znieczuleni na otaczającą ich socjalistyczną rzeczywistość. Opisuje
swoje doświadczenia jako brygadiera - jego pracownicy piją, wszyscy urzędnicy piją, Rosja jest skąpana w
alkoholu, życie to jeden wielki alkoholowy haust. Venya odnosi się również do rosyjskiej żądzy władzy.
Wie, że aby zajść daleko, trzeba być "dupkiem", więc celowo odcina się od systemu, który jest absurdalny.
Praca bardzo wyraźnie pokazuje stosunek mężczyzn do kobiet. Venya niepochlebnie wypowiada się o
swojej kobiecie, na zakrapianych alkoholem imprezach mężczyźni oddają się rozpuście z cycatymi i
dupiastymi kobietami. Co więcej, fragment o kobiecie z wybitymi zębami opisuje brutalne traktowanie
kobiet: bicie, nękanie, wyzywanie. Jerofiejew wskazuje na typ rosyjskiego macho - pijaka, rozpustnika,
seksualną bestię, pana.
W rozmowach Jerofiejewa z ludźmi czy w jego własnych refleksjach pojawiają się odniesienia do klasyki
rosyjskiej literatury: Puszkina, Gogola, Dostojewskiego, Gorkiego – dowody na to, jak bardzo te postacie są
zakorzenione w rosyjskiej kulturze.
te postacie są zakorzenione w rosyjskiej mentalności.
Co więcej, Jerofiejew pokazuje Rosjan jako naród zredukowanych do podstawowych instynktów: picia,
jedzenia, wymiotowania, sikania, spania. Jednocześnie pokazuje ich jako ludzi uduchowionych - rozmowy
Veni z aniołami i Bogiem. Rosyjskie życie jest pełne sprzeczności, mierzone ilością spożywanego alkoholu.
Alkohol jest bardzo ważny, pozwala tolerować otaczającą rzeczywistość, znieczula zmysły, ale jednocześnie
sprzyja abstrakcyjnemu myśleniu.

Nie można postawić znaku równości między bohaterom wieniczką a autorem = autor sam mówi że tak żyć
nie można; autor umarł, a jego bohater będzie żyć na zawsze (chociaż też sam umarł)
Nie dojechał to pietuszek, wychodzi na placu czerwonym i ktoś go napada i zabija = koniec poematu
Alkoholik rozpoczyna dzień od wypicia alkoholu; wieniczka rozpoczyna dzień od modlitwy, ma aniołów
stróżów, pyta gdzie dostanie alkohol, oni mu odpowiadają; a potem przechodził całą moskwę wszerz i
wzdłuż ale nigdy nie trafił na kreml/kurski
Красная площадь это кладбища (pochowany jest tam lenin)
To symbol władzy = symbol ideologii
Wieniczkę nie interesuje ideologia, jego interesuje gdzie może wypić; unika czerwonego placu bo unika
ideologii
Jedynym lekarstwem na komunizm jest alkohol
W pietuszkach też wszyscy pili, nawet konduktor zamiast biletów brał alkohol
Zsolidaryzować inteligencję z prostym ludem = inteligencja w rosji to dawni dworzanie, którzy mogło uczyć
się dalej, inteligent to osoba która zakończyła wuz; później udostępnili wuzy w rosji dla innych ludzi
84
(nazywano ich raznoczyńcami), rozp się protest przeciwko carskiej władzy – zduszono młodych
rewolucjonistów – nie było możliwości aby inteligencja zsolidaryzowała się z prostym ludem --- żadni
wielcy pisarzy nie doczekali się tego momentu, chociaż pisali o tym i o tym marzyli
Dopiero jerofiejew pokazuje przykład takiej solidarności: w pociągu inteligent w skórzanej kurtce i
okularach, dziadek chrześcijanin, wnuk (symbol młodego pokolenia) = wszyscy zbliżają do siebie szklanki
aby polać sobie alkoholu = alkohol zbliżył do siebie te dwie warstwy; inteligent mówi „transcendentalnie”,
dziadek przeklina
Transcendentalny – świadomość swoich czynów duchowych, moralnych;
Inteligent w wódce odnajduje coś co pozwala mu połączyć się z innych (duchowym) światem
Relacja z bogiem może łączyć się ze spirytyzmem – łączenie się z innymi światami, bogiem, zmarłymi
Spirytyzm i spirytualia (sklepy z alkoholem) = wieniczce mylą się te dwie rzeczy, po alkoholu odkleił się od
rzeczywistości
Wino dla niego to próba połączenia się z bogiem
Wieniczka marzy o tym aby stworzyć koktajl którym można ugościć boga, aby zyskać jego sympatię, aby
można go bez wstydu pić w towarzystwie boga, w towarzystwie innych ludzi i w imię boga

