BİYOLOJİ ÖZET

 Vücudumuzda farklı tiplerde pek çok hücre bulunur. Bu hücrelerin yaşam süreleri
birbirlerinden farklıdır. Bununla birlikte bazı hücreler ise bölünemez. kontrolsüz hücre
bölünmesi de kansere neden olabilir.
 Hücre, canlının en temel yapısal ve işlevsel birimidir.
 Belirli gelişim evrelerinden geçerek olgunlaşan bir hücreden yeni hücrelerin oluşmasına
bölünme denir. Hücre bölünmesi, tek hücreli canlılarda canlının çoğalmasını sağlarken, çok
hücreli canlılarda ise canlının büyümesini ve gelişmesini sağlamaktadır.

HÜCRELER NEDEN BÖLÜNÜR : Büyüme sırasında hücrelerin hacim ve yüzey alanı artar.Hücreler
madde alışverişini yüzeyleri ile yapmaktadır.

Bölünmede “sitoplazma/çekirdek” oranı da etkilidir. Hücrenin büyümesi sonucunda sitoplazmada

meydana gelen artış, çekirdeğin hücreyi kontrolünü güçleştirir. Bu nedenle, hücre bölünmesinin bir
nedeni de sitoplazma/çekirdek dengesinin bozulmasıdır. Bu durumda hücre ya ölecek ya da
bölünecektir. Çekirdeğin etki alanı sınırlı olduğu için büyüyen hücrede “hacim/yüzey alanı” arttıkça
çekirdeğin sitoplazmadaki denetimi zorlaşır.

✓ Bölünmenin ön koşulu, hücrenin belirli bir büyüklüğe ulaşmasıdır.

HÜCRE DÖNGÜSÜ VE MİTOZ

Hücrelerin yaşam devri genelde döngü şeklinde gerçekleşir. Yeni bölünmüş bir hücrenin tekrar
bölününceye kadar geçirmiş olduğu evreye hücre döngüsü denir. Hücre döngüsü iki evreden oluşur.

A) İNTERFAZ B) MİTOTİK EVRE

A) İNTERFAZ : Hücrenin büyüme ve gelişme evresidir. Bu evre bir nevi bölünmeye hazırlık evresidir.
İnterfaz süresince hücre içerisinde meydana gelen değişimler şu şekildedir :

1. Hücrede bulunan organellerin sayısı artar.

2. Protein sentezi, ATP üretimi ve RNA sentezi gibi metabolik olaylar hızlanır.
3. Hücrenin hacmi artar.
4. DNA molekülleri kendini eşler.
5. enzimler üretilir.

 İnterfaz evresinde gevşek hâlde paketlenmiş durumda olan kromatin iplikler sadece S fazı
sırasında kendini eşler. G1 fazında hücre büyür, G2 fazında bölünme için hazırlıklarını
tamamlarken daha çok büyür ve bölünme gerçekleşir (M).
 Birçok hücre için en önemli kontrol noktası G1 dir. G1 fazında hücre “devam et!” sinyalini
alırsa, G1, S, G2 ve M fazlarını tamamlayarak bölünür. Eğer hücre burada “devam et” sinyalini
almazsa, döngüden çıkar ve G0 adı verilen bölünmeme durumuna geçer.
 insan hücrelerinin çoğu G0 fazında olup, çok özelleşmiş sinir ve kas hücreleri
bölünememektedir. Ancak karaciğer hücreleri gibi bazı hücreler ise yaralandığında, yaralanan
bölgeye yakın hücrelere salınan büyüme faktörleri gibi çevresel sinyallerle G0 fazından hücre
döngüsüne döner ve interfaz evresini kısa sürede tamamlayarak hasar gören bölge onarılır.
 Hücrenin bölünme emri interfazda verilir.
B) MİTOTİK EVRE : İnterfazın tamamlanmasından sonra mitotik evre başlar. Mitotik evre
tamamlandığında sitoplazma bölünmesi de tamamlanır. Mitotik evre 2’ye ayrılır (mitoz ve sitokinez)

MİTOZ HÜCRE BÖLÜNMESİNİN KARAKTERİSTİK BAZI TEMEL ÖZELLİKLERİ :

 Mitoz sonucunda iki hücre oluşur. Bu hücrelerin organel çeşitlerİ aynıdır; ancak organel
sayıları ve sitoplazma miktarları farklı olabilir.
 Oluşan hücrelerin kalıtsal özellikleri aynıdır.
 Mitozda kromozom sayısı değişmez. Böylece mitoz kalıtsal devamlılığı sağlar.
 Mitoz bölünme bir hücrelilerde üremeyi sağlarken, çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve
yaraların onarımını sağlar.

