Nieznany Matejko - Piotr Wost zwany Duninem wprowadza zakon Cystersw do Polski

Opracowane przez Andrzeja Krzysztofa Puchalskiego i Janusza Kuliskiego Specjalne podzikowania dla Boeny Lech-Jaboskiej, kierownika dziau Bibliografii Lubelszczyzny i wiedzy o regionie w Wojewdzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieromina opaciskiego w Lublinie, za pomoc w poszukiwaniu materiaw.

Rysunek 1 Reprodukcja z Ksizki - Soczyski Henryk M. Jan Matejko. - Krakw, [2005]

Jan Matejko, nasz narodowy historyk, ktry opowiada i utrwala histori Polski w obrazach, upamitni w 1888

Rysunek 2 Sygnaturka Matejki z dat umieszczona w lewym dolnym rogu obrazu

roku tak chwil: W centrum obrazu, na tronie siedzi potny mczyzna w podeszym ju wieku, odziany w szaty krlewskie, trzyma w rku klucz, ktry podaje opatowi w cysterskim habicie. Na jego kolanach spoczywa akt nadania, opatrzony du pieczci. Brodata twarz osania cie przey, ktre musiay go spotka. Usta wykrzywione blem, jedno widoczne oko pokryte jest bielmem, tak jakby byo niewidomym. Obok, po prawej stronie siedzcego mczyzny wpatrzona w niego moda kobieta. Niedaleko niej stoi biskup z rozoonymi rkoma w ktrych trzyma pastora w lewej i kropido w prawej, ktre napenia wod wicon podawana przez diakona. Pikna jest symbolika spalajcego si kadzida ktre samo stoi na postumencie. Dym z tego kadzida w nienaturalny sposb si zaamuje i leci prosto do rycerza siedzcego na tronie i poprzez jego nogi kieruje si dalej w kierunku wejcia do wityni. W X w. przyjmuje si zwyczaj okadzania otarza podczas powicenia kocioa, pniej zwyczaj ten wejdzie do liturgii przygotowania darw. W prawym dolnym rogu kompozycji artysta umieci rycerza trzymajcego w swoich objciach pielgrzyma, ktremu jedn do zoy opiekuczo na czole, drug za podtrzymuje jego osabione ciao. Ten rycerz zakonnik odziany jest w biay paszcz z czerwonym krzyem. Tu za nim, wrd grupy zakonnikw stoi uzbrojony rycerz, ktry dziery tarcz, na ktrej na czerwonym tle umieszczony zosta Gryf, herb rodu Gryfitw, a lew do umieci na rkojeci miecza. Naprzeciwko niego, wpatrzony gdzie w przyszo, jedn rk opart o filar stoi Budowniczy Kocioa. Budowniczy przyciska do piersi Cyrkiel i Wgielnic. Za mczyzn dajcym opatowi klucz stoi rycerz z powiewajc flag na ktrej znajduje si biay abd na czerwonym tle, a obok niego mczyzna nioscy miecz z charakterystycznym jelcem, w ksztacie abdzich gw.

Komentarz Matejki do tego obrazu zagin wraz z caym archiwum rodziny DuninBorkowskich w czasie I Wojny wiatowej, dlatego te postanowilimy zbada ten tajemniczy obraz, ktry znajduje si w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocawiu z numerem inwentarzowym VIII-29, co nie byo spraw tak prost jakby si wydawao. Pokusilimy si o rozpoznanie osb, biorcych udzia w tym przedstawieniu. Nie ma go w adnym opracowaniu historykw i znawcw malarstwa Jana Matejki a wiedza o tym obrazie oraz o historii zatrzymanej w tym obrazie jest bardzo znikoma, co potwierdziy nasze badania. Niestety, co z przykroci musz przyzna, nawet nasz wiat nauki nie chcia nam pomc, a wic caa historia znajduje si w krgu domysw i tego co bylimy w stanie ustali. Obraz ten zosta zatytuowany Piotr Wost sprowadza Cystersw do Polski i zosta namalowany na zlecenie hr. Jerzego Dunin-Borkowskiego zamieszkujcego we Lwowie. Jan Matejko lubi symbolik, ktr wielokrotnie ukrywa w swoich obrazach, np. sawnej Bitwie pod Grunwaldem, pnagi mudzin zrzuca z konia wielkiego von Jungingena nie czym innym a Wczni witego Maurycego, ktr otrzyma nasz pierwszy krl Bolesaw Chrobry na swojej koronacji od cesarza niemieckiego Ottona III Anno Domini 1025, jednak badania historyczne stwierdziy e ta historia zupenie inaczej si potoczya. Wielkiego mistrza Zakonu Szpitala Najwitszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie zabi nie kto inny a potomek Piotra Wostowica - Mszczuj ze Skrzynna herbu abd. Ju samo centrum obrazu mwi nam o wielkiej symbolice, ktr Matejko zawar w obrazie o Piotrze Wocie. W samym rodku tej mahoniowej deski o wymiarach 109x163 sygnowanej po lewej stronie u dou :JM\r.p.1888, znajduje si klucz. Klucz jak na tamte czasy dziwny, bo nie jest nim klucz kotwiczny ani inny znany w czasach Piotra. Do dzisiejszych czasw zachowa si ten symbol, jako symboliczne przekazanie kluczy do nowego mieszkania. W swoim Toacie z okazji zawarcia zwizku maeskiego Jerzego hr. DuninBorkowskiego, zleceniodawcy, z Elbiet hr. osiwn dnia 10 czerwca roku 1884 we Lwowie Leszek hr. Dunin-Borkowski pisa tak :

Jeszcze odwiedzaj ludzi Ci trzej z raju anioowie

Modo i mio i zdrowie. W kim pikno budzi Uczucia kwiaty Kto si wznie moe Duchem artysty W soneczne wiaty W podwoje Boe W krg promienisty: Ma klucz do raju. *** Kto w ziemskiem yciu Penem zagadek, Znalaz w ukryciu Paproci kwiatek; Komu z oboku Jakby pochodnia wieci przy boku Gwiazda przewodnia A w czas naway Przyjazn doni Osania skay Kwieciem i woni: Ma klucz do raju

I ten wanie klucz jest w samym centrum obrazu. Jan Matejko w wielu swoich pracach wzorowa si na wspominkach polskich kronikarzy, Galla Anomina, Wincentego Kadubka czy Jana Dugosza. Piotr Wostowic nigdy nie mia fundacji dla cystersw, jednak to w Brzenicy powstaa pierwsza fundacja Cysterska, ktrej budow nadzorowa wysannik, szpieg i genialny budowniczy witego Bernarda z Clairvaux, Achard z Clairvaux. W roku 1149 klasztor i koci zosta konsekrowany przez Biskupa Gnienieskiego (wsp-fundatora klasztoru i waciciela ziem przylegych), ktry dopiero co obj biskupstwo w Gnienie po sprawowaniu posugi Biskupa we Wrocawiu Biskup Jan Gryfita z Brzenicy potocznie zwany Janikiem (poniekd spowinowacony z Piotrem). Fundacja w Jdrzejowie, jako fundacja Piotra nie jest nigdzie potwierdzona, chocia znajdowaa si na terenach darowanych mu przez Ksicia Bolesawa Krzywoustego za spektakularne porwanie Ksicia Przemyskiego, Woodara (opisane przez wielu wczesnych dziejopisw), a ten podarowa te ziemie crce Beatrycze (Agaphi) we wianie i Jaksie z Kopanicy ( lub z Miechowa) herbu Gryf przed ich lubem, ktry zawarli w roku 1145.

Osoby przedstawienia
Kim by Piotr Wost a waciwie Wostowic? O dziecistwie i wczesnych latach modzieczych praktycznie nic nie wiadomo. O jego rodzicach rwnie. Moemy si jedynie domyla. Ja stworzyem swj wasny obraz tego wielkiego czowieka a wyglda on tak: Ojciec Petrka stary Wost rozrabia po Europie bo i czasy byy niebezpieczne i usiedzie w domu byo trudno. Nowa religia, ktra wdzieraa si niemiosiernie do starych sowiaskich puszcz i borw opanowaa Starego Wosta, pana na ziemiach laskich. Wierzy on w starych bogw, ciko byo zapomnie o tym o czym mwio si z dziada pradziada w domu, ale wiedzia on rwnie e nowe przyjdzie i zostanie na dugo, moe nawet na bardzo dugo. Chcia j lepiej pozna. W swoich wyprawach zapdzi si a do Francji, moe do Flandrii, gdzie pozna swoj on. Biednym czowiekiem nie by, jednak nie obyty na dworach, prosty rycerz gdzie mg marzy o tej piknej kobiecie ktr pokocha od pierwszego wejrzenia? I ona go pokochaa. Pewnej nocy Stary Wost uprowadzi swoj ukochan w sowiaskie bory i

ukry w swoim zamku na grze ly. Tam te urodzili si im dwaj synowie. O tylu przynajmniej mona si domyla. Jednym z nich by Piotr jak go potem Kadubek nazywa Vlostides a wic syn Wosta, ktry prawdopodobnie urodzi si roku paskiego 1080. Dla zachowania starej tradycji i zgodnie z daniami maonki, ktr stary Wost uwielbia nad ycie oprcz imienia z nowej Religi, z nowej dopiero co tworzcej si tradycji Peter nada dziecku jeszcze jedno imi. Stare, sowiaskie zgodne z tradycja ojcw i dziadw Wszebor co oznaczao zawsze walczcy. ycie Petrka nie byo usiane rami, ociec dowiadczony onierz, ksztaci go w tym rzemiole, natomiast matka chciaa aby w tym dzikim i pogaskim kraju wyrs jak kwiat paproci. Jak mawiaa nauka czytania jest podstaw wszystkich nauk. Stary Wost opaci si jej rodzicom sono i powstay kontakty umoliwiajce przysanie bakaarza do modego bachora 1. Peter od samego pocztku by niesforny i nie poddawa si zakazom i nakazom. Z wielkim szacunkiem starych tradycji, ladami ojca, ciekawo wiata przewyszaa roztropno, ktr ma pragna w niego wpoi. Piotr wyrasta ze znajomoci dwch jzykw ojca i matki i ten najwaniejszy, jzyk pisany, acina. Jego wyprawy owieckie po lasach ly pozwoliy mu pozna miejsca gdzie to stare duchy przebyway i ludzi, ktrych o nich opowiada umieli. Czasy w ktrych przyszo mu y nie naleay do najspokojniejszych. Przez Wrocaw, a waciwie cay lsk przewalay si rnego rodzaju wojska a to czeskie ktre chciay odzyska swoje posiadoci a to niemieckie, ktre chciay zdoby nowe posiadoci pod pozorem chrystianizacji. Roku Paskiego 1095 Papie Urban II na synodzie w Clermont 27 listopada ogasza apel do rycerstwa o obron wschodniego chrzecijastwa. Wezwanie o pomoc szybko przerodzio si w masow migracj z Zachodu i w podbj terenw lecych poza obszarem Europy. Latem2 i wczesn jesieni 1096 ruszya znacznie lepiej zorganizowana wyprawa rycerska z podwjnie obranym celem zdobycia Jerozolimy i Ziemi
1

Bachor - hebr. bachur modzieniec Sownik Wyrazw Obcych Wydawnictwo Europa,red. prof. Irena Kamiska-Szmaj, autorzy: Mirosaw Jarosz i zesp. ISBN 83-87977-08-X. Rok wydania 2001. 2 http://pl.wikipedia.org/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa

Rysunek 4 Gotfryd z Bouillon 3 Gotfryd z Bouillon

witej oraz uwolnienia wschodnich chrzecijan spod islamskiej wadzy. W jej skad wchodzili w przewaajcej liczbie rycerze frankoscy i normascy z licznymi pocztami (Rajmund z Tuluzy jeden z najbogatszych feudaw XI-wiecznej Europy, Boemund z Tarentu Norman o wybitnych zdolnociach dowdczych, Gotfryd z Bouillon ksi Dolnej Lotaryngii, Ademar z Monteil biskup Le Puy i przedstawiciel papiea, Robert z Normandii, Stefan z Blois, Tankred z Tarentu, Robert Flandryjski, Baldwin z Boulogne), oddziay pieszych mieszczan z terenu dzisiejszej Francji i Woch, oraz duo mniej liczni pojedynczy rycerze z Niemiec i Anglii. W sumie regularne siy wojskowe liczyy na pocztku wyprawy 35-40 tysicy ludzi. Byy to wietnie uzbrojone i zorganizowane oddziay cikozbrojnej kawalerii i piechoty, nieprzystosowane jednak do walki w upalnym klimacie i nie majce dowiadczenia w walkach z Turkami. Trzeba by tutaj zwrci uwag na dwie postacie. Pierwsz jest Godfryd de Bouillon syn hrabiego Bolonii i Lems Eustachego II i ksiniczki lotaryskiej Idy. Uczestnik i dowdca I wyprawy krzyowej na Jerozolim w latach 1093 1099, pierwszy krl Jerozolimy. Bohater starofrancuskiej legendy herbowej, pojawiajcej si w cyklu poda osnutych wok wyprawy krzyowej - w "Pieni o rycerzu z abdziem" i poemacie o Antiochii. Wedug legendy, powstaej w cigu XII-XIII w., Godfryd de Bouillon i jego brat Baldwin, obaj pniejsi wadcy Jerozolimy, mieli si wywodzi od rycerza zamienionego w abdzia. Podanie wykorzystuje motyw wdrowny o przemianie czowieka w abdzia. W wersji legendy zwizanej z G. de Bouillon, jego dziadek na przemian staje si czowiekiem i abdziem. Legenda zostaa przedstawiona na znanym gobelinie "Legenda o rycerzu z abdziem" z XV w. (obecnie w Zamku na Wawelu)3. Przywdc caej wyprawy mianowa papie Urban II, a zosta nim Ademar, biskup Le Puy. By on jednak tylko przywdc duchowym. Dowdcy wojskowego, we waciwym tego sowa znaczeniu, do dugo nie wyoniono. Do mierci Ademara podczas oblenia Antiochii w 1098, jego osobisty autorytet studzi pych i zapay poszczeglnych wodzw: z Lotaryngii przyprowadzili swe oddziay Gotfryd z Bouillon oraz jego brat Baldwin z Boulogne. Co do cakowitej liczebnoci wojsk tocz si spory, ale historycy uwaaj e nie byo ich wicej ni 4500 konnych i 35 tys. pieszych. Podczas marszu dotykay ich wszelkiego typu potyczki, choroby gd, tak e do Jerozolimy, ktra bya ich celem dotaro ich okoo 1000.

Zofia Drapella, Mity i legendy morskie, Gdask 1972; Edward Porbowicz, Berta z duymi stopami i Rycerz z abdziem, "Lud" 15: 1909

Wbrew powszechnej opinii, koszta, ktre musia ponie rycerz chccy uda si do Ziemi witej aby walczy przeciw agresji Turkw Selduckich, byy olbrzymie. Czsto rycerze zastawiali pod zastaw swoje posiadoci, aby mc zakupi konia i uzbrojenie oraz aby zaopatrzy si w wikt na podr i zapewni sobie transport do Ziemi witej. Pierwsze krucjaty nie byy w adnym stopniu nastawione na zdobycze ekonomiczne, lecz stawiay za swj gwny cel odbicie z rk najedcw Ziemi witej, ktra bya symbolem wczesnej kultury Zachodu. Zarwno rycerstwo jak i chopstwo wyruszyo, z wielu zaktkw Europy Zachodniej, ldem i drog morsk ku Jerozolimie by ostatecznie zdoby j w dniu 15 lipca 1099 roku, ustanawiajc Krlestwo Jerozolimskie wraz z innymi chrzecijaskimi pastwami krzyowymi4. Francuski naoczny wiadek tamtych wydarze Raymond z Aquileres tak opisa t jatk: Stosy rk, ng i gw wida byo na ulicach miasta. W wityni Salomona i jej przedsionku jedcy brodzili we krwi po kolana. To by wspaniay sd boy. To miejsce powinno si wypeni krwi niewiernych bo dugo znosio ich blunierstwa. Z tej krucjaty jest jeszcze jedno zdarzenie warte wspomnienia. Antiochia w Bizancjum. W padzierniku 1097 krzyowcy dotarli pod mury Antiochii, ktrej zdobycie

otwierao dalsz drog do Palestyny. Jej oblenie trwao a do czerwca 1098 r. Po zdradzie Firuza, ktry by jednym z dowdcw obrony miasta, Antiochia zostaa zdobyta i spldrowana, a jej mieszkacy wymordowani. W tym czasie atabeg Mosulu Kurbugha, zdoa zjednoczy spore siy Turkw Selduckich i ruszy z potn armi na odsiecz Antiochii. Zagodzeni niemal na mier i skrajnie zdesperowani krzyowcy wydali Kurbudze bitw pod murami miasta. Kurbugha pozwoli krzyowcom spokojnie wyj z miasta i ustawi si w szyku na polu bitwy. Wszyscy krzyowcy walczyli pieszo, gdy ich konie ju dawno pady, co paradoksalnie okazao si ich wielk si. Krzyowcami dowodzi Boemund I, ktry zorganizowa wszystkich krzyowcw w jedn, du, piesz falang, ktra mimo wielkiego osabienia przemaszerowaa przez pole bitwy i szybko zdobya obz Kurbughi. Poar obozu wywoa panik wrd Turkw i ich odwrt, mimo e wci mogli wygra bitw. Starcie spowodowao jednak u krzyowcw ogromne straty zostali w niej wybici niemal wszyscy Normanowie, ktrzy stanowili czoo pieszej falangi. Istotn rol w bitwie odegraa wita Wcznia odnaleziona w katedrze antiocheskiej i uznana za Znak Boy sprzyjajcy krzyowcom. Niektre zapiski mwi e na laskim Zamku ju w roku 1108
4

Karen Armstrong: Holy War: The Crusades and Their Impact on Today's World

pojawili si jacy zakonnicy, jednak nikt nie wie z jakiego konwentu byli, a na pewno nie mogli to by zakonnicy regularni. Czy roku paskiego 1097 wtedy 16/17 letni modzian, Peter, nie uciek z krzyowcami ? Informacje docieray do niego znacznie szybciej ni do reszty kraju poprzez koligacje i kontakty we Francji. O jego modzieczym okresie nie wiemy nic, a przynajmniej kroniki nie wspominaj, a do roku 1114 w ktrym to zawiera zwizek maeski. ona jego Maria bya ksiniczk rusk; adne jednak ze wczesnych rde nie podaje imienia ani dzielnicy jej ojca. Dopiero Kronika wielkopolska nazywa j ciotk Wadysawa II, co za ni powtrzy Jan Dugosz. W tym ujciu byaby ona crk wielkiego ksicia kijowskiego witopeka II, matk bowiem Wadysawa II bya inna crka tego ksicia, Zbysawa. Z kolei Kronika o Piotrze za ojca Marii uznaa porwanego przez Piotra Wostowica ksicia Woodara. Wszystko to byy widoczne domysy; Kraszewski prbowa je pogodzi, kac crce witopeka wychowywa si na dworze Woodara (opowie dziada na pocztku ksiki), cho naprawd midzy tymi ksitami przyjani nie byo. Porednie, ale prowadzce do wyjanienia sprawy informacje przynosi opowiadanie ksinej Salomei Bolesawowej, zapisane przez mnichw z Zwiefalten. Wedug tego opowiadania Maria Piotrowa miaa matk Greczynk wysokiego rodu; z Greczynk za, Teofano Musaloniss, oeni si ksi czernihowski Oleg witosawicz, a witopek nie mia ony z Bizancjum. Za Piotra wyda Mari jeszcze jej ojciec kiedy ten, wysany w swaty przez innego polskiego monowadc, sam si o ni owiadczy. Przyjcie go za zicia, a przedtem zdobycie przez niego uczucia ksiniczki, musi wiadczy o ogadzie i elegancji Wostowica, nabytych zapewne na dworze; znw wic nie ma racji Kraszewski, nie wiadomo czemu piszc o nim jako o prostaku, ktry tylko ze wstrtem kad wytworne szaty5. Tak pisa profesor Janusz Bieniak, jednak naszym zdaniem jest wielka rnica pomidzy prostakiem a czowiekiem prostym, ktrym umiowa prostot i takim te widzia go Kraszewski. Z reszt Salomea, ona Bolesawa II Krzywoustego, nigdy nie darzya Piotra sympati, a wrcz mona by powiedzie e go nienawidzia ale to ju troszeczk pniejsza historia. Wiemy e by bardzo bliski sercu Bolesawa, ktrego jak wszystkie znaki wskazuj by prawie rwienikiem (starszy od Bolesawa o 6 lat). Bolesaw urodzi si 20 sierpnia 1086

Przedmowa napisana przez profesora Janusza Bieniaka do powieci Kraszewskiego Historia prawdziwa o Petrku Wacie, palatynie, ktrego zwano Duninem.

roku. Roczniki nic nie mwi o koligacjach pomidzy tymi dwoma modzianami ale jest jednak legenda. Legenda ta zachowaa si w opowiadaniach ludowych na ly. Bolesaw polowa pewnego razu ze swoj druyn w lasach laskich. cigajc konno wspaniaego jelenia, oddali si od swoich dworzan. Nagle jele jakby si zapad pod ziemi. Zza ogromnego drzewa wyszed wielki niedwied. Krl by prawie bezbronny, w koczanie nie mia ju strza a i oszczep cisn za jeleniem. Mia tylko n myliwski. Mnie jednak stawi czoa niedwiedziowi. Zwarli si w ucisku. Niedwiedzia apa zrania twarz krlewsk. Krl te zadawa ciosy, ale z chwil sab coraz bardziej. Niemal w ostatniej chwili, gdy ju bestia braa gr nad czowiekiem nadbieg z odsiecz Piotr Wostowic, ktry rwnie polowa w okolicy. Nie wiedzc komu Piotr udziela pomocy, z oszczepem w rku rzuci si na zwierz. Niedwied zama oszczep jak gazk i dopad nowego wroga. Piotr, mocno poraniony odnis jednak zwycistwo, zadajc niedwiedziowi noem kilka ciosw, z ktrych jeden okaza si miertelny. Dugo leczy si Piotr z ran. Rana Bolesawa bya mniej grona, ale blizna pozostaa, na zawsze wykrzywiajc mu twarz. Piotr Wostowic na wieczn pamitk tego zdarzenia rozkaza wyku z miejscowego granitu posta niedwiedzia ze ladami ciosw noa na piersi i ustawi go w miejscu zdarzenia niedaleko wsi Strzegomiany, gdzie zosta odnaleziony w dzisiejszych czasach i przeniesiony na gr l. Uratowanie ycia Bolesawowi tumaczyoby dlaczego w roku 1114 po mierci swojej pierwszej ony Zbysawy, kiedy to Bolesaw wysa Petrka w swaty do Mari, a ten wrci z Mari ale jako wasn on, nie skoczyo si mierci dla Wosta. Bolesaw poszuka sobie innej ony, z ktr na pocztku 1115 roku zawar zwizek maeski. Ni wanie bya Salomea z Bergu (1093/110127 lipca 1144) crka Henryka von Berg-Schelklingena, hrabiego Bergu. Zawarcie maestwa nastpio w styczniu lub lutym. Maria by podyktowany wczesn sytuacj polityczn. Zosta zawarty przy okazji podpisania pokoju midzy Polsk a Czechami. Salomea pochodzia z potnej i wpywowej rodziny ksicej6. Postanowienia soboru z Clermont szybko i chtnie zostay zinterpretowane jako walka z pogastwem w ogle. Taka interpretacja trafia na szczeglnie podatny grunt na ziemiach polskich. Zamiast uciliwej i bardzo kosztownej peregrynacji do Ziemi witej, mona byo zorganizowa tak sam, jeli idzie o korzyci religijne, krucjat przeciwko najbliszym
6

O. Balzer wskazuje, e maestwo z Salome zostao zawarte najpniej w 1113. O. Balzer: Genealogia Piastw. Ss. 122-123. , K. Maleczyski natomiast, e maria ten nastpi na przeomie marca/lipca 1115. K. Maleczyski: Bolesaw III Krzywousty. S. 313. K. Jasiski opowiada si za J. Bieniakiem, ktry wskazuje, e zalubiny Bolesawa z Salome nastpiy w pierwszych dwch miesicach 1115. K. Jasiski: Rodowd pierwszych Piastw. Ss. 190-191.

pogaskim ssiadom: Prusom, Jadwingom, Litwinom, Pomorzanom i Sowianom Poabskim. Dawao to, poza cakowitym odpuszczeniem grzechw, bardzo wymierne korzyci terytorialne, materialne i polityczne. Pierwszym, ktry podj takie dziaania, by ju Bolesaw Krzywousty. Zaj ziemie Pomorzan. Z kroniki Galla Anonima dowiadujemy si, jakich to wielkich, cudownych i bohaterskich czynw dokonyway pobone hufce ksicia Bolesawa w krwawych i licznych walkach ze stawiajcymi opr, z ich wrodzonej przewrotnoci, Pomorzanami. Wyprawa odbywaa si z penym zachowaniem rytuaw towarzyszcych wyprawom krzyowym: msze przed bitwami, powszechne przystpowanie do komunii witej, procesje z obnoszeniem w obozie krzya. Na l przybyli mnisi z Arrovaise we Flandrii gdzie opactwo macierzyste powstao w 1090 roku, a swoich braci do zakadania filii mogo skierowa dopiero za rzdw opata Gerwazego (1121-1147)7. Jednak niedugo tutaj przebywali. Ze wzgldu na trudne warunki atmosferyczne i specyficzny mikroklimat ly, najpierw zostali przeniesieni do Palatium Piotra Wostowica w Grce, a nastpnie przed 1148 r. przenieli si do Wrocawia na Wysp Piaskow, gdzie w bardzo szybkim czasie stali si jedn z gwnych instytucji, a wpywy jakie osignli na dworze ksicym i diecezji wrocawskiej, byy przyczyn tego, i opactwo wyroso na potn jednostk, znaczeniem swym wykraczajc poza Wrocaw i dzielnic lsk. Bulla papiea Celestyna III z 9 kwietnia 1193 zatwierdzia Zakonnikom Regularnym posiado opactwa NMP na Piasku. Bulla ta stwierdza, e opactwo otrzymao od Piotra dziesiciny z posiadoci, ktre prawnie odziedziczy po ojcu i dziadku. Tak wic co najmniej od dwch pokole przodkowie Piotra mieli majtnoci w okolicach Wrocawia, na ly. Ta sama bulla stwierdza: Anno domini 1090 fundata est ecclesia beatae Virginis in Arena Wratislaviae a Petro comite Corek et consecrata a Petro Wratislaviensi episcopo octavo, praesente Vladislao duce Poloniae et uxore eius Agnete, Henrici quarti imperatoris filia et Maria Wlosconissa Petri comitis uxore et Swentoslao filio eius Roku paskiego 1090 ufundowany zosta koci NMP na Piasku we Wrocawiu przez komesa Piotra Korka i konsekrowany przez Piotra, smego biskupa wrocawskiego, w obecnoci Wadysawa [II Wygnaca dop. Ap], ksicia Polski i ony jego Agnieszki, crki cesarza Henryka IV i Marii Wloskonissy, ony komesa Piotra, i jego syna witosawa
7