Fragment opisywania drinków:

Pierwsza gwiazdka = wigilia
Fragment przypomina apokalipsę św. Jana - parafraza
Jest to pewnego rodzaju religia dla wieniczki

Jedzie do pietuszek dla kochanki = nawiązanie do pieśni nad pieśniami z biblii – parafraza; oblubienica i
oblubieniec

Symbole liczbowe i nawiązania do biblii:

• 3 lata miał syn wieniczki, trójca święta
• 4 – tydzień nie piłem, aby potem 44 dni pić, a Jezus pościł 40 dni na pustyni
• Chrystusa też przebili włócznią na końca, wieniczka też tak ginie
• 4 stopnie musiał wieniczka przejść po schodach
• Gdy ginie, powtarza słowa Jezusa (boże czemuś mnie zostawił)

Jerofiejew (autor) nigdy nie był widziany pijany, miał bardzo dobrą pamięć, np. znał na pamięć biblię

Dla wieniczki religia = pytanie aniołów gdzie dostanie wino, wymyślanie koktajlów trujących dla picia ich
w imię boga
Raj w Pietuszkach = tam nie ma pięknej oblubienicy, a ścierwa, prostytutka (chociaż nigdy tam nie dociera)
Dla niego religia nie istnieje, istnieje alkohol
izabela soltysik 85
Pojawia się sfinks – zadaje mu pytanie jak rozwiązać krzyżówkę, wieniczka się boi, zasypia, budzi się w
Moskwie – napada go czterech (marks, engels, lenin, stalin --- albo cztery jezdzcy apokalipsy) – dlaczego go
zabijają: pokazuje to że tak żyć nie można, nie ma możliwości mieć quasi-życia, quasi-religii, nie można
wiecznie ścigać spirytualiów, żyć lekko, niet wazmożności żyć iskustwiennym życiem
Tak jak w kalinie czerwonej szukszyna = nie można mu było dalej żyć, skoro nie wrócił do domu, nie
spłacił swojego długu, który miał za to jakim był

Ta powieść to encuklopedia życia rosyjskiego lat 60. XX wieku

55. Интертекстуальность в поэме Венедикта Ерофеева Москва –

Петушки.
intertekstualność jest główną cechą postmodernizmu. Jerofiejew jest uważany za ojca rosyjskiego
postmodernizmu. Wszystko zostało już powiedziane i nic nowego nie można powiedzieć; odniesienia do
innych dzieł
cel:
• dialog z wartościami literatury.
• demonstracja literatury pod zakazem
• gra z czytelnikiem (na tej zasadzie działa Jerofiejew).
o w utworze prawie każdy fragment czymś się kończy
zarówno nawiązania, jak i podróż Wieniczki to wyraz głębokiej tęsknoty za światem zintegrowanym,
sensownym, dialogicznym (będącym przeciwieństwem monologicznej rzeczywistości pijackiego bełkotu)

nawiązania
• mitologia (Król Edyp, Sfinks)
• świat starożytny (starożytność)
• filozofia (Kant, Hegel), romantyzm (Schiller, Goethe)
• Czechow
• Achmatowa
• "Podróż z Petersburga do Moskwy" Radiszczewa.
• Dostojewski
o ze stylistycznymi odniesieniami do Dostojewskiego, od wczesnej powieści "Sobowtór" do
"Braci Karamazow" przenika całą tkankę językową Moskwy-Pietuszki.

