STRATEGJIA KRIMINALISTIKE

Dr. Ramo Masllesha

SARAJEV / PRISTIN 2006 FSK/S - 16/06

1. POLITIKA E SIGURIS DHE STATEGJIA E SIGURIS

1.1. POLITIKA E SIGURIS Para elaborimit t ksaj shtjeje t rndsishme, sht e domosdoshme t prmenden premisat kryesore q kushtzojn formsimin e politiks s siguris. N do shoqri t organizuar vend qendror z pushteti politik. T gjitha format tjera t organizimit t pushtetit n kuadrin e nnsistemit t nj shteti varen nga pushteti politik. Por, fenomeni i politiks nuk e prfshin vetm shtetin dhe as nuk prputhet ekskluzivisht me pushtetin politik nga aspektet e tij t brendshme dhe t jashtme. Duke prfshir pushtetin, edhe si marrdhnie edhe si struktur, fenomeni politik prfshin edhe procesin kompleks t marrdhnieve organike dhe t kundrshtive ndrmjet pushtetit dhe shoqris, si edhe t gjitha format spontane e t organizuara q dalin prej tij. (J. Gjorgjeviq, n parathnien e Zh. Mejno, 1960, f. 49). sht e njohur se qysh kur sht vendosur pushteti dhe ligjet e ndryshme t shtetit ka ekzistuar frika e natyrshme nga arbitrariteti, nga prdorimi i paligjshm e zgjerimi i autorizimeve dhe formave t ndryshme t paligjshmris me ndihmn e forcs politike. Kshtu prpjekjet dhe lufta pr kufizimin dhe lidhjen e pushtetit politik me ligjin, gjat gjith historis, kan qen prcjells i prhershm n t gjitha periudhat e zhvillimit t shoqris njerzore. S kndejmi sht esenciale q n shoqrin demokratike e civile politika t mos ket ndikim direkt n strukturn e siguris n operacionalizimin gjegjsisht zbatimin e ligjeve, prve n rastet kur n parlament nxirren ligjet mbi subjektet e sistemit t siguris. N kt mnyr, ato fitojn nga parlamenti legjitimitetin demokratik t aplikimit t pushtetit shtetror, me qllim t mbrojtjes s siguris s shoqris. Askush nuk ka t drejt t ndikoj direkt si akter politik dhe t pamundsoj veprimin e nevojshm t organeve dhe shrbimeve t siguris, t cilat jan n funksion t ruajtjes s rendit e t siguris n bashksi. Kjo do t onte n defunksionalizimin e sistemit politik dhe organizatave t pushtetit shtetror t sistemit stabil juridik e t siguris. Duke analizuar rolin dhe funksionin e sistemit t siguris n shoqri, shtrohet shtja e neutralitetit prkats politik, i cili duhet t vendoset n kornizat kushtetuese-juridike, gjegjsisht n kryerjen profesionale t detyrave t prcaktuara me ligj. Kusht themelor pr kt sht formsimi dhe zbatimi i politiks optimale t siguris. Kemi thn se politika, n kuptimin e gjer t fjals, nnkupton orientimin e veprimtaris njerzore n drejtim t caktuar me qllim t realizimit t objektivave t caktuara. Politika e bn orientimin e shoqris m ndihmn e pushtetit shtetror. Gjithashtu, shum shpesh mund t dgjohet se politika sht arti i qeverisjes. N

qoft se qndron kjo, ather edhe politika e siguris implikon nevojn q n mnyr konsistente, duke u bazuar n rezultatet e hulumtimeve t shkencs s siguris dhe t disiplinave t tjera shkencore t siguris, t formsohen prmbajtjet globale q duhet t realizohen nprmjet subjekteve q prbjn sistemin e siguris s shoqris. N kt ndikojn nj sr faktorsh relevant definues, pa t cilt nuk sht e mundur t realizohen veprimtarit konkrete q rezultojn me situat t mir t siguris nacionale. sht e rndsishme t theksohet se do shtet i organizuar formson dhe zhvillon nj sr politikash, si: ekonomike, t jashtme, t mbrojtjes, sociale, shndetsore, ekologjike, energjetike, kulturore, arsimore etj. T gjitha kto politika kan ndikimin e tyre prkats n gjendjen e siguris. Pr kt arsye, ato prbjn politikn e siguris n nivelin global. Por, edhe politika e siguris duhet t prshtatet me nivelin e sfidave dhe krkesave t civilizimit bashkkohor. Disa autor e definojn politikn e siguris si veprimtari pr prgatitjen e siguris prball burimeve t ardhshme t rrezikut n natyre, shoqri dhe ndrmjet shoqrive. Po ashtu, thuhet se ajo prbn trsin e t gjitha masave, veprimtarive, veprimeve t destinuara pr vendosjen dhe veprimin e sistemit t siguris nacionale. N kuptimin e ngusht t fjals, objektiv i politiks s siguris sht krijimi i konceptit t mekanizmave dhe mjeteve me t cilat sigurohen siguria e brendshme dhe e jashtme e shoqris dhe paraqet konkretizimin e parimeve politike, organizativo-teknike e t tjera, n kuptimin e gjer t fjals. (A. Grizold, botimi i ri, f. 33). Sipas Rezoluts mbi bazat e politiks s siguris nacionale t Republiks s Sllovenis, politika nacionale e siguris sht trsi e prcaktimeve, aktiviteteve dhe prpjekjeve politike, ekonomike, sociale, juridike, mbrojtse, t siguris etj., nprmjet t cilave sigurohet shkall sa m e lart e siguris nacionale. (A. Anxhiq, botimi i ri, f. 38). Ktu shihet qart se shteti, n kuptimin institucional, gjendet n qendr t vzhgimit. Lkundjet e mdha n marrdhniet midis shteteve dhe organizimet transnacionale gjithnj e m t pranishme n hapsira t ndryshme, konfliktet ndrkombtare si edhe vshtirsit e mdha n parandalimin dhe menaxhimin e krizave t ndryshme, krkojn nga organet prkatse t siguris q, n baz t objektivave t siguris globale, t ndrmarrin masat dhe aktivitetet m efikase, t cilat prdoren n mnyr t trsishme e t grshetuar luftojn krkesat dhe interesat individuale, grupore e t tjera dhe vihen n shrbim t aktiviteteve t prbashkta q kan rndsi vendimtare pr sigurin nacionale. N rrethana komplekse politike e t tjera, politika e siguris duhet t shpreh aktualitetin e vet. Pra, ajo duhet t'i kuptoj problemet e realitetit shoqror bashkkohor. Nse nuk sht n gjendje ta bj kt, ajo do t jet nj improvizim q mund t ket pr pasoj rrnimin e sistemit t siguris. Tashm e

dim se problemi i realitetit bashkkohor, rrjedhat globale dhe sfidat transnacionale implikojn nj sr faktorsh q mund t shkaktojn jostabilitet dhe konflikte me pasoja eventuale shum t rnda. S kndejmi shtrohet pyetja esenciale: si t'u prgjigjemi me politik t siguris t gjitha ktyre sfidave q jan gjithnj e m komplekse, m t rrezikshme etj.? N sigurin nacionale reflektohen veanrisht sfidat n planin global. Kjo krkon nj qasje shum serioze dhe t prgjegjshme tr shoqris n krijimin e politiks s siguris, e cila duhet t operacionalizohet nprmjet organeve dhe institucioneve prkatse. Me veprimtarin e tyre t trsishme ato duhet t sigurojn dominimin e tendencave konstruktive ndaj tendencave destruktive n zhvillimin e shoqris. Mirpo, t gjitha kto aktivitete varen nga faktori njeri, kshtu q sht e pamundur t thuhet dika me mend mbi drejtimin dhe t mos flitet mbi sjelljen politike t njeriut... objektivat, ndjenjat, besimet dhe vlerat e tij . (Eulau H., 1963, f.3). Si duket, politika e siguris sht n varsi me t gjitha aspektet e aktiviteteve t njeriut. Natyrisht, aftsia e tij, e cila prfshin t gjitha sferat e jets shoqrore, vshtirson formsimin dhe zbatimin efikas t politiks s siguris. Arsyet pr kt qndrojn edhe n rrezikun e madh q vjen nga arritjet teknologjike. Pr kt arsye nuk mund t favorizohet nj segment i veant, por, n baz t studimeve shkencore interdisiplinare mbi burimet e rrezikut, duhet t analizohet, sistemohet dhe hartohet politika e siguris q do t shrbej si udhrrfim pr sqarimin e problemeve t siguris. Vetm disa shenja dhe kuptime t politiks s siguris flasin mjaft pr ndikimin e saj n funksionimin e fushave t tjera t bashksis shoqrore. Shtrirja e saj n marrdhnie t ndryshme shoqrore dshmon se me far prgjegjsie duhet t'i qasen subjektet e sistemit t siguris formsimit dhe zbatimit t masave t siguris, t ndrmarra me neutralitetin e nevojshm politik, t cilave duhet t jen n kornizat e lejuara me kushtetut. Natyra, intensiteti dhe shumllojshmria e kundrshtive n shoqri kushtzojn dhe orientojn domosdoshmrisht edhe konceptin e organizimit t politiks s siguris, mjeteve dhe mekanizmat e veprimit. Kshtu, politika e siguris siguron dhe orienton veprimet e prshtatshme operative t nj sr subjektesh t sistemit t siguris, me qllim t sqarimit t shtjeve m t pranishme. N kt mnyr sigurohet dominimi i masave t siguris ndaj t gjitha sfidave q e shoqrojn zhvillimin e shoqris bashkkohore. N kt mnyr ajo, n thelb, prbn pjesn integrale shoqruese t aktiviteteve t gjithmbarshme shoqrore q zhvillohen n nj shtet. Pr t qen politik prkatse e siguris, ajo duhet t bazohet n baz t kornizs shoqrore-politike, vlersimeve t siguris, vlersimeve t rrezikshmris dhe, sidomos, n baz t rezultateve t hulumtimeve nga fusha e siguris dhe njohurive t nxjerra nga prvoja, me krijimin e kushteve t nevojshme materiale, teknike e t tjera pr zhvillimin e shkencs mbi sigurin, duke respektuar edhe njohurit e disiplinave t tjera shkencore. N kt kontekst sht e

domosdoshme t krijohet hapsira politike autonome pr veprimin e institucioneve prkatse. Vetm nj politik demokratike e siguris, e cila sht e liruar nga presionet e ndryshme dhe sht e operacionalizuar n mnyr profesionale, mund t'u prgjigjet krkesave dhe nevojave t ndryshme t shoqris civile. Vetm kshtu mund t hartohet koncepti global i nevojshm, i zbatueshm nprmjet aktiviteteve operative e t tjera, i cili krijon parakushte pr afirmimin e t gjitha aspekteve t zhvillimit t shoqris civile. Ky koncept krijon kushte pr sigurin e nevojshme n t gjitha nivelet e shoqris. Politika efikase e siguris mund t jets e suksesshme vetm n qoft se ajo sht e bazuar n njohurit shkencore. Kjo sht baz pr formsimin e kornizave t filozofis s saj dhe shrben si piknisje themelore globale pr prcaktimin e qart t obligimeve t t gjitha nnsistemeve n shoqri, kur bhet fjal pr nj fush t caktuar (ekonomike, sociale, ekologjike, politike, etj.) Mbshtetjen e qytetarve e ka vetm nj politik imanente e siguris, e hartuar n hapsir demokratike t siguris dhe me t gjitha referencat relevante t karakterit shkencor e profesional, e cila i jep shans t gjitha subjekteve t sistemit t siguris q t mbroj vlerat fundamentale t shoqris. Asnj sistem i siguris nuk mund t zbatohet e ta kryej funksionin e saj n shoqri, pa besimin e qytetarve, pr shkak se n shoqri ka interesa t ndryshme dhe kundrshti q shkaktojn nj sr komplikimesh. Kshtu, politika demokratike e siguris fiton rndsi t jashtzakonshme shoqrore dhe prballon t gjitha sjelljet devijante n shoqri, , sidomos n procesin e organizimit t trsishm t shoqris n fusha t ndryshme. Politika demokratike e siguris, prve komponents s siguris, e cila sht komponent themelore e saj, nprmjet aktualitetit t saj praktik , shrbimit t siguris dhe institucioneve t tjera, duhet t prcaktoj kornizn q prfshin ndrvarsin e saj dinamike n ruajtjen e stabilitetit t rendit politik. Kjo tregon qart vendim q ka politika e siguris n shoqri. Gjat formsimit t vizionit global n kt fush gjithnj duhet pasur parasysh edhe faktort e befasis. Midis nevojave pr realizimin e t drejtave dhe lirive t njeriut dhe prpjekjeve pr nj stabiliteti e siguri t lart t shoqris demokratike ekziston nj diskrepanc e madhe. Prandaj, sht vshtir t gjendet nj model pr ruajtjen e baraspeshs. Kundrshtit midis lirive dhe siguris mund t tejkalohen me sukses dhe t zbuten vetm me nj politik konsistente t siguris. Nj politik e till duhet t vendos n korelacion vlerat e individit dhe t shoqris. Ktu sht e rndsishme t kuptohet se n formsimin e politiks s siguris duhet t kihet ndjesia pr gjetjen e zgjidhjeve m optimale, t cilat bazohen n realitetin ekzistues. Kt e imponojn sidomos sfidat q vijn nga zhvillimi teknologjik. Dinamika e zhvillimit t teknologjis shkakton paqartsi pr t ardhmen, pra edhe pasiguri q shprehen n

aspekte t ndryshme, t cilat krcnojn civilizimin bashkkohor. Vetm perceptimi i orientimeve themelore t zhvillimit n t gjitha fushat dhe, n mnyr analogjike, krijimi i mekanizmave t nevojshm efikas n aspektin e siguris mund t garantoj nj baraspesh q sht e domosdoshme pr ekzistencn e shoqris dhe pjestarve t saj. Por, duhet t thuhet se proceset e ardhshme sht shum vshtir t parashikohen, sepse ato jan shum t paparashikueshme. Ajo q sht e mund t bhet sht prcaktimi i orientimeve t prafrta, por vetm n baz t njohjes prmbajtjesore t realitetit shoqror. Pr kto arsye, koncepti i politiks s siguris duhet t hartohet vetm n baz t njohurive shkencore e profesionale t realitetit t siguris, prej t cilave varet formsimi i objektivave t siguris dhe strategjis s nnsistemeve tjera. Megjithat, duhet t theksohet se formsimi dhe definimi i politiks nacionale t siguris, bashk me prcaktimin e prioriteteve, sht pun me prgjegjsi t madhe dhe shum komplekse. Kt pun e bn t till trsia dhe kompleksiteti i qenies shoqrore pothuaj n t gjitha sferat e jets. N kt drejtim shtetet nacionale krijojn n vazhdimsi kornizat konceptuale dhe strategjike t politiks s siguris, si instrument operativ politik e metodologjik pr ruajtjen e vlerave vitale t shoqris gjegjsisht pr realizimin e objektivave nacionale. Ndrtimi i nj koncepti dhe strategjie krejtsisht e re bazohet n politikn e siguris, gj q paraqet shenjat relevante t funksionimit t pushtetit politik. shtjet e siguris do t ken rndsi dominante edhe n t ardhmen, duke pasur parasysh rreziqet politike e t siguris e rreziqet tjera, t cilat jan t pranishme vazhdimisht n marrdhniet ushtarake e politike dhe n marrdhniet tjera n planin ndrkombtar. Kto karakteristika t politiks s siguris, pa dyshim, tregojn se sfidat e karakterit t siguris jan esenciale pr funksionimin e papenguar t t gjitha institucioneve t sistemit. Faktor vendimtar n shkatrrimin dhe eliminimin e t gjitha burimeve t pasiguris sht reaksioni i shoqris n trsi dhe jo vetm i organeve shtetrore q merren m kt problematik. N kushte t tilla, konsiderojm se rndsi t veant ka parashikimi. N vizionin global t politiks s siguris analizat parashikuese me t gjitha aspektet: shkencore, profesionale-operative, praktike, kohore, hapsinor, etj., mund t shrbejn si fundamend i veprimit operativ t siguris kundrejt t gjitha formave t devijimeve. Por, do vizion prognozues ka m shum gjasa pr krijimin e hipotezave t qndrueshme, n qoft se bhet fjal pr probleme t afrta t siguris. N t vrtet, njohja e mir e t gjitha problemeve t siguris nga aspekti shkencor, profesional e operativ dhe praktik, sht e mundur vetm me nj shkall t lart t planifikimit, e cila arrihet vetm n baz t politiks s formsuar t siguris. Pr kt arsye duhet t theksohet se sot koha ecn shpejt dhe e ardhmja e

panjohur sht pasoj e sfidave dhe problemeve komplekse q e shoqrojn zhvillimin e shoqris. N t gjitha shtetet, hartimi dhe miratimi i politiks nacionale t siguris bhet n parlament. Aty sht i mundur nj dialog transparent mbi t gjitha shtjet themelore aktuale t bashksis politike, pra edhe mbi shtjet e siguris. Prve ksaj, organizimi dhe pluralizmi politik i jets duhet t mundsoj q edhe n sfern e siguris qytetart t gzojn t drejtn e pjesmarrjes n miratimin e programeve preventive si dhe t aktiviteteve t ndryshme n kt sfer. Pra, kornizat globale t politiks s siguris i vendos parlamenti ose trupat tjer t shtetit, ndrsa e realizojn subjektet e sistemit t siguris, t cilat kan role t ndryshme. Politika e siguris, para s gjithash, sht e orientuar n krijimin e parakushteve t domosdoshme q duhet tia mundsojn pushtetit politik krijimin e nj bashksie demokratike e t sigurit. Kjo mundson njkohsisht q idealet politike t avancohen n doktrin politike e t siguris, nprmjet t cils synohet t realizohen konceptet optimale t bashkjetess dhe strategjis s veprimit n drejtim t realizimit t objektivave t caktuara n mnyr institucionale. Pra, n kuadrin e doktrins politike, politika e siguris sht mbshtetse e veprimit dhe legjitimimit t bashksis politike stabile, duke eliminuar t gjitha ato sjellje q mund t pengojn veprimin strategjik. N mendimin shkencor interdisiplinar, politika e siguris prkufizohen me termat si jan: pushtet, fuqi dhe ndikim. Meqense kto terme meritojn nj elaborim m t gjer, ne do t theksojm me kt rast vetm disa veanti. Si kemi thn, do pushtet n esenc sht pushtet politik gjegjsisht produkt i politiks. Pr krijimin e kushteve politike pr zhvillim t lir t nj shoqrie shfaqet nevoja pr norma t prgjithshme, t cilat formulojn n mnyr institucionale interesat e prgjithshme dhe mbrojtjen e bashksis. Normat rregullative paraqesin shtje politike imperative, sidomos kur vshtrohen n form t mundsis pr shkeljen e tyre. Pr kt arsye, pas ktyre normave duhet t qndroj autoriteti i bashksis. Kjo do t thot q, nprmjet pushtetit si form e fuqis legjitime dhe si komponent e politiks, gjegjsisht nprmjet funksionimit t pushtetit, krijohet ambient pr shqyrtimin dhe provimin konkret t prshtatshmris s doktrins, arsyeshmris s rendit, pranis s subjektit dhe rregullsis dhe nacionalitetit t procesit politik, (Leksikoni i nocioneve themelore politike, f. 15). Kshtu, aftsia dhe efikasiteti i hierarkis institucionale t pushtetit politik, t krijuar me instrumente legjitime t pushtetit, sht faktori ky i ndikimit t nevojshm n sjelljen e individit ose grupit q prpiqet t realizoj objektivat e tij me mjete t ndryshme t dhuns. Ktu shihet qart se fuqia institucionale n nivele t ndryshme kalon n duar t institucioneve t pushtetit shtetror. Kshtu vijm deri

te konstatimi se, n paraqitjen e vet legjitime, pushteti politik sht fuqia kolektive q e njohin dhe e pranojn varsit, e cila e posedon t drejtn e organizimit dhe prdorimit t forcs fizike (Leksikoni i nocioneve politike, 994, f. 179). N organet e pushtetit ekzekutiv bn pjes edhe aparati ekzekutiv-detyrues. Por, far sht aparati detyrues e ekzekutiv, far sht raporti i tij me trupat prfaqsuese si edhe me bartsit zyrtar t funksioneve ekzekutive, me far mjetesh disponon ai dhe nn kontrollin e ndikimin e kujt gjendet ai, n mas t madhe varet nga struktura e vrtet e pushtetit ekzekutiv dhe, rrjedhimisht, kualiteti dhe forma e nj sistemi politik. (J. Gjorgjeviq, botimi i ri, f. 642). Si duket, pr t realizuar objektivat e saj, politika e shfrytzon shtetin. Pa kt hallk themelore, politika kurrsesi nuk do t ishte n gjendje t realizonte programin politik. Meq objektiv i do pushteti sht q t krijoj besimin e qytetarve tek legjitimiteti i tij, shtrohet prsri shtja esenciale, ajo e kompleksitetit funksional dhe e veprimit operativ t organeve ekzekutive t pushtetit. Me nxjerrjen e kushtetuts dhe t ligjeve e t akteve nnligjore precizohen qart roli dhe fuqia e organeve dhe shrbimeve t siguris n nj shoqri moderne, kshtu q, nprmjet miratimit t politiks s siguris, teoria e siguris dhe filozofia e siguris krijojn kornizn shkencore globale n nivel shtetror, me qllim t mbrojtjes s vlerave themelore t shoqris. Mungesa e nivelit t nevojshm t siguris gjithsesi v n pikpyetje stabilitetin e funksionimit t institucioneve t pushtetit, pra edhe t shoqris n trsi. N kt kuptim, detyr e institucioneve q merren me kornizat e politiks s siguris sht q nprmjet zbatimit t ktyre kornizave t sigurohet stabiliteti i shtetit, por duke mos vn n pikpyetje mbrojtjen kushtetuese t t drejtave dhe lirive themelore. Pra, n nj hapsir demokratike e t siguris krijohen kushtet q t gjith antarve t bashksis politike t'u mundsohet zhvillim dhe avancim n t gjitha fushat, gjithnj duke respektuar kornizn kushtetuese e ligjore. Varsia reciproke demokratike e siguris mund t eliminoj konceptet dhe veprimet redukcionistike, sepse pluralizmi i interesave dhe nevojave n shoqrin demokratike nuk i duron kufizimet e prmendura, t cilat vn n pikpyetje prcaktimet themelore t jets demokratike. Mirpo, edhe n kornizat e dshiruara vjen deri t pasigurit demokratike, sidomos n zbatimin e masave operative t politiks s siguris, kshtu q pluralizmi i objektivave n shoqri pashmangshm prodhon edhe situata konfliktuoze. Pikrisht n kso rastesh duhet t vijn n shprehje forcat demokratike t siguris t institucioneve t krijuara n mnyr legjitime, t cilat, para s gjithash, nprmjet masave preventive, ngushtojn dhe eliminojn hapsirn pr sjellje devijante. Me kt rast duhet t respektohen standardet themelore t t drejtave dhe lirive t njeriut, t cilat jan postullat fundamental n veprimin e tyre. Gjith kjo shpie n prfundimin se zhvillimi i

shoqris demokratike n t gjitha aspektet, e sidomos krijimi i hapsirs pr humanizimin e personalitetit n t ciln kultura dhe dimensionet e vlerave forcojn rolin e tyre dhe kuptimi themelor i personalitetit krijues duhet t prcjell edhe politikn e siguris. Duke respektuar premisat e prmendura del se pa nj stabilitet t nevojshm pr cilndo shoqri, as q mund t bhet fjal ruajtjen e strukturs organizative t shoqris. Nga kndvshtrimet e deritashme del se politika e siguris sht element qensor i funksionimit t nj shteti. Gjat krijimit t saj duhet t vijn n shprehje t arriturat bashkkohore civilizuese n t gjitha fushat, gj q sht shum e rndsishme pr emanacionin e t gjitha postullateve demokratike. Meqense jetojm n nj koh me paqartsi, kundrshti e kompleksitete t shumta, t cilat shkaktojn situata t ndryshme konfliktuoze, politika e siguris duhet t ket kuptimin e ruajtjes s stabilitetit t bashksis politike. Pra, nj politik e siguris imanente efikase preventive do t siguroj nj hapsir t lir, demokratike dhe t sigurt, n t ciln do t zhvillohen t gjitha aktivitetet e nevojshme politike e t tjera t shoqris. S kndejmi, mbetet t prpiqemi t formulojm nj definicion integral t politiks s siguris. N nj shoqri demokratike, pluraliste, juridike e civile, politika e siguris e cila bazohet n parimet politike, demokratike e kushtetuese juridike, mund t definohet si korniz komplekse e masave dhe aktiviteteve n planin politik, ekonomik, social, t siguris e t mbrojtjes si edhe n fushat tjera, e miratuar n pajtim me analizat prmbajtjesore shkencore, profesionale, operative dhe praktike t burimeve t rreziqeve, operacionalizimi i t cilave zhvillohet dhe orientohet nprmjet nnstistemeve t shtetit, t cilat kan funksione t precizuara qart, duke respektuar gjat aktivitetit t tyre parimet e kushtetutshmris dhe ligjshmris dhe n pajtim me vlerat demokratike t shoqris, krejt me qllim t ruajtjes s siguris s brendshme dhe t jashtme t shoqris.

1.2. STRATEGJIA E SIGURIS Nga vrojtimet e deritashme del se politika e realizon fuqin e saj institucionale nprmjet shtetit, sepse lufta politike midis partive, para s gjithash, sht e orientuar kah shteti, si objektiv i fundit i tyre. Shteti paraqet interesin themelor politik t do partie politike, sepse secila parti ka t drejtn e organizimit t masave

10

t ligjshme detyruese. N kt kuptim, n nivel t shtetit hartohet dhe miratohet politika e siguris, e cila shrben si korniz themelore pr realizimin e interesave fundamentale t shoqris. Nuk ka dyshim se politika e siguris ka nj vend specifik, me q ajo sht nj prej levave m t rndsishme t siguris, e cila krijon parakushtet e nevojshme pr zhvillim progresiv t shoqris n t gjitha fushat e jets. Kshtu, m nuk mund t vihet n pyetje rndsia e shkencs s siguris, e cila sht faktor i rndsishm n hartimin e politiks s siguris dhe strategjis s zbatimit t saj. Pra, n rrafshin teorik dhe shkencor e profesional, me nj qasje sistemore dhe interdisiplinare komplekse krijohet mundsia pr shqyrtimin e t gjitha premisave relevante edhe n baz t vrojtimeve t tyre themelore, vendosen dhe ndriohen problemet q mund t shkaktojn ose shkaktojn pasoja komplekse pr sigurin. do shkence, pra edhe shkencs mbi sigurin, mbi t gjitha, i intereson e kaluara dhe e tashmja, e cila shrben si substrat pr miratimin e planeve operative q duhet t shrbejn pr eliminimin ose uljen e rreziqeve pr sigurin n fusha t ndryshme. Arsyet e prmendura m sipr t progresit shkencor-teknik pa dyshim krkojn hulumtime inter-disiplinare dhe nevojn e reciprocitetit, n mnyr q problematiks s siguris ti qasemi si nj faktori relevant dhe dinamik me politik t siguris t definuara qart. Mbshtetja e fort profesionale e operative mundson krijimin e strategjis reale t zbatueshme pr t arritur objektivat e prcaktuara. Me kt rast, duket t thuhet se objektivat e siguris duhet t t krijohen ashtu q nprmjet strategjis s prcaktuar qart e n baz t njohurive shkencore e profesionale t formsohet politika e siguris. Pr kt arsye sht joreale t pritet q ajo t jet e prshtatshme n qoft se nuk sht harmonizuar n pajtim me objektivat m t rndsishme dhe me interesat primare t shoqris bashkkohore. Vetm n kt mnyr mund t prmbushen krkesat e siguris dhe t jepet kontribut n zhvillimin, harmonizimin dhe orientimin e interesave vitale t shoqris. Ktu qndron rndsia e saj politike dhe e siguris, n mnyr q n baz t mendimit shkencor e profesional dhe t prvojs paraprake t eliminohen t gjitha pengesat q shpien te jofunksionaliteti i rendit juridik. Pr t mos ardhur deri t kriza n funksionimin e rendit juridik dhe pr t operacionalizuar me sukses politikn e siguris, sht e nevojshme t hartohet strategjia. Fjala strategji rrjedh nga fjalt greke stratos ushtri dhe ago udhheq. Ky nocion sht prvetsuar dhe sht shfrytzuar n t gjitha hapsirat gjuhsore. Ai prdoret q prej vitit 500 para ers s re. Kontribut t rndsishm n zhvillimin dhe prdorimin e ktij nocioni ka dhn Sun Cu Yu, i cili e ka shkruar veprn e njohur nga sfera e shkathtsive ushtarake. M von, ai sht prpunuar n mnyr prmbajtjesore nga gjenerali K.U. Clauzeuitz, i

11

cili ka shprehur qndrimin e tij tashm t njohur se lufta nuk sht asgj tjetr vese vazhdim i politiks me mjete t tjera. Ai nuk e ka renditur strategjin as n mesin e dijes as n mesin e shkathtsive. Por, pikpamja e tij shpreh qart ndikimin vendimtar t politiks n strategjin. Edhe shum autor t tjer kan dhn definicionet e tyre. N t gjitha pikpamjet e tyre qndron konstatimi se strategjia sht syri i shkathtsis. Ktu ata kan prmendur edhe taktikn operative, por rol dominant i kan dhn strategjis. Strategjia e prcakton zgjedhjen e metodave dhe mjeteve pr realizimin e objektivave t politiks s siguris. Disa autor, definimin e strategjis e mbshtesin n teori, ndrsa disa t tjer e definojn si teori dhe praktik. Sa i prket definicionit, mund t thuhet se nocioni strategji prfshin interaksionin e nevojshm t teoris dhe praktiks, njohuris dhe shkathtsis, ashtu q, nprmjet nj koordinimi t suksesshm n t gjitha nivelet dhe nprmjet zbatimit t metodave dhe mjeteve prkatse t politiks dhe strategjis s siguris, t realizoj objektivat e prcaktuara n rrafshin politik. Objektivat politike nuk mund t arrihen pa politik dhe strategji prkatse t siguris, t ciln jan t obliguar ta zbatojn organet dhe institucionet e shtetit q ndrtohen enkas pr kt qllim. Objekti i interesimit ton, para s gjithash, sht strategjia e siguris, si pjes e strategjis s prgjithshme globale, n nivel t shteteve nacionale. Nj analiz e shkurtr e njohurive t deritashme on te konstatimi se ende nuk ka nj prpunim prkats teorik e shkencor dhe profesional e operativ pr prpunimin e strategjis s siguris, e cila do t mundsonte planifikimin real t t gjitha masave operative, taktike, teknike e t tjera, me qllim t prballimin dhe zgjidhjes s problemeve t siguris n shoqri, duke respektuar t gjitha elementet e politiks s siguris. Pr kt arsye, rndsi themelore ka kuptimi shkencor e profesional i esencs dhe i prmbajtjes s strategjis, n baz t t cilave mund t hartohen plane reale, nprmjet operacionalizimit t t cilave arrihet dhe ruhet gjendje e mir e siguris. S kndejmi, para teoris s siguris shtrohen krkesa t larta shkencore e profesionale interdisiplinare. N qoft se dshirojm q strategjin ta bazojm n njohurit shkencore, profesionale e operative, duhet t dim se sht shum vshtir t perceptohet realiteti n sfern e siguris, pr shkak t formave m t ndryshme t rrezikimi, t cilat sht e pamundur t studiohen deri n fund. Prandaj, kurr nuk mund t flitet pr siguri absolut t shoqris. Pikrisht pr shkak se nga aspekti teorik e metodologjik ky proces sht shum i ndjeshm dhe i rnd, n krahasim me fushat tjera me faktor t shumt specifik q ndikojn n situatn e siguris. Prandaj, strategjia e siguris duhet t jet e drejt dhe e pranueshme pr shoqrin, e orientuar ndaj objektivave q duhet ti arrij, t cilat burojn nga politika e siguris.

