MEK317 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ

Dr. Öğr. Üyesi Murat KILIÇ & Dr. Öğr. Üyesi E. Zafer HOŞGÜN

Hafta 11- Bölüm 03

 ÜNİTE 7

Daldırılmış Nesneler Etrafında Akış

2
 Ünite Konuları

● Sürükleme ve Sürükleme katsayısı

Sürükleme katsayısı
Farklı Şekillerin Sürükleme katsayıları
● Dolgulu Yataklarda Akış
● Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Parçacık hareketlenmesinin mekaniği
Parçacıkların akışkan içerisinde tek boyutlu hareketlenmesi için eşitlikler
Terminal Hız
Sürükleme katsayısı
Küresel Parçacıkların hareketi
Yerleşim İçin Kriter Belirleme
Engellenmiş Yerleşim
● Akışkanlaştırma
Akışkanlaştırma için koşullar
Minimum Akışkanlaşma Hızı
Akışkanlaşma Türleri
Akışkan Yatak Genişlemesi

3
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Birçok işlem adımı, özellikle mekanik ayırmalar, katı partiküllerin veya sıvı
damlalarının bir akışkan içerisinde hareketini içerir. Akışkan gaz veya sıvı olabilir,
ayrıca hareket halinde veya sabit dinlenme durumunda olabilir. Örneğin;
§ Hava veya baca gazından çıkan toz (katı partiküllerin) ve dumanın giderilmesi,
§ Sıvı atıkların içerdiği katı partiküllerin uzaklaştırılması,
§ Bir asit fabrikası atık gazından asit buharlarının geri kazanılması.

Partikül Hareketinin Mekanikleri

Bir partikülün akışkan içerisinde hareket edebilmesi için, partikül üzerine etkiyen bir dış kuvvete ihtiyaç vardır.
Bu kuvvet partikül ile akışkanın yoğunluk farkından kaynaklanabileceği gibi, elektrik veya manyetik alanların
etkisiyle de oluşabilir.
Bir akışkan içerisinde hareket eden bir parçacık üzerine üç kuvvet etki eder.
FD Fb
1) DIŞ KUVVET-EXTERNAL FORCE (Fe): Yerçekimi veya merkezkaç kuvveti.
2) KALDIRMA KUVVETİ-BUOYANT FORCE (Fb): Dış kuvvetle aynı oranda fakat zıt yönde hareket
eden kaldırma kuvveti,
3) SÜRÜKLENME KUVVETİ-DRAG FORCE (FD): Partikül ile akışkan arasında göreceli bir hareket
olduğunda etki eden kuvvet. Sürükleme kuvveti her zaman harekete karşı etki eder. m

Sonuç olarak m kütleli partiküle etkiyen kuvvet Fe = FD + Fb

§ Tek Boyutlu Hareket: Partikül hareketinin akışkana göre üzerine etkiyen kuvvetlere
paralele olarak gerçekleşmesi. (Yukarı-Aşağı Hareket) Fe
§ İki Boyutlu Hareket: Partikül hareketinin kuvvetlere paralel olmadan, belirli bir açı yaparak
gerçekleşmesi. (Yanlara Doğru Hareket)
4
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Parçacıkların akışkan içerisinde tek boyutlu hareketlenmesi için eşitlikler
Şekildeki aşağı yönde hareket eden bir cismin üzerine etki eden kuvvetler denkliğini kurduğumuzda,
du
m = Fe - Fb - FD elde edilir.
dt
mr ae CDu 2 Ap
Fe = mae Fb = FD = ifadeleri yukarıdaki denklemde yerlerine koyulursa;
rp 2 FD Fb
r a CDu r Ap r p - r CDu r Ap denklemi elde edilir.
2 2
du
= ae - e - = ae -
dt rp 2m rp 2m
Bu ifade akışkan içerisinde hareket halindeki partikülün hızını veren eşitliktir. Bu eşitlik iki farklı dış m
kuvvete göre düzenlenir.