86
 o sam sposób narracji jest z natury dialogicznym monologiem, rozmową z samym sobą
przerywaną apelami do czytelnika i jego oczekiwanymi ripostami - sięga przede wszystkim
do Dostojewskiego (zwłaszcza do "Notatek z podziemia")
o można również wykryć pewne wymiany z "Zbrodni i kary", "Braci Karamazow", "Okrutnej
anegdoty" i "Sobowtóra".
• nie mniej ważne są wzajemne odniesienia motywów
o na przykład motyw "bliźniaków" - towarzysze Weniczki są podzieleni na pary, w
przedstawieniu których Jerofiejew wykorzystuje zasadę lustrzanego odbicia. Pary postaci są
postrzegane jako parodie cytatów
▪ para "dziadków" i "babć", para "dziadek-wnuczka" - postaci z opowiadania Wiktora
Niekrasowa "Dziadek i wnuczka"
▪ "mądry-inteligentny" i "głupi-głupi" - dekabryści i Hercen z artykułu Lenina "Pamięci
Hercena"
▪ "on" ("Czarnooki") - z opowiadania Wiktora Niekrasowa "Dziadek i wnuczka".
▪ ("Czarnooki") - Rogożyn z "Idioty" Dostojewskiego
▪ "ona" - Tatiana Łarina, Nastazja Filippowna, Anna Karenina
• w tym kontekście Weniczka okazuje się parodią księcia Myszkina
• temat pijaństwa nie jest zapożyczony, ale w jego przedstawieniu, w uroczystym tonie, który mu
towarzyszy, obrazy pijących ludzi zdradzają pokrewieństwo z analogicznymi stronami u
Dostojewskiego (Marmieładow)
• Kafka – morderczy cios (zabicie Wieni) na końcu utworu
• Wienia jedzie do kobiety, która uosabia piękno, ale jednocześnie jest kobietą upadłą. Kobieta ta,
pełna sprzeczności, ma go uratować (analogia: Sonia, Małgorzata)
• Wieniczka uważa się za męczennika w imieniu dobrej sprawy, chce zbawić naród radziecki, stać się
ofiarą, aby inni mogli żyć normalnie. Pokazany został proces niszczenia i zepsucia kultury ros. przez
komunizm. Utwór ten jest poszukiwaniem kontaktu z kulturą. („Martwe Dusze” Gogola, motyw
podroży i drogi
• Błok, motyw peryferii
• Dostojewski - karnawalizacja, polifonia
• Biblia
o kobieta upadła (Ewa)
o 4 osoby w przedziale, 4 nieznajomych mężczyzn (4 ewangeliści, 4 jeźdźcy Apokalipsy, 4
ramiona krzyża)
o 44 stacje (44 rozdziały)
o podróż w piątek (droga na Golgotę)
o aluzje do tekstu biblijnego (Modlitwa w Ogrójcu)

izabela soltysik 87
istnieje hipoteza, że Weniczka nie żyje. Jest pijany od pierwszej do ostatniej strony, jest poza czasem, w
zmienionym stanie. Jeśli Weniczka jest martwy (ale może też być żywy), to jego podróż może być
metaforą wędrówki duszy w zaświatach.
o 5 elementów podróży po śmierci, odpowiadających prawosławnemu kanonowi: powrót -
asceza - niebo - piekło - odnalezienie swojego miejsca
▪ wszystkie te elementy są obecne w dziele
o schemat ten rozgrywa się w utworze dwukrotnie: na poziomie całego poematu i na poziomie
jednego dnia
o kiedy człowiek umiera, jego duszę witają anioły (pojawiają się na początku)
• utwór zaczyna się od "dni powrotu", kaca i powracających jedna po drugiej scen "starego życia".
Męka jest sceną walki duszy z jakąś tajemniczą siłą. To nie anioły ani demony osądzają Venichkę.
Przez cały poemat Venichka nie robi nic poza odpowiadaniem przed Bogiem. Następnie duszy
ukazany jest raj. To błogosławione Pietuszki, gdzie pieśń nigdy nie ustaje, a jaśmin nigdy nie
wygasa. Po raju dusza pokazuje piekło (ponad połowa powieści). Trzy kręgi
o Pierwszy to ludność wagonu, przedstawiciele Rosji, z którymi Jerofiejew musi spędzać czas
na kolei.
o Drugi potwierdza się poprzez nieobecność. Najbardziej znaczącą nieobecnością w wierszu
jest nieobecność modlitwy i współudział świata z pasażerem pociągu życia pozagrobowego.
o Trzeci to "rewolucja w Czyżykowie" jest przejrzystym modelem "rosyjskiego buntu"
Po przejściu przez te trzy kręgi Weniczka faktycznie wkracza do prawdziwych kręgów piekła. Kiedy
Venichka przybywa - zamiast do Pietuszek - do Moskwy i spotyka na ulicy przerażającą Czwórkę
(Czterech Jeźdźców Ciemności?) i ucieka przed nimi w przerażającej nocnej scenerii, znajdzie się w
końcu na Kremlu, symbolu piekła, i piekło zatriumfuje.... W tym momencie los duszy Weniczki jest
już przesądzony, jego czterdziesty krok (czterdziestego dnia dusza znalazła swoje miejsce).

