Budowa i funkcje układu nerwowego: budowa komórki

nerwowej i mechanizmy przekaźnictwa synaptycznego; tkanka

glejowa, włókna i osłonki nerwowe; kluczowe elementy UN
 Spis treści

Układ nerwowy człowieka i jego budowa

Budowa i funkcje komórek nerwowych

Czynności fizjologiczne układu nerwowego

2
 Układ nerwowy człowieka i jego
budowa

Układ nerwowy to kompleksowy system biologiczny, który umożliwia

przetwarzanie informacji, kontrolę funkcji ciała oraz koordynację działań. U
człowieka jest on zbudowany z kilku współpracujących ze sobą
podsystemów. Wpływają one na pracę całego organizmu. Pod względem
budowy można wyróżnić centralny (ośrodkowy) układ nerwowy,
określany skrótem OUN, jak też obwodowy układ nerwowy.

Układ nerwowy ośrodkowy jest zbudowany z rdzenia kręgowego oraz

mózgowia. OUN stanowi centrum kontroli organizmu. Odbiera, przetwarza i

3
analizuje wszelkie informacje, które pochodzą zarówno ze środowiska
zewnętrznego, jak i wewnętrznego.

Oprócz tego, wysyła także informacje do narządów wykonawczych. Jest to

możliwe dzięki nerwom czaszkowym i rdzeniowym, które pełnią rolę
połączenia pomiędzy mózgowiem, rdzeniem a różnymi częściami ciała. To
właśnie te struktury, wspólnie ze splotami i zwojami, budują obwodowy
układ nerwowy.

Układ ten odpowiada za odbiór informacji oraz przesyłanie ich do OUN.

Przewodzi też odpowiedzi płynące z mózgowia i rdzenia kręgowego do
poszczególnych organów i wykonawczych narządów.

W obwodowym układzie nerwowym można wydzielić układ somatyczny

oraz układ autonomiczny. Współpracują one ze sobą i utrzymują
wewnętrzne środowisko organizmu w równowadze.

Układ somatyczny pełni zadania związane z odbiorem bodźców ze

środowiska zewnętrznego, a ponadto nadzoruje pracę mięśni
szkieletowych. Układ autonomiczny, zwany także wegetatywnym, zajmuje
się odbiorem bodźców, które płyną ze środowiska wewnętrznego, jak też
kontroluje pracę narządów niezależnych od woli jednostki – jak np. mięsień
sercowy. Praca układu nerwowego oraz jego składowe elementy i zakres ich
czynności zostały przedstawione na poniższym schemacie.

4
 Układ nerwowy

obwodowy układ
ośrodkowy układ nerwowy
nerwowy (OUN)
nerwy nerwy
czuciowe ruchowe

somatyczny układ nerwowy

(zależy od woli)
otrzymuje informacje np.
od narządów zmysłów,
przekazuje informacje do
mięśni szkieletowych
autonomiczny układ
nerwowy
przekazuje informacje do
narządów wewnętrznych

część
część współczulna przywspółczulna
kieruje pracą kieruje pracą
narządów podczas narządów podczas
mobilizacji odpoczynku

W obrębie układu autonomicznego można wyróżnić część współczulną oraz

przywspółczulną. Każda z nich, za pośrednictwem różnego rodzaju

5
nerwów, wpływa na te same narządy, a czynności przez nie wykonywane
mają przeciwstawny charakter.

Układ współczulny pobudza aktywność niektórych narządów i zarazem

hamuje pracę innych, jak też mobilizuje organizm do działania w
przypadku wystąpienia stresowych sytuacji. Z kolei układ przywspółczulny
odpowiada za realizację zadań odwrotnych – to oznacza, że hamuje on
aktywność narządów, a dodatkowo ma działanie wyciszające organizm.

Przykładowo w sytuacji, w której pojawia się bodziec stresowy, układ

współczulny sprawia, że źrenice ulegają rozszerzeniu – zachodzi to w
momencie, gdy organizm jest gotowy do obrony albo do ucieczki. W tym celu
musi dokładnie rejestrować wszelkie szczegóły otoczenia oraz zagrażające
zjawiska.