Çok hücreli canlılarda, vücut hücreleri, bölünerek sayılarını artırır.

Ökaryot hücrelerde DNA çeşitli proteinlerle birlikte bulunur. DNA ve proteinlerin birlikte oluşturduğu
bu kompleks yapıya KROMATİN denir. Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom adı verilen
yapıları oluşturur. Kromozomun iki parçasından her birine KROMATİT adı verilir. Her kromozomdaki
bu iki kromatit interfaz evresinde DNA’nın kendisini eşlemesiyle oluşur ve kardeş kromatit olarak
adlandırılır. Dolayısıyla bu kromatitlerin genleri tamamen birbirleri ile aynıdır.

Kardeş kromatitleri bir arada tutan bölgeye SENTROMER denir. Sentromer üzerinde iğ ipliklerinin
tutunduğu özel bölgeye ise KİNETOKOR adı verilir.

Eşeyli üreyen canlılarda kromozomlara HOMOLOG KROMOZOM denir. Bu kromozomlar aynı özellikler
ile ilgili genleri taşır. Ancak bu genler birbiriyle aynı ya da farklı olabilir. Yani homolog kromozomların
sentromerleri ayrıdır. Diploit hücrelerde homolog kromozomlar bir arada bulunurken haploit
hücrelerde bir arada bulunamaz.

İki takım halinde kromozom bulunduran hücrelere DİPLOİT HÜCRE denir ve 2n ile gösterilir. Ökaryot
canlıların vücut hücreleri diploittir. Tek takım halinde kromozom bulunduran hücrelere HAPLOİT
HÜCRE denir ve n ile gösterilir. Üreme hücreleri haploittir.

1)MİTOZ
Ana hücrenin bölünerek iki yeni hücre oluşturmasına mitoz denir. Mitoz, ökaryotik tek hücrelilerde
üremeyi sağlarken, çok hücrelilerde ise genel olarak büyüme, gelişme ve yaraların onarılmasını sağlar.

A) PROFAZ EVRESİ : Bu evrede, kromatin iplikler bazı aşamalardan geçerek üst üste katlanır ve
ilmekler oluşturur. Sonuçta kromatin iplikler kısalıp kalınlaşır ve kromozom şeklini alır.

 DNA interfaz aşamasında kendisini eşlemiş olduğundan profaz evresinde her kromozom iki
kromatitten oluşur.
 Kromozomların daralmış bölgelerinde sentromer bulunur. Sentromerlerde her bir kromatit
için bir kinetokor bulunur. Kinetokorların yapısı proteinlerden oluşur.
 Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
 Sentrozom bölünerek hücrenin karşı kutuplarına doğru hareket eder ve iki kutbun arasında iğ
ipliklerini oluşturur. İğ iplikleri mikrotübüllerden oluşur. İğ ipliklerinin bir bölümü
kromozomların kinetokorlarına bağlanır.
 Profaz evresinin sonuna doğru, kromatin ipliklerin kromozoma dönüşümü tamamlanır ve
kromozomların tamamı iğ ipliklerine tutunmuş olur .
B) METAFAZ EVRESİ : Kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde sıralanır. kromozom şekli ve sayısı
ile ilgili mikroskobik incelemeler bu aşamada yapılır.

C) ANAFAZ EVRESİ : Kardeş kromatitler, iğ iplikleri üzerinde taşınarak birbirinden ayrılır ve hücrenin
karşı kutbuna çekilir. Böylece kromozomlar eşit şekilde hücrenin kutup bölgelerine taşınmış olur Bu
evrede sentromer bölünür. Kromozom sayısı iki katına çıkar. Kinetokorlara bağlı olmayan iğ
ipliklerinin uzaması sonucunda hücrenin boyu uzar.

D) TELOFAZ EVRESİ : Profazda gerçekleşen pek çok olayın tersi, telofaz evresinde gerçekleşir.
Kromozomlar kromatin iplik şeklini alır. İğ iplikleri kaybolur. Çekirdek ve çekirdek zarı yeniden oluşur
Telofazla birlikte sitoplazma bölünmesi başlar ve tamamlanır.

