Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi

Mühendislik Fakültesi
Metalurji ve Malzeme Mühendisliği

İLERİ POLİMER BİLİMİ I

3. Polimerlerin Sınıflandırılması

Doç. Dr. Miraç ALAF

 Polimerlerin sınıflandırılması
• Doğada bulunuşuna göre
• Isıya karşı gösterdikleri davranışa göre
• Monomer türüne göre
• Zincir yapılarına göre
• Kimyasal esaslarına göre
• Sentez yöntemlerine göre
• Morfolojilerine göre
• Kullanım yerlerine göre
 Polimerlerin sınıflandırılması
• Doğada bulunuşuna göre • Kimyasal esaslarına göre
– Doğal polimerler – Organik polimerler
– Sentetik polimerler – İnorganik polimerler
– Yarı sentetik polimerler • Sentez yöntemlerine göre
• Isıya karşı gösterdikleri davranışa – Katılma polimerleri
göre
– Termoplastikler – Yoğunlaşma polimerleri
– Termosetler • Morfolojilerine göre
– Elastomerler – Amorf
• Monomer türüne göre – Kristal
– Homopolimer
– Oryante edilmiş
– Kopolimer
– terpolimer • Kullanım yerlerine göre
• Zincir yapılarına göre – Plastikler
– Lineer – Elastomerler
– Dallanmış – Elyaflar
– çapraz – Kaplamalar
– Yapıştırıcılar
– Köpükler
 Doğada Bulunuşuna Göre Polimerler
• Doğal Polimerler
DNA

Selüloz Pamuk

Kitin Lateks
 Doğada Bulunuşuna Göre Polimerler
• Sentetik Polimerler
• Dünya nüfusundaki
artış ve Teknolojinin
ihtiyaçları
• Dünyadaki petrolün
%2’si sentetik
polimer sentezi için
kullanılıyor
• PVC, naylon, PE, PS,
PP, PA
 Doğada Bulunuşuna Göre Polimerler
• Yarı Sentetik Polimerler
• Doğal polimerlerdeki bazı fonksiyonel grupların
kimyasal reaksiyona sokulması ve yeni
fonksiyonel grupların oluşturulması ile elde
edilirler
• Selüloz (doğal polimer)
– hidroksi (OH) fonksiyonel grubu ile asetatlanırsa
selüloz asetat
– Nitrolanırsa selüloid elde edilir.
 Isıya Karşı Gösterdikleri Davranışa Göre Polimerler
• Polimerleri ısıya ve/veya çözücülere gösterdikleri
davranışa göre;
– Termoplastik
– Termoset
– Elastomerler
• Polimerler zincirlerinden oluşan bir kütleye ısı
şeklinde enerji verildiğinde ;
– Polimer zincirlerinin hareketliliğinde artışlar meydana
gelir.
– Başlangıçta polimer zincirlerinin küçük parçacıklarında
oluşan bu hareketlilik, ısı arttıkça giderek büyük
parçalara yayılır ve tümünü kapsar.
– Bu konumda polimer zincirleri birbiri üzerinden kaymaya
başlar ve katı polimer ergiyerek akar.
 Isıya Karşı Gösterdikleri Davranışa Göre Polimerler
Termoplastikler
• Termoplastik, Latince “ısı ile şekillendirilebilen” anlamına
gelir.
• Defalarca ısıya maruz kalsalar bile kimyasal yapıları
bozulmadan tekrar tekrar şekillendirilebilirler.
• Geri dönüşüm oranı yüksektir.
• Çok yaygın kullanılan polimerler termoplastiklerdir.
• Termoplastikler uygun çözücülerde çözünebilir ve böylece
“çözücü döküm” gibi yöntemlerle şekillendirilebilirler.

• Doğrusal ya da dallanış yapıda olabilirler.