Kiedy jednak niebezpieczeństwo przemija, układ przywspółczulny

powoduje, że źrenice zwężają się, a oczy nie są już tak czujne na wszelkie
docierające z zewnątrz bodźce, jak miało to miejsce wcześniej.

6
Na poniższej grafice przedstawione zostały elementy pracy części
przywspółczulnej po stronie lewej, jak też elementy części współczulnej,
znajdującej się po stronie prawej.

Układ ośrodkowy

Całość ośrodkowego układu nerwowego jest zbudowana z istoty szarej oraz

białej. Istotę szarą budują ciała komórek nerwowych (neuronów), określane
jako perikariony. Z kolei istota biała stworzona jest z pęczków wypustek
komórek nerwowych.

7
Działanie komórek nerwowych wspierane jest przez tkankę glejową. Jest
ona obecna zarówno w mózgu, jak i rdzeniu kręgowym, pełniąc istotną rolę
w utrzymaniu i ochronie układu nerwowego.

Główne funkcje tkanki glejowej to m.in. usuwanie substancji toksycznych i

odpadów metabolicznych, tworzenie izolacji dla włókien nerwowych
poprzez wytwarzanie osłonki mielinowej, a także uczestnictwo w
procesach naprawczych po uszkodzeniach nerwowych. Pełni ona również
rolę podporową, chroniąc i utrzymując strukturalną integralność układu
nerwowego.

W przeciwieństwie do neuronów, które są bezpośrednio zaangażowane w

przesyłanie impulsów nerwowych, tkanka glejowa pełni funkcje
pomocnicze.

Istota szara wraz z istotą białą układają się różnie, w zależności od tego, czy
omawia się rdzeń mózgowy czy też mózgowie. W mózgu istota szara jest
częścią obwodową, z kolei biała – częścią wewnętrzną. W rdzeniu kręgowym
natomiast sytuacja wygląda odwrotnie: istota szara zlokalizowana jest w
środku, a istota biała znajduje się po stronie zewnętrznej.

Mózg umiejscowiony jest w jamie czaszki, będącej częścią układu

szkieletowego. Tworzą go dwie półkule mózgowe (kresomózgowie),
móżdżek, pień mózgu oraz mózgowie.

8
Półkule mózgowe stanowią właściwą część mózgu, która osadzona jest na
pniu mózgu. Półkule te są od siebie oddzielone za pomocą podłużnej
szczeliny mózgu. W jej zagłębieniu znajduje się ciało modzelowate, które
można inaczej nazwać spoidłem wielkim mózgu.

Na każdej półkuli da się wyróżnić cztery bieguny oraz trzy powierzchnie.

Jeśli chodzi o powierzchnie, to wymienia się:

• górno-boczną (wypukłą),
• przyśrodkową,
• podstawową.

Z kolei wśród biegunów, zwanych także płatami, wskazuje się biegun:

• czołowy,
• ciemieniowy,
• potyliczny,
• skroniowy.

Powyższy podział jest pomocny w lokalizowaniu poszczególnych obszarów

mózgu i określaniu ośrodków odpowiedzialnych za dane funkcje.
Zlokalizowana po wewnętrznej stronie istota biała jest zbudowana z włókien
nerwowych spoidłowych, rzutowych oraz kojarzeniowych. Te ostatnie
budują tzw. drogi kojarzeniowe, które łączą wzajemnie różne ośrodki
znajdujące się w tej samej półkuli mózgowej.

9
Z kolei włókna spoidłowe budują tzw. drogi spoidłowe, które zespalają te
same ośrodki, położone w obydwóch półkulach mózgu. Najliczniejszym
skupieniem tych dróg jest ciało modzelowate.

Włókna rzutowe, które zgrupowane są w drogi rzutowe, są połączeniem kory

mózgowej z ośrodkami pnia mózgu oraz rdzenia kręgowego. Można dokonać
ich funkcjonalnego podziału na:

• drogi wstępujące (czuciowe), przewodzą informacje do OUN,

• drogi zstępujące (ruchowe), przekazują informacje oraz instrukcje do
efektorów umiejscowionych w całym ciele, przez co wywołują
powstanie reakcji na dany bodziec.