1. Yerçekimi Kuvvetinden Kaynaklı Hareket: Dış kuvvetin yerçekimi kuvveti olması durumunda ae = g
olur ve denklem aşağıdaki halini alır.
du r p - r CDu 2 r Ap Fe
=g -
dt rp 2m
2. Santrifüj Alanından Kaynaklı Hareket: Bu durumda dış kuvvete etki eden ivme ae = rw 2 olarak
yazılır ve denklem aşağıdaki halini alır.

du r p - r CDu 2 r Ap Burada; r = partikülün hareket çapı

= rw 2
-
dt rp 2m ω = açısal hız (rad/s) 5
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Terminal Hız
Partikül sadece yerçekimi etkisi altında hareket ettiğinde, üzerine etki eden kuvvetlerin toplamı sıfır olduğundan partikülün ivmesi
de sıfır olacaktır. Bu durumda partikül akışkana göre ulaşabileceği en yüksek hıza ulaşır. Buna terminal hız adı verilir ve ut ile
gösterilir.
du
Hızdaki değişim sıfıra yaklaşırsa bu durumda = 0 olur.
dt
0
du r p - r CDu 2 r Ap
Hareket denklemi tekrar düzenlenecek olursa =g -
dt rp 2m

2 g ( r p - r )m
Akan Akışkan İçerisinde Terminal Hız İfadesi ut = olarak elde edilir.
Ap r p CD r

2r ( r p - r ) m
Santrifüj alanında Terminal Hız İfadesi ut = w olarak elde edilir.
Ap r p CD r

Yukarıda türetilen eşitliklerin kullanılabilmesi için Sürüklenme Katsayısının (CD) verilmesi veya hesaplanması gerekmektedir.

6
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Sürüklenme Katsayısı
Daha önceki bölümlerde sürüklenme katsayısının Şekil 7.3’e göre nasıl belirlendiği anlatılmıştı. Küresel şekiller için verilen Şekil
7.3’ün yerine küreler ve öğütülmüş kireçtaşı (crushed limesone) için daha detaylı hazırlanmış olan Şekil 7.7’ye göre sürüklenme
katsayısı belirlenecektir. Aşağıda verilen Şekil 7.7 için sürüklenme katsayısının okunması aynen şekil 7.3’de olduğu gibi
yapılacaktır.
Bu eğriler ancak bazı koşullar altında geçerlidir.
ü Partikül katı olmalı.
ü Diğer partiküllerden ve duvardan uzak olmalı.
ü Üzerindeki akım modeli bozulmamalı.
ü Akışa karşı kendi terminal hızında hareket etmeli.

Akışkan içerisindeki hareketi boyunca partikül belirli bir

bölgeye yerleşir. Bu yerleşim (settling) iki şekilde
gerçekleşir.

1. Free Settling-Serbest Yerleşim: Partikülün duvar

ve diğer partiküllerin etkisinden uzakta, bunlardan
etkilenmeden gerçekleştiği düşüş (hareket) serbest
yerleşim.
2. Hindered Settling-Engelli Yerleşim: Partiküller
arası mesafe oldukça düşük olduğunda ve partikülün
hareketi diğer partiküller tarafından engelleniyorsa bu
şekilde gerçekleşen düşüş (hareket) engelli yerleşim.

CD Engelli yerleşim > CD Serbest yerleşim

7
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Küresel Parçacıkların Hareketi
Dp çapına sahip bir kürenin terminal hızını hesaplamak için öncelikle genel formülde
2 g ( r p - r )m bulunan m ve Ap’yi aşağıdaki şekilde yazabiliriz. (Ap iz düşüm alanı küre için disk olacaktır)
ut =
Ap r p CD r 1
m = p D3p r p
1
Ap = p Dp2
6 4
m ve Ap ifadeleri denklemde yerlerine koyulursa buradan küresel tanecikleri için genel terminal hız denklemini aşağıdaki gibi
elde ederiz.
4 g ( r p - r ) Dp Eşitliğe bağlı olarak Sürükleme Kuvvetini CD u02 r Ap
ut = ise yanda verilen ifade ile hesaplanır.
FD =
3CD r 2

