Ondervoeding

Ondervoeding is natuurlijk in allereerste instantie een probleem voor gebieden waar

hongersnood voorkomt, door oorlog, natuurrampen en mislukte oogsten. Het is dan ook
logisch dat we bij ondervoeding bijna automatisch denken aan voedseltekort.

Toch komt het probleem van ondervoeding ook bij ons voor. Hier (en in andere welvarende
landen) wordt ondervoeding bijna nooit veroorzaakt door voedseltekort maar door andere
factoren:

• Ziekte en gebrek aan eetlust

• Ouderdom en gebrek aan eetlust
• Eetstoornissen zoals anorexia en boulimia nervosa
• Eenzijdige voeding

Gebrek aan eetlust bij ziekte en ouderdom

Ondergewicht

Van ondergewicht is sprake als iemand minder weegt dan goed is voor zijn gezondheid. Voor
gezonde mensen met ondergewicht is het vaak niet eenvoudig aan te komen. Het beste is het
eetpatroon structureel aan te passen. Vooral belangrijk is om genoeg te eten. Bijvoorbeeld
door vaker iets te eten: ook tussen de maaltijden door.

Ondergewicht of ongewenst afvallen kan worden veroorzaakt door gebrek aan eetlust
vanwege een (ernstige) ziekte. Dit komt relatief vaak voor bij bejaarden in zorginstellingen en
bij patiënten in het ziekenhuis. Maar er zijn ook mensen die gezond zijn en gezond leven en
toch erg mager zijn. Soms speelt de leefstijl een rol, bijvoorbeeld wanneer mensen geen tijd
nemen om rustig te ontbijten, te lunchen of een warme maaltijd te nuttigen. Een andere reden
kan zijn dat iemand door depressiviteit geen fut heeft om boodschappen te doen en te koken
en geen trek heeft.
Risico’s en diagnose

Een te laag gewicht kan risico’s voor de gezondheid met zich meebrengen. De conditie kan
achteruit gaan en iemand kan zich sneller lusteloos en moe voelen. Ook neemt waarschijnlijk
de kans op botbreuken toe. Een BMI van 18,5 of minder is een ernstige risicofactor voor
osteoporose (botontkalking).
Of het gewicht al dan niet gezond is, is eenvoudig vast te stellen met de Body Mass Index. Bij
een uitkomst onder 18,5 is sprake van ondergewicht. Het is dan verstandig te proberen aan te
komen en zo nodig naar de huisarts te gaan. Deze kan desgewenst verwijzen naar de diëtist.

Voldoende en vaak eten

Ook voor te magere mensen is gezond eten belangrijk, zodat ze de voedingsstoffen

binnenkrijgen die het lichaam nodig heeft, waaronder eiwit, vitamines en mineralen. Net als
voor anderen is voor hen eten met veel verzadigd vet ongezond met het oog op hart- en
vaatziekten. Een ‘slagroomkuur’ is dus af te raden!

Voor te magere mensen geldt het advies ten minste de hoeveelheden basisvoeding aan te
houden. Om het gewicht te verhogen, is het verder nodig vaker wat tussen de maaltijden door
te eten. Verder doen zij er goed aan regelmaat aan te brengen in het eetpatroon en de tijd te
nemen om rustig te eten.

Anorexia nervosa en boulimia zijn aandoeningen die een speciale behandeling vragen.

Onbedoeld gewichtsverlies

Wie in korte tijd sterk vermagert zonder dat er een aanwijsbare reden voor is, doet er goed aan
de huisarts te raadplegen. In dat geval is mogelijk een bepaalde aandoening of ziekte de
oorzaak.

Eetstoornissen

Introductie

Anorexia nervosa en boulimia nervosa zijn eetstoornissen. De oorzaak is vooral psychisch.