• Polimer zincirleri arasında Van der Waals etkileşimleri veya
H bağları vardır. Kimyasal bağ yoktur.
• Uzun C zincirleri ise kimyasal bağlarla bir aradadır.
 Isıya Karşı Gösterdikleri Davranışa Göre Polimerler
Termosetler
• Polimer zincirleri arasında çapraz bağların olduğu ve
bundan dolayı oldukça rijit yapıya sahip polimerlerdir.
• Isı etkisi ile yumuşamaz, ergimez ve katı hallerini
korurlar.
• Isıtılarak erime noktasına ulaşıldığına kimyasal
yapısında çok ciddi değişimler meydana gelir. bağlar
kopabilir ve termoset malzeme bozunarak, tersimez
şekilde tepki verir.
• Termoset malzemeler, klasik yöntemle (ısıtıp
soğutularak) şekillendirilemezler. Bunlar,
şekillendirilecekleri kalıpta tepkimeye sokulup elde
edilirler.
• Bakalit, formika, silikon ve plaskonlar vb.
 Isıya Karşı Gösterdikleri Davranışa Göre Polimerler
Elastomerler
• Isı ve çözücülere karşı, termoplastik ve termoset
arasında bir davranışa sahiptir.
• Ancak daha önemlisi bu malzemeler, şeklinde
kalıcı bir değişiklik olmadan elastik olarak çok
büyük miktarda şekil değiştirme yeteneğine
sahiptirler.
• Çapraz bağları termoset plastiklerden daha azdır
ve bu da elastikiyet kazandırır.
• Isı etkisi ile kimyasal yapılarında bozulma
görülmektedir. Geri dönüşümleri çok zordur.
• Sentetik kauçuklar gibi.
 Monomer Türüne Göre Polimerler

Polimerler Polimerler

• kimyasal yapılarına
veya Homopolimer Kopolimer Terpolimer

• monomer yapılarına
Rastgele
göre şekildeki gibi (Random)

gruplandırılabilir.
Alternatif

Blok

Graft (Aşı)
 Momoner Türüne Göre Polimerler
Homopolimer
• Polimer zinciri boyunca tekrar eden birim (mer)
aynıdır.
• Zincir “AAAAAA” şeklinde bir yapı gösterir
(A=mer).
• Bu tür polimerler tek bir tür monomerden elde
edilirler.
• Örn: Polietilen (PE) CH2-CH2-CH2
 Momoner Türüne Göre Polimerler
Kopolimer
• İki farklı tür monomer kimyasal bağlarla ve farklı
sıralamalarla bir araya gelerek oluşan polimerlerdir.
• Kopolimerler, metallerin alaşımlanmasına benzer.
• Örneğin, polistiren rijit bir malzemedir, Polibutadien
ise kauçuğumsudur.
Her ikisinin monomerleri
kopolimerize edilerek
SBR elde edilir.
 Momoner Türüne Göre Polimerler
Homopolimer
Aynı monomer birimlerinden oluşur.
Bunlar doğrusal, dallı, çapraz bağlı ve ağ
homopolimerleri olarak sınıflandırılabilir.
Doğrusal homopolimerler, aynı tip
monomer ünitelerinin doğrusal uzun
polimerik zincirine sahiptir. Örn: HDPE
Dallanmış homopolimerlerin kısa veya
uzun dalları LDPE gibi ana polimerik zincir
üzerine bağlanır.
Çapraz bağlı ve ağ homopolimerleri ana
zincir üzerinde dallara sahiptir.
Kısa süreli dayanıma sahiptirler.
Kısa süreli darbe mukavemeti gösterirler.
Kopolimer
İki farklı monomer biriminden oluşur.
Alternatif, blok, graft ve rastgele
kopolimerler olarak sınıflandırılabilir.
Alternatif bir kopolimerde, iki monomer
alternatif bir şekilde düzenlenir ve
ABABABAB olarak gösterilebilir.
Rastgele kopolimerde monomerler
AABAAABBBAB gibi herhangi bir sırada
düzenlenir.
Blok kopolimerlerde iki blok homopolimer
birleştirilebilir. AAAAAAAABBBBBBBB
olarak gösterilir.
Uzun süreli dayanıma sahiptirler.
Uzun süreli darbe mukavemeti gösterirler.
 Momoner Türüne Göre Polimerler
Terpolimer
• Üç farklı monomeri biriminin kimyasal bağlarla bir araya
gelmesi ile oluşan polimer zincirleridir. Monomer türü arttıkça
polimere kazandırılan özellikler ve polimerin kullanım
alanlarındaki çeşitlilik artmaktadır.
• Akronitril-bütadien-stiren (ABS): yüksek darbe mukavemeti,
düşük ve yüksek sıcaklıklarda dayanıklı, işleme kolaylığı olan
amorf bir malzemedir. Nem emme özelliğinin düşük olması,
yüksek boyutsal kararlılığı ve çatlama direncinin yüksek olması
da kullanım alanını genişletir.
 Zincir Yapılarına Göre Polimerler
• Polimerlerin temel zincir yapıları kullanım alanını
doğrudan etkilemektedir. Polimer zincirinin
serbest olması veya kimyasal bağlarla bir arada
durması gibi özellikler de önemlidir.