12

Por, gjat operacionalizimit t strategjis s siguris, gjithmon shfaqen sfida q do t pengojn realizimin e objektivave t prcaktuara. N fushn e siguris s shtetit pashmangshm shfaqen nj sr interesash e konfliktesh (politike, ekonomike, sociale etj.). Ato shoqrohen me devijime n fusha t ndryshme t jets e t puns dhe manifestohen me nj sr dukurish q ojn drejt destabilizimit t nnsistemeve t caktuara. Kjo tregon se strategjia e siguris, para s gjithash, duhet t trajtohet nga kndvshtrime interdisiplinare. Detyr themelore e t cils sht q, n baz t njohurive shkencore dhe praktiks, t gjendet zgjidhje pr t gjitha problemet e siguris dhe t gjenden zgjidhje e metodave dhe mjeteve adekuate. Pa zgjidhje t tilla nuk mund t merren vendime konsistente mbi prcaktimin e orientimeve operative e t tjera, me qllim t krijimit t kornizs s dshiruar t siguris n nj shtet. do strategji duhet t mbshtetet n njohurit dhe forcn e operacionalizimit t saj, ashtu q organet dhe shrbimet e siguris t ken t drejt legjitime pr prdorimin e dhuns, n pajtim me kushtetutn dhe ligjin. Strategjia globale n nivel t shtetit vshtrohet si strategji nacionale, prandaj gjithnj e m shum prdoret nocioni strategji e siguris nacionale, e cila duhet t mbuloj t gjitha fushat e veprimit, me nj sr nnstrategjish q kan t bjn me segmente t veanta t puns s subjekteve t sistemit t siguris. Me kt rast sht shum e rndsishme q njohurit shkencore nga fusha e siguris t aplikohen n funksion t operacionalizimit t masave m t ndryshme preventive. Kjo mundson q njohurit shkencore t fenomenologjis, sidomos ato pr format komplekse t kriminalitetit t organizuar, t aplikohen pr hartimin e programeve q do t ojn n reagimin efikas e t suksesshm t organeve dhe shrbimeve n drejtim t eliminimit t t gjitha rrethanave q mund t shpien deri te format e ndryshme t sjelljes devijante. Pra, objektiv i politiks s siguris sht q n baz t njohurive shkencore e profesionale dhe n baz t prvojave operative t krijohen korniza sa m reale dhe sa m objektive pr reagim me koh, efikas e autoritativ t subjekteve prkatse. Objektiv sht gjithashtu koordinimi dhe orientimi i organeve dhe institucioneve me qllim t marrjes s vendimeve m meritore pr veprim praktik, duke respektuar standardet ndrkombtare mbi t drejtat dhe lirit e njeriut. Nga politika e siguris pritet dhe krkohet q y krijoj korniza t tilla globale t veprimit, me zbatimin e t cilave prmbushen nevojat dhe interesat fundamentale t qytetarve. S kndejmi, strategjia sht trsi e metodave dhe mjeteve pr arritjen e objektivave n sfern e siguris. Objektivat e prmendura, pra eliminimi i rreziqeve t siguris n fusha t ndryshme, mund t arrihen vetm me nj strategji t menduar mir. Por, fushat e veprimit t mekanizmave t siguris nuk mund t mbshteten vetm n aparatin shtetror, por duhet t mbshteten edhe n komponentat tjera t shoqris civile. Mu pr shkak t diskontinuitetit t madh n zhvillimin e teknologjis, t

13

vatrave t ndryshme t pasiguris dhe organizimit t pamjaftueshm institucional, shtrohet nevoja e konstituivit t hapsirs q duhet t krijoj mundsi pr prfshirjen e t gjitha subjekteve t cilat mund t kontribuojn pr prmirsimin e gjendjes n fushn prkatse. Sot siguria nuk sht vetm prgjegjsi e organeve dhe shrbimeve zyrtare. N qoft se duam t ndrtojm nj shoqri civile, problemet e siguris duket t jen n qendr t interesimit edhe pr nj sr asociacionesh t pavarura dhe pr qytetart. N kushte pluraliste specifike, qytetart mund t japin ndihm t rndsishme pr zgjidhjen e shtjeve kruciale t siguris. Komplementariteti dhe multidisiplinariteti i strategjis s siguris shprehet n llojllojshmrin dhe lidhshmrin dialektike me nj sr nnsistemesh, t cilat kan funksione t ndryshme. sht e rndsishme t theksohet se zbatimi i strategjis s siguris n kuptimin dhe prmbajtjen e plot t saj domosdo shtron nevojn e bashkpunimit midis subjekteve t ndryshme. Veprimi i prbashkt i nj sr asociacionesh dhe institucionesh mund t jet shum i frytshm n ruajtjen e segmenteve relevante t siguris. N pajtim me objektivat e planifikuara, duhet t ndrmerren t gjitha veprimet dhe aktivitetet pr kundrvnien me sukses ndaj kundrshtive q mund t shndrrohen n vatra t sjelljeve t ndryshme devijante. Vetm nj strategji efikase, e orientuar mir, legjitime, praktike, me metoda e mjete t ligjshme, e prcaktuar n aspektin kohor e hapsinor, e bazuar n njohurit shkencore e profesionale dhe n prvoja t nivelit shtetror mund t operacionalizohen me sukses objektivat e politiks s siguris. Strategjin e veprimit e hartojn bashkrisht t gjitha organet dhe institucionet e nj shteti, t cilat kan funksione t ndryshme n fusha t ndryshme. Detyr parsore e tyre sht q n mnyr adekuate t angazhohen pr prcaktimin dhe realizimin praktik t masave dhe aktiviteteve q duhet t jen rezultat i njohurive shkencore e profesionale dhe operative si edhe i praktiks. Duhet t theksohet se rrethanat e ndryshme t siguris kan veantit e tyre dhe, n analogji me kt, duhet t krijohen mekanizmat q duhet t veprojn n seciln situat pr sigurin e hapsirs pr zhvillimin e prgjithshm t shoqris, me t gjitha specifikat dhe t gjitha dallimet. sht fakt i njohur se pa nj nivel t knaqshm t siguris nuk mund t zhvillohen proceset ekzistenciale n shoqri, sidomos kur dihet se kundrshtit ndrmjet forcave demokratike, prparimtare e konstruktive dhe forcave antidemokratike e destruktive jan gjithnj e m t mdha. Kto kundrshti krijojn n vazhdimsi sfida pr sigurin, kshtu q ndikojn n stabilitetin e rendit politik. N kt kuptim, rndsi fundamentale ka hartimi i strategjis s menduar mir pr sigurin, me qllim t eliminimit me efikasitet t t gjitha formave t dhuns. Pr kt arsye, shkenca mbi sigurin duhet t orientohet para s gjithash n zbulimin me koh t t gjitha vatrave t sjelljeve devijonte. Meqense siguria sht objektiv themelor i

14

secils shoqri, edhe strategjia e siguris ka nj rol dhe nj rndsi t madhe, pr shkak t karakterit multidisiplinar t hulumtimeve t problematiks s siguris. Pr kto arsye, sht i domosdoshm aplikimi i njohurive shkencore, profesionale e operative dhe i njohurive t nxjerra nga prvoja. Kjo sht garanci se nprmjet mekanizmave institucional dhe n interaksion t plot t tyre do t sigurohen parakushtet pr arritjen e nj niveli sa m t lart t siguris. N lidhje me kt sht e rndsishme t njihen faktort determinues, t cilt kan rndsi thelbsore pr krijimin e strategjis globale t siguris dhe pr gjetjen e zgjidhjeve optimale. Njohja e mir e ktyre faktorve ndihmon hartimin e nj strategjie prmbajtjesore. Pra, sht e rndsishme t theksohen ata faktor ky t cilt paraqesin fundamentin e nj strategjie q do t prmbante t gjitha ato elemente q jan t domosdoshme pr realizimin e detyrave q dalin nga politika e siguris. do organizat dhe do subjekt i sistemit t siguris duhet t kryej me sukses funksionet me t cilat sht ngarkuar. Zhvillimi i prgjithshm i sistemit t siguris, pra edhe trajtimi shkencor i t gjitha aspekteve t saj, sot jan parakushtet themelore t sistemit t organizuar e bashkkohor t siguris. Pra, qasjet konkrete retorike dhe operacionalizimi i tyre, si edhe prcaktimi i objektivave specifike globale dhe prioriteteve, duke i kushtuar kujdes funksionimit efikas t t gjitha elementeve t sistemit t siguris dhe prshtatjes s tyre me sfidat e ndryshme q shfaqen nga rrethina e jashtme. Kjo sht detyr e strategjis s siguris. Ajo prcakton orientimet, metodat, mjetet, kohn, hapsirn, kushtet dhe mundsit e veprimit, t cilat varen nga kompleksiteti i problemit t siguris. Pluralizmi i nnsistemeve q veprojn n pajtim me pozitn e tyre n strukturn organizative, t cilat kan t drejta, detyrat dhe obligimet e prcaktuara qart, krkon edhe nj planifikim preciz t detyrave konkrete t tyre. Pavarsisht prej rndsis s tyre t ndryshme, secili prej nnsistemeve sht n funksion t ruajtjes s gjendjes s siguris, gj q mundson zhvillimin e papenguar t shoqris bashkkohore. Orientimi strategjik e metodologjik, sidomos n situata komplekse, sht parakusht thelbsor pr realizimin e detyrave. Trajtimi me koh dhe i trsishm i t gjitha shtjeve, me qllim t harmonizimit t masave dhe veprimeve t domosdoshme sht shum i rndsishm pr eliminimin e problemeve e vshtirsive q e rndojn situatn e siguris.

1.3. METODAT DHE MJETET E STRATEGJISE SE SIGURISE Pr do pushtet politik sht e rndsishme shkalla e zbatimit t politiks s siguris, gjegjsisht mnyra e operacionalizimit t strategjis s siguris. Prej tyre varen masat e pushtetit politik pr ruajtjen e nivelit t knaqshm t siguris n

15

shoqri. T gjitha organet dhe institucionet e nj shteti, megjithse kan funksione t ndryshme dhe veprojn n fusha t ndryshme, ideojn dhe miratojn strategjit e tyre t veanta, me qllim t realizimit t objektivave t planifikuara. Detyr kryesore e tyre sht q t angazhohen n mnyr adekuate, duke pasur parasysh se secili aktivitet dhe secila rrethan e siguris kan specifikat e tyre, t cilat diktojn mnyrn e veprimit t mekanizmave t siguris. Strategjia e siguris nuk mund t jet unike pr t gjitha fushat dhe as t bazohet n kritere dhe parime t njjta, sipas t cilave n t gjitha rrethanat konfliktuoze mund t zbatohej strategjia. Secila situat krkon qasje t veant dhe veprim konkret t veant. Si sht thn, do strategji duhet t bazohet n analizat sistemore shkencore, profesionale, praktike dhe kritike. sht e domosdoshme q reagimi t jet i shpejt, autoritativ, profesional, i ligjshm dhe efikas, prandaj me kt rast vjen n shprehje zbatimi i formave, metodave dhe mjeteve m t prshtatshme si edhe njohurit dhe shkathtsit pr zgjidhjen e situatave komplekse. Nj prej faktorve themelor pr kryerjen e detyrave operative m mnyr t ligjshme e profesionale pr arritjen e objektivave t caktuara sht shqyrtimi prmbajtjesor e sistemor i elementeve qensore q prbjn vlersimin e siguris, si edhe vlersimi i shkalls s siguris me parashikim t sakt t situats s siguris. N baz t identifikimit t problemit, ku vjen n shprehje iniciativa, aftsia, kreativiteti, prgjegjsia, etj., rndsi t veant ka zbatimi i kushtetutshmris dhe ligjshmris s veprimeve (pr ka kemi folur m sipr). sht e rndsishme t thuhet se mekanizmat demokratik t kontrollit krkojn q zbatimi i t gjitha masave t siguris n shoqri, sidomos harmonizimi i aktiviteteve t ndryshme, t bhet duke respektuar plotsisht ligjshmrin. N kt mnyr nuk sigurohet vetm rregullsia n funksionimin e rendit demokratik, por sigurohet edhe drejtsia e cila bazohet n njohjen dhe respektimin e plot t t drejtave dhe lirive t njeriut, t cilat paraqesin vlerat m t larta t shoqris. Pr kt arsye, institucionet publike hartojn kornizat e siguris pr mbrojtjen e ktyre t drejtave. Nj prej faktorve m t rndsishm t strategjis s siguris sht edhe politika arsimore dhe prshtatja e saj me nevojat dhe krkesat e shoqris bashkkohore. Pr shkak t specifikave organizative dhe shumllojshmris s punve dhe detyrave, politika arsimore kushtzon edhe qasje t re n hartimin e strategjis e cila duhet t bazohet n t arriturat dhe parimet shkencore. Shqyrtimi i funksionalitetit dhe efikasitetit t subjekteve t sistemit t siguris, si edhe shqyrtimi i programeve t tyre arsimore kan treguar se formsimi i zhvillimit t procesit operativ, strategjik e drejtues varet shum nga funksioni arsimor.

16

S kndejmi parakusht relevant pr hartimin e nj strategjie t dshiruar dhe pr zbatimin e saj sht gjetja e prmbajtjeve arsimore t cilat bhen fundament i zhvillimit kreativ, inovativ dhe integrativ. Pr kt arsye sht e domosdoshme q programet arsimore t plotsohen dhe t aktualizohen n vazhdimsi. Kt e imponon dinamika e zhvillimit shoqror, ekonomik, teknologjik dhe shkencor. Krkes e veant sht q arsimimi t paraqes bartjen e dijes, gj q ka rndsi t veant pr t gjitha nnsubjektet e sistemit t siguris, t cilat duhet t prshtatin strukturn e tyre dhe t begatojn veprimet konkrete si edhe aftsit pr zbatimin e detyrave t tyre n prputhje me krkesat q dalin nga marrdhniet e reja shoqrore. Qasja moderne e arsimit n strukturat e siguris shfaqet si krkes e postulateve bashkkohore shoqrore. Ajo ndikon n lidhjen funksionale t sistemeve arsimore, e cila duhet t prshtatet me prmbajtjet dhe dimensionet e aktiviteteve konkrete gjat kryerjes s punve dhe detyrave n fushn e siguris. N kt kontekst, aftsit dhe njohurit duhet t jen instrument themelor pr kryerjen e detyrave t caktuara n fusha t ndryshme t siguris. Ne oft se synohet reagimi me koh ndaj rreziqeve t siguris, orientim themelor i politiks arsimore duhet t jet e ardhmja, n mnyr q subjektet e sistemit t siguris t jen t gatshme dhe t prgatitura pr veprim n situata t ndryshme t siguris. Arsimi bashkkohor duhet t jet investimi kryesor i sistemit t siguris n t ardhmen. Ky investim prfshin arsimimin e pjestarve t ktij sistemi, nprmjet t cilit ata prgatiten pr veprim praktik e operativ n shoqrin bashkkohore. N kt kuptim shtjet e siguris fitojn nj kuptim dhe rndsi t re, para s gjithash n drejtimin dhe punn efikase t subjekteve t sistemit t siguris n kushtet bashkkohore. Vetm nj personel i arsimuar dhe i prgatitur mriz mund t krijoj nnsisteme transparente, demokratike dhe komunikatave, me objektiva t qarta, strategji t definuar pr kryerjen e detyrave n procesin e modernizimit. Ky proces duhet t bazohet n njohurit teorike dhe shkencore, operacionalizimi konkret dhe praktik i t cilave duhet t siguroj nj rol t pranueshm t subjekteve t sistemit, q sht me interes reciprok e t prbashkt pr zgjidhjen e problemeve t siguris. Siguria nuk sht vetm shqetsim i organeve t siguris, por edhe shqetsim pr t gjith qytetart. Pr kt arsye mekanizmat e siguris duhet t ken vend t respektuar n shoqri dhe kt mund ta arrijn vetm duke vepruar n baz t njohurive dhe t arriturave shkencore e profesionale. Koncepti arsimor i orientuar drejt s ardhmes sht nj instrument shum i fuqishm pr prshtatjen dhe vitalitetin e strukturave organizative t siguris ndaj sfidave t s ardhmes. Prve avancimit t sistemit arsimor n pajtim me krkesat dhe nevojat e shoqris bashkkohore, pajisjes me mjete materiale e teknike,shfrytzimit t t arriturave shkencore dhe shfrytzimit t mjeteve t informimit e komunikimit, rndsi t veant ka sistemi i udhheqjes sidomos n kryerjen e aksioneve n situata

17

komplekse t siguris. Vetm nj sistemim i udhheqjes, i cili bazohet n t arriturat shkencore dhe n zbatimin e koncepteve, parimeve, metodave, taktikave dhe teknikave bashkkohore mund t realizoj me sukses detyrat strategjike operative pr arritjen e objektivave konkrete, t cilat jan cak i vizionit t forcave demokratike t siguris. Parakusht pr kt sht ndrtimi i marrdhnieve t tilla brenda strukturave t siguris, t cilat do t mundsojn q zhvillimi i tyre t bhet n pajtim me parimet e barazis, tolerancs, durimit dhe aftsis. Kjo nnkupton respektimin e filozofis s udhheqjes e cila prfshin komponentat politike, juridike, strategjike, taktike, etj. Me rastin e hartimit t planeve globale operative, sidomos kur bhet fjal pr masa operative, vjen n shprehje autoriteti dhe njohja e problematiks nga struktura udhheqse. N kt mnyr mund t prcillet shkalla e realizimit t objektivave dhe t jepen kshillat e domosdoshme t veprimit, t cilat do t ndihmojn orientimin e veprimit efikas. do sistem i siguris s nj shoqrie kujdeset pr realizimin e detyrave pr t cilat sht prgatitur. Edhe sistemi i siguris, nprmjet nj sr bartsish dhe subjektesh synon t prmbush funksionin dhe t realizoj detyrat e tij pr arritjen, ruajtjen dhe prmirsimin e situats s siguris, me theks t veant n mbrojtjen e qytetarve dhe n sigurin personale t pasuris s tyre. Qenia shoqrore sht shum e komplikuar dhe komplekse, prandaj shtrohet nevoja pr nj udhheqje q ka njohuri pr t udhhequr, qasje studioze, aftsi pr analiz dhe sintez, aftsi pr analiza kritike dhe komparative. Vetm nj udhheqje e till mund t bj ndryshime strukturore, instrumentale dhe organizative q do tu prshtaten kushteve n t cilat zhvillohen aktivitetet n sfern e siguris. sht e qart se udhheqja sht zbatim n praktik i njohurive shkencore e teorike. Ajo sot sht rregullator i funksionimit t subjekteve t shumta t sistemit t siguris. Gjithashtu, udhheqja sht edhe profesion q, prve dijes, krkon edhe prgatitje shkencore pr ndrtimin e marrdhnieve njerzore brenda strukturs organizative. Pr tiu prshtatur krkesave t shoqris, sistemi bashkkohor i udhheqjes duhet t arrij objektivat e prcaktuara n baz t politiks s siguris dhe strategjis s siguris. Pr kt arsye, organizata udhheqse, n t gjitha nivelet hierarkike t organizimit dhe t autorizimeve e prgjegjsive, ka rol vendimtar n ndrtimin dhe zhvillimin e marrdhnieve me bashksin shoqrore. N qoft se marrdhniet midis elementeve t sistemit t udhheqjes jan n nivel t knaqshm, ather edhe marrdhniet midis niveleve t ndryshme t forcave t siguris s shtetit jan n pajtim me objektivat e prcaktuara nga mekanizmat legjitim t shtetit. Kjo mund t arrihet vetm n kuadrin e atyre strukturave q kan komponenta t zhvilluara organizative dhe kadrovike.

18

Metoda e re e ndrtimit t marrdhnieve n sistemin e udhheqjes, e bazuar n metodat shkencore, mundson krijimin e kushteve t prshtatshme q subjektet e sistemit t siguris t veprojn n mnyr profesionale n rrethana t caktuara. Kjo metod mundson vlersimin profesional dhe propozimin e masave prkatse, n pajtim me objektivat dhe interesat e shoqris n trsi. Por, ky proces krkon prgatitje t lart profesionale n t gjitha nivelete e udhheqjes. Pr kt arsye, prgatitja e lart dhe aftsia pr udhheqje mund t konsiderohen si piknisje fillestare pr t gjitha subjektet e sistemit t siguris. Dihet se kompleksiteti i probematiks s siguris shtron krkesa m t mdha ndaj kudrit udhheqs. Praktika ka treguar se puna e mir dhe efikase e secilit udhheqs varet nga dija, kualifikimi, qndrimi, gjykimi, etika, autoriteti, sjellja, roli pedagogjik i tij ndaj vartsve, kreativiteti, aftsia pr analiza dhe sinteza t fenomeneve t siguris, etj. Por, kurr nuk mund t gjendet ndonj mnyr universale e udhheqjes, as njdonj model i udhheqjes q mund t shrbej n t gjitha situatat. Kjo tregon se prgatitja dhe zhvillimi i kuadrit n institucione t siguris, t cilat jan shume specifike, sht shtje shum komplekse. Ktu duhet t kihen parasysh nj sr faktorsh. Pr hartimin dhe zbatimin e programit prkats pr zhvillimin dhe arsimimin e kuadrit udhheqs, pa t cilin nuk mund t imagjinohet udhheqja, sidomos n kushtet e ndryshimeve t shpejta shoqrore, sht e nevojshme t hartohen programe t avanuara arsimore pr udhheqje. N procesin e operacionalizimit t detyrave strategjike dhe kryerjen e aktiviteteve t sistemit t siguris n planin operativ, taktik, metodologjik, teknik, etj., me interaksionin e nevojshm t nnsistemeve, mund t vshtrohen qart objektivat e strategjis s siguris. Me kt rast mund t shihet se a ofrojn ato mundsi optimale pr arritjen e objektivave t politiks globale t siguris. Kt e themi pr shkak se dinamika, kompleksiteti dhe paparashikueshmria e madhe e situats s siguris, e cila prballet me sfida t shumta e t mdha pr shoqrin, detyrimisht kushtzon q tiparet e strategjis s siguris t jen rezultat i njohurive shkencore dhe zbatimit t metodologjis s hulumtimeve shkencore t t gjitha vatrave t rrezikut, t cilat duhet t zn vend t veant n t gjitha vlersimit e rrethanave t siguris dhe t t gjith faktorve relevant q mund t ken ndikim negativ n fushn e siguris. Vetm n baz t ktyre njohurive dhe t vlersimeve t sakta t indikatorve t situats s siguris, t shqyrtuar n mnyr teorike, shkencore e metodologjike, mund t arrihet deri te njohja objektive e situats s siguris. Pikrisht kjo sht fondament pr ndrmarrjen e masave dhe aktiviteteve prkatse. Megjithat, n rrugn e njohjes s situats shfaqen vshtirsi t shumta, prandaj sht shum e vshtir q t vlersohen drejt t gjitha aspektet e situats s siguris. Pr kt arsye, rndsi e veant duhet ti kushtohet befasive eventuale gjat veprimit operativ e taktik t nnsistemeve. Parakusht pr kt sht organizimi

19

profesional i bartsve t veprimit dhe i subjekteve t sistemit, sidomos n shoqrit me dallime t mdha politike, historike, kulturore, sociale, etj., t cilat kan ndikim t madh. do padituri, paaftsi, joprofesionalizm, munges e dimensionit etik, etj., shkakton probleme t mdha n punn e organeve t sistemit t siguris. Pr kt arsye, profesionalizmi sht nj prej faktorve m t rndsishm n punn e organeve dhe institucioneve t sistemit t siguris n shoqrit demokratike. N rendin demokratik rndsi e veant i kushtohet marrdhnieve t subjekteve t sistemit t siguris ndaj qytetarve dhe opinioni publik, si dhe prshtatjes s sistemit t siguris me situatn e siguris. Aftsit profesionale paraqesin parakushtet kryesore t elementeve t sistemit t siguris pr eliminimin dhe sqarimin e situatave komplekse t siguris. Ktu hyjn dija, profesionalizmi, durimi dhe kmbngulsia gjat operacioneve t ktyre elementeve. Koncepti i profesionalizmit dhe kontrollit t brendshm realizohet nprmjet autonomis s nevojshme t bartsve dhe subjekteve t shumta t elementeve t sistemit t siguris. Duke pasur parasysh faktin se funksioni i ktyre elementeve ka karakter dhe rndsi publike, profesionalizmi bhet gjithnj e m shum imperativ i aktiviteteve t ktyre subjekteve. Profesionalizmi me dimension human e etik i forcon moralisht strukturat e siguris, gj q paraqet pengesn kryesore pr pun joprofesionale n fushn e siguris. do nivel i profesionalizmit mund t qndroj aq sa organet dhe institucionet e sistemit t siguris gzojn autoritet n opinion. Por, profesionalizmi krkon edhe zbatimin adekuat t ligjeve. N kt kontekst duhet t vshtrohet edhe nevoja pr profesionalizimin adekuat t strukturave t siguris, t cilat duhet t veprojn n kornizat e t drejtave, obligimeve dhe autorizimeve t tyre, sipas njohurive teorike, sipas karakterit specifik n shoqri dhe sipas kompetencave t tyre. Filozofia profesionale, n qoft se prcillet nga kodi etik i sjelljes dhe nga njohurit mbi fushn e caktuar t siguris, rezulton me formsimin e zgjidhjeve kreative t problemeve hevioristike gjat marrjes s vendimeve n situata specifike t siguris. Pa prmbushjen e krkesave t nevojshme profesionale dhe respektimin e vlerave t gjithpranueshme gjat kryerjes s detyrave t ndryshme n fushn e siguris, subjektet e siguris nuk do t mundt merrnin vendime kompetente. Zyrtart e ktyre subjekteve nuk do t njihnin t drejtat dhe autorizimet e tyre dhe mnyrn e zgjidhjes s problemeve t ndryshme q kan nivel t ndryshm kompleksiteti. Prve profesionalizmit, i cili sht tipar relevant i strategjis s siguris gjat veprimit operativ e teknik, si edhe parimeve tjera t rndsishme, rndsi t veant ka edhe operativiteti. Veprimi operativ sht i kushtzuar nga metodat dhe mjetet prkatse t cilat zbatohen n nj periudh t caktuar kohore. N kt veprim ndikojn shum faktor objektiv dhe subjektiv. Kto veprime jan t domosdoshme

20

sidomos n procesin e parandalimit dhe zbulimit t kriminalitetit t organizuar. N to angazhohen subjekte t shumta t siguris, t cilat duhet t reagojn n mnyr t shpejt dhe efikase ndaj problemeve t siguris. Veprimtaria operative e organeve t siguris prbn bazn e veprimit t ktyre organeve. Gjat veprimit t tyre, ato duhet t gjejn dhe zbatojn forma t tilla t aktiviteteve, t cilat sigurojn efikasitetin e nevojshm pr parandalimin, zbulimin dhe shkatrrimin e t gjitha formave t dhuns q krcnojn situatn e siguris n shoqri. Pr veprim operativ jan relevante shpejtsia, saktsia dhe efikasiteti i kryerjes s detyrave konkrete. Pr kryerjen me sukses t detyrave sht i nevojshm organizimi i strukturave t nnsistemit i cili do t mundsoj shfrytzimin e taktiks, tekniks dhe metodiks s nevojshme dhe shfrytzimin e t dhnave informative. Kshtu organizimi i ktyre strukturave do t rezultoj me gjetjen e zgjidhjeve m optimale gjat procesit t realizimit t detyrave operative pr zgjidhjen e problemeve n fushn e siguris. Realizimi i ktyre objektivave duhet t ket piknisje rezultatet shkencore t taktiks, tekniks dhe metodiks kriminalistike, t kriminologjis dhe sidomos t shkencs s siguris dhe disiplinave tjera shkencore. Nprmjet tyre, organet e siguris do t kryejn shpejt veprimet e siguris pr kryerjen e detyrave t caktuara. T gjitha kto aktivitete duhet t kryhet me shpejtsi dhe n pajtim me krkesat e shtruara gjat planifikimit t situats operative. Vetm zbatimi profesional i masave operative, sidomos nga kuadri drejtues, mund t siguroj veprim profesional. Kjo, para s gjithash, pasqyrohet n hulumtimin, njohjen dhe studimin e t gjitha aspekteve t nevojshme pr avancimin e shkalls s efikasitetit n pun. Vetm n kt mnyr sht e mundur q, n baz t strategjis s hartuar paraprakisht t veprimit operativ t planifikohen mir aksionet dhe t prcaktohen qart metodat, masat, veprimet dhe mjetet operative e taktike q do t jen t nevojshme gjat operacionit. Kshtu do t prcaktohet operativiteti strategjik, kurse disiplina operative e cila prfshin kryerjen e detyrave n mnyr t prgjegjshme, t sakt, t shpejt e precize q dalin nga plani global i aksionit konkret operativ ose lndn konkrete operative, sht pjes prbrse e planit operativ t hulumtimeve. N praktikn operative sht definuar qart qndrimi se kryerja e detyrave konkrete dhe realizimi i objektivave t prcaktuara n baz t hulumtimeve paraprake operative, gjendjes, lvizjes dhe parashikimeve n fushn e siguris, varet nga shpejtsia, saktsia dhe kohzgjatja e veprimtaris operative. Organizimi i lufts kundr t gjitha vatrave t pasiguris buron nga baza ligjore e miratuar nga organet ligjvnse dhe politika globale e siguris e miratuar nga po kto organe. Trupat ligjvnse prcaktojn autorizimet e t gjith bartsve t sistemit t siguris. N kt kuptim, si parim baz del realizimi praktik i normave ligjore n kuptimin e plot t tyre. Kjo nnkupton kryerjen me prpikri t obligimeve q burojn nga zgjidhjet ligjore, me qllim t ruajtjes s siguris s

21

prgjithshme. Vetm nj qasje korrekte, e ndrgjegjshme dhe e ligjshme ndaj veprimeve t ndrmarra n pajtim me etikn profesionale i bn detyrat e siguris t besueshme pr opinionin, kshtu q operacionet e siguris gjegjsisht operacionet strategjike operative krkojn nj nivel t knaqshm t transparencs pr opinionin. Bartsit dhe subjektet e sistemit t siguris, gjegjsisht prfaqsuesit e tyre q kontaktojn n qytetar, nprmjet kshillave, udhzimeve, veprimeve, vrejtjeve dhe propozimeve, sidomos n planin social preventiv, ndihmojn afirmimin e subjekteve dhe t veprimeve t tyre si edhe ndrtimin e autoritetit t subjekteve e t sistemit t siguris n prgjithsi. Pa autoritetin e subjekteve t sistemit t siguris nuk mund as t imagjinohet pjesmarrja e qytetarve n hartimin e disa segmenteve konkrete t doktrins dhe strategjis s siguris. Kjo do t thot se n baz t klims s krijuar dhe besimit reciprok krijohen gjasat dhe mundsit q subjektet e prmendura ti kryejn me sukses dhe n mnyr efikase obligimet e tyre. Prandaj, organet dhe subjektet e siguris duhet t fitojn besimin e qytetarve dhe operacionet e tyre duhet t jen t pranueshme pr bashksin shoqrore. Duke iu prmbajtur me prpikri kornizave kushtetuese dhe ligjore, prfaqsuesit e subjekteve t sistemit t siguris bhen institucion kompetent i veprimit praktik n t gjitha situatat konfliktuoze. Kshtu, autonomia e subjekteve t sistemit buron nga t drejtat legjitime, autorizimet dhe kompetencat, duke u kujdesur pr rndsin e masave juridike dhe pasojat e tejkalimeve gjat veprimit t nnsistemeve. Kujdes i veant duhet ti kushtohet shfrytzimit t forcave dhe mjeteve. Ato duhet t lvizin n kufi t ligjshmris, n mnyr q t mos rrezikohen t drejtat dhe lirit themelore t qytetarve. Pr kt arsye, sht e rndsishme t theksohen parimet themelore determinuese, t cilat vijn n shprehje posarisht gjat operacionalizimit t planeve strategjike operative. Por, konkretizimi i shtjeve strategjike n shoqrin demokratike duhet t bhet gjithnj e m shum obligim i qytetarve, si edhe i organeve dhe institucioneve tjera. Pr kt arsye, sht shum i rndsishm kuptimi i njoftimit t opinionit me veprimet konkrete t bartsve dhe subjekteve t sistemit t siguris. Njoftimi sht shprehje e garantimit t proceseve demokratike dhe i sjelljeve n marrdhniet reciproke. Prve tjerash, kjo nnkupton se operacionet duhet t jen dukshm m t hapura pr opinionet dhe mediat, me prjashtim t rasteve kur procesi i kryerjes s detyrave zyrtare nuk krkon rregulla t shkruara ose n rastet kur sht e nevojshme q kryerja e detyrave t bhet n fshehtsi, me qllim t efikasitetit. Njoftimi i detajuar mbi rrjedhn e aktiviteteve t ndrmarra do t nxis opinionin q t prfshihet sa m shum n shtje t siguris. Kshtu, qytetart u raportojn organeve dhe shrbimeve t siguris pr shtje t ndryshme relevante, t cilat prve karakterit t siguris kan edhe karakter preventiv. N kt mnyr, pjestarve t bashksis u sigurohet e drejta qytetare q nprmjet propozimeve, mendimeve dhe prvojave t

22

tyre t japin kontributin e tyre n planifikimin strategjik. Pikrisht pr kt, ligji dhe zbatimi i tij duhet t perceptohen, para s gjithash, si mbrojtje e lirive demokratike dhe e organizimit t shoqris. Nevoja pr pjesmarrjen aktive t opinionit dhe organizimi i subjekteve t prmendura n zbatimin e ligjshmris do t mundsojn kryerjen e funksionit dhe detyrave t siguris sipas krkesave, dshirs dhe nevojs s opinionit n prgjithsi. Raporti i organeve dhe institucioneve t siguris ndaj qytetarve sht shum i rndsishm pr zbatimin e strategjis dhe pr kryerjen me sukses t aktiviteteve themelore pr zgjidhjen e problemeve t siguris dhe pr prmirsimin e kualitetit t jets n bashksi. Kjo do t thot se pr do formsim t objektivave dhe strategjis s siguris dhe pr implementimin efikas t tyre sht e nevojshme t fitohet besimi i opinionit. Ky besim mund t fitohet vetm nse pjestart e organeve dhe shrbimeve t siguris, nprmjet angazhimit dhe sjelljes s tyre personale, ndikojn n zgjerimin dhe prmirsimit e bashkpunimit. Kto marrdhnie krijohen dhe marrin nj kuptim t ri pluralist, i cili eliminon tendencat pr fetishizm dhe pr perceptim t aparatit shtetror ekskluzivisht si aparat represiv. Prandaj, sht e nevojshme nj vetiniciativ, kmbngulsi, durim, objektivitet dhe prgjegjsi e madhe n kryerjen e detyrave. Po kshtu, nevojitet qasje korrekte, drejtsi, maturi dhe stabilitet psikik me rastin e prdorimit t mjeteve t detyrimit, si edhe definim preciz i masave dhe veprimeve pr kryerjen e detyrave konkrete. Pjestart e organeve dhe shrbimeve t siguris duhet t jen t kujdesshm gjat verifikimit t saktsis s t dhnave t cilat jan rezultat i veprimeve operative. Gjat reagimit n situata specifike, ata duhet t dshmojn profesionalizm, aftsi, prshtatshmri, mirkuptim vetbesim, prkushtim, prkujdesje dhe t jen diskret. Kjo vlen sidomos gjat aktiviteteve t rregullta dhe gjat operacioneve pr eliminimin e sjelljeve negative. Subjektet e sistemit t siguris duhet ti kushtojn kujdes vetprmbajtjes, n mnyr q t mos i tejkalojn autorizimet dhe kompetencat e tyre gjat realizimit t detyrave. Tejkalimi i autorizimeve t prcaktuara me ligj mund t rrezikoj t drejtat dhe lirit e njeriut m shum se sa organet dhe shrbimet e siguris mund ti mbrojn ato. do sjellje e pakuptueshme dhe e paarsyeshme, pashmangshm shpie deri te situatat konfliktuoze. Prandaj, opinioni pret dhe krkon me t drejt q organet e siguris ti respektojn parimet e prgjithshme t demokracis dhe t drejtat themelore dhe lirit e njeriut, gjat zbatimit t operacioneve. Kshtu, organet dhe institucionet e siguris duhet ti japin prioritet qasjes preventive, e cila i hap rrug krijimit t parakushteve pr ndrmarrjen e iniciativave t reja pr bashkveprim. Vetm duke aplikuar metodat moderne t puns publike, veprimi konkret operativ fiton besimin e opinionit, gj q bhet faktor kryesor pr parandalimin e t gjitha dukurive dhe sjelljeve negative n shoqri.

23

do strategji e hartuar, pra edhe ajo e siguris, ka metodat e saj t cilat burojn nga faktort e prmendur, nga parimet themelore dhe nga mjetet prkatse. Kjo bn q strategjia e siguris t realizoj objektivat e planifikuara. N baz t ksaj, aktivitetet duhet t bazohen n kontaktet e vazhdueshme dhe interaksionin e planifikuar ndrmjet nnsisitemeve t cilat sigurojn njohje prmbajtjesore reciproke e sidomos opinionit publik. Pra, opinioni publik duhet t njoftohet se ruajtja e disa segmenteve t siguris varet nga shkalla e informimit. Por, informatat duhet t bazohen n njohurit shkencore, profesionale dhe operative, n mnyr q t krijohen mundsi pr prmirsimin dhe plotsimin e strategjis. N kt mnyr organet dhe shrbimet e siguris bhen m funksionale dhe m efikase. Prandaj, format e reja t organizimit t sistemit bashkkohor t siguris n t gjitha nivelet e hierarkis, si edhe prsosja e metodologjis n kuptim t analizs, prcjelljes sistematike, vzhgimit t intensitetit dhe marrdhnieve t dukurive t siguris, kontribuon pr propozimin dhe gjetjen e zgjidhjeve m t mira dhe m efikase. Vlersimet e sakta dhe reale t shkalls s rrezikshmris e forcojn besimin n aftsin dhe efikasitetin e subjekteve t sistemit t siguris. Kjo bn q edhe n rrethana shum komplekse t siguris dhe n rrethana t kundrshtive t thella organet dhe shrbimet e siguris t ruajn nivelin e nevojshm t shkalls s siguris. Ky sukses varet shum nga koherenca e veprimeve metodologjike t sistemit. Kjo shpie ne prfundimin se vetm n kt mnyr mund t realizohen objektivat e dshiruara. Metodat e strategjis s siguris jan shum t rndsishme, pasi metoda duhet ti prshtatet objektit ndaj t cilit zbatohet (Hegeli). N rastin ton objekt sht siguria. Gjat shqyrtimit t metodave m kryesore, n rend t par duhet t vendoset prognozomi strategjik. Pa kt parim metodologjik do t jet e pashmangshme shfaqja e tendencave negative n prballje me problemet e karakterit t siguris. Kur bhet fjal pr rndsin e metodave duhet t respektohen t gjith prcaktuesit relevant q ndikojn n mekanizmat institucional t siguris gjegjsisht sjelljet e tyre t ligjshme e demokratike me rastin e planifikimit t veprimeve konkrete. Shqyrtimi dhe prognozimi cilsor strategjik krijon mundsi q n mnyr t qndrueshme t shqyrtohen t gjitha aspektet e operacioneve t siguris, duke prfshir edhe befasit eventuale dhe gjetjen me koh t zgjidhjeve alternative, n mnyr q t evitohet prkeqsimi i situats s siguris. Pr kt arsye sht e domosdoshme t bhen analiza t planifikuara e sistematike, t prcillen dhe t vrehen me koh ndryshimet e karakterit t siguris, efektet q arrihen me masa t planifikuara, format e ndryshme t befasis, si edhe reagimet me koh, zgjidhjet alternative dhe analiza e kualitetit t masave preventive e represive. Kto jan vetm disa aspekte q ndikojn n mnyrn e veprimit dhe prognozimin e prcaktimin e prioriteteve gjat veprimit konkret operativ.