Düşük Reynold Sayılı (Rep<1) küresel taneciklerin terminal hızı hesaplanırken CD değeri 24/Rep olarak yerine yazılır ve aşağıdaki terminal hız
denklemi elde edilir. Bu durum Stokes Yasası olarak bilinir.
24 gD p2 ( r p - r )
CD = FD = 3pµut D p ut =
Re p 18µ
Reynold Sayısı 1000 değerinden büyük olan (1000 < Rep < 200,000) küresel taneciklerin terminal hızı hesaplanırken CD değeri 0,44 olarak
yerine yazılır ve aşağıdaki terminal hız denklemi elde edilir. Bu durum Newton Yasası olarak bilinir.
gD p ( r p - r )
CD = 0.44 FD = 0.055p D p2ut2 r ut = 1.75
r
Reynold Sayısı bu değerlerin dışında olan (1 < Rep < 1000) küresel taneciklerin terminal hızı hesaplanırken CD değeri Şekil 7.7’den
okunur ve genel terminal hız denklemi ile hesaplama yapılır.
4 g ( r p - r ) Dp
ut = 8
3CD r
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Yerleşim için Kriter Belirleme
Terminal Hız hesaplanırken CD sabitine ihtiyacımız vardır. Ancak bu sabit Rep değerine, Rep ise yine terminal hıza bağlıdır. Bu
durumda Rep değerini tahmin ederek hesaplama yapılmalı ve daha sonrasında tahmin doğrulanmalıdır. Rep değerini doğru
tahmin edebilmek için ise uygun bir kriter (K) değerleri belirlenmiştir.

K kriteri aşağıdaki çıkarıma göre hesaplanmaktadır.

gD p2 ( r p - r ) D p ut r gD 3p r ( r p - r )
ut = Re p = =
18µ µ 18µ 2 1/3
é g r (r p - r ) ù
Yukarıdaki denklemden K kriterini hızdan bağımsız olarak yanda verildiği gibi tanımlanır. K = Dp ê ú
ë µ2 û
1 3
K değerini yukarıdaki denklemde yerine koyarsak K ve Rep arasında yanda verildiği gibi bir bağıntı elde ederiz. Re p = K
18
1 3
Re p = K
Stokes Yasasına uyan bir küresel taneciğin maksimum Rep değeri 1 olacaktır, buna göre; 18 denkleminden Rep=1
ise K =2,6 olur. Bu durumdan hızdan bağımsız K kriteri 2,6 değerinden küçük ise terminal hızı hesaplarken Stokes yasasına
uyduğunu varsayılabilir.

Newton Yasasına uyan parçacıklar içinde benzer uygulamalar yapıldığında K kriterinin 68,9’dan büyük olması
beklenmektedir. Newton yasasına göre alt sınır Rep=1000 için K=68,9 ve üst sınır Rep=200,000 için K=2360 hesaplanır.
Dolayısıyla bu iki kriter değeri arasında terminal hızı hesaplarken Newton yasasına uyduğunu varsayılabilir.

Arada kalan bölgede ise sürüklenme katsayısı yine deneme-yanılma yoluyla belirlenir. 9
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Yerleşim için Kriter Belirleme

Özetleyecek olursak;
gD p2 ( r p - r )
K<2,6 ise Stokes Yasası geçerlidir, CD =24/Rep, ut =
18µ

4 g ( r p - r ) Dp
2,6 < K < 68,9 ise CD Şekil 7.7’den okunmalıdır, ut =
3CD r

gD p ( r p - r )
68,9 <K< 2360 ise Newton Yasası geçerlidir,CD = 0.44 ut = 1.75
r

10
Parçacıkların Akışkan İçinde Hareketlenmesi
Engellenmiş Yerleşim
Engellenmiş çökmede, her bir parçacığın etrafındaki hız profilleri yakındaki parçacıkların varlığından etkilenir, bu nedenle önceki
sayfalarda türetilen sürükleme korelasyonları geçerliliğini kaybeder. Ayrıca partiküllerin birbirini etkilemesiyle gerçekleşen hız,
terminal hızdan büyük olur. Böyle bir durumda yerleşim hızı (us) Maude ve Whitmore empirik eşitliği ile belirlenir.

Buna göre düzgün bir süspansiyon için çökme hızı terminal hızından hesaplanabilir us = ut (e )n

Bu denklemde ut terminal hız, ε boşluk kesri, n ise Rep değerine bağlı bir sabittir. N değeri Stoke yasasına göre 4,6 ile Newton
yasası göre 2,5 arasında bir değerdir.

Rep sayısına bağlı olarak n değeri şekil 7.8’den okunur.

11