Powyższy system odbioru oraz wysyłania informacji tworzy tzw. łuki

odruchowe. Są one zbudowane w dość prosty sposób: drogi ruchowe mają
swój początek w korze mózgu, zaś kończą się w efektorach, czyli narządach
wykonawczych (np. gruczoły albo mięśnie). Drogi czuciowe z kolei biegną od
receptorów i docierają do kory mózgowej.

Istota szara mózgu, która nazywana jest także korą, stanowi około 80%
masy całego mózgu u człowieka. Jest ona położona zewnętrznie względem
istoty białej i przenika do warstwy wewnętrznej.

Z tego powodu, oprócz różnego typu włókien, w istocie białej znaleźć można
różnorodne skupiska komórek nerwowych, które przyjmują rozmaite

10
kształty – tworzą one struktury nazywane jądrami podkorowymi. Znajdują
się w układzie limbicznym i pozapiramidowym.

W korze mózgowej umiejscowione są obszary, które oddziałują na

poszczególne czynności czuciowe, ruchowe oraz wegetatywne. Są one
nazywane ośrodkami korowymi. Dla przykładu – ośrodek wzroku
zlokalizowany jest w płacie potylicznym.

Powierzchnia kory mózgowej ma pofałdowaną strukturę i tworzy

uwypuklenia, które nazywane są zakrętami. Ograniczają je zagłębienia,
określane bruzdami i szczelinami.

Wyróżnić można kilka najważniejszych zakrętów w obszarze kory

mózgowej, a należą do nich:

• zakręt przedśrodkowy (ośrodek dowolnych ruchów),

• zakręt zarodkowy (ośrodek czynności czuciowych),
• zakręt obręczy (obszar, który koordynuje złożone czynności w
zakresie autonomicznego układu nerwowego),
• zakręty potyliczne (ośrodek wzroku),
• zakręt skroniowy górny (ośrodek słuchu).

Pozostałe obszary kory stanowią tzw. pole kojarzeniowe – jego głównymi

zadaniami jest scalanie czynności różnych ośrodków kory, a także
zapamiętywanie wrażeń.

11
Ogólnie stwierdzić można, że kora mózgowa pełni nadrzędną funkcję nad
czynnościami ośrodków znajdujących się w rdzeniu kręgowym oraz w pniu
mózgu.

Przodomózgowie to najbardziej rozwinięta i zewnętrzna część mózgu,

odpowiedzialna za wiele zaawansowanych funkcji poznawczych u ssaków, w
tym u ludzi. W przodomózgowiu znajduje się wiele ważnych struktur, takich
jak hipokamp, który odgrywa kluczową rolę w procesie formowania i
przechowywania pamięci, oraz ciało migdałowate, które jest
zaangażowane w regulację emocji i reakcji strachu.

Przodomózgowie jest niezwykle istotne dla funkcjonowania człowieka,

ponieważ jest odpowiedzialne za wiele złożonych procesów poznawczych i
emocjonalnych. Jest to obszar mózgu, który ewoluował najbardziej u
człowieka i przyczynił się do jego wyjątkowej zdolności do myślenia,
planowania, podejmowania decyzji i interakcji społecznych.

Międzymózgowie zbudowane jest ze wzgórza oraz podwzgórza. Wzgórze

stanowi główny podkorowy ośrodek czucia. Mózgowie determinuje
spełnianie wszelkich czynności, które zależne są od autonomicznego układu
nerwowego. Taką czynnością może być np. połykanie.

W obszarze podwzgórza są zlokalizowane ośrodki odpowiadające za

regulowanie temperatury ciała oraz za metabolizm składników odżywczych.
Do tych składników zalicza się białka, tłuszcze oraz węglowodany. Ośrodki

12
te metabolizują ponadto sole mineralne. Znajdują się tutaj również ośrodki
regulujące łaknienie, sygnalizujące uczucie głodu oraz sytości.

Podwzgórze odpowiedzialne jest za kontrolowanie wewnątrzwydzielniczej

działalności przedniego płata przysadki. Odbywa się to poprzez wydzielanie
specjalnych substancji o funkcjach regulacyjnych, zwanych libertynami oraz
statynami.