24

Konkretizimi i masave dhe aktiviteteve operative taktiko-teknike nuk mund t jet i suksesshm nse ato nuk jan rezultat i diskutimit paraprak strategjik n t gjitha nivelet e hierarkis dhe nse nuk marrin pjes aktive n marrjen e vendimeve relevante q kan t bjn me veprimet praktike edhe vartsit e hierarkis drejtuese t organeve dhe institucioneve t sistemit t siguris. Prandaj, t gjitha aktivitetet duhet t zhvillohen n baz t njohurive t fituara dhe aftsive individuale. sht sidomos e rndsishme q njohurit e fituara nga veprimtarit praktike t shfrytzohen n realitetin e ri shoqror, gjegjsisht n organizimin e ri me shkall t lart t sistematizimit operativ. Kshtu, kuadri konceptual i strategjis s siguris n t ardhmen do t artikuloj elementet relevante organizative, drejtuese, parashikuese, materiale, planifikuese, informative, etj., prej t cilave buron veprimtaria e trsishme operative. Qasja e re organizative dhe strategjike e operative detyrimisht nnkupton reagimin shum efikas, t shpejt dhe t matur n situata t komplikuara, si edhe manifestimin e shkalls s lart t invencionit, aftsis pr zgjidhjen e problemeve t tanishme dhe vlersimin efikas t situats s siguris. Rndsi t veant meriton studimi i detajuar i prvojave tjera nga fusha e siguris, n mnyr q nprmjet krahasimit t nevojshm t eliminohen ato segmente q mund t ndikojn n dinamikn e reagimit n rrethana t caktuara. N kto situata vjen n shprehje gjeturia operative pr zgjidhjen e problemeve komplekse, qasja e pjekur dhe gjykimi, ligjshmria e zbatimit t autorizimeve t caktuara, maturia dhe rezistenca ndaj streseve t ndryshme eventuale, si edhe vshtrimi konstant, i balancuar dhe autoritativ i veprimit, pavarsisht se deri n mas mund t komplikohet situata e siguris. Kjo ka t bj sidomos me sistemin e policis. Pluralizmi i ideve, mendimeve, pikpamjeve dhe qndrimeve n t gjitha segmentet e siguris, si edhe forcimi i komponents s vlerave utilitare, intelektuale dhe profesionale pr zgjidhjen optimale t problemeve t siguris, i jep nj ton, dinamik dhe vendosmri t gjitha fazave t zbatimit t detyrave t siguris. Ndr t tjera, kjo ka pr qllim edhe q n mnyr t kuptueshme dhe adekuate t perceptohet strategjia e siguris, me theks t veant n zbatimin e pluralizmit t metodave pa t cila nuk mund t ket veprim efikas. Metodat mundsojn q nprmjet zgjedhjes s aktiviteteve m shembullore t reagohet shum shpejt e n mnyr fleksibile, n prshtatje me ndryshimet dinamike dhe problemet e siguris q manifestohen n shtetet demokratike. N kt mnyr pozicioni i ri i t gjitha niveleve hierarkike t sistemit t siguris siguron form t re e kreative pr krijimin e ideve operative pr pranimin e tyre nga nnsistemet dhe pr rritjen e interesimit pr dhnien e propozimeve me qllim t zgjidhjes s problemeve t tanishme. Kjo

25

ka ndikim t konsiderueshm n prmbushjen e detyrave dhe n suksesin e puns. N rrethanat e reja transparente rndsi t veant i kushtohet edhe zhvillimit shkencor, profesional e operativ dhe puns krijuese. Kjo ndikon ngritjen e cilsis, rritjen e motivit t individve dhe stimulimin e krkimit t zgjidhjeve m efikase. Kshtu manifestohet gjithnj e m shum identifikimi i njerzve me orientimet krijuese e progresive n kuadrin e nnsistemeve n trsi. Rndsi t jashtzakonshme ka perceptimi i t gjitha niveleve t subjekteve t sistemit t siguris si struktura dinamike organizative q duhet t krijojn n vazhdimsi hapsir pr komunikim, pr liri t shprehjes s qndrimeve dhe pr ide t reja organizative e taktike. Vetm n kt mnyr i hapet rrug orientimit pluralist n perspektiv dhe diskutimit mbi pjesmarrjen e individve n krijimin e prmbajtjeve operative. Me interes t veant pr planifikim, analiz, vendim dhe zbatim t masave adekuate sht edhe sigurimi i me koh i informacioneve t sakta. Mungesa e do informacioni, sidomos me karakter informativ, si edhe pengimi i qarkullimit t tyre dhe e kanalizimit sipas prmbajtjes e kuptimit t tyre, e kufizon qensisht efikasitetin n pun. Pra, duhet t thuhet se nuk ka njohuri dhe veprime t drejta operative pa informacione relevante. Prandaj, transparenca e bartsve dhe subjekteve t sistemit t siguris, individve brenda strukturs organizative u ofron informacione t mjaftueshme mbi planet dhe veprimet e rndsishme operative. Kjo njkohsisht paraqet nj form t mir komunikimi, nprmjet t cils vendoset nj bashkpunim i ngusht e profesional midis strukturave t nnsistemeve t siguris pr zgjidhjen e problemeve vitale t siguris. Kjo do t thot se hartimi dhe zhvillimi i masave t suksesshme n veprimin konkret t organeve dhe shrbimeve t siguris krkon prpunimin e vazhdueshm t informacioneve me karakter shkencor e profesional, sidomos kur bhet fjal pr ndrmarrjen e masave specifike q krkojn aftsi, profesionalizm dhe prgjegjsi t lart. Gjetja e metodave m t reja duhet t jet detyr e prhershme e shrbimeve t siguris. Vetm kshtu sht e mundur t avancohen t gjitha segmentet e puns dhe t krijohen raporte t mira bashkpunimi midis nnsistemeve. Kjo vjen n shprehje gjat implementimit t detyrave q duhet t'u prshtatet vlerave demokratike t shoqris civile. Ktu kan rol t veant mjetet e strategjis s siguris. Si mjete themelore konsiderohen vlersimet e situats s siguris, vlersimet politike e t siguris, informacionet e karakterit t siguris t cilat japin sistemet e krijuara n kuadrin e organeve dhe shrbimeve t siguris, informacionet e organeve gjyqsore, etj. Ktu mund t radhiten edhe autorizimet e dhna pr zbatimin e masave ligjore, pr prdorimin e pajisjeve dhe mjeteve t nevojshme, sidomos pr prdorimin e mjeteve t detyrimit, t mjeteve speciale t veprimit n rrethana t ndjeshme e komplekse t siguris, planet e prgjithshme dhe konkrete t bazuara n politikn globale t siguris, etj. Edhe ktu bhet fjal pr shtje shum

26

komplekse t cilat krkojn qasje shum studioze dhe analiza t praktikave te deritashme. Pr kt arsye duhet t zhvillohen elementet e bashkpunimit me qllim t veprimit harmonik t t gjitha strukturave t siguris. Kshtu kshillojn t gjitha proceset dinamike, organizative dhe profesionale, t cilat zhvillohen n fazn e hartimit t politiks s siguris dhe formsimit t praktiks s siguris, me qllim t sigurimit t transparencs sa m t madhe dhe komunikimit me shoqrin. T gjitha proceset pozitive q zhvillohen n planin organizativ, shkencor, profesional, operativ, praktik, teknik, informativ, komunikativ, arsimor, etj., duhet t perceptohen si nevoj pr krijimin e koncepcioneve optimale dhe t orientimeve t siguris. Pra, vetm n baz t shqyrtimit dhe elaborimit kritik t vlerave t reja demokratike t strukturave t siguris duhet t aplikohen metodat dhe mjetet bashkkohor me qllim t mbrojtjes maksimale t siguris n shoqri.

2. ZHVILLIMI I STRATEGJISE SHOQERORE PER PERBALLIMIN E KRIMINALITETIT Zhvillimi i strategjis shoqrore pr parandalimin e kriminalitetit ka ngecur mjaft karshi represionit, i cili sht komponent themelore pr prballimin e kriminalitetit. Ksaj i ka kontribuuar politika kriminale, e cila ka ndryshuar paralelisht me ndryshimet shoqrore, ndrsa n fushn e preventivs ka ngecur vazhdimisht dhe ka mbetur pothuaj vetm deklarative. Nj prej frenuesve kryesor t zhvillimit t strategjis parandaluese ka qen mungesa e nj studimi t bazuar t shkaktarve t veprimeve kriminale dhe pengesave n sjelljen shoqrore, t cilat nuk sht e thjesht t vshtrohen n mnyr t gjithanshme. Krizat sociale dhe ekonomike kan ndikuar negativisht dhe u kan shkuar prshtati synimeve pr zgjidhje t shpejta e t drejtprdrejta, me programe t ndryshme t hartuara ad hoc, synim i t cilave ka qen arritja e rezultateve n luftimin e kriminalitetit. Natyrisht, kjo nuk i ka shkuar prshtati hartimit t planeve dhe programeve t menduara, t cilat mund t japin rezultate preventive. Dekadat e fundit, preventiva nuk sht zhvilluar prtej deklaratave, t cilat, zakonisht, jan dhn sipas nevojs s politiks ditore. Pasoj e mungess s programeve cilsore preventive sht edhe ngecja e zhvillimit teorik t saj, prandaj sot kemi nj sr idesh e propozimesh t lloj-llojshme, gj q e vshtirson nj realizim konkret t tyre. sht plotsisht e qart se kundrvnia kriminalitetit, sidomos ajo preventive, duhet t ket themel t konceptit programor faktin s kriminaliteti nuk mund t vshtrohet

27

edhe m tutje si problem q ka t bj me sjelljen e individit apo t grupit kriminal, por si problem q ka t bj me shoqrin globale. Sot sht gjithnj e m i pranueshm koncepti mbi kriminalizimin e shoqris. Ky nuk sht rezultat i ndonj qasjeje t re teorike ose ndonj koncepti t ri kriminalistiko-politik, por pasoj e faktit real se kriminaliteti po prfshin pothuaj t gjitha fushat e jets, prkatsisht shoqrin n trsi. S kndejmi, strategjia e kundrvnies s kriminalitetit nga ana e shoqris, qoft nprmjet metodave represive qoft nprmjet metodave preventive, krkon detyrimisht nj qasje gjithprfshirse dhe globale. Do t ishte gabim q vet strategjia t prkufizohej n fusha t ngushta, pavarsisht se bhet fjal pr prfshirje m t vogl apo m t madhe t programeve preventive apo pr fusha t prfshira n kriminalitet. Prpjekjet e shumics s shoqrive perndimore q t animojn bartsit e pushtetit politik si edhe t bartsve t politiks kriminale, me qllim t hartimit t programeve gjithprfshirse dhe cilsore preventive, kryesisht kan prfunduar pa sukses. Kjo sht pasoj e t metave dhe mangsive t programeve dhe e mungess s gatishmris s shoqrive q programet e hartuara t zbatohen me prpikri. Megjithat, n vitet 70 parandalimi i kriminalitetit ka qen pjes e rndsishme e aktiviteteve t organeve shtetrore. Angazhimet e disa subjekteve shoqrore n planin preventiv kan qen obligime t prcaktuara me ligjet e athershme t vetmbrojtjes shoqrore. Ksaj i ka shkuar prshtati klima e prgjithshme shoqrore, evolucioni i koncepteve themelore teorike mbi kundrvnien ndaj kriminalitetit nga t cilat sht inspiruar strategjia, si edhe disa programe preventive n hapsirat tjera t sjelljes s paprshtatshme dhe kundr-shoqrore (p.sh. n fushn e devijimeve sociale, alkoolizmit, narkomanis, etj.). Mangsi kryesore prpjekjeve preventive kan qen pikpamjet individuale e shoqrore se shkatrrimi i kriminalitetit sht mnyra m efikase e parandalimit t tij. Koncepti teorik pr parandalimin e kriminalitetit dhe t dukurive tjera devijonte nuk ka gjetur terren t prshtatshm n shoqri, pasi shoqria nuk ka qen e gatshme t bj dika m shum n kt plan. Qasja deklarative e politike ndaj aktiviteteve parandaluese nuk sht shoqruar me aksione t drejtprdrejta. Vetmbrojtja shoqrore, e cila sht konceptuar kryesisht si kategori ideologjike dhe vetqeverisse, m shum sht prqendruar n manifestimet e jashtme t kriminalitetit se sa i sht kundrvn realisht. Nprmjet formave t ndryshme t aktivitetit e t fushats mediale, vetmbrojtja shoqrore sht paraqitur m shum i rend ideo-politik e juridik, i cili e ka trajtuar kriminalitetin m shum si manifest se sa si dukuri etiologjike.

28

Vetmbrojta shoqrore sht e proklamuar si sistem i organizuar i mbrojtjes s rendit kushtetues e juridik , t drejtave dhe lirive t qytetarve, siguris personale dhe pasuris s tyre, si dhe i mbrojtjes s shoqris nga kriminaliteti dhe dukurit tjera negative. Model themelor i realizimit t ktyre objektivave ka qen integrimi dhe bashkpunimi i organeve shoqrore dhe shtetrore me qytetart. Ideja themelore e vetmbrojtjes shoqrore haset n konceptin fillestar t revolucioneve dhe kryengritjeve t armatosura. Ajo sht proklamuar s pari n programin ideor t Komuns s Parisit, n vitin 1871. M von kjo ide sht plasuar edhe n vende t tjera, si n ish-Jugosllavi. Sipas konceptit themelor, vetmbrojtja shoqrore duhet t bashkonte t gjitha subjektet n luftn kundr kriminalitetit dhe dukurive tjera negative. Masat e vetmbrojtjes shoqrore kan qen t orientuara drejt realizimit t siguris shoqrore dhe mbrojtjes s vendit, mbrojtjes s t drejtave dhe interesave t qytetarve, sigurimit fizik e teknik t objekteve e pasuris, kontrollit t puns, mbrojtjes s sekreteve zyrtare e afariste t organizats punuese dhe ndrmarrjes s masave n rrethana t jashtzakonshme. Sipas teoris s vetmbrojtjes shoqrore, kuadri dhe institucionet e specializuara profesionale paraqesin bazn e politiks kriminalistike, e cila paraqet faktor kryesor n sfern e mbrojtjes nga format e ndryshme t kriminalitetit. Kjo qasje e prgjithshme mbi karakterin e politiks kriminale nuk ka gjetur zbatim praktik n kornizat e vetmbrojtjes shoqrore. Prgjithsimi, deklarativizmi dhe pajtueshmria parimore me normat ideore, politike dhe juridike t vetmbrojtjes shoqrore nuk ka prmbushur krkesat e shtruara ndaj subjekteve t vetmbrojtjes shoqrore, pr shkak t mungess s programit baz pr realizimin praktik t ktyre krkesave. Megjithse vetmbrojtja shoqrore formalisht ka qen sistemi m gjithprfshirs i mbrojtjes s shoqris dhe vlerave t saj themelore, zyrtarisht sht propaganduar se ajo nuk sht e organizuar si institucion i veant shoqror ose shtetror, i cili ka pr detyr funksionalizimin e mbrojtjes dhe siguris. Sipas teoris, aktiviteti i vetmbrojtjes shoqrore, para s gjithash, bazohej n prfshirjen e vetdijshme dhe vullnetare t qytetarve. N viti 1992 n ish-Jugosllavi ishte ndrprer ekzistimi formalo-juridik i vetmbrojtjes shoqrore, e cila nuk sht prfshir n kategorit kushtetuese e ligjore. Programi i vetmbrojtjes shoqrore bazohej n format dhe manifestimet e shfaqjes s kriminalitetit, duke prjashtuar qasjen themelore analitike e hulumtuese, e cila konsiderohej e padshirueshme. Kshtu vetmbrojtja shoqrore bazohej kryesisht n modelin klasik shoqri pa t meta, prandaj asaj i ka munguar nj qasje m e thell dhe m e bazuar. Kshtu shoqria sht prballur me shkaqet e kriminalitetit brenga saj, gj q ka ndikuar n rrezikimin e konceptit fillestar t vetmbrojtjes shoqrore. Pa dyshim, kjo i ka kontribuar dukshm tolerancs s shoqris ndaj

29

njerzve me prirje pr sjellje devijante, gjegjsisht shfaqjes s problemeve pr integrimi e tyre n jetn shoqrore e ekonomike. Problemi i kriminalitetit sht vn kryesisht n lidhshmri me kriminelt, ndrsa ka ln pas dore rrethin shoqror. Strategjia formale juridike dhe ideologjike ka qen pr shum koh piknisje dominuese n parandalimin primar t kriminalitetit. Modeli vetqeveriss i vetmbrojtjes shoqrore sht nisur nga qndrimi se efektet negative t sjelljeve kriminale mund t zvendsohen me efekte t dshiruara shoqrore nse qytetarve u ofrohen informacione t plota, t qarta dhe t sakta mbi devijimet e ndryshme t cilat jan t gjykueshme nga shoqria. N fund sht dshmuar se kto rezultate t veprimeve preventive t inspiruara nga vetmbrojtja shoqrore, kan qen shum t kufizuara dhe jetshkurtra. Megjithat, nuk mund t mohohet se ka pasur prpjekje q disa programe preventive t hartohen mbi baz t hulumtimeve shkencore mbi etiologjin e kriminalitetit dhe format manifestative t tij. Para s gjithash kjo sht br nga ata q kan pasur piknisje nj qasje moralistike, e cila bazohej n premisat e mendjes s shndosh, gj q ka rezultuar me nj prparim n krahasim me gjendjen paraprake. Por, n qasjen ndaj ktij problemi t rndsishm ka pasur dallime t theksuara. Meqense kto premisa fillestare kan qen shum t prgjithsuara, gj q ka shkaktuar pikpamje mjaft t ndryshme dhe jo t analizuara, sht shfaqur problemi i operacionalizimit t konceptit gjat prpunimit t programit primar preventiv. Fakti se preventiva duhet t buroj nga rezultatet e hulumtimeve shkencore t objektivave krkon institucionalizimin e preventivs, si edhe lidhjen e saj me mekanizmin organizativ-institucional t institucioneve t specializuara. N zbatimi i programit preventiv do t duhej t angazhohej kuadri profesional, institucionet profesionale dhe ekspertt, sidomos n disa faza t zbatimit t programit. Veprimi i till sht i rndsishm sidomos nga pikpamja e institucionalizimit t realizimit efikas t preventivs primare n preventivn e prgjithshme t kriminalitetit. N sistemin e vetmbrojtjes shoqrore kan munguar ose kan qen sporadike hulumtimet prkatse dhe programimi i kriminalitetit. Edhe kur jan br, ato kan qen jasht kornizave teorike e hipotetike dhe orientimeve disiplinare, sidomos lidhur me disa lloje t kriminalitetit, prej t cilave asokohe ka dominuar kriminaliteti ekonomik. Mungesa e nj modeli t preventivs kualitative sht shprehur negativisht n preventivn primare, pr shkak se shkatrrimi i kriminalitetit i sht ngarkuar disa organeve shtetrore (policis, gjyqsis, etj.), t cilat veprimtarin e tyre e mbshtesin n ligj. Prandaj, veprimtaria e tyre n kuadrin e vetmbrojtjes shoqrore nuk ka qen e definuar qart.

30

Pavarsisht prej mangsive t shumta t preventivs n planin e prgjithshm shoqror, disa forma t preventivs s vetmbrojtjes shoqrore kan br nj progres t pjesshme n krahasim me gjendjen e mparshme. Vrejtjet q mund tu bhen ktyre formave t preventivs, si sht thn, kan t bjn me orientimin programor t tyre. Ato kan qen jo mjaft diskriminuese, pr shkak se kriminaliteti nuk sht trajtuar n mnyr eksplicite dhe implicite si problem etiologjik, q do t thot se problemi nuk sht trajtuar n mnyr t thelluar, e cila sht komponent e do planifikimi dh programimi preventiv. Meqense programimi i preventivs n kuadrin e vetmbrojtjes shoqrore nuk sht bazuar n karakteristikat etiologjike t kriminalitetit, aktiviteti preventiv sht shndrruar kryesisht n deklarata dhe m pak n komponentt tjera t domosdoshme pr veprim t suksesshm preventiv. Kjo do t thot se mbshtetja e pamjaftueshme e programit preventiv ka qen pasoj e mungess s komponents etiologjike t modelit preventiv. do program preventiv krkon detyrimisht qasje etiologjike shum t bazuar, prandaj programet e vetmbrojtjes shoqrore kan pasur mangsi t shumta. Midis faktorve kufizues q duhet t evitohen sht edhe forma stereotipe e konceptimit t prmbajtjeve programore t preventivs primare. Emruesi i prbashkt i ktyre programeve ka qen qasja racionalistike, gjegjsisht ofrimi i sa m shum informacioneve mbi dukurit ose fenomenet e padshiruara n sjelljen e shoqris t cilat duhet t parandalohen. Disa mjete shoqruese teknike e shprehse dhe aktiviteti propagandues masovik kan qen gjithashtu t bazuara n nj qasje tradicionaliste. Kufizime t konsiderueshme kan qen edhe pasoj e vshtrimit t ngusht t problemit t kriminalitetit, i cili sht trajtuar kryesisht si problem juridik. Kshtu sht anashkaluar fakti se kriminaliteti nuk sht vetm problem juridik, por edhe problem shoqror. Kjo ka br q t prjashtohet ose kufizohet pjesmarrja e disa ekspertve t fushave t caktuara, si jan psikologt, pedagogt, mjekt, etj. Nga kto kufizime n konceptimin dhe programimin e preventivs dalin vshtirsi t shumta. Disa barts t programit preventiv, n aktivitetin e tyre mbeten t vetmuar ose e humbin shum shpejt motivimin, pr shkak se e shohin se prpjekjet e tilla nuk jan proporcionale me obligimet e prgjithshme, t cila jan t domosdoshme pr preventiv t suksesshme. Lidhja organizative e institucionale me sistemin e gjer social gjat zbatimit t fardo programi preventiv ka rndsi t jashtzakonshme. Ajo nuk mund t realizohen pas pjesmarrjen e ekspertve, t cilt i krijojn kto lidhje dhe u japin atyre prmbajtje preventive konkrete.

31

Mungesa e koordinimit me sistemin social shkakton rnien e interesimit dhe t motivimit. Kshtu parandalimi i kriminalitetit bhet si veprimtari e dors s dyt, margjinalizohet dhe u besohet subjekteve m pak t rndsishme, joformale e joinstitucionale, ose formave sporadike apo deklarative t kundrvnies s kriminalitetit. Kshtu luftimi i kriminalitetit sht kufizuar n nj numr m t vogl t organeve shtetrore, ndrsa parandalimi i kriminalitetit u sht ln subjekteve tjera, t cilat e kan br kt vetm n mnyr deklarative. S kndejmi, preventiva e kriminalitetit dhe devijimeve tjera sht br tok e askujt, duke mbetur midis organeve shtetrore dhe bashksis shoqrore. sht i pamohueshm fakti se organet gjyqsore, organet e punve t brendshme dhe, n nj mas t konsiderueshme, edhe organet tjera shtetrore kan subjekt themelor luftimin e kriminalitetit, pra edhe parandalimin e tij. Mirpo kto organe nuk mund t jen t suksesshme pa nj organizim institucional gjithprfshirs, financiar e programor, dhe pa nj mbshtetje t institucioneve simotra shtetrore e shoqrore. sht e rndsishme t theksohet gjithashtu se prve faktit q preventiva n sistemin e vetmbrojtjes shoqrore sht br n mnyr josistematike dhe jo t koordinuar. Faktikisht ajo sht br veprimtari e margjinalizuar, e cila nuk ka prfshir prpjekjet e vendosura pr progres. Preventiva, si ide apo si program nuk ka arritur realizohet dhe as t shtrihet t shtresat e gjera shoqrore, prve se n mnyr deklarative. Kjo sht pasoj e prpjekjeve pr idealizimin e imazhit t shoqris, i cili nuk sht lejuar t prishet nga fardo kritike apo vrejtjeje pr gjendjen ekzistuese. Edukimi i qytetarve mbi luftimin e kriminalitetit sht kombinuar me aktivitete masovike propaganduese. N ish-Jugosllavi sht konsumuar kryesisht propaganda ideologjike dhe politike, angazhimi n kuadrin e sistemit t vetmbrojtjes shoqrore, ndrsa jan zbatuar shum pak programet cilsore preventive. Prandaj ka pasur mangsi sa i prket objektivave t aktiviteteve preventive, ka pasur veprim deklarativ, josistematik, mangsi n lidhjen organizative t institucioneve dhe organeve gjat hartimit dhe zbatimit t programeve. Gjithashtu kan munguar hulumtimet themelore mbi t cilat duhet t mbshteten programet preventive. Vetmbrojtja shoqrore nuk ka sjell pothuaj kurrfar ndryshimesh prmbajtjesore n fushn e politiks kriminalistike. Ndryshimet organizative e institucionale nuk kan quar n ndryshime t rndsishme t strategjis, metodave, dhe teknikave t preventivs primare. Preventiva dhe represioni i kriminalitetit kan ruajtur po ato kuptime themelore, kurse prmbajtjet e tyre n esenc kan mbetur t njjta.

32

Megjithkt, disa prpjekje t orientuara drejt veprimit t menduar preventiv, kan luajtur nj rol t rndsishm shoqror, me q kan ndikuar n ngritjen e vetdijes dhe prgjegjsis s nj pjese t opinionit publik mbi rndsin e veprimit preventiv n luftimin e kriminalitetit. N disa organe shtetrore, si edhe n disa organizata shoqrore e politike, sht krijuar ideja pr disa programe preventive. Por, ato kan mbetur kryesisht n nivel deklarativ, sepse prpunimi dhe realizimi i tyre kryesisht nuk sht realizuar. Veprimtaria cilsore preventive e bazuar n programe operacionale preventive, zbatimi me sukses i t cilave nnkupton lidhshmri t mir organizative e institucionale t organeve dhe subjekteve relevante, as q ka mundur t mendohet n sistemin e vetmbrojtjes shoqrore.

3. STRATEGJIA KRIMINALISTIKE 3.1. Nocioni, metodat dhe mjetet kriminalistike Megjithse ekzistojn definicione t ndryshme pr strategjin kriminalistike, teoricient nuk vn n dyshim se lnd kryesore e saj sht prcaktimi i masave globale kriminalistike dhe i detyrave preventive e represive n luftn kundr kriminalitetit. Natyrisht, detyrat prcaktohen nga politika kriminale dhe e drejta. Kjo do t thot se strategjia kriminalistike sht projekt mbi prdorimin optimal t mjeteve kriminalistike pr realizimin e objektivit t caktuar. Kjo do t thot se fusha e strategjis kriminalistike prfshin masat q kan t bjn me luftimin e kriminalitetit n trsi, gjegjsisht t pjesve t tij. Nga ana tjetr, si dihet fusha e taktiks kriminalistike prfshin masat pr zbulimin, hulumtimin dhe dshmimin e veprimeve kriminale. Si shihet, masat taktike kriminalistike mund t jen vetm mjete pr realizimin e strategjis kriminalistike. Por, sht e mundur edhe e kundrta, q do t thot se strategjia kriminalistike mundson zgjidhjen e drejt t taktikave kriminalistike m adekuate. Masat taktike kriminalistike mund t jen vetm simulim pr realizimi e strategjis kriminalistike. Kuptimin dhe objektivin e simulimit e din vetm planifikuesit e tij. Kjo do t thot gjithashtu se masat strategjike dhe taktike kriminalistike ndonjher shkrihen, si sht rasti n strategjin ushtarake. Strategjia kriminalistike sht mjet pr realizimin e objektivave t politiks kriminalistike. N rast se dshmohet se objektivat e caktuara t planifikuara me strategjin kriminalistike (masat dhe veprimet strategjike kriminalistike) nuk sht e mundur t realizohen, shfaqen objektiva dy-kahshe, pr shkak t mjeteve n

33

dispozicion q jan t prcaktuara tej mase. N kt rast bhet fjal pr politik kriminalistike t pazbatueshme, prandaj sht e nevojshme t bhen ndryshime n mnyrn e prdorimit t mjeteve ekzistuese, sepse mnyra e planifikuar nuk mundson rezultate optimale. Konkluzioni q del vetvetiu tregon se strategjia kriminalistike duhet t ndryshoj. Duhet t kihet parasysh se strategjia kriminalistike sht vetm nj pjes e strategjis s trsishme pr luftimin e kriminalitetit, n t ciln prfshihen edhe institucionet tjera mbikqyrse. Nga sa u tha deri me tash, mund t konkludohet se lufta kundr kriminalitetit zhvillohet nprmjet politiks kriminalistike, strategjis kriminalistike dhe taktiks kriminalistike. Disa masa q prdoren n kt luft mund t jen afatshkurta, afatmesme apo afatgjata. T prcaktojm tani edhe raportet midis strategjis kriminalistike dhe strategjive t ngjashme. Si kemi thn, strategjia kriminalistike sht vetm nj pjes e strategjis s prgjithshme pr kufizimin e kriminalitetit, n t ciln ja t prfshira me strategji t tyre edhe mekanizmat tjer mbikqyrs (gjyqsi, shndetsi, shrbimi social dhe mekanizmat tjer joformal). Ato pranojn ose do t duhej t pranonin udhzime nga politika kriminalistike e cila sht pranuar dhe miratuar. Kjo strategji e prbashkt ose gjithprfshirse mund t quhet edhe strategji e mbikqyrjes s kriminalitetit (strategy of crime control ose Strategie der Kriminalittskontrolle). Strategji tjetr simotr sht strategjia e siguris. Disa teoricien e cilsojn at si strategji t policis, por kjo strategji ka nj kuptim shum m t gjer. Strategjia e siguris prfshin edhe kufizimin e rrezikut nga kriminaliteti nga ana e institucioneve mbikqyrse jopolicore (si jan shrbimet e siguris n ndrmarrje ose n institucione private t siguris). Prve ksaj, n strategjin e siguris prfshihen edhe rreziqet t cilat nuk jan pasoj e veprave kriminale (p.sh. fatkeqsit natyrore). N qoft se e kemi parasysh se strategjis s siguris ia prcakton objektivat politika e siguris, ather mund t nxjerrim prfundimin se pjes e strategjis s siguris sht edhe strategjia ushtarake. Puna e policis nuk nnkupton vetm aktivitetet e orientuara n luftimin kriminalitetit. N fushveprimin e saj prfshihen dhe kontrolli i komunikacionit, ruajtja e rendit publik dhe qetsis, mbikqyrja e kufirit, etj. N kt fush t veprimtaris s policis duhet t planifikohen masa t ndryshme t cilat mundsojn realizmin e objektivave t caktuara. M fjal t tjera, edhe te veprimtarit e policis sht e domosdoshme strategjia (policore). Kshtu vijm n prfundim se nocioni strategji policore ka kuptim m t gjer s nocioni strategji kriminalistike.