L. MILIS. Lordre des chanoines reguliers dArrouaise. Brugge 1969 s. 93n.

Informacj t powtrzya dokadnie Kronika o Piotrze, spisana na pocztku XVI w. w klasztorze w. Wincentego na Obinie, przy czym wyranie zaznaczono pochodzenie przekazu z archiwaliw opactwa NMP. Falsyfikat klasztoru na Piasku sporzdzony w XIV w. wzgldnie na pocztku XV, wystawiony rzekomo przez Henryka Brodatego i opatrzony dat 1209 r. czy wiadomo o konsekracji ze spraw nadania opactwu posiadoci we Wrocawiu, ktra per Petirkonem Wlast [...] et suos fratrem in fundacione ecclesie seu monasterii [...] fuerat collata [...] et per Petrum pontificem egregium Wratislaviensis ecclesie octavum in consecratione ecclesie supradicte confirmata. Patrzc na te zapisy mam nieodpart ch powiedzie e to nie Piotr Wostowic by fundatorem a jego ojciec Petrikonem Wlast, przecie komes Piotr Wostowic w AD 1090 mia 10 lat. Jednak mog si myli. Gdy pisana bya bulla, komes ju dawno nie y bo zmar Roku Paskiego 1153. O wiele obszerniejsz relacj przyniosa nam Kronika opatw klasztoru NMP: ut colligitur ex actis et productis in causa Vortret nuncupata pro parte monasterii, anno domini MXC. (alibi dicitur MCVIII, et verius videtur) currenti [...] dominus Petrus Wlast cum domina Maria conthorali sua, Swentoslao ac Beatrice filiis suis, nec non cum fratribus suis [...] ecclesiam et monasterium prope Wratislaviam cum prepositura in Gorka [...] fundavit [...] Quam ecclesiam cum prepositura [...] dominus Petrus, Wratislaviensis episcopus VIII [...] in presentia cujusdam L. Ducis Slezie et uxoris sue, filie Henrici quinti imperatoris, et multorum primatum, et nobilium et [...] Petri Wlast, fundatoris et suorum consecravit [...] anno domini MC et decimo, IX. die Januarii. (Roku paskiego 1090 [...] pan Piotr Wast, komes lska, z pani Mari swoj maonk, witosawem i Beatrycze, swoimi dziemi [...] ufundowa koci i klasztor koo Wrocawia z prepozytur w Grce pod wezwaniem NMP i fundacj dotowa [...] pan wrocawski biskup VIII [...] w obecnoci L [tj. Ladysawa czyli Wadysawa] ksicia lska i jego ony, crki cesarza Henryka IV [...] wspomnianego Pana Piotra Wasta fundatora i konsekrowa i uczynion donacj [...] potwierdzi w roku paskim 1110, 9 dnia stycznia)8 Co do obu tekstw, jest wiele wtpliwoci a wrcz powiedziabym nieprawdziwych informacji w nich zawartych. Jedyne co wydaje si prawdziwe to osoba konsekratora i data dzienna 9 stycznia. W latach tych bowiem powstao wiele sprzecznych ze sob pism faszujcych histori. Relacja opata Jodoka informuje nas zarwno o fundacji opactwa we Wrocawiu, jak i prepozytury w Grce pod l, co stanowio zapewne jak reminiscencj
8

Ks. Mieczysaw Kogut laski Klasztor

danych o wczeniejszym opactwie laskim. Causa Vortret, o ktrej wspominaa Kronika, to synny XIV-wieczny spr o pierwszestwo midzy opatami NMP na Piasku i w. Wincentym na Obinie, stanowicy inspiracj bogatej twrczoci obu klasztorw w dziedzinie historiografii i produkcji falsyfikatw. Opat Jodok by zreszt o jego istnieniu dobrze poinformowany, gdy nieco dalej zapisa: Legitur eciam ibidem, quod ipse Petrus comes primo instituit monasterium canonicorum regularium in ipso monte Silencii in quo eciam nonnulli abbates cum fratribus per aliquot annos commorati sunt. Sed propter nimiam distemperantiam aeris in predicto monte, quam ipsi fratres sufferre non poterunt, per ipsum fundatorem translati sunt ad monasterium beate Marie virginis Wratislaviam in arena9. Kady z Was pewnie zada zaraz pytanie po co? W jakim celu? bo ja takie musiaem zada. Po wielu dniach poszukiwa znalazem ten cel w artykule Beaty Maciejewskiej z 23 grudnia 1999 roku. Celem tym byo zajcie miejsca zaraz po biskupie wrocawskim na wszystkich uroczystociach. Ot zgodnie z dobrymi obyczajami pierwszestwo po biskupie wrocawskim na wszystkich uroczystociach powinien zaj Opat najstarszego wrocawskiego zakonu. Pycha opatw dwch najwikszych zakonw, obydwa fundacji

Piotra Wosta Zakonnikw Regularnych i Benedyktynw z Obina posuna ich do kamstw ktry to zakon by pierwszy we Wrocawiu, a nawet do przepychanek i bijatyk. Rok 1117 jest jednym z wanych dat w yciu Piotra. W tym roku zostaje on mianowany comes palatium. W Polsce nazwa komes (palatyn) w dokumentach pojawia si w XII wieku wskutek przejmowania zachodnich zwyczajw i tytulatury. Kontakt z Zachodem dotyczy przede wszystkim rodziny ksicej i najbliszych jej wsppracownikw. Pierwotnie komesami nazywano panw lennych (monowadcw), w okresie feudalnym zarzdcw okrgw grodowych. Jako urzdnicy krlewscy zarzdzali grodem, pilnowali poboru podatkw, na swoim terenie sprawowali wadz sdownicz i dowodzili wojskiem. Z racji pooenia okrgu komesi nie byli rwni sobie - komesi stolicy i obszarw bardziej strategicznych zazwyczaj byli wybierani spord bardziej zaufanych ludzi i mieli czstszy kontakt z wadc. Czciej te ruszali na wojn, a z rnych przyczyn nie idc sami musieli wyznacza zastpc do spraw wojennych. Z nich mona wywodzi funkcj wojewody. Funkcja komesa czsto bya dziedziczona, a po jej zakoczeniu (np. nie byo potomka mskiego) tytu pozostawa i stawa si dziedziczny - w efekcie czego pojawili si komesi tytularni.
9

SRS t. II s. 163-164; por. Spominki wrocawskie, not. z dat 1170. MPH T. III s. 733-734.

Wg Romana Grodeckiego na przeomie XII i XIII w. na caym obszarze wadztwa jednego ksicia (krla) mg by tylko jeden komes nadworny. Na tym tle doszo do konfliktu midzy Goworkiem, a wojewod Mikoajem. Wtedy komes nadworny zarzdza urzdami, mianowa i odwoywa w imieniu krla rnych urzdnikw, wic stanowisko byo znaczne, ale i niepopularne bowiem zyskujc przychylno nielicznych mianowanych rwnoczenie zyskiwao si niepomiernie wicej wrogw wrd tych pominitych. Znamienny jest tu przykad Sieciecha comesa palacii Wadysawa Hermana. Wg Galla Anonima rozdawa on urzdy w caym pastwie swoim krewnym oraz pochlebcom nawet spoza warstwy monych. Faktycznie palatyn rzdzi Ksistwem; bi wasn monet; by pierwszym opiekunem Bolesawa Krzywoustego. Wadysaw popad w zaleno od swojego stronnika, ktremu by moe zawdzicza wyniesienie na tron. W dziaalnoci Sieciecha niema rol odgryway takie cechy jak - ambicja, dza wadzy i ch wzbogacenia si. Dla osignicia swych celw palatyn potrafi uy gwatownych rodkw, majcych da mu moliwo dugotrwaej wadzy w kraju. Piotr uzyska tytu po buncie komesa ksicego Skarbimira z rodu Adwacw. Bunt ten historycy wi niekiedy z ustaw sukcesyjn Krzywoustego. Problem z zasad dziedziczenia pojawi si w 1115 roku, kiedy urodzi si Leszek, pierwszy syn Krzywoustego z drugiego maestwa. Skarbimir mia by przeciwny statutowym regulacjom spraw dziedziczenia i uwaa, e o wyborze nastpcy tronu powinna decydowa elita monowadztwa. Prawdopodobnie odmwi zoenia przysigi na wierno postanowieniom ustawy, co doprowadzio do usunicia go z urzdu. Palatyn mia wtedy rozpocz wojn z ksiciem. Nie uzyska w niej sojusznikw i zosta pokonany. Takie tumaczenie ta buntu jest jedynie hipotez ze wzgldu na brak materiaw rdowych10. Nastpna wan dat w yciu komesa by rok 1121 (lub 1122) utrwalony w wielu kronikach polskich i rosyjskich. Najpeniej opisuje t sytuacj Wincenty Kadubek a potem na tej podstawie opisuje j Jzef Ignacy Kraszewski w swojej powieci o Petrku Wacie. Chodzi o porwanie Woodara dokonane przez komesa Wostowica O historii porwania dowiadujemy si z dwch rde Kroniki Wincentego Kadubka ktre tu zacytowane zostay obszernie i anegdotycznie o tym rwnie Herbord, Dialogus de Vita S. Ottonis Babenbergensis II
10

http://pl.wikipedia.org/wiki/Skarbimir_z_rodu_Awda%C5%84c%C3%B3w

Piotr Wostowic wza wahania nie zrywa, nie rozcina, lecz go zbawiennie rozwizuje! Z dobrym rozeznaniem rzecze powiedzia mdrzec: Mdro na ulicach woa. Najatwiej za czowiekowi pozna drog roztropnoci, gdy czowiek wpierw pozna samego siebie. Jeeli bowiem dwoje jest w czowieku, mianowicie dusza i ciao, na c jest dusza? By daa myl mdr. Na c ciao? By byo rydwanem cnt. Zniszcz jedno lub drugie, zabijesz czowieka. Ktokolwiek wiec polega jedynie na siach ciaa, bd na przebiegoci, a nie liczy na siy, takiego poczytuj nie tyle za uomnego, ile w ogle mam go za nic. Bo nie wystarczy do lotu jedno skrzydo bez drugiego, ani nie przyda si jedno koo u wozu bez pozostaego. Dopki pie stoi, nie pora zajmowa si gazkami, bo tyle to atwe, ile mao poyteczne. Raczej do korzenia naley przyoy siekier, od samej gowy buntu zacz trzeba. Gdy rdo wyschnie, snadniej zamieraj strumyki. W samego tedy, w samego Woodara przede wszystkim uderzy naley! I aczkolwiek trudno [wykonania] naszego pomysu wyda si nieprzezwycialna, gdy [ju] we drzwiach ryk lww si rozlega wielu wszak z naszych przekupi on ju podarkami to jednak mona ywi nadziej na zbawienne wyjcie nawet z najtrudniejszych [opresji]. Dzielno bowiem znajduje na bezdroach nie tylko ciek, nie tylko drog ba, krlewski gociniec ciele si wszdzie przed odwag. Wol wic, eby si nam nie powiodo, ni ebymy nie mieli dowiadczy dzielnoci. Bo szczegln chlub dzielnoci jest dobrowolnie wyj a na spotkanie mierci". Przeto [Piotr], dobrawszy sobie may, lecz wyborowy zastp swoich, wkracza na Ru. Udaje zbiega. Mwi, e srogo ksicia jest dla nie do zniesienia. Skary si na ukrzywdzenie. Zapewnia, e dla dzielnego ma milsze s udrki wygnania ni domowe rozkosze. Raduje si Woodar, e uzyska siln pomoc tak znacznego ma. Raduj si rwnie jego ludzie, i jak gdyby z boskiego natchnienia przysano im sprzymierzeca w osobie tak walecznego towarzysza broni. Przepad mwi Bolesaw, przepadli Lechici!" A poniewa chwa wadcw jest tai spraw11, Piotr nikomu ze swoich przed czasem nie odkrywa zamiaru; gdy za cigle wypytywali go o przyczyn wygnania, odpowiedzia:

11

Parafraza przysowia Salomona, Ksiga Przysw 25, 2: Chwa Bo rzecz tai chwa krlw rzecz bada". W tekcie: gloria principum est celare verbum. Wadca jest wic dla siebie bezwzgldnym autorytetem moralnym. Balzer, I, s. 395: Zda si, jakbymy tu syszeli pniejszego Macchiavella".

Ani pd bdzie ywotny, ani pomys przydatny, skoro wyjdzie na jaw przed czasem". Ptak ni bezpiecznie, ni dobrze na modych wzlatuje skrzydach; Po c Ikara lot ja naladowa bym mia?12 Rwnoczenie wic i zamiar wyjawia, i do dziea przystpuje 13. Od razu podczas uczty chwyta Woodara, wywleka za wosy, obala na ziemi, obalonego wie, zwizanego porywa jak orze koguta, szerzc wielk rze kurczt, ktrych wiele szukao schronienia pod pokrzyw zamiast pod matczynymi skrzydami. Przybranego jednak w strj ksicy [winia] ofiarowuje Bolesawowi jako znakomity dar i powinno. Tak oto odcina gow buntu, tak z naraeniem wasnego ycia zdobywa bezpieczestwo ojczyzny, tak zapewnia Bolesawowi spokj w caym krlestwie. A Bolesaw, powstawszy, w obliczu senatu z wdzicznoci serdecznie go obj. Ofiarowuje [te] i naprasza si nawet z najwyszymi dostojestwami, ktrych on nie przyjmuje, raz dlatego, e wielkodusznoci nie mona zjedna sobie choby przez co najwikszego, po wtre, aby si nie zdawao, e szuka nagrody, nie bohaterstwa. Zgodnie z tym co pisze Wincenty Kadubek z okupu Piotr nie wzi nic, natomiast za czyn ten zosta hojnie wynagrodzony przez Bolesawa Krzywoustego, a byo tego wiele. Bogate opola na granicy Maopolski i Mazowsza, midzy doln Pilic i Radomk, woci z orodkiem w Ksiu Wielkim, w okolicach Brzenicy (dzisiejszy Jdrzejw) i Miechowa, przeznaczonych z czasem na wiano dla Beatryczy i Jaksy. Operacja ta umoliwia Bolesawowi Krzywoustemu marsz na Pomorze. W 1121 ksita pomorscy Warcisaw I i witopeek zostali pokonani przez wojw Bolesawa w bitwie pod Niekadzem koo Gryfic. Jak gosz podania pomimo wielu pochwa za czyn porwania, na Piotra wpyna skarga do Legata Papieskiego w Polsce, ktrym w tym czasie by Idzi (Gilles) z Tuskulum, [take Idzi z Tusculum oraz Gilles z Parya] (ur. ok. 1080, zm. ok. 1140) kardyna - biskup Tusculum najpniej od marca 1123 roku. Pochodzi z Toucy i zosta najpierw diakonem w Paryu (std przydomek de Paris), a nastpnie benedyktynem w Cluny (w 1119). W latach 20. XII wieku dziaa jako legat papieski w Polsce i na Wgrzech. Dokadny okres jego legacji, z uwagi na brak oryginalnych dokumentw, jest niepewny. Proponuje si lata 1123-24 lub 1125-27 14, najprawdopodobniej 112615. W wystawionym przez niego dokumencie datowanym na rok

12 13

Dystych pira autora: Non bene non tute teneris avis evolat alis | Icarium per me cur iteretur iter? Czyli e dopiero przystpienie do czynu ujawnio zamiar. Wg Latopisu kijowskiego Woodar Rocisawicz uprowadzony zosta w r.1122, Polnoje sobranije russkich letopisiej, t. II, Moskwa 31962 (cyt. Dalej PSRL), s. 290. 14 Karol Maleczyski, Studia nad dokumentem polskim, Wrocaw 1971, s. 150-169, wraz z cytowan literatur. Autor skania si ku pniejszej dacie. Do niewymienionych przez niego argumentw przemawiajcych za latami 1125-27 mona doda fakt, e we wrzeniu-padzierniku 1123 roku kardyna Gilles jest powiadczony w otoczeniu Kaliksta II w Benewencie (P. Kehr Italia pontificia vol. 8, s. 292 nr 12)

1105 16zawar zapis o Tuchowie (Tucov) posiadoci benedyktynw z Tyca. Ponadto za zgod Bolesawa Krzywoustego i syna Bolesawa oraz biskupa krakowskiego Radosta zatwierdzi posiadoci klasztoru opactwa benedyktynw w Tycu, m.in. takie jak : Biedziedza, Kratowice, Pilzno, Brzostek (Brestek), Klecie (Clececi), Dborzyn (Doborin), Szebnie, i wiosk "Vnochovici" ( Januszkowice?). Jak wie gminna niesie a legenda rozpowszechnia, legat ten za pokut nada Piotrowi wybudowanie 77 kociow. Prawdopodobnie za naciskami Legata Piotr zosta pozbawiony funkcji Palatyna i mniej wicej w tym samym czasie pojawia si w u kronikarzy Palatyn Wszebor tak dziwna posta i nieznana ze przez niektrych lokalizowana jako syn Piotra, a przez niektrych jako osobna osoba. W ksice Kraszewskiego wystpujcy w zupenie innej roli, mianowicie jako palatyn sandomierski, sdziwy ju wiekiem. Jego zwizku rodzinnego z Piotrem nie okrela wprost adne rdo. Tote badacze (i to nie wszyscy) uwaali ich co najwyej za jakich krewnych. Wrd wnukw Wostowica , reformujcego w roku 1193 klasztor w. Wincentego, wystpuje wszake Piotr, ktry nie nalea do synw witosawa. Na podstawie caego szeregu kryteriw trzeba go utosami z Piotrem Wszeborzycem, wojewod kujawskim i fundatorem klasztoru norbertanek w Strzelnie 17 ale tu uwaga Klasztor w Strzelnie jest przypisywany fundacji Piotra Wosta. Piotr ze swojego maestwa z Mari mia trjk dzieci. W wielu opracowaniach jest ich znacznie wicej (sic!) ale to tylko dlatego e badacze nie wzili pod uwag zwyczaju, ktry wprowadzi stary Wost. Nadawania podwjnych imion. Nie jestem w stanie okreli kolejnoci przyjcia na wiat i starszestwa, ale najstarszym wydaje si by Wszebor - jego rosyjskie imi nadane przez Mari - Konstanty. Nastpna bya Beatrice ktrej rosyjskie imi byo Agaphia (po polsku Agata) pniejsza ona Jaksy z Kopanicy i najmodszy Idzi witosaw o ktrym najmniej jest wiadomo jednak obecny na konsekracji kocioa Na Piasku 1149 roku i uwieczniony na tympanonie fundacyjnym. Do Agaphi jeszcze wrcimy bo to ona znajduje si obok Piotra trzymajc opiekuczo rk na oparciu tronu.
15

Krzysztof Skwierczyski: Recepcja idei gregoriaskich w Polsce do pocztku XIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego 2005, s. 284.
16

Data z pewnoci bdna. Dokument ten jest znany jedynie z pniejszych odpisw, zawierajcych na dodatek liczne interpolacje, zob. K. Maleczyski, s. 169
17

Przedmowa napisana przez profesora Janusza Bieniaka do powieci Kraszewskiego Historia prawdziwa o Petrku Wacie, palatynie, ktrego zwano Duninem.

Po mierci Bolesawa Krzywoustego 28 padziernika A.D. 1138, Piotr Wostowic zosta zgodnie z ostatnia wol wadcy, doradc jego najstarszego syna Wadysawa, ktrego siedzib sta si Wrocaw. Jednak tutaj na scen wchodzi ona Wadysawa II Agnieszka, ktra nienawidzia Piotra. Jak opisa j Jzef Ignacy Kraszewski w swojej powieci Historia Prawdziwa o Petrku Wacie, Palatynie, ktrego zwano Duninem w sowach Biskupa Janika: - Wadysaw, pan nasz, nie winie go, do zbytku pono dobry i mikki czek jest, a Agnieszka niewiasta chytra i dumna. Na ze go ona prowadzi, gro nam niepokoje. Biada pastwu, gdzie za niewiasta ster pochwyci! Kraszewski ukazuje j jako osob rzdzc wszelkimi poczynaniami dworu Wadysawa, bez jej wiedzy nie dzieje si nic. Autor sugeruje zdrad maesk, Agnieszki z jej powiernikiem i sug - Dobkiem. A co o niej pisa Kronikarz Jan Dugosz? Jeszcze bardziej podsycia gniew niechtnego skdind ksicia polskiego Wadysawa, Krystyna18 (ktrej ksi Wadysaw zwyk by we wszystkim si radzi, poniewa sama bya na komesa Piotra ciko zagniewana. Pewnego Razu ksia Wadysaw by na polowaniu razem z Piotrem Komesem. Gdy w pocigu za zwierzyn w puszczy obaj oddalili si znacznie od miejsca postoju, zapeniali z trudem burczcy z godu odek lada jak straw z misa upolowanej zwierzyny, a pragnienie gasili lodem i niegiem. Kiedy potem zamierzali obaj dla odpoczynku przespa si na goej ziemi i w przyjacielskiej rozmowie wspominali rozkosze swego posiku i niezbyt mikkiego posania rzek ksia Wadysaw: Sdz e twoja ona, Piotrze, spdzi dzisiejsz noc wygodniej od nas, z opatem ze Strzelna. Komes Piotr, chcc odparowa podobnym artem dowcipne odezwanie ksicia Wadysawa, ktre miao im poprawi humor w ich niezbyt wygodnych warunkach, odrzek do swobodnie: Kto ci wie, czy nie tylko moja z opatem, ale i twoja sodkiego zaywa snu z Dobieszem? By za rycerz Dobiesz kochankiem ksinej Krystyny.

W Ksidze Pitej pod dat rok 1141 (wprawdzie pod imieniem Krystyna) wg. Kronikarza Agnieszka tak podjudzaa ma:

18

kronikarz popenia bd nazywajc Agnieszk, on Wadysawa II Krystyn

Mnie, crk jednego cesarza a siostr drugiego mwia zarczono w modym wieku z Tob nie dla okrojonego i maego dziau ktry Ci pozostawiono, ale w nadziei [zdobycia] caego Krlestwa Polskiego. [Wida] bye [wtedy] potniejszy i bogatszy,- chyba e mego ojca, cesarza, zawioda nadzieja. Oto do jakiej ndzy doprowadzio mnie maestwo z tob. A widz to wyranie, e popadn w jeszcze gorsz ndz wraz z twoimi dziemi, jeeli tymczasem nie powemiesz jaki krokw. Z tego bowiem krlestwa, w ktrym wola umierajcego ojca, starszestwo i znakomite maestwo zawarte ze mn, zostae zepchnity jedynie do czwartej czci. Po uszczupleniu twego ksistwa i rozdzieleniu go miedzy trzech pozostaych braci, ktrzy raczej powinni ci suy i podlega twojej wadzy, ni by na rwni ksitami, zasugujesz jedynie na miano pksicia. Trzem synom zamiast spodziewanego caego Krlestwa Polskiego pozostawisz skromny dzia, nisze urzdy i tytuy. Lepiej bym umara, ni zawieraa tak ndzne maestwo, ktre miao zami wietno mojego rodu. Ocknij si zatem i wyrwij z tego haniebnego pooenia, ktre zostawi trwae Pietno na tobie i twoim potomstwie. Zadaj wszystkich ksistw zajetych przez braci i jeeli uwaasz siga mczyzn, nie za kobiet, zapobiegnij, dopki mona, zarwno twojej jak i mojej, obecnej i przyszej habie. Jeli ci nie skania do tego nasz wsplny los, to niech ci wzruszy wzgld na nasze dzieci, ktre czeka ndzny los, jeeli o nich nie pomylisz Ktry z mczyzn, na takie dictum swojej poowy nie zrobiby tego co ona chce? Ksi Wadysaw postanowi zjednoczy wszystkie dzielnice pod swoim panowaniem i wyda wojn braciom. Piotr w sporze o sukcesj miedzy Wadysawem a modszymi brami, ze wzgldu na interesy pastwa jako powiernik ostatniej woli i testamentu Bolesawa Krzywoustego, opowiedzia si za tymi drugimi. Pogorszyo to znacznie stosunki pomidzy Wadysawem a Piotrem. Jeszcze w roku 1145 kiedy to Wostowic sprowadza i 6 czerwca darowuje opactwu benedyktynw na Obinie relikwie witego Wincentego a na wita Boego Narodzenia zaprasza Wadysawa na lub swojej crki Agaphi z Jaks z Kopanicy (lub Miechowa jak wielu go nazywao)19.

19

"Cronica Petri comitis" (rdo do pne ale opierajce si na pieni Maura z poowy XII w. a wic wspczenie do opisywanych wypadkw) pod dat 1145 pisze i Piotr odda rycerzowi (miles) Jasonowi czy Jaksie crk za on. Kronika Wielkopolska spisana pniej od pieni Maura podaje i 1145 komes Piotr da sw crk take Jaksie tyle i tytuuje si go nie miles a dux Sorabie (ksie serbski). Wydaje si mao prawdopodobne by Piotr Wost wyda w tym samym roku za m 2 crki za ziciw o tym samym imieniu. Bardziej prawdopodobne jest chyba, i pie Maura jako bardziej wspczesna zwaa Jaks rycerzem a ksiciem zosta nieco pniej (1150 - 1157) i kronika wielkopolska zna go ju jako ksicia a nie zwykego rycerza.

