Ksztacenie bibliotekarzy na potrzeby rodowisk lokalnych

Programy ksztacenia uniwersyteckiego. Tom II

Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca
pod redakcj

Warszawa 2011

Ksztacenie bibliotekarzy na potrzeby rodowisk lokalnych. Programy ksztacenia uniwersyteckiego. Tom II Redakcja: Ewa Chuchro Mikoaj Ochmaski Micha Zajc
Projekt okadki: Kornel Demczuk Skad i amanie: Justyna Grzymaa

ISBN 978-83-931164-5-4

Publikacja wydana w ramach Programu Rozwoju Bibliotek.

Polsko-Amerykaska Fundacja Wolnoci jest partnerem Fundacji Billa i Melindy Gates w przedsiwziciu, ktre ma uatwi polskim bibliotekom publicznym dostp do komputerw, Internetu i szkole. Program Rozwoju Bibliotek w Polsce jest realizowany przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego.

Wydawca: Polskie Towarzystwo Bibliologiczne, Oddzia Warszawski ul. Nowy wiat 69 lok. 141 00-927 Warszawa
Druk i oprawa: Drukarnia Cyfrowa DRUKPOINT

Publikacja jest dostpna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeone na rzecz autorw oraz Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Zezwala si na dowolne wykorzystanie treci pod warunkiem zachowania niniejszej informacji licencyjnej i wskazania autorw oraz Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego jako wacicieli praw do tekstu. Tre licencji jest dostpna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/

Spis treci
Cz II Aplikacje Studia magisterskie Biblioteka i informacja w aktywizacji regionalnej (Elbieta Barbara Zybert)...................9

Biblioteka trzecie miejsce (Justyna Jasiewicz-Hall).....................................................................14 Czytelnictwo w spoecznociach lokalnych (Anna Karczewska)..................................................21 Ewaluacje i modelowanie jakociowe w maych bibliotekach (Iwona Pugacewicz)..............25 Funkcjonowanie bibliotek dla potrzenb nauki, kultury, edukacji we wspczesnym wiecie (Iwona Pugacewicz)...............................................................................30 Instytucje wspczesnej kultury (Magorzata Kisilowska).............................................................35 Nazewnictwo jako rdo informacji o regionie (Jan Franciszek Nosowicz)...........................40 Pozyskiwanie funduszy w dziaalnoci kulturalnej (Piotr Milik)..................................................45 Psychologia zachowa w maych spoecznociach (Boena Karzewska).................................47 Strategie budowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej w globalizujcym si wiecie (Iwona Pugacewicz)..........................................................................51 Systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych (Dariusz Grygrowski)................................................................................................................................................56 Warsztat bibliotekarza-animatora (Magorzata Pietrzak).............................................................61 rda bezporedniej informacji (Jan Franciszek Nosowicz)........................................................67 Seminarium magisterskie (Elbieta Barbara Zybert).......................................................................73 Biblioteka publiczna stopnia gminnego (Magorzata Jaskowska)....................................77 Baza informacji lokalnej (Magorzata Jaskowska)...........................................................................88 Biblioteczna oferta dla dzieci i modziey (Magorzata Jaskowska)..........................................91 Biblioteka publiczna w otoczeniu spoecznym (Magorzata Jaskowska)..................................95 Dbao o wizerunek (Magorzata Jaskowska)...............................................................................100 Dramat i teatr wspczesny (Andrzej Linert)..................................................................................103 Kierowanie bibliotek stopnia gminnego (Magorzata Jaskowska).........................................106 Literatura wspczesna (Andrzej Linert)..........................................................................................110 Oferty specjalne w bibliotece publicznej (Magorzata Jaskowska)..........................................113 Realizacja programu ponadusugowego (Magorzata Jaskowska)..........................................116 Tendencje rozwojowe w bibliotekarstwie (Magorzata Jaskowska)........................................120 Usugi w bibliotece miejskiej i gminnej (Magorzata Jaskowska)............................................125 Biblioteka publicza stopnia gminnego w rodowisku lokalnym (seminarium magisterskie) (Magorzata Jaskowska).............................................................................................129 Biblioteka w spoecznoci lokalnej (Anna Tokarska)........................................................133 Biblioteka centrum kulturalnym regionu (Anna Tokarska)........................................................140 Bibliotekarstwo publiczne zagranic (Anna Tokarska)................................................................147

Dziaalno usugowa bibliotek gminnych (Anna Tokarska)......................................................153 Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey (Anna Tokarska).................................158 Informacja publiczna (e-goverment) (Anna Tokarska)................................................................166 Internetowe zasoby informacji dla bibliotek (Anna Tokarska)..................................................171 Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek (Anna Tokarska).............................................178 Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach (Anna Tokarska).....................183 Obsuga biblioteczna mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych (Anna Tokarska).......................................................................................................191 Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych.(Anna Tokarska)....................................199 Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym (Anna Tokarska)..................................................206 rda informacji dla regionu (Anna Tokarska).............................................................................210 Bibliotekarstwo publiczne w maych spoecznociach lokalnych (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat).....................................................................................................................223 Biblioteka blisko ludzi: tradycje i wspczesno lokalnego bibliotekarstwa powszechnego (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat).......................................................................228 Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat).............234 Promocja biblioteki w regionie. Promocja regionu w bibliotece (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat)...............................................................................................................................240 Regionalizm i kultura w regionie (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat).....................................245 Wsppraca transgraniczna bibliotek publicznych (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat).....251 Zasoby informacji dobr i ewaluacja: kryteria, narzdzia, techniki (Anna Migo, Marta Skalska-Zlat)................................................................................................................................257 Bibliotekarz w rodowisku lokalnym (Bronisawa Woniczka-Paruzel)..........................262 Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych (Bronisawa Woniczka-Paruzel)..........269 Animacja ycia spoecznego (Bronisawa Woniczka-Paruzel).................................................274 Czytelnictwo i biblioterapia dorosych (Bronisawa Woniczka-Paruzel)..............................278 Edukacja regionalna (Bronisawa Woniczka-Paruzel)................................................................283 Fundraising (Bronisawa Woniczka-Paruzel)................................................................................288 Obsuga biblioteczna uytkownikw z niepenosprawnociami (Bronisawa Woniczka-Paruzel)...............................................................................................................................292 Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji (Bronisawa Woniczka-Paruzel)...............................................................................................................................299 Technologia informacyjna w biblitece publicznej (Bronisawa Woniczka-Paruzel)..........304 Technologie wspomagajce dla osb wykluczonych (Bronisawa Woniczka-Paruzel)....309 Trening umiejtnoci interpersonalnych (Bronisawa Woniczka-Paruzel)...........................314 Seminarium magisterskie. Bibliotekarz w rodowisku lokalnym (Bronisawa Woniczka-Paruzel)...............................................................................................................................318 Biblioteki publiczne w regionie (Maria Pidypczak-Majerowicz).....................................323 Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych (Wadysaw Marek Kolasa).......................332 Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym (Urszula Lisowska-Kouch)..338 Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych (Lilia Kowkiel)....................................................................................................................................................343 Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych (Maria Pidypczak-Majerowicz).......................................................................................................................349

Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym (Iwona Pietrzkiewicz)..........................................................................................................................................355 Seminarium magisterskie. Biblioteki publiczne w regionie (Maria Pidypczak-Majerowicz).......................................................................................................................360 Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji (Maria Juda)..................365 Aktywizujca rola biblioteki publicznej w rodowisku lokalnym (Renata Malesa)..............373 Animacja kulturalno-spoeczna w rodowisku lokalnym (Anita Has-Tokarz).......................378 Biblioteka publiczna 2.0 (Grzegorz Gmiterek)...............................................................................382 Cyfryzacja i digitalizacja zasobw lokalnych (Grzegorz Gmiterek)..........................................386 E-administracja (Jarosaw Pacek).......................................................................................................390 Funkcjonalny dostp do zasobw biblioteki publicznej (Renata Malesa).............................395 Komunikacja w bibliotece (Sebastian D. Kotua)..........................................................................399 Multimedia w bibliotece publicznej (Jarosaw Pacek).................................................................405 Pozyskiwanie funduszy zewntrznych (Grzegorz Gmiterek)......................................................410 Praca z uytkownikiem biblioteki publicznej (Anita Has-Tokarz).............................................414 Promocja ksiki i czytelnictwa (Sebastian D. Kotua).................................................................420 Technologie informacyjne dla grup wykluczonych (Sebastian D. Kotua).............................415 Wprowadzenie do biblioterapii (Anita Has-Tokarz).....................................................................430 Wprowadzenie do socjologii spoecznoci lokalnych (Renata Malesa).................................435 Wspczesny rynek ksiki (Anita Has-Tokarz)..............................................................................440 Zarzdzanie zasobami ludzkimi w instytucjach kultury (Renata Malesa)..............................445 rda informacji regionalnej (Alicja Matczuk)..............................................................................450 Seminarium magisterskie: Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym (Maria Juda)......457 Mae biblioteki gminne (Jadwiga Konieczna)......................................................................463 Automatyzacja bibliotek gminnych (Agata Walczak-Niewiadomska).....................................496 Bibliotekarz i czytelnik wsptwrcami ycia kulturalnego gminy (M. Rzadkowolska).....472 Maa biblioteka gminna jako twrca i organizator otwartych zasobw informacji (Grzegorz Czapnik)................................................................................................................................476 Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy (konwersatoria) (Jacek Ladorucki)...................................................................................................................................480 Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy (wykady) (Jacek Ladorucki)................................................................................................................................................483 Projektowanie i realizacja lokalnego serwisu informacyjnego za pomoc narzdzi CMS (Grzegorz Czapnik)................................................................................................................................486 Spoeczno lokalna a elektroniczna oferta biblioteki (Agata Walczak-Niewiadomska)..489 Systemy biblioteczne dla MBG (Zbigniew Gruszka).....................................................................493 Biblioteki publiczne w Polsce historia, organizacja sieci. Fakultet (Jadwiga Konieczna)...............................................................................................................................................498 Literatura popularna, wydawcy i czytelnicy. Fakultet (Magdalena Rzadkowolska).............502 System instytucjonalny kultury. Fakultet (Magdalena Kwiatkowska)......................................505 Tworzymy Republik Ksiki w bibliotece. Fakultet (Magdalena Rzadkowolska)................508 Wspczesna ksika i literatura dziecica. Fakultet. (Jadwiga Konieczna)...........................511 Wycig z czasem, czyli polska prasa wspczesna. Fakultet (M. Przybysz-Stawska)...........515

Biblioteka gminna w sieci i w rodowisku lokalnym. Seminarium magisterskie (Jadwiga Konieczna)...............................................................................................................................................519

Praktyki na studiach magisterskich Katowice IBiIN U (Tadeusz Macig).................................................................................525 Kielce IBiD UJK (Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, Maria Siuda)............................................530 Krakw IINiB UP im. KEN (Wanda Matras-Mastalerz).....................................................533 Toru IINiB UMK (Magorzata Fedorowicz-Kruszewska)..................................................539 Warszawa IINiSB UW (Magorzata Kisilowska).................................................................544 Wrocaw IINiB UWr. (Halina Rusika-Giertych)................................................................550

Studia magisterskie

Biblioteka i informacja w aktywizacji regionalnej

prof. dr hab. Elbieta Barbara Zybert Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis cieki Program cieki kierowany jest do studentw, ktrzy chc mie wyksztacenie specjalistyczne na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, dostosowane do potrzeb i moliwoci rodowiska regionalnego oraz chc by przygotowani do rozwoju wasnej kariery zawodowej, zwizanej z kierowaniem i zarzdzaniem w instytucjach bibliotecznych. Kandydat na bibliotekarza gminnego powinien posiada wiedz o zasadach ekonomicznych i prawnych, zwizanych z organizacj i zarzdzaniem instytucjami kultury. Zna rol, jak peni bibliotekarze w nowoczesnym spoeczestwie, jak i podstawy prawne i zasady funkcjonowania samorzdw lokalnych. Bibliotekarz z maej biblioteki powinien animowa aktywno jednostek i zbiorowoci oraz stymulowa pozytywne zmiany zachowa i relacji midzyludzkich, rwnie dy do samoorganizacji lokalnych rodowisk. Wane s take umiejtnoci organizacyjne, a szczeglnie zdolno do rozpoznawania zmian i odpowiedniego reagowania na nie. Std naley pozna nowe idee i metody pracy i by na nie otwartym. Biblioteka pojmowana jako trzecie miejsce po domu i pracy, przestrze, w ktrej ludzie dobrowolnie i chtnie spdzaj wolny czas, rozwijaj swoje zainteresowania i pasje, nawizuj nowe kontakty. Za niezbdne naley uzna poznanie narzdzi do oceny stanu biblioteki i potencjau rozwojowego, metod badania potrzeb czytelniczych, kulturalnych i informacyjnych spoecznoci lokalnej, nowych usug bibliotek, monitoringu i ewaluacji, zasad badania satysfakcji uytkownikw itd. Zdobyt wiedz i umiejtnoci podczas realizowania poszczeglnych przedmiotw bdzie mona wykorzysta, piszc prac magistersk, dotyczc organizacji i zarzdzania bibliotekami, podczas realizacji praktyki, a nastpnie w pracy zawodowej. Zakada si, e przygotuje si bibliotekarza do prowadzenia placwki w nowoczesny sposb, a take organizowania ciekawych i oczekiwanych przez mieszkacw wydarze, zdobywania dodatkowych, pozabudetowych funduszy na dziaalno, promowania placwki i gminy. Profil absolwenta realizujcego ciek Absolwent posiada szerok wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, szczeglnie w zakresie regionalnych instytucji kultury oraz gruntowne przygotowanie zawodowe zwizane z organizowaniem, zarzdzaniem i prowadzeniem bogatej dziaalnoci kulturalnej w bibliotece.

Osignita wiedza: znajomo aktualnej polityki kulturalnej pastwa i kierunkw jej rozwoju, w tym rde finansowania dziaalnoci kulturalnej, znajomo podstaw prawnych dziaalnoci instytucji kultury, znajomo przyczyny, cele i moliwoci wsppracy instytucji kultury, wiadomo podobiestw i rnic miedzy wartociami, normami, przygotowaniem specjalistycznym pracownikw rnych placwek, charakterystyka wybranego regionu pod ktek wspczesnych strategii budowania dobrostanu lokalnego, znaczenie postawy tolerancyjnej w odniesieniu do zmian genaracyjnokulturowych, podstawowe metody ewaluacji i autoewaluacji pracy biblioteki, budowa najwaniejszych narzdzi pomiarowych, opisanie misji biblioteki, wylicza wynikajce z niej cele jej funkcjonowania, prezentacja, na wybranych przykadach, sukcesw wybranych placwek w ramach uczenia si przez cae ycie, informacja o funduszach strukturalnych UE, automatyzacja bibliotek i czynnoci w pracy bibliotekarza, ktre mog by wsparte przez system komputerowy, oferty rynku oprogramowania bibliotecznego, najnowsze trendy obowizujce w nowoczesnym bibliotekarstwie, procesy ksztatujce czytelnictwo. Opanowane umiejtnoci: wyszukiwanie informacji o instytucjach kultury i ich ofercie, w rnego typu rdach, przygotowanie do podejmowania przez bibliotek wsplnych przedsiwzi z innymi lokalnymi placwkami kultury, badanie i ocena potrzeb informacyjnych i kulturalnych uytkownikw, klasyfikowanie dziaa rnych grup i mniejszoci pod ktek ich lokalnych/ partykularnych potrzeb, dostosowywanie (tworzenie) programu pracy, np. biblioteki do zdiagnozowanych, glokalnych potrzeb rodowiskowych, uywanie wybranych narzdzi oceny efektywnoci i jakoci pracy w procesie ewaluacji konkretnej biblioteki i autoewaluacji wasnego stanowiska pracy, modyfikacja pracy wasnej placwki do potrzeb lokalnych i rodowiskowych, wykorzystywanie metod aktywnego promowania biblioteki, tworzenie wasnego programu dziaa edukacyjnych biblioteki w oparciu o analiz rodowiskow oraz pomysy placwek zagranicznych, tworzenie projektw, aplikowania i zarzdzania projektem, wykonywanie podstawowych czynnoci w poszczeglnych moduach oprogramowania bibliotecznego, wdraanie najnowszych form pracy z uytkownikiem, charakteryzowanie czynnikw majcych najwikszy wpyw na zasig ksiki we wsplnotach lokalnych,

10

przygotowanie projektw mogcych znale praktyczne zastosowanie w pracy bibliotekarza, zmierzajcego do aktywizacji rodowiska potencjalnych czytelnikw maych miejscowoci. Absolwent bdzie posiada kompetencje w obszarach: promocji czytelnictwa i kultury, pracy z uytkownikiem, funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych, uatwienia dostpu do informacji lokalnej, wsparcia dla lokalnej samoorganizacji spoecznej.

Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: wykadu/ 120 godz. Dz (41 godz. Zao), wicze/ 54 godz. Dz (16 godz. Zao), laboratorium/ 15 godz. Dz (10 godz. Zao), warsztaty/ 15 godz. Dz (10 godz. Zao), zaj terenowych/ 15 godz., seminarium/ 120 godz. Dz (80 godz. Zao), konwersatorium/ 111 godz. Dz (33 godz. Zao).

Peny opis cieki Program cieki kierowany jest do studentw, ktrzy chc mie wyksztacenie specjalistyczne na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, dostosowane do potrzeb i moliwoci rodowiska regionalnego oraz chc by przygotowani do rozwoju wasnej kariery zawodowej, zwizanej z kierowaniem i zarzdzaniem w instytucjach bibliotecznych. Pozwoli on na poznanie kwantum wiedzy o maych placwkach gminnych, niezbdne do dalszego ksztacenia, ale rwnie przekona o ich istotnej wartoci dla caoksztatu dziaa bibliotecznych. Seminarium magisterskie bdzie dotyczyo szeroko rozumianych spraw z zakresu organizacji i zarzdzania bibliotekami w odniesieniu do rnych sieci bibliotecznych (publicznych, szkolnych, naukowych, pedagogicznych itd.). Szczeglna uwaga zwracana bdzie na mae biblioteki gminne, ktre s wanym elementem sieci bibliotek publicznych. Ukierunkowane bdzie na ukazanie roli biblioteki i informacji w aktywizacji regionalnej. Realizacja programu cieki przygotuje studenta rwnie do zrealizowania projektu, jakim jest pisanie pracy magisterskiej. Przedmiot Instytucje wspczesnej kultury dotyczy aktualnych problemw zwizanych z obszarem dziaa, zarzdzaniem i ofert wspczesnych instytucji kultury. Poszczeglne zajcia powicone bd kolejnym typom instytucji kultury, z uwzgldnieniem analizy zakresu i form ich dziaalnoci, specyfiki zarzdzania, biecych problemw oraz aktywnoci w rodowisku wirtualnym. Zajcia Strategie budowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej w globalizujcym si wiecie pozwol na uwiadomienie roli tzw. maych ojczyzn w epoce globalizacji, pokazanie szerokiego spektrum wyzwa i problemw wynikajcych z lokalnoci we wspczesnej wielokulturowej rzeczywistoci. 11

Organizacja i dziaania rnego rodzaju bibliotek i centrw multimedialnych w poszczeglnych regionach Europy na rzecz rozwoju nauki, kultury i edukacji zostanie przedstawiona na przedmiocie Funkcjonowanie bibliotek dla potrzeb nauki, kultury, edukacji we wspczesnej Europie. Szczeglnie uwypuklony zostanie pion bibliotek publicznych. W ich przypadku zostanie dokonana analiza przyszego funkcjonowania dla potrzeb nauki, kultury, edukacji. Zajcia Biblioteka 3. miejsce uwiadomi, e liczne przykady (pynce gwnie z zagranicy) dowodz, e odpowiednio zaprojektowana zarwno w sferze organizacji przestrzeni, usug, jak i zarzdzania zasobami ludzkimi biblioteka moe z powodzeniem spenia funkcj trzeciego miejsca. Zajcia zapoznaj studentw z koncepcj biblioteki jako trzeciego miejsca oraz nawietl warunki, jakie powinna spenia biblioteka, by by trzecim miejscem. Zaprezentowane zostan rwnie wybrane biblioteki oraz dobre praktyki wcielane w ycie w polskich i zagranicznych placwkach bibliotecznych. Na przedmiocie Pozyskiwanie funduszy w dziaalnoci kulturalnej przedstawione zostan dziaania podejmowane przede wszystkim na poziomie Unii Europejskiej, jak i jej krajw czonkowskich, w zakresie niwelowania rnic w rozwoju regionalnym, w szczeglnoci w dziedzinie ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego. Przedstawione zostan instytucje wsppracy w zakresie polityki regionalnej Unii Europejskiej, ze wskazaniem na jej cele i zasady. Szczeglna uwaga powicona zostanie instrumentom realizacji polityki regionalnej, a przede wszystkim funduszom strukturalnym. Wykad obejmowa bdzie take praktyczne aspekty zwizane z wdraaniem polityki regionalnej i finansowaniem krajowych dziaa na rzecz rozwoju, w tym rozwoju kultury, z funduszy strukturalnych. Zajcia Systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych pozwol na ustalenie oczekiwanych cech i funkcjonalnoci godnego polecenia programu bibliotecznego, nastpnie zostan omwione i praktycznie zaprezentowane programy, ktre na to polecenie zasuguj. Przedmiot Psychologia zachowa w maych spoecznociach pozwoli pozna mechanizmy, ktre uatwi bibliotekarzowi z maej biblioteki animowanie aktywnoci jednostek i zbiorowoci oraz stymulowanie pozytywnych zmian zachowa i relacji midzyludzkich, rwnie dy do samoorganizacji lokalnych rodowisk. Na przedmiocie Czytelnictwo w spoecznociach lokalnych ukazane zostan podstawowe czynniki determinujce proces komunikacji czytelniczej. Omwione zostan cechy kultury czytelniczej na przestrzeni dziejw i jej przejawy we wspczesnoci. Wyeksponowane bd te czynniki, ktre okrelaj zasig ksiki w spoecznociach wiejskich i maomiejskich. Warsztat bibliotekarza-animatora zapozna studentw z podstawowymi elementami warsztatu animatora kultury, jako kreatora wartoci estetycznych, propagatora i popularyzatora kultury i sztuki, w okrelonym, specyficznym rodowisku maej biblioteki. Przedmiot Ewaluacja i modelowanie jakociowe w maych bibliotekach pozwoli na zdobycie wiedzy i pozyskanie umiejtnoci pozwalajcych na: opisanie roli i miejsca biblioteki na tle uwarunkowa geopolitycznych gminy, jakociow analiz potrzeb 12

rodowiskowych w kontekcie organizacji pracy biblioteki, poznanie rnorodnych form i metod oceny pracy maej biblioteki, porwnywanie rnych aspektw pracy swojej biblioteki z podobnie funkcjonujcymi w kraju i za granic. Wrd przedmiotw fakultatywnych dedykowanych do tej cieki znajd si m.in.: rda bezporedniej informacji i Nazewnictwo jako rdo informacji o regionie. Przedmiot rda bezporedniej informacji ukae wykorzystanie rde informacji naukowej w szkolnej edukacji, studiowaniu i samoksztaceniu. Zaprezentuje podstawowe wiadomoci teoretyczne i informacyjne o prezentowanych wydawnictwach sownikowych i encyklopedycznych oraz ukae rnorodno form pracy z ich uyciem. Przedmiot Nazewnictwo jako rdo informacji o regionie przybliy najwaniejsze i najciekawsze zjawiska kulturowe zwizane z wiedz o rnych rodzajach nazw wasnych: przede wszystkim o miejscowych nazwach lokalnych (geograficznych), a take o nazewnictwie obiektw wiejskich i miejskich, o nazewnictwie rozmaitych wytworw rk ludzkich i intelektualnych danej spoecznoci (tj. choronimw). Zgrupowanie powyszych przedmiotw w jednej ciece magisterskiej przygotuje bibliotekarza do prowadzenia placwki w nowoczesny sposb, organizowania ciekawych i oczekiwanych przez mieszkacw wydarze, zdobywania dodatkowych pozabudetowych funduszy na dziaalno, promowania placwki, czytelnictwa, kultury i gminy. Biblioteka bdzie wsparciem dla lokalnej samoorganizacji spoecznej i uatwi dostp do informacji lokalnej. Uwagi Dwa fakultety zostay przygotowane z myl o ciece magisterskiej Biblioteka i informacja w aktywizacji regionalnej: Nazewnictwo jako rdo informacji o regionie, rda informacji bezporedniej. Z listy realizowanych przedmiotw fakultatywnych w IINiSB UW bd polecane studentom cieki nastpujce realizowane ju fakultety: Ekonomia informacji, Ochrona zbiorw, Prawo autorskie, Wprowadzenie do psychologii pracy, Wspczesny rynek mediw w Polsce, Wybrane zagadnienia z problemw edytorsko-wydawniczych, Zbiory specjalne.

13

Biblioteka 3. miejsce
mgr Justyna Jasiewicz-Hall Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Koncepcja zaj opiera si na idei trzeciego miejsca, wypracowanej przez Raya Oldenburga. Oldenburg stwierdzi, e ycie kadego czowieka zogniskowane jest wok trzech miejsc: domu, pracy i trzeciego miejsca. Dom jest najbardziej prywatn przestrzeni, w ktrej rozwijaj si bliskie, intymne relacje z partnerem, dziemi i najbliszymi. Praca jest miejscem, w ktrym mona realizowa swoje ambicje i aspiracje, projektowa ciek rozwoju kariery i kompetencji zawodowych. Trzecie miejsce to z kolei przestrze, w ktrej ludzie dobrowolnie i chtnie spdzaj czas wolny, rozwijajc swoje zainteresowania i pasje, nawizujc nowe kontakty. Trzecie miejsce czsto stanowi centrum ycia spoecznoci lokalnej, gdzie mona aktywnie spdzi czas wolny, poznajc histori, tradycje i kultur wasnego regionu i nie tylko. Liczne przykady (pynce gwnie z zagranicy) dowodz, e odpowiednio zaprojektowana zarwno w sferze organizacji przestrzeni, usug, jak i zarzdzania zasobami ludzkimi biblioteka moe z powodzeniem spenia funkcj trzeciego miejsca. Zajcia maj na celu dogbne zapoznanie studentw z koncepcj biblioteki jako trzeciego miejsca. Podczas zaj wykadowych przedstawiony zostanie oglny koncept wypracowany przez Raya Olenburga oraz nawietlone zostan warunki, jakie powinna spenia biblioteka, by by trzecim miejscem. Zaprezentowane rwnie zostan wybrane biblioteki oraz dobre praktyki wcielane w ycie w polskich i zagranicznych placwkach bibliotecznych. Wiadomoci przekazane podczas wykadw stanowi bd baz dla zaj warsztatowych. Zajcia warsztatowe z kolei maj na celu przygotowanie projektu biblioteki speniajcej wszystkie kryteria idei trzeciego miejsca. Studenci, pracujcy w 2-3 osobowych zespoach bd opracowywa poszczeglne zagadnienia pozwalajce budynek biblioteczny oraz jego wyposaenie, zbiory i usugi biblioteczne, jak rwnie zagadnienia zwizane z zarzdzaniem zasobami ludzkimi biblioteki, odnoszce si przede wszystkim do kompetencji i umiejtnoci kary zarzdzajcej i pracownikw bibliotek. Podczas zaj studenci systematycznie tworz projekt biblioteki trzeciego miejsca bdcej centrum ycia spoecznoci lokalnej.

14

Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie warsztatw 15 godz. Dz. (10 godz. Zao.). Peny opis przedmiotu Zgodnie z koncepcj stworzon przez Raya Oldenburga ycie kadego czowieka koncentruje si wok trzech miejsc: domu, pracy i trzeciego miejsca. Dom jako przestrze, w ktrej rozwijaj si i ksztatuj najbardziej osobiste wizi z rodzin, partnerem, dziemi, jest sfer w najwyszym stopniu intymn. Praca jest miejscem, w ktrym kady ma okazj, by realizowa si zawodowo, rozwija si. Trzecie miejsce, jak to ujmuje M. Kisilowska, jest kolejnym po pracy i domu w ktrym spdzamy czas wsplnie z innymi, bez zobowiza, a jednoczenie kluczowym dla nieformalnego ycia publicznego1. Piknie i bardzo trafnie ide trzeciego miejsca opisuje Agnieszka Koszowska: Trzecie miejsce to miejsce odpoczynku nie tylko od pracy, lecz take od wykonywanych na co dzie rutynowych czynnoci. Jest neutraln przestrzeni, w ktrej spdzamy wolny czas, spotykamy przyjaci, odpoczywamy po pracy zawodowej, pracach domowych, nabieramy oddechu przy filiance kawy (herbaty), obserwujemy i pokazujemy si innym. Trzecie miejsca wzmacniaj w nas poczucie przynalenoci do otoczenia oraz wizi z innymi znanymi lub potencjalnie bliskimi nam osobami. S to miejsca, w ktrych ttni ycie lokalnej spoecznoci, gdzie rodz si nowe pomysy, utrwalaj si lub ewoluuj wane w danym rodowisku wartoci2. Oldenburg, rozwijajcy ten interesujcy koncept w latach 80., ide trzeciego miejsca utosamia z restauracjami, pubami. Obecnie, coraz czciej mwi si, e rwnie i inne instytucje mog peni te funkcje (jedno z podstawowych zaoe wielkich centrw handlowych koresponduje wanie z koncepcj trzeciego miejsca). Organizacjami, ktre mog doskonale wpisa si wanie w t ide s biblioteki, rwnie mae biblioteki gminne. Na korzy bibliotek (zwaszcza publicznych) jako miejsc trzecich przemawiaj: ich atwa dostpno, niewielka liczba pracownikw a co za tym idzie atwo ich zapamitania, rozpoznawania, postrzegania jako osb znajomych, identyfikowania z miejscem. Wana jest take moliwo spotykania pewnej grupy tych samych uytkownikw, poznawania si, budowania poczucia wsplnoty zwizanego z konkretnym miejscem i ludmi3. Ponadto biblioteki jako instytucje kultury mog zaproponowa uytkownikom kontakt z kultur, sztuk i informacj, speniajc w ten sposb bardzo wan rol w jednoczeniu spoecznoci lokalnej. Jednak by idea biblioteki trzeciego miejsca moga by zrealizowana, konieczne s zmiany zarwno w sferze oferowanych usug i zbiorw bibliotecznych, jak rwnie zaprojektowania przestrzeni biblioteki, zarzdzania i kierowania zespoem pracownikw.
M. Kisilowska: Biblioteka w sieci sie w bibliotece. Warszawa 2010, s. 49. A. Koszowska: Trzecie miejsce wedug Raya Oldenburga [online]. Dostpne w World Wide Web: http://blog. biblioteka20.pl/?p=149 [dostp: 14.11.2010 r.] 3 M. Kisilowska: Biblioteka w..., op. cit.
1 2

15

Zajcia maj na celu stworzenie projektu biblioteki, ktra moe peni funkcj trzeciego miejsca. W efekcie zaj powsta ma caociowy projekt biblioteki, bdcej miejscem przycigajcym zarwno dzieci i modzie, jak i osoby dorose, biblioteki aktywnej, prnie dziaajcej nie tylko w sferze promocji czytelnictwa i kultury, ale rwnie uatwiania i zapewniania dostpu do mediw elektronicznych i informacji w formie cyfrowej. Uczestnicy zaj, podzieleni na 2-3 osobowe zespoy bd mieli za zadanie opracowywa kolejne zagadnienia (kady zesp inny temat), prezentowa go pozostaym studentom, by wsplnie z nimi podczas dyskusji wybra najlepsze rozwizania. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Zajcia wprowadzajce.

2. Finansowanie.

W ramach wykadu wprowadzajcego studenci poznaj koncepcj trzeciego miejsca oraz przykady rozwiza wprowadzonych w bibliotekach polskich i zagranicznych, ktre koresponduj z omawian ide. Podczas zaj przedstawione s rwnie ramy metodologiczne, plan zaj oraz wymagania zwizane z kadym z poruszanych zagadnie. W ramach opracowania tego tematu zaj studenci zapoznaj si z moliwymi rdami finansowania dziaalnoci bibliotecznej w rnych jej aspektach. Prezentuj wybrane projekty (realizowane m.in. przez UE, instytucje pozarzdowe, ministerstwa), w ramach ktrych mog stara si o zdobycie rodkw finansowych na zakup sprztu komputerowego, zbiorw, organizacj imprez itp. Odwoujc si do najwaniejszych trendw w budownictwie i architekturze nowoczesnych budynkw bibliotecznych, uczestnicy zaj opracowuj projekt budynku bibliotecznego. Realizujc to zadanie, bior pod uwag postulat otwartoci biblioteki (due okna, zachcajce wejcie do budynku), umieszczaj w przestrzeni poszczeglne strefy (cichej pracy, przestrze dla dzieci, stanowiska komputerowe z dostpem do Internetu i innych nowych mediw) oraz uwzgldniaj potrzeby osb niepenosprawnych i innych uytkownikw. Uczestnicy zaj projektuj wntrze przyjaznej biblioteki, wybieraj meble (regay biblioteczne, biurka, meble dla dzieci) i umieszczaj je w poszczeglnych strefach biblioteki wydzielonych przez zesp opracowujcy projekt budynku. Zwracaj uwag na takie zagadnienia, jak: wygoda i przyjazno wntrza, dostosowanie wyposaenia do potrzeb uytkownikw z rnego typu niepenosprawnociami, opracowuj system identyfikacji wizualnej organizacji. Zadania te s cile zwizane z zaprojektowaniem funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych bdcego jednym z dziaa bibliotecznych okrelonych w Menu 8.

3. Projekt budynku bibliotecznego.

4. Wyposaenie wntrza biblioteki.

5. Zarzdzanie bibliotek.

Studenci okrelaj kompetencje i predyspozycje kierownika biblioteki trzeciego miejsca. Bior pod uwag takie zagadnienia, jak finansowe i niefinansowe sposoby motywowania pracownikw, udzia kadry zarzdzajcej w kreowaniu wizerunku biblioteki, rozwizywaniu problemw i konfliktw, jak rwnie okrelaniu sposobw zaspokajania potrzeb wewntrznych i zewntrznych klientw biblioteki oraz ksztatowania oferty bibliotecznej

16

6. Kompetencje i zadania bibliotekarzy.

zarwno w sferze zbiorw jak i wiadczonych usug. Wprowadzaj takie koncepcje zarzdzania i promocji usug, jak np. TQM, guerilla marketing (marketing partyzancki). Nawizujc do treci zaj dotyczcych zarzdzania bibliotek, studenci formuuj zestaw zada realizowanych przez bibliotekarzy, wybieraj kanay komunikacji bibliotekarzy z czytelnikami, okrelaj podany poziom kompetencji (w tym informacyjnych, komunikacyjnych) oraz poszczeglnych umiejtnoci bibliotekarzy. Podczas opracowania tego problemu studenci bd proszeni o szczeglne uwzgldnienie roli bibliotekarza w zakresie przybliania usug wiadczonych lokalnej spoecznoci przez e-administracj oraz wspierania lokalnej samoorganizacji spoecznej (a zatem paszczyzn dziaalnoci bibliotecznej okrelonych w Menu 8) tak, by biblioteka staa si nie tylko miejscem, gdzie mio spdza si wolny czas, ale rwnie takim, ktre odgrywa istotn rol w yciu spoecznoci lokalnej. Studenci projektuj zasoby biblioteczne, uwzgldniajc potrzeby spoecznoci lokalnej ze szczeglnym uwzgldnieniem potrzeb i zainteresowa dzieci i modziey. Biblioteka zapewnia dostp nie tylko do tradycyjnych zbiorw bibliotecznych, ale rwnie multimediw, zasobw internetowych, baz danych oraz przygotowuje do korzystania z multimediw, co koresponduje z jednym z punktw Menu 8. Podczas projektowania zasobw bibliotecznych zwracaj uwag na moliwie jak najszersze spectrum nie tylko nonikw, ale i udostpnianych treci. Uczestnicy zaj projektuj zesp usug wiadczonych przez bibliotek jej uytkownikom, okrelaj najbardziej atrakcyjne godziny pracy biblioteki, biorc pod uwag potrzeby spoecznoci lokalnej. Poza tradycyjnymi zadaniami zwizanymi z opracowaniem, przechowywaniem i udostpnianiem zbiorw, zwracaj uwag na moliwoci animacji ycia kulturalnego okolicy oraz uatwianie uytkownikom dostpu do informacji i wiedzy poprzez organizowanie kursw, szkole (m.in. z zakresu wykorzystywania ICT dla seniorw) oraz wystaw i innych wydarze, rwnie we wsppracy z lokalnymi instytucjami. Podczas zaj szczeglny nacisk bdzie kadziony na wprowadzenie do dziaalnoci bibliotek usug nakierowanych na promocj czytelnictwa i kultury, prac z dziemi i modzie, zajcia z zakresu informatyki dla grup wykluczonych cyfrowo, a zatem bezporednio powizanych z celami ujtymi w Menu 8.

7. Zbiory biblioteczne.

8. Usugi biblioteczne.

Opracowanie wymienionych wyej zagadnie w zaprezentowanej kolejnoci pozwoli nie tylko na stworzenie biblioteki trzeciego miejsca, ale rwnie dostrzeenie i zrozumienie koniecznoci powizania poszczeglnych sfer dziaalnoci biblioteki w jedn cao.

Wybrana forma zaj prowadzi przede wszystkim do aktywizacji studentw, ktrzy dziki temu rozwijaj kompetencje informacyjne (wyszukiwanie informacji, projektw, koncepcji, ocena ich przydatnoci w realizacji projektu) i komunikacyjne (udzia w dyskusjach, prowadzenie prezentacji, praca w grupie). Forma taka odpowiada rwnie postulatowi prowadzenia zaj projektowych, ktre przygotowuj studentw do samodzielnego budowania i realizowania wasnych projektw4.
Por.: M. Zajc: Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu Aktualizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc. Warszawa 2010, s. 139.
4

17

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: podczas zaj studenci dogbnie poznaj koncepcj trzeciego miejsca wypracowan przez Raya Oldenburga oraz ucz si, jak przenie j na grunt dziaa bibliotecznych. Studenci zapoznaj si rwnie z najnowszymi trendami obowizujcymi w nowoczesnym bibliotekarstwie polskim i zagranicznym. Uczestnicy zaj poznaj rwnie trendy w zakresie architektury i wyposaenia budynkw bibliotecznych, projektowania usug bibliotecznych z wykorzystaniem nowych mediw i elektronicznych rodkw komunikacji oraz aktywnego zarzdzania bibliotek i jej zasobami. Treci te w peni koresponduj z postulowanym przez studentw wprowadzeniem do programu nauczania zagadnie z zakresu wspczesnego bibliotekoznawstwa, zagadnie spoeczestwa informacyjnego i, porednio, nowych mediw. Opanowane umiejtnoci: dziki realizacji zaj w formie warsztatowej speniajcej jednoczenie kryteria formy projektowej studenci rozwijaj swoje kompetencje komunikacyjne i prezentacyjne, a opracowujc poszczeglne zagadnienia w 2-3 osobowych zespoach ucz si pracy w grupie, prowadzenia dyskusji i sporw. Konieczno odniesienia si do poszczeglnych postulatw przedstawionych przez prowadzcego podczas zaj warsztatowych uczy, w jaki sposb naley uwzgldnia wymagane treci w opracowywanym projekcie. Zajcia aktywizuj studentw nie tylko na paszczynie bezporednio z nimi zwizanej (opracowanie zagadnie w grupie, prowadzenie prezentacji, udzia w dyskusjach), ale rwnie ksztatuj pozytywny stosunek do zmian w rodowisku pracy. Dziki udziaowi w zajciach, studenci ksztatuj umiejtno adaptacji do nowych warunkw, oczekiwa oraz celw dziaania, rozwijajc umiejtno projektowania usug bibliotecznych pod ktem potrzeb spoecznoci lokalnej, co bezporednio wie si z postulowanym modelem aktywnego, pro-spoecznego zarzdzania bibliotek5. Podczas przygotowywania projektu biblioteki trzeciego miejsca zdobywaj umiejtno wprowadzania najnowszych trendw i kierunkw pracy bibliotek w Polsce i zagranic do dziaalnoci biblioteki gminnej, penicej wan rol w yciu spoecznoci lokalnej. Udzia w zajciach ksztatuje rwnie aktywn postaw wobec roli biblioteki w yciu spoecznoci lokalnej. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ustne (projekt biblioteki trzeciego miejsca). Dodatkowe kryteria brane pod uwag podczas oceniania pracy studenta to: udzia w dyskusjach (w tym: jasno formuowania swoich pogldw, umiejtno prowadzenia sporw, konstruowanie wypowiedzi z wykorzystaniem argumentw merytorycznych), przygotowanie i prowadzenie prezentacji.

Ibidem, s. 140.

18

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Angoli A.: Czu si dobrze w bibliotece. Biblioteka San Giovanni w Pesaro. Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni 2003, nr 1, s. 4-7. 2. Biblioteka XXI wieku nowoczesna architektura, pomysowe aranacje, funkcjonalne wyposaenie. Kielce 2008. Dostpne w World Wide Web: http://sbc. wbp.kielce.pl/dlibra/publication?id=4848&tab=3. 3. Eco U.: O bibliotece. Warszawa 2007. 4. Kisilowska M.: Biblioteka w sieci sie w bibliotece. Warszawa 2010. 5. Konieczna D.: Wspczesne trendy architektury bibliotecznej a zmieniajce si wymagania uytkownikw. Dostpne w World Wide Web: http://www.ebib.info/ publikacje/matkonf/biblio21/sesja5ref3.pdf. 6. Koszowska A.: Trzecie miejsce wedug Raya Oldenburga. Dostpne w World Wide Web: http://blog.biblioteka20.pl/?p=149. 7. Koszowska A.: Biblioteka trzecim miejscem Hjorring Library (Dania). Dostpne w World Wide Web: http://blog.biblioteka20.pl/?p=151. 8. Kowicki M.: Nikt nie jest samotn wysp. Uwagi o architekturze bibliotek publicznych. Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni 2003, nr 1, s. 12-15. 9. Kubecka M.: Przestrze biblioteki. Planowanie partycypacyjne. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc. Warszawa 2010, s. 55-58. 10. Michalczyk S. (red): Media i komunikowanie w spoeczestwie demokratycznym. Szkice medioznawcze. Sosnowiec 2006. 11. Mrozowski M.: Media, rozrywka, biznes. Warszawa, 2005. 12. Oldenburg R.: The Great Good Place. New York 1999. 13. Sawicka D.: Obali mity. Dostpne w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc. pl/2004/56/sawicka.php. 14. Sokoowska-Gogut A.: Czy bibliotekarz to zawd dla ludzi przedsibiorczych? [W:] Przestrze informacji i komunikacji spoecznej. Pod red. M. Kocjowej. Krakw 2004, s. 237. 15. Tkaczyk P.: Do ktrego miejsca przynaley Twoja marka? Dostpne w World Wide Web: http://paweltkaczyk.midea.pl/marketing-branding/do-ktorego-miejscaprzynalezy-twoja-marka/. 16. Tkaczyk P.: Umw si w banku na kaw. Dostpne w World Wide Web: http:// manager.money.pl/strategie/zarzadzanie/artykul/umow;sie;w;banku;na;kawe, 225,0,374241.html. 17. Trybu J.: Miejsce otwarte. Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni 2003, nr 1, s. 8-11. 18. Wojciechowski J.: Dyrektorzy. Bibliotekarz 2003, nr 2 s. 3-6. 19. Wojciechowski J.: Przed wyrokiem. Bibliotekarz 2007, nr 4, s. 2-6. 19

20. Zajc M.: Biblioteka dziecica 2.0 najnowsze tendencje komunikacyjne i organizacyjne. [W:] Biblioteki w systemie kultury jednoczcej si Europy. Warszawa 2007, s. 92-109. 21. Zajc M.: Marketing w bibliotekach. Poradnik Bibliotekarza 2005, nr 12, s. 4-9. 22. Zybert E.B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach. Nowe i stare idee w zarzdzaniu bibliotek. Warszawa 2004. 23. Podrczniki z serii Aktywna biblioteka dostpne na stronie: http://biblioteki. org/pl/publikacje.

20

Czytelnictwo w spoecznociach lokalnych

mgr Anna Karczewska Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest opisanie podstawowych czynnikw determinujcych proces komunikacji czytelniczej. Omwione zostan cechy kultury czytelniczej na przestrzeni dziejw i jej przejawy we wspczesnoci. Wyeksponowane bd te czynniki, ktre okrelaj zasig ksiki w spoecznociach wiejskich i maomiejskich. Scharakteryzowane zostan takie problemy, jak: tradycjonalizm, uwarunkowania ekonomiczno-instytucjonalne, kompetencje czytelnicze, rola zawodowa, system wartoci, ktre powoduj, e publiczno czytelnicza w obrbie wymienionych grup elitarna, kultura popularna, ktre stanowi o przynalenoci do rnych kategorii odbiorcw. Wskae si na intensywno oddziaywania takich instytucji, jak: rodzina, szkoa, miejsce pracy, rodowisko towarzyskie, ktre oddziaywuj na zasig i charakter wyborw lekturowych. Przeprowadzona zostanie typologia funkcji lektury w rodowisku wiejskim i maomiejskim. Charakterystyce poddane zostan wybory lekturowe tej grupy czytelnikw, a na ich podstawie odtworzony zostanie kanon lekturowy. Opisany zostanie udzia spoecznoci lokalnych w zbiorowoci uytkownikw Internetu. Przygotowane zostan projekty aktywizacji czytelnictwa spoecznoci wiejskich i maomiejskich ze szczeglnym udziaem bibliotek w tym procesie. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 5 godz. Dz. (2 godz. Zao.), wicze/ 4 godz., konwersatorium/ 6 godz. Dz. (3 godz. Zao.).

Peny opis przedmiotu Problematyka z zakresu wiedzy o czytelnictwie stanowi istotny element treci problemowych na studiach bibliotekoznawczych. Z bada przeprowadzonych w ramach projektu aktualizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy wynika, e sami studenci dostrzegaj potrzeb doskonalenia wiedzy z tego zakresu i widz jej szczegln przydatno dla naleytego funkcjonowania bibliotek gminnych. Rwnoczenie badania czytelnictwa w Polsce pokazuj, e najnisze wskaniki zasigu ksiki dotycz obszarw wiejskich i maomiejskich. Z usug bibliotek publicznych na 21

tych terenach take korzysta mniejsza liczba mieszkacw. Saba obecno ksiki w tych rodowiskach jest skorelowana z gorsz sytuacj materialn, niszym poziomem wyksztacenia i generalnie sabszym uczestnictwem w kulturze. Wydaje si, e s to wystarczajce dane ku temu, by problem czytelnictwa w spoecznociach wiejskich i maomiejskich podda gbszej refleksji. Pierwszy blok zaj realizowany w obrbie przedmiotu nosi nazw Czytelnictwo wiejskie i maomiejskie w perspektywie historycznej. Zajcia miayby form wykadu. Chodzi tu o wskazanie cech kultury czytelniczej, ksztatujcych wsplnoty lokalne na przestrzeni dziejw. Nacisk zostanie pooony na czynniki konstytuujce wiadomo mieszkacw wsi i maych miasteczek w przeszoci, takich jak :swoisty izolacjonizm, przekaz dowiadcze, wartoci i wiedzy drog ustn, utrudniony dostp do ksiki ze wzgldu na uwarunkowania przestrzenne i polityczne. Wymienione czynniki ograniczay udzia wsi i maych miast w sferze komunikacji pimienniczej. Przeamywaniem tej tendencji zajmowali si rozmaici spoecznicy, partie, Koci i instytucje pozarzdowe. Z pierwszym tematem powizany jest kolejny: Kultura ludowa jako rdo zachowa i wyborw lekturowych. W tej czci rwnie w formie wykadu omawiane bd nastpujce kwestie: zaleno midzy kultur elitarn a popularn, kultura ludowa jako wzorzec dla kultury lokalnej, wiejskiej i prowincjonalnej, cechy kultury ludowej okrelajce jej stosunek do rzeczywistoci (relacje z najbliszym otoczeniem, ze wsplnot, prac; rola autorytetw, wartoci i wiatopogldu wobec sowa drukowanego). Drugi blok zaj przewidziany jako konwersatorium powicony jest analizie wspczesnego czytelnictwa. Jego pierwsza cz Charakterystyka czytelnikw ma wskaza specyficzne cechy spoeczne, okrelajce stosunek mieszkacw wsi i maych miast wobec sowa drukowanego. W tej czci naley zwrci uwag na takie czynniki, jak: poziom wyksztacenia, status materialny, dostp do rnych instytucji kultury (bibliotek, ksigarni), tradycjonalizm, ktrych skutkiem jest niski poziom czytelnictwa w opisywanych grupach. Kolejna cz zaj w ramach tego bloku Socjalizacja spoeczna a zasig ksiki ma uwzgldnia oddziaywanie takich instytucji, jak: rodzina, szkoa, rodowisko zawodowe i towarzyskie na czstotliwo i charakter podejmowanych wyborw lekturowych. Analizie bd poddane takie problemy, jak: trwao szkolnej edukacji literackiej, funkcje lektury w zalenoci od podejmowanej/realizowanej roli zawodowej, rnice rodowiskowe a rodzinne wzory lektury i obecno ksiki w domu, rola szkoy i biblioteki w przeamywaniu rnic rodowiskowych. Nastpny temat w obrbie tego bloku Spoeczny zasig ksiki, wybory lekturowe i znaczenie lektury ma wskaza specyfik obiegu ksiek na wsi i w maym miecie. Opisani zostan czytelnicy i ich upodobania. Zwrci si szczegln uwag na rol bibliotek. Wskae si na elitarno grupy czytelnikw w maych miejscowociach. Analizie zostanie poddana tematyka czytanych lektur. Na podstawie dostpnych danych odtworzy si kanon lekturowy ksiki uznawane za szczeglnie wane w maych spoecznociach. Prbie analizy bd poddane funkcje lektury w tej grupie (lektura jako rdo wiedzy, idei, rozrywki, sposb na awans spoeczny itp.). 22

W ramach bloku podjty zostanie rwnie temat Internet jako forma uczestnictwa w kulturze druku. Nacisk zostanie pooony na takie kwestie, jak ograniczony dostp do tego rodka przekazu na wsi, nisze kompetencje w zakresie uytkowania, obecno gwnie wrd ludzi modych. Zajcia Animacja czytelnictwa w maych spoecznociach bdzie mia form wicze. Zadaniem studentw przy wspudziale prowadzcego zajcia bdzie przygotowanie projektw majcych na celu aktywizacj rodowiska potencjalnych czytelnikw maej spoecznoci z uwzgldnieniem informacji teoretycznych, wypracowanych na zajciach, a take o ile to moliwe wasnych dowiadcze. Projekt stwarzaby moliwo wykorzystania w pracy zawodowej, a rwnoczenie byby form zaliczenia zaj. Oczekiwane efekty uczenia si W toku prowadzonych zaj student powinien zdoby wiedz dotyczc procesw ksztatujcych czytelnictwo w wymiarze historycznym i wspczesnym, mie wiadomo zoonoci tego zjawiska, jego zalenoci od czynnikw o charakterze ekonomicznym, wiatopogldowym i spoecznym; powinien posiada wiedz na temat empirycznych bada czytelnictwa w zakresie oglnym, a szczegowo w obrbie spoecznoci wiejskich i maomiejskich; powinien zna mechanizmy ksztatujce status takich wsplnot; powinien posiada wiedz na temat funkcjonowania instytucji, zajmujcych si upowszechnianiem czytelnictwa w takich grupach. Student powinien umie zdefiniowa podstawowe pojcia mieszczce si w obszarze wiedzy o czytelnictwie, scharakteryzowa czynniki majce najwikszy wpyw na zasig ksiki we wsplnotach lokalnych, wyjani zaleno midzy historycznymi cechami kultury czytelniczej a jej uwarunkowaniami wspczenie, powinien dostrzega wpyw szeroko rozumianego otoczenia na czytelnika; powinien umie interpretowa dane statystyczne na temat spoecznego funkcjonowania ksiki; na podstawie dostpnej wiedzy i wasnych dowiadcze powinie umie przygotowa projekt mogcy znale praktyczne zastosowanie w pracy bibliotekarza, zmierzajcy do aktywizacji rodowiska potencjalnych czytelnikw maych miejscowociach. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne (projekt). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Kostecki J., Tomaszewski W.: Ksika i prasa na prowincji Krlestwa Polskiego w XIX wieku. Rocznik Biblioteki Narodowej T. 35 Warszawa 2003. 23

2. Wojciechowski K.: Owiata ludowa 1863-1905 w Krlestwie Polskim i w Galicji. Warszawa 1954. 3. Stomma S.: Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku. Warszawa 1986. 4. Dobrowolski K.: Studia nad yciem spoecznym i kultur. Wrocaw 1966. 5. Karczewska A.: Upowszechnianie czytelnictwa wrd chopw w Krlestwie Polskim. Zarys problematyki. [W:] Ludzie i ksiki. Pod red. J. Kosteckiego. Warszawa 2006. 6. Bukraba-Rylska I.: Kultura ludowa wie mieszkacy wsi. Warszawa 2006. 7. Jaowiecki B., Szczepaski M.: Rozwj lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej. Tychy 2002. 8. Kultura polska w nowej sytuacji historycznej. Pod red. J. Damrosza. Warszawa 1998. 9. Wprowadzenie do socjologii kultury. Pod red. M. Filipiaka. Lublin 2000. 10. Bystro J. S.: Kultura ludowa. Warszawa 1947. 11. Burszta J.: Chopskie rda kultury. Warszawa 1985. 12. Wolff K.: Ksika w yciu i kulturze wspczesnej modziey wiejskiej. Warszawa 1988. 13. Wolff K.: Ksika wrd modziey wiejskiej (W dziesi lat pniej). Warszawa 1991. 14. Wolff K.: Losy wiejskich czytelnikw ksiek. Studium porwnawcze. Warszawa 1993. 15. Wolff K.: Ksika w spoecznej przestrzeni polskiej wsi. Warszawa 2008. 16. Zasacka Z.: Nastoletni czytelnicy. Warszawa 2008. 17. Dawidowicz-Chymkowska O.: Ksigozbiory gminnych bibliotek publicznych a potrzeby czytelnicze gimnazjalistw. Raport z bada. Warszawa 2010. 18. Kory I., Wolff K.: Wybieram ksik. Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2008 r. Warszawa 2010. 19. Straus G., Wolff K.: Czyta, nie czyta Kupowa, nie kupowa. Warszawa 2000. 20. Straus G., Wolff K.: Czytanie i kupowanie ksiek w Polsce w 1994 r. Warszawa 1996. 21. Straus G., Wolff K.: Czytanie, kupowanie, wypoyczanie. Warszawa 2006. 22. Straus G., Wolff K.: Polacy i ksiki. Warszawa 1996. 23. Straus G., Wolff K.: Sienkiewicz, Mickiewicz, Biblia, Harlequiny. Warszawa 2002. 24. Straus G., Wolff K.: Zainteresowanie ksik w spoeczestwie polskim w 1996 r. Warszawa 1998. 25. Straus G., Wolff K., Wierny S.: Ksika na pocztku wieku. Warszawa 2004. 26. Straus G., Wolff K., Wierny S.: Czytanie, kupowanie, surfowanie. Warszawa 2008.

24

Ewaluacje i modelowanie jakociowe w maych bibliotekach

dr Iwona Pugacewicz Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest zdobycie wiedzy i pozyskanie umiejtnoci pozwalajcych na: opisanie roli i miejsca biblioteki na tle uwarunkowa geopolitycznych gminy, jakociow analiz potrzeb rodowiskowych w kontekcie organizacji pracy biblioteki, rnorodne formy i metody oceny pracy maej biblioteki, porwnywaniu rnych aspektw pracy swojej biblioteki z podobnie funkcjonujcymi w kraju i za granic. Zajcia maj na celu zaprezentowanie najbardziej popularnych metod ewaluacyjnych i autoewaluacyjnych, rnorodnych funkcji i ewentualnych skutkw oceny czstkowej lub/i caociowej oraz ich zastosowa praktycznych. Zakada si, e po zakoczeniu zaj student bdzie dostrzega konieczno stosowania nowoczesnego ewaluowania jakociowego w bibliotece, rwnoway aktywa i warto materialn tzw. goodwill, szeroko pojmowan wartoci niematerialn biblioteki. Istotnym elementem bdzie zapoznanie uczestnikw z zasadami funkcjonowania

kategori, a nastpnie teoretyczna prba przebudowywania konkretnych maych instytucji bibliotecznych na zasadzie jawnego zarzdzania i partycypacji. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godz. Dz. (5 godz. Zao.), konwersatorium/ 30 godz. Dz. (10 godz. Zao.).

Peny opis przedmiotu

Ewaluacje i modelowanie jakociowe w maych bibliotekach ma doprowadzi do poprawy lub zmiany ich funkcjonowania poprzez rzeteln analiz rnorodnych czynnikw lokalnych, dostosowujc prac biblioteki do potrzeb rodowiskowych. W celu dogbnego wyjanienia kondycji wybranych bibliotek gminnych oraz oceny szans i uwarunkowa dalszego ich rozwoju, niezbdne wydaje si przywoanie niektrych faktw z ich przeszoci, gdy cz ich wspczesnych problemw wynika z zaniedba historycznych.

25

Rwnie wany dla oceny ich pracy wydaje si by kontekst europejski. Tutaj naley przeanalizowa cztery kluczowe czynniki zmian we wspczesnym wiecie, determinujce prac bibliotek publicznych: zmiany spoeczno-ekonomiczne, polityczne, demograficzne (w tym uytkownicy bibliotek) oraz zmiany wynikajce z ery cyfrowej. Tego typu analiza to pierwszy i niezbdny etap oceny i modyfikacji pracy wybranej biblioteki lub ich grupy. Nastpnie w krgu analiz znajdzie si szeroko rozumiana warto biblioteki ujmowana w aktywa materialne i te zdecydowanie waniejsze niematerialne. Wprowadzone zostanie pojcie wartoci dodanej i tzw. goodwillu. Kolejny etap zaj to porwnywanie, analiza i wreszcie rnorodne definiowanie misji, wizji oraz celw pracy biblioteki w oparciu o wyej nakrelone przesanki. Zanim studenci sami podejm si modelowania perspektyw pracy ich konkretnych instytucji, wane jest pokazanie tzw. dobrych praktyk polskich/europejskich/ wiatowych w tworzeniu misji, wizji pracy poszczeglnych rodzajw bibliotek. Prowadzcy zajcia winien poda przykady tzw. dobrych praktyk zaczerpnite z kultury anglosaskiej, skandynawskiej, niemieckiej, francuskiej i innych, wedug uznania, w celu porwnawczym. Skoro cele strategiczne biblioteki wynikajce z jej misji powinny by ustalone na podstawie zdiagnozowanej sytuacji glokalnej, a biblioteka ma bra udzia w rozwizywaniu problemw ogu gminnej spoecznoci, naley dokonywa oceny posiadanych zbiorw, zasobw, organizacji i umiejtnociach pracownikw w kontekcie aktualnie zdiagnozowanych potrzeb rodowiskowych, stosujc tradycyjn metodologi i narzdzia suce ocenie pracy bibliotek. Wychodzc jednak z zaoenia, e potrzeby te ulegaj i nadal bd ulega zmianie, konieczne jest spojrzenie i kreowanie funkcjonowania biblioteki nie tyle na zasadzie adaptacji, ile antycypacji, to znaczy przewidywania nowych trendw i wyzwa. Tutaj zdecydowanie bardziej przydatne oka si niekonwencjonalne narzdzia pomiaru efektywnoci i jakoci pracy. Wobec powyszego wymagana jest umiejtno budowania nowatorskiej wizji funkcjonowania biblioteki gminnej w konkretnym rodowisku (perspektywa antycypacyjna), na jej bazie tworzenie jej misji odpowiadajcej potrzebom adaptacyjnym i kompensacyjnym. Odwoujc si do teorii zarzdzania jakociowego, niezbdnym wydaje si by zdefiniowanie pojcia jakoci w bibliotece w odniesieniu do rnych perspektyw, wiadome rnicowanie jakoci a wartoci omawianej instytucji i wreszcie umiejtno zastosowania rnorodnych modeli i narzdzi oceniajcych prac biblioteki w ramach rnorodnych kategorii podporzdkowanych tym jakociom. Ostatnim elementem skadowym zaj bdzie prba budowania struktury biblioteki gminnej, jako instytucji uczcej si podlegajcej teorii tzw. jawnego zarzdzania, co wydaje si by niezwykle kreatywnym, aczkolwiek nieatwym zadaniem. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Dziedzictwo bibliotek publicznych w Polsce prba historycznej ewaluacji ich rozwoju. 26

2. Aspiracje i modelowanie potrzeb spoecznoci europejskiej w kontekcie nowoczesnego bibliotekarstwa publicznego Unii Europejskiej. 3. Otoczenie kulturowo-informacyjne oraz ksztatowanie polityki w dziedzinie bibliotekarstwa publicznego (m.in. projekt Pulmana, manifest z Oeiras, inne). 4. Modernizacja jako wykorzystanie tradycyjnych pomysw i pomiarw pracy biblioteki w nowych kontekstach. Modernizacja w perspektywie zapoycze metodologicznych z nauk pokrewnych. 5. Warto i rola oceny oraz samooceny w procesie budowania spoeczestwa wiedzy, modelowania pracy biblioteki na zasadzie partycypacji i jawnego zarzdzania. 6. Jako w pracy biblioteki: definiowanie/rnicowanie poj jakoci, wartoci i efektywnoci; kontrolno-ewaluacyjne funkcje jakoci pracy bibliotek/centrw informacji. 7. Podstawowe zasady i narzdzia mierzenia jakoci pracy biblioteki; wskaniki, miary, standardy; przegld instytucji i organizacji pracujcych na rzecz oceny bibliotek, poprawy i mierzenia jakoci ( IFLA, UNESCO, ISO, U.E.) metody doboru kryteriw, wskaniki ocen. 8. Przegld wybranych modeli i narzdzi sucych do pomiarw efektywnoci pracy biblioteki. 9. Analiza SWOT/TOWS w pracy biblioteki. 10. Benchmarking. 11. Servqual, Libqual+. 12. Balanced Scorecard. 13. Strategie ewaluacji prezentacja na wybranych przykadach. 14. Autoewaluacja czstkowa/caociowa prba tworzenia wasnego warsztatu metodycznego. 15. Procedury analizy danych. 16. Procesowe diagnozowanie i rozwizywanie problemw w oparciu o wybrane narzdzia oceny jakoci. 17. Jawne zarzdzanie w bibliotece prba modelowania partycypacyjnego. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: umie wyjani historyczne uwarunkowania oceny bibliotek publicznych w Polsce, umie analizowa potrzeby bibliotek gminnych w kategoriach spoecznoekonomicznych, politycznych, demograficznych (w tym uytkownicy bibliotek) oraz w kategoriach zmian wynikajcych z ery cyfrowej, zna najwaniejsze organizacje zajmujce si tworzeniem norm i wskanikw dla pracy bibliotek, wymienia podstawowe metody ewaluacyjne i autoewaluacyjne pracy bibliotek, prezentuje budow najwaniejszych narzdzi pomiarowych, wyjania znaczenie jakoci w procesie doskonalenia biblioteki,

27

rozrnia pojcie misji i wizji w odniesieniu do funkcjonowania biblioteki w lokalnej/glokalnej spoecznoci. umie opisa misj swojej biblioteki, wylicza wynikajce z niej cele jej funkcjonowania, rozpoznaje i kategoryzuje silne, sabe strony pracy biblioteki, jej szanse i zagroenia w wybranych perspektywach, analizuje prac wybranych sektorw za pomoc, co najmniej dwch wybranych dowolnie metod marketingowych, interpretuje rne oceny efektywnoci pracy biblioteki w kategoriach celw i realizacji misji biblioteki, ocenia znaczenie autoewaluacji w codziennej pracy. Opanowane umiejtnoci: umie przedstawi tendencje rozwojowe placwki w kontekcie historycznym, w kontekcie tzw. jawnego zarzdzania, potrafi dokona rzetelnej samooceny pracy wasnej/ewaluacji okrelonego odcinka pracy wybranej instytucji bibliotecznej, uywa wybranych narzdzi oceny efektywnoci i jakoci pracy w procesie ewaluacji konkretnej biblioteki i autoewaluacji wasnego stanowiska pracy, modyfikuje prac wasnej placwki do potrzeb lokalnych i rodowiskowych, siga do metod aktywnego promowania biblioteki, argumentuje wobec partnerw publicznych wysok/nisk ocen pracy biblioteki i jej znaczenie dla rozwoju miasteczka/wsi/gminy.

Metody i kryteria oceniania Egzamin pisemny: forma projektu ewaluacyjnego bd projektu dotyczcego jawnego zarzdzania w bibliotece gminnej. Sposb zaliczenia Egzamin w formie projektu poczonego z rozmow. Literatura 1. Zybert E.B.: Jako w dziaalnoci bibliotek. Oceny pomiary narzdzia. Warszawa 2007. 2. Zybert B.E.: Kultura organizacyjna w bibliotekach. Warszawa 2004. 3. Bang T.: Zarzdzanie przez jako. Warszawa 1996. 4. Stocki R., Prokopowicz P., muda G.: Pena partycypacja w zarzdzaniu. Wyd. Wolters Kluwer Polska OFICYNA 2008. 5. Blikle A.J.: Doktryna jakoci, e-book 2009. Dostpne w World Wide Web: http:// www.centrum.jakosci.pl/pliki/Doktryna-Jakosci-A.Blikle-21-03-2009-[www. centrum.jakosci.pl].pdf.

28

6. Poll R., Boekhorst Te P.: Mierzenie jakoci. Midzynarodowe zalecenia do pomiaru wykonania zada w bibliotekach akademickich. Wrocaw 2004. 7. Gowacka E.: Studium zastosowania kompleksowego zarzdzania jakoci (TQM) w bibliotekoznawstwie i informacji naukowej. Toru 2000. 8. Saks R.: Biblioteki i bibliotekarze: ocena wiadcze i postaw na wybranych przykadach. Katowice 2003. 9. Diagnozowanie sytuacji i potrzeb kulturalnych. Oprac. M. Malikowski. Rzeszw 1984. 10. Szewczyk A.: Diagnozowanie systemw informacyjnych w teorii i praktyce. Szczecin 2001. 11. Ewaluacja jakoci pracy nauczyciela. Red. R. Cierzniewskiej, Bydgoszcz 2003. 12. Sitarska A.: Systemowe badanie bibliotek. Studium metodologiczne. d 1990. 13. Wdraanie nowoczesnych technik zarzdzania w instytucjach non-profit na przykadzie naukowej biblioteki akademickiej. Materiay z konferencji (Krakw, 28-30 wrzenia 1998). Krakw 1998. 14. Katalog polskich norm. Warszawa 1998. Prowadzcy zajcia udostpnia wasne tumaczenia w formie skryptw i prezentacji z najnowszej literatury franko- i anglojzycznej.

29

Funkcjonowanie bibliotek dla potrzeb nauki, kultury, edukacji we wspczesnej Europie

dr Iwona Pugacewicz

Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest przedstawienie organizacji i dziaa rnego rodzaju bibliotek i centrw multimedialnych w poszczeglnych regionach Europy na rzecz rozwoju nauki, kultury i edukacji. Zajcia s podzielone na trzy cykle: nauka, kultura, edukacja, ktre uka w dwch perspektywach historycznej i wspczesnej funkcjonowanie, dziaalnoci bibliotek: (naukowych, publicznych, szkolnych) na rzecz rozwoju nauki, kultury i szkolnictwa. Szczeglnie uwypuklony zostanie pion bibliotek publicznych. W ich przypadku zostanie dokonana analiza ewentualnego przyszego funkcjonowania dla potrzeb nauki, kultury, edukacji. Poniewa nie sposb dokona analitycznego przegldu wszystkich wiodcych europejskich placwek bibliotecznych w wyej podanych trzech typy bibliotek w Polsce, akcent zostanie pooony na mae/lokalne/rodowiskowe biblioteki i ich rol w poszczeglnych czciach Europy. Podkreleniu edukacyjnej, kulturowej i naukowej roli europejskich bibliotek bdzie towarzyszy analiza tzw. dobrych praktyk. rnych rodowisk i grup wiekowych zostanie ujta w kategoriach kulturowohistorycznych oraz polityczno-ekonomicznych. Zajcia bd miay na celu pogbion analiz skutkw globalizacji w kontekcie wielokulturowych potrzeb edukacyjnorodowiskowych oraz w kontekcie long life learning. Ukazaniu tradycyjnych i nowych funkcji bibliotek w dewaluujcym si systemie edukacji, w ramach spoeczestwa Wan czci zaj, obok prezentacji najwikszych bibliotek bdzie przyblienie dziaa edukacyjno-wychowawczych prowadzonych przez mae placwki w ronych pastwach Europy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godz. Dz. (5 godz. Zao.), konwersatorium/ 30 godz. Dz. (5 godz. Zao.).

30

Peny opis przedmiotu Poniewa gwnym celem zaj jest uwiadomienie i przyblienie rnorodnoci funkcji edukacyjno-naukowo-kulturowych bibliotek w rnych pastwach, pierwsze zajcia bd powicone rozwaaniom metodologicznym i teoretycznym, odnoszcym si zarwno do terminologii, metod i zakresu merytorycznego poruszanych zagadnie, jak i sposobu prezentacji wybranych placwek. Kilkuosobowe zespoy studentw otrzymaj, w zalenoci od ich zainteresowa regionalnych, wybrane grupy bibliotek do przygotowania prezentacji, ktr poprzedzi charakterystyka kulturowo-historyczna regionu. Na kolejnych zajciach najpierw zostan opisane najstarsze na wiecie biblioteki uniwersyteckie w ujciu historycznym, ktre to ujcie pozwala wskaza na pierwszorzdn ich rol w tworzeniu samych uniwersytetw, chociaby, takich jak: np. Bolonia, Padwa, Oxford czy Sorbona. Tutaj wane miejsce zajmie wskazanie korelacji midzy okresami wietnoci uniwersytetw, a ich zapleczem bibliotecznym, od ktrego wiele zaleao i zaley. Istotnym wydaje si pytanie o miejsce biblioteki w strukturze uniwersyteckiej, na ile stanowi ona niezalen od macierzystej uczelni jednostk, a na ile jest zdeterminowana jej wewntrzn polityk. Wyjtkowe miejsce zostanie powicone bibliotekom publicznym w Europie. Przy tym temacie dopuszcza si odwoania do funkcjonowania tego typu placwek w Stanach Zjednoczonych, jak i na pozostaych kontynentach, jedynie w celach porwnawczych. Na wybranych przykadach zostan przeanalizowane strategie krtkoi dugoterminowych dziaa bibliotek publicznych (rnie okrelanych w rnych pastwach), najczciej wpisane w ich misje, a nastpnie przedstawione wybrane case study na rzecz rozwoju edukacji, nauki, kultury. Najciekawsze, wybrane przykady europejskich dziaa edukacyjnych maych bibliotek z rnych regionw zostan przygotowane przez studentw w formie prezentacji, ocenione pod ktem moliwoci adoptowania nowatorskich rozwiza do warunkw polskich. Istotnym wydaje si oglne porwnanie dugofalowych efektw pracy wybranych bibliotek publicznych przynajmniej z trzech, piciu pastw pod ktem ich funkcji edukacyjnych, np. czytelniczej, prozdrowotnej, informacyjnej, mobilnej czy jakiejkolwiek innej. Ukazanie rnorodnoci potrzeb narodowych w tej dziedzinie i ich zaspokajanie, prezentacja maych bibliotek jako najwaniejszego sprzymierzeca w dobie zaamania edukacji tradycyjnej, prezentacja metod, jakich uywaj, aeby dotrze i nie straci, a zyska coraz to nowe rzesze klientw winna stanowi inspiracj do podobnych dziaa na gruncie polskim. W tak tematycznie ujtym przedmiocie nie sposb pomin dziaa bibliotek szkolnych w wybranych krajach. Tutaj jednak akcent zostanie pooony na ich funkcje wychowawcze, gdy edukacyjne s wpisane niejako w ich posadowienie w szkole, aczkolwiek przykad bibliotek szkolnych, np. w Skandynawii dowodzi, e mona prowadzi swoj wasna polityk edukacyjn oderwan niejako od tej szkolnej (np. edukacja biblioteczna na rzecz rwnouprawnienia pci). 31

Czy biblioteka/centrum multimedialne/mediateka jest w stanie przynajmniej czciowo zastpi szko, zniwelowa wpyw Internetu, telewizji na rzecz innego rodzaju edukacji, sta si minimalnym konkurentem wiata wirtualnego, wyrczy w roli wychowawczej rodzicw, nauczycieli? Dyskusja na w temat, oparta na tzw. dobrych praktykach, winna generowa now, otwart postaw bibliotekarzy wobec mnstwa moliwoci dziaa ich maych placwek na rzecz glokalnej edukacji. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Od pki z ksikami do mediateki. O edukacyjnej misji bibliotek publicznych w przestrzeni historycznej. Przegld najciekawszych rodzajw bibliotek na wiecie. 2. Tradycje organizacji i funkcjonowanie bibliotek na przykadach wybranych kultur europejskich: anglosaskiej, frankofoskiej, skandynawskiej, niderlandzkiej, germaskiej, sowiaskiej. 3. Nowe funkcje biblioteki publicznej. Rnorodno i zmienno oferty bibliotecznej w starzejcej si Europie. 4. Biblioteki na rzecz rozwoju i edukacji w krajach Europy wschodniej. 5. Narodowe i midzynarodowe organizacje biblioteczne, a ich dziaania na rzecz uczenia si przez cae ycie: formy zrzeszania, zasady wsppracy. 6. Mae biblioteki, centra informacyjne wobec kryzysu tradycyjnych instytucji edukacyjnych, globalizacji i regionalizacji. 7. Mae biblioteki, centra informacyjne wobec kryzysu tradycyjnych wartoci. Rola wychowawczo-edukacyjna. 8. Biblioteki regionw zaniedbanych a potrzeby spoeczestwa informacyjnego. 9. Zagroenia XXI wieku a rola bibliotek na przykadzie walki z terroryzmem w Wielkiej Brytanii. 10. Biblioteki szkolne, biblioteki publiczne a potrzeby edukacyjno-kulturowe spoeczestwa wieloetnicznego na przykadzie Stanw Zjednoczonych, Francji, Niemiec. 11. Na stray tolerancji i demokracji o wspczesnych problemach bibliotek publicznych w krajach byego Zwizku Radzieckiego. 12. Inicjatywy skandynawskich bibliotek publicznych na rzecz edukacji ludzi starszych. 13. Biblioteki w walce z wykluczeniem spoecznym i nietolerancj na przykadzie wybranych pastw poudniowej Europy. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: definiuje funkcjonowanie bibliotek na rzecz rnorodnych, najwikszych instytucji nauki i kultury na wiecie, wyjania potrzeby rodowiskowe w zakresie dostpu do bibliotek i centrw kultury w wybranych krajach Europy. wymienia i opisuje najciekawsze rodzaje instytucji bibliotecznych oraz ich powizania z yciem najbardziej prestiowych uczelni, a take z yciem codziennym regionu, 32

wymienia najwaniejsze organizacje midzynarodowe, zajmujce si rnymi aspektami pracy biblioteki, kultur ksiki w kontekcie edukacyjnym, prezentuje, na wybranych przykadach, sukcesy wybranych placwek w ramach akcji uczenie si przez cae ycie, wyjania edukacyjn i wychowawcz rol bibliotek w dobie kryzysw wartoci i edukacji. Opanowane umiejtnoci: na wybranych przykadach wyjania zmiany w funkcjonowaniu bibliotek i centrw informacji wobec wyzwa edukacyjnych i kulturowych wspczesnego wiata, uzasadnia i ilustruje wychowawcz rol wybranych placwek na rzecz rozwoju nauki, demokracji, tolerancji, tworzy wasny program dziaa edukacyjnych biblioteki w oparciu o analiz rodowiskow oraz pomysy placwek zagranicznych, stosuje zasady jawnej wsppracy midzynarodowej i europejskiej pomocy rodowiskowej w planowaniu dziaa edukacyjnych swej placwki.

Metody i kryteria oceniania Egzamin: rozmowa obrona prezentacji lub projektu ewaluacyjnego funkcjonowania wybranych bibliotek w danym regionie Europy. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Biblioteki publiczne w krajach Unii Europejskiej. Informator. Oprac. G. Lewandowicz. Warszawa 2002. 2. Drzewiecki M.: Biblioteka i informacja w rodowisku wspczesnej szkoy. Warszawa 2001, s. 43-132. 3. Standaryzacja jako narzdzie planowania usug bibliotecznych i informacyjnych dla systemu szkolnego. Informacja naukowa w krajach Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia prawne, zesp. aut.: J. Barta, M. Grabowska, J. Gwizdowska [i in.]. Warszawa, Krakw 1997. 4. Krajewski J., Sawicka D.: Biblioteki publiczne wobec Unii Europejskiej, A. Marszaek 2003. 5. Koodziejska J.: Biblioteki w ocenie Unii Europejskiej. [W:] [Teje] Lokalno i uniwersalno bibliotek. Warszawa 2000, s. 66-74. 6. Les Bibliotheques publiques en Europe, sous la dir. M Poulain. Paris 1992. 7. Ogonowska A.: Biblioteki w spoeczestwie informacyjnym na przykadzie Unii Europejskiej i jej pastw czonkowskich. Przegld Biblioteczny 1998, z. 2/3, s. 135-148.

33

8. Ogonowska A.: Zagroenia i szanse bibliotek polskich po wejciu Polski do UE terra incognita i mity. EBIB Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy [online]. 2001, nr 7 (25). 9. Zybert E.B.: Spoeczestwo informacyjne i biblioteki szkolne w krajach Unii Europejskiej. [W:] Polskie bibliotekarstwo w perspektywie wejcia do Unii Europejskiej. Materiay z oglnopolskiej konferencji towarzyszcej Krajowemu Zjazdowi Delegatw SBP. Warszawa Miedzeszyn, 8-9 czerwca 2001, s. 49-67. 10. Artykuy na temat funkcjonowania bibliotek w poszczeglnych pastwach, zamieszczone w naukowych czasopismach pedagogicznych podawane na bieco.

34

Instytucje wspczesnej kultury

dr hab. Magorzata Kisilowska Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Prezentacja aktualnych problemw zwizanych z obszarem dziaa, zarzdzaniem i ofert wspczesnych instytucji kultury. Poszczeglne zajcia powicone bd kolejnym typom instytucji kultury, z uwzgldnieniem analizy zakresu i form ich rodowisku wirtualnym. Kolejno omawiane bd nastpujce tematy: instytucje kultury w systemie artystycznym: analiza socjologiczna (wprowadzenie), pastwowe dokumentu archiwalnego i procesw informacyjnych; ochrona dbr kultury: ewolucja zasad i procesw ochrony zabytkw w Polsce od pocztku XX w.; obserwatoria kultury; domy kultury, wietlice, kluby: pocztki, ewolucja i sytuacja bieca, zakres i formy dziaalnoci; muzea (rnego typu): historia rozwoju, typologia, dokument muzealny i procesy informacyjne, opracowanie formalne i rzeczowe dokumentw muzealnych, omwienie biecej sytuacji muzew polskich, badanie potrzeb uytkownikw; teatry: kulturalne; promocja kultury zagranic; wsppraca instytucji kultury: przyczyny, zalety i bariery we wsppracy instytucji kultury. Prezentacje studentw dotyczce instytucji kultury funkcjonujcych w ich rodowiskach lokalnych (zakres i formy dziaalnoci). Analiza stanu kultury polskiej na podstawie raportw opracowanych na Kongres Kultury Polskiej (2009). Zajcia w formie konwersatoriw zakadaj aktywny udzia uczestnikw, prezentacje wynikw samodzielnych poszukiwa informacji oraz przykadw ilustrujcych omawiane tezy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium (30 godz. studia stacjonarne, 10 gpdz. studia zaoczne). Peny opis przedmiotu Prezentacja aktualnych problemw zwizanych z obszarem dziaa, zarzdzaniem i ofert wspczesnych instytucji kultury. Poszczeglne zajcia powicone 35

bd kolejnym typom instytucji kultury, z uwzgldnieniem analizy zakresu i form ich dziaalnoci, specyfiki zarzdzania, biecych problemw oraz aktywnoci w rodowisku wirtualnym. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Instytucje kultury w systemie artystycznym.

2. Pastwowe instytucje kultury.

Analiza socjologiczna (wprowadzenie) na podstawie tekstw M. Golki, omwienie podstawowych typw polityki kulturalnej pastwa i sposobw finansowania dziaalnoci kulturalnej, upowszechnianie kultury i pomiar uczestnictwa w kulturze. Instytut A. Mickiewicza, Narodowe Centrum Kultury, Instytut Ksiki, Midzynarodowe Centrum Kultury Krakw i in. specyfika dziaalnoci, produkty w tym portal culture.pl, program Kultura si liczy!. W tym produkcja i rozpowszechnianie filmw kinowych, festiwale, stacje TV, polityka unijna w tym zakresie, Europejskie Obserwatorium Audiowizualne, wsppraca spoecznociowa ludzi filmu (na przykadzie portalu zainicjowanego przez S. Idziaka FilmSpringOpen), Polski Instytut Sztuki Filmowej, Filmoteka Narodowa, Raport o kinematografii i Raport o mediach audiowizualnych (Kongres Kultury Polskiej 2009). Naczelna Dyrekcja Archiww Pastwowych, typologia i struktura archiww, specyfika dokumentu archiwalnego i procesw informacyjnych, zadania i formy dziaalnoci Narodowego Archiwum Cyfrowego i Narodowego Instytutu Audiowizualnego, dziaalno informacyjna archiww, rnice w postrzeganiu uytkownikw dokumentw archiwalnych (w porwnaniu z uytkownikami bibliotek). Ewolucja zasad i procesw ochrony zabytkw w Polsce od pocztku XX w., dziaalno Krajowego Orodka Dokumentacji Zabytkw i Orodka Ochrony Zbiorw Publicznych, Raport o systemie ochrony dziedzictwa kulturowego (Kongres Kultury Polskiej, 2009). Zakres, podstawy prawne, struktura i formy dziaalnoci, obserwatoria krajowe, regionalne i dziedzinowe omwienie przykadw europejskich. Pocztki, ewolucja i sytuacja bieca, zakres i formy dziaalnoci na wybranych przykadach, omwienie wynikw raportu Zoom na domy kultury. Historia rozwoju, zmiany przeomu XX i XXI w., poszukiwanie nowych form dziaalnoci, zmiany w zarzdzaniu, typologia muzew, dokument muzealny i procesy informacyjne, opracowanie formalne i rzeczowe dokumentw muzealnych model ontologiczny CIDOC CRM, omwienie biecej sytuacji muzew polskich (na podstawie Raportu o muzeach przygotowanego na Kongres Kultury Polskiej 2009), badanie potrzeb uytkownikw (na przykadzie projektw folksonomicznych), wykorzystanie urzdze mobilnych w edukacji i wystawiennictwie, analiza wybranych przykadw muzealnych kolekcji cyfrowych i obecnoci muzew w Web 2.0.

3. Przemys audiowizualny.

4. Archiwa.

5. Ochrona dbr kultury.

6. Obserwatoria kultury.

7. Domy kultury, wietlice, kluby. 8. Muzea (rnego typu).

36

9. Teatry.

10. Instytucje muzyczne.

Teatr jako instytucja kultury, historia, specyfika, typologia, wspczesne uwarunkowania dziaalnoci, historia i funkcje Teatru Narodowego, teatry prywatne, aktywno Instytutu Teatralnego, portal e-Teatr, Raport o teatrze (Kongres Kultury Polskiej, 2009), obecno teatrw w Web 2.0. Filharmonie, opery, operetki i inne instytucje muzyczne, festiwale i konkursy, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina i Muzeum F. Chopina, Raport o edukacji kulturalnej i Raport o tacu wspczesnym (Kongres Kultury Polskiej, 2009), obecno instytucji muzycznych w Web 2.0, zmiany w trybie recenzowania wystpw muzycznych na przykadzie Midzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. F. Chopina 2010. Analiza informatologiczna wybranych krajowych portali kulturalnych polskich i obcych, kierowanych do rnych grup odbiorcw (take dzieci), treci kulturalne na portalach regionalnych (np. witryny wojewdzkie typu wrota, przykady dziaa celowych, np. Pomorski System Informacji Regionalnej). Dziaania polskie i zagraniczne, na przykadzie m.in. instytutw kultury (British Council, Institute Francais, Instytut Goethego, Instytut Cervantesa), Raport o promocji kultury polskiej zagranic (Kongres Kultury Polskiej, 2009), promocja w rodowisku wirtualnym. Przyczyny, zalety i bariery we wsppracy instytucji kultury, ze szczeglnym uwzgldnieniem muzew, bibliotek i archiww, problemy opracowania zbiorw (ujednolicenie metadanych), tworzenie wsplnych katalogw, digitalizacja zbiorw i udostpnianie kolekcji cyfrowych w Internecie, kontakty z uytkownikami we Web 2.0.

11. Krajowe portale kulturalne.

12. Promocja kultury zagranic.

13. Wsppraca instytucji kultury.

14. Prezentacje studentw dotyczce instytucji kultury funkcjonujcych w ich rodowiskach lokalnych.

Zakres i formy dziaalnoci, omwienia przykadw ich wsppracy (lub moliwoci teje), badanie (i znajomo) potrzeb informacyjnych i kulturalnych czonkw spoecznoci lokalnej w perspektywie moliwoci realizacji w dostpnych placwkach kulturalnych.

Zajcia w formie konwersatoriw zakadaj aktywny udzia uczestnikw, prezentacje wynikw samodzielnych poszukiwa informacji oraz przykadw ilustrujcych omawiane tezy. W poszczeglnych kategoriach instytucji kultury szczeglna uwaga bdzie zwracana na warstw informacyjn ich dziaalnoci, w tym zagadnienia takie, jak: digitalizacja dbr kultury, wsppraca w zakresie procesw gromadzenia, opracowania i udostpniania obiektw, udostpnianie informacji o zbiorach take w Internecie. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo aktualnej polityki kulturalnej pastwa i kierunkw jej rozwoju, w tym rde finansowania dziaalnoci kulturalnej,

37

polityka kulturalna Unii Europejskiej, dziaalno obserwatoriw kultury, rozumienie potrzeby bada i gromadzenia danych opisujcych biec sytuacj instytucji, zawodw, obiektw kultury oraz publicznoci kulturalnej, znajomo podstaw prawnych dziaalnoci instytucji kultury, znajomo zakresu, form i specyfiki dziaalnoci poszczeglnych instytucji kultury, ich ewolucja wynikajca z przemian zachodzcych w otoczeniu tyche, znajomo najwaniejszych pastwowych instytucji kultury, a w sposb szczeglny placwek funkcjonujcych w konkretnych spoecznociach lokalnych, wiedza dotyczca przyczyn, celw i moliwoci wsppracy instytucji kultury, wiadomo podobiestw i rnic midzy wartociami, normami, przygotowaniem specjalistycznym pracownikw rnych placwek, znajomo dziaalnoci informacyjnej instytucji kultury take projekty witryn internetowych, architektura informacji (z konkretnymi przykadami), znajomo podstawowych krajowych, zagranicznych i midzynarodowych narzdzi lingwistycznych stosowanych w sferze kultury, rozumienie przemian zachodzcych w instytucjach kultury w wyniku wdraania nowoczesnych technologii komunikacji i przetwarzania informacji. Opanowane umiejtnoci: wyszukiwanie informacji o instytucjach kultury i ich ofercie, w rnego typu rdach, korzystanie z narzdzi lingwistycznych, opisujcych dziaalno i obiekty kultury, umiejtno dokonywania przekrojowej analizy porwnawczej oferty kulturalnej, przygotowanie do podejmowania przez bibliotek wsplnych przedsiwzi z innymi lokalnymi placwkami kultury, badanie i ocena potrzeb informacyjnych i kulturalnych uytkownikw, wyszukiwanie informacji kulturalnej w rdach elektronicznych, ocena jakoci informacji kulturalnej w rdach elektronicznych.

Metody i kryteria oceniania Egzamin pisemny, obecno na zajciach, prezentacje. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Baraska K.: Muzeum etnograficzne. Misje, struktury, strategie. Krakw 2004, s. 9. 2. Batt Ch.: Investing in knowledge: museums, libraries and archives in the 21st century. INFORUM 2005: 11th conference on professional information resources. Prague, May 24-26, 2005. 3. Czembrowski J.: Film polski w Internecie: serwisy informacyjne i bazy danych. Materiay z konferencji MISSI 2000. Dostpne w World Wide Web: http://www. zsi.pwr.wroc.pl/missi2000/referat36.htm. 38

4. Dobrzaski K., Wartecki A.: Wybrane zagadnienie organizacji i zarzdzania instytucjami kultury. Pozna 2004. 5. Dziedzic S.: Krakw a idea muzeum narodowego. Zarzdzanie w kulturze 2005, t. 6, s. 181-203. 6. Golka M.:, Kultura jako system. Pozna 1992. 7. Golka M.: Socjologia kultury. Warszawa 2007. 8. Golka M.: Transformacja systemowa a kultura w Polsce po 1989 roku. Studia i szkice. Warszawa 1997. 9. Grad J., Kaczmarek U.: Organizacja i upowszechnianie kultury w Polsce. Zmiany modelu. Pozna 1996. 10. Griffiths J-M., King D.W: Inter-Connections. The IMLS national study on the use of libraries, museums and the Internet. Conclusions. Institute of Muzeum and Library Services, February 2008. [online] Dostpny w World Wide Web: http:// interconnectionsreport.org/reports/ConclusionsFullRptB.pdf. 11. Hedegaard R.: ALM archives, libraries and museums working together to give people access to our cultural heritage. INFORUM 2005: 11th conference on professional information resources. Prague, May 24-26, 2005. 12. Ignalski T.: Komu potrzebne s domy kultury w XXI wieku? Tworzenie misji orodka kultury. Zarzdzanie w kulturze 2004, t. 5, s. 93-106. 13. Kargul J.: Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej. Wyd. 3. Toru 1998. 14. Krawczyk A.: wiato wityni Sybilli. Rzecz o muzeach dawniej, dzisiaj i w przyszoci. Zarzdzanie w kulturze 2005 t. 6, s. 177-180. 15. Lubecka A.: Dylematy kulturowo-tosamociowe w Unii po jej rozszerzeniu. Zarzdzanie w kulturze 2003, t. 4, s. 119-133. 16. Matt G.: Muzeum jako przedsibiorstwo. Warszawa 2006. 17. Nacz D.: Europejska polityka dostpu do dokumentacji i archiww. Warszawa 2004. Dostpne w World Wide Web: http://www.archiwa.gov.pl/repository/ archiwa/eupolityka.pdf. 18. Perspektywy rozwoju sektora kultury w Polsce. Praca zb. pod red. R. Borowieckiego. Krakw 2005. 19. Rymaszewski B.: Polska ochrona zabytkw. Warszawa 2005. 20. Shushi W.: Cooperation on local history and the concept of network building between libraries, museums and archives in China. IFLA Journal 2006, vol. 32, nr 4, s. 356-361. 21. Schuster J.M.: Informacja w polityce kulturalnej. Infrastruktura informacyjna i badawcza. Krakw 2008. 22. Wilkowski M.: Internet jako archiwum obrazy historii w cyfrowym wiecie. [W:] Gumkowska A. (red.) Tekst (w) sieci 2. Literatura, spoeczestwo, komunikacja. Warszawa 2009, s. 223-233. 23. Wojciechowski J.S.: Instytucje kultury: problem praktyczny, problem mylowy. Zarzdzanie w kulturze 2004, t. 5, s. 19-31.

39

Nazewnictwo jako rdo informacji o regionie

Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski prof. UW dr hab. Jan Franciszek Nosowicz

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest przyblienie studentom najwaniejszych i najciekawszych zjawisk kulturowych, zwizanych z wiedz o rnych rodzajach nazw wasnych: o nazewnictwie obiektw wiejskich i miejskich, o nazewnictwie rozmaitych wytworw rk ludzkich i intelektualnych danej spoecznoci (tj. choronimw). Poniewa nazwy wasne s cile zwizane z miejscem i czasem ich powstania, a take z kultur, ktra je zrodzia s zawsze wiadectwem swej epoki i rdem informacji. Jako wiadkowie rnych stuleci i regionw nazewnictwo miejscowe mwi o ludziach i ich maej ojczynie. To, co dla czowieka w danej epoce stanowio szczegln warto, znajduje odzwierciedlenie w nazwach wasnych lokalnych obiektw. Gwatowny rozwj cywilizacji XXI wieku przynis mnogo rnorodnych nazw, ktre ukazuj dzi zupenie nowe oblicze zmieniajcego si wiata. Nazwy wasne s bowiem silnie zwizane z caoksztatem ludzkiej natury zarwno materialnej, jak i spoecznej. Ktry z badaczy stwierdzi, e odkrywanie pochodzenia nazw jest tak podniecajce, jak opowie detektywistyczna: z drobnych fragmentw rzeczywistoci odtworzy naley obraz faktw, ktre day powd ich powstania. W nazwach wasnych zaklta jest bowiem przeszo, lecz mwi one i o teraniejszoci. Kade zajcia zaczynaj si od wprowadzenia przypominajcego poprzednio zdobyte wiadomoci odnoszce si do danego tematu. Wykad ma za zadanie przedstawi systematycznie wiedz potrzebn do zaliczenia przedmiotu oraz zapozna studenta z podstawowymi informacjami na temat nazw wasnych i podstawowej terminologii onomastycznej. Jest to take zapoznanie studentw z dorobkiem polskiej onomastyki oraz wyksztacenie umiejtnoci samodzielnej analizy pochodzenia danej nazwy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu/ 30 godz. Dz. (10 godz. Zao.). Peny opis przedmiotu Wykad jest skierowany do osb zainteresowanych problematyk swojej maej ojczyzny, tego wiata na uboczu, gdzie by moe pierwszym wraeniem zabkanego turysty bdzie myl: Nic tu nie ma. Ale trzeba umie sucha 40

i patrze. Skd pochodzisz? Jaka jest metryka historyczna i jzykowa, treciowa mego miejsca rodzinnego? Oto pytania, ktre z pewnoci intryguj, a nieraz na bezdroa sprowadzaj. Nazwy miejscowe, najstarsze, najtrwalsze pomniki dziejowe, opowiadaj nam dawne dzieje; zachodzi tylko pytanie, czy jest to dla nas jeszcze zrozumiae? Celem przedmiotu jest przyblienie studentom najwaniejszych i najciekawszych zjawisk kulturowych zwizanych z wiedz o rnych rodzajach nazw wasnych: przede wszystkim o miejscowych nazwach lokalnych (geograficznych), a take o nazewnictwie obiektw wiejskich i miejskich, o nazewnictwie rozmaitych wytworw rk ludzkich i intelektualnych danej spoecznoci (tj. choronimw). Ewolucja fonetyczna, morfologiczna i sownikowa jest nieodcznym procesem nazwotwrczym. Nowoczesna etymologia wypracowaa cay zasb regu i procedur, dziki ktrym moliwa jest naukowa analiza etymologiczna prowadzca do wskazania prawdziwych dziejw nazwy. Etymologia naukowa dy do opisu jzykowych mechanizmw towarzyszcych tworzeniu nazwy, za etymologia nienaukowa skupia si na zjawiskach pozajzykowych. Mimo wielu dzielcych je rnic maj te wspln cech. S przejawem wiadomoci jzykowej i literackiej obecnych pokole. O tym, e w nazewnictwie zachodziy burzliwe i rnorodne procesy ewolucyjne, przekonani s jzykoznawcy onomaci, ktrzy dali ostateczny obraz nazwom wasnym. Bez ich udziau nie sposb byoby zrozumie, e nazwy na przestrzeni wiekw swojego istnienia przejawiay rnorodne wahania brzmieniowe. Etymologia nienaukowa, naiwna bdca wiadectwem mdroci regionalnych twrcw, daje wgld w ich sfer wyobraeniow i specyficzn logik skojarze. Czsto oparta jest na pozorach, domniemaniach, najczciej niedajcych si sprawdzi faktach. I chocia zaciera perspektywy naukowe i czsto wprowadza w bd, to stanowi wspaniay i rnorodny dokument pozwalajcy z perspektywy ludowych, regionalnych twrcw pozna opinie o dziejach i kulturze danego regionu. Ju poeta czarnoleski Jan Kochanowski wywodzcy si z ziemi zwoleskiej w Ksidze Pierwszej Pieni XXIX wskazywa wano udokumentowania korzeni powstawania nazw: Gdzie pojrz, wszdy polskiej siy znaki, Tu do czarnego Morza jeszcze wiee szlaki, Tu droga znakomita przez niene Bachany, Tu Psie pola, a sam brzeg pruski zwojowany, A kto by oczy jeszcze poda w gbsze lata, Przodkom naszym wielka cz hodowaa wiata, Bo od zmarzego morza po brzeg adryjaski Wszystko by opanowa cny nard sowiaski Wedug terminologii stosowanej w polskim jzykoznawstwie przez nazwy miejscowe rozumiemy zarwno nazwy wsi, jak i miast. Do nazw miejscowych nie zaliczamy nazw pl, k, lasw, uroczysk itp., ktre zaliczane s natomiast do nazw terenowych lub fizjograficznych, zwane s take mikrotoponimami. Nazwy czci wsi, kolonii oraz mniejszych osad pooonych poza wsi zaliczane bywaj niekiedy do nazw miejscowych, zwaszcza jeli s to dawne samodzielne osady, pniej podupade, a ich charakter jzykowy bliski jest nazwom miejscowym. Niektre nazwy czci wsi bliskie s z kolei nazwom terenowym. 41

Nazwy miejscowe s z historycznego, osadniczego i jzykoznawczego punktu widzenia niezmiernie ciekaw czci nazewnictwa geograficznego. Czsto s to nazwy stare, zapisywane ju od XII i XIII wieku i ilustruj najdawniejsze procesy osadnicze. Jzykoznawcy i historycy wyrniaj wrd ogromnej liczby rnorodnych nazw miejscowych okrelone stae kategorie, ktre s charakterystyczne bd ze wzgldu na ich pochodzenie tzn. ich pierwotne znaczenie, bd te ze wzgldu na ich budow sowotwrcz. Wiele tak wyodrbnionych kategorii doczekaa si w Polsce licznych i wyczerpujcych opracowa. Jednak jeszcze wiele miejscowych nazw czeka jeszcze na swoje odkrycie. Od praczasw czowiek nazywa otaczajce go miejsca i czyni to do dzi. rdem inspiracji bywa m.in. naturalna jako miejsca, jego usytuowanie, ksztat, funkcja, dziaalno kulturotwrcza czowieka, wzajemne relacje poszczeglnych obiektw terenowych, a take imiennictwo osobowe. Zastane przez osadnika miejsca nie na dugo pozostaway dziewicze. Czowiek zmienia je do intensywnie: a to przez rzek przerzuca kadk, w odpowiednim miejscu budowa tam i myn, to znw na wzniesieniu stawia wiatrak, gdzie indziej karczowa las, by mie miejsce pod zasiew czy zagrod. I tak w pierwotny, naturalny krajobraz wzbogaca si o coraz to nowe elementy. Czowiek schodzi te pod ziemi, wydzierajc jej pilnie strzeone skarby, co rwnie wpywao na zmiany na powierzchni ziemi. Wszystko to znajduje odzwierciedlenie w nazewnictwie miejscowoci. W polskiej nauce o nazwach miejscowych przyjto dwie rne klasyfikacje: znaczeniow (semantyczn) Witolda Taszyckiego oraz strukturaln (tj. biorc pod uwag przede wszystkim budow nazw) Stanisawa Rosponda. Zazwyczaj stosuje si jedn z nich jako nadrzdn, drug za jako podrzdn. Wykad skierowany jest rwnoczenie do osb zainteresowanych histori literatury i jzyka literackiego, w szczeglnoci kreowaniem nazw wasnych w dziele literackim. Dlatego te dodatkowym celem tych zaj jest zapoznanie studentw z dorobkiem polskiej onomastyki literackiej (ze szczeglnym zwrceniem uwagi na relacje midzy nazwami wasnymi a wiatem przedstawionym utworu) oraz wyksztacenie umiejtnoci samodzielnej analizy onomastycznej utworu literackiego. Ktry z badaczy stwierdzi, e odkrywanie pochodzenia nazw jest tak podniecajce, jak opowie detektywistyczna: z drobnych fragmentw rzeczywistoci odtworzy naley obraz faktw, ktre day powd ich powstania. W nazwach wasnych zaklta jest bowiem przeszo, lecz mwi one i o teraniejszoci. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Onomastyka jako dyscyplina czca rne dziedziny wiedzy humanistycznej. Teoria nazw wasnych. System semantyczny a system deiktyczny (pogldowy, pokazowy) jzyka. Wyrazy pospolite a nazwy wasne. 2. Znaczenie nazw wasnych, kontrowersje i polemiki. Powtarzanie si tej samej nazwy wasnej w odniesieniu do wielu obiektw. Deskrypcje okrelone (wyraenia niebdce imieniem wasnym, majce jeden lub wicej desygnatw). 3. Kierunki i metody bada nad nazwami wasnymi. Filologiczne opracowania materiau onomastycznego. Nazwy wasne a historia, religia i system wartoci. 42

4. Historia i stan dzisiejszej onomastyki w Polsce. Publikacja onomastyczne. Instytucje. 5. Swoiste cechy kategorii imienia. Historia imion w Polsce. Pozycja imienia w systemie identyfikacji osb. 6. Charakterystyka przezwisk jako kategorii antroponimicznej. Cechy kategorialne pseudonimu. Pseudonimy literackie a konspiracyjne. 7. Nazwisko w systemie jzyka. Ksztatowanie si nazwisk w dziejach jzyka polskiego. Budowa jzykowa nazwisk. 8. Nazwy miejscowe i ich klasyfikacja. Problematyka regionalna w nazewnictwie wsi i miast. Sowniki i spisy nazw miejscowych. 9. Specyfika mikrotoponimii. Nazwy terenowe a nazwy miejscowe. Swoiste waciwoci systemw mikrotoponimicznych. Dawne i nowsze nazewnictwo terenowe w zrnicowaniu regionalnym. 10. Nazewnictwo miejskie. Nazwy w spoecznej przestrzeni miasta. System nazewnictwa miejskiego i jego wewntrzne klasyfikacje. Waciwoci nazewnictwa obiektw miejskich. 11. Nazwy obiektw i instytucji zwizanych z nowoczesn cywilizacj. Pojcia chrematonimii i chrematonimw. Chrematonimia w polskich sownikach i encyklopediach, podrcznikach i bibliografii. 12. Nazwy wasne w literaturze piknej. Historia jzyka a dzieje jzyka literackiego przedmiot bada i metodologia (sowniki pisarzy). Onomastyka literacka jako jeden ze sposobw badania warstwy jzykowej dziea literackiego. Nazwy tytuw i innych ideonimw. 13. Nazwy wasne w utworach literackich rnych epok: okresu staropolskiego, romantyzmu, pozytywizmu, literatury XX wieku (nurt realistyczny i awangardowy). Nazwy wasne a wyznaczniki gatunkowe utworw literackich: dramat, proza, utwory poetyckie. Stan bada nad onomastyk literack. Bibliografia onomastyki polskiej. 14. Problemy poprawnoci nazw. Nazwy przedsibiorstw, firm, instytucji, sklepw, towarw. Ergonimy. Polityka nazewnicza pastwa. 15. Omawianie zagadnie dotyczcych wybranych tematw prac semestralnych: przygotowanie bibliografii i planu pracy. Zagadnienia zwizane z kolejnymi etapami przygotowa prac uczestnikw do otrzymania oceny z egzaminu (zaliczenia). Forma zaj: wykad. Metoda ta jest zgodna z najnowszymi wytycznymi andragogiki (nauki o nauczaniu dorosych), ktra jako najlepsz form ksztacenia podaje model mieszany, zakadajcy udzia rnych technik przekazywania wiedzy w toku nauczania. Takie rozwizanie pozwala nie tylko na lepsze stymulowanie studentw do nauki, ale pozwala rwnie na dostosowanie sposobu przekazywania wiedzy do indywidualnych preferencji danego odbiorcy (wzrokowcy, suchowcy, kinestetycy).

43

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zna najwaniejsze zagadnienia, ktrymi si zajmuje wspczesne nazewnictwo polskie, posiada podstawow siatk poj onomastycznych pozwalajc mu zaszeregowa dan nazw wasn do okrelonej kategorii nazewniczej, postrzega dziea onomastyczne jako wypadkow potrzeb danej spoecznoci w rozwoju historycznym oraz jako cenne rdo wiedzy o regionie, rozumie i krytycznie odnosi si do prezentowanych rozwiza nazewniczych wspczesnej rzeczywistoci. Opanowane umiejtnoci: wyjania genez powstania podstawowych dziaw nazewnictwa i uzasadnia, czym one si zajmuj, dokonuje podstawowego zaszeregowania okrelonej nazwy do konkretnego dziau onomastyki, docenia rnorodno i uzasadnia konieczno istnienia nazw wasnych jako wanych elementw historii jzyka.

Metody i kryteria oceniania Egzamin: pisemny (ocena na podstawie pracy semestralnej). Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Bubak J.: Ksiga naszych imion. Wrocaw 1993. 2. Grzenia J.: Sownik nazw wasnych. Ortografia, wymowa, sowotwrstwo i odmiana. Warszawa 1998. 3. Handke K: Polskie nazewnictwo miejskie, Jzyk na Pograniczach. 6. Warszawa 1992. 4. Jakus-Borkowa E.: Nazewnictwo polskie. Opole 1987. 5. Polskie nazwy wasne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko. WarszawaKrakw 1998, s. 343-361. 6. W wiecie nazw wasnych, red. E. Rzetelska-Feleszko. Warszawa-Krakw 2006, s. 185-198.

44

Pozyskiwanie funduszy w dziaalnoci kulturalnej

dr Piotr Milik Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest przedstawienie dziaa podejmowanych na poziomie Unii Europejskiej, jak i jej krajw czonkowskich w zakresie niwelowania rnic w rozwoju regionalnym, w szczeglnoci w dziedzinie ochrony europejskiego dziedzictwa kulturowego. Przedstawione zostan instytucje wsppracy w zakresie polityki regionalnej Unii Europejskiej, ze wskazaniem na jej cele i zasady. Szczeglna uwaga powicona zostanie instrumentom realizacji polityki regionalnej, a przede wszystkim funduszom strukturalnym. Wykad obejmowa bdzie take praktyczne aspekty rzecz rozwoju, w tym rozwoju kultury, z funduszy strukturalnych. Przedstawione zostan podstawowe zaoenia, dziaania, priorytety i struktura instytucjonalna rodkw unijnych. Suchacz wykadu uzyska podstawowe umiejtnoci rozumienia przyczyn i skutkw integracji regionalnej oraz prowadzenia wsplnej polityki

Forma zaj Wykad/ 30 godz. Dz. (10 godz. Zao.). Peny opis przedmiotu 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Zajcia wprowadzajce. Typologia funduszy UE.

Polityka regionalna, polityka strukturalna, polityka spjnoci. Ewolucja polityki regionalnej od EWG do UE. Kluczowe dokumenty UE ksztatujce realizacj polityki regionalnej. Podstawowe dokumenty na gruncie krajowym suce realizacji polityki regionalnej. 9. Zasady wolnej konkurencji w UE a pomoc publiczna. 10. Organizacja i funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. 11. Organizacja i funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Spoecznego. 45

12. Organizacja i Funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Spjnoci. 13. System wdraania polityki regionalnej w Polsce w latach 2007-2013. 14. Programy operacyjne i ich rodzaje. 15. Program Kultura 2007-2013. Oczekiwane efekty uczenia si Zdobycie wiedzy o funduszach strukturalnych UE i ich systemie wdraania w Polsce, typach projektw wspfinansowanych ze rodkw UE, ze szczeglnym uwzgldnieniem projektw realizowanych w dziedzinie szeroko pojtej dziaalnoci kulturalnej, kosztach kwalifikujcych sie do wsparcia oraz zasadach oceny wnioskw. Nabycie umiejtnoci tworzenia projektw, aplikowania (w formie elektronicznej: generator wnioskw) i zarzdzania projektem, ktry uzyska wsparcie ze rodkw unijnych. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Literatura podstawowa 1. Tkaczyski J.W., Willa R., wistak M.: Fundusze UE 2007-2013, cele, dziaania, rodki. Krakw 2008. Literatura uzupeniajca 1. Jankowska M., Sok A., Wicher A.: Fundusze UE dla przedsibiorcw 2007-2013. Warszawa 2010. 2. Szczepaski M.: Fundusze UE dla jednostek samorzdu terytorialnego w latach 2007-2013. Warszawa 2007.

46

Psychologia zachowa w maych spoecznociach

dr Boena Karzewska Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Podstawowym celem zaj jest zapoznanie studentw z podstawami psychologii oglnej i psychologii spoecznej; wpywem sytuacji spoecznych na proces spostrzegania i pamici; wpywem procesw motywacyjnych na osignicia w wykonywaniu rnych czynnoci i dziaa. Wprowadzone zostan takie zagadnienia, jak: konformizm, agresja, stereotypy i uprzedzenia, asertywno, zachowania prospoeczne. 1. Konformizm: wpyw na zachowanie co to jest konformizm? Czynniki powodujce nasilenie lub osabienie konformizmu; nagrody i kary a informacja; reakcje na wpyw spoeczny; posuszestwo jako forma ulegoci; niezainteresowany wiadek jako konformista. 2. frustracja a agresja podstawowe pojcia; rda frustracji, prawidowe i nieprawidowe zachowania si w sytuacji frustracyjnej; spoeczne uczenie si a agresja; podstawowa charakterystyka zachowa agresywnych; jak radzi sobie z przemoc; degeneracja form ycia spoecznego patologia w orodkach miejskich (nadmierne zagszczenie, anonimowo, wandalizm); patologia w orodkach wiejskich. 3. Stres: pojcie stresu; rne koncepcje stresu; stres biologiczny i psychologiczny; przejawy i nastpstwa stresu; sposoby radzenia sobie ze stresem ostrym i przewlekym; nastpstwa chronicznego stresu; pogldy H. Selye i R. Lazarusa; Typ A i B zachowania si oraz ich konsekwencja. 4. Stereotypy i uprzedzenia; ich przyczyny i skutki; jak postawy i przekonania kieruj zachowaniem spoecznym. 5. Asertywno; pojcie asertywnoci; asertywno a zachowanie asertywne. 6. Zachowania prospoeczne; dlaczego ludzie pomagaj innym; geneza zachowania prospoecznego; konsekwencje udzielania pomocy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godz. Dz. (5 godz. Zao.), wicze/ 30 godz. Dz. (15 godz. Zao.).

47

Peny opis przedmiotu Podstawowym celem zaj jest zapoznanie studentw z podstawami psychologii oglnej i psychologii spoecznej; wpywem sytuacji spoecznych na proces spostrzegania i pamici; wpywem procesw motywacyjnych na osignicia w wykonywaniu rnych czynnoci i dziaa. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Przedmiot psychologii: podstawowe pojcia: rodowisko, sytuacja, zachowanie si; koncepcje psychiki: determinizm i funkcjonalizm; pojcie i rodzaje czynnoci ludzkich; poziomy analizy zachowania si czowieka. Gwne kierunki psychologiczne: behawioryzm, formua S-R; jej interpretacja i konsekwencje; podstawowe zaoenia behawioryzmu i ich implikacje praktyczne. 2. Psychoanaliza i jej wspczesne modyfikacje: rda zachowania si czowieka; struktura i funkcje aparatu psychicznego; sprzeczno pomidzy biologiczn natur czowieka a rodowiskiem spoecznym i ich skutki; mechanizmy obronne ego; Neopsychoanaliza: charakterystyka oglna; rola czynnikw kulturowych w rozwoju czowieka i regulacji jego stosunkw z innymi ludzmi. 3. Pogldy A.H. Maslowa: oglne zaoenia dotyczce natury czowieka i jego osobowoci; hierarchia potrzeb czowieka; potrzeby podstawowe i metapotrzeby teoria motywacji ludzkiej. 4. Procesy motywacyjne i emocjonalne: podstawowe pojcia; rozrnienie pomidzy motywacj braku i motywacj wzrostu; motywacja a wybr kierunku dziaania; warto celw; prawdopodobiestwo sukcesu. pojcie, rda emocji i motywacji; charakterystyka procesu emocjonalnego: napicie, znak i tre emocji; charakterystyka motywacji: kierunek, natenie i intensywno; czynniki wpywajce na wielko motywacji; kontrola i dojrzao emocjonalna; regulacyjna funkcja procesw emocjonalnomotywacyjnych; emocje jako procesy organizujce zachowanie si; formy reakcji emocjonalnych; procesy emocjonalno-motywacyjne a inne procesy regulacyjne i sprawno dziaania. Wprowadzenie takich zagadnie, jak: konformizm, agresja, stereotypy i uprzedzenia, stres, asertywno, zachowania prospoeczne. 1. Konformizm: wpyw na zachowanie co to jest konformizm? Czynniki powodujce nasilenie lub osabienie konformizmu; nagrody i kary a informacja; reakcje na wpyw spoeczny; posuszestwo jako forma ulegoci; nie zainteresowany wiadek jako konformista; konformizm informacyjny wpyw spoeczny, potrzeba 48

2.

3.