Polimerler

Doğrusal Çapraz bağlı

Dallanmış
(Lineer, düz) (network)
 Zincir Yapılarına Göre Polimerler
a. Doğrusal: Herhangi bir dallanma ve çapraz bağ içermeyen
temel zincirin genellikle karbon zincirinden oluştuğu
hidrokarbonlardır. (PE, Termoplastikler)
b. Dallanmış: Temel zincirin yanı sıra bazı atom veya atom
gruplarının temel zincirden bağımsız şekilde dışarı doğru
sarkması ile oluşmaktadır. (PP, Termoplastikle)
c. Çapraz: Lineer veya dallanmış yapıdaki polimer
zincirlerinin çapraz bağlar aracılığı ile bir araya gelmesi ile
oluşmuşlardır. (Termosetler)
Zincir Yapılarına Göre Polimerler
Kimyasal Esaslarına Göre Polimerler
Polimerler

Organik İnorganik (Anorganik)

 Kimyasal Esaslarına Göre Polimerler
Organik Polimerler:
• Bunlar başta karbon atomu olmak üzere, H, O, N ve halojen
atomları içerirler.

• Birçok organik polimerde ana zincir karbon homozincirlerinden

oluşur
– homozincir: zincir üzerinde dizili atomların hepsi aynı türden ;
– heterozincir: zincir üzerinde dizili atomlar farklı türden.

• C-C bağ enerjisi 83 kcal/mol olup yeterli kararlılık

sağlanmaktadır.
• Buna karşın, O-O bağ enerjisi 34 kcal/mol, N-N bağ enerjisi 37
kcal/mol’dür. Bu bağ enerjileri düşük olduğu için bu
atomlardan homozincir polimerler hazırlanamaz.
• Organik polimerler, alifatik veya aromatik olarak alt gruplara
ayrılabilirler.
 Kimyasal Esaslarına Göre Polimerler
İnorganik Polimerler :
• Organik polimerler kadar yaygın kullanılmayan
inorganik polimerlerde ana zincirde karbon
atomu yerine periyodik tablodaki IV, V, VI grup
elementler yer alır. Si, Ge, B, P ve diğerleri
homo veya heterozincir yapıları oluştururlar.
• B-O bağ enerjisi 119.3 kcal/mol, Si-O bağ
enerjisi 88 kcal/mol’dür. Dolayısıyla bu
polimerler daha yüksek ısıl ve mekanik
dayanıklılık gösterirler.
• Örnek: Silikon kauçuklar
Sentez Yöntemlerine Göre Polimerler
• Polimerler sentez yöntemlerine göre aşağıdaki
gibi sınıflandırılırlar :

Polimerler

Katılma Polimerleri Yoğunlaşma Polimerleri

(Addition Polymers) (Condensation Polymers)
Sentez Yöntemlerine Göre Polimerler
 Morfolojilerine Göre Polimerler
• Polimerler morfolojilerine göre 3 gruba
ayrılırlar.
Polimerler

Kristalin Oryante
Amorf
(yarı-kristalin) edilmiş
 Morfolojilerine Göre Polimerler
Kristalin veya yarı-kristalin polimerler
• Doğrusal yapılı polimer zincirleri eğilip bükülerek
katlanmaya ve sıkışık bir düzen içine girmeye eğilimlidir;
bu tür yapılarda ‘kristalin’ düzende (sıkı ve düzenlenmiş,
veya paketlenmiş) bölgeler meydana gelir. Kristalinite
seviyesi %0-90 arasında değişebilir. Düzgün paketlerin
fazlalığı yüksek kristaliniteyi gösterir; bu tür ürünlere bazan
‘kristal’ polimer denir. %100 kristal yapılı polimer yoktur.
 Morfolojilerine Göre Polimerler
Kristalin veya yarı-kristalin polimerler
• Yarı kristalin polimerler opak veya yarı şeffaftır,
büzülme özelliği yüksektir, kimyasal maddelere ve
aşınmaya dayanıklıdır; polietilen, polipropilen,
asetaller, naylonlar ve termoset poliesterlerin çoğu
bu grupta yer alabilen polimerler arasındadır.