2) SİTOKİNEZ
Çekirdek eşlenmesinin sonuna doğru, sitokinez başlar ve sitoplazmanın bölünmesi sonucunda aynı
genetik yapıda iki hücre oluşur.

Hayvan hücrelerinde sitoplazma boğumlanma ile bölünür. Sitoplazmanın boğumlanması, hücreyi içten
dairesel şekilde kuşatan mikrofilamentlerin kasılmasıyla gerçekleşir. Mikrofilamentler proteinlerden
oluşur .

Bitki hücrelerinde çeper bulunduğu için sitoplazma bölünmesi boğumlanma ile yapılamaz. Çünkü hücre
çeperinin yapısı serttir. Bu nedenle, sitoplazmanın ortasında, iki çekirdek arasında hücre plağı (ara
bölme) oluşur. Hücre plağını oluşturan keseler, golgi aygıtında üretilerek mikrotübüller üzerinden
hücrenin ortasına taşınır.

HAYVAN BİTKİ
HÜCRESİNDEN HÜCRESİNDE
MİTOZ MİTOZ

Sitoplazma sitoplazma
bölünmesi bölünmesi ara plak
boğumlanma ile oluşumu ile
gerçekleşir. gerçekleşir.

İğ iplikleri sentrozom iğ iplikleri mikrotübül

organeli tarafından organize edici
oluşturulur. merkez tarafından
oluşturulur.

HÜCRE BÖLÜNMESİNİN KONTROLÜ : Hücre döngüsü genlerin kontrolünde gerçekleşir. Hücre

döngüsünün bazı aşamalarında, interfaz ve mitotik evrenin sağlıklı bir şekilde devam edip etmediği
kontrol edilir. Bu amaçla hücre döngüsünde oluşturulmuş çeşitli kontrol noktaları bulunur. Hücre
döngüsü kontrol noktalarında oluşan “devam et” ya da “dur” sinyalleri ile düzenlenir.

HÜCRE DÖNGÜSÜNDE :

1. Hücrenin yeterli büyüklüğe ulaşıp ulaşmadığı,

2. Besin maddelerinin yeterliliği,
3. Sentez öncesinde ve sonrasında DNA’nın hasar görüp görmediğİ,
 4. Bölünme sırasında bütün kromozomların sentromerlerinden düzenli bir şekilde iğ ipliklerine
bağlanıp bağlanmadığı kontrol edilir.

!!! İğ iplikleri kromozomlara düzgün bağlanmamışsa, hücre metafaz aşamasından anafaz aşamasına
geçirilmez ve böylelikle bölünme durdurulmuş olur.

Hücre Bölünmesinin Canlılar İçin Önemi ve Kanserle İlişkisi

Hücrede DNA’nın hasar görmesi nedeniyle hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyümesine ve
çoğalmasına kanser denir. Kanser hücrelerinde ise dur sinyaline cevap verilmez ve hücre bölünmesi
kontrolsüz bir şekilde devam eder. Pek çok kanser hücresi bağışıklık sistemi hücreleri tarafından
taranmakta ve yok edilmektedir.

Kanser hücreleri bölünerek hücre yığınları (tümörü) oluşturur. Oluşan tümörler, doku ve organları
sıkıştırabilir veya diğer doku ve organların hücreleri arasına yayılabilir. Kanser hücrelerinin oluşturduğu
iki tür tümör vardır. 1. İyi Huylu Tümör: Sadece bulunduğu yerde büyüyen ve diğer dokulara yayılmayan
tümör çeşididir.

2. Kötü Huylu Tümör: Belirli bir aşamadan sonra diğer doku ve organlara yayılan tümör çeşididir.
Kanserin diğer organlara yayılmasına metastaz denir.