4. 5. 6.

bycia przekonanym o tym, co jest suszne, kiedy konformizm informacyjny nie sprawdza si, kiedy ludzie podporzdkowuj si informacyjnemu wpywowi spoecznemu; konformizm normatywny wpyw spoeczny, konsekwencja opierania si normatywnemu wpywowi spoecznemu, normatywny wpyw spoeczny w codziennym yciu, bezrefleksyjny konformizm normatywny: dziaanie na zasadzie automatycznego pilota. Agresja czowieka: definicja agresji; czy agresywno ma charakter instynktowny; frustracja a agresja frustracja podstawowe pojcia, rda frustracji, prawidowe i nieprawidowe zachowania si w sytuacji frustracyjnej; spoeczne uczenie si a agresja; podstawowa charakterystyka zachowa agresywnych; sytuacyjne uwarunkowania agresji, procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyna agresji, bl i niewygoda jako przyczyna agresji, sytuacje spoeczne prowadzce do agresji, wpyw agresji ogldanej w rodkach masowego przekazu; jak zmniejszy agresj: czy kara sprzyja hamowaniu zachowa agresywnych, katharsis i agresja, jak radzi sobie z gniewem, jak radzi sobie z przemoc. Degeneracja form ycia spoecznego patologia w orodkach miejskich (nadmierne zagszczenie, anonimowo, wandalizm); patologia w orodkach wiejskich; dehumanizacja stosunkw midzy ludmi. Stres: pojcie stresu; rne koncepcje stresu; stres biologiczny i psychologiczny; sposoby radzenia sobie ze stresem ostrym i przewlekym; nastpstwa chronicznego stresu; czynniki wspwyznaczajce odporno na stres; czynniki ryzyka w powstawaniu zaburze zachowania i psychosomatycznych. Stereotypy i uprzedzenia; ich przyczyny i skutki; w jaki sposb mylimy o wiecie spoecznym funkcja schematw: do czego one nam su; wybr schematu, zmienianie schematw jak ludzie atwo modyfikuj swoje pogldy. Asertywno; pojcie asertywnoci; asertywno a zachowanie asertywne; konstrukcja treningu asertywnoci, sposoby pracy podczas treningu asertywnoci, scenariusz. Zachowania prospoeczne; dlaczego ludzie pomagaj innym; geneza zachowania prospoecznego; wymiana spoeczna: zyski i koszty zwizane z pomaganiem; empatia i altruizm: pomoc bezinteresowna; indywidualne przesanki zachowa prospoecznych: rnice indywidualne: osobowo altruistyczna, pe a zachowanie prospoeczne; sytuacyjne determinanty zachowania prospoecznego: sytuacje wiejskie i miejskie; konsekwencje udzielania pomocy.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: podstawowa wiedza dotyczca gwnych koncepcji psychologicznych czowieka, podstawowa wiedza dotyczca koncepcji psychologii spoecznej, podstawowe pojcia psychologiczne, znajomo jzyka psychologicznego, znajomo metod badawczych stosowanych w psychologii oglnej i spoecznej, umiejtno charakteryzowania zachowa agresywnych, umiejtno przedstawiania wpywu agresji pokazywanej w rodkach masowego przekazu, 49

umiejtno charakteryzowania postaw konformistycznych w relacjach interpersonalnych w maych spoecznociach, znajomo korzyci i zagroe pyncych z zachowa prospoecznych. Opanowane umiejtnoci: umiejtno porwnania i rnicowania gwnych nurtw w psychologii oglnej i psychologii spoecznej, posugiwanie si pojciami psychologicznymi i jzykiem psychologicznym, rozrnianie zachowa agresywnych od innych, dostrzeganie rde frustracji i stresu, dostrzeganie czynnikw ryzyka w powstawaniu zaburze zachowania i psychosomatycznych, okrelanie sposobw redukcji stresu, charakteryzowanie podstawowych cech zachowa prospoecznych.

Metody i kryteria oceniania Prezentacja wybranego problemu psychologicznego; aktywne uczestnictwo w wiczeniach np. tworzenie wasnych map zachowa asertywnych. Egzamin pisemny test. Sposb zaliczenia Egzamin test. Literatura 1. Kozielecki J.: Koncepcje psychologiczne czowieka. Warszawa 1974. 2. Tomaszewski T.: Gwne idee i kierunki wspczesnej psychologii. Warszawa 1984. 3. Aronson E.,Wilson T.D., Akert R.M.: Psychologia spoeczna. Serce i umys. Pozna 1997. 4. Dawis M.H.: Empatia o umiejtnoci wspodczuwania. Gdask 1999. 5. Miller R.S.: Niepewno i zakopotanie. O pokonywaniu niechcianych uczu. Gdask 1999. 6. Thomson P.: Sposoby komunikacji interpersonalnej. Pozna 1998. 7. Hogan K.: Psychologia perswazji. Warszawa 2001. 8. Krl-Fijewska M.: Trening asertywnoci. Warszawa 1993. 9. Cialdini R.: Wywieranie wpywu na ludzi. Gdask 1996.

50

Strategie budowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej w globalizujcym si wiecie

dr Iwona Pugacewicz

Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest uwiadomienie roli tzw. maych ojczyzn w epoce globalizacji, pokazanie szerokiego spektrum wyzwa i problemw wynikajcych z lokalnoci we wspczesnej wielokulturowej rzeczywistoci. Analizujc przemiany administracyjno-spoeczne i mobilno lokaln w paszczynie historycznej, zaprezentowane zostan wynikajce z tego zmiany edukacyjne, mentalne i obyczajowe, ukazana rola tosamoci lokalnej oraz wano edukacji regionalnej. tzw. glokalnoci. Z drugiej za strony ukazane zostan zmiany hierarchii wartoci i wynikajce z tego zagroenia. Istotnym elementem zaj bdzie ukazanie roli mobilnoci we wspczesnych nam czasach i odpowied na pytanie jak w nowym, zastanym rodowisku budowa swj wasny dobrostan kulturowy, jak rol wrd mniejszoci odgrywa i bdzie odgrywa rodowiskowa ksinica lokalna, na ile trwae i konkurencyjne wobec zastanych s np. narodowe wizi spoeczne czce poszczeglne mniejszoci. Tak rozumiane zajcia bd postrzega dobrostan i rol wsplnotowoci lokalnej zarwno poprzez pryzmat potrzeb jednostkowych, jak i caej grupy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 30 godz. Dz. (10 godz. Zao.), konwersatorium/ 15 godz. Dz. (5 godz. Zao.).

Peny opis przedmiotu i regionalizmem. Uzmysowieniu wielowiekowej tradycji i dyskusji nad problematyk centrum i peryferii bdzie miao na celu rewaloryzacj lokalnoci pojmowanej w kategoriach prowincji. Na wybranych przykadach zostan przedstawione historyczne i wspczesne strategie nobilitujce tzw. mae ojczyzny i pogranicza oraz ich rola w podtrzymywaniu kultury i tosamoci narodowej. Wyrany nacisk zostanie pooony na kultur wiejsk jako pierwotn i istotn w historycznym procesie ksztatowania lokalnoci czy to w Polsce, Francji czy jakiejkolwiek innej czci Europy. 51

Zajcia bd miay na celu ukazanie dziaa rnorodnych spoecznoci lokalnych na rzecz budowania dobrobytu: politycznego, kulturowego, ekonomicznego etc. w perspektywie historycznej. W miar ukazywania przemian regionalnych z perspektywy historycznej, demograficznej, jak i geopolitycznej zostan zaprezentowane dylematy tosamociowe mieszkacw peryferii i pogranicza, mniejszoci narodowych i etnicznych za granic. Wytumaczone zostanie pojcie dobrostanu, kapitau spoecznego, relacyjnego, ludzkiego w odniesieniu do maych wsplnot, np. lokalnych. Zostanie podjta refleksja nad wspczesnymi wymiarami nacjonalizmu, patriotyzmu i kosmopolityzmu z perspektywy tzw. glokalnoci, a na tej bazie zostanie podjta prba klasyfikacji wspczenie ksztatujcych si modeli tosamoci. Zmiany generacyjne, pokoleniowo-tosamociowe bd z kolei analizowane poprzez pryzmat edukacji europejskiej, narodowej,jak i regionalnej. Ukazana zostanie rola tej ostatniej w ksztatowaniu pozytywnych postaw. Budowanie rnorodnych wsplnot: poczwszy od wielopokoleniowej rodzinnej, poprzez lokaln gminn, religijn, etniczn, migracyjn i inne, wymaga jasno zdefiniowanych strategii opartych na tradycji i wartociach lokalnych. Na wybranych przykadach (Kaszubi, lsk Cieszyski, wielokulturowe Podlasie) zostanie zaprezentowana wano wielo-/midzykulturowoci i tolerancji w budowani dobrostanu regionalnego i narodowego, a take metody pokonywania kryzysw wpisanych w rnorodno kulturow. Studenci zapoznaj si z najwaniejszymi teorii badawczych na temat edukacji midzy- i wielokulturowej, uprawianej w stosunku do mniejszoci narodowych w wybranych krajach Europy i wiata. Wane miejsce zajmuj rozwaania dotyczce budowania tosamoci regionalnej poprzez edukacj, budowania dobrostanu i wsplnotowaci lokalnej w ramach pomylnoci oglnonarodowej, europejskiej czy te wiatowej. Lokalno rozumiana jako szansa dla rozwoju i dobrostanu regionalnego, narodowego, europejskiego bdzie rozpatrywana i opisywana w 5 podstawowych sferach: rozwj demokracji, rola demokracji w spoeczestwie wiedzy, edukacja, tworzenie lepszej, lepiej zorganizowanej spoecznoci tzw. zakotwiczenie grup ssiedzkich, rozwj lokalnego kapitau spoecznego opartego na fundamentalnej potrzebie pracy wsplnej. Istotn, praktyczn, czci zaj bdzie prba remodelingu wybranych instytucji bibliotecznych w wybranych polskich wsiach/gminach na rzecz poprawienia tzw. dobrostanu rodowiskowego, to znaczy dogbna analiza czynnikw niepowodze i sukcesw na bazie np. analizy SWOT, a nastpnie programowanie dziaa na rzecz przeksztace jakociowych.

52

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Ojczyzna prywatna, ojczyzna ideologiczna. Historyczne i spoeczne uwarunkowania rozwoju tzw. maych ojczyzn na wybranych przykadach. Terminologia. 2. Dziedzictwo kulturowe duych i maych regionw. 3. Lokalno jako wymiar przynalenoci narodowej, spoecznej, religijnej, politycznej, innej historyczne nakadanie si znacze. 4. rda do ksztatowania tosamoci lokalnej. 5. Kulturowe procesy globalizacyjne w spoeczestwie wiedzy, informacji i komunikacji. 6. Edukacja regionalna. Rola instytucji lokalnych w procesie edukacji regionalnej. Prezentacja tzw. dobrych praktyk w dziedzinie ksztatowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej. 7. Lokalne narodowe europejskie globalne. 8. Wizi spoeczne tzw. maych ssiedztw. Socjalizacja w maym rodowisku. 9. Tosamo: rodzaje tosamoci w globalizujcym si wiecie wg. Z. Melosika, charakterystyka: tosamo globalna kada, tosamo przezroczysta, tosamo typu supermarket, tosamo amerykaska, tosamo typu brzytwa. 10. Tosamo regionalna, narodowa, europejska w kontekcie typologii Z. Melosika. 11. Patriotyzm, nacjonalizm, kosmopolityzm a wielowymiarowa tosamo kulturowa. 12. Patriotyzm lokalny poprzez pryzmat polityki historycznej. 13. Autostereotypy lokalne i tosamo regionalna jako przejawy partiotyzmu. 14. wiadomo regionalna a budowanie lokalnych etosw na wybranych przykadach. 15. Przekaz midzygeneracyjny: dylematy midzypokoleniowego generowania kulturowego, konstruowanie tosamoci glokalnej. 16. Swj Inny Obcy. Koncepcje postrzegania Innego i interakcje. 17. Tolerancja, akulturacja, adaptacja konteksty i strategie budowania dobrostanu regionalnego na pograniczu, we wsplnocie wielokulturowej. 18. Strategie budowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej na przykadzie spoecznoci lska cieszyskiego, Kaszubw, mniejszoci etnicznych i narodowych wybranych pastw. 19. O zadomawianiu si w drodze J. Clifforda i wnoszeniu wartoci dodanej do maych wsplnot lokalnych. 20. Jak pokona opr wobec zmiany w maych rodowiskach zrnicowanych kulturowo? 21. Rozwaania dotyczce dystansu kulturowego P. Boskiego i teorii reprodukcji kulturowej P. Bourdieu i J-C. Passerona, ich przydatnoci i sprawdzalnoci w maych rodowiskach. 22. Przegld strategii budowania dobrostanu i wsplnotowoci lokalnej podsumowanie. 53

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student wymienia uwarunkowania historyczne polskiego regionalizmu, na wybranych przykadach wskazuje nadrzdnoci kultury regionalnej nad narodow, odwoujc si do konkretnych przykadw, w odniesieniu do literatury, wyjania znaczenie takich poj, jak: mniejszoci narodowe, etniczne, ojczyzna prywatna, ojczyzna ideologiczna, syntagma kultury, kapita ludzki, spoeczny, relacyjny, charakteryzuje wybrane regiony pod ktem wspczesnych bd historycznych strategii budowania dobrostanu lokalnego, analizuje rne rodzaje tosamoci wspczesnej mu generacji, wymienia potrzeby rodowisk mniejszociowych, lokalnych wiejskich w zakresie midzykulturowoci, porwnuje wspczesne potrzeby i wyzwania regionalne z przykadami z poprzednich epok, wyjania znaczenie postawy tolerancyjnej w odniesieniu do zmian generacyjnokulturowych. Opanowane umiejtnoci: potrafi sklasyfikowa dziaanie rnych grup i mniejszoci pod ktem ich lokalnych/partykularnych potrzeb, porwnuje rozwj regionalny wybranych terytoriw pod wzgldem historycznym, ekonomicznym, kulturowym, na wybranych przykadach wyjania powizania rozwoju regionalnego z rozwojem narodowym, europejskim, globalnym, kategoryzuje zmiany tosamociowe w poszczeglnych generacjach i grupach spoecznociowych, potrafi dostosowa/stworzy program pracy np. biblioteki do zdiagnozowanych, glokalnych potrzeb rodowiskowych, rozwizuje problemy i konflikty wynikajce z wielokulturowoci w oparciu o zasady mediacji, rozwija wymian midzykulturow w ramach budowania dobrostanu regionu.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: forma projektu ewaluacyjnego bd projektu dotyczcego jawnego zarzdzania w bibliotece gminnej. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen.

54

Literatura 1. Ossowski S.: O Ojczynie i narodzie. Warszawa 1984. 2. Koskowska A.: Kultury narodowe u korzeni. Warszawa 1986. 3. Grzybowski P.: Edukacja europejska od wielokulturowoci ku midzykulturowoci (koncepcje edukacji wielokulturowej i midzykulturowej w kontekcie europejskim ze szczeglnym uwzgldnieniem rodowiska frankofoskiego). Bydgoszcz 2005. 4. Midzygeneracyjna transmisja dziedzictwa kulturowego. Globalizm versus regionalizm, red. J. Nikitorowicz, J.Halicki, J.Muszyska. Biaystok 2003. 5. Dom i Ojczyzna. Dylematy wielokulturowoci. Warszawa 2008. 6. Wielokulturowo midzykulturowo obszarami edukacyjnych odniesie, red. A. Szerlg. Krakw 2005. 7. Melosik Z.: Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej. Krakw 2007. 8. Najnowsze artykuy i publikacje z polskiej i zagranicznej prasy, literatury.

55

Systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych

dr Dariusz Grygrowski Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Ofert rynku oprogramowania bibliotecznego w Polsce mona podzieli zasadniczo na dwa sposoby. Pierwszy sposb to podzia na systemy zagraniczne i polskie. Drugi to podzia na rozbudowane, a wic najczciej drogie systemy zintegrowane adresowane do duych bibliotek naukowych oraz tasze programy biblioteczne adresowane do rednich i maych bibliotek. Polskie biblioteki publiczne niszego szczebla (gminne, miejsko-gminne, powiatowe) do automatyzacji swoich katalogw i innych procesw bibliotecznych zazwyczaj wybieraj oprogramowanie polskie. Nie ze wzgldu na jzyk, gdy zagraniczne programy oferowane s take w polskich wersjach jzykowych, ale przede wszystkim ze wzgldu na cen i pozycj rynkow ugruntowan wieloletni praktyk. Wrd programw stosowanych przez polskie biblioteki publiczne jest grupa, ktra dominuje. To programy, ktre przoduj w zestawieniach pod wzgldem liczby instalacji. Ale pojawiaj si w tych zestawieniach take programy mniej znane, co prawda wyranie tasze od programw z czowki, ale przy tym najczciej pozbawione wielu istotnych cech i funkcji. Wartym odrbnego omwienia zjawiskiem s te programy bezpatne, wrd ktrych take pojawiaj si programy (a wrcz cae systemy) o rozbudowanej funkcjonalnoci, jak i programy pprofesjonalne o ograniczonych moliwociach. Stajc wobec wieloci oferowanych programw, bibliotekarz przystpujcy do procesu automatyzacji biblioteki powinien uzyska dwie informacje, ktre pomog mu w podjciu decyzji. Pierwsz informacj jest oglny opis wzorcowego programu, godnego polecenia automatyzujcej si bibliotece, za drug jest informacja o tym, ktre z istniejcych programw najbardziej zbliaj si do opisanego wczeniej wzorca. Zatem celem przedmiotu Systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych jest w jego pierwszej fazie ustalenie oczekiwanych cech i funkcjonalnoci godnego polecenia programu bibliotecznego, a nastpnie omwienie i praktyczna prezentacja programw, ktre na to polecenie zasuguj. Forma zaj Laboratorium 15 godz. Dz. (10 godz. Zao.).

56

Peny opis przedmiotu Z bada dotyczcych stopnia skomputeryzowania polskich bibliotek publicznych wynika, e nadal okoo poowa z 8 tysicy placwek nie przystpia do procesu automatyzacji swoich katalogw albo jest na wstpnym etapie tego procesu. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest podjcie dwch rwnolegych decyzji: o wyborze systemu komputerowego, ktry posuy do automatyzacji prac bibliotecznych oraz o sposobie (strategii) tej automatyzacji i retrokonwersji dotychczasowych katalogw. Przedmiot Systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych powinien pomc bibliotekarzom praktykom przystpujcym do procesu automatyzacji lub planujcym migracj do innego systemu w wyborze odpowiedniej strategii automatyzacji i odpowiedniego do tego celu narzdzia. Efektem tych dziaa powinno by usprawnienie pracy biblioteki w zakresie gromadzenia, prowadzenia inwentarza, skontrum, ewidencji wypoycze i statystyki, a przede wszystkim udostpnienie czytelnikom komputerowej wersji katalogu w Sieci lokalnej, a nastpnie w Internecie.

Zajcia nr 1 Zostan omwione cele automatyzacji biblioteki i oczekiwane korzyci. Zostan wskazane podane cechy, funkcje i moduy bibliotecznego systemu zintegrowanego. Omwione bd kierunki rozwoju oprogramowania bibliotecznego. Poddany dyskusji zostanie dylemat w wyborze systemu: system komercyjny ze wsparciem technicznym czy system bezpatny z ograniczonym wsparciem lub bez niego. Nastpi wyjanienie powodw, dla ktrych oczekuje si, aby: system biblioteczny obsugiwa w peni format wymienny (przede wszystkim MARC 21), pozwala na import i eksport danych bibliograficznych oraz sownikw hase w trybie offline, a take online za porednictwem protokou Z39.50, obsugiwa system kodw kreskowych i wsppracowa w tym celu z odpowiednimi urzdzeniami (czytnikami), posiada bezpieczn architektur klient-serwer. Zostan wyjanione przyczyny, dla ktrych niektre oferowane na rynku programy biblioteczne nie zasuguj na miano profesjonalnych narzdzi bibliotekarskich. Zajcia nr 2 MAK najpopularniejszy polski system biblioteczny stworzony w Bibliotece Narodowej. Program majcy najwiksz liczb instalacji, a jednoczenie w ostatnich latach dotknity ostrym kryzysem w swoim rozwoju. Na wykadzie zostan wyjanione przyczyny zamknicia wersji DOS-owej MAKa i prby jego rewitalizacji w postaci aplikacji webowych (nieudana prba MAKa 5, a nastpnie prace nad nowym MAKiem+ i jego prbne wdroenia). Omwione i zaprezentowane zostan moduy tego systemu zarwno zamknitego, ale wci popularnego MAKa 4.3, jak i nowego MAKa+. Wyjanione zostanie znaczenie kartoteki wzorcowej dla systemu i jej obsuga. Omwiona bdzie rola administratora w zaoeniu bazy danych i skonfigurowaniu jej indeksw. Wyjanione zostanie pojcie maski w znaczeniu sposobu prezentacji
57

opisu podczas wywietlania oraz podstawowe rodzaje masek. Zaprezentowane zostan sposoby wprowadzania danych do bazy w sposb podstawowy i na zasadzie importu z zewntrznych baz. Nastpi te prezentacja obsugi moduu wypoycze. Omwione zostanie znaczenie MAKa dla Biblioteki Narodowej w prezentowaniu baz bibliograficznych BN. Nastpi te prezentacja MAKa WWW oraz uzupeniajcego MAKa programu FIDKAR na przykadzie katalogw i baz bibliograficznych dostpnych przez Internet. Zajcia nr 3 Nastpi omwienie i prezentacja oferty firmy Sokrates Software i jej systemw bibliotecznych z rodziny SOWA. Szczeglnie dokadnie omwiony zostanie najbardziej zaawansowany technologicznie system SOWA 2. Skomentowana zostanie moliwo wymiany opisw bibliograficznych midzy bibliotekami z systemem SOWA. Zaprezentowana zostanie moliwo importu danych do SOWy zapisanych w formacie iso, a take import do SOWy 2 z innych systemw z zastosowaniem protokou Z39.50. Przewiczone w praktyce zostanie tworzenie nowego rekordu w formacie MARC zarwno z wykorzystaniem domylnego szablonu opisu, jak i w szablonie stworzonym od podstaw przez katalogera poprzez uaktywnianie odpowiednich pl i podpl formatu MARC. Uzupenieniem zaj bdzie prezentacja wybranych katalogw i baz bibliograficznych dziaajcych w oparciu o system SOWA. Nastpi wic porwnanie funkcjonalnoci i interfejsu WWW SOWy TCP i SOWy 2. Zajcia nr 4 Omwiona zostanie oferta systemw bibliotecznych firmy MOL kierowana do maych i rednich bibliotek publicznych. Wyjanione zostanie znaczenie serwera baz SQL dla programw firmy MOL. Omwione i zaprezentowane zostan programy LIBRA 2000 i PATRON 3 oraz ich podstawowe funkcje w tym moliwo modyfikacji struktury formatu MARC 21 w programie PATRON. Pokazana i przewiczona zostanie w obu programach funkcja importu rekordw z wykorzystaniem protokou Z39.50. Na przykadzie LIBRy omwiona zostanie rola kartoteki wzorcowej hase (osobowych i przedmiotowych) i sposb tworzenia odsyaczy. Nastpi te prezentacja programw LIBRA WWW i PATRON WWW na przykadzie baz dostpnych przez Internet. Zajcia nr 5 Zostanie zaprezentowany system biblioteczny Mateusz wraz z moduem katalogowania Kasia jako przykad zaawansowanego i profesjonalnego produktu typu freeware. Opisana zostanie idea kompleksowej automatyzacji prac bibliotecznych w oparciu o system Mateusz w lokalnej sieci bibliotecznej (gminnej, miejskiej, dzielnicowej) i moliwoci penej kontroli pracy systemu w czasie rzeczywistym. Omwiony zostanie bogaty interfejs graficzny systemu Mateusz w wersji dla bibliotekarza i porwnany z ograniczonym interfejsem dostpnym dla czytelnika. Zaprezentowana zostanie praca katalogera z formatem MARC w module Kasia. Odbdzie si prezentacja wybranych baz internetowych opartych na Mateuszu.

58

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student powinien umie okreli, jakie cele ma automatyzacja bibliotek i ktre czynnoci w pracy bibliotekarza mog by wsparte przez system komputerowy. Student powinien umie sformuowa wymagania stawiane podanemu systemowi bibliotecznemu. Student powinien by zorientowany w ofercie rynku oprogramowania bibliotecznego, powinien zna nazwy czoowych systemw zagranicznych i polskich oraz nazwy ich producentw. Student powinien umie scharakteryzowa wybrane systemy biblioteczne: okreli ich architektur, gwne funkcje, zna nazwy rnych wersji systemw i umie poda midzy nimi rnice. Student powinien opanowa wczeniej podstawy opisu dokumentw z zastosowaniem formatu wymiennego, aby mc oceni, czy okrelony system biblioteczny obsuguje (i w jakim stopniu) format wymienny. Opanowane umiejtnoci: student powinien zna i rozpoznawa interfejsy czoowych systemw bibliotecznych, zarwno w wersjach obsugiwanych przez bibliotekarza, jak i wersjach obsugiwanych przez czytelnika oraz w trybie OPAC WWW. Student powinien umie uruchomi poszczeglne moduy wybranych systemw bibliotecznych. Powinien umie wykona podstawowe czynnoci z wykorzystaniem poszczeglnych moduw, a wic: w module administratora skonfigurowa baz katalogow i okreli preferencje systemu. W module katalogowania powinien umie stworzy rekord bibliograficzny od podstaw, wprowadzajc do bazy dane z opisu formalnego i rzeczowego oraz dane do rekordu zasobu. Powinien umie take dokona importu danych bibliograficznych z zewntrznych baz, w tym take z wykorzystaniem protokou Z39.50 oraz dokona modyfikacji zaimportowanego rekordu. Powinien te umie stworzy i wyeksportowa zestawienie bibliograficzne. W wybranych programach student powinien umie uruchomi i wykona podstawowe zadania w module akcesji i wypoyczalni, powinien te umie stworzy i podda edycji elektroniczn ksig inwentarzow. Student powinien swobodnie korzysta z narzdzi wyszukiwawczych systemu bibliotecznego zarwno w trybie offline jak i w interfejsie webowym. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne w formie testu wielokrotnego wyboru. Zaliczenie daje wynik przynajmniej 50% prawidowych odpowiedzi. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Jacquesson A.: Automatyzacja bibliotek. Zarys historyczny, strategia, perspektywy. Warszawa 1999, s. 133-143, 148-153. 59

2. Kolasa W.M., Krl M.: Systemy dla bibliotek publicznych i kryteria ich ewaluacji. Raport 2006/2007. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. Materiay z VII oglnopolskiej konferencji pt. Automatyzacja bibliotek publicznych, Warszawa, 22-24 listopada 2006 r. Warszawa 2007, s. 93-115. 3. Radwaski A.: Wolne oprogramowanie dla bibliotek. [W:] Automatyzacja bibliotek publicznych. Warszawa 2005, s. 86-92. 4. Katarzyna Winogrodzka: Raport o stanie automatyzacji bibliotek publicznych 2008 [on-line]. Dostpny w World Wide Web: http://www.ebib.info/images/file/ Raport2008.pdf.

60

Warsztat bibliotekarza-animatora
dr Magorzata Pietrzak Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw studiw bibliologicznych z podstawowymi elementami warsztatu animatora kultury, jako kreatora wartoci estetycznych, propagatora i popularyzatora kultury i sztuki, w okrelonym, bibliotekarza do waciwego wykorzystania wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu wielu przedmiotw np. Literatura pikna, Emisja gosu, Kultura jzyka, realizowanych w toku studiw. Przedmiot bdzie wskazywa moliwoci, jakie stwarza biblioteka, nie tylko dla realizacji rnych zada i form pracy z czytelnikiem w zakresie szeroko pojmowanej animacji kultury, ale take przybliy podstawow wiedz na temat ronych form pracy z ywym sowem, z wykorzystaniem tekstu artystycznego. Celem przedmiotu jest przyblienie wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu budowy tekstu artystycznego (wiersza, prozy, dramatu), analizy tekstu artystycznego, interpretacji tekstu artystycznego oraz nabycie umiejtnoci wykorzystania tej wiedzy do zada praktycznych, zwizanych z takimi dziaaniami jak: przygotowanie oryginalnego scenariusza widowiska teatralnego lub innej formy quasi teatralnej, przygotowanie tzw. adaptacji tekstu wg. pierwowzoru literackiego. Zajcia uwzgldnia bd take przygotowanie teoretyczne i praktyczne z zakresu warsztatu reysera i inscenizatora, podstawy tradycji teatralnych w postaci omwienia rnych konwencji teatralnych. Celem przedmiotu jest take skonfrontowanie ju zdobytych przez bibliotekarzy dowiadcze z pracy z czytelnikami, umiejtnoci z zakresu warsztatu pracy nad ywym sowem, w rnych jego formach (recytacja, inscenizacja, wygoszenie), w konkretnym rodowisku oraz dostosowanie wasnych dowiadcze do wymaga i moliwoci tak konkretnych czytelnikw, jak i konkretnej biblioteki. Celem zaj bdzie take takie przygotowanie studenta, szczeglnie studiw zaocznych, aby wykorzystujc moliwoci, jakie daje zdobyta wiedza wraz z jego dowiadczeniem, mg on kreowa nie tylko wasny warsztat bibliotekarski, ale take wsptworzy moliwoci do tworzenia zacztkw ruchu amatorskiego, w konkretnym rodowisku (np. utworzenie amatorskiego zespou teatralnego, zorganizowanie konkursu recytatorskiego, zorganizowanie zespou regionalnego czy konkursu krasomwczego). Celem przedmiotu jest take uwraliwienie bibliotekarza na wykorzystywanie naturalnych predyspozycji i zainteresowa czytelnikw, szczeglnie dzieci i modziey, czytelnikw specjalnej troski, czy czytelnikw starszych, na wszelkie wartoci semantyczne i ponadkulturowe, wywodzce si z form oralnych, a przekadanych w procesie twrczoci artystycznej na rne formy wypowiedzi 61

artystycznej. Przedmiot ma pokaza, jak pracowa z czytelnikiem nad sowem ywym, rozbudzajc jednoczenie poprzez to ywe sowo jego zainteresowania filmem, teatrem, sztukami widowiskowymi, sztukami wizualnymi. Celem przedmiotu bdzie take ukazanie zwizkw zachodzcych i istniejcych pomidzy tekstem napisanym, zamknitym w formie np. drukowanej ksiki, opublikowanego utworu i jego literackimi formami, a narzdziami potrzebnymi do przekodowania tekstu literackiego na jzyk sztuki: teatru, ywego sowa, obrazu, dwiku, ruchu. Przedmiot bdzie ukazywa take polsk i europejsk tradycj wykorzystania i funkcjonowania sowa pisanego i mwionego, w odniesieniu do sztuki teatru, sztuk plastycznych, sztuki baletowej, muzyki, sztuki aktorskiej, sztuk wizualnych. Szczeglna uwag w realizacji tego przedmiotu zwraca si bdzie na nabycie wiedzy i umiejtnoci z zakresu analizy dziea sztuki, dziea teatralnego i filmowego oraz wykorzystania tej wiedzy dla realizacji celw, okrelonych dla biblioteki, w maej miejscowoci. Szczegln rol zwraca si bdzie na wykorzystanie wiedzy i warsztatu animatora dla podtrzymania tradycji regionalnych, prezentowanych w rnych formach dziaalnoci kulturalnej oraz wspieranej poprzez rone instytucje. Kultura regionu postrzegana by musi, jako element caej kultury narodowej i kultury europejskiej. Maa Ojczyzna rozumiana by powinna jako jeden z elementw Ojczyzny Europejskiej, otwartej na wartoci i relacje midzykulturowe. Celem przedmiotu jest jednoczenie ukazanie roli sztuki, a szczeglnie teatru, jako narzdzia do budowania spoeczestwa tolerancyjnego i otwartego, w peni demokratycznego. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 10 godz. Dz. (5 godz. Zao.), wicze/ 20 godz. Dz. (5 godz. Zao.), zaj terenowych/ 15 godz. Dz.

Peny opis przedmiotu Proponowany przedmiot wnosi istotny wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych oraz odnosi treci proponowanego przedmiotu do Menu 8 FRSI oraz do postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc), a nawet go poszerza o elementy dotd nieuwzgldniane na tym kierunku studiw. Proponowany przedmiot w duej mierze odnosi si do oczekiwa rodowiska bibliotecznego, ukierunkowanego na praktyczne aspekty programu nauczania. Najbardziej efektownym wobec tych oczekiwa wydaje si poczenie teorii, praktyki poznania. W planie tego przedmiotu zwraca si bdzie szczeglny nacisk na moliwoci zdobytej wiedzy i umiejtnoci praktycznych w odniesieniu do realizowanych w bibliotece zada z dziemi i modzie. Formy i metody pracy chocia s porwnywane do metod i form pracy nauczycieli, jednak odmienne 62

s realia ich realizacji oraz oczekiwania, co do osiganych celw: edukacyjnych, kulturowych, rodowiskowo-twrczych. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wiersz i proza w pracy z ksik i z czytelnikiem.

2. Bibliotekarz reyserem i inscenizatorem a zadania czytelnicze.

Ukazanie specyfiki wiersza i prozy pod wzgldem ich budowy, zada, sposobw wykorzystania jzyka oraz formy. Szczegln uwag zwrci si na wiersz polski epoki romantyzmu i jego spucizn. Forma zaj: wykad (2 godz.). Przyblienie podstaw teorii wiersza polskiego, w tym rnych sposobw wersyfikacji oraz konsekwencji z tego wypywajcych, dla pniejszej analizy, a take interpretacji gosowej w sytuacji wykonawczej. Przyblienie i omwienie najbardziej istotnych tekstw z tego tematu ze zwrceniem uwagi na sposb wykorzystania rde. Bibliografia: 1. M. Duska Prace wybrane (red.) S. Balbus, tom 1, Odmiany i dzieje wiersza polskiego. Krakw 2001. 2. M. Duska Prace wybrane (red.) S. Balbus, tom 2, Prba teorii wiersza polskiego. Krakw 2001. Ukazanie specyfiki funkcji reysera i inscenizatora w ruchu amatorskim oraz unaocznienie zachodzcych midzy tymi dwiema funkcjami rnicami zadaniowymi, skutkujcymi sposobem pracy z czytelnikiem: aktorem-amatorem. Forma zaj: wykad poczony z prezentacj (2 godz.). Omwienie elementw, ukazujcych zasadnicze rnice skadajce si na pojcie praca reysera i praca inscenizatora. Przyblienie podstawowych problemw zwizanych z zadaniami reyserskimi i inscenizatorskimi w teatrze amatorskim. Przyblienie i omwienie literatury z danego tematu, take tej napisanej przez zawodowych reyserw i inscenizatorw. Ukazanie literatury moliwej do wykorzystania w pracy oraz pokazanie sposobw jej wykorzystania w praktyce. Bibliografia:

3. Konwencje a sztuki widowiskowe w warsztacie bibliotekarza.

1. L. Schiller: Wyksztacenie reysera. [W:] L. Schiller: Na progu nowego teatru (oprac.) J. Timoszewicz. Warszawa 1978, s. 368-378. 2. Z. Hubner: Sztuka reyserii. Warszawa 1982. 3. M. Pietrzak: Rola retoryki w komunikacji artystycznej. [W:] Biblioteki w systemie jednoczcej si Europy (red.) M. Zajc, E.B. Zybert. Warszawa 2007, s. 127-153.

Ukazanie podstawowych konwencji w sztukach widowiskowych oraz omwienie ich cech charakterystycznych. Przyblienie elementw skadajcych si na specyfik danej konwencji teatralnej czy widowiska np. teatr cieni, commedia dellarte, happening, teatry Dalekiego Wschodu. Forma zaj: wykad poczony z prezentacj (2 godz.). Przyblienie i omwienie okrelonych cech charakterystycznych dla danej konwencji oraz zaprezentowanie danej konwencji na przykadzie konkretnych przedstawie. Zaprezentowanie literatury przedmiotu mogcej suy pracy z czytelnikiem.

63

4. Tekst a rne formy adaptacji.

Bibliografia: 1. P. Pavis: Sownik terminw teatralnych (oprac.) S. wiontek. Wrocaw 2002. 2. S. Iowski: Vademecum teatru amatorskiego. Warszawa 1967. 3. T. Kudliski: Maska i oblicze teatru. Warszawa 1963. Ukazanie podstawowych elementw skadajcych si na pojcie i zadania adaptacji tekstu dla potrzeb realizacji teatralnej, suchowiska, form widowiskowych, filmu. Scharakteryzowanie najbardziej istotnych jej elementw. Forma zaj: wykad (2 godz.). Przyblienie i omwienie tekstw z danego zakresu. Ukazanie moliwoci wykorzystania teorii w praktyce praktyki bibliotecznej. Bibliografia: 1. J. Kleiner: Istota utworu dramatycznego. [W:] Wprowadzenie do nauki o teatrze (red.) J. Degler, tom 1 Dramat-Teatr. Wrocaw 1976, s. 47-52. 2. M. Fik: Reyser ma pomysy. Krakw 1974. Ukazanie rnic zachodzcych pomidzy analiz utworu a jego interpretacj. Forma zaj: wykad (2 godz.). Przyblienie i omwienie podstawowych rnic. Zaprezentowanie tekstw z tego zakresu. Wyjanienie nieporozumie zwizanych z nieznajomoci specyfiki tych dwch narzdzi pracy reyserskiej i aktorskiej. Bibliografia: 1. B. Chrzstowska, S. Wysouch: Poetyka stosowana. Warszawa 1987. Analiza scenariuszy dostpnych dla bibliotekarzy, zamieszczanych na amach pism i czasopism oraz stron internetowych, poczona z wiczeniami z zakresu pisania scenariusza teatralnego. Forma zaj: wiczenia (2 godz.). Moliwo analizy ju opublikowanych scenariuszy. Opanowanie podstaw warsztatu pisarskiego, z uwzgldnieniem ju nabytych przez bibliotekarzy dowiadcze. Przyblienie i rozwizywanie podstawowych problemw w pracy reysera i aktora w teatrze amatorskim. Forma zaj: wiczenia (2 godz.). Realizacja scenek i omwienie podstawowych bdw, jakie s przyczyn nieporozumie zachodzcych pomidzy prowadzcym prby reyserem-bibliotekarzem a aktoremczytelnikiem. Wykorzystanie wiedzy teoretycznej w praktyce inscenizacji konkretnego tekstu, przygotowywanej dla okrelonej grupy wykonawcw i widzw. Forma zaj: wiczenia (2 godz.). Przyblienie i omwienie problemw inscenizacyjnych. Omwienie roli widza w przedstawieniu teatralnym.

5. Analiza i interpretacja tekstu artystycznego wobec zada czytelniczych.

6. Scenariusz w pracy z czytelnikiem problemy, rozwizania, koncepcje.

7. Zadania czytelnicze a teatralny ruch amatorski.

8. Problemy inscenizacji tekstu w bibliotece.

9. Interpretacja gosowa tekstu w pracy z czytelnikiem. 64

10. Warsztat praktyka problemy, rozwizania, perspektywy.

Okrelenie podstawowych etapw pracy nad tekstem roli oraz zastosowania ich w procesie aktorskiej i gosowej interpretacji tekstu. Forma zaj: wiczenia (2 godz.). Realizacja aktorska i gosowa tekstw zrnicowanych pod wzgldem budowy, treci, zada scenicznych i aktorskich, podporzdkowanym zadaniom reyserskim i inscenizacyjnym. Poczenie wszystkich elementw skadowych widowiska. Forma zaj: wiczenia (2 godz.). Realizacja sceniczna wybranego tekstu, z wykorzystaniem ju zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej na poprzednich zajciach. Teatr Narodowy, Teatr Lalka w Warszawie, Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego w Warszawie. Forma zaj: zajcia terenowe (3 razy po 3 godziny, 15 minut = 10 godz.). Zajcia terenowe 1: Teatr Narodowy zapoznanie si z jego histori, tradycj oraz zbiorami. Zajcia terenowe 2: Teatr Lalka w Warszawie zapoznanie si z technikami sztuki lalkarskiej. Zajcia terenowe 3: Instytut Teatralny im. Z. Raszewskiego w Warszawie zapoznanie si z jego rol w kulturze, sposobami popularyzacji sztuki teatralnej i wiedzy o teatrze oraz z zasobami bibliotecznymi i technikami ich opracowywania.

11. Instytucje kultury narodowej w kulturze bibliotek i tradycji czytelniczej.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: wiedza z zakresu podstaw wersyfikacji wiersza polskiego, ze szczeglnym uwzgldnieniem wersyfikacji i tradycji romantycznej w wierszu polskim m.in. w twrczoci Mickiewicza, Norwida, Sowackiego, Krasiskiego, w odwoaniu do tradycji antycznej (Homer, Arystofanes) oraz do polskiej tradycji translatorskiej najwybitniejszych dzie literatury europejskiej i wiatowej (m.in. Szekspira, Goethego, Moliera), rozumianej jako spucizna historyczna i literacka (Boy-eleski, Somczyski, Baraczak, Paszkowski). Unaocznienie problemw zwizanych z wierszem wspczesnym, szczeglnie z tzw. wierszem wolnym. Podstawowa wiedza z zakresu analizy i interpretacji prozy klasycznej i wspczesnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem literatury zwizanej z tradycja historyczn i jzykow. Wiedza z zakresu najwaniejszych dzie literackich nagrodzonych w najwaniejszych konkursach polskich i obcych. Podstawowa wiedza z zakresu zasad pisania teatralnych scenariuszy oryginalnych form widowiskowych oraz adaptacji tekstu, dokonanej na potrzeby jego inscenizacji oraz pracy z ywym sowem, w rnych formach jego realizacji w pracy z wybranym czytelnikiem. Wiedza z zakresu podstawowych problemw interpretacji gosowej tekstw artystycznych. Opanowane podstawy teoretyczne zwizane z teori dramatu i teatru, podstawami inscenizacji oraz podstawowymi elementami skadowymi dziea teatralnego, filmowego, muzycznego, baletowego. Poznanie najwaniejszych technik teatralnych i konwencji teatralnych. Zapoznanie si z charakterystyk i ze specyfik wszystkich elementw potrzebnych do realizacji przedstawienia teatralnego. Wiedza z zakresu podstaw zasad pracy amatorskiego zespou teatralnego. Przyblienie najwaniejszej literatury ze wszystkich realizowanych tematw. Zapoznanie si 65

z histori i dorobkiem najwikszych i najlepszych placwek teatralnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem ich specyfiki. Poznanie historii miejsc najwaniejszych dla kultury narodowej, a kultury teatralnej w szczeglnoci (np. Teatru Narodowego, Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego, Teatru Lalka w Warszawie). Opanowane umiejtnoci: umiejtnoci aktorskiego i reyserskiego czytania, analizowania i interpretowania tekstu artystycznego oraz rnych sposobw jego wykonania na ywo. Okrelenie problemw analitycznych, interpretacyjnych oraz wykonawczych tekstu artystycznego, ze szczeglnym uwzgldnieniem takich elementw jak: kultura mowy, artykulacja, warsztat wykonawczy, warsztat reyserski. Umiejtno pracy z wykonawc indywidualnym i zbiorowym. Podstawowe umiejtnoci z zakresu pracy z amatorskim zespoem teatralnym. Umiejtno skonstruowania szczegowego planu pracy nad przedstawienie teatralnym. Umiejtno posuenia si konkretn technik teatraln, w celu przygotowania przedstawienia teatralnego, ze szczeglnym uwzgldnieniem wszystkich elementw, charakterystycznych dla danej konwencji teatralnej. Umiejtno pracy z aktoremamatorem, bez wzgldu na jego predyspozycje wykonawcze. Wykorzystanie zdobytej wiedzy w ruchu amatorskim oraz dla celw propagowania kultury regionu, rodowiska. Metody i kryteria oceniania Wkad wasny do realizowanych wicze i aktywno na wiczeniach. Obecno na zajciach terenowych. Realizacja pracy semestralnej. Zaliczenie: pisemne (praca semestralna). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Podana przy kolejnych tematach.

66

rda bezporedniej informacji

prof. UW dr hab. Jan Franciszek Nosowicz Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Kada dziedzina wiedzy posiada swoist dla niej terminologi i dla jej usystematyzowania i ujcia w rdo informacji bezporedniej potrzebne jest

i dydaktycznej zwizanej z wykorzystaniem rde bezporedniej informacji naukowej w szkolnej edukacji, studiowaniu i samoksztaceniu. Zawiera podstawowe wiadomoci teoretyczne i informacyjne o prezentowanych wydawnictwach sownikowych i encyklopedycznych oraz ukazuje rnorodno form pracy z ich uyciem. Celem zaj jest zapoznanie studentw z funkcjonowaniem sownikarstwa jako dziedziny lecej na pograniczu jzykoznawstwa, kulturoznawstwa i edytorstwa. wszystkim bibliologii i informatologii. ich struktur i przeznaczenie. Omwiony zostanie fenomen sownikw

sownikw. Ukazany zostanie wpyw czynnikw pozajzykoznawczych na zawarto sownikw. Student, zorientowany w zawartoci sownikw, bdzie ich wiadomym uytkownikiem, co przyda mu si w trakcie studiw. Jednym z gwnych zada wykadu jest uwiadomienie i przekonanie studentw bibliotekoznawstwa o nieodzownoci systematycznego i konsekwentnego zaznajamiania czytelnikw uytkownikw bibliotek z wydawnictwami oraz wyrobienie trwaych nawykw staego i skutecznego posugiwania si tymi bezporednimi rdami informacji, gdy tylko zaistnieje konieczno odszukania w nich potrzebnej informacji naukowej czy jzykowej. Wykad ma pomc studentowi w uzyskaniu rozeznania wrd funkcjonujcych w Polsce sownikw, leksykonw, encyklopedii oraz wyksztaci w suchaczu umiejtnoci oceny wartoci oraz doboru Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu/ 30 godz. Dz. (10 godz. Zao.).

67

Peny opis przedmiotu Wykad traktuje o leksykografii i o sownikach jako podstawowych rdach bezporedniej informacji. Omwione zostanie sownikarstwo jako dziedzina wiedzy oraz jego rola we wspczesnym spoeczestwie. Zadziwiajco szybko zmienia si sytuacja w Polsce wielu naukach, rwnie w zakresie rde informacji bezporedniej. Niektre zagadnienia szybko przeszy do lamusa, np. teoria leksykograficzna Doroszewskiego, ktrej chyba ju nikt nadmiernie powanie dzisiaj nie traktuje. Diametralnie zmienia si te sytuacja na rynku wydawniczym, wychodz coraz to nowe sowniki, mona sdzi, e ksztatuje si nowa struktura sownikarstwa polskiego. Co wicej, coraz wyraziciej wida, e sama leksykografia zmienia si w sposb rewolucyjny. Wykad nie jest ona opisem leksykografii z punktu widzenia jzykoznawstwa teoretycznego. Nie zawiera te np. opisu teorii jzykoznawczych, ktre, jak mona sdzi, bd sdzono, mogyby si przyczyni do ulepszenia opisu jzyka w sownikach. Przede wszystkim wykad jest opisem realnie istniejcych, konkretnych sownikw, uwikanych w rozmaite uwarunkowania. Dlatego pomijane bd rozwaania teoretyczno-jzykoznawcze, rozbudowane zostan natomiast partie, w ktrych omawiane s historycznokulturowe podstawy leksykografii. Nie jest te wykad propozycj nowych rozwiza leksykograficznych ani konkretnego projektu leksykograficznego. Takie opracowania w Polsce istniej i s domen kierunkw filologicznych. W ogromnym skrcie mona powiedzie, e w tym wykadzie leksykografia traktowana jest jako cz kultury humanistycznej, ze wzgldu na swe powizania z kulturowymi prdami rnych epok historycznych. Sowniki s bowiem wszechstronnie osadzone w kulturze. Dlatego, cho tradycyjnie leksykografi wcza si w zakres jzykoznawstwa, omawiane tzw. podrczne ksigozbiory bd rozpatrywane jako rda przynalene do szeroko rozumianych nauk o kulturze. Suszniejszy bowiem wydaje si pogld, i sownikarstwo jest dziedzin autonomiczn, ktra w duej mierze korzysta z metod analizy jzykoznawczej, cho czsto take stosuje wasne zasady opisu takiego materiau, ktry nie wchodzi w zakres zainteresowa jzykoznawstwa. Std te nazwa tytu wykadu rda bezporedniej informacji, ktry bardziej podkrela bardziej przydatne zainteresowania suchaczy jako przyszych bibliotekarzy. Niniejszy wykad przedstawia krytyczn histori leksykografii w Polsce, sownikw jednojzycznych polskich na tle porwnawczym. Skupimy si na jednej tradycji leksykograficznej polskiej. W rezultacie najwaniejsz, centraln czci wykadu jest omwienie historii sownikw polskich. Obejmuje on histori pozycji leksykograficznych polskich od ich pocztkw a do czasw najnowszych. Poprzedzaj go zagadnienia wprowadzajce: o statusie leksykografii, jej miejscu wrd innych nauk oraz o obecnych przemianach w sownikarstwie polskim. Krtko wspomnimy te o komputerowym wspomaganiu prac leksykograficznych, ktre przeznaczone s raczej dla autorw sownikw, nie za ich uytkownikw. Mwic o rdach bezporedniej informacji, naley przede wszystkim okreli, jaka jest rola i miejsce leksykografii wrd innych dziedzin. 68

W wielu cytatach prac naukowych leksykografia klasyfikowana jest jako dzia jzykoznawstwa. Nie jest ta klasyfikacja jednak oczywista. W Encyklopedii jzyka polskiego sownikarstwo traktowane jest jako dzia jzykoznawstwa stosowanego, jednak w hale o jzykoznawstwie stosowanym leksykografii nie wymienia si ani w tej encyklopedii, ani w Encyklopedii jzykoznawstwa wspczesnego. Take w podrczniku Bobrowskiego Zaproszenie do jzykoznawstwa (1998) leksykografia jest definiowana jako dzia jzykoznawstwa stosowanego, ale definicji jzykoznawstwa stosowanego w podrczniku tym brak. Do podobnych nauk naley onomastyka, nauka o nazwach wasnych, ktra, cho omawiana w ksikach jzykoznawczych, nie jest obecnie zaliczana do dziaw lingwistyki. Mamy te inne przeciwstawienie: sownikarstwo jako praktyka i leksykografia jako teoria. Jeszcze inni uwaaj, e sownikarstwo praktyczne to sztuka, nie nauka. Nauk moe by natomiast leksykografia teoretyczna. Sownikarstwo praktyczne jest rzemiosem, sztuk jest interdyscyplinarn dziedzin wiedzy, natomiast leksykografia teoretyczna jest nauk i wwczas naley do jzykoznawstwa. Pogld ten zreszt jest odzwierciedlony take w instytucjach nauki w Polsce, a zapewne i w innych krajach nie mona uzyska stopnia bd tytuu naukowego, opracowujc sownik, nawet tak wyspecjalizowany i naukowy jak Sownik polszczyzny XVI wieku, mona natomiast uzyska te tytuy, piszc teoretycznie o leksykografii. Owo rozszczepienie na teori/praktyk w leksykografii jest dokadnie takie samo jak w przypadku tumacze. Tumaczenie bywa sztuk, cho najczciej jest rzemiosem, ale nie jest nauk. Nauk s za teoretyczne badania tumacze. Za rewelacyjne tumaczenie, np. dzie Szekspira na jz. polski, nie uzyskamy tytuu naukowego, a analizujc owe przekady Szekspira na jz. polski taki tytu uzyska moemy. W jakim sensie jednak leksykografia jest sztuk? Dokadnie w takim, w jakim tumaczenie jest sztuk. Jeden orygina posuy moe jako kanwa do bardzo wielu, moe nawet nieskoczenie wielu, dobrych tumacze. W leksykografii natomiast te same dane jzykowe posuy mog do uoenia bardzo wielu ronych sownikw. Nie jest to twierdzenie goosowne, bowiem przykadowo na podstawie tego samego komputerowego korpusu Brytyjskiego Korpusu Narodowego powstao kilka ronych sownikw, np. III wydanie Longman dictionary of contemporary English oraz V wydanie Oxford advanced dictionary of contemporary English. I wreszcie, w odrnieniu od oryginaw, tumaczenia si starzej, przynajmniej raz na pokolenie naley tumaczy na nowo wakie teksty. Po prostu inaczej spogldamy na orygina, frapuj nas inne zagadnienia: przekad jest interpretacj oryginau. Sowniki starzej si dokadnie w ten sam sposb, teksty pozostaj bez zmian, ale interpretacja ich znaczenia, dokonana przez leksykografa, zmienia si. Sownik jest form, ktra w sobie zawiera interpretacj tekstw. Ujmujc za rzecz bardziej naukowo, celem nauki jest tworzenie teorii czy te modeli, jakiej dziedziny. Sownik za nie jest ani teori, ani modelem. Strukturalnie i funkcyjnie podobny jest do komputerowej bazy danych. Mona wic zada sobie pytanie, czy sama leksykografia nie ma wsplnych cech, czcych j z informatyk. Ot wydaje si, e mona j zaliczy do tzw. inynierii jzykowej. 69

Nie jest to termin, ani dziedzina, szczeglnie znana w Polsce poza wskim krgiem specjalistw. Inynieria jzykowa to dyscyplina lub sama czynno projektowania i konstruowania programw komputerowych, ktre wykonuj dziaania obejmujce przetwarzanie jzyka naturalnego. Zarwno sam proces konstruowania, jak i jego wyniki s mierzalne i przewidywalne. Porwnujc okrelenie inynierii jzykowej z definicj leksykografii, nietrudno zauway, e obie dziedziny maj wiele wsplnego, dlatego ze wzgldu na stosowane podejcie i techniki, sownikarstwo mona zaliczy do inynierii jzykowej. Na zarzut za, e podkrelajc techniczne aspekty leksykografii, zaprzeczamy zaliczaniu jej do nauk o kulturze, moemy odpowiedzie, e poeta nie przestaje by czci kultury tylko dlatego, e zechcia pisa wiersze na komputerze, nie za za pomoc gsiego pira. Interpretacja znacze tkwicych w kulturze bdzie zawsze kulturotwrcza, a takiej interpretacji dokonuje zarwno poeta, jak i leksykograf. Obaj obecnie najczciej przy pomocy komputera. Jaki za jest stosunek leksykografii do jzykoznawstwa? Ot taki sam, jak do innych nauk: geografia daje leksykografowi dane, z ktrych on ukada haso encyklopedii. Jzykoznawca daje leksykografowi dane, z ktrych on ukada sownik. Inaczej mwic, forma i technika opisu sownikowego (encyklopedycznego) jest specyficzna dla leksykografii, natomiast operuje ona danymi, ronego poziomu i szczegowoci, ronych nauk. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Najwaniejsz i podstawow rol jzyka jest funkcja komunikatywna, ktra polega na przekazywaniu przez nadawc odbiorcy rnego typu komunikatw czyli informacji. Funkcji komunikatywnej podporzdkowany jest cay system jzykowy, wszystkie inne funkcje s podrzdne w stosunku do niej. 2. Znaczenie informacji we wspczesnym wiecie. Interdyscyplinarny charakter informacji. Co to jest rdo informacji? Podstawowe wydawnictwa informacyjne. 3. Rne sposoby, rodzaje i typy komunikowania midzyludzkiego. Komunikacja werbalna i pozawerbalna. Jzyk jako uksztatowany spoecznie system budowania wypowiedzi, uywany w procesie komunikacji interpersonalnej. 4. Status leksykografii i jej miejsce wrd innych nauk. Sownikarstwo jako nauka, ktrej przedmiotem s sowniki rnych rodzajw (w tym jzykowe i encyklopedyczne, encyklopedie). 5. Zakres badawczy sownikarstwa. Sowniki jako wytwr okrelonej kultury oraz rodek ksztatowania kultury spoecznej. W leksykografii znajduj zastosowanie metody naukowe jzykoznawstwa, logiki, aksjologii, teorii komunikacji spoecznej i pedagogiki. 6. Pocztki sownikarstwa. Leksykografia jako kolejne potwierdzenie znanego twierdzenia, e filogeneza powtarza ontogenez. 7. Ze sownikami spotykamy ju w drugim tysicleciu p.n.e. Grecji. Byy one pisane pismem klinowym na glinianych tabliczkach. Wrd przyczyn powstania byo rozmiowanie Grekw w poematach Homera, Iliadzie i Odysei. Od lektury tych epopei rozpoczynano w staroytnej Grecji ksztacenie modziey. 70

8. Pierwsze sowniki jako uwagi czy tumaczenia na marginesie lub pod (nad) nieznanymi wyrazami, mao zrozumiaego konkretnego tekstu, a zwaszcza tekstu o wielkiej doniosoci, ktry koniecznie naley zrozumie, jak np. Biblia, czy inny tekst sakralny. Uwagi te nazywamy glosami. 9. Rzymianie poredniczcy midzy kultur greck a innymi ludami, rwnie powicali sownikom wiele uwagi. Dla nich byy one niezbdne nie tylko do czytania literatury greckiej, lecz rwnie i starszej wasnej. 10. Dorobek leksykograficzny staroytnych Grekw i Rzymian. Osignicia w zakresie sownikarstwa orodkw orientalnych. 11. Wynalazek druku jako rdo nowoczesnej leksykografii ksztatujcej si w epoce Odrodzenia. Konieczno przyswojenia kulturalnej elicie Europy zasobw leksykalnych jz. klasycznych oraz ambicje ksztatujcych si nowoytnych narodw. 12. Wiek XVII przynis najwiksze odkrycie leksykografii pierwsze sowniki jednojzyczne definicyjne. 13. Pierwsze sowniki etymologiczne. Pierwsze opracowania tezaurusw, tj. sownikw rzeczowych. 14. Sowniki jzyka polskiego zarys dziejw. Periodyzacja sownikarstwa polskiego. 15. Okres staropolski sownikarstwa: glosariusze, mamotrekty, wokabularze. Wokabularz trydencki najstarszy znany sownik acisko-polski (1424). 16. Okres redniopolski leksykografii. Pierwsze sowniki drukowane. Pierwszy wielki sownik acisko-polski Jana Mczyskiego Lexicon latino-polonicum (1564). 17. Thesaurus Polono-Latino-Greacus Grzegorza Knapskiego (1621). Pierwszy wielki sownik, ktry podaje na pierwszym miejscu, uoone w kolejnoci alfabetycznej, wyrazy polskie, a dopiero potem ich odpowiedniki aciskie i greckie. 18. Okres nowopolski sownikarstwa. Dziaalno Onufrego Kopczyskiego i jego Gramatyka jzyka polskiego (1817). 19. Pierwsze sowniki oglne jzyka polskiego. Samuel Bogumi Linde i jego sownik (1807). 20. Nastpne sowniki oglne jzyka polskiego. Sownik wileski. Sownik warszawski. 21. Inne sowniki oglne do II wojny wiatowej. Sowniki ortograficzne i wyrazw obcych. Sowniki wyspecjalizowane. 22. Sownikarstwo polskie po 1945 roku do 1989. Sownik jzyka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. Inne sowniki tego okresu. 23. Wspczesne sowniki oglne jzyka polskiego (po roku 1989). Struktura hasa sownikowego. 24. Sowniki opisujce wybrane aspekty jzyka. Klasyfikacja sownikw. 25. Pierwsze sowniki na CD. Sowniki na nonikach danych Pen Drive. 26. Sowniki elektroniczne. Sowniki w Internecie. 27. Sowniki komputerowe i translatory. 28. Korpusy jzykowe. 29. Sowniki multimedialne. 30. Oglna ocena leksykografii polskiej XXI wieku. Podstawow form zaj jest wykad. yjemy jednak w XXI wieku, a co za tym idzie mamy dostp do zaawansowanych technologii umoliwiajcych nie tylko wsparcie 71

zaj stacjonarnych, ale rwnie ksztacenie na odlego oraz dostp do wiedzy w dowolnym czasie i miejscu. Dlatego, obecnie najczciej stosowanym poczeniem technik nauczania jest zestawienie nauczania stacjonarnego (tradycyjnego) z e-learningiem. Wiele materiaw do poszczeglnych tematw mona znale w Internecie. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo najwaniejszych zagadnie, ktrymi si zajmuje sownikarstwo, znajomo podstawowych typw i rodzajw rde bezporedniej informacji, posiadanie podstawowej siatki poj leksykograficznych, postrzeganie dziea leksykograficznego jako wypadkowej potrzeb danej spoecznoci. Opanowane umiejtnoci: wyjanianie genezy i celu powstania konkretnych dzie leksykograficznych, dokonywanie podstawowej oceny wartoci i przydatnoci sownikw, rozumienie i krytycznie odnoszenie si do prezentowanych rozwiza sownikarskich, docenienie i uzasadnienie rnorodnoci sownikw, leksykonw i encyklopedii.

Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny (ocena na podstawie pracy semestralnej). Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Kania S., Tokarski J.: Zarys leksykologii i leksykografii polskiej, Warszawa 1984. [Tylko Rozdzia 6. Leksykografia]. 2. Kida J.: Encyklopedie, leksykony i sowniki w edukacji polonistycznej, Rzeszw 2000. 3. Piotrowski T.: Z zagadnie leksykografii, Warszawa 1994. 4. Piotrowski T.: Zrozumie leksykografi, Warszawa. 5. migrodzki P.: Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Katowice 2003 lub 2005.

72

Seminarium magisterskie
prof. dr hab. Elbieta Barbara Zybert Instytut Informacji Naukowej i Studiw Bibliologicznych Uniwersytet Warszawski

Skrcony opis przedmiotu Tematyka prowadzonego seminarium magisterskiego bdzie dotyczya szeroko rozumianych spraw z zakresu organizacji i zarzdzania bibliotekami w odniesieniu do: rnych sieci bibliotecznych (publicznych, szkolnych, naukowych, pedagogicznych itd.). Szczeglna uwaga zwracana bdzie na mae biblioteki gminne, ktre s wanym elementem sieci bibliotek publicznych; rnych aspektw pracy bibliotecznej (organizowania, planowania, kierowania zasobami ludzkimi, motywowania, dziaa marketingowych, kultury organizacyjnej). Uwzgldnione zostan aspekty pracy w maych bibliotekach publicznych, gdzie obsada jest czsto jednoosobowa i od pracownika zaley m.in. organizacja, planowanie, dziaania marketingowe itp. Wanym aspektem jest wwczas budowanie wizerunku bibliotekarza i automotywacja. Problemy, ktre mog by uwzgldnione to: planowanie rozwoju zawodowego bibliotekarza, umiejtno definiowania celw zawodowych, zarzdzanie czasem w aspekcie realizacji celw zawodowych, zaplanowanych dziaa, monitoring i ewaluacja itp. doskonalenia jakoci pracy usug bibliotecznych, okrelania ich efektywnoci i mierzenia jakoci pracy przy wykorzystaniu rnych metod. Umiejtnoci te s rwnie wane w maych bibliotekach gminnych; rnych grup uytkownikw i osigania przez nich satysfakcji z usug bibliotecznych. W maych bibliotekach pracownik ma do czynienia z rnymi grupami uytkownikw i powinien dy do tego, eby biblioteka bya miejscem spotka dla wszystkich. Uwzgldniane bd metody bada potrzeb czytelniczych, kulturalnych i informacyjnych spoecznoci lokalnej. dziaalnoci terapeutycznej prowadzonej za porednictwem ksiki i biblioteki; dziaa na rzecz rodowiska, w ktrym biblioteka istnieje. Z uwzgldnieniem rwnie aspektu partnerw dla biblioteki i zasad partnerstwa. Forma zaj Seminarium/ 120 godz. Dz. (80 godz. Zao.). Peny opis przedmiotu Podczas realizacji seminarium student formuuje temat pracy magisterskiej i okrela metody badawcze, ktre bdzie stosowa w swoich badaniach. Problemy, ktre 73

moe bada i opracowywa mog by zwizane z szeroko rozumian organizacj i zarzdzaniem bibliotekami w odniesieniu do: rnych sieci bibliotecznych (publicznych, szkolnych, naukowych, pedagogicznych itd.). Szczeglna uwaga zwracana bdzie na mae biblioteki gminne, ktre s wanym elementem sieci bibliotek publicznych. W spoecznoci biblioteka moe by postrzegana jako miejsce czytania, dziaania, a take jako przyjazne miejsce spotka, lokalne centrum aktywnoci i integracji; rnych aspektw pracy bibliotecznej (organizowania, planowania, kierowania zasobami ludzkimi, motywowania, dziaa marketingowych, kultury organizacyjnej). Uwzgldnione zostan aspekty pracy w maych bibliotekach publicznych, gdzie obsada jest czsto jednoosobowa i od pracownika zaley m.in. organizacja, planowanie, dziaania marketingowe itp. Wanym aspektem jest wwczas budowanie wizerunku bibliotekarza i automotywacja. Problemy, ktre mog by uwzgldnione to ponadto: planowanie rozwoju zawodowego bibliotekarza, umiejtno definiowania celw zawodowych, zarzdzanie czasem w aspekcie realizacji celw zawodowych, zaplanowanych dziaa, monitoring, ewaluacja itp. doskonalenia jakoci pracy usug bibliotecznych, okrelania ich efektywnoci i mierzenia jakoci pracy przy wykorzystaniu rnych metod. Miernikiem jakoci funkcjonowania kadej biblioteki jest stopie satysfakcji uytkownikw ze wiadczonych usug, zgromadzonych zasobw oaz sposobw i form obsugi. Badania satysfakcji klientw biblioteki naley przeprowadza po to, by: zrozumie oczekiwania i wymagania klientw (uytkownikw), okreli, w jakim stopniu s one zaspokajane, ksztatowa usugi na podstawie uzyskanych informacji, wspiera proces decyzyjny, ustali hierarchi celw i wartoci, wprowadza dziaania naprawcze i korygowa tam, gdzie s one niezbdne. Umiejtnoci te s rwnie wane w maych bibliotekach gminnych, ktre powinny promowa czytelnictwo i kultur. Problemy, ktre mog by uwzgldniane to rwnie wielokulturowo, sprzyjanie globalnemu zrozumieniu rnorodnoci kulturowej i tworzeniu wsppracy jako podstawy dla rozwoju wszelkich dziaa przygotowujcych do spoeczestwa wiedzy i informacji; rnych grup uytkownikw i osigania przez nich satysfakcji z usug bibliotecznych. W maych bibliotekach pracownik ma do czynienia z rnymi grupami uytkownikw i powinien dy do tego, eby biblioteka bya miejscem spotka dla wszystkich. Uwzgldniane bd metody bada potrzeb czytelniczych, kulturalnych i informacyjnych spoecznoci lokalnej. Techniki, ktre mog by wykorzystywane to: obserwacja, badania ankietowe, wywiad, badania niereaktywne polegajce na analizowaniu zjawisk za pomoc dostpnych, ju istniejcych danych i informacji (informacje dotyczce uytkownikw i wypoycze, analiza usug oferowanych przez inne instytucje itp.), testy, analiza statystyczna itd. dziaalnoci terapeutycznej prowadzonej za porednictwem ksiki i biblioteki. Uytkownikami bibliotek s rwnie osoby z rnego typu dysfunkcjami i tam znajduj swoje miejsce i z myl o nich przygotowywane s specjalne dziaania. Majc odpowiedni ksigozbir biblioteka moe aktywnie wspiera biblioterapi prowadzon przez specjalistw; 74

dziaa na rzecz rodowiska, w ktrym biblioteka istnieje. Biblioteki zmieniaj si wraz z otaczajcym je wiatem i coraz czciej podejmuj nowe dziaania, znacznie wykraczajce poza ich tradycyjnie rozumian rol. Obszary tematyczne nowych usug biblioteki to m.in.: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, technologie informacyjno-komunikacyjne dla grup wykluczonych (osoby starsze, niepenosprawne), wsparcie dla samorealizacji spoecznej na poziomie lokalnym, uatwienie korzystania z e-administracji (wsparcie obywateli w kontaktach z wadzami publicznymi), uatwienie dostpu do informacji lokalnej. Biblioteka moe peni funkcj lokalnego centrum kulturalnego: organizowa wystawy, konkursy, spotkania z ciekawymi ludmi, prowadzi kluby dyskusyjne, koa teatralne, i dokumentowa histori miejscowoci. Ma take due pole dziaania w obszarze edukacji: wspieranie nauki czytania, pomoc w nauce jzykw, edukacja regionalna, rozwijania zainteresowa, nauki korzystania z dokumentw bibliotecznych, i informacji dostpnych w Internecie. Uwzgldnione mog by rwnie aspekty partnerw dla biblioteki i zasad partnerstwa. Przygotowujc prac magistersk, student powinien wykaza si znajomoci metodologii bada, znajomoci i krytycznym wykorzystaniem literatury przedmiotu, umiejtnoci prowadzenia samodzielnych bada i umiejtnoci opracowania i zaprezentowania w postaci pracy magisterskiej wynikw swoich bada i wnioskw oraz okrelenia dalszych kierunkw bada. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zapoznaje si z dokumentami (publikowanymi i niepublikowanymi) zwizanymi z opracowywanym przez niego problemem, wylicza dokumenty, ktre dotycz opracowywanego problemu, krytycznie wykorzystuje literatur przedmiotu, definiuje temat i cele, okrela problemy badawcze, wymienia metody badawcze, wyjania problemy metodologiczne. Opanowane umiejtnoci: podejmuje decyzje o temacie pracy i formuuje go problemowo, wyraa wasne opinie, korzysta z rnych rde informacji, analizuje informacje z rnych rde, dokonuje oceny informacji, potrafi logicznie podzieli treci poruszane w pracy (odpowiednio podzieli na rozdziay i podrozdziay), wykorzystuje rne techniki badawcze, przewiduje problemy badawcze i proponuje ich rozwizanie, 75

konstruuje proces badaczy, prezentuje wyniki bada, analizuje uzyskane wyniki bada, wyciga wnioski z przeprowadzonych bada.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne (praca magisterska). Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura Literatura dobierana jest zgodnie z podjtym tematem.

76

Biblioteka publiczna stopnia gminnego

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Profil absolwenta realizujcego ciek Absolwent zdobywa specjalizacj o charakterze profesjonalnym, zwizan z informacj naukow i bibliotekoznawstwem, dostosowan do kryteriw, potrzeb i moliwoci rodowiska krajowego i regionu, w ktrym dziaa jednostka uczelni prowadzca ksztacenie. Absolwent ma wpojone nawyki ustawicznego ksztacenia i rozwoju zawodowego, a take posiada zmys krytyczny i nastawienie innowacyjne zwizane z rozwojem technologii informacyjnej i komunikacyjnej oraz postpowymi tendencjami w bibliotekarstwie. Potrafi dostosowa si do zmian w zakresie informacji i mediw elektronicznych. Absolwent jest przygotowany do rozwoju wasnej kariery zawodowej, zwizanej z kierowaniem i zarzdzaniem bibliotekami publicznymi stopnia gminnego; kierowaniem przedsiwziciami w zakresie informacji elektronicznej; planowaniem i realizowaniem polityki informacyjnej w wymiarze dziedzinowym i terytorialnym. Absolwent posiada umiejtnoci zapewniajce radzenie sobie z problemami zawodowymi, podejmowanie decyzji, rwnie w sytuacjach niestandardowych. Absolwent jest przygotowany praktycznie zarwno do zarzdzania placwk gminnej biblioteki publicznej, jak te samodzielnego wykonywania zada. Absolwent dysponuje rwnie rozszerzon wiedz teoretyczn z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz posiada dwuletnie dowiadczenie pisania pracy magisterskiej zakoczone obron. Jest zatem wstpnie przygotowany do podejmowania i rozwizywania problemw badawczych i do podjcia studiw trzeciego stopnia (doktoranckich). Po uzupenieniu wyksztacenia o blok przedmiotw ksztacenia nauczycielskiego absolwent zyskuje uprawnienia do pracy w szkolnictwie. Osignita wiedza: wpyw przemian spoecznych na nowe mediacyjne zadania bibliotek gminnych, zadania samorzdw stopnia gminnego w zakresie infrastruktury spoecznej, rzeczywiste i postulowane relacje pomidzy bibliotekami bdcymi czci systemu bibliotek w Polsce, relacje pomidzy bibliotek gminn i filiami: centralizacja i decentralizacja procesw, wsparcie organizacyjne i merytoryczne, zadania mediacyjne bibliotek gminnych w rodowisku lokalnym,

77

wpyw najbardziej doniosych zjawisk wspczesnej komunikacji publicznej na rozumienie misji i zada biblioteki, rola bibliotek mediatorw w transmisji informacji w XXI w., nowe paradygmaty bibliotekarstwa, zadania i organizacja pracy kierownika biblioteki gminnej, dostpne formy edukacji permanentnej bibliotekarzy, akty prawne regulujce dziaalno bibliotek gminnych, rda finansowania bibliotek i rda pozyskiwania dodatkowych funduszy, podane cechy osobowociowe, umiejtnoci i kwalifikacje osb podejmujcych lub wykonujcych zawd bibliotekarza gminnego, strategie i metody realizacji usug z zastosowaniem form tradycyjnych i technologii informacyjnej, koncepcje ksztacenia umiejtnoci wyszukiwania w zasobach bibliotecznych i internetowych, czynniki wpywajce na potrzeby informacyjne uytkownikw przedstawicieli rnych grup spoecznych, zewntrzne rda informacji terytorialnej, zasady organizacji oddziau dla dzieci i modziey, rnicowanie si zainteresowa czytelniczych w kolejnych fazach rozwoju umysowego i czytelniczego, rda informacji o nowociach wydawniczych dla dzieci (czasopisma dla dzieci i modziey, czasopisma branowe o rynku ksiki, portale internetowe, audycje radiowe i TV, targi ksiki), klasyka literatury dla dzieci i modziey, oferta digitalna dla dzieci i modziey: audio, e-ksiki, gry edukacyjne, potencja bibliotek gminnych w zakresie przygotowywania oferty dla studentw, niewidomych, starszych, przedsibiorcw, rolnikw, rodzaje form bezporednich w programie ponadusugowym bibliotek, rodzaje form zdalnych w programie ponadusugowym bibliotek, moliwe formy wsppracy rodowiskowej, narzdzia komunikacji biblioteki z otoczeniem lokalnym, dziaalno polskich, zagranicznych i midzynarodowych stowarzysze bibliotekarskich na rzecz ksztatowania wizerunku profesji, internetowe rda najlepszych praktyk bibliotek amerykaskich w zakresie ksztatowania wizerunku.

Opanowane umiejtnoci: intencjonalna koordynacja relacji komunikacyjnych w rodowiskach lokalnych, powizanie zada samorzdw stopnia gminnego z zadaniami bibliotek w zakresie infrastruktury spoecznej, sprawne korzystanie z merytorycznego wsparcia bibliotek wyszych szczebli w strukturze organizacyjnej bibliotek polskich, sprawne zarzdzanie realizacj wsplnych i indywidualnych zada biblioteki gminnej i jej filii z uwzgldnieniem wsppracy tych jednostek, 78

zaprojektowanie misji biblioteki gminnej, uwzgldniajcej zadania integracyjne bibliotek w zakresie scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych, intencjonalne korzystanie z form komunikacji publicznej o zasigu globalnym do realizacji celw lokalnych, pomoc uytkownikom w wyszukiwaniu, selekcjonowaniu i ewaluacji informacji dostpnej w Internecie, ksztacenie uytkownika w zakresie podstawowych zasad Information Literacy (zwaszcza w zakresie wartociowania wyszukanych treci), uzasadnienie niekwestionowanej roli mediacyjnej bibliotek gminnych w rodowiskach lokalnych w kontekcie przemian spoecznych, zmian w komunikacji publicznej i transmisji informacji, dbao o systematyczne podnoszenie kwalifikacji pracownikw oraz motywacji, zaplanowanie budetu biblioteki w oparciu o dostpne narzdzia, pozyskiwanie dodatkowych rodkw na dziaalno, zaplanowanie i zrealizowanie bada sondaowych w celu doboru odpowiednich form usug, postpowanie profesjonalnie w odpowiedzi na oczekiwania zgoszone przez uytkownikw, zaprojektowanie programu usug przy zastosowaniu technologii komunikacyjnoinformacyjnej, tworzenie rde informacji lokalnej, wsptworzenie rde regionalnych, wykonanie planu organizacji oddziau dla dzieci i modziey, gromadzenie ksigozbioru dla dzieci i modziey, dobr odpowiednich rde do realizacji tematycznych form bezporednich w bibliotece, organizacja oferty dla studentw, organizacja oferty dla niewidomych, organizacja oferty dla uytkownikw w wieku postprodukcyjnym, organizacja oferty dla przedsibiorcw, zaplanowanie i organizacja bezporednich form programowych w dziaalnoci ponadusugowej biblioteki gminnej, zaplanowanie i organizacja form zdalnych w dziaalnoci ponadusugowej biblioteki gminnej, wykonanie projektu wsppracy rodowiskowej biblioteki, wykonanie planu komunikacji biblioteki z otoczeniem, dostosowanego do rnych moliwoci kadrowych i czasowych, opracowanie scenariusza akcji promujcej bibliotek (np. Dni Otwarte).

Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: wykadu/ 85 godz. (+ 60 godz. przedmiotw fakultatywnych), laboratorium/ 137 godz., 79

praktyki/ 20 dni roboczych, seminarium/120 godz., konwersatorium/ 68 godz. (+ 60 godz. przedmiotw fakultatywnych), e-learningu/pracy wasnej/ 50 godz. Podana liczba godzin odnosi si tylko do seminarium, przedmiotw specjalizacyjnych i fakultatywnych. Peny opis cieki SEMINARIUM MAGISTERSKIE Biblioteka publiczna stopnia gminnego w rodowisku lokalnym. PRZEDMIOTY SPECJALIZACYJNE Przedmioty maj charakter moduowy: skadaj si z drobniejszych zagadnie, ktre de facto mog by osobnymi przedmiotami. Moduowo jest podyktowana przede wszystkim wskimi specjalnociami kadry dydaktycznej zatrudnionej w Instytucie. Dowiadczenie w projektowaniu programw studiw, w tym cieek specjalizacyjnych wskazuje te, e zbytnie rozproszenie tematyczne zaj, w postaci nadto duej liczby przedmiotw, skutkuje w odbiorze zatarciem myli przewodniej i podstawowego celu dydaktycznego specjalizacji. Kolejno przedmiotw w caym dwuletnim cyklu ksztacenia zostaa zaplanowana w taki sposb, by przechodzi od tematw oglnych i wprowadzajcych do szczegowych, a take od teoretycznych do praktycznych. W projektach, wiczeniach i zadaniach realizowanych w ramach poszczeglnych moduw kadzie si nacisk na wykorzystywanie umiejtnoci technicznych (np. obsuga programw multimedialnych) do realizacji zada merytorycznych. Przewidziano zarwno zadania wykonywane indywidualnie, wymagajce zaplanowania, realizacji wasnych koncepcji i przekonania do nich caej grupy; jak zadania grupowe, ksztatujce umiejtno wsppracy. 1. Biblioteka publiczna w otoczeniu spoecznym. 1.1. Przemiany spoeczne w Polsce (wykad).
Zostan syntetycznie omwione przemiany spoeczne poczwszy od struktur plemiennoagrarnych do postindustrialnych. Szczeglny nacisk bdzie pooony na zmiany, jakie zaszy w Polsce w wieku XX i pierwszych latach XXI w. Podjte bd zagadnienia spoecznoci naturalnych i umownych, rodowisk lokalnych i regionalnych. Zagadnienie kryzysu rodowisk lokalnych (tradycyjna, naturalna umiejtno ycia we wsplnocie sabnie) w kontekcie dziaalnoci bibliotek jest o tyle istotne, e to one mog podejmowa prby intencjonalnej koordynacji relacji komunikacyjnych.

1.2. Funkcjonowanie samorzdw w Polsce (wykad).

Zostanie omwiona struktura i relacje samorzdw w Polsce. Wymienione bd zadania i uprawnienia samorzdw, w tym szczegowo omwione zadania samorzdw stopnia gminnego w zakresie infrastruktury spoecznej. Uwaga bdzie te powicona pozasamorzdowym organom kontrolnym. Znajomo powyszych zagadnie jest dla bibliotekarzy gminnych konieczna, gdy rol samorzdu jest realne oddanie w rce wsplnot lokalnych zada ich dotyczcych.

80

1.3. Biblioteki w Polsce (wykad).

1.4. Organizacja funkcjonowania bibliotek publicznych w gminie (wykad).

Zostan przypomniane, tytuem systematyzacji wiedzy studentw, zagadnienia: organizacji systemu bibliotek w Polsce i ich rodzajw; relacji rzeczywistych i postulowanych oraz prognoz co do przyszoci bibliotekarstwa w Polsce w kontekcie organizacyjnym. Uwiadomienie studentom umiejscowienia bibliotek gminnych w strukturze pozwoli im uzmysowi sobie potencjaln moliwo wsparcia w okrelonych sytuacjach zawodowych ze strony pozostaych reprezentantw systemu. Podjty zostanie temat modelu strukturalnego biblioteki szczebla gminnego wraz z sieci bibliotek filialnych. Omwione bd relacje pomidzy tymi jednostkami, zagadnienia centralizacji i decentralizacji procesw, specjalizacja procesualna, outsourcing, wsparcie organizacyjne i merytoryczne, a take koncepcja prognostyczna w kontekcie biblioteki powiatowej. Znajomo powyszych zagadnie powinna pomc studentom przyszym bd obecnym kierownikom bibliotek gminnych sprawnie organizowa i realizowa caoksztat zada, przy uwzgldnieniu wsppracy i wzajemnego wsparcia. wykad: zostan omwione cechy instytucji lokalnej oraz wymienione zadania mediacyjne bibliotek gminnych. konwersatorium: w oparciu o dostpne pimiennictwo i w toku dyskusji studenci zaprojektuj tre misji biblioteki gminnej, ktra bdzie zawieraa spis jej potencjalnych moliwoci oraz zada integracyjnych w zakresie scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych. Misja powinna by modelem idealnym.

1.5. Biblioteka publiczna w rodowisku.

2. Tendencje rozwojowe w bibliotekarstwie. 2.1. Wspczesna komunikacja publiczna (wykad).

e-learning/praca indywidualna: studenci zaprojektuj (przy uyciu programw multimedialnych) map medialn do tematu Misja biblioteki publicznej w rodowisku lokalnym.

2.2. Transmisja informacji w XXI wieku.

Zostan w skrcie omwione najbardziej jaskrawe zjawiska wspczesnej komunikacji publicznej, pod wpywem ktrych pozostaj biblioteki publiczne na poziomie gminnym: wspegzystencja komunikacji pimienniczej drukowanej i digitalnej oraz konwergencja, globalizacja i glokalizacja. Dziki takiemu podsumowaniu i usystematyzowaniu zagadnie charakteryzujcych komunikacj publiczn, studenci powinni przyj do wiadomoci zaoenie, e czenie treci drukowanych i digitalnych, lokalnych i globalnych, a take komunikowanie glokalne to podstawowe zaoenia w dziaalnoci wspczesnych bibliotek gminnych. wykad: zostan omwione nastpujce zagadnienia: wspczesna globalna oferta informacyjna, biblioteki wobec digitalnej oferty informacyjnej (udostpnianie informacji wyselekcjonowanej w obliczu zalewu danych nie poddawanych ocenie jakoci oraz bezpatnej w obliczu komercjalizacji informacji), tworzenie informacyjnych systemw bibliotecznych, przysposobienie Information Literacy koncepcje oglne, nowe technologie komunikacyjne bezprzewodowe, nanotechnologie.

81

2.3. Nowe paradygmaty w bibliotekarstwie (wykad).

laboratorium: studenci bd mieli okazj spojrzenia na zasoby globalnej biblioteki cyfrowej z perspektywy pracownika biblioteki gminnej. Ocenie zostanie poddana przydatno: zasobw (np. Everyday Life Information Seeking), narzdzi komunikacji sieciowej w kontekcie zada biblioteki gminnej i potrzeb czonkw grup jej otoczenia spoecznego.

3. Kierowanie bibliotek stopnia gminnego. 3.1. Zasady kierowania ludmi.

Zarwno zmiany komunikacji publicznej i transmisji informacji, jak te przemiany spoeczne w Polsce i na wiecie oraz potrzeba scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych powoduj pojawianie si nowych paradygmatw w bibliotekarstwie. Systematyzacja tych paradygmatw ujawni zmieniajc si rol spoeczn bibliotek publicznych i uzasadni pomylne perspektywy bibliotekarstwa w przyszoci, pomimo prognoz zapaci obiegu pimiennictwa. Tematyka wykadu bdzie dotyczy nastpujcych zagadnie: mediacja organizacja dostpu, oferta multikomunikacyjna: hybrydalny charakter, rozwj programw ponadusugowych, ogniwo systemu informacji, lokalne ogniwo spoeczestwa informacyjnego, megabiblioteki, bibliotekarz dyurny bibliotekarz dziedzinowy, zawd bibliotekarz gminny.

wykad: zostan omwione tematy w odniesieniu do kierowania niewielkimi zespoami pracownikw bibliotek gminnych: podstawy kierowania; style kierowania, kierownik jako lider, motywowanie, wielopoziomowo kierowania, centralizacja i decentralizacja decyzji, nastawienie na innowacyjno, techniki zarzdzania, e-learning/praca wasna: studenci wykonuj map mentaln do tematu Czynniki mobilizujce a demotywacja pracownikw bibliotek gminnych (przy uyciu programw multimedialnych).

3.2. Organizacja doskonalenia zawodowego (wykad).

3.3. Aktualne akty prawne.

Realizacja idei permanentnej edukacji w kontekcie pracownikw bibliotek gminnych jest niezbdna dla utrzymywania i systematycznego podnoszenia kwalifikacji i zaangaowania pracownikw, a take ich wiedzy co do zmieniajcych si zewntrznych uwarunkowa dziaalnoci bibliotek gminnych. Omwione zostan formy podnoszenia kwalifikacji, aktualizacji wiedzy i umiejtnoci oraz podtrzymywania motywacji pracownikw. Wrd nich w szczeglnoci: wewntrzny program doskonalenia, baza dla aktualizacji wiedzy, programy zewntrzne, e-learning, wymiana dowiadcze, benchmarking. W syntetycznej formie przypomniane zostan najwaniejsze akty prawne dla kierujcego bibliotek gminn: ustawa o bibliotekach; o dziaalnoci kulturalnej; prawo autorskie i pochodne; prawo finansowe; elementy prawa pracy; prawo o zamwieniach publicznych; instrukcja w sprawie ewidencji zbiorw. wykad: wymienione zostan podstawowe rda finansowania bibliotek gminnych i moliwe rda pozyskiwania dodatkowych funduszy: rodki z lotto; biblioteka+; kultura+; granty krajowe i europejskie; konsorcja wspfinansowanie; wpywy, donacje: sposoby przejcia; zarobkowanie; sponsoring.

3.4. Finansowanie/Fundrising.

82

3.5. Dyrektor biblioteki w otoczeniu rodowiskowym (wykad).

laboratorium: studenci poznaj narzdzia do analizy, planowania, zarzdzania i kontroli budetu oraz narzdzia wspomagajce planowanie i ocen efektywnoci budetu bibliotek (program AFBN, program Status, przykady zagraniczne). W ramach wiczenia studenci: wsplnie planuj budet konkretnej biblioteki w oparciu o dostpne narzdzia, oceniaj moliwoci pozyskania dodatkowych rodkw w danym roku, wypeniaj wnioski grantowe, pisz projekty, formuuj listy do sponsorw. Podsumowana zostanie rola dyrektora/kierownika biblioteki jako jej reprezentanta w rodowisku, w tym udzia w lokalnych gremiach; budowa wizerunku biblioteki w oparciu o kontakty personalne.

4. Usugi w bibliotece miejskiej i gminnej. 4.1. Organizacja usug informacyjnych (konwersatorium).

4.2. Potrzeby uytkownikw bibliotek wiejskich (laboratorium).

Zostan omwione: przykady organizacji usug informacyjnych w bibliotekach zagranicznych rnych typw, rodzaje usug stosowane w praktyce polskiej i proponowane w regulaminach bibliotecznych, typologia usug ze wzgldu na: uytkownika indywidualnego i zbiorowego; usugi bezporednie i on-line, rodzaje rde stosowanych w realizacji potrzeb (katalogowe, bibliograficzne, faktograficzne). Ustalenie form usug i dobr zasobw na podstawie bada sondaowych. Dobr techniki sondau: warunek reprezentatywnoci, istota ankiety, opracowanie wynikw i relatywizacji; projekt bada sondaowych. Doradztwo informacyjne, organizacja wolnego dostpu do zasobu bibliotecznego i informacyjnego, kontakt z ekspertami dziedzinowymi, rozpoznanie oferty internetowej. Organizacja dostpu do zasobw sieciowych: serwisy tematyczne, biblioteki wirtualne, informatoria, blogi tematyczne.

4.3. Funkcje bibliotekarza dyurnego (laboratorium).

4.4. Organizacja usug informacyjnych. Usugi bezporednie, usugi na dystans (laboratorium).

Organizacja udostpniania w bibliotece. (Elektroniczna ewidencja i zamawianie. Zastosowanie systemu ochrony i identyfikacji ksigozbioru RFID (Radio Frequency IDentification: strefa czytelnika, bibliotekarza, bezpieczestwa. Stanowiska informacyjne w wypoyczalni i czytelniach). Elektroniczne dostarczanie dokumentw: charakterystyka systemw edd (ADONIS, ARIEL, EDIL, JASON, SUBITO). Dostp do zasobw wolnych, licencjowanych i multimedialnych: charakterystyka wydawnictw elektronicznych EBSCO, Elsevier, Thomson Reuters oferty baz tekstowych i bibliograficznych dla bibliotek publicznych. Dostp do wolnych zasobw bibliotek publicznych: portale (New York Public Library, Toronto Public Library, Library Journal). Information Literacy: zastosowanie e-learningu i technologii Second Life. Opracowanie przewodnika do realizacji przysposobienia bibliotecznego lub informacyjnego w celu ksztacenia umiejtnoci z zakresu wiedzy z dziedzin wykazanych w badaniach sondaowych.

4.5. Wydawnictwa informacyjne w promocji usug bibliotecznych (laboratorium).

Informacja ekspresowa zawierajca spisy treci biecych numerw czasopism, adresowana, przeznaczona dla okrelonej grupy odbiorcw. Przegldy bibliograficznoadnotowane, biuletyny informacyjne. Metodyka opracowania zestawienia tematycznego

83

4.6. Badanie efektywnoci. 5. Baza informacji lokalnej. 5.1. Informacja globalna, krajowa, regionalna, lokalna.

dla uytkownikw indywidualnych z zastosowaniem programw i informatycznych zarzdzania informacj bibliograficzn (RefWorks i EndNote).

5.2. Informacja rodowiskowa.

laboratorium: omwione zostan zagadnienia umiejscowienia informacji o charakterze lokalnym na tle systemu informacji o zasigu krajowym i globalnym. Analizie poddane zostan na przykadach formy porednictwa bibliotek gminnych w informacyjnej ofercie zewntrznej. Omwione bd moliwoci wykonywania odpatnych usug informacyjnych (wykonywanie kwerend, opracowa bibliograficznych) w zakresie informacji terytorialnej. e-learning/praca wasna: w ramach wiczenia studenci przygotowuj wykazy najlepszych praktyk bibliotek gminnych wybranego wojewdztwa w tym zakresie, biorc za rdo portale WWW tych bibliotek. laboratorium: analizie poddane bd zagadnienia kreacji w bibliotece gminnej informacji lokalnej. Formy informacji zostan omwione na przykadach. Bd to: kroniki, blogi, bibliografie rodowiskowe, wystawy o tematyce regionalnej. Podane zostan sposoby organizacji systemu informacji lokalnej w bibliotece gminnej: rejestracja, dokumentacja zdarze, organizacja zespow kronikarskich. Dyskusji poddane bdzie zagadnienie wsppracy i uzupeniania si dziaalnoci biblioteki gminnej z gminnymi orodkami informacji.

6. Oferta dla dzieci i modziey. 6.1. Organizacja oferty (konwersatorium).

e-learning/praca wasna: w ramach wicze i pracy wasnej studenci przygotowuj projekty rnych form informacji lokalnej dla jednej wybranej biblioteki, tak, aby w sumie zoyy si one na system informacji lokalnej w tej bibliotece. W przypadku studentw niestacjonarnych powinna to by biblioteka, w ktrej pracuje jeden ze studentw, wystpujcy tu jako ekspert.

6.2. Psychologia rozwojowa (wykad). 6.3. Pimiennictwo (wykad).

Omwione zostan podstawowe dziaania zmierzajce do organizacji oddziau dla dzieci oraz oddziau dla modziey w bibliotece, ewentualne wydzielenia powierzchni: organizacja przestrzeni, specjalna aranacja pomieszcze, dobr personelu, dostosowanie czasu otwarcia. Zajcia ilustrowane przykadami: biblioteki amerykaskie, skandynawskie, niemieckiego obszaru jzykowego. Ustalenie w toku dyskusji najwaniejszych zasad organizacji dziau, warunkujcych zadowolenie modych uytkownikw.

Omwione zostan tematy: fazy rozwoju umysowego i czytelniczego, rnicowanie si aspiracji i zainteresowa. Omwione zostan przekrojowo: wspczesne pimiennictwo dla dzieci, dla modziey, klasyka literatury dla dzieci i modziey, ksiki w wersji audio, e-ksiki, rda informacji o nowociach wydawniczych dla dzieci (czasopisma dla dzieci i modziey, czasopisma branowe o rynku ksiki, portale internetowe, audycje radiowe i TV, targi ksiki), zasady gromadzenia ksigozbioru.

84

6.4. Oferta digitalna.

6.5. Wspieranie edukacji i samoksztacenia.

laboratorium: studenci poznaj wartociow ofert Internetu adresowan do modego odbiorcy: portale z e-ksikami i audioksikami, filmy, gry zwaszcza edukacyjne, e-learning/praca wasna: studenci wykonuj wiczenie polegajce na doborze rde internetowych bdcych materiaem pomocniczym w realizacji okrelonych przedsiwzi biblioteki, o charakterze tematycznym: np. ekologia, rocznice wydarze historycznych. Oferta informacyjna dla dzieci w wieku szkolnym: pomoc w indywidualnych pracach domowych. (Przygotowanie zasobw i poradnikw dostpnych on-line). W toku dyskusji i w oparciu o wykazy najlepszych praktyk sporzdzana jest lista moliwoci w zakresie organizowania zaj pozaszkolnych w bibliotece (np. nauka jzykw obcych) i wspdziaania w tym zakresie z innymi instytucjami. Rozeznanie potrzeb z uwzgldnieniem bada sondaowych i ustalenie profilu odbiorcy usug edukacyjnych i doradczych.

6.6. Edukacja pozaszkolna (konwersatorium).

7. Oferty specjalne w bibliotece publicznej. 7.1. Oferta dla studentw (konwersatorium).

7.2. Usugi dla niewidomych.

Dyskutowane bd nastpujce zagadnienia: aranacja warsztatu i wyposaenia dla edukacji wasnej, internetowe wsparcie studiw, kooperacja z bibliotekami akademickimi, pomoc w e-learningu.

7.3. Oferta dla osb w wieku postprodukcyjnym

konwersatorium: dyskusja na temat organizacji przestrzeni, sprztu i usug, kooperacji z orodkami wyspecjalizowanymi, laboratorium: studenci poznaj ofert audioksiek oraz oprogramowanie specjalistyczne, w tym audiolektory. konwersatorium: dyskusja na temat potencjau bibliotek w zakresie organizowania oferty dla seniorw. Polskie i zagraniczne przykady najlepszych praktyk. laboratorium: studenci wykonuj program dziaa biblioteki na okrelony rok,

7.4. Oferta dla przedsibiorcw, oferta dla rolnikw.

adresowany do osb starszych. Kady student (lub niewielkie grupy) opracowuje jedn z form: rodowiskowe rozpoznanie potrzeb; spotkania dyskusyjne i klubowe, koa zainteresowa, kursy komputerowe, uniwersytet trzeciego wieku; oferta dla osb niesprawnych fizycznie; wsppraca z orodkami opieki spoecznej.

konwersatorium: dyskusja na temat moliwej wsppracy biblioteki z urzdem gminy w zakresie nastpujcych form: udostpnianie lokalu na potrzeby rnych punktw informacyjnych (np. punkt informacji o funduszu poyczkowym, mikrofinansach, Punkt Informacji Europejskiej) oraz spotka z urzdnikami (np. warsztaty na temat rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej obowizki podatkowe prowadzone przez pracownikw urzdw skarbowych), laboratorium: studenci przygotowuj w oparciu o rda internetowe katalog przydatnych stron w zakresie: informacji biznesowej (portale dotyczce finansw, aktualnych przetargw, prawa pracy, telepracy itp.), oglnodostpnych kursw

85

8. Realizacja programu ponadusugowego. 8.1. Bezporednie formy programowe.

e-learningowych (np. z zakresu funduszy unijnych, prowadzenia Maych i rednich Przedsibiorstw), rde poradnictwa on-line; zasad redagowania pism, CV listw motywacyjnych, porad prawnych, wypeniania PITw).

8.2. Formy zdalne.

konwersatorium: studenci poznaj przykady najlepszych praktyk w bibliotekach zagranicznych takich form programu ponadusugowego jak: ekspozycje, imprezy, wykady, prelekcje, kursy, kluby, w tym czytelnicze, koa zainteresowa, dyskusyjne zespoy tematyczne, projekcje filmowe, bezpatna wymiana ksiek midzy czytelnikami, laboratorium: studenci gromadz przykady najlepszych praktyk w zakresie bezporednich form programowych w bibliotekach polskich, w szczeglnoci na przykadzie laureatw konkursw organizowanych w ramach Tygodnia Bibliotek, ale te w ramach innych oglnopolskich akcji promujcych ksiki i czytelnictwo, e-learning/praca wasna: studenci (kady indywidualnie) przygotowuj scenariusze imprez dla wybranej biblioteki. Kady student (lub dwuosobowe zespoy) wybiera inn form, tak, aby cao zoya si na projekt bezporednich form programowych stosowanych w bibliotece w cigu nastpnego roku kalendarzowego. Cao koczy si wspln dyskusj o wykonanym projekcie w czasie konwersatorium. konwersatorium: studenci poznaj przykady najlepszych praktyk w bibliotekach

8.3. Wsppraca rodowiskowa.

zagranicznych form zdalnych takich jak: lokalne portale spoecznociowe; biblioteka 2.0; blogi, wiki; gazety i kroniki lokalne; newsletter, laboratorium: studenci gromadz przykady najlepszych praktyk bibliotek polskich w zakresie stosowania form zdalnych, e-learning/praca wasna: studenci (kady indywidualnie) przygotowuj projekty form zdalnych dla wybranej biblioteki. Kady student (lub dwuosobowe zespoy) wybiera inn form tak, aby cao zoya si na projekt form zdalnych stosowanych w bibliotece w cigu nastpnego roku kalendarzowego. Cao koczy si wspln dyskusj o wykonanym projekcie w czasie konwersatorium. konwersatorium: omwione zostan w oparciu o wzory amerykaskie moliwoci wsppracy rodowiskowej: spoeczne rady bibliotek; wspkoordynacja dziaa z bibliotekami lokalnymi; wsppraca z lokalnymi instytucjami, e-learning/praca wasna: studenci wykonuj projekt wsppracy rodowiskowej konkretnej biblioteki (ulokowanej w miejscu ich zamieszkania lub wyjazdw wakacyjnych).

9. Dbao o wizerunek. 9.1. rda opinii o bibliotece, narzdzia komunikacji z otoczeniem (laboratorium). 9.2. Wsppraca w ramach stowarzysze bibliotekarskich (konwersatorium).

Studenci wykonuj plan komunikacji biblioteki z otoczeniem, dobierajc zestaw narzdzi do moliwoci kadrowych i czasowych bibliotek zatrudniajcych 1,2,3,...,10 osb. Studenci poznaj moliwoci wsparcia ze strony stowarzysze bibliotekarskich krajowych i zagranicznych w zakresie ksztatowania wizerunku profesji.

86

9.3. Wymiana dowiadcze (konwersatorium). 9.4. Kampanie promocyjne.

midzy

bibliotekarzami,

prace

zespoowe

Studenci poznaj internetowe rda najlepszych praktyk bibliotek amerykaskich w zakresie ksztatowania wizerunku. konwersatorium: studenci poznaj na przykadach amerykaskich kampanie na rzecz promocji bibliotek, e-learning/praca wasna: studenci przygotowuj indywidualnie scenariusz akcji promujcej bibliotek.

PRZEDMIOTY FAKULTATYWNE Przedmioty fakultatywne zostay zaprojektowane w oparciu o wskazwki studentw studiw niestacjonarnych Instytutu, zatrudnionych w bibliotekach gminnych, ktrzy zostali poproszeni o uwagi na temat niniejszego projektu. 1. Literatura wspczesna.

2. Dramat i teatr wspczesny.

wykad: literatura powojenna, lata przeomu lat pidziesitych, literatura emigracyjna, poeci Nowej Fali (Stanisaw Baraczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Stanisaw Stabro, Ewa Lipska, Jacek Bierezin i inni), poezja stanu wojennego, nasi Noblici (W. Szymborska i Cz. Miosz), przemiany w prozie i poezji po 1989 roku, konwersatorium: literatura przeomu wiekw, najmodsza literatura polska, laureaci nagrd literackich, problematyka egzystencji w literaturze ostatniego 50-lecia.

wykad: wielka reforma teatralna tradycja mistrzw europejskich, klasycy teatru wspczesnego: Kazimierz Dejmek, Erwin Axer i Konrad Swinarski, teatr wojennych wspomnie Jzefa Szajny, historia wspczesnego dramatu polskiego po 1989 r., dramaturgia najmodsza, konwersatorium: teatr monumentalny Leona Schillera, teatr czasu wojny, wspczesne teatry autorskie, Jerzego Jarockiego rzemioso i artyzm, Krystiana Lupy obrazy adu i chaosu, Andrzeja Wajdy teatr ogromny i kameralny, na pograniczu dramatu i teatru, teatry Krakowa, teatry muzyczne, teatry studenckie, teatr alternatywny po 1989 r., teatry ulicy, wspczesny teatr religijny, performers.

87

Baza informacji lokalnej

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu W ramach przedmiotu studenci poznaj informacyjny potencja lokalny bibliotek rodowiskowych, ktremu przypisuje si znaczc si integrujc. Dziaania w zakresie tworzenia i udostpniania informacji lokalnej musz rozpocz si od rozeznania potrzeb spoecznoci lokalnej i dziaalnoci w tym zakresie innych jednostek funkcjonujcych w gminie (nie mog si one powiela, lecz uzupenia). Studenci poznaj maximum moliwoci bibliotek gminnych w tym zakresie, przy czym musz potrafi rozpozna moliwo ich realnej realizacji przy uwzgldnieniu si kadrowych. Celem zaj jest zatem nabycie praktycznej umiejtnoci samodzielnego tworzenia potrzebnych rde informacji lokalnej i wsptworzenia ich z innymi jednostkami administracji lub sieci bibliotecznej. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 30. Przedmiot realizowany jest w formie: laboratorium/ 20 godz., e-learning/ 10 godz. Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Informacja globalna, krajowa, regionalna, lokalna (11 godz.).

laboratorium (6 godz.): omwione zostan zagadnienia umiejscowienia informacji o charakterze lokalnym na tle systemu informacji o zasigu krajowym i globalnym. Analizie poddane zostan na przykadach formy porednictwa bibliotek gminnych w informacyjnej ofercie zewntrznej. Omwione bd moliwoci wykonywania odpatnych usug informacyjnych (wykonywanie kwerend, opracowa bibliograficznych) w zakresie informacji terytorialnej, e-learning/praca wasna (5 godz.): w ramach wiczenia studenci przygotowuj przykady najlepszych praktyk bibliotek gminnych wybranego wojewdztwa w tym zakresie, biorc za rdo portale WWW tych bibliotek.

88

2. Informacja rodowiskowa (19 godz.).

laboratorium (14 godz.): analizie poddane bd zagadnienia kreacji w bibliotece gminnej informacji lokalnej (treciowej, ikonograficznej i in.) w oparciu o zbiory wasne, digitalizowane zbiory prywatne. Formy informacji zostan omwione na przykadach. Bd to: kroniki, blogi, elektroniczne platformy dyskusyjne, bibliografie rodowiskowe, czasopisma lokalne, wystawy o tematyce regionalnej. Podane zostan sposoby organizacji systemu informacji lokalnej w bibliotece gminnej: rejestracja, dokumentacja zdarze, organizacja zespow kronikarskich. Przedmiotem zainteresowania jest tu zarwno rola bibliotek gminnych w zakresie tworzenia rodowiskowej pamici o przeszoci, jak dokumentowania wydarze biecych. Dyskusji poddane bdzie zagadnienie wsppracy i uzupeniania si dziaalnoci biblioteki gminnej z gminnymi orodkami informacji w zakresie informacji rodowiskowej i podtrzymywania tradycji lokalnych. e-learning/praca wasna (5 godz.): w ramach wicze i pracy wasnej studenci przygotowuj indywidualnie projekty rnych form informacji lokalnej dla jednej wybranej biblioteki, tak, aby w sumie zoyy si one na system informacji lokalnej w tej bibliotece. W przypadku studentw niestacjonarnych powinna to by biblioteka, w ktrej pracuje jeden ze studentw, wystpujcy tu jako ekspert.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zewntrzne rda informacji terytorialnej. Opanowane umiejtnoci: tworzenie rde informacji lokalnej, wsptworzenie rde regionalnych. Metody i kryteria oceniania Laboratorium/Praca wasna: ocenie podlegaj prace zadane do samodzielnego wykonania (100%). Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb.

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen.

89

Literatura 1. Adamek, Maria (2005). Biblioteka publiczna lokalnym centrum informacji. Bibliotekarz Lubuski R. 10, nr 2, s. 17-19. 2. Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Informacje lokalne jak je zbiera i rozpowszechnia. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/repository/ PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Informacje_lokalne.pdf. 3. Marzena Przybysz (2009). Bibliografia regionalna w globalnym spoeczestwie informacyjnym. Stan w Polsce http://www.ebib.info/2009/101/a.php?przybysz. 4. Matusiak, Ewa Lilianna (2005). Biblioteki gminne na rzecz upowszechniania problematyki regionalnej. Bibliotekarz Pocki R. 11, nr 2, s. 52-55. 5. Sitarska, Anna (2004). Problematyka bibliografii regionalnej wobec zmian i potrzeb rodowiska informacyjnego. W: Kocjowa, Maria (red.) Przestrze informacji i komunikacji spoecznej. Krakw: WUJ, s. 66-79. 6. Stefaczyk, Elbieta (2004). Bibliografie regionalne a bibliografia narodowa. W: Pita oglnokrajowa narada bibliografw, s. 229-235. 7. Wenjie Zhou; Dong, Elaine X.; Zou, Tim J. (2008). A School-Library-Centered Community Information Resource Sharing Model and Its Impact on Cultural Life of Rural Communities in China. In: IFLA Conference Proceedings, p. 1-19, 19p.

90

Biblioteczna oferta dla dzieci i modziey

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest nabycie przez studentw umiejtnoci organizacji przestrzeni bibliotecznej, zbiorw i usug pod ktem modego uytkownika biblioteki. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 60. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 25 godz., konwersatorium/ 5 godz., laboratorium/ 15 godz., e-learningu/pracy wasnej/ 10 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Organizacja oferty (5 godz.) (konwersatorium).

2. Psychologia rozwojowa (5 godz.) (wykad). 3. Pimiennictwo (20 godz.) (wykad).

Omwione zostan podstawowe dziaania zmierzajce do organizacji oddziau dla dzieci oraz oddziau dla modziey w bibliotece, ewentualne wydzielenia powierzchni: organizacja przestrzeni, specjalna aranacja pomieszcze, dobr personelu, dostosowanie czasu otwarcia. Zajcia ilustrowane przykadami: biblioteki amerykaskie, skandynawskie, niemieckiego obszaru jzykowego. Ustalenie w toku dyskusji najwaniejszych zasad organizacji dziau, warunkujcych zadowolenie modych uytkownikw. Omwione zostan: fazy rozwoju umysowego i czytelniczego oraz zagadnienie rnicowania si aspiracji i zainteresowa. Omwione zostan przekrojowo: wspczesne pimiennictwo dla dzieci, dla modziey, klasyka literatury dla dzieci i modziey, ksiki w wersji audio, e-ksiki, rda informacji o nowociach wydawniczych dla dzieci (czasopisma dla dzieci i modziey, czasopisma branowe o rynku ksiki, portale internetowe, audycje radiowe i TV, targi ksiki), zasady gromadzenia ksigozbioru.

91

4. Oferta digitalna (20 godz.).

5. Wspieranie edukacji i samoksztacenia (5 godz.) (laboratorium). 6. Edukacja pozaszkolna (5 godz.) (konwersatorium).

laboratorium (10 godz.): studenci poznaj wartociow ofert Internetu adresowan do modego odbiorcy: portale z e-ksikami i audioksikami, filmy, gry zwaszcza edukacyjne, e-learning/praca wasna (10 godz.): studenci wykonuj wiczenie polegajce na doborze rde internetowych bdcych materiaem pomocniczym w realizacji okrelonych przedsiwzi biblioteki ukierunkowanych na modych uytkownikw, o charakterze tematycznym: np. ekologia, rocznice wydarze historycznych.

Oferta informacyjna dla dzieci w wieku szkolnym: pomoc w indywidualnych pracach domowych. (Przygotowanie zasobw i poradnikw dostpnych on-line). W toku dyskusji i w oparciu o wykazy najlepszych praktyk sporzdzana jest lista moliwoci w zakresie organizowania zaj pozaszkolnych w bibliotece (np. nauka jzykw obcych) wspdziaania w tym zakresie z innymi instytucjami. Rozeznanie potrzeb z uwzgldnieniem bada sondaowych i ustalenie profilu odbiorcy usug edukacyjnych i doradczych.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zasady organizacji oddziau dla dzieci i modziey, rnicowanie si zainteresowa czytelniczych w kolejnych fazach rozwoju umysowego i czytelniczego, rda informacji o nowociach wydawniczych dla dzieci (czasopisma dla dzieci i modziey, czasopisma branowe o rynku ksiki, portale internetowe, audycje radiowe i TV, targi ksiki), klasyka literatury dla dzieci i modziey, oferta digitalna dla dzieci i modziey: audio, e-ksiki, gry edukacyjne. Opanowane umiejtnoci: wykonanie planu organizacji oddziau dla dzieci i modziey, gromadzenie ksigozbioru dla dzieci i modziey, zaplanowanie usug, dobr odpowiednich rde do realizacji tematycznych form bezporednich w bibliotece.

Metody i kryteria oceniania WYKAD: test. KONWERSATORIUM: obecno na zajciach i uczestnictwo w dyskusjach. LABORATORIUM: ocenie podlegaj prace zadane do samodzielnego wykonania (100%). 92

Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb.

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Wykad 1. Adamczykowa, Zofia (2001). Literatura dla dzieci: funkcje, kategorie, gatunki. Warszawa. 2. Baluch, Alicja (2005). Ksika jest wiatem: o literaturze dla dzieci maych oraz dzieci starszych i nastolatkw. Krakw. 3. Dawidowicz-Chymkowska, Olga (2007). Ksigozbiory dla dzieci i modziey w wiejskich bibliotekach gminnych: wstpne wyniki badania. Poradnik Bibliotekarza, nr 7/8, s. 13-17. 4. Izdebska, Jadwiga red.; Sosnowski, Tomasz red. (2005). Komputer i Internet w yciu dziecka i obraz jego dziecistwa. Biaystok. 5. Izdebska, Jadwiga red.; Sosnowski, Tomasz red. (2005). Telewizja i inne mass media w yciu dziecka wyzwania dla edukacji medialnej. Biaystok. 6. Ktny, Marek (1998). Literatura popularnonaukowa dla dzieci i modziey. Kielce. 7. Konopnicka, Iwona (2006). Czasopisma dziecice w ksztaceniu wczesnoszkolnym. Opole. 8. Kumiega, Jerzy; Leszczyska, Alicja (2001). Czasopisma dla dzieci i modziey w latach 1990-2000. Wrocaw. 9. Leszczyski, Grzegorz red.; wierczyska-Jelonek, Danuta red.; Zajc, Micha red. (2006). Ksika dziecica 1990-2005: konteksty kultury popularnej i literatury wysokiej: praca zbiorowa. Warszawa. 10. Leszczyski, Grzegorz red.; wierczyska-Jelonek, Danuta red.; Zajc, Micha red. (2008). Po potopie: dziecko, ksika i biblioteka w XXI: diagnozy i postulaty: praca zbiorowa. Warszawa. 11. Ludorowski, Lech red. (1998). W krgu arcydzie literatury modzieowej. Lublin. 12. awnikowska-Koper, Joanna (2005). Dziecice wiaty w literaturze europejskiej XX w. Czstochowa. 13. Skotnicka, Gertruda (2000). Literatura polska dla dzieci i modziey u progu nowego wieku. Gdask. 14. Zajc, Micha (2002). Raport o ksice dla dzieci i modziey. Warszawa.

93

Konwersatorium/laboratorium 1. Biliski, Jan (2006). Biblioteki wspomagajce zdobywanie wiedzy w formach pozaszkolnych. Bibliotekarz, nr 5, s. 29-31. 2. Habis, Alina; Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Miejsce dla modych [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/ PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_dla_mlodych.pdf. 3. Hejda Anna; Szczsny, Piotr; Habis, Alina (2010). Aktywna biblioteka. Multimedia i nowoczesna komunikacja. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Multimedia_i_ nowoczesna_komunikacja.pdf. 4. Rogaczewska, Maria (2008). Raport z bada terenowych przeprowadzonych przez Lokalne Organizacje Grantowe w 58 gminach [dostp: 15.12.2010]. http:// www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/RAPORTY/Raport_z_badan_ terenowych_przeprowadzonych_przez_LOG_w_58_gminach.pdf. 5. Smith, Erin LeAnn. (2003). Why Rural Public Librarians Should (and How They Can) Serve Young Adults. Rural Libraries, vol. 23 (2), p. 45-68, 24p. 6. Wernett, Lisa C. (2008). Teen Space and the Communitys Living Room: Incorporating Teen Areas into Rural Libraries. PNLA Quarterly, vol. 72 (4), p. 7-18, 6p. 7. Wojciechowski, Jacek (2000). Czytelnictwo. Krakw: WUJ.

94

Biblioteka publiczna w otoczeniu spoecznym

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Studenci poznaj miejsce i rol bibliotek gminnych w otoczeniu spoecznym w kontekcie: przemian spoecznych zachodzcych w Polsce w XXI w., funkcjonowania samorzdw, struktury sieci bibliotek w Polsce, relacji z innymi instytucjami dziaajcymi na ternie gmin oraz spoecznoci lokalnych. Efektem wysuchania wykadw, uczestnictwa w dyskusjach i pracy wasnej studentw ma by wiadomo umiejscowienia biblioteki w strukturach administracyjnych, bibliotecznej sieci krajowej oraz strukturach spoecznych, w tym spoecznoci lokalnej. W szczeglnoci student zyskuje umiejtno: intencjonalnej koordynacji relacji komunikacyjnych w rodowiskach lokalnych, powizania zada samorzdw stopnia gminnego w zakresie infrastruktury spoecznej z zadaniami bibliotek, sprawnego korzystania z merytorycznego wsparcia bibliotek wyszych szczebli w strukturze organizacyjnej, sprawnego zarzdzania realizacj wsplnych i indywidualnych zada biblioteki gminnej i jej filii z uwzgldnieniem wsppracy tych jednostek, zaprojektowania misji biblioteki gminnej, uwzgldniajcej zadania integracyjne bibliotek w zakresie scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 30. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godz., konwersatorium/ 10 godz., e-learning/praca indywidualna/ 5 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Przemiany spoeczne w Polsce (2 godz.) (wykad).

Zostan syntetycznie omwione przemiany spoeczne, poczwszy od struktur plemienno-

95

2. Funkcjonowanie samorzdw w Polsce (2 godz.) (wykad).

agrarnych do postindustrialnych. Szczeglny nacisk bdzie pooony na zmiany, jakie zaszy w Polsce w wieku XX i pierwszych latach XXI w. Podjte bd zagadnienia spoecznoci naturalnych i umownych, rodowisk lokalnych i regionalnych. Zagadnienie kryzysu rodowisk lokalnych (tradycyjna, naturalna umiejtno ycia we wsplnocie sabnie) w kontekcie dziaalnoci bibliotek jest o tyle istotne, e to one mog podejmowa prby intencjonalnej koordynacji relacji komunikacyjnych. Zostanie omwiona struktura i relacje samorzdw w Polsce. Wymienione bd zadania i uprawnienia samorzdw, w tym szczegowo omwione zadania samorzdw stopnia gminnego w zakresie infrastruktury spoecznej. Uwaga bdzie te powicona pozasamorzdowym organom kontrolnym. Znajomo powyszych zagadnie jest dla bibliotekarzy gminnych konieczna, gdy rol samorzdu jest realne oddanie w rce wsplnot lokalnych zada ich dotyczcych. Zostan przypomniane, tytuem systematyzacji wiedzy studentw, zagadnienia: organizacji systemu bibliotek w Polsce i ich rodzajw; relacji rzeczywistych i postulowanych oraz prognoz co do przyszoci bibliotekarstwa w Polsce w kontekcie organizacyjnym. Uwiadomienie studentom umiejscowienia bibliotek gminnych w strukturze pozwoli im uzmysowi sobie potencjaln moliwo wsparcia w okrelonych sytuacjach zawodowych ze strony pozostaych reprezentantw systemu.