Czyn ten w niczym jednak nie zmienia postanowie Wadysawa, ktry pod presj swojej ony i strachu wywoanego nieugit postaw Piotra w sprawach kraju postanawia porwa komesa. Sytuacj t w takich oto sowach opisa Jan Dugosz w swoich kronikach: Zdaniem kobiety istniaa po temu jedyna, dogodna sposobno, gdyby napad Piotra zupenie nieprzygotowanego w cudzym domu. Wydawa bowiem komes Piotr ze Skrzynna swoj crk za ksicia Serbii, Jaks i wyznaczy na uroczystoci weselne miasto Wrocaw, by byo miejsce na przyjcie goci. Zapowiedzia te turnieje z wyznaczon nagrod dla zwycizcw. Dobiesz przybywszy tam z licznym orszakiem, wizi komesa ze Skrzynna, Piotra, ktry przebywa tam jako go bez zabezpieczenia. Zwizanego uprowadza z Wrocawia i dostawia ksiciu Wadysawowi. Przeraziwszy uczestnikw uczty, psuje uroczysto weseln. Dugo ociga si Wadysaw z przedsiwziciem jakich surowszych krokw przeciw niemu. Wstrzymyway go niewinno ma i pami o jego zasugach wobec niego, ojca i ojczyzny. Ksizna Krystyna bojc si, by z litoci nie uwolni uwizionego Piotra, nie tylko probami i radami, ale grobami i przysigami, e go opuci, gdyby pozwoli, eby zhabienie jej czci przez Potra uszo bezkarnie, nakonia ma do wydania na mki najlepszego, dobrze zasuonego rycerza. Posano oprawcw, ktrzy obcinaj Piotrowi jzyk i olepiaj go na obydwa oczy. Tak wic przez zo kobiec ukarano za rzekom zdrad ma znanego z wybitnych czynw i zasug. Pozbawiono go mowy i wzroku i w niegodziwy sposb wywarto na nim zemst. Pisarze polscy przypisuj jedynie jemu t zasug, e zostay upamitnione jego niezwyka uczciwo i cnota. Za miosierdziem Boga, dla Ktrego dokona tylu zbonych czynw w cudowny sposb odzyska pena wadz wzroku [oraz] zdolno swobodnego mwienia dziki przywrceniu jzyka. 20 Po wykonaniu wyroku w kraju zaczo wrze. Wojna domowa bya nieunikniona. Wielu stronnikw Wostowica przeszo na stron modszych braci. Dodatkowym problemem byo udanie si wygnanego Piotra Wostowica na Ru, gdzie palatyn skutecznie zniechci miejscowych ksit do polityki swojego byego wadcy (przy czym nie musia si stara zbyt intensywnie, gdy Kijw w tym czasie rwnie przeywa przesilenie polityczne).Na pocztku 1146 Wadysaw ostatecznie zerwa wszelkie ukady z juniorami decydujc si bez posikw ze wschodu na rozpraw z brami. Pocztkowo wydawao si, e zwycistwo Wadysawa to tylko kwestia czasu, gdy seniorowi udao si bez przeszkd zaj Mazowsze i zmusi Bolesawa i Mieszka do wycofania si do obronnego Poznania. Tam
20

O cudownym uleczeniu Piotra pisze tylko jeden z rkopisw Kron. Wielk,. MPH n. s., t. VIII s.50. Susznie zauwaono e relacje o Piotrze w kronikach (gwnie w Kronice Piotra) s wzorowane na hagiografii.

niespodziewanie doszo do klski najstarszego syna Krzywoustego. Przyczyn tego stanu rzeczy naley upatrywa w nie najlepszym zabezpieczeniu pozostaych dzielnic, gdzie wybuch bunt monych nie zgadzajcych si na polityk Wadysawa. Po stronie rebeliantw szybko rosncych w si opowiedzia si rwnie koci z metropolit gnienieskim Jakubem ze nina, ktry wobec odmowy seniora zakoczenia konfliktu naoy na Wadysawa ekskomunik, co dodatkowo spowodowao powikszenie szeregw niezadowolonych. Klsk w kocu przypiecztowa wypad ksit oblonych w Poznaniu skoordynowany z podobn akcj zaczajonych wok grodu oddziaw wiernych juniorom, co tym bardziej wystawia niepochlebn opini ludziom skupionym wok Wadysawa, e dali si zaskoczy. Senior musia ratowa si ucieczk za granic, wkrtce zreszt doczya do niego ona Agnieszka z synami, bezskutecznie prbujca obroni Krakw. W ten sposb sukces juniorw by peny, a Wadysaw znalaz si na asce ssiadw. Ostatecznie Wadysaw zosta pokonany i musia uchodzi z Polski, std jego przydomek "Wygnaniec". Jego synowie dopiero 4 lata po jego mierci uzyskali moliwo powrotu do Polski i odzyskania dziedzictwa ojca. Czujc dalej nienawi do rodu Wostowicw doprowadzili do migracji abdziw do Maopolski i jeszcze dalej w gb Rzeczypospolitej. Piotr czujc intencje modych Wadysawowiczw, dobra dziedziczne swego rodu w rejonie ly, przekaza we wadanie augustianw z Wyspy Piaskowej we Wrocawiu. To oni prawie przez 700 lat zarzdzali miasteczkami i wioskami wok witej gry Sowian. Do dzisiaj ich symbol AR - ARENA - Piasek, mona spotka na wielu budowlach w Sobtce i okolicach. W roku 1810, po sekularyzacji zakonu, majtek jego zosta wasnoci zarzdu dbr krlewskich i czciowo wasnoci prywatn. Po wygnaniu seniora przez modszych braci, Piotr zosta przywrcony do ask i odzyska majtek, ale wiek i kalectwo nie pozwalay mu na dziaalno polityczn. Powrci do Wrocawia gdzie po mierci swojej ukochanej ony Marii w roku 1150 ukry si w opactwie benedyktynw. Piotr zmar 16 lub 17 kwietnia 1153 roku i zosta pochowany obok swojej ony w opactwie benedyktynw na Obinie, w kociele witego Wincentego . Takiego to wielkiego czowieka i Polaka upamitni Jan Matejko umieszczajc go na tronie odzianego w krlewskie, czerwono-zote szaty.

Agaphia - Beatrycze

Rysunek 5 Agaphia - Beatrycze

O crce Piotra Wostowica wiemy bardzo mao. W zapiskach jest ona zwizana bezporednio z Jaks z Kopanicy bo to wanie ich lub pod Rokiem Paskim 1145 zapisali kronikarze. Znajduje si ona wraz z mem rwnie na tympanonie fundacyjnym pozostaym po zburzonym przez niemieckich protestantw w roku 1529 Opactwie na Obinie.

Rysunek 6 Tympanon fundacyjny opactwa na Obinie z przedstawieniem Chrystusa w mandorli; po prawej klcz Jaksa i jego ona Agaphia. Tympanon znajduje si w Muzeum Architektury we Wrocawiu.

Z naszych poszukiwa wynika e prawdopodobn data jej narodzin jest rok 1125, kiedy to Piotr powrci z podry pokutnej do klasztoru witego Idziego w Saint Gilles we Francji. Tam te swoj pielgrzymk odby Wadysaw Herman, dziki ktrej to w cudowny sposb mia narodzi si Bolesaw Krzywousty, a cae to zdarzenie opisa Gall Anonim. Dlaczego uwaamy e to Agaphia a nie Maria, ona Piotra znajduje si na obrazie? Koci Notre Dame na wrocawskim Piasku i klasztor cystersw w Brzenicy byy prawdopodobnie konsekrowane w tym samym 1149 roku, by moe w tym samym czasie. Maria wraz z Idzim znajduje si na tympanonie fundacyjnym kocioa na Piasku i w zwizku z tym prawdopodobnie nie moga przez to uczestniczy w uroczystociach zwizanych z cystersami (a Piotr nie mg uczestniczy w uroczystociach we Wrocawiu, dlatego go nie ma na tympanonie, chocia koci zosta wybudowany na jego terenach). To wanie m Agaphi, zdaje si by spadkobierc komesa, Jaksa z Kopanicy kontynuowa dzieo Piotra a wic Agaphia bya wan postaci. Taki to zapewne by zamys Matejki. Do tej postaci moga pozowa crka malarza, Helena, ktra to wysza za m za ucznia Matejki, malarza Jzefa Unierzyskiego.

Rysunek 7 Fragment obrazu Matejki - Portret Czworo dzieci (fragment) z wstawionym fragmentem obrazu o Piotrze Wocie. Po lewej Helena, w rodku nasza Beatrycze. 1879. Olej na desce mahoniowej. 149 x 209 cm. Lwowska Galeria Sztuki.

Rysunek 8 Helena Matejko z krogulcem 1882-1883. TUiR Warta S.A.

Rycerz Roger i Wszebor

Rysunek 9 Roger trzyma na ramieniu miecz Piotra

Na dowdc stray Piotra Wostowica, Rogera, rycerza z Flandrii natknlimy si Kronice Maura Stanisawa Helsztyskiego wydanej nakadem Naszej Ksigarni w 1973 roku. Jego obecno w yciu Piotra zaznacza rwnie Marek Cetwiski w RYCERSTWO LSKIE
DO KOCA XIII w. BIOGRAMY I RODOWODY wydane przez ZAKAD NARODOWY IM.

OSSOLISKICH WYDAWNICTWO POLSKIEJ AKADEMII NAUK 1982 Cronica Petri comitis podaje wiadomoci o pokrewiestwie Mykory" z Rogerem, dowdc druyny Piotra (A. 32). i dalej Niewykluczone wic, e powyej cytowane wiadomoci o wizach krwi czcych Piotra, Rogera, Mikor i jego bratanka oraz Piotra i abpa Jana znajdoway si ju w XIII-wiecznym utworze wykorzystanym przez piszcego w pocz. XVI w. autora kroniki. Tak wiernych rycerzy, jakim by Roger, Piotr nie mia wielu. To wanie Roger, zosta porwany wraz z Piotrem i jego synem Idzim przez marszaka dworu Wadysawa II potem nazwanego Wygnacem, podburzonego przeciw komesowi przez swoj maonk, niemieck ksiniczk z Babenbergu, Agnieszk. Na obrazie widzimy mczyzn nioscego nietypowy

jak na tamte czasy (i chyba na kade czasy) miecz z dziwnym jelcem. Jelec ten przypomina japoskie sztylety sai. Po sprawdzeniu w wielu katalogach typw mieczy uywanych w redniowieczu nie znalelimy podobnego. Czyby Matejko a tak daleko odbieg od rzeczywistoci czy moe chcia co przez ten miecz przekaza? Po bliszym przyjrzeniu si temu co niesie ten mczyzna na ramieniu zobaczylimy e miecz ten jest owinity w pas (nie przypity do pasa w typowy sposb noszenia przez rycerzy) a jego jelec przypomina abdzi szyj. Wniosek by jeden. Piotr nie ma przypitego miecza, a wic ten miecz z abdzi szyj jest Piotrowy, a zbrojnym ramieniem Piotra by wanie Roger. Obok niego z dumnie podniesion gow stoi rycerz trzymajcy proporzec z biaym abdziem, na czerwonym tle, herbem rodu Duninw, za ktrego protoplast uwaa si Piotra Wostowica. Herby szlacheckie i rodowe otrzymywao si po mieczu, a wic ze strony ojca. Mczyzn rycerzem, ktry tak dumnie dziery swj herb rodowy jest najstarszy syn Piotra, Wszebor ktrego Maria nazywaa Konstantym.

Biskup Janik

Rysunek 10 Biskup Jan Gryfita

Biskup Jan Gryfita, prawdopodobnie powinowaty Piotra Wostowica, potocznie zwany Janikiem, jako wieo upieczony arcybiskup Gnienieski osobicie dokona konsekracji klasztoru i podnis go do rangi Opactwa w Brzenicy. On te razem ze swoim bratem Klemensem byli wspfundatorami tego opactwa. To wanie jego kltwa, ktr rzuci na ksicia Wadysawa Wygnaca jeszcze jako biskup Wrocawski pomoga usun Wadysawa z areny politycznej rodkowej Europy XII wieku. W nekrologach opactwa lubiskiego oraz opactwa w. Wincentego we Wrocawiu jego zgon zarejestrowano pod dat dzienn odpowiednio 11 i 12 marca, ale bez podania roku. Po raz ostatni jest on powiadczony jako uczestnik zjazdu jdrzejowskiego pod koniec 1167 roku, na ktrym wraz z biskupem krakowskim Gedk wyda przywilej dla opactwa w Jdrzejowie. Jego nastpca Zdzisaw pojawia si w rdach po raz pierwszy dopiero na wiecu w Gnienie w kwietniu 1177. Jako data mierci Jana wchodz wic w gr lata od 1168 a do 1176/7. Pochowany jest w katedrze gnienieskiej. W materiaach rdowych niewiele jest wzmianek dotyczcych wewntrzkocielnej dziaalnoci arcybiskupa Janika. Z ca pewnoci troszczy si o ugruntowanie oywionego za czasw Jakuba ze nina, kultu w. Wojciecha oraz mienie i dobra archidiecezji gnienieskiej. Dba take o cystersw, ktrych do Polski sprowadzi i ktrzy po Jdrzejowie, osiedlili si take w eknie, co potwierdza, najstarszy zachowany w Polsce dokument fundacyjny datowany na 1153 rok. Dokument ten opatrzony jest pieczci, na ktrej znajduje si podobizna Janika oraz napis Archiepiscopus Polonie.

Budowniczy

Rysunek 11 Budowniczy, opierajcy si o filar wityni

Klasztor w Brzenicy ze wzgldu na swoj wano, chocia by 21 fili macierzystego opactwa w Morimond, otrzyma nazw Morimond Minor, czyli Morimound Mniejszy. Cystersi zaoyli te osad, ktr pniej nazwano (Andreovia) - czyli Droga w. Andrzeja, od ktrej pochodzi nazwa Jdrzejw. Skd nagle Jdrzejw? Ano wanie. Caa historia opactwa w Brzenicy jest powizana z jedna osob. Osob w. Bernarda z Clairvaux. Cystersa i pielgrzyma. T posta omwimy na kocu, bo z ni take jest zwizana historia Piotra. Zaczniemy od jego najlepszego architekta i budowniczego a jednoczenie powiernika i szpiega (jakbymy go nawali w dzisiejszych czasach) bogosawionego Acharda z Clairvaux. Pochodzi on z tej samej miejscowoci we Flandrii co w. Bernard, zmar prawdopodobnie okoo roku 1170 a za swojego ywota wybudowa kilka opactw cysterskich midzy innymi w Himmerod nieopodal Trewiru. To wanie jego posta czy si bezporednio z nadzorowaniem prac w Morimoud Minor i taka te podaje si przyczyn jego wizyt w Polsce. Nazwa Jdrzejw (osada ktr wybudowali cystersi w zamian nazwy Brzenica) pochodzi od imienia jednego z 5 braci w. Bernarda, bogosawionego Andrzeja z Claivaux. To wanie jego drog mieli i cystersi z Jdrzejowa. Szkice do grupy postaci, budowniczego i siedzcych mnichw wykona Matejko w owku na papierze o wymiarach 25 X 19.5 cm wystawione na wystawie rysunkw i szkicw Jana Matejki urzdzonej w setn rocznic urodzin Artysty przez Koo Historykw Sztuki Studentw Uniwersytetu J. Pisudskiego w Warszawie w marcu - kwietniu 1938. Katalog zawiera 17 tablic i 1 ilustracj w tekcie, wydany w Warszawie 1938 r. Pod pozycj 180 na stronie 75 tego katalogu znajdujemy opis :

Poniewa nie widzielimy tych szkicw, nie jestemy w stanie potwierdzi naszych domysw. Na oryginale budowniczy oprcz cyrkla w kolorze zotym, przyciska do piersi rwnie srebrn wgielnic, a w rkawie lewej rki, ktr opiera o jeden z filarw (najbardziej owietlony) w Portalu wityni, wyranie wida twarz postaci z duga brod, i t posta nazwalimy Baphometem, ktremu rzekomo oddawali cze Templariusze w baphomeriach. Portal jest wejciem - zapowiada to co w wityni ma si wydarzy. To - po co si tu przychodzi.

Rysunek 12 Baphomet budowniczego ukryty w rekawie

Pielgrzym i rycerz w paszczu z czerwonym krzyem

Rysunek 13 Pielgrzym i Templariusz

Grupa tych postaci wyranie zostaa oddzielona od wikszoci i usytuowana w prawym dolnym roku kompozycji. Czerwony krzy umieszczony na paszczu mnicha z lewej strony oraz jego opiekuczo nad lecym bezwadnie pielgrzymem (laska pielgrzymia ley nieopodal) wyranie wskazuje na osob tego mnicha. Jest to Templariusz. Zakon ten o penej nazwie Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i wityni Salomona (ac. Fratres Militiae Templi, Pauperes Commilitones Christi Templique Salomonis) zaoony zosta przez 9 rycerzy w Jerozolimie w roku 1118-1119 kiedy Hugo de Payens, rycerz z Szampanii i jego towarzysze: Godfryd de Saint-Omer, Godfryd d'Eygorande, Nicolas de Neuvic, Jean d'Ussel, Jean de Meymac i Pierre d'Orlean zoyli przed Gormondem de Picquigny, patriarch Jerozolimy luby ubstwa, czystoci, posuszestwa i walki za wiar wedug reguy cysterskiej (w. Bernarda z Clairvaux). Rycerze-zakonnicy zobowizali si broni pielgrzymw i chroni szlaki pielgrzymkowe. Wiele jest mitw i legend o tym zakonie wcznie z poczeniem go z legend o witym Graalu i niewyjanionych tajemnic o wielkich skarbach posiadanych przez Templariuszy. Regu dla tego zakonu, ktry wyczy si z cystersw, napisa sam Bernard z Clairvaux. Regua templariuszy pierwotna Regua w tumaczeniu Jakuba Lickiewicza i Ewy Zabrotowicz21

21

Regua wzita ze strony http://www.templariusze.org/artykuly.php?id=245

Rysunek 14 Rkopis Reguy Zakonu Templariuszy

Tu zaczyna si prolog Reguy Templariuszy

1. Najpierw mwimy do wszystkich tych, ktrzy potajemnie gardz wasn wol i z czystym sercem pragn suy Najwyszemu Krlowi jako rycerze oraz z gorliwoci chc nosi na stae ogromnie szlachetn zbroj posuszestwa. I przeto my upominamy was, ktrzy dotychczas wiedlicie ycie wieckich rycerzy, gdzie Jezus Chrystus nie by przyczyn, ale ktre obralicie tylko dla ludzkich wzgldw, bycie podyli za tymi, ktrych Bg wybra z masy wiecznego potpienia i ktrym nakaza przez swoj miosiern ask broni witego Kocioa i abycie piesznie przyczyli si do nich na zawsze. 2. Przede wszystkim, jeli chcielibycie by rycerzami Chrystusa, wybierajc tak wite luby, w swoim wyznaniu wiary musicie zjednoczy czyst pilno i sta wytrwao, ktre s tak wartociowe, tak wite i tak szlachetne, e jeli pozostan nieskaone na zawsze,

zasuycie na obcowanie z mczennikami, ktrzy oddali dusze dla Jezusa Chrystusa. W tym religijnym zakonie umocni si i ody zakon rycerski. To rycerstwo wzgardzio sprawiedliwoci, ktra sama ustala swe obowizki i nie czyni tego, co powinna, czyli nie broni biednych, wdw, sierot i kociow, lecz doprowadza do pldrowania, grabiey i zabijania. Bg dobrze wspdziaa z nami i z naszym Zbawicielem Jezusem Chrystusem. On wysa swoich przyjaci ze witego Miasta Jeruzalem do pogranicza Francji i Burgundii, oni za dla naszego zbawienia i rozprzestrzenienia prawdziwej wiary nie przestaj skada swoich dusz Bogu, tak mile widzianej ofiary. 3. Zatem my w caej radoci i braterstwie, na prob Mistrza Hugona de Payens, przez ktrego wczeniej wymieniony zakon rycerski zosta zaoony ask witego Ducha, zebralimy si w Troyes, przybywajc z rozmaitych prowincji spoza gr, w wito mojego Pana, w. Hilarego, w roku wcielenia Jezusa Chrystusa 1128, w dziewitym roku po zaoeniu wczeniej wspomnianego zakonu rycerskiego. O zachowaniu oraz pocztkach zakonu usyszelimy na zwyczajnym spotkaniu kapituy z ust wyej wymienionego Mistrza, Brata Hugona de Payens; i stosownie do ogranicze naszego rozumienia, pochwalilimy co wydawao nam si dobre i korzystne, a wyrzeklimy si tego, co wydawao si ze. 4. Tego wszystkiego, co miao miejsce na radzie, nie mona rozpowiada i rozgasza. Abymy nie zlekcewayli niczego, lecz rozwayli w mdrej roztropnoci, pozostawilimy to uznaniu naszego czcigodnego ojca lorda Honoriusza i szlachetnego patriarchy Jeruzalem Stefana, ktrzy znaj sprawy Wschodu i Ubogich Rycerzy Chrystusa, za rad zwyczajnego zgromadzenia uchwalilimy to jednogonie. Chocia wielka liczba religijnych ojcw, ktrzy uczestniczyli w radzie pochwalao powag naszych sw, niemniej jednak nie powinnimy pomin milczeniem prawdziwych wyrokw i osdw, ktre oni wypowiedzieli. 5. Przeto ja, Jan Micha (Jean Michel), ktremu powierzono ten boski urzd, dziki asce Boej suyem jako pokorny skryba tego dokumentu z polecenia rady i czcigodnego ojca Bernarda, opata Clairvaux. Imiona ojcw, ktrzy byli obecni na radzie 6. Najpierw by Mateusz, biskup Albano, z Boej aski legat witego Kocioa w Rzymie; R[enaud], arcybiskup Reims; H[enri], arcybiskup Sens; i nastpnie ich sufragani: G[ocelin], biskup Soissons; biskup Parya; biskup Troyes; biskup Orlans; biskup Auxerre; biskup Meaux; biskup Chalons; biskup Laon; biskup Beauvais; opat Vzelay; ktry pniej zosta

mianowany arcybiskupem Lyonu i legatem Kocioa Rzymskiego; opat Citeaux; opat Pontigny; opat Trois- Fontaines; opat St Denis de Reims; opat St-Etienne de Dijon; opat Molesmes; wczeniej wymieniony B[ernard], opat Clairvaux, ktrego sowa wymienieni wczeniej szczodrze chwalili. Take obecni byli: mistrz Aubri de Reims, mistrz Fulcher i inni, ktrych wymienianie byoby mczce. Z innych, ktrych nie wypisano, wydaje si suszne zapewni, e prawd kochaj: hrabia Theobald; hrabia Nevers; Andre de Baudemant. Byli oni na radzie i dziki swej doskonaej pilnej trosce odszukali co byo dobre i zganili, co nie wydawao si suszne. 7. Take obecny by Brat Hugon de Payens, Mistrz Zakonu, z kilkoma brami, ktrych przywiz ze sob. Byli to: Brat Roland, Brat Godefroy i Brat Geoffroi Bisot, Brat Payen de Montdidier, Brat Archambaut de Saint- Amand. Ten to Mistrz Hugon ze swoimi towarzyszami opowiedzia wyej wymienionym ojcom wedle swej pamici o zwyczajach i rytuaach w swych skromnych pocztkach i o tym, ktry powiedzia: Ego principium qui et loquor vobis, co znaczy: "Ja, ktry mwi do was, jestem pocztkiem". 8. Ucieszyo synod, e obrady ktre tam przeprowadzono i rozwaania Pisma w. pilnie dokonane z mdroci mojego pana, Honoriusza, papiea witego Kocioa w Rzymie oraz z mdroci patriarchy Jeruzalem, za zgod kapituy oraz Ubogich Rycerzy Chrystusa wityni ktra znajduje si w Jeruzalem, zostan spisane i nie bd zapomniane, lecz pozostan na stae, tak aby przez uczciwe ycie kady mg doj do swego stwrcy. Miosierdzie Pana [jest sodsze] ni mid; jego aska przypomina oine i pozwala przyj do Niego tym, ktrzy pragn mu suy. Per infinitia seculorum secula. Amen Tu zaczyna si Regua Ubogich Rycerzy wityni 9. Wy, ktrzy wyrzekacie si wasnej woli, wy inni sucy Najwyszemu Krlowi komi i broni, dla zbawienia waszych dusz, przez ustalony czas, starajcie si wszdzie z czystym pragnieniem sucha jutrzni i caego naboestwa wedug prawa kanonicznego i zwyczajw mistrzw zakonnych witego Miasta Jeruzalem. O wy, czcigodni bracia, Bg jest z wami, jeli obiecacie wzgardzi zakamanym wiatem w wiecznej mioci Boga i pogardza pokusami waszych cia: nakarmieni pokarmem Boym, napojeni i poinstruowani przez przykazania Naszego Pana, na koniec Boego naboestwa, nie powinnicie ba si i na bitw, jeli odtd bdziecie nosi tonsur.

10. Jeli jednak jaki brat zostanie wysany w ramach pracy domu i dziea chrzecijastwa na Wschd - co, jak wierzymy, bdzie si zdarzao czsto - i nie moe wysucha Boego naboestwa, powinien zmwi trzynacie "Ojcze Nasz" zamiast jutrzni, siedem "Ojcze Nasz" za kad godzin i dziewi za nieszpory. I my wszyscy nakazujemy mu to robi. Ale ci, ktrzy zostali wysani z takiego powodu i nie mog przyby na godzinki aby wysucha Boego naboestwa, jeli moliwe, nie powinni opuszcza ustalonych godzinek, aby odda Bogu to co mu nalene. Sposb, w jaki naley przyjmowa braci 11. Jeli jakikolwiek wiecki rycerz, lub inny czowiek pragnby opuci mas wiecznego potpienia, porzuci wieckie ycie i wybra wasz ywot we wsplnocie, nie zgadzajcie si przyjmowa go natychmiast, lecz jak powiedzia mj pan, w. Pawe: Probate spiritus si ex Deo sunt, co znaczy: "Wyprbujcie dusz, aby zobaczy, czy pochodzi od Boga". Jeli ten czowiek ma by dopuszczony do towarzystwa braci, niech zostanie mu odczytana Regua, a jeli chce on by gorliwie posuszny nakazom Reguy i jeli Mistrz oraz bracia chc go przyj, niech objawi swoje yczenie przed wszystkimi brami zebranymi w kapitule i zoy swoj prob z czystym sercem.