EŞEYSİZ ÜREME
Bir canlının bazı bireylerinin üreme yeteneği olmayabilir. Örneğin işçi bal arıları kısırdır. Üreme genel
olarak eşeysiz ve eşeyli üreme olmak üzere ikiye ayrılır. Eşeysiz üremede yavrular tek ata canlıdan
oluşur. Eşeyli üremede ise dişi ve erkek bireylerin ürettiği üreme hücrelerinin birleşmesi sonucunda
yavrular oluşur. Eşeysiz Üremenin Temel Özellikleri ve Canlılar İçin Önemi :

❖ Eşeysiz üreme, bir ata canlıdan kalıtsal özellikleri aynı olan yeni bireylerin oluşmasıdır. Eşeysiz
üreme genellikle mitoz hücre bölünmesiyle gerçekleşir. Bu nedenle eşeysiz üreme sonucu
oluşan bireyler arasında istisnai durumlar hariç kalıtsal çeşitlilik görülmez.
❖ Eşeysiz üreme kısa bir sürede gerçekleştiği için birey sayısı artışı hızlıdır.
❖ Canlılarda eşeysiz üreme çok yaygın bir üreme şeklidir. Prokaryotlarda, ökaryot tek
hücrelilerde, mantarlarda VS. eşeysiz üreme görülür.
EŞEYSİZ ÜREMENİN CANLILAR ÜZERİNDE ETKİLERİ :

AVANTAJLARI : Kalıtsal özelliklerin Korunması Birey sayısının hızlı artması.

DEZAVANTAJLARI : Bireylerin değişen çevre şartlarına karşı dayanıksız oluşu.

EŞEYSİZ ÜREMENİN ÇEŞİTLERİ : Eşeysiz üreme; bölünerek üreme, tomurcuklanma, sporla üreme,
rejenerasyon, partenogenez ve bitkilerde görülen vejetatif üreme olmak üzere altı çeşittir.

1. Bölünerek Üreme : eşeysiz üremenin en basit ve en yaygın şeklidir. Bakterilerde, arkelerde ve

protistlerin pek çok türünde görülür. Ancak sitoplazma miktarları farklı olabilir.Bakteriler ve arkeler
basitçe ikiye bölünerek çoğalır. Uygun ortam koşullarında birey sayısı artışı her nesilde iki katına çıkar.
Tek hücreli ökaryot canlılarda, canlının türüne göre sitoplazma bölünmesinin yönü farklılık
gösterebilir. Öglenada boyuna, paramesyumda enine bölünme görülürken amipte bölünme her
yönde olabilir. Çünkü amipte hücre zarı dışında hücreyi koruyan ve ona şekil veren ikinci bir hücre
örtüsü (pelikula) bulunmaz.
2. Sporla Üreme : Sporla üreme Plazmodyum (sıtma paraziti) gibi bazı protistlerde, mantarlarda ve
bütün çiçeksiz bitkilerde görülür. Sporların etrafı kalın bir örtüyle kaplıdır. Bu nedenle sporlar,
olumsuz çevre şartlarına karşı oldukça dayanıklıdır. Sporla üremede spor hücreleri döllenme
olmaksızın yeni bireyleri doğrudan oluşturabilmektedir.

Sporlar çimlenirken içinde enzim etkinliği, ATP üretimi ve tüketimi artar. Böylece kısa sürede aktif
hücrelere dönüşerek bölünmeye başlar. Çiçeksiz bitkilerde spor hücreleri spor kesesi içinde mayoz
bölünme sonucunda oluşur. Bu nedenle spor hücreleri arasında kalıtsal çeşitlilik görülür.

3. Tomurcuklanma : Ana canlının vücudunda oluşan bir ya da daha fazla çıkıntının gelişmesi sonucu
yeni bireylerin oluşmasına tomurcuklanma denir. Oluşan tomurcuklar, ana canlı üzerinde kalarak
koloni oluşturabileceği gibi anacanlıdan ayrılarak bağımsız olarak da yaşamını devam ettirebilir. Bira
mayası hücrelerinde, süngerlerde vs. görülür.

4. Vejetatif Üreme : Bitkilerde görülen vejetatif üreme; ana bitkinin dal, yaprak gibi parçalarının
çimlenmesiyle gerçekleşir ve onarım esasına dayalı bir eşeysiz üreme çeşididir. Vejetatif üretim, zirai
üretimde de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Zirai üretimde vejetatif üretimin kullanım amaçları şunlardır:

1. Üretimi hedeflenen bitkilerin kalıtsal özelliklerini koruma

2. Tohumla üretimi zor olan bitkileri üretme
3. Bitkilerin üretim hızını artırma
4. Nesli tükenmekte olan bitkileri üretme
5. Tohum oluşturamayan bitkilerin üretimini yapma

Önemli vejetatif üreme çeşitleri şunlardır:

a) Çelikle Üreme Bitkilerin dal ve kök parçalarından yeni bitkilerin üretilmesine çelikle üretim denir.