3. Biblioteki w Polsce (2 godz.) (wykad).

4. Organizacja funkcjonowania bibliotek publicznych w gminie (2 godz.) (wykad).

5. Biblioteka publiczna w rodowisku (20 godz.).

Podjty zostanie temat modelu strukturalnego biblioteki szczebla gminnego wraz z sieci bibliotek filialnych. Omwione bd relacje pomidzy tymi jednostkami, zagadnienia centralizacji i decentralizacji procesw, specjalizacja procesualna, outsourcing, wsparcie organizacyjne i merytoryczne, a take koncepcja prognostyczna w kontekcie biblioteki powiatowej. Znajomo powyszych zagadnie powinna pomc studentom przyszym bd obecnym kierownikom bibliotek gminnych sprawnie organizowa i realizowa caoksztat zada, przy uwzgldnieniu wsppracy i wzajemnego wsparcia ze strony otoczenia. wykad (5 godz.): zostan omwione cechy instytucji lokalnej oraz wymienione zadania mediacyjne bibliotek gminnych, konwersatorium (10 godz.): w oparciu o dostpne pimiennictwo i w toku dyskusji studenci zaprojektuj tre misji biblioteki gminnej, ktra bdzie zawieraa spis jej potencjalnych moliwoci oraz zada integracyjnych w zakresie scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych. Misja powinna by modelem idealnym, cho z pewnoci wywoa yw dyskusj (zwaszcza wrd studentw niestacjonarnych, bdcych ju pracownikami bibliotek) dotyczc moliwoci jej realizacji. e-learning/praca indywidualna (5 godz.): studenci zaprojektuj (przy uyciu programw multimedialnych) map medialn do tematu Misja biblioteki publicznej w rodowisku lokalnym.

96

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: wpyw przemian spoecznych na nowe mediacyjne zadania bibliotek gminnych, zadania samorzdw stopnia gminnego w zakresie infrastruktury spoecznej, rzeczywiste i postulowane relacje pomidzy bibliotekami bdcymi czci systemu bibliotek w Polsce, relacje pomidzy bibliotek gminn i filiami: centralizacja i decentralizacja procesw, wsparcie organizacyjne i merytoryczne, zadania mediacyjne bibliotek gminnych w rodowisku lokalnym. Opanowane umiejtnoci: intencjonalna koordynacja relacji komunikacyjnych w rodowiskach lokalnych, powizanie zada samorzdw stopnia gminnego z zadaniami bibliotek w zakresie infrastruktury spoecznej, sprawne korzystanie z merytorycznego wsparcia bibliotek wyszych szczebli w strukturze organizacyjnej, sprawne zarzdzanie realizacj wsplnych i indywidualnych zada biblioteki gminnej i jej filii z uwzgldnieniem wsppracy tych jednostek, zaprojektowanie misji biblioteki gminnej, uwzgldniajcej zadania integracyjne bibliotek w zakresie scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych.

Metody i kryteria oceniania Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z kadej formy zaj realizowanych w ramach przedmiotu. EGZAMIN obejmuje treci omawiane na wykadzie i konwersatorium, sprawdza te umiejtno przeoenia treci teoretycznych na praktyk. KONWERSATORIUM: udzia w dyskusjach i wkad we wspln realizacj zadania obecno na zajciach PRACA WASNA: indywidualny projekt oceniany w nastpujcej skali (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb. Sposb zaliczenia Egzamin ustny. Warunkiem przystpienia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia wszystkich czci przedmiotu: wykad, konwersatorium, praca wasna. 97

Literatura Wykad 1. Biliski Lucjan (2001). Biblioteki publiczne koca XX wieku. Warszawa. 2. Biliski, Lucjan (2006). Oczekiwania bibliotekarzy wobec samorzdowcw. Poradnik Bibliotekarza, nr 4, s. 14-16. 3. Budyska, Barbara (2007). Aktualna kondycja bibliotek publicznych. Bibliotekarz, nr 12, s. 2-7. 4. Dolnicki, Bogdan (2003). Samorzd terytorialny. Krakw: Wyd. Zakamycze. 5. Drzewiecki, Marcin (2005). Edukacja biblioteczna i informacyjna w polskich szkoach. Warszawa: Wyd. SBP. 6. Dziaalno bibliotek publicznych : wytyczne IFLA/UNESCO. Oprac. przez zesp pod przewodnictwem Philipa Gilla, w imieniu Sekcji Bibliotek Publicznych. Warszawa 2002. 7. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego (2008). Raport Biblioteki w Polsce [dostp: 15.12.2010]. http://www.frsi.org.pl/images/Files/04_ biblioteki%20i%20bibliotekarze.ppt. 8. Godys, Aleksandra; Stec, Magdalena (2008). Program Biblioteczny raport z bada terenowych w 20 gminach, [dostp: 15.12.2010]. http://www.frsi.org.pl/ images/Files/02_raport%20z%20bada%C5%84%20terenowych%20w%2020%20 gminach.pdf. 9. Ippoldt, Lidia; Kostka, Halina; Pietrzkiewicz Iwona (2009). Biblioteka szkolna. Tendencje rozwoju. Krakw: Wyd. UP. 10. Izdebski, Hubert (2009). Samorzd terytorialny. Podstawy ustroju i dziaalnoci. Wwa: Wyd. LexisNexis. 11. Jazdon, Krystyna (2002). Stan i potrzeby polskich bibliotek uczelnianych. Pozna: Bibl. UAM. 12. Koodziejska, Jadwiga (2005). Oglny zarys polskiego systemu bibliotek. [W:] Najlepsze wzorce dziaalnoci bibliotecznej w Europie, Singapurze i USA. Oprac. Birgit Donkert. Warszawa. 13. Koodziejska, Jadwiga (2010). Biblioteki publiczne w strukturze spoecznej. Wwa: Wyd. SBP. 14. Lee, Marta (2009). Wild West Libraries: A Study of Southwest Kansas Public Libraries. Public Library Quarterly, vol. 28 (2), p. 176-191, 16p. 15. uczywek, Leszek (1997). Po co gminie biblioteka?. Bibliotekarz Lubelski R. 42, nr 128, s. 61-64. 16. Miek, Marek red.; Wilk-Jakubowski Grzegorz red. (2009). Stan realizacji polityki spoecznej w Polsce w XXI wieku. Kielce. 17. Paszko, Artur; Winiewska, Anna (2006). Dobra biblioteka publiczna czyli jaka? Studia i materiay: praca zbiorowa. Krakw. 18. Rogaczewska, Maria (2008). Raport z bada terenowych przeprowadzonych przez Lokalne Organizacje Grantowe w 58 gminach, [dostp: 15.12.2010]. http:// www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/RAPORTY/Raport_z_badan_ terenowych_przeprowadzonych_przez_LOG_w_58_gminach.pdf. 98

19. Shivalingappa, Anupama; Tadasad, P. G.. (2009). Status of rural librarianship Gram Panchayat library system in Hyderabad Karnataka region. SRELS Journal of Information Management, vol. 46 (2), p. 189-194, 6p. 20. Wojciechowski, Jacek (2002). Idee i rzeczywisto. Bibliotekarstwo pragmatyczne. Warszawa: Wyd. SBP. 21. Wojciechowski, Jacek (2010). Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa: Wyd. SBP. 22. Woosz, Jan red (2006). Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin 27-29 wrzenia 2005 r., Warszawa. 23. Zybert, Elbieta, Barbara red. (2000). Biblioteka w otoczeniu spoecznym. Warszawa: Wyd. SBP. 24. migrodzki, Zbigniew red. (1998). Bibliotekarstwo. Warszawa: Wyd. SBP. Konwersatorium/E-learning/Praca wasna 1. Amberg, Penny (2010). Where angels fear to tread: a nonlibrarians view of the sustainability of rural libraries. APLIS, vol. 23 (1), p28-32, 5p. 2. Banacka, Marianna (2000). Potrzeby spoecznoci lokalnych a biblioteka. [W:] Biblioteka w otoczeniu spoecznym: praca zbiorowa. Red. Elbieta Barbara Zybert. Warszawa 2000, s. 39-51. 3. Budyska, Barbara (2006). Dziaalno kulturalna bibliotek publicznych. Poradnik Bibliotekarza, nr 1, s. 3-8. 4. Flatley, Robert; Wyman, Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey. Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 5. Gboy, Zdzisaw (2006). Tworzenie misji biblioteki. Studia Bibliologiczne s. 9-22. 6. Hildreth, Susan (2007). Rural libraries: the Heart of Our Communities [dostp: 15.12.2010]. http://arsl.pbworks.com/f/Article+Rural+Libraries+by+Hildreth+Pu blic+Libraries+MarApr+07.pdf. 7. Jurczak, Izabela; Okularczyk, Elbieta (2009). Partnerzy bibliotek. Model komunikacji z otoczeniem. d: Humanitas. 8. Kapowicka, Beata (2004). Biblioteka w pejzau ycia kulturalnego wsi model animacji wsppracy rodowiskowej. [W:] Animacja czytelnictwa dziecicego: koncepcje dowiadczenia postulaty. Red. Joanna Papuziska i Grayna Walczewska-Klimczak. Pock, s. 115-121. 9. Kernicky, Greta G. (2006). Modeling the Local Rural Library on the National Agricultural Librarys Rural Information Center. Rural Libraries, vol. 26 (1), p. 29-58, 30p. 10. Wojciechowski, Jacek (2010). Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa: Wyd. SBP.

99

Dbao o wizerunek
dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest nabycie umiejtnoci wiadomego ksztatowania pozytywnych opinii o bibliotece w rodowisku poprzez dziaania systematyczne i standardowe, a take organizacj akcji promocyjnych i angaowanie otoczenia w dziaania bibliotek. Studenci poznaj te moliwoci wsppracy i wymiany dowiadcze z przedstawicielami zawodu w kraju i na wiecie w zakresie ksztatowania wizerunku profesji. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 20. Przedmiot realizowany jest w formie: konwersatorium/ 9 godz., laboratorium/ 6 godz., e-learning/praca wasna 5 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. rda opinii o bibliotece, narzdzia komunikacji z otoczeniem (6 godz.) (laboratorium). 2. Wsppraca w ramach stowarzysze bibliotekarskich (2 godz.) (konwersatorium). 3. Wymiana dowiadcze midzy bibliotekarzami, prace zespoowe (2 godz.) (konwersatorium). 4. Kampanie promocyjne (10 godz.).
Studenci wykonuj plan komunikacji biblioteki z otoczeniem, dobierajc zestaw narzdzi do moliwoci kadrowych i czasowych bibliotek zatrudniajcych 1,2,3,...,10 osb.

Studenci poznaj moliwoci wsparcia ze strony stowarzysze bibliotekarskich krajowych i zagranicznych w zakresie ksztatowania wizerunku profesji.

Studenci poznaj internetowe rda najlepszych praktyk bibliotek amerykaskich w zakresie ksztatowania wizerunku. konwersatorium (5 godz.): studenci poznaj na przykadach amerykaskich kampanie na rzecz promocji bibliotek, e-learning/praca wasna (5 godz.): studenci przygotowuj indywidualnie scenariusz akcji promujcej bibliotek.

100

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: narzdzia komunikacji biblioteki z otoczeniem lokalnym, dziaalno polskich, zagranicznych i midzynarodowych stowarzysze bibliotekarskich na rzecz ksztatowania wizerunku profesji, internetowe rda najlepszych praktyk bibliotek amerykaskich w zakresie ksztatowania wizerunku. Opanowane umiejtnoci: wykonanie planu komunikacji biblioteki z otoczeniem, dostosowanego do rnych moliwoci kadrowych i czasowych, opracowanie scenariusza akcji promujcej bibliotek (np. Dni Otwarte). Metody i kryteria oceniania KONWERSATORIUM: czynny udzia w dyskusji. LABORATORIUM/PRACA WASNA: ocenie podlegaj prace zadane do samodzielnego wykonania (100%). Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb.

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. American Library Association (2006). The Small but Powerful Guide to Winning Big Support for Your Rural Library http://www.ala.org/ala/aboutala/offices/olos/ toolkits/rural_toolkit.pdf. 2. Coventry, William W. (2008). Case Studies in Advocacy for Small and Rural Libraries. Rural Libraries, vol. 28 (2), p. 53-71, 19p. 3. Filipczak, Magorzata (2008). Wielkie zadania maych bibliotek jak to robi w USA. Biuletyn EBIB nr 4 [dostp: 15.12.2010]. http://www.ebib.info/2008/95/a. php?filipczak. 4. Flatley, Robert; Wyman, Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey. Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 101

5. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego (2008). Biblioteki publiczne : opinie, korzystanie, potrzeby: badanie mieszkacw terenw wiejskich i maych miast do 20 tys. mieszkacw [dostp: 15.12.2010]. http://www.frsi.org.pl/ images/Files/mieszkancy%20wsi%20i%20uzytkownicy%20bibliotek.ppt. 6. Godys, Aleksandra; Stec, Magdalena (2008). Program Biblioteczny raport z bada terenowych w 20 gminach [dostp: 15.12.2010] http://www.frsi.org.pl/ images/Files/02_raport%20z%20bada%C5%84%20terenowych%20w%2020%20 gminach.pdf. 7. http://www.ifla.org/@yourlibrary/index.htm. 8. Rural and Small Libraries Online Toolkit. American Library Association http:// www.ala.org/ala/aboutala/offices/olos/supporttoolkit/toolkithome.cfm#. 9. odowska-Krl, Beata (2006). Wizerunek biblioteki publicznej. Katowice: Wyd. U. 10. The Campaign for Americas Libraries http://www.ala.org/ala/issuesadvocacy/ advocacy/publicawareness/campaign@yourlibrary/index.cfm. 11. Visibility @ Your Library http://www.pio.ala.org/visibility/ . 12. I love libraries http://www.ilovelibraries.org/. 13. @ Your Library http://www.atyourlibrary.org/. 14. The Campain for the Worlds Libraries http://www.ifla.org/en/at-your-library.

102

Dramat i teatr wspczesny

prof. UJ dr hab. Andrzej Linert
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest poznanie wybranych problemw wspczesnego dramatu i teatru: najciekawszych przykadw wspczesnej dramaturgii wiatowej; gwnych kierunkw ideowo-artystycznych i tendencji rozwojowych sztuki scenicznej w okresie ostatniego stulecia; najwybitniejszych przedstawicieli dramatu i teatru europejskiego oraz wspczesnego teatru polskiego. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 60. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 30 godz., konwersatorium/ 30 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny wykadw wielka reforma teatralna tradycja mistrzw europejskich, antydramat Samuela Becketta, Stefan eromski i Reduta Juliusza Osterwy, dramaturgia Stanisawa Ignacego Witkiewicza, powojenne dzieje dramatu polskiego, lata padziernikowego przeomu, dramaturgia Sawomira Mroka, lata stabilizacji dramat i teatr Tadeusza Rewicza, w opozycji do teatrw repertuarowych Jerzego Grotowskiego Teatr Laboratorium, Tadeusza Kantora poszukiwanie w pamici, klasycy teatru wspczesnego: Kazimierz Dejmek, Erwin Axer i Konrad Swinarski, teatr wojennych wspomnie Jzefa Szajny, historia wspczesnego dramatu polskiego po 1989 r., dramaturgia najmodsza.

Zakrest tematyczny konwersatoriw teatr monumentalny Leona Schillera, 103

teatr czasu wojny, wspczesne teatry autorskie, Jerzego Jarockiego rzemioso i artyzm, Krystiana Lupy obrazy adu i chaosu, Andrzeja Wajdy teatr ogromny i kameralny, na pograniczu dramatu i teatru, teatry Krakowa, teatry muzyczne, teatry studenckie, teatr alternatywny po 1989 r., teatry ulicy, wspczesny teatr religijny, performers.

Oczekiwane efekty uczenia si Celem zaj jest poznanie wybranych problemw wspczesnego dramatu i teatru. W efekcie zaj studenci powinni pozna: wybrane najciekawsze przykady wspczesnej dramaturgii wiatowej, gwne kierunki ideowo-artystyczne i tendencje rozwojowe sztuki scenicznej w okresie ostatniego stulecia, najwybitniejszych przedstawicieli dramatu i teatru europejskiego oraz wspczesnego teatru polskiego. W efekcie student powinien umie: orientowa si we wspczesnych poetykach scenicznych, zrozumie istot utworu scenicznego, jako odrbnej formy wypowiedzi artystycznej, akcentowa indywidualny stosunku do wybranych obrazw scenicznych, krytycznie weryfikowa wartoci ideowo-artystyczne zawarte zarwno w dramaturgii, jak i twrczoci scenicznej, odczytywa ukryte w nich warstwy znaczeniowe. W efekcie zaj student powinien aprobowa: potrzeb kontaktu z wspczesn twrczoci teatraln, stay proces ksztatowania nawyku chodzenia do teatru i uczestnictwa w yciu teatralnym, rne typy wypowiedzi scenicznej i ich zmieniajc si rol w yciu spoecznokulturalno-artystycznym.

Metody i kryteria oceniania WYKAD: zaliczenie na podstawie obecnoci. KONWERSATORIUM: praca semestralna. 104

Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura Literatura podstawowa 1. Braun Kazimierz: Teatr polski 1939 1989. Obszary wolnoci obszary zniewolenia. Warszawa 1994. 2. Kosiski Dariusz: Polski teatr przemiany. Wrocaw 2007. 3. Udalska Eleonora: Teatr polski koca XX wieku. Kielce 1997. Literatura uzupeniajca 1. Borowski Mateusz: W poszukiwaniu realnoci : przemiany formy dramatycznej koca XX wieku a nowe mimesis. Krakw 2006. 2. Frankowska Boena: Encyklopedia teatru polskiego. Warszawa 2003. 3. Godlewska Joanna: Najnowsza historia teatru polskiego. Wrocaw 2001. 4. Historia teatru / pod red. Johna Russella Browna; red. nauk. wyd. pol. Marek Piekut ; [aut. Michael R. Booth et al.; t. Hanna Baltyn-Karpiska]. Warszawa 2007. 5. Kosowicz Jan: Sownik teatru polskiego: artyci i ich dziea, teatry, historia, gwne zjawiska, terminy teatralne. Warszawa 2002. 6. wiadomo teatru: polska myl teatralna drugiej poowy XX wieku / red. nauk. Wojciech Dudzik. Warszawa 2007. 7. W krgu polskiego dramatu i teatru religijnego XX wieku / pod red. Wojciecha Kaczmarka i Joanny Michalczuk. Lublin 2007. 8. W wiecie literatury i teatru: sztuka wspuczestnictwa / red. Ewa ubieniewska. Krakw 2006.

105

Kierowanie bibliotek stopnia gminnego

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest przekazanie studentom wiedzy z zakresu zarzdzania bibliotek gminn, w tym zarzdzania zasobami ludzkimi, finansami oraz relacjami z otoczeniem. Studenci powinni naby umiejtno: organizacji doskonalenia zawodowego swoich pracownikw oraz motywowania, planowania budetu biblioteki w oparciu o dostpne narzdzia, pozyskiwania dodatkowych rodkw na dziaalno. Realizacja czci zaj w ramach laboratorium pozwoli na nabycie umiejtnoci praktycznych i przygotowanie czci materiaw w formie pod klucz. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 35. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godz., laboratorium/ 15 godz., e-learningu/pracy wasnej/ 5 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Zasady kierowania ludmi (8 godz.).

2. Organizacja doskonalenia zawodowego (3 godz.) (wykad).

wykad (3 godz.): zostan omwione nastpujce zagadnienia odnoszce si do kierowania niewielkimi zespoami pracownikw bibliotek gminnych: podstawy kierowania; style kierowania, kierownik jako lider, motywowanie, wielopoziomowo kierowania, centralizacja i decentralizacja decyzji, nastawienie na innowacyjno, techniki zarzdzania, e-learning/praca wasna (5 godz.): studenci wykonuj map mentaln do tematu Czynniki mobilizujce a demotywacja pracownikw bibliotek gminnych (przy uyciu programw multimedialnych).

Omwione zostan formy podnoszenia kwalifikacji, aktualizacji wiedzy i umiejtnoci oraz podtrzymywania motywacji pracownikw. Wrd nich w szczeglnoci: wewntrzny program doskonalenia, baza dla aktualizacji wiedzy, programy zewntrzne, e-learning, wymiana dowiadcze, benchmarking.

106

3. Aktualne akty prawne (2 godz.) (wykad).

Realizacja idei permanentnej edukacji w kontekcie pracownikw bibliotek gminnych jest niezbdna dla utrzymywania i systematycznego podnoszenia kwalifikacji i zaangaowania pracownikw a take ich wiedzy co do zmieniajcych si zewntrznych uwarunkowa dziaalnoci bibliotek gminnych. W syntetycznej formie przypomniane zostan najwaniejsze akty prawne dla kierujcego bibliotek gminn: ustawa o bibliotekach; o dziaalnoci kulturalnej; prawo autorskie i pochodne; prawo finansowe; elementy prawa pracy; prawo o zamwieniach publicznych; instrukcja w sprawie ewidencji zbiorw. wykad (4 godz.): wymienione zostan podstawowe rda finansowania bibliotek gminnych i moliwe rda pozyskiwania dodatkowych funduszy: rodki z lotto; biblioteka+; kultura+; granty krajowe i europejskie; konsorcja wspfinansowanie; wpywy, donacje: sposoby przejcia; zarobkowanie; sponsoring. laboratorium (15 godz.): studenci poznaj narzdzia do analizy, planowania, zarzdzania i kontroli budetu oraz narzdzia wspomagajce planowanie i ocen efektywnoci budetu bibliotek (program AFBN, program Status, przykady zagraniczne). W ramach wiczenia studenci wsplnie planuj budet konkretnej biblioteki w oparciu o dostpne narzdzia oraz oceniaj moliwoci pozyskania dodatkowych rodkw w danym roku, wypeniaj wnioski grantowe, pisz projekty, formuuj listy do sponsorw.

4. Finansowanie/Fundrising (19 godz.)

5. Dyrektor biblioteki w otoczeniu rodowiskowym (3 godz.) (wykad).

Podsumowana zostanie rola dyrektora/kierownika biblioteki jako jej reprezentanta w rodowisku, w tym udzia w lokalnych gremiach; budowa wizerunku biblioteki w oparciu o kontakty personalne.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zadania i organizacja pracy kierownika biblioteki gminnej, dostpne formy edukacji permanentnej bibliotekarzy, akty prawne regulujce dziaalno bibliotek gminnych, rda finansowania bibliotek i rda pozyskiwania dodatkowych funduszy, podane cechy osobowociowe, umiejtnoci i kwalifikacje osb podejmujcych lub wykonujcych zawd bibliotekarza gminnego. Opanowane umiejtnoci: wyszukanie informacji o dostpnych szkoleniach i formach edukacji, zaplanowanie budetu biblioteki w oparciu o dostpne narzdzia, pozyskiwanie dodatkowych rodkw na dziaalno. Metody i kryteria oceniania Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z kadej formy zaj realizowanych w ramach przedmiotu.

107

EGZAMIN obejmuje treci omawiane na wykadzie i konwersatorium, sprawdza te umiejtno przeoenia treci teoretycznych na praktyk. LABORATORIUM: obecno na zajciach. wiczenia oceniane w nastpujcej skali (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb. PRACA WASNA: wykonanie projektu (skala ocen jak wyej). Sposb zaliczenia Egzamin ustny. Warunkiem przystpienia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia wszystkich czci przedmiotu: wykad, laboratorium, praca wasna. Literatura Wykad 1. Bernfeld, Betsy A. (2004). Developing a Team Management Structure in a Public Library. Library Trends, vol. 53 (1), p. 112-128, 17p. 2. Biliski, Lucjan (1997). Rola czasopism bibliotekarskich w podnoszeniu kwalifikacji pracownikw bibliotek wiejskich. Poradnik Bibliotekarza, nr 2, s. 1-5. 3. Domaska, Katarzyna; Iwaska-Cielik, Bernerdeta; Kropidowski, Zdzisaw; Marc, Pawe (2009). Bibliotekarz. Uniwersalno i innowacyjno profesji. Bydgoszcz: Wyd. UKW. 4. Flatley, Robert; Wyman, Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey. Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 5. Gondek, Elbieta (2010). Ksztacenie kadr dla bibliotek publicznych przez Uniwersytet lski. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod. red. Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego, Michaa Zajca. Warszawa, s. 147-157. 6. Haines, Rebecca; Calvert, Philip J. (2009). Is isolation a problem? Issues faced by rural libraries and rural library staff in South Australia. Australian Library Journal, vol. 58 (4), p. 400-415, 16p. 7. Ivie, Thomas (2010) Recruitment and Retention of Rural Public Library Directors in Idaho: Research Results. Idaho Librarian, vol. 60 (1), 1-17, 17p. 8. Kazmer, Michelle M.; Burnett, Kathleen. (2010). The Breadth and Depth of LIS Education. Journal of Education for Library & Information Science, vol. 51 (3), p. 129-129, 1p. 108

9. Kumina, Dariusz (2009). Ksztacenie w zakresie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w Polsce nowe kierunki [W:] Nowoczesna biblioteka. Materiay z oglnopolskiej, przedzjazdowej konferencji Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Konstancin-Jeziorna, 29-30 maja 2009 r., str. 133-144, Warszawa: SBP. 10. Kumiska, Krystyna (2006). Funkcja i wynagrodzenie dyrektora biblioteki miejsko-gminnej. Poradnik Bibliotekarza, nr 9, s. 20-21. 11. Mehra, Bharat; Black, Kimberly; Lee, Shu-Yueh (2010). Perspectives of East Tennessees Rural Public Librarians About the Extent of Need for Professional Library Education: A Pilot Study. Journal of education for library and information science, vol. 51 (3), pp. 142-157. 12. Rexon, Deborah.(2005). Proper Care and Feeding of the Endangered Species Curator Bibliothecae Rusticae (The Rural Librarian). Rural Libraries, vol. 25 (2), p. 59-81, 23p. 13. Zawadzka, Anna Maria red. (2010). Psychologia zarzdzania w organizacji. Warszawa: PWN Laboratorium 1. (2010). The 10 public library partnership projects chosen for the Future Libraries Programme. Library & Information Update, vol. 9 (8), p11-11. 2. Flatley, Robert; Wyman, Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 3. Gboy, Zbigniew red. (2009). Finanse w bibliotece. Praktyczny poradnik dla dyrektorw, kierownikw oraz pracownikw bibliotek. Warszawa: Verlag Dashofer. 4. Holt, Glen E.. (2009). A Viable Future for Small and Rural Libraries. Public Library Quarterly, vol. 28 (4), p. 287-294, 8p. 5. Leach, Evan (2004). Rural Library Survey Summary Report [dostp: 15.12.2010]. http://www.ala.org/ala/aboutala/offices/olos/outreachresource/docs/ruratf_ surveysumpt1.pdf. 6. Oder, Norman; Barack, Lauren; Blumenstein, Lynn; Friedman, Stan; Hadro, Josh; Witherell, Mary (2010). Rural Library Services Get $7.2M in Stimulus Funds. Library Journal, vol. 135 (9), p. 16-16. 7. Walters, Haley; Byers, Jill. (2007). Current Statistics in Rural Librarianship Rural Libraries, vol. 27 (1), p. 25-29, 5p.

109

Literatura wspczesna
prof. UJ dr hab. Andrzej Linert
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest poznanie wybranych problemw wspczesnej literatury polskiej: zasadniczych tendencji rozwojowych prozy polskiej; szk poetyckich w okresie ostatniego trzydziestolecia; gwnych kierunkw ideowo-artystycznych i tendencji rozwojowych literatury polskiej z lat 1976-2007. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 60. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 30 godz., konwersatorium/ 30 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny wykadw literatura powojenna, lata przeomu lat pidziesitych, literatura emigracyjna, poeci Nowej Fali (Stanisaw Baraczak, Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Stanisaw Stabro, Ewa Lipska, Jacek Bierezin i inni), poezja stanu wojennego, nasi Noblici (W. Szymborska i Cz. Miosz), przemiany w prozie i poezji po 1989 roku,

Zakres tematyczny konwersatoriw literatura przeomu wiekw, najmodsza literatura polska, laureaci nagrd literackich, problematyka egzystencji w literaturze ostatniego 50-lecia.

Oczekiwane efekty uczenia si Celem zaj jest poznanie wybranych problemw wspczesnej literatury polskiej. 110

W efekcie zaj studenci powinni pozna: wybrane przykady wspczesnej literatury polskiej, zasadnicze tendencje rozwojowe prozy polskiej i szkoy poetyckie w okresie ostatniego trzydziestolecia, gwne kierunki ideowo-artystyczne i tendencje rozwojowe literatury polskiej z lat 1976-2007. W efekcie student powinien umie: orientowa si we wspczesnych technikach poetyckich i powieciowych, zrozumie istot utworu literackiego, jako odrbnej formy wypowiedzi artystycznej, akcentowa indywidualny stosunku do wybranych tekstw, krytycznie weryfikowa wartoci ideowo-artystyczne zawarte w najnowszej literaturze polskiej, odczytywa ukryte w niej warstwy znaczeniowe. W efekcie zaj student powinien aprobowa: potrzeb kontaktu z literatur wspczesn, stay proces ksztatowania nawyku czytania najnowszych powieci i tomikw poezji, rne typy wypowiedzi literackiej i ich zmieniajc si rol w yciu spoecznokulturalno-artystycznym.

Metody i kryteria oceniania WYKAD: zaliczenie na podstawie obecnoci. KONWERSATORIUM: praca semestralna. Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura Literatura podstawowa 1. Burkot Stanisaw: Literatura polska w latach 1939-1990. Krakw 2002. 2. Czapliski Przemysaw: Kalendarium ycia literackiego 1976-2000: wydarzenia, dyskusje, bilanse. Krakw 2003. 3. Literatura polska 1990-2000. T. 1, 2, pod red. Tomasza Cielaka, Krystyny Dietrych. Krakw 2002 i 2003. 4. Nasiowska Anna: Literatura okresu przejciowego 1975-1996. Warszawa 2007. Literatura uzupeniajca 1. Balcerzan Edward: Poezja polska 1939-1965, cz. I i II. Warszawa 1982 i 1988. 111

2. Boski Jan: Wszystko co literackie. Krakw 2001. 3. Czapliski Przemysaw, liwiski Piotr: Literatura polska 1976-1998: przewodnik po prozie i poezji. Wyd. III. Krakw 2002. 4. Drewnowski Stanisaw: Prba scalenia. Obiegi-wzorce-style. Warszawa 1997. 5. Normalno i konflikty: rozwaania o literaturze i yciu literackim w nowych czasach / pod red. Przemysawa Czapliskiego, Piotra liwiskiego. Pozna 2006. 6. Poezja polska na obczynie: studia i szkice. T. I i II, pod red. Zbigniewa Andresa i Jana Wolskiego. Rzeszw 2005. 7. Poza sowa. Antologia wierszy 1976-2006. Wstp i red. Tadeusz Dbrowski. Gdask 2006. 8. Stabro Stanisaw: Literatura polska 1944-2000. Krakw 2002.

112

Oferty specjalne w bibliotece publicznej

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest przygotowanie studentw do zaplanowania usug bibliotecznych adresowanych do rnych grup odbiorcw: studentw, niewidomych, seniorw, przedsibiorcw, rolnikw. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 45. Przedmiot realizowany jest w formie: konwersatorium/ 15 godz., laboratorium/ 30 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Oferta dla studentw (4 godz.) (konwersatorium).

2. Usugi dla niewidomych (14 godz.).

Dyskutowane bd nastpujce zagadnienia: aranacja warsztatu i wyposaenia dla edukacji wasnej, internetowe wsparcie studiw, kooperacja z bibliotekami akademickimi, pomoc w e-learningu. konwersatorium (4 godz.): dyskusja na temat organizacji przestrzeni, sprztu i usug,

3. Oferta dla osb w wieku postprodukcyjnym (14 godz.).

kooperacji z orodkami wyspecjalizowanymi, laboratorium (10 godz.): studenci poznaj ofert audioksiek oraz oprogramowanie specjalistyczne, w tym audiolektory. konwersatorium (4 godz.): dyskusja na temat potencjau bibliotek w zakresie organizowania oferty dla seniorw. Polskie i zagraniczne przykady najlepszych praktyk, laboratorium (10 godz.): studenci wykonuj program dziaa biblioteki na okrelony rok, adresowany do osb starszych. Kady student (lub niewielkie grupy) opracowuje jedn z form: rodowiskowe rozpoznanie potrzeb; spotkania dyskusyjne i klubowe, koa zainteresowa, kursy komputerowe, uniwersytet trzeciego wieku; oferta dla osb niesprawnych fizycznie; wsppraca z orodkami opieki spoecznej. konwersatorium (3 godz.): dyskusja na temat moliwej wsppracy biblioteki z urzdem gminy w zakresie nastpujcych form: udostpnianie lokalu na potrzeby

4. Oferta dla przedsibiorcw, oferta dla rolnikw (13 godz.).

113

rnych punktw informacyjnych (np. punkt informacji o funduszu poyczkowym, mikrofinansach, Punkt Informacji Europejskiej) oraz spotka z urzdnikami (np. warsztaty na temat rozpoczynania dziaalnoci gospodarczej obowizki podatkowe prowadzone przez pracownikw urzdw skarbowych), laboratorium (10 godz.): studenci przygotowuj w oparciu o rda internetowe katalog przydatnych stron w zakresie: informacji biznesowej (portale dotyczce finansw, aktualnych przetargw, prawa pracy, telepracy itp.), oglnodostpnych kursw e-learningowych (np. z zakresu funduszy unijnych, prowadzenia Maych i rednich Przedsibiorstw), rde poradnictwa on-line; zasad redagowania pism, CV listw motywacyjnych, porad prawnych, wypeniania PITw).

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zasady organizacji oddziau dla dzieci i modziey, rnicowanie si zainteresowa czytelniczych w kolejnych fazach rozwoju umysowego i czytelniczego, rda informacji o nowociach wydawniczych dla dzieci (czasopisma dla dzieci i modziey, czasopisma branowe o rynku ksiki, portale internetowe, audycje radiowe i TV, targi ksiki), klasyka literatury dla dzieci i modziey, oferta digitalna dla dzieci i modziey: audio, e-ksiki, gry edukacyjne. Opanowane umiejtnoci: wykonanie planu organizacji oddziau dla dzieci i modziey, gromadzenie ksigozbioru dla dzieci i modziey, dobr odpowiednich rde do realizacji tematycznych form bezporednich w bibliotece.

Metody i kryteria oceniania KONWERSATORIUM: obecno na zajciach i udzia w dyskusji. LABORATORIUM: ocenie podlegaj prace zadane do samodzielnego wykonania (100%). Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb.

114

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Bertolt, Karlo (2010). Community-Based E-Government: Libraries as E-Government Partners and Providers Lecture Notes in Computer Science, vol. 6228/2010, 121-131. 2. Burakowski, Jan (1996). Model obsugi biblioteczno-informacyjnej mieszkacw wsi. [W:] Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje. Red. Mieczysaw Szyszko. Warszawa, s. 181-199. 3. Habis, Alina; Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Miejsce bez barier: usugi dla seniorw i osb niepenosprawnych [dostp: 15.12.2010] http://www. biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/ Miejsce_bez_barier.pdf. 4. Hejda Anna; Szczsny, Piotr; Habis, Alina (2010). Aktywna biblioteka. Multimedia i nowoczesna komunikacja. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Multimedia_i_ nowoczesna_komunikacja.pdf. 5. Kernicky, Greta G. (2006). Modeling the Local Rural Library on the National Agricultural Librarys Rural Information Center Rural Libraries, vol. 26 (1), p. 29-58, 30p. 6. Kernicky, Greta G. (2006). Modeling the Local Rural Library on the National Agricultural Librarys Rural Information Center. Rural Libraries, vol. 26 (1), p. 29-58, 30p. 7. Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Miejsce dla obywateli: e-administracja [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/ PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_dla_obywateli_e_administracja.pdf. 8. Nason, Lisa (2007). The Farmer in the Library: Information Needs of Farmers and How the Rural Public Library Can Fulfill Them. Rural Libraries, vol. 27 (2), p. 19-45, 27p. 9. Rogaczewska, Maria (2008). Raport z bada terenowych przeprowadzonych przez Lokalne Organizacje Grantowe w 58 gminach [dostp: 15.12.2010]. http:// www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/RAPORTY/Raport_z_badan_ terenowych_przeprowadzonych_przez_LOG_w_58_gminach.pdf.

115

Realizacja programu ponadusugowego

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest poddanie analizie moliwoci stosowania przez biblioteki form ponadusugowych: aranowania wymiany opinii pomidzy nadawcami komunikatw innymi ni biblioteka a publicznoci tworzenie warunkw i sposobnoci do komunikowania si przedstawicieli spoecznoci midzy sob. Zatem chodzi tu o podkrelenie roli biblioteki jako miejsca, w ktrym mona swobodnie spotka si i porozmawia (take takiego miejsca wirtualnego) i jednoczenie jako instytucji, ktra takie spotkania aranuje. Dotyczy to zwaszcza umoliwienia spotka w ramach integracji rnych grup zainteresowa, wiekowych (integracja pokoleniowa), zdrowych z chorymi, z niepenosprawnymi. S to wic dziaania promujce kultur (przy wsppracy a nie konkurencji z pozostaymi instytucjami w gminie), integracyjne i aktywizujce. Dziaania tego rodzaju s rdem oczywistych korzyci dla uytkownikw, ale te dla bibliotekarzy. S to m.in. moliwo rozpoznania indywidualnych oczekiwa czy angaowanie odbiorcw we wsplne dziaania z bibliotek znakomity sposb, aby odbiorcy uznali t instytucj za swoj. W projekcie tego przedmiotu pooono duy nacisk na siganie do najlepszych wzorw i uczenie si od najlepszych. W czasie zaj zarwno prowadzcy omawia przykady najbardziej spektakularnych akcji organizowanych przez biblioteki zagraniczne, jak i studenci poszukuj przykadw, ktre mog by inspiracj. W ten sposb w czasie zaj powstaje podrcznik dobrych praktyk. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 30. Przedmiot realizowany jest w formie: laboratorium/ 20 godz., e-learning/ 10 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Bezporednie formy programowe (15 godz.).
konwersatorium (5 godz.): studenci

poznaj

przykady

najlepszych

praktyk

116

2. Formy zdalne (15 godz.).

w bibliotekach zagranicznych takich form programu ponadusugowego, jak: ekspozycje, imprezy, wykady, prelekcje, kursy, kluby, w tym czytelnicze, koa zainteresowa, dyskusyjne zespoy tematyczne, projekcje filmowe, bezpatna wymiana ksiek midzy czytelnikami, laboratorium (5 godz.): studenci gromadz przykady najlepszych praktyk w zakresie bezporednich form programowych w bibliotekach polskich, w szczeglnoci w oparciu o dokonania laureatw konkursw organizowanych w ramach Tygodnia Bibliotek, ale te w ramach innych oglnopolskich akcji promujcych ksiki i czytelnictwo, e-learning/praca wasna (5 godz.): studenci (kady indywidualnie) przygotowuj scenariusze imprez dla wybranej biblioteki. Kady student (lub dwuosobowe zespoy) wybiera inn form, tak, aby cao zoya si na projekt bezporednich form programowych stosowanych w jednej bibliotece w cigu nastpnego roku kalendarzowego. Cao koczy si wspln dyskusj o wykonanym projekcie w czasie konwersatorium. konwersatorium (5 godz.): studenci poznaj przykady najlepszych praktyk w bibliotekach zagranicznych form zdalnych takich jak: lokalne portale spoecznociowe; biblioteka 2.0; blogi, wiki; gazety i kroniki lokalne; newsletter, laboratorium (5 godz.): studenci gromadz przykady najlepszych praktyk bibliotek polskich w zakresie stosowania form zdalnych, e-learning/praca wasna (5 godz.): studenci (kady indywidualnie) przygotowuj projekty form zdalnych dla wybranej biblioteki. Kady student (lub dwuosobowe zespoy) wybiera inn form tak, aby cao zoya si na projekt form zdalnych stosowanych w jednej bibliotece w cigu nastpnego roku kalendarzowego. Cao koczy si wspln dyskusj o wykonanym projekcie w czasie konwersatorium. konwersatorium (10 godz.): omwione zostan w oparciu o wzory amerykaskie moliwoci wsppracy rodowiskowej: spoeczne rady bibliotek; wspkoordynacja dziaa z bibliotekami lokalnymi; wsppraca z lokalnymi instytucjami, e-learning/praca wasna (5 godz.): studenci wykonuj projekt wsppracy rodowiskowej konkretnej biblioteki (ulokowanej w miejscu ich zamieszkania lub miejscowoci bdcej celem wyjazdw wakacyjnych).

3. Wsppraca rodowiskowa (15 godz.).

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: rodzaje bezporednich form programowych w bibliotece, rodzaje form zdalnych, moliwe formy wsppracy rodowiskowej. Opanowane umiejtnoci: zaplanowanie i organizacja bezporednich form programowych w bibliotece gminnej, zaplanowanie i organizacja form zdalnych w bibliotece gminnej, wykonanie projektu wsppracy rodowiskowej biblioteki. 117

Metody i kryteria oceniania KONWERSATORIUM: czynny udzia w dyskusji. LABORATORIUM/PRACA WASNA: ocenie podlegaj prace zadane do samodzielnego wykonania (100%). Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb.

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Filipczak Magorzata (2008). Wielkie zadania maych bibliotek jak to robi w USA. Biuletyn EBIB, nr 4 [dostp: 15.12.2010]. http://www.ebib.info/2008/95/a. php?filipczak. 2. Flatley Robert; Wyman Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 3. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego (2008). Biblioteki publiczne : opinie, korzystanie, potrzeby: badanie mieszkacw terenw wiejskich i maych miast do 20 tys. mieszkacw [dostp: 15.12.2010]. http://www.frsi.org.pl/ images/Files/mieszkancy%20wsi%20i%20uzytkownicy%20bibliotek.ppt. 4. Godys Aleksandra; Stec Magdalena (2008). Program Biblioteczny raport z bada terenowych w 20 gminach [dostp: 15.12.2010] http://www.frsi.org.pl/ images/Files/02_raport%20z%20bada%C5%84%20terenowych%20w%2020%20 gminach.pdf. 5. Hejda Anna; Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Przestrze dla mieszkacw z inicjatyw [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Przestrzen_dla_ mieszkancow_z_inicjatywa.pdf. 6. Hejda Anna; Szczsny, Piotr; Habis, Alina (2010). Aktywna biblioteka. Multimedia i nowoczesna komunikacja. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Multimedia_i_ nowoczesna_komunikacja.pdf. 7. Komarnicka Karolina; Kozowska, Beata (2010). Aktywna biblioteka. Miejsce promocji kultury. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/ DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_promocji_kultury.pdf. 118

8. Wojciechowski Jacek (2000). Praca z uytkownikiem w bibliotece. Warszawa: Wyd. SBP. Strony WWW bibliotek polskich i zagranicznych 1. Program Rozwoju Bibliotek http://www.biblioteki.org/. 2. Womans Day http://www.ala.org/ala/issuesadvocacy/advocacy/publicawareness/ campaign@yourlibrary/sponsorship/womansdaymagazine/economy.cfm. 3. The Americans Dream Starts @ Your Library http://www.americandreamtoolkit.org/. 4. Step up to the Play http://www.ala.org/ala/issuesadvocacy/advocacy/ publicawareness/campaign@yourlibrary/sponsorship/stepup/stepup.cfm. 5. Libraries, Literacy and Gaming http://www.librarygamingtoolkit.org/.

119

Tendencje rozwojowe w bibliotekarstwie

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Studenci poznaj paradygmaty wspczesnego bibliotekarstwa na poziomie lokalnym, warunkowane zmianami zachodzcymi w komunikacji publicznej i transmisji informacji oraz przemianami spoecznymi w Polsce i na wiecie. Podstawowe przesanie przedmiotu, to uwiadomienie odbiorcom, e rol biblioteki jest dzi mediacyjny dialog z publicznoci, ktrego przejawem jest rozpowszechnianie treci oraz organizowanie dostpu do komunikatw i treci, scalanie wsplnot i przywracanie wartoci lokalnych. W tym kontekcie celem przedmiotu jest przekazanie studentom umiejtnoci sprawnego posugiwania si dostpn technologi informacyjno-komunikacyjn, a w szczeglnoci umiejtnoci: pomocy uytkownikom w wyszukiwaniu, selekcjonowaniu i ewaluacji informacji dostpnej w Internecie, ksztacenia uytkownika w zakresie podstawowych zasad Information Literacy (zwaszcza w zakresie wartociowania wyszukanych treci), intencjonalnego korzystania z form komunikacji publicznej o zasigu globalnym do realizacji celw lokalnych. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 45. Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 30 godz., laboratorium/ 15 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wspczesna komunikacja publiczna (10 godz.) (wykad).

Zostan w skrcie omwione najbardziej jaskrawe zjawiska wspczesnej komunikacji publicznej, pod wpywem ktrych pozostaj biblioteki publiczne na poziomie gminnym: wspegzystencja komunikacji pimienniczej drukowanej i digitalnej oraz konwergencja, globalizacja i glokalizacja. Dziki takiemu podsumowaniu i usystematyzowaniu zagadnie charakteryzujcych wspczesn komunikacj publiczn, studenci powinni przyj do wiadomoci, e czenie

120

2. Transmisja informacji w XXI wieku (25 godz.).

treci drukowanych i digitalnych, lokalnych i globalnych, a take komunikowanie glokalne to podstawowe zaoenia w dziaalnoci wspczesnych bibliotek gminnych. wykad (10 godz.): zostan omwione nastpujce zagadnienia: wspczesna globalna oferta informacyjna, biblioteki wobec digitalnej oferty informacyjnej (udostpnianie informacji wyselekcjonowanej w obliczu zalewu danych nie poddawanych ocenie jakoci oraz bezpatnej w obliczu komercjalizacji informacji), tworzenie informacyjnych systemw bibliotecznych, przysposobienie Information Literacy koncepcje oglne, nowe technologie komunikacyjne bezprzewodowe, nanotechnologie, laboratorium (15 godz.): studenci bd mieli okazj spojrzenia na zasoby globalnej biblioteki cyfrowej z perspektywy pracownika biblioteki gminnej. Ocenie zostanie poddana przydatno: zasobw (w tym pod ktem Everyday Life Information Seeking), narzdzi komunikacji sieciowej w kontekcie zada biblioteki gminnej i potrzeb czonkw grup jej otoczenia spoecznego.

3. Nowe paradygmaty w bibliotekarstwie (10 godz.) (wykad).

Zarwno zmiany komunikacji publicznej i transmisji informacji, jak te przemiany spoeczne w Polsce i na wiecie oraz potrzeba scalania wsplnot i przywracania wartoci lokalnych powoduj pojawianie si nowych paradygmatw w bibliotekarstwie. Systematyzacja tych paradygmatw ujawni zmieniajc si rol spoeczn bibliotek publicznych i uzasadni pomylne perspektywy bibliotekarstwa w przyszoci, pomimo prognoz zapaci obiegu pimiennictwa. Tematyka wykadu bdzie dotyczy nastpujcych paradygmatw, rl, celw i zada bibliotek gminnych: mediacja organizacja dostpu, oferta multikomunikacyjna: hybrydalny charakter, rozwj programw ponadusugowych, ogniwo systemu informacji, lokalne ogniwo spoeczestwa informacyjnego, megabiblioteki, bibliotekarz dyurny bibliotekarz dziedzinowy, zawd bibliotekarz gminny.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: wpyw najbardziej doniosych zjawisk wspczesnej komunikacji publicznej na rozumienie misji i zada biblioteki, rola bibliotek mediatorw w transmisji informacji w XXI w., nowe paradygmaty bibliotekarstwa. Opanowane umiejtnoci: intencjonalne korzystanie z form komunikacji publicznej o zasigu globalnym do realizacji celw lokalnych, pomoc uytkownikom w wyszukiwaniu selekcjonowaniu i ewaluacji informacji dostpnej w Internecie, ksztacenie uytkownika w zakresie podstawowych zasad Information Literacy (zwaszcza w zakresie wartociowania wyszukanych treci), uzasadnienie niekwestionowanej roli mediacyjnej bibliotek gminnych w rodowiskach lokalnych w kontekcie przemian spoecznych, zmian w komunikacji publicznej i transmisji informacji. 121

Metody i kryteria oceniania Warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z kadej formy zaj realizowanych w ramach przedmiotu. EGZAMIN obejmuje treci omawiane na wykadzie i konwersatorium, sprawdza te umiejtno przeoenia treci teoretycznych na praktyk. LABORATORIUM: obecno na zajciach. wiczenia oceniane w nastpujcej skali (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb. Sposb zaliczenia Egzamin ustny. Warunkiem przystpienia do egzaminu jest uzyskanie zaliczenia wszystkich czci przedmiotu: wykad, laboratorium. Literatura Wykad 1. Babik, Wiesaw red.; Piertuch-Reizes, Diana red.; midrodzki, Zbigniew red. (2006). Informacja naukowa. Warszawa: Wyd. SBP. 2. Biblioteki szkolne. Wytyczne IFLA-UNESCO. Warszawa: Wyd. SBP, 2003. 3. Boon, Belinda (2007). A Helping Hand: The Importance in the Professional Development of Female Library Directors Working in Small Texas Communities. Rural Libraries, vol. 27 (2), p. 7-18, 12p. 4. Borkowski, Igor; Wony, Aleksander (2007). W wiecie komunikacji zdegradowanej. Wrocaw: Wyd. UWr. 5. Boryczko, Boena red. (2009). E-learning wyzwaniem dla bibliotek. Warszawa: Wyd. SBP. 6. Dewey, John (1972). Demokracja i spoeczestwo, Krakw-Gdask. 7. Dobek-Ostrowska, Beata (1993). Wprowadzenie do zagadnie komunikacji spoecznej. Wrocaw. 8. Domaska, Katarzyna (2009). Bibliotekarz. Uniwersalno i innowacyjno profesji. Bydgoszcz: Wyd. UKW. 9. Drzewiecki, Marcin (2008). Udzia bibliotek publicznych w rozwoju spoecznym Bibliotekarz, nr 10, s. 7-14. 10. Franke, Jerzy red.; Woniak-Kasperek, Jadwiga red. (2007). Biblioteki cyfrowe. Warszawa: Wyd. SBP. 122

11. Gboy, Zdzisaw red.; Tomaszczyk, Jacek red. (2008). Kodeksy etyki bibliotekarskiej w wiecie. Warszawa: Wyd. SBP. 12. Goban-Klas, Tomasz (1978). Komunikowanie masowe, Krakw 13. Grska, Elbieta (2009). Nowe technologie w bibliotekach publicznych. Warszawa: Wyd. SBP. 14. Haines, Rebecca; Calvert, Philip J. (2009). Is isolation a problem? Issues faced by rural libraries and rural library staff in South Australia. Australian Library Journal, vol. 58 (4), p. 400-415, 16p. 15. Ippoldt, Lidia red.; Kostka, Halina red.; Pietrzkiewicz, Iwona red. (2009). Biblioteka szkolna. Tendencje rozwoju. Krakw: Wyd. UP. 16. Jacher, Wadysaw (2007). Cyberprzestrze a wizi spoeczne. [W:] Spoeczestwo informacyjne. Dbrowa Grnicza, s. 13-22. 17. Janczewska-Somko, Katarzyna red. ; Kozowska, Magorzata red. (2008). Fonoteka wczoraj, dzi i jutro. Warszawa: Wyd. SBP. 18. Jazdon, Artur red.; Chachlikowaka, Aldona red. (2002). Stan i potrzeby polskich bibliotek uczelnianych. Pozna: Bibl. UAM. 19. Komitet Prognoz Polska 2000 Plus przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk (2004). Polska w obliczu wyzwa przyszoci w wietle studiw Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus Polskiej Akademii Nauk. Warszawa: PAN. 20. Konieczko, Anna (2006). Bibliotekarz gwarantem sukcesu biblioteki. Biuletyn EBIB nr 10, [dostp: 15.12.2010]. http://www.ebib.info/2006/80/a.php?konieczko. 21. Lubaszewski, Wiesaw red. (2007). Komputer-czowiek-prawo. Krakw: Wyd. UJ 22. McLuchan, Marshall (2001). Wybr tekstw. Pozna. 23. Nowicki, Janusz red. (2003). Zawd bibliotekarza dzi i jutro: materiay z oglnopolskiej konferencji Naczw 18-20 wrzenia 2003. Warszawa. 24. Ong Walter J. (1992). Oralno pimienno. Sowo poddane technologii, Lublin 25. Pisarek, Walery (1975). Wiedza o komunikowaniu. Nazwa i zakres, Przekazy i Opinie, nr 1. 26. Robinson, Leith. (2009). Convergence: rural libraries lead the way inCite, vol. 30 (12), p. 11-12, 2p. 27. Sadowska, Jadwiga red. (2008). Przyszo bibliotek w Polsce. Warszawa: Wyd. SBP. 28. Spalding Edgerly, Mary; Beaulieu, D. Michele (2007). Leadership Opportunities for Rural Library Staff [dostp: 15.12.2010] http://www.webjunction. org/arsl-clarionpubs/-/articles/content/451907?_OCLC_ARTICLES_ getContentFromWJ=true. 29. Wojciechowski, Jacek (2002). Idee i rzeczywisto. Bibliotekarstwo pragmatyczne. Warszawa: Wyd. SBP. 30. Wojciechowski, Jacek (2003). Bibliotekarstwo: zawd czy zatrudnienie. [W:] Zawd bibliotekarza dzi i jutro: materiay z oglnopolskiej konferencji Naczw 18-20 wrzenia 2003. Red. Janusz Nowicki. Warszawa: SBP, s. 29-47. 31. Wojciechowski, Jacek (2006). Biblioteczna warto naddana. Krakw: Wyd. UJ. 32. Wojciechowski, Jacek (2010). Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa: Wyd. SBP. 123

33. Zybert, Elbieta, Barbara (2010). Udzia bibliotek publicznych w dziaaniach na rzecz budowy spoeczestwa informacyjnego. Refleksje z midzynarodowych kongresw IFLA. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod. red. Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego, Michaa Zajca. Warszawa, s. 33-53. 34. migrodzki, Zbigniew red. (1998). Bibliotekarstwo. Wwa: Wyd. SBP. Laboratorium 1. Basili, Carla (2008). Information Literacy at the crossroad of Education and Information Policies in Europe. Rome. 2. Batorowska, Hanna (2009). Kultura informacyjna w perspektywie zmian w edukacji. Warszawa: Wyd. SBP. 3. Borgman, Christine (2003). From Gutenberg to the global information infrastructure: access to information in the networked world. Cambridge. 4. Gawrysiak, Piotr (2008). Cyfrowa rewolucja: rozwj cywilizacji informacyjnej. Warszawa: PWN. 5. Gawrysiak, Piotr (2008). Wolna informacja, wolna kultura. [W:] Katarzyna Materska, Ewa Chuchro, Barbara Sosiska-Kalata red. Organizowanie rodowiska informacji i wiedzy. Warszawa: SPB, s. 59-70. 6. Gralska, Magorzata (2007). Rewolucja Gutenberga przeom cyfrowy. Prba porwnania [dostp: 15.12.2010] http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/ mat17/goralska.php. 7. Hejda Anna; Szczsny, Piotr; Habis, Alina (2010). Aktywna biblioteka. Multimedia i nowoczesna komunikacja. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Multimedia_i_ nowoczesna_komunikacja.pdf. 8. Nahotko, Marek (2010). Komunikacja naukowa w rodowisku cyfrowym. Warszawa: SBP.

124

Usugi w bibliotece miejskiej i gminnej

dr Magorzata Jaskowska
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest przekazanie studentom wiedzy niezbdnej do samodzielnego zorganizowania lub zreorganizowania systemu usug informacyjnych w bibliotece gminnej. Proces taki powinien obejmowa kilka etapw zaczynajcych si i koczcych badaniami. Na pocztku pracy s to badania sondaowe potrzeb informacyjnych spoecznoci lokalnej korzystajcej lub potencjalnie mogcej korzysta z oferty bibliotecznej. Badania koczce realizacj zadania dotycz efektywnoci i pozwalaj na podsumowanie, ocen oraz popraw przeprowadzonych dziaa. Zgodnie z aktualnym paradygmatem now formu bibliotecznej mediacji, rol bibliotek jest organizowanie dostpu do komunikatw i treci. Dotyczy to zarwno sprawnego posugiwania si zawartoci dostpn zdalnie, jak tworzenia wasnych rde informacji. Studenci powinni zatem w wyniku tych zaj umie samodzielnie: zaplanowa i zrealizowa badania sondaowe w celu doboru odpowiednich form usug, stale monitorowa potrzeby informacyjne uytkownikw, w odpowiedzi na wyniki bada zaprojektowa i zorganizowa usugi informacyjne w bibliotece stopnia gminnego lub zreorganizowa je zgodnie z rozwojem technologii informacyjnej i komunikacyjnej oraz postpowymi tendencjami w bibliotekarstwie. Forma zaj Suma godzin dla przedmiotu: 30. Przedmiot realizowany jest w formie: konwersatorium/ 4 godz., laboratorium/ 26 godz.

Peny opis przedmiotu Zakres tematyczny przedmiotu 1. Organizacja usug informacyjnych (4 godz.) (konwersatorium).

Zostan omwione przykady organizacji usug informacyjnych w bibliotekach zagranicznych rnych, rodzaje usug stosowane w praktyce polskiej i proponowane w regulaminach bibliotecznych, typologia usug w podziale ze wzgldu na: uytkownika indywidualnego

125

2. Potrzeby uytkownikw bibliotek wiejskich (2 godz.) (laboratorium).

i zbiorowego; usugi bezporednie i on-line, rodzaje rde stosowanych w realizacji potrzeb informacyjnych (katalogowe, bibliograficzne, faktograficzne). Ustalenie form usug na podstawie bada sondaowych, projekt bada sondaowych, dobr techniki sondau: warunek reprezentatywnoci, istota ankiety, opracowanie wynikw i relatywizacji. Doradztwo informacyjne, organizacja wolnego dostpu do zasobu bibliotecznego i informacyjnego, kontakt z ekspertami dziedzinowymi, rozpoznanie oferty internetowej. Organizacja dostpu do zasobw sieciowych: serwisy tematyczne, biblioteki wirtualne, informatoria, blogi tematyczne.

3. Funkcje bibliotekarza dyurnego (2 godz.) (laboratorium).

4. Organizacja usug informacyjnych. Usugi bezporednie, usugi na dystans (18 godz.) (laboratorium).
Organizacja udostpniania w bibliotece: elektroniczna ewidencja i zamawianie; zastosowanie systemu ochrony i identyfikacji ksigozbioru RFID (Radio Frequency IDentification); strefa czytelnika, bibliotekarza, bezpieczestwa; stanowiska informacyjne w wypoyczalni i czytelniach. Elektroniczne dostarczanie dokumentw: charakterystyka systemw edd (ADONIS, ARIEL, EDIL, JASON, SUBITO). Dostp do zasobw wolnych, licencjowanych i multimedialnych: charakterystyka wydawnictw elektronicznych EBSCO, Elsevier, Thomson Reuters oferty baz tekstowych i bibliograficznych dla bibliotek publicznych. Dostp do wolnych zasobw bibliotek publicznych: portale (New York Public Library, Toronto Public Library, Library Journal). Information Literacy: zastosowanie e-learningu i technologii

5. Wydawnictwa informacyjne w promocji usug bibliotecznych (2 godz.) (laboratorium).

Second Life. Opracowanie przewodnika do realizacji przysposobienia bibliotecznego lub nformacyjnego w celu ksztacenia umiejtnoci z zakresu wiedzy z dziedzin wykazanych w badaniach sondaowych.

6. Badanie efektywnoci (2 godz.) (laboratorium). Oczekiwane efekty uczenia si

Informacja ekspresowa zawierajca spisy treci biecych numerw czasopism, adresowana, przeznaczona dla okrelonej grupy odbiorcw. Przegldy bibliograficzno-adnotowane, biuletyny informacyjne. Metodyka opracowania zestawienia tematycznego dla uytkownikw indywidualnych z zastosowaniem programw i informatycznych zarzdzania informacj RefWorks i EndNote.

Osignita wiedza: strategie i metody realizacji usug z zastosowaniem form tradycyjnych i technologii informacyjnej, koncepcje ksztacenia umiejtnoci wyszukiwania w zasobach bibliotecznych i internetowych, czynniki wpywajce na potrzeby informacyjne uytkownikw czonkw rnych grup spoecznych.

126

Opanowane umiejtnoci: zaprojektowanie i organizacja usug informacyjnych w bibliotece stopnia gminnego, nastawienie innowacyjne zwizane z rozwojem technologii informacyjnej i komunikacyjnej oraz postpowymi tendencjami w bibliotekarstwie, zaplanowanie i zrealizowanie bada sondaowych w celu doboru odpowiednich form usug, postpowanie profesjonalnie w odpowiedzi na oczekiwania zgoszone przez uytkownikw. Metody i kryteria oceniania KONWERSATORIUM: obecno na zajciach i uczestnictwo w dyskusji. LABORATORIUM: ocenie podlegaj projekty badania potrzeb uytkownikw i badania efektywnoci (40%), projekt organizacji usug (30%), projekty wasnych rde informacji (30%). Obowizuje nastpujca skala ocen (1-100 pkt): 0-50 pkt. ocena ndst, 51-60 pkt. ocena dst, 61-70 pkt. ocena + dst, 71-80 pkt. ocena db, 81-90 pkt. ocena + db, 91-100 pkt. ocena bdb. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Konwersatorium 1. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego (2008). Biblioteki publiczne: opinie, korzystanie, potrzeby: badanie mieszkacw terenw wiejskich i maych miast do 20 tys. mieszkacw. [Dostp: 15.12.2010]. http://www.frsi.org.pl/ images/Files/mieszkancy%20wsi%20i%20uzytkownicy%20bibliotek.ppt. 2. Komarnicka, Karolina (2010). Aktywna biblioteka. Wiedza na wycignicie rki. atwy dostp do zbiorw bibliotecznych. [Dostp: 15.12.2010] http://www. biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/ Wiedza_na_wyciagniecie_reki.pdf. 3. Przybyszewski, Witold (1996). Obsuga biblioteczna mieszkacw wsi w wietle statystyki bibliotecznej. [W:] Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje. Red. Mieczysaw Szyszko. Warszawa, s. 92-102.

127

Laboratorium 1. (2010). The 10 public library partnership projects chosen for the Future Libraries Programme. Library & Information Update, vol. 9 (8), p.11-11. 2. Bunch, Allan (1982). Community information services to rural areas. In: Bunch, Allan, Community information services. London: Clive Bingley, p. 99-121. 3. E-learning wyzwaniem dla bibliotek. Materiay z oglnopolskiej konferencji. Elblg 23-24 wrzenia 2009 r. (2009). Warszawa: Wyd. SBP, ss. 165. 4. Evaluation of digital libraries. Ed. G. Tsakonas, Ch.Papatheodorou (2009). Oxford: Chandos Publishing, pp. 275. 5. Fedorowicz, Magorzata (2010). Czowiek niepenosprawny w bibliotece publicznej. Toru: Wydaw. Nauk., ss. 345. 6. Flatley, Robert; Wyman, Andrea (2009). Changes in Rural Libraries and Librarianship: A Comparative Survey. Public Library Quarterly, vol. 28 (1), p. 24-39, 16p. 7. Gowacka, Ewa (2004). Przegld wskanikw efektywnoci bibliotek wedug normy ISO 11620. W: Gowacka, Ewa (red.) Biblioteki wobec nowych zada. Toru: Wydaw. UMK, s. 157-167. 8. Hejda Anna; Szczsny, Piotr; Habis, Alina (2010). Aktywna biblioteka. Multimedia i nowoczesna komunikacja. [dostp: 15.12.2010] http://www.biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Multimedia_i_ nowoczesna_komunikacja.pdf. 9. Huczek, Marian (2006). Efektywno dziaalnoci biblioteki publicznej. Studia Bibliologiczne, T. 16, s. 57-68. 10. Janiszewska, Kamila (2003). Elektroniczne dostarczanie dokumentw: nowy kierunek wspczesnego bibliotekarstwa. Warszawa: Wyd. SBP, ss. 119. 11. Kay Casselll, Ann (2009). Reference information services in the 21st century: an introduction. London: Facet Publishing, pp. 461. 12. Maison, Dominika (2010). Jakociowe metody bada marketingowych. Jak zrozumie konsumenta. Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, ss. 285. 13. Marzec, Dorota (red.). Biblioteka, wspczesno, marketing. Lublin, ss.71. 14. Shivalingappa, Anupama; Tadasad, P. G.. (2009). Use of gram Panchayat libraries in Gulbarga district: a study. SRELS Journal of Information Management, vol. 46 (1), p. 87-94, 8p. 15. Sobczyk, Mieczysaw (2000). Hipotezy statystyczne, zagadnienia minimalnej liczebnoci prby. [W:] Statystyka. Wyd. 3 zm. Warszawa: Wyd. PWN, s. 132-157. 16. Standerfer, Amanda E. (2006). Reference Services in Rural Libraries. Reference Librarian 2006, Vol. 45 (3), p. 137-149, 13p. 17. Umbach, Judith M. (2009). Planning to RISE. Feliciter Vol. 55 (5), p. 189-189, 1p. 18. Wojciechowski, Jacek (2000). Praca z uytkownikiem w bibliotece. Warszawa: Wyd. SBP.

128

Biblioteka publiczna stopnia gminnego w rodowisku lokalnym (seminarium magisterskie)

dr Magorzata Jaskowska

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Jagielloski

Skrcony opis przedmiotu Celem seminarium jest opracowanie oraz zredagowanie tekstu pracy magisterskiej z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa o tematyce: biblioteka publiczna stopnia gminnego. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie seminarium/ 120 godz. Peny opis przedmiotu 1. Metodologia postpowania naukowego i badawczego. 2. Stay dobr literatury przedmiotu. 3. Dokadne poznanie i dogbne zrozumienie wybranych przez studenta zagadnie z zakresu organizacji pracy biblioteki stopnia gminnego. Praca magisterska musi by wynikiem nie tylko analizy pimiennictwa, ale take bada empirycznych przeprowadzonych przez magistranta w bibliotece stopnia gminnego. Tematem bada empirycznych bdzie zaprojektowane przez studenta (i jeli to moliwe wdroone) w bibliotece pojedyncze dziaanie w ramach programu biblioteki w odniesieniu do jej uytkownikw. Zadaniem studenta jest wykazanie stopnia efektywnoci takiego dziaania, wpywu zmiennych zalenych, wyznaczenie czynnikw, ktre przyczyniy si do jego sukcesu i tych, ktre przy kolejnych realizacjach mogyby podnie jego skutek. Badanie musi by przeprowadzone zgodnie z metodologi przewidujc kolejne kroki: analiza potrzeb (badanie sondaowe) wybr zadania przygotowanie scenariusza dziaa wykonanie dziaa badania efektywnoci analiza SWOT silnych i sabych stron projektu. Prace magisterskie staj si w ten sposb take rdem informacji o efektywnoci rnego rodzaju dziaa przeprowadzanych we wspczesnych bibliotekach gminnych. Oczekiwane efekty uczenia si Celem seminarium jest opracowanie oraz zredagowanie tekstu pracy magisterskiej z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.

129

W efekcie zaj student powinien zna (wiedza): problematyk (stan wiedzy) w zakresie wybranych zagadnie szczegowych zwizanych z dziedzin studiw, metodologi postpowania naukowego i badawczego, metody, techniki i narzdzia bada bibliologii, bibliotekoznawstwa, nauki o informacji i dziedzin pokrewnych, podstawowe zasady etyczne obowizujce w pracy badawczej. W efekcie zaj student powinien umie (kompetencje i umiejtnoci): poprawnie analizowa i ocenia pimiennictwo naukowe, wykorzysta wiedz i zdolno rozumienia dziedziny studiw do samodzielnego formuowania, rozwizywania oraz eksplikowania (eksplikacja pisemna) problemu badawczego z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, samodzielnie zaplanowa i zrealizowa badania; sprawnie posugiwa si nowoczesnym warsztatem badawczym informacji naukowej, bibliotekoznawstwa i dziedzin pokrewnych, samodzielnie opracowa i zaprezentowa wyniki bada oraz sformuowa wnioski, samodzielnie okreli dalsze kierunki bada, samodzielnie zredagowa tekst pracy magisterskiej. W efekcie zaj student powinien doceni (postawy i wartoci): warto samodzielnej pracy badawczej i naukowej, znaczenie samodzielnego, permanentnego poszerzania wiedzy i umiejtnoci z zakresu dziedziny studiw i dziedzin pokrewnych, mie wiadomo odpowiedzialnoci za rzetelne i zgodne z metodologi postpowania naukowego i badawczego prowadzenie bada.

Metody i kryteria oceniania Oceny semestralne wedug stopnia i jakoci wykonania sukcesywnych zada. Ocena kocowa rozprawy. Egzamin magisterski. Obowizuje nastpujca skala ocen (1100 pkt): 5160 pkt. ocena dst, 6170 pkt. ocena + dst, 7180 pkt. ocena db, 8190 pkt. ocena + db, 91100 pkt. ocena bdb. Sposb zaliczenia Ocena kocowa rozprawy. Egzamin magisterski. Literatura Literatura przedmiotu wybr indywidualny w konsultacji z prowadzcym seminarium. 130

Instrukcje 1. Instrukcja Instytutu INiB UJ: prace magisterskie. Dostpna w World Wide Web: http://skryba.inib.uj.edu.pl/instrukcje_regulaminy/mgr_instr.pdf Poradniki metodyczne oglne (wybr) 1. Gambarelli Gianfranco, ucki Zbigniew: Jak przygotowa prac dyplomow lub doktorsk. Wybr tematu, pisanie, prezentowanie, publikowanie [wyd. 3]. Krakw: Universitas 1998. 2. Gierz Wiesawa: Jak pisa prac licencjack: poradnik metodyczny. Gdask: WSTiH 2001. 3. Godziszewski Jerzy: Oglne zasady pisania, recenzowania i obrony prac dyplomowych. Zielona Gra 1987. 4. Guziuk Marta: Podstawy metodologiczne prac promocyjnych: nauki spoecznopedagogiczne. Warszawa: Fundacja Studiw i Bada Edukacyjnych 2005. 5. Kuhn Thomas Samuel: Dwa bieguny: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych. Warszawa: Pastwowy Instytut Wydawniczy 1985. 6. Kwaniewska Krystyna: Jak pisa prace dyplomowe (wskazwki praktyczne). Bydgoszcz: Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoy Wyszej 2005. 7. Lindsay David: Dobre rady dla piszcych teksty naukowe. Wrocaw: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej 1995. 8. Makiewicz Jolanta: Jak pisa teksty naukowe?. Gdask: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego 1995. 9. Myniec Waleria, Ufnalska Sylwia: Scientific Communication, czyli jak pisa prace uniwersyteckie. 2003. 10. Oliver Paul: Jak pisa prace uniwersyteckie: poradnik dla studentw. Krakw: Wydawnictwo Literackie 1999. 11. Ozorowski Mieczysaw: Przewodnik pisania pracy naukowej. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej 1997. 12. Pabian Arnold: Pisanie i redagowanie prac dyplomowych. Czstochowa: Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej 1997. 13. Pieter Jzef: Oglna metodologia pracy naukowej. Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoliskich 1967. 14. Pioterek Pawe, Zieleniecka Barbara: Technika pisania prac dyplomowych. Pozna: Wydawnictwo Wyszej Szkoy Bankowej 2004. 15. Puo Andrzej: Prace magisterskie i licencjackie. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis 2003. 16. Roszczypaa Jan: Metodyka przygotowania prac licencjackich i magisterskich. Warszawa: Wysza Szkoa Ekonomiczna 2003. 17. Satachowiak Zenon: Metodyka i metodologia pisania prac kwalifikacyjnych: licencjackich, magisterskich i podyplomowych. Warszawa: AON 2001. 18. Sobi Henryk: Wskazwki techniczne dla piszcych prace dyplomowe i magisterskie. Wrocaw: Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 1990. 19. Stoczewska Barbara: Jak pisa prac licencjack lub magistersk: poradnik dla studentw. Krakw: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne Oficyna Wydawnicza AFM 2006. 131

20. Szmigielska Teresa: Poradnik dla piszcego prac dyplomow. Warszawa: Wydawnictwo WSEiI 2005. 21. Wojciechowski Tadeusz: Jak pisa prace dyplomowe licencjackie i magisterskie: poradnik. Warszawa: Wydawnictwo WSZiM 1998. 22. Wojcik Krystyna: Pisz akademick prac promocyjn licencjack, magistersk, doktorsk. Warszawa: Placet 2005. Poradniki metodyczne pisania prac z zakresu lis 1. Crawford W.: First Have Something to Say: Writing for the Library Profession. Chicago: ALA 2003. 2. Gordon R.: The Librarians Guide to Writing for Publication. Lanham, Md: Scarecrow 2004. 3. Hinchliffe L., Dorner J.: How to get published in LIS Journals: A Practical Guide. San Diego: Elsevier 2003. Dostpne w World Wide Web: www.elsevier.com/ framework_librarians/LibraryConnect/lcpamphlet2.pdf. [Odczyt: 20.09.2010] 4. Nicholson Scott: Writing your First Scholarly Article: A Guide for Budding Authors in Librarianship. Information Technology and Libararies 2006, Vol. 25 (2), p. 108-111. Dostpne w World Wide Web: http://www.bibliomining.com/ nicholson/firstarticle.htm. [Odczyt: 20.09.2010]. Metoda analizy pimiennictwa/Pisanie artykuw przegldowych 1. Duraj-Nowakowa Krystyna: Studiowanie literatury przedmiotu. Krakw: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 2002. 2. Lindsay David: Artyku przegldowy. [W:] Dobre rady dla piszcych teksty naukowe. Wrocaw: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej 1995, s. 73-78. 3. Marciszewski Witold: Metody analizy tekstu naukowego. Warszawa: PWN 1981. 4. Dubiel P.: Metoda analizy zawartoci prasy. [W:] Metody i techniki badawcze prasoznawstwa. Warszawa 1986. Ocena prac naukowych 1. Pelc Jerzy: Krytyka i krytycyzm w nauce. [W:] Krytyka i krytycyzm w nauce. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej 1998. 2. Salmonowicz Stanisaw: O rzemiole recenzenta: studia z warsztatu historyka. Warszawa: IH PAN 1999.

132

Biblioteka w spoecznoci lokalnej

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis cieki Studia drugiego stopnia kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo przewidziane s dla osb zamierzajcych bd pracujcych w bibliotekach albo dla osb, ktrych zawodowe przygotowanie wymaga szeregu umiejtnoci nalecych do sfery dziedzin pokrewnych: wiedzy o kulturze, elementarnych zagadnie informatyki, przygotowania edytorskiego, sprawnoci komunikacyjnej z uyciem rodkw teleinformatycznych, podstaw wiedzy o marketingu i innych. Absolwent koczcy studia drugiego stopnia ma wiele moliwoci na rynku pracy i powinna by brana pod uwag przy planowaniu specjalizacji. Kady z orodkw ksztaccych studentw, stosujc si do prawnie uregulowanych standardw ksztacenia, moe tak ukierunkowa merytoryczn oraz pragmatyczn warstw programu, aby dydaktyczne cele zostay dostosowane do potrzeb rynku pracy. Taki cel przywieca zespoowi czonkw Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego Oddziaowi w Warszawie, gdy wspdziaajc z Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego przystpi do udziau w Programie Rozwoju Bibliotek. W efekcie powsta projekt zatytuowany Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Przy okazji pracy nad projektem przeprowadzona analiza sytuacji w bibliotekach funkcjonujcych w rodowisku wiejskim oraz w maych miasteczkach wykazaa, e istniej wielkie potrzeby zwrcenia naleytej uwagi na wyposaenie bibliotekarzy w odpowiedni zasb wiedzy oraz umiejtnoci. Na tej podstawie ustalono, e najlepszym rozwizaniem jest takie uformowanie treci programowych, aby koczcy studia absolwent mg podj obowizki w bibliotekach gminnych, realizowa je w szerszym zakresie, ni to dzieje si w przypadku bibliotekarzy w placwkach zlokalizowanych w duych miastach, gdzie biblioteki skupiaj wieloosobowe gremium specjalistw bibliotekoznawstwa. Absolwent powinien zatem by przygotowany do radzenia sobie nie tylko z zadaniami tradycyjnie okrelanymi jako przynalene do procesw bibliotecznych, ale sta si czonkiem lokalnej spoecznoci, reagujcym na potrzeby mieszkacw wszystkich grup wiekowych, zawodowych, kulturowych i spoecznych. Z zakresu realnych potrzeb wywodzi si lista zada uznanych za priorytetowe: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, funkcjonalny dostp do zbiorw, uatwienie dostpu do informacji lokalnej, informatyka dla grup wykluczonych, 133

wsparcie dla samoorganizacji spoecznej, korzystanie z usug e-administracji, sprawno w wiadczeniu usug w dostpie do informacji multimedialnej. Wymienione ideowe i pragmatyczne cele stay si podstaw do zespoowego przygotowania programu specjalizacji Biblioteka w spoecznoci lokalnej. Sposb organizacji treci ksztacenia, zwaszcza rozkad zaj w poszczeglnych semestrach, a take wymiar godzinowy przedmiotw ksztacenia, typ ocen stosowanych w procesie dydaktycznym, zostay dostosowane do ju realizowanych innych, rwnolegych specjalizacji. Uwzgldniono te system punktacji ECTS. Przede wszystkim jednak niezbdne byo takie zestawienie programu specjalizacji, aby uzupeni wiedz zdobywan w ramach przedmiotw podstawowych oraz kierunkowych, przewidzianych dla wszystkich specjalizacji. Specjalizacja obejmuje 12 przedmiotw. Nie koncentruj si one wycznie na sprawach tradycyjnego bibliotekarstwa, ale zmierzaj do wyposaenia studiujcych w podstawy wiedzy o publicznym bibliotekarstwie wiatowym, aby dostarczy wzorcw. Szereg przedmiotw uczy kontaktu ze spoeczestwem, organizowania wasnego warsztatu niezbdnego dla kreatywnego pracownika biblioteki, ktry bdzie umia przeksztaci t placwk w nowoczesne centrum kultury i informacji dla spoecznoci lokalnej. Program obejmuje nastpujce przedmioty: 1. Bibliotekarstwo publiczne za granic. 2. Biblioteka centrum kulturalnym regionu. 3. Dziaalno usugowa bibliotek gminnych. 4. Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach. 5. Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey. 6. Obsuga biblioteczna mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych. 7. Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym. 8. Informacja publiczna (e-government). 9. rda informacji dla regionu. 10. Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych. 11. Internetowe zasoby informacji dla bibliotek. 12. Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek. Treci przedmiotw zostay opisane w sylabusach. Tam te zestawiono odpowiedni, aktualn list lektur. Profil absolwenta realizujcego ciek Absolwent powinien uzyska aktualn wiedz o zasadach organizowania i funkcjonowania placwek w rodowisku gmin wiejskich, miejsko-wiejskich i maych miast. Zyska wiedz o rodzaju potrzeb i oczekiwa klientw w bibliotekarstwie publicznym w Polsce i zagranic: w krajach Unii Europejskiej oraz w wybranych krajach na wiecie. Podczas rnorodnych form zaj student pozna najnowsze 134

kierunki prac powiconych rozpoznawaniu oczekiwa uytkownikw bibliotek oraz dziaa na rzecz klientw, typowe dla bibliotekarstwa, ale te nowoczesne, wane zwaszcza dla maych spoecznoci lokalnych. Student przygotowywany jest rwnie do prac nad wdroeniem nowatorskich form usug dla spoecznoci lokalnych, zaznajamiany z zasadami organizowania audytw dotyczcych oferty usug na rzecz wszystkich czonkw spoecznoci lokalnych: jej rzeczywistych, potencjalnych i inspirowanych potrzeb. Absolwent zdobywa wiedz, jak zorganizowa oraz promowa bibliotek jako centrum informacji, kultury i rozrywki w regionie, jak ksztatowa wspprac biblioteki z lokalnymi wadzami, urzdami, instytucjami kulturalnymi, religijnymi i spoecznymi, wspiera proces awansu spoecznego, przeciwdziaa wykluczeniu osb niepenosprawnych, starszych, chorych, wspomaga osoby uczce si i podnoszce swoje kwalifikacje. Do umiejtnoci, jakie przewidziano w toku ksztacenia, nale: ugruntowane czynnoci bibliotekarskie (komputerowe katalogowanie i klasyfikowanie zbiorw, tworzenie stron WWW biblioteki, konserwowanie zbiorw bibliotecznych, tworzenie i poszukiwanie rde informacji z rnych dziedzin wiedzy oraz kultury literackiej, muzycznej, plastycznej), ugruntowanie zachowania w animacji ycia kulturalnego (organizowanie wycieczek do instytucji kulturalnych, kursw dydaktycznych, spotka z twrcami kultury i sztuki), umiejtno stosowania wiedzy z zakresu marketingu, promocji i public relations w rodowisku lokalnym, umiejtnoci komunikacyjne za porednictwem prasy, radia, telewizji, Internetu, a take z uwzgldnieniem specyficznych cech kontaktu z przedstawicielami rnych rodowisk, umiejtno stosowania obowizujcych przepisw prawa autorskiego, finansowego, standardw i norm bibliotecznych oraz etycznych, umiejtno pracy pedagogicznej oraz wychowawczej oraz wsppracy w tym zakresie z nauczycielami, pracownikami placwek pomocy spoecznej, administracj terenow, dziaaczami spoecznymi, umiejtno podjcia prac badawczych w celu rozpoznania potrzebnych klientom usug bibliotecznych w maych spoecznociach lokalnych. Absolwent powinien umie ledzi osignicia w bibliotekarstwie polskim, ale take najnowsze, efektywne i sprawdzone inicjatywy bibliotekarskie w krajach Unii Europejskiej i wybranych krajach na wiecie, zwaszcza w Stanach Zjednoczonych. Bdzie umia zorganizowa nowoczesn bibliotek (utworzy katalog online, ze strony WWW biblioteki zapewni dostp do specjalistycznych baz danych), urzdzi wygodn czytelni, miejsce przyjazne dla najszerszych krgw uytkownikw (dzieci i modziey, dorosych, osb przekwalifikowujcych si i szukajcych pracy, uczcych si jzykw obcych, grup etnicznych i mniejszoci narodowych).

135

Formy zaj cieka realizowana bdzie na studiach stacjonarnych w wymiarze 360 godzin, w tym w formie: wykadw/ 105 godz., wicze/ 135 godz., laboratorium/ 120 godz., zaj terenowych/ w ramach wicze, seminarium/ 120 godz. (nie jest wymagany tematyczny zwizek ze specjalizacj). Na studiach niestacjonarnych program obejmuje: wykadw/ 35 godz., wicze/ 45 godz., laboratorium/ 40 godz., zaj terenowych/ w ramach wicze seminarium/ 40 godz. (nie jest wymagany tematyczny zwizek ze specjalizacj). Peny opis cieki Zesp nauczycieli akademickich, ktry opracowa program specjalizacji Biblioteka w spoecznoci lokalnej, wzorowa si na wnioskach z analizy stanu polskiego bibliotekarstwa w maych miejscowociach, ogoszonych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, opublikowanej pod redakcj E. Chuchro, M. Ochmaskiego oraz M. Zajca przez PTB OW (Warszawa, 2010). Prezentacja przedmiotw cieki magisterskiej 1. Bibliotekarstwo publiczne zagranic.

2. Biblioteka centrum kulturalnym regionu.

Tematem wykadu jest ukazanie aktualnego stanu i wizerunku bibliotek publicznych w Unii Europejskiej oraz w wybranych pastwach na wiecie (zwaszcza w USA, Rosji), analiza podstaw prawnych ich organizacji, misji i zasad funkcjonowania na tle uwarunkowa historycznych, a take specyfiki ksztatowania si bibliotekarstwa dla wszystkich w poszczeglnych krajach. Szczeglny akcent pooony zostanie na analiz oferty usug bibliotecznych, ulegajcych cigym modyfikacjom, zgodnie z oczekiwaniami wszystkich czonkw spoecznoci lokalnej. W krgu zainteresowania znajd si zwaszcza formy dziaa nieobecne lub nieczsto dotd spotykane w polskich bibliotekach publicznych (informacja archiwalna, biznesowa, specyficzne formy promocji biblioteki i jej usug dla lokalnych mieszkacw). Przedmiot ma na celu syntez zagadnie, ktrych znajomo jest niezbdna dla organizatora regionalnego centrum kulturalnego w bibliotece gminnej. Tematem wykadu s zasady ksztatowania wizerunku biblioteki publicznej jako placwki wsppracujcej z instytucjami kulturalnymi, spoecznymi i religijnymi regionu, z urzdami oraz lokalnymi wadzami. Biblioteka publiczna stanowi centrum informacyjne bdce rwnie animatorem aktywnoci kulturalnej lokalnego rodowiska.

136

3. Dziaalno usugowa bibliotek gminnych.

Konieczne bdzie wprowadzenie terminologii fachowej, takiej jak: spoeczno lokalna, region, regionalizm (zarys rozwoju idei regionalizmu w Polsce lokalno, pastwoznawstwo i podropisarstwo historyczne, wycieczki naukowe). Biblioteki gminne zostan przedstawione jako element systemu informacji regionalnej w Polsce. W praktycznym aspekcie zostan ukazane moliwoci wsppracy bibliotek gminnych z centrami kultury w gminie oraz z innymi instytucjami, takimi jak urzdy gmin, banki, szkoy, archiwa, muzea, izby pamici itp. Podczas zaj wiczeniowych nacisk zostanie pooony na rozwj i wdroenie idei regionalizmu we wszystkich rodzajach bibliotek funkcjonujcych na obszarach gmin, a mianowicie w bibliotekach szkolnych, publicznych i naukowych. Zajcia maj na celu przedstawienie nowoczesnych form pracy gminnych bibliotek w lokalnym otoczeniu. Std te w treciach programowych pojawiaj si takie zagadnienia, jak: wsppraca regionalna i ponadregionalna bibliotek publicznych; transgraniczne projekty wsppracy bibliotek; cele i zadania bibliotek publicznych oraz szkolnych w spoecznociach wielokulturowych.

4. Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach.

Celem wicze w ramach przedmiotu jest wyposaenie studentw w praktyczne umiejtnoci (w tym take poszukiwania i wprowadzania innowacyjnych rozwiza) w zakresie profilowania oferty usugowej bibliotek gminnych. Przewidziano prac w grupach zadaniowych, trening postaw twrczych, warsztaty, analizy konkretnych sytuacji (tzw. case study), dram i inne metody przygotowania bibliotekarza do pracy z tzw. trudnym czytelnikiem. Nadrzdnym celem jest przekazanie studentom wiedzy o rodzajach usug bibliotecznych, uwzgldniajcych potrzeby maych rodowisk lokalnych w gminach i na wsiach. Ze wzgldu na specyfik pracy w takich orodkach wymagane s bowiem umiejtnoci dostosowania profilu biblioteki do zmiennych potrzeb. Planowanie dziaa winno si odbywa z uwzgldnieniem ewolucji w poziomie ycia ludnoci w konkretnym rodowisku. Przedmiot realizowany jest w formie wykadw. Ich celem jest omwienie zakresu, technik i metod badawczych oraz rde do bada czytelnictwa z perspektywy potrzeb maej spoecznoci lokalnej w warunkach globalnego spoeczestwa informacyjnego. Rozwaane s zagadnienia czytania jako procesu psychofizycznego, technik czytania, wicze stymulujcych czytanie intensywne, metod oceny i kontroli szybkoci czytania oraz stopnia rozumienia czytanego tekstu. Obecna jest rwnie charakterystyka poziomu czytelnictwa w Polsce i na wiecie, w tym wskaniki ilociowe i jakociowe, motywacje czytelnicze, kanon lektur oraz charakterystyka publicznoci pod wzgldem spoeczno-demograficznym. Omawiana jest metodyka pracy z czytelnikiem, zwaszcza z modymi uytkownikami biblioteki, jak i odbiorcami z tzw. grup wykluczonych, a take diagnostyczna, terapeutyczna i rewalidacyjna funkcja biblioteki publicznej i szkolnej na wsi. W ramach wicze przewidziano zajcia wyjazdowe, praktyczne warsztaty wspomagajce propagowanie czytelnictwa wrd dzieci i modziey w konkretnych bibliotekach, zajcia korygujce trudnoci w czytaniu, rozpoznawanie umiejtnoci rozumienia czytanego tekstu, wykorzystanie elektronicznych mediw w pracy z uytkownikiem na wsi i inne natury metodologicznej, uczce badania czytelnictwa.

137

5. Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey.

6. Obsuga biblioteczna mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych.

Treci przedmiotu jest koncepcja ksztacenia z wykorzystaniem nowoczesnych mediw. W trakcie wykadw omwione zostan podstawy programowe wiedzy o mediach na wszystkich szczeblach ksztacenia, typologii mediw, w tym elektronicznych. W zakresie edukacji informacyjnej zwraca si uwag na rol informacji w zaspokajaniu potrzeb poznawczych, emocjonalnych i materialnych, ksztacenie uytkownika i odbiorcy informacji za porednictwem publikacji ksikowych, prasy tradycyjnej i elektronicznej, Internetu, narzdzia kontroli oraz zabezpieczania przed dostpem do informacji szkodliwej i zmanipulowanej, metody oceny wiarygodnoci ronych wspczesnych rde informacji. W trakcie wicze praktycznie poznaj i analizuj czasopisma adresowane do dzieci i modziey, uczestnicz w seansach filmowych adresowanych do modych odbiorcw, w celu poznania zachowa i upodoba, poznaj budow i dziaanie edukacyjnych programw oraz gier komputerowych dla dzieci. Celem jest rwnie konstruowanie scenariuszy zaj dydaktycznych w zakresie edukacji informacyjnej dzieci i modziey. Celem wykadw jest przygotowanie przyszego bibliotekarza do dziaalnoci w regionach wielokulturowych i wieloetnicznych. Studenci poznaj histori, tradycj, kultur, jzyk, problemy spoeczne, polityczne i ekonomiczne mniejszoci narodowych w Polsce. Biblioteka gminna suy podtrzymywaniu i utrwalaniu tosamoci narodowej, etnicznej i wyznaniowej, a take jest instytucj integracji tych grup z reszt spoeczestwa. wiczenia maj na celu poznanie oraz samodzieln budow warsztatu wiedzy o mniejszociach w Polsce: gromadzenie informacji bibliograficznych, zbioru rnych typw dokumentw (dzie leksykograficznych, encyklopedycznych, monograficznych, filmw, prasy, map, statystyk, pamitek kultury materialnej, muzew), ktre wiadcz o dziejach i kulturze grup etnicznych, wyznaniowych. Przygotowuj si do zastosowania odpowiedniej terminologii, klasyfikacji zgromadzonej dokumentacji, przygotowuj scenariusze spotka z reprezentantami wybranych grup. Celem wicze w ramach przedmiotu jest wyposaenie studentw w praktyczne umiejtnoci (w tym take poszukiwanie innowacyjnych rozwiza) w zakresie promowania dziaalnoci bibliotek gminnych. Std proponowane formy zaj dydaktycznych to: praca w grupach zadaniowych, trening postaw twrczych. Podczas wicze wykorzystywane bd materiay, takie jak: ulotki i informatory konkretnych bibliotek gminnych, a take pokazy multimedialne prezentujce przykady dziaa promocyjnych realizowanych m.in. przez biblioteki gminne. Studenci na zaliczenie opracuj materia sucy promowaniu konkretnej biblioteki.

7. Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym.

8. Informacja publiczna (e-government).

Realizacja przedmiotu ma na celu przedstawienie teoretycznych i praktycznych aspektw problematyki zwizanej z informacj publiczn (e-govenment) tak, aby bibliotekarz maej biblioteki gminnej jako niezaleny profesjonalista potrafi budowa oraz realizowa projekty zapewniajce spoecznoci lokalnej dostp do informacji publicznej, jednoczenie utrwalajc i poszerzajc spoecznociow wizj biblioteki gminnej jako miejsca spotka nie tylko dla sigania po ksiki czy pras. W ramach wykadu poczonego z dyskusj oraz prezentacj, studenci poznaj dostpne oraz planowane wspczesne komputerowe

138

9. rda informacji dla regionu.

programy e-administracji, wdraane przez Urzd Skarbowy, Ministerstwo Sprawiedliwoci, Ministerstwo Spraw Wewntrznych, a take przez banki i inne instytucje. Poznaj zasady ochrony danych osobowych w e-administracji. Przedmiot ma form wykadw, ktrych celem przedmiotu jest ukazanie spoecznociowego podejcia do bibliotek gminnych i wskazanie ich istotnej roli w tworzeniu spoeczestwa wiedzy. Biblioteka publiczna jest instytucj informacji dla spoecznoci lokalnych, umoliwiajc zdobycie aktualnej i kompletnej wiedzy o systemie informacji regionalnej, bibliografiach regionalnych i lokalnych oraz specjalistycznych rdach informacji, dostosowanych do potrzeb rodowiska gminy w zakresie edukacji, kultury, zawodw dominujcych w rodowisku wsi. W ramach wicze student analizuje wybrane serwisy regionalne, organizuje dostp do wyspecjalizowanych systemw informacji regionalnej oraz dziedzinowej, powizanych tematycznie ze struktur zawodow i kulturaln rodowiska wsi. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci finansowe bibliotek gminnych w ramach zaj laboratoryjnych w pracowni komputerowej z dostepem do Internetu, konieczne jest wyposaenie przyszych bibliotekarzy w wiedz i umiejtno samodzielnego tworzenia prostych stron WWW z wykorzystaniem bezpatnego, powszechnie dostpnego oprogramowania. Wiedza winna obejmowa oczekiwan przez uytkownikw zawarto treciow witryny, ich potrzeby informacyjne oraz sposoby tworzenia spoecznoci skupionych wok witryny. Umiejtnoci obejmuj praktyczne stosowanie jzyka html, stron graficzn i estetyczn projektu, jego przejrzysto i funkcjonalno, dobr prezentowanych informacji oraz stosowanie technik Biblioteki 2.0. Celem wicze laboratoryjnych w pracowni komputerowej jest opanowanie przez studentw umiejtnoci selekcjonowania rde internetowych na potrzeby uytkownikw biblioteki oraz opanowanie technik efektywnego wyszukiwania informacji w Internecie w celu tworzenia preselekcjonowanych wykazw uytecznych rde internetowych. Powstawanie czytelni internetowych w bibliotekach publicznych wymaga od bibliotekarzy zaakceptowania i przyjcia nowej ich roli przewodnikw po zasobach Internetu. Student uczy si odpowiedniego konstruowania serwisu dla mieszkacw wsi na stronie WWW biblioteki. Uczestnictwo w zajciach laboratoryjnych zapewni studentom zdobycie wiedzy na temat podstaw reperacji i introligatorstwa ksiki. Studenci zdobd wiedz na temat budowy ksiki, materiaoznawstwa, podstawowych narzdzi i urzdze introligatorskich. Poznaj wymagania dotyczce warunkw przechowywania materiaw archiwalnych i bibliotecznych. Powinni nauczy si dobra materiay introligatorskie do realizacji okrelonych zada, wykona opraw prost i zoon, rnego typu okadki (zeszytowe, przylegajce, zakrywajce, czone lamwk, jednorodne, kombinowane, specjalne), dokona prostych napraw uszkodzonej ksiki z wykorzystaniem podstawowych materiaw konserwatorskich.

10. Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych.

11. Internetowe zasoby informacji dla bibliotek.

12. Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek.

139

Biblioteka centrum kulturalnym regionu

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Biblioteka centrum kulturalnym regionu zosta pomylany jako wprowadzenie do zagadnie szczegowych bibliotekarstwa wiejskiego. Prowadzcy musz pamita o tym, e przedmiot wprowadzajcy w problematyk sygnalizuje zagadnienia, ktre znajd dalsze uszczegowienie przez udzia w kolejnych przedmiotach, nastawionych na aspekty praktyczne w wszym zakresie. Przedmiot ma wic na celu syntez zagadnie, ktrych znajomo jest niezbdna dla organizatora regionalnego centrum kulturalnego w bibliotece gminnej. W ramach rozwaa wstpnych studenci poznaj pojcia: informacja lokalna i regionalna w rozumieniu bibliotekarskim; rda informacji regionalnej pozadokumentalne (animatorzy kultury, regionalne towarzystwa kulturalne, wystawy, lokalne media, sieci komputerowe, biblioteki, archiwa, muzea) oraz dokumentalne (informatory, bibliografie regionalne). Konieczne bdzie wprowadzenie terminologii fachowej, takiej jak: spoeczno lokalna, region, regionalizm (zarys rozwoju idei regionalizmu w Polsce lokalno, pastwoznawstwo i podropisarstwo historyczne, wycieczki naukowe). Biblioteki gminne zostan przedstawione jako element systemu informacji regionalnej w Polsce w ujciu historycznym. Nie bez znaczenia bdzie take unaocznienie miejsca wiejskich bibliotek wrd mediw lokalnych, sublokalnych, regionalnych i regionalistycznych. W praktycznym aspekcie zostan ukazane moliwoci wsppracy bibliotek gminnych z centrami kultury w gminie oraz z innymi instytucjami, takich jak urzdy gmin, banki, szkoy, archiwa, muzea, izby pamici itp. Podczas zaj nacisk zostanie pooony na rozwj idei regionalizmu we wszystkich rodzajach bibliotek funkcjonujcych na obszarach gmin, a mianowicie w bibliotekach szkolnych, publicznych i naukowych. Naley zwrci szczegln uwag na przedstawienie nowoczesnych form pracy gminnych bibliotek w lokalnym otoczeniu. Std te w treciach programowych pojawiaj si takie zagadnienia, jak: wsppraca regionalna i ponadregionalna bibliotek publicznych; transgraniczne projekty wsppracy bibliotek; cele i zadania bibliotek publicznych oraz szkolnych w spoecznociach wielokulturowych (formy pracy w bibliotekach funkcjonujcych w spoecznociach wielonarodowych i wieloetnicznych, wykorzystanie w pracy dowiadcze osb znajcych tradycje narodowe, regionalne, zwaszcza obyczaje, obrzdy, folklor muzyczny, podania, legendy, pieni; znajomo kultury materialnej, lokalnej twrczoci i dokumentacji pimienniczej literackiej, paraliterackiej, prasowej).

140

Nadrzdnym celem przedmiotu jest te podkrelenie obowizkw samorzdu lokalnego wobec bibliotek, ich roli w ochronie dziedzictwa narodowego, etnicznego, lokalnego, odpowiedzialnoci za wspieranie postpu w zakresie owiaty i kultury przy jednoczesnym zachowaniu szacunku dla pamitek dawnej kultury. Omwione zostan cele i skutki zmian powodowanych przez polityczne zawirowania wywoujce przesunicia granic wielokrotnie burzcych dawne wizi lokalne do 1945 roku, a take skutki reform administracyjnych kraju po 1945 roku, bezporednio wpywajcych na funkcjonowanie bibliotek w Polsce. Przedstawione zostan modele biblioteki zorientowanej na kultur regionaln (biblioteki wojewdzkiej, powiatowej i gminnej). Naley ponadto zaznaczy rol wojewdzkich bibliotek publicznych w systemie informacji regionalnej (np. pracowni regionalnych tradycyjnych i wirtualnych, kartotek regionalnych na nonikach fizycznych i elektronicznych), regionalnych zbiorw bibliotek publicznych, bibliografii regionalnych jako narzdzi informacji regionalnej i lokalnej. Studenci poznaj rol bibliotek w rodowisku lokalnym na przykadzie nie tylko polskim, ale take odpowiednie egzemplifikacje we Wschodniej i Zachodniej Europie oraz w Stanach Zjednoczonych, dziki czemu mona porwna i wpywa na warunki pracy, formy dziaa promocyjnych gminnych orodkw kultury, rodzaje wsppracy z orodkami wadzy i owiaty w gminie zarwno w ujciu historycznym (podczas wykadw) jak i wspczenie (przez analizy, obserwacje, badania inicjowane w czasie wicze). Tego rodzaju zajcia mog pomc przyszym pracownikom bibliotek gminnych, dziaajcym w rodowisku wiejskim czy w maych miastach w samodzielnym podejmowaniu inicjatyw tak bibliotecznych, jak i kulturalnych czy spoecznych. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: rok I studia stacjonarne drugiego stopnia: wykad/ 15 godz., rok I studia stacjonarne drugiego stopnia: wiczenia/ 30 godz., rok I studia niestacjonarne drugiego stopnia: wykad/ 5 godz., rok I studia niestacjonarne drugiego stopnia: wiczenia/ 10 godz.

Peny opis przedmiotu Przedmiot Biblioteka centrum kulturalnym regionu stanowi rozwinicie tez i praktycznych rozwiza przedstawionych w skrconym opisie celu przedmiotu w ramach specjalizacji Biblioteka w lokalnej sieci instytucji. W trakcie wykadw studenci pragncy pracowa w rodowisku wiejskim poznaj teoretyczne podstawy dziaalnoci kulturalnej w maych spoecznociach. Scharakteryzowane zostan zatem cechy i rodzaje regionw (regiony geograficznoprzyrodnicze, regiony fizjograficzno-krajobrazowe, regiony osadniczo-ekonomiczne, regiony administracyjne, regiony spoeczno-kulturowe), pojcie regionalizmu i jego ewolucja (zarys rozwoju idei regionalizmu w Polsce), w tym regionalizmu w kulturze. 141

Szczeglnie mocno zostanie zarysowane prawo obywateli do informacji na tle zasad polskiej reformy administracyjnej. Sprawne poruszanie si pracownikw kultury i bibliotek w rodowisku wiejskim wymaga take zaznajomienia si z podstawami prawnymi rozwoju regionw oraz systemw wymiany informacji w regionach. Szczegowo zaprezentowane zostan zasady funkcjonowania Biuletynu Informacji Publicznej. Przybliy naley ponadto: polityk informacyjn samorzdw (ukad wewntrzny i zewntrzny); przepyw informacji lokalnej w trzech kierunkach w sferze politycznej, w sferze ekonomicznej, w sferze kulturowej; kategorie uytkownikw informacji regionalnej (uytkownicy indywidualni oraz wadze samorzdowe); funkcje bibliotek publicznych; zorientowanie bibliotek wiejskich na uytkownika. Podkrelone zostan wspczesne zadania bibliotek publicznych w wietle Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach oraz wpyw reform administracyjnych na funkcjonowanie bibliotek gminnych. Rozrni naley take ustawowo uformowane typy bibliotek i ich regionalne zadania ujte normatywnie w Polsce biblioteki wojewdzkie, powiatowe i gminne. Aby wsppraca bibliotek wiejskich i w maych spoecznociach miejskich prowadzona bya w sposb racjonalny, omwione zostan zadania wojewdzkich bibliotek publicznych w systemie informacji regionalnej (pracownie regionalne, kartoteki regionalne, bibliografie regionalne). Szczeglny nacisk zostanie pooony na regionalne zbiory bibliotek publicznych tradycyjne, elektroniczne i wirtualne. Scharakteryzowane zostan ponadto media lokalne, sublokalne, regionalne, media regionalistyczne oraz formy wsppracy tych mediw z bibliotekami. Przedstawione zostan zadania prasy regionalnej i regionalistycznej oraz przyczyny powstania prasy obywatelskiej, samorzdowej, prywatnej, parafialnej, rodowiskowej, zakadowej, stowarzysze i towarzystw lokalnych, rwnie szkolnej funkcjonujcej w formie tradycyjnej i w rodowisku sieciowym. Wsppraca bibliotek gminnych z mediami audiowizualnymi, lokalnym i regionalnym radiem oraz telewizj regionaln. Wspczesny regionalizm w oddziaach terenowych telewizji publicznej. Wprowadzenie problematyki mniejszoci narodowych i etnicznych w wietle Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszociach narodowych i etnicznych oraz o jzyku regionalnym, unaocznienie zada organw wadzy publicznej w zakresie zapewnienia penego dostpu do usug mniejszociom narodowym i etnicznym, dziaalnoci Sekcji Usug Bibliotecznych dla Spoecznoci Wielokulturowej IFLA. Podczas wicze studenci w sposb praktyczny poznaj regionalne rodowisko kulturalne i owiatowe. Chcc studentw wyposay w znajomo prawide i narzdzi umoliwiajcych prowadzenie dziaalnoci kulturalnej w rodowisku wiejskim i miejskim, naley ugruntowa znajomo zasad pracy lokalnych towarzystw i organizacji na rzecz rozwoju kulturalnego regionu, przedstawi edukacj regionaln w wietle zapisw np. prawa owiatowego, prawa o ochronie jzyka i dziedzictwa narodowego. Przygotowujc si praktycznie do funkcjonowania w rodowisku lokalnym, studenci opracuj samodzielnie zbir celw edukacji regionalnej z uwzgldnieniem cech i potrzeb konkretnego rodowiska lokalnego, poznaj najwaniejsze elementy edukacji regionalnej (dom rodzinny, szkoa, spoeczestwo miejscowoci, terytorium gminy i jej okolic bliszych i dalszych). Jako inny typ dowiadcze praktycznych zostan opracowane przez studentw wyborowe spisy 142

materiaw pomocniczych wiadomoci o regionie (miejsca widokowe, zabytki kultury lokalnej, biografie sawnych postaci, zwaszcza zryww narodowych, twrcw plastykw, muzykw, ludzi pira), stopniowo gromadzona lista przykadw zmierza winna do opracowania planu dziaalnoci na rzecz spoeczestwa gminy (np. na miesic luty lub maj), a nastpnie na przykad konspekt wycieczki regionalnej dla wybranej grupy (dla dzieci i modziey, osb starszych, z rnym stopniem niepenosprawnoci). Studenci po zajciach z zakresu przedmiotu Biblioteka centrum kulturalnym regionu powinni potrafi rozrni metody pracy regionalnej w bibliotece szkolnej, w bibliotece publicznej oraz w bibliotece naukowej (lub jej filii). Konieczne zatem jest poznanie form pracy z dziemi i modzie (np. zajcia wietlicowe, pkolonie, zajcia warsztatowe w czasie ferii i wakacji, teatrzyki, konkursy, maa dziaalno poligraficzna); sposobw organizacji kursw komputerowych dla seniorw; spotka autorskich; dyskusyjnych klubw dla czytelnikw; staej i okolicznociowej dziaalnoci usugowej (np. ksika na telefon, wystawy i kiermasze ksiek, kartek witecznych i innych okolicznociowych akcesoriw). Opanowanie tych form pracy z uytkownikiem jest wane dla wyksztacenia umiejtnoci bibliotekarzy w zakresie uczynienia biblioteki orodkiem animacji ycia spoecznego, a take miejscem integracji lokalnej spoecznoci. Biblioteki gminne w miar posiadanych rodkw lub pozyskania gremium partnerw czy w wyniku stara o granty mog si sta centrami multimedialnymi regionu, bo ich zadaniem jest organizacja czasu wolnego mieszkacw wsi czy gminy, poprzez organizowanie pokazw filmowych, konkursw wiedzy o regionie, pomoc w e-cznoci z urzdami, szkoami, w celach rozrywkowych, poradnictwo i szkolenia informatyczne, organizowanie kursw jzykowych, punktw informacji gminnej, turystycznej, kulturalnej itp. Biblioteka gminna moe sta si te lokalnym archiwum, gromadzc zdigitalizowane materiay o wydarzeniach lokalnych dawnych i biecych. Efektem tych dziaa bdzie grupowe opracowanie schematu informacji regionalnej w bibliotece szkolnej, publicznej i naukowej. Studenci, znajc obowizki samorzdw lokalnych wobec bibliotek gminnych, umie nawiza wspprac z instytucjami kultury i polityki na poziomie regionalnym i ponadregionalnym, umie wskaza uyteczno swoich dziaa na rzecz spoecznoci lokalnej oraz lokalnych instytucji np. w zakresie zapobiegania wykluczeniu spoecznemu. Kolejnym zadaniem przewidzianym jako jedno z praktycznych wicze jest rozpoznanie form wsppracy ponadregionalnej o rnym zasigu: transgranicznym (na przykadzie Euroregionu Nysa i Platformy TRIC), midzynarodowym (np. w ramach festiwalu folkloru, targw rolnych, przemysowych, wydarze religijnych), w ramach kontaktw na poziomie gmin z rnych regionw Polski). Pomoc w poznaniu moliwoci powinno by szukanie dobrych wzorw w Polsce. Analiza Wirtualnej Biblioteki Powiatowej w powiecie olsztyskim (jako przykad dziaania biblioteki publicznej na rzecz najbliszego otoczenia), regionalnych i lokalnych projektw samorzdw i organizacji spoecznych, spoecznoci wielokulturowych i wieloetnicznych, powinna pomc studentom w samodzielnym 143

przygotowaniu modelu informacji kulturalnej o gminie w Internecie. Celem przedmiotu jest uwiadomienie potencjalnym pracownikom bibliotek wiejskich ich kulturotwrczej roli, czsto uzalenionej od waciwej polityki bibliotecznej; rnorodnoci form pracy z uytkownikami (dorosymi, dziemi i modzie) i wsppracy regionalnej (zarwno na poziomie jednego kraju jak i midzynarodowej). Biblioteki XXI wieku s miejscem pracy, rozwoju intelektualnego, miejscem wypoczynku, integracji z lokaln spoecznoci. Osoby koczce kurs z zakresu przedmiotu Biblioteki centrum kulturalnym regionu powinny by szczeglnie wyczulone, wiadome potrzeby przyjcia aktywnej postawy i przygotowane do pracy z uytkownikami w rodowiskach wiejskich, z poszczeglnymi grupami uytkownikw, zwaszcza z t czci spoeczestwa, ktre dopiero przygotowuje si do samodzielnoci (dzieci i modzie), wczajc osoby gotowe do pomocy, chtne do powicenia czasu na wspprac, jednoczenie powinny wykaza si zainteresowaniem pokolenia seniorw, mniejszoci narodowych i etnicznych. Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest aktywne uczestnictwo w zajciach, samodzielne lub grupowe przygotowanie projektw: wyboru rde informacji lokalnej, planu pracy biblioteki, konspektu wycieczki regionalnej, schematu informacji regionalnej w bibliotece szkolnej, publicznej i naukowej (do wyboru), projektu zawartoci informacji internetowej o gminie. W celach przedmiotu uwzgldniono nastpujce zadania projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010), okrelonego jako Menu 8, w tym zwaszcza: uatwienie dostpu do informacji lokalnej, organizacja promocji czytelnictwa i kultury, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych. Oczekiwane efekty uczenia si Studenci po kursie z przedmiotu Biblioteka centrum kulturalnym regionu powinni osign wiedz z zakresu: prawnych aspektw funkcjonowania bibliotek, obowizkw wadz samorzdowych wobec bibliotek, zna struktur organw wadzy administracyjnej, zasady komunikowania si z tymi organami, zwaszcza w sprawach finansowych, planowania pracy biblioteki w zakresie procesw bibliologicznych, planowania pracy kulturalno-owiatowej, w tym organizacji czytelnictwa dzieci, modziey, osb starszych, niepenosprawnych, grup mniejszoci narodowych i etnicznych, zna wszystkie procesy, ktre skadaj si na sprawne funkcjonowanie bibliotek, zasady postpowania pragmatycznego, zna rda informacji regionalnej (tradycyjne i nowoczesne, w tym elektroniczne, media, rodki multimedialne), 144

zna wzory bibliotek osigajcych dobre rezultaty, wiedzie, na czym polega idea centrum bibliotecznego w regionie, zna teoretyczne podstawy regionalizmu, zna formy pracy dydaktyczno-wychowawczej, zna wzory komunikowania si z rnymi grupami spoecznymi, zna formy animacji ycia kulturalnego w zakresie kultury literackiej, teatralnej, muzycznej, ochrony dziedzictwa narodowego w rnych sferach kultury materialnej, obyczaju i folkloru, zna metody poszukiwania najlepszych wzorw dla lokalnych celw, zna specyfik lokalnego rodowiska (histori, sytuacj gospodarcz, demograficzn) i jego potrzeby. Podany zakres wiedzy powinien sta si podstaw jej zastosowania w praktyce za spraw nastpujcych umiejtnoci: komunikowania si z przedstawicielami samorzdu, komunikowania si z dziemi i modzie i aktywizowania tej grupy, rozpoznania potrzeb lokalnych wszystkich grup (w tym zwaszcza osob ksztaccych si, seniorw, osb niepenosprawnych), budowania wizerunku bibliotek w rodowisku lokalnym, stosowania elementw marketingu, posugiwania si nowoczesnymi rodkami komunikacji, tworzenia wasnego warsztatu pracy (aktw prawnych, gromadzenia materiaw okolicznociowych, rde informacji lokalnej i regionalnej, planw pracy z zastosowaniem nietradycyjnych form), pozyskiwania przedstawicieli rodowiska lokalnego i ponadlokalnego do wsppracy (nauczycieli, pracownikw domw kultury, przedstawicieli zawodw artystycznych, lokalnych liderw ycia politycznego i ekonomicznego), modelowania nowoczesnego przestrzeni placwki bibliotecznej, ksztatowania polityki organizacji dostpu do dokumentw tradycyjnych i nietradycyjnych (multimedialnych, elektronicznych), pozyskiwania materiaw dokumentujcych histori i kultur lokaln, przez gromadzenie dokumentw oryginalnych oraz digitalizacj, podnosi wasny poziom wiedzy zawodowej przez samoksztacenie, korzystanie ze zorganizowanych kursw, tworzenie grup wsparcia, korzystanie z pomocy instrukcyjno-metodycznej zapewnianej przez orodki powiatowe, wojewdzkie, rodowisko SBP, uczelnie. Powinni umie przygotowa biblioteczne imprezy o charakterze kulturalnym, edukacyjnym, rozrywkowym itd., czyli wpywa na waciw organizacj czasu wolnego uytkownikw bibliotek. Metody i kryteria oceniania Podstawowe elementy oceny to: znajomo przez studenta teoretycznych zasad pracy biblioteki, systematyczna obserwacja pracy studenta w trakcie wicze, 145

ocena projektu rda informacji o wybranej miejscowoci, ocena pisemnego przygotowania dyspozycji do planu pracy w wybranym miesicu, ocena projektu wycieczki po okolicy, rozmowa wskazujca pozytywne i negatywne cechy projektw, odwoujaca si do znajomoci pimiennictwa teoretycznego.