34

N literaturn profesionale haset edhe nocioni strategji hetimore. Zierke, Jnasel dhe Finkel ( 1995, 459-550) e prdorin kt termin si sinonim pr strategjin kriminalistike. Sipas mendimit ton, bhet fjal pr nj nocion m t ngusht se strategjia kriminalistike. Strategjia hetimore, si e prcakton Maver (200,12-23) mund t renditet n mesin e strategjive kriminalistike operative (p.sh. strategjia e ruajtjes s sekretit t puntorve t policis ose strategjia e ruajtjes s dshmitarve kryesor, etj.). Domethn bhet fjal pr nj nocion me kuptim m t ngusht. 3.2. Analitika kriminalistike si parakusht pr strategji kriminalistike efikase T dhnat operative q kalojn npr procesin e seleksionimit dhe vlersimit futen n sistemin e evidencs kriminalistike nprmjet t cilit shfrytzohen m von. Kto t dhna shprndahen menjher pas grumbullimit dhe i drgohen shrbimit pr dokumentacion dhe prpunim. Pastaj, n baz t tyre, hartohen raporte prmbledhse dhe buletine, t cilat mund t jen ditore, javore, mujore, tremujore, gjashtmujore dhe njvjeare. N baz t tyre hartohen raporte statistikore, bhen pasqyrime dhe grafikone t cilat u shprndahen pr informim dhe shfrytzim njsive t organeve t punve t brendshme dhe subjekteve t tjera. Ekzistojn edhe forma t tjera t prezantimeve, si jan: raportet mbi situatn e siguris, njoftimet individuale, prmbledhjet e njoftimeve, dokumentet problemore, etj. Nj pjes e t dhnave vihet n qarkullim menjher, sipas automatizmit, kryesisht sipas sistemit t komunikimit vertikal dhe horizontal. Ktu bhet fjal pr t dhna q u drgohen atyre organeve t cilave u nevojiten pr procedim t mtejm n pajtim me veprimtarin e tyre themelore. Prmbajtja e ktyre t dhnave e prcakton edhe mundsin e shfrytzimit t tyre: a do ta inicioj ai fillimin e prpunimit kriminalistik, a do ta shtyj me qllim t krahasimeve apo plotsimeve me t dhna t tjera, ose a paraqesin baz pr vendosjen e kontrollit kriminalistik. Nga prmbajtja e t dhnave varet se deri n far mase mund t shrbejn ato, si baz pr planifikimin dhe ndrmarrjen e masave preventive kriminalistike. Por, pr dallim nga ndrmarrja e masave represive, ndrmarrja e masave preventive mund t bhet vetm pas grumbullimit t nj numri t madh t dhnash t cilat hedhin n drit aspekte t ndryshme: etiologjike, mbi shtjen e vendit, kohs, mnyrs, motivit t kryerjes s veprs penale, karakterit t viktims, aspektit viktimologjik, etj. Pr kt arsye n fazn e evidentimit t informacioneve t para fillestare mbi dukurin kriminale sht e pamundur t zbatohen masa t organizuara dhe

35

prmbajtjesore preventive, apo masa t tjera q n kt faz mund t ken efekte represive. Veprimtaria kriminalistike e organeve t punve t brendshme, pavarsisht se a sht veprimtari preventive apo represive, determinohet shum nga kualiteti i analizs kriminalistike. Analiza prmbajtjesore duhet t prfshij ant m t rndsishme t gjendjes dhe dinamiks s kriminalitetit. Kjo do t thot se ajo duhet t tregoj tendencat eventuale t manifestimeve kriminale n t ardhmen dhe t prcaktoj momentet dhe faktort pozitiv dhe negativ q ndikojn n efikasitetin e masave t ndrmarra, n mnyr q t bhet orari gjithprfshirs dhe raciale i forcave. Krkesa m e rndsishme e analizs sht q t tregoj kushtet dhe shkaqet q qojn ose kushtzojn kryerjen e veprs penale. Veprimtaria analitike, n kuadrin e eksploatimit t t dhnave t sistemit informativ, duhet t prfshij trsin e metodave q shrbejn pr studimin e sjelljes kriminale t kryersve t veprs penale, studimin e vet veprave penale, studimi e indicieve t shumllojshme q kan t bjn me veprat penale dhe kryersit e tyre, si edhe studimin e disa tipareve etiologjike dhe fenomenologjike t kriminalitetit. Analiza duhet t prmbaj edhe t dhnat mbi suksesin e puns operative organeve t punve t brendshme. Studimi analitik i organizimit t puns duhet t ofroj rezultate maksimale me qllim t eliminimit t metodave dhe mjeteve joracionale. Me kt rast duhet ta ken primati ato veprime me t cilat arrihen rezultate m t mira n kundrvnien e kriminalitetit. Evidentimi dhe prpunimi i t dhnave lidhur me pun t tjera t brendshme (punt drejtuese, punt e siguris n komunikacion, etj.) mund t ken rndsi t madhe pr prpunimin analitik dhe planifikimin e puns operative, me qllim t parandalimit t kriminalitetit. Analiza e kriminalitetit varet shum nga cilsia dhe renditja e evidencave statistikore t cilat kryhen n shrbimet analitike t organeve t punve t brendshme. Por, kjo statistik i ka t gjitha mangsit q i kan statistikat e kriminalitetit n prgjithsi. T dhnat statistikore t organeve t punve t brendshme jan t pamjaftueshme, sidomos nse shfrytzohen n mnyr joadekuate ose nse atyre iu jepet rndsia q nuk ato nuk e kan. Mangsia e t dhnave t tilla statistikore qndron n faktin se pr vlersimin e dinamiks s kriminalitetit prdoren shpesh t dhna t pasakta e jo t plota. Ndonjher n kto t dhna bhen edhe gabime t ndryshme t cilat japim tregues

36

t ndryshm. P.sh. n vend t vitit jepet ndonj shifr e prpunimit kriminalistik, pa marr parasysh se cili do t jet prfundimi. Tash pr tash nuk ekziston ndonj statistik e cila pasqyron n mnyr t plot vllimin dhe strukturn e kriminalitetit. Asnj statistik ekzistuese nuk prmban, p.sh., t dhnat mbi kriminalitetin e fshehur, i cili sht gjithmon m i rrezikshmi dhe m i rndi pr shoqrin. Kjo ndodh pr shkak t mundsis s vogl t zbulimit t ktij kriminaliteti, pr shkak t pasojave t fshehura. shtje relative sht edhe numri i patologjive nacionale, i cili nuk prfshihet n statistikat zyrtare, pr shkak se ai varet nga nj sr faktorsh, midis t cilve bn pjes edhe efikasiteti i organeve t punve t brendshme n zbulimin veprave penale. Tash pr tash, vetm n baz t supozimeve t prgjithshme mund t konstatojm se vllimi i kriminalitetit q sht paraqitur n polici dhe sht i njohur pr policin dhe organet e drejtsis sht disa her m i madh sesa kriminaliteti q pasqyrohet n statistika zyrtare. Kjo sht nj prej arsyeve q planifikimi i veprimtaris preventive nuk mund t mbshtetet plotsisht n statistikat mbi kriminalitetin, pr shkak se ato bazohen ekskluzivisht n t dhnat mbi veprat e njohura penale dhe kryesit e tyre, t cilat prbjn vetm nj pjes t veprave dhe kryesve q realisht ekzistojn. Prve ksaj, statistika e organeve t punve t brendshme prmban vetm veprat penale q ndiqen sipas detyrs zyrtare. Nj numr t ktyre veprave penale disa subjekte t tjera i paraqesin direkt prokurorit publik, ndrsa nj numr i konsiderueshm i kalon n prgjegjsi organeve ushtarake t drejtsis, kshtu q ato mbeten jasht statistikave t policis. Megjithse mbi vllimin dhe etiologjin e kriminalitetit t fshehur mund t flitet vetm n baz t t dhnave t trthorta, ekziston supozimi real se ky lloj i kriminalitetit sht m i shprehuri n sfern e pronsis. Por, ky kriminalitet reflektohet edhe n sfera t tjera kriminale, si jan: kriminaliteti kompjuterik, posedimi dhe bartja e armve ilegale, cenimi i dinjitetit, personalitetit dhe moralit personal, veprat penale lidhur me drogn, reketi, shantazhi, etj. sht fakt se kriminaliteti i fsheht ekziston faktikisht, por jo edhe juridikisht, prandaj ai mbetet jasht statistikave zyrtare, gj q mund t ket ndikim n prcaktimin e drejt t politiks orientuese kriminale. Statistikat e kriminalitetit t fsheht nnkuptojn t dhnat mbi veprat e dnuara nga organet e drejtsis (statistikat gjyqsore), ndrsa statistikat e kriminalitetit faktik nnkuptojn t dhnat tjera statistikore, para s gjithash ato t kallzimeve penale, t cilat i kan paraqitur organet e punve t brendshme dhe shifrn e errt t kriminalitetit. Kur bhet fjal pr njohurit mbi kt lloj t kriminalitetit, t dhnat m t plota

37

megjithat jan ato t organeve t punve t brendshme, megjithse statistika e tyre prmban vetm veprat penale t cilat ndiqen sipas detyrs zyrtare, ndonse ktu nuk hyjn t gjitha veprat e ktij grupi. N kt statistik prfshihen veprat penale juridike (por edhe kriminalistike) q nuk jan hetuar. Statistikat m t sakta do t duhej ti kishin organet e drejtsis, por kjo nuk ndodh. Organet e drejtsis, si edhe organet e punve t brendshme kan kritere t veanta t grumbullimit t t dhnave, prandaj t dhnat statistikore t tyre m shum jan statistika t puns s tyre, se sa statistika q japin pasqyr reale pr kriminalitetin. N organet e punve t brendshme bhen statistika q, kryesisht, bazohen n raportet mbi operacionet operative ose prpunimet kriminalistike, mbi procesverbale t ndryshme, mbi raporte mbi ndrmarrjen e masave dhe veprimeve, mbi shnimet zyrtare, mbi evidencat q prmbajn t dhna pr fenomenet kriminale, mbi kallzimet penale n t cilat shpesh nuk tregohet nse organi i punve t brendshme ka br vet kallzim apo vetm e ka prcjell kallzimin. T dhnat e thata e t paprpunuara kan qen pr shum koh treguesit e vetm t aktiviteteve t njsive t organizuara t policis. N baz t ktyre t dhnave sht br vlersimi i suksesit t organeve t policis dhe jan analizuar lvizjet e kriminalitetit. Kur ka pasur rritje t numrit t veprave penale n krahasim me t njjtn periudh t vitit paraprak apo kur sht shnuar rritje e veprave penale me kryes t panjohur, kjo sht cilsuar si pasivitet i organit t punve t brendshme. Disa evidenca dhe statistika t shrbimit analitik t organeve t punve t brendshme as sot e ksaj dite nuk kan ndikim m t madh, sidomos n ndrmarrjen e masave praktike me karakter preventiv. Roli i statistiks te disa organe t punve t brendshme n mas t madhe prmblidhet n treguesin e angazhimit. Vlerat numerike t ktyre statistikave shrbejn vetm pr vlersimin e cilsis s puns s ktyre organeve ato t individve brenda tyre, i cili shrben m shum si baz pr shprblim se sa pr pasqyrimin e problemeve t kriminalitetit me t cilat prballen organet e punve t brendshme. Disa evidencave dhe statistikave, megjithse mbahen n mnyre t ndrgjegjshme dhe t rregullt, u mungon prpunimi hulumtues e analitik. Kjo dhe mangsit tjera t shrbimit analitik e statistikor t organeve t punve t brendshme jan gjithnj e m t vogla. Kto statistika gjithnj e m shum prmbajn t dhna mbi veprat penale dhe kryesit e tyre, si edhe t dhna t karakterit kriminologjik, etiologjik e t tjera. Pavarsisht se nj koh t gjat ka dominuar mendimi se organeve t punve

38

t brendshme nuk u interesojn disa raste nga aspekti sociologjik e kriminologjik, t dhnat e tilla kan rndsi t veant, sidomos lidhur me planifikimin e masave preventive. Statistika e policis vetm afrsisht e pasqyron gjendjen e kriminalitetit n fusha t caktuara. Prandaj, statistikat e organeve t punve t brendshme duhet t plotsohen n aspektin hulumtues e analitik. Kjo nnkupton edhe analizn metodologjike t t dhnave, n baz t s cils mundsohet nj vshtrim m i plot i fenomenologjis kriminale, etiologjis, viktimologjis, etj. Statistikat e tilla kontribuojn pr pasqyrimin objektiv t gjendjes dhe dinamiks s kriminalitetit, i cili sht parakusht shum i rndsishm pr planifikimin dhe zbatimin e preventivs. Dokumentacioni, pavarsisht se cila pjes e t dhnave t sistemit informativ t organeve t punve t brendshme sht prfshir n t, duhet ti nnshtrohet nj analize t thukt n mnyr q tu prshtatet nevojave dhe t jet n funksion t veprimeve preventive e represive t organeve t punve t brendshme. Po ashtu, dokumentacioni sht e nevojshme t prmbaj t dhnat mbi veprat penale konkrete dhe mbi prpunimet kriminalistike e mbi kontrollin kriminalistik, si edhe t dhnat mbi patologjin sociale dhe shkaktart e kriminalitetit n prgjithsi. Natyrisht, sht e domosdoshme q nprmjet nj analize e thukt t prpunohen t gjitha t dhnat mbi gjendjen aktuale t kriminalitetit. Planet e veprimit preventiv e represiv t organeve t punve t brendshme duhet t hartohen mbi baz t analizs s t dhnave. Veprimtaria e nj shrbimi t mir analitik n organet e punve t brendshme kontribuon n avancimin e veprimtaris operative, jo vetm represive, por edhe preventive. Ne do t ndalemi vetm n disa prej ktyre aktiviteteve, t cilat bazohen n veprimtarin analitike. Me interes t veant jan analizat q bazohen n rezultatet operative t disa prpunimeve kriminalistike q kan t bjn me lnd t domosdoshme pr inicimin e procedurs penale. Pra, ktu bhet fjal pr materialet e domosdoshme pr hartimin e kallzimit penal. T ndalemi te rndsia e t dhnave analitike e statistikore q baz t t cilave parashikohen gjendjet parapenale apo hulumtimet e situatave t ardhshme kriminalistike. Plotsimi i ktyre prmbajtjeve mund t bhet nprmjet prpunimit analitik kriminalistik dhe kontrollit kriminalistik. Planifikimi i puns operative, qoft represive apo preventive, lidhur me disa vatra kriminale duhet t bhet n baz t dukurive t regjistruara lidhur me kriminalitetin. Me kt rast mund t parashikohen gjendje t ndryshme parapenale, fenomeneve sociale e patologjike dhe indikator t tjer t manifestimeve t ardhshme

39

kriminale. Kualiteti i t dhnave, pra edhe i informacioneve q burojn prej tyre, varet nga fakti se sa realisht, objektivisht dhe e plot sht prezantuar nj ngjarje, si edhe nga fakti se sa i dokumentuar sht ai. Meqense disa t dhna regjistrohen m von, ndonjher edhe me distanc t madhe kohore, mund t prballemi me dy probleme: me aktualitetin e t dhnave dhe me objektivitetin ose vrtetsin e tyre. N ecensn e orientimit t aksionit konkret antikriminal duhet t jet parashikimi i manifestimit kriminalistik n hapsirn e caktuar, n kohn e caktuar dhe nga persona ose grup i caktuar. Gjendjet ose situatat parapenale duhet t vshtrohen n raport me hapsirn dhe kohn. Kur bhet fjal pr hapsirn ather duhet t nisemi nga mikro-hapsira ose mikro-sektori (operativ), bashksia lokale dhe deri te rajoni patrullues i policis. Kjo sht e arsyeshme n radh t par pr shkak se qytetart e bashksis lokale duhet t prfshihen drejtprdrejt n organizimin e sistemit t siguris, pra edhe me veprimin e prbashkt n sektorin e tyre, me qllim t parandalimit dhe shkatrrimit t kriminalitetit. Sektori si hapsir territoriale prfshin hapsirn ku shfaqen dhe ku zhvillohen aksionet kriminalistike represive dhe kriminalistike preventive dhe ku realizohen edhe detyrat tjera t drejtprdrejta kriminalistike. Parashikimet e kriminalitetit n mikro-plan sintetizohen n mnyr q parashikimet e bashkuara t pasqyrojn gjendjen n makro-plan. Hulumtimet analitike statistikore q bhen me qllim t ndrmarrjes s veprimeve preventive n mikro-plan kan t bjn me grumbullimin e t dhnave mbi natyrn dhe zhvillimin e delikuencs n gjith territorin nacional, paralelisht me hulumtimet n mikro-plan, n mnyr q t prcaktohen rrethanat e prbashkta t kryerjes s veprave penale, veprat penale q kryhen m s shpeshti, modus operandi m i shpesht, struktura e moshs s kryersve t veprave penale dhe t viktimave, si edhe q t bhen hulumtime t tjera q do t mundsonin konceptimin ose zbatimin praktik t veprimtarive preventive e represive. N qoft se sht e mundur q n baz t gjendjes analitike-statistikore sa m mir t parashikohen lvizjet kriminalitetit n hapsirn e caktuar dhe n koh t caktuar, ather sht e mundur q t parashikohen nevojat dhe t planifikohen masat pr mbulimin e vatrave kriminale, gjegjsisht pr ndrmarrjen e masave taktike me qllim t parandalimit. Por, kur bhet fjal pr veprimtarin preventive t organeve t punve t brendshme, planifikimi n baz t puns hulumtuese e analitike nuk sht avancuar mjaft n kt fush, pr dallim nga veprimtarit q kan t bjn me zbatimin e masave represive. Megjithat, do hulumtim i kriminalitetit si dhe hulumtim analitik e statistikor, duhet t ket objektiv t fundit parandalimin.

40

Rezultatet e hulumtimeve analitike a statistikore, bashk me determinantet tjera, do t duhej t krijonin mundsi pr parashikimin e ngjarjes dhe at: a) parashikimin e sjelljes kriminale t personit t caktuar dhe b) parashikimin e kushteve t prgjithshme dhe t veanta q n situata prkatse mundsojn parashikimin e kriminalitetit n hapsira t caktuara dhe n koh t caktuar. Meqense prpunimi kriminalistik sht proces dinamik q ka lidhje me t gjitha ndryshimet q i shoqrojn dukurit e kriminalitetit, shrbimet analistike e statistikore duhet ti prcjellin ato vazhdimisht dhe, varsisht prej ndryshimeve, t hartojn plane n baz t t cilave do t bhen ndryshime n mnyrn e prpunimit, varsisht prej ndryshimeve t manifestimeve kriminale. Kjo do t thot se materiali statistikor e analitik prmban jo vetm veprimtarin e trsishme kriminale, por edhe ndryshimet e metodave dhe veprimeve operative, gj q sht e rndsishme pr planifikimin e mtejm t veprimtaris operative. N kt rast bhen korrigjime dhe ndryshime t planeve dhe programeve preventive, n qoft se do t jet e nevojshme. N kuadrin e planifikimit t preventivs sht e domosdoshme t bhet edhe vlersimi i forcave q mund t mobilizohen pr parandalimin e ngjarjeve kriminale. Ky vlersim prmban t dhnat mbi potencialin vetjak, teknik e njerzor, si edhe numrin, aftsin, specializimin, organizimin, efikasitetin e veprimit preventiv edhe t subjekteve tjera. N baz t bashkpunimit reciprok i cili ka rndsi pr punn e mtejme preventive. Kjo do t thot se q t krijohet baza pr veprime preventive, organet e punve t brendshme duhet t orientojn veprimtarin e tyre analitike e hulumtuese lidhur me: frekuencn, llojin, zhvillimin kohor t kriminalitetit t pasqyruar n pasqyrat analitike e statistikore, pastaj mnyrat e kryerjes s veprs penale dhe sipas mundsis, motiveve, vendit dhe kohs s secils vepr penale, pastaj rrezikshmrin e vet viktims, pranin e faktorit viktimologjik, si edhe tiparet tjera t kryerjes s veprs penale q paraqesin elemente t rndsishme kriminalistike; mundsia q edhe subjektet tjera preventive t veprojn duhet ti mobilizoj organet e punve t brendshme q t bashkpunojn me disa subjekte duke u ofruar ndihm profesionale, duke i informuar qytetart mbi kriminalitetit dhe veprimet e nevojshme preventive si dhe ti mobilizoj pr bashkpunim duke u nisur nga kategorit e ndryshme t viktimave potenciale, t objekteve t rrezikuara, etj.; organi i punve t brendshme duhet ti informoj puntort e vet, para s gjithash ata q jan angazhuar n pun t karakterit preventiv, mbi aspektet e prgjithshme dhe t veanta t kriminalitetit jo vetm nga aspekti etiologjike e fenomenologjike, por edhe nga aspekti i interaksionit t masave t veta dhe masave t subjekteve t tjera;

41

sht e domosdoshme q organet e punve t brendshme t angazhohen q n radht e tyre t marrin qndrime mbi dobin e masave preventive. Por, do bindje n kt drejtim sht e pavlefshme n qoft se nuk prcillet nga kuadri profesional i angazhuar n punt e analitiks, t cilit deri m tash nuk i sht kushtuar kujdes i mjaftueshm, pr dallim nga arsimimit pr qllime represive. 3.3. Planifikimi operativ-strategjik si segment i strategjis kriminalistike Pjestart e policis kriminalistike merren me parandalimin dhe shkatrrimin e kriminalitetit n sktor sipas t ashtuquajturit parim i linjs. Nga kndvshtrimi i ktij libri jan me interes punt e ksaj njsie (si edhte t njsive tjera) q kan karakter kryesisht kriminal e preventiv, me q brenda sektorit zhvillohet edhe pun t tjera t shumllojshme, efektet dhe qllimet e kryerjes s t cilave jan t ndryshme. Pun preventive jan, para s gjithash, veprimet kriminalistike q kan pr qllim ti pengojn personat, nga sjelljet e t cilve mund t supozohet se mund t kryejn vepra penale ose veprime devijante. Ktu, m s shpeshti bhet fjal pr t kthyerit e shumfisht, gjegjsisht pr persona me recidiva kriminale. Ndr kto masa sht edhe mbikqyrja e objekteve n hapsirat ku m s shpeshti shfaqen dukurit kriminale ose sjelljet socio-patologjike. Kto objekte mund t shnjohen nga aspekti kriminogjen vazhdimisht ose prkohsisht. N kt veprimtari bn pjes edhe grumbullimi i t gjitha njoftimeve dhe informacioneve q tregojn disa gjendje parapenale (n form t krimit t organizuar, nxitjes dhe prgatitjes s veprimeve). Me qllim t veprimit preventiv t policis brenda sektorit sht e rndsishme q t bhet grumbullimi i informacioneve mbi shenjat q tregojn pr mundsin e prishjes s rendit e t qetsis n prmasa m t mdha, t rrezikimit t jets dhe t siguris s qytetarve n prgjithsi, t shkatrrimit t pasuris dhe t t mirave publike, etj. N pun preventive bn pjes edhe bashkpunimi m organizator t tubimeve publike si dhe aktivitete q ndrmerren me qllim t zbulimit dhe parandalimit me koh t veprimtarive ose gjendjeve q rrezikojn sigurin personale t personaliteteve t caktuara apo t objekteve si jan ato me rndsi t veant. Ktu bjn pjes edhe punt pr ofrimin e ndihms pr organet shtetrore apo pr organizatat punuese q jan t autorizuara t ekzekutojn vendime t caktuara. Natyrisht, efekte preventive kan edhe pun t tjera t shumllojshme n sektor, si jan siguria e komunikacionit, furnizimi, bartja dhe ruajtja e armve si edhe

42

shum pun t tjera administrative. Pun t tjera q zhvillohen brenda sektorit kan karakter organizativ, drejtues ose kriminal-represiv. N kuptimin e zbulimit t veprave penale dhe kundrvajtjeve dhe t prgatitjes s dokumentacionit pr paraqitjen e tyre tek organet gjyqsore dhe kundrvajtse. Me kto pun mund t arrihen efekte shum t rndsishme preventive, me kusht q ato t kryhen me sukses, me efikasitet dhe me koh. Meqense roli kriminalo-politik i policis sht q t merret me kriminalitetin n mnyr t drejtpordrejt ose t trthort, nga spekti i zbulimit apo parandalimit, sht e domosdoshme q policia t lirohet nga disa pengesa t cilat e pamundsojn ose e ngadalsojn veprimin e saj kundr kriminnalitetit. Ky rol i policis, n mnyr t drejtprdrejt ose t trthort, varet nga bashkpunimi i policis me qytetart gjegjsisht i policis me opinionin brenda sektorit dhe n prgjithsi. N kto marrdheni, policia duhet t shfrytzoj t gjitha prparsit e menaxhmentit, t cilat e bjn policin m t afrt pr qytetart, pikrisht pr shkak se brenda sektorit ekzistojn kushtet m t volitshme pr kt. N baz t programeve t caktuara policia duhet t zbatoj masat me t cilat shtohet mbreojtja e qytetarve nga kriminaliteti n mikrohapsir (sektor). Me kt rast policia duhet t ket autorizime q t bashkpunoj me qytetar, q t respektoj propozimet dhe iniciativat e tyre, q t organizoj dhe zbatoj programe dhe aksione t caktuara preventieve dhe ti prfshij qytetart n to, nse kjo nuk do t jet e rrezikshme pr ta. Programet dhe aksionet e tilla duhet t jen t prshtatshme dhe t krijojn rrethana pr bashkpunim dhe zbatim n baz t besimit reciprok, gjegjsisht informimit reciprok. Objektiv i ktij bashkpunimi sht fitimi i dyanshm i besimit reciprok t qytetarve dhe policis dhe informimi i domosdoshm i policis dhe qytetarve mbi veprimet kriminale e kundravajtse, mbi fenomenet socio-patologjike dhe mbi devijimet tjera dhe autort e tyre. Pa kto informacione, policia dhe qytetart praktikisht jan t pafuqishm, gjegjsisht t pambrojtur dhe joefikas, kur bunet fjal pr planifikimin dhe programimin e aksioneve preventive. Bashkpunimin q do t duhej t bazohej n programet aksionale adekuate n kuptimin e prmendur, policia duhet ta vendos me t gjitha subjektet relevante n hapsirn brenda sektorit pr t cilin sht kompetente, pastaj me disa institucione, organizata punuese, shoqata qytetarsh, shkolla, qendra pr pun sociale, familje, etj. Kto programe duhet t jen t prgatitura, funksionale, t arsyeshme, t prshtatshme dhe t drejta pr subjektet me t cilat policia duhet ta koordinoj punn e saj.

43

sht e sigurt q nj rol i till i policis krkon ndryshime brenda policis dhe korrigjime t rolit t policis n kuadrin e sistemit t organeve shtetrore dhe vendin e saj n shoqri prgjithsisht. Ndryshimet kan t bjn n mas t madhe me decentralizimin e policis dhe pjesrisht me demistifikimin dhe deglorifikimin e disa veprimtarive t policis. Kto ndryshime do ta bnin policin m t afrt pr qytetar, t cilt do t motivoheshin q t bashkpunojn me policin dhe t ndrtojn marrdhnie t besimit reciprok me t. Por, gjendja aktuale me shum e largon policin nga qytetart sesa e ofron. Kundrvnia efikase kriminalitetit prjashton formalizmin e teprt t puns s policis, i cili shpesh, n mnyr direkte e pengon angazhimin e policis pr parandalimin dhe shkatrrimin e kriminalitetit. Hierarkia tepr formale, e ngurt dhe vertikale e vendimmarrjes, e cila, sipas natyrs sht e ngadalshme dhe jooperative, mund t ndikoj negativisht n gatishmrin dhe kreativitetitin e veprimit konkret kriminalistik t policis n mikro-hapris, sidomos pr shkak se pr veprimin e drejtprdrejt preventiv sht i domosdoshm nj interaksion dinamik me pjesmarrjen e subjekteve t shumta jasht policis dhe me qytetar. Pra, policia duhet t ruaj dhe t avancoj bashkpunimin me kto subjekte dhe me qytetar dhe pr kt sht e domosdoshme q policia t ket kuadr profesional t prgatitur n t gjitha nivelet, i cili mund t hartoj dhe realizoj n mnyr t kualifikuar programet t caktuara preventive. T gjitha kto probleme varen n mas t madhe nga parandalimi i kriminalitetit, prandaj ekziston bindja si decentralizimi i policis do t mundsonte kreativitet m t madh, vetiniciativ dhe prgjegjsi m t madhe t prgjegjsis brenda sektorit dhe marrdhnie m t mira t saj me qytetart dhe opinionin n prgjithsi. Por, jan t domosdoshme edhe parakushte t tjera, si jan ndryshimet e regullativave ligjore t cilat do ti bnin t obligueshme veprimet preventive t policis. Do t ishte e domosdoshme q t miratohen rregullativa q do ti obligonin edhe subjektet tjera t shoqris t ndrmarrin aktivitete preventive n bashkpunim me policin dhe n mnyr t pavarur. Gjithashtu, sht e domosdoshme edhe mbshtetja mediale, jo vetm ndaj veprimeve antikriminale, por edhe ndaj aksioneve t prbashkta preventive. Nj prej parakushteve themelore pr veprim t suksesshm antikriminal t policis sht edhe kontrolli efikas, i brendshm dhe parlamentar. Pr t qen e suksesshme veprimtaria preventive e policis sht e domosdoshme q t plotsohen edhe kushtet tjera t rndsishme (organizative, funksionale dhe profesionale). Policia nuk bn ta vshtroj parandalimin e kriminalitetit jasht kontekstit t prgjithshm t kriminalitetit. Mirpo, shumica e autorve i v n t njjtin rrafsh

44

organizativ aktivitetet e policis pr parandalimin dhe shkatrrimin e kriminalitetit. N esenc, ky qndrim sht i gabuar sepse parandalimi policor i kriminalitet, si rregull, mund t jet i suksesshm vetm nse realizohet n bashkpunim dhe interaksion me t njjtn veprimtari t subjekteve tjera t shumllojshme. Qasjes s till ndaj preventivs s kriminalitetit i shkojn pr shtati proceset demokratike n shoqri, nga zhvillimi i t cilave varen shum edhe mundsit e zhvillimit t preventivs n prgjithsi.

3.4. Kontrolli kriminalistik si segment i veprimit kriminalistiko-strategjik Esenca e kontrollit kriminalistik qndron n mbikqyrjen e mjediseve t caktuara kriminale dhe objekteve kriminogjene, t ngjarjeve n to, t aktiviteteve t kriminelve t caktuar (para s gjithash t t kthyerve), n vrejtjen e disa faktorve kriminogjen dhe t sjelljeve asociale e antisociale, me qllim t parandalimit t shfaqjes s pasojave kriminale. Kontrolli kriminalistik, si sistem i masave dhe veprimeve policore operative e taktike, ushtrohet ndaj mjediseve kriminale dhe mjediseve socio-patologjike, ndaj situatave t cilat nuk e prjashtojn mundsin e veprimeve kriminale dhe ndaj kundravajtjeve dhe manifestimeve devijante n prgjithsi. Kto mund t jen edhe fatkeqsit natyrore, si jan: vrshimet, zjarret e prmasave t mdha, aksidentet e mdha t komunikacionit, gjendja e lufts dhe situatat tjera n t cilat ekzistojn rrethana t prshtatshme pr kryerjen e krimeve dhe pr veprimtari destruktive. Ndonjher kontrolli kriminalistik dhe prpunimi kriminalistik gjasojn shum midis tyre, prandaj sht vshtir t dallohen. Disa masa dhe veprime merren n t dyja rastet, si p.sh.: grumbullimi i informacioneve, racia, verifikimi i identitetit, legjitimimi, mbikqyrja, prita, etj. Kriter i sigurt pr dallimin e tyre sht veprimi hetimor, i cili mund t kryhet vetm n kuadrin e prpunimit kriminalistik. Dallimi midis kontrollit kriminalistik dhe prpunimit kriminalistik mund t shihet n shembullin e mposhtm: Pr personin A ka informacione se merret me shitjen ilegale t drogs dhe se ka marr pjes n shprndarjen e parave t falsifikuara. Personi B i kthyer i shumfisht, sht kthyer nga vuajtja e dnimit shumvjear me burg, i cili i ishte shqiptuar pr shkak t plakitjes s shumfisht.

45

N rastin e par ekziston dyshimi (indiciet) se personi A ka kryer vepr penale, ndrsa n rastin e dyt ekzistojn parakushtet se personi B ka mundur t kryej vepr penale, prandaj sht e domosdoshme t kontrollohet sjellja e tij. N rastin e par ndrmerren masa t prpunimit kriminalistik, ndrsa n rastin e dyt ndrmerren masa t kontrollit kriminalistik. Nj dallim i till sht shum m i prcaktuar sesa n baz t bazave dhe veprimeve t ndrmarra, pikrisht pr shkak s n autorizimet e organeve t punve t brendshme pothuaj nuk ekzistojn veprime policore kriminalistike q mund t ndrmerren vetm pr qllime preventive. Kontrolli kriminalistik, sipas natyrs s tij dhe vllimit t njohurive, mund t bazohet vetm n dyshimin e prgjithshm, me q kontrolli sht aktivitet i prhershm q ndrmerret n mjediset kriminale dhe, pjesrisht, n mjediset sociopatologjike, n raport me kryesit eventual t veprave penale. Nse nprmjet kontrolli kriminalistik zbulohen indiciet e para orientueseeliminuese (bazat e dyshimit) lidhur me nj vepr t caktuar penale apo lidhur me nj person t caktuar q mund t jet kryesi, ather kontrolli kriminalistik transformohet n prpunim kriminalistik. N kt situat, kontrolli kriminalistik paraqitet si faz e par e prgjithshme, ndrsa prpunimi kriminalistik si faz e veant konkrete e kundrvnies ndaj kriminalitetit. Pr dallimin e tyre sht e domosdoshme t ekzistoj baza e dyshimit se sht kryer apo se prgatitet kryerja e veprs penale, gj q paraqet kushtin minimal pr shmangien e prpunimit kriminalistik. Metodat kriminalistike taktike t parandalimit t kriminalitetit q prdoren n kontrollin kriminalistik kan hapsir shum m t gjer veprimi dhe paraqesin mnyrn e puns s domosdoshme dhe t dobishme t policis bashkkohore. Mbulimi operativ i mjediseve dhe objekteve t caktuara kriminogjene ka pr qllim parandalimin e veprimeve kriminale. Kontrolli kriminalistik zhvillohet sipas mbulimitsektorial dhe specialistik t hapsirs s caktuar. N kt rast, forma e fundit ka prmbajtje m konkrete, sepse zakonisht orientohet n nj lloj t caktuar t manifestimeve kriminale. Kur bhet fjal pr zbatimin e disa masave dhe veprimeve, sipas ktij kriteri nuk ekziston dallim qensor midis ktyre dy formave t kontrollit kriminalistik. Ky dallim sht minimal, madje edhe n krahasim me dallimet midis prpunimit kriminalistik dhe kontrollit kriminalistik, me q n ndrmarrjen e veprimeve t kontrollit kriminalistik (duke pasur parasysh karakterin e saj preventiv dhe

46

rndsin e prgjithshme), ekzistojn mundsi m t mdha pr prfshirjen e subjekteve tjera jasht organeve t punve t brendshme. Nprmjet kontrollit kriminalistik ndonjher zgjidhen dhe veohen t dhnat dhe faktet q dshmojn pr nj dukuri apo ngjarje konkrete ose pr persona q krkojn angazhim t veant kriminalistik, n kuptimin e prpunimit t t dhnave, fakteve dhe dshmive, me qllim t ndriimit prfundimtar t shtjes. Nprmjet kontrollit kriminalistik, si metod e prgjithshme, kjo nuk mund t arrihet. Kontrollin kriminalistik, madje edhe n formn e tij konkrete (specialistike), ndalon n nj distanc t caktuar n raport me kryesin konkret t veprs penale, n mnyr q prpunimi kriminalistik t vazhdoj m tutje ndriimin e veprs, zbulimin kryesit dhe kallzimin ndaj tij pasi t jen mbledhur t dhna t mjaftueshme kriminalistike dhe, sipas mundsis materiale procedurale. Pr kt arsye prpunimi kriminalistik sht i kufizuar n koh dhe, n parim, zgjat deri n ndriimin e dukurive kriminale ose t veprimtaris kriminale t personit t caktuar, kur plotsohet prmbajtja e procedurs parapenale. Meqense procedura parapenale ndiqet nga procedura penale, si faz e par e saj, n baz t prpunimit kriminalistik, si rregull vazhdon hetimi. Duke shqyrtuar m tutje marrdhniet e kontrollit kriminalistik dhe prpunimit kriminalistik, mund t prfundohet se kontrolli kriminalistik sht veprimtari e organizuar e organeve t punve t brendshme pr parandalimin e kriminalitetit, ndrsa prpunimi kriminalistik sht gjithashtu form e organizuar e puns pr shkatrrimin e kriminalitetit. Natyrisht, ky dallim ka domethnie vetm t kushtzuar dhe t prgjithshme, sepse si kontrolli kriminalistik ashtu edhe prpunimi kriminalistik zbatohen nprmjet metodave preventive e represive, por ato plotsohen dhe kushtzohen reciprokisht nga njra-tjetra. Pavarsisht se veprimi kriminalistik i policis duhet t lviz n hapsirn e preventivs, kur ajo sht racionale dhe e prshtatshme, kto metoda kushtzohen reciprokisht n mnyr funksionale, ndrsa kundrvnia ndaj kriminalitetit mund t jet e suksesshme vetm nse ato plotsohen reciprokisht. 4. STRATEGJIA KRIMIALISTIKE DHE SHKENCAT TJERA ANALITIKE TE SIGURISE Preventiva policore e kriminalitetit ka lidhje t ngusht e policin kriminalistike, prkatsisht me at pjes t kriminalistiks q sht e lidhur n mnyr funksionale me procedurn parapenale (kriminalistika heuristike). Nj hapsir m e gjer e

47

marrdhnieve t ngjashme ekziston midis preventivs s kriminalitetit dhe politiks kriminale, n t ciln preventiva sht pikrisht komponent domethnse. Shtimi enorm i kriminalitetit n bot, gjat dekadave t fundit e shton interesin pr gjetjen e metodave t reja t kundrvnies ndaj kriminalitetit, gjegjsisht pr intensifikimin e disa prej metodave ekzistuese n rrethana t ndryshimeve t mdha shoqrore. Qysh para gati 30 vjetsh, Schafer (1973, 37-71) sht prpjekur q strategjin kriminalistike ta trajtoj si veprimtari praktike t policis, duke u angazhuar q tia prcaktoj edhe konceptin themelor teorik. N fillim, prpjekjet e Schafer-it nuk kan br kurrfar ndikimi praktik, por pas m shum se 10 vjetsh akademia policore pr udhheqje n Mynster (Gjermani) organizoi nj seminar mbi strategjin kriminalistike. Kjo ishte nj nxitje e rndsishme q t shqyrtoheshin metodat ekzistuese kriminalistike-policore, me qllim t zvoglimit t shkalls s lart t kriminalitetit, i cili nuk mund t mbahej edhe m tutje nn kontroll dhe t luftohej n mnyr efikase me mjetet ekzistuese. N fillimet e saj, strategjia kriminalistike kishte pr qllim ndjekjen e strategjis kriminale, n mnyr q nprmjet metods s vrejtjes s hershme t pengonte kriminelt q t kryenin vepra t reja penale. Duket qart se dobsia kryesore e ksaj metode qndronte n faktin se ajo duhej eventualisht t parandalonte delikuentet e kthyer, por jo edhe ata primar. Mirpo, ky orientim kishte pr qllim q t parandalonte ndikimet e caktuara kriminogjene q krcnonin t manifestoheshin. Hulumtimet kriminalistike sot n bot tashm kan nj tradit e cila sht e fokusuar n preventivn kriminalistike. Hulumtimet kriminalistike jan objekt i puns s Zyrs Federale Kriminalistike n Njiesbaden, e cila, n fillim, quhej zyr kriminalistiko-kriminologjike. M von kjo zyr mori prsipr vetm hulumtimet kriminalistike, nprmjet t cilave studiohen mundsit e parandalimit t kriminalitetit, para s gjithash nprmjet strategjis kriminalistike. Ndr autort q insistojn sidomos n strategjin kriminalistike jan Stubert (1999), Kube (1992), Kernerr (1991) e t tjer. Kta autor e konsiderojn strategjin kriminalistike si veprimtari praktike, e cila kontribuon n parandalimin e veprave penale me mjete dhe masa organizative kriminalistike-hetimore. Objektiv themelor i strategjis kriminalistike sht q, n baz t masave t programuara kriminalistiko-taktike t ndrmarr masa t caktuara preventive. Strategjia kriminalistike duhet t prputhet fort me politikn kriminale. Ajo sht n lidhje t ngusht me t, sepse paraqet operacionalizimin e masave t caktuara, t

48

cilat politika kriminale i ka n programin e saj, e t cilat kan t bjn me metodat kriminalistike. Kshtu, me metoda kriminalistike arrihen efektet e politiks kriminale. Kjo arrihet nprmjet strategjis kriminalistike. Ky efekt m s shumti ka karakter preventiv, por mund t arrihet edhe me zbulimin efikas t veprs s caktuar penale ose kryesit t saj. Strategjia kriminalistike realizohet drejtprdrejt me masa dhe veprime kriminalistike, t cilat jan mjet pr realizimin e objektivave strategjike. Gjat realizimit t veprimeve kriminalistike, ky objektiv strategjik nuk sht e thn t jet i njohur nga zbatuesi i drejtprdrejt. Interesi strategjik sht m i lart dhe prfshihet n objektivin prfundimtar, i cili barazohet me objektivin primar t politiks kriminale. Ndrmarrja e masave konkrete ka objektiv t drejtprdrejt zbulimin e veprs s caktuar penale, ndrsa si objektiv strategjik e ka avancimin e marrdhnieve t policis me opinionin, me qllim t kundrvnies ndaj kriminalitetit. Veprimet kriminalistiko-taktike m s shpeshti shrbejn si mjet pr realizimin e strategjis kriminalistike, e cila prbn interesin e prgjithshm t do veprimi kriminalistik. Ndonjher, strategjia i prcakton veprimet kriminalistike e antidelikuente q do t ndrmerren me qllim t realizimit t objektivit t vet. Marrdhniet e politiks kriminale dhe strategjis kriminalistike jan marrdhnie t prgjithshme dhe t veanta. Strategjia kriminalistike duhet t prcjell iden dhe orientimin themelor t politiks kriminale, kur kjo strategji sht vetm nj prej t mundshmeve. Prandaj, politika kriminale nuk mund t realizohet direkt me veprime kriminalistiko-taktike, por prmes strategjis kriminalistike, e cila paraqet fazn kaluese midis politiks s kundrvnies ndaj kriminalitetit dhe veprimit t trthort kriminalistik. Strategjia kriminalistike sht pjes e nj interesi m t gjer shoqror, ndrsa taktika kriminalistike sht ndrmarrje e masave t trthorta kriminalistike, me qllim t zbulimit t veprave t caktuara penale dhe kryesve t tyre. Politika kriminale sht fush m e gjer se strategjia dhe taktiks kriminalistike. Ajo sht orientim afatgjat jo vetm pr policin dhe strategjin kriminalistike, por edhe pr veprimtari dhe sektor t shumt shoqror, me qllim t realizimit t objektivave afatmesme dhe afatgjata kriminalo-politike. Strategjia kriminalistike, si pjes e politiks kriminale, ushtron edhe ndikim kthyes n politikn kriminale, gj q varsin e saj nga politika kriminale e bn relative.