O ekskomunikowanych rycerzach 12. Jeli wiecie gdzie maj zebra si ekskomunikowani rycerze, nakazujemy wam tam jecha. I jeli ktokolwiek z ziemi za morzem pragnie wstpi tam do zakonu rycerskiego, powinnicie mniej mie na uwadze doczesny zysk ni wieczne zbawienie jego duszy. Nakazujemy, aby by przyjty pod warunkiem, e pojedzie do biskupa tej prowincji i powiadomi go o swym zamiarze. A kiedy biskup wysucha i rozgrzeszy go, powinien go wysa do Mistrza i braci wityni, i jeli jego ycie jest uczciwe i godne ich towarzystwa, jeli wydaje si on Mistrzowi i braciom dobry, niech zostanie litociwie dopuszczony, a jeeli zmar w midzyczasie, wobec udrczenia i mki jakiej dozna niech zostan mu przyznane wszystkie przywileje zakonu rycerskiego nalene Ubogim Rycerzom wityni. 13. W adnych innych okolicznociach bracia wityni nie powinni przebywa w towarzystwie wyranie ekskomunikowanego czowieka, ani bra jego rzeczy; tego

zabraniamy surowo, bo byoby rzecz straszn jeli zostaliby ekskomunikowani, tak jak on. Ale jeli zakazano mu jedynie sucha Boego naboestwa, mona przebywa w jego towarzystwie i wzi jego wasno na cel dobroczynny, za pozwoleniem komandora. O nie przyjmowaniu dzieci 14. Mimo e Regua witych ojcw dopuszcza przyjmowanie dzieci do ycia religijnego, my nie radzimy wam tego czyni. Poniewa ten, ktry pragnie odda swoje dziecko na zawsze do zgromadzenia zakonu rycerskiego, powinien wychowywa je do czasu, gdy bdzie ono zdolne pewnie nosi bro i uwalnia ziemi od wrogw Jezusa Chrystusa. Wtedy pozwlcie matce i ojcu przyprowadzi go do domu i ogocie jego prob braciom; a o wiele lepiej jest, jeli nie zoy on lubw kiedy jest dzieckiem, lecz gdy bdzie starszy, tak jak lepiej jest, jeli nie auje zoenia lubw, ni jeli miaby tego aowa. Od tej pory niech zostanie on przyjty na prb wedug mdroci Mistrza i braci oraz wedug uczciwoci ycia tego, ktry prosi o dopuszczenie do zakonu. O braciach, ktrzy stoj zbyt dugo w kaplicy 15. Stao si nam wiadomym i usyszelimy od wiarygodnych wiadkw, e bez umiaru i bez powcigliwoci wysuchujecie naboestwa stojc. My nie nakazujemy, bycie zachowywali si w ten sposb, przeciwnie, potpiamy to. Nakazujemy za, aby zarwno silni jak i sabi, w celu uniknicia zamieszania, po odpiewaniu psalmu zwanego Venite, inwitacji (invitatory) i hymnu, usiedli i odmwili swoje modlitwy w ciszy, delikatnie i nie gono, tak aby nie zakca modlitwy innych braci. 16. Jednak na koniec psalmw, podczas piewania Gloria patri, z szacunku dla witej Trjcy wstaniecie i skonicie si w kierunku otarza, a chorzy i sabi schyl swe gowy. Tak my nakazujemy, a podczas czytania objanienia Ewangelii, piewania Te Deum laudamus i wszystkich laud oraz gdy jutrznia si koczy, bdziecie sta. Podobnie nakazujemy wam sta w czasie jutrzni i podczas wszystkich godzinek Naszej Pani. O ubiorze Braci 17. Nakazujemy, aby habity wszystkich braci byy zawsze w jednym kolorze, czyli biae, czarne lub brzowe. Zezwalamy wszystkim braciom rycerzom, na noszenie biaych paszczy w zimie i w lecie, jeli to moliwe; i nikomu, kto nie naley do wymienionych Rycerzy Chrystusa, nie wolno mie biaego paszcza, aby ci, ktrzy porzucili ycie w ciemnoci mogli

rozpozna si nawzajem jako pogodzonych ze swym Stwrc przez znak biaych habitw, ktry oznacza szlachetno i cakowit czysto. Czysto jest pewnoci serca i zdrowiem ciaa. Bowiem jeli jaki brat nie zoy lubu czystoci, nie bdzie mg osign wiecznego odpoczynku ani ujrze Boga, zgodnie ze sowami apostoa, ktry rzek: Pacem sectamini cum omnibus et castimoniam sine qua nemo Deum videbit. Co znaczy: "Starajcie si przynosi pokj wszystkim, zachowajcie czysto, bez ktrej nikt nie moe ujrze Boga". 18. Jednake te szaty powinny by bez ozdb i bez adnych oznak dumy. Zatem nakazujemy, aby aden brat nie mia kawaka futra na swoich ubraniach, ani niczego innego, co jest na uytek ciaa, nawet koca, jeeli nie jest on z jagnicej lub owczej weny. Nakazujemy wszystkim posiada to samo, tak aby kady mg ubra si i rozebra oraz zaoy i zdj buty bez trudu. Szatny lub ten ktry zajmuje jego miejsce powinien pilnie rozway i zadba o wszystkie wyej wymienione rzeczy, aby otrzyma nagrod od Boga i eby oczy zawistnych i oszczercw nie mogy zauway, e szaty s za dugie lub za krtkie; lecz powinien je rozdzieli tak aby one pasoway na tego, kto musi je nosi, wedug jego rozmiaru. 19. A jeli ktry z braci z powodu dumy i wyniosoci pragnie otrzyma jako mu naleny lepszy i pikniejszy habit, niech bdzie mu dany najgorszy. A ci, ktrzy otrzymali nowe szaty, musz natychmiast odda stare, aby mona je byo da giermkom i serwientom, a czsto i biednym, zgodnie z tym, co wydaje si suszne sprawujcemu ten urzd.

O koszulach 20. Wrd innych rzeczy, miosiernie orzekamy, aby - powodu wielkiej intensywnoci upau ktry panuje na Wschodzie od Wielkanocy do Wszystkich witych - z miosierdzia, lecz w adnym razie nie jako uprawnienie, dano lnian koszul kademu bratu, ktry chciaby j nosi. O bielinie pocielowej 21. Nakazujemy wspln zgod, aby kady mia ubranie i bielizn pocielow wedug uznania Mistrza. Jest naszym zamiarem, aby - oprcz materaca - jeden zagwek i jeden koc wystarcza kademu; ten, kto nie ma jednej z tych rzeczy moe mie pled i uywa pciennego koca - czyli z mikkim wosem - przez cay czas. Bracia bd zawsze spali ubrani w koszule, spodnie, buty i pasy i tam gdzie pi bdzie si wieci a do rana. Szatny

powinien zadba, aby wosy braci byy dobrze obcite, tak aby mona ich byo obejrze z przodu i z tyu. Nakazujemy wam cile stosowa si do tego samego zalecenia jeli chodzi o brody i wsy, tak aby nie mona byo na ciaach braci zauway adnego nadmiaru. O spiczastych butach i sznurowadach 22. Zabraniamy spiczastych butw i sznurowade i zakazujemy jakiemukolwiek bratu nosi je; nie pozwalamy na ich noszenie take tym, ktrzy su domowi przez okrelony czas, lecz zakazujemy im posiadania butw ze szpicami i sznurowadami bez wzgldu na okolicznoci. Jest bowiem jawne i wiadome, e te obrzydliwe rzeczy nale do pogan. Bracia nie powinni rwnie nosi zbyt dugich wosw i habitw. Ci bowiem, ktrzy su Najwyszemu Stwrcy koniecznie musz narodzi si od wewntrz i na zewntrz przez obietnic samego Boga, ktry powiedzia: Estote mundi quia ego mundus sum. Co znaczy: "Bdcie narodzeni jak Ja jestem narodzony". Jak powinni je 23. W paacu, inaczej zwanym refektarzem, bracia powinni je wsplnie. Ale jeli potrzebujecie czegokolwiek, bo nie jestecie przyzwyczajeni do znakw uywanych przez innych zakonnikw, powinnicie cicho i dyskretnie poprosi o to czego potrzebujecie przy stole, z ca pokor i unionoci. Poniewa aposto powiedzia: Manduca panem tuum cum silentio. To znaczy: "Jedz swj chleb w ciszy". A psalmista: Posui ori meo custodiam. To znaczy: "Wstrzymuj mj jzyk". Czyli: "Pomylaem, e mj jzyk moe mnie zawie". To jest: "Wstrzymuj mj jzyk, abym nie powiedzia nic zego". O czytaniu lekcji 24. Zawsze w czasie obiadu i kolacji konwentu niech bdzie czytane Pismo wite, jeli to moliwe. Jeli kochamy Boga, wszystkie Jego wite Sowa i Jego wite Przykazania, powinnimy pragn sucha uwanie; a czytajcy lekcj powie wam, bycie zachowali cisz, nim zacznie czyta. O miskach i naczyniach do picia 25. Z powodu niedoboru misek, bracia bd jedli parami, tak aby jeden mg bardziej przypatrywa si drugiemu, by nie wprowadzano do wsplnego posiku nadmiernej skromnoci ani ukrytej wstrzemiliwoci. Wydaje si nam te uczciwe, eby kady brat mia tak sam racj wina w swoim kubku.

O jedzeniu misa 26. Powinno wystarcza wam jedzenie misa trzy razy w tygodniu, oprcz wit Boego Narodzenia, Wszystkich witych, Wniebowzicia i wita Dwunastu Apostow. Przyjmuje si bowiem, e zwyczaj jedzenia misa psuje ciao. Jeli jednak dzie postu, w ktrym naley powstrzyma si od jedzenia misa, wypada we wtorek, nastpnego dnia niech bracia dostana go w obfitoci. A w niedziel wszyscy bracia wityni, kapelani i klerycy (clerks), powinni dosta dwa posiki misne aby uczci wito Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Za reszta domownikw, to znaczy giermkowie i serwienci, powinni zadowoli si jednym posikiem i by wdziczni Bogu za niego. O posikach dnia powszedniego 27. W innych dniach tygodnia, to znaczy w poniedziaki, rody, a nawet soboty, bracia powinni dosta dwa lub trzy posiki z warzyw lub z innych potraw spoywanych z chlebem; uwaamy, e jest to wystarczajca ilo i nakazujemy, eby si tego trzyma. Ten bowiem, kto nie zje jednego posiku, zje drugi. O pitkowych posikach 28. W pitki niech postne jedzenie zostanie podane wsplnie caemu zgromadzeniu, z szacunku dla mki Jezusa Chrystusa; bdziecie te poci od Wszystkich witych do Wielkanocy, poza dniem Boego Narodzenia, Wniebowziciem i witem Dwunastu Apostow. Jednake sabi i chorzy bracia nie powinni dotrzymywa tego postu. Od Wielkanocy do Wszystkich witych mog je dwa razy dziennie, chyba e jest to oglny post. O odmawianiu modlitwy dzikczynnej 29. Zawsze po kadym obiedzie i kolacji wszyscy bracia powinni zoy dzikczynienie Bogu w ciszy: w kociele, jeli jest on blisko paacu, w ktrym jedz, a jeli nie jest on blisko - w samym paacu. Bracia powinni z pokornym sercem podzikowa Jezusowi Chrystusowi, ktry jest Panem Dajcym. Niech pozostaoci poamanego chleba bd rozdane biednym, a cae bochenki zachowane. Chocia nagroda ubogich, ktr jest Krlestwo Niebieskie, powinna by przyznana ubogim bez wahania, a wiara chrzecijaska niewtpliwie uznaje was za takich, nakazujemy aby dziesit cz chleba dano waszemu Jamunikowi. O spoywaniu posiku wieczornego

30. Kiedy wiato dnia blednie i zapada noc, suchajcie bicia dzwonu lub wezwania na modlitw, w zalenoci od zwyczajw kraju, i wszyscy idcie na komplet. Nakazujemy jednak najpierw spoy lekki posiek, cho uzaleniamy spoywanie go od sdu i uznania Mistrza. Kiedy chce on, by bya woda i gdy zarzdzi, z miosierdzia, rozcieczone wino, niech bdzie ono podawane rozsdnie. Nie naley go podawa w nadmiarze, lecz z umiarem. Salomon bowiem powiedzia: Quia vinum facit apostatare sapientes. To znaczy, e wino psuje mdrych. O zachowaniu ciszy 31. Kiedy bracia wychodz z komplety, nie wolno swobodnie rozmawia, za wyjtkiem nagej potrzeby. Niech kady idzie do swojego ka cicho i w milczeniu, a jeli potrzebuje porozmawia ze swoim giermkiem, powinien powiedzie mu co ma do powiedzenia delikatnie i cicho. Jeli jednak zdarzy si, e kiedy bracia wychodz z komplety, rycerstwo lub dom ma powany problem ktry musi by rozwizany do rana, Mistrz lub grono starszych braci ktrzy zarzdzaj Zakonem pod kierownictwem Mistrza, mog mwi stosownie. Z tego powodu nakazujemy, e trzeba tak to czyni. 32. Bo jest napisane: In multiloquio non effugies peccatum. To znaczy, e nadmierne mwienie nie pozostaje bez grzechu. I gdzie indziej: Mors et vita manibus lingue. To znaczy: "ycie i mier s pod wadz jzyka". W czasie tej rozmowy cakowicie zabraniamy zbdnych sw i niegodziwych wybuchw miechu. I jeli cokolwiek, co nie powinno, zostanie powiedziane w czasie tej rozmowy, nakazujemy abycie, gdy pooycie si do ek, odmwili modlitw "Ojcze Nasz" z ca pokor i oddaniem. O chorych braciach 33. Bracia, ktrzy cierpi chorob przez prac dla domu, nie musz wstawa na jutrzni za zgod i pozwoleniem Mistrza lub tych, ktrym powierzono ten obowizek. Powinni jednak zmwi zamiast jutrzni trzynacie Ojcze Nasz, jak ustanowiono wczeniej, w ten sposb aby sowa odzwierciedlay ich serca. Jak powiedzia Dawid: Psallite sapienter. Co znaczy: "piewaj mdrze". A gdzie indziej ten sam Dawid powiedzia: In conspectu Angelorum psallam tibi. Co znaczy: "Bd piewa Ci przed anioami". I niech rzecz ta zaley zawsze od uznania Mistrza lub tych, ktrym powierzono ten obowizek. O yciu we wsplnocie

34. Mona przeczyta w Pimie witym: Dividebatur singulis prout cuique opus erat. Co znaczy, e kademu dano wedug jego potrzeb. Z tego powodu mwimy, e nikt spord was nie powinien si wywysza, ale wszyscy powinni dba o chorych; za ten ktry jest mniej chory powinien dzikowa Bogu i nie cierpie; a ten, kto czuje si gorzej niech si ukorzy przez sw sabo i nie stanie si dumny przez okazywane mu wspczucie. W ten sposb wszyscy czonkowie bd yli w pokoju. Zakazujemy komukolwiek nadmiernej wstrzemiliwoci; lecz niech wszyscy wytrwale zachowuj ycie we wsplnocie. O Mistrzu 35. Mistrz moe da komukolwiek chce konia lub zbroj i jakkolwiek rzecz innego brata, a brat, do ktrego dana rzecz naleaa nie powinien irytowa si i denerwowa: bo jest pewne, e jeli rozgniewa si, wystpi przeciwko Bogu. O dawaniu rad 36. Niech do rady bd powoywani tylko ci bracia, o ktrych Mistrz wie, e dadz mdre i korzystne wskazwki; tak my nakazujemy i nie kady moe zosta wybrany. Jeli bowiem bracia zechc omawia powane kwestie, jak oddanie wsplnej ziemi, sprawy domu lub przyjcie brata, wtedy, jeli Mistrz bdzie sobie tego yczy, naley zgromadzi ca kongregacj, aby usysze rad kapituy; a Mistrz niech uczyni to, co uwaa za najlepsze i najkorzystniejsze. O braciach wysanych za morze 37. Bracia, ktrzy zostali wysani do rozmaitych krajw wiata, powinni stara si dochowa nakazw Reguy stosownie do swych moliwoci oraz nie pohabi si jeli chodzi o miso, wino etc., tak aby mogli otrzyma dobr opini od obcych i nie skalali czynem lub sowem nakazw Zakonu oraz ustanawiali przykad dobrych czynw i mdroci; przede wszystkim aby ci z ktrymi obcuj i ci w ktrych gospodach mieszkaj zostali otoczeni czci. Jeli to moliwe, dom w ktrym pi i kwateruj bracia nie powinien by bez wiata w nocy, tak aby ukryci w cieniu wrogowie nie mogli pokierowa ich do niegodziwoci, ktrej Bg im zabrania. O utrzymywaniu pokoju

38. Kady brat powinien stara si nie doprowadza innego brata do gniewu lub zoci, poniewa wszechwadna lito Boa uwaa zarwno silnych i sabych braci za rwnych, w imi miosierdzia. Jak bracia powinni postpowa 39. Aby wywizywa si ze swych witych obowizkw, osign chwa radoci Pana i unikn ognia piekielnego, wszyscy bracia, ktrzy zoyli luby, powinni by cile posusznymi swojemu Mistrzowi. Nic bowiem nie jest drosze Jezusowi Chrystusowi ni posuszestwo. Przeto gdy tylko Mistrz wyda jaki rozkaz, lub ten komu Mistrz przekaza t wadz, naley go wypeni bez zwoki, tak jakby to sam Chrystus to nakaza. Poniewa tak powiedzia Jezus Chrystus ustami Dawida, i jest to prawda: Ob auditu auris obedivit mihi. Co znaczy: "Posucha mnie, gdy tylko mnie usysza." 40. Z tego powodu modlimy si i stanowczo nakazujemy braciom rycerzom, ktrzy porzucili swoj wasn wol i wszystkim innym, ktrzy su przez ustalony okres, aby nie omielali si wychodzi do miasta bez pozwolenia Mistrza lub tego, ktremu powierzono ten urzd; oprcz wychodzenia noc do Grobu i miejsc modlitwy, ktre le w obrbie murw miasta Jeruzalem. 41. Tam bracia mog i parami, ale w innym wypadku nie mog wychodzi na zewntrz w dzie ani w nocy; a gdy zatrzymali si w jakiej gospodzie, aden brat, ani giermek, ani serwient nie mog i do bez pozwolenia do kwatery innego, aby go zobaczy lub porozmawia z nim, jak to zostao powiedziane wczeniej. Nakazujemy wspln zgod, aby w tym Zakonie, rzdzonym przez Boga, aden brat nie walczy ani nie odpoczywa wedug wasnej woli, ale wedug rozkazw Mistrza, ktremu wszyscy powinni podporzdkowa si, tak, by bracia mogli wypenia sowa Jezusa Chrystusa, ktry powiedzia: Non veni facere voluntatem meam, sed ejus que misit me, patris. Co znaczy: "Nie przyszedem spenia Mojej wasnej woli, lecz wol mojego Ojca, ktry mnie posa." Jak bracia powinni przeprowadza wymian 42. Bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz, niech aden brat nie zamienia jednej rzeczy na inn, ani nie prosi o to, chyba e jest to maa lub drobna rzecz. O zamkach

43. Bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz, niech aden brat nie ma zamykanej na zamek sakwy lub torby; nie odnosi si to jednak do komandorw domw lub prowincji oraz do Mistrzw. Bez zgody Mistrza lub komandora, niech aden brat nie otrzymuje listw od swoich krewnych lub innych osb; lecz jeli ma pozwolenie i jeeli to si podoba Mistrzowi lub komandorowi, mona przeczyta mu listy. O wieckich darach 44. Jeli brat otrzyma od osoby wieckiej jako podzikowanie cokolwiek, czego nie mona zakonserwowa, jak na przykad miso, powinien da t rzecz Mistrzowi lub Komandorowi Prowiantu (Commander of Victuals). Jednak jeli zdarzy si, e ktry z jego przyjaci lub krewnych ma co, co chce da tylko jemu, niech brat nie bierze tego bez pozwolenia Mistrza, lub tego, kto ma t wadz. Ponadto, jeli bratu zostaa wysana jaka inna rzecz przez jego krewnych, niech nie bierze jej bez pozwolenia Mistrza lub tego, kto ma t wadz. Nie yczymy sobie, aby komandorowie lub bajlifowie, ktrym szczeglnie powierzono sprawowanie tego obowizku, podlegali tej wyej wymienionej zasadzie. O przewinieniach 45. Jeli ktry brat w mowie lub subie wojskowej albo w jakikolwiek inny sposb popeni drobny grzech, on sam z wasnej woli powinien powiadomi o przewinieniu Mistrza, aby mc poprawi si z czystym sercem. A jeli on zwykle nie popenia tego przewinienia, niech otrzyma lekk pokut, lecz jeli jego wina jest bardzo powana niech zostanie oddalony od innych braci, tak eby nie jad ani nie pi przy adnym stole z nimi, lecz cakiem sam. Brat ten powinien podda si miosierdziu i sdowi Mistrza oraz braci, aby mg zosta zbawiony w dzie Sdu Ostatecznego. O powanych przewinieniach 46. Przede wszystkim nie powinnimy dopuci, aby ktry brat, potny lub nie, silny czy saby, ktry chce wynosi siebie stopniowo, sta si dumnym i broni swego przestpstwa, pozostawa bezkarny. Ale jeli on nie chce odpokutowa za swj czyn, niech otrzyma surowsz kar. I jeli przez pobon rad odmwiono za niego modlitwy do Boga, lecz on nie chce si poprawi, ale pragnie chepi si coraz bardziej swoim czynem, niech zostanie usunity z pobonego zgromadzenia; zgodnie ze sowami apostoa, ktry powiedzia: Auferte malum ex vobis. Co znaczy: "Usucie niegodziwego spord was". Musicie koniecznie usun niegodziw owc spord wiernych braci.

47. Co wicej, Mistrz, ktry powinien trzyma w swojej rce lask i rzg - lask, ktr podtrzymuje saboci i siy innych; rzg, ktr karze wystpki grzesznikw - z umiowania sprawiedliwoci i za porad patriarchy powinien to uczyni. Lecz take, jak mj pan w. Maksym powiedzia: "Niech wyrozumiao nie bdzie wiksza ni wina, ani niech nadmierne karanie nie spowoduje, e grzesznik powrci do zych czynw". 48. Nakazujemy wam pobon rad unika plag: zawici, pogosek, zoliwoci, oszczerstwa. Kady zatem powinien pilnie wystrzega si tego, co opisa aposto: Ne sis criminator et susurro in populo. Co znaczy: "Nie oskaraj ani nie oczerniaj ludu Boego". Lecz kiedy brat wie na pewno, e jego brat zgrzeszy, niech cicho i z braterskim miosierdziem upomni go na osobnoci, tylko pomidzy nimi dwoma, a jeli on nie chce sucha, naley wezwa innego brata, a jeli on zlekceway ich obu, powinien wyrzec si swego czynu otwarcie przed ca kapitu. Ci, ktrzy uwaczaj innym, cierpi z powodu ogromnej lepoty i wielu jest penych gbokiego alu, e nie ustrzegli si zawici ku innym; przez co zostan pogreni w odwiecznej niegodziwoci diaba. Niech nikt nie szczyci si swoimi bdami 49. Chocia powszechnie wiadomo, e wszystkie bahe sowa s grzeszne, wypowiadaj je ci, ktrzy szczyc si swoim wasnym grzechem przed surowym sdzi Jezusem Chrystusem; co ukazuj sowa Dawida: Obmutui et silui a bonis. To znaczy, e naley powstrzymywa si od mwienia nawet rzeczy dobrych i zachowywa cisz. Podobnie naley wystrzega si mwienia rzeczy zych, aby unikn kary za grzech. Zakazujemy i stanowczo zabraniamy jakiemukolwiek bratu szczegowo opowiada drugiemu bratu ani nikomu innemu o odwanych czynach jakich dokona w yciu wieckim, ktre powinny by raczej nazwane nierozwanymi bdami popenionymi podczas wypeniania rycerskich obowizkw, oraz o przyjemnociach ciaa ktrych zazna z rozpustnymi kobietami; a jeli zdarzy si, e brat usyszy jak opowiada o nich inny brat, powinien natychmiast go uciszy; a jeli nie moe tego uczyni, powinien bezzwocznie opuci to miejsce i nie sucha sprzedawcy plugastwa. Niech nikt nie prosi 50. Nakazujemy wam cile i surowo przestrzega szczeglnie tego zwyczaju: aden brat nie powinien wprost prosi o konia i zbroj nalec do innego. Powinno si za uczyni to w taki sposb: jeeli niemoc brata lub sabo jego zwierzt lub zbroi uniemoliwia mu wykonywanie pracy domu bez szkody, niech pjdzie do Mistrza, lub tego ktry jest na jego

miejscu i wyjani mu sytuacj w czystej wierze i prawdziwym braterstwie i odtd pozostanie do dyspozycji Mistrza lub tego, kto sprawuje ten urzd. O zwierztach i giermkach 51. Kady brat rycerz moe mie trzy konie i nie wicej bez pozwolenia Mistrza, z powodu wielkiego niedostatku, ktry w obecnym czasie panuje w Domu Boym i wityni Salomona. Kademu bratu rycerzowi przyznajemy trzy konie i jednego giermka, a jeli w giermek suy z chci, brat nie powinien bi go za aden grzech, ktry popenia. Aby aden brat nie mia ozdobnych cugli 52. Bezwzgldnie zakazujemy wszystkim braciom posiadania zota lub srebra na swych cuglach, strzemionach i ostrogach, jeli brat kupi srebro czy zoto. Jeli jednak zdarzy si, e brat otrzyma w podarunku uprz, ktra jest tak stara, e zoto lub srebro zmatowiao tak, e inni nie widz ich pikna, ani nie mona si nimi chlubi - wtedy moe je zatrzyma. Jeli jednak dostanie nowy ekwipunek, niech Mistrz uczyni z nim co uwaa za stosowne. O pokrowcach na lanc 53. Niech aden brat nie posiada okrycia na swoj tarcz lub lanc, poniewa nie ma z tego poytku, a przeciwnie - byoby to bardzo szkodliwe.