b) Yumru Gövde ile Üreme Patates ve yer elması gibi bitkilerin yer altı gövdelerindeki gözlerden
(nodlardan) yeni yumruların ve bitkilerin oluşmasına yumru gövde ile üreme denir

c) Soğanla Üreme Genellikle sarımsak, soğan, muz, zambak, salep ve safran gibi tek çenekli bitkiler bu
yolla ürer Kalın gövde uzantılarına soğan denir. Soğanlar toprak altında uzayarak saçak kök oluşturur.
Bitki olgunlaştığında, vejetatif olarak toprak altında yeni soğanlar oluşturur.

d) Sürünücü Gövde ile Üreme Ana gövdeden gelişen dalların veya gövdenin üzerindeki gözlerin
toprakla teması sonucunda köklenme ile yeni bitkilerin oluşmasına sürünücü gövde ile üreme denir.

!!!! Doku kültürü yöntemi ve aşılama da vejetatif üretim tekniklerindendir.

Doku Kültürü Yöntemi : Bitkilerden elde edilen parçalardan, özel besi ortamlarında yeni bitkilerin
üretilmesi yöntemine doku kültürü denir. Doku farklılaşması olmadan oluşan hücre yığınlarına
KALLUS denir. Kalluslar; hormonlarla desteklenmiş farklı besi ortamlarına alınarak kallusun kök ve
gövde dokularının kalluslardan farklılaşması ile yeni bitki oluşumu sağlanır.

Aşılama yöntemi : Bazı bitkilerden elde edilen tomurcukların veya doku parçalarının başka bir bitkiye
taşınmasına aşılama denir. Bu yöntemle bitkilerin üretim hızı ve verimi artırılmış olur.

Eşeysiz Üremenin Bahçecilik ve Tarım Sektöründeki Önemi ve Uygulama Teknikleri

Doku kültürü tekniği ile ekonomik önemi olan bitkiler kalıtsal özellikleri korunarak üretilebilmektedir.
Aşılama tekniği ile de verimi düşük ancak kök ve gövdesi dayanıklı bitkilerden yüksek verim elde
edilebilmektedir. Bu nedenlerle, tarımsal üretimde vejetatif üretim yaygın olarak kullanılmaktadır.
5. Rejenerasyon ile Üreme : Canlılarda, çeşitli nedenlerle yaralanan ya da kopan vücut parçalarının
yenilenerek yerine konulmasına rejenerasyon (yenilenme) denir. Kopan parçanın rejenerasyonla
kendini yenilemesi bazı canlılarda yeni birey oluşumu ile sonuçlanır. Bu olaya rejenerasyon ile üreme
denir. bazı denizyıldızı türlerinde ve halkalı solucanlarda rejenerasyonla üreme görülür.

!!! Omurgalılarda rejenerasyon olayı, zarar gören doku ve organın onarımı düzeyinde olurken bazı
omurgasızlarda üreme düzeyinde gerçekleşebilmektedir.

6. Partenogenez : Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireyin oluşmasına partenogenez denir.

Oluşum şekline göre partenogenez ikiye ayrılır. Doğal ortamlarda canlının hayat süreci içinde
gerçekleşen partenogeneze doğal partenogenez, deneysel uygulamalar sonucunda gerçekleşen
partenogeneze ise deneysel partenogenez denir. Erkek bal arılarının oluşumu, doğal partenogeneze
örnek gösterilebilir. Döllenmemiş ipek böceği yumurtaları fırçalandığı zaman deneysel olarak
partenogenezle yeni bireyler oluşur.

MAYOZ VE EŞEYLİ ÜREME

Eşeyli üremenin iki temel özelliği vardır:

1. Mayoz hücre bölünmesi

2. Döllenme

Bu özellikler sayesinde eşeyli üreyen canlılarda kalıtsal çeşitlilik oluşurken nesilden nesile kromozom
sayısı da korunmuş olur.

Mayoz Bölünme : eşeyli üreme yapan tüm canlıların eşey ana hücrelerinde görülür. Üreme
hücrelerine gamet denir. Gametler, erkek üreme hücresi (sperm) ve dişi üreme hücresi (yumurta)
olmak üzere ikiye ayrılır. Mayoz bölünmenin amacı, gamet oluşumu sırasında kromozom sayısının
yarıya inmesini sağlamaktır.