Mensen met een eetstoornis zijn geobsedeerd door eten en de invloed daarvan op hun
lichaam. Eten is voor hen een constante bron van spanning en angst. Daarom zal een
dieet weinig nut hebben. Iemand met een eetstoornis moet opnieuw leren omgaan met voedsel
en met zichzelf. Dit vereist een deskundige, intensieve begeleiding. Het is raadzaam dit met
de huisarts te bespreken.
Mensen met anorexia nervosa hongeren zichzelf uit, uit angst aan te komen. Bij boulimia gaat
de angst om dik te worden gepaard met oncontroleerbare eetbuien, gevolgd door braken of
overmatig gebruik van laxeermiddelen. Anorexia en boulimia kunnen elkaar bij een en
dezelfde persoon ook afwisselen.
Snel behandelen
Anorexia en boulimia hebben veel overeenkomsten, al lijkt dat op het eerste gezicht niet zo.
Vaak hebben ze dezelfde oorzaak. Mensen met anorexia of boulimia hebben een negatief
oordeel over zichzelf, hun lichaamsgewicht en hun uiterlijk. Deze eetstoornissen komen
voornamelijk voor bij meisjes (pubers) en jonge vrouwen. Het is heel belangrijk om
eetstoornissen zo snel mogelijk te behandelen. Dan is de kans op herstel het grootst.

Anorexia nervosa

De letterlijke betekenis van anorexia nervosa is ‘geen eetlust door nerveuze oorzaken’. Deze
omschrijving klopt niet. Mensen met anorexia hebben namelijk meestal wél honger, maar
tegelijkertijd een intense angst om aan te komen, ook al hebben ze vaak ondergewicht.
Meestal eten ze heel weinig, al weten ze dat goed te verbloemen. Het komt voor dat ze met
behulp van laxeermiddelen, plastabletten of door het opwekken van braken proberen het eten
direct weer uit hun lichaam te krijgen. In eerste instantie merkt de omgeving dit gedrag niet
op.
Het meest opvallende kenmerk van anorexia is uiteraard het gewichtsverlies en het
ondergewicht. Ook blijft bij vrouwen op den duur meestal de menstruatie weg. Met het
weigeren van voedsel kunnen anorexia-patiënten hun gezondheid ernstig in gevaar brengen.
Oorzaken
Het is niet bekend wat precies de oorzaak is van anorexia. Factoren die vaak een rol spelen,
zijn het per se willen voldoen aan het slankheidsideaal, het beter willen presteren dan anderen,
angst om te falen, angst om de controle over zichzelf te verliezen, perfectionisme en een niet
met de realiteit overeenkomend beeld van zichzelf.

Boulimia nervosa

Boulimia nervosa wil zeggen dat iemand in weinig tijd enorme hoeveelheden voedsel naar
binnen werkt. Deze eetstoornis wordt beschouwd als een variant van anorexia. Ongeveer
dertig procent van de mensen die anorexia hebben gehad, krijgt boulimia. Het verschil is dat
bij boulimia de intense angst om dik te worden gepaard gaat met een periodiek optredende,
oncontroleerbare drang om grote hoeveelheden, meestal calorierijk voedsel te eten. Perioden
van vasten worden afgewisseld met eetbuien. Om de gevolgen van het overmatig eten weg te
werken, wordt braken opgewekt of worden (extreme hoeveelheden) laxeermiddelen gebruikt.
Schaamte
Veel mensen met boulimia voelen zich eenzaam, depressief en hebben last van
schuldgevoelens. De schaamte voor de eetbuien is groot. Daarom doen mensen met boulimia
erg veel moeite om de eetbuien voor de naaste omgeving verborgen te houden. Of iemand
boulimia heeft, is niet te zien aan het uiterlijk. Sommige mensen zijn te dik, andere te mager
of hebben een goed gewicht.