49

Nj raport i till ekziston n vendet q kan sistem t politiks kriminale. Por, disa vende nuk kan sistem t till, prandaj policia duhet t definoj vet problemet themelore t kriminalitetit me t cilat duhet t merret, kshtuq e prcakton strategjin kriminalistike si veprimtari relativisht t pavarur policore, e cila bhet nj kategori e domosdoshme n shoqri (Feltes, 1994). S kndejmi, politika kriminale, si pjes prbrse e politiks s prgjithshme, e determinon strategjin kriminalistike, me qllim q ajo t orientoj veprimtarin e saj drejt objektivit t caktuar, i cili sht pjes e politiks s prgjithshme n shoqri e lidhur me fenomenin e kriminalitetit. Ndrvarsia e ktyre fushave (politiks kriminale, strategjis kriminalistike) sht shum e madhe, si sht shum i shprehur edhe informacioni kthyes reciprok, kshtu q paprcaktimi i ktyre disiplinave sht gjithashtu relativ. Strategjia kriminalistike shrben pr realizimin e konceptit t caktuar t politiks kriminale, nprmjet metodave kriminalistike. Ndonjher, politika kriminale nuk mund t realizohet, sepse situata pr kt nuk sht adekuate. N kt rast ndryshon strategjia, n mnyr q koncepti i caktuar kriminalo-politik t'i prshtatet situats konkrete. Strategjia kriminalistike ka lidhje horizontale dhe marrdhnie me strategjit tjera, t cilat kan pr qllim kundrvnien ndaj kriminalitetit. Kto, para s gjithash, jan lidhjet q prcaktohen nga orientimet e politiks kriminale, t cilat kan t bjn me strategjin e kundrvnies ndaj kriminalitetit t sektorve tjer shoqror (gjyqsia, doganat, shndetsia, etj.). Politika kriminale e shoqris i orienton t gjitha kto fusha strategjike, t cilat prbjn strategjin e prgjithshme pr parandalimin e kriminalitetit. Natyrisht, strategjia nuk sht kompakte si politik kriminale, me q strategjia buron prej sektorve t ndryshm shoqror, n t cilt duhet t veprohen n pajtim me specifikat e tyre, t cilave duhet t'u prshtatet strategjia kriminalistike. Strategjia kriminalistike duhet t dallohet nga e ashtuquajtura strategji e siguris. Strategjia e Siguris sht shum m e gjer se strategjia kriminalistike. Ajo, praktikisht prfshin strategjin policore dhe kriminalistike, si dhe strategjin e institucioneve tjera shtetrore e shoqrore q kan funksion zbulimin dhe parandalimin e rreziqeve nga kriminaliteti dhe eliminimin e rreziqeve, qofshin ato abstrakte apo konkrete. Raportet midis policis, strategjis kriminalistike dhe strategjis hetimore nuk jan t diskutueshme dhe ato jan n funksion t parandalimit dhe shkatrrimit t t kriminalitetit. Strategjia policore ka t bj me nj fush m t gjer veprimi se sa parandalimi gjegjsisht shkatrrimi i kriminalitetit. Ajo sht e fokusuar n sigurin e komunikacionit, n ruajtjen e

50

rendit publik e t qetsis, n kontrollin e lvizjes n kufirin shtetror, etj. Nga ky aspekt, strategjia policore sht m e gjer se sa strategjia kriminalistike, sepse ka t bj me m shum veprimtari. Por, strategjia kriminalistike i tejkalon kornizat e strategjis policore n pjesn q ka t bj me parandalimin dhe shkatrrimin e kriminalitetit dhe bartet n organet q merren me kriminalistike, kryesisht n organet e drejtsis. N literatur prmenden lloje t ndryshme t strategjis kriminalistike, si: strategji hetimore e strategji operative (p.sh. Schafer), strategji t fokusuara n kryes t veprave penale, n viktima t veprave penale, etj. Dvorshek (2000, 6) i rendit n mesin e strategjive kriminalistike edhe strategjin e prgjithshme dhe strategjin operative. Sipas tij, pr nga vllimi i kriminalitetit, hapsirs dhe gams s kriminalitetit, strategjia e prgjithshme sht form m e gjer dhe m e prgjithshme se sa strategjia operative,e cila merret me forma t caktuara t kriminalitetit gjegjsisht me grupe t caktuara t kriminelve. I njjti autor e rendit strategjin e prgjithshme kriminalistike krahas strategjis kriminalistike t delikuencs (q prfshin grupe t caktuara t veprave penale) dhe strategjis hetimore, strategjin rajonale (q ka t bj me kufizimin e kriminalitetit n nj hapsir t caktuar gjeografike). Strategjit operative kan t bjn gjithnj me specifika t caktuara, n t cilat vjen n shprehje talenti, aftsit, shkathtsit, prkushtimi, inteligjenca dhe operativiteti i shumfisht i puntorve. Kto veti, t cilat mund t jen shum t rndsishme pr zgjidhjen e situatave t caktuara operative, kan rndsi t veant, si n kuptimin represiv ashtu edhe n kuptimin preventiv. Strategjia kriminalistike i ka dy qllime themelore t veprimit: orientimin e represionit kriminalistik, n njrn an, dhe planifikimin, programimin dhe realizimin e preventivs kriminalistike, n ann tjetr. Fusha e represionit kriminalistik sht normativisht obliguese pr organet kriminalistike, kshtu q ajo sht shum m e prfaqsuar n kuadrin e strategjis kriminalistike. Preventiva kriminalistike, e cila sht prgjithsuese dhe deklarative, nuk ka baz obliguese, por, nga aspekti i racionalitetit, humanitetit dhe prshtatshmris gjat parandalimit t shfaqjes s pasojave kriminale, sht shum e arsyeshme dhe e domosdoshme pr shoqrin. Pr kt arsye, sht e domosdoshme q strategjia kriminalistike t bartet nga fusha e strategjis represive n fushn e strategjis preventive, gjithnj kur ekzistojn kushte pr kt. Parandalimi i shfaqjes s pasojave t veprimeve kriminale do t duhej t ishte m e pranueshmja kur bhet fjal pr strategjin kriminalistike. Preventiva kriminalistike, si form e strategjis kriminalistike, sht

51

fush pr t ciln duhet t prcaktohen kriminalistt pr t'iu kundrvn kriminalitetit.

5. PLANIFIKIMI STRATEGJIK I POLICIS ME RRETHINN 5.1. Planifikimi strategjik i marrdhnieve t policis me opinionin publik Nocioni publik, gjat zhvillimit t shoqris, ka marr kuptime t ndryshme. Prve tjerash, ky nocion sht vshtruar edhe nga kndvshtrimi politologjik, sociologjik dhe juridik. Kshtu, sot hasim n definicione t shumta, t cilat prpiqen ti japin kuptimin prkats n shoqri. Prmbajtja dhe kuptimi i tij sht nxjerr nga shqyrtimi i ktij termini. Por, opinioni publik prfshin nj nocion shum funksional me nj pasuri t madhe shprehse. Duke respektuar parimin demokratik, me kt nocion sigurohet dinamika de aktiviteti i shoqris, n t ciln zhvillohen gjendje t caktuara shoqrore, pikpamje me subjekte q jan burime t informacioneve t caktuara, kshtu realizohet edhe parimi publik n shoqri. Bhet fjal pr nj parim pluralist demokratik, i cili implikon qndrimin shum dinamik dhe t vazhdueshm t qytetarve n sfern e prgjithshme t nj shteti. Prandaj, nuk mund t flitet pr opinionin n kuptimin e tij t plot n qoft se qytetart nuk e kan t drejtn themelore t shprehin mendimin e tyre lidhur me disa shtje n shoqri. Nganjher, kto mendime jan n kundrshtim me qndrimet zyrtare, gj q tregon se mospajtimet lidhur me disa shtje hapin perspektiv pr zgjedhje adekuate. N kt mnyr vrtetohet pikpamja e Monteskie-s se pa lirin e qytetarve nuk ka as opinion. sht e rndsishme t theksohet se opinioni kurr nuk mund t ket qndrime identike me udhheqjen zyrtare shtetrore. N kt kuptim mund t thuhet se opinioni sht shprehje dhe garanci e proceseve demokratike dhe sjelljeve n shoqri, mnyr e vendosjes dhe zgjidhjes s problemeve me vshtrim kritik n disa aspekte t realitetit shoqror. Pr kt arsye, fuqia themelore e opinionit pasqyrohet n parimin demokratik pr jet m t mir, m humane dhe m t civilizuar, pr tejkalimin e t gjitha formave t mbylljes me rast parimi publik merr dimension t veant n kuptimin e tij funksional (transparenca e policis, transparenca e gjykats, transparenca e procedurs penale). N baz t ksaj mund t thuhet se funksion kryesor n zhvillimin e shoqris civile sht e drejta e qytetarve pr transparenc, gjegjsisht e pjesmarrjes s tyre n shoqrin demokratike. Kjo nnkupton edhe obligimin e organeve dhe organizatave q t informojn opinionin mbi punn e tyre. M n fund, ky sht edhe parim i sanksionuar me kushtetut. Qytetarit duhet ti sigurohen mundsi q n kuadrin e t drejtave dhe lirive themelore politike t shpreh dijen, dhe mendimin e tij, t vshtroj n mnyr

52

kritike disa shtje relevante t shoqris, pa frik se individi apo grupi do t bart prgjegjsi pr pikpamjet e veta. Pra, bhet fjal pr pluralizmin e mendimeve n nj shoqri. Nuk mund t ket fare opinion pa kontakte njerzore, pa informacion dhe komunikim. Kjo ka t bj edhe me sistemin policor. 5.2. Disa shtje t hapura n marrdhniet e policis me opinionin Q prej fillimit t organizimit modern t forcave policore, duke pasur parasysh rolin e tyre n zhvillimin e shoqris, sidomos si organ shtetror ekzekutiv me t drejt legjitime pr prdorimin e forcs fizike, me koh sht krijuar nj antagonizm i heshtur dhe i hapur midis policis dhe opinionit (qytetarve). Kto marrdhnie t besimit dhe bashkpunimit, gjat gjith zhvillimit historik jan prcaktuar t shumtn nga karakteri i sistemit shoqror-politik, e sidomos nga shkalla e zhvillimit t parimeve demokratike, me theks t veant n lirin dhe t drejtat e qytetarve. Duke marr parasysh se policia, si organ i specializuar, edhe sot e ksaj dite konsiderohet si dor e zgjatur e forcs s shtetit, si vegl e pushtetit, jan hapur nj sr shtjesh, midis t cilave edhe ajo e raporteve t policis me opinionin, t cilat jan potencuar n vazhdimsi n deceniet e fundit. Kshtu, edhe sot, pavarsisht nga sistemi shoqror e politik, yshtja e marrdhnieve midis opinionit e policis konsiderohet nj prej shtjeve qensor n pun e forcave t policis. N kt kontekst zhvillohen hulumtime interesante me nj sr pyetjesh q u shtrohen qytetarve dhe pjestarve t policis, n mnyr q t fitohet rezultate t besueshme mbi marrdhniet e policis dhe opinionit. Anketat e shumta lidhur me hulumtimet e mendimeve t opinionit publik sot jan br praktik e gjithpranueshme n organizimin bashkkohor t forcave policore n bot. Metodat e prmendura kan shrbyer pr njohjen e qndrimit t opinionit ndaj policis, pr t fituar indikator t besueshm se deri n far mase sht pranuar nga shoqria metodologjia e puns s policis. Natyrisht, duhet t kemi parasysh se larushia, kompleksiteti, ndjesia dhe prgjegjsia n kryerjen e detyrave policore n shoqri, si edhe dimensionet politike t veprimit policor brenda aparatit shoqror ndikojn shum n krijimin e imazhit t policis n opinion, gjegjsisht n krijimin e ides se far mendojn qytetart pr punn e prgjithshme t policis. N marrdhniet gjithnj e m komplekse q mbretrojn sot dhe n kohn e problemeve t siguris pikpamjet e prmendura mbi opinionin si mjet legjitim, fitojn rndsi m t madhe, sidomos n zbatimin e metodave bashkkohore drejtuese t policis, me qllim t prvetsimit t mbshtetjes s opinionit. Me shtrirjen e interesave legjitime n do shoqri, n t ciln padyshim ka gjithnj e m shum bashkpunim e konsensus, por edhe konflikte q kan implikime pr sigurin, sht gjithnj e m i rndsishm konsensusi i pjesmarrjes pluraliste, kur bhet fjal mbi definimin e objektivave dhe strategjis s siguris, sidomos n nivel t bashksive lokale, me

53

pjesmarrje sa m t madhe t opinionit. Vshtruar n trsi, grshetimi, dinamika dhe kundrshtia midis aspekteve t ndryshme t jets n shoqri, varsia reciproke n realizimin e interesave themelore vetjake q buron nga vet organizimi i shoqris si pluralitet i individve, para policis shtrohen pyetje urgjente pr vendosjen e kontakteve institucionale me opinionin. Vetm n kt mnyr qytetart mund t prcjellin me kujdes dhe n mnyr realiste zhvillimin, punn dhe veprimin e institucioneve policore n situata komplekse dhe t fitojn pasqyr reale pr funksionin e tyre n t gjitha detajet relevante. Nga na tjetr, n baz t prvojave t fituara, policis i ofrohet mundsia t plotsoj planet e veta strategjike-operative. Pra, opinioni ka rol t rndsishm n filozofin e policis. N do pun, pra edhe n at t policis, besimi dhe mendimi i opinionit sht vler qensore pr veprimin e saj. Hulumtimet e deritashme, sidomos ato t kryera n vitet 60 kan treguar n mnyr eksplicite se qndrimi mbi policin sht bazuar n prvojat e kaluara tradicionale dhe n statusin e policis n shoqri. Ato kan nxjerr n pah tendenca antagoniste ndrmjet policis dhe opinionit, gj q, si sht shum normale, ka krijuar vshtirsi n rekrutimin e kuadrit t ri policor, ka shkaktuar uljen e ndarjes s mjeteve dhe ka sht m e rndsishme ka shkaktuar mungesn e gatishmris s nj pjes t opinionit pr t bashkpunuar me policin dhe pr ta ndihmuar at n realizimin e objektivave strategjike t saj. N t vrtet, edhe sot e ksaj dite, opinioni ka prshtypjes se policia nuk i shrben mjaft opinionit, nuk sht n funksion t qytetarve, sillet si sistem i mbyllur me t drejtn ekskluzive vetm pr zbatimin e masave represive, manifeston sjellje jo tolerante dhe jo korrekte, etj. Po ashtu opinioni ka prshtypjen se kompetenc e policis sht vetm zbatimi i vrazhd i ligjit, se policia sht joprofesionale, e korruptuar, e paarritshme pr qytetart, etj. Opinioni ka edhe prshtypje se policia sht vetm instrument i shtetit dhe shrben si instanc zyrtare ekskluzivisht, me qllim t mbrojtjes dhe ndshkimeve dhe se ajo vetm pjesrisht e kryen funksionin e saj. Nga ana tjetr, policia ka prshtypjen se qytetart nuk jan mjaft t disponuar ti ndihmojn asaj n punt e prditshme, duke vlersuar mbrojtja e siguris nuk sht vetm obligim i saj, se kontaktet e saj me qytetart nuk jan n nivelin e dshiruar, se opinioni nuk e vlerson mjaft aktivitetin e tyre t prditshm, megjithse ata e rrezikojn jetn e tyre pr sigurin personale t qytetarve dhe t prons s tyre. Kjo tregon se prshtypjet negative ekzistojn si t opinioni ashtu edhe te policia. N kt situat sht shum vshtir t krijohet nj klim sipas parimit t Pel-it se polici e ardhshme duhet t jen njerzit, kurse njerzit duhet t jen polici. Pra, raporti i policis dhe opinionit sht shumdimensional dhe edhe sot e gjith ditn nuk sht i prpunuar dhe i studiuar mjaft. Kshtu mund t thuhet se procesi i hapjes s policis ndaj opinionit ende nuk zhvillohet n drejtim t dshiruar. Kur e themi kt

54

nuk dshirojm ti margjinalizojm prpjekjet e shum vendeve q jan orientuar n drejtim t prfshirjes m aktive t opinionit n punn e policis. Ktu duhet t prmendim faktin se policia e Anglis q prej 150 vjetsh e lidh veprimtarin e saj operative me mbshtetjen dhe ndihmn e opinionit, n mnyr q t fitoj besimin e qytetarve. Edhe n vendet e tjera bhen prpjekje t mdha pr vendosjen e marrdhnieve korrekte midis policis dhe opinionit, ku, ndr t tjera bhen prpjekje pr demistifikimin e tezave mbi sekretet dhe mbi frikn e nxjerrjes s t dhnave relevante. Pikpamjet e tilla kan ndikuar shum n vnien n pyetje t prezantimit t puns s policis n opinion, kshtu q policia sht konsideruar ekskluzivisht si aparat represiv negativ i shtetit, pa shprehje t mjaftueshme t interesit pr vendosjen e lidhjeve m t forta me qytetart. Besimi i opinionit dhe prshtypja e mir mbi policin duhet t konsiderohet si vler kryesore e filozofis policore dhe e aktiviteteve konkrete t policis. Pa mbshtetjen prkatse t opinionit n nj shtet demokratik e juridik nuk mund t flitet pr suksesin e kryerjes s detyrave policore. Por, duhet t theksojm se prve njohurive pr nevojn e mbshtetjes m t madhe t opinionit sht zhvilluar ngadal edhe procesi i hartimit t programeve t organizatave policore, n t cilat vend t rndsishm duhet t ken marrdhniet me opinionin. N t vrtet, nj koh t gjat ka dominuar prshtypja tradicionale se do polic, sipas natyrs s autorizimeve dhe detyrave t tij n zbatimin e masave t prditshme sht abetare pr marrdhniet me opinionin. 5.3. Braktisja e marrdhnieve tradicionale dhe nevoja pr vendosjen e marrdhnieve t reja reciproke N do shoqri ka pak profesione si sht ai i policve, aktiviteti i t cilve gjendet nn llupn e opinionit dhe sht lnd e interesimit t tij. Prshtypjet dhe mendimet e para pr policin fitohen me kontaktet me qytetar. Veprimi i policis mund t nxjerr rezultate pozitive vetm nse ai vendos me sukses ura bashkpunimi me bashksin lokale dhe me opinionin n trsi. Mirpo si kemi theksuar, ky proces sht zhvilluar shum ngadal. Nj prej arsyeve konsiderohet edhe prshtypja se policia si organ ekzekutiv i shtetit nuk duhet t bazohet n mirkuptimin e qytetarve dhe as ta krkoj at, por duhet t siguroj prshtypje t mir nprmjet realizimit t suksesshm t detyrave t saj. Mirpo, praktika policore ka dshmuar se kto pikpamje jan t paqndrueshme. Kshtu n hartimin e strategjis s re policore i kushtohet rndsi e theksuar marrdhnieve me opinionin, prkundr prpjekjeve q kt proces ta shpien n rrug t gabueshme. Ky prparim e bn m vital procesin e hartimit t strategjis organizative dhe mundsit pr planifikimin e veprimit policor optimal n bashksit lokale. Pr kt arsye, marrdhniet policiopinion sot konsiderohen me rndsi t dors s par pr krijimin e besimit dhe

55

mirkuptimit midis policis dhe bashksis shoqrore. N kt proces duhet t hiqet dor nga kontaktet formale tradicionale dhe t preferohen marrdhnie t tilla q shpien drejt hartimit t programeve t reja t ardhmris, t cilat do t bazohen n parashikimet relevante t siguris. Prvoja historike tregon art se n t gjitha periudhat e zhvillimit t shoqris bashkkohore dhe formsimit t sistemit politik, secila prej tyre i ka dhn tipare demokratike. S kndejmi, zhvillimi i civilizimit dhe shoqris bashkkohore moderne sht i ngarkuar dukshm me pasoja t sistemeve t kaluara t cilat i kan konsideruar qytetart vetm si pal eventuale dhe n emr t tyre sht nprkmbur e drejta themelore pr liri. N shoqrit e sotme moderne demokratike indikatori m i mir i cilsis s nj shteti sht shkalla e lejimit q t kritikohet lirisht, sepse njerzit e kan t drejtn e ushtrimit t pushtetit ashtu q asnj ndjenj nuk prek thell n impulset njerzore (Laski, f. 121-303). Pra, lirisht mund t thuhet se realizimi i t drejtave themelore dhe lirive njerzore varet nga fakti se deri n mas dhe deri n far niveli mbrohen ato nga institucionet prkatse. Nuk ka asgj m t rrezikshme dhe as m perfide se, si kemi thn, njeriu t ket ndjenn e mungess s prkrahjes n nj shoqri ose, si ka thn Gte asgj nuk sht m e tmerrshme se mosdija aktive. Nse opinioni dshiron t ket pasqyr t art t veprimit t policis, ather mund t shtrohet pyetja esenciale se a sht opinioni i informuar me detyrat themelore t policis dhe se cili duhet t jet funksioni i forcave policore n shoqrit demokratike moderne. Sipas Veberit, njerzit synojn sjelljen shoqrore legjitime, sjelljen e cila konsiderohet e pranueshme pr shoqrin (Korvin, 1981), e cila u mundson atyre q ta ruajn legjitimitetin e vet. Sistemi policor, si pjes prbrse e shoqris, duhet t funksionoj n pajtim me ritmin e ndryshimeve q bhen n organizimin e pushtetit shtetror, duke e prshtatur sjelljen e vet me normat e gjith-pranueshme. Sipas ksaj, sjellja legjitime e policis detyrimisht krkon ruajtjen e autonomis s nevojshme t organizats policore, sepse n kt proces vjen deri te prballja me ndikime t ndryshme shoqrore e politike. Doktrina dhe strategjia e veprimit policor n funksion t opinionit Krijimit t modelit t ri t sistemit policor n shoqrit demokratike, i cili nnkupton braktisjen e formave organizative n baz t kshillave eksplicite pr urdhr-dhnie, kujdes i veant duhet ti kushtohet kryerjes shum t prgjegjshme dhe me ndjeshmri t detyrave zyrtare. Pra, policia n punn e saj duhet t jet institucion i till q do t ruaj baraspeshn midis interesave zyrtare shtetrore dhe

56

interesave private. Pr ta arritur kt, n aktivitet e saj t ardhshme, policia duhet t prcjell n mnyr objektive dhe reale t gjitha aspektet e procesit zhvillimor, organizativ e operativ t saj. Prve ksaj ajo duhet t analizoj vazhdimisht prvojat e saj nga t cilat duhet t nxjerr msime t cilat duhet ti zbatoj n mnyr adekuat n procesin e krijimit t marrdhnieve me opinionin. Nprmjet zhvillimit t vet organizativ e operativ, nprmjet sistemimit t njohurive shkencore e profesionale dhe t prvojave t saj, policia duhet t siguroj bindjen e qytetarve se policia sht e ngarkuar para s gjithash me ruajtjen e rendit publik dhe q n opinion t krijohet bindja se detyrat e policis, t cilat jan t prcaktuara me ligj, nuk jan vetm veprime t bazuara n urdhra t ngurta. Kjo mund t arrihet nse policia zbaton masat e saj me ndjenjn e prgjegjsis, korrektsis dhe ndjeshmris, me qllim t parandalimit t krimeve, nxjerrjes para organeve t drejtsis t personave q e shkelin ligjin, ruajtjes s rendit publik dhe ndihms pr krijimin e siguris pr shoqrin n trsi. Vetm n kt mnyr, ligjet bhen synim i qytetarve pr prmbushjen e nevojave t tyre pr siguri. N rrethana t tilla, do polic sht zyrtar potencial pr marrdhnie me opinionin. Sjellja e pjestarve t forcave t policis nuk sht domethnse vetm pr reputacionin e tyre, por edhe pr organizatn policore n prgjithsi, sepse qytetart i ndrtojn mendimet dhe prshtypjet e tyre mbi policin n baz t kontakteve t tyre t shkurta zyrtare. Pr kt arsye duhet t hiqet dor nga logjika se drejtsia sht sundimi i t fortit dhe se liria sht ligj q e lejon i forti. Prandaj n procesin e kalimit nga modeli militarist n marrdhnie tolerante rol t rndsishm ka pikrisht njohja e qytetarve dhe opinionit me rolin e policis dhe me vendin saj n bashksin brenda s cils formsohen kodet etike e profesionale t sjelljes s saj. Profesionalizimi, i cili sht nj prej shtjeve m t rndsishme, i mundson policis q t jet vrtet progresive, forc mbrojtse e dshiruar dhe shum e vlersuar brenda bashksis, dhe jo t mbetet sistem i mbyllur i vlerave q drejtohet ekskluzivisht nga nevoja pr forc shum t madhe shtetrore. Mirpo edhe ky proces, si edhe shum t tjer mbartin n vete nj doz ambivalente, pr shkak t arsyeve t prmendura. Prkundr ktyre pengesave, procesi demokratik e ka prfshir edhe transformimin e policis n institucion demokratik, e cila nuk duhet jet e varur nga varsia e strukturave politike. N qoft s kontaktet e policis me opinionin marrin karakter institucional ather mund t thuhet me siguri se opinioni do t ket qndrim shum pozitiv ndaj policis dhe do ta vshtroj at si shrbim q e mbron rendin demokratik dhe i shrben opinionit. Njkohsisht opinioni do ta vshtroj policin gjithnj e m shum si pjes t shoqris, me veprimin e saj dshmohet se struktur e aft organizative, si

57

institucion demokratik legjitim dhe si promotor i ligjit, i cili ka rol t definuar art dhe vlera morale dhe etike. Nuk ka dyshim se n nj ambient t till bashkkohor e civilizues edhe sistemi policor do t heq dor nga instrumentalizimi i rrept i zbatimit t dhuns dhe do t shrbej vetm si organ shtetror i dgjueshm dhe i autorizuar pr zbatimin e detyrimit. Pikrisht pr kt sht e nevojshme nj marrdhnie reciproke e balancuar, ku vijn n shprehje t gjitha elementet q mund t kontribuojn pr avancimin e marrdhnieve t arritura. Por, policia duhet t dshmoj gatishmri dhe aftsi t madhe q ti pranoj kritikat qllimmira, t cilat do ti ndihmojn shum pr tejkalimin e tendencave animuese ndaj policis dhe pr vendosjen n plan t par t modeleve pozitive t ndryshimeve t forms s bashkpunimit, ku secili zyrtar do t jet i prgjegjshm maksimalisht. N baz t marrdhnieve t tilla kooperative n opinion krijohet besimi i fort n funksionin e policis, e cila shndrrohet n personifikimin t shtetit, i cili n mnyr shum konstruktive e modifikon dhe e prshtat veprimtarin e saj me situatn e prgjithshme t siguris n hapsirn e bashksive lokale. Ndikimi i opinionit n hartimin e prbashkt t programeve sociale-preventive n bashksit lokale Perceptimi i rndsis s njohjes s opinionit me veprimin e forcave t policis, si shprehje dhe garanci e proceseve dhe sjelljeve demokratike n marrdhniet reciproke, prve tjerash, nnkupton nevojn q operacionet policore t jen t hapura pr opinionin dhe mediat, prve nse kjo ndikon negativisht n procesin e kryerjes s detyrave policore ose n rastet kur pr shkak t efikasitetit sht e nevojshme ruajtja e sekretit. Informimi i detajuar mbi rrjedhn e aktiviteteve t policis do t nxis opinionin q t prfshihet m shum n problemet e policis, nevojn dhe interesin q t raportoj n polici pr t gjitha problemet dhe shtjet me karakter preventiv. N kt mnyr, praktikisht, ushtrohet veprimtaria shrbyese e policis ndaj qytetarve, t cilve u sigurohet e drejta e drejta q, nprmjet mendimeve, propozimeve dhe prvojave t tyre, t kontribuojn n hartimin e planeve pr veprimin e policis. sht e qart se policia sht vn n pozit q, n mnyr t prhershme, n kontaktet e saj t prditshme me qytetart, t prezantoj organizatn policore dhe profesionin e policit n prgjithsi. Policia duhet t kuptoj se ligji dhe zbatimi i tij, para s gjithash, ka pr qllim mbrojtjen e lirive demokratike n shoqri. N kt kuptim, sht shum e rndsishme q, n kontaktet e prditshme me qytetar, policia t krijoj imazhin e vet, i cili sht shum i rndsishm pr krijimin e besimit tek qytetart, sepse asnj profesion tjetr nuk sht nuk i eksponohet gjykimit t opinionit sa policia. N qoft se policia

58

e dmton autoritetin e saj, sht shum vshtir q t rikthej besimin dhe kredibilitetin e qytetarve. Pr t evituar kt situat, n punn e saj t prditshme, policia duhet t dgjoj mendimet e prshtypjet e opinionit, n mnyr q t ndrtoj marrdhnie t mira me qytetart. Marrdhniet e mira jan faktor i rndsishm pr formsimin e filozofis s policis. Nevoja e opinionit pr pjesmarrjen aktive t qytetarve n veprimtarin e policis, nprmjet t modelit t ri t organizimit pr zbatimin e ligjshmris, i cili bazohet n garantimin e lirive, krkon q policia ti kryej detyrat e veta sipas krkesave, dshirs dhe nevojave t shoqris n prgjithsi. Kshtu arrijm deri te prfundimi se policia nuk e bn ligjin, por i nnshtrohet ligjit. Marrdhniet e policis me opinionin e zgjerojn dhe begatojn strategjin e policis. Kjo sht baz pr aktivitete t suksesshme t policis n zgjidhjen e problemeve themelore t siguris, me qllim t prmirsimit t cilsis s jets n bashksi. Prpjekjet pr zhvillimin e marrdhnieve me opinionin, duke u liruar nga kontaktet formale rutinore, bjn q opinioni ta trajtoj policin si institucion shum t interesuar t prfshij qytetart n procesin e hartimit t programeve sociale e preventive, sidomos n fushn e prcaktimit t prioriteteve. Kjo i nxit qytetart q t japin propozime pr shkatrrimin e kriminalitetit n hapsirn e bashksis lokale. Pra, pr hartimin dhe zbatimin e strategjis dhe t objektivave t veprimit efikas, policia duhet t fitoj besimin e opinionit. Besimi mund t fitohet vetm nse policia, nprmjet angazhimit t vet, ndikon n zgjerimin dhe prmirsimin e bashkpunimit me qytetar. Kto marrdhnie ndrtohen dhe fitojn marrdhnie t reja n pluralizmin e siguris (rendi publik e qetsia, kriminaliteti, komunikacioni, etj.), nprmjet t cilave eliminohen tendencat e fetishizmit dhe t gjitha tezat e pranishme mbi aparatin policor, si organ ekskluzivisht represiv. Marrdhnia kooperuese pr sigurimin e parakushteve t siguris pr zbatimin e ligjit nprmjet demonstrimit t drejtsis absolute n veprimet operative krkojn q policia n shoqrin e sotme bashkkohore t jet inteligjente, e arsimuar, me vlera morale, e prgatitur, profesionale, e arsyeshme, e qet n situata konfliktuoze, me vetbesim, e hapur, e sinqert, diskrete n pajtim me procedurn policore, e kujdesshme, t mos e prdor forcn apo krcnimin psikik ndaj qytetarve, n seciln situat, gjat aktiviteteve t saj t rregullta, ti zgjedh problemet, ti eliminoj sjelljet negative, t jet e paanshme, etj.