Dodatkową funkcją tylnego płata przysadki mózgowej jest produkowanie

dwóch hormonów, a mianowicie oksytocyny i wazopresyny. Hormony te
również pełnią w organizmie zadania regulacyjne.

Wzgórze stanowi centralną bazę koordynacyjną oraz stację przekaźnikową,

która łączy impulsy przebiegające między kresomózgowiem i
tyłomózgowiem, ośrodkiem wzroku oraz innymi ośrodkami w półkulach
mózgowych.

Śródmózgowie to połączenie pomiędzy móżdżkiem, mózgowiem oraz

mostem. Przez wewnętrzne struktury śródmózgowia biegnie kanał,
nazywany wodociągiem mózgu, który łączy komorę trzecią i czwartą.

W tym miejscu znajdują się podkorowe ośrodki słuchu oraz wzroku.

Odpowiadają one za wegetatywne oraz ruchowe odruchy na akustyczne oraz

13
świetlne bodźce – np. szybkie zwężanie się źrenicy oka wskutek pojawienia
się intensywnego światła.

Móżdżek, czyli tyłomózgowie wtórne, złożone jest z dwóch półkul oraz

struktury, którą nazywa się robakiem. Jest on pokryty istotą szarą o
powierzchni pofałdowanej, określaną korą móżdżku. Do zadań móżdżka
zalicza się kontrolowanie mięśni szkieletowych, a co za tym idzie,
zarzadzanie koordynacją ruchową.

W móżdżku jest umiejscowiony most Varola, który stworzony jest ze

skupień istoty szarej oraz z włókien nerwowych. Jest to struktura, która łączy
śródmózgowie i korę mózgową razem z móżdżkiem oraz rdzeniem
przedłużonym.

Struktury te kontaktują się ze sobą w niezwykle interesujący sposób.

Przekazywanie sygnałów z kory mózgowej do kory móżdżku zachodzi „na
skos” – czyli lewa półkula mózgu przesyła impulsy do prawej półkuli
móżdżku i odwrotnie. W wyniku oddziaływania na poszczególne części
móżdżku dochodzi do zahamowania albo pobudzania kory mózgowej.

Tego rodzaju droga przewodzenia może być skuteczna dzięki strukturze,

którą określa się jako twór siatkowaty. Twór ten przebiega od
międzymózgowia do rdzenia kręgowego – jego zadaniem jest nadzorowanie
narządów czucia, zwiększanie czułości receptorów, utrzymywanie
świadomości oraz stanu czuwania czy regulowanie napięcia w mięśniach

14
szkieletowych. Ma on wpływ na wiele ośrodków odpowiedzialnych za
czynności wegetatywne.

Rdzeń przedłużony jest częścią mózgu położoną najbardziej z tyłu. Jego

górną granicę stanowi brzeg mostu, a niżej przechodzi on w rdzeń kręgowy.
W tej części mózgu znajduje się skupisko wielu nerwowych ośrodków, które
odpowiadają za całą gamę funkcji odruchowych. Zlokalizowane są tutaj
ośrodki: oddechowy, naczynioruchowy, kichania, mrugania, wydzielania
potu, kaszlu, żucia, połykania itp.

Rdzeń kręgowy rozpoczyna się od rdzenia przedłużonego, a jego koniec

mieści się na wysokości drugiego kręgu lędźwiowego. Rdzeń ten jest złożoną
wiązką włókien nerwowych (czyli aksonów, którym towarzyszą osłonki
nerwowe), przyjmujących długość od 40 do 45 cm. Swoim kształtem
podobny jest nieco do spłaszczonego cylindra, z kolei rozmiarem
porównywalny jest do grubego ołówka. Aksony są odpowiedzialne za
przekazywanie sygnałów elektrycznych i chemicznych między neuronami.

Od rdzenia kręgowego rozchodzi się 31 par nerwów rdzeniowych, które

łączą go z mięśniami, skórą oraz innymi strukturami brzucha, klatki
piersiowej i kończyn.

Odgałęzienia te transportują do rdzenia dane czuciowe na temat warunków,

jakie panują wewnątrz ciała. Przesyłają również impulsy pochodzące ze
zmysłów odczuwanych poprzez powierzchnię skóry. W przeciwnym

15
kierunku wychodzą od rdzenia sygnały ruchowe, skierowane do efektorów
zlokalizowanych na całym ciele.