O torbach na jedzenie 54. Dotrzymywanie tego ustanowionego przez nas nakazu jest korzystne dla wszystkich; i z tego powodu nakazujemy, by odtd go przestrzegano: aby aden brat nie robi torby na jedzenie z ptna lub weny - przede wszystkim - albo z czegokolwiek innego poza profinel. O polowaniu 55. Zabraniamy wsplnie, aby ktrykolwiek z braci polowa na ptaki z innym ptakiem. Zakonnikowi nie przystoi ulega przyjemnociom, ale sucha chtnie przykaza Boych, by czsto na modlitwie i kadego dnia ze zami wyznawa Bogu w swej modlitwie popenione grzechy. aden brat nie moe i z czowiekiem, ktry owi ptaki przy pomocy innego ptaka. Zakonnikowi przystoi chodzi w sposb prosty i pokorny, bez miechu i zbytniego mwienia, lecz powinien mwi rozsdnie i bez podnoszenia gosu. Z tego powodu szczeglnie

nakazujemy wszystkim braciom nie chodzi do lasu z ukiem lub kusz, aby polowa na zwierzta lub towarzyszy komu kto zamierza to czyni, chyba e brat z mioci pragnie go uchroni przed niewiernymi poganami. Nie powinnicie te i za psami, nie krzycze ani nie gawdzi, ani nie popdza konia ostrogami z chci schwytania dzikiej bestii. O lwie 56. Prawd jest, e powierzono wam szczeglny obowizek oddawania dusz za waszych braci, jak uczyni Jezus Chrystus, i bronienia ziemi od niewiernych pogan, ktrzy s wrogami Syna Maryi Dziewicy. Wymieniony wyej zakaz polowania w adnym razie nie dotyczy lwa, bowiem przychodzi on krc i szukajc czego co moe pore, jego rka przeciwko kademu czowiekowi i rka kadego czowieka przeciwko niemu. Jak bracia mog posiada ziemie i ludzi 57. Wierzymy, e ten wity zakon narodzi si z Pisma witego i Boej Opatrznoci w Ziemi witej na Wschodzie. Co znaczy, e ci uzbrojeni rycerze mog zabija wrogw krzya bez grzechu. Uznajemy zatem, e moecie sprawiedliwie by nazywani rycerzami wityni z podwjn zasug i piknem uczciwoci i e moecie posiada ziemie, ludzi, chopw paszczynianych i pola oraz rzdzi nimi sprawiedliwie i korzysta ze swoich praw do nich tak jak podano w szczegowych ustaleniach.

O dziesicinach 58.Wierzymy, e wy, ktrzy opucilicie mie bogactwa tego wiata, dobrowolnie poddalicie si ubstwu; dlatego zadecydowalimy, e wy - yjcy we wsplnocie - moecie otrzymywa dziesicin. Jeli biskup, ktry ma prawo otrzymywania dziesiciny, chce j wam odda z miosierdzia, moe, za zgod swojej kapituy, odda te dziesiciny ktre ma w posiadaniu Koci. Ponadto, jeli jaki czowiek wiecki zatrzyma dziesiciny ze swego patrymonium, na sw szkod oraz wbrew Kocioowi i pragnie odda je wam, moe uczyni to za zgod praata i jego kapituy. O wydawaniu sdw 59. Wiemy z wasnych obserwacji, e jest wielu przeladowcw i ludzi, ktrzy lubi spory oraz usiuj okrutnie drczy wiernych witemu Kocioowi i ich przyjaci. Jasn decyzj

naszej rady nakazujemy, e jeli ktokolwiek na Wschodzie lub gdzie indziej poprosi was, dla ludzi wierzcych i z umiowania prawdy powinnicie osdzi t spraw, jeli druga strona zgadza si na to. Ten sam nakaz naley zachowywa, gdy zostanie wam co skradzione. O starszych braciach 60. Nakazujemy pobon rad, aby starzejcych si i sabych braci szanowano z pilnoci i troszczono si o nich wedug ich saboci. Zgodnie z Regu naley dostarcza im rzeczy niezbdnych dla ich dobrego samopoczucia, aby niczego im nie brakowao. O chorych braciach 61. Chorych braci naley otoczy trosk i opiek oraz posugiwa im, zgodnie ze sowami Ewangelisty i Jezusa Chrystusa: Infirmus fui et visitastis me. Co znaczy: "Byem chory, a odwiedzilicie mnie"; i trzeba o tym pamita. Chorych braci powinno si traktowa spokojnie i z trosk, a dziki tej posudze, wykonywanej bez wahania, otrzymacie Krlestwo Niebieskie. Przeto nakazujemy, aby Infirmarer pilnie i z oddaniem dostarcza rnym chorym braciom rzeczy dla nich koniecznych, takich jak miso, ryby, ptaki i wszelkiego innego poywienia, ktre przynosi dobre zdrowie, stosownie do rodkw i moliwoci domu. O zmarych braciach 62. Kiedy ktry brat przejdzie z ycia do mieci, od czego nikt nie jest wyjtkiem, nakazujemy wam odpiewanie z czystym sercem mszy za jego dusz i odprawienie naboestwa przez ksiy sucych Najwyszemu Krlowi, was, sucych miosierdziu przez okrelony czas i wszystkich braci obecnych tam gdzie ley ciao. Sucy przez okrelony czas powinni odmwi sto Ojcze Nasz przez nastpnych siedem dni. Wszyscy bracia, ktrzy s pod wadz domu, w ktrym zmar brat, powinni odmwi sto Ojcze Nasz za Boe miosierdzie, jak powiedziano powyej, gdy tylko dowiedz si o mierci brata. Prosimy rwnie i nakazujemy wadz kapask, aby przez czterdzieci dni ubogiemu czowiekowi dawano miso i wino przez pami dla zmarego brata, tak jakby by on ywy. Zdecydowanie zabraniamy wszystkich innych ofiar, ktre czyniono wedug uznania i bez rozwagi przez Ubogich Rycerzy wityni przy mierci ktrego z braci, w wita Wielkanocy i inne wita. 63. Powinnicie ponadto wyznawa swoj wiar z czystym sercem w dzie i w nocy, aby mona was byo porwna pod tym wzgldem do najmdrzejszych z wszystkich prorokw, ktrzy powiedzieli: Calicem salutaris accipiam. Co znaczy: "Wezm kielich zbawienia". Co

oznacza: "Odpac za mier Jezusa Chrystusa moj mierci". Poniewa tak jak Jezus Chrystus odda swoje ciao za mnie, tak samo ja jestem gotw odda moj dusz za mych braci. To jest naleyta ofiara, prawdziwe powicenie bardzo mie Bogu. O ksiach i duchownych, ktrzy su miosierdziu 64. Caa rada nakazuje wam skada wszystkie ofiary i wszelkie jamuny, w jakikolwiek sposb otrzymane, kapanom, clerks (klerykom, duchownym) i innym, ktrzy su miosierdziu przez okrelony czas. Wedug nakazu Pana Boga, sudzy Kocioa mog mie tylko poywienie i ubranie i nie wolno im mie czego innego, chyba e Mistrz z wasnej woli i miosierdzia pragnie da im co. O wieckich rycerzach 65. Ci, ktrzy su z dobrego serca i pozostaj z wami przez okrelony czas, s rycerzami Domu Boego i wityni Salomona; dlatego z miosierdzia modlimy si i ostatecznie nakazujemy, e jeli Bg sw moc zabierze ktrego z nich w czasie jego pobytu, przez wzgld na mio Boga i z braterskiego miosierdzia niech jeden ubogi bdzie karmiony przez siedem dni, dla dobra duszy zmarego, a kady brat w domu powinien odmwi trzydzieci Ojcze Nasz.

O wieckich rycerzach, ktrzy su przez okrelony czas 66. Nakazujemy, aby wszyscy wieccy rycerze, ktrzy pragn z czystym sercem suy Jezusowi Chrystusowi i domowi wityni Salomona przez okrelony czas, sumiennie zakupili odpowiedniego konia, bro i wszystko inne, co bdzie potrzebne do tego zajcia. Nastpnie nakazujemy obu stronom oceni warto konia i zapisa j, tak by jej nie zapomnie; i niech wszystko czego potrzebuje rycerz, jego giermek i ko, nawet podkowy, otrzymaj oni z braterskiego miosierdzia stosownie do rodkw posiadanych przez dom. Jeli w okresie pobytu zdarzy si, e ko zginie w subie domu, Mistrz powinien zastpi go innym, jeeli dom sta na to. Jeli na koniec swojej kadencji rycerz pragnie wrci do swojego kraju, powinien pozostawi domowi, z dobrego serca, p ceny konia a drug poow moe odebra z jamuny domu, jeli chce.

O zobowizaniach serwientw 67. Jako e giermkowie i serwienci ktrzy pragn suy miosierdziu w domu wityni dla zbawienia swoich dusz i przez okrelony czas, pochodz z rozmaitych miejsc, wydaje si nam suszne, by odebra od nich przyrzeczenie, tak aby zawistny wrg nie sprawi, e bd aowali lub wyrzekn si swoich dobrych intencji. O biaych paszczach 68. Wspln rad caej kapituy zabraniamy i nakazujemy usun z domu, z powodu wystpku, kadego, kto nie z wasnej woli by w domu Boga i u rycerzy wityni; jak rwnie, aby serwienci i giermkowie nie mieli biaych habitw. Przez ten zwyczaj dom ponosi wielkie straty, bowiem na terenach za grami zaprzysigano faszywych braci, onatych mczyzn i innych, ktrzy mwili, e s brami wityni, podczas gdy naleeli oni do wiata. Przynieli tak duo wstydu dla nas i szkody Zakonowi Rycerskiemu, e nawet ich giermkowie szczycili si tym; z tego powodu powstay liczne skandale. Dlatego niech otrzymaj czarne szaty, lecz jeli nie mona takich znale, powinno si da im to co jest dostpne w tej prowincji lub to co jest najtasze, czyli burell. O onatych braciach 69. Jeli onaci mczyni prosz o przyjcie do bractwa oraz beneficjw i naboestw domu, pozwalamy wam przyj ich pod nastpujcymi warunkami: po ich mierci pozostawi wam cz majtku i wszystko, co pniej uzyskali. Tymczasem powinni prowadzi uczciwe ycie i stara si czyni dobrze wzgldem braci. Nie mog jednak nosi biaych habitw czy paszczy; ponadto, jeli pan umrze przed swoj pani, braciom powinna przypa cz jego majtku, a ona niech wemie reszt, by moga si utrzyma w czasie trwania jej ycia; poniewa nie wydaje si nam suszne, aby takie confreres mieszkay w domu z brami, ktrzy przysigali Bogu czysto. O siostrach 70. Towarzystwo kobiet jest rzecz niebezpieczn, gdy przez nie szatan sprowadzi niejednego z prostej cieki do Raju. Od tej pory niech kobiety nie bd przyjmowane jako siostry do domu wityni; i dlatego, drodzy bracia, zaniechajcie tego zwyczaju, aby wrd was zawsze trwa kwiat czystoci. Niech nie maj zayoci z kobiet

71. Uwaamy, e jest rzecz niebezpieczn, aby zakonnik patrza zbyt duo na twarz kobiety. Z tego powodu niech nikt z was nie mie pocaowa kobiety, czy jest to wdowa, moda dziewczyna, matka, siostra, ciotka, lub inna; i odtd zakon rycerski Jezusa Chrystusa powinien za wszelk cen unika uciskw kobiet, przez ktre mczyni wielokrotnie ginli, tak aby mogli przebywa wiecznie przed obliczem Boga z czystym sumieniem i prawym yciem. Nie by ojcem chrzestnym 72. Od tej pory zakazujemy wszystkim braciom podnosi dziecko nad chrzcielnic i nikt nie powinien wstydzi si odmwi bycia chrzestnym ojcem lub chrzestn matk; ten wstyd przynosi wicej chway ni grzech. O przykazaniach 73. Wszystkie nakazy wymienione i spisane powyej w tej Regule zale od uznania i osdu Mistrza. Oto dni witeczne i posty, ktre wszyscy bracia powinni obchodzi i dochowywa 74. Niech wszyscy obecni i przyszli bracia wityni wiedz, e powinni poci w wigili Dwunastu Apostow, czyli witych Piotra i Pawa, w. Andrzeja, w. Jakuba i w. Filipa, w. Tomasza, w. Bartomieja, witych Szymona i Judy w. Jakuba, w. Mateusza, wigili w. Jana Chrzciciela, wigili Wniebowstpienia i dwa dni wczeniej, Dni Krzyowe, wigili zesania Ducha witego, suche dni, wigili w. Wawrzyca, wigili Naszej Pani w poowie sierpnia, wigili Wszystkich witych i wigili Trzech Krli. Bracia powinni poci we wszystkie wyej wymienione dni, wedug przykaza papiea Innocentego, wydanych na synodzie, ktry odby si w miecie Pizie. Jeli ktry z wymienionych dni witecznych wypada w poniedziaek, powinni poci w poprzedzajc sobot. Jeli narodziny Naszego Pana wypadn w pitek, bracia powinni je miso aby uczci wito. Musz jednak poci w dzie w. Marka z powodu Litanii: poniewa tak ustanowi Rzym ze wzgldu na miertelno ludzi. Jeli jednak to wito wypadnie w czasie oktawy Wielkanocy, bracia nie powinni poci. Oto dni witeczne, ktre naley obchodzi w Domu wityni 75. Narodzenie Naszego Pana, wito w. Stefana, w. Jana Ewangelisty, witych Modziankw, smy dzie wiat Boego Narodzenia, ktrym jest dzie Nowego Roku,

Trzech Krli, Matki Boskiej Gromnicznej, w. Macieja Apostoa, Zwiastowanie Najwitszej Marii Pannie w marcu, Wielkanoc i trzy nastpne dni, w. Jerzego, witych Filipa i Jakuba apostow, odnalezienie witego Krzya, Wniebowstpienie Naszego Pana, Zesanie Ducha w. i dwa kolejne dni, w. Jana Chrzciciela, w. Piotra i w. Pawa - apostow, w. Marii Magdaleny, w. Jakuba Apostoa, w. Wawrzyca, Wniebowzicie Naszej Pani, narodzenie Naszej Pani, Podniesienie Krzya witego, w. Mateusza Apostoa, w. Michaa, witych Szymona i Judy, Wszystkich witych, w. Marcina w zimie, w. Katarzyny w zimie, w. Andrzeja, w. Mikoaja w zimie, w. Tomasza Apostoa. 76. adnych pomniejszych wit nie naley obchodzi w domu wityni. yczymy sobie i radzimy cile przestrzega, by wszyscy bracia wityni pocili od niedzieli przed w. Marcinem do Narodzin Naszego Pana, chyba e choroba to im uniemoliwi. A jeli zdarzy si, e dzie w. Marcina wypadnie w niedziel, bracia powinni oby si bez misa w poprzedni niedziel.

Rysunek 15 Krzy Zakonny (jedna z wersji)

I tym wanie sposobem dobrnlimy do postaci pielgrzyma, spoczywajcego w ramionach zakonnika. Kime moe by ta tajemnicza posta? To byo dla nas dosy trudne pytanie, ale i na to znalelimy odpowied. Naszym zdaniem jest to symboliczna obecno witego Bernarda z Clairwaux, ktry wybiera si na te uroczysto. Jan Dugosz w swoich Rocznikach czyli Kronikach Sawnego Krlestwa Polskiego w ksidze V pod rokiem 1141 pisa e sam Bernard z Clairvaux chcia wizytowa klasztor w Jdrzejowie, jednak w czasie tej podry kiedy przyby do Spiry, cika choroba udaremnia urzeczywistnienie jego zbonego zamiaru, majcego przynie korzy zarwno klasztorowi, dla ktrego uporzdkowania wybra si w drog, jak i Polakom Historycy jednak wizyt w. Bernarda w Spirze datuj na rok 1146-47. O tym wszystkim moe rwnie wiadczy torba na ywno zawieszona na szyi pielgrzyma. Torba wykonana zgodnie z regu Templariuszy (pkt. 54)

aby aden brat nie robi torby na jedzenie z ptna lub weny - przede wszystkim - albo z czegokolwiek innego poza profinel. Czy nasz Piotr zna witego Bernarda? Tak, zachowaa si korespondencja pomidzy nimi w sprawie powtrnej chrystianizacji Rusi.

Gryfita
W prawym grnym rogu kompozycji widzimy starego rycerza z dobrze widoczn tarcz i lew doni spoczywajc na potnym mieczu. Na tarczy, na czerwonym tle znajduj si nogi jakiego zwierzcia. Jest to najprawdopodobniej Gryf. Herb rodu Gryfitw do ktrego zalicza si zarwno Jakse z Kopanicy jak i arcybiskupa Janika. Jednak to jeszcze nie wszystko w zwizku z Gryfem. Gryf jest take w Herbie Flandrii skd wywodzi si legenda o witym Graalu. Przygldajc si temu mczynie z pocztku nazwalimy go Jaks, lecz po duszej analizie doszlimy do wniosku e to nie jest sam Jaksa z Kopanicy, a chodzi o rd Gryfitw, ktry ma kontynuowa drog Piotra Wostowica, jako spadkobierca. Blisko portalu wityni wiadczy o tym dobitnie. W tej postaci odnalelimy autoportret Jana Matejki

Grupa Mnichw22 Jake omylna jest wiedza ludzka. Po tylu latach pracy nad tym obrazem,, teraz, kiedy ju jego kopia wisi na mojej cianie, widz znacznie wicej ni zauwayem wczeniej na monitorze komputera, czy nawet na oryginale, w muzeum wrocawskim. Spraw, o ktrej pisalimy bardzo mao, wrcz bardzo pobienie jest grupa mnichw, a jak si jednak okazuje bardzo wan.

22

Ten rozdzia powsta ju po zawieszeniu kopii obrazu w oryginalnych rozmiarach na cianie u mnie w domu 20.08.2013 roku.

1. Linia dzielca obraz zgodnie z zasad zotego podziau 2. Opat 3. Mnich 4. Budowniczy 5. Mnich 6. Mnich 7. Mnich 8. Templariusz (mnich) z pielgrzymem. 9. Kolor czerwony Linia wzroku 10. Kolor niebieski Linia wskazania palcami 11. Kolor amarantowy Linia ruchu (akcji) na tym obrazie.

Cay ukad tych osb jest tak stworzony jakby opowiadali sytuacj kocioa. Jakby wskazyway prawdziw drog kocioa, ktrym powinien on i. Zacznijmy od Opata (2). Stojc przed siedzcym na tronie (dodatkowo ustawionym na podwyszeniu ) Piotrem Wostowicem odzianym w krlewskie zoto i czerwie, z szacunkiem delikatnie si pochylajc, odbiera klucz od drzwi wityni. Na kolanach Piotra ley akt nadania. Opat jednak nie patrzy w twarz Piotra, a wymienia si spojrzeniem z Agafi, siedzc obok ojca, trzymajc jego tron, jako spadkobierczyni jego drogi. Opat na tym obrazie jest przedstawicielem nowego kocioa, tego miejsca przeznaczenia. Dlaczego? Wyjani troch pniej. O Budowniczym (nr 4), oddzielonym od grupy mnichw jedynie kolorem swojego ubioru, ju wspominaem i chyba wicej wyjania nie trzeba, oprcz tego e jego wzrok wyranie jest wbity w poacie paszcza opata, nienaturalnie ukadajce si w ludzk, a waciwie bardziej przypominajc ducha twarz (nieostr, nieprzewidywaln, blad, w ruchu zgodnie z dymem kadzida i pomieniami wiec). Tutaj dynamika obrazu jest bardzo dua. Teraz zajmijmy si mnichami, gdzie ta grupa postaci jest wyranie oddzielona. Mnich nr 3 stojcy bardzo wyranie po lewej stronie obrazu ma wzrok utkwiony w kluczu, dlatego moe bdzie szed drog Opata. Mnich nr 5, w jednej rce trzymajcy zapalon wiec w lewej doni, natomiast w prawej ksik (najprawdopodobniej Bibli) z zaznaczonym przez palec wskazujcy miejscem w ktrym wanie skoczy czyta i zaraz bdzie chcia do tego wrci, jednak co mu przerwao czytanie. Na pewno nie jest to uroczysto nadania, symbolicznego wrczania klucza do klasztoru. Siedzc plecami do gwnych aktorw tej sceny wyglda tak jakby jemu byo zupenie obojtne gdzie zoy swoj gow do snu, najwaniejsze dla niego jest aby nikt mu nie przeszkadza w czytaniu. Jednak co go bardzo zaaferowao. Zmarszczki na czole, oczy skierowane w te same fady paszcza co przykuy uwag Budowniczego, wyraaj zaciekawienie i wygldaj tak jakby si pytay - Co to? Co si dzieje? Mnich nr 6 wyranie zatopiony w swoich mylach (moe i w modlitwie) patrzy na pomienie wiec odchylajcych si w kierunku wejcia do wityni, jednak w dynamicznymi ruchami powietrza. Jego may palec lewej doni, w ktrej trzyma wiec wyranie wskazuje na Pielgrzyma. I w kocu dotarlimy do najciekawszej postaci narratora w tej grupie. Mnich nr 7. Siedzc na samym brzegu (obrazu) twarz ma zwrcon w kierunku centrum uroczystoci, jednak swj

wzrok wbi bardzo mocno w plecy Opata. Ten wzrok jest jakby jego wycignit praw rk (niewidoczn na obrazie) i palcem wskazujcym Opata, natomiast lewa do, zacinita na palcej si wiecy, ktrej pomie wyranie odchyla si w kierunku drzwi wityni. Do zacinita na tej wiecy,, ale jake ciekawie. Na pierwszy rzut oka wida tylko 3 palce tej doni, i kiedy zadawaem sobie pytanie co si stao z czwartym, maym palcem. Obecnie, jak mam cay obraz przed sob ju widz. Ten may palec jest wyprostowany i wyranie wskazuje na Mnicha (templariusza) z pielgrzymem (nr 8). Caa jego posta wydaje si krzycze do Opata zobacz, t drog powinien i nasz nowy koci. Drog rycerzy Boga, opiekujcymi si sabymi, ktrzy ju nie maj si aby ruszy dalej w swoj pielgrzymi drog. Dlaczego wanie rycerzy? Ano dlatego e w tej grupie Templariusz nie jest jedynym rycerzem. Jest jeszcze Gryfita, mocno dziercy chwyt swojego miecza. A dlaczego Boego? A to z prostego powodu, Mnichw wprawdzie jest na obrazie siedmiu, ale tylko trzy ponce wiece trzymane w lewych doniach, od strony serca, ktre symbolizuj Boga w Trjcy witej, i jego sowo trzymane w rku mnicha nr 3. Ta prawa strona obrazu, strona mnichw, jest wyranie stron duchow tego nowego kocioa, do ktrego Opat wanie odbiera klucze. Posta templariusza z pielgrzymem a waciwie ich pooenie poza podium na ktrym odbywa si caa uroczysto, wskazuje na najnisze warstwy spoeczne, lub po prostu powrt do podstawy, do Matki Ziemi. I taki wanie powinien by koci. Wspierajcy pielgrzymw, ktrzy w swojej drodze przez ycie opadaj z si.

Nierozwizane zagadki

Niestety na naszej drodze poszukiwa natrafilimy na pewne trudnoci w rozwizaniu symboliki zawartej w obrazie Jana Matejki. Jedn z nich jest nienaturalny ukad doni zarwno fundatora jak i opata przyjmujcego nominacj.

Nastpn tak zagadk jest Kadzido pozostawione samemu sobie na drodze do wityni. Dym z tego kadzida nienaturalnie si zaamuje i zda w kierunku portalu kocioa, w taki sposb jakby Piotr by jego czci. Koczy si na prawej nodze fundatora i rozpoczyna swoj drog od lewej jego nogi. Przygldajc si bliej widzimy jak strumie tego dymu, ju w kadzidle rozdwaja si, w lewej jego czci, ktra zdaje si by zaamaniem powietrza ze wzgldu na temperatur kadzida wyjawia si nam jaka dziwna niebieska posta.

Jake omylna jest wiedza ludzka. Po tylu latach pracy nad tym obrazem,, teraz, kiedy ju jego kopia wisi na mojej cianie, widz znacznie wicej ni zauwayem wczeniej na monitorze komputera, czy nawet na oryginale, w muzeum wrocawskim. Spraw, o ktrej pisalimy bardzo mao, wrcz bardzo pobienie jest grupa mnichw, a jak si jednak okazuje bardzo wan.

1. Linia dzielca obraz zgodnie z zasad zotego podziau 2. Opat 3. Mnich 4. Budowniczy 5. Mnich 6. Mnich 7. Mnich 8. Templariusz (mnich) z pielgrzymem. 9. Kolor czerwony Linia wzroku 10. Kolor niebieski Linia wskazania palcami 11. Kolor amarantowy Linia ruchu (akcji) na tym obrazie.