56. Человек и природа в романе Царь-рыба Виктора Астафьева.

• filozofia natury astafjewa – натур-филозофия Астафьева

• odpowiedzialność ludzi za świat roślin i zwierząt, któremu grozi zagłada
• oskarżenie cywilizacji o niszczenie środowiska naturalnego i człowieka, który jest jego integralną
częścią
o główne pojęcie: kłusownictwo / браконьерство (całe zło cywilizacji miejskiej, pozbawione
ducha i wyższych wartości moralnych)
o zabijają nie dla jedzenia, a dla samego zabijania

88
 o człowiek niszczy harmonię, która jest obecna w przyrodzie (bohaterowie Dostojewskiego
mieszkali w mieście, gdzie jest mało przyrody, i doświadczali zła)
• niezbywalność związku człowieka z ziemią, z której wyrasta
o apoteoza matki-ziemi – symbol dobra, sprawiedliwości, ładu powszechnego
o natura jest dla nas matką, co oznacza, że nigdy nie będzie chciała nas skrzywdzić; jeżeli
jednak ją ranimy, ona się chroni przed nami, i w rezultacie nas atakuje
• gloryfikacja przyrody i człowieka żyjącego w zgodzie z naturą
• пантеизм – Bóg jest w przyrodzie (nawiązanie do Tołstoja)
o chrześcijanie są bliżej przyrody, a więc bliżej Boga, dlatego jawią się najcenniejszymi ludźmi
na świecie
o Бойе: wierny pies został zastrzelony (pies wywodzi się od wilka, a wilk jest królem tajgi) –
czyli tak naprawdę człowiek zastrzelił przyrodę, która jest związana z Bogiem – człowiek
zastrzelił Boga (jeśli człowiek nie myśli o Bogu w kontekście przyrody, jest zdolny do
okrutnych czynów, zapomina o panteizmie)
o Царь-рыба: Ignatycz zławia królewską rybę, jednak panuje zasada, że nie można tego robić,
mając nieczyste serce (Ignatycz kiedyś puścił plotkę, jakoby wykorzystał seksualnie
dziewczynę – ciągnęło się to za nim całe życie), w obliczu śmierci robi rachunek sumienia,
spowiada się, woła Boga i prosi o uratowanie ryby (ryba jako symbol Chrystusa); Ignatycz
jest kłusownikiem moralnym – krzywdzi innych, czyni zło
• narrator: obserwator-moralista, łączy kolejne rozdziały
• główny bohater jest identyfikowany z autorem – podobne trudne doświadczenia życiowe wynikające
z surowych syberyjskich realiów
• przyroda stanowi tło przeżyć i działalności człowieka
o wieś Owsianka (rodzinna wieś Astafjewa) lub wsie położone na terenach tajgi wzdłuż
Jeniseju
o dzikość tajgi wzbudza strach, ale ludzie z czystym sercem potrafią czytać „księgę tajgi”, to
znaczy zachować tam spokój i nie zgubić się, nie zginąć
• natura jest nadrzędna i niezależna od człowieka
• nurt ludowy
o opozycja kultura-natura
o bohaterami są mieszkańcy tajgi, dzieci natury, nie skażeni jeszcze zepsuciem cywilizacji
o wartości etyczne: dobro wiejskiej społeczności, współczucie w nieszczęściu, szacunek dla
starszych
• wyrażanie koncepcji „ludzi sprawiedliwych” – Wszyscy wyszliśmy z „Zagrody Matriony”
Sołżenicyna

izabela soltysik 89
 57. Современная постмодернистская проза Виктора Пелевина на
примере Generation P.