Istota szara, położona wewnętrznie względem istoty białej, w przekroju

poprzecznym posiada kształt litery H. Pośrodku rdzenia przebiega kanał
środkowy, w którym umieszczony jest płyn mózgowo-rdzeniowy. Jego
funkcją jest eliminowanie zbędnych substancji oraz odżywianie neuronów.

Nerwy rdzeniowe do rdzenia kręgowego docierają poprzez znajdujące się

między kręgami otwory. Każdy krąg oddzielony jest chrzęstną podkładką –
określa się je mianem krążków międzykręgowych.

Nerwy ulegają rozdzieleniu, a następnie wnikają do rdzenia w jego przedniej

oraz tylnej części, przyjmując formę korzeni nerwów rdzeniowych. Włókna

16
ruchowe uchodzą z rdzenia przednimi korzeniami (brzusznymi), z kolei
włókna czuciowe wchodzą do rdzenia tylnymi korzeniami (grzbietowymi).

Rdzeń kręgowy jest skupiskiem większości odruchów, jak też drogą

przewodzenia impulsów nerwowych do mózgu oraz z mózgu. Można więc
stwierdzić, że rdzeń ten jest połączeniem pomiędzy nadrzędnymi częściami
układu nerwowego a całym organizmem.

Układ obwodowy

Układ obwodowy jest tworzony przez parzyste nerwy mózgowe oraz

rdzeniowe, które wiążą poszczególne efektory i receptory razem z mózgiem,
a także z rdzeniem.

Do obszaru tego elementu układu nerwowego wlicza się także zwoje

mózgowe – mieszczą się one w pobliżu mózgu oraz rdzenia kręgowego, a
tworzone są przez ciała komórek czuciowych neuronów.

Można tu wskazać m.in. nerwy czaszkowe, będące nerwami, których ilość

wynosi 12 par i łączącymi się z mózgowiem w sposób bezpośredni, bez
udziału części, jaką jest rdzeń kręgowy, czy też nerwy okołoruchowy,
bloczkowy oraz odwodzący – kierujące wszystkimi nerwami,
odpowiedzialnymi za ruchy gałek ocznych, a także powiek.

17
Poza powyższymi wymienić można również nerw:

• węchowy,
• wzorkowy,
• trójdzielny,
• twarzowy,
• przedsionkowo-ślimakowy,
• językowo-gardłowy oraz podjęzykowy,
• błędny,
• dodatkowy,
• rdzeniowy,
• szyjny,
• piersiowy,
• lędźwiowy,
• krzyżowy.

Budowa i funkcje komórek nerwowych

Podstawowa jednostka strukturalna oraz funkcjonalna układu nerwowego

to neurony, czyli komórki nerwowe. Ich drzewiasty kształt to wyraz
przystosowania zarówno do odbioru, jak i do przekazywania informacji.

Od ciała nerwowej komórki rozchodzą się liczne, cienkie wypustki, określane

jako dendryty. Odchodzą one w wielu różnych kierunkach. Są krótkie, a
jednocześnie mocno rozgałęzione. Transportują sygnały w stronę ciała
komórki.

18
Dendryty stanowią blisko 80% całej masy neuronu. Pojedyncza wypustka
nerwowa może u człowieka mierzyć nawet do 100 cm. Jest ona zwana
aksonem. Akson jest strukturą odpowiadającą za przekazanie sygnału
docierającego od ciała komórki nerwowej do narządu wykonawczego lub też
do innego neuronu. Pozostałe jego nazwy to neuryt i włókno nerwowe.

Błona komórkowa neuronu wykazuje zdolność do przewodzenia informacji,

które przyjmują postać impulsów nerwowych, określanych też jako impulsy
elektryczne.

Impulsy dostarczane są poprzez dendryty do błony, która okrywa ciało

komórki nerwowej. Stamtąd biegną one wzdłuż błony aksonu i docierają do
innych neuronów, jak też do gruczołów oraz mięśni.