Cay ukad tych osb jest tak stworzony jakby opowiadali sytuacj kocioa. Jakby wskazyway prawdziw drog kocioa, ktrym powinien on i. Zacznijmy od Opata (2). Stojc przed siedzcym na tronie (dodatkowo ustawionym na podwyszeniu ) Piotrem Wostowicem odzianym w krlewskie zoto i czerwie, z szacunkiem delikatnie si pochylajc, odbiera klucz od drzwi wityni. Na kolanach Piotra ley akt nadania. Opat jednak nie patrzy w twarz Piotra, a wymienia si spojrzeniem z Agafi, siedzc obok ojca, trzymajc jego tron, jako spadkobierczyni jego drogi. Opat na tym obrazie jest przedstawicielem nowego kocioa, tego miejsca przeznaczenia. Dlaczego? Wyjani troch pniej. O Budowniczym (nr 4), oddzielonym od grupy mnichw jedynie kolorem swojego ubioru, ju wspominaem i chyba wicej wyjania nie trzeba, oprcz tego e jego wzrok wyranie jest wbity w poacie paszcza opata, nienaturalnie ukadajce si w ludzk, a waciwie bardziej przypominajc ducha twarz (nieostr, nieprzewidywaln, blad, w ruchu zgodnie z dymem kadzida i pomieniami wiec). Tutaj dynamika obrazu jest bardzo dua. Teraz zajmijmy si mnichami, gdzie ta grupa postaci jest wyranie oddzielona. Mnich nr 3 stojcy bardzo wyranie po lewej stronie obrazu ma wzrok utkwiony w kluczu, dlatego moe bdzie szed drog Opata. Mnich nr 5, w jednej rce trzymajcy zapalon wiec w lewej doni, natomiast w prawej ksik (najprawdopodobniej Bibli) z zaznaczonym przez palec wskazujcy miejscem w ktrym wanie skoczy czyta i zaraz bdzie chcia do tego wrci, jednak co mu przerwao czytanie. Na pewno nie jest to uroczysto nadania, symbolicznego wrczania klucza do klasztoru. Siedzc plecami do gwnych aktorw tej sceny wyglda tak jakby jemu byo zupenie obojtne gdzie zoy swoj gow do snu, najwaniejsze dla niego jest aby nikt mu nie przeszkadza w czytaniu. Jednak co go bardzo zaaferowao. Zmarszczki na czole, oczy skierowane w te same fady paszcza co przykuy uwag Budowniczego, wyraaj zaciekawienie i wygldaj tak jakby si pytay - Co to? Co si dzieje? Mnich nr 6 wyranie zatopiony w swoich mylach (moe i w modlitwie) patrzy na pomienie wiec odchylajcych si w kierunku wejcia do wityni, jednak w dynamicznymi ruchami powietrza. Jego may palec lewej doni, w ktrej trzyma wiec wyranie wskazuje na Pielgrzyma. I w kocu dotarlimy do najciekawszej postaci narratora w tej grupie. Mnich nr 7. Siedzc na samym brzegu (obrazu) twarz ma zwrcon w kierunku centrum uroczystoci, jednak swj

wzrok wbi bardzo mocno w plecy Opata. Ten wzrok jest jakby jego wycignit praw rk (niewidoczn na obrazie) i palcem wskazujcym Opata, natomiast lewa do, zacinita na palcej si wiecy, ktrej pomie wyranie odchyla si w kierunku drzwi wityni. Do zacinita na tej wiecy,, ale jake ciekawie. Na pierwszy rzut oka wida tylko 3 palce tej doni, i kiedy zadawaem sobie pytanie co si stao z czwartym, maym palcem. Obecnie, jak mam cay obraz przed sob ju widz. Ten may palec jest wyprostowany i wyranie wskazuje na Mnicha (templariusza) z pielgrzymem (nr 8). Caa jego posta wydaje si krzycze do Opata zobacz, t drog powinien i nasz nowy koci. Drog rycerzy Boga, opiekujcymi si sabymi, ktrzy ju nie maj si aby ruszy dalej w swoj pielgrzymi drog. Dlaczego wanie rycerzy? Ano dlatego e w tej grupie Templariusz nie jest jedynym rycerzem. Jest jeszcze Gryfita, mocno dziercy chwyt swojego miecza. A dlaczego Boego? A to z prostego powodu, Mnichw wprawdzie jest na obrazie siedmiu, ale tylko trzy ponce wiece trzymane w lewych doniach, od strony serca, ktre symbolizuj Boga w Trjcy witej, i jego sowo trzymane w rku mnicha nr 3. Ta prawa strona obrazu, strona mnichw, jest wyranie stron duchow tego nowego kocioa, do ktrego Opat wanie odbiera klucze. Posta templariusza z pielgrzymem a waciwie ich pooenie poza podium na ktrym odbywa si caa uroczysto, wskazuje na najnisze warstwy spoeczne, lub po prostu powrt do podstawy, do Matki Ziemi. I taki wanie powinien by koci. Wspierajcy pielgrzymw, ktrzy w swojej drodze przez ycie opadaj z si.

Drzwi do wityni

W rozmowie z doskonaym kopist malarstwa Mistrza Jana, Piotrem Walerskim, wiele godzin zabrao nam rozpracowanie drzwi do wityni. Ukryte w cieniu przedpoudniowego soca nie pokazuj za duo szczegw jednak mona w nich zauway ornamentyk i pola, w ktrych gra cieni wskazuje jak histori w nich umieszczon. Tyle e jak histori? Czy to s zwyke drzwi czy te szczeglne? Rozmowy z Piotrem dugo trway, jednak doszlimy do wsplnego konsensusu. To s drzwi gnienieskie. Czy wobec tego caa rzecz dzieje si w Gnienie? Nie,, oczywicie e nie. A wic jaka bya przyczyna umieszczenia drzwi gnienieskich w bliej nieokrelonym miejscu? Przyczyna bya prosta. Chodzi o to co

przedstawiaj drzwi gnienieskie. Chodzi o alegoryczn mier misjonarza chrzecijastwa, mczennika i witego, Wojciecha Slawnikowica. Dym wydzielajcy si z kadzida powoli otula nogi Piotra i kierowany niewidzialn si udaje si do drzwi wityni, czc w ten sposb obu bohaterw. Piotra i Wojciecha. Nie na darmo te to kadzido czeka a biskup Janik, czowiek, ktry znacznie kultywowa wito i mczestwo Wojciecha wemie je w swoje rce.

Zakoczenie

Kompozycja obrazu widzowi daje dziwne uczucie niepokoju. Pomimo wielkiej wydawaoby si harmonii ma si wraenie jakby co si dziao w tej scenie, co nieuchwytnego co czego nie moe ogarn ludzkie oko. Co duchowego. Mistrz Jan namalowa 12 prac w jednym cyklu nazwanym Dzieje Cywilizacji. Te dzieje okrelone drog soca, opisuj ziemie polskie wkraczajce w now er, w er chrzecijastwa przybywajc z zachodu, w ten czy w inny sposb zdobywajc wschd. Ten obraz, Piotr Wostowic sprowadzajcy cystersw do Polski, jest obrazem czcym ten wschd z zachodem i wedug naszej opinii jest on tym wyjtkowym, trzynastym obrazem w tych dziejach, w ktrym skupia si cao wyraonych nadziei i zawodw.

Ciekawostka
Ciekawostk, ktr znalelimy ukryt w obrazie jest twarz doskonale widoczna a jednoczenie ukryta w poaciach paszcza cystersa ktry przyjmuje klucz. Baphomet i cysters siedzcy przed budowniczym wyranie patrz na to nienaturalne wybrzuszenie paszcza opata. Nienaturalne, bo w tych okolicznociach paszcz powinien swobodnie opada na d, gdy obie rce opata s poza paszczem.

Do obrazu Piotr Wost sprowadza cystersw do Polski Jan Matejko wykona szkic. Bya to deska o wymiarach 36,5x29,6 nie sygnowany, Na odwrocie by napis atramentem Pierwszy pomys Matejki/ do wikszego obrazu/ Piotr Dunin Wast wprowadzajcy/ Zakon Cystersw do Polski/ darowany mi [napis zatarty] 1889 roku Szkic ten najpierw by w zbiorach Mariana Gorzkowskiego (przyjaciela i powiernika Matejki w ktrego posiadaniu byo ponad 200 obrazw malarza) w Krakowie, nastpnie Franciszka Goldberg-Grskiego w Warszawie. W roku 1938 zosta on zakupiony przez Muzeum Sztuki w odzi od crki Franciszka Goldberg-Grskiego, Jadwigi. Szkic ten zagina gdzies podczas dziaa II Wojny wiatowej, chocia nie znalelimy go w wykazie dzie zaginionych w wyniku dziaa wojennych. Szkic znacznie rni si od ostatecznej wersji nawet kompozycj i ukadem. Zosta wycignity w szerz i wzbogacony tem i szczegami.

________________________________________________________________

Symbolika w sztuce23
Kadzido

23

Sownik Symboli - Anna Popawska, Emilia Biaek, Dorota Lech - 2005 rok

Kadzido symbolizuje kult ognia, wit moc, czary; hod, pobono, adoracj, ofiar bagaln, modlitw; libacj; ochron; spowied, pokut, oczyszczenie; pochlebstwo; natchnienie, medytacj; nadziej, proroctwo, wrb; szlachetno, dobro, urok; afrodyzjak; perfum. Por. Dym. Kadzido mieszanina aromatycznych ywic (a take kory, drewna, owocw, kwiatw itd.) spalana w obrzdach ludw pierwotnych w obronie przed zymi duchami lub jako forma oddawania czci dobrym mocom a. pobudzania aktywnoci leniwych bstw urodzaju. Palenie kadzida rozpowszechnio si w wielkich religiach wiata; ma wiele znacze symbolicznych takich jak oczyszczenie, modlitw, ofiar wznoszc si dymem i aromatem do nieba. Kadzenie (incenizacja, turyfikacja) odbywa si na og przez sypanie kadzida na rozarzone wgle w kadzielnicy (trybularzu). W staro. Egipcie suyo codziennej liturgii przed posgami boga Soca Amona Ra i w rytuaach pogrzebowych (dusze zmarych wzlatywa miay w pomieniach do nieba), odpdzao przykre wonie, odstraszao demony; w Babilonii uywano go do modw i do wyroczni; w Izraelu przypisywano mu cudowne waciwoci, a od V w. p.n.e. budowano specjalne otarze kadzenia (zob. niej). Kadzido u staro. ydw modlitwa, pokuta, autorytet, aska, potga. Jego palenie byo obowizkiem kapanw, spenianym rano i wieczr w wityni; nie wolno byo czyni tego w innych celach (Ex. 30,9). Otarz kadzenia w wityni jerozolimskiej by w miejscu witym, blisko wejcia do witego witych, midzy wiecznikiem siedmioramiennym i stoem chlebw pokadnych. Dym kadzidlany osania mia oczy kapana od poraenia obecnoci Boga. Mwi Bg do Mojesza: (Aaron) przywiedzie cielca i modlc si za siebie i za swj dom zabije go. A wziwszy kadzielnic, ktr napeni wglem arzcym si z otarza i nabrawszy rk przyprawionego kadzida wonnego na ofiar kadzieln, wnijdzie za zason wityni i naoy na ogie wonnoci, aby mga ich i para okrya wieko nad wiadectwem, i aby nie umar (Lev. 16,1113). Kadzido modlitwa. Niech wznosi si ku Tobie modlitwa moja jak kadzido (Psalm 140 2). Kadzido wyraz czci. Na wszystkich miejscach spala si kadzida i skada ofiary na cze mojego imienia, bo imi moje jest wielkie wrd narodw mwi Pan Zastpw (Malachiasz l, 11). Kadzido u Grekw palono od VIII w. p.n.e. jako ofiar i ochron przed demonami; praktyki te przejli te orficy; Rzymianie uywali kadzida do okadzania zwierzt ofiarnych, zapalali je bstwom domowym, stosowali w kulcie cesarzy. Kadzido w chrzecijastwie dobro duchowa, ochrona przed diabem; poparcie modlitwy witych; powicone Matce Boskiej. W IV w. wczesny Koci zacz uywa kadzida w ceremoniale eucharystycznym, w ktrym symbolizowa miao wznoszenie si modw i zasugi witych; jeszcze wczeniej zaczto stosowa kadzido do okadzania mar ze zwokami. Anio przyszed i stan przed otarzem

majc kadzielnic zot, i dano mu wiele kadzida, aby doda do modlitwy wszystkich witych na otarz zoty (Apok. 8,3). Dzi spalane w kadzielnicach w czasie obrzdw liturgicznych w Ko. rz.kat., wschodnim i anglikaskim. Przysowie st.gr.: Pomoe jak umaremu kadzido. Boi si jak diabe kadzida (a. wiconej wody). Kadzido oczyszczenie. Powszechne uycie dymu kadzidlanego do rytuaw oczyszczenia opiera si na waciwej ogniowi sile przeobraania i na dodatkowych waciwociach oczyszczajcych miych zapachw. Ilekro Babiloczyk ma stosunek ze swoj on, pali kadzido i siada przy nim, po drugiej za stronie czyni to samo ona. A z nastaniem brzasku oboje si kpi (Dzieje l, 198 Herodota, t. S. Hammera). Por. Feniks (przed mierci). Kadzido wezwanie dusz zmarych. Wy, porednie duchy (), yycie nie nam, nie wiatu () was tym wiatem i kadzidem zapraszamy, zaklinamy (Dziady cz. II 352369 Mickiewicza). Kadzido perfuma, afrodyzjak. Olejek i kadzido ciesz serce (Ks. Przypowieci 27, 9). ,,Wonno szat twoich jak wonno kadzida (Pie nad pieniami 4,11). Kadzido pochlebstwo, przesadne pochway. Wo kadzide atmosfera usunego schlebiania, faszywego wychwalania. ,,Kadzenie jest mi obrzydliwoci (Izajasz 1,13). ..Kadzido jest danin bogw, ale dla miertelnikw trucizn (Palinodie l, motto, Goethego). Dworskie kadzido, tac. thus aulicum. Wspaniae obietnice dworakw, jak dym z kadzide, ciesz powonienie przez chwil, ale wkrtce si rozwiewaj (Przysowia 1,69 Roberta Blanda). Nie bd ci tu ja kadzi przypodobania si celem (Do Lubieskiego 212 T. K. Wgierskiego). I c si nie przebaczy dla kadzida troch! (Kos i Pszczoa 26 J. U. Niemcewicza). Przysowie: Czyj chleb jesz, temu kad. Dym kadzidlany pobono, moralno, cnoty; schlebianie, wynoszenie pod niebiosa czyich zasug. Kadzido pomiar czasu. W medytacjach buddyjskich zapala si laseczki kadzida w celu mierzenia czasu. Kadzido w wolnomularstwie: wdziczne i nabone serce. Miecz Miecz symbolizuje o kosmiczn, promie Soca, byskawic, ogie; ducha, bosko; bro Boga; sowo; los; sprawiedliwo; wolno; oczyszczenie; przysig; (wszech)wadz, krlewsko; bohatera (sonecznego); si; obron; spr, walk, rycersko, wojn, zalety wojenne, zdecydowanie, odwag; fallusa, msko, podno; krzy, krucjat; stracenie (skazaca), mczestwo, bl, mier (gwatown), kar, zemst, obraz, strach, okruciestwo, zniszczenie, rze, ruin; potpienie. Zob. Ucho (i miecz). Miecz atrybut alegorycznych postaci: Sprawiedliwoci, Staoci, Odwagi, Gniewu, Wenecji, Retoryki, Melpomeny; w redniowieczu Rozpaczy (kobieta przebija si mieczem). Miecz emblemat wadcy,

krla, wodza, specjalnie wykuty albo przeznaczony dla wybranego przez bstwo albo inne siy nadprzyrodzone. Prawowitym, legalnym wadc zostaje ten, kto zdoa wyrwa miecz krlewski ze skay lub drzewa albo otrzyma go od istoty zamieszkaej w gbinach wd, jak np. Ekskalibur (Caliburn), miecz krla Artura w cyklu arturiaskim, magiczn si utkwiony w skale; Artur jedyny spord rycerzy mg wycign go ze skay. W Morte Darthur Maloryego miecz jest podarunkiem dla Artura od Damy Jeziora. W ostatniej bitwie Artur, miertelnie ranny, rozkazuje zwrci Ekskalibur jezioru, z ktrego wynurza si rka, chwyta miecz za rkoje i znika w wodzie. Sir Gaahad z tego cyklu wyrywa miecz z dna rzeki, co nie udao si przedtem nikomu, i staje si godny niebezpiecznego miejsca przy Okrgym Stole. Tezeuszowi wolno powrci do Aten, gdy bdzie do silny, aby odwali gaz, pod ktrym jego ojciec, krl Aten, Egeusz, zoy swj miecz. Curtana, tpy miecz w. Edwarda Wyznawcy (ok. 100266) z dynastii Wessex, symbol aski i miosierdzia, noszony jest do dzi przed krlami Anglii w czasie koronacji. Szczerbiec, miecz krlw polskich, to jedyne zachowane z piastowskich insygniw koronacyjnych. W poemacie Konrad Wallenrod (1,1 8) Mickiewicza, komtury krzyackie radz w czyje rce wielki miecz oddadz. Na kolumnie Zygmunta III Wazy w rku krla Zygmuntowy w grze miecz (Fortepian Szopena 88 Norwida). Mieczem Boga nazwano dowdc arabskiego, Chalid ibn al Waleda (zm. 642), za jego czyny w bitwie pod Mul. Miecz Rzymu to przydomek Marcellusa (zm. 208 p.n.e.), dowdcy rzymskiego, zdobywcy i barbarzyskiego niszczyciela Syrakuz. Miecz sia, msko, podno i mier, ktr przynosi; atrybut boga wojny, Aresa. Ksztat falliczny miecza wie go z si zapadniajc, dlatego oznacza on msk lini rodu, po ojcu potomstwo mskie, mczyzn, w przeciwiestwie do kdzieli (kobiecego atrybutu cigoci ycia) oznaczajcej lini esk, po matce. Miecz emblemat bohatera sonecznego; podobnie jak maczuga, wyobraa moc promieni soca przeciwstawion sieci gwiezdnego nieba, jest broni uywan, podobnie jak wcznia, przeciw potworom pustoszcym kraj, smokom, hydrom, lwom, bykom, dzikom, przeciw widmom osb zmarych. Miecz narzdzie gniewu boego, kary boej, byskawicy i pioruna. Mwi Bg: ,,Wdowie i sierocie szkodzi nie bdziecie (). Jeli je pokrzywdzicie (), pobij was mieczem (Ex. 22,22 24). A jeli nie usuchacie mnie (), rozprosz was midzy narody i dobd miecza za wami (Lev. 26,2733). W Pieni Mojesza mwi Bg: Gdy wyostrz miecz mj by byskawic i sd podejmie rka moja () miecz mj naje si misa (Deut. 32,4142). Miecz ognisty atrybut sprawiedliwoci, kary. Boga, archanioa, promienia sonecznego; arliwoci, ognia wiary. Zob. Ogie (i miecz). wity miecz uyty w obronie sprawy boej. Juda Machabeusz dla podniesienia swych wojsk na duchu opowiada im swj sen, w

ktrym ukaza mu si prorok Jeremiasz i wrczy mu zoty miecz, mwic: We miecz wity, dar od Boga, ktrym porazisz wrogw (2. Ks. Machab. 15,16). Miecz .Sowo: Miksze sowa jego od oliwy, lecz s to dobyte miecze (Psalm 54 22). Synowie judzcy () jzyk ich to miecz ostry (Psalm 56 5). Miecz ducha sowo boe. Wemijcie () miecz ducha (ktrym jest sowo boe) (List do Efezjan 6,17) z powodu tych sw w. Pawa okrelajcych Bibli, miecz sta si jego atrybutem; ten za jest zapewne rdem legendy o ciciu w. Pawa za panowania Nerona. Usta moje jako miecz (Izajasz 49,2). Sowo boe ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny (List do ydw 4,12). Miecz wie si z przysig, ktr rycerstwo Europy zwyczajowo skadao na miecz jako na oznak stanu rycerskiego i jeden z najcenniejszych (obok konia) skarbw rycerza, obdarzanych nieraz, ze wzgldu na swe indywidualne cechy i zalety, imieniem, a przy tym i si magiczn, od ktrej zaleao zdrowie i ycie waciciela. Odgrywa te rol ksztat, zob. niej. Przysicie na ten miecz, na ten miecz, mwi (Hamlet 1,5 Szekspira). Miecz kara, stracenie (skazaca), mczestwo: miecz katowski, miecz Sprawiedliwoci; atrybut Chrystusa spokrewniony z krzyem ze wzgldu na ksztat: trzon i klinga przedzielone w poprzek jelcem. Atrybut wielu witych, takich jak: w. Pawe, Jakub Wikszy, Jerzy, Adrian, Agnieszka, Alban, Apolinary Apologeta, Bonifacy, Eufemia, Gerwazy i Protazy, Justyna, ucja, Marcin z Tours, Pankracy, Piotr Mczennik, Tomasz Beckett i in. Symeon przepowiada Marii, e jej wasn dusz przeniknie miecz (Ew. wg uk. 2,35) oznaczajcy duchow mk z powodu mierci Syna. Prawo miecza ac. ius gladii prawo wydawania i wykonywania wyrokw mierci przysugujce dawniej miastom rzdzonym na prawie magdeburskim lub che miskim. Przysowie: Jeszcze kat miecza nie przytpi, tj. jest jeszcze sprawiedliwo w kraju (pogos stracenia Samuela Zborowskiego). I pod miecz, ka gow, szyj pod miecz zosta straconym. Miecz wojna. Chwyci za miecz wystpi zbrojnie. Kto mieczem wojuje, ten od miecza ginie (Ew. wg Mat. 26,52). ,,I przekuj miecze na lemiesze (Iiajasz 2,4 i in.) wyobraenia wojny zmieni w wyobraenia pracy pokojowej. Nasze prawo w naszych mieczach powiedzie mia w 390 p.n.e. krl Gallw, Brennus, do posa rzymskiego. Biada zwycionym! ac. vae victis! wykrzykn mia tene Brennus dorzucajc swj miecz na szal z odwanikami, gdy przy waeniu zota (kontrybucji wojennej) Rzymianie uskarali si na przewyszajcy umwion wag ciar odwanikw. Std: Rzuci swj miecz na szal narzuci rozstrzygnicie si zbrojn. Miecz zwycistwa w mit. skand, dar Frei dla Gymera, jej narzeczonego; jednak Freja zgubia ten miecz, co byo jedn z przyczyn ragnarka, zmierzchu bogw, gdy soce zgubio promienie a bogowie ulegli potgom ciemnoci. Miecz walka, gniew, gwat, niebezpieczestwo, krucjata. Nie przyszedem

zsya pokoju ale miecz mwi Jezus w Ewangelii wg Mateusza (10,34). Szczeglnym symbolem walki s dwa miecze skrzyowane ukonie. Skrzyowa miecze zmierzy si z kim, rozpocz walk, wspzawodnictwo. Wedug Dugosza przed rozpoczciem bitwy pod Grunwaldem Krzyacy mieli wysa Jagie heroldw z dwoma nagimi mieczami jako wyzwanie do boju. Miecz obosieczny, majcy ostrza z obu stron brzeszczota ostro, dwuznaczno (dwuwykadno), czysto, rycersko, sprawiedliwo, grzech. Nie suchaj chytroci niewieciej, kapicym bowiem plastrem miodu wargi nierzdnicy () lecz koniec jej gorzki jak pioun i ostry jak miecz obosieczny (Ks. Przypowieci 5,4). Obosieczny miecz delficki aluzja do zagadkowoci i niezrozumiaoci wielu proroctw Pytii. Symbol czystoci seksualnej: krl Marek zaskakuje Tristana i Izold pogronych niewinnie we nie, przedzielonych nagim, obosiecznym mieczem. Vi Apokalipsie (1,16) z ust Syna Czowieczego ,,wychodzi miecz z obu stron ostry, oznaczajcy skuteczno sowa i sdu, ogie oczyszczajcy i prawd owietlajc jak byskawica. Wszelki grzech jest jak miecz obosieczny, rany od niego s nieuleczalne (Eklezjastyk 21,3). Rwnie o rzeczy, ktra moe mie dwojaki skutek, dodatni i ujemny. Miecz groba wiszca nad czowiekiem: miecz Damoklesa, faworyta i pochlebcy na dworze tyrana Syrakuz, Dionizjosa I (405 367 p.n.e.); gdy Damokles nazwa go najszczliwszym z miertelnikw, wadca usadzi dworaka przy swym stole, kac jednak zawiesi nad jego gow na nitce a. na koskim wosie nagi miecz; std miecz Damoklesa to symbol grb zatruwajcych wadcom kad chwil panowania. Komu zawdy nad szyj wisi miecz goy, nie uczyni mu smaku przyprawne stoy (Pie 16 1314 Jana Kochanowskiego). Miecz proste rozwizanie zawiego problemu, oddzielenie zego od dobrego, sprawiedliwo, rozstrzygnicie, osignicie celu; np. rozcicie mieczem wza gordyjskiego (ktrego nikt nie umia rozwiza) przez Aleksandra Wielkiego. Jest to jednak sposb zawodny, rozstrzygnicie pozorne, spenienie wrby (o panowaniu nad Azj) nietrwae w skutkach. Miecz nienawi, fanatyzm. ,,Serca nie majc, lecz co, co jakby miecz doby si sili () co, co jest wielk nienawici (Fulminant 11,1023 Norwida). Za c dla wiary miecz kto w rku nosi? {Przeciwko fanatyzmowi 2,1 Franciszka Karpiskiego). Krg zatoczony mieczem mciwej nienawici (wiaty 7 Leopolda Staffa). Miecz zemsta. ,,Piramidy, czy wy macie takie trumny, sarkofagi, aby miecz pooy nagi, nasz zemst w tym buacie pogrze (Rozmowa z piramidami l5 Sowackiego). Poty nie bdzie twj miecz zemsty strasznym (Grb Agamemnona 19 Sowackiego). Miecze wady Polakw. Miecze te, powiada (ksidz Marek), blu, bolce w Panu Jezusie, to s () wady na ojczystym polu (Ksidz Marek 1,947 Sowackiego); te mieczewady to: francuszczyzna, szulerka, kiesze stratna, kobiece rzdy, przedajne sdy,