Sposb zaliczenia Egzamin ustny z teorii. Zaliczenie na ocen prac wykonanych w toku wicze. Literatura 1. Dzieci, modzie Internet biblioteka: wytyczne IFLA Sekcji Bibliotek dla Dzieci i Modziey. Red. G. Lewandowicz-Nosal, E. B. Zybert. Warszawa 2009. 2. Edukacja regionalna. Red. nauk. A. W. Brzeziska, A. Hulewska, J. Somska. Warszawa 2006. 3. Informacja naukowa: rozwj, metody, organizacja. Pod red. Z. migrodzkiego oraz W. Babika i D. Pietruch-Reizes. Warszawa 2006. 4. Lokalnie : animacja kultury. Red. I. Kurz. Warszawa 2008. 5. Media regionalne: sukcesy i poraki. Pod red. J. Adamowskiego, K. WolnegoZmorzyskiego, W. Furmana. Kielce 2008. 6. Nowe media a media tradycyjne: prasa, reklama, Internet. Pod red. M. Jeziskiego. Toru 2009. 7. Obcy w przestrzeni kulturowej wspczesnej Europy. Red. nauk. D. Angutek przy wsppr. M. Pokrzyskiej. Zielona Gra 2009. 8. Przestrze informacji i komunikacji spoecznej. Pod red. M. Kocjowej. Krakw 2004. 9. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji Lublin, 27-29 wrzenia 2005 r. [Red. t. J. Woosz]. Warszawa 2006. 10. Usugi Aplikacje Treci w gospodarce opartej na wiedzy. Pod red. D. PietruchReizes i W. Babika. Warszawa 2004. 11. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych: materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008 r. [Red. t. K. Wolff]. Warszawa 2009.

146

Bibliotekarstwo publiczne zagranic

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Cele projektu podjtego w ramach Programu Rozwoju Bibliotek przez Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddzia Warszawski zostay zwerbalizowane w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010). Ujto w niej rwnie szczeglne zadania, okrelone jako Menu 8: 1. Promocja czytelnictwa i kultury. 2. Praca z dziemi i modzie. 3. Funkcjonalny dostp do zbiorw. 4. Uatwienie dostpu do informacji lokalnej. 5. Informatyka dla grup wykluczonych. 6. Wsparcie dla samoorganizacji. 7. Korzystanie z usug e-administracji. 8. Usugi i porady w sprawie mulimediw. Poza czysto narodowymi potrzebami, wynikajcymi z sytuacji polskiego bibliotekarstwa publicznego, w tym rodowisku wiejskim, niezbdna jest orientacja w rozwizaniach stosowanych za granic. Tam rwnie wymienione w Menu 8 cele prowadz do szukania metod osigania jak najlepszych efektw. Zagraniczne wzorce czy przykady s niezbdne w uwiadamianiu sobie przez polskich bibliotekarzy, jaki poziom ma polskie bibliotekarstwo na ich tle: rwnorzdne, zapnione czy nalece do przodujcych w jakim zakresie. Podchodzc do spraw ksztacenia bez kompleksw, naley metod porwna zmierza do staego podnoszenia jakoci procesu dydaktycznego w ksztaceniu bibliotekarzy i praktyce zawodowej do wyszego poziomu usug. Porwnywa mona wszystkie wymienione w Menu 8 sfery organizacji pracy i jej skutecznoci. Biblioteki publiczne w krajach niemieckojzycznych (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Lichtenstein). Biblioteki publiczne w krajach sowiaskich (Rosja, Czechy, Sowacja, Ukraina, Biaoru, Bugaria, Serbia, Czarnogra, Macedonia). Biblioteki publiczne w innych krajach europejskich (Litwa, otwa, Estonia, Wgry, Grecja, Rumunia, Modawia, Turcja). Biblioteki publiczne w krajach skandynawskich (Dania, Norwegia, Finlandia, Szwecja, Islandia). Biblioteki publiczne w krajach anglojzycznych (Wielka Brytania, USA, Kanada, Australia). Biblioteki publiczne w krajach romaskich (Wochy, Francja, Hiszpania, Rumunia). Zagadnienia do omwienia w obrbie poszczeglnych krajw (oglnie): stan organizacyjny bibliotek (modele organizacyjne; sieci biblioteczne; liczba bibliotek; zasig czytelnictwa; zasobno bibliotek; stan 147

finansowania bibliotek); budownictwo, wyposaenie oraz organizacja przestrzenna bibliotek publicznych; standardy i normatywy dla bibliotek publicznych; formy obsugi czytelnikw; formy pracy kulturalno-owiatowej, w tym wsppracy z innymi placwkami kultury na terenie maych miejscowoci, odpowiednikw polskich gmin; usugi informacyjne bibliotek (tradycyjne oraz przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii informacyjnych); usugi dydaktyczne bibliotek (lekcje; przysposobienie biblioteczne; wycieczki); usugi dla spoecznoci lokalnych (informacja prawna; informacja turystyczna; informacja obywatelska); obsuga specjalnych grup uytkownikw, w szczeglnoci osb z dysfunkcjami (ruchowymi, wzrokowymi, suchowymi, intelektualnymi; mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych). Polityka biblioteczna na poziomie samorzdowym, regionalnym i oglnokrajowym, adresowana do bibliotek publicznych. Wsppraca z innymi bibliotekami publicznymi (lokalna, regionalna, midzynarodowa) uczestnictwo w programach Unii Europejskiej. Biblioteka publiczna jako centrum ycia kulturalnego na terenie lokalnym. Biblioteka publiczna orodkiem dokumentowania i archiwizowania aktywnoci mieszkacw miejscowoci. Biblioteka publiczna orodkiem promowania postaw obywatelskich oraz miejscem ksztatowania kultury politycznej. Wsppraca bibliotek publicznych z mediami drukowanymi i elektronicznymi. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu, wspieranego prezentacjami, nastawionego na wczanie suchaczy do dyskusji majcej na celu konfrontowanie z polskimi dowiadczeniami. Peny opis przedmiotu Gwnym celem przedmiotu jest upowszechnienie wiedzy na temat funkcjonowania bibliotek publicznych w krajach europejskich oraz w wybranych krajach pozaeuropejskich. Student powinien zosta wyposaony w podstawowe skadniki wiedzy na temat zagranicznych bibliotek publicznych, w szczeglnoci w informacje o ich stanie organizacyjno-prawnym, formach obsugi czytelnikw preferowanych w tych bibliotekach, metodach pracy kulturalno-owiatowych, organizacji usug informacyjnych wiadczonych spoecznociom lokalnym oraz obsudze specjalnych grup uytkownikw. Specjalna uwaga studentw zostanie skierowana na prac bibliotek w maych i redniej wielkoci miejscowociach, rodzaj zada przeze realizowanych, na stosowane formy pracy z dziemi i modzie, uatwianie dostpu do informacji lokalnej oraz wspieranie lokalnej samoorganizacji spoecznej. Podczas wykadu zostan zaprezentowane przykady wsppracy bibliotek publicznych z innymi bibliotekami publicznymi. Szczeglna uwaga zostanie skierowana na udzia biblioteki w yciu gminy, w rozwijaniu przez bibliotek postaw obywatelskich, w promowaniu aktywnoci edukacyjnej i kulturalnej, na przeciwdziaanie bezrobociu oraz rnym patologiom spoecznym.

148

Problematyka wykadu zostaa pogrupowana w dziewiciu krgach, wyodrbnionych ze wzgldu na kryteria jzykowe i geograficzne. W planie przedmiotu zostay uwzgldnione kraje o starych i bogatych tradycjach bibliotekarskich w prowadzeniu bibliotek publicznych, jak te kraje o niewielkiej tradycji i nieznacznych dowiadczeniach. rodkiem do realizacji wyznaczonych celw bd formy dydaktyczne. Wykad, trwajcy 15 godz. na studiach stacjonarnych (5 godz. na studiach niestacjonarnych) bdzie wspomagany przez pomoce dydaktyczne (mapy; plansze, prezentacje powerpoint). Forma konwersatoryjna wykadu ma prowokowa do dyskusji i refleksji na temat polskiej sytuacji i moliwych innowacji. Zakres tematyczny przedmiotu 1-2.

Biblioteki publiczne w krajach niemieckojzycznych (Niemcy).

3-5.

Biblioteki publiczne w krajach sowiaskich (Czechy, Sowacja, Rosja, Biaoru, Ukraina, Bugaria, Macedonia, Serbia, Czarnogra, Chorwacja; Bonia i Hercegowina).
Polityka biblioteczna pastwa wobec bibliotek publicznych. Masowy charakter usug bibliotecznych. Wielonarodowociowo a zaspokajanie potrzeb informacyjnych i czytelniczych przez biblioteki publiczne. Usugi bibliotek publicznych na rzecz rodowisk lokalnych biblioteki publiczne centrami informacji turystycznej, krajoznawczej i prawnej. Automatyzacja procesw bibliotecznych. Suba kulturalna, edukacyjna i dokumentacyjna bibliotek publicznych dla regionu, dla gminy.

Wpyw federacyjnego ustroju administracyjnego na funkcjonowanie bibliotek publicznych. Ustawodawstwo biblioteczne (jego brak) a funkcjonowanie bibliotek publicznych. Formy organizacyjne bibliotek publicznych charakterystyczne dla tych krajw (biblioteki gminne; biblioteki kocielne; biblioteki objazdowe). Poradnie biblioteczne centra metodyczne dla bibliotek publicznych. Scentralizowane formy gromadzenia i opracowania zbiorw. Usugi dla mniejszoci narodowych i religijnych.

6.

Biblioteki publiczne w krajach batyckich.

7-8.

Biblioteki publiczne w pozostaych krajach (Wgry, Grecja, Turcja, Albania, Rumunia, Modawia).
Pooenie, gospodarka, klimat, ludnos. Zasady finansowania bibliotek publicznych. Automatyzacja i internetyzacja bibliotek publicznych. Biblioteki ruchome. Biblioteki publiczne w duych miastach i na prowincji. Technologie informacyjne i komunikacyjne w bibliotekach publicznych. Wsppraca bibliotek publicznych z muzeami i archiwami. Niezalenie od wytyczonych problemw zostan poruszone w odniesieniu do poszczeglnych krajw nastpujce kwestie: stan organizacyjno-prawny; formy obsugi czytelnikw; formy pracy kulturalno-owiatowej; usugi informacyjne bibliotek; usugi dydaktyczne bibliotek; usugi dla spoecznoci lokalnych; uwzgldnianie specjalnych grup uytkownikw (niepenosprawnych, starszych).

Stan bibliotekarstwa publicznego. Ustawodawstwo biblioteczne. Usugi dla specjalnych grup uytkownikw. Biblioteki publiczne w okresie transformacji (zamykanie i przeksztacanie bibliotek; depolityzacja i deideologizacja bibliotek publicznych pozostao epoki sowieckiej. Implementacja standardw i przepisw midzynarodowych (gromadzenie, opracowanie i udostpnianie zbiorw).

149

9-10. Bibliotekarstwo publiczne w Stanach Zjednoczonych.

11.

Tradycja i obecny stan prawny, struktura organizacyjna, dane liczbowe. Misja placwek publicznych w zrnicowanych spoecznociach lokalnych. Innowacyjno usug w bibliotekarstwie amerykaskim na tle osigni w innych krajach anglojzycznych (m.in. owiata dorosych, poziom rozwiza marketingowych, promowanie dziaa o charakterze pragmatycznym). Ksztatowanie zasobw najwikszych bibliotek. Lokale bibliotek.

Organizacja powszechnej sieci bibliotek w Anglii i Australii.

12.

Historia i stan obecny, przepisy prawne, specyfika usug i kategorie uytkownikw. Misja bibliotekarstwa publicznego. Charakterystyka zasobw i form ich udostpniania. Rozwizania architektoniczne uwzgldniajce rne typy funkcji bibliotek.

Organizowanie francuskich i woskich bibliotek publicznych.

13.

Ustawodawstwo i struktura, specyfika dziaalnoci usugowej i informacyjnej. Charakterystyka krgw odbiorcw. Zasoby bibliotek i dziaalno na rzecz spoecznoci lokalnych. Budownictwo bibliotek i architektura wntrz.

Rola bibliotekarstwa publicznego w krajach skandynawskich.

14-15. Podsumowujce refleksje komparatystyczne.

Historia i aktualne dane liczbowe wiadczce o bibliotekach w krajach skandynawskich, struktura organizacyjna, specyfika usug. Charakterystyka zasobw bibliotecznych na tle historii placwek. Specyfika bibliotekarstwa publicznego w poszczeglnych pastwach (Szwecja, Norwegia, Finlandia).Budownictwo biblioteczne. Profilowanie zasobw placwek publicznych. Specyfika i innowacyjno usug na tle polityki bibliotecznej w poszczeglnych krajach. Misja bibliotekarstwa publicznego na tle historii placwek. Analiza porwnawcza rnorodnych rozstrzygni prawnych, form wsppracy z instytucjami edukacyjnymi i kulturalnymi oraz postanowie w kodeksach bibliotekarzy, ewentualnie w innych dokumentach bibliotekarskich.

Oczekiwane efekty uczenia si Przedmiot ma sta si podstaw uzyskania przez studentw wiedzy na temat: systemu polityczno-prawnego w krajach Europy oraz w USA, ekonomicznych i kulturowych warunkw funkcjonowania bibliotek publicznych zagranic, form pracy i rodzaju usug oferowanych przez biblioteki publiczne, obsugi specjalnych grup uytkownikw, specyficznych warunkach funkcjonowania bibliotek publicznych zagranic w maych spoecznociach lokalnych, programach Unii Europejskiej adresowanych do maych spoecznoci lokalnych, formach i metodach wsppracy bibliotek publicznych zagranic z innymi bibliotekami publicznymi oraz z bibliotekami innych typw, placwkami kulturalnymi, mediami tradycyjnymi i elektronicznymi, samorzdem terytorialnym, organizacjami pozarzdowymi.

150

Przedmiot ma te suy pozyskaniu umiejtnoci w zakresie: moliwoci wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych w poznawaniu bibliotek publicznych zagranic, wykorzystania zdobytej wiedzy do jej implementacji w polskich bibliotekach publicznych, zmiany postaw zawodowych, zwaszcza wykazywania godowoci korzystania z kontaktw z reprezentantami zagranicznych bibliotek, wykorzystania wiedzy w celu realizacji wsplnych projektw z zagranicznymi partnerami, wyrobienia krytycyzmu wobec rozwiza prawnych, organizacyjnych i technicznych stosowanych w bibliotekach publicznych w Polsce i zagranic.

Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny, polegajcy na rozmowie powiconej krytycznej ocenie wybranych aspektw funkcjonowania bibliotek publicznych w Polsce i zagranic. Student na podstawie analiz pimiennictwa drukowanego oraz rde elektronicznych bdzie mg sytuacj w jednym z zagranicznych pastw pozna szerzej i wskaza jako temat do rozmowy majcej pokaza rnice i podobiestwa z sytuacj w Polsce. Prcz tego rozmowa dotyczy bdzie innych krajw w celu wykazania si szersz wiedz. Sposb zaliczenia Egzamin ustny na ocen. Literatura 1. Adresy reprezentatywnych bibliotek publicznych w poszczeglnych krajach. 2. Banacka M.: Z Uni Europejskich Federalistw w bibliotekach austriackich, niemieckich. Poradnik Bibliotekarza 2001, nr 9, s. 13-16. 3. Biblioteka w spoecznoci lokalnej. Materiay z sympozjum. Red. S. Krzywicki i J. Pasztelaniec-Jarzyska. Warszawa 1993. 4. Biblioteki publiczne przed wejciem Polski do Unii Europejskiej. Materiay z oglnopolskiej konferencji Chorzw, 26-28 kwietnia 1999. Red. J. Chruciska, E. Kubisz. Warszawa 1999. 5. Biblioteki publiczne w Polsce i na wiecie. Materiay z forum bibliotekarzy. Red. E. Grska. Warszawa 1996. 6. Biblioteki publiczne wobec Unii Europejskiej. Materiay pokonferencyjne. Przysiek-Chema, 17-19 wrzenia 2001. Toru 2003. 7. Bilska G.: Bibliotekarstwo w krajach ssiednich, za poudniow i zachodni granic. Ksika i Czytelnik 2007, nr 1, s. 2-5. 8. Cannon R.E.: The role of public library in the media society. London 1999. 9. Dziaalno bibliotek publicznych. Wytyczne IFLA/UNESCO. Oprac. pod przew. P. Gilla. Warszawa 2002. 151

10. Frckowiak A., Pleskot-Makulska K., Pturzycki J.: Edukacja dorosych w Stanach Zjednoczonych. Warszawa 2005. 11. Lewandowicz G.: Biblioteki publiczne w wybranych krajach Europy Zachodniej organizacja i podstawy prawne. Poradnik Bibliotekarza 1998, nr 9. 12. Matyja M.: Biblioteki w Szwajcarii. Bibliotekarz 2004, nr 3, s. 19-20. 13. Thun H-P.: Bibliotekarstwo w Niemieckiej Republice Federalnej. Bibliotekarz 1996, nr 7-8, nr 9. 14. Tibor E.: Biblioteki publiczne na Wgrzech (regulacje prawne, stabilno czy brak stabilnoci, subwencja). [W:] Biblioteki publiczne wobec Unii Europejskiej, [oprac. red. Jan Krajewski, Dorota Sawicka]. Toru, cop. 2003, s. 85-90.

152

Dziaalno usugowa bibliotek gminnych

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Dziaalno usugowa bibliotek gminnych swoim zakresem treci merytorycznych oraz praktycznych zosta ujty w specjalizacji Biblioteka w spoecznoci lokalnej, przewidzianej jako realizacja projektu omwionego w publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010). Spord zada okrelonych jako Menu 8, ukierunkowany zosta na przekazanie oglnej wiedzy i przygotowanie studentw do organizacji usug w bibliotekach gminnych. Specyfik dziaalnoci usugowej bibliotek jest to, e nie tyle wprost, co przez tworzenie warunkw, w jakich usugi s wiadczone, zalee bdzie pena gama wytycznych wskazanych w Menu 8, czyli: promocja czytelnictwa i kultury; praca z dziemi i modzie; funkcjonalny dostp do zbiorw; uatwienie dostpu do informacji lokalnej; aktywizacja grup wykluczonych i szerzej natury wsparcie dla samoorganizacji; korzystanie z usug e-administracji; dostp oraz porady w sprawie multimediw. Nie sposb wic wskaza, ktre z wymienionych celw bd naczelne. W proponowanym przedmiocie skoncentrowano si na zapoznaniu studentw z penym wachlarzem tradycyjnych i nowoczesnych form usug bibliotecznych. Student powinien umie dostosowa profil usug biblioteki gminnej (lub wiejskiej) i jej ofert do potrzeb rodowiska lokalnego. Gwne treci programowe odnosz si zatem do takich zagadnie, jak: funkcje bibliotek gminnych i wiejskich wobec uytkownika indywidualnego i spoecznoci gminnej i wiejskiej, pojcie usug bibliotecznych i ich najwaniejsze cechy, tradycyjne i elektroniczne formy dziaalnoci usugowej w bibliotekach gminnych i wiejskich, potrzeby rnych grup uytkownikw a rodzaje wiadczonych usug bibliotecznych, dziaania biblioteki gminnej na rzecz rodowiska lokalnego w tradycji i ich ewolucja, dziaalno poligraficzna, wydawnicza, bibliograficzna, promocyjna, dydaktycznometodyczna bibliotek gminnych, biblioteka gminna jako orodek informacji regionalnej i lokalnej, informacja biznesowa na potrzeby spoecznoci gminnej; uytkownicy i potrzeby w zakresie informacji biznesowej, bariery w relacjach biblioteki gminnej z uytkownikami,

153

badania satysfakcji uytkownikw; midzynarodowe standardy jakoci usug bibliotecznych oraz kryteria ich oceny; metody pomiaru jakoci usug. Nadrzdnym celem przedmiotu jest przekazanie studentom wiedzy o formach usug bibliotecznych, uwzgldniajcych potrzeby maych rodowisk lokalnych w gminach i na wsiach. Ze wzgldu na specyfik pracy w takich orodkach wymagane s bowiem umiejtnoci dostosowania profilu biblioteki do zmiennych potrzeb. Planowanie dziaa winno si odbywa z uwzgldnieniem ewolucji w poziomie ycia ludnoci w konkretnym rodowisku. Modernizowanie zakresu oraz form pracy moliwe jest tylko dziki znajomoci technik zbierania informacji o oczekiwaniach uytkownikw, wycigania wnioskw i traktowaniu lokalnej ludnoci w sposb podmiotowy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wicze/ 30 godz., studia stacjonarne, 10 godz., studia niestacjonarne. Peny opis przedmiotu Celem wicze w ramach przedmiotu Dziaalno usugowa bibliotek gminnych jest wyposaenie studentw w praktyczne umiejtnoci (w tym take poszukiwania i wprowadzania innowacyjnych rozwiza) w zakresie profilowania oferty usugowej bibliotek gminnych (w miastach o ok. 20 tys. mieszkacw, gminach miejskowiejskich i wiejskich). Std proponowane formy zaj dydaktycznych to: praca w grupach zadaniowych, trening postaw twrczych, warsztaty, analiza przypadku (tzw. case study), burza mzgw, a take metoda dramy do nauki umiejtnoci pracy z tzw. trudnym czytelnikiem. Podczas wicze wykorzystywane bd materiay, takie jak: przykady informatorw oraz innych wydawnictw powstaych dla wybranych bibliotek gminnych, a take przykady nowatorskich usug realizowanych przez wybrane biblioteki gminne. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Biblioteka gminna jako niedochodowa organizacja usugowa.

2. Dziaania biblioteki gminnej na rzecz rodowiska lokalnego.

Problemy funkcjonowania i gwne zadania organizacji niedochodowych w Polsce. Kierunki i uwarunkowania rozwoju sektora non profit. Pojcie usug. Cechy usug bibliotecznych i wynikajce z nich konsekwencje dla prowadzenia dziaalnoci bibliotecznej. Tradycyjne i elektroniczne formy dziaalnoci usugowej w bibliotekach gminnych. Funkcje bibliotek gminnych wobec uytkownika indywidualnego i spoecznoci gminnej. Identyfikacja poszczeglnych grup odbiorcw usug bibliotecznych. Potrzeby rnych grup uytkownikw a rodzaje wiadczonych usug bibliotecznych. Profilowanie oferty usug bibliotecznych z uwzgldnieniem potrzeb szczeglnych grup uytkownikw: osoby niewidome (ksiki mwione, programy odczytu ekranu komputerowego itd.), osoby starsze i niepenosprawne (dostarczanie ksiek do domw).

154

3. Biblioteka jako trzecie miejsce wg Raya Oldenburga.

4. Dziaalno poligraficzna i wydawnicza bibliotek gminnych.

Biblioteka gminna lub wiejska jako miejsce spotka, spdzania czasu, poszukiwania inspiracji czy wymiany dowiadcze. Wydawnictwa informacyjne publikowane przez biblioteki gminne. Dziaalno bibliograficzna bibliotek. Stan i perspektywy bibliografii regionalnych w Polsce. Zadania bibliotek lokalnych w zakresie dokumentowania dorobku pimienniczego o regionie. Biblioteka gminna jako orodek informacji regionalnej i lokalnej. Gromadzenie i udostpnianie DS. Utrwalanie w postaci cyfrowej lokalnych wydarze, zasobw, gazet itp. Wsppraca z instytucjami kultury oraz placwkami owiatowymi. Inicjowanie i organizowanie wydarze artystycznych i kulturalnych dla spoecznoci lokalnej. Pozyskiwanie rodkw na ten cel. Uytkownicy informacji biznesowej i ich potrzeby w tym zakresie. Kwerendy dla instytucji czy organizacji lokalnych. Niewaciwe postawy bibliotekarzy wzgldem czytelnika. Psychologiczne uwarunkowania pracy z trudnym uytkownikiem. System zbierania informacji o potrzebach czytelnikw.

5. Dziaalno kulturalno-owiatowa bibliotek gminnych i wiejskich.

6. Informacja biznesowa na potrzeby spoecznoci gminnej. 7. Relacje biblioteki gminnej z uytkownikiem. 8. Badania satysfakcji uytkownikw.

9. Midzynarodowe standardy jakoci usug bibliotecznych oraz kryteria ich oceny.

Metody pomiaru jakoci usug bibliotecznych: Servqaul, Tajemniczy Klient, Technika Krytycznych Przypadkw.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: uczestnictwo w zajciach z przedmiotu Dziaalno usugowa bibliotek gminnych zapewni studentom wiedz z zakresu tradycyjnych i nowoczesnych form usug bibliotecznych. Umoliwi im to w przyszoci podejmowanie aktywnych dziaa zmierzajcych do rozpoznania oczekiwa mieszkacw lokalnej spoecznoci, by nastpnie mona byo zaproponowa im tak ofert usug bibliotecznych, ktra zaspokoi ich potrzeby w tym zakresie. Opanowane umiejtnoci: uczestnictwo w zajciach z przedmiotu Dziaalno usugowa bibliotek gminnych zapewni studentom zdolno praktycznego zastosowania wiedzy teoretycznej, dziki czemu zyskaj oni umiejtnoci, takie jak: opracowanie kwestionariuszy do bada ankietowych, dobr reprezentatywnej prby badawczej, przygotowanie i przeprowadzenie bada potrzeb czytelniczych, przygotowanie i przeprowadzenie bada satysfakcji uytkownikw, przygotowanie i przeprowadzenie bada jakoci usug w bibliotece gminnej, wdraanie innowacyjnych usug bibliotecznych np. szkolenia z zakresu e-government, kwerendy dla lokalnych przedsibiorcw itp., obsuga rnych grup uytkownikw, umiejtno pracy z tzw. trudnym czytelnikiem. 155

Metody i kryteria oceniania Student oceniany bdzie na bieco w czasie kolejnych wicze na podstawie aktywnoci w dyskusjach, znajomoci zadanej literatury i przygotowywanych projektw. Pod koniec semestru oceniona zostanie znajomo omawianych zagadnie na podstawie zastosowania informacji teoretycznych w realizowanym projekcie lub zadaniu (do wyboru np.: projekt badania satysfakcji uytkownikw w wybranej bibliotece gminnej, projekt nowej usugi bibliotecznej w oparciu o wczeniejsze badania sondaowe, plan warsztatw lub szkole dla uytkownikw). Studenci bd prezentowa przed grup wyniki swoich prac, aby zapozna pozostaych z problematyk, jakiej si podjli, dziki czemu moliwa bdzie wzajemna wymiana dowiadcze i spostrzee. W miar moliwoci, przygotowanie bada lub projektu planu dziaalnoci na zamwienie konkretnej biblioteki gminnej. Takie projekty wykonane dla konkretnej placwki oceniane bd najwyej. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Aleksiewicz A.: Biblioteki publiczne w rodowisku wiejskim. Poradnik Bibliotekarza 2001, nr 3, s. 3-4. 2. Arcisz S.: Informacja biznesowa i jej uytkownicy w bibliotekach publicznych na Zachodzie. W: Biuletyn Informacyjno-Instrukcyjny WBP w Krakowie 1996, nr 1, s. 17-26. 3. Biblioteka w otoczeniu spoecznym. Red. E. B. Zybert. Warszawa 2000. 4. Dzi i jutro dziaalnoci informacyjnej w bibliotekach publicznych. Red. A. liwiska. Opole 1996. 5. Evans G. E., Amodeo A. J., Carter T. L.: Introduction to library public services. Englewood 1999. 6. Hernon P., Altman E.: Assessing service quality: satisfying the expectations of library customers. Chicago-London 1998. 7. Kamiski R.: Aktywno spoecznoci wiejskich: lokalne inicjatywy organizacji pozarzdowych. Warszawa 2008. 8. Koodziejska J.: Biblioteki publiczne w strukturze spoecznej. Warszawa 2010. 9. Kurek-Kokociska S.: Informacja: zagadnienia teoretyczne i uwarunkowania prawne dziaalnoci informacyjnej. d 2004. 10. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin, 27-29 wrzenia 2005 r. Red. J. Woosz. Warszawa 2006. 11. Todaro J., Smith M. L.: Training library staff and volunteers to provide extraordinary customer service. London 2006.

156

12. Weingand D. E.: Customer service excellence: a concise guide for librarians. Chicago-London 1997. 13. Wojciechowski J.: Bibliotekarstwo: kontynuacje i zmiany. Krakw 1999. 14. Zybert E.B.: Jako w dziaalnoci bibliotek. Oceny, pomiary, narzdzia. Warszawa 2007.

157

Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey obejmuje zagadnienia dotyczce koncepcji ksztacenia z wykorzystaniem nowoczesnych mediw proponowanych w ksztaceniu instytucjonalnym oraz pozainstytucjonalnym. Problematyka ta uwzgldnia rwnie obecno elementw wychowania do mediw w podstawach programowych w polskim szkolnictwie na wszystkich szczeblach nauczania. Wprowadzenie tematyki obejmujcej typologi mediw pozwala na zaprezentowania specyficznych cech i waciwoci poszczeglnych mediw. Kolejne bloki zagadnie dotycz szczegowego omwienia prasy, filmu, radia, telewizji oraz najnowoczeniejszych mediw elektronicznych i ich miejsca oraz funkcji w rodowisku wychowawczym dzieci i modziey. Zaprezentowano zatem problematyk: typologii prasy dla modych czytelnikw; jzyka, gatunkw filmw dla modych odbiorcw; form, stylw audycji radiowych adresowanych do dzieci i modziey; organizacji i struktury telewizyjnych kanaw dla dzieci i modziey oraz programw kierowanych do tej grupy odbiorcw emitowanych przez nadawcw publicznych i komercyjnych; klasyfikacji komputerowych programw edukacyjnych oraz gier komputerowych. W zakresie edukacji informacyjnej uwzgldnia si rol informacji w zaspokajaniu potrzeb poznawczych, emocjonalnych i materialnych dzieci i modziey, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na potrzeby informacyjne modego czowieka. Kolejne zagadnienia dotycz ksztacenia uczniw jako uytkownikw informacji z zaakcentowaniem gwnych problemw informacyjnych wspczesnoci, kwestii bezpieczestwa informacyjnego dzieci i modziey wraz z omwieniem dostpnych narzdzi kontroli i zabezpiecze natury prawnej, technicznej oraz organizacyjnej. Analizie poddawane s dziaania organizacji rzdowych i spoecznych na rzecz ochrony modych uytkownikw mediw przed informacj zmanipulowan. Podnoszona jest kwestia odpowiedzialnoci etycznej i zawodowej osb odpowiedzialnych za gromadzenie, organizacj zasobw informacyjnych oraz rozpowszechnianie informacji wrd dzieci i modziey w rodowisku wspczesnej szkoy i poza nim. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godzin, wicze/ 15 godzin.

158

Peny opis przedmiotu Przedmiot Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey, wchodzcy w skad cieki magisterskiej Biblioteka w spoecznoci lokalnej, ma na celu, zgodnie ze standardami ksztacenia dla drugiego stopnia studiw kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, wyposaenie absolwenta w rozszerzon wiedz teoretyczn oraz praktyczne umiejtnoci z zakresu prowadzenia pracy z rnymi grupami uytkownikw biblioteki (tutaj z dziemi i modzie), zaspokajania ich potrzeb z uwzgldnieniem lokalnych uwarunkowa. Problematyka poruszana w ramach przedmiotu Edukacja medialna i informacyjna dzieci i modziey mieci si w nastpujcych, wymienionych przez autorw publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010) obszarach z tzw. Menu 8: Promocja czytelnictwa i kultury, Praca z dziemi i modzie. Ze wzgldu na to, e najliczniejsz grup korzystajcych z usug bibliotek publicznych s dzieci i modzie uczca si (wykazay to badania przeprowadzone dla Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego), wydaje si wskazane wyposaenie osb pracujcych w maych bibliotekach gminnych w wiedz umoliwiajc krytyczn analiz przekazw medialnych, kierowanych do modych odbiorcw oraz wiadomoci uatwiajce wykorzystanie mediw w edukacji szkolnej i pozaszkolnej. Absolwent, majc orientacj we wspczesnym rynku mediw, bdzie potrafi prawidowo oceni proponowane przez media komunikaty a nastpnie dokona ich trafnego wyboru w pracy z modymi uytkownikami maych bibliotek. Wykorzystanie mediw w kontaktach z t grup uatwi take przeamanie barier komunikacyjnych wynikajcych z rnic pokoleniowych i tym samym wykreowanie obrazu biblioteki jako nowoczesnej instytucji (centrum multimedialne) nie ograniczajcej si tylko do tradycyjnych form pracy z czytelnikiem. Zmiana wizerunku biblioteki uatwi przycignicie do niej modych ludzi fascynujcych si nie tyle ksik w jej tradycyjnej formie, ile innymi formami przekazu i komunikowania si. Znajomo najnowszych trendw w szeroko rozumianej edukacji medialnej pozwoli absolwentom na skorelowanie swoich przedsiwzi z tego zakresu z dziaaniami innych instytucji lokalnego ycia kulturalnego, przede wszystkim szkoy, co z kolei moe by podstaw dla tworzenia efektywnych programw pracy uwzgldniajcych rne cele i realizujce rne zadania, np. pomoc w przygotowywaniu przez uczniw prezentacji maturalnych oraz innego rodzaju prac; pomoc w redagowaniu przez modych ludzi wasnej gazetki, te tej dostpnej w sieci; wsptworzenie banku wiedzy o najbliszej okolicy. Dla studentw pracujcych w maych bibliotekach gminnych wiedza z zakresu spoecznych brakw w zakresie wykorzystywania rde informacji i zagroe wynikajcych z niskich kompetencji informacyjnych dzieci i modziey jest niezbdna. Przedmiot ma na celu wskazanie na konieczno ich ksztatowania oraz zaznajomienie z praktycznymi metodami i formami pracy z uytkownikiem o specyficznych potrzebach i uwarunkowaniach rozwoju. Wprowadza si zatem treci zwizane z zasadami i metodami nauczania i wychowania w ramach dziaalnoci 159

bibliotek, czyli pedagogiki bibliotecznej w warunkach spoeczestwa informacyjnego. Student zaznajamia si z zagroeniami ze strony nowoczesnych technologii informacyjnych o charakterze psychologicznym, technicznym, medycznym, prawnym, spoecznym, w tym z coraz czciej wystpujcymi syndromami uzalenie. Og informacji dostpnych czowiekowi poprzez jego wiadomo, ktre potencjalnie moe zuytkowa przy realizacji yciowych celw, czyli tzw. inosfera, powoduje, e zagroenia w spoeczestwie informacyjnym mog wystpowa zarwno ze strony nadawcy, jak i odbiorcy informacji. Konieczne jest zatem, w ramach systemu ksztacenia bibliotekarzy gminnych, ksztatowanie kultury informacyjnej, rozumianej jako wiedza, nawyki i umiejtnoci nadawania, przetwarzania, przekazywania i odbioru informacji, w odniesieniu do nich samych, jak i uytkownikw bibliotek lokalnych. Przedmiot ten wpisuje si w zakres problemw i dziaa zwizanych z ekologi informacji, now dziedzin stawiajc czoa wyzwaniom rodowiska informacyjnego XXI wieku. Zakres tematyczny wykadw 1. Miejsce wspczesnych mediw w kulturze i ich funkcje.

2. Wspczesna prasa dla modego odbiorcy.

Temat ma na celu przyblienie problematyki funkcji wspczesnych mediw w edukacji instytucjonalnej i pozainstytucjonalnej; zaprezentowanie stosowanych przez medioznawcw typologii mediw oraz najpopularniejszych gatunkw medialnych. Omawiajc najstarsze medium masowe pras zostanie przedstawiona problematyka obejmujca klasyfikacj pism adresowanych do modego czytelnika, gatunki i cechy charakterystyczne jzyka wypowiedzi dziennikarskich. Jednym z najpopularniejszych wspczesnych mediw jest film. Zagadnienia omawiane w ramach problematyki filmu jako rodka komunikowania spoecznego obejmuj typologie filmw modego odbiorcy, stosowane przez twrcw techniki wyrazu artystycznego. Suchacz zostanie zapoznany z najnowszymi propozycjami wiatowych i polskich wytwrni filmowych specjalizujcych si w produkcji dla modego odbiorcy oraz rdami informacji o produkcji filmowej. Szczeglne miejsce w prezentowanej problematyce zajm zagadnienia filmowych adaptacji literatury, podobiestw i rnic midzy dzieem filmowym a literackim. Temat filmowych adaptacji literatury bdzie stanowi punkt wyjcia dla wprowadzenia zagadnie dotyczcych wspczesnego teatru i stosowanych przez niego form wyrazu. Po zapoznaniu suchaczy z cechami charakterystycznymi rnych rodzajw spektakli dla dzieci zostan przeprowadzone wiczenia praktyczne z organizowania pracy z modymi uytkownikami biblioteki z wykorzystaniem tradycyjnych i nowoczesnych (multimedialnych) form wyrazu scenicznego. Zajcia maj na celu zapoznanie suchaczy z waciwociami i struktur komunikatu radiowego; formami oraz stylami audycji radiowych adresowanych do modych suchaczy. W ramach powyszego tematu zostan zaprezentowane zagadnienia obejmujce:

3. Film jako przejaw dziaalnoci artystycznej i jako rodek komunikowania.

4. Wspczesny teatr w przestrzeni lokalnego ycia kulturalnego.

5. Radio medium dwikowe.

6. Telewizja najpopularniejsze medium masowe.

160

7. Rynek multimedialnych programw edukacyjnych oraz gier komputerowych.

organizacj i struktur telewizyjnych kanaw dla modego odbiorcy; jzyk, gatunki, rodzaje programw telewizyjnych dla dzieci i modziey. Problematyka prezentowana na zajciach dotyczy klasyfikacji gier komputerowych oraz multimedialanych programw edukacyjnych. Suchacz wyposaony w wiedz z tego zakresu bdzie nie tylko mg wiadomie uzupenia zasoby biblioteczne o nowe formy przekazu, ale take suy pomoc modym uytkownikom bibliotek w wyborze nowoczesnych w formie materiaw pomocnych w nauce rnych przedmiotw lub w rozwijaniu indywidualnych zainteresowa. Zasadnicze wyzwania informacyjne wspczesnoci s poddawane analizie z perspektywy dzieci i modziey jako odbiorcw i nadawcw informacji. Wrd podejmowanych zagadnie znajduj si kwestie nadmiaru informacji, informacji nieustrukturyzowanej, problematycznej wartoci informacji, kompetencji informacyjnych uytkownikw oraz dylematy etyczne. Przedmiotem rozwaa jest definicja i kategoryzacja treci mogcych stanowi zagroenie dla rozwoju emocjonalnego i psychofizycznego modego odbiorcy informacji, z punktu widzenia aktw legislacyjnych o zasigu lokalnym, narodowym i ponadnarodowym.

8. Gwne problemy informacyjne spoeczestwa XXI wieku.

9. Treci destrukcyjne w wietle polskich i midzynarodowych aktw prawnych.

10. Inicjatywy instytucjonalne na rzecz ochrony modych uytkownikw mediw przed informacj zmanipulowan.
Przedmiotem wykadu s dziaania organizacji rzdowych i spoecznych majce na celu wzrost spoecznej wiadomoci zagroe informacyjnych doby wspczesnej: akcje medialne o szerokim zasigu oddziaywania, kursy, warsztaty i inne formy edukacji skierowane do uczniw, nauczycieli, rodzicw.

11. Polityka gromadzenia rde informacji zgodnie z potrzebami modych uytkownikw informacji.

12. rda informacji o ksice i innych formach przekazw kierowanych do dzieci i modziey.

Tematem zaj s obowizki placwek edukacyjnych (w tym bibliotek) w zakresie zabezpieczenia wychowankw przed informacj toksyczn, jak rwnie odpowiedzialno etyczna i zawodowa osb odpowiedzialnych za gromadzenie, organizacj zasobw informacyjnych oraz rozpowszechnianie informacji wrd dzieci i modziey w rodowisku wspczesnej szkoy wiejskiej oraz w spoecznociach lokalnych.

13. Internet jako rdo informacji.

Prezentowana problematyka obejmuje wiedz o bibliografiach, encyklopediach, sownikach specjalistycznych i innych kompendiach, prasie specjalistycznej i dziaalnoci centrw dokumentacji publikacji adresowanych do modego odbiorcy, jak rwnie instytucji zajmujcych si promocj czytelnictwa wrd dzieci i modziey. Przedmiotem zaj jest okrelenie jakoci i dostpnoci informacji w Internecie, w tym rwnie danych o publikacjach dla dzieci i modziey oraz innych przekazach medialnych adresowanych do tej grupy spoecznej.

14. Dokumenty regulujce korzystanie przez dzieci i modzie z Internetu w bibliotekach.

Problematyka zaj koncentruje si wok aktw prawnych i rozwiza fachowych

161

15. Biblioteka gminna w spoeczestwie informacyjnym.

w zakresie udostpniania modym odbiorcom informacji obecnej w Internecie na terenie bibliotek i placwek edukacyjnych. Charakterystyce poddawane s szczeglnie wytyczne Sekcji Bibliotek dla Dzieci i Modziey IFLA. Tematem wykadu jest rola bibliotek gminnych w rozwizywaniu informacyjnych problemw wspczesnoci oraz ksztatowaniu spoeczestwa informacyjnego w maych miejscowociach poprzez zaspokajanie potrzeb poznawczych i informacyjnych cile okrelonej spoecznoci lokalnej.

Zakres tematyczny wicze 1. W ramach wicze studenci, wykorzystujc materia z pierwszego wykadu i zalecon literatur, prezentuj podstawy programowe oraz wybrane gotowe programy dotyczce edukacji medialnej w szkoach rnego typu oraz w innych instytucjach ycia kulturalnego. Celem analizy zgromadzonych rde bdzie wskazanie zalet oraz wad propozycji programowych z zakresu edukacji medialnej przy ich ewentualnym wykorzystaniu w pracy z modym uytkownikiem maych bibliotek gminnych. 2. wiczenia maj na celu praktyczne zapoznanie si studentw z najpopularniejszymi czasopismami adresowanymi do poszczeglnych grup dzieci i modziey oraz analiz ich budowy. Nastpnie w toku dyskusji ustalone zostan waciwoci, ktrymi, wedug modych czytelnikw, winny odznacza si czasopisma, aby pniej zastosowa waciwe i najefektywniejsze metody w pracy nad tworzeniem z modymi ludmi ich wasnego lokalnego pisma. 3-4. W ramach wicze studenci uczestnicz w kinowym pokazie filmu adresowanego do modej widowni (jeeli jest to moliwe film stanowi adaptacj dziea literackiego) oraz bior udzia w spektaklu teatralnym. Celem tych wicze jest obserwacja zachowa dzieci podczas emisji filmu, trwania spektaklu teatralnego i rozpoznanie upodoba modej widowni. 5. Na podstawie wczeniej wysuchanych audycji radiowych kierowanych do dzieci i modziey studenci dokonuj ich analizy, wskazujc na najczciej uywane przez twrcw tych komunikatw formy i rodki przekazu. 6. Studenci na podstawie informacji przekazanych przez prowadzcego na wykadzie Telewizja najpopularniejsze medium masowe oraz zalecanej literatury tworz modele pracy z modym uytkownikiem w ramach inicjowanych w bibliotekach klubw filmowych. 7. wiczenia polegaj na praktycznym zapoznaniu si z budow i dziaaniem wybranych programw edukacyjnych oraz gier komputerowych. 8. W ramach wicze studenci praktycznie poznaj przykady wspczesnych zagroe informacyjnych smogu informacyjnego oraz informacji chaotycznej z wykorzystaniem rde internetowych. 9. wiczenia polegaj na rozpoznawaniu i kategoryzacji treci wiadomie zatrutych i celowo szkodliwych, czyli tzw. informacji toksycznej, na podstawie wybranych stron internetowych adresowanych do dzieci, a promujcych pornografi, 162

pedofili, okruciestwo, przemoc, uywki, bro itp. oraz zawierajce formy psychomanipulacji. 10. W ramach wicze studenci poznaj praktyczne formy dziaania Fundacji Kidprotect w zakresie koordynacji inicjatyw zmierzajcych do podniesienia spoecznej wiadomoci zagroe informacyjnych, w tym zapobieganiu zjawisku cyberprzemocy. 11. wiczenia polegaj na analizie praktycznych form i metod funkcjonowania akcji Dziecko w sieci na podstawie strony internetowej www.dzieckowsieci.pl, wraz z pobieraniem materiaw dydaktycznych i edukacyjnych adresowanych do bibliotekarzy, nauczycieli i rodzicw. 12. wiczenia polegaj na praktycznej ocenie wybranych treci zaczerpnitych z Sieci, biorc pod uwag kryteria oceny informacji wyszukiwanych w Internecie: uytecznoci, wiarygodnoci, zawartoci, autorstwa, celu, obiektywnoci i poprawnoci. Studenci zyskuj umiejtno pomocy modym uytkownikom w zakresie przygotowywania materiaw (prezentacji) zwizanych z egzaminami np. maturalnymi. 13. W ramach wicze studenci praktycznie analizuj i wykorzystuj podstawowe rda informacji o publikacjach dla modych odbiorcw, zarwno wydanych na noniku papierowym, jak i cyfrowe, w tym dostpne w Internecie. 14. wiczenia polegaj na praktycznym rozpoznawaniu i ocenie potrzeb informacyjnych oraz kompetencji informacyjnych wasnego rodowiska lokalnego. Pozwalaj na to kwestionariusze oceny umiejtnoci uczniw (dzieci i modziey) w zakresie korzystania z zasobw informacyjnych. Na podstawie wypenionych kwestionariuszy studenci bd w stanie zapewni pomoc w zakresie wyboru dalszej formy ksztacenia si uczniw. 15. W ramach wicze studenci konstruuj scenariusze zaj dydaktycznych w zakresie edukacji informacyjnej z dziemi i modzie wiejsk. Scenariusze uwzgldniaj formy majce na celu ksztatowanie i podnoszenie umiejtnoci korzystania z komputera dla maych dzieci poprzez zabaw, w tym gry o charakterze edukacyjnym. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: suchacz, dziki prezentowanej w formie wykadw problematyce, bdzie dysponowa wiedz dotyczc najnowszych tendencji w edukacji szkolnej i pozaszkolnej obejmujcej wykorzystywanie mediw w pracy z dziemi i modzie. Pozna sposoby klasyfikacji wspczesnych mediw, budow komunikatw medialnych, rol, jak media odgrywaj w wychowaniu i ksztaceniu modych ludzi. Suchacz bdzie wiadomy zagroe wynikajcych ze wspczesnego rozwoju technologii informacyjnych oraz wzrostu potencjau informacyjnego, pozna podstawowe akty prawne dotyczce ochrony modych odbiorcw informacji przez treciami zmanipulowanymi oraz zasady udostpniania rde informacji w bibliotekach, jak rwnie podstawowe elementy konstytuujce system informacji o publikacjach dla dzieci i modziey. Zaznajomi si rwnie z inicjatywami majcymi 163

na celu prewencj i ksztatowanie wiadomoci w zakresie wyzwa spoeczestwa informacyjnego maych spoecznoci lokalnych. Opanowane umiejtnoci: oczekuje si, e suchacz bdzie w praktyce umia wykorzysta zdobyt wiedz w kontakcie z modymi uytkownikami bibliotek bdzie inicjowa nowe formy pracy z wykorzystaniem najnowszych mediw. Jednoczenie zakada si, i suchacz umiejtnie skoreluje swoje dziaania z funkcjonowaniem innych instytucji, np. szkoy, aby opracowa wsplne inicjatywy majce na celu uatwienie modym ludziom zdobywanie wiedzy, rozwijanie zainteresowa czy zagospodarowanie wolnego czasu. Student bdzie praktycznie rozpoznawa podstawowe zagroenia wynikajce z rozwoju technologii informacyjnych i wzrostu potencjau informacyjnego, opanuje umiejtno waloryzacji informacji dostpnych w Internecie, konstruowania testw do oceny umiejtnoci oraz scenariuszy pracy z modym odbiorc informacji, bdzie potrafi odnale i rozpowszechnia materiay edukacyjne i prewencyjne zwizane z profilaktyk zagroe informacyjnych wspczesnoci, jak rwnie wskazywa i wykorzystywa rda informacji o publikacjach dla dzieci i modziey w swojej pracy bibliotecznej i dydaktycznej. Metody i kryteria oceniania Student oceniany jest na bieco w czasie wicze na podstawie znajomoci wskazanych rde i opracowa, jak rwnie wykonaniu scenariuszy zaj majcych na celu ksztacenie kultury medialnej i informacyjnej dzieci i modziey. Po trzecim semestrze odbywa si ustny egzamin obejmujcy cao zrealizowanego materiau. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Dziecko i teatr w przestrzeni kultury, red. M. Karasiska, G. Leszczyski, t. 1-2, Pozna 2007. 2. Dziecko wiejskie w dobie cywilizacji informatycznej, red. M. Babiarz, S. Koziej, Kielce 2006. 3. Fioek-Lubczyska B.: Film, telewizja i komputery w edukacji humanistycznej. O audiowizualnych tekstach kultury. Krakw 2004. 4. Grzesiak E., Janicka-Szyszko R., Steblecka M.: Edukacja medialna. Gdask 2005. 5. Komputer i Internet w yciu dziecka i obraz jego dziecistwa. T. 2. Red. J. Izdebska, T. Sosnowski. Biaystok 2005. 6. Kumiega J., Leszczyska A.: Czasopisma dla dzieci i modziey w latach 19902000. Wrocaw 2001. 7. Ogonowska A.: Telewizja w edukacji medialnej. Krakw 2009. 8. Pietrzak M.: Rola teatru w edukacyjnej pracy bibliotekarza i nauczyciela. Warszawa 2007. 164

9. Drzewiecki M.: Edukacja biblioteczna i informacyjna w polskich szkoach. Warszawa 2005. 10. Dzieci, modzie Internet biblioteka. Wytyczne IFLA Sekcji Bibliotek dla Dzieci i modziey, red. G. Lewandowicz-Nosal, E. B. Zybert. Warszawa 2009. 11. Internet w bibliotece dla dzieci i modziey. Od teorii do praktyki. Poradnik, red. G. Lewandowicz-Nosal. Warszawa 2009. 12. Materska K.: Edukacyjna funkcja biblioteki publicznej w yciu modziey. Warszawa 1993. 13. Pedagogika biblioteczna w spoeczestwie informacyjnym, red. M. Majewska i M. Walczak. Warszawa 2006. 14. Pulikowski A.: Kryteria oceny dokumentw wyszukiwanych w Internecie. [W:] Studia z informacji naukowej i dyscyplin pokrewnych, red. E. Gondek i D. PietruchReizes. Katowice 2007, s. 120-129. 15. Szczechura K.: Ucze jako uytkownik informacji. [W:] Biblioteka i informacja w systemie edukacji, red. M. Drzewiecki. Warszawa 1994, s. 140-159.

165

Informacja publiczna (e-government)

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Realizacja przedmiotu ma na celu przedstawienie teoretycznych i praktycznych aspektw problematyki zwizanej z informacj publiczn (e-government) tak, aby bibliotekarz maej biblioteki gminnej, jako niezaleny profesjonalista potrafi budowa oraz realizowa projekty zapewniajcespoecznoci lokalnej dostp do informacji publicznej. Program obejmuje nastpujce tematy: podstawowe pojcia: informacja publiczna, e-administracja (e-government), e-governance, e-usuga, model referencyjny administracji, zarzdzanie relacjami z partnerami (PRM Partner Relationship Management), zagadnienia prawne dostpu do informacji publicznej, ochrona danych osobowych, ochrona bezpieczestwa informacji, popularyzacja i wdraanie idei i wpywania na zawarto Biuletynu Informacji Publicznej (BIP), upowszechnienie wiedzy na temat etapw rozwoju e-government, rozwj e-usug publicznych w Polsce na tle europejskim i na wiecie, podstawowe usugi e-administracji dla obywateli i przedsibiorcw, e-usugi w sdownictwie, sprawozdawczoci statystycznej, sprawozdawczoci skarbowej, Administracja Publiczna informacje wadzy ustawodawczej, wykonawczej i sdowniczej RP w systemie BIP, JST (Jednostki Samorzdu Terytorialnego) w Rzdowej Administracji Zespolonej w kontaktach z mieszkacami wsi i maych miasteczek, dostp do informacji obywatelskiej za porednictw;em BIP MSWiA (w zakresie aktw urodzenia, zgonu, stanu cywilnego, dowodw osobistych, informacji paszportowej, numerw PESEL, CEPIK Centralnej Ewidencji Kierowcw i innych), wykorzystanie e-narzdzi w procedurze administracyjnej oraz zapoznanie z Elektroniczn Platform Usug Administracji Publicznej (ePUAP). Przedstawione zostan przykadowe formy wsparcia mieszkacw wsi i maych miasteczek w dostpie do informacji publicznej i rozwoju przedsibiorczoci: organizacja punktw informacyjnych w bibliotekach i spotka z urzdnikami, zastpowanie tradycyjnego wnoszenia spraw do urzdw terenowych (gmin, powiatw, wojewdztw, sdw, GUS) technikami elektronicznymi, organizowanie kursw dla spoecznoci lokalnej w zakresie korzystania z e-administracji, dyury przedstawicieli urzdw, usugi infobrokerskie. 166

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest pozytywne zaliczenie pracy semestralnej wykonanej metod projektu. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu konwersatoryjnego poczonego ze zleceniem wykonania samodzielnego wicze w zakresie rozpoznania struktury BIP rnego typu instytucji. Peny opis przedmiotu Realizacja przedmiotu ma na celu przedstawienie teoretycznych i praktycznych aspektw problematyki zwizanej z informacj publiczn (e-government), tak, aby bibliotekarz maej biblioteki gminnej jako niezaleny profesjonalista potrafi budowa oraz realizowa projekty zapewniajce spoecznoci lokalnej dostp do informacji publicznej, jednoczenie utrwalajc i poszerzajc spoecznociow wizj biblioteki gminnej jako miejsca spotka nie tylko dla sigania po ksiki czy pras. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wyjanienie podstawowych poj: informacja publiczna, e-administracja (e-government), e-governance, e-usuga, model referencyjny administracji, zarzdzanie relacjami z partnerami (PRM Partner Relationship Management), zarzdzanie zidentyfikowanymi procesami operacjami (BPM Business Process Management). 2. Przedstawienie problematyki informacji publicznej w dokumentach Unii Europejskiej oraz aspektw prawnych dostpu do informacji publicznej w Polsce ochrona informacji niejawnych, danych osobowych, ochrona baz danych. 3. Popularyzacja i wdraanie idei i wpywania na zawarto Biuletynu Informacji Publicznej (BIP). 4. Zapoznanie z ide i rozwojem e-government na wiecie i w Polsce. 5. Przedstawienie etapw rozwoju e-government poziomy wiadczenia usug: informacja online, tzw. interakcja jednokierunkowa, dwukierunkowa, transakcja. 6. Przedstawienie podstawowych usug e-administracji dla obywateli (podatek od osb fizycznych, porednictwo pracy, ubezpieczenia spoeczne, dokumenty tosamoci, rejestracja pojazdu, pozwolenie na budow, zgoszenie na policj, akty stanu cywilnego, zmiana adresu zameldowania, usugi zwizane ze zdrowiem, rekrutacja na studia, katalogi bibliotek publicznych) i przedsibiorcw (rejestracja dziaalnoci gospodarczej, podatek od osb prawnych, ZUS, przesyanie danych statystycznych, deklaracje celne, opaty za korzystanie ze rodowiska naturalnego, zamwienia publiczne). 7. Okrelenie stopnia realizacji usug e-administracji w Polsce. 8. Przedstawienie e-usug w sdownictwie, sprawozdawczoci statystycznej, sprawozdawczoci skarbowej. 167

9. Przedstawienie informacji wadzy ustawodawczej, wykonawczej i sdowniczej RP w systemie BIP (Administracja Publiczna). 10. Zapoznanie z JST (Jednostkami Samorzdu Terytorialnego) w Rzdowej Administracji Zespolonej (informacja o JST wojewdzkich, powiatowych, lokalnych) w zakresie kontaktw z urzdami wojewdzkimi, komendami policji, kuratoriami owiaty, inspektoratami farmaceutycznymi, jakoci handlowej artykuw rolno-spoywczych, nadzorem budowlanym, inspektoratami ochrony rolin i nasiennictwa, ochrony rodowiska, transportu drogowego, ochrony zabytkw, stacjami sanitarno-epidemiologicznych, inspekcj weterynaryjn. 11. Prezentacja dostpu do informacji obywatelskiej za porednictwem BIP MSWiA (w zakresie aktw urodzenia, zgonu, stanu cywilnego, dowodw osobistych, informacji paszportowej, numerw PESEL, CEPIK Centralnej Ewidencji Kierowcw i innych). 12. Zapoznanie z wykorzystanymi e-narzdziami w procedurze administracyjnej: dokumentem elektronicznym (e-dokumentem), podpisem elektronicznym, wnoszeniem poda, dorczeniem elektronicznym, zamwieniami publicznymi, rejestrami publicznymi (sdowymi, administracyjnymi). 13. Przedstawienie zaoe Elektronicznej Platformy Usug Administracji Publicznej (ePUAP) oraz prezentacja portalu (aktualnego katalogu usug). Uwzgldniono rwnie prezentacj przykadowych form wsparcia mieszkacw wsi i maych miasteczek w dostpie do informacji publicznej i rozwoju przedsibiorczoci realizowanych w bibliotekach gminnych: np. organizacj punktw informacji gminnej w bibliotekach, spotka z urzdnikami (porady prawne, pomoc w redagowaniu pism urzdowych, dyurw przedstawicieli urzdw; zorganizowanie kursw (np. dla bezrobotnych) i szkole w zakresie korzystania z e-administracji, usugi infobrokerskie, inne (np. uruchomienie punktu pocztowego); prowadzenie publicznej dziaalnoci informacyjnej, np.: o wadzach danej spoecznoci, jej czonkach, wspieranie radnych i samorzdowcw w ich pracach; umoliwianie elektronicznego dostpu do informacji legislacyjnej oraz stron domowych poszczeglnych radnych, partii politycznych. W celach przedmiotu uwzgldniono nastpujce zadania projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010), okrelonego jako Menu 8, w tym zwaszcza: uatwienie dostpu do informacji lokalnej, powiatowej, wojewdzkiej, krajowej, szkolenie lokalnej spoecznoci w posugiwaniu si technologiami teleinformatycznymi w kontaktach z partnerami zawodowymi, urzdami wszelkiego typu, sprawozdawczoci, rozpoznaniu moliwoci rynkowych, w aktywnoci ekonomicznej, wspieranie modziey, osb niepenosprawnych, bezrobotnych w deniu do zdobycia kwalifikacji w zakresie e-administracji, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji, funkcjonalny dostp do rde za porednictwem internetowego dostpu z terminala bibliotecznego.

168

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest pozytywne zaliczenie pracy wykonanej metod projektu (zebranie aktw prawnych regulujcych ochron danych w jednym z dziaw e-usug lub opracowanie projektu centrum/punktu informacyjnego dla wybranej biblioteki gminnej np. informacji gminnej Gminne Centrum Informacji, informacji biznesowej, poradnictwa zawodowego dla absolwentw i/lub bezrobotnych, wsparcia seniorw (50+) w kontaktach z e-urzdem). Oczekiwane efekty uczenia si Absolwent bdzie dysponowa wiedz w zakresie: podstaw prawnych dostpu do informacji gromadzonej przez administracj publiczn, ledzi oraz zna postp w zakresie wdraania idei e-government na wiecie i w Polsce, rozpoznawa moliwoci wykorzystania systemu e-government w maej bibliotece gminnej, analizowa zmiany dokonujce si w zakresie oprogramowania dla serwisw e-administracji (ledzi nowoci w zakresie oprogramowania help desk), wiedzia, jakie projekty edukacyjne dostpne s w zakresie e-administracji, zwaszcza bezpatne i planowa w nich udzia. Jako profesjonalista bibliotekarz bdzie umia zorganizowa wasny warsztat pracy tak, by mg udziela wsparcia mieszkacom wsi i maych miasteczek w kontaktach z wadzami publicznymi (Jednostkami Samorzdu Terytorialnego, sdem, bankiem, Gwnym Urzdem Statystycznym, Urzdem Skarbowym) z zapewnieniem ochrony informacji niejawnych, danych osobowych, baz danych wymagajcych ochrony. Bdzie umia wykorzysta specyfik dokumentu elektronicznego, podpisu elektronicznego, wnoszenia poda, wykorzystania rodkw komunikacji elektronicznej w zamwieniach publicznych, w obsudze podatkw, gromadzeniu danych statystycznych, korzystania z e-usug w sdownictwie, systemie edukacji (w miar rozwoju systemw e-usug take w innych, gdy na obecnym etapie Midzynarodowe Centrum Biznesu i Administracji realizuje dopiero projekt opracowania modeli referencyjnych dla procesw administracji publicznej). Bdzie przygotowany do organizowania szkole dla rnych grup spoecznych mieszkacw wsi i maych miasteczek w zakresie e-administracji. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne (praca semestralna majca na celu zebranie aktw prawnych regulujcych ochron danych w jednym z dziaw e-usug lub opracowanie projektu centrum/punktu informacyjnego dla wybranej biblioteki gminnej np. informacji gminnej Gminne Centrum Informacji, informacji biznesowej, poradnictwa zawodowego dla absolwentw i/lub bezrobotnych, wsparcia seniorw (50+) w kontaktach z e-urzdem).

169

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Dbrowska A., Jano-Kreso M., Wdkowski A.: E-usugi a spoeczestwo informacyjne. Warszawa 2009. 2. Ganczar M.: Informatyzacja administracji publicznej: nowa jako usug publicznych dla obywateli i przedsibiorcw. Warszawa 2009. 3. Grzyska T.: Prawo do informacji i zasada jawnoci administracyjnej. Krakw 1999. 4. Kaczorowska A.: Elektroniczna administracja. [W:] Spoeczestwo informacyjne. Pr. zbiorowa pod red. J. Papiskiej-Kacperek. Warszawa 2008, s. 525-564. 5. Bidziski M., Chmaj M., Szustakiewicz P.: Ustawa o dostpie do informacji publicznej. Komentarz. Warszawa 2010. 6. Kowalczyk M.: E-urzd w komunikacji z obywatelem. Warszawa, cop. 2009. 7. Luterek M.: E-government: systemy informacji publicznej. Warszawa, cop. 2010. 8. Monarcha-Matlak A.: Obowizki administracji w komunikacji elektronicznej. Warszawa 2008. 9. Ochrona danych osobowych. Aktualne problemy i nowe wyzwania. Red. G. Sibiga, X. Konarski. Warszawa-Krakw 2007. 10. Biuletyn Informacji Publicznej [online]. [dostp: 10.10.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.bip.gov.pl/. 11. ePAUP Elektroniczna Platforma Usug Administracji Publicznej. [dostp: 10.10.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://epuap.gov.pl/wps/portal/ epuap.

170

Internetowe zasoby informacji dla bibliotek

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Projekt ogoszony w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010), powstay dziki Polskiemu Towarzystwu Bibliologicznemu Oddziaowi Warszawskiemu, ma na celu ukierunkowanie rodowiska uczelni ksztaccych bibliotekarzy na potrzeby rodowisk wiejskich, w tym szczeglnie na zadania okrelone jako Menu 8: 1. Promocja czytelnictwa i kultury. 2. Praca z dziemi i modzie. 3. Funkcjonalny dostp do zbiorw. 4. Uatwienie dostpu do informacji lokalnej. 5. Informatyka dla grup wykluczonych. 6. Wsparcie dla samoorganizacji. 7. Korzystanie z usug e-administracji. 8. Usugi i porady w sprawie multimediw. Wymienione zadania wystpuj w treciach dydaktycznych zarazem jako podejcie, w ktrym poszczeglne cele s ujmowane jako oglna podbudowa ideowa i jako zintensyfikowane nachylenie na wybrane aspekty. Tak jest te w przypadku zespou zagadnie teoretycznych oraz praktycznych umiejtnoci, przewidzianych w programie przedmiotu Internetowe zasoby informacji dla bibliotek. Program zaj sprzyja powinien uatwieniu dostpu do informacji z rnych sfer wiedzy i kultury, w tym lokalnej, a w przypadku pozostaych zada wystpi wtedy, gdy bibliotekarz zacznie stosowa w praktyce uzyskane kompetencje. Celem przedmiotu Internetowe zasoby informacji dla bibliotek jest opanowanie przez studentw umiejtnoci selekcjonowania rde na potrzeby uytkownikw biblioteki, z uwzgldnieniem lokalnych i regionalnych zasobw, a take opanowanie technik efektywnego wyszukiwania informacji w Internecie. W przygotowaniu katalogu rde internetowych przydatne bd umiejtnoci, jakie studenci nabyli w ramach przedmiotu Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych. W bibliotekach gminnych coraz czciej tworzone s tzw. czytelnie internetowe, zapewniajce spoecznoci lokalnej powszechny i bezpatny dostp do globalnej sieci. Pojawienie si czytelni internetowych w bibliotece oznacza zaangaowanie bibliotekarzy do nowej roli przewodnikw po zasobach Internetu. Z roli tej wynikaj dwa zadania. Pierwsze to ksztacenie uytkownikw w zakresie metod wyszukiwania informacji i sposobw weryfikowania ich wiarygodnoci. Drugie to tworzenie dla 171

uytkownikw, najlepiej na stronie WWW wasnej biblioteki, wykazu odsyaczy do przydatnych zasobw internetowych. Dobrze przygotowany, ustrukturalizowany wykaz rde internetowych moe z powodzeniem peni rol wirtualnego regau poszerzajcego czsto skromne zasoby biblioteki gminnej. Ksigozbir podstawowy jest uzupeniany przede wszystkim o utwory klasycznej literatury piknej. Z kolei ksigozbir podrczny wzbogaca si najczciej o encyklopedie, sowniki dziedzinowe i jzykowe, leksykony, mapy, bibliografie, akty prawne, ksiki teleadresowe, informatory. Te sfery potrzeb s podstaw praktycznych dowiadcze adeptw bibliotekarstwa w czasie zaj laboratoryjnych. Studenci tworz wykazy rde internetowych na dwa sposoby. Pierwszy najprostszy, polega na wykorzystaniu zakadek przegldarki internetowej. Dziki paskowi zakadek, obecnemu we wszystkich popularnych przegldarkach, mona stworzy dla uytkownikw prosty w obsudze i atwo dostpny wykaz odsyaczy do wybranych zasobw. Najlepszym jednak sposobem na przygotowanie ustrukturyzowanego wykazu rde internetowych dla uytkownikw danej biblioteki gminnej jest wykorzystanie umiejtnoci, jakie studenci nabyli w ramach przedmiotu Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych. Wkomponowanie katalogu polecanych stron WWW w witryn biblioteczn umoliwi wielu uytkownikom powracanie do tego wykazu z rnych miejsc, w ktrych bd mie dostp do Internetu. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: praktycznych wicze, w wymiarze 30 godzin na studiach stacjonarnych, praktycznych wicze, w wymiarze 10 godzin na studiach niestacjonarnych.

Peny opis przedmiotu Wspczesna biblioteka zmienia swoje oblicze. Przez dziesitki lat kojarzona tylko z wypoyczaniem ksiek, dzi przeksztaca si w centrum informacyjne zaspokajajce bardzo zrnicowane potrzeby swoich uytkownikw. Jednym z wyzwa, przed jakimi obecnie stoj bibliotekarze, jest umiejtne wykorzystanie moliwoci, jakie daje Internet. Na poziomie bibliotek akademickich i wielkomiejskich wiele ju w tej materii zrobiono. Najwicej pracy czeka bibliotekarzy z maych miejscowoci. W ostatnich latach, dziki realizacji programw ministerialnych wspierajcych rozwj bibliotek gminnych, znaczco zwikszya si liczba stanowisk komputerowych z dostpem do Internetu. Tworzenie w bibliotekach publicznych tzw. czytelni internetowych zapewnia spoecznoci lokalnej powszechny i bezpatny dostp do globalnej sieci. Takie s te oczekiwania uytkownikw, dla ktrych Internet staje si jednym z gwnych rde informacji. Pojawienie si czytelni internetowych w bibliotece oznacza zaangaowanie bibliotekarzy do nowej roli nauczycieliprzewodnikw po zasobach Internetu. Jedn z moliwoci wsparcia uytkownikw prbujcych odnale w Internecie wartociowe rda informacji jest utworzenie, 172

najlepiej na stronie WWW wasnej biblioteki, wykazu odsyaczy do przydatnych zasobw internetowych. Dobrze przygotowany, ustrukturalizowany wykaz rde internetowych moe z powodzeniem peni rol wirtualnego regau z ksikami, sownikami, mapami i wieloma innymi cennymi rdami informacji. Taki rega nie zajmuje miejsca w bibliotece, ma nieograniczon pojemno, mona go szybko przeszukiwa i atwo dodawa nowe pozycje na jego pki. Stworzenie takiej oferty dla uytkownikw biblioteki gminnej nie wymaga od bibliotekarzy szczeglnych umiejtnoci. Waniejsza jest tu wytrwao w poszukiwaniu interesujcych zasobw i dbao o ich aktualizacj. Wysiek woony w budow i utrzymanie takiego wykazu na pewno si opaci i w perspektywie przyniesie korzyci zarwno uytkownikom, jak i bibliotekarzom. Taki wykaz odsyaczy, ktry mona nazwa rodzajem biblioteki webowej, rozszerza tradycyjnie gromadzony ksigozbir o nowe pozycje. Ksigozbir podstawowy jest uzupeniany przede wszystkim o utwory klasycznej literatury piknej. Z kolei ksigozbir podrczny wzbogaca si najczciej o encyklopedie, sowniki dziedzinowe i jzykowe, leksykony, mapy, bibliografie, akty prawne, ksiki teleadresowe, informatory. Kada biblioteka posiada mniejszy lub wikszy ksigozbir podrczny. Dziki rdom internetowym ksigozbir ten moe si znacznie rozszerzy. Nie chodzi tu jedynie o zupenie nowe pozycje. Jeli na pce stoj ju dwie encyklopedie, to posiadanie dostpu online do kolejnych trzech bdzie jak najbardziej korzystne. Wybr hase w kadej z nich bdzie z pewnoci odmienny, a definicje bd rni si szczegowoci. Z tych samych przyczyn warto posiada dostp do wielu baz teleadresowych, sownikw, map itp. Nigdy nie wiadomo, w ktrym ze rde uda si znale poszukiwane informacje. Bardzo przydatny dla bibliotek korzystajcych z Internetu jest rwnie dostp do penych tekstw klasycznej literatury piknej, gdy uytkownicy poszukuj wiersza, noweli czy te krtkiego opowiadania. Zamiast wypoycza ksik ze zbiorem wierszy, nowel czy opowiada, mona zaproponowa wydruk mniejszych tekstw z zachowaniem zapisw prawa ochrony wasnoci intelektualnej. Taka moliwo bdzie szczeglnie cenna, gdy wszystkie egzemplarze ksiek zawierajcych poszukiwane dzieo bd ju wypoyczone. W bibliotece webowej rol tradycyjnych czasopism przejmuj czasopisma elektroniczne, licznie obecne w Internecie, pord ktrych poowa oferuje pene teksty wikszoci artykuw. Oprcz odpowiednikw ksigozbioru podstawowego, podrcznego i witryn czasopism, do biblioteki webowej mona docza dowolne zasoby internetowe zwizane treci z profilem biblioteki i potrzebami informacyjnymi jej uytkownikw. Wrd polecanych rde powinny si znale rwnie te poznane w ramach przedmiotu rda informacji dla regionu, a obecne w Internecie. Wiele spord dziaajcych w regionie instytucji prowadzi wasne serwisy i powinny one by ujte jako osobna kategoria w strukturze odsyaczy. Oprcz wskazywania samodzielnie wybranych, wartociowych rde informacji, nie mona zapomina o wspomaganiu uytkownikw w samodzielnych poszukiwaniach informacji. Studenci musz pozna metody efektywnego wyszukiwania 173

z wykorzystaniem wyszukiwarek i katalogw stron WWW, by w przyszoci, ju jako bibliotekarze, mogli sami z tej umiejtnoci korzysta, a take przekazywa nabyt wiedz uytkownikom biblioteki. Oprcz znajomoci metod wyszukiwania informacji w Internecie niezbdne jest rwnie opanowanie umiejtnoci oceny wyszukanych dokumentw. Do tego celu su kryteria zawartoci, aktualnoci, autorstwa, celu, obiektywnoci i poprawnoci. Pierwsze dwa wi si z ocen uytecznoci, natomiast pozostae z ocen wiarygodnoci. Studenci powinni umie selekcjonowa rnorodne rda informacji nie tylko pod ktem uytkownikw biblioteki, ale take z punktu widzenia wasnych potrzeb. Wyodrbnienie zasobw internetowych kierowanych do bibliotekarzy przyda si z pewnoci w przyszej pracy zawodowej. Wrd zasobw wspierajcych prac bibliotekarza mona wymieni ich nastpujce rodzaje: bazy danych, katalogi centralne i rozproszone, biblioteki cyfrowe, serwisy informacyjne dla bibliotekarzy, repozytoria Open Access, e-czasopisma z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Selekcjonowanie przydatnych witryn jest procesem mudnym i dugotrwaym. Tak naprawd proces ten nigdy si nie koczy. Co pewien czas naley sprawdza, czy zgromadzone odsyacze s wci aktualne oraz czy nie pojawiy si nowe zasoby warte dodania. Trzeba te by wyczulonym na potrzeby zgaszane przez uytkownikw i, gdy tylko to moliwe, spenia je. Najprostszym sposobem przygotowania biblioteki webowej jest wykorzystanie zakadek przegldarki internetowej. Dziki paskowi zakadek, obecnemu we wszystkich popularnych przegldarkach, mona stworzy dla uytkownikw prosty w obsudze i atwo dostpny wykaz odsyaczy do wybranych zasobw. Najlepszym jednak sposobem na przygotowanie ustrukturyzowanego wykazu rde internetowych dla uytkownikw danej biblioteki gminnej jest wykorzystanie umiejtnoci, jakie studenci nabyli w ramach przedmiotu Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych. Wkomponowanie katalogu polecanych stron WWW w witryn biblioteczn pozwoli wielu uytkownikom powracanie do tego wykazu z rnych miejsc, w ktrych bd uzyskiwa dostp do Internetu. W ramach zaliczenia z przedmiotu Internetowe zasoby informacji dla bibliotek studenci powinni przygotowa w postaci stron WWW dwa projekty. Jeden kierowany do uytkownikw wybranej biblioteki gminnej, drugi na potrzeby pracownika biblioteki (najlepiej konkretnej placwki). Zakres tematyczny przedmiotu 1-2. Internet rdo informacji, zagadnienia oglne: rodzaje usug internetowych, portale i wortale, zasoby ukrytego Internetu, kryteria oceny rde internetowych, zagroenia dla uytkownikw. Wyszukiwanie informacji w Internecie: katalogi stron WWW i subject-gateways,

3-5.

174

 wyszukiwarki oglnego przeznaczenia, wyszukiwarki naukowe, wyszukiwanie w zapisach dyskusji, wyszukiwanie obrazw i materiaw audiowizualnych. 6-8. Rozszerzenie zbiorw biblioteki gminnej o rda internetowe: ksiki i czasopisma dostpne w bibliotekach cyfrowych, wykazy czasopism penotekstowych dostpnych w Internecie, encyklopedie, sowniki i leksykony, bazy aktw prawnych, mapy, ksiki teleadresowe. 9-10. Zasoby Internetu wspierajce prac bibliotekarza: czasopisma z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej dostpne w Internecie, katalogi centralne i rozproszone, bazy danych Biblioteki Narodowej, serwisy kierowane do bibliotekarzy (m.in. EBIB), repozytorium E-LIS (E-prints in Library and Information Science). 11. Potrzeby informacyjne uytkownikw bibliotek gminnych: identyfikacja potrzeb, specyfika potrzeb, typologia uytkownikw, wykorzystanie uzyskanych w trakcie analizy informacji do okrelenia dodatkowych typw informacji (lokalnej, regionalnej, europejskiej), jakie naley uwzgldni, przygotowujc wykaz internetowych serwisw przeznaczonych dla uytkownikw biblioteki. 12-14. Tworzenie tzw. biblioteki webowej przeznaczonej dla uytkownikw biblioteki gminnej oraz osobnej dla bibliotekarzy w postaci: ustrukturalizowanego zestawu zakadek dostpnego z poziomu przegldarki internetowej na pasku zakadek, wykazu linkw utworzonego w jednym z serwisw sucych do dzielenia si linkami (np. delicious.com, linkologia.pl), samodzielnie wykonanej strony WWW. 15. Zajcia zaliczeniowe ocena projektw przygotowanych przez studentw. Dyskusja wskazujca najlepsze rozwizania w projektach. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: Student zna: rnorodne rda informacji dostpne w Internecie, poszerzajce zbiory biblioteki gminnej o nowe pozycje z zakresu ksigozbioru podrcznego i szeroko rozumianej literatury piknej, 175

internetowe rda informacji z dziedziny bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, metody wyszukiwania informacji, w tym strategie wyszukiwawcze, zwizane z wykorzystaniem popularnych wyszukiwarek internetowych i katalogw tematycznych, kryteria oceny wyszukiwanych w Internecie dokumentw, rodzaje potrzeb uytkownikw bibliotek gminnych. Opanowane umiejtnoci: Student umie: zebra poznane rda internetowe w postaci ustrukturalizowanego zestawu zakadek w przegldarce internetowej oraz samodzielnie wykonanej strony WWW, uwzgldni informacj lokaln i regionaln na stronie WWW biblioteki w katalogu odsyaczy do zasobw internetowych, efektywnie korzysta z wyszukiwarek internetowych i katalogw stron WWW.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: praca semestralna projekt katalogu rde internetowych adresowany do uytkownikw biblioteki gminnej oraz osobny, drugi projekt dla pracownikw biblioteki. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen; wysza ocena za projekt dla konkretnej biblioteki. Literatura 1. Gmiterek G.: Czego potrzebuj Bibliotekarze 2.0 i co mog im da informatycy. Nowe media a rodowisko biblioteczne XXI wieku. W stron spoeczestwa nadmiaru informacji. [W:] Materiay z konferencji. Biblioteka 2.0 zasoby cyfrowe w nauce, kulturze i administracji. Uniwersytet lski, Katowice 15 maja 2008 r. Dostpny w World Wide Web: http://www.sbc.org.pl/dlibra/ doccontent?id=10043. 2. Pulikowski A.: Biblioteki webowe. [W:] Vademecum bibliotekarza. Red. L. Biliski. Warszawa 2006. 3. Pulikowski A.: Odsyacze do zasobw internetowych na stronach WWW polskich bibliotek publicznych. Funkcje, rodzaje i dopasowanie do potrzeb uytkownikw. [pyta CD] [W:] ePublikacje Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ Nr 5. Red. M. Kocjowa. Krakw 2008. 4. Pulikowski A.: Wyszukiwanie informacji w Internecie jako narzdzie rozwoju spoeczestwa wiedzy. [W:] Biblioteki szk wyszych w spoeczestwie wiedzy. Uwarunkowania i wybrane zagadnienia. Red. I. Socha. Katowice 2010, s. 95-119.

176

5. Skrka S.: Architekt informacji w bibliotece szkolnej. Biblioteka w szkole 2008 nr 1, s. 2. 6. Szczepaska A.: Podstawowe strategie wyszukiwania informacji i ich wykorzystanie w praktyce. Przegld Biblioteczny 2007, z. 2, s. 233-251.

177

Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Cele projektu natury dydaktycznej, realizowanego przez Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddzia Warszawski maj na celu wdroenie szerszej natury Programu Rozwoju Bibliotek. W tych ramach jako podstawa do ukierunkowania celw ksztacenia zostaa przygotowana wykadnia teoretyczna dla aplikujcych uczelni, ogoszona w ksice pt. Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010). Spord zada okrelonych jako Menu 8, przedmiot Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek nie odnosi si bezporednio do wymienionych tam zada, ale moe wpywa na funkcjonalny dostp do zbiorw, zwaszcza dzie w obiegu czytelniczym, ochron dorobku kulturalnego narodu i spoecznoci lokalnej, w tym rde wiadczcych o lokalnej historii. Mae biblioteki publiczne, najczciej o jednoosobowej kadrze, wymagaj od bibliotekarzy kompetentnego przygotowania zawodowego z bardzo rnych sfer teorii oraz praktyki. Systematycznie zmienia si rola bibliotek w rodowisku. Ze wzgldu na znaczenie w spoeczestwie informacji i wiedzy dostrzega si moliwoci, ale w wielu sytuacjach take zaniedbania w przygotowaniu bibliotekarzy do pracy w rodowisku wsi. Absolwent koczcy wspczenie studia z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa wymaga przygotowania do samodzielnego rozpoznawania, planowania i zaspokajania potrzeb lokalnych zbiorowoci ludzkich. eby to dobrze realizowa, musi opanowa umiejtnoci take zaliczane niekiedy niesusznie do majcych mniejsz wag. Mae biblioteki oprcz tradycyjnych funkcji, powinny odgrywa rol centrw informacji, kultury i rozrywki dla lokalnych spoeczestw. Oprcz podstawowych dla kadej biblioteki zada w zakresie gromadzenia, opracowywania, udostpniania i informowania o zbiorach, szczeglnego znaczenia nabiera profesjonalne przechowywanie dokumentw tradycyjnych (drukw, nagra dwikowych, filmw, prac plastycznych), co jest istotne nawet wtedy, gdy jednoczenie intensyfikuje si proces digitalizacji takich kolekcji. Biblioteka zlokalizowana w rodowisku lokalnym w maych miejscowociach jest zarazem nie tylko klasyczn ksinic, warsztatem wspierajcym lokalny system edukacji i rozrywki, ale jest te orodkiem edukacji regionalnej, swoistym lokalnym archiwum i nawet muzeum, mediatek, skarbnic pamitek o lokalnej przeszoci. Z obowizku wic spoczywa na gminnej bibliotece odpowiednie zabezpieczenie, nie tylko zaczytywanych wspczesnych ksiek czy czasopism i ich dorana konserwacja, ale te zabezpieczenie dawnych fotografii odpowiednio sklasyfikowanych, niekiedy drukw powielaczowych, ulotek, maszynopisw, rkopisw. 178

W wielu bibliotekach dominuj tradycyjne dokumenty na noniku papierowym (ksiki, czasopisma), bibliotekarz maych bibliotek publicznych musi zatem zadba o odpowiedni kondycj fizyczn tych zasobw. Chodzi nie tylko o dziaania prewencyjne, ale take o poddanie procesowi renowacyjnemu i introligatorskiemu materiaw w zym stanie. Dbao o stan zachowania zbiorw nabiera znaczenia ze wzgldu na znaczne niedofinansowanie maych bibliotek gminnych (zwaszcza wiejskich). W tej sytuacji bibliotekarz powinien by przygotowany do oceny stanu zniszczenia postaci fizycznej posiadanych dokumentw i podjcia odpowiednich dziaa celem zabezpieczenia zbioru przed zniszczeniem. Celem przedmiotu jest przekazanie wiedzy z zakresu reperacji ksiki dawnej (ten aspekt gwnie teoretycznie) i przede wszystkim wspczesnej przez przygotowanie studentw do samodzielnego poprawnego wykonania napraw introligatorskich drukw nowszych, z uyciem dostpnych materiaw oraz urzdze technicznych. Nacisk naley pooy na poznanie materiaoznawstwa introligatorskiego w celu dokonania waciwego wyboru i zastosowania. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie laboratorium/zajcia praktyczne 30 godz. Peny opis przedmiotu Wyroby papiernicze (ksiki, czasopisma) podczas uytkowania ulegaj niszczeniu. Procesowi temu podlegaj gwnie ksiki i czasopisma produkcji wspczesnej, z powodu stosowania celulozy w produkcji papieru. S wykonywane masowo, s nietrwae z racji stosowania taszych i powszechnych materiaw oraz prostych sposobw czenia arkuszy, a take z powodu bardzo czstego sklejania wkadw (bardzo czsto powstaego z lunych, citych kart) z okadk. Rozklejanie si blokw ksikowych, co zauwaalne, dotyczy bardzo czsto ksiek stosunkowo nowych. Zniszczone ksiki mona zachowa na czas duszy, poddajc je procesom renowacyjnym i introligatorskim. Jest to zagadnienie szczeglnie wane z punktu widzenia maych bibliotek publicznych, ktre borykaj si z problemami finansowymi. Brak pienidzy m.in. na zabiegi introligatorskie powoduje, e bibliotekarz powinien zna podstawy renowacji i introligatorstwa, aby we wasnym zakresie mg dokona naprawy zniszczonych woluminw. Powinien rwnie zna warunki przechowywania materiaw, zwaszcza archiwalnych i bibliotecznych, jeli biblioteka je posiada, aby takie zbiory jak najduej suyy czytelnikom. Gwnym celem przedmiotu Introligatorstwo na potrzeby maych bibliotek jest przygotowanie studentw do samodzielnego wykonania naprawy uszkodzonych ksiek i czasopism. W ramach wicze praktycznych (laboratorium) zdobd praktyczne umiejtnoci w zakresie introligatorstwa.

179

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Introligatorstwo historia rzemiosa. Historyczne formy oprawy. Terminologia w rzemiole introligatorskim.

2. Przedmiot pracy introligatorskiej. Oglny podzia produktw introligatorskich. Budowa ksiki. Warunki przechowywania materiaw bibliotecznych.

Tematem wiczenia jest omwienie historii introligatorstwa, charakterystyka opraw od kodeksu do ksiki wspczesnej, a take zapoznanie studentw z polsk norm PN-82/P-55500. Introligatorstwo przemysowe. Terminologia.

3. Materiay introligatorskie: wytwory papiernicze, tkaniny introligatorskie, skra naturalna i sztuczna, kleje introligatorskie, materiay do szycia, drut introligatorski, folie introligatorskie.
Tematem wiczenia jest przedstawienie i omwienie materiaw introligatorskich: pproduktw i produktw dostpnych wspczenie.

Tematem wiczenia jest praktyczne zapoznanie studentw z rzemiosem introligatorskim, morfologi ksiki (budowa i ukad poszczeglnych czci) oraz z warunkami przechowywania materiaw bibliotecznych ze wzgldu na wpyw czynnikw zewntrznych.

4. Typy opraw: proste, zoone, specjalne. Format oprawy. Elementy uzupeniajce: kieszonki, opaski, obwoluty, futeray. 5. Wkad i jego czci. Wkady kartkowe i skadkowe. Wkady jednoskadkowe i wieloskadkowe. Sposoby zamywania arkuszy. Obcinanie wkadu. Ksztat grzbietu. 6. czenie skadek za pomoc zszywek. czenie klejowe wkadu kartkowego. Rodzaje wyklejek dla wkadw kartkowych.
wiczenia praktyczne z rcznego i maszynowego czenia wkadu kartkowego oraz przygotowania i montowania wyklejek. Studenci na zajciach zapoznaj si z dziaaniem krajalnicy jednonoowej i maszyny klejcej. wiczenie polega na omwieniu i rozpoznaniu rnych typw wkadw ksikowych oraz praktyczne wykonywanie rnych skadek. Zaprezentowanie techniki wykonania rnych typw opraw.

7. Szycie bloku ksikowego. Szycie na sznurek i na tam. Zaklejanie grzbietu. Zaokrglanie i oporkowanie wkadu.

8. Elementy uzupeniajce grzbiet ksikowy: merla, kapitaka, tasiemka zakadkowa, papierowy pasek wzmacniajcy. 9. Rodzaje okadek i ich czci. Okadki zeszytowe, przylegajce, zakrywajce, czone lamwk, jednorodne, kombinowane, specjalne.
wiczenia polegaj na teoretycznym zapoznaniu studentw z rodzajami okadek. W ramach wicze student bdzie musia scharakteryzowa przydzielone oprawy. Praktyczne opanowanie cicia do odpowiednich rozmiarw poszczeglnych materiaw introligatorskich oraz zamontowanie ich na grzbiecie bloku ksikowego.

Rodzaje wyklejek dla bloku wieloskadkowego. wiczenie w szyciu wkadu wieloskadkowego oraz przygotowaniu i montowaniu wyklejek. Ksztatowanie grzbietu.

180

10. Zasady przycinania materiaw na okadk. Wykonywanie okadki jednolitej. Znaczenie biegu wkna w oprawach ksikowych. 11. Wykonywanie okadki zoonej jednorodnej i kombinowanej.
Praktyczne wiczenia. Praktyczne wiczenia.

Wykonanie okadki jednolitej (przylegajcej, zakrywajcej i czonej lamwk). Praktyczne wiczenia.

12. Montowanie okadek ksikowych. Wklejanie wkadw w okadk. Prasowanie oprawy. 13. Rozkadanie zniszczonej ksiki; technika i metody. Wykonywanie drobnych napraw introligatorskich. Oddzielanie bloku ksikowego od okadki. Czyszczenie bloku ksikowego z pozostaoci kleju. Czyszczenie papieru z brudu. Naprawa rozdartych kart z wykorzystaniem bibuy japoskiej i filmoplastu firmy Neschen. Przygotowanie wkadu do wtrnego szycia. Naprawa zniszczonych okadek. 14. Laminacja papieru. Laminowanie pynne, na gorco i na zimno. Wzmacnianie papieru i opraw z wykorzystaniem folii samoprzylepnych firmy Neschen (Filmolux soft, filmolux H200, filmolux 609).
Praktyczne wiczenia.

15. Wykonanie obwolut. Obwoluty kieszonkowe i skrzydekowe. Wykonanie pude tekturowych i teczek do przechowywania czasopism, wycinkw prasowych i materiaw pomocniczych. Podsumowanie zaj. Zaliczenie. Oczekiwane efekty uczenia si
Praktyczne wiczenia.

W ramach wicze studenci zapoznaj si z dziaaniem laminarki, przeprowadz laminowanie na gorco przy uyciu laminarki oraz foliowanie z wykorzystaniem folii samoprzylepnych. wiczenia praktyczne.

Osignita wiedza: uczestnictwo w zajciach zapewni studentom zdobycie wiedzy na temat podstaw reperacji i introligatorstwa ksiki. Studenci zdobd wiedz na temat budowy ksiki, materiaoznawstwa ksiki, podstawowych narzdzi i urzdze introligatorskich. Poznaj wymagania dotyczce warunkw przechowywania materiaw archiwalnych i bibliotecznych. Opanowane umiejtnoci: W wyniku procesu ksztacenia student powinien umie: dobra materiay introligatorskie do realizacji okrelonych zada, wykona skadki metod rczn, poczy skadki rnymi sposobami, dokona obrbki oraz przygotowa wkad ksikowy do oprawy, wykona opraw prost i zoon, wykona rnego typu okadki (zeszytowe, przylegajce, zakrywajce, czone lamwk, jednorodne, kombinowane, specjalne), dokona prostych napraw uszkodzonej ksiki z wykorzystaniem podstawowych materiaw konserwatorskich. 181

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ocena poprawnoci wyboru metody, starannoci praktycznego wykonania zada ujtych w planie zaj. Sposb zaliczenia Zaliczenie praktyczne np. student dokona reperacji zniszczonej ksiki. Literatura 1. Biekowska B.: Ksika na przestrzeni dziejw. Warszawa 2005. 2. Semkowicz W.: Paleografia aciska. Krakw 2002. 3. Tedesco T.J., Clossey D., Hershey J.-M.; wsppr. Marty Anson [et al.; t. z ang. Jacek Hamerliski]: Procesy introligatorskie i wykoczeniowe wspczesnej poligrafii. Warszawa 2008. 4. Magdzik S.: wiczenia laboratoryjne z technologii introligatorstwa przemysowego. Warszawa 2001. 5. Magdzik S.: Introligatorstwo przemysowe. Warszawa 1992. 6. Szczsny R.: Materiaoznawstwo introligatorskie. Warszawa 1983. 7. Zjawiski Z.: Introligatorstwo. Warszawa 1966. 8. Pietruczuk I, Godlewski H, Jdrych W.: Technika i technologia introligatorstwa przemysowego. Warszawa 1985. 9. Osigowski J.: Ochrona ksiki bibliotecznej. Pozna 2003.

182

Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach wprowadza studenta w problematyk zakresu, technik i metod badawczych oraz rde do bada czytelnictwa wspczesnego, z perspektywy potrzeb maej spoecznoci lokalnej w warunkach spoeczestwa globalnego i informacyjnego. Przedmiotem rozwaa jest czytanie jako proces psychofizyczny, a zatem techniki czytania, wiczenia stymulujce czytanie intensywne, metody oceny i kontroli szybkoci czytania, jak rwnie stopnia rozumienia czytanego tekstu. Problematyka ta uwzgldnia rwnie psychologiczne uwarunkowania czytelnictwa i poziomy rozumienia czytanego tekstu (zagadnienia recepcji). Kolejne bloki zagadnie dotycz specyficznych trudnoci w nauce czytania, technik uczenia si i zapamitywania, kompetencji czytelniczych spoeczestwa polskiego. Zaprezentowano zatem problematyk alfabetyzmu i analfabetyzmu funkcjonalnego, w tym czytania ze zrozumieniem jako wyznacznika umiejtnoci czytania. Analizie poddawane s spoeczne konsekwencje niskiego poziomu alfabetyzmu Polakw, rozmiary czytelnictwa w Polsce i na wiecie wskaniki ilociowe i jakociowe, motywacje czytelnicze, drogi czytelnika do ksiki, kanon lektur i instytucja bestselleru. W krgu podnoszonych zagadnie pozostaje rwnie etyka czytania, rozmiary absencji czytelniczej w Polsce i jej przyczyny, charakterystyka publicznoci czytelniczej pod wzgldem spoeczno-demograficznym, ze szczeglnym zaakcentowaniem problematyki obszarw wiejskich. Druga grupa problemw koncentruje si wok metodyki pracy z czytelnikiem, zarwno pedagogicznej z modym uytkownikiem bibliotek, jak i z odbiorc z tzw. grup wykluczonych. Omwione zostaj formy i metody pracy z czytelnikiem niepenosprawnym i dysfunkcyjnym, starszym i chorym w spoecznociach lokalnych, a take diagnostyczna, terapeutyczna i rewalidacyjna funkcja biblioteki publicznej i szkolnej na wsi. Prezentowane s modele postpowania biblioterapeutycznego wspomagajcego wyrwnywanie deficytw intelektualnych i manualnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem roli mediw elektronicznych w pracy rewalidacyjnej. Zasadniczym przedmiotem rozwaa s dziaania promocyjne w zakresie upowszechniania czytelnictwa, przeamywania barier w dostpie do tekstw kultury poprzez wyrwnywanie szans i korekcj deficytw w zakresie alfabetyzmu funkcjonalnego.

183

Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu/ 15 godzin, wicze/ 30 wicze.

Peny opis przedmiotu Przedmiot Metodyka pracy z czytelnikiem w maych miejscowociach wchodzcy w skad cieki magisterskiej Biblioteka w spoecznoci lokalnej ma na celu, zgodnie ze standardami ksztacenia dla drugiego stopnia studiw kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo, wyposaenie absolwenta w rozszerzon wiedz teoretyczn oraz praktyczne umiejtnoci z zakresu prowadzenia pracy z rnymi grupami uytkownikw biblioteki oraz zaspokajania ich potrzeb z uwzgldnieniem lokalnych uwarunkowa. Problematyka poruszana w ramach przedmiotu Metodyka pracy z czytelnikiem z maych miejscowociach mieci si w nastpujcych, wymienionych przez autorw publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych obszarach: Promocja czytelnictwa i kultury, Praca z dziemi i modzie, Informatyka dla grup wykluczonych. Punktem wyjcia Programu Rozwoju Bibliotek Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego jest postrzeganie biblioteki jako miejsca czytania i w konsekwencji dziaania majcego na celu socjalizacj czowieka, wzrost poziomu jego edukacji, zaspokojenie potrzeb samorealizacji. Jako i intensywno tak rozumianej aktywnoci uzaleniona jest od prymarnych kompetencji okrelajcych poziom alfabetyzmu funkcjonalnego: czytania ze zrozumieniem, pisania, umiejtnoci kalkulacyjnych oraz obsugi komputera i korzystania z mediw elektronicznych. Badania wskazuj na braki w zakresie wymienionych sprawnoci jako podstawow przyczyn powikszania si sfery absencji czytelniczej, a w konsekwencji kulturowej. Proponowany program Metodyki pracy z czytelnikiem w spoecznociach wiejskich kadzie nacisk na diagnoz i terapi w zakresie podstawowych kompetencji stanowicych o poziomie kultury czytelniczej jednostki i spoecznoci. Tak rozumiana praca z czytelnikiem ma na celu podjcie i realizacj wyzwa spoeczestwa informacyjnego poddanego procesom globalizacji, wdraanie niestandardowych form pozyskiwania czytelnikw opornych, likwidowanie zjawiska lku przed bibliotek library anxiety, dostosowanie warunkw i metod pracy z czytelnikiem do jego potrzeb i oczekiwa, jak rwnie wyzwa i moliwoci technologicznych. Podkrelana jest rola biblioteki w spoecznociach lokalnych, zwaszcza w procesie poprawy stanu edukacji oraz podnoszenia poziomu egzystencji maych rodowisk wiejskich. Wyrwnywanie deficytw w zakresie kultury czytelniczej i informacyjnej niesie ze sob daleko idce zmiany w mentalnoci spoecznej, zwaszcza przeciwdziaa utrwalonym negatywnym stereotypom, otwiera moliwoci edukacji w zakresie szacunku i tolerancji wobec innoci etnicznej czy kulturowej, poszerza horyzonty umysowe. Postulowane zmiany dotyczy musz bibliotek gminnych zwaszcza w zakresie form pracy z rnymi 184

grupami uytkownikw, take zaj integracyjnych, w tym midzypokoleniowych. W ramach przedmiotu analizuje si programy udoskonalajce kompetencje czytelnicze dzieci i dorosych, take te dostpne online fora dyskusyjne, czaty, blogi, dyskusyjne kluby ksiki i in., jak rwnie rda informacji o publikacjach dla okrelonych grup odbiorcw np. biblioteki cyfrowe dla dzieci. Biblioteka sta si powinna miejscem warsztatw, wystaw, konkursw, czyta rodzinnych, spotka z ciekawymi ludmi (niekoniecznie autorami publikacji), szeroko otwart placwk zaspokajajc potrzeby wasnej spoecznoci lokalnej, a szczeglnie promujc rado czytania wrd najmodszych dzieci, jako obecnych i przyszych uczestnikw ycia kulturalnego i gospodarczego. Przedmiot wpisuje si w zaoenia kulturowe i edukacyjne rzdowego Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 oraz Programu Kapita Ludzki realizowanego w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego w Polsce. Zakres tematyczny wykadw 1.

Biblioteka w rodowisku wiejskim.

2.

Wykad ma na celu wprowadzenie suchaczy w problematyk dotyczc faktycznych i potencjalnych uytkownikw bibliotek gminnych, polityki gromadzenia zbiorw kryteriw selekcji oraz warsztatu informacyjnego. Wyeksponowane zostaj funkcje edukacyjne, diagnostyczne, kulturowe bibliotek gminnych.

Rozmiary czytelnictwa na wsi polskiej.

3.

Celem prelekcji jest ukazanie realnego stanu czytelnictwa na wsi polskiej poprzez wskaniki ilociowe i jakociowe. Studenci poznaj wyniki bada czytelnictwa dorosych, dzieci i modziey zamieszkaych na wsi i miastach do 20 tys. mieszkacw wedug skali przyjtej przez Instytut Ksiki i Czytelnictwa BN.

Rozmiary absencji czytelniczej mieszkacw polskiej wsi.

4.

Wykad dotyczy przyczyn powstawania i powikszania si sfery absencji czytelniczej na wsi, prezentuje drogi czytelnika do ksiki, jak rwnie charakterystyk wiejskiej publicznoci czytelniczej pod wzgldem spoeczno-demograficznym (wiek, pe, wyksztacenie).

Kompetencje czytelnicze i informacyjne spoecznoci wiejskich.

5.

Omwione zostaj zagadnienia poziomu kultury czytelniczej i informacyjnej w spoecznociach wiejskich, a zwaszcza kompetencje czytelnicze i informacyjne, motywacje, zainteresowania, zachowania czytelnicze (aktywno, wybory, preferencje) modych uytkownikw bibliotek w rodowisku wiejskim oraz maych miastach (do 20 tys. mieszkacw).

Alfabetyzm funkcjonalny i jego wyznaczniki.

6.

Prezentowane zagadnienia dotycz poziom czytania ze zrozumieniem wrd mieszkacw wsi rozmiarw analfabetyzmu funkcjonalnego, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na jego spoeczne (ekonomiczne) konsekwencje.

Uwarunkowania rozwoju wsi.

Wykad dotyczy kulturowych, spoecznych, ekonomicznych, politycznych i in. uwarunkowa rozwoju czytelnictwa jako formy uczestnictwa w kulturze mieszkacw polskiej wsi (w przeszoci i obecnie), przedstawia czytelnictwo jako element stylu

185

7.

ycia (systemy wartoci perspektywa aksjologiczna) oraz jego relacj do innych form uczestnictwa w kulturze (media, TV, Internet).

Zmiany kulturowe na wsi polskiej po przeomie politycznym 1989 r.

8.

Przedmiotem zainteresowa jest przeom polityczny, ekonomiczny i spoeczny zapocztkowany w roku 1989 z perspektywy wsi. Uwzgldnia si specyfik obszarw wiejskich, w tym zagroenia deprywacj kulturow, zmiany globalne w relacji do kapitau ludzkiego, spoecznego i kulturowego polskiej wsi. Zaakcentowana zostaje specyfika kulturowa wsi lskiej.

Metody wyrwnywania szans.

9-10. Psychofizyczne aspekty czytania zaburzenia.

Przedmiotem wykadu jest reedukacja dzieci i dorosych z trudnociami w czytaniu i pisaniu, zwaszcza praca wyrwnawcza w bibliotece, gwne przyczyny trudnoci w nauce czytania i pisania, czyli bariery waciwego rozwoju czytelnictwa. Przedmiotem wykadu s najczciej spotykane zaburzenia rozwoju psychofizycznego modych uytkownikw bibliotek (dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia), jak rwnie symptomy wskazujce na niski poziom sprawnoci czytania dorosych. Student poznaje specyficzne trudnoci w procesie lektury zdeterminowane somatycznie i psychicznie, podstawowe zaoenia metodyki pracy pedagogicznej z czytelnikiem niepenosprawnym i dysfunkcyjnym. Wskazywana jest diagnostyczna, terapeutyczna i rewalidacyjna funkcja biblioteki gminnej.

11.

12-13. Dziaalno bibliotek publicznych dla dzieci i modziey za granic.

Prezentowane s klasyczne i niestandardowe formy pracy z czytelnikiem indywidualnym i zbiorowym w bibliotekach gminnych (drama, storytelling i booktalking, spotkania autorskie, lekcje biblioteczne, prelekcje in.). Omwione zostaj zasady wsppracy z rodzicami, przedszkolem i szko. Polskie standardy dotyczce bibliotek dziecicych. Wykad dotyczy form i metod pracy bibliotek dla dzieci i modziey w Japonii, Danii, Holandii, Hiszpanii, Szwecji, Norwegii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i in., zasad organizacji pracy w bibliotekach dziecicych, modelu biblioteki dziecicej XXI wieku. Zaprezentowana zostaje biblioteka wzorcowa dla dzieci w Clamart we Francji. Prezentowane s formy i metody pracy z maymi uytkownikami bibliotek w spoecznociach lokalnych.

Metodyka pracy z czytelnikiem dziecicym.

14.

Perspektywy rozwoju polityka pastwa.

15.

Omwione zostaj dziaania determinujce podwyszenie standardw ycia na wsi i ksztatowanie tosamoci jej mieszkacw. Rozwj obszarw wiejskich w dziaaniach i kooperacji administracji rzdowej, samorzdowej i organizacji spoecznych, programy Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi aspekty kulturowe i edukacyjne Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 oraz Programu Kapita Ludzki w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego w Polsce.

Pozyskiwanie rodkw finansowych na statutowe cele bibliotek wiejskich.

Wykad prezentuje zasady i cele udzielania wsparcia finansowego pozyskiwania rodkw dla bibliotek jako instytucji kultury, dla ktrych organizatorem jest jednostka samorzdu terytorialnego zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegowych warunkw i trybu przyznawania

186

pomocy finansowej w ramach dziaania Odnowa i rozwj wsi objtego Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013. Dziennik Ustaw nr 38 poz. 220 z dn. 31 lipca 2008 (wraz z nowelizacjami).

Zakres tematyczny wicze 1-2. 3-4. 5-6. 7-8. 9-10. wiczenia dotycz praktycznej umiejtnoci konstruowania ankiety badajcej stan czytelnictwa we wasnej spoecznoci lokalnej szybkoci i efektywnoci czytania. wiczenia maj na celu praktyczne zapoznanie si studentw z podstawowymi rdami internetowymi z zakresu pracy z czytelnikiem z rnych grup wiekowych i spoecznych tworzenie wasnego warsztatu informacyjnego. W ramach wicze studenci uczestnicz w zajciach propagujcych czytelnictwo wrd dzieci i modziey organizowanych przez Miejsk Bibliotek Publiczn im. ukasza Grnickiego w Owicimiu. wiczenia maj na celu praktyczn edukacj studentw w zakresie technik uczenia si i zapamitywania, MENSY i innych podobnych form treningu pamici i koncentracji. W ramach wicze studenci praktycznie poznaj jedn z najskuteczniejszych technik pracy (reedukacji) z osobami majcymi trudnoci w czytaniu i pisaniu (bez wzgldu na wiek). Zajcia realizowane s w oparciu o prac E. Kujawy i M. Kurzyny Metoda 18 struktur wyrazowych w pracy z dziemi z trudnociami w czytaniu i pisaniu (Warszawa 1994) wraz z materiaami pomocniczymi zestawem do wicze analizy i syntezy suchowej, ksik do wicze w czytaniu oraz zeszytami wicze. wiczenia polegaj na praktycznym zapoznaniu si z metod symultanicznosekwencyjn nauki czytania prof. Jagody Cieszyskiej stosowanej na kadym etapie rozwoju psychofizycznego, jako forma prewencji dysleksji oraz rodzaj skutecznej terapii. Zajcia odbywaj si na podstawie serii tekstw Kocham czyta, jak rwnie materiaw zawartych w 5 zestawach zatytuowanych Moje sylabki. W ramach wicze praktycznych studenci okrelaj swj wasny poziom rozumienia czytanego tekstu w ramach sprawdzianu szybkoci i efektywnoci czytania. wiczenia dotycz praktycznego wykorzystania mediw elektronicznych w pracy z uytkownikiem na wsi, zwaszcza Internetu, maj na celu usuwanie barier psychicznych, technicznych, organizacyjnych w dostpie do informacji elektronicznej. W ramach wicze praktycznych studenci okrelaj swj wasny poziom rozumienia czytanego tekstu w ramach sprawdzianu szybkoci i efektywnoci czytania. wiczenia obejmuj praktyczne stosowanie technik korekcyjnych wspomagajcych proces czytania: wiczenia koncentracji uwagi, antyregresyjne, gimnastyk oka, map myli Inn. 187

11-12.

13-14. 15-16.

17-20. 21-22.

23-24. wiczenia obejmuj praktyczne poznawanie modeli postpowania biblioterapeutycznego wspomagajcego wyrwnywanie deficytw intelektualnych i manualnych. Studenci wykonuj scenariusze zaj korekcyjno-kompensacyjnych w pracy z dziemi i modzie niepenosprawn na wsi. 25-28. W ramach wicze studenci poznaj Dziaalno Orodka Czytelnictwa Chorych i Niepenosprawnych Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej i Ksinicy Miejskiej w Toruniu. Zajcia wyjazdowe. 29-30. W ramach wicze studenci opracowuj projekt ubiegania si o finanse dla bibliotek gminnych zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 14 lutego 2008 r. w sprawie szczegowych warunkw i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach dziaania Odnowa i rozwj wsi objtego Programem Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 20072013. Dziennik Ustaw nr 38 poz. 220 z dn. 31 lipca 2008 (wraz z nowelizacjami). Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: suchacz, dziki prezentowanej w formie wykadw problematyce, bdzie dysponowa wiedz dotyczc sytuacji, roli i zada biblioteki gminnej w rodowisku wiejskim, aktualnego stanu bada w zakresie wskanikw ilociowych i jakociowych czytelnictwa w rodowisku wiejskim, rozmiarw absencji czytelniczej na wsi, jej przyczyn i konsekwencji spoecznych (ekonomicznych), wskanikw okrelajcych poziomy alfabetyzmu funkcjonalnego. Student bdzie wiadomy cech charakterystycznych podstawowych zaburze zwizanych z umiejtnociami czytania i pisania, specyficznych trudnoci o podou psychicznym i somatycznym. Posidzie wiedz z zakresu form, metod, technik i wytycznych pracy z rnymi grupami uytkownikw (take tych o specjalnych potrzebach) w bibliotekach gminnych w Polsce i ich odpowiednikach zagranicznych. Zaznajomi si z programami i aktami prawnymi dotyczcymi perspektyw rozwoju wsi polskiej oraz zasadami pozyskiwania rodkw na cele statutowe (upowszechnianie czytelnictwa) bibliotek gminnych. Opanowane umiejtnoci: oczekuje si, e suchacz bdzie w praktyce umia wykorzysta umiejtnoci konstruowania narzdzi do oceny stanu alfabetyzmu funkcjonalnego w swojej spoecznoci lokalnej, stosowa przynajmniej dwie metody pracy wyrwnawczej w zakresie nauki i reedukacji czytania ze zrozumieniem, skomponowa zesp wicze usprawniajcych proces czytania bez wzgldu na wiek uytkownika, jak rwnie wicze wspomagajcych techniki uczenia si i zapamitywania. Ponadto student powinien umie zastosowa w praktyce wybrane niestandardowe formy pracy z czytelnikiem dziecicym, starszym, chorym, niepenosprawnym i dysfunkcyjnym w bibliotece gminnej, zna i promowa dziaalno centrw pracy rewalidacyjnej z czytelnikiem o specjalnych potrzebach w Polsce, wypracowa i wykorzystywa wasny (biblioteczny) warsztat informacyjny. W ramach omawianego programu rzdowego powinien umie napisa projekt, ubiegajc si o rodki finansowe dla swojej biblioteki gminnej. 188

Metody i kryteria oceniania Student oceniany jest na bieco w czasie kolejnych wicze na podstawie znajomoci tekstw polecanych do lektury oraz wicze praktycznych. Ocena zaliczeniowa jest wyznaczana na podstawie ocen czstkowych. Po 1 semestrze odbywa si ustny egzamin obejmujcy cay materia. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Animacja wsppracy rodowiskowej na wsi. Red. M. Mendel. Toru 2005. 2. Biaecki I.: Alfabetyzm funkcjonalny. Warszawa 1996. 3. Biblioterapia i czytelnictwo w rodowiskach osb niepenosprawnych. Zbir studiw. Pod red. B. Woniczki-Paruzel. Toru 2007. 4. Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje. Materiay z Oglnopolskiej Konferencji Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Pozna 3-5 listopada 1996. III Forum SBP. Red. M. Szyszko. Warszawa 1996. 5. Jamruszkiewicz J.: Kurs szybkiego czytania. Poradnik z zestawem wicze. Katowice 2005. 6. Moliwoci i bariery stabilizacji yciowej niepenosprawnych mieszkacw wsi. Red. S. Kopot. Wrocaw 2002. 7. Straus G., Wolff K., Wierny S.: Czytanie, kupowanie, surfowanie. Spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2006 roku. Warszawa 2008. 8. Wolff K.: Ksika w spoecznej przestrzeni polskiej wsi. Warszawa 2008. 9. Biblioteka w otoczeniu spoecznym. Red. E. B. Zybert. Warszawa 2000. 10. Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje. Materiay z Oglnopolskiej Konferencji Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Pozna, 3-5 listopada 1996. III Forum SBP96. Red. M. Szyszko. Warszawa 1996. 11. Edukacja kulturalna w rodowisku wsi i maego miasta. Red. W. Pielasiska. Warszawa 1997. 12. Wolff K.: Ksika w yciu i kulturze wspczesnej modziey wiejskiej. Warszawa 1988. 13. Wolff K.: Ksika wrd modziey wiejskiej (W dziesi lat pniej). Warszawa 1991. 14. Siekierski S.: Jakich ksiek oczekuje modzie wiejska? Sonda Nowej Wsi 1985. Warszawa 1986. 15. Dzieniarz W.: Sownik dzieci 6-letnich ze rodowiska miejskiego i wiejskiego oraz z klasy zerowej na wsi. Czstochowa 2004. 16. Dolata R., Murawska B., Putkiewicz E., ytko M.: Jak czytaj trzecioklasici. Poziom czytania ze zrozumieniem u dzieci z trzech rodowisk lokalnych: duego miasta, maego miasta i wsi. [W:] Wok biblioteki. Forum czytelnicze III. Red. E. Piotrkiewicz-Karmowska. Warszawa 1996, s. 36-55. 189

17. Animacja wsppracy rodowiskowej na wsi. Red. M. Mendel. Toru 2005. 18. Chaas K., Kuna E.: Poczucie zagroenia u dzieci ze rodowiska wiejskiego w modszym wieku szkolnym. [W:] Edukacja wobec zagroe rozwoju i bezpieczestwa dzieci. Red. S. Guz, J. Andrzejewska. Lublin 2008, s. 11-18. 19. Kapita ludzki i zasoby spoeczne wsi. Ludzie, spoeczno lokalna, edukacja. Red. K. Szafraniec. Warszawa 2006. 20. Moliwoci i bariery stabilizacji yciowej niepenosprawnych mieszkacw wsi. Red. S. Kopot. Wrocaw 2002. 21. Niepenosprawni na wsi. Red. W. Pitkowski, A. Ostrowska. Warszawa 1994.