19
Neuronowe wypustki nie ulegają bezpośredniemu stykaniu. Tym, co je dzieli,
jest wąska szczelina, określana jako szczelina synaptyczna. Za jej
pośrednictwem impulsy z aksonu jednej komórki są przekazywane do
dendrytu drugiej komórki (albo do gruczołu lub komórki mięśniowej).

Połączenie aksonu komórki, która przewodzi impuls, z błoną komórkową

innego neuronu (lub innej komórki), odpowiedzialnego za przyjęcie tego
impulsu, nazywa się synapsą.

W przestrzeni synaptycznej impuls jest przenoszony z udziałem substancji

chemicznych, określanych jako neuroprzekaźniki (mediatory). Są one
wydzielane przez zakończenie aksonu. W błonie sąsiadujących dendrytów
zlokalizowane są receptory, które przestrzennie odpowiadają
neuroprzekaźnikom.

20
Z chwilą, gdy impuls elektryczny dociera do kolbkowatej końcówki aksonu,
do środka szczeliny synaptycznej są wydzielane mediatory – czyli
neuroprzekaźniki. Łączą się one z tymi receptorami, które znajdują się w
błonie komórki przyjmującej sygnał. Wywołuje to powstanie impulsu
elektrycznego, który ulega dalszemu przemieszczaniu się w stronę jej
aksonu.

Niektóre leki i substancje wykazują działanie zakłócające dla procesu

przekazywania synaptycznego, co może mieć miejsce poprzez:

• ograniczanie wydzielania neuroprzekaźników (np. alkohol),

• naśladowanie neuroprzekaźników (np. nikotyna),
• zatrzymywanie zbyt dużej ilości neuroprzekaźników (np. kokaina),
• blokowanie działania receptorów.

Niektóre z aksonów są pokryte specjalną tłuszczową substancją, zwaną

mieliną. Osłonka mielinowa pełni zadania izolacyjne względem sąsiednich
neuronów, a ponadto przyspiesza przewodnictwo impulsów wzdłuż
nerwowych włókien.

Dendryty lub aksony różnych neuronów są zebrane w pęczki, a od zewnątrz

pokrywa je tkanka łączna – w ten sposób tworzą one nerw. Zadaniem
nerwów jest przekazywanie informacji pomiędzy mózgowiem albo rdzeniem
kręgowym a wszystkimi komórkami ciała.

21
 Czynności fizjologiczne układu
nerwowego

Mózg

Mózg stanowi największą część mózgowia. Jego warstwa zewnętrzna, czyli

kora mózgowa, jest zbudowana z istoty szarej. W przypadku człowieka jest
ona bardzo mocno pofałdowana. Zaraz pod korą umiejscowiona jest istota
biała. Mózg, pomimo że stanowi tylko 2% całej masy ciała, to zużywa aż 20%
energii, którą wytwarza organizm.

Mózg stworzony jest z kilkudziesięciu miliardów komórek nerwowych –

każda z tych komórek może mieć około 25 tysięcy połączeń z innymi. W ciągu
życia człowieka powstają kolejne połączenia nerwowe, co umożliwia proces
uczenia się.

Zadania, które wymagają wykonywania nieznanych dotąd czynności,

trenowania zdolności fizycznych czy też rozwiązywania teoretycznych
zadań, są sprzyjające dla wytwarzania się nowych połączeń, a tym samym
zwiększają sprawność intelektualną.

W przypadku rozwoju małych dzieci, kluczowe znaczenie dla pracy mózgu

mają zabawy, które wymagają wykonywania ruchów precyzyjnych, jak np.
pisanie. U dzieci starszych duże znaczenie mają czynności, takie jak czytanie,

22
mówienie oraz wszystkie zajęcia, które wymagają osiągania i doskonalenia
nowych kompetencji.

Bruzdy znajdujące się na powierzchni mózgu dzielą go na dwie półkule –

prawą oraz lewą. Każda z nich ma cztery płaty (czołowy, ciemieniowy,
skroniowy i potyliczny). W każdym płacie zlokalizowane są skupienia
komórek nerwowych, które odpowiedzialne są za zarządzanie czynnościami
organizmu – jak np. mową, uczeniem się, analizą bodźców dotykowych i
słuchowych.