zawi prywatna i zgnie sumienie. Taniec z mieczami wykonywany w rnych epokach na rnych kracach wiata (korybanci, kureci, derwisze, kaukascy grale itd.) jest rodzajem artystycznej zaprawy wojennej, mogcej zapewni sukces w rzeczywistej walce, a poza tym ma by popisem mskoci dziaajcym podniecajco na przypatrujce si kobiety przy okazji lubw, pogrzebw, uczt; jako magia zmuszajca przyrod do waciwego nastpstwa zdarze, broni przed zymi duchami, zapewnia podno, zastpujc dawne ofiary z ludzi i zwierzt. Prosty ksztat miecza europejskiego msko, odwaga, soneczno; zakrzywiony miecz wschodni esko, zrczno, ksiycowo. Miecz nagi, obnaony, goy otwarta myl, ch walki. Postawmy myli serdeczne nad nami i pie z otwart myl jak miecz goy (Krl Duch, Odmiana 1658, V, 19 20 Sowackiego). W staroytnoci miecz zwrcony ostrzem w przd oznacza wojn, w ty pokj. Miecz w pochwie atrybutem umiarkowania, roztropnoci, rozwagi, zamiarw pokojowych. lepy miecz o osobie bdcej bezwolnym narzdziem w czyich rkach. O rk karaj, nie lepy miecz! (Chora 32 Kornela Ujejskiego). Miecz i tarcza odwaga, wojna; w symbolice chrz. krzyowiec. W heraldyce miecz oznacza obron, sprawiedliwo, wykonanie wyroku; (szeroki miecz) wolny czowiek. W marzeniu sennym: powodzenie, zwycistwo. Amulet bronicy dziewictwa, zmieniajcy barw lub ociekajcy krwi, gdy waciciel jest w niebezpieczestwie lub dla zdemaskowania zabjcy. MIGDA(OWIEC) Migdaowiec symbolizuje nowe ycie, wiosn, wiosenne przebudzenie; czujno; popiech; dziewictwo; pikno; wspaniao, specja; nadziej; podno; ukryt duchowo; wyroczni; drabin Jakubow; obron; cierpliwo; mier; niedbao; niedyskrecj; gupot. Migdaowiec by powicony biblijnemu Jahwe, babiloskiemu bogu pisarzy Nabu, egipskiemu sekretarzowi bogw Thotowi, Hermesowi. Migdaowiec u staro. ydw nowe ycie. Migdaowiec drabina Jakubow. Jakub zmieni nazw miejsca zwanego Luz migda, gdzie nia mu si drabina z anioami, na Betel dom Boga. Migday przysmakiem, specjaem, nalecym, zw. w Kanaanie do najlepszych podw ziemi, ktre Izrael kae synom zawie ich dobroczycy (Jzefowi) do Egiptu (Gen. 43,11). Kwitncy migdaowiec nadzieja. Kwiaty migdaowe staro i mier; z pocztku rowawe, pniej biae i spadajce jak nieg, s emblematem siwizny, wrby mierci i Sdu Ostatecznego; por. Eklezjastes 12,5. Migdaowiec czujno (wobec pierwszych oznak wiosennego odrodzenia przyrody); hebr. gra sw oznaczajcych gazka migdaowa i czuwam. Pyta Pan: Co widzisz, Jeremiaszu? Odpowiedziaem: Widz gazk drzewa migdaowego. Na to Pan: Dobrze widziae, bo czuwam nad sowem moim, aby je wypeni (Jeremiasz 1,1112). Migdaowiec heroldem wiosny, gdy kwitnie w styczniu (dlatego, jako czst ofiara przymrozkw, wyobraa

krucho), a owo cuje ju w marcu; std sta si emblematem lekkomylnoci, nieopatrznego popiechu, nieogldnoci. W mit. gr. Filis, krlewna tracka, miaa polubi syna Tezeusza, Demofona, krla Aten, ktry pozna j i pokocha po powrocie z wojny trojaskiej; przed lubem powrci do ojczyzny, aby uporzdkowa swe sprawy, a gdy jego nieobecno si przeduaa, Filis, mylc, e j porzuci, powiesia si i zmienia w drzewo migdaowe. Gdy Demofon si zjawi wkrtce potem i obj drzewo w czuym ucisku, okryo si kwieciem. Migdaowiec i morwa przeciwiestwo popiechu i powolnoci, gdy pierwszy zakwita wczenie, druga pno. Migdaowiec rdw. emblematem Matki Boskiej. Pucia odrole laska Aaronowa (), a one, po rozwiniciu si lici, obrciy si w migday (Num. 17,8). Ten przykad nie zapodnionego owocowania, wraz z ac. gr sw: virgo dziewica i virga rdka, laska, uczyni migdaowiec atrybutem czystoci Dziewicy. Migdaowiec frygijskie Drzewo ycia. Migdaowiec podno. Wg mitu frygijskiego bogowie wykastrowali obojnaka Agdistisa; z jego obcitych genitaliw wyrs migdaowiec; owoce jego zapodniy nimf rzeczn Nan, ktra urodzia Attisa. Olej wyciskany z migdaw mia u Grekw znaczenie falliczne, uchodzi za sperm Zeusa. Migday rozrzucano na rzymskich weselach. Natura daa im podwjn oson, wewntrzn mikk i zewntrzn tward; podobnie embrion chroniony jest w onie matki. Migday byy wic emblematem ciy, podnoci, wielodzietnoci, rozrzucanie ich magi sympatyczn, yczeniem licznego potomstwa. We Woszech do dzi rozdaje si migday smaone w cukrze na uroczystociach weselnych i na chrzcinach. Por. Historia naturalna (15,22) Pliniusza St. (Rzymianie wszelkie jadalne nasiona w twardych skorupkach nazywali potocznie nux orzech, cho mieli oczywicie take nazwy dla poszczeglnych gatunkw nasion, np. amygdala migda). Migda element ukryty, zamknity, nienaruszalny; hebr. luz migda; miasto podziemne; niezniszczalne jdro bytu zawierajce potencja odrodzenia, jdro niemiertelnoci. Je migday odkrywa tajemnic. Migda sodki (sativa) to, co wane, istotne, duchowe, ukryte za pozorami zewntrznymi jak za tward okryw migdaa, take Chrystus, bo Jego natura ludzka ukrywa bosk. Migda sodycz, co piknego, wspaniaego. Cny modziku, migdaliku (Modym uwaga 78 Jzefa T.iki). Migda gorzki [amura) wyobraa gorycz, rozgoryczenie; przeciwiestwo wini. ,,Zakwitaj na nowo w jesieni wilgotnej bardzo gorzkie migday bardzo sodkie winie {Hiacynty 1112 Antoniego Sonimskiego). Migda cierpliwo, cecha niezbdna przy wyuskiwaniu nasion z okrywy. Niebieskie migday co nierealnego, uudnego. Myle, marzy o niebieskich migdaach o rzeczach nierealnych, bahych; by roztargnionym, nieuwanym, roztrzepanym. Mandorla, w. migda, w plastyce V XVI w. rama w ksztacie migdau, owalu, elipsy, rombu, otaczajca ca posta

Chrystusa w chwili Wniebowstpienia a. Przemienienia, pniej te posta Matki Boskiej w chwili Wniebowzicia a. Marii Magdaleny (take wzitej do nieba), symbolizowaa pierw. oboknosiciela, pniej za aureol, wiato emanujce z istoty witej a. boskiej. Wyobraenie pokrewne wrzecionu Wielkiej Macierzy, wg niektrych reprezentuje vulv, co zapowiada zrodzenie si na nowo do ycia na tamtym wiecie. Tron Tron symbolizuje niebo. Centrum mistyczne. omfalos (ppek Ziemi), Jeruzalem, siedlisko bogw i wadcw, wadz z boej aski, krlestwo; godno, urzd wadcy; bosk spra wiedliwo; panowanie, suwerenno, autorytet; chwa, saw, wznioso, wspaniao. uwietnienie, potg, arystokratyzm. wyniesienie (do godnoci); ask; szczcie; rwnowag, trwao, bezpieczestwo; oblenie; syntez, wiedz; pokut: mier: zob. d (Ldkatron). Tron panowanie wadcy. Tron okazay, kosztownie przyozdobiony fotel z wysokim, prostym oparciem plecw, pochodzi ze Wschodu, gdzie by symbolem, atrybutem i siedziskiem wadcy absolutnego, a take atrybutem i symbolem bstwa. Kuli tronu boskiego, take bez wyobraonej postaci boga, przeszed ze Wschodu i z Egiptu do Europy. np. do cesarskiego Rzymu, gdzie oddawano cze tronowi ubstwionych cesarzy. ozdobionemu insygniami wadcy koron, berem i purpur. Std symbolika tronu przesza na tron (katedr) starochrzecij. Tron w symbolice azjatyckiej Centrum mistyczne; synteza, jedno, trwao, rwnowaga. Diamentowy tron pod drzewem Bo (figowcem) buddyjski tron wiedzy w rodku wiata, poredni midzy niebem i Ziemi. gdzie Gautama Budda dozna owiecenia. Tron z kwiatu lotosu (padmasana) w mit. ind. harmonia Kosmosu, tron Wisznu. Lwi tron (simhasana) wsparty na czterech zwierztach (czterech wiekach wiata), czterobarwny. w mit. ind. wzniesienie si ku najwyszej Wiedzy przez zawadnicie energi Kosmosu; tron Siwy. Tron w symbolice egip. podparcie. wznioso, rwnowaga, bezpieczestwo, bg Horus. Bogini Izyd wyobraano sobie pierw. zapewne jako tron Horusa; nosi ona czsto na gowie hieroglif oznaczajcy tron. Niebiaski tron biblijnego Boga nadziemski majestat boski; wadza sdownicza Boga. Widziaem Pana siedzcego na tronie wysokim i wyniosym, a kraj jego szaty wypenia wityni (Izajasz 6,1). Druga osoba boska. Wieczna Mdro, tronuje wraz z Bogiem: ,,Zelij mi Mdro tronujc przy boku Twoim (Ks. Mdroci 9,4). Kto przysiga na niebo, przysiga na tron boy i na tego. ktry na nim zasiada (Ew. wg Mat. 23,22). Ziemski tron biblijnego Boga Jeruzalem; witynia jerozolimska. Wowym czasie bd nazywa Jeruzalem tronem Pana (Jeremiasz 3,17). I rzek do mnie (ze wi tyni jerozolimskiej): Oto miejsce mojego tronu i miejsce

podnka moich stp (Ezechiel 43,7). Tron krla Salomona zastpujcy i reprezentujcy tron Jahwe. By z koci soniowej, powleczony szczerym zotem. Mia 6 stopni, a z tyu by bykw (), a dwa lwy stay obok porczy; 12 lww stao () z obu stron (3. Ks. Krl. 10, 1820). Ko soniowa niepodleganit zepsuciu, niezwyciono; zoto hegemonia, mdro; lwy potga; byki podno; by bycze ofiara; dwa lwy Izrael i Juda; 12 lww 12 plemion Izraela; sze stopni piedestau wzniesienia krla nad innych miertelnikw a. szecioktna gwiazda i piecz Salomona. Trony naprzeciw bram miejskich : oblenie miasta. Ja przywoam wszystkie ludy krlestw pnocnych mwi Pan i przyjd, i kady ustawi swj tron u wejcia do bram Jeruzalemu (Jeremiasz 1,15). Tron w mazdaizmie potga losu, potga mierci. Zoty tron w mit. gr. tron Hery. Na szczycie Idy wysokiej od zototronnej bogini podnis si Dzeus gromowadny (Iliada 15, 4 5 Homera, t. Kazimiery Jeewskiej). Stolica dawn. tron. Wstpi na stolic, zasi na stolicy wstpi na tron krlewski, zosta krlem. Stolica nieprawoci tyran niesprawiedliwy (Psalm 93 20). Stolica sdowa podwyszone miejsce osoby sprawujcej sdy (Ew. wg Mat. 27,19). Tron chway podpora chway i oznaka wielkoci osoby ludzkiej a. boskiej. I bdzie tronem chway dla domu ojca swego (Izajasz 22,23). Tron Boga i trony 24 starcw w wizji nieba w. Jana (Apok. 4 i 5) objawienie chway boej i koca czasw, ostateczna rwnowaga wiata stworzona przez integracj wszystkich naturalnych sprzecznoci. Tron aska. Przystpmy tedy, z ufn odwag, do tronu aski (List do ydw 4,16). Trony w angelologii chrzecij. trzeci chr pierwszej hierarchii aniow (List do Kolosan 1,16). Katedra tron biskupi znajdujcy si we wszesnochrzecij. kocioach w apsydzie za otarzem, gdzie biskup poucza wiernych i udziela wice; od X w. nazwa ta przesza na biskupie kocioy diecezjalne; pniej na st a. pulpit nauczyciela w klasie szkol nej; na stanowisko profesora na wyszej uczelni; z gr. kathedra krzeso. Prny tron mier; uwietnienie; bstwo. Tron w mit. skand. panowanie nad wiatem. Pan tronu, Wadca tronu i nieba (w islamie) Aiah. Tron AIaha, zwanego czsto ,,Panem Tronu a. Mistrzem Tronu, ma wg tradycji muzumaskiej 70 000 jzykw, z ktrych kady gosi chwa Boga w wielu jzykach. Na tronie wyobraono wszystko, co Bg stworzy na Ziemi i morzach. Odlego dzielc filary tronu mgby przeby szybki ptak w cigu 80000 lat. Tron przybiera co dzie 70 000 kolorw. Jego olepiajcy blask sprawia, e adna ywa istota nie moe na niego spojrze. Tron panowanie i chwaa w sferze wieckiej i sakralnej; boskie prawo suwerena; osoba sprawujca wadz; jej decyzje; urzd, godno, stanowisko cesarza a. krla. Tron dziedziczny, elekcyjny. Nastpca tronu czowiek wyznaczony na nastpc panujcego monarchy. Petycja, adres, skarga do tronu do monarchy. Mowa tronowa

przemwienie monarchy, zazw. na otwarcie sesji parlamentu. Ognisty tron tron diaba. ,,Niech szanowany diabe nawet bdzie, gdy na ognistym swoim siedzi tronie (Miarka za miark 5, l, 294 Szekspira, t. L. Uiricha). Hebanowy tron tron Nocy. Noc, czarna bogini! z hebanowego tronu w bezpromiennym majestacie wyciga swe oowiane bero nad pogronym we nie wiatem (The Complaint: Night Thoughts. Night l, 1820 Edwarda Younga). Czarny tron pierwotna Noc, Chaos. O spjrz na czarny Tron pradawnej Nocy i starego Chaosu! (Duncjada ks. 4, 62930 Aleksandra Popea). Tron ludzkiego szczcia krzeso w karczmie (ycie Samuela Johnsona Sir Johna Hawkinsa). Tron pokuta. Ju mj Nard na tronie pokuty (Dziady cz. III 5,49 Mickiewicza). Klucz Klucz symbolizuje powag, wadz, dozr; opiek; wierno; ycie; fallusa; porzdek; wyzwolenie, uwolnienie; rozrnianie, oddzielanie; otwarcie i zamknicie, wizanie i rozwizywanie; rozgrzeszanie; udostpnianie; opanowanie; zadanie i sposb jego wykonania; wtajemniczenie, tajemnic, wiedz; rozwag, dyskrecj, ostrono; zob. Brama, Drzwi. W gbokiej staroytnoci klucz by duym, prymitywnym narzdziem zakrzywionym drkiem, ktrym przez maty otwr w drzwiach mona byo po ich wewntrznej stronie wsun (a. wysun) zasuw do (a. ze) skobla lub specjalnego otworu. Noszono go przeto nie w rku, ale na ramieniu a. zawieszajc na rzemieniu przez rami. Klucz symbolem wadzy, wadcy, gospodarza, zarzdzajcego, rzdcy. Bg o Eliachimie: ,,I poo klucz domu Dawidowego na ramieniu jego, i gdy on otworzy, to nikt nie zamknie, a gdy on zamknie, to nikt nie otworzy (Izajasz 22,22). O Bogu: Gdy On zamknie, nikt nie moe otworzy (Hiob 12 14). Klucz w chrzecijastwie emblemat mocy odpuszczania grzechw, wiary. Kocioa, wadzy papiea jako nastpcy w. Piotra. Jezus do Szymona Piotra: A ja tobie powiadam, e ty jeste opoka (ac. Petrus Piotr; petra skaa), a na tej opoce zbuduj Koci mj (). I tobie dam klucze krlestwa niebieskiego (Ew. wg Mat. 16,1819). Klucz wadza nad bramami do nieba i pieka, l widziaem anioa zstpujcego z nieba, majcego klucz do pieka (Apok. 20, l). Mwi Syn Czowieczy: Mam klucze mierci i pieka (Apok. l, 18). Klucz z gobiem wyobraa otwarcie bram niebiaskich. Dwa klucze do bramy czycowej wadza, ktr mie winien kapan przy udzie laniu rozgrzeszenia (klucz zoty) oraz mdro i wiedza teologiczna (klucz, srebrny); por. Boska komedia. Czyciec 9, 117 123; Raj 5,557 Dantego. Trzy klucze srebrne, zote a. diamentowe wyznaczaj kolejne etapy oczyszczenia, wtajemniczenia, s emblematem trudnego przedsiwzicia, zagadki do rozwizania, tajemnicy do przeniknicia, s byskawic intuicji i natchnienia; w legendzie i

folklorze cz si z wyobraeniem tajnych sal zawierajcych skarby a. sekrety, jak np. klucze do tajemniczej izby Sinobrodego; niekiedy otwieraj drzwi do trzech kolejnych izb, coraz bliszych tajemnicy. Zote klucze emblemat wiedzy filozoficznej, oczyszczenia, wadzy, potgi, nadwiadomoci. Zoty klucz pienidze. ,,Zoty klucz otwiera wszystkie zamki (Oberon 11,42 Christophera Martina Wielanda. 1780). Srebrny klucz trafno sdu, orientacja, .dziaanie niewiadomoci; wiedza, potga. Diamentowy klucz mono dziaania, sia, energia. Klucz atrybut wielu bstw, jak Kybele, bogini Wiernoci, Plutona (ktry wpuszcza do bram piekie, ale z nich nie wypuszcza), Hekate (straniczki Hadesu i przewodniczki dusz, zodziejki potencji mskiej), Janusa (rz. boga drzwi, bram, przej, pocztku i koca, przedstawianego z kluczem i lask odwiernego), Persefony (majcej klucze do skarbw Hadesu) itd. Klucz atrybut wielu witych, jak w. Piotra (dopiero od VII w.; zazw. z pkiem kluczy), Bennona (biskupa Mini. patrona Monachium). Petronilli i Hipolita (rzymskich mczennikw); zwykle z pkiem kluczy; Marty z Betanii, ktra zabiegaa okoo rozmaitej posugi (Ew. wg uk. 10,40). Genowefy (patronki Parya) i in. Skrzyowane klucze Pitrowe do Nieba i Ziemi, zoty i srebrny, z tiar papiesk godo Watykanu przejte od atrybutw boga rz. Janusa, reprezentuj wadz duchow i funkcje krlewskie, dostp do raju niebieskiego i raju ziemskiego oraz Wielkich i Maych Misteriw. Klucze do wiary. Cie skryty paszczem od stp do gw, dziercy klucze do wszystkich wiar (In memoriam 23 Alfreda Tennysona). Klucz do wiecznoci. Przecie niektrzy d waciwymi kroki do tego, by pooy sprawiedliwe donie na zotym kluczu, co otwiera paac Wiecznoci (Comus 12 Johna Miliona). Klucz do Raju (arab. szahddah wiadectwo, owiadczenie) muzumaskie wyznanie wiary: ..Nie ma Boga prcz Boga, a Mahomet jest Jego prorokiem, ktre kady wyznawca wypowiedzie musi przynajmniej raz w yciu na gos, z caego serca, z pen wiadomoci. Klucze do Raju opium. Ty masz klucze do Raju, o sprawiedliwe, subtelne i potne opium! (The Pleasmes of Opium cz. 2 Thomasa de Quincey, 1785 1859). Klucz ywota. Wyroczny klucz ywota w narodw rku ley; sam lud otwiera wrota, sam lud zamyka dwierzy (Wyroczny klucz ywota l4 Marii Konopnickiej). Klucz miejsce panujce nad jakim terenem, np. Gteborg, klucz do Batyku. Pod kluczem pod dozorem, w zamkniciu, pod stra, pod piecz (mie, chowa, trzyma); w areszcie (by, siedzie, znale si). Pod klucz odda (budow, dom, zakad przemysowy) w stanie gotowym do uytku. Klucze zoy, odda przekaza gospodarstwo, sprawowan wadz, funkcj, ustpi; u staro. Rzymian forma rozwodu. Przyjdzie mi klucze pooy, samej precz jecha, domu rodzicw swych miych wiecznie zaniecha (Tren 6 1819 Jana .Kochanowskiego). Oddanie kluczy miasta, twierdzy, fortecy

nieprzyjacielowi poddanie jej. Wrczenie kluczy miasta dostojnemu gociowi symbol powitania penego szacunku. Nie wszystkie klucze wiata wisz mu na pasku wzgardliwie o czowieku, ktry nam odmawia pomocy. Klucz od sypialni wyraa zgod kobiety na mskie propozycje erotyczne. ,,A jak bd zakochana, przysze panu list i klucz (Wesele l, 36, 1224 5 S. Wyspiaskiego) Rachel do Poety. Dosta klucz od ulicy zosta wyproszonym, usunitym, wyrzuconym z wasnego domu. Klucz emblematem rozwizania zagadki, szyfru, zadania, wyjanienia czego, przezwycienia trudnoci, pokonywania przeszkd, usuwania przeciwnoci, umoliwienia postpu, otwierania a. zamykania przejcia, sprawowania stray, nadzoru, urzdu szafarza. Klucz do powieci z kluczem (fr. roman a cle) to sposb nadawania i odczytywania zaszyfrowanej wiadomoci, kogo naprawd przedstawiaj fikcyjne postacie powieci. Klucz wiedzy, poznania, zrozumienia. Biada wam, prawnicy! bo chwycilicie klucz poznania; sami nie weszlicie, a tym, ktrzy chcieli wej, przeszkodzilicie (Ew. wg uk. 11,52); por. Pies (ogrodnika). (Umie) znale klucz do jakiej sprawy, do sedna zagadnienia, do czyjego serca. To kres wszelkiego tutaj dociekania? klucz do tajemnic? i ludzki urn wszystek? (Odkrycia 14 15 Bohdana Zaleskiego). Klucz znakiem tajemnicy, wiernoci, dyskrecji i milczenia, czcy si z obrazem zamknitej skrzyni zawierajcej tajemnic. Strze przyjaciela pod ywota kluczem, niech wiat milczenie twe skary, nie sowa (Wszystko dobre, co si dobrze koczy 1,1 Szekspira, tt. L. Uiricha). Nic pikniejszego od klucza, pki si nie wie, co otwiera (Aglavaine et Selysette Mauricea Maeterlincka). Klucz fallus, ywotno, zdrowie. Miecz, Hippolito, by mym dziewosbem, ktrym, trzykrotnie zdobyem tw mio, ale polubi ciebie innym kluczem, z pomp, z triumfem i huczn zabaw (Sen nocy letniej 1,1 Szekspira, wg t. S. Komiana). Rwnie w bajkach i folklorze czsto symbol falliczny. Klucz amuletem. W tradycji ludu yd. klucze od bnicy, pooone pod poduszk umierajcego dziecka, umierzaj jego cierpienie. Tradycja rabiniczna wymienia trzy symboliczne klucze: klucz od macicy, przynoszcy rozwizanie poonicy, klucz do zmartwychwstania, klucz cigajcy deszcz z chmury. W Maroku amulet przeciw impotencji. W tradycji europ. chroni przed z przygod, wzmacnia pami; wg tradycji nm. klucz ukryty w koysce broni przed kradzie dziecka prz.>z czarownice; w krajach rdziemnomorskich skutkowa ma przeciw zemu oku. Klucz na zwokach dawny obyczaj w wielu krajach: wdowa skada klucze na ciele zmarego ma, jeeli nie moe spaci jego dugw (fr. jeter les des sur la fosse); na Wyspach Joskich nieboszczyka zaopatruje si w klucz do tamtego wiata, klucz wiecznego ycia. Klucz sonet. Nie gard sonetem (), tym kluczem Szekspir otworzy! swe serce (Scorn nol the Sonnet 13 Williama Wordswortha). Dziurka od klucza

vulva; w hinduizmie joni (ac. pudendum) i atrybut bogini Sakti, maonki Siwy. W folklorze wielu krajw droga, ktr dostaj si do domu diaby, demony, czarownice, koszmary senne; mona im zagrodzi wejcie zatykajc dziurk kluczem a. gagankiem. ,,Ciekawo zodziej uywajcy intelektu jako wytrycha (Definicja Herberta Spencera, 1820 1903). W alchemii: krzepnicie i rozpuszczanie. W marzeniu sennym: spni si na spotkanie. W wolnomularstwie: milczenie i roztropno. W heraldyce: kuratela; wadza; godo szambelanw, podczaszych; gwat; wierno, subisto. abd abd jest symbolem pikna, doskonaoci; mdroci, rozeznanii doskonaego; czystoci; godnoci, szlachetnoci; samotnoci, wiernoci, wdziku; muzyki, poezji; zimnej pychy; obupciowoci; zasady eskiej; podnoci; zazdroci; mierci, zmartwychwstania, (nie)miertelnoci, wiecznoci; oboku, mgy, wiatru, niegu, lata; zwizany jest z proroctwem, wieszczb, czasem, przemijaniem, socem; zob. G. Powicony by wielu bogom i witym, jak: Afrodycie (Wenerze), Apollinowi, Zeusowi (Jowiszowi); Ledzie, Orfeuszowi, Erato, Klio; Brahmie, Sarasvati; w. Cuthbertowi (apostoowi Northumbrii). abd dwupciowo; potga uderze skrzydami mska; postawa i spokj eskie; szyja z gwk ksztatu fallicznego; ciao krge, obe, kobiece: zwizek abdzia z Afrodyt (ktr wyobraano wzlatujc na abdziu w powietrze) datuje si z czasw przedgreckich i z gr. okresu archaicznego. Jako jej atrybut symbolizuje cakowite zaspokojenie podania, satysfakcj seksualn, a pie abdzia wyobraa tu podanie prowadzce przez swj szczyt do swego unicestwienia, do maej mierci seksualnej, kulminacyjnej chwili orgazmu. Wz Afrodyty cignity przez abdzie, wiezie pikno i mio. Zeus w postaci abdzia zapodni Led (lub Nemezis), a ze zoonych przez ni jaj wykluli si Dioskurowie, Helena trojaska i Klitajmestra (niektrzy utrzymuj, e Led na t okoliczno zmieniono w g). Take w micie skandynawskim abd zwizany jest z bogini podnoci i wolnej mioci, Frej, zrodzon, jak Afrodyta, z biaej piany morskiej. Trzy norny, boginie losu, istnienia i koniecznoci, a rwnie elfy i trolle, przybieray chtnie posta abdzia, podobnie jak Walkirie odprowadzajce do Walhalli dusze bohaterw polegych na polu bitwy. Pie abdzia. abd niemy ma skromne moliwoci gosowe: w cigu caego roku syczy, pochrapuje, a w okresie godowym odtrbuje fanfar jak uraw, ale ciszej. Natomiast abd krzykliwy krzyczy melodyjnie i melancholijnie przez cay dzie, nie tylko przed mierci, ale jest mniejszy i znacznie mniej urodziwy od abdzia niemego. Dopiero chr abdzi krzykliwych daje efekt pieni. Dziki tej wanie legendarnej abdziej pieni