59

Puna demokratike e policis si parakusht pr afirmimin dhe autoritetin e saj n opinion Si kemi thn, suksesi dhe puna e organizatave policore varet shum nga mbshtetja e opinionit, jo vetm kur bhet fjal pr komponente shkencore dhe profesionale e operative, por edhe pr veprimin e policis n shoqrin demokratike. Prandaj, do t prkujtojm shkurt edhe disa pikpamje t rndsishme t cilat duet ta karakterizojn praktikn policore konkrete: autoriteti dhe imazhi i policis n opinion varet kryesisht nga veprimi i trsishm i saj, i cili duhet t bazohet n standardet e formsuara dhe t gjith-pranueshme t puns s policis n shtetin demokratik. Pr kt arsye duhet t prmendim shtat parime themelore t cilat jan miratuar nga policia ndrkombtare e OKB mbi punn e demokratike t policis: Policia duhet t udhhiqet nga parimet demokratike dhe t punoj sipas tyre; Policia e cila gzon besimin e opinionit duhet t jet profesionale dhe veprimet e saj duhet t bazohen n kodeksin e sjelljes profesionale; Prioriteti kryesor i policis duhet t jet mbrojta e jets; Policia duhet ti shrbej opinionit dhe ti prgjigjet atij; Mbrojta e jets dhe pasuris sht detyr themelore e forcave policore; Gjat kryerjes s funksionit t saj, policia gjithmon duhet t kujdeset pr respektimin e dinjitetit njerzor dhe t drejtave themelore t njeriut; Policia duhet ti kryej t gjitha obligimet e saj pa diskriminime. Midis ktyre shtat parimeve themelore sht edhe marrdhnia e policis me opinionit, e cila nuk mund ta siguroj autoritetin, mbshtetjen dhe ndihmn e opinionit me kurrfar dekreti, as duke e konsideruara vetveten si instrument pr mbrojtjen e shtetit dhe as me sjellje jo-korrekte ose me keqprdorime t individve brenda policis. Sjelljet e tilla, prve tjerash shkaktojn ngarkesa t theksuara morale t zyrtarve t policis q i kryejn detyrat e tyre n mnyr t prgjegjshme dhe shembullore. Duhet t trhiqet vmendja se policia, me veprimet e saj t pamatura, e sidomos me tejkalimin e autorizimeve t prcaktuara me ligj, gjat veprimtaris s saj mund t rrezikoj lirit e njeriut m shum se sa mund ti mbroj ato me masat e veta. do sjellje e paarsyeshme e policis dhe udhheqje sipas sintagms filozofia e vetmbrojtjes, pashmangshm shpie deri t situatat konfliktuoze. Pr kt arsye bashkpunimi i suksesshm me opinionin varet nga fakti se sa i zhvillon dhe i avancon policia standardet pozitive gjat puns s saj t prditshme. Prve ksaj aftsia e komunikimit t saj apo politika e dyerve t hapura i ndihmon policis q t siguroj dhe t mbroj t drejtat dhe lirit themelore t njeriut nga veprimet e paligjshme dhe arbitrare. N ann tjetr, kjo kontribuon q strukturat policore t kujdesen me prgjegjsi t plot mbi veprimet e

60

saj zyrtare dhe jozyrtare, t cilat duhet t jen n pajtim me normat e prcaktuara t sjelljes. Vetm qasja korrekte, e ndrgjegjshme dhe e ligjshme e ndrmarrjes s veprimeve n pajtim me etikn profesionale i bn t respektueshme pr opinionin detyrat e policis, prandaj q operacionet e siguris q ndrmerren nga policia krkojn nivelin e nevojshme t transparencs pr opinionin. N kt kuptim standardet etike n sistemin policor, pr shkak t vet natyrs s veprimtaris s saj, jan shum m t rndsishme se pr cilndo struktur organizative t nj shoqrie. Organizata policore q gzon besimin e opinionit duhet t jet profesionale dhe veprimet e zyrtarve t saj duhet t bazohen n kodeksin e sjelljes profesionale. Me kt duam t themi se policia nuk sht vetm profesion. N shoqrin demokratike ajo sht shum m tepr. N t vrtet besimi i opinionit ndaj policis krkon q ajo, n konceptin e saj mbi politikn shoqrore dhe praktikn konkrete policore, prve analizs s konstants s suksesit t veprimtaris s saj duhet ti kushtoj kujdes rndsishm diagnostifikimit t problemeve t siguris dhe sidomos q veprimtarin e saj n perspektiv ta vshtroj si ofrim t shrbimit dhe jo si prdorim t dhuns. N punn e saj t prditshme, nprmjet kshillave, veprimeve, udhzimeve, vrejtjeve, propozimeve lidhur me shtje sociale preventive, policia avancon afirmimin dhe autoritetin e saj, pa t cilin nuk mund as t mendohet planifikimi i suksesshm i pjesmarrjes s opinionit n formsimin e doktrins dhe strategjis konkrete t policis. Vetm duke ndrtuar marrdhnie t mira me opinionin, organizata policore ka shans q ta prfitoj besimin e plot dhe mbshtetjen e opinionit. Pra, nevoja pr ndrtimin e marrdhnieve t dshiruara t policis me opinionin buron nga fakti se policia, si shrbim publik n funksion t mbrojtjes s siguris publike, dhe opinioni duhet t kuptojn se vetm n baz t besimit reciprok krijohen mundsi dhe shanse q policia ti zbatoj n mnyr efikase detyrat e saj t prcaktuara me ligj, duke pasur mirkuptimin e plot t bashksis shoqrore. N t njjtn koh, opinioni pret q policia, duke respektuar normat e prgjithshme t demokracis dhe t drejtat dhe lirit themelore t njeriut gjat kryerjes s operacioneve t veta duhet ti jap prioritet qasjes preventive, e cila krijon parakushtet e nevojshme pr iniciativa t reja reciproke midis policis dhe opinionit. Duk aplikuar metodat moderne t rendit publik, veprimi policor fiton besimin e opinionit, gj q sht faktor ky pr parandalimin e t gjitha dukurive dhe sjelljeve negative n shoqri.

61

Marrdhniet strategjike t policis dhe mjeteve t komunikimit masiv Komunikimi (latinisht communicare-shprndaj, prhap), n kuptimin e prgjithshm, prfshin do lidhje me kumtimin, njoftimin dhe qarkullimin e njoftimeve midis njerzve, si edhe do akt t komunikimit, proces t komunikimi, prmbajtje dhe form t lajmrimit dhe mjet pr komunikim. Komunikimi nnkupton dy forma t tij: material dhe shpirtror-politik. N vet prcaktimin terminologjik dhe konceptin e mjeteve t komunikimit publik si edhe mnyrn e realizimit she shfrytzimit hasen qasje teorike mjaft t ndryshme t shum autorve. Sociologjia, psikologjia sociale, politologjia, kibernetika dhe shkencat tjera prpiqen q t japin shpjegime prkatse pr kt fenomen. Meqense objekti i interesimit ton sht marrdhnia e policis me mjetet e komunikimit publik (mediat), ne do t prmendim shkurtimisht vetm disa pikpamje q jan relevante pr kuptimin e marrdhnieve reciproke midis policis dhe medies. Komunikimet kan rndsi t madhe pr shoqrin n trsi. Pa komunikim t lir mund t thuhet se shoqria nuk do t mund t ekzistonte. N kuptimin e saj funksional, mediat jan nj prej faktorve qensor pr formimin dhe ruajtjen e bashksis shoqrore. Si ka theksuar Viener, duke siguruar vetm veprim interaktiv t njerzve, komunikimi sht br imento n krijimin e organizats. Sipas Robert North-it, t gjitha organizatat, shoqrit dhe shtetet jan ngritur mbi komunikime dhe ekzistojn me ndihmn e tyre. N prcaktimin terminologjik t komunikimit n mas t konsiderueshme vijn n shprehje karakteri bihevioristik i ksaj shkolle t mendimit i cili sht i orientuar sidomos n bashkimin e m shum qasjeve bashkkohore me sjelljen njerzore, gjegjsisht n formsimin e modelit t sjelljes n marrdhnie interaktive brenda shoqris bashkkohore. Funksioni themelor i mjeteve t komunikimit publik duhet t jet informimi i sakt, objektiv, me koh, i prgjegjshme dhe kompetent i opinionit. Prve ksaj, mjetet e informimit publik (mediat) duhet t krijojn t gjitha parakushtet e nevojshme pr lirin dhe t shprehjes, pr prhapjen dhe ngritjen e qndrimeve prmbajtjeve kreative, pr shkmbimin e mendimit kritik t prvojave dhe t qndrimeve si t shoqris ashtu edhe t qytetarve. Mediat duhet t krijojn kushte pr afirmimin e transparencs politike ndaj qytetarve dhe t transparencs s qytetarve ndaj politiks. N do shoqri demokratike dhe shtet juridik respektimi i t drejtave themelore t njeriut dhe autonomia e individit jan t padiskutueshme dhe vlera t rndsishme t civilizimit bashkkohor. Informimi me koh, shkmbimi dhe qarkullimi i mendimeve i mundsojn qytetarve q si struktura t lira t ndikojn n mas t konsiderueshme n ndryshimet e gjithmbarshme t shoqris. Kto ndryshime nnkuptojn opinionin publik t bazuar n sistemin informativ bashkkohor me harmonik. Mediat (radio, televizioni dhe shtypi) zakonisht konsiderohen si transmetues themelor t informacioneve m t rndsishme.

62

N shoqrin bashkkohore, komunikimi apo rrjeti i komunikimit t njerzve sht nevoj themelore pr njohjen e koncepteve dhe nevojave t njerzve t hapsirs demokratike, t hapur e t civilizuar nprmjet postulateve objektive dhe t pavarura dhe me kontrollin e nevojshm publik t veprimit t tyre. Pra, mediat kan pr detyr q t kontribuojn pr krijimin e opinionit publik me qllim t veprimit harmonik t njerzve, i cili sht karakteristik themelore e t gjitha shoqrive. Po t mos ekzistonin nevojat pr interaksion, vshtruara n kuptimin m t gjer, njerzit nuk do t mund t harmonizonin veprimtarin e tyre. Kjo do t kishte pr pasoj zgjidhjen jo efikase t problemeve bashkkohore politike, ekonomike, kulturore, etj. n shoqrin bashkkohore. Gjith kjo tregon rndsin dhe karakterin e mediave, t cilat kan edhe fuqi dhe aftsi t konsiderueshme pr aktivizimin e mekanizmave social-psikologjik t shoqris, duke pasur parasysh se ato kan ndikim t llojllojshm tek qytetart, pa edhe te opinioni publik n prgjithsi. Pikrisht pr arsyet q u prmendn, mediat duhet t ken prgjegjsi t madhe n shoqri, gj q shtron nevojn pr dije prkatse, pr etik profesionale e qytetare deh pr transparenc t mediave ndaj mjedisit shoqror, opinionit dhe qytetarve. N ndrtimin e shoqris civile bashkkohore mediat duhet t krijojn kushte demokratike e transparente pr formsimin dhe krijimin e raporteve t tilla n shoqri, n t cilat opinioni publik dhe mjete e komunikimit bhen nevoj e patjetrsueshme pr informimin e lir, t pavarur dhe t prgjegjshm t opinion publik. do lajthitje e qytetarve dhe opinionin, prmes propagands dhe manipulimit t njerzve mund t shkaktoj nj sr problemesh politike, sociologjike, psikologjike, etj. n shoqri. Prpjekjet pr krijimin e monopolit mbi mediat, me qllim t krijimit artificial t opinionit dhe t transmetimit dhe interpretimit t njanshme dhe tendencioz t dukurive dhe ngjarjeve shkakton edhe degradimin e vlerave individuale e kolektive t opinionit publik. Prpjekjet pr vendosjen e formave t tilla t drejtimit n media jan t papranueshme pr shoqrin moderne. Kjo nnkupton vendosjen e kontrollit t prgjegjshm publik dhe autonomin e mediave pa ndrhyrjen e organeve shtetrore, grupeve t interesit ose individve t caktuar. Ruso ka thn se asgj nuk sht m e rrezikshme sesa ndikimi i interesave private n punt publike, madje edhe keqprdorimi i ligjit n shoqri. Rndsia e marrdhnieve t policis me mediat N shoqrin demokratike, policia e kryen funksionin e saj themelor duke u shrbyer qytetarve ose duke ruajtur sigurin e tyre. Pothuaj t njjtin rol e kan edhe mediat, sepse ato jan t obliguara q qytetarve tu ofrojn informacione t sakta, objektive, t vrteta dhe me koh, n vllimin dhe formn q sht m e

63

prshtatshme pr opinionin publik dhe qytetart. Pra, bhet fjal pr dy institucione t fuqishme, t forta dhe profesionale, objektivat e t cilave jan identike, sepse jan n shrbim t publikut, prandaj edhe ndikojn n njra-tjetrn. Bhet fjal pr nj simbioz dhe antagonizm q shpie deri te konfliktet e theksuara n marrdhniet reciproke. Por, vshtruar nga aspekti historik, marrdhniet e policis me media kan marr shpesh karakter armiqsor, gj q ka quar n situat q policia t evitoj bashkpunimin me prfaqsuesit e mediave dhe n uljen e interesimin e saj pr t dhn informata. Policia ka reaguar n kt mnyr vetm n raste kur prfaqsuesit e mediave jan prpjekur t arrijn deri t informacioni me do mim. Mirpo, nevoja pr ndrtimin e shoqris s hapur demokratike impono edhe krijimin e kanaleve t tilla, nprmjet t cilave realizohet ndikimi i lir i njohur me ligj, formimi dhe shprehja e lir e opinionit publik, i cili ka mundsin q n mnyr t pavarur t gjykoj punn e institucioneve t ndryshme dhe bartsve t funksioneve publike. Sa m i zhvilluar q t jet ambienti demokratik, aq m shum do t bhen policia dhe mediat komponenta t rndsishme t procesit t funksionimit t demokracis dhe zhvillimit t personalitetit. Pr kryerjen e funksionit t tyre mediat duhet t ken qasje n informacione, t cilat ato kan t drejt ti shfrytzojn n pajtim me dispozitat kushtetuese. Objektiv i mediave sht informimi n emr t qytetarve t cilve u shrbejn, gj q sht funksioni themelor i tyre. Kjo duhet t theksohet pr shkak se liria e mediave dhe qasja e tyre tek informacionet sht nj prej treguesve themelor t demokracis. S kndejmi, pr policin dhe mediat mund t thuhet se kan objektiva t prbashkta, sepse t dy palt punojn n interes t qytetarve. N t vrtet, policis i nevojiten mediat pr t fituar autoritetin respektiv n shoqri, pasi ajo nuk ka mnyr tjetr m t shpejt q t deprtoj n publik sesa nprmjet mediave dhe as mnyr tjetr m efikase pr krijimin e opinionit publik. Mediave i nevojitet policia pr ofrimin e informacioneve nga fusha e siguris publike, sidomos mbi kriminalitetin, t cilat zgjojn interesim t madh te shikuesit, dgjuesit dhe lexuesit. Sot, n shoqrin bashkkohore, fal mjeteve t komunikimit publik shtjet e siguris zn vend t rndsishm. do institucion, pra edhe policia prpiqet q nprmjet mediave t prezantoj tema dhe probleme t shumta operative, duke vlersuar se media mund t ndikojn dukshm n publik dhe n shoqri, kshtu q do ti sigurojn edhe vetes dhe puns s saj publicitet t mir tek qytetart, i cili do t shrbej si forc themelore dhe si nxitje n veprimin e mtutjeshm operativ. Vlersimi i mediave si institucione t fuqishme nuk sht asgj e re. Gazetari amerikan Valter Lipman, qysh n fillim t shekullit XX ka theksuar se mediat e sidomos shtypi krijojn bindjen n kokat tona. Mediat nuk sht e thn t ndikojn n mnyr direkte n orientimin e sjelljes njerzore, por ato mund t ken

64

ndikim t rndsishm n opinionin publik dhe t kontribuojn n marrjen e informacioneve prmbajtjesore mbi veprimin e prgjithshme dhe punn e forcave t policis n bashksit lokale. sht e njohur se mediat krijojn terma t dits politike, duke ndikuar n publik, sidomos kur bhet fjal pr tema t rndsishme q kan t bjn me aspekte t qensishme t jets shoqrore. Gjithsesi, ktu prfshihen edhe shtjet e siguris s qytetarve, t cilat paraqesin parakushtet kan rndsi t veant pr zhvillimin e marrdhnieve t prgjithshme n bashksi. Vetm qytetari i lir i cili sht i informuar n mnyr objektive, t sakt, t plot dhe me koh, mund t jap mendimin e tij dhe t marr qndrimin e tij lidhur me opinionin publik, gj q sht vlera m e lart e shoqris demokratike. Midis lajmeve kryesore gjat procesit t zhvillimit t bashksis shoqrore dhe civilizimit t saj jan edhe ato pr forma t ndryshme t kriminalitetit. Edhe n dokumentet historike religjioze gjenden tekste q flasin pr krimet. N rrethanat e sotme shoqrore ndikimi i mediave n dukurit e ndryshme kriminale dhe n ngjarjet e sjelljet e papranueshme ndonjher mund t ken karakter shkatrrues. Mediat q vendosin t transmetojn informacione krkojn edhe treg masiv, pasi informacionet jan prodhim i tyre pr qytetart q kan t drejt t jen t informuar. Mirpo, prfaqsuesit e mediave dhe gazetart duhet t ken kujdes q gjat kryerjes s detyrave t tyre tu prmbahen normave dhe standardeve t tyre etike e profesionale. Pavarsisht prej ktij obligimi. Logjika e prodhimit t lajmeve, krkesat q dalin nga tregu masiv, nevoja e prodhimit dhe prgatitjes s informacioneve t ndryshme, rivaliteti ndrmjet shtpive mediave n planifikimin dhe realizimin e objektivave mediave ndonjher, sjellin edhe deri te prpunimi dhe zbukurimi i informacioneve para publikimit t tyre. Kshtu vjen deri te shtrembrimi i disa fakteve, vshtirsimi i informimit t sakt dhe, shpesh, edhe deri t senzacionalizmi. Mediat, gjithnj e m shum dhe gjithnj e m me sukses, shrbehen edhe me informacione nga fusha e siguris e sidomos nga lufta kundr kriminalitetit, kshtu q luajn nj rol t rndsishm t rendit publik dhe t siguris. Megjithat, krkesat e mdha t mediave ndonjher bjn q informacionet t shfrytzohen n mnyr shum rutinore. Temat mediatike mbi krimet, zbulimin e tyre dhe punn e policis zgjojn vmendje t madhe tek opinioni, kshtu q rubrikat pr punn e policis po bhen gjithnj e m t mueshme pr qytetart. Krkesa e pangopshme pr informacione mbi kriminalitetin i ka shtyr prfaqsuesit e mediave q t hulumtojn t dhna t cilat kan ndikim t caktuar n qndrimin e opinionit mbi policin dhe punn e saj n luftimin e kriminalitetit. Kshtu vijm deri t marrdhniet m t ndjeshme t cilat policia duhet ti ket me mediat, nprmjet t cilave komunikon me publikun. Por kjo, shum shpesh bhet nga qndrime

65

diametralisht t kundrta, gj q po ashtu shum shpesh shpie deri te mosmarrveshjet, te humbja e besimit, madje edhe te situatat konfliktuoze. Konfliktet midis policis dhe mediave N marrdhniet midis policis dhe mediave ka pasur dhe ka edhe sot e gjith ditn keqkuptime dhe rivalietet, t cilat shprehen sidomos n vshtrimin e dinamiks s rndsis s tyre t dyanshme n opinion dhe n shoqrin n prgjithsi. Prkundr faktit se policia dhe mediat jan n shrbim t publikut, punojn n interes t qytetarve dhe funksionet e tyre i kryejn n nj ambient ku liria e madiave dhe policia profesionale paraqesin bazn e demokracis parlamentare, t cilat plotsohen reciprokisht n realizimin e objektivave globale, ndonjher vjen edhe deri te tensionimi i marrdhnieve midis tyre. Organizata policore e ka shum t qart se veprimtaria dhe fuqia e mediave sht jashtzakonisht e madhe dhe se niveli i marrdhnieve e bashkpunimit me publikun, n instanc t fundit, varet se si e vshtron publiku policin dhe cili sht reputacioni i saj n shoqri. Po ashtu, policia e ka t qart se imazhi i saj varet nga mnyra e prezantimit t informacioneve t karakterit t siguris n opinionin publik. Nga ana tjetr, qytetart e shoqris demokratike e kan t garantuar t drejtn e informimit, privacin dhe dinjitetin njerzor. Sot, nuk mund t trajtohet nj tem n media e t mos flitet mbi problemet e siguris. Kshtu, qytetart shohin n media skena t ndryshme t kriminalitetit dhe forma e aspekte t ndryshme, prfshir edhe format m komplekse t dhuns. sht e drejt e ligjshme e mediave q t publikojn informacione t tilla. Gama dhe lloj-llojshmria e ndikimit medial ndikon dukshm n formimin e opinionit publik, madje edhe n orientimin dhe ndikimin e tyre negativ n zhvillimin e kriminalistiks (Kegels, 1982, f. 212). Ndikimi i mediave n opinionin publik mund t shkaktoj edhe probleme t caktuara n marrdhniet midis shrbimit pr zbatimin e ligjit (policis) dhe mediave. Informimi i publikut nga mediat dhe formsimi i mendimit t tij, pra edhe prshtypja pr veprimin e policis, ka shkaktuar njfar klime mosbesimi. N situata t caktuara kjo mund t shkaktoj probleme shum m t thella n fushn e siguris, sidomos kur bhet fjal pr forma komplekse t krimit t organizuar. N media, sidomos n shtyp, ndonjher publikohen n form shqetsuese shtje q kan t bjn me kriminalitetin. Ato publikojn edhe informacione spektakulare, intriguese e shokuese, duke vlersuar se do t pranohen nga publiku. sht e qart se n kso rastesh bhet fjal pr qllime komerciale t mediave. Gjat raportimit, shpesh bhen teprime dhe policia akuzohet pa t drejt se nuk sht efikase apo se sht e pafuqishme pr mbrojtjen e siguris.

66

N kt mnyr krijohet ndjenja se qytetart m shum i blejn gazetat pr t lexuar informacionet q u sjellin gazetave prfitime materiale, por te policia kjo krijon marrdhnie animoziteti ndaj mediave. Me kt pikpamje nuk duam t mbrojm policin. Prkundrazi, duam q nga aspekti shkencor t nxjerrim n shesh disa shtje t rndsishme, t cilat ndikojn dukshm si n kryerjen e funksioneve si t medias ashtu edhe t policis. Ndikimi i mediave n krijimin e ndjenjs s pasiguris nuk duhet t vshtrohet ekskluzivisht si problem i kohve t sotme. Krkesa pr informacione senzacionaliste nga fushveprimi i policis shkakton tek qytetart gjithnj e m shum ndjenjs e friks nga krimet. Ktu nuk vm n pikpyetje nevojn e qytetarve pr mbrojtje prkatse nga t gjitha format e rrezikut t rendit publik dhe qetsis. Por, frika dhe manipulimi me t mundsojn shitjen e ideve, shtimin e fondeve dhe zgjerimin e programeve t shtpive mediatike (Andre Lemaitre, Revue Internationale de criminologie et de police technique, nr 2, 1989, f. 185-195). Pikrisht pr kto dhe pr arsye t tjera mbi t cilat do t bjm fjal edhe m tutje, frika dhe mosbesimi sht pasoj e mungess s komunikimit t mirfillt dhe e munges s mirkuptimit, t cilat jan obligime t secils pal (policis dhe mediave), me qllim t informimit me koh e objektiv t publikut. N kt kuptim, duhet t prmendim edhe disa aspekte t rndsishme pr pasqyrimin e marrdhnieve konfliktuoze ndrmjet policis dhe mediave. Policia mendon se, ndonjher, gjat kryerjes s detyrs s tyre, prfaqsuesit e mediave jan radikal dhe agresiv n krkimin e informacioneve dhe plasimin e tyre n publik. Synim i tyre kryesor sht q t punojn shpejt e me efikasitet pr t plasuar t part informacionet n shumsin e shtpive mediatike. N kt gar prfaqsuesit e mediave ndonjher shrbehen edhe me raporte t pasakta, publikojn informacione t ndjeshme dhe e keqprdorin besimin e zyrtarve t policis, duke I publikuar si zyrtare bisedat dhe raportet jozyrtare. Policia, sidomos prfaqsuesit e policis kriminalistike, t cilat jan prgjegjs pr kryerjen efikase dhe me koh t veprimeve t ndryshme operative-kriminalistike lidhur me veprat penale, i vshtrojn prfaqsuesit e mediave dhe reportert e tyre si penges q frenon prmbushjen e obligimeve t tyre ndaj publikut. Pr kt arsye, policia kriminalistike sht e detyruar t mos i jap disa informacione, publikimi i t cilave mendon se do ta vinte n pikpyetje angazhimin e saj pr realizimin e masave dhe aktiviteteve konkrete q i ka planifikuar m par. Prve ksaj, policia mendon se informacionet e publikuara mund tu shrbejn kriminaleve si paralajmrim pr arrestimin eventual, gj q do t rrezikonte sekretin e masave operative. Kshtu, do t vihej n pikpyetje arrestimi i kriminelve dhe, rrjedhimisht, do t shfaqej rreziku pr sigurin e viktims ose t dshmitarve. Duke kujtuar prvojat e mhershme negative me media, policia mendon se hapja

67

m e madhe ndaj publikut do t dobsonte strategjin e saj t prgjithshme t veprimit, sepse, pr shkak t ktyre marrdhnieve, shum shpesh kan dhn prgjegjsi para niveleve m t larta t hierarkis. Konflikti interesave dhe objektivave t policis dhe mediave mund t shkaktoj antagonizma t thella midis tyre, sidomos kur policia i mban me t drejt informacionet q kan t bjn me informimin e familjes s ngusht apo jan n interes t siguris s publikut, me qllim q n mnyr efikase t mbroj hetimet. Gjithashtu, policia mendon se mediat kan paragjykime t trashguara pr policin dhe se prfaqsuesit e mediave, n disa raste, kur duhet t manifestohet ndjenja e solidaritetit me viktimn e krimit, publikojn informacione t paverifikuara or materie t ndjeshme, kshtu q vn n pikpyetje besimin e policis. N veprimet hetimore, t cilat kan dimension kompleks e t ndjeshm si edhe komponent shum t rnd operativo-taktike e teknike, reportert e mediave ngulmojn t sigurojn t dhna t vlefshme, pr ta ofruar publikut si sensacione. Mnyra se si mediat e informojn publikun mbi kriminalitetin, rendin publik e qetsin, etj., krijon bindjen e policis se ato, shpesh, prpiqen t japin pamje t shtrembruar e senzacionaliste t gjendjes s fushs s veprimit t policis. Mjaft shpesh, n syt e policis, mediat strmadhojn, dramatizojn dhe shtrembrojn informacionet, me qllim t arritjes s efekteve komerciale. Kt e arrijn duke br nj przgjedhje shum t prgjithshme t incidenteve apo ngjarjeve kriminale dhe duke vn n plan t par aktet e dhunshme apo pasojat e tyre (dhunn, brutalitetin, vrasjet, etj.), t cilat trheqin shum m tepr vmendjen e publikut.

5.9. Vshtrim kritik n konfliktet midis policis dhe mediave N tekstin m sipr prmendm disa vatra t marrdhnieve konfliktuoze midis policis dhe mediave, si edhe konfliktet m serioze q kan shkaktuar implikime negative n disa segmente t puns s policis. Duke u nisur nga dispozitat kushtetuese, mediat, si institucione publike juridike, t cilat kan para s gjithash karakter komercial, kan t drejt dhe jan t obliguara t informojn drejt opinionin. E drejta e siguris sht nj prej faktorve kryesor pr garantimin e liris, barazis dhe t drejtave tjera t qytetarve. Konfliktet e prmendura m sipr, shtrojn nevojn pr trajtimin kritik t marrdhnieve reciproke midis policis dhe mediave. sht e qart se n t gjitha shtetet demokratike, me demokraci pluraliste dhe sundimin e ligjit, sidomos m etnitete t ndryshme, nuk ekziston nj opinion

68

homogjen, i cili do t kishte nj vlersim t harmonizuar t vlersimit n t gjitha fushat e jets shoqrore. Prkundrazi. N shoqrin civile moderne e t hapur, n t ciln mediat jan shum t zhvilluara, sht reale t pritet shfaqja e vlersimeve antagoniste, e cila sht shprehje e t drejts demokratike dhe t liris s mendimit e t artikulimit t qndrimit t opinionit publik. Kjo sht rezultat i respektimit t postullateve themelore t kulturs demokratike politike e t siguris. Mediat e vshtrojn policin si struktur tradicionale t mbyllur e mjaft t pakapshme dhe me sistem t tejkaluar burokratik e soldatesk t marrdhnieve dhe sjelljeve, si brenda organizimit ashtu edhe ndaj opinionit. Mediat konsiderojn se policia, edhe n procesin e transformimit t vet, ka ruajtur nj doz t mosbesimit dhe jokooperativitetit ndaj mediave, se sht ende jo mjaft transparente dhe se manifeston nj shkall t caktuar cinizmi, gj q shkakton nj frym gare n marrdhniet midis policis dhe mediave. Sipas qndrimit t mediave, n veprimin e policis sht ende ka fshehtsi, gj q sht problemi kryesor pr punn e mediave, pasi ato nuk mund t marrin informacionet e krkuara, t cilat kan t drejt t'i ken. S kndejmi del se policia nuk shpreh ende interes t mjaftueshm pr bashkpunim me mediat. Shikuar globalisht, policia zakonisht merr qndrim reaktiv ndaj mediave. Mediat ankohen shpesh se reportert e tyre nuk informohen qllimisht pr situata t caktuara t siguris, gj q konsiderohet si nj ndshkim i tyre pr shkrimet e tyre negative pr policin. Me kt nuk duam t themi se policia sht prgjegjse pr krijimin e ksaj gjendjeje, por duam t apostrofojm disa shtje t cilave policia nuk u ka kushtuar kujdes sa duhet, gj q n mas t konsiderueshme ka ndikuar n mospajtime dhe mendime jofunksionale, t cilat i kemi trajtuar m sipr. Arsyet duhet t vshtrohen n kontekst t proceseve organizative dhe n mnyrn e fundme objektive, sepse edhe mospajtimet n kt fush mund t ken efekte shum pozitive, n qoft se ato jan parimore. Kt e theksojm posarisht me q prfaqsuesit e mediave kan prshtypjen se policia nuk i pranon kritikat e arsyeshme pr zhvillimin e saj dhe as nuk pajtohet me faktin se nprmjet mediave bhet verifikimi i ligjshmris dhe keqprdorimeve t mundshme t policis, si organ legjitim i pushtetit shtetror. Ktu mund t prmenden edhe shum akuza reciproke, por ktu vetm i kemi prekur disa situata konfliktuoze, t cilat mund t shrbejn si motiv pr t konstatuar se n baz t analizave kritike t marrdhnieve reciproke, t theksojm nevojn pr vendosjen e marrdhnieve t reja, si lidhje simbioz, pasi edhe policia edhe mediat jan n shrbim t realizimit t objektivave t njjta n shoqri. N punn e deritashme t policis nuk i sht kushtuar kujdes i mjaftueshm mjeteve t informimit publik, e t mos flasim pr arsimimin e kuadrit pr kryerjen e

69

ktyre punve shum t prgjegjshme, prej t cilave varet shum edhe autoriteti i policis n shoqri. N t vrtet, marrdhniet me mediat or shum koh kan qen n margjina t veprimit t policis dhe jan trajtuar si shtje t dors s tret. Kjo ka ndodhur pr shkak se policia nuk ka qen e prgatitur as me kuadro dhe as mjete teknike e materiale pr prezantimin e problematiks s saj nprmjet mediave. Se far kujdesi i sht marrdhnieve me publikun, pra edhe me mediat, flet fakti se zyrtart e policis e kan konsideruar kt si pun dytsore e t parndsishme, pr shkak se, natyrisht, sht dashur ti kushtojn kujdes t veant detyrave t tyre t rregullta themelore. Marrdhniet me media jan trajtuar si aktivitete shtes, jo t obligueshme, vullnetare dhe, ndonjher, jan konsideruar edhe si barr shtes dhe si veprimtari q nuk sht me interes pr pjestart e policis. Policia nuk ka qen fare e njoftuar me mnyrn e puns me mediat, sidomos kur bhej fjal pr shtje lidhur me forma komplekse t kriminalitetit. Kshtu, t paudhzuar, t ngarkuar me obligimet e tyre dhe me qndrim tepr reaktiv ndaj prfaqsuesve t mediave, polict sht dashur t japin informata. Natyrisht, kjo ka shkaktuar marrdhniet konfliktuoze me mediat. Detyr prioritare e policis ka qen kryerje efikase dhe me koh e detyrave t prcaktuara operative, prej t cilave sht varur edhe reputacioni i saj n shoqri. N punn e policis ka munguar nevoja pr nj prezantim sa m t mir t aktiviteteve t saj n publik, pra edhe pr fitimin e besimit dhe autoritetit t saj te qytetart. Pr shkak t qndrimit t till, puna me publikun dhe, sidomos, me prfaqsuesit e mediave ka marr konotacione negative, prandaj edhe paraqitja n syt e publikut ka qen shpesh edhe reklam negative pr kryerjen e detyrave t saj shum komplekse dhe me prgjegjsi. Pikrisht pr shkak t mosnjohjes s rolit t marrdhnieve me media pr krimin e imazhit t saj n shoqri, si edhe pr shkak t munges s kuadrit t prgatitur e t aft, ka pasur situata t tilla q policia t informoj mjetet e informimit pr ndrmarrjen e veprimeve para-hetimore, gj q sht reflektuar negativisht n ndrmarrjen e aktiviteteve tjera tekniko-teknike e t tjera. Pr shkak se punve mbi marrdhniet me mediat u sht kushtuar rndsi e pamjaftueshme dhe prezantimin e informacioneve n media e kan br zyrtar t policis q nuk kan qen mjaft t informuar e as mjaft t prgatitur pr kt pun, ka ndodhur q t dilet edhe me t dhna jo t plota, madje edhe t publikohen t dhna q u kan shkaktuar dme t paarsyeshme njerzve, dyshimi i bazuar ndaj t cilve sht konstatuar si i paarsyeshm, gjat procesit t mvonshm. Ndrkaq, vonesa e panevojshme dhe e paarsyeshme e shprndarjes s informacioneve apo fshehja pa paramendim e informacioneve i ka intriguar prfaqsuesit e mediave q me vetiniciativ t fillojn hulumtimet e tyre, t cilat kan pasur rezultate joprofesionale. Por, edhe n rrethana t tilla, pr shkak t mungess s kuadrit q do ta prcillte kt fush n mnyr permanente, kan munguar demantet, madje edhe kur jan publikuar prmbajtje t pasakta. Kjo shpie n konstatimin se policia

70

nuk i ka kushtuar rndsi analizs prmbajtjesore t atyre t dhnave q u jan kumtuar qytetarve, nprmjet mediave. Po ashtu, midis policis dhe mediave nuk i sht kushtuar rndsi e mjaftueshme marrveshjes, madje as n rrethana t jashtzakonshme, kur, n baz t vlersimeve kriminalistiko-taktike, t dy palt mund t obligoheshin t respektonin moratoriumin e dhnies t informacioneve. Situata konfliktuoze do t shkaktojn edhe n t ardhmen tensione, t cilat do t ojn n humbjen e besimit midis policis dhe mediave, n qoft se ato deprtojn n publik, kshtu q mund t ndodh q qytetart t ken qndrim negativ ndaj policis. Me qllim t tejkalimit t vshtirsive n marrdhniet midis policis e mediave sht e domosdoshme q ti kushtohet vmendje e madhe hartimit dhe hartimit t strategjis s re t marrdhnieve t policis me mediat.