190

Obsuga biblioteczna mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Cele projektu podjtego w ramach Programu Rozwoju Bibliotek przez Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddzia Warszawski zostay zwerbalizowane w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010). Ujto w niej rwnie szczeglne zadania, okrelone jako Menu 8: 1. Promocja czytelnictwa i kultury. 2. Praca z dziemi i modzie. 3. Funkcjonalny dostp do zbiorw. 4. Uatwienie dostpu do informacji lokalnej. 5. Informatyka dla grup wykluczonych. 6. Wsparcie dla samoorganizacji. 7. Korzystanie z usug e-administracji. 8. Usugi i porady w sprawie mulimediw. Wymienione zadania rozpatrywane s w Polsce najczciej z punktu widzenia potrzeb spoeczestwa narodowoci polskiej i najczciej z pominiciem rnic wyznaniowych (jeli wyczy biblioteki specjalne). Tymczasem wiadomo tego, e na niektrych terenach Rzeczypospolitej wystpuje wspczenie ludno posugujca si jzykiem innym ni polski, wyznajc inn religi ni katolicka, powinna by podstaw projektowania i uprawiania dziaalnoci bibliotecznej z uwzgldnieniem tych rnic. Problem w naley te uwzgldni z powodu coraz liczniej przybywajcych do Polski imigrantw, niekiedy z bardzo odlegych krajw dalekowschodnich czy afrykaskich. Znaczn zbiorowo etnicznie odmienn tworzy te grupa ludnoci romskiej, trudno asymilujca si jzykowo oraz mentalnie. Jeli spojrze na potrzeby obywateli naszego kraju niebedcych Polakami z urodzenia albo wyznawcami innych religii, to kade z zada wymienione w Menu 8 powinno by ukierunkowane take na potrzeby tych grup, w miar moliwoci organizacyjnych, finansowych, w zgodzie z systemem prawnym Rzeczypospolitej oraz UE. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Uwarunkowania historyczne, kulturowe, geograficzne i demograficzne wystpowania mniejszoci narodowych (Niemcy, Biaorusini, Ukraicy, Litwini, Sowacy, ydzi, Czesi), mniejszoci etnicznych (emkowie, Romowie, Tatarzy, Karaimi) i wyznaniowych (prawosawni, ewangelicy, muzumanie, grekokatolicy) 191

w rnych regionach Polski (Warmii i Mazurach, Podlasiu, Podkarpaciu, Dolnym lsku, Grnym lsku oraz lsku Cieszyskim). 2. Relacje midzy przeszoci i teraniejszoci mniejszoci narodowych i wyznaniowych w poszczeglnych regionach. Sytuacja prawna mniejszoci narodowych. 3. Formy aktywnoci spoecznej, politycznej, edukacyjnej i kulturalnej mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych. 4. Kolekcje jzykowe i tematyczne o i dla mniejszoci narodowych i wyznaniowych w bibliotekach. 5. Biblioteki mniejszoci narodowych i wyznaniowych w poszczeglnych regionach. 6. Terminologia bibliotekarska w jzyku niemieckim, czeskim, biaoruskim, ukraiskim, rosyjskim jako narzdzie wspomagajce usugi informacyjne. 7. Gromadzenie, opracowanie i udostpnianie zbiorw dla mniejszoci narodowych i wyznaniowych. 8. Dokumentowanie ycia mniejszoci narodowych i wyznaniowych. 9. Dziaalno szkoleniowa, popularnonaukowa i promocyjna na rzecz mniejszoci narodowych i wyznaniowych, prowadzona przez biblioteki. 10. Szkolenie bibliotekarzy obsugujcych biblioteki mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych oraz obsugujcych specjalne kolekcje dla nich przeznaczone w gminnych bibliotekach publicznych. 11. Dziaalno na rzecz specjalnych grup uytkownikw w rodowisku mniejszoci narodowych i wyznaniowych. 12. Badanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych mniejszoci narodowych i wyznaniowych (ydzi, muzumanie, ewangelicy, grekokatolicy, prawosawni), np. na ziemiach wschodniego pogranicza Polski (Sejneszczyzna, Podlasie, Podkarpacie), lska Opolskiego, Grnego i Cieszyskiego. 13. Biblioteki mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Internecie. 14. Wsppraca z samorzdem oraz lokalnymi organizacjami pozarzdowymi. 15. Pomoc dla bibliotek mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych ze strony krajw ojczystych. 16. Problemy mniejszoci romskiej. 17. wiadectwa kultury ydowskiej przeszo i teraniejszo. 18. Inne nacje w Polsce. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu: na studiach stacjonarnych 30 godz., na studiach niestacjonarnych 10 godz.

Peny opis przedmiotu Oglnym celem przedmiotu jest przygotowanie przyszego bibliotekarza do dziaalnoci w gminnych bibliotekach publicznych, pracujcych dla wielokulturowych i wieloetnicznych spoecznoci lokalnych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, 192

zwaszcza na tych terenach, na ktrych mniejszoci narodowe, etniczne i wyznaniowe zamieszkuj w sposb zwarty, nawet od wiekw. Chodzi tu zwaszcza o: lsk Opolski, zachodni cz Grnego lska, lsk Cieszyski, Spisz i Oraw, Sejneszczyzn, Podlasie, Podkarpacie. Spord grup narodowociowych naley uwzgldni: Niemcw, Czechw, Sowakw, Litwinw, Biaorusinw i Ukraicw. Spord mniejszoci etnicznych adresatem przedmiotu bd: Romowie, emkowie, Karaimowie i inni. Zainteresowania naley ukierunkowa rwnie na najwaniejsze grupy wyznaniowe w RP: ewangelikw, prawosawnych, grekokatolikw, muzuman i ydw. Poprzez ten przedmiot suchacze maj wzbogaci swoj wiedz o narodowociach, grupach etnicznych i wyznaniowych, zamieszkujcych RP, o ich tradycjach, kulturze, jzyku, o problemach spoecznych, ekonomicznych, politycznych oraz specyfice ycia codziennego tych spoecznoci. Przedmiot zosta zaadresowany do bibliotekarzy i przyszych adeptw tego zawodu pracujcych i chccych pracowa w maych redniej wielkoci miejscowociach, zarwno w tych, w ktrych dziaaj obok siebie biblioteka, centrum kultury, dom ludowy, ochotnicza stra poarna, dom parafialny, koo gospody wiejskich, jak i do tych miejscowoci, w ktrych oferta spoecznokulturalna i owiatowa jest o wiele ubosza, gdzie czsto nie ma w domu ludowego, biblioteki, take do takich, w ktrych nie funkcjonuj urzdy gminne. Poprzez treci wykadw powinno si pokaza moliwoci tkwice w bibliotece gminnej, zlokalizowanej na obszarach o wielokulturowej i wieloetnicznej strukturze spoecznej. Biblioteka gminna w takim rodowisku moe suy z jednej strony podtrzymaniu i utrwaleniu tosamoci narodowej, etnicznej i wyznaniowej w odniesieniu do poszczeglnych grup, z drugiej strony moe by instytucj suc integracji tych grup z reszt spoeczestwa. Temu suy powinny rnorodne formy dziaalnoci biblioteki na rzecz spoecznoci lokalnej, w szczeglnoci uwag naley skupi na: promocji czytelnictwa i literatury w jzykach danych grup narodowych i etnicznych, promocji czytelnictwa i literatury wrd grup wyznaniowych, pracy z dziemi, modzie, seniorami, osobami wykluczonymi spoecznie (niepenosprawnymi, bezrobotnymi), take w jzykach mniejszoci narodowych i etnicznych. Osigniciu tych celw powinno suy poznanie wspczesnej literatury (przez ukierunkowanie gromadzenia lub organizacj dostpu za porednictwem Internetu), prasy oraz rde elektronicznych o tych mniejszociach i tworzonych przez te mniejszoci. Celem szczegowym przedmiotu jest doskonalenie uytkownikw w umiejtnoci organizacji dostpu oraz upowszechniania umiejtnoci obsugi nowoczesnych technologii informacyjnych oraz do informacji lokalnej, rzdowej, do zasobw informacyjnych budowanych z myl o mniejszociach narodowych, etnicznych i wyznaniowych. Wanym celem jest te zaznajomienie przedstawicieli mniejszoci z najwaniejszymi rdami administracji rzdowej i samorzdowej. Bibliotekarz biblioteki gminnej winien by organizatorem usug i poradnictwa multimedialnego. Temu celowi maj suy zajcia w zakresie obsugi multimediw, dostosowanej do potrzeb informacyjnych tego specyficznego rodowiska. rodkiem do realizacji wyznaczonych celw bd zajcia dydaktyczne prowadzone 193

w formie wykadw wspomaganych przez materiay pogldowe, specjalnie przygotowane pomoce dydaktyczne (mapy, plansze, prezentacje) oraz wiczenia realizowane w formie zaj konwersatoryjnych, referatowych i zaj terenowych. Poniej wykaz treci wykadw oraz wicze. Zakres tematyczny wykadw 1. Pojcie i specyfika regionw Rzeczypospolitej uwarunkowania historyczne, kulturowe, geograficzne, demograficzne. 2. Mniejszoci narodowe i wyznaniowe w Polsce po II wojnie wiatowej, ze szczeglnym uwzgldnieniem okresu po 1989 roku. Charakterystyka polityczna. 3. Mniejszoci narodowe i wyznaniowe w Polsce po II wojnie wiatowej, ze szczeglnym uwzgldnieniem okresu po 1989 roku. Charakterystyka ekonomiczna. 4. Aktywno kulturalno-owiatowa mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Polsce po 1989 roku. Towarzystwa spoeczno-kulturalne, partie polityczne, ruch wydawniczy, prasa, szkolnictwo. 5. Zbiory biblioteczne dla mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych. Kolekcje jzykowe i tematyczne w bibliotekach publicznych, szkolnych i pedagogicznych regionu. 6. Biblioteki organizacji spoeczno-kulturalnych mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Polsce po 1989 roku. lsk Opolski, Grny lsk, lsk Cieszyski, Dolny lsk, Warmia i Mazury, Podlasie, Podkarpacie. Biblioteki parafialne Kocioa Ewangelicko-Augsburskiego i Autokefalicznego Kocioa Prawosawnego w Polsce. 7. Opracowanie zbiorw obcojzycznych. Katalogi online w bibliotekach mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych. 8. Terminologia bibliotekarska w jzyku niemieckim, czeskim, sowackim, ukraiskim i biaoruskim. 9. Dziaalno na rzecz specjalnych grup uytkownikw (seniorzy; osoby niepenosprawne; bezrobotni; dzieci i modzie). 10. Kartoteki; bazy danych; dokumentowanie ycia mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Polsce. 11. Digitalizacja historycznych i wspczesnych kolekcji mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Polsce. lsk Opolski. Grny lsk. lsk Cieszyski. 12. Dziaalno szkoleniowa, popularnonaukowa i promocyjna. Kursy jzykowe, przekwalifikowujce; konferencje; wystawy. 13. Wsppraca z samorzdem oraz lokalnymi organizacjami pozarzdowymi. Metody, formy, zakres i zasig wsppracy. 14. Wsppraca z samorzdem oraz lokalnymi organizacjami pozarzdowymi. Metody, formy, zakres i zasig wsppracy. Zakres tematyczny wicze 1. Mniejszoci narodowe, etniczne i wyznaniowe w RP wczoraj (do 1989 roku) 194

i dzi (po 1989 roku) charakterystyka polityczna, ekonomiczna; owiata szkolna i pozaszkolna konwersatorium. 2. Aktywno kulturalno-owiatowa mniejszoci narodowych i wyznaniowych w RP konwersatorium. 3. Kolekcje jzykowe i tematyczne w bibliotekach publicznych i naukowych regionu zajcia terenowe i referatowe. 4. Biblioteki organizacji spoeczno-kulturalnych mniejszoci narodowych i wyznaniowych w RP; biblioteki parafialne Kocioa ewangelicko-augsburskiego, autokefalicznego Kocioa prawosawnego w RP, Kocioa greckokatolickiego zajcia referatowe i terenowe. 5. Ksztatowanie tradycyjnych i elektronicznych zbiorw bibliotecznych (polityka gromadzenia; rda wpywu i doboru) bibliografie; ksigarnie; wydawnictwa zajcia laboratoryjne. 6. Terminologia bibliotekarska w jzyku niemieckim, czeskim poznanie podstawowej terminologii bibliotekarskiej w jzykach mniejszoci narodowych i etnicznych zajcia laboratoryjne. 7. Opracowanie zbiorw obcojzycznych zajcia laboratoryjne. 8. Katalogi online w bibliotekach mniejszoci narodowych i wyznaniowych w RP poszukiwania w katalogach i bazach danych zajcia laboratoryjne. 9. Formy pracy kulturalno-owiatowej mniejszoci narodowych i wyznaniowych w RP konwersatorium. 10. Dokumentowanie ycia mniejszoci narodowych i wyznaniowych RP kartoteki; bazy danych zajcia laboratoryjne. 11. Badanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych mniejszoci narodowych i wyznaniowych RP zajcia laboratoryjne. 12. Wykorzystanie multimediw w dziaalnoci bibliotek rozpoznanie moliwoci. 13. Projektowanie dziaa na rzecz przedsibiorczoci, wzrostu wiadomoci prawnej oraz zaangaowania si w dziaalno obywatelsk i spoeczn dla regionu. 14. Wycieczki do bibliotek mniejszoci etnicznych i wyznaniowych w najbliszym regionie. 15. Analiza projektw studenckich dyskusja na temat moliwoci wczenia si bibliotek gminnych do pracy na rzecz mniejszoci etnicznych i wyznaniowych. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: o uwarunkowaniach demograficznych, politycznych, ekonomicznych oraz kulturalno-owiatowych mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, o aktualnej sytuacji prawnej mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Rzeczypospolitej Polskiej, o formach aktywnoci edukacyjnej i kulturalno-owiatowej mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, o mediach drukowanych i elektronicznych mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, 195

o potencjale bibliotecznym mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, o programach UE, wspierajcych aktywno kulturalno-owiatow i biblioteczn mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych w Unii Europejskiej, znajomo podstawowej terminologii fachowej z zakresu bibliotekarstwa w jzykach mniejszoci narodowych i etnicznych, pogbiona znajomo fachowej terminologii w jzykach obcych, podstawowa wiedza nt. kultury, religii i tradycji mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych. Opanowane umiejtnoci: opracowanie zbiorw obcojzycznych, w szczeglnoci umiejtno transliteracji danych bibliograficznych z ksiek zapisanych alfabetem cyrylickim, przeszukiwanie katalogw online oraz baz danych dla mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, kompletowanie kolekcji przeznaczonych dla mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych poprzez rne formy gromadzenia (kupno; dary; wymiana), dokumentowanie ycia mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych na terenie gminy zamieszkiwanej przez te mniejszoci, badanie potrzeb czytelniczych i informacyjnych mniejszoci narodowych, etnicznych i wyznaniowych, wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych, podniesiona kompetencja w zakresie umiejtnoci komunikowania si, praktycznego rozwizywania problemw rnych grup uytkownikw.

Metody i kryteria oceniania Egzamin ustny z treci wykadw. W ramach wicze ocena systematycznoci studentw w gromadzeniu informacji na temat grup mniejszoci etnicznej i wyznaniowej w wybranym regionie. Zaliczenie pracy kontrolnej wykonanej w ramach wicze, powiconej jednej z grup etnicznych wystpujcej na terenie RP, w formie wyboru literatury piknej, charakterystyki instytucji skupiajcej jedn z grup mniejszoci, z uwzgldnieniem form aktywnoci. Sposb zaliczenia Egzamin oraz wiczenia na ocen. Literatura 1. Bazy danych, rozwj metod i technologii. [Cz. 2]: Bezpieczestwo, wybrane technologie i zastosowania. Red. S. Kozielski [i in.]. Warszawa 2008. 2. Biblioteka w otoczeniu spoecznym. Red. E. B. Zybert. Warszawa 2000. 3. Bibliotekarstwo. Red. Z. migrodzki. Wyd. 2 uzup. i rozszerz. Warszawa 1998.

196

4. Biblioteki pogranicza w przededniu rozszerzenia Unii Europejskiej. Nowe zadania nowe moliwoci. Red. M. Kisilowska. Warszawa 2003. 5. Biniek H.: Samorzd a biblioteka dowiadczenia Zamocia. [W:] Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom powiatowy. [Red. J. Woosz]. Warszawa 2000, s. 111-116. 6. Chaupczak H., Browarek T.: Mniejszoci narodowe w Polsce 1918-1995. Lublin 1998. 7. Chaupczak H., Browarek T.: Mniejszoci narodowe w Polsce. 1918-1995. Lublin 1998. 8. Charakterystyka mniejszoci narodowych i etnicznych w Polsce. Dostpne w World Wide Web: http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/61/37/ 9. Chuchnowski A.: Promocja czytelnictwa w regionach przygranicznych na przykadzie Suwak. Biblioteka Podlaska 2006/2007, nr 13/14, s. 131-135. 10. Dokumentacja w bibliotece. Red. Z. Gboy. Warszawa 2008. 11. Dokumenty elektroniczne. Red. M. Grny i P. Nowak. Pozna 1999. 12. Drabina J.: Grny lsk. Przewodnik historyczny. Wrocaw 2002. 13. Gre Z.: lsk Cieszyski. Dziedzictwo jzykowe. Warszawa 2000. 14. Gudek E.: Promocja biblioteki publicznej. Pomagamy sobie w pracy 2004, nr 4, s. 24-35. 15. Strona WWW: http://www.luteranie.pl/pl/index.php?D=113. 16. Joko M.: Wsppraca z samorzdem na przykadzie bibliotek jeleniogrskich. [W:] Samorzdy i biblioteki. [Red. M. Szyszko]. Warszawa 1997, s. 74-81. 17. Kisilowska M.: Wytyczne IFLA dla bibliotek obsugujcych spoecznoci wielokulturowe a elektroniczna oferta informacyjna tyche. [W:] E-wczenie czy e-wyobcowanie. Red. M. Kocjowa. Krakw 2006, s. 38. 18. Kobia K.: Mniejszoci narodowe w Polsce ze szczeglnym uwzgldnieniem oferty edukacyjnej. Forum Europejskie 2002, nr 3, s. 765-84. 19. Ksigozbiory obcojzyczne, dziaalno bibliotek publicznych na rzecz mniejszoci narodowych. Red. P. Polus. Opole 1995. 20. Kubicka J.: Wsppraca bibliotek Biaej Podlaskiej i Brzecia w latach 1989-1995. Bibliotekarz 1996, nr 9, s. 11-15. 21. Ku B.: Potrzeby czytelnicze i kulturowe mniejszoci litewskiej na przykadzie dziaalnoci GBP w Pusku. Poradnik Bibliotekarza 2007 nr 7/8, s. 9-13. 22. Lewandowicz-Nosal G.: Biblioteki dla dzieci wczoraj i dzi. Warszawa 2008. 23. Lis M.: Grny lsk. Zarys dziejw do I wojny wiatowej. [Wyd. 2 popr.] Opole 1993. 24. Matelski D.: Niemcy w Polsce XX wieku. Warszawa 1999. 25. Mniejszo niemiecka w Polsce. Historia i teraniejszo. Warszawa 1995. 26. Nie samym chlebem czowiek yje. Centralna Polsko-Niemiecka Biblioteka Caritas w Opolu. Autoportret 2003, nr 1, s. 18-21. 27. Nowacka J.: Wsppraca bibliotek pogranicza specyfika dziaalnoci bibliotecznej na przykadzie Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwakach. Biuletyn EBIB, 2004, nr 10. Dostpne w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/61/ nowacka.php.

197

28. Pancielej B.: Wsppraca bibliotek publicznych z samorzdami w wojewdztwie piotrkowskim. Zblienia Piotrkowskie 1995, nr 1/2, s. 144-146. 29. Paszko A.: Bezrobotny w bibliotece. Bibliotekarz Lubuski 2005, nr 2, s. 5-16. 30. Plewko J.: Mniejszoci narodowe i etniczne oraz spoecznoci jzyka regionalnego a samorzd terytorialny w Polsce. Lublin 2010. 31. Rola bibliotek i stowarzysze spoeczno-kulturalnych w integracji midzykulturowej spoecznoci lokalnych. Materiay konferencji Krosno, 3.10.2002. (2002). Dostpne w World Wide Web: http://www.kbp.krosno.pl/pdf_rola_bibliotek.pdf. 32. Rola bibliotek i stowarzysze spoeczno-kulturalnych w integracji midzykulturowej spoecznoci lokalnych. Materiay konferencji Krosno, 3.10.2002. Dostpne w World Wide Web: http://www.kbp.krosno.pl/pdf_rola_bibliotek.pdf. 33. Samorzdy i biblioteki. Materiay z konferencji Samorzdowe biblioteki publiczne w Polsce, Miakwek k. Pocka 24-26 kwietnia 1997 r. [Red. M. Szyszko]. Warszawa 1997. 34. lsk Opolski: dziedzictwo i wspczesno. Red. D. Simonides. Opole 2005. 35. Trembowiecki A.: Digitalizacja zbiorw bibliotecznych, teoria i praktyka. Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radliskiej w Warszawie. Warszawa 2006. 36. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszociach narodowych i etnicznych. Dz. U. 2005 nr 17 poz. 141. 37. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 roku o mniejszociach narodowych i etnicznych. Dz. U. 2005 nr 17 poz. 14. 38. Vademecum bibliotekarza. Red. L. Biliski. Warszawa 2008. 39. Wiaewicz J.: Promocja gmin w Internecie na przykadzie wybranych stron WWW. [W:] Nowe trendy w marketingu dla menederw. Red. B. Czerwiski. Gdask 2008, s. 305-314. 40. Wojciechowski J.: Marketing w bibliotece. Warszawa 1993. 41. Wooch K.: Dziaalno bibliotek publicznych wojewdztwa katowickiego na rzecz mniejszoci narodowych. [W:] Biblioteki publiczne w Polsce i na wiecie. Warszaw 1996, s. 93-96. 42. Woniczka-Paruzel B.: Osoby z niepenosprawnociami czytelniczymi w bibliotece -sygnalizacja problemu. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliologia 2000, z. 4, s. 405-423. 43. Woniczka-Paruzel B.: Seniorzy w wiecie ksiki i informacji, poszukiwanie modelu dziaa bibliotek na rzecz aktywizacji ludzi w starszym wieku. Nasze Forum 2006, nr 3/4, s. 106-118. 44. Wsppraca bibliotek publicznych na pograniczu polsko-czeskim wojewdztwa dolnolskiego. Stan na 31 grudnia 2003. Dostpne w World Wide Web: http:// ebib.oss.wroc.pl/sbp/gr_mdznar_pol_czes_wspolpraca.html [odczyt: 9.02.2006]. 45. Wytyczne IFLA dla bibliotek obsugujcych spoecznoci wielokulturowe [dok. elektr.] (1998). Dostpne w World Wide Web: http://www.ifla.org/VII/s32/pub/ guide-e.htm [odczyt: 27.01.2006].

198

Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddzia Warszawski w ramach projektu zreferowanego w publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010), wskazao spoeczne cele nowelizacji treci ksztacenia nastawionego na praktycznie uyteczn wiedz fachow bibliotekarzy, w tym szczeglne zadania okrelone jako Menu 8: 1. Promocja czytelnictwa i kultury. 2. Praca z dziemi i modzie. 3. Funkcjonalny dostp do zbiorw. 4. Uatwienie dostpu do informacji lokalnej. 5. Informatyka dla grup wykluczonych. 6. Wsparcie dla samoorganizacji. 7. Korzystanie z usug e-administracji. 8. Usugi i porady w sprawie mulimediw. Przedmiot Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych moe wspiera wszystkie z wymienionych celw, jeli tylko bibliotekarz wiadomy bdzie swoich zada i zyska podstawowe umiejtnoci. Zaprojektowanie funkcjonalnej, chtnie odwiedzanej przez uytkownikw strony WWW biblioteki gminnej nie jest proste. wiadcz o tym dobitnie liczne przykady nieudanych serwisw. W celu przygotowania studentw do przyszego zarzdzania i rozwijania stron WWW bibliotek, naley z jednej strony wyposay ich w techniczn wiedz umoliwiajc realizacj projektu, a z drugiej w wiedz pozwalajc na takie ksztatowanie zawartoci serwisu i jego struktury, by skutecznie zaspokaja potrzeby informacyjne spoecznoci skupionej wok biblioteki. Mae biblioteki gminne najczciej nie sta na wynajcie firmy informatycznej, ktra w oparciu o przygotowany przez bibliotekarzy projekt stworzyaby stron WWW biblioteki. Nawet gdyby znalazy si na to rodki finansowe, to dalszy rozwj witryny nie bdzie moliwy, jeeli pracownicy biblioteki nie bd w stanie samodzielnie dokonywa aktualizacji i rozbudowy serwisu. Dlatego optymalnym rozwizaniem jest wyposaenie studentw w wiedz, ktra pozwoli im na samodzielne wykonanie projektu strony WWW. Sama wiedza informatyczna nie wystarczy jednak do zaprojektowania odpowiedniego serwisu, aby z powodzeniem gromadzi uytkownikw biblioteki, powiksza ich grono, podnosi znaczenie placwki w rodowisku. Konieczne jest 199

wic wyposaenie studenta w wiedz dotyczc oczekiwanej przez uytkownikw zawartoci strony WWW biblioteki gminnej, rodzajw czytelnikw i ich potrzeb informacyjnych, a take sposobw tworzenia spoecznoci wok witryny. Wszystkie poznane umiejtnoci studenci zbierane systematycznie w ramach indywidualnej pracy oraz w trakcie zaj, pod koniec semestru da powinny efekty w postaci indywidualnie zaprojektowanych stron WWW dla konkretnych bibliotek gminnych. Ocenie podlega bdzie poprawno techniczna realizacji, estetyka, funkcjonalno interfejsu uytkownika oraz, nade wszystko, dobr prezentowanych informacji i zastosowane elementy okrelane jako wyposaenie Biblioteki 2.0. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wicze, 30 godzin na studiach stacjonarnych, wicze, 10 godzin na studiach niestacjonarnych, dopenianych konsultacjami.

Peny opis przedmiotu Zaprojektowanie funkcjonalnej, chtnie odwiedzanej przez uytkownikw strony WWW biblioteki gminnej nie jest proste. wiadcz o tym dobitnie liczne przykady nieudanych serwisw, z ktrymi spotykamy si na co dzie. W celu przygotowania studentw do przyszego zarzdzania i rozwijania stron WWW bibliotek, naley z jednej strony wyposay ich w techniczn wiedz umoliwiajc realizacj projektu, a z drugiej w wiedz pozwalajc na takie ksztatowanie zawartoci serwisu i jego struktury, by skutecznie zaspokaja potrzeby informacyjne spoecznoci skupionej wok biblioteki. Cz techniczn przedmiotu Projektowanie i tworzenie serwisw internetowych rozpoczyna charakterystyka caego procesu tworzenia serwisw WWW. Nakrelenie obrazu caoci zagadnie zwizanych z prac przy witrynie pozwala na lepsze zrozumienie sensu poszczeglnych zagadnie omawianych szczegowo w nastpnej kolejnoci. Zanim moliwe stanie si projektowanie witryn, studenci musz zapozna si z wieloma zagadnieniami czysto technicznymi, ktrym towarzysz liczne wiczenia praktyczne. Podstawowy jzyk opisu dokumentw internetowych HTML jest zazwyczaj znany studentom z lekcji informatyki prowadzonych w szkoach rednich. W ramach przypomnienia naley przewiczy najistotniejsze jego elementy: formatowanie tekstu obejmujce: akapity, nagwki, indeksy, znaki specjalne, wyrwnanie tekstu, dzielenie wierszy, pogrubianie, pochylania, podkrelanie, tworzenie odsyaczy z adresowaniem wzgldnym, bezwzgldnym, a take odsyaczy umoliwiajcych nawigacj w ramach tego samego dokumentu, tworzenie i formatowanie tabel oraz ich wykorzystanie do organizacji informacji na stronie WWW, zamieszczanie i formatowanie rysunkw na stronie WWW, rwnie w formie odsyaczy, tworzenie i formatowanie list numerowanych i wypunktowanych. 200

Do tworzenia stron WWW nie jest potrzebne jakiekolwiek oprogramowanie dodatkowe, ale jego wykorzystanie moe usprawni i znaczco przyspieszy proces tworzenia kodu. Dlatego studenci s zaznajamiani z rnymi programami narzdziowymi, komercyjnymi i bezpatnymi. Na potrzeby omawianych zaj wykorzystany zostanie program Notepad2, niewymagajcy opat licencyjnych. Jest to prosty edytor umoliwiajcy kolorowanie skadni, kontrol poprawnoci znacznikw i stosowanie rnych sposobw kodowania polskich znakw. Bardzo przydatnym narzdziem, wykorzystywanym w trakcie zaj, jest te generator kolorw, umoliwiajcy dobieranie kolorystyki rnych elementw strony, w celu podniesienia jej walorw estetycznych. Zastosowanie jzyka HTML wymaga nakrelenia szerszego kontekstu obejmujcego aktualny standard opisu tego jzyka oraz standardy jzykw pokrewnych XHTML i XML. Studenci zapoznaj si rwnie ze standardami kodowania polskich znakw diakrytycznych UTF-8, ISO 8859-2, Windows 1250. Szerszego omwienia wymaga problem rnej interpretacji skadni jzyka HTML przez przegldarki internetowe pochodzce od rnych producentw. Jzyk HTML nie pozwala na pen kontrol formatowania i rozmieszczania wywietlanych na stronie elementw tekstowych i graficznych. Zapewnia j dopiero zastosowanie kaskadowych arkuszy stylw CSS. Studenci zapoznaj si ze sposobami definiowania stylw, poznaj atrybuty dla poszczeglnych selektorw klas i etykiet. Dziki zastosowaniu CSS student nabywa w kocu pene umiejtnoci w zakresie ksztatowania wygldu strony WWW. Ostatnim elementem technicznym, jaki musi pozna student, s czynnoci zwizane z umieszczeniem strony WWW w Internecie. W tym celu zakada si konto WWW na jednym z oglnodostpnych serwerw, zarzdza nim, by w kocu umieci przygotowane wczeniej strony na serwerze. W ramach uzupenienia, student zapoznawany jest z rnorodn ofert patnych i bezpatnych kont, a take ze sposobami rejestracji adresw domenowych. atwy do zapamitania adres witryny biblioteki jest bardzo wany z punktu widzenia uytkownikw. Po zapoznaniu z technicznymi aspektami tworzenia stron WWW, mona skupi si na jej zawartoci i funkcjonalnoci. Najpierw trzeba pokaza studentom przykady dobrych i zych stron WWW bibliotek gminnych. Studenci powinni nauczy si dostrzega zalety i wady przegldanych witryn, tak by mogli nabyte dowiadczenia wykorzysta w projekcie zaliczeniowym. Przeprowadzona analiza umoliwi wyodrbnienie elementw typowych, takich jak: godziny otwarcia biblioteki i filii, dane teleadresowe, aktualnoci, kalendarium imprez organizowanych w bibliotece, informacje kierowane do spoecznoci lokalnej, katalog online. Na tym tle pojawi si informacje uzupeniajce, np. charakterystyka zbiorw, nowo zakupione ksiki, linki do interesujcych zasobw internetowych, informacje dla osb niepenosprawnych, wyszukiwarka, galerie zdj, personalizacja informacji pod ktem wybranych grup odbiorcw, oferta komercyjna. Cho w pierwszej chwili moe si wydawa, e im wicej elementw zostanie wykorzystanych, tym lepsza bdzie strona, to ostateczna ocena uytkownikw zalee bdzie od czstoci aktualizacji prezentowanych treci. Dlatego trzeba umiejtnie wyway proporcj midzy udostpnianymi informacjami a moliwociami ich pniejszej aktualizacji. 201

Wanym zagadnieniem, ktre wymaga odrbnego omwienia na zajciach ze studentami, jest uwzgldnienie w projekcie witryny bibliotecznej technologii 2.0, ktra w odniesieniu do bibliotek okrelana jest nazw Biblioteka 2.0. Wrd wielu skadnikw dwuzerowej biblioteki najwaniejsze miejsce zajmuj serwisy spoecznociowe, za pomoc ktrych uytkownicy komunikuj si z bibliotekarzami i odwrotnie, gdy w tym modelu komunikacji aktywni staj si rwnie bibliotekarze, ktrzy mog atwo dociera do czytelnikw, promujc swoje zbiory i usugi. Wrd popularnych serwisw wpisujcych si w technologi 2.0, do wykorzystania w bibliotece warto rozway: Facebook, Nasza-Klasa, Twitter, Blip, MySpace, Flickr, YouTube, Vimeo, Delicious, Linkologia, Blogger, WordPress. Jednoczesne wykorzystanie kilku serwisw pozwoli na wielopaszczyznow integracj ze stron biblioteki takich usug jak: profile uytkownikw, spoecznociowy profil biblioteki, blog biblioteki, mikroblogi, filmy, grafika, wspdzielone zakadki. Do komunikacji jednostronnej mona dodatkowo wprowadzi kanay RSS i podcasty. Strona WWW biblioteki gminnej to dobre miejsce do prezentowania informacji lokalnej, pochodzcej z otoczenia biblioteki. Tak koncepcj mona zrealizowa w postaci np. wirtualnego supa ogoszeniowego, zapewniajcego dostp do informacji o biecych wydarzeniach. Na osobne wyrnienie na stronie biblioteki zasuguje informacja turystyczna i muzealna. Ciekawym pomysem jest te prowadzenie na stronie cyfrowej dokumentacji lokalnych wydarze, ktre z czasem przerodzi si w wartociowe archiwum informacji lokalnej. Wszystkie poznane umiejtnoci studenci zbieraj pod koniec semestru w postaci indywidualnie zaprojektowanych stron WWW dla konkretnej biblioteki gminnej. Ocenie podlega poprawno techniczna realizacji, estetyka, funkcjonalno interfejsu uytkownika oraz, nade wszystko, dobr prezentowanych informacji i zastosowane elementy Biblioteki 2.0. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wprowadzenie do tworzenia stron WWW: HTML jzyk opisu strony, HTML XHTML XML, standardy stosowane przy tworzeniu stron WWW, przegldarki internetowe problem rnej interpretacji tych samych dokumentw, struktura dokumentu HTML, kodowanie polskich znakw diakrytycznych. Przegld narzdzi do tworzenia stron WWW: najpopularniejsze komercyjne i bezpatne edytory HTML i CSS, zalety i wady edytorw WYSIWYG, Notepad 2 zapoznanie z programem. Sposoby formatowania tekstu i tworzenie odsyaczy: nagwki i akapity, dzielenie wierszy i tworzenie odstpw midzy nimi,

2.

3.

202

4.

5.

6-7.

8.

9.

kolor i rozmiar czcionki, pogrubianie, pochylanie, przekrelanie, indeksy grny i dolny, wyrwnywanie tekstu, znaki specjalne, tworzenie odsyaczy z zastosowaniem adresowania wzgldnego, odsyacze wewntrztekstowe, odsyacze do plikw na lokalnym i zdalnym serwerze. Tabele i rysunki: prezentacja danych w formie tabelarycznej, wykorzystanie tabel do organizacji informacji na stronie WWW, formatowanie tabel, przygotowanie rysunku do zamieszczenia na stronie, wybr formatu graficznego, wstawianie rysunkw na stronie WWW, wyrwnywanie rysunkw, wykorzystanie obrazw jako odsyaczy. Listy elementw oraz dobr kolorw i ta na stronach WWW: listy numerowane i wypunktowane, formatowanie list, listy odnonikw, listy zagniedone, generator kolorw, dobr kolorw w obrbie strony, ta graficzne zalety, wady, zastosowanie. Arkusze styli: sposoby definiowania styli: wewntrz znacznikw, w nagwku dokumentu i w zewntrznym pliku, kaskadowo, zastosowanie styli do rozszerzania moliwoci znacznikw jzyka HTML, atrybuty dostpne dla selektorw klas i etykiet, tworzenie stron WWW z wykorzystaniem arkuszy styli. Tworzenie przyjaznego interfejsu uytkownika: dbao o szczegy, rozmieszczenie gwnych elementw strony: nagwka, menu, obrazw, kolorystyka strony, przykady dobrych i zych rozwiza na stronach bibliotek. Umieszczanie strony WWW na serwerze: wybr serwera, ograniczenia kont bezpatnych, zakadanie konta i konfiguracja, przesyanie plikw na serwer z wykorzystaniem programu Total Commander.

203

10.

Technologie 2.0 w bibliotece gminnej: tworzenie profilu biblioteki w serwisach spoecznociowych, blog biblioteki, mikroblogi, filmy i grafika publikowana w serwisach spoecznociowych, wspdzielenie zakadek, kana RSS dla strony biblioteki gminnej, podcasty. 11-14. Tworzenie strony WWW biblioteki gminnej: analiza ukadu i treci wybranych stron WWW bibliotek gminnych, najczciej spotykane elementy witryn bibliotek gminnych, optymalizacja struktury pod ktem potrzeb wasnej biblioteki, strona WWW form promocji biblioteki, prezentacja informacji lokalnej i regionalnej, realizacja projektu strony WWW dla biblioteki gminnej. 15. Zajcia zaliczeniowe ocena projektw przygotowanych przez studentw. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo standardw obowizujcych przy tworzeniu dokumentw internetowych, znajomo zasad projektowania funkcjonalnych serwisw, przyjaznych dla uytkownikw, znajomo typowych i uzupeniajcych elementw strony WWW biblioteki gminnej. Opanowane umiejtnoci: posugiwnie si oprogramowaniem wykorzystywanym do tworzenia stron WWW, uwzgldnianie specyfiki biblioteki gminnej w projekcie witryny, wykorzystanie stron WWW biblioteki gminnej do prezentowania informacji lokalnej, pochodzcej z otoczenia biblioteki, wykorzystanie technologi 2.0, ze szczeglnym uwzgldnieniem serwisw spoecznociowych, do zwikszenia komunikacji z uytkownikami, promocji biblioteki, jej zasobw i usug.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: praca semestralna projekt strony WWW biblioteki gminnej. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen; wysza ocena za projekt przyjty do wdroenia w konkretnej placwce bibliotecznej.

204

Literatura 1. Danowski B.: Tworzenie stron WWW w praktyce. Gliwice 2007. 2. Lis M.: Tworzenie stron WWW. Praktyczny kurs. Gliwice 2010. 3. Gmiterek G.: Library 2.0. Moliwoci zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich. EBIB 2007 nr 4 (85). 4. Kokowski S.: Kurs HTML. Dostpny w World Wide Web: http://www.kurshtml. boo.pl. 5. Sapa R.: Jako serwisw WWW bibliotek akademickich usability test. EBIB 2002 nr 2. Dostpny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/sapa.php. 6. Schultz D., Cook C.: HTML, XHTML i CSS. Nowoczesne tworzenie stron WWW. Gliwice 2008. 7. Tomaszczyk J.: Zasady projektowania interfejsw. Zagadnienia Informacji Naukowej 2004, nr 1, s. 83-119. 8. Wimmer P.: Kurs jzyka HTML poradnik webmastera. Dostpny w World Wide Web: http://webmaster.helion.pl.

205

Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Program przedmiotu Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym zosta opracowany z uwzgldnieniem zainicjowanego przez Polskie Towarzystwo Bibliologiczne Oddzia Warszawski projektu opisanego w publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010). Gwn umiejtnoci, ktra powinna zosta uwiadomiona studiujcym i ktra ma da studentom przygotowanie praktyczne, jest wiedza o znaczeniu wizerunku biblioteki w jej relacjach z otoczeniem bliszym (lokalnym) oraz dalszym (ponadlokalnym). Relacje te zostan docenione przez lokaln spoeczno, jeli bibliotekarz pamita bdzie o funkcjach, ktre biblioteka ma peni, czyli: promowaniu czytelnictwa i kultury we wszystkich grupach wiekowych, zawodowych, bez wzgldu na sprawno fizyczn; potrzebie organizowania funkcjonalnego dostpu do zbiorw i do informacji o zasobach dziedzictwa kulturalnego, w tym kultury lokalnej; zapobiega bdzie i wspomaga grupy zagroone wykluczeniem; dostarcza wiedzy i elektronicznych narzdzi niezbdnych w korzystaniu z elektronicznej komunikacji (m.in. w kontaktach z rnymi instytucjami). Jeli biblioteka cieszy si bdzie uznaniem lokalnego spoeczestwa, stanie si partnerem w yciu lokalnym, uczestnikiem podejmowanych akcji, placwk wspierajc samoorganizacj. W treciach przedmiotu Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym skoncentrowano si na zapoznaniu studentw z terminologi, pojciami i sposobami dziaania w zakresie promocji we wspczesnej bibliotece gminnej, w tym z wykorzystaniem public relations. Student pozna instrumenty promocji bibliotecznej oraz nauczy si, jak w praktyce zrealizowa dziaania promocyjne pozwalajce uksztatowa w rodowisku lokalnym wizerunek biblioteki gminnej jako nowoczesnej instytucji kultury oraz orodka wspierajcego edukacj i rozwj lokalnej spoecznoci. Gwne treci programowe uwzgldniaj takie zagadnienia, jak: rola promocji w dziaalnoci bibliotek gminnych, formy promocji bibliotecznej na potrzeby biblioteki gminnej, wykorzystanie Internetu w promocji biblioteki gminnej, public relations jako narzdzie promocji-mix (funkcje public relations, elementy skadowe), wizerunek biblioteki gminnej jako przedmiot oddziaywania public relations, tosamo biblioteki gminnej, metodologia bada wizerunku biblioteki gminnej, formy wsppracy bibliotek gminnych z lokalnymi mediami, rodzaje komunikacji bibliotecznej w dziaaniach promocyjnych, proces dziaa promocyjnych w bibliotece gminnej, wsppraca bibliotek gminnych z samorzdami oraz innymi 206

instytucjami rodowiska lokalnego. Nadrzdnym celem przedmiotu jest wskazanie studentom specyfiki dziaa promocyjnych podejmowanych przez biblioteki gminne (szczeglnie wiejskie) oraz podkrelenie roli tych bibliotek w promowaniu czytelnictwa i uczestnictwa w kulturze przez realizowanie projektw kulturalnych (np. kluby czytelnika czy spotkania autorskie z pisarzami, artystami), jak rwnie znaczenie wsparcia udzielanego przez biblioteki gminne (wiejskie) dziaaniom podejmowanym na rzecz samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym poprzez promowanie inicjatyw lokalnych, pomoc dla lokalnych dziaaczy (spoecznikw) w nawizaniu kontaktu z ekspertami z innej czci Polski czy wiata, a take wsparcie w poszukiwaniu partnerw, sponsorw czy wolontariuszy. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wicze/ 15 godz., studia stacjonarne, 5 godz., studia niestacjonarne. Peny opis przedmiotu Celem wicze w ramach przedmiotu Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym jest wyposaenie studentw w praktyczne umiejtnoci (w tym take poszukiwanie innowacyjnych rozwiza) w zakresie promowania dziaalnoci bibliotek gminnych. Std proponowane formy zaj dydaktycznych to: praca w grupach zadaniowych, trening postaw twrczych, warsztaty, analiza tzw. case study, burza mzgw. Podczas wicze wykorzystywane bd materiay, takie jak: przykady ulotek i informatorw konkretnych bibliotek gminnych, a take pokazy multimedialne prezentujce przykady dziaa promocyjnych realizowanych m.in. przez biblioteki gminne. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Rola i znaczenie promocji w dziaalnoci biblioteki gminnej.

2. Charakterystyka instrumentw promocji-mix.

Istota promocji bibliotecznej. Definicja promocji. Cele i funkcje promocji. Proces dziaa promocyjnych w bibliotece gminnej. Standardy midzynarodowe w zakresie promocji bibliotecznej. Reklama, promocja osobista, oferta promocyjna, PR i publicity. Dostosowanie tych instrumentw do specyfiki warunkw dziaania biblioteki gminnej i wiejskiej. Wykorzystanie Internetu (w tym szczeglnie portali spoecznociowych np. Facebook, Twitter, YouTube) do promocji biblioteki gminnej. Witryna internetowa biblioteki gminnej jako forma promocji jej usug i dziaalnoci. Znaczenie marketingowe katalogw, szczeglnie katalogu OPAC. Promowanie oferty biblioteki gminnej z wykorzystaniem narzdzi cyfrowych (newsletter, komunikatory internetowe itp.) Zasady opracowania i dystrybucji ulotek, plakatw oraz innych materiaw reklamujcych ofert biblioteki gminnej praktyczne przykady, analiza i ocena skutecznoci wybranych form promocji. Reklama wystawiennicza

3. Przegld wybranych nonikw treci i form przekazu informacji promocyjnych.

207

4. Promocja osobista w bibliotece gminnej.

w bibliotece gminnej jej zalety i moliwoci wykorzystania do promocji dziaa biblioteki na rzecz lokalnej spoecznoci. Rola bibliotekarza w promowaniu usug bibliotecznych. Znaczenie kontaktw osobistych w maych spoecznociach. Organizowanie dyskusyjnych klubw ksiki, klubw czytelnika, spotka autorskich, pokazw filmowych, konkursw wiedzy o regionie, spotka z lokalnymi artystami i przedsibiorcami. Zasady przygotowania oferty wzbogacajcej usugi biblioteczne. Identyfikacja, poszukiwanie i nawizywanie wsppracy z lokalnymi partnerami.

5. Promowanie biblioteki gminnej przez wzbogacanie jej oferty.

6. Istota i funkcje public relations.

7. Moliwoci wsppracy biblioteki gminnej z lokalnymi mediami.

Prasa regionalna, lokalne rozgonie radiowe.

Techniki PR. Formy wsppracy bibliotek gminnych z mediami. E-public relations (czyli internetowy PR). Wizerunek biblioteki gminnej jako przedmiot oddziaywania public relations. Rodzaje wizerunku. Tosamo biblioteki gminnej. Elementy wizualne i niewizualne identyfikujce bibliotek gminn. Proces i sposoby ksztatowania pozytywnego wizerunku biblioteki w lokalnym rodowisku. Metody badania wizerunku biblioteki gminnej.

8. Zasady tworzenia kompleksowego programu promocji biblioteki gminnej.

Poszukiwanie i wykorzystanie wsparcia biblioteki wojewdzkiej oraz wadz lokalnych w dziaaniach promocyjnych maych bibliotek. Poszukiwanie sponsorw i wolontariuszy.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: uczestnictwo w zajciach z przedmiotu Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym zapewni studentom wiedz z zakresu znanych instrumentw promocji oraz ich wykorzystania w dziaalnoci biblioteki gminnej. Umoliwi to w przyszoci podejmowanie skutecznych dziaa promocyjnych, pozwalajcych pokaza ofert bibliotek gminnych jak najszerszej publicznoci, a take waciwie ksztatowa wizerunek biblioteki oraz jej relacje z rnymi podmiotami. Opanowane umiejtnoci: uczestnictwo w zajciach z przedmiotu Promocja biblioteki w rodowisku lokalnym zapewni studentom zdolno praktycznego zastosowania wiedzy teoretycznej, dziki czemu zyskaj oni umiejtnoci pozwalajce na: opracowanie materiaw promocyjnych takiego typu jak: ulotki, foldery, informatory, plakaty itd., przygotowanie konferencji tematycznych, organizowanie imprez promocyjnych (np. dyskusyjne kluby ksiki, klub czytelnika, spotkania z artystami lub autorami, projekcje filmw, konkursy, wystawy itd.), redagowanie tekstw dla mediw, identyfikacja elementw tosamoci wizualnej biblioteki gminnej (ekslibris, logo; strona WWW) i waciwe ich wykorzystanie w dziaaniach promocyjnych, przeprowadzenie badania wizerunku biblioteki gminnej w lokalnej spoecznoci, opracowanie planw promocji biblioteki gminnej, 208

przygotowanie pism do sponsorw, skuteczne komunikowanie si z partnerami w celu wsppracy, upowszechniania wiadomoci sprawozdawczych, ukazujcych odniesione w rnych sferach dziaalnoci.

rezultaty

Metody i kryteria oceniania Student oceniany bdzie na bieco w czasie kolejnych wicze na podstawie aktywnoci w dyskusjach, znajomoci zadanej literatury przedmiotu i przygotowywanych projektw. Pod koniec semestru oceniona zostanie znajomo omawianych zagadnie na podstawie zastosowania informacji teoretycznych w realizowanym projekcie lub zadaniu (do wyboru np.: projekt promocji biblioteki gminnej w lokalnej gazecie, przygotowanie ulotki promujcej bibliotek gminn). Studenci bd prezentowa przed grup wyniki swoich prac, aby zapozna pozostaych z problematyk dotyczc zadania, jakiego si podjli, dziki czemu moliwa bdzie wzajemna wymiana dowiadcze i spostrzee. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Alman S. W.: Crash course in marketing for libraries. Westport-London 2007. 2. Dziaalno bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO. Oprac. zesp pod przew. P. Gilla. Warszawa 2002. 3. Huczek M.: Marketing organizacji non profit. Sosnowiec 2003. 4. Marketing biblioteczny: rozwaania, dyskusje, konteksty. Red. M. Wojciechowska. Gdask 2007. 5. Public relations, biblioteki, wydawnictwa, informacja naukowa, uczelnie. Red. nauk. M. Kocjowa. Krakw 2004. 6. Siess J. A.: The visible librarian: asserting your value with marketing and advocacy. Chicago 2003. 7. Sitarska A.: Samorzdowa i bibliotekarska promocja rodowisk regionalnych i lokalnych, szansa oywienia i wzbogacenia wiadomoci dziaa informacyjnych. [W:] Midzy przeszoci a przyszoci: ksika, biblioteka, informacja naukowa funkcje spoeczne na przestrzeni wiekw. Red. M. Prchnicka i A. KoryciskaHuras. Krakw 2007, s. 152-166. 8. odowska-Krl B.: Wizerunek biblioteki publicznej. Katowice 2006.

209

rda informacji dla regionu

dr hab. Anna Tokarska
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet lski

Skrcony opis przedmiotu Gwnym celem przedmiotu rda informacji dla regionu jest poszerzenie umiejtnoci i wiedzy studenta, nastawione na zrozumienie koniecznoci zmiany podejcia do bibliotek gminnych i wskazanie roli gminnej biblioteki publicznej w tworzeniu spoeczestwa informacyjnego, jako instytucji informacji, organizujcej informacj, poredniczcej w komunikowaniu, penicej funkcj mediacyjn, majcej bliski kontakt z lokalnymi spoecznociami i otwartej na zasoby, z ktrych ta spoeczno moe czerpa. Podczas zaj student nabywa umiejtnoci wyszukiwania drukowanych i elektronicznych rde informacji dla spoecznoci lokalnej. Doskonalenie umiejtnoci wyszukiwania i odpowiedniego przygotowania zasobw informacyjnych, sucych zaspokojeniu potrzeb klientw biblioteki gminnej, czy si z uwiadomieniem suchaczom koniecznoci szybkiego reagowania na zapotrzebowanie rodowiska lokalnego. Przedmiot realizowany jest w formie wykadu (15 godz. w 1 semestrze) oraz wicze (30 godz. w 1 semestrze). Problematyka zaj obejmuje pitnacie tematw: 1. rda informacji o regionie i metody ich opracowania. 2. System informacji regionalnej. 3. Wspczesne bibliografie regionalne i lokalne. 4. Biblioteka gminna centrum informacji i edukacji regionalnej. 5. Biblioteki cyfrowe jako rdo informacji regionalnych. 6. Internet rdem informacji o regionie. 7. Tematyczne serwisy regionalne. 8. Lokalna informacja gospodarcza. 9. Specjalistyczne rda informacji (InfoRol, InfoTech, systemy informacji przestrzennej, inne). 10. rda informacji o wydarzeniach kulturalnych w gminie i regionie. 11. Radio i telewizja lokalna rdem informacji o gminie i regionie. 12. Regionalne Centra Informacji Europejskiej (RCIE). 13. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego strategia programw regionalnych. 14. Polityka spjnoci UE (kultura, technologie informacyjno-komunikacyjne, rozwj obszarw wiejskich). 15. Euroregiony w Europie i w Polsce. Podczas wicze s omawiane wybrane serwisy i systemy informacji regionalnej. Prezentowane s rda informacji o gminie i regionie: bibliografie regionalne, 210

biblioteki cyfrowe, bazy danych, lokalne media. Przedstawione zaoenia polityki regionalnej pastwa obejmuj dziaalno Regionalnych Centrw Informacji Europejskiej, wdraanie programw regionalnych wspfinansowanych z Funduszy Europejskich, wspprac transgraniczn. Oczekiwanym efektem uczenia si jest dobra orientacja studenta we wspczesnych rdach informacji o regionie, znajomo zaoe polityki rozwoju regionalnego, rozpoznanie potrzeb spoecznoci lokalnej. Student powinien umie oceni i wykorzysta dostpne rda informacji do lepszej wsppracy ze rodowiskiem lokalnym i do promowania jego osigni. Akceptowa i realizowa zadania stawiane gminnym bibliotekom publicznym. Warunkiem zaliczenia wicze z przedmiotu jest przygotowanie pracy semestralnej, polegajcej na analizie baz danych oraz innych rde na wybrany temat (np. przeszoci miejscowoci; edukacji w zakresie rolnictwa lub ogrodnictwa; giedy i wystaw produktw rolnych; hodowli zwierzt gospodarskich; wdraania nowych technologii w produkcji rolnej; zagroe ekologicznych; terenw zalewowych i zagroe powodzi; tematu wsi w literaturze i sztuce; konkursw na wjta itp.). Przedmiot koczy si pisemnym egzaminem (testem), sprawdzajcym znajomo rde informacji o gminie i regionie oraz ocen wykonanej bibliografii na wybrany temat. Forma zaj Przedmiot realizowany jest: Na studiach stacjonarnych w formie: wykadu 15 godz., wicze 30 godz. Na studiach niestacjonarnych w formie: wykadu 5 godz., wicze 10 godz.

Peny opis przedmiotu Gwnym celem przedmiotu jest poszerzenie umiejtnoci i wiedzy studenta o zrozumienie koniecznoci praktycznego podejcia do potrzeb bibliotek gminnych oraz rozszerzenia kompetencji, zwizanych z wyszukiwaniem i promowaniem rde informacji dla regionu. Absolwent studiw pierwszego stopnia kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo zna teori bibliografii, rozumie jej pojcia, zna podstawowe rda bibliograficzne (oglne i specjalne, w tym tradycyjne i elektroniczne), zatem jego praca na studiach drugiego stopnia powinna siga do wczeniej nabytej wiedzy, w celu jej praktycznego wykorzystania. Studenci innych kierunkw (za wyjtkiem filologii polskiej oraz historii) zwykle nie znaj podstawowych rde, take ich typologia oraz znajomo gwnych tytuw bibliografii narodowej, regionalnej, specjalnej (dziedzin i zagadnie; terytorialnej) bywa im obca, zatem naley powici wicej uwagi na dostarczenie elementarnych wiadomoci oraz na sprawno w posugiwaniu si poznanymi rdami. 211

Podczas zaj student nabywa umiejtnoci dajce moliwo stworzenia z gminnych bibliotek publicznych centrw informacji dla lokalnych spoecznoci, orodkw integrujcych, sucych wzmocnieniu wizi i poczucia tosamoci, otwartych placwek medialnych, bogatych w zasoby informacji rnego typu, wspomagajcych kulturalne inicjatywy. Wymagania wstpne przedmiotu obejmuj wiedz o kulturze, historii, polityce i gospodarce regionu wyniesione ze szkoy redniej oraz gotowoci zastpienia intuicyjnych zachowa poszukiwawczych racjonalnym, praktycznym opanowaniem umiejtnoci wyszukiwania informacji w tradycyjnych i elektronicznych rdach informacji. Szczegowe cele przedmiotu to: zaznajomienie suchaczy ze wspczesnymi rdami informacji o regionie oraz z systemami informacji regionalnej; wskazanie roli gminnej biblioteki publicznej w tworzeniu spoeczestwa informacyjnego, jako instytucji informacji, majcej bliski kontakt z lokalnymi spoecznociami, sucej tym spoecznociom i odpowiadajcej swoj ofert na ich zapotrzebowania (musz one by szersze, nie ogranicza si tylko do dostarczenia informacji katalogowej); wskazanie moliwoci wsppracy z lokalnymi decydentami, instytucjami kultury i owiaty, organizacjami pozarzdowymi, przedsibiorcami z terenu gminy, w celu proponowania pomocy informacyjnej oraz wiadczenia usug w tym zakresie; wskazanie moliwoci rozwoju maych bibliotek, ich odmienionej wspczenie roli, jako orodkw animacji kultury, lokalnych centrw informacji oraz jako instytucji, wok ktrych koncentruje si ycie lokalnej spoecznoci, z jej priorytetami (produkcyjnymi, marketingowymi, turystycznymi, edukacyjnymi, kulturalnymi); uwiadomienie suchaczom zada zwizanych z budowaniem Europy Wiedzy i udziaem lokalnych bibliotek publicznych w poprawie jakoci ycia spoeczestw lokalnych; nabycie i poszerzenie umiejtnoci wyszukiwania drukowanych i elektronicznych rde informacji dla spoecznoci lokalnej; prezentacja biblioteki gminnej jako instytucji oswajajcej uytkownikw z Internetem, w ktrej mona pozna sposoby wykorzystania Sieci w yciu codziennym, w dziaalnoci gospodarczej i do ksztacenia si; nabycie umiejtnoci odpowiedniego przygotowania zasobw informacyjnych, sucych zaspokojeniu potrzeb klientw biblioteki gminnej; uwiadomienie suchaczom koniecznoci szybkiego reagowania na zapotrzebowanie rodowiska lokalnego. Zakres tematyczny wykadw 1. rda informacji o regionie i metody ich opracowania.

Omwienie poj: region, regionalizm, region administracyjny, terytorium, przynaleno terytorialno-administracyjna z punktu widzenia znawcy rde (na przykadach). rda informacji i ich klasyfikacja. Metainformacja. Podzia rde informacji o regionie. Metody opracowania rde informacji.

212

2. System informacji regionalnej.

3. Wspczesne bibliografie regionalne i lokalne.

Pojcie systemu informacji regionalnej. Przykady. Elementy systemu informacji regionalnej. Informacja dla regionu w strategii budowy spoeczestwa informacyjnego. Bibliografia lokalna, regionalna, terytorialna okrelenia i przykady. System Bibliografii Regionalnej (SBR) w Polsce przykady. Znaczenie bibliografii regionalnej w komunikacji spoecznej. Sie bibliotek publicznych w powiecie. Powiatowa biblioteka publiczna jako centrum informacji regionalnej. Rola bibliotek w rodowisku lokalnym. Edukacja regionalna w bibliotekach szkolnych i parafialnych z uwzgldnieniem wiedzy o rdach i jej wykorzystania. Federacja Bibliotek Cyfrowych w Polsce. Regionalne biblioteki cyfrowe. Kolekcje w bibliotekach: regionalia, dokumenty ycia spoecznego, stare druki, archiwalia, bibliografie, dokumenty tematycznie zwizane z histori regionu. Biblioteki cyfrowe w strategii rozwoju regionu. Podzia rde: strony internetowe urzdw, serwisy tematyczne, bazy danych. Rola Internetu w edukacji regionalnej. Internet jako rdo przemian spoecznych w rodowiskach miejskich i wiejskich. Regionalne systemy informacji. Gazety online. Portale spoecznociowe. Strony prywatne. Serwisy internetowe. pozarzdowe. Urzdy. Administracja pastwowa. Organizacje spoeczne,

4. Biblioteka gminna centrum informacji i edukacji regionalnej.

5. Biblioteki cyfrowe jako rdo informacji regionalnych.

6. Internet rdem informacji o regionie.

7. Tematyczne serwisy regionalne.

8. Lokalna informacja gospodarcza.

9. Specjalistyczne rda informacji (InfoRol, systemy informacji przestrzennej, inne).

10. rda informacji o wydarzeniach kulturalnych w gminie i regionie.

Information System), System Informacji o Terenie (LIS, ang. Land Information System), system informacji marketingowej, bankowe systemy wymiany informacji. Systemy informacji z dziedziny techniki z uwzgldnieniem potrzeb wsi (InfoTech).

Centralna Biblioteka Rolnicza. Informacja rolnicza, weterynaryjna, technologii produkcji ywnoci, handlu, ochrony rodowiska, informacja o zjawiskach klimatycznych, gleboznawstwo, stacja oceny nasion, gospodarka odpadami, ekologia w rodowisku wiejskim. System Informacji Rolniczej (AGRO-KONF, AGRO-AGEN, AGRO-LIBREX, AQUADOC, DREW INF). Problemy doradztwa rolniczego. Informacja turystyczna. Produkt turystyczny. Systemy Identyfikacji Wizualnej. Systemy informacji turystycznej. Informacja przestrzenna. Systemy informacji przestrzennej. Specjalistyczne systemy informacji: System Informacji Podatkowej, Internetowy System Aktw Prawnych, System Informacji Geograficznej (GIS, ang. Geographic

rda tradycyjne (drukowane): ulotki, repertuary kin, plakaty filmowe, katalogi wydawnicze, katalogi ksigarni wysykowych, prasa regionalna, plakaty i afisze informujce o wystawach w muzeum i galerii BWA. rda elektroniczne: portale internetowe, strony WWW, serwisy powicone wydarzeniom kulturalnym. Programy informacyjne o kulturze w mediach. Prasa jako rdo informacji o wydarzeniach kulturalnych.

213

11. Radio i telewizja lokalna rdem informacji o gminie i regionie.

12. Regionalne Centra Informacji Europejskiej (RCIE).

Media lokalne. Terminologia i typologia. Regionalne i lokalne media elektroniczne. Prasa lokalna przeobraenia i perspektywy rozwoju. Znaczenie mediw lokalnych w yciu spoecznoci lokalnych. Sie Regionalnych Centrw Informacji Europejskiej w Polsce. Proces integracji Polski ze strukturami UE. rda informacji Unii Europejskiej. Przedsiwzicia regionalne (np. w szkole, konferencje, targi, festyny) promujce transfer technologii i informacji.

13. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego strategia programw regionalnych.

Organizacja funduszy europejskich. Programy regionalne zaoenia, wdraanie, koordynacja. Przykady programw regionalnych. Instytucje wspierajce rozwj programw: JEREMIE (ang. Joint European Resources for Micro to Medium Enterprises), JESSICA (ang. Joint European Support for Sustainable Investment in City Areas), JASPERS (ang. Joint Assistance to Support Projects in European Regions).

14. Polityka spjnoci UE (kultura, technologie informacyjno-komunikacyjne, rozwj obszarw wiejskich).

Projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013. Instrumenty polityki regionalnej. Wybrane czynniki warunkujce wdraanie polityki spjnoci Unii Europejskiej w regionie. Konkurencyjno regionw.

15. Euroregiony w Europie i w Polsce.

Pojcie euroregionu. Zasady funkcjonowania. Obszary wsppracy. Euroregiony w Polsce i w Europie. Euroregion Silesia powstanie, struktura, dziaalno. Wsppraca transgraniczna.

Zakres tematyczny wicze 1. Analiza wybranych serwisw regionalnych. Oficjalne strony urzdw miast kryteria oceny, porwnanie. Wyszukiwanie w Internecie. 2. Prezentacja wybranych systemw informacji regionalnej. Podobiestwa i rnice, wady i zalety. Propozycje zmian, dyskusja. Pojcie systemu informacji regionalnej. Przykady. Elementy systemu informacji regionalnej. Informacja dla regionu w strategii budowy spoeczestwa informacyjnego. 3. Omwienie wybranych przykadw bibliografii regionalnych drukowanych oraz dostpnych w wersji elektronicznej. Porwnanie sposobw przeszukiwania. 4. Prezentacja dziaalnoci wybranych bibliotek (powiatowej, szkolnej, parafialnej). Analiza stron internetowych wybranych bibliotek. 5. Zasoby biblioteki cyfrowej jako rdo informacji regionalnej. Omwienie wybranych przykadw. 6. Bazy danych o regionie dostpne w sieci. Omwienie i prezentacja. Wyszukiwanie w Internecie. 7. Omwienie wybranych serwisw tematycznych zwizanych z regionem. Kryteria oceny. Dyskusja. 8. Prezentacja rde informacji gospodarczej dla wybranego regionu, miasta, wsi, powiatu. Wyszukiwanie w Internecie. Wybr linkw przydatnych dla biblioteki w gminie turystycznej, rolniczej o ukierunkowanej produkcji. 214

9. Prezentacja i omwienie wybranego systemu informacji. wiczenia w wyszukiwaniu w Internecie informacji prawnej, bankowej, marketingowej. 10. Promocja wydarzenia kulturalnego w regionie. rda informacji. Wybr imprez w celu zorganizowania zbiorowego uczestnictwa poza regionem (wyjazd na wystaw, do teatru, do muzeum). 11. Dziaalno lokalnych rozgoni radiowych i stacji telewizyjnych. Omwienie dziaalnoci wybranych orodkw. 12. Prezentacja dziaalnoci Regionalnego Centrum Informacji Europejskiej w wybranym regionie. Wybr programw dla wsi finansowanych z Funduszy Spjnoci. 13. Omwienie zasad organizacji i wdroenia wybranego programu regionalnego wspfinansowanego z Funduszy Europejskich. 14. Omwienie polityki regionalnej pastwa na przykadzie wybranego wojewdztwa lub regionu. Czynniki i strategie rozwoju, globalizacja. Efektywno polityki wspierania rozwoju regionalnego. 15. rda informacji o wsppracy transgranicznej. Wyszukiwanie w Internecie. Zajcia s prowadzone w formie wykadu konwersatoryjnego (z wczaniem studiujcych do dyskusji), ilustrowanego przykadami rde informacji dla regionu (drukowanych i dostpnych w sieci) oraz aktywizujcych suchaczy przez wczenie do wicze z wykorzystaniem komputerw. Wykady poszerzaj terminologi specjalistyczn i wiedz o wspczesnych rdach informacji i metodach ich opracowania. Bd dostpne dla studentw w formie prezentacji Power Point, zamieszczonych na Platformie Ksztacenia na Odlego, dostpnej w macierzystej uczelni. Podczas wicze suchacze zdobywaj wiedz na temat wyszukiwania, oceny i opracowania rde informacji. Cz zaj jest prowadzona metod dyskusji dydaktycznej, studenci maj moliwo przedstawienia przygotowanych analiz lub projektw i ich prezentacji. W celach przewidzianych dla przedmiotu rda informacji dla regionu uwzgldniono nastpujce zadania projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego i M. Zajca (Warszawa 2010), okrelone jako Menu 8, w tym zwaszcza: uatwienie dostpu do informacji lokalnej, organizacja promocji czytelnictwa i kultury w rodowisku wiejskim, ze szczeglnym uwzgldnieniem potrzeb wsi, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student powinien dobrze orientowa si we wspczesnych rdach informacji o gminie i regionie, zna zaoenia polityki rozwoju regionalnego, rozumie potrzeby spoecznoci lokalnej. Powinien zna serwisy i systemy informacji 215

regionalnej dla wybranego regionu, gminy, miasta, wsi, powiatu. Orientowa si w specjalistycznych rdach informacji z rnych dziedzin: gospodarki, polityki, biznesu, kultury, szkolnictwa, nauki. Posiada wiedz na temat dziaalnoci Regionalnych Centrw Informacji Europejskiej, wdraania programw regionalnych wspfinansowanych z Funduszy Europejskich, wsppracy transgranicznej. Opanowane umiejtnoci: student powinien umie oceni i wykorzysta dostpne rda informacji do lepszej wsppracy ze rodowiskiem lokalnym i do promowania jego osigni. Powinien potrafi wyszuka informacje kulturalne, naukowe, gospodarcze i spoeczne dotyczce gminy i regionu. Dobiera waciwe, wyspecjalizowane narzdzia wyszukiwania informacji w Internecie do konkretnych potrzeb informacyjnych uytkownikw, umie wyszuka informacj w adekwatnych do potrzeb rdach, oceni jej wiarygodno, zgodnie z zapotrzebowaniem uytkownika. Umie przygotowa si do pozyskiwania informacji na temat zewntrznych rde finansowania, suy pomoc w tym zakresie innym osobom lub instytucjom. Oczekiwane postawy profesjonalne: student powinien rozumie i promowa postaw aktywnego uczestnictwa w kulturze oraz jej wiadomego wsptworzenia, wzmacniania wizi spoecznych i postawy obywatelskiej w rodowisku lokalnym. Akceptowa i realizowa zadania stawiane gminnym bibliotekom publicznym: wykaza si zaangaowaniem w pracy na rzecz lokalnej spoecznoci, reagowa odpowiednio skutecznie na jej potrzeby, zmierza do inicjowania zmian w kierunku budowania spoeczestwa wiedzy. Student powinien by przygotowany na wspprac z uytkownikiem biblioteki gminnej, umie odpowiedzie na jego zapotrzebowania informacyjne, ksztatowa jego kompetencje komunikacyjne oraz informacyjne. Wiedzie, jak wspomc uytkownika w poszukiwaniach i jak nim pokierowa, by potrafi on zarzdza zdobyt informacj. Dostrzega konieczno ustawicznego ledzenia rozwoju rde i zasobw informacji regionalnej. Sprawnie wprowadza zmiany do systemu informacji lokalnej przez modelowanie, uaktualnianie dostpu do rde za porednictwem strony WWW biblioteki. Metody i kryteria oceniania Student jest oceniany na bieco w czasie kolejnych wicze na podstawie znajomoci wskazanych tekstw i rde internetowych. Warunkiem zaliczenia wicze jest przygotowanie pracy semestralnej (np. analizy porwnawczej danych o sytuacji demograficznej, albo gospodarczej jednego z polskich regionw z wybranymi regionami Europy). Praca semestralna powinna zawiera zestawienie tematyczne z wybranego zakresu potrzeb rodowiska wiejskiego (zob. opis skrcony przedmiotu). Wykad koczy si pisemnym egzaminem (testem) sprawdzajcym znajomo rde informacji o gminie i regionie. Sposb zaliczenia Zaliczenie wicze na ocen nastpuje na podstawie znajomoci rde, efektw uzyskanych w toku przygotowania pracy semestralnej (w tym zestawienia tematycznego). 216

Egzamin pisemny z treci wykadw (test). Literatura Wykad Spis lektur ma charakter lektury obowizkowej. Uzupenieniem s wybrane tytuy czasopism zwizane z regionem Grnego lska/Maopolski/Opolszczyzny/Dolnego lska/Ziemi Kieleckiej. Student powinien take wykaza si znajomoci lokalnych mediw oraz rde internetowych. Spis lektur: 1. Brodowska K.: Tworzenie systemu informacji europejskiej w powiecie. [W:] Biblioteki publiczne wobec Unii Europejskiej. Materiay pokonferencyjne, Przysiek-Chema, 17-19 wrzenia 2001. Toru: Wydaw. Adam Marszaek 2003, s. 125-129. 2. Euroregion Silesia. Teksty: J. N. Galuszkov, D. Kardaczyska, M. Siara; t.: R. Rafa-Radimsk, J. Branny, T. Kuchejda. Racibrz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW Grzegorz Wawoczny, 2009. 3. Gondek E.: rda informacji o regionie lska. Studia Bibliologiczne, T. 11 (1998), s. 7-17. 4. Gryczko N.: Technologie informacyjne i komunikacyjne wspierajce usugi wiadczone przez biblioteki na terenach wiejskich. Warszawa: Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, 2008 Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa, (dostp: 22.03.2010) Dostpny w World Wide Web: http://kpbc.umk.pl/dlibra. 5. Huczek M.: Promocja gminy jako sposb wspierania lokalnego rozwoju spoeczno-gospodarczego. Zarzdzanie i Marketing 2007 z. 1, s. 107-113. 6. Internet rdem informacji o regionie. Serwis Epr (dostp: 22.03.2010), Dostpny w World Wide Web: http://www.epr.pl/internet-zrodlem-informacji-oregionie,raporty,22746,1.html. 7. Kolesiski A.: Stan i perspektywy rozwoju dostpu do szerokopasmowego Internetu dla placwek bibliotecznych w Polsce, ze szczeglnym uwzgldnieniem terenw wiejskich, wiejsko-miejskich i maych miast do 20 000 mieszkacw. Warszawa: Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, 2008 KujawskoPomorska Biblioteka Cyfrowa (dostp: 22.03.2010). Dostpny w World Wide Web: http://kpbc.umk.pl/dlibra. 8. Kowalska M.: Dziedzictwo kulturowe regionw w bibliotekach cyfrowych dLibry na przykadzie Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. [W:] IV Konferencja Informacja regionalna w bibliotekach publicznych wojewdztwa kujawskopomorskiego. Tuchola, 24 kwietnia 2009 r. [CD-ROM]. Toru 2009. 9. Kowalewski W.: E-regionalizm a Maopolska Biblioteka Cyfrowa. Maopolska, T. 10 (2008), s. 301-309. 10. Marcinkiewicz L.: Biblioteka w erze cyfrowej informacji projekt Zachodniopomorskiego Systemu Informacji Regionalnej i Naukowej. Prezentacja multimedialna przygotowana do wykadu na VIII Oglnopolskiej Konferencji Automatyzacja bibliotek publicznych, Warszawa, 26-28 listopada 2008 r., 217

zorganizowanej przez Bibliotek Publiczn m.st. Warszawy, Zarzd Gwny Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Bibliotek Narodow. lska Biblioteka Cyfrowa (dostp: 5.09.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.sbc.org. pl/dlibra. 11. Media regionalne (dostp: 5.09.2010) Dostpny w World Wide Web: http://www. mediaregionalne.pl/ 12. Migalski M.: Euroregion Silesia powstanie, dziaalno, szanse rozwoju. [W:] Samorzd rozwj integracja. Red. M. Baraski. Katowice: Wydaw. Uniwersytetu lskiego 2003, s. 196-209. 13. Polityka regionalna: Inforegio (dostp: 22.03.2010). Dostpny w World Wide Web: http://ec.europa.eu/regional_policy/themes/index_pl.htm. 14. Program Rozwoju Bibliotek (dostp: 22.03.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.biblioteki.org/ 15. Samorzdowe biblioteki powiatowe projekcje i realia. Materiay z Oglnopolskiej Konferencji Jedlnia Letnisko 20-22.09.2000 r. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2000. 16. Wich U.: Rola informacji we wspczesnych procesach rozwoju regionalnego. [W:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skodowska. Sectio H, Oeconomia. Vol. 42 (2008), s. 311-320. 17. Wikinews: rda informacji z regionw (dostp: 22.03.2010). Dostpny w World Wide Web: http://pl.wikinews.org/wiki/Wikinews:Regiony. 18. lsk 2020: czynniki i strategie rozwoju. Pod red. Z. M. Nowak, R. Rauziskiego; Wysza Szkoa Zarzdzania i Administracji w Opolu. - Opole : Wydawnictwo Instytut lski: Wydawnictwa Wyszej Szkoy Zarzdzania i Administracji, 2007. 19. Zibakowska-Cecot K.: Internet jako rdo przemian spoecznych w rodowiskach miejskich i wiejskich. [W:] Edukacja w spoeczestwie ryzyka. T. 1. Bezpieczestwo jako warto. Red. M. Gwodzicka-Piotrowska, A. Zduniak. Pozna: Wyd. Wysza Szkoa Bezpieczestwa 2006, s. 320-325. 20. Ziembicki P.: Koncepcja rozproszonego systemu gromadzenia i dystrybucji informacji oraz wiedzy w oparciu o projekt Centrum Elektronicznej Informacji Regionalnej i Turystycznej. Prezentacja multimedialna przygotowana do wykadu na VIII Oglnopolskiej Konferencji Automatyzacja bibliotek publicznych, Warszawa, 26-28 listopada 2008 r., zorganizowanej przez Bibliotek Publiczn m. st. Warszawy, Zarzd Gwny Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich i Bibliotek Narodow. lska Biblioteka Cyfrowa (dostp: 5.09.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.sbc.org.pl/dlibra. Wykaz czasopism 1. Dolny lsk. Dolnolskie Towarzystwo Spoeczno-Kulturalne. Red. nacz. A.J. Omelaniuk. Wrocaw: DTSK, 19952. Dziennik Zachodni: lsk: Katowice, Bytom, Chorzw [...]. Katowice : s.n.], 20053. EXIT Magazyn: lsk. Red. nacz. M. Tkacz-Janik. Zabrze: AMAV, 20014. Jarmark: tygodnik bezpatnych ogosze: lsk, Podbeskidzie. Red. nacz. . Wysocka. Bielsko-Biaa: Specjalistyczne Biuro Handlowe, 19935. Kontener: Pismo regionalne: lsk. Red. nacz. J. Ogrodnik. Bytom: FHUP AJOS Bogusaw Soja, 1998218

6. Region lsk Opolski: wybrane informacje spoeczno-gospodarcze. Orodek Informatyki Wojewdzki Bank Danych Urzd Wojewdzki w Opolu; red. nacz. J. Ziarko. Opole: OI WBD UW, 19967. Super Express: Dolny lsk. Red. nacz. E. Jarosawska. Wyd. AW. Warszawa: Media Express, 20038. lsk: miesicznik spoecznokulturalny. Red. nacz. T. Kijonka. Katowice: Grnolskie Towarzystwo Literackie, 19959. lsk Literacki. Red. Z. Hierowski. Katowice: Zwizek Literatw Polskich. Oddzia, 195210. lsk: nasz region w Europie. Red. nacz. J. Batycki. Bielsko-Biaa: Grayna Staniszewska, 200611. lsk Opolski: kwartalnik spoeczno-gospodarczy. Instytut lski w Opolu; red. nacz. S. Gruszecki. Opole: Wydaw. Instytutu lskiego, 199112. Tak i Nie lsk: kwartalnik spoeczno-artystyczny. Red. nacz. K. Zarzycki. Katowice : RSW Prasa-Ksika-Ruch; Katowice : lskie Wydawnictwo Prasowe, 198613. Trybuna: lsk. Red. nacz. W. Pielecki. Wyd. 2. Warszawa: Ad Novum, 200114. Wrocaw i Dolny lsk: miesicznik powicony promocji Wrocawia i Dolnego lska. Red. nacz. A. Lipiska. Wrocaw: Welcome to Wrocaw, 200015. Z Dnia na Dzie: serwis informacyjny Regionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ Solidarno Dolny lsk. Wrocaw: RKS NSZZS Dolny lsk, 1983wiczenia Spis lektur ma charakter lektury obowizkowej i uwzgldnia najnowsz literatur przedmiotu. Uzupenieniem s przykady elektronicznych rde informacji regionalnej oraz wykaz euroregionw na granicach Polski. 1. Biedrzycki A., Zaborska U.: Bibliografia historii Pomorza Wschodniego i Zachodniego oraz krajw regionu Batyku za rok 2006 wraz z uzupenieniami z lat poprzednich. Zapiski Historyczne, T. 73, supl. (2008), s. 3-292. 2. Ciok S.: Pogranicze polsko-niemieckie: problemy wsppracy trans granicznej. Wrocaw: Wydaw. Uniwersytetu Wrocawskiego, 2004. 3. Ciok S., Dozbasz S., Raczyk A.: Dolny lsk: problemy rozwoju regionalnego. Wrocaw: Wydaw. Uniwersytetu Wrocawskiego, 2006. 4. Dozbasz S., Raczyk A.: Wsppraca transgraniczna w Polsce po akcesji do UE. Warszawa: Oficyna a Wolters Kluwer Business, 2010. 5. Dziki S.: Maopolska : regiony regionalizmy mae ojczyzny : bibliografia zawartoci T. I: 1999 - T. X: 2008. Maopolska, T. 10 (2008), s. 379-404. 6. Huczek M.: Promocja gminy jako sposb wspierania lokalnego rozwoju spoeczno-gospodarczego. Zarzdzanie i Marketing 2007, z. 1, s. 107-113. 7. Gospodarcze ssiedztwo Polski: w warunkach transformacji, integracji z Uni Europejsk, globalizacji. Pod red. K. Starzyka. Warszawa: Wydaw. Naukowe Semper, cop. 2005. 8. Lewczuk J.: Polityka regionalna w procesie wielofunkcyjnego rozwoju trans granicznych obszarw wiejskich. Biaystok: Wydaw. Uniwersytetu w Biaymstoku, cop. 2004. 219

9. Midzynarodowa wsppraca regionw: poradnik. Pod red. W. Toczyskiego; Uniwersytet Gdaski, przy wsppr. Biura Rozwoju Regionalnego Rzdowego Centrum Studiw Strategicznych w Gdasku. Gdask: UG : BRRRCSS, 1998. 10. Netz F.: Rg Ligonia i Krlowej Jadwigi: (Radio Katowice 1927-1997). Katowice: Agencja Wydawnicza Radia Katowice, 1997. 11. Polityka regionalna: Inforegio (dostp: 10.10.2010) Dostpny w World Wide Web: http://ec.europa.eu/regional_policy/themes/index_pl.htm. 12. Program operacyjny wsppracy trans granicznej Rzeczpospolita Polska Republika Sowacka 2007-2013. [S. l. : s. n., 2007]. 13. Radio i telewizja: informacja, kultura, polityka: materiay Oglnopolskiej Konferencji Naukowej, Katowice, 19-20 listopada 1998 roku. Red. nauk. W. Dudek. Katowice: Uniwersytet lski, 2000. 14. Rozwj regionalny a rozwj zrwnowaony: praca zbiorowa. Pod red. A.F. Bociana; Uniwersytet w Biaymstoku. Wydzia Ekonomii i Zarzdzania. Biaystok: Wydawnictwo Uniwersytetu, 2008. 15. lsk 2020: czynniki i strategie rozwoju. Pod red. Z. M. Nowak, R. Rauziskiego; Wysza Szkoa Zarzdzania i Administracji w Opolu. Opole: Wydawnictwo Instytut lski : Wydawnictwa Wyszej Szkoy Zarzdzania i Administracji, 2007. 16. Transgraniczno. Pod red. L. Huro, Z. Majkuta. Olsztyn: Oficyna Wydawnicza Prospekt, 2008. 17. Wyzwania wsppracy trans granicznej Polska Ukraina 2006. Pr. pod red. P. Bieczak, S. Patryckiego. Chem: [s.n.], 2006. rda elektroniczne 1. AgroInfo codzienny internetowy serwis branowy (dostp: 10.10.2010) Dostpny w World Wide Web: http://www.agroinfo.pl/mp-bin/index. 2. AgroWeb Poland (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http:// www.cbr.edu.pl/agroweb/ 3. Bibliografie regionalne. Stowarzyszenie Bibliotekarzy polskich serwis informacyjny (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://ebib.oss. wroc.pl/sbp/bibliogr_reg.html. 4. Biblioteka Rzym.-Katol. Parafii Imienia Najw. Maryi Panny i w. Bartomieja Apostoa (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www2.bg.us.edu.pl/parafia/ 5. Biblioteka Rzym.-Katol. Parafii w. Jana Chrzciciela (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://bibltk.webpark.pl/ 6. Dolnolska Informacja Gospodarcza (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://dolnoslaska_informacja_go.firmacja.pl/ 7. Gazeta.pl Opole (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://opole.gazeta.pl 8. InfoRol katalog polskich rolniczych stron WWW (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.cbr.edu.pl/rme9/stronki/3.html 9. Internet rdem informacji o regionie. Serwis Epr (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.epr.pl/internet-zrodlem-informacji-o220

regionie,raporty,22746,1.html 10. Internetowy System Aktw Prawnych (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://isap.sejm.gov.pl/ 11. Katowice (Urzd Miasta Katowice) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.katowice.eu/ 12. Katowice. Miasto ogrodw. Kandydat na europejsk stolic kultury 2016 (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.2016katowice.eu 13. Katowice. Regionalne Centrum Informacji Europejskiej (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.rcie.katowice.pl/ 14. Media regionalne (strona gwna grupy prasowej Media Regionalne Sp. z o.o.) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.mediaregionalne.pl/ 15. lska Biblioteka Cyfrowa (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.sbc.org.pl/ 16. lski Regionalny Program Operacyjny 2007-2013 (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.rpo.slaskie.pl/ 17. Telefoniczna Agencja Informacyjna (katalog: Administracja publiczna Wrocaw) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.9477.pl/e/ urzedy_wroclaw.php 18. TVP. Katowice (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.tvp.pl/katowice 19. TVP Opole (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.tvp.pl 20. Wikinews: rda informacji z regionw (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://pl.wikinews.org/wiki/Wikinews:Regiony 21. Witryna wiejska (serwisy: Internet na wsi, Przedsibiorczo, Dziaania spoeczne) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://ww.org.pl/strona. php?p=1543 22. Wrocawski portal biznesowy (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.info-grupa.pl 23. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (strona gwna) (dostp: 10.10.2010). Dostpny w World Wide Web: http://www.zporr.gov.pl/ Euroregiony na granicach Polski: Euroregion Batyk (1998, Polska/Rosja/Litwa/Szwecja/Dania), Euroregion Beskidy (2000, Polska/Czechy/Sowacja), Euroregion Bug (1995, Polska/Ukraina/Biaoru), Euroregion Glacensis (1996, Polska/Czechy), Euroregion Niemen (1997, Polska/Litwa/Biaoru), Euroregion Nysa (1991, Polska/Niemcy/Czechy), Euroregion Karpacki (1993, Polska/Sowacja/Ukraina/Wgry/Rumunia), Euroregion yna-awa (2003, Polska/Rosja), Euroregion Pradziad (1997, Polska/Czechy), Euroregion Pomerania (1995, Polska/Niemcy/Szwecja), Euroregion Pro Europa Viadrina (1993, Polska/Niemcy), 221

Euroregion Puszcza Biaowieska (2002, Polska/Biaoru), Euroregion Silesia (1998, Polska/Czechy), Euroregion Sprewa-Nysa-Bbr (1993, Polska/Niemcy), Euroregion Szeszupa (2003, Polska/Litwa/Rosja/Szwecja), Euroregion Tatry (1994, Polska/Sowacja).

222

Bibliotekarstwo publiczne w maych spoecznociach lokalnych

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis cieki Specjalizacja ma przygotowa przyszych pracownikw gminnych bibliotek publicznych do podjcia wyzwa wspczesnoci i wczenia tych bibliotek w procesy modernizacji lokalnego ycia spoecznego, nie tylko w zakresie zwyczajowo przypisywanym bibliotekom publicznym, ale poprzez nowe typy dziaa. Dy si bdzie do ukazania przyszym pracownikom bibliotek wizji biblioteki jako aktywnego partnera tradycyjnych i nowych instytucji kultury, edukacji, a take lokalnej administracji i samorzdu. Realizacja skadajcych si na specjalizacj przedmiotw ma dostarczy wiedzy o spoecznociach lokalnych i ich funkcjonowaniu, ma pokaza, jak wiedz t zdobywa, porzdkowa i wykorzystywa. Specjalizacja uczy bdzie umiejtnego zarzdzania prac biblioteki i skutecznego realizowania zaplanowanych zada. Absolwenci powinni umie zarzdza kadr wsppracownikw bd w razie jednoosobowej obsady samodzielnie wykonywa wszystkie czynnoci sprzyjajce planowemu funkcjonowaniu biblioteki, dostrzega specyfik rodowiska w ktrym biblioteka dziaa, a postrzegajc dobre i sabe strony sytuacji rozwija i podtrzymywa tendencje pozytywne, a rwnoczenie przeamywa bariery (przestrzenne, materialne, technologiczne, mentalne), ktre oddzielaj t lokaln spoeczno od spoeczestwa kraju i Europy. Wanym elementem w osigniciu tego celu bdzie aktywizowanie lokalnej spoecznoci do podejmowania wyzwa stawianych dzi przez warunki ekonomiczno-technologiczne. Szczeglnie istotna bdzie pomoc biblioteki i bibliotekarza w zdobywaniu nowych zawodw (nowych kwalifikacji), tak aby uatwi mieszkacom znalezienie swego miejsce na zmiennym obecnie rynku pracy. Std konieczno staego monitorowania zarwno sytuacji lokalnej, odzwierciedlonej w lokalnej prasie, dokumentach administracji lokalnej itp., ale te rde bibliotecznych pod ktem zasobw tzw. literatury niebeletrystycznej, zaspakajajcej potrzeby zawodowe i hobbistyczne. Program specjalizacji czy przedmioty o cile bibliotekoznawczym i informacyjnym zakresie z wiedz o ekonomice zarzdzania, a take realiach wspczesnego ycia spoecznego oraz o specyfice regionu. Zwizek z terytorium, na jakim dziaa Uniwersytet Wrocawski realizujcy specjalizacj znajduje odzwierciedlenie w ukierunkowaniu pewnych przedmiotw na sprawy regionu Dolnego lska wiedza z tego zakresu nie jest jednak celem samym w sobie, a ma by egzemplifikacj i suy ksztatowaniu postaw zainteresowania najblisz przestrzeni i spoecznoci j zamieszkujc, dorobkiem kulturalnym i gospodarczym regionu.

223

Dolny lsk jako region o zrnicowanym charakterze (tereny rolnicze obok przemysowych, tereny o walorach turystycznych, ziemie pogranicza z otwartymi granicami i atwym kontaktem z Czechami, Niemcami, uycami), o bogactwie zabytkw historycznych i walorach krajoznawczo-turystycznych bdzie dostrzeony w tematyce zaj, a przede wszystkim w tematyce prac magisterskich, przygotowywanych na seminarium. Profil absolwenta realizujcego ciek Profil absolwenta studiw informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w Uniwersytecie Wrocawskim jest zgodny z wymogami zawartymi w oglnych standardach ksztacenia. Absolwent wynosi ze studiw wiedz i fachowe przygotowanie w zakresie szeroko pojtego systemu ksiki, biblioteki i informacji zarwno w wymiarze historycznym, jak i wspczesnym. Programy nauczania oraz formy i metody pracy stosowane w trakcie nauki w uniwersytecie maj za zadanie rozbudzi samodzielno i ciekawo poznawcz studenta, tak by jako absolwent dobrze radzi sobie z nowymi zadaniami, permanentnie doksztaca si i doskonali, podejmowa prace twrcze, zdobywa kolejne stopnie awansu, potrafi pracowa samodzielnie i w grupie, uczy si od innych i dzieli wasnymi dowiadczeniami. Motywacje do samoksztacenia i otwarto na coraz to nowe zadania i zjawiska oraz zdolnoci komunikacyjne i interpersonalne, ktre nabywa w trakcie studiw powinny w duym stopniu uatwi mu start w rodowisku zawodowym, ktrym moe (powinna) by maa biblioteka gminna, ale te inny typ instytucji kultury w regionie, itp. Absolwent powinien posiada szerok wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz znajomo metod badawczych pozwalajcych na rozwizywanie problemw naukowych, a take posiada umiejtnoci, ktre zapewniaj radzenie sobie z problemami zawodowymi i umoliwiaj podejmowanie decyzji rwnie w sytuacjach niestandardowych. Oglnobibliotekoznawcz i oglnoinformacyjn wiedz oraz umiejtnoci zarzdzania informacj absolwent w trakcie studiowania specjalizacji Bibliotekarstwo publiczne w maych spoecznociach lokalnych powinien wzbogaci o praktyczne umiejtnoci: kontaktowania si i wsppracy z ludmi reprezentujcymi lokaln administracj i samorzd oraz instytucje kultury i edukacji, a take pobudza uytkownikw bibliotek publicznych zainteresowanych wybranymi tematami lub formami dziaalnoci do aktywnoci i organizowania si. Absolwent powinien by przygotowany do: rozwoju wasnej kariery zawodowej, zwizanej z kierowaniem i zarzdzaniem w instytucjach bibliotecznych oraz orodkach i oddziaach informacji; kierowania przedsiwziciami w zakresie informacji elektronicznej; planowania i realizowania polityki informacyjnej w wymiarze dziedzinowym i terytorialnym; organizowania i prowadzenia dziaalnoci naukowo-badawczej w dziedzinie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz do pracy w szkolnictwie (po uzupenieniu wyksztacenia o blok przedmiotw ksztacenia nauczycielskiego zgodnie ze standardami ksztacenia przygotowujcego do wykonywania zawodu nauczyciela). 224

Absolwent powinien mie wpojone nawyki ustawicznego ksztacenia i rozwoju zawodowego, a take posiada zmys krytyczny i nastawienie innowacyjne zwizane z rozwojem technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz nowymi tendencjami w bibliotekarstwie i w formach i kierunkach dziaalnoci kulturalnej, edukacyjnej, spoecznej. Powinien umie dostosowa si do zmian w systemie informacji i wiecie mediw elektronicznych i t now wiedz i jej zastosowania umie przekazywa wsppracownikom i klientom placwki. Absolwent powinien dostrzega uwarunkowania spoeczne, w jakich dziaaj mae lokalne biblioteki publiczne, rozumie przyczyny pozytywnych i negatywnych zjawisk w rnych wymiarach bibliotecznej rzeczywistoci. Powinien zna zasady marketingu, a zwaszcza marketingu bibliotecznego, i umie je zastosowa w praktyce. Powinien orientowa si w mechanizmach pozyskiwania rodkw na realizacj dziaa na rzecz rodowiska lokalnego, a zwaszcza na dziaalno bibliotek. Powinien by przygotowany do pracy z ludmi o rnym statusie spoecznym i rnym poziomie wyksztacenia i kultury, by przekonanym co do sensu i wartoci dziaa na rzecz poprawy sytuacji w caoksztacie ycia maych spoecznoci lokalnych. Powinien przejawia postawy prospoeczne i spoecznikowskie, wyrabia w rodowisku pozytywne nastawienie do kultury, a dc do jej popularyzacji, nie powinien rezygnowa z promocji kultury wysokiej. Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: wykadw 45 godzin, konwersatoriw 60 godzin, konwersatorium/laboratorium 50 godzin, warsztatw 70 godzin, zaj terenowych 10 godzin, seminarium 120 godzin.

Peny opis cieki cieka magisterska Bibliotekarstwo publiczne w spoecznociach lokalnych ma na celu wyksztacenie przyszych pracownikw bibliotek publicznych, przygotowanych do wypeniania nie tylko standardowych, tradycyjnych zada, ale rwnie gotowych na poziomie motywacji, wiedzy i umiejtnoci do uczestnictwa w trudnym procesie dostosowywania polskiego bibliotekarstwa publicznego do potrzeb i warunkw wspczesnego ycia. Treci realizowanych na ciece przedmiotw bd dopeniay oglnobibliotekoznawcz i oglnoinformacyjn wiedz specjalistyczn, zdobywan w trakcie kierunkowych studiw magisterskich o takie aspekty, ktre pozwol studentowi dostrzec i zrozumie specyfik bibliotek i bibliotekarstwa lokalnego i otoczenia w ktrym dziaaj. Ukoczenie cieki przygotuje go rwnie do realizacji konkretnych zada, ktre bd suy modernizacji bibliotek publicznych i ich dziaa. 225405

Ksztacenie uwzgldnia wszystkie zakresy dziaa biblioteki ujte w Menu 8, z ktrych najmocniej reprezentowane s zwaszcza te zwizane z promocj czytelnictwa i kultury, organizacj funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych, uatwianiem dostpu do informacji lokalnej, wsparciem lokalnej samoorganizacji spoecznej. Z problemw i zada wytypowanych w programie nakrelonym w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, PTB OW, Warszawa 2010) cieka uwzgldnia zadania tak wane, jak: 1. harmonijne czenie edukacji dotyczcej tradycyjnych funkcji bibliotek publicznych i ich nowych zada w spoecznociach lokalnych, 2. przygotowanie absolwentw do realizacji potrzeb informacyjnych rodzcego si spoeczestwa wiedzy, 3. przygotowanie absolwentw do wspudziau w budowaniu spoeczestwa obywatelskiego. W realizacji przedmiotw uwzgldnione zostay formy aktywizujce (konwersatoria, laboratoria, warsztaty, zajcia terenowe), ktre wypeniaj niemal 80% caego pozaseminaryjnego bloku godzin dydaktycznych. Pozwala to nie tylko efektywnie przekazywa wiedz i pomnaa j, zmusza do poznawania realiw polskiego ycia w wielu jego wymiarach (zwaszcza na polu kultury, organizacji ycia w spoecznociach lokalnych, bibliotekarstwa publicznego), ale jest rwnie dobrym treningiem dla przygotowania przyszego pracownika instytucji kultury o aktywnym stosunku do wiata, umiejcego wspdziaa w zespole, posugujcego si nowoczesnymi technikami informacyjnymi. cieka magisterska obejmuje nastpujce przedmioty: 1. Seminarium: Biblioteki publiczne w spoecznociach lokalnych: analizy diagnozy projekty optymalizacji dziaa.
Zadaniem seminarium bdzie zarwno wdroenie studentw do samodzielnej pracy naukowo-badawczej na etapie przygotowawczym (umiejtno sformuowania problemu, dobr rde, wybr metod i sposobu prezentacji wynikw), jak i w fazie realizacji wybranego tematu. Tematyka prac magisterskich zwizana bdzie z wspczesnymi zadaniami maych bibliotek publicznych usytuowanych w konkretnej przestrzeni i powinna zawiera opis i ocen status quo wybranego aspektu rzeczywistoci, ale take okrelenie celu i kierunkw

2. Biblioteka blisko ludzi: tradycje i wspczesno lokalnego bibliotekarstwa powszechnego.

zmian i strategi osigania celu. W przypadku studentw zaocznych ju pracujcych w lokalnych bibliotekach publicznych w sposb naturalny obiektem empirycznego badania moe i powinno by wasne miejsce pracy, ale zawsze ukazywane na tle szerszych zjawisk, innych instytucji bibliotecznych i wnikliwie z nimi konfrontowane.

Przegld najwaniejszych zjawisk i procesw w dziejach bibliotek publicznych geneza i ewolucja bibliotekarstwa publicznego, jego prawne, polityczne, narodowociowe uwarunkowania bd wprowadzeniem do analizy wybranych kluczowych dla spoecznego funkcjonowania bibliotek publicznych procesw, zjawisk, tendencji, np. mecenat, sponsoring, wolontariat w dziaalnoci bibliotek, typy i rodzaje usug bibliotecznych, spoeczne role bibliotek w maych spoecznociach lokalnych.

226

3. Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy.

4. Zasoby informacji dobr i ewaluacja: kryteria, narzdzia, techniki.

Rola nauki i edukacji we wspczesnym wiecie. Ksztacenie ustawiczne i e-learning jako rodek do budowania nowoczesnego spoeczestwa. Zadania bibliotek gminnych jako instytucji organizujcych i wspomagajcych edukacj spoeczestwa, a take podejmujcych dziaania na rzecz popularyzacji wiedzy. Wpyw transformacji polityczno-spoecznej w Polsce w powizaniu z kierunkami rozwoju regionu i wymogami rynku pracy na zakres gromadzonych rde informacji (drukowanych i elektronicznych) przydatnych dla danej zbiorowoci. Uwypuklenie zasady, e sukces firmy mona osign tylko analizujc sie jej powiza z otoczeniem. Wypracowanie umiejtnoci oszacowania zapotrzebowania lokalnej spoecznoci na informacj i wiedz pomocn do polepszenia warunkw ycia i podniesienia aktywnoci mieszkacw. Ocena wartoci posiadanych i dostpnych rde informacji pod ktem wyselekcjonowanych grup uytkownikw. Podejmowanie dziaa na rzecz zaspokojenia potrzeb intelektualnych, kulturalnych, edukacyjnych spoecznoci lokalnej. Korzenie i wspczesno regionalizmu i polityka regionalna w krajach UE (wykad). Instytucje kultury w regionie, ich typologia i formy dziaalnoci (konwersatorium + zajcia terenowe) Projekty upowszechniania przez bibliotek kultury w spoecznociach lokalnych (warsztaty). Celem jest syntetyczne przedstawienie regionalizmu jako zjawiska spoecznego i skonfrontowanie wiedzy teoretycznej i historycznej z wspczesnymi realiami regionu Dolnego lska. Przedmiot dzieli si na dwie zasadnicze czci, z ktrych pierwsza pozwoli suchaczom na zdobycie teoretycznej i praktycznej wiedzy o sposobach promocji biblioteki jako instytucji kultury i wiedzy. Cz druga natomiast bdzie powicona sposobom zdobywania i promowania wiedzy o regionie, budowie wizi spoecznoci lokalnej z regionem, zrozumieniu znaczenia tosamoci regionalnej. cise wspdziaanie z samorzdem i innymi instytucjami kultury pozwoli na podniesieni rangi biblioteki, udowodnienie jej przydatnoci jako regionalnego orodka informacji, wiedzy i kultury. Przedmiot ukazuje szereg odmiennoci cechujcych regiony przygraniczne w odrnieniu od zwykych regionw, a take specyfik zamieszkujcej je ludnoci, jej wielokulturowo. Zwraca uwag na konieczno przeamywania barier dzielcych mieszkacw, ukazywanie wsplnoty interesw, poszukiwanie odpowiednich form wsppracy. Celowi temu bdzie suy rozpoznanie funkcjonujcych obecnie programw i projektw UE, ktrych celem jest nawizanie cilejszej wsppracy midzy ssiadujcymi ze sob pastwami (regionami) oraz ocena udziau w nich polskich bibliotek. W sumie przyswojenie treci przedmiotu pozwoli na zdobycie wiedzy teoretycznej i praktycznej niezbdnej do efektywnego dziaania w zakresie wsppracy transgranicznej oraz pozyskiwania rodkw unijnych na prowadzon dziaalno.

5. Regionalizm i kultura w regionie.

6. Promocja regionu w bibliotece promocja biblioteki w regionie.

7. Wsppraca transgraniczna bibliotek publicznych.

227

Biblioteka blisko ludzi: tradycje i wspczesno lokalnego bibliotekarstwa powszechnego

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji suy przygotowaniu studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach, takich jak: promocja czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, praca z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: czenie misji bibliotek publicznych z realizacj budowania spoeczestwa wiedzy, wykorzystanie maych bibliotek publicznych do zada informatyzacji spoeczestwa, wykorzystanie nowoczesnych mediw i Internetu w pracy bibliotek, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot ma na celu pokazanie spoecznego podoa, gwnych kierunkw ewolucji i najwaniejszych wyznacznikw obecnego stanu bibliotekarstwa publicznego w przestrzeni lokalnej. Dy si bdzie do wykorzystania rozlegego i zrnicowanego materiau faktograficznego, a rdem odniesie bdzie przede wszystkim sytuacja bibliotekarstwa w tych rejonach wiata, gdzie bibliotekarstwo publiczne rozwija si szczeglnie owocnie (USA, Wielka Brytania, Skandynawia, Francja). Na tym tle ukazane bd dokonania polskiego bibliotekarstwa, a take poszukiwa si bdzie przyczyn ich sabych stron. Na tle historii spoecznej XIX i XX w. ukazane bd procesy inicjowania i dojrzewania programw edukacyjno-kulturalnych, ktrych realizacj powierzano bibliotekom rnych typw i ich bibliotekarzom. W wietle postanowie prawnych, przyjmowanych w rnych pastwach pokazane zostan warunki dziaalnoci bibliotek powszechnych, stosowane rozwizania modelowe. Wskazuje si zrnicowane ideowe podoe dziaa na rzecz rozwoju bibliotekarstwa: motywacje moralizatorsko-religijne, charytatywne, spoeczno-polityczne, edukacyjno-pedagogiczne. Wiele uwagi powici si rozmaitym sytuacjom aktywizowania spoecznoci lokalnych do dziaa na rzecz podnoszenia wiadomoci ludzi, edukacji, rozwoju postaw prospoecznych. W ramach zaj praktycznych przedmiot ma na celu przygotowanie przyszych bibliotekarzy maych bibliotek publicznych do realizacji na stanowisku pracy zada biblioteki publicznej, jako instytucji kultury, ale i miejsca rnorodnych kontaktw spoecznych, umiejtnoci wykorzystywania i poszukiwania mecenasw, sponsorw biblioteki, organizacji wolontariatu. Studenci zdobd umiejetno rozpoznawania i zaspakajania rnorodnych potrzeb i oczekiwa przedstawicieli spoecznoci 228

lokalnej, zarwno staych uytkownikw/klientw biblioteki, jak i osb, do ktrych biblioteka dopiero bdzie si staraa dociera ze swoj ofert. Nacisk bdzie pooony na sfer potrzeb informacyjnych, narzdzia i strategie informacyjne adresowane do szerokiego krgu odbiorcw dziaa bibliotekarzy. Szczeglne miejsce zajm dziaania adresowane do modych czytelnikw, o ktrych przycignicie i zatrzymanie w krgu biblioteki naley dba szczeglnie, oferujc im niekonwencjonalne zwizane z nowymi technologiami i nowymi mediami narzdzia i rda. Dy si bdzie do wyczulenia przyszych bibliotekarzy na potrzeby i moliwoci podjcia takich dziaa biblioteki, ktre wykraczaj poza tradycyjne funkcje i metody dziaa. Forma zaj Wykad 15 godz.; konwersatorium 15 godz.; Warsztaty 15 godz. Peny opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji suy przygotowaniu studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach, takich jak: promocja czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, praca z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: czenie misji bibliotek publicznych z realizacj budowania spoeczestwa wiedzy, wykorzystanie maych bibliotek publicznych do zada informatyzacji spoeczestwa, wykorzystanie nowoczesnych mediw i Internetu w pracy bibliotek, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot ukazuje ewolucj instytucji biblioteki publicznej i jej roli w spoecznociach lokalnych. Podbudowa historyczna i poszerzenie wiedzy o wielowymiarowych uwarunkowaniach sukcesw lub klsk dziaa na polu bibliotekarstwa pozwoli kandydatom na bibliotekarzy maych bibliotek gminnych trafnie ocenia sytuacje, w jakich funkcjonuj wspczesne biblioteki tego typu. Przykady umiejtnych dziaa realizowanych w rnych warunkach w rnych rejonach wiata, a take w rnych rejonach Polski powinny sta si rdem inspiracji dla bibliotekarza maej biblioteki gminnej, dcego do modernizacji i oywienia dziaalnoci placowki. W ramach zaj praktycznych przedmiot ma na celu przygotowanie przyszych bibliotekarzy maych bibliotek publicznych do realizacji na stanowisku pracy zada biblioteki publicznej jako instytucji kultury, ale i miejsca rnorodnych kontaktw spoecznych, umiejtnoci wykorzystywania i poszukiwania mecenasw, sponsorw biblioteki, organizacji wolontariatu. Studenci zdobd umiejtno rozpoznawania i zaspakajania rnorodnych potrzeb i oczekiwa przedstawicieli spoecznoci lokalnej, zarwno staych uytkownikw/klientw biblioteki, jak i osb, do ktrych biblioteka dopiero bdzie si staraa dociera ze swoj ofert. Nacisk bdzie pooony 229

na sfer potrzeb informacyjnych, narzdzia i strategie informacyjne adresowane do szerokiego krgu odbiorcw dziaa bibliotekarzy. Szczeglne miejsce zajm dziaania adresowane do modych czytelnikw, o ktrych przycignicie i zatrzymanie w krgu biblioteki naley dba szczeglnie, oferujc im niekonwencjonalne zwizane z nowymi technologiami i nowymi mediami narzdzia i rda. Dy si bdzie do wyczulenia przyszych bibliotekarzy na potrzeby i moliwoci podjcia takich dziaa biblioteki, ktre wykraczaj poza tradycyjne funkcje i metody dziaa. Zakres tematyczny wykadw (15 godzin) 1. U rde bibliotekarstwa publicznego.

2. Prawne podstawy organizacji bibliotek publicznych.

Tradycja szkolnych, kocielnych i miejskich bibliotek; odmiennoci kultury krajw katolickich i protestanckich; komercyjne udostpnianie ksiek wypoyczalnie patne rnego typu. Rozwizania w Wielkiej Brytanii (Public Library Act i jego realizacja), narodziny i ewolucja prawa bibliotecznego w USA, Francji, krajach niemieckiego obszaru jzykowego i krajach skandynawskich. Filantropia versus ruchy polityczno-spoeczne jako motory bibliotekarstwa powszechnego. Patriotyczne motywacje i ich odzwierciedlenie w ruchu tworzenia i dziaalnoci bibliotek. Prby ksztatowania ich struktury i zawartoci narzdzie oddziaywania spoecznego. Tradycje i ewolucja. Odmiennoci regionalne na ziemiach polskich (Wielkopolska; Warmia i Mazury, Grny lsk).

3. Spory o ksztat ideowy bibliotek publicznych.

4. Biblioteki publiczne w subie sprawie narodowej/

5. Ksigozbiory bibliotek powszechnych w ogniu sporw ideowych. 6. Polskie biblioteki publiczne.

Zakres tematyczny konwersatoriw (15 godzin) 1. Biblioteka publiczna jako instytucja kultury.

2. Mecenat, sponsoring i wolontariat w dziaalnoci bibliotek publicznych.

Charakter kultury wspczesnej i moliwoci bibliotek publicznych na polu wsptworzenia i udostpniania dbr kultury, formy uczestnictwa biblioteki i jej klientw w uniwersalnym i lokalnym yciu kulturalnym. Podobiestwa i rnice midzy nimi, relacje midzy biblioteka a mecenasem i sponsorem; formy wspierania biblioteki przez mecenasw i sponsorw, strategie pozyskiwanie sponsorw. Wolontariat jako forma aktywizacji przedstawicieli spoecznoci lokalnej: instytucja wolontariatu, zalety i saboci tej formy aktywnoci spoecznej, moliwoci organizacji wolontariuszy z rnych grup wiekowych (modzie, seniorzy).

3. Biblioteka publiczna na wsi i w maych miejscowociach orodkiem ycia kulturalnego i kontaktw spoecznych.

Poszerzanie si zakresu i formy pracy bibliotek publicznych (m. in. przykad Francji), w tym: biblioteka publiczna jako centrum dokumentacji ycia lokalnej spoecznoci.

230

4. Typy i rodzaje usug biblioteczno-informacyjnych wiadczonych przez lokalne biblioteki publiczne: moliwoci i potrzeby.

Budowanie zindywidualizowanych, dostosowanych do specyfiki regionu i miejsca bogatych witryn oferujcych Opac, dostp do indywidualnego konta, aktualne informacje o wydarzeniach kulturalnych itp.

Zakres tematyczny warsztatw (15 godzin) 1. Analiza oferty usug wybranej biblioteki publicznej.

2. Stworzenie projektu modernizacji i rozszerzenia oferty usug biblioteki w zakresie wybranego pola dziaa.
Np. organizacja klubu czytelniczego i cyklu jego spotka o okrelonym profilu, np. mionikw kryminaw, literatury faktu; zaprojektowanie formy wsppracy i wzajemnego wspierania si i wymiany dowiadcze w krgu bibliotekarzy itp.

Wizja lokalna, obraz usug danej biblioteki w Internecie, rozpoznanie oceny usug w oczach uytkownikw, prba oceny jakoci oferty.

3. Zespoowa realizacja wybranej formy nowej usugi. 4. Projekt strategii i szczegowej akcji przycignicia do biblioteki nieuytkownikw, z wybranej grupy np. modziey, bezrobotnych. Wykad, wsparty odwoaniami do dokumentw rdowych, pozwoli pokaza na szerokim tle zoono uwarunkowa, w jakich funkcjonoway i funkcjonuj biblioteki powszechne. Wane oka si zwaszcza zaoenia ideowe, ktre stay u podstaw ruchw tworzenia bibliotek i ksztatowania zaoe ich misji. Wykadowca, czerpic z opisanych w literaturze przedmiotu dowiadcze rnych krajw bdzie eksponowa te aspekty, ktre uzna za wane dla przyszych pracownikw maych bibliotek gminnych u progu XXI wieku. Konwersatoria bd powicone wybranym zagadnieniom zwizanym ze spoecznym otoczeniem i pewnymi aspektami dziaalnoci bibliotek publicznych na podstawie literatury i obserwacji rzeczywistoci formuowane bd wnioski dotyczce usprawnienia takich funkcji biblioteki publicznej jak funkcja kulturalna, rola i moliwoci mecenatu, sponsoringu, wolontariatu, oferta usug wiadczonych przez biblioteki. Warsztaty bd prb realizacji konkretnych zada stojcych przed ma biblioteka publiczn, modernizujcych relacje midzy bibliotek a rodowiskiem. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zna historyczne etapy ksztatowania si bibliotekarstwa publicznego w wiecie i w realiach Polski, rozumie jakie czynniki wpywaj na ideow wizj biblioteki i bibliotekarstwa, co za decyduje o ich realnym ksztacie. Widzi zalenoci pomidzy struktur spoeczn, pooeniem ekonomicznym, orientacj ideowo-polityczn, poziomem wyksztacenia elit i przecitnych czonkw spoeczestwa a postawami i dziaaniami wzgldem bibliotek i bibliotekarstwa publicznego. Zna historyczne przypadki pojawiania si w warunkach pastwa 231

totalitarnego w bibliotekarstwie powszechnym konkretnych zagroe dla wolnoci i wartoci demokratycznych, dla swobody intelektualnej. Zna pozytywne przykady elastycznego dostosowywania struktur i dziaalnoci bibliotek publicznych do warunkw czasu i miejsca, aby biblioteki mogy realizowa swoj misj. Zna uwarunkowania wspczesnej dziaalnoci biblioteki jako instytucji kultury w krajach o rnym poziomie gospodarczego, spoecznego i kulturalnego rozwoju, pozna moliwoci wielostronnej aktywizacji rodowiska lokalnego poprzez wiadome, odpowiednio ukierunkowane dziaania bibliotekarzy. Opanowane umiejtnoci: student potrafi dostrzec moliwoci zastosowania w praktyce wzorw z przeszoci i wspczesnych dowiadcze bibliotekarstwa publicznego w Polsce i innych krajach: umie dostrzec w rodowisku krgi potencjalnych sojusznikw wspierajcych bibliotekarza w jego dziaaniach (elity rodowiskowe, wyrniajcy si uczniowie wyszych klas, seniorzy itp.). Potrafi dotrze z atrakcyjnym programem dziaa biblioteki do spoecznoci lokalnej. Potrafi dziaa w zespole, planujc strategie aktywnej pracy biblioteki i realizujc konkretne zadania. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne (test). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Wykad 1. Graham K. Barnett: Historie des bibliothques publiques en France de la Rvolution 1939. Paris 1987. 2. Ladislaus Buzas: Deutsche Bibliotheksgeschichte der neuesten Zeit (1800-1945). Wiesbaden 1978 (fragm.). 3. Historie des bibliothques franaises. T.3: Les bibliothques de la Rvolution et du XIX sicle: 1789-1914, sous la direction de D. Varry, Paris 1991. 4. Lerner F.: The story of libraries. New York 1998. 5. Library spirit in the Nordic and Baltic Countries. Historical perpectives. Ed. by M. Dyrbye et al., Tampere: Hibolire 2009. 6. Koodziejska J.: Biblioteki publiczne. Gwne kierunki rozwoju. Warszawa 1972, zw. s. 7-47: Pocztki bibliotek publicznych w rnych krajach. 7. Maleczyska K.: Ksiki i biblioteki w Polsce okresu zaborw. Wrocaw 1987. 8. Chamerska H.: Twrcy polskich bibliotek w XIX w. [W:] Francja Polska XVIII-XIX w.. Warszawa 1983, s.198-216. 9. Tokarska A.: Biblioteki polskie na Grnym lsku w XIX wieku. Katowice 1997. 10. bikowska-Migo A.: Wiek XIX stulecie bibliotek. [W:] Droga do Oklnika. Oprac. i pos. Halina Tchrzewska-Kabata. Warszawa: Biblioteka Narodowa 2005, s. 5-31. 232

11. Hollender H.: Dobra i za ksika w opiniach bibliotekarzy i publicystw warszawskich przed I wojn wiatow. Studia o Ksice, T. 18 (1989), s. 189-208. 12. Torstensson M.: The Social Organization of the Popular Libraries in the Three Largest Swedish Towns 1890-1930. 13. Torstensson M.: Is there a Nordic Public Library Model. Libraries and Culture 1993, nr 1, p. 59-76. Konwersatorium 1. Chevry E.: Les site a web des bibliotques municipals franaises. Bulletin des Bibliothques de France 2006, vol. 51, nr 3, s. 16-24. 2. Dam J.C. van: Les relais-livres en champagne, milieu rural, lecture publique et amnagement culturel du territoire. Bulletin des Bibliothques de France 1996, vol. 41, nr 4, s. 23-27. 3. Saricks J.G.: Reading the future of the public library. Acquis. Libr 2001, nr 5, s. 113-121. 4. Traniello P.: Un instituto dellautonomia locale, la biblioteca publica contemporanea nella sua genesi storica. Bolletino Associazione Italiane Biblioteche 1996, vol. 36, nr 3, s. 275-289. 5. Vestheim G.: Information or Enlightenment? A decisive choice for public libraries. Scandinavian Public Library Quarterly 1992, vol. 25, nr 4, s. 11-17.