Mayoz Bölünmenin Temel Özellikleri : Mayoz sonucunda dört tane haploit hücre oluşur. Bu
hücreler farklılaşarak gamet hücrelerini oluşturur ve gamet hücreleri bölünme yeteneğine sahip
değildir. Ancak gamet hücrelerinin birleşmesi sonucunda oluşan zigot ilerleyen bölümlerde de
görebileceğimiz gibi bölünme yeteneğine sahiptir ve mitoz bölünmeler sonucunda gelişerek bireyi
oluşturur. Mayoz, üreme amaçlı olarak gerçekleşen bir bölünme çeşididir ve kalıtsal çeşitliliği sağlar.

✓ Eşey organlarına gonad denir. Genel olarak erkek eşey organına erbezi (testis), dişi eşey
organına ise yumurtalık (ovaryum) denir.
✓ Eşey ana hücreleri her zaman diploittir (2n). Sadece diploit hücreler mayoz bölünme
geçirebilir ve mayoz bölünme sonucu oluşan gametler haploittir.
 Mayozun birinci bölünmesine “mayoz 1”, ikinci bölünmesine ise “mayoz 2” adı
verilir.Mayozun 1. bölünmesinin sonunda kromozom sayısı yarıya iner ve haploit iki hücre
oluşur.Mayozun 2. bölünmesinin sonunda ise haploit dört hücre oluşur ve mayoz bölünme
sonlanır.
 Mayozda kalıtsal çeşitliliğin nedenleri; krossing over olayı ve tetrat yapısındaki dörtlü
kromatit gruplarının gametlere bağımsız dağılımı olaylarıdır.

Mayoz Bölünmenin Evreleri : Mayoz 1’de homolog kromozomlar ayrılır. Mayoz 2 öncesinde interfaz
gerçekleşmez. Mayoz 2, genel olarak mitoza benzer ve mayoz 2’de kardeş kromatit ayrılması görülür.

!!! Mayoz öncesinde gerçekleşen interfaz, mitozda gerçekleşen interfaz ile aynı özelliklere sahiptir.
İnterfaz : Protein sentezi, ATP üretimi ve RNA sentezi gibi metabolik olayların yoğun olduğu evredir.
Çekirdekteki DNA molekülleri kendini eşler ve bu şekilde kalıtım materyali iki katına çıkarılmış olur.

Mayozun 1. Bölünmesi : Bir çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve bir sitoplazma bölünmesinden

(sitokinez) oluşur. Mayozun karakteristik olaylarından olan krossing over olayı ve homolog kromozom
ayrılması bu evrede gerçekleşir. Bu evrede kromozom sayısı yarıya inmiş iki hücre meydana gelir.

Profaz 1 : Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak kromozom şeklini alır. Sentrozom bölünerek hücrenin
kutuplarına doğru hareket eder ve iğ ipliklerini oluşturur. Çekirdekçikler ve çekirdek zarı kaybolur.
Profazın başlangıcında homolog kromozomlar ve kardeş kromatitler yan yana gelerek birbirinin
üzerine kıvrılır.

Oluşan bu yapıya sinapsis denir. Homolog kromozom ve kromatitlerin kısalıp kalınlaşmasıyla oluşan
dörtlü yapıya tetrat denir. Tetratların sayısı, mayoz geçirmekte olan hücrenin haploit kromozom
sayısına eşittir.

Homolog kromozomların birbiriyle oluşturdukları temas noktalarına kiyazma denir. Homolog

kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında kiyazma noktalarında gerçekleşen parça
değişimine krossing over denir. Krossing over ile kalıtsal çeşitlilik artar Krossing over olayı, gametlerde
kalıtsal çeşitliliğin artmasını sağlar. Krossing over olayı, rastgele meydana gelen bağımsız bir olaydır.

Metafaz 1 : Sentrozomlar hücrenin kutuplarına tamamen çekilmiş ve iğ iplikleri oluşmuştur. Homolog

kromozomlar, hücrenin ekvatoral düzleminde karşılıklı sıralanır.

Anafaz 1 : Anne ve babadan gelen homolog kromozomlar, birbirinden ayrılarak hücrenin karşı
kutuplarına rastgele dağılır. Anafaz sonunda hücrenin her bir kutbunda haploit sayıda kromozom
toplanır.