5.10. Arsyet e siguris pr hartimin e strategjis s re t marrdhnieve midis policis e mediave Sot, n shtetin modern, i cili sht shkalla m e lart e realizimit t t drejtave t njeriut, q burojn nga t drejtat themelore, vler themelore sht liria e mendimit, e cila ka nj ndikim t madh n sistemin e trsishm politik e juridik dhe n sistemin e siguris. Objektiv kryesor i do shteti modern sht garantimi i shkalls s lart t siguris. Si mjet kryesor pr realizmin e ktij objektivi jan normat juridike. Ktu bjn pjes edhe marrdhniet midis policis dhe opinionit publik si edhe marrdhniet e policis me mediat. N veprimtarin e saj t prditshme n komunikim me zyrtart, policia i veshton qytetart si individ t mbrojtur me nj numr t madh ligjesh, ndrsa qytetart e vshtrojn policin si shrbim pr zbatimin e ligjeve t shtetit t lir demokratik. Detyr fundamental e policis sht q t kujdeset pr sigurin e t gjith qytetarve. N zbatimin e ksaj veprimtarie, strukturat shtetrore prpiqen q objektivat e tyre ti shpjegojn edhe n mnyra t tjera e sidomos nprmjet mediave, n form t kshillave dhe propozimeve t ndryshme, me qllim t parandalimit t situatave konfliktuoze. Policia po lirohet gjithnj e m shum nga praktika e krcnimeve me sanksione pr shkak t shkeljes s akteve t ndryshme normative. Format be prmendura t veprimit shtetror jan dshmuar shum efikase dhe efektive, me q qytetart gjithnj e m shum po binden se organet shtetrore t ngarkuara me shtje t siguris po lirohen nga praktika e mhershme dhe po aplikojn praktika t reja q me ndihmn e qytetarve t krijojn parakushtet pr marrjen e vendimeve. Mirpo, pavarsisht nga hapsira e lir e veprimit, duhet t themi se asnj shtet modern demokratik nuk mund t heq dor nga funksioni i tij, e ky sht monopoli legjitim i prdorimit t dhuns, me q n situata t caktuara organet pr ruajtjen e siguris personale t pasuris nuk mund

71

t mbshteten n metodat e bindjes s qytetarve pasi kjo do t kishte implikime pr sigurin. N kso rrethanash, policia duhet t reagoj dhe t marr vendime t shpejta me qllim t parandalimit t prishjes s segmenteve t caktuara t siguris. T gjitha kto aktivitete duet t zhvillohen publikisht, n sy t publikut dhe opinionit. T gjitha institucionet publike, pra edhe policia, n kuadrin e fushveprimit t saj, duhet t veproj n mnyr permanente dhe t bashkpunoj pr paraqitjen e saj t jashtme. Kjo sht detyr e mjeteve masive t komunikimit. Sot, t gjitha institucionet e nj shteti, duke u udhhequr nga parimi themelor i transparencs, prpiqen q veprimtarin dhe shrbimet e tyre ndaj qytetarve ti prezantojn sa m mir, n mnyr q t ndrtojn imazhin e vet dhe t ken ndikim n sjelljen shoqrore. Policia ka qen pr nj koh t gjat n prapavij, gj q ka shkaktuar mosbesim dhe marrdhnie konfliktuoze me mediat. sht e rndsishm t thuhet ktu se t gjitha shrbimet publike, pr dallim nga industria dhe degt tjera, kan nj rol krejtsisht tjetr me kt ambient. Shteti nuk mund t bj reklam pr shrbimin e vet policin, as t ndikoj n ngritjen e autoritetit t saj n opinion, sepse krijimi i nj pamjeje objektive mbi punn e policis sht shum detyr delikate, e vshtir dhe specifike. Si kemi thn, veprimet e policis sot jan t dukshme pr publiku gj q krijon mundsin pr shqyrtimin e veprimeve t saj. N rrethanat e mhershme dhe n marrdhniet midis policis dhe mediave ka qen i pamundur zhvillimi i komunikimit reciprok midis policis dhe publikut, kshtu q policia nuk ka arritur ti informoj qytetart n mnyr t prshtatshme mbi shtje shume t rndsishme. do informat drejtuar publikut paraqet fondament pr demokracin e vrtet. N kt kontekst mund t theksohet se objektiv themelor i pun s policis sht sigurimi i ndihms dhe besimit t qytetarve, si edhe pjesmarrja e tyre n hartimin e programeve sociale-preventive, t cilat sigurojn njkohsisht kontroll m t madh t publikut me punn e policis. Ndryshimet demokratike, ndrtimi i institucioneve q ka ndikim relevant n punn e policis dhe krkesat pr qasje n veprimin e saj e ka detyruar policin q t ndryshoj pikpamjet dhe ti kushtoj rndsi m t madhe hartimit t politiks s informimit t qytetarve dhe shoqris n prgjithsi. Punn me publikun dhe marrdhnieve me publikun, pra edhe me mediat, policia e kupton gjithnj e m shum si nj prej postulateve themelore pr fitimin e besimit dhe mirkuptimit t opinionit publik pr objektivat dhe detyrat e prcaktuara, pr problemet e manifestuara, etj. Si kemi theksuar m sipr, roli i puns me prfaqsues t mediave sht perceptuar dhe konceptuar n mnyra t ndryshme. Por, kjo fush ka rol aq t rndsishm sa n kushtet e sotme bashkkohore polica do t mbetej vetm nj instrument i ngurt i piramids shtetrore pa nj strategji prkatse t ndrtimit t marrdhnieve me mediat. Kjo do t thot se edhe policia duhet t formsoj marketingun e vet, i cili

72

do t mund t quhej marketing social preventiv. Sipas autorve t shumt, togfjalshi marketing social preventiv mund t prdoret pasi q shpreh premisn e ndryshimit t marrdhnieve. N kt kuptim, sistemi policor i nj shteti ofron shrbim me rndsi t veant shoqrore pr qytetart sigurin e tyre. N ann tjetr, si kundr-shrbim pr ruajtjen e siguris s tyre, qytetart i paguajn shtetit taksa t ndryshme nga t cilat sigurohen edhe mjetet materiale pr punn e siguris. Aftsia e formsimit t marrdhnieve t reja dhe mirkuptimit t tyre hap horizont dhe mundsi pr veprimin e prditshm t policis n uljen e situatave konfliktuoze dhe pr ngritjen e autoritetit t policis n opinion. Pr shkak t marrdhnieve jo mjaft t zhvilluara me mediat, diskutimi publik mbi veprimin e policis sht ende n nivel shum t ult, prandaj n opinion ekzistojn ende paragjykime. Kjo nxjerr n shesh nevojn e nj komunikimi sistematik dhe t prhershm t policis me opinionin publik, t bazuar n objektivat strategjike pr realizimin e funksionit t policis n shoqri. do institucion publik, pra edhe policia, synon t formsoj objektivat e veta, nprmjet realizimit t t cilave prpiqet t arrij gjendje ideale t siguris, e cila sht synim i sanksionuar me kushtetutat dhe ligjet e t gjitha shteteve moderne demokratike.

5.11. Politika e re e marrdhnieve midis policis dhe mediave N punn e saj, policia duhet t lirohet nga marrdhniet e deritashme stereotipe me mediat, n oft se dshiron t reagoj shpejt dhe n mnyr efikase ndaj disa ngjarjeve dhe ta informoj publikun pr kt, policia duhet tua jap informacionet prkatse prfaqsuesve t mediave, nga publikimi i t cilave varet n mas t konsiderueshme raporti i qytetarve me policin. Shum hulumtime t kryera lidhur me temn e parandalimit t prishjes s rendit publik e qetsis dhe t aktiviteteve kriminale tregojn se mediat e shtojn rrezikun nga krimet, se ndikojn n rritjen e kriminalitetit, sidomos t t miturve, se gjeneratat e reja, nn ndikimin e mediave dhe pasqyrimit t dhuns ndikojn n rritjen e delikuencs s t miturve, sidomos n qoft se ata n mnyr t vazhdueshme, nprmjet mediave shohin forma t ndryshme t dhuns. Shfaqja e akteve t dhunshme, me elemente t egrsis dhe sadizmit ndikon shum negativisht te t rinjt n procesin e socializmit. Kjo ka ndikim shkatrrues n sistemin psikologjik t t miturve, gj q shprehet edhe n procesin e zhvillimit t tyre psiko-social. Sipas disa autorve t tjer, pasqyrimi i dhuns n media nuk sht faktori kryesor pr formimin e rrethanave pr kryerjen e veprave penale, por faktor q ndikon n shtimin e mundsive q disa persona t ndikuar nga mediat t silln n mnyr agresive, gj q mund t shpije n situata t padshirueshme shum shpesh. Pavarsisht nga kto pikpamje t papajtueshme sht e padiskutueshme se mjetet masive t komunikimit t cilat, n form t

73

veant t komunikimit shoqror, krijojn lidhjen e qytetarve me shoqrin, kshtu q mund t bhen partner i rndsishm i policis dhe mund t pasqyrojn n mnyr objektive rolin dhe punn e saj. Ndrtimi i marrdhnieve t policis me mediat sht imperativ, sepse mediat jan faktor i fuqishm ndikimi,sidomos n kushtet e hartimit t strategjis s re t veprimit t policis n bashksit lokale. S kndejmi, policia duhet t jet shum e interesuar q mediat, nprmjet informacioneve t tyre t zhvillojn konceptin e siguris s prgjithshme dhe perceptimin e formave t ndryshme t rrezikut t segmenteve t ndryshme t siguris. Njkohsisht, ato afirmojn nevojn e domosdoshme t veprimit t prbashkt t policis dhe publikut pr eliminimin e rreziqeve dhe parandalimin e sjelljeve dhe dukurive kriminale. Komunikimi i gjithanshn n relacionin polici media, n njfar mnyre, sht edhe problem social psikologjik, ku dallimet themelore t karaktereve mund t jen nj prej arsyeve pr kundrshti dhe konflikte. N baz t hulumtimeve t deritashme mund t konstatohet se policia mbshtetet n mendimin dhe arsyen e qytetarve gjat marrjes s vendimeve, ndrsa redaktort dhe reportert mbshteten n ndjenja dhe n intuit. Pr t evituar dhe eliminuar raportet stihike, spontane, sporadike dhe jo t obligueshme, n t ardhmen shtrohet domosdoshmria pr formsimin e parimeve themelore, n mnyr q qytetari i rndomt t jet i informuar me punn e policis dhe t ket pasqyr t caktuar pr objektivat e saj, nprmjet mjeteve masive t komunikimit. Pr kt arsye, policia duhet ti drejtohet opinionit nprmjet mediave, n mnur t organizuar e t planifikuar. N kt rast, aktivitetet e policis nuk mund t ket m funksion t trthort dhe joobligues. Prkundrazi, nprmjet zyrtarve t ngarkuar pr pun me publikun dhe policve t prgatitur mir, policia do t ndrtoj raporte t mira m prfaqsuesit e mediave n situata t ndryshme. Policia, sikurse edhe do sistem tjetr shtetror, prcakton mnyrn e realizimit t objektivave t saj. Nj prej faktorve t rndsishm pr kt sht edhe shkalla e njohjes s opinionit me veprimet e policis, e cila bhet nprmjet mediave. Kshtu arrijm te konstatimi qendror se informimi me koh i publikut mbi masat pr mbrojtjen e siguris dhe luftn kundr kriminalitetit sht nj prej segmenteve t rndsishme pr mbrojtjen e sistemit t siguris. Pra, duk ndrtuar strukturn e besimit mbi postulatet harmonike me ndihmn e mediave, policia do t jet n gjendje q t jet bartse e krijimit t atmosfers s mirkuptimit, besimit dhe respektimit reciprok. Parakusht themelor sht q mediat ta kuptojn prgjegjsin e tyre shoqrore ndaj qytetarve, sepse prfaqsuesit e mediave edhe m tutje vn n plan t par interesin material, kshtu q jan t prirur t transmetojn informacione spektakulare q do t sillnin prfitime. N kt mnyr ata bhen madje edhe akter

74

t sjelljeve korruptive. Pr kt arsye, shtrohet nevoja pr nj transmetim shum efikas, interno dhe ekstern, t shum informacioneve t sakta, objektive dhe t paanshme, me qllim t informimit t qytetarve. Kshtu, policia kontribuon n afrimin e saj me publikun dhe n krijimin e imazhit t mir n publik. sht detyr e mediave sht q ta informojn publikun n mnyr t sakt dhe t shprehin mirkuptim pr mbrojtjen e interesave n zbulimin dhe parandalimin e t gjitha formave t kriminalitetit dhe jo q t plasojn informacione bombastike dhe t paverifikuara, t cilat n situata t caktuara rrezikojn punn operative t policis pr hetimin e krimeve. Gjithashtu, funksion i policis dhe mediave sht veprimi i shpejt, prandaj sht e nevojshme q midis tyre t ket kundrshti funksionale, t cilat mund t stimulojn pjestart e policis q t heqin dor nga politika joaktive e reaktive dhe t prvetsojn politika aktive q do ti kontribuojn shrbimit t prbashkt t publikut. S kndejmi, del se n komunikimin reciprok t policis dhe mediave ekzistojn mundsi t mdha t pashfrytzuara. N t ardhmen kto marrdhnie nuk mund t bazohen n raste individuale, por n kontakte t planifikuara, interaktive e kontinuitive, t cilat do t krijojn mundsin q publiku t bhet pjesmarrs aktiv n zgjidhjen e shtjeve relevante t siguris me qllim t parandalimit t kriminalitetit. Nprmjet mediave, publiku duhet t njoftohet n mnyr prmbajtjesore se detyr kryesore e forcave t policis sht ruajtje e siguris s brendshme t shoqris dhe shtetit. Kshtu, policia, n pajtim me ligjin vepron pr ruajtjen dhe pr prmirsimin e vazhdueshm t gjendjes s siguris, duke i shrbyer shoqris dhe duke i mbrojtur t gjith qytetart nga veprat e paligjshme, nprmjet puns s prgjegjshme e profesionale. Gjithashtu opinioni duhet t njoftohet se ruajtja e disa segmenteve t siguris varet nga shkalla e informimit t policis dhe mbshtetja e tyre me propozimet e qytetarve, sidomos kur bhet fjal pr parandalimin e kriminalitetit. S kndejmi, zgjidhja me koh e problemeve t siguris, efikasiteti dhe cilsia e puns s policis. Varet edhe nga transparenca e saj ndaj publikut. Policia ka nj interes t vetm n aspektin e krijimit dhe prmirsimit t marrdhnieve me individ dhe me grupe t ndryshme politike, etnike, religjioze dhe sociale. sht shum e rndsishme q n baz t njohurive t prgjithshme pr mjedisin n t cilin vepron, pr qytetart, doket e zakonet, vendet e grumbullimit, etj., policia t formsoj, planifikoj dhe ofroj shrbime, t cilat, nprmjet mediave, duhet t rezultojn me nivelin e dshirueshm t infraksionit dhe besimit. Ato duhet t zhvillohen n harmoni me pritjen e qytetarve dhe t bashksis n trsi. Kjo nnkupton se policia duhet t reagoj shum shpejt ndaj t gjitha ndryshimeve q kan t bjn me sigurin dhe, nprmjet informimit me koh t publikut t mundsoj prfshirjen e qytetarve n procesin e marrjes s vendimeve

75

pr kryerjen e operacioneve policore me interes t dyanshm, sidomos n rrethana specifike dhe komplekse t siguris, t cilat mund t ken implikime t theksuara negative. N t njjtn koh, publiku duhet t dij se policia, nprmjet kryerjes me prgjegjsi dhe me autoritet t detyrave me veprim t vendosur, korrekt dhe t paanshm, me aftsit, dijen, arsyen dhe sjelljet e saj n do situat, sht e aft t ofroj ndihmn e nevojshme, duke shprehur gatishmrin pr prkrahje dhe mirkuptim dhe duke respektuar mendimin dhe qndrimin e publikut. Pra, pjesmarrja e publikut n hartimin e strategjis s re t veprimit t policis sre ndihmon n uljen e shkalls s kriminalitetit n shoqri. Krijimi i urave t komunikimit reciprok midis policis dhe mediave ndikon edhe n rritjen e mbshtetjes politike ndaj policis dhe programeve t saj sociale e preventive, si edhe ndaj legjislacionit penal. Por, kto marrdhnie megjithat duhet t mbeten n nj distanc e cila do t l t hapur mundsin e kritiks s arsyeshme reciproke q nuk do t cenoj efektet pozitive t komunizmit. Nprmjet mediave policia mund t kuptoj leht qndrimet e publikut, gj q i mundson asaj q me koh t eliminoj dobsit dhe lshimet n punn e saj t prditshme. Kjo paraqet parakusht themelor q planifikimi dhe parashikimi i lvizjeve t mbshtet gjithnj e m shum n t dhnat shkencore dhe objektive.

5.12. Organizimi i puns me media Nisur nga vet natyra e puns s policis dhe specifikn e saj, t ciln e karakterizon shumllojshmria operative, reagimi i shpejt e efikas, prshtatja me rrethanat dhe situatat e siguris, specifik q sht garant i siguris s brendshme me t ciln duhet ta njoftoj publikun n mnyr objektive, shtrohet domosdoshmria e formimit urgjent t zyrs s policis pr marrdhnie me publikun. Me themelimin e zyrave pr marrdhnie me publikun, policia do t orientoj punn e saj n dy drejtime, ndaj vetes dhe ndaj publikut. Puna me publikun, nprmjet mediave, nnkupton edhe krijimin e nj programi konsistent, sepse kjo sht pik fillestare pr krijimin e pasqyrs s policis n publik. N kt kuptim, puna me publikun duhet t z vend t rndsishm m programet e arsimimit, sepse n ndrtimin e imazhit t policis nuk ndikojn vetm udhheqsit e policis, por edhe secili puntor operativ i saj. M n fund, policia e ka kuptuar se mediat jan pjes e aparatit policor t shoqris dhe se ato mund t prdoren n

76

funksion t informimit t publikut me objektivat e realizuara t policis, se ato jan mjet kryesor pr krijimin e pasqyrs pr policin, pr zhvillimin e pranimit ose refuzimit t saj (R. Reiner: The Polities of the Police). Shum shrbime informative e kan kuptuar shum moti se far ndikimi kan mediat pr pasqyrimin publik mbi kriminalitetin dhe policin, prandaj kan rekomanduar q t krijohen sektor pr marrdhnie me publikun, t cilt do t kujdeseshin pr ndrtimin e marrdhnieve t mira me mediat. Qysh n vitin 1915 n Scotland Yard ishte hapur dhoma e shtypit, e cila publikonte informacione dy her n dit. Duke par rndsin e marrdhnieve me publikun, zyrat pr marrdhnie me publikuan kan marr gradualisht tiparet e agjencive policore t lajmeve, t cilat jan karakterizuar pr marrdhnie simbioze me mediat. Kshtu t dyja kto institucione kan realizuar objektivat e tyre. Mund t thuhet se efikasiteti i forcave policore varet n mas t madhe nga vullneti i mir dhe mbshtetja e publikut, i cili njoftohet pr problemet, sukseset dhe interesat e policis nprmjet mediave. Zyrat pr marrdhnie me publikun kan pr detyr q t zhvillojn dhe t ruajn marrdhnie t mira pune me mjetet e informimit publik dhe q mbi punn e policis t raportohet n mnyr t plot dhe t ndershme (J. Vvoodcook: Annual General Report: South Vvales Constabulary). Pr t njoftuar me sukses opinionin me aktivitetet e saj dhe pr ta br at shrbim profesional t pranuar e t respektuar nga qytetart, policia duhet t zhvilloj maksimalisht edhe komunikimin e brendshm t puntorve t saj. Vlera m e madhe e do organizate policore jan bashkpuntort. Pa bashkpuntor t mir hartimi i strategjis dhe prcaktimi i objektivave t policis mbetet vetm n nivel t planifikimit. N qoft se ksaj i shtohen edhe tendencat konfliktuoze, t cilat jan edhe m tutje t pranishme, domosdoshmrisht shfaqet nevoja pr hartimin e prbashkt t konceptit t marrdhnieve midis policis e mediave. Marrdhniet e tyre t ardhshme duhet t mbshteten n lidhjet interaktive, n dhnien e informacioneve objektive e t verifikuara dhe n prgjegjsin e t dy palve, e cila sht parakusht pr zbatimin e parimeve demokratike civilizuese n punn e policis dhe t mediave. Informacione q publikohen n media, prve komponents informative e t siguris, duhet t hapin rrug pr krijimin e lidhjeve simbiotike reciproke dhe pr njohjen e publikut me operacionalizimin e programeve sociale-preventive t policis, me qllim t nxitjes s bashkpunimit dhe prmirsimit t puns s segmenteve t policis. Pr ti liruar nga koncepti i deritashm, i cili n praktik sht dshmuar trsisht joefikas dhe jo i besueshm prball kompleksitetit t t gjitha formave t kriminalitetit, para sistemit policor shprehet si krkes imperative shqyrtimi dhe analiza e t arriturave t deritashme n kt fush. N baz t analizave prmbajtjesore, duhet t bhet verifikimi kritik i

77

strategjis s komunikimit dhe zbatimit t saj. Kjo do t thot se policia duhet t analizoj shkalln e zhvillimit t marrdhnieve pragmatike me mediat si dhe formn e kontrollit t deritashm t veprimit n realizimin e detyrave q kan t bjn me kt sfer. Duhet t pranohet se ndrtimi i shpejt i marrdhnieve pozitive midis policis e mediave sht shum vshtir t bhet, pas nj sr situatash konfliktuoze midis tyre. Prandaj, ky proces do t shoqrohet me vshtirsi t shumta.

5.13. Orientimet themelore pr pun me prfaqsues t mediave Me qllim t tejkalimit t vshtirsive t prmendura, n sektorin e marrdhnieve me publikun duhet t organizohet nj form funksionale t edukimit pr kontakte proaktive midis policis e mediave. Pr pun t suksesshme jan m se t domosdoshme aktivitete t prshtatshme interne dhe eksterne, sepse do informacion nuk varet vetm nga prmbajtja e tij dhe hapsira q i jepet, por edhe nga informimi me koh e publikut me prmbajtjen e tij si edhe me obligimet q duhet ti marrin qytetart, t cilat kan rndsi kye pr grumbullimin e informacioneve shtes mbi kriminalitetin dhe aktivitetet kriminale. Qytetart n bashksin lokale duhet t ndjejn kt obligim si kontribut pr sigurin dhe jo si barr. Kshtu, n kuptimin funksional, edhe zbatimi i ligjit nga policia shndrrohet gradualisht e gjithnj e m shum n veprimtari humane dhe si kontribut pr ruajtje e vlerave demokratike t shoqris. Shum organizata policore i kan zhvilluar orientimet n pun me prfaqsues t mediave, t cilat bazohen n korniza t interesit t dyanshm pr informim publik. N kt kontekst do t prmendim vetm disa karakteristika t prbashkta themelore. Objektiv themelor i informimit sht realizimi i t drejts kushtetuese t qytetarve q t jen t informuar mbi problemet qensore t karakterit t siguris. Me kt rast duhet ti kushtohet kujdes mbrojtjes s personalitetit t qytetarit dhe mbrojtjes s interesit operativ t policis, krijimit t kushteve pr pun t sigurt t policis n grumbullimin e t dhnave dhe n ndriimin e krimeve. Pr kt arsye, duhet ti kushtohet kujdes edhe respektimit t obligimeve ndaj mediave, por edhe pengimin e pasqyrimit jo objektiv t krimeve t caktuara, sepse kjo mund t shkaktoj shqetsim dhe pasiguri midis qytetarve. Policia nuk bn t jap informacione q mund t komprometojn hetimet, sepse n kt mnyr ajo e ruan kredibilitetin dhe autoritetin n publik.

78

Koncepti i ri i marrdhnieve me media duhet t ket primesa t filozofis s veprimit zyrtar t policis, objektiv i t cilit sht shrbimi policor progresiv, gjegjsisht fitimi i besimit t qytetarve pr bashkpunim, gj q sht shtje fundamentale pr punn e policis n t ardhmen. N baz t njohurive dhe prvojave t deritashme q kan shkaktuar marrdhnie konfliktuoze, policia duhet t institucionalizoj ide t reja, t cilat do t reflektojn atmosfer t mir pr prezantimin e suksesshm t puns s policis n publik. Kto marrdhnie krkojn q zyrtart prgjegjs t respektojn rregullat e sjelljes reciproke dhe interesim prkats t dyanshm pr kontakte t vazhdueshme dhe pr komunikimi n procesin e krijimit t marrdhnieve optimale. Pr kt qllim, prve konceptit t komunikimit pr punn e policis sht e domosdoshme q n vazhdimsi t grumbullohen dhe t analizohen n mnyr korrekte prshtypjet pr policin, t cilat sigurohen nga mediat, n mnyr q t mund t reagohet me koh t dobsive subjektive n punn operative t policis. Policia, gjat puns s saj, duhet t tregoj gatishmri t lart t prkrahjes ndaj prfaqsuesve zyrtar t mediave. N kt gjitha kontaktet e drejtprdrejta duhet t jet e gatshme t jap prgjigje t sinqerta dhe t drejta. Policia nuk guxon t shrbehet me gjysm t vrteta ose me t dhna ta pasakta, sepse kjo do t vinte ne pikpyetje autoritetin e saj. Pra, prgjegjsit e policis duhet t jen t sakt, n mnyr q, me deklaratat e tyre, t mos i shpien n drejtim t gabuar prfaqsuesit e mediave. Pr kt arsye, jan t qndrueshme deklaratat e prfaqsuesve t mediave se do tia falnin policis n qoft se tash pr tash nuk do t jet n gjendje t jap prgjigje n pyetjet e parashkruara. Ky qndrim duhet t shrbej si kshill e rndsishme pr mnyrn e sjelljes s policis ndaj mediave. Strukturat policore duhe tt ken kujdes pr faktin se publiku nuk sht i interesuar vetm pr ngjarjet q ndodhin n sfern e siguris, por sht i interesuar t dije se si punon policia pr ndriimin e problemeve kriminale pr t cilat jan shum t interesuar qytetart. Po ashtu, policia duhet t'i kushtoj kujdes edhe vendit dhe rolit t qytetarve, me qllim t ofrimit t ndihms prkatse. N kto raste policia ka shans t marr iniciativn maksimale, me q prfaqsuesit e mediave ndonjher, pr shkak t njohjes s pamjaftueshme t problemeve ose kufizimeve kohore (pasi kan t bjn me afate) dhe nevojn q n mnyr sa m t thjesht t'i prezentojn problemet, mund t dmtojn autoritetin e policis n shoqri. Policia duhet t ket qasje n media dhe n procesin e kmbimit t lir t informacioneve, duhet t veproj n po at mnyr q do t dshironte t vepronin t tjetr me t. Kjo do t thot se policia duhet t siguroj bazn themelore t informacioneve, duke evituar zhargonin e ngurt dhe terminologjin policore. Pra,

79

policia duhet t siguroj, t sistemoj, t analizoj dhe t ofroj t dhna shum t qarta dhe t thjeshta. Policia nuk bn t preferoj prfaqsuesit e ndonjrs prej mediave, duke u dhn informacione ekskluzive, ndrsa t tjerve jo. Kjo sigurisht do t shkaktonte probleme t mdha me mediat t cilave nuk u sht dhn informacioni. N qoft se prfaqsuesit e policis jan t informuar m par dhe prgatiten pr takim me mediat, ather sht e domosdoshme q t verifikojn prmbajtjen e fakteve, njohurive mbi informacionet q mund t publikohen, dhe sipas mundsis t parashikojn edhe pyetjet q mund ti shtrojn prfaqsuesit e mediave. N baz t ksaj ata duhet t planifikojn strategjin e prgjigjeve. Pr prezantimin e policis n publik sht shum e rndsishme dhe pamja fizike, mnyra e t folurit, sjellja gjat dhnies s prgjigjeve, etj. kjo do t thot se ata duhet t ken stil normal, t qet e t rehatshm t bisedimit, me rast gjithmon duhet t ken kujdes q para tyre t vendosen kamerat dhe mikrofonat. sht sidomos e rndsishme q t dgjohen me kujdes pyetjet e reporterve dhe t jepen prgjigje t shkurtra, t arta dhe precize. Secila fjal e shqiptuar ose e ofruar n form t shkruar paraqet nj pjes t opinionit publik. Informimi i publikut, n disa rrethana, ka edhe karakter t drejtprdrejt operativ, sidomos kur bhet fjal pr verifikimin e identitetit t personave, i cili mund t bhen nprmjet publikimit t fotografive n media. T shumtn e hers kjo jep rezultate pozitive n zbulimin e kryersve t veprave t rnda penale, me rast manifestohen multidisiplinariteti apo prfshirja e qytetarve n sistemin e siguris dhe n luftn kundr kriminalitetit. Bashkpunimi i policis dhe mediave, nprmjet zyrave pr marrdhnie me publikun, siguron informacione precize, kshtu q krijohet nj lidhje e prhershme pune q shkakton edhe disa kufizime dhe veprime joprofesionale. Polict t cilt nuk jan t prgatitur pr lidhje me publikun duhet t nxirren n mnyr profesionale nga situatat e diskutueshme. Policia duhet t jet gjithmon e hapur pr media, t siguroj lajmet pr to dhe me lehtsi t mbaj konferenca shtypi, kur kjo sht e mundur dhe kur e krkojn rrethanat. N marrdhniet e tilla duhet t dominoj parimi pr lidhje t prhershme optimale vepruese proaktive, i cili sht nj prej komponentave themelore pr suksesin ose dshtimin e sistemit policor gjat shrbimit t saj pr publikun. Si prfundim, mund t theksohet se t gjtiha format e informimit publik nprmjet mediave jan shum t ndjeshme, pasi kan karakter publik. Pr kt arsye, n rrethana t reja, nuk mund t jet vetm shtje e policis, por ajo duhet t zbatohet nprmjet mediave dhe me plqimin dhe prkrahjen e bashksis shoqrore n pajtim me nevojat e saj. Kshtu, duk ndrtuar marrdhnie t mira me bashksin

80

lokale, policia fiton n trsi besimin dhe prkrahjen e qytetarve, si edhe gatishmrin e tyre pr bashkpunim. Policia duhet t zhvilloj aftsit komunikuese me qytetart, sepse puna e saj n parandalimin e krimeve, aksidenteve dhe ruajtjes s rendit publik e qetsis varet shum nga prfshirja e bashksis lokale. Kshtu, n mnyr t trthort realizohet mbikqyrja e trthort demokratike e veprimtaris s policis.

6. TRENDET E REJA T PLANIFIKIMIT STRATEGJIK DHE SFIDAT BASHKKOHORE PR SIGURIN 6.1. Veprimtaria kriminalistiko-informative n funksion t lufts efikase kundr krimit t organizuar Organizimi dhe roli i ri i policis, sidomos i policis kriminalistike, si edhe vet procesi i prshtatjes me parimin dhe vlerat e shoqris demokratike, e ka vn n pikpyetje qasjen e mparshme mbi procesin e hartimit dhe zbatimit t planeve pr hulumtime kriminalistike dhe informative. Pra, krkesat e shoqris n rrethanat e reja politike dhe kushtet tjera t reja shtrojn domosdoshmrin q kto shrbime t bazohen n postullate krejtsisht t tjera, gj q krkon ridefinimin e plot t filozofis dhe praktiks s policis. Roli dhe pozita e re e sistemit policor n shoqri, pra edhe e veprimtaris kriminalistike informative kushtzon nj qasje sistemore shkencore e profesionale pr hartimin e konceptit t ri, i cili ka t bj me sfern e planifikimit. Pr sistemin policor vlen po ajo q vlen pr institucionet tjera kriminalistike informative, n mnyr q puna kriminalistike e policis ti prshtatet qenies s re shoqrore. Kjo do t thot se ajo duhet t organizohet dhe zhvillohet gjithnj e m shum si sistem me baz shkencore i orientuar drejt depolitizimit dhe puns profesionale, m qllim t mbrojtjes preventive t bashksis shoqrore. N kt kuptim, planifikimi ka rndsi t veant me q ai krkon parakushte shum t theksuara respektove, intelektuale e profesionale gjat planifikimit. Pra, edhe planifikimi i hulumtimeve kriminalistike informative duhet t bazohet n rezultatet shkencore hulumtuese, t cilat paraqesin parakushtin themelor t hartimit t strategjis s re t veprimit konkret kriminalistiko-informativ. Lshimet eventuale n kt aspekt, sidomos lshimet n orientimin konkret t grumbullimit t t dhnave, dhe mosnjohja e fushn s hulumtimeve informative mund t shkaktojn pasoja politike t siguris etj. dhe t vn n pikpyetje orientimin profesional, sidomos lidhur me opinionin publik dhe marrdhniet e brendshme. E gjith kjo tregon se planifikimi sht nj aktivitet i organizimit t shum t prgjegjshm dhe kompleks n cilndo fush t zhvillimit shoqror, qysh

81

prej kohve m t hershme e deri m sot, ai paraqet nj prej proceseve dinamike kontinuitive m t rndsishme. Pr kt arsye sot sht vshtir t paramendohet fardo organizate q mund t ekzistoj dhe t realizoj me sukses objektivat e veta pa plane t menduara mir dhe t zbatueshme. Planifikimi, n esenc, sht proces dinamik, sistemor dhe kontinuitiv i parashikimeve, gjegjsisht i detyrave t planifikuara q m par, t cilat sht e domosdoshme t realizohen nprmjet zgjedhjes s veprimeve adekuate t hulumtimeve dhe metodave adekuate t puns. N kt kontekst rndsi e veant duhet ti kushtohet prcaktimit t modelit dhe kritereve t kontrollit, sikur edhe vet vlersimit t rezultateve t arritura. Duke pasur parasysh fushn e veprimit, komponenta e kontrollit parqet nj instrument dhe nj kusht t rndsishm t kryerjes s detyrave zyrtare. Funksioni i kontrollit sht q t krahasoj, shqyrtoj, kritikoj, stimuloj planifikimin, t thjeshtsoj, t forcoj organizimin, t shtoj suksesin e udhheqjes, t kontribuoj pr lidhjen m t leht t proceseve vepruese, etj. N ann tjetr, politika e verifikimit apo e vlersimit t rezultateve t puns kriminalistike informative shtron edhe nevojn e prpunimit permanent shkencor e profesional t orientimeve themelore, me qllim t gjetjes s metodave m t mira pr vlersimin objektiv dhe kompetent t rezultateve t arritura. Pra, sistemi i vlersimit dhe verifikimi i objektivave, rezultatet e puns dhe vlersimi i shrbimit kriminalistiko-informativ n trsi sht nj prej faktorve m t rndsishm pr prcaktimin e nevojave t prgjithshme, t cilat do t kontribuojn q aftsit profesionale dhe njohurit e pjestarve t policis kriminalistike t hapin shtigje pr verifikim shkencor gjat formsimit t objektivave strategjike globale t hulumtimeve kriminalistike informative. S kndejmi, do planifikim sht vetm mjet pr arritjen e objektivave t caktuara shoqrore dhe kurr nuk mund t jet objektiv pr veten e tij ( E. P. Shkenca mbi drejtimin, f. 276), q ka t bj edhe me shrbimin policor. Kto qndrime tregojn qart gjith seriozitetin e miratimit t planeve, sidomos n ato fusha q kan rndsi t veant pr ruajtjen e siguris dhe stabilitetin e shoqris. 6.2. Krijimi i kornizs s planit konceptual n fushn kriminalistikoinformative Mendimi shkencor e profesional t krijimit t planit kriminalistiko-informativ v n pah disa premisa t domosdoshme pr orientimin dhe kuptimin e vet rrjedhs s hartimit, verifikimit t planeve pr hulumtime kriminalistiko-informative. Interpretimet e ndryshme terminologjike dhe definicionet e shumta me qasje t ndryshme tregojn gjith seriozitetin dhe njohjen e pamjaftueshme shkencore e

82

profesionale t fushs informative, si edhe kompleksitetin, specifikat dhe prgjegjsin e theksuar t detyrave t prmendura. N hulumtimin kriminalistiko-informativ, hartimi dhe verifikimi i planit konceptual ose planit strategjik, si quhet zakonisht n praktik, prbn nj prej fazave m t rndsishme dhe m me prgjegjsi t sfers s informimit. Si kemi theksuar m par, natyra e transformimit t shoqris demokratike dhe sfidat dhe krcnimet gjithnj e m t pranishme shtrojn nevojn e rikonceptimit t filozofis dhe praktiks informative. Analizat kan treguar se modeli tradicional i organizimit t mekanizmave t siguris dhe vet qasja nuk mund tu prgjigjen krkesave t kohve t sotme lidhur me probleme t caktuara t karakterit t siguris. Pra, nga shrbimi policor krkohet q n vazhdimsin e veprimit t tij t gjej metodat m t mira dhe m t zbatueshme, me qllim t vshtrimit objektiv t t gjitha vatrave t rreziqeve. Mungesa e pasjes s planifikuar dhe ushtrimi i veprimtarive kriminalistikoinformative n mnyr rutinore e pa prcaktimin e prioriteteve t hulumtimeve domosdoshmrisht do t shpie n tendenca pr improvizime n punn e prditshme. N kt kontekst, rndsi t jashtzakonshme ka procedura metodologjike e procesit t miratimit t planeve strategjike. Ato duhet t formsohen dhe t miratohen sipas metodologjis prkatse t informimit, me t gjitha elementet e domosdoshme prmbajtjesore dhe me zbatimin e vazhdueshm e t prhershm t metodave objektive shkencore, zbatimin profesional e autonom t planeve taktike operative n t gjitha fazat e hulumtimeve informative, me qllim t arritjes s objektivave t planifikuara n kt fush. Pra, planifikimi sht proces dinamik q krkon pjekuri t nevojshme dhe aftsi intelektuale e profesionale t kuadrit q merr pjes n krijimin e prmbajtjeve t prmendura. Nga sa u tha mund t prfundohet se plani strategjik sht dokument konceptual shkencor e profesional q ka rndsi fundamentale pr shrbimin kriminalitikoinformativ apo pr sektort q prfshijn prcaktimin e sistemit t mnyrave, metodave, mjeteve dhe resurseve t operacionalizimit m efikas dhe m profesional apo arritjes s objektivave t prcaktuara me politikn informative, si prioritet q prcaktohet nga shfrytzuesit dhe bartsit e orientimit n pajtim me ligjin. Prandaj, plani strategjik nnkupton bazat e veprimit me t gjitha premisat relevante pr implementimin e tij. Edhe plani duhet t prmbush t gjitha funksionet teorike e praktike. Pa kto prkufizime asnj shrbim nuk mund t shpreh prshtatjen