233

Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji suy przygotowaniu studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach, takich jak: funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, praca z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: czenie misji bibliotek publicznych z realizacj budowania spoeczestwa wiedzy, wykorzystanie maych bibliotek publicznych do zada informatyzacji spoeczestwa, wykorzystanie nowoczesnych mediw i Internetu w pracy bibliotek, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot ma na celu przygotowanie bibliotekarzy maych bibliotek publicznych do dziaania na rzecz budowania spoeczestwa informacyjnego i spoeczestwa wiedzy. Teoretyczne przygotowanie studenci uzyskali ju w ramach obowizkowych przedmiotw Spoeczestwo informacji i wiedzy (sem. 2) oraz Zarzdzanie informacj i wiedz (sem. 2), dlatego w realizacji tego przedmiotu nacisk pooony bdzie na aplikacj uzyskanej wczeniej wiedzy oglnej do realiw ycia i potrzeb lokalnych spoecznoci. Ide przewodni przedmiotu jest myl, i lokalna instytucja biblioteczna moe nie tylko zaspokaja potrzeby poznawcze i informacyjne swoich uytkownikw, ale te rozbudza w spoecznoci, w ktrej dziaa ciekawo wiata, zainteresowanie dorobkiem wiedzy i nauki, ksztatowa postawy proksztaceniowe, patronowa tradycyjnym formom udziau biblioteki w yciu kulturalnym miejscowoci i w jego organizacji, ale te inicjowa nowe formy. Dziki postawie i wiedzy bibliotekarza mieszkacy nawet odlegych od centrw kultury i nauki miejscowoci powinni w bibliotece znajdowa wszechstronn pomoc i wsparcie w zaspokajaniu swoich rnorodnych potrzeb poznawczych i informacyjnych. Bibliotekarz powinien by przygotowany zarwno do budowania w lokalnej bibliotece wasnego warsztatu informacyjnego sucego wiedzy i edukacji (w ktrym szczegln uwag przywizywa naley do ksztatowania tradycyjnych i nowoczesnych zasobw, tj. ksigozbiorw o strukturze umoliwiajacej zaspokajanie tych potrzeb), jak i umoliwiania dostpu do wszelkiego rodzaju zasobw informacji pomocnych w pomnaaniu ich wiadomoci, pomoc w docieraniu do informacji rnego typu. Zakres tematyczny wykadw: Sytuacja nauki we wspczesnym wiecie, Popularyzacja wiedzy i jej narzdzia, Rynek ksiki i prasy popularnonaukowej.

234

Zakres tematyczny konwersatoriw: Potrzeby informacyjne w spoeczestwach XXI wieku, Typologia rde informacji zaspokajajcych te wanie sfery potrzeb informacyjnych, edukacyjnych, poznawczych w kontekcie celw i potrzeb uytkownikw, ich dostpno i koszty wykorzystywania, Rola ksztacenia ustawicznego w yciu spoecznym XXI w., Formy ksztacenia i samoksztacenia we wspczesnym spoeczestwie, E-learning jego zadania, formy, warunki efektywnoci. Zakres tematyczny warsztatw: bd powicone projektom rozpoznawania potrzeb informacyjnych spoecznoci lokalnej, projektowania zestaww rde dla wybranych kategorii uytkownikw, form wsppracy biblioteki z instytucjami edukacyjnymi. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu 5 godz; konwersatorium 15 godz.; warsztatw 150 godzin. Peny opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji suy przygotowaniu studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach takich jak: funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, praca z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: czenie misji bibliotek publicznych z realizacj budowania spoeczestwa wiedzy, wykorzystanie maych bibliotek publicznych do zada informatyzacji spoeczestwa, wykorzystanie nowoczesnych mediw i Internetu w pracy bibliotek, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot ma na celu przygotowanie bibliotekarzy maych bibliotek publicznych do dziaania na rzecz budowania spoeczestwa informacyjnego i spoeczestwa wiedzy. Teoretyczne przygotowanie studenci uzyskali ju w ramach obowizkowych przedmiotw Spoeczestwo informacji i wiedzy (sem. 2) oraz Zarzdzanie informacj i wiedz (sem. 2), dlatego w realizacji tego przedmiotu nacisk pooony bdzie na aplikacj uzyskanej wczeniej wiedzy oglnej do realiw ycia i potrzeb lokalnych spoecznoci. Ide przewodni przedmiotu jest myl, i lokalna instytucja biblioteczna moe nie tylko zaspokaja potrzeby poznawcze i informacyjne swoich uytkownikw, ale te rozbudza w spoecznoci, w ktrej dziaa ciekawo wiata, zainteresowanie dorobkiem wiedzy i nauki, ksztatowa postawy proksztaceniowe, patronowa tradycyjnym formom udziau biblioteki w yciu kulturalnym miejscowoci i w jego organizacji, ale te inicjowa nowe formy. Dziki postawie i wiedzy bibliotekarza mieszkacy nawet odlegych od centrw kultury i nauki miejscowoci powinni w bibliotece znajdowa wszechstronn pomoc i wsparcie w zaspokajaniu swoich rnorodnych potrzeb poznawczych i informacyjnych. Bibliotekarz powinien by 235

przygotowany zarwno do budowania w lokalnej bibliotece wasnego warsztatu informacyjnego sucego wiedzy i edukacji (w ktrym szczegln uwag przywizywa naley do ksztatowania tradycyjnych i nowoczesnych zasobw, tj. zarwno ksigozbiorw, jak i nowoczesnych dokumentw multimediw, o strukturze formalnej i tematycznej umoliwiajcej zaspokajanie tych potrzeb), jak i umoliwiania dostpu do wszelkiego rodzaju zasobw informacji pomocnych w pomnaaniu ich wiadomoci, pomoc w docieraniu do informacji rnego typu. Zakres tematyczny wykadw (5 godz.): 1. Nauka we wspczesnym wiecie.

2. Popularyzacja wiedzy i jej narzdzia.

Wpyw nauki na wszystkie wymiary ycia spoeczestw; potencja nauki i jego wskaniki; instytucje naukowe, ich typologia i funkcje; polityka naukowa i narzdzia jej realizacji. Upowszechnianie i popularyzacja nauki ich cele, formy, zadania; rola rnych mediw w popularyzacji nauki. Typy publikacji popularnonaukowych i fachowych; firmy wydawnicze specjalizujce si w popularyzacji wiedzy; ksika i czasopismo popularnonaukowe a inne formy popularyzacja nauki.

3. Rynek ksiki i prasy popularnonaukowej.

Zakres tematyczny konwersatoriw (15 godzin) 1. Potrzeby informacyjne w spoeczestwach XXI wieku.

ycie codzienne, rynek i handel, ksztacenie si, praca zawodowa, kultura, zdrowie, rekreacja: potrzeby uniwersalne i specyficzne dla poszczeglnych regionw i przestrzeni lokalnej. 2. Typologia rde informacji zaspokajajcych te wanie sfery potrzeb informacyjnych, edukacyjnych, poznawczych w kontekcie celw i potrzeb uytkownikw, ich dostpno i koszty wykorzystywania (informatory tradycyjne i nowoczesne, ksika i czasopisma, rda internetowe).

3. Rola ksztacenia ustawicznego w yciu spoecznym XXI w.

4. Formy ksztacenia i samoksztacenia we wspczesnym spoeczestwie. 5. E-learning jego zadania, formy, warunki efektywnoci.
Opis i analiza pod ktem zindywidualizowanych potrzeb.

Analiza sytuacji yciowych rnych grup spoecznych i jednostek, wymagajcych poszerzania wiedzy: np. modzie studiujca, inteligencja zawodowa, rzemielnicy, amatorzy i hobbyci.

Istota i geneza e-learningu, formy i narzdzia ksztacenia na odlego, przegld i ocena wybranych platform e-learningowych; moliwoci i rola bibliotek w promocji i realizacji e-learningu.

Zakres tematyczny warsztatw (15 godzin) 1. Potrzeby informacyjne w zakresie nauki i wiedzy wybranej spoecznoci lokalnej i ich rozpoznawanie.
Zaprojektowanie metodyki postpowania przydatnej w tym celu.

236

2. Zaprojektowanie zestawu rde informacji dla wybranych kategorii uytkownikw. 3. Biblioteka miejscem ksztacenia w zakresie Information Literacy.

Np. dla ludzi podejmujcych ma dziaalno gospodarcz, poszukujcych pracy, studentw zaocznych wybranych przykadowych kierunkw studiw. Metodyka nauczania umiejtnoci komputerowych, np. zaprojektowanie kursu obsugi komputera dla zrnicowanych grup adresatw dzieci, modziey, bezrobotnych, seniorw. Np. zaprojektowanie cyklu imprez wspomagajcych nauczanie przedmiotowe na poziomie szkoy podstawowej, redniej.

4. Formy wspdziaania bibliotek publicznych z instytucjami edukacyjnymi.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student wie, jakie miejsce we wspczesnym wiecie przypada osigniciom nauki, rozumie zaleno midzy poziomem wiedzy i wyksztacenia spoeczestwa a potencjaem pastwa, regionu, lokalnej spoecznoci, zna tradycj, formy i dokonania spoecznych dziaa edukacyjnych i samoksztaceniowych, zna cele i formy informacyjnej i edukacyjnej dziaalnoci bibliotek, rozumie potrzeb dostosowywania tradycyjnych form dziaalnoci informacyjnej i edukacyjnej bibliotek do realiw spoecznych i oczekiwa klienteli lokalnych bibliotek publicznych. Opanowane umiejtnoci: student potrafi zaplanowa dziaania w celu rozpoznania zwizanych z nauk i edukacj potrzeb informacyjnych uytkownikw wybranej biblioteki, oceni warsztat informacyjny (wybranej) biblioteki i zaplanowa jego melioracj, wykorzysta teoretyczn i metodyczn wiedz o zasadach i formach ksztacenia ustawicznego do zaplanowania programu wsparcia uytkownikw biblioteki w ich dziaaniach (samo)ksztaceniowych, zorganizowa wydarzenie suce rozwijaniu umiejtnoci informacyjnych wybranych kategorii uytkownikw biblioteki, nawizywa kontakt z grupami nie-uytkownikw biblioteki o mniejszych kompetencjach czytelniczych i informacyjnych, wspdziaa z innymi bibliotekami i instytucjami kultury i edukacji w realizacji programu rozwijania kompetencji informacyjnych i czytelniczych przedstawicieli spoecznoci lokalnej. Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny. Zaliczenie: pisemne (test/p/projekt). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen/egzamin. Literatura Spoeczestwo informacji i wiedzy 1. Jaworska B.: Edukacja ustawiczna a formy makrostruktury spoecznej. Rocznik 237

Andragogiczny 2004, s. 53-61. 2. Jaworska B.: Spoeczestwo uczce si. Edukacja Dorosych 2004, nr 3, s. 35-41. 3. Kruszewski Z.: Rola towarzystw naukowych w podnoszeniu poziomu wiedzy spoeczestw lokalnych. Notatki Pockie 2008, nr 2, s. 9-13. 4. Ksika, biblioteka, informacja w krgu kultury i edukacji, red. E. B. Zybert, D. Grabowska. Warszawa 2008. 5. Ledziska M.: Od informacji do wiedzy, czyli o niektrych wyzwaniach edukacyjnych u progu nowego wieku. Psychologia, Edukacja i Spoeczestwo 2004, T. 1, nr 1, s. 7-21. 6. Wonicki J.: Inwestowanie w kapita ludzki i rozwj sektora wiedzy w Polsce. Nauka 2008, nr 1, s. 151-165. 7. Wjcicki R.: Spoeczne aspekty spoeczestwa wiedzy. Nauka Polska 2004, T.13, s. 33-37. 8. Zysnarska E.: Komunikacja spoeczna w spoeczestwie informacyjnym. Roczniki Naukowe Wyszej Szkoy Bankowej w Toruniu 2003/2004, nr 3, s. 25-37. Ksztacenie ustawiczne 1. Andrzejczak A.: Projektowanie i realizacja szkole. Warszawa 2010. 2. Ksztacenie ustawiczne w procesie przemian rynku pracy, red. Z. Hasiska. Wrocaw 2010. 3. Bdowski P.: Podstawy ksztacenia ustawicznego: poradnik. d 2010. 4. Edukacja dla spoeczestwa wiedzy. Red. M. Kozielska. Toru 2007. 5. Biblioteki wobec nowych zada, red. E. Gowacka. Toru 2004. 6. Kdzierska B.: Kompetencje informacyjne w ksztaceniu ustawicznym. Warszawa 2007. 7. Kowalska I.: Rola funduszy strukturalnych w rozwoju ksztacenia ustawicznego w Polsce. Warszawa 2009. 8. Ksztacenie prozawodowe i zawodowe w kontekcie integracji Europy, red. R. Gerlach, Bydgoszcz 2002. 9. aguna M., Fortuna P.: Przygotowanie szkolenia czyli Jak dobry pocztek prowadzi do sukcesu. Gdask 2009. 10. Przecawska A.: Rola rodkw masowego przekazu w ksztaceniu ustawicznym. Warszawa 1980. 11. Przybylska E.: Uczcy si region idea i podstawowe zaoenia. Edukacja Ustawiczna Dorosych 2009, T.2, s. 33-37. 12. Stochmiaek J.: Alfabetyzacja informatyczna dorosych w kontekcie procesu wykluczenia spoecznego. Chowanna R. 48, t. 2 (2005), s. 102-110. 13. Zasada M.: Edukacja dorosych w rodowisku wiejskim potrzeby i oczekiwania w wietle bada. Edukacja Ustawiczna Dorosych 2007, T.4, s. 95-105. 14. gutowicz E.: W ogrodach poznania. Popularyzacja nauki wczoraj i dzi. Zblienia Interkulturowe. Polska Niemcy Europa 2010, nr 10, s. 36-51. Artykuy z czasopism: E-mentor dwutygodnik Szkoy Gwnej Handlowej (od 2003), Edukacja Dorosych. 238

E-learning 1. Clarke A.: E-learning: nauka na odlego. Warszawa: Wydaw. Komunikacji i cznoci 2007. 2. E-learning for management and marketing libraries. Ed. D. McAdam. Mnchen: K.G.Saur 2005. 3. E-learning wyzwaniem dla bibliotek. Materiay z oglnopolskiej konferencji, Elblag 23-24 IX 2009, red. B. Boryczko. Warszawa: SBP 2009. 4. Holmes A., Gardner J.: E-learning. Concepts and practice. London 2006. 5. Internet moja przyszo. Wykorzystanie technologii informatycznych we wasnym rozwoju. Warszawa: Fundacja Wspomagania Wsi 2005. Rola bibliotek 1. Koodziejska J.: Lokalno i uniwersalno bibliotek. Warszawa 2000. 2. Materska K.: Informacja europejska w bibliotekach publicznych a lokalne rodowisko informacyjne. Poradnik Bibliotekarza 2004, nr, s. 3-7. 3. Rogoziska-Bie E.: Biblioteki publiczne punktem dostpu do Internetu dla spoecznoci lokalnej. [W:] Komputeryzacja i informacja elektroniczna w bibliotekach publicznych: materiay z oglnopolskiej konferencji [] Miedzeszyn, 20-22 listopada 2002 r., Warszawa 2003, s. 121-133. 4. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego : materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin, 27-29 wrzenia 2005. Warszawa 2006. 5. Wandel A.: Nowa forma popularyzacji ksiki i bibliotek (na przykadzie stron www bibliotek francuskich). [W:] Oblicza kultury ksiki: prace i studia z bibliologii i informacji naukowej. Wrocaw 2005, s. 211-225. 6. Wojciechowski J.: Biblioteczna warto naddana. Krakw 2006. 7. Wojciechowski J.: Biblioteka w integracji rodowiskowej. Przegld Biblioteczny 2008, z. 2, s. 226-239. 8. Wojciechowski J.: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010.

239

Promocja biblioteki w regionie. Promocja regionu w bibliotece

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat

Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Zadaniem biblioteki jest promowanie wasnej dziaalnoci, udowodnienie swej przydatnoci, a nawet niezbdnoci dla rodowiska, w ktrym dziaa, ale jednoczenie jednym z priorytetw jest pena integracja z lokaln spoecznoci, znajomo specyfiki terenu (regionu), przekazywanie wiedzy o nim nie tylko klientom biblioteki i okolicznym mieszkacom, ale szerzej trafianie z ni do ociennych i dalej pooonych obszarw kraju. Taka postawa pozwoli na zdobycie zaufania i szacunku dla podejmowanych przez bibliotek dziaa, a take zjednoczy j z innymi instytucjami i organizacjami o podobnych celach, a przede wszystkim zbuduje cilejsz wi midzy czonkami spoecznoci lokalnej a terenem, ktry jest ich miejscem na ziemi. Przedmiot bdzie wic podzielony na dwie zasadnicze czci, z ktrych pierwsza pozwoli suchaczom na zdobycie teoretycznej i w znacznie wikszej mierze praktycznej wiedzy o sposobach promocji biblioteki jako instytucji kultury i wiedzy. Cz druga natomiast bdzie powicona sposobom zdobywania i promowania wiedzy o regionie, budowie wizi spoecznoci lokalnej z regionem, zrozumieniu znaczenia tosamoci regionalnej. Pozyskaniu tych umiejtnoci bdzie suy oparcie si na literaturze przedmiotu, analiza zgromadzonej w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UWr. dokumentacji dotyczcej stanu i rozwoju dolnolskich i opolskich bibliotek publicznych, dyskusja ze specjalistami z Dolnolskiej Biblioteki Publicznej i Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocawiu, poznanie z autopsji metod pracy wybranych bibliotek gminnych. Efektem przyswojonej wiedzy i umiejtnoci bdzie opracowanie przez studentw autorskiego projektu promowania biblioteki i promowania regionu przez bibliotek. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: konwersatorium 15 godz., warsztaty 15 godz.

Peny opis przedmiotu Przedmiot wpisuje si w proponowane zasady Projektu, gdy wnosi nowe treci i sposoby ksztacenia studentw zainteresowanych prac w maych bibliotekach 240

gminnych. Pozwala im dostrzec szerokie moliwoci wpywu biblioteki na integracj spoeczn, promowa postaw utosamiania si mieszkacw z terenem, na ktrym yj i pracuj. Jest to szczeglnie istotne w odniesieniu do Ziem Zachodnich, ktre charakteryzuje niski poziom zasiedziaoci, na co zwraca uwag Elbieta Gondek w swoim opracowaniu Polska wie w dokumentacji statystycznej, socjologicznej i kulturowej (na uytek oceny wiedzy o bibliotekarstwie publicznym). Ponadto przedmiot ten nakrela specyfik promocji biblioteki i regionu wycznie w odniesieniu do MBG, nie przesaniajc wagi tego zagadnienia jego wpisaniem w szerszy kontekst wszystkich typw bibliotek. Uczy mylenia strategicznego i marketingowego, czego wag podkrela Mariusz Luterek (Ksztacenie bibliotekarzy na potrzeby maych placwek bibliotecznych). Z penym przekonaniem tematyk t, jako niezwykle istotn wymienia take bibliotekarz-praktyk Marcin Leszczyski (Ksztacenie na poziomie akademickim na potrzeby maych, lokalnych, bibliotek publicznych. Punkt widzenia Biblioteki Wojewdzkiej). Rwnie Mikoaj Ochmaski postuluje wprowadzenie treci ktrych opanowanie da bibliotekarkom narzdzia do lepszej wsppracy ze rodowiskiem lokalnym i do promowania jego osigni (Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, s. 129). W ramach Menu 8 omawiana problematyka zwizana jest z punktami kadcymi nacisk na uatwianie dostpu do informacji lokalnej oraz na wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Cele promocji biblioteki.

2. Narzdzia promocji biblioteki publicznej.

Umocnienie pozycji biblioteki jako orodka kultury i wiedzy w regionie; upowszechnienie czytelnictwa, popularyzacja wiedzy o regionie; pozyskiwanie nowych czytelnikw i uytkownikw wiadomych spoecznej roli bibliotek. Porwnanie sposobw promocji biblioteki przed i po transformacji spoeczno-politycznej; objanienie podstawowych poj, m.in. propaganda, narzdzia marketingowe promocji, narzdzia marketingu mix, omwienie tzw. dziaa promocyjnych wewntrznych i zewntrznych na rzecz spoecznoci lokalnej; omwienie sytuacji i znaczenia dziaa na rzecz regionu organizacji non profit. Budowanie wiadomoci wagi wykonywanej pracy; budowanie przekonania o jej wysokiej jakoci; pracownik jako podstawowe narzdzie promocji. Znaczenie publicity i public relations w dziaalnoci bibliotecznej objanienie rnic; osiganie celw promocji przy pomocy maych nakadw finansowych lub bez ponoszenia kosztw. Czasopisma, przewodniki, informatory, katalogi, monografie o bibliotece, ulotki. Radio, telewizja, prasa analiza lokalnych programw radiowych i telewizyjnych pod ktem potrzeb kulturalnych, edukacyjnych rodowisk lokalnych.

3. Motywowanie pracownikw biblioteki do dziaa marketingowych. 4. Reklama dziaalnoci bibliotek.

5. Dziaalno wydawnicza biblioteki dla regionu i o regionie. 6. Wsppraca z lokalnymi rodkami masowego przekazu.

241

7. Wsppraca z towarzystwami regionalnymi i innymi organizacjami dziaajcymi na rzecz regionu. 8. Analiza dziaa promocyjnych dolnolskich i opolskich bibliotek w wietle zgromadzonej w Instytucie dokumentacji oraz na podstawie literatury przedmiotu. 9. Ocena dokona promocyjnych. 10. Ocena stopnia indywidualizacji dziaalnoci promocyjnej w odniesieniu do specyfiki regionu i rodowiska.
Rozpoznanie celw i zakresu ich dziaalnoci; analiza moliwoci aktywnego uczestnictwa w projektach; zgaszanie wasnych propozycji wsppracy.

Okrelenie czasu i metod pomiaru efektw zamierzonych dziaa; skonfrontowanie wynikw bada z opiniami uytkownikw.

Przedmiot bdzie realizowany za pomoc dwch form: konwersatoriw i warsztatw. Kada z nich ma inne cele dydaktyczne i wypracowuje u studenta inny rodzaj umiejtnoci. Konwersatoria bd koncentrowa si na analizie i porwnaniu dziaa promocyjnych stosowanych przez biblioteki w rnych czciach kraju i odniesieniu ich do specyfiki rodowiska lokalnego danego obszaru. Takie podejcie pozwoli dostrzec nie tylko odmiennoci regionalne, ale pomoe w wyborze wasnej drogi promocyjno-marketingowej waciwej dla Dolnego lska. Nacisk bdzie te pooony na rozpoznanie obecnoci tematyki regionalnej w rodkach masowego przekazu, dziaalnoci organizacji i instytucji oraz zaangaowania mieszkacw w t dziaalno. To z kolei powinno uwiadomi, w jaki sposb biblioteka i jej otoczenie moe (powinna) uczestniczy w yciu spoecznym, rozbudza wiadomo spoeczn, angaowa si w rozwj regionu. Warsztaty prowadzone czciowo przez specjalistw-praktykw (bibliotekarzy, redaktorw, dziennikarzy) przygotuj studentw (przyszych bibliotekarzy MBG) do dziaa na rzecz promocji biblioteki i regionu. Efektem obu form dydaktycznych bdzie opracowanie i prezentacja projektu promowania biblioteki w regionie lub promowania regionu przez bibliotek. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: Student po opanowaniu zagadnie wchodzcych w zakres przedmiotu: wie, jak promowa bibliotek jako instytucj, wie, jak promowa jej zbiory, wybrane czci kolekcji, formy dokumentw, wie, jak promowa usugi biblioteczne i ich jako, zna zakres i mechanizmy dziaania organizacji i instytucji regionalnych, zna zasady wsppracy z samorzdem, instytucjami kultury, towarzystwami regionalnymi na rzecz regionu, wie, jakimi narzdziami promocji posugiwa si, aby osign zamierzone cele. Opanowane umiejtnoci: umiejtno adaptowania do wspczesnych realiw rnych sposobw promowania biblioteki i regionu,

242

umiejtno prezentowania swojej biblioteki jako instytucji kultury niezbdnej dla regionu, umiejtno rozpoznawania oczekiwa i potrzeb spoecznoci lokalnej, umiejtno aktywizowania mieszkacw do poznania regionu i uczestnictwa w jego promowaniu, umiejtno wsppracy ze wszystkimi podmiotami dziaajcymi na rzecz regionu, umiejtno pozyskiwania przychylnoci i zrozumienia wadz dla podejmowanych dziaa.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne: test; praca semestralna. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Oprcz podanej poniej literatury przedmiotu studenci dokonaj analizy zawartoci prasy regionalnej oglnej (np. Tygodnik Krapkowicki, Wieci Krapkowickie) i bibliotekarskiej (np. Ksika i Czytelnik) pod ktem obecnoci tekstw promujcych bibliotek i region. 1. Biaek E.: Kryteria oceny relewantnoci wynikw w wyszukiwarkach internetowych i ich wykorzystanie do promocji witryn regionalnych. [W:] Teoretyczne i praktyczne aspekty rozwoju regionalnego. T. 2, red. nauk. Eugeniusz Janowicz. Supsk 2007, s. 165-176. 2. Biblioteki publiczne w subie regionu, midzynarodowa konferencja bibliotekarzy, 24-26 wrzenia 2008, materiay pokonferencyjne. [oprac. red. Jacek Czarnik]. Wrocaw 2008. 3. Budkiewicz E., Mroczek R.: Marketingowa rola wystaw bibliotekarstwo aktywne. Bibliotekarz 1995 nr 11, s. 15-18. 4. Gudek E.: Promocja biblioteki publicznej. Pomagamy sobie w pracy 2004, nr 4, s. 24-35. 5. Huczek M.: Marketing organizacji non profit. Sosnowiec 2004. 6. Jazdon A.: Zarzdzanie mark w bibliotece. [W:] Zarzdzanie strategiczne i marketingowe w bibliotekach. Pozna 2004, s. 72. 7. Samorzdy i biblioteki, [red. t. Mieczysaw Szyszko]. Warszawa 1997. 8. Kubw S.: Jak promowa bibliotek? Bibliotekarz 2006, nr 9. 9. Lison B.: Lobbing na rzecz bibliotek, czyli jak zareklamowa wasn bibliotek? Bibliotekarz 2008, nr 6, s. 5-9. 10. Maachowski A.: Publiczny portal regionalny jako narzdzie promocji regionu, analiza zakresu tematycznego kategorii turystyka w wybranych publicznych 243

portalach regionalnych. [W:] Technologie wiedzy w zarzdzaniu publicznym, pod red. Jerzego Gouchowskiego i Aldony Frczkiewicz-Wronki. Katowice 2009, s. 357-380. 11. Pasztaleniec-Jarzyska J.: Dziaalno promocyjna w bibliotece. Dlaczego, jak, dla kogo? Biuletyn informacyjny Biblioteki Narodowej 2001, nr 4. 12. Sawicka E.: Wsppraca bibliotek szkolnych z bibliotekami publicznymi. Poradnik Bibliotekarza 1979, nr 6, s. 141-143. 13. Sjka J.: Promocja w strategii marketingowej biblioteki. Pozna 1994. 14. Sobielga J.: Biblioteka publiczna jako asertywna organizacja. Bibliotekarz 2007, nr 2, s. 16-18. 15. Tyws A.: Biblioteka a regionalizm, z dowiadcze Wabrzyskiej Biblioteki Pod Atlantami. [W:] Biblioteka a regionalizm, [oprac. Jolanta Sowik, Elbieta NiechcajNowicka]. Wrocaw 1999, s. 46-51. 16. Trybiska M.: Marketing w bibliotece. Biblioteka w szkole 2003, nr 6, s. 21-23. 17. Wojciechowski J.: Marketing w bibliotece. Warszawa 1993. 18. Wojciechowski J.: Praca z uytkownikiem w bibliotece. Warszawa 2000. 19. Wojciechowski J.: Organizacja i zarzdzanie w bibliotekach. Warszawa 1997. 20. Woosz J.: Nowe wyzwania dla bibliotek polskich. Bibliotekarz 2005, nr 12, s. 3-6. 21. Zajc M.: Promocja ksiki dla dzieci w Internecie, wybrane zjawiska. [W:] Ocalone krlestwo : twrczo dla dzieci, perspektywy badawcze, problemy animacji : sztambuch przyjaci profesor Joanny Papuziskiej, red. nauk. Grzegorz Leszczyski, Danuta wierczyska-Jelonek, Micha Zajc. Warszawa 2009. 22. Zawada A.: O promocji biblioteki. EBIB [dok.elektroniczny] 2002, nr 3. 23. Zabro B.: Wizerunek wspczesnej biblioteki. [W:] Zarzdzanie strategiczne i marketingowe w bibliotekach. Pozna 2004, s. 139-148. 24. Zybert E. B.: Kultura organizacyjna w bibliotekach. Warszawa 2004. 25. Zybert E. B.: Organizacyjna kultura jakoci w bibliotekach. Bibliotekarz 2005, nr 1, s. 2-8. 26. k P.: Konferencja Biblioteki publiczne wsppraca w euroregionach w zakresie upowszechniania i promocji czytelnictwa. Bibliotekarz 2008, nr 2, s. 19-21.

244

Regionalizm i kultura w regionie

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji przygotowuje studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach: promocji czytelnictwa i kultury, wsparcia dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, pracy z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: nowoczesne promowanie lokalnoci, dokumentowanie, zachowanie i promocja dorobku lokalnej kultury, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot skada si z trzech form dydaktycznych: wykadu, konwersatoriw i warsztatw. Kady typ zaj suy przekazaniu odrbnych treci i realizacji innych celw. Wykad na tle historii spoecznej Europy przedstawia istot regionalizmu, jego historyczne korzenie i wspczesny wymiar. W wietle nowych koncepcji socjologicznych, politologicznych i kulturoznawczych charakteryzuje pojcie regionu jako przestrzeni uwarunkowanej przyrodniczo i geograficznie, historycznie, politycznie, ekonomicznie, spoecznie i kulturowo. Wykadowca wiele uwagi powici wyznacznikom odrbnoci regionalnej i ich odzwierciedleniu w sferze potrzeb i dziaa kulturalnych spoecznoci. Zaprezentowane bd zaoenia polityki regionalnej w Unii Europejskiej formy jej realizacji. Konwersatoria bd koncentrowa si na problemach kultury regionalnej kluczem do ukazania specyfiki regionalnego ycia kulturalnego bd w tym przypadku funkcjonujce wspczenie na terenie Dolnego lska instytucje kultury, ich typologia, specyfika, obecno w przestrzeni i funkcjonowanie. Wyeksponowane zostan te aspekty obecnoci instytucji kultury i te formy ycia kulturalnego w regionie, ktre bd przydatne bibliotekarzowi w rozbudzaniu ciekawoci uytkownikw biblioteki, w animacji ich zainteresowa i zachcaniu do uczestnictwa w kulturze. Warsztaty bd w praktyczny sposb przygotowyway bibliotekarza do dziaa na rzecz upowszechniania kultury w rodowisku lokalnym za porednictwem przygotowywanych projektw jednorazowych akcji i dugofalowych przedsiwzi. Forma zaj Wykad 10 godz.; konwersatorium 15 godzin; warsztaty 15 godz.

245

Peny opis przedmiotu Przedmiot swoim zakresem i sposobem realizacji przygotowuje studentw do wypeniania zada, ktre w Menu 8 ujte s w ramach: promocji czytelnictwa i kultury, wsparcia dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, pracy z dziemi i modzie. Bdzie rwnie suy realizacji takich postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy, jak: dokumentowanie, zachowanie i promocja dorobku lokalnej kultury, udzia w aktywizacji i mobilizacji rodowiska, integrowanie rnych grup uytkownikw bibliotek w projektach szczegowych dziaa. Przedmiot suy wzbogaceniu wiedzy teoretycznej i historycznej przyszych pracownikw bibliotek lokalnych o tak wanym wymiarze wspczesnego ycia spoecznego jakim jest regionalizm. Poczucie przynalenoci regionalnej nie tylko yje w wiadomoci ludzi, ale te inspiruje ich dziaania, odciska si w rnych wymiarach ycia, take tych ktre znajduj lub powinny znajdowa odzwierciedlenie w dziaalnoci informacyjno-bibliotecznej i w kulturotwrczych dziaaniach bibliotekarzy maych bibliotek gminnych. Wykad ukazuje regionalizm jako nieodzowny komponent ycia nowoczesnego pastwa, o wielkich zaletach, ale i nieoczekiwanych czasem trudnych konsekwencjach. Konwersatoria bd suy prezentacji wybranych aspektw kultury regionalnej, na przykadzie regionu dolnolskiego. W nawizaniu do oglnej wiedzy o formach ycia kulturalnego we wspczesnym wiecie pozwol pozna wybrane typy instytucji kultury, ale i konkretne placwki, dziaajce w regionie Dolnego lska. (Eksponowa si bdzie instytucje i dziaania pozawrocawskie, a wic takie, ktre tocz si w miejscach odlegych od stolicy regionu, a funkcjonuj w tych rodowiskach lokalnych, ktre mog sta si terenem pracy przyszych absolwentw cieki magisterskiej). Nacisk pooony bdzie na specyfik tych instytucji, ale zarazem na podobiestwa celw i zasad ich funkcjonowania do celw i zada bibliotek oraz na poszukiwanie moliwoci wspdziaania biblioteki gminnej z tymi instytucjami. W efekcie utrwali si ma przekonanie, e informacja o dziaalnoci kulturalnej w regionie, jej promowanie, a take wspuczestnictwo w tej dziaalnoci i gromadzenie jej dokumentacji powinno by wanym zadaniem biblioteki gminnej. Tematyka warsztatw mieci si w ramach zawartego w Menu 8 FRSI bloku promocja czytelnictwa i kultury, ale take uatwianie dostpu do informacji lokalnej oraz praca z dziemi i modzie, jako e wanie te dwie grupy powinny by adresatami dziaa informacyjnych i promocyjnych podejmowanych przez bibliotekarzy, a ktrych wiedza o regionie powinna by systematycznie wzbogacana, podobnie jak i budowana/podtrzymywana wi emocjonalna z ma ojczyzn. Poznawszy rnorodno typw i funkcji instytucji kulturalnych w regionie, wielo ich ofert dla potencjalnych klientw, a take ich regionaln specyfik, przyszy bibliotekarz maej gminnej placwki bdzie mg przekazywa wiedz o dokonaniach tych instytucji i pomaga w promocji ich dziaa nie tylko szeregowym klientom biblioteki, ale take ludziom, ktrzy z racji swoich yciowych rl (nauczyciele, dziaacze organizacji spoecznych, przedstawiciele samorzdu) bd mogli przyczyni si do podniesienia poziomu kultury w spoecznociach, w ktrych pracuj. 246

Zakres tematyczny wykadw (10 godzin) 1. Istota regionalizmu.

2. Pojcie regionu i jego ksztatowanie si w wiadomoci spoecznej i polityce. 3. U pocztkw regionalizmu europejskiego. 4. Denia kulturowe mieszkacw. 5. Zjawiska regionalne w Polsce. 6. Organizacje regionalne.

Regionalizm versus globalizacja ich zalety i saboci.

Korzenie wspczesnej Europy regionw. Uwarunkowania regionalizmu: historyczne, geograficzne, spoeczne, ekonomiczne, jzykowe, narodowe, religijne, kulturalne. Przykady Belgii (Walonowie, Flamandowie), Francji (Bretania, Prowansja, Langwedocja), Hiszpanii (Katalonia), Niemiec (Fryzja). Kaszubi, Podhale, Grny lsk, Dolny lsk. Cele, kierunki i formy ich dziaalnoci.

7. Regionalizm i polityka regionalna w Unii Europejskiej. Zakres tematyczny konwersatoriw (15 godzin) 1. Dolny lsk na kulturalnej mapie Polski.

Finansowanie programw regionalnych przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

2. Instytucje kultury w regionie: typologia i rozkad przestrzenny.

Dolny lsk jako region i jego specyfika: historyczne zmiany przynalenoci, walory kulturowe, przyrodnicze, turystyczne tu np. spotkania ze znawcami regionu, z twrcami literatury regionalnej, np. historykiem regionu, autorem przewodnikw po Dolnym lsku itp. Muzea w regionie: oglne, specjalistyczne; ekspozycje historyczne, folklorystyczne i etnograficzne; Muzeum Papiernictwa jako przykad nowoczesnej instytucji muzealnej inicjatora aktywizujcych widza wydarze; mae kolekcje muzealne hobbystw i mionikw (np. szopki). Literatura i ycie literackie na Dolnym lsku: tradycje i wspczesno; festiwale i konkursy literackie; obraz Dolnego lska w literaturze piknej, w literaturze faktu. Typologia, zasig, funkcje, inicjatywy lokalne; lokalne stacje radiowe i telewizyjne. Ruch wydawniczy i ksigarstwo na Dolnym lsku.

3. ycie teatralne i muzyczne w regionie. 4. Dolnolska prasa regionalna.

5. Stowarzyszenia kulturalno-spoeczne, ich dziaalno i wsppraca z instytucjami kultury.

Poznawanie rnych nurtw ycia spoeczno-kulturalnego Dolnego lska ma przyszym bibliotekarzom dostarczy wiedzy i inspiracji dla animowania spoecznoci lokalnych do uczestnictwa w yciu kulturalnym regionu. W miar monoci zajcia mogyby by wzbogacone wycieczkami.

247

Zakres tematyczny warsztatw (15 godzin) Prace diagnostyczne i projektowe, np. analiza regionalnego i lokalnego rynku ksigarskiego (obecno ksigar w okrelonym terenie, dynamika zmian, program uatwiania dostpu do ksiki mieszkacom); uczestnicy specjalizacji pod kierunkiem prowadzcego planowa bd programy dziaa popularyzujcych dorobek kulturalny regionu: (np. zaplanowanie tematycznych tras wycieczkowych), projekty lokalnych gazetek lub serwisw informacyjnych o tematyce regionalnej wydawanych w sieci (aby wykorzysta moliwoci i kompetencje Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Wrocawskiego, specjalizujcego si w zakresie edytorstwa). Poczenie formy wykadu i aktywizujcych suchaczy konwersatoriw i warsztatw pozwoli zarwno na syntetyczne przedstawienie zoonej tematyki regionalizmu jako zjawiska spoecznego, jak i skonfrontowanie wiedzy teoretycznej i historycznej z realiami regionu Dolnego lska. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student po zrealizowaniu kursu wie jakie s korzenie i istota regionalizmu, Rozpoznaje i ocenia jego przejawy w przeszoci i wspczenie, zna cele, zaoenia i prawne podstawy unijnej i krajowej polityki regionalnej, prawne umocowania funkcjonowania regionalnych struktur, a take mechanizmy pozyskiwania rodkw na wielostronn dziaalno kulturaln w regionie. Zna specyfik Dolnego lska jako regionu, historyczne uwarunkowania jego wspczesnej struktury ludnociowej, atuty i saboci gospodarki, dokonania kulturalne na rnych polach. Wie, jak wana dla budowania wsplnoty rodowiska lokalnego jest aprobujca postawa wobec tradycji i wspczesnych walorw maej ojczyzny. Rozumie, e aktywne uczestnictwo w yciu kulturalnym rodowiska, a take wsptworzenie kultury lokalnej jest wartoci, ktrej znaczenie naley uwiadamia spoecznoci lokalnej, zachca do tego i stwarza w krgu biblioteki publicznej przestrze umoliwiajc takie dziaania. Opanowane umiejtnoci: student potrafi poszerza swoj wiedz na temat regionalizmu jako zjawiska spoecznego, a take wiedz o specyfice regionu Dolnego lska poprzez rnorodne rda informacji. Potrafi podj wspprac z rnymi agendami i instytucjami kultury i zaoferowa wsparcie biblioteki dla ich dziaalnoci, poprzez propozycje konkretnych rozwiza. Umie wykorzysta wiedz teoretyczn (zdobyt w trakcie studiw) w bezporednim dziaaniu. Potrafi pracowa w zespole. Umie animowa ycie kulturalne i spoeczne w rodowisku. Potrafi integrowa przedstawicieli rnych grup lokalnej spoecznoci do dziaa na rzecz regionalnej kultury, do akcji spoecznych na rzecz mieszkacw.

248

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne. Zaliczenie ustne na ocen. Sposb zaliczenia Zaliczenie ustne na ocen (materia z wykadw i konwersatoriw). Zaliczenie warsztatw: pisemne (projekt). Literatura Wykad 1. Bachnio A.: Mae ojczyzny w globalnym wiecie. [W:] Wileszczyzna ma ojczyzn, red. A. Szerlg. Wrocaw 2010, s.151-164. 2. Bogusz T.: Polityczno-prawna koncepcja regionalizmu. Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegld Prawa i Administracji T. 68 (2005), s. 241-266. 3. Chojnicki Z., Czy T.: Region regionalizacja regionalizm. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1992, z. 2. 4. Damrosz J.: Ojczyzna i jej regiony (region, regionalizm, edukacja lokalnoregionalna i etniczna). Pock-Warszawa 2007. 5. Deklaracja programowa regionalistw polskich z 2006 r. Maopolska T. 9, 2007, s. 195-200. 6. Globalizacja nard jednostka. Zagadnienia tosamoci kulturowej. Red. T. Koczur, A. Bachnio. Toru 2009. 7. Kubiak H.: Region i regionalizm. Prba analizy typologicznej. Przegld Polonijny 1994, nr 1. 8. Kwaniewski K.: Miejsce regionalizmu w uniwersaliach nauki. Przegld Zachodni R. 60 (2004), nr 2, s. 29-35. 9. Region i regionalizm pojcia i rzeczywisto, red. K. Handke. Warszawa 1993. 10. Skorowski H.: Wspczesne ujcie regionalizmu. Saeculum Christianum R. 13 (2006), nr 2, s. 157-179. 11. Skorowski H.: Wspczesne ujcie regionalizmu. [W:] Regionalizm. Idea tradycje perspektywy rozwoju w muzealnictwie, red. Z. Chlewiski. Pock 2007. 12. Skorowski H.: Regionalizm czynnikiem odnowy pastwa w XXI wieku. Maopolska T. 9 (2007), s. 9-22. 13. Tomasiewicz J.: Wspczesne ruchy regionalistyczne w Europie Zachodniej. Sprawy Narodowociowe. Seria nowa. T. VI, Zeszyt 2, 1997. Konwersatoria 1. Barry L., Tedd L.A.: Local studies collections online. An investigation in Irish public libraries, Program 2008, vol. 42, nr 2, s. 163-186. 2. Drobek W.: Geografia a kultura. Zeszyty Lubiskie, nr 1 (2003), s. 71-82.

249

3. Orzechowski E.: Upowszechnianie kultury w Polsce po reformie samorzdowej konsekwencje decentralizacji pastwa dla upowszechniania kultury. [W:] Kultura, informacja, biblioteki. Warszawa 2003, s. 82-119. 4. Hochleitner J.: Dziedzictwo historyczne w perspektywie maych ojczyzn. Zeszyty Dziedzictwa Kulturowego T. 1 (2007), s. 169-178. 5. Hajduk-Nijakowska J.: Towarzystwa spoeczno-kulturalne jako forma regionalnej tosamoci kulturowej. [W:] Symbolika regionw. Red. D. Simonides. Opole 1988. 6. Kos J.B.: U podna Karkonoszy : z dziejw dolnolskiego rodowiska literackiego. Pomosty T. 2/3, (1997/98), s. 169-197. 7. Kurcz Z.: Transgraniczny charakter szk wyszych na polskich pograniczach a edukacja midzykulturowa. [W:] Wileszczyzna ma ojczyzn, red. A. Szerlg. Wrocaw 2010, s. 349-372. 8. Raska A.: Wartoci europejskie w opiniach modziey z pogranicza polsko-czeskiego a aksjologiczna edukacja midzykulturowa. [W:] Edukacja midzykulturowa w Polsce na przeomie XX i XXI wieku, red. A. Paszko. Krakw 2004. 9. Zawada A.: Treci regionalne w literaturze dolnolskiej. Pro Libris 2002, nr 1, s. 28-33. 10. Omelaniuk A.J.: O wsppracy instytucji naukowych z dolnolskim ruchem regionalnym. Dolny lsk 2001, nr 9, s. 338-343. 11. Wiater P.: Powojenne losy muzeum Domu Carla i Gerharda Hauptmannw w Szklarskiej Porbie, a reintegracja dolnolskiego dziedzictwa kulturowego. Rocznik Jeleniogrski T. 34, (2002), s. 147-152.

250

Wsppraca transgraniczna bibliotek publicznych

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot jest komplementarny w stosunku do przedmiotw Regionalizm i kultura w regionie oraz Promocja biblioteki w regionie promocja regionu w bibliotece. Czerpie z nich podstawowe informacje dotyczce idei promowania regionu i budowania wizi spoecznych. Jednoczenie pokazuje szereg odmiennoci cechujcych regiony przygraniczne w odrnieniu od zwykych regionw, a take specyfik zamieszkujcej je ludnoci, jej wielokulturowo. W zalenoci od pooenia geograficznego inne s stosunki midzy ludnoci zamieszkujc obie strony granicy mniej lub bardziej przyjazne zwraca si wic uwag na konieczno przeamywania barier dzielcych mieszkacw, ukazywanie wsplnoty interesw, poszukiwanie odpowiednich form wsppracy. W zwizku z powyszym przedmiot obejmie teoretyczne wprowadzenie do zagadnie transgranicznoci i w znacznie wikszej mierze praktyczne aspekty budowania wsplnych przedsiwzi. Celowi temu bdzie suy rozpoznanie funkcjonujcych obecnie programw i projektw UE, ktrych celem jest nawizanie cilejszej wsppracy midzy ssiadujcymi ze sob pastwami (regionami) oraz ocena udziau w nich polskich bibliotek. Wanym zagadnieniem bdzie ukazanie pomocniczej roli bibliotek jako orodkw informacji i wiedzy w przygotowywaniu projektw. W sumie przyswojenie treci przedmiotu pozwoli na zdobycie wiedzy teoretycznej i praktycznej niezbdnej do efektywnego dziaania w zakresie wsppracy transgranicznej oraz pozyskiwania rodkw unijnych na prowadzon dziaalno. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu (5 godzin), konwersatorium/laboratorium (25 godz.), warsztatw (15 godz.).

Peny opis przedmiotu W ramach przedmiotu modernizuje si, pogbia i poszerza marginalnie dotychczas ujmowane w programach ksztacenia zagadnienia ssiedzkoci granicznej, przeamywania barier dzielcych mieszkacw, podejmowania kolektywnych inicjatyw dla wsplnego dobra, lepszego wzajemnego zrozumienia 251

si, poznania wizi i korzeni kulturowych. Jest realizacj zalece IFLA nawigowania w kierunku globalnego zrozumienia oraz budowania na kulturowym dziedzictwie, czego wag podkrela w swoim artykule (Udzia bibliotek publicznych w dziaaniach na rzecz budowy spoeczestwa informacyjnego. Refleksje z midzynarodowych kongresw IFLA) Elbieta Barbara Zybert. Ponadto przyczynia si w duym stopniu do kreowania wizerunku biblioteki jako instytucji nowoczesnej i majcej znaczcy wpyw na rozwj lokalnych spoecznoci (Mikoaj Ochmaski, Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Modele przedmiotw, praktyk zawodowych oraz specjalizacji magisterskich na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo. Odniesienia i uwarunkowania, s. 128). Wreszcie, ukoczenie tego kursu pozwoli studentom uczyni z biblioteki instytucj inicjujc, organizujc i koordynujc dziaania spoeczne w omawianym zakresie (istotno takich zabiegw podkrela Marcin Leszczyski (Ksztacenie na poziomie akademickim na potrzeby maych, lokalnych, bibliotek publicznych. Punkt widzenia Biblioteki Wojewdzkiej, s. 93). W ramach Menu 8 omawiana problematyka zwizana jest z wikszoci punktw w nim zawartych, bowiem nie tylko uczy budowania wizi spoecznych, ale wielu umiejtnoci, ktre s przy tym niezbdne. S to: uatwianie dostpu do informacji lokalnej, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, korzystanie z usug e-administracji, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, promocja czytelnictwa i kultury. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Pojcie wsppracy transgranicznej.

2. Zmieniajce si w czasie i przestrzeni przyczyny, cele i zasady wsppracy transgranicznej.

Prezentacja definicji proponowanych przez rne osoby i instytucje; przede wszystkim zawarte w Europejskiej Konwencji Ramowej o Wsppracy Transgranicznej midzy wsplnotami i wadzami terytorialnymi, dokumencie Rady Europy podpisanym 21 maja 1980 r. w Madrycie, ratyfikowanym przez Polsk w kwietniu 1993 r., a take w Europejskiej Karcie Samorzdu Terytorialnego (1985) i Europejskiej Karcie Regionw Granicznych i Transgranicznych (1995); podkrelenie wagi wpywu zasady demokratyzacji ycia spoecznego na idee transgranicznoci.

3. Formy i poziomy wsppracy.

Od denia do zmniejszenia antagonizmw i zblienia ssiadujcych narodw po tworzenie korzystnych warunkw gospodarczych i pomostu sucego integracji; denie do utworzenia wsplnego, otwartego, transgranicznego regionu wykorzystujcego dla dobra mieszkacw posiadane dziedzictwo kulturowe i historyczne; wzmocnienie konkurencyjnoci oraz spjnoci gospodarczej i spoecznej obszaru przygranicznego; wpyw globalizacji i rosncej wspzalenoci na poziomie lokalnym, regionalnym i pastwowym na wspprac przygraniczn. Porozumienia midzy pastwami; tworzenie euroregionw, gminy i miasta partnerskie; podejmowanie i koordynowanie wzajemnie korzystnych dziaa w zakresie gospodarki, nauki, kultury, owiaty; rozwijanie i uatwianie kontaktw mieszkacw i podmiotw gospodarczych.

252

4. Rozpoznanie i analiza unijnych programw transgranicznych.

5. Udzia Polski w programach transgranicznych zakres i zasig programw.

Wypracowanie umiejtnoci poszukiwania w Internecie stosownych dokumentw omawiajcych zakres, cele i priorytety programw. M.in.: INTERREG III (komponent A); Program Wsppracy Transgranicznej Polska Saksonia 2007-2013 (woj. lubuskie i dolnolskie), Program Wsppracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska 2007-2013; Program Wsppracy Transgranicznej PolskaSowacja 2007-2013; Program Europejskiej Wsppracy Terytorialnej Morza Batyckiego BSR 2007-2013; Program Wsppracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska (Wojewdztwo Lubuskie) Brandenburgia 2007-2013; Program Wsppracy Transgranicznej Polska Biaoru Ukraina 2007-2013. Analiza tematyki i rozmieszczenia terytorialnego bibliotek biorcych udzia w programach; ocena warunkw intelektualnych, lokalowych, finansowych koniecznych do podjcia wsppracy. Zdefiniowanie zakresu, wybr zespou i rozdzia kompetencji, planowanie zada, budowanie kolejnoci podejmowanych prac i czasu ich wykonania (harmonogram), realizacja, kontrola i ocena wykonywanych zada.

6. Uczestnictwo i aktywno bibliotek publicznych w projektach i programach.

7. Zarzdzanie projektami.

Przedmiot bdzie realizowany przy pomocy trzech form dydaktycznych: wykadu, konwersatoriw (czciowo laboratoriw) i warsztatw. W ramach wykadu (5 godz.) przedstawiony zostanie wpyw jednoczcej si (i zjednoczonej) Europy na procesy spoecznej integracji obszarw przygranicznych. Szczeglnie podkrelona zostanie zmiana funkcji granic z odgradzajcych na li tylko administracyjne jako czynnik przyspieszajcy i uatwiajcy wspprac. Na tym tle ukazane zostan moliwoci i potrzeba traktowania dziedzictwa historycznego, kulturowego, przyrodniczego i ekonomicznego graniczcych ze sob krajw jako jednej caoci sprzyjajcej budowaniu podstaw zrwnowaonego rozwoju. W syntetycznym wymiarze omwione zostan idee dokumentw unijnych, ich cele i priorytety, ktrych realizacja przyczyni si do zbudowania wzajemnych powiza ponad granicami pomidzy samorzdami lokalnymi i podlegajcymi im instytucjami kultury. Wykadowca przedstawi take zasady ewaluacji projektw. Biblioteki jako beneficjenci projektw. Celem konwersatoriw (25 godz) bdzie dokonanie przez studentw samodzielnej oceny moliwoci uczestnictwa bibliotek w projektach. W zwizku z tym analizie poddane zostan unijne i rzdowe portale (i zawarte na nich dokumenty) przedstawiajce zasady i formy wsppracy transgranicznej oraz zasady finansowania tych przedsiwzi (uwzgldniona zostanie szczeglna przydatno dla bibliotek tzw. mikroprojektw); realizowane w Polsce i z udziaem Polski projekty, w tym ocena aktywnoci poszczeglnych regionw, a na tym tle Dolnego lska; poprzez strony domowe bibliotek dokonana zostanie ocena udziau bibliotek w projektach, w tym samodzielne projekty bibliotek i podejmowane we wsppracy z innymi instytucjami; w podziale na grupy tematyczne studenci oceni zakres i sposb realizacji projektu 253

przez poszczeglne biblioteki np.: w zakresie popularyzacji literatury i czytelnictwa: projekt Czytanie zblia: Polsko-Czeskie podre po literaturze. Przykady wsppracy transgranicznej Bibliotek Powiatu Kodzkiego (realizowany przez biblioteki Kodzka, Kudowy Zdroju, Radkowa i Nowej Rudy); projekt Poznajmy si! Rola literatury w integracji europejskiej (realizowany przez Miejsk i Powiatow Bibliotek Publiczn w Raciborzu wsplnie z Knihovn Petra Bezrue w Opawie); w zakresie promocji regionu i jego dziedzictwa: Projekt Razem czy osobno przenikanie kultur polsko-czeskich na kresach poudniowych (Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Raciborzu wsplnie z Regionaln Bibliotek w Karwinie); w zakresie promocji rodowiska naturalnego regionu: projekt Czysto, zdrowo i wiadomie w zjednoczonej Europie biblioteka kuni wiadomoci regionalnej i ekologicznej (Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Raciborzu wsplnie z Knihovn Petra Bezrue w Opawie); w zakresie wsplnej realizacji podstawowych zada biblioteki: projekt U nas wsppraca bibliotek miast Hronova i Kudowy Zdroju (wrd zaplanowanych dziaa: stworzenie wsplnego internetowego systemu informacji bibliotecznej; wsplna dwujzyczna strona internetowa oraz wsplne internetowe forum klubw czytelniczych bibliotek; zakup najwaniejszych dzie literackich autorw partnera dostpnych we wasnym jzyku); w zakresie promocji walorw turystycznych regionu: projekt Partnerstwo w Euroregionie, Kty Turzovka (Gminna Biblioteka Publiczna w Ktach); jednoczesne promowanie biblioteki i regionu np.: projekt Bliej siebie i ksiek miejsce bibliotek i bibliotekarzy we wsplnej Europie (Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Raciborzu wsplnie z Knihovn Petra Bezrue w Opawie); w ramach oceny powyszych i innych projektw student zwrci uwag na formy realizacji zada uwzgldnionych w projekcie: konkursy, tworzenie dokumentacji audiowizualnej i multimedialnej, publikowanie materiaw promocyjnych, organizowanie wsplnych konferencji, tworzenie centrw informacji regionalnej i inne). W ramach warsztatw (15 godz.) student pod okiem specjalistw nauczy si formuowania projektw i opisu planowanych zada; wypeniania aplikacji unijnych; organizowania z partnerami zagranicznymi wsplnych przedsiwzi: spotka, wycieczek, konkursw, konferencji; nawizywania przyjaznych kontaktw z wadzami samorzdowymi i innymi ewentualnymi sponsorami czci wasnej projektu. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zna cele i czynniki rozwoju wsppracy transgranicznej, zna podstawowe programy i projekty wsppracy transgranicznej, ich cele i priorytety oraz zasady ich finansowania, zna w podstawowym wymiarze historyczne, kulturowe, gospodarcze uwarunkowania regionw przygranicznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem Dolnego lska, wie na czym polega dobre ssiedztwo, tworzenie wizi spoecznych i jakie s ich przejawy, 254

zna stosowane midzy partnerami formy wsppracy i czynniki wpywajce na ich wybr, zna zakres wsppracy i aktywno polskich bibliotek uczestniczcych w programach. Opanowane umiejtnoci: potrafi poszerza pozyskan wiedz i zastosowa j w praktyce, umie sprawnie odnale i oceni portale i serwisy powicone wsppracy transgranicznej, umie sprawnie wypeni wniosek (aplikacj) o dotacj, umie opracowa i przyporzdkowa wymienionym w oficjalnych programach wsppracy transgranicznej zadaniom (priorytetom) projekty moliwe do zrealizowania przez biblioteki, umie oceni poziom realizowanych projektw bibliotecznych, wskaza ich mocne i sabe strony, umie samodzielnie opracowa projekt wsppracy transgranicznej ze wskazaniem jego celw i sposobw realizacji, umie promowa swoj wiedz i umiejtnoci oraz wcza si do realizacji projektw samorzdowych i/lub innych instytucji kultury.

Metody i kryteria oceniania Egzamin: pisemny. Zaliczenie: przygotowanie projektu wsppracy transgranicznej. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen/egzamin. Literatura Wykady 1. Pogranicze w trakcie przemian rozwj i wsppraca transgraniczna. Red. W. Kosiedowski. Toru: UMK, 2009. 2. Solarz P.: Wsppraca transgraniczna jako czynnik procesu integracji europejskiej. Warszawa: Vizja Press&it, 2009. 3. Problemy spoeczno-gospodarcze regionw przygranicznych ze szczeglnym uwzgldnieniem Euroregionu Pomerania, pod red. nauk. Henryka Babisa i Agnieszki Budziewicz. Szczecin 2004. 4. elazo A.: Pojcie wsppracy transgranicznej samorzdu terytorialnego. [dok. elek] http://www.pism.pl/biuletyn_content/id/18. Konwersatoria 1. Bornowa Z.: Wsppraca przygraniczna. [W:] Biblioteki pogranicza w przededniu rozszerzenia Unii Europejskiej, pod red. Magorzaty Kisilowskiej. Warszawa 2003, s. 149-153. 255

2. Chuchnowski A.: Promocja czytelnictwa w regionach przygranicznych na przykadzie Suwak. Bibl. Podl. 2006/2007, nr 13/14, s. 131-135. 3. Dziuba E.: Regionalizm na przykadzie wsppracy Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czuchowie i Towarzystwa Mionikw Ziemi Czuchowskiej. [W:] Zbir materiaw konferencyjnych spotkania pt. Do czego jest nam potrzebny regionalizm? z dn. 11 wrzenia 2002. Supsk 2003, s. 34-38. 4. Galasova J.: Przygraniczna wsppraca miast Czeski Cieszyn i Cieszyn oraz bibliotek publicznych obu miast. [W:] Biblioteki pogranicza w przededniu rozszerzenia Unii Europejskiej, pod red. Magorzaty Kisilowskiej. Warszawa 2003, s. 141-148. 5. Grzempa E., okaj J.: Dziesi lat transgranicznej wsppracy bibliotek publicznych Euroregionu Nysa (1993-2003). Bibliotekarz 2004, nr 7/8, s. 18-22. 6. Justyska M.: Transgraniczna dziaalno BPMiG w Bogatyni. Por. Bibl. 2005, nr 12, s. 34-35. 7. Kozik T. N.: Wsppraca przygraniczna i prezentacja informacji transgranicznej za porednictwem Internetu, na przykadzie projektu Platforma TRIC. [W:] Nasz Bug tworzenie warunkw dla rozwoju obszarw przygranicznych Polski, Ukrainy i Biaorusi poprzez waloryzacj i ochron dziedzictwa naturalnego i kulturowego, red. Maciej St. Ziba. Lublin 2008, s. 427-432. 8. adysz J.: INTERREG IIIA instrumentem polityki spjnoci UE. [W:] Z. Przybya, J. Sokoowski (red.): Wspczesne problemy polityki ekonomicznej, Prace Naukowe AE we Wrocawiu nr 1033. Wrocaw 2004. 9. adysz J.: Wpyw programw wsppracy transgranicznej na zmniejszanie dysproporcji w rozwoju ssiadujcych polskich i niemieckich regionw przygranicznych zarys problematyki. [W:] Laszuk M., Piekutowska A. (red.): Przemiany gospodarcze i spoeczne w dobie wyzwa XXI wieku wybrane aspekty, Rozprawy Naukowe nr 181. Biaystok 2009, s. 21-31. 10. adysz J., adysz I.: Zarzdzanie kryzysowe jako dziedzina wsppracy transgranicznej. Zeszyty Naukowe Wyszej Szkoy Oficerskiej Wojsk Ldowych imienia generaa Tadeusza Kociuszki 2010, nr 3(157), s. 126-138. 11. Orawski A.: Trzy lata wsppracy transgranicznej. Bibliotekarz 2003, nr 3, s. 23-24. 12. Peoples A.: Inspiring Readers, a cross border reader development project. New Libr. World 2007, nr 5/6, s. 218-228.

256

Zasoby informacji dobr i ewaluacja: kryteria, narzdzia, techniki

prof. dr hab. Anna Migo prof. UWr. dr hab. Marta Skalska-Zlat
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Wrocawski

Skrcony opis przedmiotu Nakrelenie specyfiki zmian zakresu gromadzonych rde bibliotecznych (drukowanych i elektronicznych) przydatnych dla danej zbiorowoci w powizaniu z kierunkami rozwoju regionu i wymogami rynku pracy. Dziaanie w myl zasady, e sukces firmy mona osign, tylko analizujc sie powiza firmy z otoczeniem. Ukazanie i ocena osigni i niedostatkw regionu w sferze kultury i ekonomii w wietle dostpnej literatury charakteryzujcej dany obszar; na tym tle wypracowanie umiejtnoci oszacowania zapotrzebowania lokalnej spoecznoci na informacj i wiedz pomocn do polepszenia warunkw ycia i podniesienia aktywnoci mieszkacw. Ocena wartoci posiadanych i dostpnych rde informacji pod ktem wyselekcjonowanych grup uytkownikw (np.: poszukujcych pracy, prowadzcych dziaalno gospodarcz, rozwijajcych wasne zainteresowania hobbistyczne, niepenosprawnych). Wywaenie proporcji midzy gromadzon w bibliotece literatur beletrystyczn a niebeletrystyczn. Ocena poziomu merytorycznego dokumentw w odniesieniu do poziomu i wyksztacenia grup odbiorcw (podstawowy, redni, wyszy). Ocena stopnia zaspokojenia potrzeb estetycznych i praktycznych spoecznoci lokalnej. Pooenie nacisku na wiadczenia usug, polegajcych na wskazywaniu uytkownikom waciwych rde, wspomaganiu opracowania i realizacji strategii wyszukiwawczej oraz w korzystaniu ze rde. Sposoby prezentacji posiadanych rde informacji rola strony domowej biblioteki. Forma zaj Wykad 10 godzin; Konwersatorium 25 godz.; Zajcia terenowe 10 godzin. Peny opis przedmiotu Przedmiot wpisuje si w wymagania stawiane nowej specjalizacji proponowanej studentom zainteresowanym prac w bibliotekarstwie publicznym, szczeglnie maych bibliotekach. Przyczynia si do gbszego rozpoznania potrzeb estetycznych i praktycznych spoecznoci lokalnych, ma wpyw na ich rozwj i aktywno, utwierdza je w przekonaniu o potrzebie istnienia biblioteki i przyjaznoci tego miejsca. Przekazuje niezbdn doz teorii z du porcj umiejtnoci zawodowych wspomagajcych proces rozpoznawania potrzeb i oczekiwa spoecznoci lokalnej. Umiejtno doboru i oceny zasobw informacji jest jednym z najwaniejszych komponentw 257

ksztacenia na co zwraca uwag Mikoaj Ochmaski (Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Modele przedmiotw, praktyk zawodowych oraz specjalizacji magisterskich na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo. Odniesienia i uwarunkowania, s. 122). Wane jest take wypracowanie umiejtnoci przycigania klientw do biblioteki jako orodka informacji i wiedzy posiadajcego i/lub uatwiajcego dostp do wszystkich potrzebnych rodzajw dokumentw (D. Kumina, Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Analiza grupy docelowej projektu, s. 111). Zakres tematyczny przedmiotu 1. Biblioteki publiczne i ich ksigozbiory po transformacji ustrojowo-gospodarczej.

2. Rynek pracy regionu dolnolskiego, szczeglnie maych miejscowoci w wietle pimiennictwa.

Wpyw zmian po 1989 r. na profil zbiorw bibliotecznych; analiza tych zmian na podstawie zgromadzonej w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UWr. dokumentacji obrazujcej rozwj dolnolskich bibliotek publicznych.

3. Ocena dostosowania ksigozbiorw maych bibliotek gminnych do potrzeb regionu i jego mieszkacw.
Na podstawie wynikw analiz z dwch poprzednich punktw prba przedstawienia szybkoci reakcji bibliotek na zmieniajcy si rynek pracy, okrelenie stopnia zaspokojenia podstawowych potrzeb w tym zakresie.

Analiza artykuw, ekspertyz z prasy fachowej oraz doniesie gazetowych; chronologicznorzeczowe ujcie zachodzcych zmian.

4. Typologia klientw bibliotek wg wyksztacenia oraz ich potrzeb zawodowych, kulturalnych, edukacyjnych. 5. Typologia zbiorw biblioteki. 6. Zbiory specjalne.
Analiza dokumentacji bibliotecznej (wypoycze) uytkownikw, analiza odpowiedzi respondentw na podstawie specjalnie opracowanego formularza ankiety.

Rozpoznanie przerostw i niedostatkw, ustalenie waciwych proporcji midzy grupami posiadanej literatury, ocena stanu posiadania zbiorw audiowizualnych i elektronicznych. Szczeglnie dokumenty ycia spoecznego jako zapis historii regionu i jego mieszkacw oraz dziedzictwo kulturowe.

7. Ilociowo-jakociowa ocena zasobw Internetu i biblioteki pod ktem rozpoznanych potrzeb spoecznych. 8. Ocena prezentacji zasobw i dostpu do nich poprzez strony domowe bibliotek. Przedmiot bdzie realizowany przy pomocy trzech form dydaktycznych: wykadu, konwersatoriw (czciowo laboratoriw) i wycieczek do wybranych bibliotek.
Wykorzystanie metod analizy dokumentacji bibliotecznej wspartej bibliometryczn analiz kolekcji.

258

W ramach wykadu (10 godzin) przedstawiony zostanie wpyw rnych czynnikw (politycznych, ekonomicznych, kulturowych) na sposb i zakres gromadzonego pimiennictwa. Zaakcentowane zostan zmiany, jakie zaszy w Polsce po transformacji ustrojowej i w wyniku rewolucji technologicznej. Na tym tle zarysowana zostanie sytuacja maych bibliotek, szczeglnie dolnolskich, potrzeb ich mieszkacw w zakresie informacji i wiedzy v. moliwoci zaspokojenia tych potrzeb (tu wemie si pod uwag zarwno stan zbiorw i wyposaenia bibliotek, jak i przygotowanie personelu do wiadczenia usug). Podkrelone zostanie znaczenie i przydatno rnych rodzajw pimiennictwa oraz dokumentw audiowizualnych i multimediw. Omwione zostan metody ewaluacji zasobw informacji zgromadzonych w bibliotece oraz dostpnych w Internecie. Konwersatoria (25 godz.) (czciowo w poczeniu z wiczeniami laboratoryjnymi) bd zasadza si na dyskusji i samodzielnej ocenie przez studentw zagadnie zwizanych z ukazaniem potrzeb mieszkacw Dolnego lska w zakresie informacji i wiedzy na tle specyfiki regionu. Bdzie temu suy wszechstronna analiza zgromadzonej w Instytucie dokumentacji obrazujcej stan i rozwj bibliotek dolnolskich i opolskich. Porwnanie kierunkw rozwoju regionu ze stanem kolekcji wybranych bibliotek pozwoli wykry i przedstawi niedostatki bibliotek. Prezentacj stanu naprawczego umoliwi gboka penetracja Internetu i jego zasobw dokumentw. W rezultacie bdzie mona zaproponowa nowy zestaw pimiennictwa (now kolekcj) i/lub wskaza dokumenty uzupeniajce dostpne w Internecie lub innych pobliskich bibliotekach. Ten sposb podejcia pozwoli take na dokonanie typologii klientw wybranych bibliotek. Natomiast bliszemu rozpoznaniu ich potrzeb i preferencji kulturalnych i edukacyjnych bdzie pomocna analiza dokumentacji wybranej biblioteki (analiza wypoycze, dezyderatw) i/lub wyniki opracowanej i przeprowadzonej przez studentw ankiety. Wanym elementem konwersatoriw bdzie ocena przydatnoci rnych typw dokumentw, w tym przede wszystkim dokumentw ycia spoecznego, multimediw, dokumentw audiowizualnych oraz przekonywujca prezentacja ich walorw. Pokazy wybranych kolekcji (10 godz.), wycieczki do bibliotek dolnolskich pomog w bliszym poznaniu zbiorw dokumentw specjalnych i sposobw gromadzenia rnego typu dokumentw w bibliotekach. DS i ich znaczenie dla regionu (Zakad Narodowy im. Ossoliskich); zbiory regionalne i ich warto kulturowa (Gabinet lsko-uycki Biblioteki Uniwersyteckiej; Dolnolska Biblioteka Publiczna); kolekcja maej biblioteki publicznej (Gminna Biblioteka Publiczna w Czernicy). Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: zna specyfik regionu, kierunki jego rozwoju, zna struktur demograficzna mieszkacw regionu, wie jak bada i ocenia potrzeby intelektualne i praktyczne rodowiska lokalnego, zna zasady typologii dokumentw, zna sposoby oceny ksigozbiorw i zasobw Internetu, 259

zna zasady prezentacji zbiorw lub wybranych typw dokumentw na stronach domowych biblioteki. Opanowane umiejtnoci: umie wykorzysta nabyte w trakcie studiw standardowe umiejtnoci oceny i selekcji dokumentw do zastosowania i dostosowania ich do specyficznych potrzeb maych spoecznoci lokalnych i warunkw, w jakich funkcjonuje dany region, umie dokona analizy potrzeb intelektualnych i edukacyjnych mieszkacw regionu, umie dokona oceny kolekcji bibliotecznych i dostosowa je do potrzeb lokalnego rodowiska, umie prezentowa dokumenty i przekonywa do ich wykorzystania, umie dokonywa wyboru dokumentw w dostosowanych do poziomu intelektualnego klientw biblioteki.

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne: praca semestralna. Egzamin ustny. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Egzamin. Literatura Wykad 1. Biblioteka w otoczeniu spoecznym, praca zbior. pod red. E. B. Zybert, Warszawa 2000. 2. Biliski L., Biblioteki publiczne koca XX wieku, Warszawa 2001. 3. Koodziejska J., Lokalno i uniwersalno bibliotek, Warszawa 2000. 4. Koodziejska J., Szerokie okno biblioteki, Warszawa 2006. 5. Kowalewska A., Uczestnictwo Polakw w kulturze. [W:] Rnorodno procesw zmian: transformacja niejedno ma imi, red. nauk. A. Szpociski, Warszawa 2004, s. 185-186. Artyku dostpny: http://www.pentor.pl/upload_module/wysiwyg/ publikacje/2005/artykuly/uczestnictwo%20polakow%20w%20kulturze%20 wspolczesnej.pdf. 6. Sordylowa B., Biblioteki publiczne a komunikacja spoeczna. [W:] Wok bibliotek i bibliotekarstwa: Ksiga jubileuszowa dedykowana Janowi Wooszowi, Warszawa 2005, s. 157-160. 7. Straus G., Wolff K., Wierny S., Czytanie, kupowanie, surfowanie: spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2006 roku, Warszawa 2008. 8. Wojciechowski J., Biblioteczna warto naddana, Krakw 2006. 260

9. Wojciechowski J., Biblioteka w integracji rodowiskowej, Przegld Biblioteczny 2008, z. 2, s. 226-239. 10. Wzrost aspiracji edukacyjnych Polakw w latach 1993-2004: komunikat z bada, oprac. CBOS, Warszawa 2004. Dostpny pod adresem: http://www.cbos.pl/ SPISKOM.POL/2004/K_081_04.PDF [dostp: 2010-09-27]. Konwersatoria 1. Aleksandrowicz R., Czy jestemy spoeczestwem otwartym na seniorw? O moliwociach dostpu osb starszych do informacji i biblioteki. [W:] Ksika, biblioteka, informacja : midzy podziaami a wsplnot, Kielce 2007, s. 473-483. 2. Bednarek-Michalska B.: Ocena jakoci informacji elektronicznej. Puapki sieci, http://www.ebib.info/2007/86/a.php?bednarek 3. Budyska B., Ksztatowanie ksigozbiorw w bibliotekach publicznych. [W:] Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych: materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008. Warszawa 2009 s. 76-99. 4. Firlej-Buzon A., Dokumenty ycia spoecznego w teorii i praktyce bibliotekarskiej w Polsce. Warszawa, 2002. 5. Gawroski A., Wojewdzka biblioteka publiczna jako centrum informacji regionalnej i lokalnej. [W:] Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, materiay z Sesji Oglnopolskiej... Warszawa 1999, s. 65-77. 6. Gawroski A., Dynkowski M., Elektroniczne bibliografie regionalne nowa jako? [W:] Wok bibliotek i bibliotekarstwa: Ksiga jubileuszowa dedykowana Janowi Wooszowi, Warszawa 2005, s. 92-98. 7. Materska K., Informacja europejska w bibliotekach publicznych a lokalne rodowisko informacyjne, Poradnik Bibliotekarza 2004, nr, s. 3-7. 8. Noga Z., Ukleja E., Selekcja zbiorw w bibliotekach publicznych. Bibl. Radom , 2006, nr 3/4, s. 3-5 . 9. Panasewicz-Kaczorowska A., Selekcja ksigozbiorw w filiach bibliotecznych jako element gromadzenia i ksztatowania zbiorw. Bibl. Kuj.-Pom 2008, nr 2, s. 51-59. 10. Rogoziska-Bie E., Biblioteki publiczne punktem dostpu do Internetu dla spoecznoci lokalnej. [W:] Komputeryzacja i informacja elektroniczna w bibliotekach publicznych: materiay z oglnopolskiej konferencji [] Miedzeszyn, 20-22 listopada 2002 r., Warszawa 2003, s. 121-133. 11. Rola biblioteki publicznej w edukacji dzieci i modziey: Kielce/Cedzyna 9-11 padziernika 2006 r. Kielce 2006, s. 15-27. 12. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin, 27-29 wrzenia 2005. Warszawa 2006, s. 163. 13. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych: materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008. Warszawa 2009.

261

Bibliotekarz w rodowisku lokalnym

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis cieki Specjalizacja Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, aplikowana z myl o studentach studiw drugiego stopnia w trybie stacjonarnym (uruchomienie specjalizacji w trybie niestacjonarnym ze wzgldu na trudnoci organizacyjne w chwili obecnej nie jest moliwe) na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo UMK w Toruniu, powstaa jako efekt zintegrowanych dziaa rodowiska akademickiego bibliologw pracujcego nad Programem Rozwoju Bibliotek, z myl o wartociowej aktualizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Przy budowaniu specjalizacji jej autorom przywiecay idee i koncepcje powstae na bazie trzech fundamentw: 1) postulatw zwizanych z budowaniem spoeczestwa informacyjnego, ktre znalazy swj wyraz w licie tzw. Menu 8, opracowanej przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, 2) wynikw bada empirycznych i ustaleniom zawartym w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc), Warszawa: PTB OW, 2010, 3) dowiadcze kadry naukowo-dydaktycznej Instytutu Informacji Naukowej i Bibliologii UMK. Spoiwem dla wymienionych trzech obszarw inspiracji i rzeczywistych wskazwek jest podstawowa koncepcja budowania spoeczestwa informacyjnego w maych spoecznociach miejskich i wiejskich poprzez na og zaniedbane dotd i czsto zapomniane mae biblioteki gminne. Studenci specjalizacji bd uczestniczyli w nastpujcych zajciach dydaktycznych: 1. Seminarium magisterskie: Bibliotekarz w rodowisku lokalnym.
Studenci bd prowadzili samodzielne badania w rodowisku bibliotek gminnych i uczestniczyli w innych czynnociach poznawczych prowadzonych przez promotora ich prac magisterskich w trakcie seminarium.

2. Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych.

3. Animacja ycia spoecznego.

Celem zaj jest zapoznanie studentw z materiaami bibliotecznymi, ktre s wykorzystywane przez osoby z niepenosprawnociami fizycznymi, spoecznymi oraz w wieku senioralnym. Studenci zapoznaj si formami dziaa promujcych czytelnictwo za pomoc metod aktywizacji grup, dziaa integracyjnych wrd lokalnej spoecznoci, wsparcia spoecznego.

4. Edukacja regionalna. Celem zaj jest przekazanie wiedzy na temat podstaw programowych i organizacyjnych
edukacji regionalnej, ktra wspomaga kultywowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego.

262

5. Fundraising.

wiczenia pozwol zapozna si z programami cieek edukacyjnych prowadzonych w szkoach, co ma w konsekwencji umoliwi samodzielne budowanie projektw edukacyjnych w publicznych bibliotekach gminnych, zarwno adresowanych do dzieci i modziey, ale take dorosych czonkw lokalnych spoecznoci), Studenci zapoznaj si z ideami dziaalnoci fundraisingowej oraz moliwociami jej adaptacji do rodowiska bibliotecznego. Poznaj warsztat pracy fundraisera jego sylwetk i etyczne ograniczenia. Zapoznaj si z uwarunkowaniami prawnymi prowadzenia tego rodzaju dziaalnoci. Dowiedz si, jakimi metodami i narzdziami bd mogli posugiwa si przy budowaniu struktury funduszu biblioteki publicznej. Celem przedmiotu jest przygotowanie studentw do obsugi biblioteczno-informacyjnej osb tzw. wykluczonych: z niepenosprawnociami somatycznymi, psychicznymi i spoecznymi oraz w wieku senioralnym. Studenci poznaj istot poszczeglnych niepenosprawnoci oraz bariery, na ktre napotykaj wspomniane grupy w dostpie do informacji. Przedstawione zostan warunki, ktre naley speni, by mc prowadzi obsug biblioteczno-informacyjn, np. formy materiaw bibliotecznych, technologie wspomagajce, przystosowanie architektoniczne budynku, usugi biblioteczne adresowane do omawianej grupy. Studenci przejd kurs przysposabiajcy do budowania spoeczestwa informacyjnego i pracy w nim, uczc si wyszukiwania informacji o rnych cechach i przeznaczeniu, adresowanych do rnych grup odbiorcw. Gwnym celem zaj jest nauka wykorzystania informacji, pojmowanej jako skuteczne narzdzie wspierajce wzrost spoeczestwa informacyjnego w Polsce. Zajcia warsztatowe maj pomc uczestnikom w rozwoju technik i innych umiejtnoci interpersonalnych. Studenci podnios swoje kompetencje spoeczne zwaszcza w zakresie relacji pracownik (bibliotekarz) klient. Przedmiot opcjonalny pozwoli studentom zdoby wiedz i umiejtnoci w zakresie prowadzenia zaj czytelniczych i biblioterapeutycznych z osobami dorosymi, w tym seniorami, na wybrane tematy. Uczestnicy poznaj metodyk tego rodzaju pracy grupowej w bibliotece oraz bd mieli okazj obserwowa konkretne realizacje w rnych orodkach, a nastpnie sami zbuduj i przewicz w symulowanych warunkach przykadowe zajcia czytelnicze i sesje biblioterapeutyczne. Studenci zapoznaj si z wybranymi aplikacjami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, wspierajcymi oraz uatwiajcymi prac osb wykluczonych z komputerami oraz informacj cyfrow.

6. Obsuga biblioteczna uytkownikw z niepenosprawnociami.

7. Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji.

8. Trening umiejtnoci interpersonalnych.

9. Czytelnictwo i biblioterapia dorosych.

10. Technologie wspomagajce dla osb wykluczonych.

11. Wykad monograficzny: Dzieci i nastolatki w wiecie ksiki Dzieci i nastolatki w wiecie ksiki.
Wykad ma charakter otwarty, ponadspecjalizacyjny.

263

12. Praktyki zawodowe.

Dwutygodniowe praktyki bd realizowane w maych bibliotekach gminnych, w populacjach do 20 tys.

Profil absolwenta realizujcego ciek Absolwent studiw drugiego stopnia o teoretyczno-profesjonalnej specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym powinien posiada rozszerzon wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz umiejtnoci radzenia sobie z problemami zawodowymi i podejmowania decyzji rwnie w sytuacjach niestandardowych. Zdobyta przez niego specjalizacja profiluje jego kompetencje do realizacji potrzeb rodowisk spoecznych, przy ktrych dziaa maa biblioteka gminna. Tym samym oczekuje si, e jego postawy profesjonalne bd dostosowane do kryteriw, potrzeb i moliwoci rodowiska lokalnego zlokalizowanego na og na terenie wojewdztw kujawsko-pomorskiego, pomorskiego, mazowieckiego i wielkopolskiego. Zgodnie ze standardami ksztacenia dla kierunku: informacja naukowa i bibliotekoznawstwo absolwent specjalizacji jest przygotowany do: rozwoju wasnej kariery zawodowej, zwizanej z kierowaniem i zarzdzaniem w maej bibliotece publicznej; kierowania przedsiwziciami w zakresie informacji elektronicznej na rzecz spoecznoci lokalnej; planowania i realizowania polityki informacyjnej w wymiarze dziedzinowym i terytorialnym na poziomie gminy, powiatu, jak te regionu. Absolwent zdobywa wiedz dotyczc koncepcji budowania spoeczestwa informacyjnego, ktra nakazuje mu podejmowanie ksztacenia ustawicznego po zakoczeniu studiw. wiadomo przejciowoci wasnych umiejtnoci posiada zwaszcza w odniesieniu do zagadnie IT. W rozwoju zawodowym ma mu pomc krytyczne spojrzenie na rzeczywisto wspczesnego bibliotekarstwa, co pozwoli na innowacyjno w podejmowaniu dziaa w bibliotece publicznej. Oprcz wspomnianych oczekiwanych efektw ksztacenia na poziomie postaw profesjonalnych absolwent bdzie posiada szczegowe kwalifikacje do pracy w bibliotece gminnej w dwch paszczyznach: osignitej wiedzy oraz opanowanych umiejtnoci. Absolwent bdzie posiada wiedz dotyczc organizacji biblioteki gminnej i jej zarzdzania w warstwie promocyjnej i finansowej, bdzie posiada wiedz na temat ponadstandardowych formatw materiaw bibliotecznych, ktre mona stosowa w pracy w bibliotece gminnej, bdzie wiedzia, jakie technologie wspomagajce mona wprowadzi do pracy z grupami tzw. wykluczonych, bdzie zna usugi biblioteczno-informacyjne waciwie dostosowane do uytkownikw bibliotek gminnych. Absolwent bdzie umia promowa czytelnictwo za pomoc rnych metod: aktywizacji grup, biblioterapii, edukacji regionalnej, bdzie umia stosowa nowoczesne technologie w pracy z uytkownikami biblioteki gminnej w rnym wieku i kondycji, bdzie umia komunikowa si z nimi w taki sposb, by zapewni im waciw form psychoemocjonaln.

264

Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: wykadw (70 godzin), wicze (45), laboratorium-warsztatw (150), zaj terenowych (39), konwersatorium (86) i seminarium (120 godz.) oraz wykadu monograficznego (30) i praktyk specjalizacyjnych (60). Razem: 390 godz. + 90 (wykad monogr. i praktyki). Peny opis cieki Proponowana specjalizacja wnosi wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy majcych pracowa w maych bibliotekach gminnych, bowiem w jej ramach zaproponowano treci dotd nieobecne w programie ksztacenia w IINiB UMK. Pozostae, ktre byy ju oferowane, zostay natomiast zestawione w taki sposb, e stworzyy cakowicie now ofert. Oferta jest nowa nie tylko ze wzgldu na treci przekazywane w toku specjalizacji, ale te dlatego e w znacznym stopniu zostaa pomylana w zgodzie z oczekiwaniami rodowiska praktykujcych i przyszych bibliotekarzy. Oczywicie nie jest tak, e zaprojektowano przedmioty tylko takie, jakich spodziewa si rodowisko bibliotekarskie z bibliotek gminnych, lecz rwnie uwzgldniono przedmioty o tematyce wspgrajcej z ideami i koncepcjami budowania spoeczestwa informacyjnego. Ideami, ktre na gruncie polskim propaguje Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego z jej koncepcyjnym zbiorem znanym pod nazw Menu 8. Niniejszy projekt czerpie te z kolejnego rda, ktre powstao jako rezultat prac rodowiska bibliologw, przede wszystkim rodowiska warszawskiego. Odniesie w aplikowanej niniejszym wnioskiem specjalizacji do postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc), Warszawa: PTB OW, 2010, jest na tyle due, e nie sposb o wszystkich tutaj wspomnie. Mijaoby si to zreszt z celem, zwaywszy na szczegowe odniesienia przedstawione w zacznikach typu: Aplikacja z grupy konkursowej typu D: przedmiot na studiach drugiego stopnia. W tym miejscu warto jednake przytoczy z wspomnianej ksiki sowa Mikoaja Ochmaskiego. Zauway on, e osoby zamierzajce podj prac w maych orodkach lokalnych, powinny w trakcie studiw uniwersyteckich otrzyma wiedz i umiejtnoci pozwalajce na prowadzenie dziaa popularyzujcych osignicia nauki oraz inicjatyw wspierajcych rozwj indywidualny. Powinny by wiadome roli, jak odgrywaj lub mog odegra wrd czonkw danej spoecznoci. Uwiadomienie bibliotekarkom znaczenia ich pracy dla rozwoju lokalnych spoecznoci ley po stronie szk wyszych (s. 126). Wydaje si, e projekt nowej specjalizacji adresowanej do studentw kierunku inib na UMK dostarcza niezbdnej wiedzy i umiejtnoci w tym zakresie, a co najwaniejsze przygotowuje mentalnie do trudnej pod wieloma wzgldami pracy w maych bibliotekach gminnych. Trudnej jeeli aspiracjami naszych absolwentw bdzie ch stworzenia nowoczesnego centrum nauki i kultury dla lokalnej spoecznoci maego miasteczka lub wsi, centrum wiedzy rozwijanej dziki dziaaniom bibliotekarza. Te idee przywiecay specjalizacji 265

zaprojektowanej, przede wszystkim w Zakadzie Bibliotekarstwa Czytelnictwa i Biblioterapii IINiB UMK, pod moim kierownictwem. Jest wreszcie trzecie rdo koncepcyjne wane dla powstania propozycji nowej specjalizacji. Jest nim ponad trzydziestoletnia tradycja ksztacenia kolejnych pokole bibliotekoznawcw i bogate dowiadczenia dydaktyczne kadry naukowej IINiB UMK. Std cz treci i form, w ktrych je bdzie si przekazywao studentom na specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, czerpie z dotychczasowych programw ksztacenia. Niemniej caa aplikowana oferta ma charakter autorski i jest nowoci na rynku ksztacenia akademickiego w Polsce Pnocnej. Seminarium magisterskie oraz lista przedmiotw specjalizacyjnych i fakultetw wchodzcych w skad specjalizacji, wraz z krtk prezentacj tematyki kadego z nich 1. Seminarium magisterskie: Bibliotekarz w rodowisku lokalnym.

2. Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych.

W toku dwuletniej pracy, na ktr bdzie skadao si uczestnictwo w zajciach i poznawanie rnych zagadnie specyficznych dla maych bibliotek gminnych, a take przeprowadzenie samodzielnych bada w tym rodowisku, absolwent stanie si wysokokwalifikowanym specjalist w zakresie organizacji i pracy w maej bibliotece gminnej. Celem zaj jest zapoznanie studentw z materiaami bibliotecznymi, ktre s wykorzystywane przez osoby z niepenosprawnociami fizycznymi, spoecznymi oraz w wieku senioralnym. Studenci poznaj typologi wspomnianych materiaw, ich histori oraz charakterystyk. Omwiony zostanie ich obieg spoeczny, aby studenci zorientowali si w aktualnej ofercie wydawniczej w tym zakresie oraz innych sposobach pozyskiwania alternatywnych formatw.

3. Animacja ycia spoecznego.

4. Edukacja regionalna.

Studenci zapoznaj si z formami dziaa promujcych czytelnictwo za pomoc metod aktywizacji grup, dziaa integracyjnych wrd lokalnej spoecznoci, wsparcia spoecznego w rozwizywaniu problemw spoecznych i osobistych klientw bibliotek. Celem zaj Edukacja regionalna jest przekazanie oglnej wiedzy na temat podstaw programowych i organizacyjnych edukacji regionalnej, ktra wspomaga kultywowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego. wiczenia pozwol zapozna si z programami cieek edukacyjnych prowadzonych w szkoach, co ma w konsekwencji umoliwi samodzielne budowanie projektw edukacyjnych w publicznych bibliotekach gminnych, kierowanych zarwno do dzieci i modziey, ale take dorosych czonkw lokalnych spoecznoci. Studenci zapoznaj si z ideami dziaalnoci fundraisingowej oraz moliwociami jej adaptacji do rodowiska bibliotecznego. Poznaj warsztat pracy fundraisera jego sylwetk i etyczne ograniczenia dziaalnoci. Zapoznaj si z uwarunkowaniami prawnymi prowadzenia tego rodzaju dziaalnoci. Dowiedz, si jakimi metodami i narzdziami bd mogli posugiwa si przy budowaniu struktury funduszu biblioteki publicznej. Celem przedmiotu jest przygotowanie studentw do obsugi biblioteczno-informacyjnej

5. Fundraising.

6. Obsuga biblioteczna uytkownikw z niepenosprawnociami.

266

7. Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji.

osb z niepenosprawnociami somatycznymi, psychicznymi i spoecznymi oraz w wieku senioralnym, ktre zaliczane s powszechnie do grup wykluczonych. Studenci poznaj istot poszczeglnych niepenosprawnoci oraz bariery, na ktre napotykaj wspomniane grupy w dostpie do informacji. Przedstawione zostan warunki, ktre naley speni, by mc prowadzi obsug biblioteczno-informacyjn osb o specjalnych potrzebach oraz w wieku senioralnym, np. formy materiaw bibliotecznych, technologie wspomagajce, przystosowanie architektoniczne budynku, usugi biblioteczne adresowane do omawianej grupy. Studenci przejd intensywny kurs przysposabiajcy do budowania spoeczestwa informacyjnego i pracy w nim, uczc si wyszukiwania informacji o rnych cechach i przeznaczeniu, adresowanych do rnych grup odbiorcw. Informacje teoretyczne z zakresu spoeczestwa informacyjnego i dziaalnoci naukowej ograniczone zostay do minimum, bowiem gwnym celem zaj jest nauka wykorzystania informacji, pojmowanej jako skuteczne narzdzie wspierajce wzrost spoeczestwa informacyjnego w Polsce. Treci przekazane w ramach przedmiotu pozwalaj studentom na zapoznanie si z podstawowymi umiejtnociami informatycznymi niezbdnymi kademu bibliotekarzowi pracujcemu w maej bibliotece gminnej. Wiedza zostanie przekazana w obrbie czterech blokw: wstpu do technologii informacyjnej, oprogramowania biurowego, tworzenia serwisw informacyjnych, automatyzacji procesw bibliotecznych. Zajcia warsztatowe maj pomc uczestnikom w rozwoju technik i innych umiejtnoci interpersonalnych. Studenci podnios swoje kompetencje spoeczne zwaszcza w zakresie relacji pracownik-klient.

8. Technologia informacyjna w bibliotece publicznej.

9. Trening umiejtnoci interpersonalnych.

W ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym zaproponowano przedmioty opcjonalne w wymiarze 60 godzin. Istnieje przy tym moliwo skorzystania z przedmiotw opcjonalnych oferowanych na innych specjalizacjach w Instytucie, tj. informacji naukowej, wiedzy o ksice dawnej, prasoznawstwie, biblioterapii, bibliotekarstwie i czytelnictwie dziecicym. Zwaszcza wskazane bd przedmioty opcjonalne w ramach dwch ostatnich wymienionych specjalizacji. Cz z nich pynnie komponuje si z zaleceniami umieszczonymi w licie Menu 8 oraz wynikami bada przedstawionymi w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy... Dla poszerzenia wiedzy o inne (ponadspecjalizacyjne) treci programowe, sugeruje si, aby studenci rnych specjalizacji korzystali z oferty przedmiotw opcjonalnych take spoza specjalizacji macierzystej. Przedmioty opcjonalne w ramach aplikowanej specjalizacji 1. Czytelnictwo i biblioterapia dorosych.

W ramach tego przedmiotu opcjonalnego studenci zdobd wiedz i umiejtnoci w zakresie prowadzenia zaj czytelniczych i biblioterapeutycznych z osobami dorosymi, w tym seniorami, na wybrane tematy. Uczestnicy poznaj metodyk tego rodzaju pracy grupowej w bibliotece oraz bd mieli okazj obserwowa konkretne realizacje w rnych

267

2. Technologie wspomagajce dla osb wykluczonych.

orodkach, a nastpnie sami zbuduj i przewicz w symulowanych warunkach przykadowe zajcia czytelnicze i sesje biblioterapeutyczne. Studenci zapoznaj si z wybranymi aplikacjami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, wspierajcymi oraz uatwiajcymi prac osb wykluczonych z komputerami oraz informacj cyfrow. Uczestnicy poznaj moliwoci oferowane przez narzdzia uatwiajce dostp i wybrane aplikacje o podobnym przeznaczeniu.

Przedmioty dodatkowe Niezalene od niniejszej aplikacji dla studentw specjalizacji proponuje si Wykad monograficzny: Dzieci i nastolatki w wiecie ksiki Dzieci i nastolatki w wiecie ksiki. W programie ksztacenia obowizujcych dla kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo w UMK, wykady monograficzne s czci treci kierunkowych. Niemniej tematyka zaproponowanego wykadu wychodzi naprzeciw wnioskom z bada dotyczcych aktualizacji ksztacenia bibliotekarzy w maych bibliotekach gminnych, opublikowanych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa: PTB OW, 2010). Std w celach pogldowych do aplikacji zaczono sylabus wykadu, ktry obowizuje obecnie w UMK. Trzeba take doda, e studenci samodzielnie mog take wybra inny wykad monograficzny z oferty IINiB UMK oraz z oferty pozainstytutowej. Obowizujce Standardy ksztacenia dla kierunku studiw informacja naukowa i bibliotekoznawstwo nie zobowizuj jednostki uczelni prowadzcej ksztacenie do organizowania praktyk specjalizacyjnych na studiach drugiego stopnia. Specyfika specjalizacji, ale te wieloletnia tradycja kierowania studentw studiw drugiego stopnia w IINiB UMK spowodoway, e zostan one zaoferowane studentom w wymiarze 60 godzin, tj. dwch tygodni praktyk (zgodnie ze Standardami... godziny praktyk specjalizacyjnych nie zostay wczone do oglnej liczby godzin zaj dydaktycznych na studiach drugiego stopnia, przyznano jednak za nie gratyfikacj ECTS). Praktyki odbywa si bd w maych gminnych bibliotekach publicznych. Podstaw merytoryczn praktyk bdzie aplikacja ju pozytywnie zweryfikowana przez Komisj Koordynacyjn, ktra zaktualizowana zostaa zaczona do niniejszej aplikacji w celach pogldowych.

268

Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych jest zaprezentowanie studentom rodzajw materiaw bibliotecznych, ktre przygotowywane s z myl o osobach z rnymi rodzajami niepenosprawnoci oraz innych, majcych trudnoci z odbiorem standardowych tekstw. Istotne jest take zwrcenie uwagi na obieg spoeczny tych materiaw, w kontekcie ich pozyskiwania przez mae biblioteki gminne (zakup, wypoyczenia midzybiblioteczne). Tematy do realizacji: wprowadzenie w problematyk alternatywnych form materiaw bibliotecznych (omwienie takich poj, jak: niepenosprawno czytelnicza, print disabilities, technologie wspomagajce, materiay biblioteczne a specjalne materiay biblioteczne, typologia omawianej grupy materiaw bibliotecznych) 2 godz., materiay biblioteczne adresowane do osb z niepenosprawnoci wzrokow (zaprezentowanie historii oraz charakterystyki tekstw brajlowskich, ksiek brajlo-drukowych, ksiek dotykowych, ksiek toczonych powikszon czcionk, ksiek mwionych analogowych oraz cyfrowych, filmw z audiodeskrypcj oraz tyflografiki) 8 godz., publikacje atwe w czytaniu (omwienie historii oraz zasad wydawania materiaw atwych w czytaniu, ktrych odbiorcami s zarwno osoby z niepenosprawnoci fizyczn i intelektualn, jak i spoeczn) 2 godz., publikacje ze znakami jzyka migowego (przyblienie istoty jzyka migowego, SignWriting, tekstw drukowanych z jzykiem migowym oraz filmw z podpisami dla osb niesyszcych oraz z jzykiem migowym) 2 godz., ksiki i wiczenia edukacyjne (omwienie bardzo zrnicowanej grupy materiaw, z ktrych mog korzysta zarwno dzieci niepenosprawne, jak i sprawne; wrd nich mona np. wymieni ksiki zabawki, ksiki z elementami ruchomymi i dwikowymi) 2 godz., edukacyjno-rozwojowe programy komputerowe (omwienie programw komputerowych adresowanych do osb z niepenosprawnoci wzrokow, suchow, z dysleksj, z niesprawnoci intelektualn oraz innych programw edukacyjnych moliwych do wykorzystania w bibliotece); (temat bdzie mia kontynuacj w formie laboratorium: Technologie wspomagajce dla e-wykluczonych) 2 godz.,

269

udostpnianie osobom niepenosprawnym publikacji cyfrowych drog internetow (e-czytelnia Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Biblioteka Ksiek Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego, Serwis wypoycze online Biblioteki Centralnej Polskiego Zwizku Niewidomych) 2 godz., spoeczny obieg alternatywnych formatw ksiek (zaprezentowanie wytwrcw wspomnianej grupy materiaw, miejsca ich nabywania oraz wypoyczania) 3 godz., informacja o zbiorach bibliotecznych (sposoby prezentowania informacji o zgromadzonych zasobach alternatywnych, zarwno w postaci ulotek, broszur, ogosze, wykazw nowoci, jak i na witrynach internetowych) 2 godz., wycieczka do Biblioteki Centralnej Polskiego Zwizku Niewidomych (biblioteka dysponuje najwikszym w Polsce zasobem materiaw bibliotecznych, z ktrych korzystaj osoby z niepenosprawnoci wzroku oraz osoby dyslektyczne; udostpnia zgromadzone zasoby na miejscu oraz drog elektroniczn a take wypoycza do domu (wypoyczenia osobiste, dowz do domu oraz wysyanie poczt) 5 godz.

Przedmiot bdzie realizowany w formie wykadu (25 godz.) oraz zaj terenowych (5 godz.). Uznano, e warto najpierw zapozna studentw z formami alternatywnych materiaw, a nastpnie umoliwi im przyjrzenie si jak s gromadzone, opracowywane i udostpniane oraz jak wyglda przygotowywanie informacji o nich. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu (25 godz.) oraz zaj terenowych (5 godz.). Peny opis przedmiotu Usugi biblioteki publicznej s wiadczone dla wszystkich, a zatem powinny by take zapewnione osobom z niepenosprawnociami oraz innym, ktrzy niezalenie od przyczyny nie mog korzysta ze standardowych usug i materiaw. Natomiast zbiory i usugi musz obejmowa wszystkie rodzaje mediw oraz dostp do nowoczesnych technologii (B. Sosiska-Kalata, Projekt Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Wstpna ocena oferty edukacyjnej dla bibliotekarzy MBG, warunkw wdroenia jej aktualizacji oraz rekomendacje kierunkw modyfikacji, [w:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa 2010, s. 61). W maych bibliotekach gminnych w ktrych nie wydziela si agend specjalistycznych obsuguje si zrnicowan grup uytkownikw. Dlatego ich pracownicy powinni take orientowa si w rodzajach alternatywnych form ksiki adresowanych do osb, ktre nie mog korzysta ze standardowych materiaw, sposobach ich pozyskiwania 270

i wymiany bibliotecznej, zwaszcza w obliczu danych, ktre wskazuj, e 14% polskiego spoeczestwa dotknitych jest rnymi rodzajami niepenosprawnoci (Zob. Ludno. Stan i struktura demograficzno-spoeczna: http://www.stat.gov.pl/ gus/5840_756_PLK_HTML.htm). Skoro wic w ksztaceniu bibliotekarzy i pracownikw informacji kadzie si proklienckie podejcie (B. Sosiska-Kalata, op. cit., s. 73), naley take w nim uwzgldni potrzeby osb, ktre wymagaj niestandardowych materiaw bibliotecznych i usug. Proponowany przedmiot, ktry ma by czci oferty dydaktycznej dla specjalizacji IINiB UMK Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, wnosi zatem wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Ponadto wpisuje si w obszary dziaania okrelane jako Menu 8 takie jak: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, digitalizacja zasobw bibliotecznych (B. Sosiska-Kalata, op. cit., s. 73-74). Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wprowadzenie w problematyk alternatywnych form materiaw bibliotecznych.
Omwienie takich poj jak: niepenosprawno czytelnicza, print disabilities, technologie wspomagajce, materiay biblioteczne, specjalne materiay biblioteczne, typologia omawianej grupy materiaw bibliotecznych 2 godz.

2. Materiay biblioteczne adresowane do osb z niepenosprawnoci wzrokow.

3. Publikacje atwe w czytaniu.

Zaprezentowanie historii oraz charakterystyki tekstw brajlowskich, ksiek brajlo-drukowych, ksiek dotykowych, ksiek toczonych powikszon czcionk, ksiek mwionych analogowych oraz cyfrowych, filmw z audiodeskrypcj oraz tyflografiki 8 godz. Omwienie historii oraz zasad wydawania materiaw atwych w czytaniu, ktrych odbiorcami s zarwno osoby z niepenosprawnoci fizyczn i intelektualn, jak i spoeczn 2 godz. Przyblienie istoty jzyka migowego, tekstw drukowanych z jzykiem migowym oraz filmw z podpisami dla osb niesyszcych oraz z jzykiem migowym 2 godz. Omwienie bardzo zrnicowanej grupy materiaw, z ktrych mog korzysta zarwno dzieci niepenosprawne, jak i sprawne; wrd nich mona np. wymieni ksiki zabawki, ksiki z elementami ruchomymi i dwikowymi 2 godz.

4. Publikacje ze znakami jzyka migowego. 5. Ksiki i wiczenia edukacyjne.

6. Edukacyjno-rozwojowe programy komputerowe.

Omwienie programw komputerowych adresowanych do osb z niepenosprawnoci wzrokow, suchow, z dysleksj, z niesprawnoci intelektualn oraz innych programw edukacyjnych moliwych do wykorzystania w bibliotece; (temat bdzie mia kontynuacj w formie laboratorium, w semestrze 3: Technologie wspomagajce dla e-wykluczonych) 2 godz.

271

7. Udostpnianie internetow.

osobom

niepenosprawnym

publikacji

cyfrowych

drog

8. Spoeczny obieg alternatywnych formatw ksiek. 9. Informacja o zbiorach bibliotecznych.

E-czytelnia Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Biblioteka Ksiek Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego, Serwis wypoycze on-line Biblioteki Centralnej Polskiego Zwizku Niewidomych 2 godz. Zaprezentowanie wytwrcw wspomnianej grupy materiaw, miejsca ich nabywania oraz wypoyczania 3 godz. Sposoby prezentowania informacji o zgromadzonych zasobach alternatywnych, zarwno w postaci ulotek, broszur, ogosze, wykazw nowoci, jak i na witrynach internetowych 2 godz. Biblioteka dysponuje najwikszym w Polsce zasobem materiaw bibliotecznych, z ktrych korzystaj osoby z niepenosprawnoci wzroku oraz osoby dyslektyczne; udostpnia zgromadzone zasoby na miejscu oraz drog elektroniczn a take wypoycza do domu), (wypoyczenia osobiste, dowz do domu oraz wysyanie poczt 5 godz.

10. Wycieczka do Biblioteki Centralnej Polskiego Zwizku Niewidomych.

Przedmiot bdzie realizowany w formie wykadu (25 godz.) oraz zaj terenowych (5 godz.). Uznano, e warto najpierw zapozna studentw z formami alternatywnych materiaw, a nastpnie umoliwi im przyjrzenie si jak s gromadzone, opracowywane i udostpniane oraz jak wyglda przygotowywanie informacji o nich. Oczekiwane efekty uczenia si Oczekiwanymi efektami ksztacenia w ramach opisywanego przedmiotu Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych jest pozyskanie wiedzy z zakresu alternatywnych form tekstw adresowanych do osb z niepenosprawnociami. Student pozna stosowan terminologi (niepenosprawno czytelnicza, print disabilities, technologie wspomagajce, materiay biblioteczne, specjalne materiay biblioteczne), rodzaje specjalnych materiaw bibliotecznych, edukacyjnoterapeutycznych programw komputerowych oraz spoeczny obieg omawianych materiaw. Ponadto zapozna si z elektronicznymi formami udostpniania tekstw osobom z niepenosprawnociami poprzez biblioteki cyfrowe, adresowane do omawianej grupy uytkownikw. Oczekuje si rwnie, e studenci bd umieli udostpnia materiay biblioteczne osobom z niepenosprawnociami, ktre bd odpowiaday ich moliwociom percepcyjnym. Poza tym zakada si, e studenci nabd umiejtnoci w zakresie pozyskiwania omawianych materiaw. Bd zatem potrafili zlokalizowa specjalne materiay biblioteczne, naby je lub wypoyczy z innych placwek bibliotecznych drog wypoyczenia midzybibliotecznego. Oczekuje si take, e studenci nabd take umiejtnoci w zakresie promowania alternatywnych form ksiek.

272

Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny (pytania bd dotyczyy zagadnie praktycznych: dostosowania waciwych materiaw do rodzaju wykluczenia oraz moliwoci ich pozyskania). Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Czajkowski F., Rola czytania i materiaw czytelniczych w rehabilitacji osb z niesprawnociami, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliologia IIIII, Toru 1998, s. 611631. 2. Czerwiska M., Pismo i ksika w systemie L. Braillea w Polsce: historia i funkcje rewalidacyjne, Warszawa: SBP 1999. 3. Fedorowicz M., Specjalne materiay czytelnicze dla osb niepenosprawnych: zarys dziejw formy obieg spoeczny, Toru: Wydawnictwo UMK, 2002. 4. Grygrowski D., Dokumenty nieksikowe w bibliotece, Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2001. 5. Woniczka-Paruzel B., Bibliotekarz w rodowisku osb niepenosprawnych, [w:] Bibliotekarz: uniwersalno i innowacyjno profesji, red. K. Domaska, B. Iwaska-Cielik, Z. Kropidowski, P. Marzec, Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego 2009, s. 169-184.

273

Animacja ycia spoecznego

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Animacja ycia spoecznego adresowany jest do wszystkich studentw studiw pierwszego i drugiego stopnia trybu stacjonarnego, aczkolwiek posiadajcych ju pewn podbudow teoretyczn z zakresu czytelnictwa. W odniesieniu do studentw studiw licencjackich bdzie on fakultatywnym wstpem do proponowanych poczwszy od kolejnego roku akademickiego specjalizacji: Biblioteki gminne lub Komunikacja w bibliotece. Zajcia odbywa si bd w 3-godzinnych blokach warsztatowych (laboratorium), podczas ktrych uczestnicy w symulowanych warunkach bd wiczy si w specyficznym typie obsugi uytkownikw: dziaaniach animacyjnych na rzecz lokalnej spoecznoci i poszczeglnych jej czonkw. Formua zaj zostaa tak okrelona, by cel dydaktyczny nie zakoczy si wraz z kocem zaj, ale by ponownie realizowany w toku praktyk studenckich. Okrelenie dziaania animacyjne odnosi si do kilku zakresw aktywnoci bibliotekarza w bibliotece gminnej lub filii biblioteki publicznej innego szczebla. Z jednej strony bd to dziaania promujce czytelnictwo za pomoc metod aktywizacji grup. W jej obrbie znajd si warsztaty zawierajce gry i zabawy psychoaktywne skierowane (zalenie od potrzeb) do dzieci, modziey, osb dorosych, a take typowe scenariusze spotka z ciekawymi osobami. Z drugiej strony bibliotekarz maej biblioteki gminnej powinien by przygotowany do dziaa integracyjnych wrd lokalnej spoecznoci. Uczestnicy zaj poznaj i przewicz (w warunkach pozabibliotecznych) kilka przykadowych akcji integracyjnych, m.in. zwizanych z lokaln histori, kultur (folklorem), problemami ycia spoecznoci. Trzeci wtek odnosi si bdzie take do kolejnego zakresu aktywnoci bibliotekarza: wsparcia spoecznego w rozwizywaniu problemw spoecznych i osobistych klientw bibliotek. Uczestnicy zaj zapoznaj si podstawowymi elementami doradztwa personalnego i pracy nad sytuacj problemow, o rozwizanie ktrej moe pokusi si bibliotekarz. Forma zaj Laboratorium (15 godz.) (w ofercie dydaktycznej UMK w Toruniu nie istnieje jednostka dydaktyczna o nazwie warsztaty).

274

Peny opis przedmiotu Jednostka dydaktyczna Animacja ycia spoecznego postulowana do wdroenia wrd studentw studiw pierwszego i drugiego stopnia trybu stacjonarnego w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii UMK w Toruniu realizuje podstawowe zasady Projektu PTB OW Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, poniewa odpowiada na zapotrzebowanie modernizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. W raporcie z bada przeprowadzonych na przeomie lat 2009/10 w wiodcych krajowych orodkach akademickich, ksztaccych bibliotekoznawcw, a opublikowanym w pracy Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych pod redakcj Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca w 2010 roku pokazano, e studenci za dziedzin najwaniejsz dla bibliotekarza pracujcego w maej bibliotece gminnej uznali czytelnictwo, za do najwaniejszych umiejtnoci zaliczyli obsug uytkownikw 56% badanych oraz animacj kulturaln/ ycia spoecznego 52% badanych (s. 268). Zaproponowane przez autora treci programowe przedmiotu odpowiadaj obu typom umiejtnoci, co wicej, forma, w jakiej zostay zaproponowane, pozwala wczy do pracy elementy czytelnictwa. Naley doda, e animacja kulturalna/ycia spoecznego jest najwyej sklasyfikowana przez respondentw z tych treci, ktre w zasadzie nie s podejmowane w programie ksztacenia na studiach pierwszego stopnia w IINiB UMK w Toruniu. Przedmiot Animacja ycia spoecznego wychodzi ponadto naprzeciw zaoeniom Programu Rozwoju Bibliotek realizowanego przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, przedstawionym w Menu 8. Wrd tych zaoe, szczeglnie koresponduj z proponowanym przedmiotem: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, uatwianie dostpu do informacji lokalnej i wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej. Przedmiot Animacja ycia spoecznego ma zapozna jedynie z podstawami dziaalnoci animacyjnej bibliotekarza pracujcego w maych bibliotekach gminnych i wskaza na moliwe formy pracy. Naley zastrzec, e realizacja blokw tematycznych w toku warsztatw w aden sposb nie wyczerpuje problemw. Zakres tematyczny przedmiotu Blok pierwszy Nasz bohater odegrany scenariusz spotkania z lokalnym bohaterem (np. dziaaczem antykomunistycznego podziemia) ma pokaza, w jaki sposb przeprowadza w bibliotece spotkania z ciekawymi osobami. Uczestnicy zaj dowiedz si te, jak zorganizowa spotkanie, jak je rozreklamowa w rodowisku lokalnym. Powrt do modoci dziaania promujce czytelnictwo wrd seniorw z wykorzystaniem terapii reminescencyjnej. Uczestnicy wciel si w role wasnych dziadkw, przypominajc sobie pierwsze mioci, pierwszy film obejrzany w kinie itp. 275

Na marginesie tych wydarze przypomniane zostan ksiki wwczas chtnie czytane, najpopularniejsi autorzy. Blok drugi Moja ulica s to zajcia o charakterze integrujcym lokaln spoeczno. Poprzez przyblienie historii codziennej najbliszej okolicy oraz wydarze, ktre j wyprofiloway do postaci obecnej, podjta bdzie prba pokazania, czym jest maa ojczyzna. Dlaczego ten chodnik powinien by czysty?! uczestnicy zaj poznaj, w jaki sposb mona rozwizywa problemy ycia lokalnej spoecznoci. Spotkanie bdzie kontynuacj wczeniejszego, dotyczcego maej ojczyzny, jednak tu skupiona bdzie uwaga na moliwociach wdraania lokalnych inicjatyw, pozyskiwaniu rodkw na ich realizacj itp. Blok trzeci (zajcia do wyboru uczestnikw) Jak dobrze wypa przed przyszym pracodawc? zajcia z bloku tematycznego dotyczcego wsparcia spoecznego maj da studentom podstawow wiedz na temat doradztwa personalnego, skierowanego do osb bezrobotnych. Podczas symulowanych scenek pracodawca potencjalny pracownik poznaj waciw i niewaciw mow ciaa, waciwe i niewaciwe typy komunikatw werbalnych. Studenci dowiedz si rwnie o instytucjach i organizacjach pozarzdowych specjalizujcych si w rozwizywaniu problemu spoecznego, jakim jest bezrobocie. Rozmawiaj. Nie k si! zajcia z bloku tematycznego dotyczcego wsparcia spoecznego wska uczestnikom, w jaki sposb dochodzi do kompromisu, jak unika zachowa agresywnych i zastpowa je zachowaniami konstruktywnymi. Podczas symulowanych scenek studenci poznaj waciw i niewaciw mow ciaa, waciwe i niewaciwe typy komunikatw werbalnych. Dowiedz si ponadto, czym jest przemoc, jakie s jej formy (zwaszcza przemoc psychiczna), jak na ni reagowa. Suchaj dziecka zajcia z bloku tematycznego dotyczcego wsparcia spoecznego pokazujce, w jaki sposb rozmawia ze swoim dzieckiem, co zrobi, by poczuo si partnerem dla rodzicw. Studenci dowiedz si, jakie komunikaty w rozmowie z dzieckiem i zachowania s szczeglnie toksyczne i jakimi je zastpowa. Konkretne scenki, ktre odegraj na zajciach, bd mogli zaaranowa podczas dziaa animacyjnych w bibliotece gminnej. Jestem wany dla siebie zajcia z bloku tematycznego, dotyczcego wsparcia spoecznego, podczas ktrych przeprowadzony zostanie mini trening podnoszcy samoocen uczestnikw z elementami treningu asertywnoci. Uczestnicy wezm udzia w kilku grach psychologicznych, ktre bd mogli wykorzysta w pracy z osobami przejawiajcymi problemy osobiste i emocjonalne. Autor uwaa, e zajcia warsztatowe (laboratoryjne) w symulowanych warunkach s najlepsz form zaj z trzech wzgldw: 1) pozwalaj przewiczy okrelony zasb wiedzy, 2) uczestnicy dowiadczaj reakcji zblionych do tych, jakie bd udziaem ich klientw w bibliotece, 3) w wypadku znacznych nieprawidowoci w prowadzeniu zaj, nie zaszkodz rzeczywistym klientom.