abd zwizany by z muzyk ju w mitach ludnoci przedgreckiej. Wizerunek harfiarza z epoki brzu, znaleziony na Cykladach (na Morzu Egejskim), przedstawia gow abdzia wyrzebion na ramie instrumentu. Na tym zwizku z muzyk oparta jest wie abdzia z bogiem muzyki i wieszczby, Apollinem, ktry co rok wyrusza do krainy Hyperborejw na dalekiej Pnocy na wozie zaprzonym w abdzie i na nim te wraca na Olimp. (Na pnocnym niebie ssiaduj z sob gwiazdozbiory abd i Lutnia, instrument Apollina.) abd wg Ezopa piewa tylko przed mierci, co nadaje jego pieni charakter tragiczny, melancholijny i liryczny (symbolizuje wieczno, pomiertne szczcie, mczestwo). abd staje si przeto ptakiem Apollina jako boga poezji i przewodnika Muz: std abdziami nazywano poetw abd Avonu to Szekspir, ktry urodzi si w StratfordonAvon, abd mantuaski to Wergiliusz, a abd dirkeski (tj. tebaski, beocki) to Pindar itd. Grecy uwaali, e Apollo udzieli abdziowi take zdolnoci wieszczenia (dlatego zapowiada on rwnie wasn mier i tu przed ni wydaje przepikne tony skargi). Ajschylos w Agamemnonie 1445 mwi ustami Klitajmestry o wieszczce Kasandrze: Ona, niby abd biay, ostatnie wypiewaa przedmiertne lamenty i lega (t. S. Srebrny). W legendach germaskich dziewice zmieniaj si w abdzie umiejce prorokowa, jak np. w Pieni o Nibelungach i w poemacie Gudrun. Przedmiertna pie abdzia to w przenoni czsto ostatni wystp, ostatnie dzieo lub sowa czowieka, a niekiedy ostatnie sowa Chrystusa na krzyu. W Indiach, Persji, Arabii, Skandynawii i krajach sowiaskich gruje eski aspekt abdzia jako wyobraenia dziewiczoci i pikna, niekiedy w postaci bajecznej, zawiatowej dziewicyabdzia (w wiecie gr.rz. przewaa aspekt mski); abdzica zrzuca swe magiczne upierzenie (mg) i kpie si jako pikna naga dziewica (soneczny dzie); modzieniec, rolnik, kradnie jej pira, eni si z ni, ale po pewnym czasie zadaje jej zakazane pytanie (albo podglda j przy toalecie) wtedy ona przywdziewa pira i odtruwa: symbol chciwoci ludzkiej lub ciekawoci, albo wysokich aspiracji czowieka; por. Banie z 1001 nocy (Bajka o Hassanie, zotniku z Basry); temat Meluzyny, kobietywa. Labdziedziewice wystpuj te jako wiatr, nosiciel wieci. W mit. skand, polubiaj trzech braci (wrd nich Volunda, cudownego kowala), a po siedmiu latach porzucaj ich. A potok, dziwn jak tajemnic, nazwa abdzim w mylach by dziewic (KrlDuch 5,3,956 Sowackiego). Coroczne wdrwki abdzi na lgowiska dalekiej, nieznanej Pnocy tumaczono czasem jako przenoszenie zmarych do pnocnej Krainy Bogosawionych. Kyknos, krl Ligurw w pn. Italii, krewniak Faetona (zabitego przy prbie kierowania wozem sonecznym swego ojca, Heliosa), z alu po nim przemieni si w abdzia (Metamorfozy 2,367 Owidiusza). Mit zna jeszcze kilku innych Kyknosw, synw bogw,

przez ojcw tu przed mierci zmienianych w abdzie. Wedug mitu trackiego np. bg wojny, Ares, zmieni w abdzia swego syna Kyknosa, miertelnie ranionego przez Heraklesa (gr. kyknos abd). Pogosem starej bajki o siedmiu braciach przeladowanych przez z babk i zmienionych w abdzie jest zapewne redniowieczna legenda o tajemniczym Rycerzu abdzia, Lohengrinie, ktry przybywa w odzi cignitej przez abdzia, aby pomc szlachetnej damie znajdujcej si w niebezpieczestwie, polubia j, ale zabrania jej pyta o jego pochodzenie, a gdy ona, nie mogc poskromi ciekawoci, pyta go o to, opuszcza j na zawsze. Ach! ona bya jak biae abdzie, bya jeziora bkitnego pani; pyna lecc d leciaa za ni (W Szwajcarii 4,757 Sowackiego); poeta chce, jak Apollo, lecie z abdziami na pnoc, do ojczyzny: Skd pierwsze gwiazdy na niebie zawiec, tam pjd (). Spojrz w lecce na niebie abdzie i tam polec, gdzie one polec (W Szwajcarii 21,4258 Sowackiego). Czerwony abd Soce. Czarny abd odwrotno biaego, podobnie jak czarne Soce (zob. Soce) w stosunku do Soca dziennego. W bajce Andersena Towarzysz podry, zaczerpnitej z folkloru skandynawskiego, Janekwdrowniczek, ktry rozwiza trzy pytania krlewnyczarownicy, w noc polubn zanurzy j trzykrotnie w wannie. Za pierwszym zanurzeniem zmienia si w czarnego abdzia, za drugim w biaego z czarnym naszyjnikiem, a dopiero za trzecim w normaln, kochajc go ksiniczk: Czarny abd reprezentowa rzadko, osobliwo, unikat, podobnie jak biay kruk. U Juwenala (Satyry 6,165) rara avis ac. rzadki ptak, czarny abd (uczciwa i cnotliwa ona). Biay abd doskonao, emblemat wdziku, czystoci, wiata na wodzie, hymnu mierci. abd niemiertelno; np. pomiertna sawa poety: Mego imienia Kloto nie podetnie kos, bo je w niebie krzykliwi abcie unios (Sielanki 1,934 Bartomieja Zimorowica). abd rozrnianie midzy sprawami istotnymi i nieistotnymi; wg mniema ludowych potrafi mleko rozcieczone wod oddzieli od wody. W alchemii podporzdkowany Merkuremu i Jego ziemskiemu odpowiednikowi, rtci, jako pramateria (materia prima} fi lozoficzna oraz emblemat ducha i cznoci ognia i wody (woda i ogie w rtci, dwupciowo u abdzi), jak rwnie przez sw ruchliwo i lotno (cho jest to najciszy z latajcych ptakw). W marzeniu sennym: (czarny) troski, kopoty; (pywajcy) wielkie powodzenie; (biay) szczcie, powodzenie. W heraldyce: uczony; mionik harmonii (zgody). Kolumna (Filar, Sup) Kolumna jest symbolem osi wiata, poczenia Ziemi z niebem; trwaoci (budowli), siy udwigu, staoci, zaufania, zdecydowania; pastwa; Stwrcy; osoby;

mskoci (fallusa): u staro. ydw prawdy, w heraldyce odwagi. Jako kolumna z baz i gowic bliska wyobraeniom drzewa kosmicznego, drzewa wiata, drzewa ycia. Baza odpowiada tu korzeniom, trzon to pie, a gowica to korona drzewa. Wikszo kolumn architektury staroegipskiej stanowi transpozycj wspornikw rolinnych pni albo wizek odyg jakie wystarczay niegdy budownictwu drewnianemu. Gowice za byy to stylizowane kwiaty i licie tych rolin, zazwyczaj palmy albo cibory papirusowej, wraz z charakterystycznym ukadem i unerwieniem lici i kwiatostanw. Rwnie w gowicach kolumn korynckich, kompozytowych (licie akantu) i gotyckich przewaay elementy rolinne. Wedug Biblii Ziemia jest dyskiem wspierajcym si na supach. W . Ks. Krlewskiej (2,8) czytamy: Do Pana nale supy Ziemi, on na nich pooy ld stay. Gdy Bg potrzsa nimi, nastpuje trzsienie Ziemi, a kiedy si wywrc, bdzie to koniec wiata. Rwnie strop niebieski opiera si na kolumnach: Kolumny niebieskie chwiej si i dr przed grob Boga (Hiob 26,11). Filary paacu Salomona w wielkiej sali kolumnowej zrobione byy z cedrw libaskich, symbolizujcych niemiertelno i odporno na zepsucie (l. Ks. Krl. 1,16). Po obu stronach wejcia do wityni jerozolimskiej stay symboliczne supy odlane z brzu, zwane Jachin i Booz; obwieszczay obecno Boga i wieczyste przymierze nieba z Ziemi, Jachin stao, a Booz si (. Ks. Krl. 7, 15 22). witynia Salomona odgrywa podstawow rol w symbolice wolnomularskiej. Loa masoska zawiera zwykle wyobraenie wityni z drzwiami midzy par kolumn: jedna oznaczona liter B (Booz), druga liter J (Jachin). Pierwsza czarna albo biaa, symbolizujca Ksiyc, kobieco, bierno, powietrzno, druga czerwona, reprezentujca Soce, msko, aktywno, ognisto. Dwie kolumny jako para wystpuj w wielu kulturach, reprezentujc np. pikno i si, sprawiedliwo i ask, mio i wiedz. Gnostycy par tak wyobraali liter H, oznaczajc bram do wiecznoci. Najpotniejsz z takich par wedug wyobrae antycznych byy Supy Heraklesa, znaczce kres zamieszkanego wiata, bram zachodzcego Soca. Skay Ceuty i Gibraltaru, ktre Herakles mia sam postawi w czasie swej wdrwki po Libii (tak Grecy nazywali pnocn Afryk), po zabiciu licznych potworw, miay utrudni straszydom Oceanu dostanie si do wd Morza rdziemnego. By to puklerz ochronny i przedmurze obrotowe, oznacza bowiem te granic, ktrej czowiek nie powinien przekracza. Kolumny po obu stronach wszelkiego wejcia przejcie z jednego wiata do drugiego. Marzeniem i ambicj Wieku Odkry byo gwaci takie granice, dy ku nowym wiatom, poza zasig staroytnej sieci drg rzymskich. Na godle heraldycznym cesarza Karola V widniay dwa supy, a dewiza brzmiaa; Plus ultra, a wic miao naprzd!, w przeciwiestwie do antycznego N plus ultra, ani kroku dalej! i biblijnego

Dalej nie postpisz! jak woa Pan do fal przypywu morza w Ksidze Hioba (3&, 11). Trzy kolumny wystpujce razem trjca, triada: dobro (lub pikno), mdro i sia. Cztery kolumny strony wiata, podpory Nieba albo Ziemi. W biblijnej Ksidze Przypowieci (9, l) dom Mdroci wsparty jest na siedmiu filarach. Mdro przedstawiona jest tam jako bogata matrona zapraszajca goci na biesiad; liczba 7 jest wic moe wyrazem bogactwa domu (zwyky dom zadowala si musia dwoma lub czterema filarami) albo symbolizuje wit liczb siedem (zob.). Strzaskana kolumna zniszczenie, zemsta, mier. W Biblii (Ks. Sdziw 16,2531) olepiony Samson, sprowadzony dla pomiewiska z wizienia do paacu Filistynw w czasie ich zabawy, obj oba rodkowe supy, na ktrych gmach si opiera, napar z caej siy i paac run na ksita i na 3000 mczyzn i kobiet. Kolumna potga bstwa. Na Olimpie Zeus zasiada na kolumnie wyraajcej jego wadz i cay porzdek olimpijski. Wedug Apokalipsy, w Licie do zboru w Filadelfii (3,. 12), Chrystus obiecuje zwycizcy w bitwach duchowych, e bdzie filarem w wityni Paskiej. Grecy, a zwaszcza Rzymianie umieszczali posgi Zeusa (Jowisza) na supach, aby wskaza, e przebywa on w niebie, wysoko; podobnie hermy, posgi Janusa i Priapa, a pniej ubstwionych cesarzy rzymskich. W wielu kulturach wiata wznosi si kolumny wolno stojce, nie przeznaczone do podpierania adnego stropu, majce sens wycznie symboliczny. Wyobraaj one triumf nad nieprzyjacimi, upamitniaj zwyciskie wyprawy, ofiary skadane bstwom po wielkich wydarzeniach (kolumny wotywne), wyraaj wdziczno niebu, prezentuj wiecznotrwao skutkw znakomitych czynw, gosz ubstwienie wielkich ludzi. Najsynniejsze z nich to kolumna Aioki, cesarza Indii, w Sarnath, z III wieku p.n.e., o gowicy z czterema lwami; kolumna Trajana w Rzymie, z fryzem reliefowym wyobraajcym sceny z wypraw cesarza przeciw Dakom; wzorowana na niej kolumna Marka Aureliusza; Kolumna Londyska, wzniesiona dla upamitnienia wielkiego poaru miasta w 1666; tame kolumna Nelsona na Trafalgar Square; kolumna Wielkiej Armii z 1810 na placu Vendme w Paryu, a wreszcie symbol Warszawy, kolumna Zygmunta III Wazy na placu Zamkowym, o ktrej pisa Sowacki: Jest u nas kolumna w Warszawie, na ktrej usiadaj podrne urawie, spotkawszy jej liciane czoo wrd oblok; taka zda si odludna i taka wysoka! (Uspokojenie l4). Zwycistwa morskie upamitniali Rzymianie kolumnami rostralnymi (columna rostrata), ktre zdobiono rzebami dziobw zdobytych okrtw nieprzyjacielskich. Orodkiem obrzdw kultowych dawnych Germanw, a zwaszcza Sasw, bya wita kolumna Irminsul, w ksztacie pnia drzewa, powicona zapewne bogu Nieba, Irminowi, symbolizujca o wiata wspierajc nieboskon. O licznych supach pamitkowych i symbolicznych wspomina rwnie Biblia (np. 2. Ks. Krl. 18,18:

Izajasz 19,19; Machabeusz 13,29;14,26). Sup promie soneczny; czowiek (gowica = gowa). Wyraa albo postaw wyprostn, pewno siebie, pasko, dum czowieka, albo przeciwnie, postaw zgit, korn, traktowan nieraz dosownie w postaciach kariatyd i aliantw (zob.), niewolnikw dwigajcych ciary. Suyy te jako kamie ofiarny: na ich szczycie, zwrconym ku niebu, kado si zwierz ofiarne; supy takie symbolizoway o sakraln spoecznoci usiujcej dobrze usposobi bstwo. Najprostsz, narzucajc si, bya symbolika falliczna (zob. Fallus). Atrybutami bogini podnoci, Demeter, byway sup i delfin, reprezentujce podno i morze. Synnym symbolem fallicznym sztuki wspczesnej jest dwudziestometrowy monolit granitowy Gustava Yigelanda zawierajcy 121 wspinajcych si postaci ludzkich, we Frogner Parku w Oslo. Sup ascetyzm, pustelnictwo i udrka; jak supy stylitw (supnikw), ascetw zakonnych z V wieku, ktrzy, wzorujc si na Szymonie Supniku, przebywali przez dziesitki lat na szczytach kolumn zrujnowanych wity antycznych. Supy ognia i dymu obecno Boga (Ex. 13,21). Prowadziy one lud izraelski przez pustyni, a pniej wskazyway kierunek marszw i miejsca postojw. Wedug proroctwa Joela (3,3) zapowiedz one zblianie si straszliwego Dnia Sdu. Czyby wizja grzyba bomby wodorowej? U ludu polskiego sup jest zazwyczaj synonimem gupoty lub tpoty: gada jak do supa, gupi jak sup drogowy, stoi jak sup lub jak sup soli (aluzja do ony Lota, por. Gen. 19,26), cho jeszcze przed paruset laty w Polsce sup (bawan) soli jako emblemat upnikw symbolizowa bogactwo i dobrobyt.

Brama (drzwi) Symbolika bramy zgodna jest w wikszoci wypadkw z symbolik drzwi (zob. Drzwi): przejcie z jednego stanu w drugi; esko, genitalia kobiece; narodziny; odrodzenie; potga, fortyfikacja; sprawiedliwo; chwaa; wojna; cierpienie; stan midzy yciem a mierci, dobrem a zem. Brama miejska, w nocy zamknita, w dzie w czasach antycznych pena ycia, bya lokalnym rynkiem, agor, forum, miejscem spotka (przycigajcych take pijakw, nierobw, wczgw i zodziei), handlu, publicznych obwieszcze, czsto posiedze sdw: Powaany jest m (dzielnej niewiasty) w bramach, gdy zasiada w radzie starszych kraju (Ks. Przypowieci 31, 25). Bramy Jerozolimy reprezentuj jako pars pro toto (tac. cz zamiast caoci) cae miasto: ,,Bramy Syjonu miuje Pan nad wszystkie siedziby Jakuba (Psalm 86 2). Byo ich dwanacie: brama Doliny, Gnojowa, rda, Stara, Koska,

Wschodnia, Sdowa, Wodna, Efraima, Rybna, Trzody i Stray. Wedug Apokalipsy mury niebieskiego, nowego Jeruzalem bd miay rwnie dwanacie bram, kada z jednej pery, a zawsze otwarte (bo nie bdzie ju nocy), ,,a na bramach dwunastu aniow i imiona dwunastu pokole izraelskich (21,12). Rwnie niektre inne miasta charakteryzowano liczb bram w ich murach: stubramne Teby egipskie (wg Homera) odrniamy od siedmiobramnych Teb greckich, stolicy Beocji (w dramacie Ajschylosa Siedmiu przeciw Tebom kady z siedmiu bohaterw atakowa jedn bram). Brama miejsce obronne, szczeglnie ufortyfikowane (jako punkt najsabszego oporu w murze miejskim). Miasto uwaano za zdobyte, gdy bramy miejskie wpady w rce wroga, std byy take symbolem siy, potgi: ,,Niech posidzie potomstwo twoje bramy nieprzyjaci swoich, mwi Laban na poegnanie do siostry swojej, Rebeki (Gen. 24, 60). Okrzyk przeraonych Rzymian po zwycistwie Kartagiczykw pod Kannami w 216 p.n.e.: Hannibal ad portas! (ac. Hannibal u bram!) sta si przysowiowym wyrazem niebezpieczestwa zagraajcego krajowi. Synonimem takiej groby staa si trojaska Brama Skajska (gr. skala lewa, niepomylna; zachodnia), ktr uszkodzono, aby wprowadzi drewnianego konia Grekw; przez bram t wpucili wojska Achajw rycerze, ktrzy wyszli z wntrza konia trojaskiego. Bramy triumfalne (uki triumfalne), na ktrych zwykle wyobraano w reliefie sceny sukcesw wojennych, stawiano dla uczczenia zwycistwa. Najbardziej znane to: uk Tytusa, Konstantyna i Septymiusza Sewera w Rzymie, Arc de 1Etoile w Paryu. Powszechny jest te ludowy obyczaj witania wanych i miych goci bramami z gazi, zieleni, kwiatw i wstek. Brama chwaa odnowionego Syjonu. ,,Nazwiesz swe mury zbawieniem, a swoje bramy chwa (Izajasz 50, 18). Brama do niebios: Betel, gdzie biblijny Jakub zobaczy we nie drabin i aniow. O jak straszne jest to miejsce! Nie jest to nic innego, tylko dom boy i brama niebieska (Gen. 28, 17). Alegoria biblijna: Wchodcie przez ciasn bram, bo szeroka wiedzie na zatracenie, a ciasna do ycia (Ew. wg Mat. 7, 1314). Przez bram sprawiedliwoci dochodzi si do Boga sprawiedliwego: Otwrzcie mi bramy sprawiedliwoci! Wszedszy w nie bd Pana wysawia (Psalm 117 19). Brama jest dla ydw take emblematem wygnania Adama i Ewy z raju, atrybutem proroka Ezechiela. Ludy Bliskiego Wschodu wyobraay sobie istnienie, prcz bram do niebios, do widomego, materialnego nieboskonu, take bram do wiata podziemnego, ukrytych zazwyczaj w gbokich pieczarach, rozpadlinach itp. Ezechiasz, krl judzki, pisze: Ja rzekem: w poowie dni moich pjd do bram otchani; szukaem ostatka dni moich (Izajasz 38, 910). Do sw tych nawizuj synne wersety Boskiej Komedii Dantego: W poowie drogi ludzkiego ywota () w gbi ciemnego znalazem si lasu (Pieko l, l3) oraz: Ty, ktry

wchodzisz, egnaj si z nadziej, na odrzwiach bramy ten napis si czyta (3, 910, t. E. Porbowicza). Wrota Piekie (fr. La Parte de 1Enfer) niedokoczona rzeba (18801917, Muzeum Rodina w Filadelfii) Augusta Rodina. Babiloskoasyryjska bogini Isztar zstpuje do wiata podziemi i przechodzi przez siedem bram; zob. Zasona. Zamknita brama utrapienie, strach, zakaz, niegocinno, obrona, wojna; ydowski symbol koca modlitwy; w symbolice chrzecijaskiej: dziewictwo, Maria (por. tac. hortus conclusus zamknity ogrd). Niepokalane Poczcie, co opiera si na sowach Boga skierowanych do Ezechiela (44,2): Ta brama (wschodnia) zamknita bdzie, i m nie wejdzie przez ni, bo Pan, Bg izraelski, wszed przez ni, i bdzie zamknita dla ksicia. Brama otwarta gocinno. ,,Brama na wci otwarta przechodniom ogasza, e gocinna i wszystkich w gocin zaprasza (Pan Tadeusz l, 3940, Mickiewicza). Przejezdna brama to serce kobieciarza: Kasztelanowa mwi do Amelii o Mazepie: ,,Serce jego otwarte jak przejezdna brama: jedna wjeda, a druga wyjeda za wrota (Mazepa 1,3, 89, 90 Sowackiego). Bramy do snw. W Odysei Homera Penelopa mwi do Odyssa: Dwie s bramy zwiewnych snw: jedna z rogu, druga z koci soniowej; te, ktre przechodz przez ko soniow nios czcze sowa, drugie wr prawd (19, 562, wg t. J. Parandowskiego). Brama z kolumnami po obu stronach 7ob. Kolumna. Brama Soca strefa midzyzwrotnikowa. Bramami nazywa si niektre cieniny wodne (np. Brama ez, arab. Bab elMan deb, midzy Afryk i Pwyspom Arabskim: elazna Brama albo elazne Wrota przeom Dunaju midzy Karpatami a Bakanem) i przecze grskie (np. Brama Morawska midzy Grami Oderskimi a Beskidem lskim). Cyrkiel Cyrkiel symbolizuje mdro bosk, potg tworzenia; Wszechwiat, ducha i materi, ycie i ksztat; pocztek, koo, cykliczno; nauki cise, pomiar, geometri, astronomi. architektur, budownictwo; rozum, wiedz, pomysowo, kalkulacj, planowanie. perspektyw, przezorno, porzdek; kierowanie, przewodzenie, waciwe prowadzenie si, umiar, powcigliwo; sprawiedliwo, prawd. Cyrkiel w tradycji judeochrzec. mdro boska; Bg, ktry ..stworzy niebo i ziemi, ,,przedzieli wiato od ciemnoci i wody, ktre byy pod sklepieniem od tych, ktre Dyty nad sklepieniem (uen. 1,18). W plastyce wyobraano Boga z cyrklem w rku, mierzcego Ziemi. On, co przyoy cyrkiel swj w granice wiata () i na jego scenie rozmieci wszystkie jawy i tajnice (Boska Komedia, Raj 19, 4042 Dantego, t. E. Porbowicza). Cyrkiel atrybut wielu abstrakcyjnych uosobie, np. Uranii (muzy astronomii, wyobraanej w koronie z gwiazd, z globusem w rce);

Geometrii; Sprawiedliwoci (z wag i mieczem); Dojrzaoci (jednego z wiekw czowieka); Melancholii (jednego z czterech humorw) przedstawianej z czaszk ludzk, ksigami i przyborami geometrycznymi; Przezornoci (z wem i zwierciadem). Dwa ostrza cyrkla ycie i ksztat; duch i materia. Cyrkiel pocztek wszystkich rzeczy, przez podobiestwo do pocztkowej litery alfabetu A. Cyrkiel koo krelone przez ten przyrzd, z ca waciw sobie symbolik (zob. Koo); cykliczno zjawisk we Wszechwiecie; Kosmos. Cyrkiel, narzdzie inteligencji ukadajcej twrcze plany i projekty potga tworzenia; mdro, sprawiedliwo, umiar (kowanie), prawda; dynamizm konstrukcyjny. Cyrkiel pomiar, poczucie miary, przezorno, prawdomwno. Atrybut Saturna: cyrkiel, podobnie jak Saturn, mierzy czas, jest kulawy, smutny i milczcy, zatopiony w rozmylanich, poszukujcy tego, co nie znane, kamienia filozoficznego, Arystotelesowskiej kwintesencji itd. Cyrkiel architektura, eglarstwo. Symboliczna posta wyobraona z cyrklem w rce przedstawiaa zwykle Architekta lub eglarza, w epokach Odrodzenia i baroku ponadto Malarza (posugujcego si w swej sztuce geometri i perspektyw), a w epoce Owiecenia rwnie Wolnomularza (zob. niej Cyrkiel w wolnomularstwie). Cyrkiel nauki cise, ciso matematyczna. Cyrkla, wagi i miary do martwych uyj bry; mierz siy na zamiary, nie zamiar podug si (Pie Filaretw 414 Mickiewicza). Cyrkiel i wgielnica w tradycji europ. Niebo i Ziemia, mska i eska powka ezoterycznego Obojnaka, odpowiadajce Socu i Ksiycowi; czas i przestrze; zrczny rzemielnik; Bg Stwrca. W symbolice hermetycznej poczenie koa (Niebios) z kwadratem (Ziemia) = doskonao. Cyrkiel w wolnomularstwie umiar, ograniczenie poda; jedno z trzech Wielkich wiate; pozostae to: Biblia jako przewodniczka wiary i wgielnica (ktownik, ekierka) rzdzca dziaaniem. Rozwarty pod ktem 90 (jak wgielnica) rwnowaga si duchowych i fizycznych. Wgielnica na cyrklu opanowanie ducha przez materi. Wgielnica i cyrkiel uoone na krzy rwnowaga ducha i materii. Cyrkiel na wgielnicy opanowanie materii przez ducha. Cyrkiel kalkulacja, zamiary, planowanie, perspektywa. Teraz, kiedy widz, e mi moe dugo na tej ziemi bazgra wypadnie, to musz szerszym cyrklem rozmierzy, aby kiedy innej i nie piersiowej dozna konsumpcji {List do matki z 7X1 1S34 Sowackiego).