83

informativo-operative dhe strukturale sipas krkesave t qenies bashkkohore t siguris. Definimi i objektivave baz t planit strategjik t grumbullimit t t dhnave informative sht pjesa m me prgjegjsi, m delikate dhe m e ndjeshme e formsimit dhe veprimit t mekanizmave t prmendur mbrojts t shtetit. Krijimi dhe operacionalizimi praktik i tyre duhet t jet shprehje e njohurive shkencore e profesionale dhe praktiks, duke pasur parasysh karakterin multidisiplinar dhe karakterin kriminalistiko-informativ t hulumtimeve. N kt kuptim, duhet t njihen faktort determinues, t cilt jan faktor krucial pr realizimin e detyrave t prmendura. Por, nuk eksiton nj plan unik pr t gjitha fushat dhe prioritetet e hulumtimeve informative, sikurse nuk ekziston as kritere t njsuara metodologjike pr arritjen e objektivave t dshiruara. N kt kuptim, rndsi t veant ka kuptimi i drejt shkencor e profesional i vet prmbajtjes s planit t prmendur. Pr kt arsye, sht e mundur t hartohen vetm plane operative e taktike reale dhe t zbatueshme, zbatimi i t cilave ka rndsi t konsiderueshme pr parandalimin e krcnimeve pr sigurin e shoqris. Para hartimit t konceptit t till t planit strategjik vjetor, duhet t ndalemi n disa momente q sht e nevojshme t shqyrtohen. Bhet fjal pr disa rekomandime t rndsishme, t cilat sht e domosdoshme t vshtrohen nga strukturat m t larta drejtuese t shrbimeve kriminalistiko-informative. sht e domosdoshme analiza e sakt prmbajtjesore e rezultateve t prgjithshme t planifikuara dhe t realizuara m par, duke u liruar plotsisht nga konotacionet dhe animoziteteve politike. Kjo nnkupton analizn e shkalls s realizimit t aktiviteteve t prcaktuara nga nivelet m t larta t hierarkis s policis kriminalistike dhe analizn e lshimeve eventuale q kan pasur ndikim m efikasitetit e puns kriminalistiko-informative t shrbimit kriminalistik; Me q bhet fjal pr dokumentin themelor t shrbimit kriminalistik, plani orientues duhet t konceptohet ashtu q, si pjes komplementare e objektivave, bartsve, metodave, orientimeve, mjeteve, etj., ti mundsoj sektorit kriminalistiko-informativ t perfeksionoj punn n zbatimin e veprimeve koherente, sistemore e metodologjike, zhvillimin e potencialeve t prgjithshme informative, grumbullimin e t dhnave dhe analizave informative, si edhe prpunimin e vlersimeve dhe parashikimeve t t dhnave kriminalistikoinformative mbi forma t ndryshme t krimit t organizuar. Pr kt arsye sht e domosdoshme analiza paraprake e metodologjis s hulumtimeve informative, me qllim t zhvillimit dhe zbatimit t metodave t reja, t cilat duhet t japin prgjigjet prkatse pr krcnimet dhe sfidat eventuale, kshtu q policin kriminalistike ta bjn t jet me efikase dhe m proaktive. Orientimi drejt veprimit proaktiv preventiv ka rndsi kruciale, me q zbatimi i ktyre masave dhe informim me koh

84

(informatat, analizat, verifikimet dhe vrejtjet mbi t gjitha format e krimit t organizuar) ofrojn mundsi pr reagim me koh dhe pr aktivizimin e t gjith mekanizmave mbrojts n parandalimin e krcnimeve pr sigurin e shtetit; Planet strategjike duhet t mundsojn zhvillimin optimal organizativo-informativ sipas postullateve t larta shkencore e profesionale, praktike e operative dhe njohurive tjera relevante, t cilat jan faktor t rndsishm t veprimit t suksesshm n t gjitha fazat e hulumtimeve kriminalistiko-informative, gj q paraqet faktorin vendimtar t kryerjes me sukses t detyrave t planifikuara. N kt mnyr, eliminohen dobsit eventuale n punn konkrete hulumtuese informative; Plani strategjik prfshin edhe mnyrn e zbatimit t rregullave t prgjithshme operative t procesit kriminalistiko-informativ, i cili, si kemi theksuar, bazohet n parimet ekzakte shkencore, me aspektet specifike t veprimit t brendshm informativ. Me kt rast rndsi e veant duhet t'i kushtohet zhvillimit t aktiviteteve t prmendura n kuadrin e veprimeve t lejuara me ligj; Pr arritjen e t objektivave t prcaktuara, t gjitha aktivitetet dhe operacionet e fazs s hulumtimit informativ duhet t zhvillohen n mnyr sistemore e profesionale. Ky sht nj prej parakushteve t rndsishme, n t cilat duhet t fokusohet interesimi i kuadrit m t lart drejtues, i cili duhet t shqyrtoj paraprakisht t gjitha elementet qensore, ku prfshihen vlersimet e siguris, vlersimet e rrezikshmris dhe parashikimet e siguris; Plani strategjik v n pah edhe nevojn e prshtatjes dhe perfeksionimit organizativ, funksional e teknologjik, strategjis s veprimit informativo-operativ me theks t veant n mbrojtjen e potencialit informativ dhe kanaleve te komunikimit, duke respektuar mendimet dhe njohurit paraprake dhe prioritetet, me qllim q n mnyr adekuate t kryhen detyrat e planifikuara. N kt kuptim, duhet t prcaktohen standardet organizativo-drejtuese, operative-praktike dhe t komunikimit reciprok, me theks t veant n format dhe modalitetet e mbrojtjes s burimeve dhe metodave informative nga personat e paautorizuar. sht e domosdoshme q hulumtimet t fokusohen n ato fusha q, nga pozicioni i prcjelljes s situats s siguris dhe rrethanave pr sigurin, prbjn substratin e mbrojtjes s interesave vitale nacionale t shoqris, gjegjsisht parandalimin efikas t t gjitha formave t krimit t organizuar. Nga sa u tha deri m tash, mund t theksohet se plani strategjik sht postullat fundamental pr hartimin e planit t veprimit kriminalistiko-informativ dhe t orientimit t shrbimit kriminalistik. Kahet e veprimit strategjiko-informativ t shrbimit kriminalistik prcaktohen n baz t prvojave dhe rezultateve t deritashme. Pra, me planin strategjik prcaktohen objektivat strategjik, t cilat bazohen n modalitetet e manifestimit t krimit t organizuar me t gjitha sfidat dhe krcnimet q mund t ken ndikim n situatn e siguris s shtetit. N kt

85

kontekst prcaktohen bazat e planit me krkesa t reja, gj q kushtzon edhe ridefinimin e nevojshm t detyrave t prcaktuara m par. Prandaj, format e ndryshme t pasiguris ndikojn dhe prcaktojn karakterin dhe modalitetet e veprimtaris kriminalistiko-informative. Dokumenti strategjik konceptual zakonisht miratohet pr vitin n vijim. Hartimi i ktij dokumenti, sikur edhe i do dokumenti t rndsishm t ksaj natyre, bhet n dy nivele: n nivel t prgjithshm dhe n nivel t pjesshm. Pr realizimin me sukses t detyrave q dalin nga plani strategjik, n procesin e hartimit t tij prfshihen t gjitha resurset funksionale, kadrovike, organizative etj. t shrbimit kriminalistik. Pjesa hyrse (e prgjithshme) e planit duhet t prmbaj t gjitha orientimet relevante t zbatimit t veprimtaris s trsishme kriminalistiko-informative. N kt pjes prcaktohen objektivat kriminalistiko-informative, bashk me prioritet, hapsirat, kronizat, format dhe metodat e veprimit. N kt kuptim, rndi e veant duhet ti kushtohet mnyrs s orientimit dhe prcjelljes s puns s shrbimit, t fokusuar n fusha t ndryshme t veprimit, sidomos n organizatat kriminale transnacionale dhe subnacionale dhe n krcnime t tjera pr sigurin. S kndejmi mund t nxirret prfundimi relevant se krijimi dhe operacionalizimi i politiks kriminalistiko-informative, veanrisht zbatimi i saj n praktik, pa asnj dyshim krkon organizim dinamik, edukim dhe pajisje teknologjike, me qllim t realizimit t detyrave globale strategjike. Kshtu arrijm deri te pjesa e dyt e planit, konkretizimi i tij. N kt faz sht e domosdoshme q veprimi i prgjithshm t bazohet n hulumtimet shkencore e profesionale dhe n prvojat e mparshme. Po ashtu, sht i domosdoshm nj mobilizim i plot i pjestarve t shrbimit, sidomos i kuadrit drejtues, me qllim t zbatimit me koh dhe efikas t t gjitha detyrave t prcaktuara ose t ridefinimit t ndryshimeve organizative. Prandaj, ata duhet t prcjellin me kujdes rrjedhn e aktiviteteve t planifikuara dhe t gjitha ndryshimet eventuale, n mnyr q t krijohet klim pr ndryshime t pranueshme organizative e funksionale. N planin strategjik nuk sht e nevojshme t prfshihen fushat e shrbimit, t cilat nuk jan prcaktuar me ligj n mnyr decidive, pr shkak se ky sht obligim ligjor i tyre, kur bhet fjal pr fushn e veprimit informativ. 6.3. Hartimi i planeve operative Vshtruar nga aspekti etimologjik, shprehja operativ rrjedh nga fjala latine operari q do t thot punoj, veproj. N kt kuptim prmenden fjalt operacion,

86

operativ, operativitet, etj, t cilat prdoren n punn e prditshme t agjencive q merren me zbatimin e ligjit. Meqense lnd e trajtimit ton sht plani operativ ose planifikimi i puns s policis n fushn informative t kriminalitetit, kt shprehje do t definojm si plan me t cilin prcaktohen n mnyr t qart e konkrete veprimtarit pr nj periudh t shkurtr kohore, sipas detyrs zyrtare, t miratuara n baz t objektivave t prcaktuara m par me definimin e planit strategjik t puns. Pra, planet operative hartohen n pajtim m hulumtimet e mparshme informative dhe rezultatet e tyre, t cilat pasqyrojn spektrin e krcnimeve dhe rreziqeve t formave dhe intensiteteve t ndryshme, me filozofi drejtuese dhe me t gjitha resurset q duhet t jen n funksion t raportimit t strukturave kompetente dhe ofrimit t mbshtetjes prkatse edhe pr agjencit tjera qeveritare q merren me zbatimin e ligjit. Pra, n baz t analizave paraprake prmbajtjesore, ekzakte dhe precize, vlersimeve t rrezikshmris s siguris, parashikimeve e prcaktimit t objektivave, planet operative duhet t hartohen sipas parimeve profesionaleoperative q bjn t mundshm realizimin e fazs s hulumtimeve, me qllim t arritjes s objektivave t planifikuar. Pa planifikim sistematik e kontinuitiv t zbatimit t tyre n hapsir, sht e pamundur t bhet grumbullimi i t dhnave objektive, precize dhe t trsishme. Plani operativ i puns duhet t bazohet n metodologjin e prpunuar sakt t masave dhe veprimeve n ciklin informativ. Bhet fjal pr kauzalitetin midis strategjis dhe vet zbatimit t planeve operative-taktike, sipas metodave, mjeteve dhe teknikave dhe t gjitha aspekteve t nevojshme t mbrojtjes. Kjo paraqet fondamentin e ndrmarrjes s masave dhe aktiviteteve konkrete n kt fush. Improvizimi, spontaniteti ose planifikimi ad hoc, i cili nuk sht shprehje e vlersimeve dhe parashikimeve t prmendura shpie detyrimisht n pun n form fushate, e cila shprehet n uljen e efikasitetit dhe n rezultatet e puns s shrbimit kriminalistik. sht sidomos i rndsishm prcaktimi kohor t grumbullimit t t dhnave pr disa fusha t hulumtimit, si edhe analiza e vazhdueshme dhe kreative e ciklit informativ, si edhe prcaktimi i prioriteteve. N kt mnyr, shrbimet e kriminalitetit, me veprimin e tyre informativo-operativ, sigurojn njohuri prmbajtjesore pr fenomenologjin dhe t gjitha aspektet tjera relevante t krcnimeve dhe rreziqeve. Kshtu ato krijojn mundsi pr gjetjen e mnyrave, metodave dhe mjeteve m t prshtatshme pr kryerjen e operacioneve, me qllim t prballimit efikas t t gjitha formave specifike t sfidave shumdimensionale pr sigurin. Por, me q bhet fjal pr veprim specifik, kjo shtron nevojn pr gjetjen e indikatorve shum m kompleks dhe m specifik, n baz t t cilve bhet edhe planifikimi dhe hulumtimi operativ. Me kt rast duhet t theksojm prsri se

87

premis fundamentale dhe komponent qendrore e planifikimit t t gjitha aktiviteteve operative, informative, taktiko-teknike e t tjera t shrbimeve t policis sht fenomenologjia analitike, precize dhe e qart e kriminalistikoinformative e sfidave pr sigurin, me t gjitha elementet dhe indikatort relevant. Vetm mbi kt baz mund t vshtrohen e t analizohen n mnyr precize dhe t vlersohen aktivitetet e deritashme dhe organizimi i prgjithshm i potencialit efektiv t shrbimit pr prballimin e ktyre sfidave. Njkohsisht, kjo sht mnyr dhe udhrrfim q nprmjet hulumtimit konkret n fushn informative (me grumbullimin e t dhnave) t arrihet deri te rezultatet prkatse, t cilat kan vlera heuristike pr planin strategjik konceptual dhe postullatet teleologjike. Planet e aktiviteteve q zhvillohen sipas detyrs s shrbimit jan divergjente si pr nga prmbajtja ashtu edhe pr nga metodologjia e veprimit konkret, n t gjitha fazat e hulumtimit informativ. N kt kuptim, njsit organizative t nivelit t ult miratojn plane, t cilat prbjn segmente t planit global operativ n nivel t shrbimit. Planet q miratohen n kt nivel duhet t jen prmbajtjesore e t analizuara n mnyr precize dhe t miratohen nga kuadri m i lart drejtues i shrbimit, i cili sht i obliguar q t prcjell operacionalizimin e tyre me aktivitete operative profesionale, t cilat duhet t rezultojn me arritjen e objektivave t prcaktuara. Ktu sht shum e rndsishme lidhja hipotetike-kauzale q do t thot se vet rrjedha e hulumtimeve informative vendoset n korrelacion me hipotezat dhe prognozat e bra q m par, t cilat ndikojn n situatn e siguris n shoqri. Pr kt arsye kemi theksuar rndsin e zgjedhjes s metodave dhe mjeteve optimale dhe adekuate, duke pasur parasysh t gjitha aspektet shkencore e profesionale, t cilat jan vendimtare pr marrjen e vendimeve t qndrueshme gjat hartimit dhe orientimit t proceseve informative, me rast kujdes i veant duhet ti kushtohet pengesave eventuale n realizimin operativ e taktik t aktiviteteve t planifikuara. Suksesi n kt fush varet shum nga sistemi koherent i veprimit informativ e metodologjik, pr shkak se metoda duhet ti prgjigjet lnds n t ciln zbatohet (Hegeli). Nprmjet vet operacionalizimit t detyrave strategjike gjegjsisht aktiviteteve n planin operativ, taktik, metodologjik, teknologjik, etj., n marrdhnie interaktive me mekanizmat tjer t siguris dhe mbrojtjes, m s miri mund t caktohen dhe t realizohen objektivat e sistemit policor. Kshtu mund t vlersohet se a ofron plani operativ premisat optimale dhe mundsin e formsimit t politiks s siguris globale n shoqri.

88

Planifikimi dhe grumbullimi i t dhnave sht fazn m delikate, m komplekse, m me prgjegjsi, m dinamike dhe kontinuitive n ciklin informativ. N kt kuptim rndsi themelore ka udhheqja, koordinimi, orientimi dhe kontrolli i grumbullimit t t dhnave. Pr kt arsye duhet t krijohen t gjitha premisat menaxheriale, operative, komunikuese, informative, materiale e teknike me qllim t grumbullimit efikas t t dhnave. Kjo faz e ciklit informativ mund t cilsohet si nerv t hulumtimit informativ. Heqja dor nga qasja konvencionale-klasike n veprimtarin informative dhe zbatimi i teoris shkencore-hulumtuese e praktiks s re, gj q kushtzohet nga sfidat dhe krcnimet bashkkohor pr sigurin transnacionale, kushtzojn edhe organizime t reja menaxheriale dhe zbatimin e standardeve m t larta profesionale, t cilat jan t domosdoshme pr prcjelljen e vazhdueshme dhe orientimin e rrjedhs s hulumtimeve informative. Nj qasje sistemore n vshtrimin e marrdhnieve interaktive n nivel t shrbimit dhe t niveleve m t ulta t hierarkis (sektorve, njsive, reparteve, etj.) n nivel analitik funksional, praktik e operativ e komunikativ, me theks t veant q n rast t pengesave dhe vshtirsive t natyrave dhe karaktereve t ndryshme t eliminohen n mnyr efikase problemet n operacionalizimin e detyrave t planifikuara. Kjo mund t bhet vetm duke shfrytzuar njohurit dhe metodat shkencore e profesionale. Vetm n kt mnyr mund t arrihet nj informim m i mir, m efikas dhe m deprtues, duke shfrytzuar n mnyr racionale resurset e shrbimit. Veprimi n kt fush pa prcaktimin paraprak t objektivave realiste dhe t realizueshme, me sublimimin e t gjitha premisave tjera, pa dyshim, shkakton probleme t shumta. Pr kt arsye, n strategjin bashkkohore t realizimit t objektivave dhe detyrave t planifikuara operative, prej t cilave burojn edhe objektiva specifike konkrete dhe prioritete, sht e domosdoshme nj qasje ekzakte inter-disiplinare, me nj metodologji t prcaktuar t grumbullimit t t dhnave. N kt pikpamje, prgjegjsi t plot kan udhheqsit e sektorve pr grumbullimin e t dhnave. Na kt rrafsh duhet t vijn n shprehje aftsit menaxheriale dhe specializimet e veanta pr kto pun. do sektor ka fushn e vet t veprimit, pr ka sht i nevojshm nj specializim prkats. Kjo nxjerr n pah nevojn e perfeksionimit intensiv pr aplikimin e njohurive dhe praktikave shkencore e profesionale. Kshtu sigurohet funksionaliteti dhe operativiteti dhe efikasiteti i nevojshm i do pjestari t shrbimit n realizimin e objektivave konkrete strategjiko-operative. Por, pavarsia e prmendur funksionale-operative n punn e sektorve, njsive, reparteve, etj., nuk guxon t v n pikpyetje koordinimin e nevojshm n t gjitha

89

nivelet e udhheqjes, duke pasur parasysh sistemin e centralizuar t udhheqjes n punn e policis kriminalistike, e cila sht pjes e sistemit policor n trsi.

6.4. Prcaktuesit relevant t veprimtaris kriminalistiko-informative N t gjitha organet e shrbimit t siguris, pra edhe n strukturat e policis, veprimtaria operative prbn bazn e veprimit t tyre. Kshtu, n baz t t dhnave t grumbulluara n praktikn e prditshme, t cilat i dorzohen shrbimit policor, krijohet hapsira pr hulumtime t formave t prshtatshme t veprimit dhe gjetjes s zgjidhjeve m optimale pr realizimin e problemeve operative. Pa shpejtsin, saktsin dhe efikasitetin e nevojshm t grumbullimit t t dhnave, si edhe pa grumbullimin me koh t tyre, ato e humbin do vler operative apo vler tjetr. Prandaj, pa komponent t zhvilluar operative nuk ka garanci pr aktivitet t planifikuar n t gjitha nivelet e hierarkis, nuk ka disiplin t nevojshme operative pr shfrytzimin e njohurive, metodave dhe mjeteve m t reja, dhe as pasqyr t situats operative, e cila shrben si baz pr vlersim cilsor e t sakt t veprimeve t deritashme operative, me t gjitha aspektet q mund t ndikojn n hulumtimet e mtejshme kriminalistiko-informative. N rast t mungess s operativitet n funksionimin e ksaj pjese t shrbimit, nxirret prfundimi se asaj i mungon komponenta e organizimit, udhheqjes, profesionalizmit, specializimit dhe edukimit permanent shkencor e profesional. Kjo e shndrron sektorin e hulumtimeve kriminalistiko-informative n nj aparat inert, joinventiv, jokreativ dhe burokratik, me botkuptim shum t ngusht, t kufizuar dhe t njanshm pr rndsin e operativitetit. N prcaktimin e fush-veprimit t njsive t hulumtimeve kriminalistikoinformative rol i veant i kushtohet shfrytzimit t mjeteve m bashkkohore teknike, sepse zhvillimi i teknologjis informative krkon q veprimi konkret operativ t bazohet n postullatet shkencore e profesionale ekzakte. Vetm n baz t ksaj mund t bhet orientimi adekuat i aktiviteteve sipas obligimeve t puns dhe niveleve t ndryshme hierarkike. Pr kt arsye, korrelacioni i zhvillimit t fushave t ndryshme t t arriturave shkencore bashkkohore nnkupton dhe krijimin dhe prshtatjen me koh t forcave, metodave dhe mjeteve t puns. Thn m qart, n kushtet bashkkohore nuk mund t arrihen rezultate optimale me mnyra t vjetra, tradicionale e t klishetizuara t veprimit. Prandaj, pa njohjen e t arriturave m bashkkohore shkencore, teknike e informatike dhe t premisave tjera relevante, asnj shrbim nuk mund t prmbush obligimet e veta dhe kjo manifestohet gjithsesi n sigurin

90

e shtetit. Pra, n qoft se shrbimet e prmendura jan t specializuara, profesionale, t pajisura teknikisht, me udhheqje prkatse dhe me elemente t tjera relevante pr kryerjen e detyrave t tyre, ato mund t realizojn objektivat e planifikuara. Pr kt arsye, n policin kriminalistike sot zbatohen modele t tilla organizative, t cilat mund t prballen me t gjitha sfidat q mund t shkaktojn jostabilitet n disa segmente t shoqris. Mirpo, specializimi nuk sht i mjaftueshm, n qoft se nuk ka kuadr prkats q do t drejtoj t gjitha aktivitetet n mnyr shum profesionale, operative e profesionale, pr t arritur rezultatet e nevojshme t hulumtimeve informative sa m shpejt dhe n mnyr sa m racionale. N kt kuptim mund t flitet edhe pr nacionalitetin n aspektin e angazhimit t forcave dhe mjeteve. Ndarja e specializuar e puns, bashk me tiparet tjera (profesionalizmi, prvoja, operativiteti, vlerat morale) dhe me korrigjimet e nevojshme shkencore e profesionale gjat hulumtimeve operative, rezultojn me kualitet t lart t t dhnave dhe informacioneve t grumbulluara. Por, edhe specializimi ka kufizimet e vete, prandaj duhet ti kushtohet rndsi, kshtu q n kushtet e specializimit t lart n fusha t ngushta t veprimit konkret duhet t vij n shprehje postullati fundamental mbi respektimin e t drejtave themelore dhe lirive t qytetarve. Ndonjher, specializimet e ngushta mund t shpien deri te tejkalimi i autorizimeve dhe deformimi i sjelljeve, gj q ndikon n komponentin operative dhe n punn prgjithshme. Kjo manifestohet sidomos gjat veprimit praktik, kur shfaqen probleme jasht kornizs s specializimit t ngusht, prej zgjidhjeve t t cilave varet puna e mtejme n kt fush. Zgjidhja e shtjeve t rndsishme prcjellse krkon arsimim shum m t gjer sesa specializimi i ngusht pr nj fush. Zbatimin e strategjis pr kryerjen e aktiviteteve konkrete kriminalisitikoinformative, nuk guxon ta v n pikpyetje asnj shprputhje me objektivat e prcaktuara globale. Pr kt arsye kuadrot e specializuara duhet ti shfrytzojn njohurit e tyre profesionale dhe operative, n mnyr adekuate. N qoft se bhet fjal pr hulumtime komplekse sht e nevojshme q kuadri t ket prgatitje shum m t lart profesionale dhe prvoj pr zbatimin e detyrave t caktuara. Prvoja e prmendur funksionale, sistematike dhe specialistike orientohet n realizimin e aktiviteteve t planifikuara informative. N qoft se bhet fjal pr hulumtime informative q konsiderohen si komplekse, delikate dhe t prgjegjsis s lart, q do t thot se duhet t prcaktohen objektivat prmbajtjesore t faktorve orientues pr arritjen e rezultateve optimale, sht shum m i nevojshm kuadri i subspecializuar profesional, sidomos i atyre q i udhheqin operacionet.

91

Me zhvillimin e shoqris bashkkohore n trsi, shfaqet gjithnj e m shum nevoja pr transformim dhe pr aplikimin e prmbajtjeve kreative si dhe metodave bashkkohore n punn e shrbimit kriminalistik. Qasja kreative bn t mundur q n nj atmosfer shum profesionale operative t planifikohen me sukses detyrat operativo-taktike me hulumtimin dhe vshtrimin e gjithanshm t varsis reciproke. Ktu prfshihen analizat ekzakte t situats s siguris dhe vlersimet e shkalls s rrezikshmris, sidomos zhvillimi i dinamiks s hulumtimeve informative n t gjitha nivelet e strukturs organizative. Duke shfrytzuar t arriturat e disiplinave t tjera shkencore krijohen mundsi q puntort e operativs t njihen me metodat dhe teknikat bashkkohore t hulumtimit informativ dhe t aplikohen parimet e metodologjis bashkkohore t udhheqjes n situata t ndryshme. N baz t kritereve ekzakte shkencore e profesionale bhet perfeksionimi i puns s pjestarve t strukturs organizative, ndrsa nprmjet aktiviteteve konkrete gjenden zgjidhjet m optimale, sidomos kur bhet fjal pr orientimin operativo-teknik dhe taktiko-metodologjik t veprimit. N kt kuptim, detyr imperative del koncepti i modelit bashkkohor t veprimtaris kriminalistiko-informative, shprehja e iniciativave dhe propozimeve kreative e profesionale dhe komunikimi reciprok. Kshtu krijohen mundsi pr vlersime dhe analiza kritike permanente t organizimit t vendosjes s strukturs organizative kriminalistiko-informative. Kjo nnkupton vlersimin se a sht organizuar kjo struktur n mnyrn m racionale, m praktike dhe a sht organizuar n prshtatje me t gjitha rrethanat e siguris, n dritn e ndryshimeve t reja shoqrore. Puntort e opertivs q jan t ngarkuar n punn e analitiks, kan rol t rndsishm n ciklin kriminalistiko-informativ. Ata jan t ngarkuar me grumbullimin seleksionimin, prpunimin dhe analizimin e t dhnave t dorzuara nga organi operativ. Ktu bhet fjal pr detyra shum delikate dhe me prgjegjsi t lart. Pr kt arsye edhe n shrbimet analitike duhet t punojn kuadrat m t prgatitura t cilat kan edhe njohuri t mdha praktike. Pr ruajtjen e kontinuitetit dhe intensitetit prkats n punn e policis kriminalistike kuadri profesional angazhohet pr pun t planifikuar, ofensive dhe ekipore dhe pr zbatimin me sukses t masave operativo-analitike. Kjo ndihmon q nga maja e piramids udhheqse t orientohen dhe t prcillen aktivitete e planifikuara operative. Por, duhet t theksohet se vetm t dhnat dhe informacionet e verifikuara dhe cilsore operative mund t shrbejn si fondament pr prpunim e llojeve t ndryshme t dokumenteve sintetizuese si dhe pr udhheqjen e puns n prpunimin kriminalistik dhe n revidimin eventual t vlersimeve ekzistuese. Pr kt arsye, do e dhn informative e hulumtimeve informative i nnshtrohet nj vlersimi dhe verifikimi t rrept dhe t shumfisht. Prandaj, ktu duhet t shprehet aftsia e analistve q n baz t njohurive shkencore, profesionale dh operative dhe t

92

praktikave m t avancuara t analizohen dhe studiohen t gjitha t dhnat, n mnyr q t bhet vlersimi i drejt i rndsis s tyre dhe i shfrytzimit t tyre n aktivitetet e ardhshme t sektorit apo njsis pr hulumtime kriminalistikoinformative. Hulumtimi informativo-kriminalistik n fusha t ndryshme sht nj orientim shum specifik. Nprmjet zbatimit t metodave dhe mjeteve adekuate n kuadrin e planit t prcaktuar t hulumtimit informativ, duhet t manifestohen elementet operativo-hevioristike. Kjo mnyr specifike e grumbullimti t t dhnave dhe informacioneve n pajtim me planin e prcaktuar dhe verifikuar t hulumtimeve kontribuon n hulumtimin preciz t atyre fushave q zn vend qendror n punn e policis kriminalistike. Mirpo, duhet t theksohet se studimit t metodave t veprimit kriminalistikoinformativ nuk i sht kushtuar rndsia e nevojshme. Pasoj e ksaj sht efikasiteti i pamjaftueshm operativ. Format ekzistuese t grumbullimit t t dhnave gjat operacioneve informative dhe mungesa e qasjes sistemore ndaj analizs, prpunimit dhe vlersimit t vrtetsis s tyre ka shkaktuar zbrazti n punn shkencore e profesionale. Mnyr dhe rrug e vetme pr eliminimin e t gjitha ktyre mangsive sht simbioza specifike shkencore e profesionale, njohurit praktike operative, zbatimi i mnyrave t besueshme t verifikimit t ciklit informativ dhe vlersimi i t dhnave t grumbulluara. Ktu nuk guxon t gabohet sepse do gabim, sidomos kur bhet fjal pr detyra komplekse informative, mund t ket implikime t mdha negative. Pr kt arsye studimi i metodave n kushtet e sotme, n t gjitha sfidat e siguris sht domosdoshmri, nse synohet t arrihen rezultatet e krkuara gjat veprimti kriminalistiko-informativ. Pra, njohja e themelt e prmbajtjeve dhe metodave shkencore q kan t bjn me lndn e hulumtimeve informative sht parakusht themelor pr qasje sistematike dhe pr analiz dhe prpunim t t dhnave relevante. Pr shkak t fushs specifike t hulumtimit t informacioneve ekzistojn edhe qasje t ndryshme hulumtuese dhe mjete t ndryshme hulumtuese teknike. Kjo krkon edhe integrimin e nevojshm t t gjitha metodave q kan karakteristika t prbashkta, t cilat i bjn ato komplekse n kuptimin hulumtues specifik. Procesi i lidhjes midis metodave nuk mund t zhvillohet ad hoc, n mnyr spontane apo stihike. Kjo sht metod shum e rndsishme metodologjike, prej s cils varet shum suksesi i hulumtimeve kriminalistiko-informative. Ky parim duhet t jet n funksion n t gjitha fazat e hulumtimit, por mund t realizohet vetm nse personeli ka njohuri shkencore e teorike pr lndn e hulumtimit informativ, mbi veprimet ideologjike dhe burimet ekzistuese t t dhnave mbi problemin e caktuar, i cili sht objekti i puns informative t policis kriminalistike.

93

PRMBAJTJA: 1. POLITIKA E SIGURIS DHE STRATEGJIA E SIGURIS..... 1.1. POLITIKA E SIGURIS................................................................ 1.2. STRATEGJIA E SIGURIS............................................................ 1.3 METODAT DHE MJETET E STRATEGJIS S SIGURIS.. 2. ZHVILLIMI I STRATEGJIS SHOQRORE T KUNDR-VNIES NDAJ KRIMINALITETIT................................ 3. STRATEGJIA KRIMINALISTIKE................................................ 3.1. Nocioni, metodat dhe mjetet e strategjis kriminalistike............... 3.2. Analitika kriminalistike si parakusht pr efikasitetin e strategjis kriminalistike........................................................................................... 3.3. Planifikimi operativo-strategjik si segment i strategjis kriminalistike............................................................................................. 3.4. Kontrolli kriminalistik si segment i veprimit kriminalistikostrategjik.................................................................................................... 4. STRATEGJIA KRIMINALISTIKE DHE SHKENCAT TJERA ANALITIKE T SIGURIS................................................................ 5. PLANIFIKIMI STRATEGJIK I MARRDHNIEVE T POLICIS ME RRETHINN......................................................... 5.1. Planifikimi strategjik i marrdhnieve t policis me publikun................................................................................................. 5.2. Disa shtje t hapura t marrdhnieve t policis me publikun.................................................................................................

94

5.3. lirimi nga marrdhniet tradicionale dhe nevoja pr krijimin e marrdhnieve t reja.......................................................................... 5.4. Doktrina dhe strategjia e veprimit t policis n funksion t publikut.................................................................................................. 5.5. Ndikimi i publikut n hartimin e programit t prbashkt social-preventiv n bashksin lokale............................................................. 5.6. Puna demokratike e policis si parakusht pr afirmimin dhe autoritetin e saj n publik........................................................................ 5.7. Marrdhniet strategjike t policis dhe mjeteve t komunikimit publik......................................................................................................... 5.8. Rndsia e marrdhnieve midis policis dhe mediave................ 5.9. Konfliktet ndrmjet policis dhe mediave..................................... 5.10. Vshtrim kritik n marrdhniet konfliktuoze midis policis dhe mediave............................................................................................. 5.11. Arsyet e siguris pr hartimin e strategjis s re t marrdhnieve midis policis dhe mediave.......................................... 5.12. Policia e re e marrdhnieve midis policis dhe mediave........... 5.13. Organizimi i puns me media........................................................ 5.14. Orientimet themelore pr pun me prfaqsues t mediave...... 6. TRENDET E REJA T PLANIFIKIMIT STRATEGJIK DHE SFIDAT BASHKKOHORE T SIGURIS..................................... 6.1. Veprimtaria kriminalistiko-informative n funksion t lufts m efikase kundr krimit t organizuar............................................... 6.2. Krijimi i planit konceptual n fushn kriminalistiko-informative 6.3. Hartimi i planeve operative........................................................... 6.4. Prcaktimet themelore t veprimtaris kriminalistikoinformative............................................................................................

95

LITETARTURA Dvorek, A., (2001), Kriminalistika strtegija, Zbornik radova, I Dani kriminalistikih nauka, FKN, Sarajevo Horvati, ., Cvitanovi, L., (1999), Politika suzbijanja kriminaliteta, MUP RH, Zagreb Krivokapi, V., (2006), Prevencija kriminaliteta, FKN, Sarajevo Maslea, R., (2004), Organizaciono-funkcionalno prilagoavanje policijskih struktura savremenim sigurnosnim izazovima, Dnevi varstvoslovlja, FPVV, Ljubljana Maslea, R., (1999), Policija - organizacija i funkcioniranje u demokratskom drutvu, FKN, Sarajevo Maslea, R., (2002), Teorije i sistemi sigurnosti, Magistrat, Sarajevo Maslea, R., (2004), Kriminalistiko-obavjetajna djelatnost u finkciji efikasnije borbe protiv organiziranog kriminaliteta, Zbornik radova, Pravni fakultet Ni i VUP Beograd, VUP, Beograd Meko, G., (2002), Prepreavanje kriminalitete, FPVV, Ljubljana Modly, D., Korajli, N., (2004), Kriminalistiki rjenik, Planjax, Teanj Muratbegovi, E., (2003), Magistarski rad: Policija u prevenciji kriminaliteta studija sluaja Kanton Sarajevo, FKN, Sarajevo Stojanovi, Z., (1991), Politika suzbijanja kriminiliteta, Pravni fakultet Novi Sad, Novi Sad

96