środki stylistyczne
• czarny humor, ironia
• powieść ukazuje świata poprzez hiperbolę, groteskę, dzieło jest wytworem wyobraźni
o często pojawia się w nim motyw snu i narkotycznych lub alkoholowych wizji.
• eklektyzm, synkretyzm, mieszanie stylów i gatunków, sztuki wysokiej i niskiej, odwoływanie się do
symboli kultury masowej, dewaluacja symboli, degradacja symboliki kultury masowej, degradacja
poczucia humoru i poszukiwanie nowych doznań i ekspresji.
• dewaluacja symboli i znaczeń (np. Che Guevara, Jezus Chrystus)
• intertekstualność (mitologia, Biblia, Czechow - "Trzy siostry")
• żartobliwy charakter tekstu, gra z czytelnikiem, mnogość cytatów i nawiązania do literatury, kultury,
ale też polityki czy mediów

• tło polit.-społ.: poradziecka Rosja

o obraz materialistycznego podejścia do życia, które wynika z ciągłego braku dóbr
materialnych w czasach sowieckich
o upadek socjalizmu i jego wiary w wieczność, niepewność przyszłości
• powieść ukazuje etap wstępnego „nadrabiania zaległości” (wystawa monetarnego minimalizmu –
ekspozycja certyfikatów wystawianych przez różne aukcje i marszandów, potwierdzających cenę
zapłaconą za to lub inne dzieło sztuki)
• powrót do modernizmu = neomodernizm
o w postmodernizmie twierdzi się, że nie da się napisać niczego nowego, oryginalność jest
niemożliwa
o upadek głównych idei po II wojnie światowej, świat moralny jest już wyczerpany
• konsumpcjonizm – społeczeństwo ukazane jest jako prymitywny, abstrakcyjny organizm – „oranus”,
ucieleśnienie ludzkiej tęsknoty za posiadaniem
o kupowanie rzeczy tylko dlatego, że reklama mówi, że przyniosą szczęście, ukształtują osobę,
którą chcemy być, pieniądze zajmują miejsce religii.
o porzucenie wartości na rzecz kapitalizmu (teoria oranusa, homo zappiens i wow wow),
• ludzie na poziomie biologicznym dorównują wielokomórkowemu prymitywnemu mięczakowi,
jednak potrafią sterować procesami ekonomicznymi społeczeństwa za pomocą różnych mediów,
między innymi reklamy
90
• temat reklamy tworzy podstawę powieści: przedstawia mechanikę, za pomocą której jedna grupa
ludzi stymuluje konsumpcję dóbr przez drugą grupę ludzi, jednocześnie zaspokajając własne
zapotrzebowanie na wartości materialne.
• przedstawienie świata
o powieść nie odzwierciedla rzeczywistości; jest ona zniekształconą rzeczywistością świata
o istnieją trzy rzeczywistości, trzy plany równoległe
▪ życie Babilena
▪ podręcznik, teksty marketingowe i reklamowe
▪ uwagi mitologiczne, sny i wizje bohatera
o apokaliptyczny obraz upadku kultury, cywilizacji i wartości
o bohater - narrator jednocześnie poszukujący odpowiedzi na pytania egzystencjalne
o przemiana homo sovieticus w homo zappiens (od angielskiego słowa zap, oznaczającego
szybką zmianę kanałów lub pośpiech, pędzić, w tym przypadku donikąd)
• uwolnienie powieści od celów dydaktycznych i moralnych, powieść nie jest w stanie nauczać
• motywy
o motyw labiryntu, droga (droga Babilena na szczyt, gdzie czeka na niego tylko pustka, tylko
projekcja jego osoby, uwolnionej z centrum i nieszukającej sensu życia ani idei narodowej)
o motyw wieży Babel - Moskwa jest jak wieża Babel, gdzie nastąpiła mieszanka języków,
jeden nie rozumie drugiego, słowa nie są zrozumiałe
• narkotyki:
o pierwszym halucynogennym doświadczeniem Tatarsky'ego było jedzenie muchomorów ze
swoim kolegą z instytutu Giriejewem, który zwrócił się ku różnym rodzajom nauk
ezoterycznych i buddyjskich. To doświadczenie jest jednym ze spoiw łączących fabułę
książki z mitologią Mezopotamii (muchomor czerwony jest świętym grzybem Isztar ,
najwybitniejszego bóstwa żeńskiego - Eksperymenty Tatarskiego z muchomorem
muchomorem (gat. Amanita muscaria), które dają mu twórczą inspirację, mają również
podłoże mitologiczne – muchomory to święte grzyby Isztar, więc wygląda na to, że bogini go
inspiruje); grzyby muchomora były wręczane zawodnikom tzw. Wielkiej Loterii zwanej
również Grą Bez Imienia, podczas której następował trip halucynogenny; w podobny sposób
Tatarski postrzega, że należy rozumieć biblijne sformułowanie – pomieszanie języków , czyli
utrata zdolności rozumienia języka innej osoby (co Biblia interpretuje jako konsekwencję
gniewu Bożego i przyczynę niedokończenia Wieży Babel)
o nadużywanie kokainy przez Tatarskiego świadczy raczej o jego statusie społecznym niż o
samym uzależnieniu. Sam Vavilen zauważa, że liczy się cena leku i że gdyby klej kosztował
tysiąc dolarów za tubkę, byłby to najmodniejszy narkotyk przyjmowany przez wszystkie
celebrytki. Drugim zagadnieniem, na które zwraca uwagę, jest sposób przyjmowania kokainy