276

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: studenci po zajciach warsztatowych Animacja ycia spoecznego bd posiadali podstawow wiedz na temat przygotowania, aranacji i przeprowadzania zaj animacyjnych wrd uytkownikw bibliotek gminnych. W szczeglnoci bd wiedzie: w jaki sposb rozreklamowa zajcia tematyczne, zorganizowane przez bibliotekarza w bibliotece lub poza ni, w jaki sposb dobra grup uczestnikw (wiek, pe, liczebno, cechy psychofizyczne), by mie szanse na efektywne przeprowadzenie zaj animacyjnych, jakie tematy mog by szczeglnie interesujce dla lokalnej spoecznoci, jak wspiera lokaln spoeczno w jej dziaaniach, jak pomc w rozwizywaniu problemw osobistych i spoecznych czonkw wsplnoty lokalnej, w jaki (alternatywny) sposb mona promowa czytelnictwo. Opanowane umiejtnoci: studenci po zajciach warsztatowych Animacja ycia spoecznego bd potrafili prowadzi zajcia grupowe z uytkownikami biblioteki gminnej oraz prowadzi indywidualne doradztwo personalne na wybrane tematy (bezrobocie, radzenie sobie z agresj, zaniona samoocena, asertywne wyraanie emocji i pogldw, waciwa komunikacja z najbliszymi: partnerami i dziemi). Ponadto studenci pogbi umiejtnoci z zakresu prowadzenia zaj czytelniczych. Zdobd praktyczne narzdzia przydatne do dziaa integracyjnych lokaln spoeczno. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ustne (kady uczestnik zaproponuje projekt pracy animacyjnej w bibliotece gminnej). Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura 1. Brown Stephen W, Jak mwi aby ludzie suchali, Warszawa 1996. 2. Day Jennifer, Twrcza wizualizacja dla dzieci, Pozna 1997. 3. Friebel Volker, Klucz w mae rce. Podre do krainy fantazji, opowiadania i wiczenia wyobrani, Kielce 2000. 4. Grupa bawi si i pracuje, opr. M. Jachimska, Wabrzych 1994; Cz. 2: opr. J. Rojewska, Wabrzych 2000. 5. Jedliski Krzysztof, Jak rozmawia z tymi, co stracili nadziej, Warszawa 1997. 6. Krl-Fijewska Maria, Trening asertywnoci, Warszawa 1993. 7. Ncki Zbigniew, Komunikowanie interpersonalne, Wrocaw 1992. 8. Nierenberg Gerard I., Calero Henry. H., Czytajc w czowieku jak w otwartej ksice, Pozna 2002. 9. Pankowska Krystyna, Edukacja przez dram, Warszawa 1997. 10. Wjcik Elbieta, Metody aktywizujce w pedagogice grup, Krakw 2000. 277

Czytelnictwo i biblioterapia dorosych

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Jednym z przedmiotw opcjonalnych specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym jest Czytelnictwo i biblioterapia dorosych. Poczono w nim dwa podejcia do pracy z uytkownikiem biblioteki: typowe zajcia czytelnicze oraz elementy biblioterapii, ktrej nauczanie ma bogate tradycje w orodku toruskim. Zarwno elementy promocji czytelnictwa, jak zastosowanie biblioterapii, w toku zaj skierowane s osb dorosych. Wymagaj jednak specyficznego podejcia, bowiem spoeczno dorosych nie jest jednolita pod wzgldem podatnoci na tego rodzaju oddziaywania. Wida to szczeglnie, kiedy porwnane zostan wyniki bada czytelniczych wrd dorosych, czynnych zawodowo Polakw oraz wrd seniorw. O ile oferta skierowana do osb w wieku produkcyjnym opiera si bdzie o typowe zajcia zachcajce do czytania (wyjtkiem bdzie tu temat zwizany z aktywizacja zawodow, powizany z diagnozowania potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw), o tyle tematyka zaj prowadzonych z myl o seniorach bdzie wzbogacona o pierwiastek biblioterapeutyczny. Jednym z jej elementw jest terapia reminescencyjna, ktra bazuje na przywoywaniu pozytywnych wspomnie. Narzdziem uatwiajcym to zjawisko jest tekst literacki. Take przy omawianiu innych technik pracy z uytkownikiem biblioteki, studenci zapoznaj si z moliwociami zastosowania takiej literatury, ktra stymulowa bdzie nie tylko intelekt i doznania estetyczne ich przyszych klientw, lecz take sfer emocjonaln i wzmacniajc struktury psychiczne. Metodyka zaj z Czytelnictwa i biblioterapii dorosych zostaa tak skonstruowana, e studenci zdobd wiedz i umiejtnoci dziki odbiorowi informacji teoretyczno-metodycznych, nastpnie wicze w warunkach symulowanych (studenci przygotowywa bd wasne scenariusze zaj, a potem jest realizowa wrd studentw), a ponadto w trakcie wizyt studyjnych w orodkach na co dzie krzewicych czytelnictwo i stosujcych biblioterapi wrd osb dorosych. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: zaj terenowych (15 godz.), konwersatorium (30 godz.).

278

Peny opis przedmiotu Przedmiot opcjonalny Czytelnictwo i biblioterapia dorosych znalaz si w ofercie specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym z kilku powodw. Po pierwsze, wychodzi naprzeciw postulatom zawartym w licie FRSI tzw. Menu 8 (tam: promocja czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych). Treci programowe przedmiotu pozwol na zintensyfikowanie dziaa rozwijajcych czytelnictwo dorosych czonkw spoecznoci lokalnej przede wszystkim seniorw. Elementy biblioterapeutyczne pozwol z kolei na wniesienie nowego pierwiastka wykorzystania zbiorw bibliotecznych, poprzez wykorzystanie ich walorw terapeutycznych i wspierajcych. Po drugie, przedmiot Czytelnictwo i biblioterapia dorosych jest odpowiedzi na postulaty wyonione w wyniku bada terenowych wrd bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych oraz studentw informacji naukowej i bibliotekoznawstwa pierwszego i drugiego stopnia. Wszystkie wymienione grupy respondentw wskazyway na przydatno w pracy bibliotecznej wiedzy zwizanej z takimi przedmiotami jak literatura (w tym historia literatury) i czytelnictwo (Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc] Warszawa: PTB OW, 2010, s. 246-247, 268, 274). Proponowany przedmiot realizuje podstawowe zasady Projektu FRSI, wnoszc wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych take dlatego, e w jego toku poruszane bd kwestie grup wykluczonych. Ludzie w starszym i podeszym wieku, zwaszcza w maych spoecznociach wiejskich, czsto maj ograniczone moliwoci korzystania z lokalnej oferty kulturalnej na og s skazani na biern egzystencj. Nie liczc uczestnictwa w uroczystociach religijnych, bywaj izolowaniu od gwnych nurtw ycia lokalnego. Bez wtpienia mona ich wcza do grup ludzi wykluczonych (o grupie osb wykluczonych rwnie wspomniano w licie Menu 8). Wiedza i umiejtnoci wyniesione z aplikowanych zaj pozwol ich uczestnikom na wyciganie ludzi wykluczonych z rodowisk domowych i nastpnie na dziaania stymulujce w nowo zawizanych i zorganizowanych w bibliotece gminnej minispoecznociach. Uruchomienie klubw czytelniczych, klubw mionikw ksiki, zaj biblioterapeutyczne bd przejawem sukcesu we wspomnianym obszarze. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Zjawisko czytelnictwa ludzi dorosych i seniorw.

2. Najpoczytniejsi autorzy wrd dorosych czytelnikw. 3. Metodyka prowadzenia zaj czytelniczych.

W toku zaj uczestnicy poznaj wyniki bada czytelniczych w Polsce. Wstpnie zapoznaj si z potencjalnymi preferencjami czytelniczymi seniorw. Studentom zaproponuje si przykadowy kanon lektur, ktre warto posiada w maej bibliotece gminnej. Studenci poznaj wybrane bibliografie zalecajce. Zajcia bd poszerzeniem wiedzy ze studiw pierwszego stopnia, ze zwrceniem szczeglnej uwagi na metodyk pracy z czytelnikiem dorosym i seniorem.

279

4. Klub czytelnika organizacja przedsiwzicia. 5. Terapia reminescencyjna.

Uczestnicy naucz si prowadzi akcj promujc aktywno biblioteki, zmierzajc do zawizania grup jej staych klientw. Studenci zdobd wiedz, w jaki sposb za pomoc tekstu literackiego mona przywoywa u czytelnikw pozytywne emocje i w jaki sposb je wykorzystywa w dziaaniach quasiterapeutycznych. Podczas zaj zostan wskazane i przewiczone inne tematy o pierwiastku terapeutycznym, m.in. bd powicone wykorzystaniu literatury w przeciwdziaaniu stresowi, jej roli w rozwizywaniu problemw bezrobocia, relacjom maeskim i partnerskim. Podstaw wyboru zagadnie bd informacje powizane z diagnozowaniem potrzeb czytelniczoinformacyjnych mieszkacw gminy. Uczestnicy przygotuj kilka przykadowych zaj czytelniczych na dowolny temat i przeprowadz je w warunkach symulowanych podczas konwersatorium.

6. Elementy biblioterapii (terapii czytelniczej).

7. Zajcia studenckie.

8. Dziaalno Orodka Czytelnictwa Chorych i Niepenosprawnych WBP-KK w Toruniu na rzecz seniorw i ludzi wykluczonych.
Zajcia terenowe odbywa si bd na terenie Orodka (studenci zapoznaj si ze specyfik funkcjonowania tej najstarszej polskiej placwki tego typu i formami jej aktywnoci) oraz w domach jego czytelnikw (w dwuosobowych grupach studenci bd towarzyszy dyurnemu bibliotekarzowi podczas domowych odwiedzin z nowymi lekturami do czytania i suchania). Zajcia maj pozwoli na wykorzystanie idei Orodka i konkretnych pomysw na terenie bibliotek gminnych. Studenci dziki wizycie w Dziennym Domu Pomocy Spoecznej w Toruniu poznaj wybrane formy animacji kulturalnej i aktywizacji seniorw. Poznaj charakter klubw zainteresowa tworzonych w ddps, ktre nastpnie mona bdzie przeszczepi na grunt maych bibliotek gminnych. Wizyta studyjna bdzie tematycznie powizana z wczeniejsz. Studenci poznaj kolejne formy warsztatw aktywizujcych ludzi dorosych i seniorw oraz usprawniajcych ich sfer motoryczn i intelektualn.

9. Praca z seniorami w placwce opieki dziennej.

10. Terapia zajciowa.

Zajcia bd prowadzone w dwch formach. Pierwsz bd konwersatoria, podczas ktrych studenci bd nabywali wiedz i umiejtnoci w zakresie promocji czytelnictwa i prowadzenia zaj biblioterapeutycznych. W tym celu wykorzystane zostan takie techniki, jak: burza mzgw, pogadanki, symulacje zaj terenowych. Drug form bd zajcia terenowe, ktre pozwol studentom na poznanie praktycznego wymiaru dziaa czytelniczych i biblioterapeutycznych, prowadzonych w placwkach dla ludzi dorosych, gwnie seniorw (dzienne i caodobowe domy pomocy zajciowej, warsztaty terapii zajciowej, Orodek Czytelnictwa Chorych i Niepenosprawnych w Toruniu).

280

Oczekiwane efekty uczenia si W zakresie osignitej wiedzy student po ukoczeniu kursu Czytelnictwo i biblioterapia dorosych bdzie wiedzia, jaka jest specyfika poziomu czytelnictwa osb dorosych z uwzgldnieniem podziau na pe i aktywno zawodow. Bdzie wiedzia, jakich autorw warto poleca rnym grupom dorosych czytelnikw. Pozna metodyk pracy czytelniczej w dorosymi uytkownikami biblioteki. Pozna podstawy biblioterapii humanistycznej i jej zastosowanie w pracy z osobami dorosymi (wiedza ta bdzie mu dodatkowo przydatna w przypadku wyboru innych przedmiotw specjalizacji biblioterapeutycznej, prowadzonej na studiach drugiego stopnia w INiB UMK). Pozna specyfik dziaalnoci wybranych instytucji skupionych na ofercie czytelniczej i biblioterapeutycznej dla osb dorosych i seniorw. Zdobdzie wiedz o moliwych formach pracy czytelniczej i biblioterapeutycznej, ktre s prowadzone w placwkach nie tylko bibliotecznych, a ktre mona do bibliotek adaptowa. Ukoczenie kursu opcjonalnego Czytelnictwo i biblioterapia dorosych pozwoli studentowi na opanowanie umiejtnoci prowadzenia zaj czytelniczych z osobami dorosymi, w tym seniorami na wybrane tematy. Student bdzie umia wykorzysta literatur do przywoania wrd uczestnikw zaj pozytywnych wspomnie. Zdobdzie umiejtnoci w zakresie organizowania promocji czytelnictwa w bibliotece gminnej, w tym nauczy si, w jaki sposb organizowa kluby mionikw ksiki, czytelnicze kluby dyskusyjne itp. Bdzie umia przeprowadza proste sesje biblioterapeutyczne, bazujce na waciwej oceny siebie, przynalenoci do grupy, aktywnym uczestnictwie w yciu spoecznym itp. (w obrbie okrelonych problemw, ktre samodzielnie opracuje i przedstawi grupie). Zdobdzie podstawowe umiejtnoci z zakresu metodyki czytelniczej i metodyki biblioterapii, co pozwoli mu na ich adaptowanie do biecych potrzeb w bibliotece gminnej, rwnie w odniesieniu do pracy z uytkownikami w innym wieku. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne (projekt: propozycja zaj czytelniczym/biblioterapeutycznych dla seniorw). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Konwersatorium 1. Aleksandrowicz R., Dziaalno bibliotek na rzecz seniorw z dowiadcze zagranicznych, [w:] Biblioterapia. Z zagadnie pomocy niepenosprawnym uytkownikom ksiki, red. M. Fedorowicz, T. Kruszewski. 2. Bartoszewski J, [i in], Zaburzenia psychiczne wieku podeszego. Warszawa 1978. 281

3. Bromley D. B., Psychologia starzenia si. Warszawa 1969. 4. Kruszewski T., Arteterapia a literatura. Zwizki i rozbienoci. Biblioterapeuta 2007, nr 4, s. 1-2. 5. Rembowski J., Psychologiczne problemy starzenia si czowieka. Warszawa 1984. 6. Susuowska M., Psychologia starzenia si i staroci. Warszawa 1989. 7. Tomasik E., Moliwoci zastosowania biblioterapii wzgldem osb starszych, [w:] Ksika w dziaalnoci terapeutycznej, red. E. B. Zybert. Warszawa 1997. Zajcia terenowe 1. Grupa bawi si i pracuje, opr. M. Jachimska, Wabrzych 1994; Cz. 2. J. Rojewska. Wabrzych 2000.

282

Edukacja regionalna
prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu Edukacja regionalna jest przekazanie oglnej wiedzy na temat podstaw programowych i organizacyjnych edukacji regionalnej, wspomagajcej kultywowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego. Konwersatoria maj pozwoli studentom na zapoznanie si z programami cieek edukacyjnych prowadzonych w szkoach, co ma w konsekwencji umoliwi samodzielne budowanie projektw edukacyjnych w publicznych bibliotekach gminnych zarwno dla dzieci i modziey, ale take dorosych czonkw lokalnych spoecznoci. Porednim celem zaj jest nauka pozyskiwania i wykonywania pomocy dydaktycznych przydatnych w edukacji regionalnej w bibliotece. By go osign, w toku przedmiotu zostan przedstawione gotowe, przykadowe pomoce i narzdzia dydaktyczne edukacji regionalnej oraz formy i zakres dziaalnoci okolicznych instytucji i organizacji funkcjonujcych we wspomnianym obszarze. Krtko przy tym bd wspomniane moliwoci pozyskiwania pochodzcych z Unii Europejskiej rodkw finansowych na programy regionalne. Poniewa dua cz studentw IINiB UMK zamieszkuje region toruski, przyblione zostan najwaniejsze elementy kultury i historii tego obszaru. Omwione zostan rda informacji regionalnej (najwaniejsze bibliografie, bazy danych, kartoteki). 1/3 zaj przeprowadzona bdzie w terenie, gdzie studenci zapoznaj si z realizowanymi formami edukacji regionalnej, m.in.: w bibliotece Zespou Szk im. Janusza Korczaka w ubiance (woj. kujawsko-pomorskie), dziaalnoci turystyczno-krajoznawcz (wycieczka do tzw. zielonej szkoy na Barbarce w Toruniu, wycieczka do skansenu etnograficznego w Zotorii k. Torunia). Ostatnie spotkania bd publiczn prezentacj (na forum caej grupy studentw specjalizacji) najciekawszych scenariuszy zaj dotyczcych edukacji regionalnej, przygotowanych przez uczestnikw zaj. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: konwersatoriw (30 godz.) i zaj terenowych (15 godz.). Peny opis przedmiotu Przedmiot Edukacja regionalna, ktry jest proponowany w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, cile nawizuje do tzw. Menu 8 Fundacji 283

Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Treci Edukacji regionalnej koresponduj z pierwszym punktem wspomnianej listy, mianowicie z promocj czytelnictwa i kultury (podkr.: BWP) w tym wypadku kultur lokaln postrzegan przez pryzmat dziedzictwa kulturowego okrelonej spoecznoci. Z kolei wyniki bada opublikowanych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa: PTB OW, 2010) wskazuj, e respondenci zarwno czynni bibliotekarze, jak i studenci pierwszego i drugiego stopnia informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oczekuj wprowadzenia do nauczania treci zwizanych z animacj kulturaln/ycia spoecznego (s. 248, 268, 275). Aplikowany przedmiot, bdcy rozszerzeniem treci realizowany w toku innych zaj dydaktycznych (Animacji ycia spoecznego), bdzie pomaga studentom w innowacyjny sposb opracowywa koncepcje pracy z uytkownikami w maych bibliotekach gminnych, Zakres tematyczny przedmiotu 1. Edukacja regionalna podstawy teoretyczno-metodyczne (3 godz.).

2. Programy nauczania w polskiej szkole (3 godz.).

Studenci zapoznaj si z celami edukacyjnymi, zadaniami szkoy, treciami nauczania i osigniciami, jakie powinni zdobywa uczniowie na rnych szczeblach ksztacenia. Dowiedz si, jakie elementy w wymienionych obszarw mog by uzupeniane dziaaniami bibliotekarza biblioteki gminnej. Podczas zaj przejrzane i omwione zostan programy nauczania edukacji regionalnej w szkole podstawowej, gimnazjum i szkole redniej. W toku dyskusji zostan wyonione zagadnienia szczeglnie odpowiednie do wzbogacania dziki pracy w bibliotece gminnej. Spotkanie powicone bdzie teorii etnografii, zainteresowaniom badawczym etnografa i moliwociom wykorzystania dorobku tej dziedziny wiedzy w prowadzeniu edukacji regionalnej w bibliotece gminnej. Na przykadzie zarysu dziejw Chemy k. Torunia ukazana zostanie studentom, jakiego rodzaju treci warto uwypukla, by stay si atrakcyjne dla uytkownikw biblioteki gminnej. Prowadzcy przeprowadzi symulowane przykadowe spotkanie z klientami biblioteki (wciel si w nich studenci) na ten temat. Studenci zapoznaj si ponadto z najwaniejszymi bibliografiami i bazami danych o regionie. Podczas zaj poruszone zostan zagadnienia edukacji ekologicznej. Prowadzcy przeprowadzi symulowane przykadowe spotkanie z klientami biblioteki (wciel si w nich studenci) na temat dziedzictwa przyrodniczego doliny Drwcy.

3. Elementy etnografii (3 godz.).

4. Kreowanie tosamoci historia mojej okolicy (3 godz.).

5. Mj heimat to te rodowisko przyrodnicze (3 godz.).

6. Edukacja regionalna w bibliotece Zespou Szk im. Janusza Korczaka w ubiance (woj. kujawsko-pomorskie) (5 godz.).

Studenci bd obserwowa zajcia z edukacji regionalnej, prowadzone w bibliotece szkolnej. Zapoznaj si te z tematyk wczeniejszych zaj tego rodzaju. Bibliotekarka szkolna, mgr S. Kardas, bdzie opowiadaa o swoich dowiadczeniach dydaktycznych

284

7. Szkoa Lena na Barbarce w Toruniu (5 godz.).

i przekae wasne uwagi metodyczne do prowadzenia edukacji regionalnej w bibliotekach. Wskae najprzydatniejsze typy pomocy dydaktycznych w edukacji regionalnej. W ramach dziaalnoci turystyczno-krajoznawczej, jak mog prowadzi biblioteki gminnej, warto podkrela walory przyrodniczo-ekologicznej najbliszego otoczenia. Aby pozna specyfik tego rodzaju dziaalnoci, studenci udadz si do Szkoy Lenej na Barbarce, gdzie poznaj tamtejsz ofert edukacyjn (zob.: http://www.szkola-lesna.torun.pl/index. php?id=31#c12) Poznaj rwnie pobliskie miejsca pamici narodowej (miejsce mordu hitlerowskiego w lesie barbarskim oraz Fort VII, w ktrym przetrzymywano torusk elit intelektualna i kulturaln przed egzekucj). Studenci udadz si na granice Torunia do Kaszczorka-Zotorii, gdzie odwiedz fili Muzeum Etnograficznego w Toruniu, powsta wok oryginalnej zagrody z koca XVII w. Zobacz tam obiekty zwizane z prac flisakw i szkutnikw. O historii Zotorii dowiedz sie ponadto dziki zwiedzeniu zabytkowego kocioa i mostu na Drwcy. Wycieczka ma by przykadem dla podobnych realizowanych w okolicach bibliotek gminnych, w ktrych bd pracowa absolwenci specjalizacji. Podczas zaj omwiona zostanie rola ycia kulturalnego spoecznoci w pielgnowaniu lokalnego dziedzictwa kulturowego. Studenci wezm udzia w symulowanych zajciach promujcych przejawy ycia kulturalnego spoecznoci lokalnej, poprowadzone przez studenta ochotnika. Podczas zaj przeprowadzone zostan dwa symulowane zajcia prezentujce wybitne postaci regionu lub okolicy, przygotowane i poprowadzone przez dwoje studentw ochotnikw. Studenci poznaj stosowne sowniki biograficzne (np. TSB wydawany przez TO-MI-TO).

8. Skansen etnograficzny w Kaszczorku-Zotorii, k. Torunia (5 godz.).

9. ycie kulturalne najbliszego otoczenia (3 godz.).

10. Sylwetki osb zasuonych dla rodowiska lokalnego i regionu (3 godz.).

11. Wsppraca z instytucjami zajmujcymi si ochron dziedzictwa kulturowego (3 godz.).

Spotkanie bdzie dotyczyo sposobw poszukiwa instytucji i organizacji dziaajcych na polu krzewienia pamici o dziedzictwie narodowym, traktowanych jako organy generujce pomoce dydaktyczne. Zaprezentowane zostan zakresy dziaa wybranych organizacji. Spotkanie bdzie skada si z dwch symulowanych spotka w bibliotece, dotyczcych zagadnie zwizanych z gwar lokaln, regionalnym nazewnictwem, formami pielgnacji gwary (taniec i piew ludowy, rkodzieo itd). Zajcia prowadz studenci ochotnicy. Studenci ochotnicy przeprowadz 2 spotkania w symulowanych warunkach, w ktrych za zadanie bd mieli w sposb atrakcyjny przedstawi wasn okolic, region przed uczniami, przedstawicielami biznesu, turystami, urzdnikami administracji publicznej.

12. Gwara (3 godz.).

13. Rozwj umiejtnoci promocji regionu (3 godz.).

Przedmiot bdzie realizowany w dwch formach zaj. Podczas konwersatoriw studenci poznaj teoretyczno-metodyczne podstawy prowadzenia edukacji regionalnej z dziemi, modzie i osobami dorosymi. Przyjta formua konwersatorium pozwoli na twrcze podejcie do zagadnienia. Takimi technikami, 285

jak burza mzgw, zostan opracowane autorskie poprawki i nowe projekty, ktre bdzie mona wdraa w pracy zawodowej w bibliotekach gminnych. Zajcia terenowe zajm 1/3 czasu przyznanego na aplikowany przedmiot. Podczas nich uczestnicy bd mieli okazj do wstpnej weryfikacji ustale poczynionych podczas konwersatoriw zarwno wiedzy, ktr im przekazano, jak te wasnych pomysw na prowadzenie dziaalnoci edukacyjnej. Oczekiwane efekty uczenia si Oczekiwanymi efektami ksztacenia w paszczynie osignitej wiedzy bdzie zdobyta przez studentw wiedza na temat edukacji regionalnej. Studenci poznaj podstawy programowe i organizacyjne edukacji regionalnej, rozumianej jako wspomaganie kultywowania lokalnego dziedzictwa kulturowego, zapoznaj si z programami cieek edukacyjnych prowadzonych w szkoach. Zdobd wiedz o formach i zakresach dziaa instytucji i organizacji funkcjonujcych we wspomnianym obszarze. Poznaj podstawowe fakty nt. etnografii i etnologii. Zapoznaj si z ideami edukacji ekologicznej. Wrd opanowanych umiejtnoci po zakoczeniu zaj dydaktycznych Edukacja regionalna studenci bd potrafili samodzielne budowa projekty edukacyjne w publicznych bibliotekach gminnych, skierowane do dzieci, modziey i dorosych czonkw lokalnych spoecznoci. Naucz si pozyskiwania i wykonywania pomocy dydaktycznych przydatnych w edukacji regionalnej w bibliotece. Zdobd podstawowe umiejtnoci w zakresie prowadzenia zaj grupowych w bibliotece na temat edukacji regionalnej oraz dziaalnoci promujcej lokalne dziedzictwo kulturowe. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ustne (projekt: przygotowanie autorskiej pogadanki nt. historii i kultury wasnej dzielnicy, miasteczka, wsi), opracowanie kartoteki lub bibliografii dotyczcej regionu. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura Konwersatorium 1. Dymara B., Ziemski F., Korzeniowska W., Dziecko w wiecie tradycji. Krakw 2010. 2. Edukacja regionalna, red. A. Brzeziska, A. Hulewska, J. Somska. Warszawa 2006. 3. Edukacja regionalna, red. M. Kubista. Katowice 1995. 4. Matusiak E. L., Biblioteki gminne na rzecz upowszechniania problematyki regionalnej. Bibliotekarz Pocki 2005, nr 2, s. 52-55. 286

5. Region i edukacja regionalna zarys problematyki, red. T. Michalski. Pelplin 2004. 6. Uljasz A., Biblioteka gminna orodkiem tradycji regionalnej i lokalnej: dowiadczenia bibliotekarek z Sosnowicy. Poradnik Bibliotekarza 2007, nr 6, s. 21-23. Zajcia terenowe 1. Przewodniki turystyczne z informacjami o powiecie toruskim i okolicach miasta, np. Ciechocinek i okolice: przewodnik, red. S. Kunikowski. Wocawek 2002, Mansfeld B., Toru i okolice: przewodnik. Warszawa 1983, Mioszewski H., Powiat toruski: przewodnik. Toru 2007, nasze.kujawsko-pomorskie.pl [dostpne w World Wide Web 10.12.2010].

287

Fundraising
prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Zagadnienia fundraisingu s jednymi z najczciej postulowanych w ksztaceniu akademickim bibliotekarzy, przez pracownikw bibliotek gminnych i studentw informacji naukowej i bibliologii, czemu wyraz dali w trakcie bada przeprowadzonych w 2010 roku (zob. wyniki opublikowane w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc] Warszawa: PTB OW, 2010). Na przedmiot Fundraising oferowany w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym skada si cykl 15 wykadw. W ich trakcie zostan przedstawione m.in. nastpujce zagadnienia: 1) Zarzdzanie finansami biblioteki. Studenci poznaj podstawy gospodarki instytucji non-profit, w tym biblioteki, standardowe (budetowe, grantowe) rda jej finansowania; 2) Marketing spoeczny. Przekazane zostan podstawowe fakty na temat marketingu i jego specyficznej mutacji: marketingu spoecznego, jego roli w kreowani tosamoci firmy (m.in. za porednictwem reklamy spoecznej), postrzeganej jako potencja do efektywnego poszukiwania darczycw; 3) Pozyskiwanie alternatywnych rde finansowania instytucji granty. Uczestnicy dowiedz si, z jakich rde i na jakie cele mona ubiega si o dofinansowanie typu grantowego. Odrbnym zagadnieniem bdzie rola Unii Europejskiej w finansowaniu instytucji non-profit; 4) Wybrane organizacje wspierajce biblioteki. Zostanie dokonany przegld najwaniejszych inicjatyw pozarzdowych (gwnie fundacji) zmierzajcych do finansowania dziaalnoci bibliotek i ich efekty w Polsce (Multicentra, mediateki: Planeta 11 i Mediateka we Wrocawiu); 5) Fundraising. Podczas zaj przedstawione zostan podstawowe pojcia, idee fundraisingu, obszary zainteresowa. Koncepcje wsppracy organizacji pozarzdowych i biznesu; 6) Kodeks Etyczny Fundraisingu. Omwione zostan etyczne standardy dziaalnoci fundraisingowej oraz pi zasad w dziaalnoci fundraisera, mianowicie: uczciwo, szacunek, konsekwencja, empatia i przejrzysto; 7) Praca fundraisera. Studenci poznaj podstawy warsztatu zawodowego fundraisera cechy i kompetencje spoeczne, ktre fundraiser powinien w sobie wypracowa. Dowiedz si ponadto o organizowaniu fundraisingu; 8) Planowanie fundraisingu poszukiwanie darczycw/sponsorw. Studenci w toku zaj poznaj przydane pomoce i narzdzia fundraisingowe (m.in. wykorzystanie Internetu). Zdobd wiedz o zasadach wolontariatu jako podstawowym narzdziu budowania zaplecza pomocowego oraz poznaj wybrane metody fundraisingowe.

288

Forma zaj Przedmiot realizowany bdzie w formie wykadu. Peny opis przedmiotu Wykad Fundraising proponowany w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, zaprojektowanej w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii UMK, odpowiada na oczekiwania respondentw bada opublikowanych w pracy Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc) Warszawa: PTB OW, 2010, s. 248, 269, 275. Aplikacja realizuje wic podstawowe zasady Projektu, wnoszc wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Znajomo zasad fundraisingu i umiejtno ich wdraania pozwoli z kolei na realizacj wikszoci postulatw podanych w tzw. Menu 8. Bez wsparcia finansowego spoza budetu samorzdowego (bdcego efektem fundraisingu), ich spenienie jest obecnie w Polsce niemoliwe. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Zarzdzanie finansami biblioteki. 2. Budowanie funduszu instytucji. 3. Marketing spoeczny.

Studenci poznaj podstawy gospodarki instytucji non-profit, w tym biblioteki, standardowe (budetowe grantowe) rda jej finansowania. Przedstawione zostan elementy struktury funduszy skadkowych (celowy, nieokrelony, dziedzinowy), struktura organizacyjna potrzebna do budowania funduszu. Przekazane zostan podstawowe fakty na temat marketingu i jego specyficznej mutacji: marketingu spoecznego, jego roli w kreowani tosamoci firmy (m.in. za porednictwem reklamy spoecznej), postrzeganej jako potencja do efektywnego poszukiwania darczycw. W ten sposb ukazana zostanie studentom strategia pozyskiwania funduszy oparta wypracowanej marce instytucji. Uczestnicy dowiedz si, z jakich rde i na jakie cele mona ubiega si o dofinansowanie typu grantowego. Odrbnym zagadnieniem bdzie rola Unii Europejskiej w finansowaniu instytucji non-profit. Porwnawczo zostan omwione takie kampanie, jak WOP, Pajacyk, co ma pozwoli studentom na zrozumienie form dziaania fundraisingu oraz twrcze podejcie do zagadnienia poszukiwania rodkw finansowych na dziaalno maej biblioteki gminnej. Zostanie dokonany przegld najwaniejszych inicjatyw pozarzdowych (gwnie fundacji) zmierzajcych do finansowania dziaalnoci bibliotek i ich efekty w Polsce (Multicentra, mediateki: Planeta 11 i Mediateka we Wrocawiu).

4. Pozyskiwanie alternatywnych rde finansowania instytucji granty.

5. Wybrane kampanie fundraisingowe w Polsce.

6. Wybrane organizacje wspierajce biblioteki.

289

7. Fundraising.

8. Kodeks Etyczny Fundraisingu.

Podczas zaj przedstawione zostan studentom podstawowe pojcia, idee fundraisingu, obszary pozyskiwania rodkw finansowych. Koncepcje wsppracy organizacji pozarzdowych i biznesu. Omwione zostan etyczne standardy dziaalnoci fundraisingowej oraz pi zasad w dziaalnoci fundraisera, mianowicie: uczciwo, szacunek, konsekwencja, empatia i przejrzysto.

9. Praca fundraisera.

10. Planowanie fundraisingu poszukiwanie darczycw/sponsorw.

Studenci poznaj podstawy warsztatu zawodowego fundraisera cechy i kompetencje spoeczne (tu powinno nastpi nawizanie do wiedzy i umiejtnoci wyniesionych z zaj semestru 1: Trening umiejtnoci interpersonalnych), ktre naleaoby wypracowa. Dowiedz si ponadto o pocztkach organizowania tego rodzaju dziaalnoci. Studenci w toku zaj poznaj przydane pomoce (m.in. wykorzystanie Internetu) i narzdzia fundraisingowe. Zdobd wiedz o wolontariacie jako podstawowym narzdziu budowania zaplecza pomocowego. Poznaj wybrane metody i narzdzia fundraisingowe (zbirki publiczne i imprezy charytatywne: kwesty, loterie, aukcje; 1% podatku; dziaalno gospodarcza i wynajem pomieszcze; sponsoring, darowizny, sprzeda wizana). Zajcia maj na celu zapoznanie studentw z wybranymi aspektami dziaalnoci ksigowego przy rozliczaniu finansowania oraz z regulacjami unijnymi i krajowymi, ktre warunkuj sposoby rozlicze. Naley zastrzec, e wykad nie jest czci ani wprowadzeniem do adnego kursu z zakresu ksigowoci, a jedynie pogldowym przekazaniem informacji na ten temat.

11. Rozliczanie dofinansowania (finansowania) projektu.

Zdecydowana wikszo uwag poczynionych w toku zaj Fundraising ma charakter teoretyczny i pogldowy. Dodatkowo informacje te s dla studentw nowe (podczas studiw pierwszego i drugiego stopnia w programie nauczania znajduj si dwa przedmioty zwizane z zarzdzaniem w bibliotekarstwie, jednak aspekty dotyczce form i moliwoci finansowania bibliotek s tam traktowane marginalnie). Std uznano, e najbardziej klarown form kursu bdzie wykad akademicki. Ponadto bd mogli w nim uczestniczy studenci innych specjalizacji prowadzonych w IINiB UMK. Zwikszona liczebno uczestnikw jest kolejnym argumentem przemawiajcym za obran form zaj. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student po ukoczeniu zaj dydaktycznych pt. Fundraising, proponowanych w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym w IINiB UMK wie, na czym polega fundraising. Zna jego idee, podstawy teoretyczne. Wie, jakie s metody i narzdzia fundraisingowe. Posiada ogln wiedz dotyczc marketingu spoecznego i narzdzi, ktrymi si mona w nim posugiwa. Posiada wiedz o wolontariacie jako formie szukania zaplecza organizacyjnego biblioteki. Wie, jakie 290

s standardowe rda finansowania bibliotek i jakim ich uzupenieniem s dziaania fundraisingowe. Posiada wiedz na temat budowania i struktury funduszy instytucji. Zna najwaniejsze i najwiksze organizacje dziaajce na rzecz instytucji non-profit w Polsce oraz wie, jakie modelowe kampanie fundraisingowe s realizowane w Polsce (na wybranych przykadach). Zna kodyfikacje krajowe i unijne w zakresie rozliczania finansowania wie, na czym polega ksigowo w tym zakresie. Posiada wiedz w zakresie ogranicze etycznych fundraisera, wiedzc jednoczenie, jakimi cechami powinien si odznacza. Wie, jaka dziaalno gospodarcza biblioteki moe by rdem dodatkowych jej dochodw. Opanowane umiejtnoci: student umie zaplanowa dziaania fundraisingowe na rzecz biblioteki publicznej, w tym ma podstawowe umiejtnoci w zakresie doboru i wykorzystania poszczeglnych metod i narzdzi fundraisingowych. Potrafi rozpocz dziaalno fundraisingow na rzecz biblioteki publicznej. Umie pozyskiwa wolontariuszy do dziaa zwizanych z fudnraisingiem na rzecz biblioteki. Posiada umiejtno odnajdywania organizacji biznesowych, ktre s potencjalnymi darczycami dla bibliotek publicznych. Potrafi zorganizowa akcje fundraisingowe, takie jak: kampania na rzecz przekazywania 1% podatku, zbirki publiczne i imprezy charytatywne. Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Aalto M., Knight T., Fundraising: alternative financial support for public library services, London 1999. 2. Fundraising 4: [Czwarta Midzynarodowa Konferencja Fundraisingu w Polsce, Konstancin-Jeziorna, 13-14.05.2010], [Dostpny w Worl Wide Web:], http:// www.fundraising.org.pl/konferencja/o-konferencji/materialy-dla-uczestnikow/ [Dostp: 18.12.2010]. 3. Gaewska D., Schimanek T., Tokarz B., Fundraising to sztuka, ktrej mona si nauczy!: dobre pomysy na pozyskiwanie funduszy w lokalnej spoecznoci, Warszawa 2005. 4. Narski Z., Partneryzm wspierajcy: o ustroju gospodarczym dyskusyjnie, Toru 2008. 5. Nowoczesna biblioteka: materiay z oglnopolskiej, przedzjazdowej konferencji Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Konstancin-Jeziorna, 29-30 maja 2009 r., [red. M. Drzewiecki], Warszawa 2009. 6. Wojciechowski J., Organizacja i zarzdzanie w bibliotekach, Warszawa 1998. 7. Zarzdzanie marketingowe bibliotek, red. A. Kanczak [i in.], Pozna 2008. 291

Obsuga biblioteczna uytkownikw z niepenosprawnociami

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Proponowany przedmiot bdzie realizowa wymienione zasady Projektu, bowiem bdzie przygotowywa adeptw bibliotekarstwa do pracy z uytkownikami niepenosprawnymi (w szerokim rozumieniu pojcia niepenosprawno, obejmujcym oprcz osb niepenosprawnych somatycznie i intelektualnie, rwnie osoby tzw. wykluczone, a wic niesprawne spoecznie) i w wieku senioralnym. Wychodzc naprzeciw postulatom zawartym w licie tzw. Menu 8, przedmiot przyczyni si zatem do modernizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach publicznych, w tym gminnych. Lista tematw zaj: typy niepenosprawnoci i ich wpyw na utrudnienia w dostpie do biblioteki i informacji (zaprezentowanie obowizujcej, niestygmatyzujcej terminologii z zakresu niepenosprawnoci, omwienie istoty poszczeglnych typw niepenosprawnoci oraz towarzyszcych im trudnoci w dostpie do biblioteki i informacji) 4 godz., standaryzacja dziaa bibliotecznych podejmowanych na rzecz rodowisk wykluczonych (omwienie przetumaczonych na jzyk polski wytycznych IFLA/ UNESCO dla bibliotek publicznych, a take innych zalece opracowanych pod auspicjami IFLA oraz wybranych zalece narodowych regulujcych kwestie realizacji usug bibliotecznych i informacyjnych dla osb niepenosprawnych oraz w wieku senioralnym) 2 godz., architektura i design bibliotek w kontekcie potrzeb osb z niepenosprawnociami (zasady projektowania budynkw uytecznoci publicznej ze szczeglnym uwzgldnieniem budynkw bibliotecznych zgodnie z potrzebami osb z niepenosprawnociami; aranacja wntrza biblioteki z uwzgldnieniem omawianych grup) 4 godz., alternatywne formy materiaw bibliotecznych ustalenia terminologiczne, typologia, obieg spoeczny (szerzej materiay te zostan omwione na kolejnym przedmiocie specjalizacji Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych) 2 godz. czasopimiennictwo dla osb niepenosprawnych (omwienie najwaniejszych periodykw, ktre s adresowane do rodowiska osb niepenosprawnych, takich jak: Bezrobotny: poradnik dla bezrobotnych, Gazeta Uliczna, Pochodnia, wiateko, wiat Ciszy, Tacy Sami, Tyflowiat, a take tych, ktrych 292

odbiorcami s zainteresowani problematyk niepenosprawnoci, metodami pracy z omawian grup, takich jak: Biuletyn Dialogu Spoecznego, Szkoa Specjalna, Integracja, Biblioterapeuta, Praca i Kariera, Doradca Zawodowy) 2 godz., serwisy internetowe dla osb niepenosprawnych (omwienie najwaniejszych serwisw internetowych adresowanych do rodowiska osb niepenosprawnych, takich jak: bezrobocie.org.pl, niepenosprawni.pl; ipon.pl oraz prowadzonych przez organizacje i instytucje dziaajce na rzecz osb z niepenosprawnociami, wrd ktrych naley wymieni Polski Zwizek Niewidomych, Polski Zwizek Guchych, Bibliotek Centraln Polskiego Zwizku Niewidomych, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych itd.) 2 godz., technologie wspomagajce osoby z niepenosprawnociami (zaprezentowanie urzdze uatwiajcych samodzielne odczytywanie tekstw, takich jak: podstawki pod ksiki, lupy, szka powikszajce, powikszalniki elektroniczne, syntezatory mowy, monitory brajlowskie, drukarki brajlowskie, autolektory oraz innych technologii zapewniajcych samodzielne funkcjonowanie osb niepenosprawnych w spoeczestwie) 4 godz., dziaalno usugowa bibliotek adresowana do uytkownikw niepenosprawnych (w tym osb wykluczonych spoecznie) oraz w wieku senioralnym (formy udostpniania, informowania, pracy z uytkownikiem ze szczeglnym uwzgldnieniem tych, z ktrych korzysta omawiana grupa, np. dostarczanie materiaw bibliotecznych do domu uytkownika, udostpnianie dokumentw poprzez punkty biblioteczne zorganizowane w domach pomocy spoecznej, warsztatach terapii zajciowej itd.) 4 godz., narzdzia oceny dostpnoci bibliotek dla osb z niepenosprawnociami (zaprezentowanie list kontrolnych opracowanych przez midzynarodowe i narodowe gremia bibliotekarskie, ktre umoliwiaj ocen biblioteki pod ktem jej przystosowania do potrzeb osb z niepenosprawnociami) 2 godz., wycieczka do specjalistycznej agendy bibliotecznej obsugujcej osoby z niepenosprawnociami (w wikszoci wojewdztw dziaaj specjalistyczne biblioteki, ktrych dziaalno koncentruje si na obsudze bibliotecznoinformacyjnej osb niepenosprawnych; studenci bd mieli okazj zapozna si z ich funkcjonowaniem) 4 godz. Zajcia bd realizowane w formie konwersatorium oraz zaj terenowych.

Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium (26 godzin) oraz zaj terenowych (4 godziny). Peny opis przedmiotu Biblioteki publiczne, zgodnie z wytycznymi gremiw midzynarodowych powinny obsugiwa jak najszersz grup odbiorcw, bez wzgldu na wiek, narodowo, 293

poziom wyksztacenia, a take stan zdrowia. Oferta bibliotek publicznych powinna by zatem take kierowana do osb z niepenosprawnociami oraz seniorw, z uwzgldnieniem ich moliwoci i potrzeb. Ostatni spis powszechny przeprowadzony w 2002 roku wykaza, e liczba osb niepenosprawnych w porwnaniu z 1988 rokiem wzrosa o 46% i wynosi 5455,7 tys., co stanowi 14,3% ludnoci Polski. We wspomnianym okresie (1988-2002) odnotowano duy przyrost liczby osb niepenosprawnych na wsi o 53,9%. Taki duy przyrost wspomnianej grupy osb stanowi rezultat starzeniem si spoeczestwa. Blisko 60% osb niepenosprawnych to te, ktre przekroczyy 55 rok ycia (Ludno. Stan i struktura demograficznospoeczna: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_756_PLK_HTML.htm). Aby biblioteki publiczne mogy peniej wywizywa si ze swoich zada winny poszerzy swoj ofert o segment adresowany do grup powszechnie uznawanych za wykluczone osb z niepenosprawnociami (w tym spoecznymi) i seniorw. Potwierdzeniem koniecznoci podjcia takich dziaa s wyniki raportu przygotowanego na potrzeby Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Wynika z niego, e wrd mieszkacw gmin do 20 tys. z usug bibliotek publicznych korzysta 50% mieszkacw w wieku 13-15 lat oraz 56% z przedziau wiekowego 16-20 lat. Starsze grupy wiekowe s uytkownikami bibliotek publicznych w mniejszym stopniu. (Biblioteki publiczne: opinie, korzystanie, potrzeby. Badanie mieszkacw terenw wiejskich i maych miast do 20 tys. mieszkacw. Raport Millward Brown dla Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Warszawa 2008, s. 5 [online], [dostp: 1.12.2009]. Dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org.pl/images/Files/mieszkancy%20 wsi%20i%20uzytkownicy%20bibliotek.ppt). Naley zatem zatrzymywa tych, ktrzy kocz edukacj szkoln oraz przyciga tych, ktrzy z bibliotek nie korzystaj (A. Godys, M. Stec: Program Biblioteczny. Raport z badania terenowego w 20 gminach. Warszawa 2008, s. 34 [online], [dostp: 29.05.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org.pl/pl,publikacje,2.php). Sposobem na to jest podejmowanie dziaa integrujcych rne grupy uytkownikw oraz przyciganie tych, ktrzy do tej pory nie korzystali z biblioteki (Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa 2010, s. 129). Tymczasem punktem wyjcia Programu Rozwoju Bibliotek jest m.in. postrzeganie biblioteki jako miejsca integracji, otwartej i dostpnej dla wszystkich, umoliwiajcej rne sposoby zdobywania informacji oraz oferujcej rozmaite formy spdzania czasu. Penienie przez bibliotek wspomnianej funkcji wpisuje si w te obszary dziaania uwzgldnione w Menu 8, ktre obejmuj promocj czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, informatyk dla grup wykluczonych oraz usugi i poradnictwo w zakresie multimediw. Proponowany przedmiot bdzie realizowa wymienione zasady Projektu. Bdzie przygotowywa adeptw bibliotekarstwa do pracy z uytkownikami niepenosprawnymi i w wieku senioralnym, dziki czemu przyczyni si do modernizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach publicznych. 294

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Typy niepenosprawnoci i ich wpyw na utrudnienia w dostpie do biblioteki i informacji.

2. Standaryzacja dziaa bibliotecznych podejmowanych na rzecz rodowisk wykluczonych.

Zaprezentowanie obowizujcej, niestygmatyzujcej terminologii z zakresu niepenosprawnoci, omwienie istoty poszczeglnych typw niepenosprawnoci w tym niesprawnoci o charakterze spoecznym oraz towarzyszcych im trudnoci w dostpie do biblioteki i informacji 4 godz.

3. Architektura i design bibliotek w kontekcie potrzeb osb z niepenosprawnociami.

Zasady projektowania budynkw uytecznoci publicznej ze szczeglnym uwzgldnieniem budynkw bibliotecznych zgodnie z potrzebami osb z niepenosprawnociami; aranacja wntrza biblioteki z uwzgldnieniem omawianych grup 4 godz.

Omwienie przetumaczonych na jzyk polski wytycznych IFLA/UNESCO dla bibliotek publicznych, a take innych zalece opracowanych pod auspicjami IFLA oraz wybranych zalece narodowych regulujcych kwestie realizacji usug bibliotecznych i informacyjnych dla osb niepenosprawnych oraz w wieku senioralnym 2 godz.

4. Alternatywne formy materiaw bibliotecznych ustalenia terminologiczne, typologia, obieg spoeczny. 5. Czasopimiennictwo dla osb niepenosprawnych.

Szerzej materiay te zostan omwione na kolejnym przedmiocie specjalizacji Alternatywne formaty materiaw bibliotecznych 2 godz. Omwienie najwaniejszych periodykw, ktre s adresowane do rodowiska osb niepenosprawnych, takich jak: Pochodnia, wiateko, wiat Ciszy, Tacy Sami, Tyflowiat, Bezrobotny: poradnik dla bezrobotnych, Gazeta Uliczna, a take tych, ktrych odbiorcami s zainteresowani problematyk niepenosprawnoci, metodami pracy z omawianymi grupami, takich jak: Problemy Profesjologii, Szkoa Specjalna, Integracja, Biblioterapeuta, Biuletyn Dialogu Spoecznego, Praca i Kariera, Doradca Zawodowy 2 godz. Omwienie najwaniejszych serwisw internetowych adresowanych do rodowiska osb niepenosprawnych takich jak: niepenosprawni.pl; ipon.pl; bezrobocie.org.pl oraz tych prowadzonych przez organizacje i instytucje dziaajce na rzecz osb z niepenosprawnociami, wrd ktrych naley wymieni Polski Zwizek Niewidomych, Polski Zwizek Guchych, Bibliotek Centraln Polskiego Zwizku Niewidomych, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych itd. 2 godz. Zaprezentowanie urzdze uatwiajcych samodzielne odczytywanie tekstw takich, jak: podstawki pod ksiki, lupy, szka powikszajce, powikszalniki elektroniczne, syntezatory mowy, monitory brajlowskie, drukarki brajlowskie, autolektory oraz innych technologii zapewniajcych samodzielne funkcjonowanie osb niepenosprawnych w spoeczestwie 4 godz.

6. Serwisy internetowe dla osb niepenosprawnych.

7. Technologie wspomagajce osoby z niepenosprawnociami.

295

8. Dziaalno usugowa bibliotek adresowana do uytkownikw niepenosprawnych oraz w wieku senioralnym.

9. Narzdzia oceny dostpnoci bibliotek dla osb z niepenosprawnociami.

Formy udostpniania, informowania, pracy z uytkownikiem ze szczeglnym uwzgldnieniem tych, z ktrych korzysta omawiana grupa, np. dostarczanie materiaw bibliotecznych do domu uytkownika, udostpnianie dokumentw poprzez punkty biblioteczne zorganizowane w domach pomocy spoecznej, warsztatach terapii zajciowej itd. 4 godz. Zaprezentowanie list kontrolnych opracowanych przez midzynarodowe i narodowe gremia bibliotekarskie, ktre umoliwiaj ocen biblioteki pod ktem jej przystosowania do potrzeb osb z niepenosprawnociami 2 godz.

10. Wycieczka do specjalistycznej agendy bibliotecznej obsugujcej osoby z niepenosprawnociami.

W wikszoci wojewdztw dziaaj specjalistyczne biblioteki, ktrych dziaalno koncentruje si na obsudze biblioteczno-informacyjnej osb niepenosprawnych; studenci bd mieli okazj zapozna si z ich funkcjonowaniem 4 godz.

Zajcia bd realizowane w formie konwersatorium oraz zaj terenowych. Uznano, e konwersatorium bdzie najlepsz form dla przeprowadzenia zaj z zakresu obsugi bibliotecznej uytkownikw z niepenosprawnociami, pozwoli bowiem na wsplne omawianie zaprezentowanych tematw przez prowadzcego i studentw. Aby studenci mogli na konkretnym przykadzie zobaczy, w jaki sposb mona realizowa w praktyce obsug biblioteczno-informacyjn osb niepenosprawnych i w wieku senioralnym. Oczekiwane efekty uczenia si Oczekiwanymi efektami ksztacenia ma by osignicie wiedzy oraz opanowanie umiejtnoci z zakresu obsugi bibliotecznej uytkownikw z niepenosprawnociami. Oczekuje si, i studenci pozyskaj wiedz z zakresu istoty poszczeglnych niepenosprawnoci oraz barier, na jakie napotykaj wspomniane osoby w dostpie do biblioteki i informacji. Ponadto bd orientowali si w ofercie rynku wydawniczego w zakresie wydawnictw (zarwno zwartych, jak i cigych) adresowanych do niepenosprawnych i seniorw. Zakada si, i studenci pozyskaj rwnie wiedz z zakresu projektowania budynkw bibliotecznych z uwzgldnieniem potrzeb osb niepenosprawnych. Poza tym poznaj najczciej wykorzystywany przez osoby niepenosprawne i w wieku senioralnym sprzt rehabilitacyjny, przede wszystkim ten, ktry pozwala na samodzielny dostp do informacji i literatury. Oczekuje si take, e studenci nabior umiejtnoci z zakresu rozpoznawania potrzeb i oczekiwa uytkownikw z niepenosprawnociami oraz w wieku senioralnym. Bd potrafili zdoby informacj o moliwociach pozyskania alternatywnych form ksiek oraz zaoferowa je uytkownikom zgodnie z ich moliwociami percepcyjnymi. Bd ponadto orientowali si w aktualnej ofercie czasopism dla niepenosprawnych oraz dziki wiedzy z zakresu najwaniejszych serwisw informacyjnych dla omawianej grupy bd potrafili udzieli informacji 296

poszukiwanych przez uytkownikw. Zakada si, e studenci orientujc si w najnowszych zaleceniach dotyczcych obsugi biblioteczno-informacyjnej osb niepenosprawnych i wieku senioralnym, bd potrafili przygotowa ofert usug dla omawianej grupy. Poza tym bd w stanie biorc pod uwag struktur i oczekiwania uytkownikw wybra spord bogatej oferty technologii wspomagajcych te, ktre s wykorzystywane najczciej i przez jak najszersz grup klientw biblioteki. Bd take dziki znajomoci waciwych narzdzi potrafili oceni poziom dostpnoci biblioteki do potrzeb wspomnianych uytkownikw. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne (test). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Bezrobocie: podrcznik pomocy psychologicznej: praca zbiorowa, red. A. Baka, Pozna: Wydaw. Print-B, 1992. 2. Czajkowski F., Czytelnictwo niewidomych i niedowidzcych oraz osb starszych w bibliotekach publicznych. Stan i perspektywy, [w:] Czytelnictwo niewidomych, niedowidzcych oraz osb starszych, red. F. Czajkowski, M. Skaryska, Toru: Wojewdzka Biblioteka Publiczna i Ksinica Miejska, 1985, s. 3952. 3. Czajkowski F., Przeamywanie barier osamotnienia: o obsudze bibliotecznej osb unieruchomionych, Toru: Orodek Czytelnictwa Chorych i Niepenosprawnych WBP i Ksinicy Miejskiej, 1996. 4. Czerwiska M., Dostp do informacji osb z niepenosprawnoci wzroku od Braillea do DAISY. Refleksje uytkownika, [w:] Technologie informatyczne w subie osb niepenosprawnych, red. R. Klaus, Gorzw Wielkopolski: Wysza Informatyczna Szkoa Zawodowa, 2007, s. 93102. 5. Dryaowska G., Niepenosprawno, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. T. 3, red. T. Pilch, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ak, 2004, s. 646649. 6. Dziaalno bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO, oprac. zesp pod przewodn. P. Gilla, Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002. 7. Fedorowicz M., Czowiek niepenosprawny w bibliotece publicznej, Toru: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2010. 8. Kruszewski T., Metodyka biblioterapii przegld wybranych technik i narzdzi, [w:] Materiay z sesji popularnonaukowej pt.: Biblioterapia i biblioteka. Odrodzenie i nowa szansa, red. M. Rzeszowski, Szubin: Rejonowa Biblioteka Publiczna w Szubinie, 2007, s. 49-65. 9. Kuryowicz E., Projektowanie uniwersalne: uwarunkowania architektoniczne ksztatowania otoczenia wybudowanego przyjaznego dla osb 297

niepenosprawnych, Warszawa: Stowarzyszenie Przyjaci Integracji, 2005. 10. Projekt Ustawa o wyrwnywaniu szans osb z niepenosprawnoci, Warszawa: Stowarzyszenie Przyjaci Integracji, 2008. 11. Sosnowski M., Wieczorek L., Skazani na rynku pracy, Katowice: lsk, 2008. 12. Walter N., Nowe media dla niewidomych i sabowidzcych, Pozna: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008. 13. Woniczka-Paruzel B., Osoby z niesprawnociami czytelniczymi w bibliotece sygnalizacja problemu, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliologia IV, Toru 2000, s. 405423.

298

Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Treci przedmiotu Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji nawizuje do idei zawartych w tzw. Menu 8, w szczeglnoci do pracy z modzie, funkcjonalnego dostpu do zasobw biblioteki, uatwiania dostpu do informacji. Koresponduje ponadto z oczekiwaniami bibliotekarzy bibliotek gminnych i studentw na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo. czy w sobie i wyawia to, co najistotniejsze do pracy w maych bibliotekach gminnych, treci znamienne dla takich przedmiotw nauczania akademickiego, jak nowoczesne bibliotekoznawstwo, diagnozowanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw gminy i informacj naukow. Podczas jednego przedmiotu i w trakcie jednego semestru studenci przejd intensywny kurs przysposabiajcy do budowania spoeczestwa informacyjnego i pracy w nim, uczc si wyszukiwania informacji o rnych cechach i przeznaczeniu, adresowanych do rnych grup odbiorcw. Informacje teoretyczne z zakresu spoeczestwa informacyjnego i dziaalnoci naukowej ograniczone zostay do minimum, bowiem gwnym celem zaj jest nauka wykorzystania informacji, pojmowanego jako skutecznego narzdzia wspierajcego wzrost spoeczestwa informacyjnego w Polsce. Zajcia dydaktyczne w obrbie przedmiotu skada si bd z dwch form: wykadu i wicze oraz czterech gwnych zagadnie podzielonych na bloki: Blok 1. Podstawy teoretyczne dziaalnoci informacyjnej, Blok 2. rda oglne, Blok 3. Informacja w biznesie, Blok 4. Informacja prawna. W toku zaj uczestnicy na poziomie teoretycznym i praktycznym zapoznaj si z takimi zagadnieniami, jak: rodzaje spisw bibliograficznych, system informacji organizacja w Polsce i na wiecie, diagnozowanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw (w tym metody i techniki diagnozy potrzeb. Bd wiczy si w zakresie trafnoci wyboru rde o charakterze biznesowym, take w kontekcie zlece uzyskanych z sektora gospodarczego. Zdobd podstawy wiedzy o dziaalnoci infobrokeringowej, bd potrafili wyposay w skuteczne narzdzia wyszukiwania informacji czonkw lokalnej spoecznoci. Treciami przekazanymi studentom podczas wicze bdzie rwnie: informacja w kategoriach ekonomicznych: rynek informacyjny, informacja jako zasb ekonomiczny, jako dobro wolne, jako produkt, wyrb, usuga, czynnik produkcji, towar, dobro konsumpcyjne, istota informacji biznesowej definicja, cechy charakterystyczne, typologia, rodzaje rde, procesy informacyjne w dziaalnoci dla biznesu. Analiza benchamarkingowa ofert przedsibiorstw. Studenci dowiedz si, jakie istniej kategorie informacji prawnej, jakie funkcjonuj rodki przekazu 299

informacji prawnej, poznaj metryk aktu prawnego i jego gwny nonik w Polsce: Dzienniki Urzdowe RP. Zapoznaj si wreszcie z Systemem Informacji Prawnej LEX. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu (15 godz.) i wicze (45 godz.). Peny opis przedmiotu

Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji jest przedmiotem, ktry czy w sobie informacje waciwe dla dziaalnoci informacyjnej, rde informacji, informacji naukowej, infobrokeringu, nowoczesnego bibliotekoznawstwa. Stanowi zbir podstawowej wiedzy i przede wszystkim umiejtnoci praktycznych, przydatnych w budowaniu spoeczestwa informacyjnego w maych spoecznociach lokalnych, integrowanych dziaaniami biblioteki gminnej. Nawizuje do idei zawartych w tzw. Menu 8, w szczeglnoci do pracy z modzie, funkcjonalnego dostpu do zasobw biblioteki, uatwiania dostpu do informacji. Na stronach 246, 268 (i innych) ksiki Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa: PTB OW, 2010), ukazane zostay wyniki bada, ktre wskazay, e zarwno bibliotekarze bibliotek gminnych, jak i studenci na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo do najwaniejszych treci w toku ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych zaliczali nowoczesne bibliotekoznawstwo, diagnozowanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw gminy i informacj naukow. Co prawda, treci te przedstawiane s studentom podczas studiw pierwszego stopnia, jednak na studiach drugiego stopnia dla okoo 1/3-1/4 studentw s to informacje cakowicie nowe. Obserwacje rodowiska studentw IINiB UMK wskazuj, e szczeglnie zainteresowani prac w maych bibliotekach gminnych s absolwenci studiw licencjackich niebibliotekoznawczych (ci studenci najczciej zgaszaj si do odbycia praktyk zawodowych i uczestnictwa w przedmiotach oferowanych w ramach Projektu PTB OW). Jednak proponowany przedmiot wnosi wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy rwnie wwczas, kiedy wemie si pod uwag absolwentw studiw licencjackich inib. Ich dowiadczenia zwizane z tymi przedmiotami ksztatoway si przez 3 lata na og za spraw rozproszonych w siatce ksztacenia przedmiotw i nie zawsze potrafili dostrzec ich zintegrowany charakter oraz gwn ide: budowanie spoeczestwa opartego na wiedzy informacji. Przedmiot Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji daje tak moliwo. Podczas jednego przedmiotu i w trakcie jednego semestru studenci przejd intensywny kurs przysposabiajcy do budowania spoeczestwa informacyjnego i pracy w nim, uczc si wyszukiwania informacji o rnych cechach i przeznaczeniu, adresowanych do rnych grup odbiorcw tak jak rni s (a zwaszcza bd) klienci maych bibliotek publicznych. Informacje teoretyczne z zakresu spoeczestwa informacyjnego i dziaalnoci naukowej ograniczone zostay
300

do minimum, bowiem gwnym celem zaj jest nauka wykorzystania informacji, pojmowanego jako skutecznego narzdzia wspierajcego wzrost spoeczestwa informacyjnego w Polsce. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Podstawy teoretyczne dziaalnoci informacyjnej (wykad) 15 godzin.

2. rda oglne 20 godzin.

W toku zaj uczestniczy zapoznaj si z takimi zagadnieniami, jak: rodzaje spisw bibliograficznych, system informacji organizacja w Polsce i na wiecie (np. polska bieca bibliografia narodowa, wybrane polskie bibliografie specjalne biece i retrospektywne, wybrane obcojzyczne spisy bibliograficzne narodowe i midzynarodowe). Ponadto w toku wykadu przedstawione zostanie zagadnienie diagnozowania potrzeb czytelniczoinformacyjnych mieszkacw gminy i przedstawione wybrane obszary potencjalnego (na podstawie bada) zainteresowania: informacja medyczna, informacja gospodarczo-lokalna, prawna i informacja o regionie. Studenci uzyskaj informacje na temat metod i technik diagnozy potrzeb. Zajcia maj na celu dostarczenie informacji i pomocy w wiczeniu umiejtnoci praktycznych, dotyczcych przeszukiwania najwaniejszych polskich i zagranicznych spisw bibliograficznych online oraz na nonikach cyfrowych (oglnych i specjalnych), niezbdnych w pracy rodowiskowej bibliotekarza biblioteki publicznej. Starsze spisy w wersjach drukowanych omawiane bd marginalnie i to wwczas, gdy okrelone elektroniczne bazy danych, bdce ich uzupenieniem lub kontynuacj nie dokonay retrospekcji. Studenci realizowa bd kwerendy take pod kontem tematyk poruszanych w toku specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, np. w odniesieniu do treci powizanych

3. Informacja w biznesie 15 godzin.

z takimi przedmiotami, jak: Animacja ycia spoecznego i Edukacja regionalna. W ramach diagnozowania potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw gminy studenci zapoznaj si z moliwociami wyszukiwania informacji z zakresu m.in.: medycyny i regionu. Zajcia w tym bloku poprowadzi mgr P. Krysiski.

Podczas wicze studenci bd zdobywa umiejtnoci w zakresie koncepcji wyszukiwawczych, bd wiczy si w zakresie trafnoci wyboru rde o charakterze biznesowym, take w kontekcie zlece uzyskanych z sektora gospodarczego. Zajcia stan si wic przyczynkiem do dziaalnoci infobrokeringowej biblioteki gminnej, co owocowa bdzie z jednej strony tworzeniem lokalnego centrum informacji, z drugiej prowadzeniem dziaalnoci dochodowej w przypadku zlece komercyjnych. Jednoczenie wiedza i umiejtnoci wyniesione z tego bloku pozwol studentom realizowa koncepcje rozwoju spoeczestwa informacyjnego na poziomie gminy w ten sposb, e bd potrafili wyposay w skuteczne narzdzia wyszukiwania informacji czonkw lokalnej spoecznoci, przy ktrej dziaa biblioteka gminna. Wrd treci, ktre opracowaa dr M. Kowalska, znajduj si nastpujce: Informacja w kategoriach ekonomicznych rynek informacyjny, informacja jako zasb ekonomiczny, jako dobro wolne, jako produkt, wyrb, usuga, czynnik produkcji, towar, dobro konsumpcyjne. Istota informacji biznesowej definicja, cechy charakterystyczne, typologia, rodzaje rde. Procesy informacyjne

301

4. Informacja prawna 10 godzin.

w dziaalnoci dla biznesu. Analiza benchamarkingowa ofert przedsibiorstw. W nawizaniu do diagnozowania potrzeb czytelniczo-informacyjnych mieszkacw gminy studenci bd wiczyli si w zakresie wyszukiwania informacji nt. gospodarki lokalnej. Ta cz przedmiotu prowadzona bdzie przez dr E. Kurkowsk i dotyczy bdzie poznawania i przeszukiwania wyselekcjonowanych uprzednio prawnych rde informacyjnych. Tematyka nawizuje do potencjalnych potrzeb czytelniczo-informacyjnych spoecznoci lokalnej. Studenci dowiedz si, jakie istniej kategorie informacji prawnej, jakie funkcjonuj rodki przekazu informacji prawnej (w tym czasopisma i bibliografie prawnicze), poznaj metryk aktu prawnego i jego gwny nonik w Polsce: Dzienniki Urzdowe RP. Zapoznaj si wreszcie z Systemem Informacji Prawnej LEX, w ktrych nastpnie bd poszukiwa informacji. Realizacja kwerend bdzie przebiega rwnie w oparciu o zasoby ISAP, Biblioteki Sejmowej i wybranych serwisw internetowych.

15 godzin zaj odbywa si bdzie w formie wykadu, podczas ktrego studenci poznaj teoretyczne podstawy dziaalnoci informacyjnej. Maj si one sta podstaw do dalszej praktyki, prowadzonej w toku wicze. 45 godzin zaj bdzie odbywao si w formie wiczeniowej, poniewa studenci bd uczyli si wyszukiwa informacje rnych typw i dla rnych beneficjentw. Swoje umiejtnoci bd wyrabia poprzez prac w rodowisku internetowym i innych, zwizanych z IT. Sporadycznie bd korzysta z drukowanych rde informacji. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student jest specjalist w zakresie odnajdywania informacji przydatnych czonkom lokalnej spoecznoci wiejskiej, a w szczeglnoci: wie, na czym polega diagnozowanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych, wie, jakie obszary zainteresowa spoecznoci lokalnej mog by przez ni preferowane. Zna rodzaje spisw bibliograficznych i wybrane elementy systemu informacji w Polsce i na wiecie (zna polskie spisy i wybrane obcojzyczne spisy bibliograficzne). Wie, jak traktuje si informacj w kategoriach ekonomicznych, wie, jaka jest istota informacji biznesowej (zna jej definicj i cechy charakterystyczne), rozumie procesy informacyjne w dziaalnoci na rzecz biznesu. Student wie, jakie s kategorie informacji prawnej, jakie s rodki przekazu informacji prawnej. Zna metryk aktu prawnego. Opanowane umiejtnoci: student umie stosowa wybrane metody i techniki diagnozowanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych w obszarach potencjalnie istotnych dla czonkw spoecznoci wiejskich. Umie dokonywa analizy benchamarkingowej ofert przedsibiorstw, umie monitorowa media, umie realizowa kwerendy w bazach Symponet, Nauka Polska, Baztech, ASP, ERIC, Kompass, Teleadreson, HBI, Bussiness Source Premier, PKT. Student potrafi wyszuka akty prawne w rnych zasobach, zwaszcza potrafi porusza si w Systemie Informacji Prawnej LEX. Student jest biegy w technice realizacji kwerend zapyta otrzymywanych od uytkownikw maej biblioteki gminnej.

302

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie na ocen (kwerendy w obrbie poszczeglnych blokw)/Egzamin: ustny nawizujcy do zagadnie teoretyczno-metodycznych, poczony z kontrol praktycznych umiejtnoci (kwerenda kocowa). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen/egzamin. Literatura Wykady 1. Bibliografia: metodyka i organizacja, red. Z. migrodzki, Warszawa 2000. 2. Forlicz S., Informacja w biznesie, Warszawa 2008. 3. Materska K., Informacja w organizacjach spoeczestwa wiedzy, Warszawa 2007. 4. Materska K., Unia Europejska. Systemy informacji ekonomicznej i prawnej, Warszawa 2000. 5. Nahotko M., Metadane: sposb na uporzdkowanie Internetu, Krakw 2004. 6. Oleski J., Ekonomika informacji: metody, Warszawa 2003. 7. Organizowanie rodowiska informacji i wiedzy, red. K. Materska, E. Chuchro, B. Sosiska-Kalata, Warszawa 2008. 8. Pita Oglnokrajowa Narada Bibliografw: Warszawa 11-13 czerwca 2003: referaty i dyskusja, Warszawa 2004. 9. Polska bieca bibliografia narodowa: dobr i selekcja materiau, J. Sadowska, Warszawa 1999. 10. Wstp do systemw informacyjnych zarzdzania w przedsibiorstwie, red. A. Nowicki, Czstochowa 2002. wiczenia 1. Chmielewska-Gorczyca E.: Procesy informacyjne w dziaalnoci dla biznesu. Zagadnienia Informacji Naukowej 1993, nr 2, s. 17-42. 2. Czekaj J.: Metody zarzdzania informacj w przedsibiorstwie, Krakw 2000. 3. Holliday M., Coaching, mentoring i zarzdzanie: jak rozwizywa problemy i budowa zesp, Gliwice 2006. 4. Informacja biznesowa w bibliotece, materiay II Midzynarodowego Sympozjum Bibliotekarzy, Szczecin 19-21 padziernika 1994 r., red. t. M. Szyszko, Warszawa 1995. 5. Mostowicz E., Grzecznowska A., Dostpno rde informacji w bibliotekach, Przegld Biblioteczny 1996, z. 2/3, s. 159-167. 6. Petzel J., Informatyka prawnicza: zagadnienia teorii i praktyki, Warszawa 1999. 7. Pietruch-Reizes D., Rozwj rodkw przekazu informacji o prawie, Katowice 1991. 8. cibor E., Klasyfikacja pimiennictwa, Olsztyn 1996. 9. Wiewrkowski W., Wierczyski G., Informatyka prawnicza: technologia informacyjna dla prawnikw i administracji publicznej, Krakw 2006. 303

Technologia informacyjna w bibliotece publicznej

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Technologia informacyjna w bibliotekach publicznych jest adresowany do uczestnikw studiw drugiego stopnia trybu stacjonarnego i niestacjonarnego specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym. Zajcia odbywa si bd w dwch semestrach. W pierwszym semestrze zajcia planowane s w formie 15-tu 2-godzinnych laboratoriw, w drugim semestrze zorganizowane bd jako zajcia 3-godzinne. Przygotowane treci zostay podzielona na cztery bloki tematyczne, po dwa na kady z semestrw studiw. Program przedmiotu przygotowano w ten sposb, by uzupenia pozostae zagadnienia realizowane w trakcie toku dydaktycznego specjalizacji. Podczas zaj studenci bd zdobywa praktyczn wiedz z zakresu najnowszych trendw i technologii informacyjnych. Bibliotekarz pracujcy w bibliotece ma postawione przed sob zadania, ktrych realizacja wymaga podstawowych umiejtnoci z zakresu informatyki. Niezbdna w tym przypadku okazuje si m.in. wiedza z zakresu wykorzystywania oprogramowania o zastosowaniu oglnym, takim jak systemy operacyjne. Szczeglna uwaga zostanie zwrcona na obsug aplikacji internetowych (m.in. obsug i konfiguracj poczty elektronicznej oraz przegldarek internetowych). Drugi wtek zaj zwizany bdzie z zapoznaniem studentw z moliwociami pakietw biurowych. wiczenia przeprowadzane podczas tego bloku zwizane bd z przygotowaniem suchaczy do przyszego, sprawnego opracowywania za ich pomoc dokumentw zwizanych codzienn prac administracyjn w bibliotece, a take opracowywaniem materiaw dydaktycznych i metodycznych dla spoecznoci lokalnych. Uczestnicy zapoznaj si take z nowymi moliwociami promocji biblioteki w regionie, realizowanymi w oparciu o budowanie serwisw WWW bibliotek publicznych. Szczegln uwaga zostanie powicona procesowi przystosowania materiaw multimedialnych do publikowania w sieci Internet. Studenci zostan zaznajomieni rwnie z zaawansowanymi metodami kreowania i zarzdzania informacj w Systemach Zarzdzania Treci (systemy CMS). Ostatni z blokw tematycznych porusza nie mniej istotny dla bibliotekarzy pracujcych w bibliotekach gminnych problem automatyzacji procesw bibliotecznych. W ramach tych zagadnie zostan przedstawione podstawowe systemy biblioteczne dostpne dla tego rodzaju placwek, a take oprogramowanie dodatkowe wspomagajce wspomniane operacje m.in. opracowanie dokumentw oraz przygotowanie baz danych o charakterze bibliograficznym. 304

Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie laboratorium (60 godz.), w kadym semestrze po 30 godz. Peny opis przedmiotu Przedmiot Technologia informacyjna w bibliotece publicznej proponowany do wdroenia wrd studentw studiw drugiego stopnia trybu stacjonarnego i niestacjonarnego specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii UMK w Toruniu realizuje podstawowe zasady Projektu PTB OW Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Opierajc si na raporcie z bada (opublikowanym w pracy Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, pod red. Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca w 2010 r.) przeprowadzonych na przeomie lat 2009/2010, mona stwierdzi, e postulowany przedmiot jest wspbieny z zapotrzebowaniem modernizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Ankietowani w powyszych badaniach studenci, wywodzcy si z wiodcych krajowych orodkw ksztacenia bibliotekoznawcw, wytypowali szereg dziedzin najbardziej potrzebnych bibliotekarzowi pracujcemu w maej bibliotece gminnej. Dwie z tych dziedzin s tematycznie bezporednio zawarte w proponowanej jednostce dydaktycznej: Informatyka (Internet), ktr wskazao blisko 57% respondentw, oraz Nowe media i ich uytkowanie, ktre w swych ankietach wskazao niemal 50% studentw (raport s. 268). W tym samym raporcie studenci jako najwaniejsze umiejtnoci potrzebne bibliotekarzowi w maej bibliotece gminnej wskazali take: obsug komputera: Office (54%), obsuga komputera: obsuga aplikacji internetowych (42%) (raport s. 275). Przedmiot Technologia informacyjna w bibliotece publicznej jest take zgodny z zaoeniami Programu Rozwoju Bibliotek realizowanego przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, przedstawionego Menu 8. Wspomniany projekt posiada zaoenia blisko zwizane z proponowanym przedmiotem, gdzie naley szczeglnie zwrci uwag na: funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, a take uatwianie dostpu do informacji lokalnej. Przedmiot Technologia informacyjna w bibliotece publicznej zapoznaje studenta z podstawowymi umiejtnociami informatycznymi niezbdnymi kademu bibliotekarzowi pracujcemu w maej bibliotece gminnej. Naley jednak zastrzec, e pomimo szerokiej tematyki podejmowanej w trakcie zaj nie stanowi ona kompendium wiedzy stanowicej remedium na kady z problemw, nawet natury informatycznej, napotkanych w trakcie pracy w bibliotece publicznej.

305

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wstp do technologii informacyjnej semestr 1/ 16 godz.

2. Oprogramowanie biurowe semestr1/ 14 godz.

Zagadnienia zawarte w pierwszym bloku tematycznym zwizane s z podstawami obsugi komputera. W trakcie pocztkowych zaj zostan przyblione mniej znane programy narzdziowe systemu operacyjnego. W dalszej czci studenci poznaj liczne rozszerzenia funkcjonalnoci systemu operacyjnego zwizane gwnie z Internetem. Podczas kolejnych spotka uczestnicy dowiedz si o sposobach konfiguracji popularnych aplikacji sieciowych, takich jak poczta (uytkownicy MBG powinni mie moliwo korzystania z kont pocztowych w bibliotece) i przegldarka internetowa, ze szczeglnym uwzgldnieniem zachowania zasad bezpieczestwa i poufnoci przesyanych informacji. Kolejne zajcia bd powicone multimediom, tworzeniu i edycji plikw: graficznych, muzycznych i wideo. Do podstawowych umiejtnoci przydatnych w kadej pracy biurowej mona zaliczy dobr znajomo pakietw biurowych. W ramach tego bloku przyblione zostan dwa najbardziej znane pakiety oprogramowania tego typu (Microsoft Office oraz Open Office). Studenci w ramach wicze zapoznaj si z zaawansowanymi sposobami formatowania i obrbki tekstu, tworzeniem podstawowych i zaawansowanych regu logicznych i statystycznych w arkuszu kalkulacyjnym, zasadami tworzenia i wykorzystania baz danych, a take z zasadami przygotowywania prezentacji. Uczestnicy w pierwszej kolejnoci poznaj jzyk HTML jako podstawowy sposb tworzenia i prezentowanych informacji w Internecie. W ramach spotka dotyczcych jzyka HTML studenci zapoznaj si m.in. z: struktur tego typu dokumentw, podstawowymi elementami formatowania tekstu, sposobem wstawiania odnonikw, tabel i elementw multimedialnych. Zostan zaznajomieni z kryteriami technicznymi budowy witryn internetowych oraz sposobem oceny ich jakoci. W trakcie powyszych spotka studenci zapoznaj si z przykadami narzdzi pomocnych w procesie projektowania witryn WWW i sprawdzaniu ich zgodnoci ze standardami W3C. W ramach uzupenienia wiadomoci na temat tworzenia stron WWW studenci zostan wprowadzeni w zagadnienie szablonw witryn internetowych na podstawie technologii Kaskadowych Arkuszy Stylw (CSS). Kolejnym z zagadnie poszerzajcych wiedz suchaczy wprowadzanym w tym bloku tematycznym bdzie zastosowanie gotowych rozwiza programistycznych opartych o jzyk JavaScript. Ostatnim wtkiem tego dziau bdzie omwienie procesu zarzdzania witryna zbudowan w oparciu o System Zarzdzania Treci CMS (Drupal bd Joomla). Studenci przeprowadz wiczenia na zainstalowanym i udostpnionym dla nich projekcie witryny bibliotecznej. Ostatni z blokw zwizany jest bezporednio z oprogramowaniem typowo bibliotecznym. W ramach tych spotka studenci zapoznaj si z najpopularniejszymi rozwizaniami spord systemw bibliotecznych, wykorzystywanych gownie przez biblioteki publiczne (SOWA, LIBRA, MAK). Uczestnicy zapoznaj si z moduami wchodzcymi w skad tych systemw, ich codziennym uytkiem oraz administracj. Dodatkowo przybliona zostanie tematyka tworzenia w bibliotekach bibliograficznych baz danych oraz przykadowe programy suce temu celowi.

3. Tworzenie serwisw informacyjnych semestr 2/ 22 godz.

4. Automatyzacja procesw bibliotecznych semestr 2/ 8 godz.

306

Przyjta forma prowadzenia zaj (laboratorium) wg autora jest najbardziej odpowiednia, gdy: 1) pozwala w najbardziej wydajny sposb przewiczy pozyskan w trakcie zaj wiedz, 2) zajcia powinny odbywa si w jak najmniejszych grupach ze wzgldu na ciga potrzeb nadzoru grupy studentw w bardzo wanym dla powyszych zaj procesie instalacji i konfiguracji oprogramowania. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: studenci po zakoczeniu zaj Technologia informacyjna w bibliotece publicznej bd posiadali podstawow wiedz na temat najnowszych trendw w zakresie technologii informacyjnej przydatnej w bibliotece. Uczestnicy zaj bd zna popularne systemy operacyjne i wchodzce w ich skad oprogramowanie narzdziowe, a take programy do tworzenia i edycji multimediw. Po ukoczeniu zaj studenci powinni posiada rozleg wiedz odnoszc si do obsugi pakietw biurowych, jak rwnie na temat konfigurowania i przygotowywania rodowisko pracy w sieci Internet. Uczestnicy zaj zdobd podstawow wiedz na temat budowy i publikacji stron WWW. Dowiedz si jak zarzdza zawartoci serwisw informacyjnych opartych o systemy CMS. Wana bdzie przyswojona wiedza z zakresu automatyzacji procesw bibliotecznych, gdzie studenci naucz si obsugi najczciej spotykanych na gruncie polskim systemw bibliotecznych oraz bazodanowych. Opanowane umiejtnoci: uczestnicy zaj bd potrafili stworzy i zamieci w Internecie witryn biblioteki (umiejtno budowania witryn internetowych w oparciu o jzyk HTML i CSS). Stworzona strona WWW, dziki przyswojonej wiedzy, bdzie moga zosta wzbogacona o przystosowane specjalnie do zastosowa sieciowych elementy multimedialne. Student posidzie umiejtnoci redagowania serwisu informacyjnego opartego o Systemy Zarzdzania Treci (systemy CMS). Uczestnicy zaj bd tworzy zaawansowane prezentacje multimedialne, dokumenty tekstowe, arkusze kalkulacyjne oraz bazy danych w najpopularniejszych dostpnych na rynku pakietach biurowych. Pozyskane w trakcie zaj wiadomoci na temat dostpnego bezpatnie oprogramowania narzdziowego umoliwi edycj grafiki, a tym samym tworzenie plakatw imprez, prostej gazetki przeznaczonej dla spoecznoci lokalnej itp. Kady student posidzie umiejtnoci obsugi wybranych systemw bibliotecznych oraz bazodanowych. Nabyte przez uczestnikw przedmiotu umiejtnoci bd wystarczajce, by w przypadku napotkania innego oprogramowania student potrafi sam rozpozna zasady jego dziaania. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: pisemne (pierwszy semestr kady z uczestnikw rozwie test z zakresu obejmujcego pierwsze dwa bloki tematyczne przedmiotu). Zaliczenie: pisemne (drugi semestr kady z uczestnikw przedstawi i zrealizuje projekt serwisu informacyjnego WWW biblioteki publicznej).

307

Sposb zaliczenia Pierwszy semestr: zaliczenie; drugi semestr: zaliczenie na ocen. Literatura Danowski B., Darmowe oprogramowanie: leksykon, Gliwice 2006. Dec Z., Konieczny R., ABC... komputera 2010, Krakw 2010. Dick O., Poznaj HTML 4 w 24 godziny, Warszawa 2001. Jaronicki A., ABC MS Office 2010 PL, Gliwice 2010. Meyer E. A., CSS. Kaskadowe arkusze stylw. Przewodnik encyklopedyczny, Gliwice 2008. 6. Sok M., ABC jzyka HTML i XHTML, Gliwice 2006. 7. Uss S., MS Office 2003 PL czyli programy biurowe: praca zbiorowa, Michaowice 2006. 1. 2. 3. 4. 5.

308

Technologie wspomagajce dla osb wykluczonych

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Treci przedmiotu opcjonalnego Technologie wspomagajce dla osb wykluczonych s czciow odpowiedzi na wyzwania ideowe spoeczestwa informacyjnego. Podczas zaj bd przedstawiane wybrane zagadnienia e-government dla osb wykluczonych, dotyczce multimediw i nowoczesnej komunikacji. Studenci dowiedz si, dziki jakim technologicznym udogodnieniom biblioteka gminna moe sta si miejscem bez barier poznaj ICT dla grup wykluczonych (seniorw i niepenosprawnych). Celem zaj jest zatem uwiadomienie istnienia barier (oraz skutkw ich istnienia) w dostpie do informacji cyfrowej, jakie czsto napotykaj osoby wykluczone oraz poznanie moliwoci zwalczania tych ogranicze za pomoc dostpnych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Studenci zapoznaj si z wybranymi aplikacjami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi wspierajcymi oraz uatwiajcymi prac osb wykluczonych z komputerami oraz informacj cyfrow. Poznaj moliwoci oferowane przez narzdzia uatwiajce dostp, ktre istniej w systemie operacyjnym. Zapoznaj si ze sposobami pracy z wybranymi aplikacjami, tak wolnodostpnymi, jak i komercyjnymi, majcymi za zadanie uatwi prac z komputerem. Zostan przekazane informacje o przyjaznym dla wszystkich uytkownikw formatowaniu dokumentw sieciowych tak, aby byy dostpne dla rnego rodzaju aplikacji wspomagajcych prac. Przewidziano prac z aplikacjami powikszajcymi tekst, poprawiajcymi kontrast oraz aplikacjami gono czytajcymi i systemami komunikacji gosowej z uytkownikiem, a take z aplikacj pozwalajc zarzdza komputerem za pomoc analizy ruchu gaek ocznych uatwiajc prac z komputerem osobom z niewydolnociami ruchowymi (tu m.in. program Tp b-link. Poznaj dziaanie i zastosowanie urzdze typu Trackball, Navsmart, Keyguard, Intelikeys, zo ponadto wizyt i praktycznie poznaj sprzt w Samodzielnym Stanowisku Pracy ds. Osb Niepenosprawnych zorganizowanym w UMK, tym samym zapoznajc si z uatwieniami technologicznymi. Dziki temu bd mogli zastanowi si nad moliwociami wykorzystania okrelonych aplikacji i urzdze w rodowisku maych bibliotek gminnych. Zajcia s adresowane (jako przedmiot opcjonalny) do studentw specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, ale mog w nich uczestniczy take studenci innych specjalizacji prowadzonych na studiach drugiego stopnia w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii UMK.

309

Forma zaj Przedmiot opcjonalny (do wyboru) realizowany jest w formie: laboratorium. Peny opis przedmiotu Osoby wykluczone, w tym e-wykluczone powinny same decydowa, co do samodzielnego uczestniczenia w yciu spoeczestwa, m.in. w przejawiajcych si aspiracjach odnonie cieki rozwoju zawodowego. Ze wzgldu na spoeczne uwarunkowania osoby wykluczone mog by utosamiane z osobami niepenosprawnymi, chocia o podobiestwach nie mona mwi w kadym wypadku. Najwyraniejsze s one, gdy tem dla wykluczenia lub niepenosprawnoci jest rodowisko spoeczne, utrudniajce czowiekowi w penym korzystaniu ze swobd. Z powodu niemonoci zaprezentowania siebie w sposb taki, jak wikszo spoeczestwa, pene uczestnictwo w niektrych aspektach ycia zawodowego jest utrudnione u niektrych osb. Na szczcie dostpnych jest coraz wicej udogodnie technologicznych uatwiajcych prac z nowymi technologiami. Celem zaj jest pene uwiadomienie istnienia barier (oraz skutkw ich istnienia) w dostpie do informacji cyfrowej, jakie czsto napotykaj osoby wykluczone (zwaszcza e-wykluczone) i niepenosprawne oraz poznanie moliwoci zwalczania tych ogranicze za pomoc dostpnych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Zajcia maj na celu zapoznanie z wybranymi aplikacjami i technologiami informacyjno-komunikacyjnymi wspierajcymi oraz uatwiajcymi prac osb niepenosprawnych z komputerami oraz informacj cyfrow. Studenci poznaj moliwoci oferowane przez narzdzia uatwiajce dostp (zamieszczone w systemie operacyjnym). Ponadto zapoznaj si ze sposobami pracy z wybranymi aplikacjami zarwno wolnodostpnymi, jak i komercyjnymi majcymi za zadanie uatwi prac osb niepenosprawnych z komputerem. Przewidziano prac z aplikacjami powikszajcymi tekst, poprawiajcymi kontrast oraz aplikacjami gono czytajcymi i systemami komunikacji gosowej z uytkownikiem, a take z aplikacj pozwalajc zarzdza komputerem za pomoc analizy ruchu gaek ocznych uatwiajc prac z komputerem osobom z niewydolnociami ruchowymi (tu m.in. program Tp b-link, http://www.tp.pl/prt/pl/o_nas/edukacja/687688/). Czci zaj jest wizyta i praktyczne poznanie sprztu w Samodzielnym Stanowisku Pracy ds. Osb Niepenosprawnych zorganizowanym w UMK, w celu praktycznego zapoznania si z uatwieniami technologicznymi skierowanymi dla osb niepenosprawnych oraz zorientowania si w zakresie moliwoci adaptacji okrelonych aplikacji i urzdze do rodowiska bibliotek gminnych. Ponadto zostan przekazane informacje o przyjaznym dla wszystkich uytkownikw formatowaniu dokumentw sieciowych, tak, aby byy dostpne dla rnego rodzaju aplikacji wspomagajcych prac.

310

Zakres tematycznyprzedmiotu 1. Zajcia wprowadzajce.

2. Technologie komputerowe uatwiajce prac wybranym grypom wykluczonych.

Zapoznanie studentw z rodzajami wykluczenia, w tym e-wykluczenia oraz ich wpywem na moliwoci pracy z nowoczesnymi technologiami. Wskazanie, ktre typy niepenosprawnoci mog zosta skompensowane za pomoc nowych technologii i w jaki sposb e-administracja moe by przyjazna dla osb wykluczonych. Wykorzystanie wbudowanych w systemy operacyjne funkcji uatwie dostpu takich, jak: Lupa, Kontrast, Powtarzanie znakw i inne. Studenci poznaj moliwoci konfiguracji poszczeglnych narzdzi, sposoby ich uruchamiania i przykady zastosowania dla osb wykluczonych, w tym osb niepenosprawnych. Zapoznanie z aplikacjami przeznaczonymi do gonego odczytywania: tekstw dokumentw (zarwno plikw lokalnych, jak i stron internetowych), pooenia wskanika myszy, elementw menu aktywnej aplikacji. Studenci poznaj metody instalacji i konfiguracji wybranych narzdzi oraz zakres moliwego ich wykorzystania. Studentom przybliy si moliwoci wykorzystania aplikacji do e-government. Zajcia wska usprawnienia dla osb z ograniczeniami motorycznymi. Przykadem bdzie aplikacje Tp b-link. Studenci poznaj sposb instalacji i konfiguracji programu oraz moliwoci jego wykorzystania. Przy okazji empirycznie poznaj ograniczenia spotykajce osoby niepenosprawne.

3. Aplikacje gonomwice.

4. Aplikacje wspierajce zarzdzanie komputerem.

5. Inne urzdzenia wspomagajce.

6. Wizyta w Samodzielnym Stanowisku Pracy ds. Osb Niepenosprawnych w UMK.

Studenci poznaj dziaanie takich urzdze, jak: Trackball, Navsmart, Keyguard, Intelikeys. Dowiedz si na temat ich potencjalnych zastosowa, np. Trackballe s uywane przez osoby z niepenosprawnoci narzdw ruchu, ale take dzieci.

Studenci poznaj dedykowane osobom niepenosprawnym usprawnienia technologiczne. Bd to m.in. dedykowane stanowisko komputerowe, drukarka brailowska, studio nagraniowe itp.

Przytoczone treci wskazuj zatem na spor zbieno z ideami, ktre wynikaj z tzw. Menu 8 zaproponowanego przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. W toku przedmiotu omwione s bowiem kwestie multimediw i nowoczesnej komunikacji. Zajcia pozwol na zorganizowanie w bibliotece miejsce dla obywateli, dziki wskazaniu jak z e-administracji mog korzysta osoby wykluczone. Studenci dowiedz si, dziki jakim technologicznym udogodnieniom biblioteka gminna moe sta si miejscem bez barier (usugi dla seniorw i osb niepenosprawnych bd te przedstawione podczas wczeniejszych zaj dydaktycznych Obsuga biblioteczna uytkownikw z niepenosprawnociami semestr 1). O tych zagadnieniach, jako istotnych dla ksztacenia bibliotekarzy MBG wspominaa rwnie Barbara SosiskaKalata w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa PTB OW, 2010). Przy modyfikacji programw ksztacenia zalecaa m.in. 311

ICT dla grup wykluczonych (seniorw i niepenosprawnych) i uatwienie korzystania z e-government (s. 74-75). Ze wzgldu na konieczno pracy z aplikacjami uatwiajcymi korzystanie osobom niepenosprawnym z komputera i informacji elektronicznej niezbdne jest przeprowadzenie niniejszych zaj w formie laboratorium komputerowego, z zapewnieniem studentom indywidualnego dostpu do komputera i sieci Internet. Oczekiwane efekty uczenia si W zakresie osignitej wiedzy spodziewanymi efektami jest m.in. utrwalenie przez studentw typw osb wykluczonych, zwaszcza e-wykluczonych. Dla kadej z tych grup studenci poznaj oglne utrudnienia w pracy oraz, szczegowo, utrudnienia w pracy z nowymi technologiami (poznanie zarwno na podstawie opracowa teoretycznych, jak i na podstawie eksperymentw w miar moliwoci). Ponadto studenci poznaj moliwoci kompensacji niektrych ogranicze bdcych skutkiem niepenosprawnoci fizycznych i spoecznych za pomoc dostpnych nowych technologii. Z jednej strony bdzie to znajomo dostpnych na rynku aplikacji, w tym funkcji uatwie dostpu wbudowanych w systemy operacyjne, z drugiej za strony, wiedza, w jakich sytuacjach odpowiednie aplikacje zastosowa. Studenci poznaj rwnie stopie uatwienia pracy oferowany przez poszczeglne aplikacje. W zakresie opanowanych umiejtnoci spodziewanymi efektami s m.in. sprawne zarzdzanie wbudowanymi w system operacyjny mechanizmami uatwie dostpu. Studenci poznaj dostpne w systemie operacyjnym narzdzia uatwie dostpu, zakres ich zastosowa, moliwoci usprawnienia pracy oraz ograniczenie w wykorzystaniu. Ponadto naucz si konfigurowa te narzdzia w celu zapewnienia ich najwygodniejszego wykorzystania z uwzgldnieniem rnych ogranicze pracy wynikajcych z rnych typw wyklucze i rodzajw niepenosprawnoci. Dodatkowo, w trakcie zaj laboratoryjnych studenci naucz si instalowa i konfigurowa odpowiednie aplikacje dedykowane do pracy z wspomnianymi grupami, jak i aplikacje oglnego przeznaczenia, ktre mog wspiera prac osb wykluczonych. Ponadto, dziki wizycie w Samodzielnym Stanowisku Pracy ds. Osb Niepenosprawnych w UMK studenci utrwal wiedz o wpywie niepenosprawnoci na moliwo pracy, a take opanuj umiejtnoci przygotowania takiego stanowiska do pracy dla osb wykluczonych. Metody i kryteria oceniania Raport z wicze analizujcy gwne kategorie ogranicze w dostpie do informacji wynikajce z niepenosprawnoci oraz podajcy propozycje rozwiza. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. 312

Literatura 1. Jasklski M., Komputer i niepenosprawni, [online], [dostp: 15.11.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://pcarena.pl/articles/show/87823/Komputeri-niepelnosprawni-s-0.html. 2. Markiewicz K., Komputer w pracy z osob niesprawn ruchowo, [online], [dostp: 15.11.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.idn.org.pl/techno/comp_ npn.htm. 3. McKenna M., Walpol S., Assistive technology in the reading clinic its emerging potential, Reading Research Quaterly 2007, no. 1, s. 140-145. 4. NVDA (NonVisual Desktop Access), [online], [dostp: 15.11.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.nvda-project.org/. 5. Polski Zwizek Niewidomych, [online], [dostp: 15.11.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.pzn.org.pl/. 6. Walter N., Nowe media dla niewidomych i sabowidzcych, Pozna 2008.

313

Trening umiejtnoci interpersonalnych

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Uczestnicy Treningu umiejtnoci interpersonalnych zdobd wiedz praktyczn, popart treningami rozwijania podstawowych umiejtnoci interpersonalnych: asertywnego zachowania, umiejtnoci negocjacyjnych, rozwizywania konfliktw, wspdziaania w grupie. Omwione i trenowane bd jednak rwnie kompetencje interpersonalne na poziomie oglnym, mianowicie z zakresu kodw i kanaw komunikacyjnych, w tym roli waciwej komunikacji werbalnej i komunikacji niewerbalnej. Odnonie komunikacji niewerbalnej, wiczone bd: umiejtnoci skutecznego i aktywnego suchania (zdobywajc umiejtnoci diagnozy potrzeb czytelniczo-informacyjnych spoecznoci lokalnej), w oparciu o badania Carla Rogersa studenci zdiagnozuj wasne preferencje w zakresie stylw suchania i odpowiadania, poznaj techniki wpywu spoecznego (zarwno w kontekcie budowania relacji subowych, jak komunikacji bibliotekarz-uytkownik) oraz ich ograniczenia (tzn. takie sytuacje, w ktrych pojawia si szczeglny rodzaj wpywu spoecznego: manipulacja). Odnonie komunikacji niewerbalnej, poprzez symulowane scenki spoeczne przedstawiona zostanie jej ukryta sia i obszar oddziaywa. Uczestnicy uzyskaj wiedz o dobrych i zych postawach, mimice, gestykulacji (a wic mowie ciaa), proksemice, wykorzystaniu czasu oraz stosownym i niestosownym do sytuacji ubiorze. Ponadto studenci zdobd podstawow wiedz dotyczc prowadzenia profesjonalnych rozmw oraz dawania wsparcia psychicznego klientom, jak te reagowania w sytuacjach kryzysowych. Pojawi si wic w toku przedmiotu treci zawierajce elementy doradztwa psychologicznego wobec klientw wymagajcych wsparcia. Zdecydowana wikszo wicze przeprowadzona zostanie metod coachingu, nie tylko w celu skuteczniejszego przekazania wiedzy przez prowadzcego, ale take po to, aby studenci zdobyli gotowe narzdzia do wykorzystania w pniejszej pracy zawodowej w bibliotece gminnej. Coaching ma pomc studentom w omieleniu si przy podejmowaniu aktywnej dziaalnoci bibliotecznej w nowoczesnym i szerokim tego sowa rozumieniu. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie laboratorium (45 godz.), w ofercie dydaktycznej UMK nie istnieje forma dydaktyczna o nazwie warsztaty. Instytut dysponuje specjaln sal dydaktyczn do prowadzenia zaj warsztatowych. Odbdzie si sze 5-godzinnych warsztatw. 314

Peny opis przedmiotu

Trening umiejtnoci interpersonalnych wnosi wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, poprzez zastosowanie nowoczesnych form ksztacenia, gwnie coachingu, ale przede wszystkim poprzez dobr tematyki, ktra jest czci problematyki wspczesnego bibliotekarstwa i komunikologii. Trening umiejtnoci interpersonalnych jest czci zaj dydaktycznych realizowanych w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym i odpowiada postulatom zawartym w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, PTB OW, Warszawa, 2010), zwaszcza w zakresie podanych w niej oczekiwa bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Wrd najbardziej przydatnych przedmiotw nauczania wymieniali oni psychologi i pedagogik (s. 246-247), a take zarzdzanie zasobami ludzkimi/ personelem (s. 248). Treci zaoferowane w projekcie aplikowanego przedmiotu w dominujcej mierze korzystaj z podstaw teoretycznych trzech wymienionych dziedzin wiedzy. S ponadto praktyczn ich prezentacj. Trening umiejtnoci interpersonalnych w swoich celach pragmatycznych odpowiada take na postulaty umieszone w licie sformuowanej przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego tzw. Menu 8. Rozwj kompetencji spoecznych ma uatwi bibliotekarzom maych bibliotek gminnych postulowan w Menu 8 prac z dziemi i modzie. Nie naley jednak zapomina, e funkcjonalne kompetencje spoeczne bd uatwiay bibliotekarzom prac z osobami z grup wykluczonych oraz wszelkie poradnictwo i wsparcie czonkw spoecznoci lokalnych.
Zakres tematyczny przedmiotu 1. Podstawowe umiejtnoci interpersonalne.

2. Komunikacja niewerbalna.

Podczas warsztatu uczestnicy poznaj i przewicz gry i zabawy psychoedukacyjne stymulujce rozwj podstawowych kompetencji spoecznych: umiejtnoci okrelania swojej osoby w grupie spoecznej, prezentacji siebie, sposobw poznawania innych ludzi. Uczestnicy poznaj typy i funkcje komunikacji niewerbalnej czowieka, role wygldu fizycznego, pierwszego wraenia, mowy ciaa (mimiki, gestykulacji, postawy) w prezentacji siebie. Poznaj ponadto, jak czas i przestrze wpywaj na stosunek interpersonalny. W toku zaj prezentowane bd konkretne elementy komunikacji niewerbalnej. Nastpnie studenci bd wiczy elementy mowy ciaa formowanej zalenie od okolicznoci. Studenci dokonaj autodiagnozy preferencji stylw suchania i odpowiadania (za pomoc testu), a nastpnie bd wiczy poszczeglne typy odpowiedzi (rozumienie, wsparcie, badania) i uczy si zastpowania ocen i interpretacji (wszystkie typy wg Carla Rogersa). W dalszej czci przewicz techniki zadawania pyta (parafrazowanie, klaryfikowanie, odzwierciedlanie itp.) oraz rodzaje pyta (otwarte, zamknite, uwikane, sugerujce itd.). Warsztat przyczyni si do umacniania kompetencji w zakresie diagnozowania potrzeb czytelniczo-informacyjnych spoecznoci lokalnej.

3. Umiejtnoci suchania i odpowiadania.

315

4. Osada Cast Away.

5. Trening asertywnoci.

Celem nadrzdnym zaj jest nauka uwanego obserwowania, ale porednio take wiczenie tolerancji, otwartoci, elastycznego postpowania. Uczestnicy w dwch grupach wg otrzymanych uprawnie i ogranicze bd budowali most w osadzie Cast Away. Dziaania zostan zarejestrowane kamer, nastpnie pokazane uczestnikom, aby wywoa komentarze i sformuowa wnioski.

6. Rozmawiaj. Nie k si!

Studenci zdiagnozuj swoje umiejtnoci w tym zakresie za pomoc testu Mapa asertywnoci. Nastpnie wedug obszarw spoecznych (asertywno w kontaktach z autorytetem, naruszanie cudzego terytorium, wystpienia publiczne itd.) wiczone bd asertywne rozwizania sytuacji wszystkie za pomoc symulowanych scenek, np. w jaki sposb zwrci uwag osobie, ktra przeszkadza w miejscach publicznych, w jaki sposb upomnie si o swoje prawa konsumenta, jak asertywnie domaga si wymuszonego przez kelnera, takswkarza napiwku, jak poprosi osob obc o pomoc, jak przedstawi swoje pogldu, gdy oponent ma przewag (ilociow lub psychologiczn) itd. Zajcia zakoczy przekazanie uczestnikom zalece: zestawu zda anty- i proasertywnych oraz listy piciu praw Fensterheima. Te zajcia wska uczestnikom, w jaki sposb dochodzi do kompromisu, jak unika zachowa agresywnych i zastpowa je zachowaniami konstruktywnymi. Podczas symulowanych scenek studenci poznaj waciw i niewaciw mow ciaa, waciwe i niewaciwe typy komunikatw werbalnych. Dowiedz si ponadto, czym jest przemoc, jakie s jej formy (zwaszcza przemoc psychiczna), jak na ni reagowa.

Autor uwaa, e zajcia warsztatowe (laboratoryjne) w symulowanych warunkach s najlepsz form zaj z trzech wzgldw: po pierwsze, pozwalaj przewiczy okrelony zasb wiedzy, po drugie, uczestnicy dowiadczaj reakcji zblionych do tych, jakie bd udziaem ich klientw w bibliotece, po trzecie, podczas zaj nie zaszkodz ich innym uczestnikom. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: studenci po ukoczeniu zaj warsztatowych Trening umiejtnoci interpersonalnych bd posiadali wiedz podstawow, ale te wystarczajc do pracy w maych bibliotekach gminnych, na temat kodw i kanaw komunikacji spoecznej, w tym roli odpowiednio prowadzonej komunikacji werbalnej i komunikacji niewerbalnej. Zdobd wiedz o najwaniejszych umiejtnociach interpersonalnych, tj. asertywnym zachowaniu, umiejtnociach negocjacyjnych, rozwizywania konfliktw, wspdziaaniu w grupie. Poznaj najwaniejsze style suchania i odpowiadania (wedug typologii Carla Rogersa) i dowiedz si, jakie s przesanki oraz warunki stawiane do suchania skutecznego i suchania aktywnego. Dowiedz si, jakie to spoeczne i psychologiczne warunkuje powstawanie wpywu spoecznego i kiedy przybiera on form patologiczn, przeksztacajc si w manipulacje. Zdobd wiedz o roli komunikacji niewerbalnej w powyszych 316

obszarach relacji interpersonalnych o jej elementach: mowie ciaa (gestykulacji, postawach, mimice), proksemice, korzystaniu z czasu. Opanowane umiejtnoci: studenci bd potrafili prowadzi zajcia grupowe z uytkownikami biblioteki gminnej oraz prowadzi indywidualne doradztwo personalne o charakterze oglnym (szczegowe tematy doradztwa wiczone bd podczas zaj z Animacji ycia spoecznego). Zdobd praktyczne kompetencje spoeczne przydatne do dziaa w lokalnej spoecznoci. Dziki autodiagnozie preferencji w zakresie stylw suchania i odpowiadania bd umieli dopasowa wasny styl komunikacyjny do sytuacji np. do realizacji diagnozy potrzeb czytelniczoinformacyjnych spoecznoci lokalnej (inne metody w ramach tego zagadnienia przedstawione zostan podczas zaj Spoeczestwo informacyjne w dziaaniu pozyskiwanie informacji). Przewicz techniki wpywu spoecznego w kontekcie budowania relacji subowych oraz komunikacji w komunikacji z uytkownikami bibliotek. Poprzez przewiczenie symulowanych scenek nabd umiejtnoci rozpoznawania manipulacji. Zdobd umiejtnoci asertywnego postpowania, negocjowania optymalnych rozwiza i rozwizywania konfliktowych sytuacji. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ustne (projekt: autorski scenariusz zaj). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Adler R. B., Rosenfeld L. B., Proctor R. F., Relacje interpersonalne, Pozna 2006. 2. Dolna H., Doskonalenie kompetencji interpersonalnych: materiay do wicze, Toru 2010. 3. Kruszewski T., Pomoc psychologiczna w poradnictwie i rehabilitacji. Szkoa Specjalna 2007, nr 4, s. 252-259. 4. Kruszewski T., Prawidowa komunikacja interpersonalna z niepenosprawnym uytkownikiem biblioteki (ze szczeglnym uwzgldnieniem umiejtnoci suchania). Nasze Forum 2006, nr 3-4, s. 129-134. 5. Morreale S. P., Spitzberg B. H., Barge J. K., Komunikacja midzy ludmi, Warszawa 2007. 6. Pease A., Pease B., To przecie proste! Towarzyskie umiejtnoci, ktre uatwiaj ycie, Pozna 2006. 7. Smka P., Jak skutecznie szkoli umiejtnoci interpersonalne? [w:] Komunikowanie si. Problemy i perspektywy, red. B. Kaczmarek, A. Kucharski, M. Stencel, Lublin 2006, s. 247-259. 8. Smka P., Generator charyzmy: kreowanie osobowoci menedera, Gliwice 2007. 9. Vickers A., Bavister S., Coaching, Gliwice 2007.

317

Seminarium magisterskie:

Bibliotekarz w rodowisku lokalnym

prof. dr hab. Bronisawa Woniczka-Paruzel

Instytut Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytet Mikoaja Kopernika

Skrcony opis przedmiotu Tematyka seminarium magisterskiego prowadzonego na studiach drugiego stopnia w IINiB UMK, w ramach specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym, dotyczy rnych aspektw funkcjonowania bibliotek w maych miejscowociach oraz dziaalnoci organizacyjnej i merytorycznej zatrudnionych w nich bibliotekarzy. Szczeglnymi obszarami zainteresowa badawczych bdzie analiza przestrzeni bibliotecznej pojmowana w nawizaniu do budowanego spoeczestwa informacyjnego. Wymiarami temporalnymi dla podjtej tematyki seminarium bdzie spojrzenie na stan obecny maych bibliotek oraz prba okrelenia ich roli w przyszoci (perspektywa retrospekcyjna podejmowana bdzie marginalnie). Wrd tematw badawczych proponowanych na seminarium, ktre nastpnie bd mogli podejmowa studenci w toku bada wasnych, znajduj si takie jak: promocja czytelnictwa skierowana do rnych grup odbiorcw (dzieci, modziey i dorosych, w tym seniorw), prowadzona w bibliotece gminnej, metodyka pracy z uytkownikiem w bibliotece (podobnie jak powyej, w rnych grupach wiekowych), wsparcie za pomoc wyselekcjonowanych tekstw literackich o walorach terapeutycznych, zagadnienia spoeczestwa informacyjnego w skali makro i mikro (na poziomie gminy), rne formy edukacji pozaszkolnej prowadzone w bibliotekach gminnych (edukacja regionalna, wspieranie procesu dydaktycznego, stymulacja zainteresowa), praca w bibliotece z uytkownikami przejawiajcymi specjalne potrzeby (rne grupy wiekowe, rne formy niepenosprawnoci fizycznej, intelektualnej i spoecznej), nowe media w bibliotece publicznej, maa biblioteka publiczna jako tzw. trzecie miejsce, biblioteka publiczna w maej spoecznoci jako lokalne centrum kulturalnoinformacyjne, adaptacja idei i technologii Biblioteka 2.0 i Biblioteka 3.0 do moliwoci i potrzeb maej biblioteki gminnej. Ponadto studenci bd mieli moliwo zgaszania innych projektw, ktre chcieliby realizowa w ramach seminarium magisterskiego, a ktre korespondowayby z tematyk specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym i/lub nawizywayby do treci tzw. Menu 8. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie seminarium (120 godz.).

318

Peny opis przedmiotu

Seminarium magisterskie: Bibliotekarz w rodowisku lokalnym kierowane jest do studentw, ktrzy wybior specjalizacj na studiach drugiego stopnia w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii UMK o tym samym tytule (w pojedynczych przypadkach mog nastpi odstpstwa od tej reguy i do seminarium mog przystpi studenci innych specjalizacji). Treci proponowane w ramach seminarium magisterskiego nawizuj do postulatw zawartych w ksice Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, Warszawa: PTB OW, 2010). S te zbiene z list Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, tzw. Menu 8. Jego uczestnicy bd pogbiali swoj wiedz i umiejtnoci w zakresie wikszoci z przedstawionych tam postulatw. Prowadzi wic bd rozwaania teoretyczne oraz indywidualne badania empiryczne (a przy okazji wymienia si refleksjami) nt. promocji czytelnictwa, pracy z uytkownikami bibliotek (w tym z dziemi i modzie), form dostpu do zbiorw bibliotecznych, w tym rwnie traktowanych jako rda informacji lokalnej, wsparcia spoecznoci lokalnych (w rnych sferach, m.in. animacji spoecznej), usug z zakresu multimediw, ale i z ich udziaem jako narzdziem. Wspomniane zagadnienia wychodz naprzeciw ideom Menu 8, jednak w ramach seminarium magisterskiego podejmowane bd te tematy powizane z nimi w luniejszy sposb. Przykadem jest choby biblioterapia. Fakt, e w IINiB UMK prowadzona jest unikatowa w skali kraju specjalizacja biblioterapeutyczna, nie pozostaje bez znaczenia. Cz problematyki biblioterapeutycznej doskonale wpisuje si w zakres i formy pracy, jakie mona podejmowa w maych bibliotekach gminnych. Odpowiada ona take wyzwaniom spoeczestwa informacyjnego, by wspomnie chociaby o zjawisku grup wykluczonych oraz poradnictwie i doradztwie. Std w czci prac badawczych moliwe bdzie wykorzystanie biblioterapii (bibliodoradztwa) dla sprostania ideom spoeczestwa informacyjnego. Studenci bd poruszali si w obrbie zagadnie zwizanych z maymi bibliotekami gminnymi take w ramach swoich wasnych projektw, jednak bd mieli okazj do poznania wielu wtkw, ktre zostan poruszane na zajciach. Z tej oferty rwnie bd mogli wyznaczy swoje pola badawcze.
Zakres tematyczny seminarium 1. Promocja czytelnictwa skierowana do rnych grup odbiorcw, tj. dzieci, modziey i dorosych, w tym seniorw, prowadzona w bibliotece gminnej. 2. Organizacja i zarzdzanie bibliotek gminn.
Do zagadnienia wchodz zarwno wtki organizacyjne zwizane z dziaalnoci promocyjn, marketingow, public relations oraz aspekty finansowania dziaalnoci biblioteki, zwaszcza jej aktywnoci w zakresie promowania spoeczestwa informacyjnego tu poruszone zostan kwestie fundraisingu). W odniesieniu do rnych grup wiekowych: dzieci, modziey, dorosych i spoecznych: np. osobami bezrobotnymi, gospodyniami domowymi.

3. Metodyka pracy z uytkownikiem w bibliotece.

319

4. Wsparcie psychoemocjonalne za pomoc literackich o walorach terapeutycznych. 5. Metodyka aktywizacji spoecznoci lokalnej.

wyselekcjonowanych

tekstw

Tj. elementy biblioterapii, ktre mona zastosowa w dziaaniach biblioteki gminnej. Dziaania animujce ycie spoeczne i kulturalne czonkw spoecznoci lokalnej.

6. Zagadnienia spoeczestwa informacyjnego w skali makro (zjawisko kulturowospoeczne) i mikro (na poziomie gminy). 7. Rne formy edukacji pozaszkolnej i wychowania prowadzone w bibliotekach gminnych. 8. Usugi biblioteczne wobec uytkownikw przejawiajcych specjalne potrzeby.
Edukacja regionalna, wspieranie procesu dydaktycznego, stymulacja zainteresowa, korekcja trudnoci np. w czytaniu i pisaniu, logopedycznych. Rne grupy wiekowe, rne formy niepenosprawnoci fizycznej, intelektualnej i spoecznej.

9. Nowe media w bibliotece publicznej. 10. Maa biblioteka publiczna jako tzw. trzecie miejsce dla spoecznoci lokalnej. 11. Biblioteka publiczna w maej spoecznoci jako lokalne centrum kulturalnoinformacyjne oraz centrum edukacyjne. 12. Adaptacja idei i technologii Biblioteka 2.0 i Biblioteka 3.0 do moliwoci i potrzeb maej biblioteki gminnej.
W tym technologie wspomagajce procesy komunikacji bibliotekarz-uytkownik oraz uytkownik-uytkownik. W tym biblioteka publiczna + biblioteka szkolna jako jeden organizm funkcjonalny.

Oczekiwane efekty uczenia si Student po ukoczeniu seminarium magisterskiego Bibliotekarz w rodowisku lokalnym bdzie posiada wiedz predysponujc go do pracy w bibliotekach publicznych, w tym maych bibliotekach gminnych. Jego wiedza pozwoli na okrelenie go jako specjalisty w zakresie szerokoprofilowej pracy w maej bibliotece gminnej. Profil abiturienta odpowiada temu, okrelonemu w zaczniku nr 13 dotyczcego profilu absolwenta specjalizacji Bibliotekarz w rodowisku lokalnym. Jednake osignita wiedza, opanowane umiejtnoci, jak te oczekiwane postawy profesjonalne bd miay wysoki stopie specjalizacji, odpowiedni to podjtej tematyki w pracy magisterskiej. Opanowane umiejtnoci zwizane bd z problemami podjtymi w toku seminarium magisterskiego, a w szczeglnoci dotyczy bd umiejtnoci: promowania czytelnictwa, albo zarzdzania i organizowania biblioteki i funduszy dla niej albo metodycznej pracy uytkownikiem w bibliotece, albo stosowania wsparcia psychoemocjonalnego i aktywizacji, albo prowadzenia rnych form edukacji pozaszkolnej i wychowania, albo usug bibliotecznych wobec specjalnych grup uytkownikw, albo wykorzystania i upowszechniania nowych mediw w bibliotece, albo kreowania przestrzeni bibliotecznej jako miejsca integracji i komunikacji (realnej i wirtualnej).