Telofaz 1 : Hücrenin kutuplarında toplanan kromozomların çevresinde çekirdek zarı yeniden oluşur. İğ
iplikleri kaybolur. Sitoplazma bölünmesi de bu evreyle birlikte başlar ve tamamlanır. Sonuçta haploit
(n) kromozoma sahip iki hücre oluşur.

Mayozun 2. Bölünmesi : Mayoz 2 öncesinde interfaz evresi görülmez. Dolayısıyla DNA kendini
eşlemez. Bu aşamada, kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve kromozom sayısında değişiklik
meydana gelmez.

Profaz 2 : Çekirdek zarı kaybolur. Sentrozom bölünür ve iğ ipliklerini oluşturur. İğ iplikleri kardeş
kromatitlerin kinetokorlarına bağlanır.

Metafaz 2 : Kardeş kromatitler hücrenin ekvatoral düzleminde karşılıklı dizilir.

Anafaz 2 : Kardeş kromatitlerin sentromerleri bölünür ve birbirlerinden ayrılarak hücrenin karşı

kutuplarına çekilir.

Telofaz 2 : Kromozomların etrafında çekirdek zarı oluşur ve iğ iplikleri kaybolur. Kromozomlar

kromatine dönüşür. Telofaz 2 ile birlikte sitoplazma bölünmesi de tamamlanır. Sonuçta haploit sayıda
kromozoma sahip dört hücre oluşur.

Bitki Hücrelerinde Mayoz Bölünme : Bitki hücrelerinde hücre çeperinin varlığından dolayı hücre
boğumlanarak bölünemediği için bitki hücrelerinin mitoz bölünmesinde olduğu gibi mayoz
bölünmede de hücre plağı (ara lamel) oluşur ve bu şekilde sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Bitki
hücrelerinde bir diğer fark ise sentrozom organelinin bulunmamasıdır.
Mayozun 1. ve 2. Bölünmelerinin Karşılaştırılması
Mayoz 1
1. Tetrat oluşumu ve krossing over olayları görülür.
2. Homolog kromozomlar ayrılır.
3. Öncesinde interfaz görülür.
4. Profaz 1 çok uzundur.
5. Sonuçta 2 hücre oluşur.
6. Bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner
7. Sentromer bölünmesi olmaz.
8. Bölünme öncesinde DNA kendini eşler.
9. Tek sitokinez olur.

Mayoz 2
1. Tetrat oluşumu ve krossing over olayları görülmez.
2. Kardeş kromatitler ayrılır.
3. İnterfaz gerçekleşmez.
4. Profaz 2 kısa sürede tamamlanır.
5. Sonuçta 4 hücre oluşur.
6. Bölünme sonucunda kromozom sayısı değişmez.
7. Sentromer bölünmesi olur.
8. DNA eşlenmesi olmaz.
9. İki sitokinez olur.

Mitoz ve Mayoz Hücre Bölünmesinin farklılıkları

Mitoz :
1. Vücut hücreleri mitoz geçirir
2. n, 2n ve 3n kromozomlu hücreler mitoz geçirebilir
3. Bütün organlarda görülebilir
4. Hayatın bütün dönemlerinde görülür
5. Bölünme sonucunda 2 hücre oluşur.
6. Bir çekirdek eşlenmesi ve bir sitoplazma bölünmesi görülür.
7. Kromozom sayısı değişmez.
8. Oluşan hücreler tek hücreli ökaryot canlılarda eşeysiz üremeyi; çok hücreli canlılarda ise
genellikle büyüme, gelişme ve rejenerasyonu sağlar.
9. Kalıtsal çeşitlilik değişmez.
10. Sinapsis, tetrat ve krossing over olayları görülmez.
11. Homolog kromozom ayrılması gözlenmez.

MAYOZ :

1. Eşey ana hücreleri mayoz geçirir

2. Sadece 2n kromozomlu hücreler mayoz geçirir.
3. Sadece eşey organlarında (gonodlarda) görülür.
4. Hayatın belirli dönemlerinde görülür.
5. Bölünme tamamlandığında 4 hücre oluşur.
6. İki çekirdek eşlenmesi ve iki sitoplazma bölünmesi görülür
 7. Kromozom sayısı yarıya iner.
8. Oluşan hücreler üremeyi sağlar.
9. Kalıtsal çeşitlilik artar
10. Sinapsis, tetrat ve krossing over olayları mayozda profaz 1’de gözlenir.
11. Mayoz 1’de homolog kromozomlar ayrılır.