• Tipik yarı kristalin polimerler arasında Polietilenler

(LDPE, HDPE, v.s.), polipropilen, asetal, polibütilen
tereftalat, poliamidler, polimetilpenten, polifenilen
sülfür, polietereterketon sayılabilir.
 Morfolojilerine Göre Polimerler
Amorf Polimerler
• Uzun dallanmalar veya fonksiyonel gruplar içeren polimer
zincirleri serttir, hacimli yan gruplar eğilip bükülmeye veya
katlanarak yeterli derecelerde sıkı bir düzene girmeye olanak
vermez. Bu tür maddeler ‘amorf’ polimerler olarak
tanımlanır.
• Amorf polimerlerin düzgün bir iç yapıları yoktur (spagettiye
benzer), moleküler düzenlenme rastgeledir, dolaşık ip veya
sarım şeklindedir; büzülme özelliği zayıftır, kimyasal
maddelere ve aşınmaya dayanıklılıkları orta derecelerdedir.
• Tipik amorf polimerlere örnek olarak polistiren,
polimetilmetakrilat, akrilonitril bütadien-stiren, stiren
akrilonitril, polikarbonat, polivinilklorür, polisülfon, polieter
sülfon, polieterimid gösterilebilir.
 Morfolojilerine Göre Polimerler
Oryante edilmiş:
• Bu tür polimerler, bir polimer maddenin belirli bir
yönde gerdirilmesi sonucu, polimer zincirlerinin
gerdirme yönüne paralel olarak dizilmesi ile elde
edilmektedir.
• Bu işlem hem amorf hem de kristalli polimerlere
uygulanabilmektedir.
• Polimer zincirlerinin dizildiği yön ile buna dik olan
yönlerde malzeme özellikleri önemli boyutlarda
değişebilmektedir. Örneğin elyaflarda bu tür
gerdirme ile elyafın kopma dayanımı gerdirme
yönünde önemli ölçülerde artırılabilmektedir.
 Morfolojilerine Göre Polimerler

Oryante edilmiş:
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
• Polimerler kullanım yerlerine göre aşağıdaki
gibi sınıflandırılırlar :

Plastikler

Elastomerler

Elyaflar
Polimerler

Kaplamalar

Yapıştırıcılar

Köpükler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Plastikler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Plastikler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Plastikler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Plastikler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Plastikler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Elastomerler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Elastomerler
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Elyaf
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Kaplamalar
• Kaplamalar, yaygın olarak malzemelerin
yüzeylerine aşağıdaki fonksiyonlardan bir veya
birkaçını yerine getirmek amacıyla uygulanır:
– parçayı korozifveya zararlı reaksiyonların olduğu
ortamlardan korumak,
– parçanın görünüşünü iyileştirmek ve
– elektriksel yalıtım sağlamak.
• Boya, cila, ve vernik reçinesi…
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Yapıştırıcılar
• Yapıştırıcı, katı yüzeyi birbirine bağlayan
maddeye verilen addır.
• Mekanik ve kimyasal olmak üzere iki tür
bağlama mekanizması vardır:
– Mekanik bağlamada yapıştırıcı, yüzeydeki gözenek
ve girintileri doldurur.
– Kimyasal bağlama ise yapıştırılan ve yapıştırıcı
arasındaki kovalent ve/veya vander Waals
moleküler kuvvetleriyle bağ oluşturur.
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Filmler
• Polimer malzemeler, ince film olarak geniş bir
kullanım alanına sahiptir. 0,025 ile 0,125 mm
arasında kalınlığa sahip filmler, üretilerek gıda
ve diğer ticari ürünlerin paketlemelerinde,
tekstil endüstrisinde ve daha birçok alanda
kullanılır.
Kullanım Yerlerine Göre Polimerler
Köpükler
• Köpükler, yüksek oranda küçük hava
boşlukları ve sıkışmış gaz boşlukları içeren
polimer malzemelerdir. Hem termoplastik hem
de termoset malzemeler köpük üretiminde
kullanılabilir, bunlar poliüretanlar, kauçuk,
polistiren ve poli(vinilklorür)’dür. Köpükler
genellikle, otomobil ve mobilya döşemesi
yanında paketleme ve ısıl yalıtım amacıyla da
kullanılırlar.