izabela soltysik 91
 – wąchanie przez banknot studolarowy. Istota zażycia kokainy tkwi więc w jej wartości
materialnej, a status, jaki ona daje, nie w samym doznaniu fizycznym, a co więcej, fizyczne
doznanie kokainy jest, wbrew temu, co zazwyczaj określa się w literaturze, mało przyjemne.
LSD jest reprezentowany przez handlarza narkotyków jako „czysty narkotyk”, psychodelik,
który pozwala nam doświadczyć duchowego oświecenia.
o pod wpływem LSD Tatarski doświadcza poczucia misji, tworzy humorystyczną, acz cyniczną
reklamę telewizyjną dla samego Jezusa Chrystusa (w swojej wyimaginowanej reklamie Jezus
wysiada z białego luksusowego samochodu jako aureola jasnego światła, z którego widać
tylko dłoń na drzwiach samochodu i stopę wychodzącą na zewnątrz
• połączenie rzeczywistości wirtualnej i rzeczywistej: telewizja, wizje po narkotykach
• wulgaryzmy, wstawki angielskie, młodzieżowy slang, błędy stylistyczne wynikające z braku edycji,
powtórzenia

58. Картина Советского Союза в концептуальной Очереди Владимира

Сорокина.

• forma niekończącego się dialogu między ludźmi stojącymi za nieznanym obiektem w typowej
radzieckiej kolejce z czasów Breżniewa.
• czytelnik nigdy nie dowie się, za jakim przedmiotem stoją ludzie w tej kolejce, ale zanurzy się w
prawdziwej atmosferze tamtych czasów, poczuje problemy społeczne, które leżą poza tekstem i są
tematami tabu
o pozorna rozbieżność między "oficjalnym światopoglądem" a "tabu" panującym wówczas w
Rosji.
o materializm – oficjalny rosyjski światopogląd tamtych czasów, jest wyraźnie
niekompatybilny z organicznym brakiem wszystkiego, co materialne
o materialność, która jest ukrytą przyczyną tej kolejki
• kulturowe znaki sowieckiej rzeczywistości
o powieść przedstawia ludzi typowych dla Związku Radzieckiego
▪ Vadim, absolwenta wydziału historii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego,
który mieszka w pobliżu
▪ Lena, studentka instytutu tekstylnego
▪ kobieta z dzieckiem
▪ doktor nauk humanistycznych
▪ alkoholik, który ma wiecznego kaca
▪ pisarz
92
 o Sorokin dostosowuje styl pisania do stanu trzeźwości bohaterów, gdy są pijani, to dialogi to
ukazują; znowu pojawiają się puste strony = „urwany film”
• Sorokin, poprzez najbardziej banalne wersy, z tą polifonią głosów, tworzy iluzję socrealistycznej
rzeczywistości tekstowej ze wszystkimi jej społecznymi pojęciami i realiami życia: niedoborem
zarówno żywności, jak i dóbr przemysłowych, ograniczoną kulturą, która przejawia się nie tylko w
nieodpowiednio skonstruowanych frazach, używaniu gazetowych klisz, slangu i niecenzuralnego
języka, ale także niecenzuralnego języka; postrzeganie środowiska, zarówno w kraju, jak i za
granicą, zgodnie z postanowieniami i ideologią indoktrynowaną przez środki masowego przekazu,
sposób, w jaki partia rządząca indoktrynuje społeczeństwo, a także wszelkiego rodzaju
nieprawidłowości i nadużycia
• typowy stosunek przeciętnego "Moskwianina" do "gości stolicy" jest zwięźle odzwierciedlony w
często używanym wykrzykniku: "Pierdolona wieś! Zastrzeliłbym ich wszystkich!", którego jeden z
kolejkowiczów używa w odniesieniu do pasażerów autobusów, które podjechały bez stania w
kolejce