Gezond aankomen

Voor te magere mensen is het vaak moeilijker om een paar kilo aan te komen dan het voor te
dikke mensen is om een paar kilo af te vallen. Op gewicht komen is een kwestie van geduld
hebben. Eén kilo erbij in drie tot vier weken is al een goed resultaat.
Ook voor magere mensen is een voeding met veel vet ongezond. Een zgn. ‘slagroomkuur’ is
dus af te raden. Bij ondergewicht is het van belang heel regelmatig te eten, ook tussen de
maaltijden door. Drie hoofdmaaltijden, een paar eetmomenten tussendoor en bijvoorbeeld nog
een extraatje voor het slapen gaan, is prima.

Suggesties voor tussendoortjes

Bij mensen met ondergewicht kan snoepen tussen de maaltijden door geen kwaad. Wat
suggesties voor tussendoortjes die naast calorieën ook vitamines en mineralen leveren:

• een beschuit, cracker, toost of knäckebröd, besmeerd en belegd met plakjes banaan,
appel of aardbeien, brie of (smeer)kaas met tomaat en/of tuinkers, een lepel
tonijnsalade, plakjes gebraden rosbief of fricandeau met wat mosterd of chutney,
salami- of gekookte worst met plakjes augurk.
• een crocque monsieur met kaas, ham en plakjes ananas of appel
• een mueslibroodje met kaas
• een plak kruidkoek, tussendoorbiscuit
• een glas melk, karnemelk, yoghurtdrank, chocolademelk of milkshake
• een schaaltje vla met yoghurt, yoghurt met vruchten, een ijsje
• een kop soep met stukjes kip of soepballetjes, groente en vermicelli, met een stukje
stokbrood

Tips om de eetlust te bevorderen:

• Maak het eten en de tussendoortjes niet te zwaar en te vet. Te vet eten remt de eetlust,
terwijl het juist de bedoeling is elke paar uur iets te eten.
• Friszure gerechten stimuleren vaak de eetlust, zoals een glas vruchtensap of
tomatensap of een paar partjes fruit. Ook een kop bouillon of eventueel een glaasje
alcohol een half uur voor de warme maaltijd, kunnen de trek op gang brengen.
 • Zorg voor variatie in smaak (zoet-hartig), in temperatuur (warm-koud), kleur en keuze
van ingrediënten en bereidingsmethoden. Zorg voor voldoende rust, ontspanning en
lichaamsbeweging.
• Zorg voor een goede basisvoorraad boodschappen in huis. Zo is er altijd iets te eten,
ook voor tussendoor.

Eenzijdige voeding
Eenzijdige voeding leidt niet zozeer tot ondergewicht maar wel tot tekorten aan bepaalde
voedingsstoffen (vooral vitamines en mineralen).
Voldoende aandacht voor regelmaat (minstens drie maaltijden per dag) en een gevarieerd
voedingspatroon bieden hier meestal de oplossing.

Raar genoeg komt eenzijdige voeding voor bij twee tegengestelde uitersten:
• Mensen die helemaal geen belangstelling hebben voor gezonde voeding en zich
gemakkelijk laten verleiden door producten die ze lekker vinden maar weinig
voedingswaarde hebben.
• Mensen die een overdreven obsessie hebben met gezonde voeding (orthorexia
nervosa) en veel voedingsmiddelen weigeren omdat ze denken dat die ongezond zijn.

Orthorexia nervosa

Orthorexia nervosa is een eetstoornis waarbij mensen een ziekelijke fixatie hebben op gezond
eten. Zij willen uitsluitend ‘het beste van het beste’ eten. Aan de kwaliteit van het eten wordt
de kwaliteit van het leven afgemeten. De hoeveelheid eten speelt niet zozeer een rol.
Hoewel orthorexia-patiënten een dwangmatige intentie hebben om zo gezond mogelijk te
eten, leidt hun eetgedrag gemakkelijk tot een onevenwichtig voedingspatroon dat niet alle
nodige voedingsstoffen levert. Vaak vermijden zij allerlei voedingsmiddelen of laten ze deze
weg in de veronderstelling dat ze ‘niet gezond’ zouden zijn. De voeding wordt dan
gemakkelijk te eenzijdig van samenstelling.