MİTOZ VE MAYOZ BÖLÜNMENİN BENZERLİKLERİ :

1. Hücre sayısı artar.

2. Bölünme öncesinde DNA kendini eşler.
3. Üremede görevlidir.
4. Kardeş kromatitler ayrılır.
5. Sentrozom eşlenmesi, çekirdek zarının kaybolması, iğ ipliklerinin oluşumu, çekirdekçiklerin
kaybolması vb. olaylar ortak olarak görülür.

Eşeyli Üreme : Farklı eşeylerin oluşturduğu dişi ve erkek gametlerin birleşmesiyle gerçekleşen
üreme şekline eşeyli üreme denir. Gametlerin birleşmesi sonucu zigot oluşur. Zigotun miTozla
gelişmesi sonucunda ise birey meydana gelir. Eşey ana hücrelerinin mayozla bölünmesi
sonucunda kromozom sayısı yarıya inmiş gametler oluşur. Erkek ve dişi gametlerin döllenmesi
sonucunda oluşan zigot ata canlılarla aynı kromozom sayısına sahiptir.

Eşeyli Üremenin Temel Özellikleri

 Temeli mayoz hücre bölünmesine dayanmaktadır.
 Kalıtsal çeşitlilik oluşur.
 Üreme hızı düşüktür.
 Oluşan bireyler çevresel değişimlere daha dayanıklıdır.
 Döllenme görülür.
 Dişi ve erkek olmak üzere farklı eşeyler görev alır.
 Prokaryotlarda gen aktarımı ile, protistlerde ise çekirdek değişimi ile kalıtsal çeşitlilik
sağlanır. Mantar, bitki ve hayvanlarda eşeyli üreme ile kalıtsal çeşitlilik sağlanır ve birey sayısı
artırılır.

Döllenme : Sperm ve yumurtaya ait çekirdeklerin birleşmesine döllenme denir. Eşeyli üreme uzun bir
süreçte gerçekleşir. Oluşan yavru sayısı azdır. Ancak, oluşan yavrular kalıtsal çeşitlilikten dolayı
çevresel faktörlere karşı dayanıklıdır.

 Çiçekli bitkilerde çeşitli şekillerde çiçek tozlarının dişi organın tepeceğine taşınmasına
tozlaşma denir.

Çiçek tozları; tozlaşma sırasında dişi organın tepeciğine böceklerle, yarasalarla, kuşlarla, rüzgârla ve
yağmur suları ile doğal olarak taşınır. İnsan eliyle de suni tozlaşma gerçekleştirilebilir. Tozlaşma
sonrasında, ovaryumdaki embriyo kesesi içinde döllenme gerçekleşir.

Döllenme: Polen (n) + Yumurta (n) → Zigot (2n) → Embriyo (2n)

Embriyo ve besi doku etrafında tohum kabuğu ve zar oluşur. Oluşan yapıya tohum denir. Tohum
içinde embriyo uzun süre uyku halinde kalır. Düşük metabolizma hızıyla yaşamını devam ettirir.

Eşeyli Üreme ve Mayozun Canlıların Çeşitliliği Açısından Önemi Eşeyli üreme uzun sürede gerçekleşir
ve eşeysiz üreyen canlılara göre daha az sayıda birey oluşur. Aynı türün bireyleri arasında çok sayıda
farklı özelliğin görülmesi mayoz ve döllenmenin doğal bir sonucudur.
EŞEYSİZ ÜREME İLE EŞEYLİ ÜREME ARASINDAKİ FARKLAR :

EŞEYSİZ ÜREME

1. Genellikle mitoz bölünme ile gerçekleşir.

2. Kalıtsal çeşitlilik görülmez.
3. Hızlıdır.
4. Oluşan bireyler genellikle çevre koşullarına karşı dayanaksızdır.
5. Döllenme görülmez.
6. Yavrular tek ata canlıdan gelişir.

EŞEYLİ ÜREME

1. Temeli mayozdur.
2. Kalıtsal çeşitlilik görülür
3. Yavaştır.
4. Çevre koşullarına karşı genellikle dayanıklı bireyler oluşur.
5. Döllenme görülür.
6. Erkek ve dişi üreme hücrelerinin döllenmesi sonucu yavrular gelişir.