• Bardzo negatywnie oceniano Gruzinów, чёрножопы ?, nie chcieli dopuścić ich do kolejki bo później
sprzedawali na rynkach o wiele drożej; ogólnie nie lubiano Gruzinów czy ludzi z południa/z
kaukazu, przede wszystkim po wojnie w Afganistanie (którą Rosjanie przegrali), ale też wcześniej
[stalin był Gruzinem, a Chruszczow go krytykował]
o Wrogami w rosji są też przyjezdni – глубинка (ludzie z prowincji), nazywani chamami
• społeczeństwo konsumpcyjne odbija się tu jak w krzywym zwierciadle: ludzie wydają się mieć
pieniądze, ale nie stać ich na zakupy za nie
o dlatego kolejki w systemie sowieckim nabrały symbolicznego znaczenia swego rodzaju
drogi do szczęścia, podobnej do "amerykańskiego snu"
o jednocześnie stały się też swego rodzaju miarą cierpliwości i wytrwałości
• nieskazitelna, nieupiększona rzeczywistość, bez górnolotnych słów i pełnych patosu sloganów
rzeczywistość, którą Sorokin po prostu rejestruje taką, jaka jest, wywołuje zarówno śmiech, jak i
politowanie. Nie sposób obliczyć, ile lat i godzin ludzkiego życia zostało zmarnowanych na stanie w
kolejkach. Obywatele radzieccy zostali zmarnowani w tym ciągłym, często naprawdę bezcelowym,
marnowaniu czasu.

Перекличка – kiedy pojawia się noc, ludzie spisują listę obecności; jeśli ktoś dostał do nocy to mógł
zaraz zasnąć, więc sorokin spisuje przez 30 stron nazwiska. Potem pojawiają się dwie puste strony =
oznaczają one ciszę, bo wszyscy śpią

izabela soltysik 93
W pewnym momencie jednak Sorokin zaczyna dekonstruować ten początkowy socrealistyczny dyskurs i
kończy pracę, zbliżając się bardzo do absurdu. Staje się oczywiste, że to, za czym stoją w kolejkach, jest tak
naprawdę zupełnie bezsensowne.

Sorokin nie demaskuje obyczajów sowieckiego społeczeństwa, nie porusza problemów społecznych czy
moralnych, ale bawi się tą kulturą, implicite prezentując w tej grze antyradziecki patos i dekonstruując nie
tylko prozę socrealizmu, ale także „sowiecki materializm” z jej prawdziwym niedoborem wszystkiego, co
materialne, a także sowieckim totalitaryzmem.

Główne cechy ogólnej masy społeczeństwa socjalistycznego, jego ignorancja, bezradność, pretensje,
bezwarunkowy moskiewski spokój, upokorzenie, apatia, niewrażliwość bohaterów linii Sorokina na
prawdziwe życie są przekazywane czytelnikowi za pomocą formy dialogowej.
W książce jest też cała jedna strona pusta, bez tekstu – celowy zabieg

Sorokin uważał że nie można nazywać kogoś realistą jeśli nie opisuje rzeczy które dzieją się naprawdę, np.
korzystanie z toalety, przeklinanie (np. u Tołstoja w wojnie i pokoju żaden żołnierz nie przeklina, żadna
kobieta nie chodzi do toalety)
On uważał siebie za współczesnego realistę, chociaż my nazywamy go postmodernistą, konceptualistą –
идея важнее форму
Bohaterowie mają potrzebę aby się wysikać, jeden idzie do bloku niedaleko, sika na klatce schodowej, jakaś
kobieta zaprasza bohatera do siebie, piją herbatę, wino, tańczą, potem uprawiają seks, zostaje u niej na noc

94