Praca prawej i lewej półkuli mózgu

U większości ludzi lewa półkula mózgowa jest półkulą dominującą. Wskutek

tego, przeważająca część osób jest praworęczna. W mózgowiu krzyżują się
nerwy biegnące od obydwu półkul do narządów przez nie kierowanych.

23
Lewa półkula jest odpowiedzialna głównie za czynności i zachowania
związane z myśleniem logicznym, porządkowaniem, klasyfikowaniem oraz z
precyzyjnym wypowiadaniem się. Nawiązuje do dziedzin, takich jak
matematyka i technika.

Z kolei twórcze myślenie, kreatywność, wyobraźnia, emocje i kontakty

międzyludzkie, jak też wysokie umiejętności artystyczne oraz precyzyjne
ruchy, są związane z prawą półkulą.

Największe sukcesy w wielu dziedzinach życiowych osiągają te osoby,

których obydwie półkule są dobrze rozwinięte i współpracują ze sobą w
sposób harmonijny. Osoby, u których dominuje lewa półkula, mogą
wykonywać codzienne czynności niedominującą ręką – lewą. Dzięki temu,
półkula przeciwna będzie bardziej aktywowana. Praca półkul może być

24
zsynchronizowana. Jednym z ćwiczeń polecanych w tym celu jest
żonglowanie.

Móżdżek i pień mózgu

Móżdżek jest drugą co do wielkości częścią mózgowia i również ma

pofałdowaną strukturę. Jego kora składa się z dwóch półkul. Móżdżek jest
odpowiedzialny za utrzymywanie równowagi ciała, napięcie mięśni
szkieletowych i koordynację ruchów, np. podczas nauki jazdy na łyżwach.

Między mózgowiem a rdzeniem kręgowym umiejscowiony jest pień mózgu.

Rdzeń przedłużony stanowi jego część. Jest to ośrodek odruchów, które
warunkują funkcjonowanie i życie organizmu – nie podlegają one woli
człowieka. Są to odruchy np. oddychania, połykania, pracy serca oraz

25
przemiany materii. Uszkodzenia występujące w obszarze rdzenia
przedłużonego mogą zakończyć się śmiercią organizmu.

Rdzeń kręgowy

Rdzeń kręgowy przyjmuje formę walca, zlokalizowany jest w kręgowym

kanale kręgosłupa. Podobnie jak mózgowie, rdzeń zbudowany jest zarówno
z istoty białej, jak i szarej, jednak ich układ jest odwrotny. Po stronie
zewnętrznej leży istota biała, z kolei od środka znajduje się istota szara.

Przez środek rdzenia kręgowego przebiega kanał centralny, który

wypełniony jest płynem mózgowo-rdzeniowym. Znajduje się on również
pomiędzy rdzeniem a jego oponami.

Od rdzenia kręgowego uchodzi 31 par nerwów rdzeniowych, które należą do

obwodowego układu nerwowego. Rozchodzą się w sposób symetryczny, po

26
obu stronach kręgosłupa. Rdzeń bierze udział w przewodzeniu sygnałów
płynących od receptorów do mózgowia, jak też od mózgowia do efektorów.
Steruje on także czynnościami, które zachodzą bez angażowania woli – jest
to ośrodek nerwowy bezwarunkowych odruchów.

Podsumowanie

 Zapoznaj się z treścią lekcji. Gdy opanujesz już cały materiał

zawarty w dziale, przystąp do testu cząstkowego.

Literatura uzupełniająca:

1. Chlebińska A., Anatomia i fizjologia człowieka, Warszawa, 1986.

2. Kozubski W., Liberski P., Neurologia – podręcznik dla studentów
medycyny, Warszawa, 2011.
3. Lichtenberg-Kokoszka E., Rzeźbienie mózgu, [w:] Neuroedukacja.
Jak wykorzystać potencjał mózgu w procesie uczenia się, Słupsk,
2015.
4. Prusiński A., Neurologia praktyczna, Warszawa, 2011.
5. Stelmasiak M., Mianownictwo anatomiczne, Warszawa, 1979.
6. Stęślicka-Mydlarska W., Zarys anatomii funkcjonalnej człowieka,
Warszawa, 1990.
7. Ziółko E., Podstawy fizjologii człowieka, Nysa, 2006.

27