320

Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny/zaliczenie kolejnych fragmentw pracy. Sposb zaliczenia Zaliczenie po 1 i 3 sem./zaliczenie na ocen po 2 i 4 sem./egzamin po 4 sem. Literatura 1. Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc. Warszawa: PTB OW, 2010. 2. Biblioteka w otoczeniu spoecznym: praca zbiorowa, red. E. B. Zybert, Warszawa 2000. 3. Biliski L., Biblioteki publiczne koca XX wieku, Warszawa 2001. 4. Biliski L., Biblioteki wspomagajce zdobywanie wiedzy w formach pozaszkolnych, Bibliotekarz 2006, nr 5, s. 29-31. 5. Burakowski J., Model obsugi biblioteczno-informacyjnej mieszkacw wsi, [w:] Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje, red. M. Szyszko, Warszawa 1996, s. 181-199. 6. Czytelnictwo i biblioteki na wsi obraz wspczesny i tendencje, red. M. Szyszko. Warszawa 1996. 7. Dobra biblioteka publiczna czyli jaka? Studia i materiay: praca zbiorowa, red. A. Winiewska, A. Paszko, Krakw 2006. 8. Drzewiecki M., Udzia bibliotek publicznych w rozwoju spoecznym, Bibliotekarz 2008, nr 10, s. 7-14. 9. Fedorowicz M., Czowiek niepenosprawny w bibliotece publicznej, Toru 2010. 10. Fedorowicz M., Projektowanie uniwersalne. Implementacja w obszarze edukacji i bibliotekarstwa szkolnego, Przegld Biblioteczny 2007, nr 3, s. 399-407. 11. Huczek M., Efektywno dziaalnoci biblioteki publicznej, Studia Bibliologiczne 2006, s. 57-68. 12. Kapowicka B., Biblioteka w pejzau ycia kulturalnego wsi model animacji wsppracy rodowiskowej, [w:] Animacja czytelnictwa dziecicego: koncepcje dowiadczenia postulaty, red. J. Papuziska, G. Walczewska-Klimczak, Pock 2004, s. 115-121. 13. Macig K., Miejsce bibliotek publicznych w systemie edukacji, Warszawa 2006. 14. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin 27-29 wrzenia 2005 r., red. J. Woosz. Warszawa 2006. 15. Wojciechowski J., Organizacja i zarzdzanie w bibliotekach, Warszawa 1998. 16. Wojciechowski J., Praca z uytkownikiem w bibliotece, Warszawa 2000. 17. Woniczka-Paruzel B., Biblioteki dla dzieci w Europie Zachodniej i w Polsce porwnania i refleksje, [w:] Biblioteki publiczne wobec Unii Europejskiej, red. J. Krajewski, D. Sawicka, Toru 2002, s. 47-62. 321

18. Woniczka-Paruzel B., Dzieci niepenosprawne w bibliotece publicznej od integracji do aktywizacji, [w:] Biblioteka a niepenosprawno w rodzinie. Materiay z konferencji Rola biblioteki w edukacji czytelniczej i wychowaniu w rodzinach osb niepenosprawnych, Muszyna k. Krynicy, 15-17 IX 2002, Warszawa 2003, s. 35-53. 19. Woniczka-Paruzel B., Seniorzy w wiecie ksiki i informacji poszukiwanie modelu dziaa bibliotek na rzecz aktywizacji ludzi w starszym wieku, Nasze Forum. Kwartalnik Pedagogiczno-Terapeutyczny 2006, nr 3-4, s. 106-118. 20. Zybert E. B., Kultura organizacyjna w bibliotekach: nowe i stare idee w zarzdzaniu bibliotek, Warszawa 2004. 21. migrodzki Z., Wane problemy polskich bibliotek, [w:] Wok bibliotek i bibliotekarstwa: ksiga jubileuszowa powicona Janowi Wooszowi, red. J. Sadowska, Warszawa 2005, s. 183-187.

322

Biblioteki publiczne w regionie

prof. UP dr hab. Maria Pidypczak-Majerowicz
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Skrcony opis cieki Absolwent studiw II stopnia na naszej Uczelni opanuje wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w ramach przedmiotw podstawowych, kierunkowych, zgodnych ze standardami studiw oraz kierunkowych uzupeniajcych, ktre uznalimy za niezbdne dla osb niebdcych absolwentami studiw I stopnia naszego kierunku. Nasz absolwent musi zosta wyposaony w wiedz i umiejtnoci z zakresu: historii ksiki i bibliotek, podstawowych procesw bibliotecznych, opracowania formalnego dokumentw, opracowania rzeczowego dokumentw, zagadnie wydawniczych i ksigarskich, czytelnictwa, rde informacji. Przedmioty uwzgldniajce te zagadnienia dodalimy jako obowizkowe. Student bdzie mia do wyboru jedn z szeciu oferowanych specjalizacji. S to: Biblioteki publiczne w regionie, Biblioterapia, Edytorstwo, Prasa i dziennikarstwo lokalne, Kultura dawnej ksiki drukowanej oraz Zarzdzanie informacj. Wraz z wyborem specjalizacji decyduje si te na wybr seminarium o tematyce z ni zwizanej. W programowanej ciece Biblioteki publiczne w regionie odwoujemy si do nowej wizji bibliotekarza gminnego. Zgodnie z postulatami Michaa Zajca (Micha Zajc, Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, pod redakcj Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca Warszawa 2010, s. 138), naszym zadaniem jest przygotowanie bibliotekarza posiadajcego zestaw dotychczasowych umiejtnoci i wiedzy poszerzonych jednak o zrozumienie koniecznoci spoecznociowego podejcia do placwek gminnych oraz o nowe kompetencje. Wiedza i kompetencje naszego absolwenta bd zgodne z zaoeniami z minimum programowego. Ponadto absolwent bdzie wyposaony w umiejtnoci radzenia sobie ze specyficznymi wyzwaniami zwizanymi z prowadzeniem biblioteki gminnej. Specjalizacja Biblioteki publiczne w regionie obejmuje nastpujce przedmioty: Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym, Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych, Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych, Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym, Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych. Jej realizacja koczy si egzaminem, obejmujcym treci wszystkich przedmiotw specjalizacji realizowanych na I i II roku.

323

Jak ju wczeniej wspomniano, wraz z wyborem specjalizacji, student decyduje si na wybr zwizanego z ni seminarium magisterskiego. W zwizku z tym, na przedmioty fakultatywne w naszym przypadku skadaj si: specjalizacja i zwizane z ni seminarium magisterskie. W przypadku studiw magisterskich stacjonarnych daje to cznie 325 godzin dydaktycznych (120 godzin seminarium i 205 godzin specjalizacji), na studiach niestacjonarnych 165 godzin (90 godzin seminarium i 75 godzin specjalizacji). Ponadto student jest zobowizany do odbycia 60-godzinnej praktyki w gminnej bibliotece publicznej w miejscowoci poniej 20 tysicy mieszkacw, cile zwizanej z wybran specjalizacj. Ze specjalizacj zwizane jest seminarium magisterskie, ktre utrwali umiejtnoci studenta w posugiwaniu si metodami naukowymi w obszarze wyznaczonego problemu badawczego oraz udoskonali sposoby przedstawiania na odpowiednim poziomie uzyskanych wynikw. Prace powstae na seminarium magisterskim mog by skorelowane z realizacj praktyk zawodowych lub te stanowi opcj do wyboru przez studentw niestacjonarnych, zatrudnionych w placwkach bibliotecznych. Mog mie form analiz sprawozdawczo-historycznych w wybranym aspekcie dziaania maej biblioteki publicznej, ujcia monograficznego lub te projektw, propozycji nowych rozwiza na obszarze rozwijania/ksztatowania kompetencji zawodowych zatrudnionych w nich bibliotekarzy. Profil absolwenta realizujcego ciek Zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyszego z 12 lipca 2007 roku w sprawie standardw ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw oraz poziomw ksztacenia, a take trybu tworzenia i warunkw, jakie musi speni uczelnia aby prowadzi studia midzykierunkowe lub makrokierunki (zacznik 44) absolwent studiw II stopnia powinien m.in. posiada rozszerzon wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz znajomo metod badawczych pozwalajcych na rozwizywanie problemw naukowych, a take umiejtnoci zapewniajce radzenie sobie z problemami zawodowymi i podejmowanie decyzji rwnie w sytuacjach niestandardowych. Absolwent powinien rwnie zdoby specjalizacj o charakterze teoretyczno-profesjonalnym zwizan z informacj naukow i bibliotekoznawstwem, dostosowan do kryteriw, potrzeb i moliwoci rodowiska regionalnego, w ktrym dziaa jednostka uczelni prowadzca ksztacenie [...]. Po zrealizowaniu wszystkich przedmiotw w ramach cieki Biblioteki publiczne w regionie student zdobdzie m.in. wiedz w zakresie: teoretycznych i praktycznych aspektw funkcjonowania regionalnej sieci bibliotek publicznych: zwaszcza gminnych i powiatowych: student zaznajomi si z organizacj sieci bibliotek publicznych, otoczeniem instytucjonalnym bibliotek publicznych, zasadami organizacji biblioteki publicznej, wspprac z rnymi instytucjami; student bdzie take wiedzia, w jaki sposb wykorzysta nowe technologie informacyjne i komunikacyjne w maych bibliotekach publicznych,

324

kryteriw jakie winien spenia system biblioteczny uytkowany w bibliotece publicznej; gwnych metod wyszukiwawczych i ich specyfiki, terminologii w tym zakresie, metod zapisu czytelnikw, wypoycze, zwrotw, prolongaty, zamwie, rezerwacji oraz wysyki upomnie tradycyjnych i elektronicznych; obsugi bibliotecznych standardw, algorytmu katalogowania, specyfiki regionalnych baz bibliograficznych, polskich baz danych przydatnych w realizacji procesu dydaktycznego (szkoa podstawowa), wybranych baz zagranicznych z pakietu Ebsco (Public Libraries) oraz czoowych repozytoriw cyfrowych o zasigu krajowym, europejskim, wiatowym, pracy z uytkownikiem biblioteki i aktywizacji mieszkacw terenu objtego zasigiem dziaania biblioteki publicznej: student pozna rnorodne formy pracy, ich podziay, podstawowe zasady dotyczce kontaktw interpersonalnych; bdzie mia wystarczajc wiedz, eby zorientowa si, na jakim poziomie przygotowania bibliotecznego i czytelniczego jest uytkownik biblioteki; bdzie orientowa si w sposobach dotarcia do czytelnika chorego i niepenosprawnego, do osb starszych; pozna zasady tworzenia plakatw, ulotek, folderw reklamowych, a take zasady tworzenia scenariusza wystaw, konkursu czytelniczego, spotkania autorskiego; w przypadku dyskusji pozna jej mechanizmy i podstawowe wyznaczniki, ktrymi musi si kierowa przy jej organizowaniu; bdzie wiedzia, jakie zajcia moe prowadzi z dziemi i modzie, a jakie z dorosym czytelnikiem oraz jak napisa konspekt takich zaj. Bdzie orientowa si w sposobach aktywizacji kulturalnej i czytelniczej mieszkacw oraz w sposobach integracji spoecznoci lokalnej, istoty dziaalnoci marketingowej, zasad dziaania marketingowego na rynku bibliotecznym; student pozna elementy marketingu-mix i ich specyfik w odniesieniu do rynku bibliotek, w tym cechy charakterystyczne produktu bibliotecznego (usugi); zdobdzie wiedz w zakresie metod prowadzenia bada marketingowych, procesw i etapw ich realizacji, ze szczeglnym uwzgldnieniem potrzeb maej biblioteki gminnej; pozna cele i zadania promocji, instrumenty promocji, tradycyjne i nowoczesne formy promocji biblioteki, szczegln rol public relations w ksztatowaniu pozytywnego wizerunku biblioteki; pozna zasady budowy strategii marketingowej dla maej biblioteki gminnej, kryteria analizy SWOT, miejsce marketingu w strukturze organizacyjnej biblioteki, funkcjonowania sieci bibliotek publicznych w Polsce, organizacj sieci i bibliotek, stanem wspczesnego bibliotekarstwa publicznego. Uzyska wiedz na temat prawnych, materialnych i mentalnych uwarunkowa funkcjonowania maych bibliotek gminnych, zagadnie organizacji placwek kultury nonprofit, umocowania bibliotek publicznych w polskim systemie prawnym i organizacyjnym, przyswoi obowizki samorzdw terytorialnych wobec bibliotek; student pozna zasady organizacji maej biblioteki gminnej, podstawowe przepisy prawne umoliwiajce organizacj i zarzdzanie w bibliotekach publicznych, przechowywania i ochrony zbiorw. Zapozna si z organizacj prac kulturalnych i owiatowych w lokalnym rodowisku, doborem dziaa kulturalnych do 325

potrzeb spoecznoci lokalnej, zasadami dobrej wsppracy biblioteki z mediami, promowania biblioteki i czytelnictwa, prowadzenia rodowiskowych bada czytelnictwa i prac pedagogicznych w bibliotece; przyswoi sobie wiedz z planowania, sprawozdawczoci bibliotecznej, statystyki bibliotecznej; suchacz pozna rol i zadania kierownika biblioteki w rodowisku lokalnym, podstawowe umiejtnoci kierowania maymi zespoami pracowniczymi, prowadzenia szkole bibliotecznych i bada efektywnoci pracy maych bibliotek regionalnych; wykonania samodzielnej pracy magisterskiej: seminarium magisterskie utrwali umiejtnoci i nawyki studenta w posugiwaniu si metodami naukowymi w obszarze wyznaczonego problemu badawczego oraz udoskonali sposoby przedstawiania na odpowiednim poziomie uzyskanych wynikw. Spotkania suy bd ponadto pogbieniu wiedzy teoretycznej studenta w zakresie wybranej tematyki, praktycznemu wdroeniu metodologii i postpowania badawczego w ramach bada wasnych oraz poznaniu zasad konstrukcji pracy i pisarstwa naukowego. Po zrealizowaniu wszystkich przedmiotw w ramach cieki Biblioteki publiczne w regionie student zdobdzie m.in. umiejtnoci w zakresie: regionalnej sieci bibliotek publicznych: zbierania i gromadzenia informacji na temat regionalnych instytucji kultury, wyszukiwania danych na temat sieci bibliotek publicznych w Polsce; przygotowywania koncepcji strategii rozwoju maej biblioteki publicznej oraz konstrukcji planu jej pracy, wykorzystania zasobw dostpnych dziki sieci Internet w celu poszerzania ksigozbioru i oferty informacyjnej wasnej placwki; podejmowania dziaa marketingowych i promocyjnych w bibliotece publicznej, kierowania zapyta ofertowych, metodycznej oceny i benchmarkingu systemu bibliotecznego, konstruowania tabeli oceny systemw, samodzielnego przygotowania lekcji bibliotecznej nt. techniki korzystania z katalogu biblioteki adresowanej do czytelnikw maej placwki publicznej; przygotowywania profesjonalnych zestawie bibliograficznych na dowolny temat; oceny systemu pod wzgldem stopnia obsugi standardw opisu (MARC); zdolnoci poprawnej obsugi danych (kartoteki hase wzorcowych), kopiowania i modyfikowania rekordw pozyskanych ze rde zewntrznych; wykonywania czynnoci z dziau gromadzenia (elektroniczny inwentarz, akcesja, skontrum); stosowania zasad niezbdnych do tworzenia bibliografii regionalnej; sprawnego posugiwania si mechanizmami wyszukiwawczymi i funkcjami dodatkowymi dostpnymi w serwisach, pracy z uytkownikiem biblioteki i aktywizacji mieszkacw terenu objtego zasigiem dziaania biblioteki publicznej: student bdzie rozpoznawa rzeczywiste potrzeby uytkownikw biblioteki; samodzielnie zredaguje folder, plakat lub ulotk informacyjn o bibliotece i oferowanych przez ni usugach; bdzie potrafi zaplanowa rne wystawy, imprezy, konkursy, spotkania autorskie, dyskusje; bdzie promowa twrcw lokalnych; proponowa zajcia przeznaczone dla rnych grup: m.in. dzieci zdolnych, dzieci z trudnociami w uczeniu si, osb chorych, osb starszych; wykorzystywa elementy pedagogiki zabawy; potrafi 326

zaproponowa odpowiednie tematy do zaj biblioterapeutycznych; student po zajciach umiejtnie nawie wspprac z bibliotek szkoln, wadzami lokalnymi, dziaajcymi w miejscowoci instytucjami; osobom starszym zaproponuje zajcia z podstaw obsugi komputera, korzystania z katalogu elektronicznego czy Internetu; bdzie potrafi zachci do spotka w bibliotece grupy hobbystyczne, stworzy kka zainteresowa czy Klub Seniora; zorganizuje Dyskusyjny Klub Ksiki i Koo Mionikw Biblioteki, samodzielnego wyboru odpowiedniej metody bada i realizacji bada marketingowych pomocnych w rozwizywaniu konkretnego problemu badawczego dotyczcego maych bibliotek gminnych; przygotowania projektu strategii promocyjnej dla wybranej biblioteki gminnej; wykorzystania rnych form promocji, umiejtnej realizacji dziaa w zakresie public relations; przygotowania planu marketingowego dla biblioteki gminnej, wykorzystania analizy SWOT oraz innych narzdzi do oceny pozycji biblioteki, sieci bibliotecznych, w tym sie bibliotek publicznych funkcjonujcych w regionie (Maopolska). Bd potrafili okreli otoczenie prawne biblioteki publicznej i gwne zagadnienia zwizane z organizacj placwek kultury nie przynoszcych dochodu. Zdobd umiejtno poruszania si w prawnym systemie lokalnym, ktry odnosi si do bibliotek gminnych; a take umiejtno wyboru najlepszych form zarzdzania bibliotek; Studenci bd umie rozpozna i zastosowa optymalny model organizacyjny zbioru dokumentw bibliotecznych i podstawowych prac w bibliotece. Posid umiejtno samodzielnego prowadzenia rnych dziaa kulturalno-owiatowych, promowania biblioteki publicznej w rodowisku i mediach, prowadzenia rodowiskowych bada czytelniczych i pedagogicznych; suchacze zdobd umiejtno organizowania prac statystyczno-sprawozdawczych i interpretowania uzyskiwanych danych, bd umie, zgodnie z poznanymi zasadami, przeksztaca struktury organizacyjne bibliotek i modyfikowa prac biblioteczn, wykonania samodzielnej pracy magisterskiej: magistrant zdobdzie umiejtnoci praktycznego wdroenia metodologii postpowania badawczego, bdzie potrafi samodzielnie przeprowadzi badania na wszystkich etapach procesu poznania naukowego, a nastpnie przedstawi uzyskane wyniki w formie pracy magisterskiej. Nabdzie umiejtnoci formuowania problemu naukowego, hipotez badawczych, a take prawidowego doboru materiau i metod oraz krytycznego podejcia do pimiennictwa naukowego. Tym sposobem udoskonali umiejtnoci diagnozowania biecych potrzeb i problemw bibliotek gminnych, aby formuowa propozycje wasnych rozwiza w kierunku kreowania ich nowej roli oraz nowego obrazu lokalnych bibliotek publicznych.

Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: konwersatorium 80 godz. studia stacjonarne, 30 godz. niestacjonarne, w tym: Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym (40 godz. 327

studia stacjonarne, 15 godz. niestacjonarne); Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym (40 godz. studia stacjonarne, 15 godz. niestacjonarne), laboratorium 85 godz. studia stacjonarne, 30 godz. niestacjonarne, w tym: Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych (55 godz. studia stacjonarne, 20 godz. niestacjonarne); Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych (30 godz. studia stacjonarne, 10 godz. niestacjonarne), wiczenia w grupie audytoryjnej 40 godz. studia stacjonarne, 15 godz. niestacjonarne: Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych.

Peny opis cieki W programowanej ciece Biblioteki publiczne w regionie odwoujemy si do nowej wizji bibliotekarza gminnego. Zgodnie z postulatami Michaa Zajca (Micha Zajc, Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu. [W:] Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, pod redakcj Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca Warszawa 2010, s. 138), naszym zadaniem jest przygotowanie bibliotekarza posiadajcego zestaw dotychczasowych umiejtnoci i wiedzy poszerzonych jednak o zrozumienie koniecznoci spoecznociowego podejcia do placwek gminnych oraz o nowe kompetencje. Wiedza i kompetencje naszego absolwenta bd zgodne z zaoeniami z minimum programowego. Ponadto absolwent bdzie wyposaony w umiejtnoci radzenia sobie ze specyficznymi wyzwaniami zwizanymi z prowadzeniem biblioteki gminnej. Patrzc na zakres dziaa wymienionych w tzw. Menu 8 nasz absolwent zdobdzie szczegow wiedz przede wszystkim z zakresu: promocji czytelnictwa i kultury, pracy z dziemi i modzie, dostpu do zasobw bibliotecznych, wsparcia dla lokalnej samoorganizacji spoecznej. Specjalizacja Biblioteki publiczne w regionie obejmuje przedmioty: Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym, Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych, Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych, Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym, Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych. Specjalizacja koczy si egzaminem, obejmujcym treci wszystkich przedmiotw specjalizacji realizowanych na I i II roku. Wraz z wyborem specjalizacji, student decyduje si na wybr zwizanego z ni seminarium magisterskiego. W zwizku z tym, na przedmioty fakultatywne w naszym przypadku skadaj si: specjalizacja i zwizane z ni seminarium magisterskie. W przypadku studiw magisterskich stacjonarnych daje to cznie 325 godzin dydaktycznych (120 godzin seminarium i 205 godzin specjalizacji), na studiach niestacjonarnych 165 godzin (90 godzin seminarium i 75 godzin specjalizacji). Ponadto student jest zobowizany do odbycia 60-godzinnej praktyki w gminnej bibliotece publicznej w miejscowoci poniej 20 tysicy mieszkacw, cile zwizanej z wybran specjalizacj. 328

Szczegowy opis przedmiotw wchodzcych w skad specjalizacji Biblioteki publiczne w regionie 1. Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym.

2. Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych.

Celem zaj jest zapoznanie studentw z teoretycznymi i praktycznymi aspektami funkcjonowania regionalnej sieci bibliotek publicznych: zwaszcza gminnych i powiatowych. Program przedmiotu uwzgldnia zarwno kwestie organizacji wewntrznej placwki bibliotecznej i znajomo podstawowych procesw bibliotecznych, jak i ujmuje jej prac w kontekcie funkcjonowania w konkretnym rodowisku lokalnym. Uwzgldnia rwnie istnienie biblioteki w tzw. spoeczestwie sieciowym, niezwykle istotnym w pracy z grupami wykluczonymi spoecznie. Program akcentuje take moliwoci wsppracy biblioteki z innymi bibliotekami i instytucjami kultury nie tylko na poziomie lokalnym, regionalnym, oglnokrajowym, ale i midzynarodowym. Wanym jego elementem jest kwestia waciwej organizacji nowoczesnego warsztatu informacyjnego biblioteki, z uwzgldnieniem tradycyjnych (katalogi, kartoteki i informatoria) oraz elektronicznych (bazy danych, repozytoria i biblioteki cyfrowe) rde informacji. Szczegowy program przedmiotu, aby by uytecznym dla studentw IINiB UP odwouje si do funkcjonowania sieci bibliotek publicznych w Maopolsce. Celem zaj jest zapoznanie suchaczy z teoretycznymi i praktycznymi aspektami funkcjonowania zautomatyzowanych systemw bibliotecznych w rodowisku maej biblioteki oraz nowoczesnego warsztatu informacyjnego (baz danych i bibliotek cyfrowych). Program akcentuje zagadnienia praktyczne, za gwny nacisk zosta pooony na realizacj podstawowych procesw bibliotecznych w rodowisku zautomatyzowanych (komputerowym). W czci dotyczcej systemw zautomatyzowanych, suchacz zapoznaje si ze specyfik poszczeglnych moduw systemu bibliotecznego, metodyk pracy oraz unormowaniami w tym zakresie. W czci dotyczcej baz danych i bibliotek cyfrowych wiczenia zmierzaj do krytycznego zapoznania suchaczy z biec ofert adresowan do bibliotek publicznych i szkolnych oraz mechanizmami uywanymi w tych usugach. Gwny trzon treci przedmiotowych dotyczcych systemw realizowany jest rwnolegle na czterech programach bibliotecznych uywanych w bibliotekach publicznych: LIBRA 2000, PARTON 3, SOWA 2, MAK PLUS. Program jest tak skonstruowany, aby wyposay studentw w wiedz i umiejtnoci niezbdne do podjcia pracy w bibliotece publicznej lub szkolnej; w szczeglnoci do pracy na stanowiskach: gromadzenia, opracowania, udostpniania, sprawozdawczoci oraz przygotuje do prowadzenia lekcji przysposobienia czytelniczego w tym zakresie. Realizowane treci wymagaj od suchacza znajomoci podstawowych procesw bibliotecznych ujtych w podstawowym kursie studiw (bibliotekarstwo) oraz znajomoci metodyki bibliograficznej w zakresie ISBD, standardw opisu dokumentw MARC, metod analizy dokumentw i umiejtnoci tematowania (UKD, JHP BN). Przedmiot ma przygotowa studentw do skutecznego zastosowania rozwiza marketingowych w odniesieniu do dziaalnoci maej biblioteki publicznej. Podstawowym zaoeniem zaj jest poszukiwanie moliwoci zastosowania tzw. biblioteki otwartej i aktywnego bibliotekarstwa do rozpoznawania i przewidywania potrzeb czytelniczych,

3. Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych.

329

4. Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym.

informacyjnych, edukacyjnych, kulturalnych oraz innych w rodowisku lokalnym, optymalizacja procesw ich zaspokajania, a take stymulowania popytu na nie. Na zajciach studenci poznaj istot dziaalnoci marketingowej, typowe procesy i strategie marketingowe. Szczegln uwag zwraca si na praktyczne zastosowanie rozwiza marketingowych w odniesieniu do niekomercyjnego marketingu usugowego i specyfiki dziaa na polskim rynku usug bibliotecznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem maych bibliotek gminnych. Szczegln uwag studentw przycigaj nastpujce zagadnienia: promocja jako instrument marketingu; strategia promocji w bibliotece; public relations biblioteki; budowa strategii marketingowej; marketing w strukturze organizacyjnej biblioteki gminnej. Uzupenienie wiedzy teoretycznej stanowi przegld zastosowa praktycznych realizowanych w bibliotekach gminnych i przedstawianych na amach czasopism bibliotekarskich, w pracach zbiorowych i materiaach pokonferencyjnych oraz dostpnych on-line, jak rwnie analiza informacji zamieszczanych na stronach internetowych maych bibliotek publicznych. Przedmiot ma wyposay studentw w wiedz niezbdn dla osb zamierzajcych w przyszoci pracowa w bibliotece publicznej w maej miejscowoci. Daje wiedz o formach pracy z czytelnikiem oraz o aktywizacji mieszkacw. Gwnym celem realizowania poszczeglnych form jest zaspokojenie potrzeb czytelniczych i informacyjnych, a take dobre poznanie czytelnikw i w dalszej perspektywie stworzenie specjalnej oferty dla poszczeglnych grup, np.: dzieci zdolnych, dzieci z trudnociami w uczeniu si, osb chorych itd. Program przedmiotu akcentuje wszelkie dziaania majce na celu integracj biblioteki ze rodowiskiem oraz integracj samego rodowiska. Omawiana wic bdzie wsppraca z rnymi placwkami owiatowymi, instytucjami, zespoami dziaajcymi w okolicy, z wadzami lokalnymi, a take tworzenie k zainteresowa, k hobbystycznych, klubu seniora. Celem zaj jest zapoznanie studentw z teoretycznymi i praktycznymi zagadnieniami organizacji i zarzdzania w gminnych bibliotekach publicznych. Program akcentuje rozwizania praktyczne wprowadzane do maych bibliotek publicznych, nacisk pooony jest na organizacj biblioteki jako instytucji kultury, w tym take na organizacj lokalu, budetu, kadry bibliotecznej, i przede wszystkim na organizacj usug biblioteczno-informacyjnych w placwce non-profit oraz na zarzdzanie ma bibliotek publiczn z nieliczn obsad kadrow. Program wprowadza suchaczy w podstawowe wiadomoci w zakresie bada efektywnoci pracy publicznych bibliotek regionalnych. Celem zaj jest zwrcenie szczeglnej uwagi na rozpoznanie potrzeb spoecznych, animacj wsppracy rodowiskowej, integracj rodowiska lokalnego, animacj czytelnicz i prac z czytelnikami najmodszymi, niepenosprawnymi, wykluczonymi, take etnicznymi i wyznaniowymi. W programie nacisk kadziony jest na formy zarzdzania instytucj (lokal, budet, kadra, ksigozbir, usugi) oraz na kwalifikacje i cechy osobowociowe bibliotekarzy, bo te dwa element maj decydujcy wpyw na prac biblioteki publicznej w nieduej spoecznoci lokalnej.

5. Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych.

Ze specjalizacj zwizane jest seminarium magisterskie, ktre jest jej najistotniejszym komponentem. Zadaniem seminarium magisterskiego jest umoliwienie studentowi wykonania samodzielnej pracy pod kierunkiem wybranego promotora. Dziaania 330

realizowane w ramach tych spotka obok zadania badawczego s rwnoczenie sprawdzianem wiedzy i umiejtnoci nabytych podczas studiw, jak i w toku samego seminarium. Seminarium magisterskie utrwali umiejtnoci studenta w posugiwaniu si metodami naukowymi w obszarze wyznaczonego problemu badawczego oraz udoskonali sposoby przedstawiania na odpowiednim poziomie uzyskanych wynikw. Spotkania suy bd ponadto pogbieniu wiedzy teoretycznej studenta w zakresie wybranej tematyki, praktycznemu wdroeniu metodologii i postpowania badawczego w ramach bada wasnych oraz poznaniu zasad konstrukcji pracy i pisarstwa naukowego. Prace powstae na seminarium magisterskim mog by skorelowane z realizacj praktyk zawodowych lub te stanowi opcj do wyboru przez studentw niestacjonarnych, zatrudnionych w placwkach bibliotecznych. Mog mie form analiz sprawozdawczo-historycznych w wybranym aspekcie dziaania maej biblioteki publicznej, ujcia monograficznego lub te projektw, propozycji nowych rozwiza na obszarze rozwijania/ksztatowania kompetencji zawodowych zatrudnionych w nich bibliotekarzy.

331

Automatyzacja gminnych bibliotek publicznych

dr Wadysaw Marek Kolasa
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny

Skrcony opis przedmiotu Zajcia s realizowane w formie wicze laboratoryjnych (na studiach stacjonarnych w wymiarze 55 godzin, na studiach niestacjonarnych 20 godzin). Przedmiot naley do grupy przedmiotw specjalizacyjnych, jest realizowany przez studentw w trakcie I roku. Wszystkie zajcia realizowane s w pracowni komputerowej wyposaonej w niezbdne oprogramowanie z szybkim dostpem do internetu. Celem zaj jest zapoznanie suchaczy z teoretycznymi i praktycznymi aspektami funkcjonowania zautomatyzowanych systemw bibliotecznych w rodowisku maej biblioteki oraz nowoczesnego warsztatu informacyjnego (baz danych i bibliotek cyfrowych). Program akcentuje zagadnienia praktyczne, za gwny nacisk zosta pooony na realizacj podstawowych procesw bibliotecznych w rodowisku zautomatyzowanych (komputerowym). W czci dotyczcej systemw zautomatyzowanych, suchacz zapoznaje si ze specyfik poszczeglnych moduw systemu bibliotecznego, metodyk pracy oraz unormowaniami w tym zakresie. W czci dotyczcej baz danych i bibliotek cyfrowych wiczenia zmierzaj do krytycznego zapoznania suchaczy z biec ofert adresowan do bibliotek publicznych i szkolnych oraz mechanizmami uywanymi w tych usugach. Gwny trzon treci przedmiotowych dotyczcych systemw realizowany jest rwnolegle na czterech programach bibliotecznych uywanych w bibliotekach publicznych: LIBRA 2000, PARTON 3, SOWA 2, MAK PLUS. Program jest tak skonstruowany, aby wyposay studentw w wiedz i umiejtnoci niezbdne do podjcia pracy w bibliotece publicznej lub szkolnej; w szczeglnoci do pracy na stanowiskach: gromadzenia, opracowania, udostpniania, sprawozdawczoci oraz przygotuje do prowadzenia lekcji przysposobienia czytelniczego w tym zakresie. Realizowane treci wymagaj od suchacza znajomoci podstawowych procesw bibliotecznych ujtych w podstawowym kursie studiw (bibliotekarstwo) oraz znajomoci metodyki bibliograficznej w zakresie ISBD, standardw opisu dokumentw MARC, metod analizy dokumentw i umiejtnoci tematowania (UKD, JHP BN). Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wicze laboratoryjnych: na studiach stacjonarnych w wymiarze 55 godzin, na studiach niestacjonarnych 20 godzin.

332

Peny opis przedmiotu Treci realizowane w ramach przedmiotu obejmuj trzy grupy zagadnie: 1. Wprowadzenie do problematyki systemw zautomatyzowanych (rynek, standardy, benchmarking, metodologie wdroe); 2. Zapoznanie suchaczy ze specyfik poszczeglnych moduw systemu bibliotecznego (funkcje, udogodnienia, metody); 3. Zapoznanie suchaczy z elektronicznymi rdami informacji niezbdnymi w pracy biblioteki publicznej. Zagadnienia te wpisuj si w obszar funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych wyspecyfikowany w Menu 8 oraz jak dowodz badania ankietowe s podane z punktu widzenia bibliotekarzy. Tematyka zaj 1. Wprowadzenie do problematyki systemw zautomatyzowanych.

2. Modu wyszukiwawczy i OPAC WWW systemu bibliotecznego.

Studenci poznaj ofert systemw bibliotecznych adresowanych do bibliotek publicznych oraz ucz si krytycznych metod ich oceny. Na ocen skada si analiza piciu grup kryteriw: 1. Koszty; 2. Kryteria logistyczne; 3. Moliwoci; 4. Ergonomia; 5. Kryteria subiektywne. Suchacze poznaj metodologi konstruowania tabel oceny i sposoby zdobywania wiedzy na ten temat (zapytania do producentw oraz prosty benchmarking). Modu wyszukiwawczy jest podstawowym interfejsem komunikacji zarwno dla bibliotekarza jak i czytelnika (w tym ostatnim przypadku okrela si go OPAC). Na wiczeniach studenci sprawdzaj jak system zaspokaja potencjalne potrzeby wyszukiwawcze: od przegldania prostego struktury drzewiastej (browse), poprzez wyszukiwanie zoone (serach) rozbudowane o opcje maskowania i czenia fraz gramatyk Boolea; a take kwerendy bardziej zoone moliwe do zastosowania w ramach strategii wyszukiwawczej. Szczeglny nacisk pooono na wyeksponowanie zoonoci wyszukiwania wg kryteriw rzeczowych, ktre wymagaj wikszej wiedzy wstpnej (znajomoci sztucznego jiw [JHP BN, UKD]) i w lad za tym gbszej analizy. Efekty wicze studenci zapisuj w formie zestawie (uprzednio meliorowanych i filtrowanych). Znaczna cz prezentowanych tu zagadnie moe po odpowiednim skrceniu sta si podstaw przegotowania lekcji bibliotecznej nt. techniki korzystania z katalogu biblioteki w dowolnej maej placwce publicznej lub szkolnej adresowanej do modziey lub dorosych. Modu transakcyjny odpowiada za funkcje realizowane w wypoyczalni i czytelni. Studenci poznaj metody zapisu czytelnikw, wypoycze, zwrotw, prolongaty, zamwie, rezerwacji oraz wysyki upomnie tradycyjnych i elektronicznych. W module tym kluczowe znaczenie ze wzgldw praktycznych ma zastosowanie kodw kreskowych (lub technik podobnych) do usprawniania procesu i jego bezbdnej realizacji; studenci zapoznaj dodatkowo si z informacjami na temat ich zastosowania (oferty, specyfikacje, koszty eksploatacji). Drugi z moduw uatwia prowadzenie biecej lub okresowej sprawozdawczoci: dopracowane systemy oferuj w tym zakresie nie tylko generowanie dowolnych zestawie tabelarycznych i wykresw (dot. udostpniania i gromadzenia), ale rwnie penej edycji dziennika biblioteki. Prcz poznania powyszych funkcjonalnoci studenci maj za zadanie dokona

3. Modu transakcyjny. Czynnoci sprawozdawcze i statystyka.

333

4. Modu katalogowy. Metodyka katalogowania cz. 1.

kalkulacji pracochonnoci poszczeglnych czynnoci w celu opracowania normatyww dla rnych obcie dziennych. Modu katalogowy naley do najbardziej rozbudowanych i wymaga od operatora najwikszych kompetencji. Analiza moduu odpowiada na trzy zasadnicze pytania: 1. Przynosi wiedz na temat obsugi bibliotecznych standardw (szczeglnie formatw opisu), a w lad za tym pozwala oceni moliwoci programu do wsppracy z innymi systemami (w tym bankami danych); 2. Okrela zdolno programu do poprawnej obsugi i interpretacji danych (dotyczy to w szczeglnoci mechanizmw khw); 3. Pozwala pozna potencjaln zdolno systemu do obsugi procedur wymiany danych. Kluczow umiejtnoci dla katalogujcego jest sprawne opanowanie pozyskiwania rekordw z importu on-line (z uyciem klienta z39.50). Studenci dokadnie poznaj techniki kopiowania rekordw bibliograficznych z podstawowych rde (Biblioteka Narodowa, Library of Congress) i koncentruj si na ich niezbdnej modyfikacji oraz oceniaj przydatno ww. rde. Studenci poznaj 4 gwne metody tworzenia nowych rekordw oraz kolejne kroki metodycznego postpowania: 1. Dopisywanie danych inwentarzowych do pozycji istniejcych; 2. Kopiowanie z wykorzystaniem bankw on-line (z39.50) i danych plikowych MARC; 3. Kopiowanie rekordw podobnych, wymagajcych modyfikacji (z bazy i bankw); 4. Manualnego tworzenia opisw, ktrych brak w rdach zewntrznych. Gwna uwaga skoncentrowana jest na opracowaniu wydawnictw zwartych i opracowaniu rekordw autorytatywnych (katalogowanie innych rodzaje dokumentw ograniczone zostao do prezentacji wykadowcy). Prcz wicze w zakresie katalogowania studenci szacuj pracochonno kadej z 4 metod katalogowania i obliczaj czas potrzebny na pen retrokonwersj zbiorw hipotetycznych ksigozbiorw (przy zaoeniu, e kopiowanie dostarcza 80% rekordw; modyfikacja 15%; a praca manualna 5%). W module gromadzenia studenci poznaj metody uzupeniania, edycji i wydruku inwentarza. Wikszo wspczesnych systemw dostarcza danych do moduu gromadzenia ju na wczeniejszych etapach (np. przy katalogowaniu), stad na tym etapie niezbdna jest jedynie ich edycja, ew. korekty, znakowanie (kody kreskowe) i okresowe wydruki. Wrd innych dostpnych tu opcji studenci poznaj modu akcesji czasopism oraz modu skontrum. wiczenia z ostatniej funkcji daj okazj zapoznania si dokumentacj oraz do przeprowadzenia szacunkw i oblicze czasu niezbdnego do przeprowadzenia skontrum w hipotetycznej bibliotece. wiczenia uzupeniono o wybrane opcje z moduu administracyjnego (wymiana danych, archiwizacja, przydzia uprawnie). Biblioteki publiczne s zwykle statutowo zobowizane do prowadzenia bazy regionalnej. Z problematyk t wie si szereg szczegowych zagadnie (gownie metodyka opisu, klasyfikacji i selekcji) oraz kluczowy w punktu widzenia wsppracy standard regionalny (zwykle utrwalony w tradycji bibliografii wojewdzkiej). Studenci poznaj ww. problemy oraz wicz katalogowanie obiektw innych wydawnictwa zwarte (gownie artykuy i rozprawy) zgodnie z wymaganiami stosowanymi lokalne: odpowiednio zmodyfikowany standard MARC21; odpowiedni schemat klasyfikacji uoglniajcej; oraz poznaj zasady

5-6. Modu katalogowy. Metodyka katalogowania cz. 2.

7. Modu gromadzenia. Wymiana danych.

8. Metodyka tworzenia bibliografii regionalnej.

334

9. Bibliograficzne bazy danych w bibliotece publicznej.

tworzenia adnotacji i dodawania recenzji.

10. Biblioteki cyfrowe w praktyce biblioteki publicznej.

W bloku przedstawione s wyselekcjonowane bazy danych przydatne w praktyce maej biblioteki publicznej. Studenci zapoznaj si z bazami przydatnymi w realizacji procesu dydaktycznego (szkoa podstawowa, gimnazjum, liceum) oraz wybrane bazy zagraniczne z pakietu Ebsco (Public Libraries). Modu zawiera wybrany materia zogniskowany wok uytkowania zasobw cyfrowych przydatnych w praktyce biblioteki publicznej. Suchacze zapoznaj si z serwisem polskim (FBC), europejskim (Eurpeana) i o zasigu wiatowym (OAISTER/Worldcat).

Specyfika systemw bibliotecznych wymaga z jednej strony znajomoci pragmatyki zawodowej, z drugiej za moliwoci i ogranicze stwarzanych przez uywany system biblioteczny. W ramach wicze problemy i potrzeby praktyki bd prezentowane przez prowadzcego, za ich drg ich rozwizywanie studenci bd szuka indywidualnie w ramach opcji oferowanych przez system. Zajcia w duej mierze maj form metodycznego kursu ktry prowadzi do penego zapoznania si z funkcjami i udogodnieniami oferowanymi przez systemy biblioteczne. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zna kryteria jakie winien spenia system biblioteczny uytkowany w bibliotece publicznej. Poznane kryteria: 1. Koszty (cena skalkulowana zgodnie z liczb klientw, usug, opcji); 2. Kryteria logistyczne (liczba instalacji, dostpno kursw, serwis); 3. Moliwoci (obsuga norm, standardw, liczba dostpnych funkcji); 4. Ergonomia (dostosowanie programu do czynnoci wykonywanych w praktyce); 5. Kryteria subiektywne (estetyka, dowiadczenia, przyzwyczajenia do pewnych utrwalonych sposobw postpowania), suchacz zna gwne metody wyszukiwawcze i ich specyfik, terminologi w tym zakresie, rnice pomidzy wyszukiwaniem wg kryteriw formalnych i rzeczowych, studenci znaj metody zapisu czytelnikw, wypoycze, zwrotw, prolongaty, zamwie, rezerwacji oraz wysyki upomnie tradycyjnych i elektronicznych. Potrafi doceni rol kodw kreskowych lub innych mechanizmw identyfikujcych. Zna wskaniki wykorzystywane w dziaalnoci sprawozdawczej, student utrwala wiedz: 1. Na temat obsugi bibliotecznych standardw (szczeglnie formatw opisu), a w lad za tym potrafi oceni moliwoci programu do wsppracy z innymi systemami (w tym bankami danych); 2. Zdolnoci programu do poprawnej obsugi i interpretacji danych (dotyczy to w szczeglnoci mechanizmw khw); 3. Poznaje potencjaln zdolno systemu do obsugi procedur wymiany danych. Suchacz zna techniki pozyskiwania rekordw oraz gwne ich rda (szczeglnie dane Biblioteki Narodowej i Library of Congress). Zna rnice w opisie (ISBN, AACR) wystpujce w poszczeglnych bankach opisw, 335

suchacz zna algorytm katalogowania tj. 4 metody tworzenia rekordw: 1. Dopisywanie danych do pozycji istniejcych; 2. Kopiowanie on-line (z39.50) i danych plikowych MARC; 3. Kopiowanie rekordw wymagajcych modyfikacji (z bazy i bankw); 4. Manualnego tworzenia opisw, ktrych brak w rdach zewntrznych, zna czynnoci niezbdne do obsugi danych na etapie gromadzenia i ewidencji finansowo-ksigowej, studenci poznaje specyfik regionalnych baz bibliograficznych oraz zaznajamia si z wymaganiami stosowanymi lokalne: odpowiednio zmodyfikowany MARC21; odpowiedni schemat klasyfikacji uoglniajcej; oraz poznaj zasady tworzenia adnotacji i dodawania recenzji, studenci zapoznaj si z polskimi bazami danych przydatnymi w realizacji procesu dydaktycznego (szkoa podstawowa) oraz wybranymi bazami zagranicznymi z pakietu Ebsco (Public Libraries). Poznaj czoowe repozytoria cyfrowe o zasigu krajowym, europejskim, wiatowym. Opanowane umiejtnoci: suchacz potrafi kierowa zapytania ofertowe oraz potrafi dokona metodycznej oceny i benchmarkingu systemu bibliotecznego. Potrafi konstruowa tabele oceny systemw, potrafi samodzielnie przygotowa lekcje biblioteczne nt. techniki korzystania z katalogu biblioteki adresowanej do czytelnikw maej placwki publicznej lub szkolnej. Potrafi sprawnie operowa terminologi fachow z zakresu jzykw informacyjno-wyszukiwawczych. Umie przygotowa profesjonalne zestawienie bibliograficzne na dowolny temat i potrafi je udostpni w sieci internet, student potrafi sprawnie wykonywa wszystkie czynnoci realizowane w dziale udostpniania (transakcje, sprawozdawczo). Student umie dokona kalkulacji pracochonnoci poszczeglnych czynnoci w celu opracowania normatyww dla rnych obcie dziennych, student potrafi oceni system pod wzgldem stopnia obsugi standardw opisu (MARC); zdolnoci poprawnej obsugi danych (kartoteki hase wzorcowych). Umie sprawnie kopiowa i modyfikowa rekordy pozyskane ze rde zewntrznych; doceni przydatno rde z39.50 w praktyce bibliotecznej, suchacz potrafi stosowa w praktyce algorytm katalogowania. Potrafi spranie katalogowa wydawnictwa zwarte. Umie obliczy czas potrzebny na pen retrokonwersj zbiorw hipotetycznych ksigozbiorw, potrafi wykonywa wszystkie czynnoci z dziau gromadzenia (elektroniczny inwentarz, akcesja, skontrum), student potrafi stosowa zasady niezbdne do tworzenia bibliografii regionalnej, potrafi nadto katalogowa obiekty inne ni wydawnictwa zwarte (artykuy i rozprawy) oraz redagowa adnotacji, suchacz potrafi poprawnie zidentyfikowa potrzeby informacyjne (gownie edukacyjne) i dobra odpowiednie bazy danych i repozytoria cyfrowe. Potrafi sprawnie posugiwa mechanizmami wyszukiwawczymi i funkcjami dodatkowymi dostpnymi w ww. serwisach.

336

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: test, aktywne uczestnictwo w zajciach; biece wykonywanie wicze; znajomo literatury. Sposb zaliczenia Zaliczenie z wicze. Literatura 1. Kolasa W., Rogo M., Polskie programy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych: raport 2002. [W:] Komputeryzacja i informacja elektroniczna w bibliotekach publicznych, red. E. Grska. Warszawa, 2003, s. 39-78. 2. Kolasa W., Polskie systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek : suplement 2004. [W:] Automatyzacja bibliotek publicznych, red. E. Grska. Warszawa: SBP, 2005, s. 93110. 3. Bogacz M., Vademecum skomputeryzowanego nauczyciela bibliotekarza. Kolasa W.M., Systemy dla bibliotek szkolnych i kryteria ich oceny. Warszawa: Agencja Sukurs, 2005. 4. Kolasa W.M., Krl M., Systemy dla bibliotek publicznych i kryteria ich ewaluacji: raport 2006/2007. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. Warszawa: SBP, 2007, s. 93-115. 5. Kolasa W.M., Biblioteki cyfrowe : wstp do problematyki. [W:] Nowe technologie w bibliotekach publicznych. Warszawa: SBP, 2009, s. 183-196. 6. Libra 2000 : podrcznik uytkownika. Gdynia 2007. 7. Patron 3 : podrcznik uytkownika. Gdynia 2007. 8. Sowa 2 SQL materiay szkoleniowe. Pozna 2009. 9. Nahotko M., Komunikacja naukowa w rodowisku cyfrowym. Warszawa, 2010.

337

Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym

dr Urszula Lisowska-Kouch
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny

Skrcony opis przedmiotu wiczenia z tego przedmiotu bd realizowane na II roku w iloci 40 godzin na studiach stacjonarnych i 15 godzin na studiach niestacjonarnych. Jest to jeden z przedmiotw skadajcych si na specjalizacj Biblioteki publiczne w regionie. Przedmiot ma wyposay studentw w wiedz niezbdn dla osb zamierzajcych w przyszoci pracowa w bibliotece publicznej, m.in. w maej miejscowoci. Daje wiedz o formach pracy z czytelnikiem (ktre uporzdkowano przyjmujc kryterium tzw. sytuacji odbioru proponowane przez Jacka Wojciechowskiego) oraz o aktywizacji mieszkacw terenu, objtego zasigiem biblioteki publicznej. Gwnym celem poszczeglnych form jest zaspokojenie potrzeb czytelniczych i informacyjnych, a take dobre poznanie czytelnikw i w dalszej perspektywie stworzenie specjalnej oferty dla poszczeglnych grup, np.: dzieci zdolnych, dzieci z trudnociami w uczeniu si, osb chorych itd. oraz poradnictwo w doborze odpowiedniej lektury w tym zakresie. Studenci musz wic uwzgldni klientw z rnych grup wiekowych oraz wzi pod uwag osoby chore i niepenosprawne. W celu aktywizacji uytkownikw biblioteki oraz promocji kultury i czytelnictwa studenci proponuj rne imprezy, wystawy, konkursy, dyskusje, warsztaty, ktre mona by przeprowadzi w wybranej przez nich gminnej bibliotece publicznej. Nie zapominaj o twrcach lokalnych, ktrych bd promowa. Szukaj osb z otoczenia, w ktrym dziaa wybrana przez nich biblioteka gminna, a ktre mona byoby zaprosi na takie spotkanie. Dla dzieci proponuj warsztaty. np. z bajkoterapii. Dla wybranych grup modziey i dorosych proponuj rwnie warsztaty z biblioterapii. Program przedmiotu akcentuje rwnie wszelkie dziaania majce na celu integracj biblioteki ze rodowiskiem oraz integracj samego rodowiska. Omawiana wic bdzie wsppraca z rnymi placwkami owiatowymi, instytucjami, zespoami dziaajcymi w okolicy, z wadzami lokalnymi, a take tworzenie k zainteresowa, k hobbystycznych, klubu seniora, ktrych czonkowie mogliby si spotyka wanie w bibliotece. Tradycyjnie, aktywnym uytkownikom biblioteki bdzie mona zaoferowa uczestnictwo w Kole Przyjaci Biblioteki czy Dyskusyjnym Klubie Ksiki. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie 40 godzin wicze konwersatoryjnych na studiach stacjonarnych i 15 godzin wicze konwersatoryjnych na studiach niestacjonarnych. 338

Peny opis przedmiotu Przedmiot Bibliotekarz animatorem kultury w rodowisku lokalnym ma przygotowa czytelnika do pracy w bibliotece publicznej dziaajcej w maej miejscowoci. Biblioteka publiczna jest tam czsto jedynym centrum aktywnoci kulturalnej, w zwizku z tym w tematyce wicze uwzgldniono wiele elementw, ktre stanowi istotny komponent z tzw. Menu 8, s to przede wszystkim: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, informatyka dla grup wykluczonych, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw. Potrzeb wprowadzenia przedmiotu potwierdzaj wyniki bada ankietowych zamieszczone w pracy Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc], PTB OW, Warszawa 2010. Uczestnicy bada wielokrotnie podkrelali wano wiedzy z szeroko pojtego czytelnictwa oraz zwracali uwag na praktyczn przydatno umiejtnoci z zakresu animacji kulturalnej/ycia spoecznego. Tematyka zaj 1. Wprowadzenie do zagadnie metodyki pracy z czytelnikiem. Formy indywidualne jako podstawowe formy pracy w bibliotece.

2. Formy quasi-zbiorowe: formy informacyjno-propagandowe, wystawowe.

Studenci zapoznaj si z podstawowymi zagadnieniami metodyki pracy z czytelnikiem, a nastpnie z rnymi podziaami form pracy. Zaczynaj realizowa tematyk wicze omawiajc kolejne formy pracy, ktre uporzdkowano przyjmujc kryterium tzw. sytuacji odbioru proponowane przez Jacka Wojciechowskiego. Po omwieniu form indywidualnych i wykorzystaniu w praktycznych wiczeniach informacji zdobytych podczas zaj studenci wiedz, w jaki sposb nawiza kontakt z czytelnikiem, prowadzi rozmow. Znaj oglne zasady kontaktw interpersonalnych. Na podstawie obserwacji i prowadzonej rozmowy potrafi okreli, na jakim poziomie przygotowania czytelniczego i bibliotecznego jest czytelnik. W razie koniecznoci zapoznaj czytelnika z bibliotek, regulaminem, zasadami wyszukiwania informacji w katalogu. Orientuj si w zainteresowaniach czytelnika, pomagaj wybra mu odpowiedni ksik. Podczas rozmw staraj si pozna czytelnikw i zorientowa si w ich potrzebach, aby w dalszej kolejnoci wyoni grupy, do ktrych skieruj ofert konkretnych zaj czy warsztatw, np. s zainteresowani prac z dziemi zdolnymi, dziemi majcymi problemy w uczeniu si, osobami chorymi. Zastanawiaj si, w jaki sposb dotrze do czytelnikw chorych i niepenosprawnych oraz osb starszych. Studenci zapoznaj si z plakatami, ulotkami i folderami reklamujcymi biblioteki publiczne w maych miejscowociach i oferowane przez nie usugi. Analizuj strony internetowe rnych bibliotek, szukaj informacji o gminnych bibliotekach publicznych dziaajcych w ich rodzinnych miejscowociach, zwracaj uwag, czy te biblioteki wykorzystuj portale spoecznociowe. Tworz folder informacyjny dla wybranej przez siebie biblioteki. Omawiaj rodzaje wystaw organizowanych w bibliotekach. Studenci omawiaj zbiorowe formy pracy z czytelnikiem. Analizuj propozycje imprez

3. Formy zbiorowe: konkurs, prelekcja, imprezy literackie, wieczory bajek.

339

4. Formy zespoowe: lekcja biblioteczna, spotkanie autorskie, dyskusja.

czytelniczych rnych bibliotek. Wymieniaj opinie o akcjach oglnopolskich, np. akcji Caa Polska czyta dzieciom oraz imprezach typu Noc z Andersenem. Podaj wasne propozycje imprez i konkursw moliwych do zrealizowania w maej bibliotece publicznej. Studenci przy omawianiu form zespoowych zwracaj uwag na spotkania autorskie, wymieniaj osoby najczciej zapraszane przez biblioteki (na podstawie analizy informacji zamieszczonych na stronach internetowych bibliotek). Podaj nazwiska osb, ktre ich zdaniem warto zaprosi na takie spotkanie. Bior pod uwag twrcw lokalnych, ktrych bd w szczeglnoci promowa. Omawiaj istot i mechanizmy dyskusji, podaj propozycje tematw, ktre mogyby zainteresowa spoeczno lokaln. Wymieniaj tematy zaj bibliotecznych, ktre mona by zrealizowa we wsppracy z bibliotek szkoln. Podaj przykady warsztatw, np. bajkoterapii, ktre mogyby zainteresowa mieszkacw. Oferuj zajcia dla dzieci zdolnych, dzieci z trudnociami w uczeniu si czy osb chorych i starszych w celu ich aktywizacji. Do integracji i aktywizacji najmodszych wykorzystuj elementy pedagogiki zabawy. Bibliotekarz powinien aktywnie wczy si w aktywizacj kulturaln mieszkacw maych miejscowoci oraz ich integracj. Studenci wymieniaj uwagi na temat najlepszych sposobw integracji, proponuj m.in. zakadanie rnych k zainteresowa czy grup hobbystycznych, ktrych czonkowie mogliby si spotyka w bibliotece. Uytkownikom biblioteki oferuj moliwo uczestnictwa w Kole Przyjaci Biblioteki czy Dyskusyjnym Klubie Ksiki. Podkrelaj wag wsppracy z rnymi zespoami dziaajcymi w okolicy, z wadzami lokalnymi, z instytucjami. Nie zapominaj o osobach starszych, ktrym proponuj zaoenie Klubu Seniora.

5. Aktywizacja spoecznoci lokalnej.

Studenci podczas zaj zapoznaj si z warunkami pracy w bibliotekach publicznych dziaajcych w maych miejscowociach. Podajc konkretne propozycje realizacji wystaw, konkursw, imprez, warsztatw bior pod uwag potrzeby uytkownikw takich bibliotek. Korzystaj z wielu sprawdzonych rozwiza opisywanych przez bibliotekarzy, np. z Programu Dobrych Praktyk. Pragnc zaktywizowa mieszkacw wychodz naprzeciw ich oczekiwaniom, proponujc formy, ktre dotychczas nie byy realizowane. Zdaj sobie spraw z tego, e biblioteka moe sta si miejscem przyjaznym, jednoczcym mieszkacw. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student wie, na czym polega praca z uytkownikiem biblioteki. Zna rnorodne formy pracy, ich podziay. Zna podstawowe zasady dotyczce kontaktw interpersonalnych, wie, na jakiego czytelnika moe trafi. Ma wystarczajc wiedz, eby zorientowa si, na jakim poziomie przygotowania bibliotecznego i czytelniczego jest uytkownik biblioteki. Wie, jak ksik moe doradzi. Orientuje si, jakie s sposoby dotarcia do czytelnika chorego i niepenosprawnego, do osb starszych. Dziki obserwacji i przeprowadzonym rozmowom zdobywa orientacj w potrzebach uytkownikw biblioteki. Student zna zasady tworzenia plakatw, 340

ulotek, folderw reklamowych. Wie, jakie wystawy organizowane s w bibliotekach, zna zasady tworzenia scenariusza wystaw. Orientuje si w rodzajach form zbiorowych i zasadach tworzenia scenariusza konkursu czytelniczego. Poznaje zasady organizacji spotka autorskich, w przypadku dyskusji zna jej mechanizmy i podstawowe wyznaczniki, ktrymi musi si kierowa przy jej organizowaniu. Wie, jakie zajcia moe prowadzi z dziemi i modzie, a jakie z dorosym czytelnikiem oraz jak napisa konspekt takich zaj. Student orientuje si w sposobach aktywizacji kulturalnej i czytelniczej mieszkacw, wie w jaki sposb moe zintegrowa spoeczno lokaln. Opanowane umiejtnoci: student potrafi rozpozna poziom przygotowania bibliotecznego i czytelniczego uytkownika, a take jego zainteresowania, doradzi wybr odpowiedniej ksiki. Potrafi rozpozna rzeczywiste potrzeby uytkownikw biblioteki. Jest w stanie samodzielnie zredagowa folder, plakat lub ulotk informacyjn o bibliotece i oferowanych przez ni usugach. Potrafi zaplanowa rne wystawy, imprezy, konkursy, spotkania autorskie, dyskusje. Promuje twrcw lokalnych. Proponuje zajcia przeznaczone dla rnych grup: dzieci zdolnych, dzieci z trudnociami w uczeniu si, osb chorych, osb starszych. Wykorzystuje elementy pedagogiki zabawy. Potrafi zaproponowa odpowiednie tematy do zaj biblioterapeutycznych. Nawizuje wspprac z bibliotek szkolna, wadzami lokalnymi, dziaajcymi w miejscowoci instytucjami. Potrafi napisa konspekt zaj bibliotecznych i przeprowadzi je. Osobom starszym proponuje zajcia z podstaw obsugi komputera, korzystania z katalogu elektronicznego czy Internetu. Potrafi zaproponowa spotkania w bibliotece grupom hobbystycznym, tworzy kka zainteresowa czy Klub Seniora. Organizuje Dyskusyjny Klub Ksiki i Koo Mionikw Biblioteki. Metody i kryteria oceniania Warunkiem zaliczenia jest obecno i aktywno na wiczeniach oraz uzyskanie pozytywnej oceny z projektu aktywizacji kulturalnej mieszkacw maej miejscowoci. Sposb zaliczenia Zaliczenie z wicze. Literatura 1. Andrzejewska J.: Bibliotekarstwo szkolne: teoria i praktyka. T. 2, Praca pedagogiczna biblioteki. Warszawa 1996. 2. Andrzejewska J.: Kultura czytelnicza jednostki jako program edukacji czytelniczej i przedmiot bada. Studia o Ksice T. 18. Wrocaw 1989. 3. Borecka I.: Ksika w yciu niepenosprawnych czytelnikw. Konspekt 2004, nr 19. 4. Biblioteka w otoczeniu spoecznym, pod red. E. B. Zybert. Warszawa 2000. 5. Budzyska B.: Dziaalno kulturalna bibliotek publicznych. Poradnik Bibliotekarza 2006, nr 1, s. 3-8. 341

6. Drzewiecki M.: Biblioteka i informacja w rodowisku wspczesnej szkoy. Warszawa 2001. 7. Ippoldt L.: Mody czytelnik niepenosprawny w wiecie ksiki, biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-Kwaniewicz i Ireny Sochy. Katowice 1996, s. 256-263. 8. Klonowski J.: Doskonalenie umiejtnoci interpersonalnych bibliotekarzy, pierwszy kontakt z klientem. Bibliotekarz 2004, nr 1, s. 8-12. 9. Kowalczyk Z.: Animacja potrzeb kulturowych w bibliotece. Bibliotekarz Lubuski 2004, nr 1, s. 37-41. 10. Kucera H.: Jak promowa bibliotek wiejsk? Poradnik Bibliotekarza 2005, nr 4, s. 23-25. 11. Papuziska J.: Ksiki, dzieci, biblioteka. Z zagadnie upowszechniania czytelnictwa i ksiki dziecicej. Warszawa 1992. 12. Wajda A.: Metodyka i organizacja czytelnictwa. Warszawa 1983. 13. Walentynowicz M.: Podstawy czytelnictwa powszechnego. Wrocaw, Warszawa, Krakw 1970. 14. Wojciechowski J.: Czytelnictwo. Warszawa 2000. 15. Wojciechowski J.: Podstawy pracy z czytelnikiem. Warszawa 1992. 16. Wojciechowski J.: Praca z uytkownikiem w bibliotece. Warszawa 2000.

342

Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych

dr Lilia Kowkiel
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny

Skrcony opis przedmiotu Marketing jako sposb skutecznego dziaania na rynku ma zastosowanie w dziaalnoci bibliotek. Podstawowym celem zaj jest poszukiwanie moliwoci zastosowania zaoe tzw. biblioteki otwartej i aktywnego bibliotekarstwa do rozpoznawania i przewidywania potrzeb czytelniczych, informacyjnych, edukacyjnych, kulturalnych oraz innych w rodowisku lokalnym, optymalizacja procesw ich zaspokajania, a take stymulowania popytu na nie. Na zajciach studenci poznaj istot dziaalnoci marketingowej, typowe procesy i strategie marketingowe. Szczegln uwag zwraca si na praktyczne zastosowanie rozwiza marketingowych w odniesieniu do niekomercyjnego marketingu usugowego i specyfiki dziaa na polskim rynku usug bibliotecznych, ze szczeglnym uwzgldnieniem maych bibliotek gminnych. Omawiane s m.in. nastpujce zagadnienia: istota dziaalnoci marketingowej i inne sposoby dziaania na rynku; rynek biblioteczny i zachowania uytkownikw biblioteki na rynku; cechy charakterystyczne produktu bibliotecznego (usugi); strategia bibliotek w zakresie usug; zastosowanie bada marketingowych w maej bibliotece gminnej; promocja jako instrument marketingu; strategia promocji w bibliotece; public relations biblioteki; budowa strategii marketingowej; marketing w strukturze organizacyjnej biblioteki gminnej. Uzupenienie wiedzy teoretycznej stanowi przegld zastosowa praktycznych realizowanych w bibliotekach gminnych i przedstawianych na amach czasopism bibliotekarskich, w pracach zbiorowych i materiaach pokonferencyjnych oraz dostpnych on-line, jak rwnie analiza informacji zamieszczanych na stronach internetowych maych bibliotek publicznych. W ramach zaliczenia przedmiotu studenci maj przygotowa projekt strategii promocyjnej dla wybranej biblioteki gminnej (w ktrej odbywaj praktyki w 3 semestrze na II roku) ewentualnie przedstawi prac zwizan z wybranymi formami promocji. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie 30 godzin wicze laboratoryjnych na studiach stacjonarnych i 10 godzin wicze laboratoryjnych na studiach niestacjonarnych.

343

Peny opis przedmiotu Przedmiot Dziaania marketingowe i promocyjne w gminnych bibliotekach publicznych ma przygotowa studentw do skutecznego zastosowania rozwiza marketingowych w odniesieniu do dziaalnoci maej biblioteki publicznej. Podstawowym zaoeniem poznawczym i metodycznym zaj jest poszukiwanie moliwoci zastosowania zaoe biblioteki otwartej i aktywnego bibliotekarstwa do rozpoznawania i przewidywania potrzeb czytelniczych, informacyjnych, edukacyjnych, kulturalnych i innych w rodowisku lokalnym, optymalizacja procesw ich zaspokajania, a take stymulowania popytu na nie. Przedmiot specjalizacyjny nawizuje do przedmiotu Marketing w bibliotece, realizowanego jako przedmiot kierunkowy, zgodny z obowizujcymi standardami. W szczegowym programie przedmiotu znajduje si omwienie zagadnie okrelonych w Programie Rozwoju Bibliotek jako Menu 8: promocja czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej. Rwnie wyniki bada ankietowych przeprowadzonych wrd studentw II roku studiw magisterskich, a zamieszczonych w pracy Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc], PTB OW, Warszawa 2010, wskazuj na istot dla maej biblioteki gminnej takich zagadnie jak marketing i reklama. Bibliotekarze pracujcy w bibliotekach gminnych doceniaj wag dla tych instytucji wszelkich dziaa promocyjnych i public relations. Tematyka zaj 1. Istota dziaalnoci marketingowej w maej bibliotece publicznej. Rynek biblioteczny w rodowisku lokalnym. Spoeczne otoczenie biblioteki. Zachowania uytkownikw biblioteki na rynku.

2. Marketing-mix. Elementy marketingu-mix w bibliotekach. Produkt (usuga) jako narzdzie marketingu. Cechy charakterystyczne produktu bibliotecznego (usugi). Organizacja niedochodowa zorientowana na klienta. Jako usug. Strategia bibliotek w zakresie usug.

Marketing jest niezbdny dla nowoczesnego pojmowania zada biblioteki i jej aktywnej postawy wobec rynku. Strategia postpowania marketingowego musi uwzgldnia popyt stay, uwarunkowany potrzebami spoecznymi i psychologicznymi, materialnymi, struktur wiekow czytelnikw konkretnej biblioteki, jak rwnie popyt krtkotrway, bdcy nastpstwem popularnoci czy mody. Dziaanie marketingowe musi cechowa charakter ofensywny. Dziaania biblioteki winny by skierowane nie tylko do obecnych jej uytkownikw, ale te do uytkownikw potencjalnych.

Studenci poznaj elementy marketingu-mix (wersja 4P) w bibliotekach. Produktem poday w bibliotece s usugi informacyjne, edukacyjne, estetyczne, rozrywkowe realizowane w oparciu o gromadzone zbiory. W Polsce wszystkie te usugi s nieodpatne. Zwracamy uwag na specyfik usug realizowanych w maych bibliotekach publicznych. Cena usug

344

3. Badania marketingowe jako rdo wiedzy o rynku i nabywcach. Miejsce, istota i proces bada w marketingowym systemie informacyjnym biblioteki. Przegld zastosowa praktycznych.
Studenci przypominaj klasyfikacj bada marketingowych, proces i etapy realizacji bada. Analizuj, ktre ze znanych metod (badania jakociowe, badania ilociowe, metody ankietowe, pogbione wywiady grupowe oraz indywidualne, obserwacja uczestniczca) mog by przydatne w rozwizywaniu konkretnych problemw badawczych dotyczcych maych bibliotek gminnych.

bibliotecznych nie ogranicza si do kaucji, kar, opat za usugi specjalne (ksero itp.). Sygnalizujemy problem dystrybucji element cile zwizany z organizacj skutecznej obsugi uytkownika.

4. Promocja jako narzdzie komunikacji biblioteki z rynkiem. Reklama jako instrument promocji. Public relations ksztatowanie stosunkw z otoczeniem. Strategia promocji w bibliotece. Zasig, zakres promocji. Public relations biblioteki. Przegld zastosowa praktycznych.

W dziaaniu biblioteki promocj jest wszystko, co suy powiadomieniu o niej, o porach i warunkach korzystania, o rodzajach zasobw i usug oraz o merytorycznej zawartoci tych zasobw z intencj zachty. Wane jest przy tym dotarcie poza krg staych odbiorcw. Biblioteka powinna promowa: wiadczone usugi (nie tylko udostpnianie, take wiadczone usugi informacyjne, dziaalno kulturaln, aktywno rodowiskow) oraz posiadane zbiory (ich rnorodno - tre, funkcje, ktre peni edukacyjne, informacyjne, artystyczne, rozrywkowe). Na zajciach studenci poznaj formy promocji tradycyjnie realizowane w maej bibliotece gminnej: np. wydanie informatora o bibliotece; wydanie ulotki wyszczeglniajcej zasady korzystania z biblioteki; opracowanie programu pracy biblioteki; przygotowywanie cyklicznych akcji, imprez bibliotecznych, przygotowywanych samodzielnie oraz we wsppracy z orodkami kultury i placwkami edukacyjnymi, instytucjami, organizacjami, stowarzyszeniami (np. konkursy, kiermasze, loterie, turnieje); oferta zaj dodatkowych w bibliotece np. dziaalno Koa Przyjaci Biblioteki, Koa Mionikw Ksiek oraz Kka teatralnego; przygotowywanie wystaw ksikowych, tematycznych lub okolicznociowych, ekspozycja nowoci. Istotne s wewntrzbiblioteczne formy informacji i zachty, w tym bezporednie rozmowy, ale take zewntrzne, pozabiblioteczne, polegajce na powiadamianiu i agitowaniu, np. poprzez media. Nieodczn czci marketingu jest public relations polegajcy na ksztatowaniu pozytywnego wizerunku biblioteki w wiadomoci spoecznej. Wymaga to analizy opinii o pracy biblioteki i poziomu jej usug oraz podjcia aktywnych dziaa w rodowisku. Promocyjnym wydawnictwem informacyjnym wykorzystujcym nowoczesne technologie jest biblioteczna witryna internetowa. Witryny WWW, poza informowaniem o usugach, zbiorach i wydarzeniach, s bardzo dobrym narzdziem tworzenia wizerunku biblioteki w bliszym i dalszym otoczeniu. Inicjowane dziaania marketingowe zakadaj kreacyjn, aktywn rol bibliotekarza. Szanowana biblioteka i fachowa obsuga z reguy gwarantuj znaczne zainteresowanie otoczenia i du perswazyjno dziaa promocyjnych.

345

5. Plan marketingowy jako element zarzdzania marketingowego. Analiza SWOT. Marketing w strukturze organizacyjnej biblioteki. Budowa strategii marketingowej organizacji niedochodowych.
Strategia marketingowa to ustalenie dziaa usugowych skierowanych do klienta. Prognoza strategii postpowania to analiza SWOT. Wynikiem strategii powinien by plan marketingowy, okrelajcy konkretne zadania i ich realizacj. Zaoony program powinien by procesem cigym i stale rozwijajcym si, podlegajcym modyfikacjom dziki ulepszaniu wypracowywanych rozwiza.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zna istot dziaalnoci marketingowej, typowe procesy i strategie marketingowe, zasady dziaania marketingowego na rynku bibliotecznym, poznaje zachowania uytkownikw biblioteki na rynku, student zna elementy marketingu-mix (produkt, cena, dystrybucja, promocja), ich specyfik w odniesieniu do rynku bibliotek, szczeglnie cechy charakterystyczne produktu bibliotecznego (usugi), suchacz zna gwne metody prowadzenia bada marketingowych, proces i etapy realizacji bada, ze szczeglnym uwzgldnieniem bada prowadzonych w maej bibliotece gminnej, student poznaje cele i zadania promocji, instrumenty promocji, zna tradycyjne i nowoczesne formy promocji biblioteki, poznaje szczegln rol public relations polegajc na ksztatowaniu pozytywnego wizerunku biblioteki, student zna zasady budowy strategii marketingowej dla maej biblioteki gminnej, poznaje kryteria analizy SWOT, poznaje miejsce marketingu w strukturze organizacyjnej biblioteki. Opanowane umiejtnoci: suchacz potrafi scharakteryzowa rynek biblioteczny w rodowisku lokalnym oraz wskaza spoeczne otoczenie konkretnej biblioteki. Umiejtnie wskazuje potencjalnych uytkownikw biblioteki, potrafi wskaza elementy marketingu-mix maej biblioteki publicznej, okreli specyfik usug realizowanych w takiej placwce, student potrafi samodzielnie wybra odpowiedni metod bada i przeprowadzi badanie marketingowe pomocne w rozwizywaniu konkretnego problemu badawczego dotyczcego maych bibliotek gminnych, student potrafi przygotowa projekt strategii promocyjnej dla wybranej biblioteki gminnej (w ktrej odbywaj praktyki w 3 semestrze II roku), wykorzystujc rne formy promocji, potrafi wskaza formy realizacji dziaa w zakresie public relations dla konkretnej biblioteki, student potrafi przygotowa plan marketingowej dla biblioteki gminnej, wykorzystujc analiz SWOT oraz inne narzdzia do oceny pozycji biblioteki.

345

Metody i kryteria oceniania Warunkiem zaliczenia jest obecno, aktywno na wiczeniach oraz przygotowanie w terminie i zaliczenie projektw strategii promocyjnej oraz prac zwizanych z formami i narzdziami promocji. Sposb zaliczenia Zaliczenie z wicze. Literatura 1. Biblioteka w otoczeniu spoecznym, praca zbior. pod red. E. B. Zybert, Warszawa 2000. 2. Czytelnik czy klient? Oglnopolska konferencja bibliotekarzy Biblioteka Gwna UMK Toru 4-6 grudnia 2003 roku. [on-line], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/index.php. 3. Furman D., Gminna Biblioteka Publiczna w Jerzmanowicach 1956-2006, historia i wspczesno. Krakw 2006. 4. Huczek M., Marketing organizacji non profit. Sosnowiec, 2003. 5. Kubw S., Marketing w bibliotekach kooperacja i specjalna oferta usugowa jako warunki nowoczesnego marketingu w bibliotekarstwie. Bibliotekarz 1996, nr 7-8. 6. Matuszczak J., Jak promowa bibliotek? [w:] Seria III: ePublikacje Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: midzy patnym a bezpatnym komunikowaniem si w erze zasobw cyfrowych i sieci. [online], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www. inib.uj.edu.pl/wyd_iinb/s3_z6/matuszczak.pdf. 7. Miejsce promocji kultury. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. [online], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.biblioteki. org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_ promocji_kultury.pdf. 8. Pasztaleniec-Jarzyska J., Dziaalno promocyjna w bibliotece : dlaczego, jak, dla kogo? Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej 2001, nr 4, s. 2-8. 9. Pietrzak M., Rola rodkw perswazji w relacjach bibliotekarz-klient, [w:] Seria III: ePublikacje Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Nr 6 2009: Biblioteki i ich klienci: midzy patnym a bezpatnym komunikowaniem si w erze zasobw cyfrowych i sieci. [online], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.inib.uj.edu.pl/wyd_iinb/s3_z6/pietrzak.pdf. 10. Prby zastosowania marketingu w bibliotekach. Red. R. Cybulski. Warszawa 1997. 11. Przestrze dla mieszkacw z inicjatyw. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. [online], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/ Specjalistyczne/Przestrzen_dla_mieszkancow_z_inicjatywa.pdf. 347

12. Public relations w bibliotekach. Biuletyn EBIB Nr 5/2004(56) maj [on-line], [dostp 14.12.2010]. Dostpny w World Wide Web: http://ebib.oss.wroc.pl/2004/56/. 13. Rydz M., W stron marketingu, Cz. 1. Bibliotekarz 2000, nr 1. 14. Rydz M., W stron marketingu, Cz. 2. Bibliotekarz 2000, nr 2. 15. Sojka J., Promocja w strategii marketingowej biblioteki. Pozna 1994. 16. Wojciechowski J., Marketing w bibliotece. Warszawa 1993. 17. Zarzdzanie marketingiem w organizacjach niedochodowych. Red. A. Chodyski, M. Huczek, I. Socha. Sosnowiec 2003. 18. Zarzdzanie strategiczne i marketingowe w bibliotekach. Kom. red. M. Nowak, P. Pioterek, J. Przybysz. Pozna 2004.

348

Organizacja i zarzdzanie w gminnych bibliotekach publicznych

prof. UP dr hab. Maria Pidypczak-Majerowicz
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Skrcony opis przedmiotu Zajcia realizowane s w formie wicze audytoryjnych w iloci 40 godzin na studiach stacjonarnych i 15 godzin na studiach niestacjonarnych. Przedmiot naley do grupy przedmiotw specjalizacyjnych, jest realizowany przez studentw w trakcie II roku. Celem zaj jest zapoznanie studentw z teoretycznymi i praktycznymi zagadnieniami organizacji i zarzdzania w gminnych bibliotekach publicznych. Program akcentuje rozwizania praktyczne wprowadzane w maych bibliotekach publicznych, nacisk pooony jest na organizacj biblioteki jako instytucji kultury, w tym take na organizacj lokalu, budetu, kadry bibliotecznej, i przede wszystkim na organizacj usug biblioteczno-informacyjnych w placwce non-profit oraz na zarzdzanie ma bibliotek publiczn z nieliczn obsad kadrow. Program zwraca szczegln uwag na: prac z czytelnikiem, udostpnianie gromadzonych zbiorw tradycyjnych i elektronicznych, zatrudnienie, ksztacenie i doskonalenie zawodowe personelu bibliotecznego, prace kulturalno-owiatowe, promocyjne i pedagogiczne realizowane w bibliotekach gminnych. Wprowadza suchaczy w podstawowe wiadomoci w zakresie bada efektywnoci pracy publicznych bibliotek regionalnych. Program wicze sygnalizuje studentom podstawowe funkcje bibliotek publicznych, tj. kulturowe, edukacyjne, informacyjne, podkrela rol bibliotek gminnych jako miejsca ustawicznego ksztacenia, spotka z rnymi grupami spoecznymi, ale take rozwijania kultury, bycia informatorium lokalnym, centrum informacji oglnopolskiej i europejskiej. Prawidowa praca w bibliotekach gminnych i sieciach bibliotek publicznych to przede wszystkim dobra czno z centralnymi i midzybibliotecznymi orodkami decyzyjnymi (Publiczna Biblioteka Wojewdzka) i ustawiczny kontakt z orodkami metodycznymi, poprzez organizowane szkole i kontakty indywidualne, interpersonalne bibliotekarzy. Celem zaje jest zwrcenie szczeglnej uwagi na rozpoznanie potrzeb spoecznych, animacj wsppracy rodowiskowej, integracj rodowiska lokalnego, animacj czytelnicz i prac z czytelnikami najmodszymi, niepenosprawnymi, wykluczonymi, a take istniejcymi w regionie grupami etnicznymi i wyznaniowymi. Zarzdzanie w maych bibliotekach publicznych uzalenione jest od funkcjonujcej lokalnej sieci bibliotek publicznych, liczebnoci kadry bibliotecznej, realizowanych zada lokalnych, funkcjonowania bibliotek w przestrzeni spoecznej. W programie nacisk kadziony jest na formy zarzdzania instytucj (lokal, budet, kadra, ksigozbir, usugi) oraz na kwalifikacje i cechy osobowociowe bibliotekarzy, bo te dwa element maj decydujcy wpyw na prac biblioteki publicznej w nieduej spoecznoci lokalnej. 349

Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: 40 godzin dydaktycznych wicze audytoryjnych na studiach stacjonarnych, 15 godzin dydaktycznych wicze audytoryjnych na studiach niestacjonarnych.

Peny opis przedmiotu Proponowany przedmiot ma przygotowa studentw do pracy w sieci bibliotek publicznych, gwnie gminnych i powiatowych, prowadzonych w sposb nowoczesny, ma wyksztaci umiejtnoci organizacyjne i uczy zarzdzania orodkami aktywnoci kulturalnej i spoecznej, jakimi s gminne biblioteki publiczne w nieduych spoecznociach lokalnych. Realizowane na wiczeniach zagadnienia wpisuj si w problemy przedstawione w Programie Rozwoju Bibliotek w Menu 8 Fundacji Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, zwracaj uwag przede wszystkim na animacj i promocj czytelnictwa kultury, atwy i szybki dostp do dokumentw bibliotecznych, prowadzenie bibliotek multimedialnych, prawidow organizacj pracy w bibliotece i bezkolizyjne zarzdzanie placwk. Celem zaj jest zapoznanie studentw z teoretycznymi i praktycznymi zagadnieniami organizacji i zarzdzania w gminnych bibliotekach publicznych. Program akcentuje rozwizania praktyczne wprowadzane w maych bibliotekach publicznych, kadzie nacisk na organizacj biblioteki jako instytucji kultury, zwraca szczegln uwag na organizacj lokalu, budetu, kadry bibliotecznej, i przede wszystkim, na organizacj usug biblioteczno-informacyjnych w placwce non-profit oraz na zarzdzanie ma bibliotek publiczn z nieliczn obsad kadrow. Program wicze sygnalizuje studentom podstawowe funkcje bibliotek publicznych, tj. kulturowe, edukacyjne, informacyjne, podkrela rol bibliotek gminnych jako miejsca ustawicznego ksztacenia, spotka (zarwno uytkownikw biblioteki, jak i mieszkacw terenu objtego zasigiem dziaania biblioteki), rozwijania kultury, centrum informacji lokalnej, oglnopolskiej i europejskiej. Tematyka wicze nawizuje rwnie do wynikw bada ankietowych przeprowadzonych przez orodki akademickie ksztacce w zakresie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, a zamieszczonych w publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych (red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc, PTB OW, Warszawa 2010). Studenci wyranie wskazali, e ceni sobie wiedz i umiejtnoci z zakresu zarzdzania. Marcin Leszczyski, autor tekstu Ksztacenie na poziomie akademickim na potrzeby maych, lokalnych bibliotek publicznych. Punkt widzenia Biblioteki Wojewdzkiej, napisa m.in. Podstaw postulowanych zmian w zakresie ksztacenia akademickiego bibliotekarzy z maych bibliotek publicznych powinno by przygotowanie do samodzielnego kierowania dziaalnoci instytucji kultury zarwno w zakresie zapewnienia optymalnego funkcjonowania w ramach obowizujcych przepisw prawnych i w obecnych uwarunkowaniach ekonomicznych, jak rwnie pod wzgldem dziaalnoci merytorycznej (s. 89). Tematyka niniejszych wicze bdzie prb realizacji czci tego postulatu. 350

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Gminna biblioteka publiczna w otoczeniu spoecznym.

2. Organizacja maej gminnej/powiatowej biblioteki publicznej.

Rozpoznanie potrzeb spoecznych. Sie bibliotek publicznych w regionie, miejsce biblioteki w sieci. Otoczenie prawne maej biblioteki publicznej. Podstawowe zagadnienia organizacji placwek kultury non-profit. Udzia bibliotekarzy w samorzdach, organizacjach lokalnych. Obowizki samorzdw terytorialnych wobec bibliotek i ich egzekwowanie przez bibliotekarzy. Podstawowe przepisy prawne umoliwiajce organizacj lokalu bibliotecznego i jego wyposaenia, zapewniajce bezpieczestwo zbiorw i uytkownikw. Przyjcie optymalnego modelu organizacyjnego dla ksigozbioru i prac podstawowych w bibliotece (gromadzenie, opracowanie, przechowywanie i ochrona zbiorw, udostpnianie, przyjcie modelu sprawnej obsugi uytkownikw). Dobr dziaa kulturalnych do potrzeb spoecznoci lokalnej i moliwoci kadrowej biblioteki. Wprowadzenie dziaa marketingowych do biblioteki. Organizacja promowania biblioteki, zbiorw, pracy bibliotekarza i usug biblioteczno-informacyjnych w rodowisku lokalnym. Wspdziaanie bibliotek z dostpnymi mediami: pras, radiem, telewizj, Internetem. Promowanie czytelnictwa, prowadzenie rodowiskowych bada czytelnictwa i prac pedagogicznych w bibliotece i poza jej obrbem.

3. Organizacja i prowadzenie prac kulturalno-owiatowych.

4. Podstawowe zasady planowania i sprawozdawczoci bibliotecznej, wykorzystanie statystyki bibliotecznej do oceny pracy biblioteki i kadr. 5. Gwne problemy zarzdzania ma publiczn bibliotek w gminie.
Zasady przeksztacania struktur organizacyjnych biblioteki i modyfikowania procesw pracy. Wprowadzanie nowych technologii informatycznych do biblioteki.

6. Rola kadry bibliotecznej w zarzdzaniu ma bibliotek publiczn.

Przyjcie optymalnych zasad i form kierowania bibliotek. Wybr modelu zarzdzania (autokratycznego, demokratycznego, mieszanego). Kontrola pracy bibliotekarzy i bibliotek gminnych. Ustalanie oczekiwanych i podanych cech w zawodzie bibliotekarza: aktywno zawodowa, pogbianie wiedzy zawodowej, wysokie kompetencje fachowe, kultura osobista, atwo uczenia si i odnawiania wiedzy. Inne cechy osobowociowe przydatne w pracy bibliotekarza. Kodeks etyki zawodowej. Organizacja, realizacja, kontrola i ocena pracy bibliotekarzy. Komunikowanie si kierownika z instytucjami, lokaln wadz samorzdow i rodowiskiem. Rozpoznanie lokalnych potrzeb spoecznych w zakresie kultury. Animacja wsppracy rodowiskowej. Formy komunikowania si ze wsppracownikami, czytelnikami, przeoonymi. Prowadzenie bada efektywnoci pracy maych bibliotek regionalnych.

7. Rola i zadania kierownictwa biblioteki.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student poznaje sie bibliotek publicznych funkcjonujcych w Polsce, organizacj sieci i bibliotek, stan wspczesnego bibliotekarstwa 351

publicznego Uzyskuje wiedz na temat prawnych, materialnych i mentalnych uwarunkowa funkcjonowania maych bibliotek gminnych, zagadnie organizacji placwek kultury non-profit, umocowania bibliotek publicznych w polskim systemie prawnym i organizacyjnym, przyswaja obowizki samorzdw terytorialnych wobec bibliotek. Studenci poznaj zasady organizacji maej biblioteki gminnej, podstawowe przepisy prawne umoliwiajce organizacj i zarzdzanie w bibliotekach publicznych, przechowywania i ochrony zbiorw, organizacji wewntrznych i zewntrznych prac biblioteki. Zapoznaj si z organizacj prac kulturalnych i owiatowych w lokalnym rodowisku, doborem dziaa kulturalnych do potrzeb spoecznoci lokalnej, zasadami dobrej wsppracy biblioteki z mediami, promowania biblioteki i czytelnictwa, prowadzenia rodowiskowych bada czytelnictwa i prac pedagogicznych w bibliotece. Suchacz przyswaja podstawowe zasady planowania, sprawozdawczoci bibliotecznej, wykorzystania statystyki bibliotecznej do oceny pracy gminnej biblioteki, kadry bibliotecznej, zasady przeksztacania struktur organizacyjnych i modyfikowania procesw pracy, m.in. komputeryzacji czynnoci bibliotecznych, wprowadzania nowych technologii i systemw informatycznych. Studenci uzyskuj wiedz o gwnych problemach zarzdzania ma, publiczn bibliotek gminn. Poznaj optymalne zasady i formy kierowania bibliotek, zasady wyboru modelu demokratycznego lub mieszanego, zarzdzania ma placwk kulturaln non-profit. Poznaj zasady i podstawy prawno-organizacyjne kontroli prac bibliotecznych. Suchacze poznaj rol i zadania kierownika biblioteki w rodowisku lokalnym, podstawowe umiejtnoci kierowania maymi zespoami pracowniczymi, prowadzenia szkole bibliotecznych i bada efektywnoci pracy maych bibliotek regionalnych. Opanowane umiejtnoci: suchacze umiej rozpozna i okreli sieci biblioteczne, w tym sie bibliotek publicznych funkcjonujce w regionie (Maopolska). Potrafi okreli otoczenie prawne biblioteki publicznej i gwne zagadnienia zwizane z organizacj placwek kultury nie przynoszcych dochodu. Zdobywaj umiejtno poruszania si w prawnym systemie lokalnym, ktry odnosi si do bibliotek gminnych oraz sposoby egzekwowania obowizujcych przepisw prawnych. Studenci nabywaj umiejtnoci posugiwania si podstawowymi przepisami prawnymi umoliwiajcymi sprawn organizacj lokalu bibliotecznego i zabezpieczenia zbiorw i uytkownikw. Umiej rozpozna i zastosowa optymalny model organizacyjny zbioru dokumentw bibliotecznych i podstawowych prac w bibliotece. Posiadaj umiejtno samodzielnego prowadzenia rnych dziaa kulturalno-owiatowych, promowania biblioteki publicznej w rodowisku i mediach, prowadzenia rodowiskowych bada czytelniczych i pedagogicznych. Suchacze posiadaj umiejtno organizowania prac statystycznosprawozdawczych i interpretowania uzyskiwanych danych, umiej, zgodnie z poznanymi zasadami, przeksztaca struktury organizacyjne bibliotek i modyfikowa prac biblioteczn. Studenci umiej rozpozna, oceni podstawowe problemy zarzdzania 352

w bibliotekach, zastosowa poznane formy zarzdzania ma bibliotek publiczn, przeprowadzi kontrol dziaalnoci bibliotek publicznych, zastosowa znane im metody bada jakoci usug biblioteczno-informacyjnych, oceni oczekiwane i podane cechy dobrego bibliotekarza. Studenci potrafi oceni cechy charakteru, wiedz i praktyczne umiejtnoci bibliotekarzy i kadry kierowniczej biblioteki dziaajcej w maym rodowisku. Znaj formy skutecznej animacji dziaa bibliotecznych, kulturalno-owiatowych, pedagogicznych, ktrych mog wymaga od kadry kierowniczej. Rozumiej potrzeby rnorodnego i skutecznego wspdziaania kierownika biblioteki z podlegymi pracownikami. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: obecno, przygotowanie i aktywny udzia w zajciach. Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura 1. Bibliotekarstwo. Pod red. Z. migrodzkiego. Wyd. 2 zm. i uzup. Warszawa 1998. 2. Borecka I.: Ksika w yciu niepenosprawnych czytelnikw. Konspekt 2004, nr 19. 3. Budzyska B.: Dziaalno kulturalna bibliotek publicznych. Poradnik Bibliotekarza 2006, nr 1, s. 3-8. 4. Dobra biblioteka publiczna czyli jaka. Studia i materiay, pod red. A. Winiewskiej i A. Paszko. Krakw 2006. 5. Zybert E.B., Kultura organizacyjna w bibliotekach. Warszawa 2004. 6. Gowacka E., Studium zastosowania kompleksowego zarzdzania jakoci (TQM) w bibliotekarstwie i informacji naukowej. Toru 2000. 7. Ilczuk D., Misig W.: Finansowanie i organizacja kultury w gospodarce rynkowej. Warszawa 2003. 8. Ippoldt L.: Mody czytelnik niepenosprawny w wiecie ksiki, biblioteki i informacji naukowej. Pod red. Krystyny Heskiej-Kwaniewicz i Ireny Sochy. Katowice 1996, s. 256-263. 9. Kisilowska M.: Biblioteka w sieci sie w bibliotece. Wybrane spoeczne i kulturowe aspekty wspczesnego bibliotekarstwa. Warszawa 2010. 10. Papuziska J.: Ksiki, dzieci, biblioteka. Z zagadnie upowszechniania czytelnictwa i ksiki dziecicej. Warszawa 1992. 11. Spoeczestwo informacyjne: jako edukacji i pracy bibliotekarzy. Red. M. Kocjowa. Krakw 2001. 12. Standardy biblioteczne. Praktyka, teoria, projekty, red. Maja Wojciechowska. Gdask 2010. 353

13. Wajda A.: Metodyka i organizacja czytelnictwa. Warszawa 1983. 14. Wajda A.: Metodyka pracy z czytelnikiem. Warszawa 1992. 15. Wojciechowski J.: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010. 16. Wojciechowski J.: Organizacja i zarzdzanie w bibliotekach. Warszawa-Krakw 1997. 17. Woosz J.: Organizacja biblioteki i kierowanie jej dziaalnoci. Wyd. 2. Warszawa 1981. 18. Zarzdzanie strategiczne i marketingowe w bibliotekach. Pozna 2004. 19. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych. Materiay z konferencji naukowej. Warszawa 2009.

354

Regionalne biblioteki publiczne w spoeczestwie informacyjnym

dr Iwona Pietrzkiewicz
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot naley do grupy przedmiotw specjalizacyjnych, jest realizowany przez studentw w trakcie I roku w formie wicze (15 godzin konwersatorium na studiach niestacjonarnych i 40 godzin na studiach stacjonarnych). Czciowo zajcia odbywaj si w pracowni komputerowej z dostpem do Internetu. Celem zaj jest zapoznanie studentw z teoretycznymi i praktycznymi aspektami funkcjonowania regionalnej sieci bibliotek publicznych: zwaszcza gminnych i powiatowych. Program przedmiotu uwzgldnia zarwno kwestie organizacji wewntrznej placwki bibliotecznej i znajomo podstawowych procesw bibliotecznych, jak i ujmuje jej prac w kontekcie funkcjonowania w konkretnym rodowisku lokalnym. Uwzgldnia rwnie istnienie biblioteki w tzw. spoeczestwie sieciowym, niezwykle istotnym w pracy z grupami wykluczonymi spoecznie. Program akcentuje take moliwoci wsppracy biblioteki z innymi bibliotekami i instytucjami kultury nie tylko na poziomie lokalnym, regionalnym, oglnokrajowym, ale i midzynarodowym. Wanym jego elementem jest kwestia waciwej organizacji nowoczesnego warsztatu informacyjnego biblioteki, z uwzgldnieniem tradycyjnych (katalogi, kartoteki i informatoria) oraz elektronicznych (bazy danych, repozytoria i biblioteki cyfrowe) rde informacji. Zaakcentowano kwestie znajomoci administracyjnej struktury pastwa i UE, obowizujcego prawa, w tym prawa dotyczcego wasnoci intelektualnej. Kolejnym istotnym elementem s dziaania marketingowe i promocyjne, oparte na waciwym rozpoznaniu rzeczywistych i potencjalnych oczekiwa uytkownikw biblioteki, ktrych celem jest zarwno przekadajce si na dobr opini i placwce zadowolenie uytkownikw, jak i jej organizatorw wadz samorzdowych, radych i innych organw decydenckich. Nacisk pooono te na specyfik uytkownikw bibliotekach publicznych, jej uniwersalizm, ale i prac z tzw. rodowiskami wykluczonymi. Zrnicowanym potrzebom uytkownikw gminnej czy powiatowej biblioteki odpowiada musi zakres merytoryczny gromadzonych zbiorw oraz ich rnorodno formalna, z szerokim uwzgldnieniem tzw. komunikacji elektronicznej i dokumentw audialnych czy multimedialnych. Uwagi wymaga rwnie problem form pracy realizowanych przez bibliotekarzy maych bibliotek gminnych, ktre nastawione s na efekty poznawcze, rekreacyjne i kompensacyjne. Zwrcono te jednak uwag na rol biblioteki jako katalizatora lokalnych relacji i aktywnoci. Program uwzgldnia analiz maej biblioteki publicznej jako placwki pracujcej w i dla konkretnej zbiorowoci, a wic realizujcej zadania komunikacyjne na rzecz publicznoci otwartej 355

(gromadzenie i udostpnianie informacji regionalnych, lokalnych, sublokalnych, miejscowych; integracja rodowiskowa). Szczegowy program przedmiotu, aby by uytecznym dla studentw IINiB UP odwouje si do funkcjonowania sieci bibliotek publicznych w Maopolsce. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: 15 godzin wicze konwersatoryjnych na studiach niestacjonarnych, 40 godzin wicze konwersatoryjnych na studiach stacjonarnych.

Peny opis przedmiotu Proponowany przedmiot ma przygotowa studentw do pracy w sieci bibliotek publicznych, zwaszcza powiatowych i gminnych. Program jest zorientowany na ksztacenie umiejtnoci prowadzenia publicznej placwki bibliotecznej w nowoczesny sposb, akcentujc rol biblioteki powiatowej lub gminnej jako istotnego orodka aktywnoci rodowiskowej. Zagadnienia te wpisuj si w problemy sygnalizowane przez Program Rozwoju Bibliotek w Menu 8 FRSI, a przede wszystkim: promocja czytelnictwa i kultury, funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych, digitalizacja zbiorw bibliotecznych (biblioteka multimedialna), usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, informatyka dla grup wykluczonych, praca z dziemi i modzie, wsparcie dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym, uatwienie korzystania z e-government (wsparcie obywateli w kontaktach z wadzami publicznymi), uatwienie dostpu do informacji lokalnej, s te odpowiedzi na wynikajce z bada zapotrzebowanie spoeczne. Zakres tematyczny przedmiotu 1 . S ie bibliotek publicznych w Polsce stan obecny.

2. Powiatowe i gminne biblioteki jako nowoczesne centra informacji, wiedzy, kultury i edukacji.

Zadania wojewdzkich bibliotek publicznych na przykadzie Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie (http://www.rajska.info/). Merytoryczna opieka publicznych bibliotek wojewdzkich nad podlegymi im placwkami. Specyfika funkcjonowania publicznych placwek bibliotecznych w maych miejscowociach. Otoczenie instytucjonalne, sprzymierzecy i rywale, biblioteki publicznej: wadze samorzdowe, inne biblioteki (w sieci i poza ni), szkoy, orodki kultury, muzea, archiwa, organizacje i stowarzyszenia, media regionalne i lokalne.

Organizacja maej biblioteki publicznej, wymagania i oczekiwania dotyczce przygotowania kadry, wielkoci i lokalizacji lokalu oraz jego wyposaenia, gromadzonego ksigozbioru (merytoryczne i formalne). Planowanie w bibliotece jako istotny warunek jej rozwoju. Tworzenie strategii rozwoju tych placwek. Doskonalenie zawodowe pracownikw sieci bibliotek publicznych. Moliwoci wykorzystania przez mae biblioteki publiczne

356

3. Aktywna biblioteka.

Internetu dla rozwoju procesw komunikowania si oraz integracji rodowiskowej i midzyrodowiskowej. Czytelnictwo w regionie znajomo potrzeb i ogranicze najbliszego rodowiska warunkiem dobrej pracy biblioteki (na przykadzie dziaania Regionalnego Centrum Bada Czytelnictwa w Wojewdzkiej Biblioteki Publicznej w Krakowie: http://www.wbp.krakow.pl/rcbc). Moliwoci zwikszenia potencjau organizacyjnego bibliotek powiatowych i gminnych, zgodnie z potrzebami spoecznoci lokalnych. Wsppraca bibliotek powiatowych i gminnych z rodowiskiem bibliotekarskim w ramach wasnej sieci oraz poza ni: bibliotekami szkolnymi, pedagogicznymi czy akademickimi. Biblioteka powiatowa i gminna w sferze publicznej jako organizator ycia kulturalnego, informatorium lokalne, miejsce spotkania rnych grup mniejszociowych, miejsce bez barier: usugi dla seniorw i osb niepenosprawnych, miejsce dla modych (multimedia i nowoczesna komunikacja, miejsce prowadzenia zaj pozalekcyjnych), miejsce trzecie: kolejne, po domu i pracy, spdzania wolnego czasu, miejsce uatwiajce dostp do informacji lokalnej, instytucja podejmujca doradztwo w zakresie ycia lokalnego i obywatelskiego (e-administracja), lokalne archiwum i muzeum, kwerendy dla organizacji czy instytucji, szkolenia specjalistyczne, poradnictwo prawne, jako przestrze dla mieszkacw z inicjatyw i punkt usug multimedialnych. ICT dla grup wykluczonych (osb starszych, niepenosprawnych).

4. Nowe technologie informacyjne i komunikacyjne w maych bibliotekach publicznych.

5. Maa biblioteka publiczna w sieci spoecznej.

Ich wykorzystanie w ramach klasycznych funkcji biblioteki, stosowanie zautomatyzowanego systemu bibliotecznego dla bibliotek publicznych. Znaczenie komputeryzacji dla funkcjonowania maej biblioteki publicznej. Moliwoci wykorzystania zasobw dostpnych dziki sieci Internet. Poszerzanie ksigozbioru: wypoyczenia midzybiblioteczne (korzystanie z zasobw innych bibliotek, nie tylko publicznych), korzystanie z penotekstowych i bibliograficznych baz danych dostpnych online, dostp do bibliotek cyfrowych (Maopolska Biblioteka Cyfrowa: http://mbc.malopolska.pl). Korzystanie z ksiek mwionych, ebookw, mp3, DVD, CD, itp. Biblioteki publiczne w rodowisku Web 2.0. Komunikacja pracownikw z profesjonalnym rodowiskiem bibliotekarskim (http:// www.ebib.info, http://blog.biblioteka20.pl/, http://bibliodziennikbgup.blogspot.com/), z wsppracujcymi instytucjami, z wasnymi uytkownikami. Znaczenie regionalnych baz danych na przykadzie portalu Fidkar Maopolski (http://fidkar.wbp.krakow.pl/fidkar/teren. html) i Bibliografii Maopolski (http://bibliografia.rajska.info). Wsppraca biblioteki z innymi instytucjami kultury i placwkami opieki w regionie. Potrzeby rodowiska a oferta informacyjna, edukacyjna i kulturalna biblioteki publicznej. Prawo wasnoci intelektualnej a praca biblioteki. Dziaania marketingowe i promocyjne w bibliotece publicznej rozpoznanie rzeczywistych i potencjalnych oczekiwa uytkownikw biblioteki, tworzenie zwizkw z otoczeniem, uatwianie komunikowania si biblioteki ze rodowiskiem, intensyfikacja kontaktw z uytkownikami, ksztatowanie waciwego wizerunku biblioteki w rodowisku. Dziaalno Maopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie (http://www.mik.krakow.pl/) jak forum wsppracy maopolskich instytucji kultury.

357

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zna sie bibliotek publicznych funkcjonujc w Polsce, jej organizacj i stan obecny. Zyskuje take wiedz na temat typowego otoczenia instytucjonalnego bibliotek publicznych w rnych rodowiskach. Suchacze poznaj zasady organizacji biblioteki, wymagania kwalifikacyjne dotyczce kadry zatrudnianej w bibliotekach publicznych oraz kwestie dotyczce etyki zawodu bibliotekarza. S zorientowani w zakresie ksztatowania si standardw, dotyczcych lokalu bibliotecznego i jego wyposaenia, gromadzenia ksigozbioru. Rozumiej rwnie zasady komunikacji biblioteka-jej rodowisko. Studenci poznaj zasady i moliwoci wsppracy biblioteki publicznej z instytucjami kultury, edukacji, biznesu, nauki i administracji w regionie, rozumiej konieczno otwarcia si biblioteki na zmiany i innowacyjnego podejcia do ich pracy. Studenci wiedz jak wykorzysta nowe technologie informacyjne i komunikacyjne w maych bibliotekach publicznych. Suchacze poznaj moliwo wsppracy z innymi instytucjami kultury i placwkami opieki w regionie. Znaj zasady dostosowania oferty informacyjnej, edukacyjnej i kulturalnej biblioteki do potrzeb konkretnego rodowiska. Znaj rwnie podstawy prawa wasnoci intelektualnej. Opanowane umiejtnoci: studeci potrafi zebra, na podstawie rde drukowanych lub online, informacje na temat regionalnych instytucji kultury, take znaj portale bibliotekarskie i sprawnie wyszukuj dane na temat sieci bibliotek publicznych w Polsce. Studenci zdobywaj umiejtno przygotowania koncepcji strategii rozwoju maej biblioteki publicznej oraz konstrukcji planu jej pracy. Umiej wiadomie kierowa swoim rozwojem zawodowym. Suchacze rozumiej konieczno wsppracy biblioteki z rnymi rodowiskami i umiej pozyska informacje o danym rodowisku od instytucji i placwek opieki dziaajcych w regionie. Studenci umiej wykorzysta zasoby dostpne dziki Internetowi, zarwno w celu poszerzanie ksigozbioru i oferty informacyjnej wasnej placwki. Suchacze zdobywaj umiejtno podjcia dziaa marketingowych i promocyjnych w bibliotece publicznej. Potrafi przeprowadzi rozpoznanie rzeczywistych i potencjalnych oczekiwa uytkownikw biblioteki. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: obecno, przygotowanie i aktywny udzia w zajciach. Sposb zaliczenia Zaliczenie z wicze.

358

Literatura 1. Biblioteka w otoczeniu spoecznym, pod red. E.B. Zybert. Warszawa 2000. 2. Biblioteki publiczne w erze cyfrowej. Poradnik. Warszawa 2004. 3. Budzyska B.: Dziaalno kulturalna bibliotek publicznych. Poradnik Bibliotekarza 2006, nr 1, s. 3-8. 4. Drzewiecki M.: Biblioteka i informacja w rodowisku wspczesnej szkoy. Warszawa 2001. 5. Dobra biblioteka publiczna czyli jaka. Studia i materiay, pod red. A. Winiewskiej i A. Paszko. Krakw 2006. 6. Ilczuk D., Misig W.: Finansowanie i organizacja kultury w gospodarce rynkowej. Warszawa 2003. 7. Kisilowska M.: Biblioteka w sieci sie w bibliotece. Wybrane spoeczne i kulturowe aspekty wspczesnego bibliotekarstwa. Warszawa 2010. 8. Klonowski J.: Doskonalenie umiejtnoci interpersonalnych bibliotekarzy, pierwszy kontakt z klientem. Bibliotekarz 2004, nr 1, s. 8-12. 9. Kowalczyk Z.: Animacja potrzeb kulturowych w bibliotece. Bibliotekarz Lubuski 2004, nr 1, s. 37-41. 10. Kucera H.: Jak promowa bibliotek wiejsk? Poradnik Bibliotekarza 2005, nr 4, s. 23-25. 11. Kultura i przemysy kultury szans rozwojow dla Polski, red. J. Szomburg. Gdask 2002. 12. Standardy biblioteczne. Praktyka, teoria, projekty, red. Maja Wojciechowska. Gdask 2010. 13. Papuziska J.: Ksiki, dzieci, biblioteka. Z zagadnie upowszechniania czytelnictwa i ksiki dziecicej. Warszawa. 14. Wojciechowski J.: Czytelnictwo. Warszawa 2000. 15. Wojciechowski J.: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010. 16. Wojciechowski J.: Podstawy pracy z czytelnikiem. Warszawa 1992. 17. Wojciechowski J.: Praca z uytkownikiem w bibliotece. Warszawa 2000. 18. Woosz J.: Jaka biblioteka publiczna? Warszawa 2001. 19. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych. Materiay z konferencji naukowej. Warszawa 2009.

359

Seminarium magisterskie. Biblioteki publiczne w regionie

prof. UP dr hab. Maria Pidypczak-Majerowicz
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

Skrcony opis przedmiotu Najistotniejszym komponentem cieki magisterskiej jest seminarium magisterskie. Jego porzdek w znacznej mierze musi nawizywa do obowizujcych standardw, oglnych zasad, a take tradycji akademickiej. Zadaniem seminarium magisterskiego jest umoliwienie studentowi wykonania samodzielnej pracy pod kierunkiem wybranego promotora. Seminarium realizowane bdzie na I i II roku, w iloci 120 godzin na studiach stacjonarnych i 90 godzin na studiach niestacjonarnych. Jest niejako form zakoczenia specjalizacji pod nazw Biblioteki gminne w regionie. Dziaania realizowane w ramach tych spotka obok zadania badawczego s rwnoczenie sprawdzianem wiedzy i umiejtnoci nabytych podczas studiw, jak i w toku samego seminarium. Zasadnym bdzie, jeeli osignite wyniki bada znajd zastosowanie w praktyce, a uzyskane rozwizania nie tylko umoliwi otrzymanie dyplomu i tytuu magistra informacji naukowej i bibliotekoznawstwa, ale take speni wan funkcj spoeczn. Seminarium magisterskie w pierwszym etapie jego realizacji utrwali umiejtnoci i nawyki studenta w posugiwaniu si metodami naukowymi w obszarze wyznaczonego problemu badawczego oraz udoskonali sposoby przedstawiania na odpowiednim poziomie uzyskanych wynikw. Spotkania suy bd ponadto pogbieniu wiedzy teoretycznej studenta w zakresie wybranej tematyki, praktycznemu wdroeniu metodologii i postpowania badawczego w ramach bada wasnych oraz poznaniu zasad konstrukcji pracy i pisarstwa naukowego. Prace nad magisterium obejmuj nie tylko seminarium lecz take indywidualne konsultacje. W trakcie zaj student przedstawia swoje projekty w zakresie wyboru tematu, zebranej literatury przedmiotu, zaoe i hipotez badawczych, wybranych metod oraz technik badawczych, struktury pracy, a take harmonogramu realizowanych dziaa, a nastpnie fragmenty tekstu. Staja si one przedmiotem dyskusji, polemiki i oceny. Student winien umie obroni swj punkt widzenia poprzez odpowiednio dobrane i merytoryczne argumenty. Prace powstae na seminarium magisterskim mog by skorelowane z realizacj praktyk zawodowych lub te stanowi opcj do wyboru przez studentw niestacjonarnych, zatrudnionych w placwkach bibliotecznych. Mog mie form analiz sprawozdawczo-historycznych w wybranym aspekcie dziaania maej biblioteki publicznej, ujcia monograficznego lub te projektw, propozycji nowych rozwiza na obszarze rozwijania/ksztatowania kompetencji zawodowych zatrudnionych w nich bibliotekarzy.

360

Forma zaj Seminarium magisterskie: 120 godzin dydaktycznych na studiach stacjonarnych, 90 godzin dydaktycznych na studiach niestacjonarnych. Peny opis przedmiotu Praca naukowa studenta to proces wieloetapowy, zwizany z jednej strony z potrzeb jego metodologicznego przygotowania, z drugiej za wdraania zdobytej wiedzy rwnie w czasie studiw do dziaa w zakresie postpowania badawczego. Naley przy tym mie na uwadze dowiadczenie oraz poziom przygotowania studenta, jego zainteresowania, i co w tym przypadku jest najistotniejsze perspektyw przyszego miejsca pracy. Tworzenie bowiem w ramach seminarium blokw tematycznych jest w peni uzasadnione i przyniesie konkretne korzyci. Prace bd odpowiedzi nie tylko na rzeczywiste potrzeby bibliotekarstwa publicznego szczebla lokalnego, ale wyka rwnie jego moliwoci, kreatywno i potencja. W trakcie zaj naley rwnolegle podj kwestie natury teoretyczno-metodologicznej, pomocne przy pisaniu pracy magisterskiej oraz oglnego kontekstu dziaalnoci gminnych bibliotek publicznych, z naciskiem na badany aspekt ich pracy. Student ponadto na podstawie przeprowadzonych badan winien nie tylko diagnozowa biece potrzeby i problemy bibliotek gminnych, ale rwnie dawa propozycje wasnych rozwiza w kierunku kreowania ich nowej roli oraz nowego obrazu lokalnych bibliotek publicznych. Semestr pierwszy: Metodologia pracy naukowej. Zakres treci programowych objtych t czci seminarium dotyczy oglnej metodologii postpowania badawczego. Do gwnych za naley: pogbienie wiedzy teoretycznej studenta w zakresie wybranej tematyki, praktyczne wdroenie metodologii postpowania badawczego w ramach bada wasnych, a take poznanie zasad pisarstwa naukowego. 1. Podstawy teoretyczne pracy naukowej: badania naukowe: definicje, cele, typologia, procedury badawcze. 2. Problem badawczy: teza, hipoteza. 3. Metody badawcze: definicja, zadania, klasyfikacja. 4. Techniki bada naukowych. 5. Narzdzia badawcze (kwestionariusz wywiadu, ankiety, test, arkusz obserwacji). 6. Organizacja i etapy bada naukowych: formuowanie pyta problemowych oraz hipotez, opracowanie koncepcji procedury badawczej, organizacja bada. 7. Typologia prac naukowych. W toku tych zaj student przygotowywany jest do samodzielnego przeprowadzania badan, a nastpnie przedstawienia uzyskanych wynikw w formie pracy magisterskiej. Zajcia doskonal umiejtno formuowania problemu naukowego, hipotez 361

badawczych, a take prawidowego doboru materiau i metod oraz krytycznego podejcia do pimiennictwa naukowego. Semestr drugi: Metodologia postpowania badawczego w ramach bada wasnych. 1. Wybr tematu: okrelenie zainteresowa naukowych studenta w kontekcie przyszej pracy magisterskiej. 2. Wypracowanie koncepcji wasnej pracy studentw: konspekt pracy magisterskiej, struktura pracy, problem badawczy i jego uzasadnienie, przegld pimiennictwa i krytyczna jego ocena, wybr metodologii. Magistrant przy wyborze tematu, a take w trakcie prowadzonych bada winien bazowa na posiadanej wiedzy z zakresu zagadnie oglnych i teoretycznych zawartych w treciach programowych (cigo ksztacenia), ktre bd stanowi baz wyjciow do dalszych rozwiza. Pomocne winny sta si narzdzia, ktrych zastosowanie warunkowa bd moliwoci pracy w bibliotekach publicznych. W trakcie zaj naley rwnolegle podj kwestie natury teoretycznometodologicznej, pomocne przy pisaniu pracy magisterskiej oraz uwzgldnia oglny kontekst dziaalnoci gminnych bibliotek publicznych ze wskazaniem na potrzeby i moliwoci tych placwek. Przy wyborze tematu naley zwrci uwag na aktywizacj dziaa maych bibliotek gminnych, skoncentrowanych na relacjach z otoczeniem (pozyskiwanie rodkw, promocja, wsppraca, umacnianie si pozycji i autorytetu bibliotek gminnych wrd innych instytucji kulturalno-owiatowych, budowanie partnerskich relacji w rodowisku, w ktrym funkcjonuje. Student koczy zajcia oddaniem wstpu, konspektu, zebranej literatury przedmiotu, a take propozycj wyboru metod badawczych. Semestr trzeci: Realizacja podjtego problemu badawczego. 1. Zasady pisarstwa naukowego. 2. Badania wasne: formuowanie tez i hipotez, dobr metod, technik i narzdzi badawczych, przeprowadzenie bada, porzdkowanie wynikw bada, ich kontrola i analiza. 3. Pisanie pracy oraz prezentacja poszczeglnych etapw jej powstawania. Strategia badawcza dotyczca wyboru tematu pracy koncepcji bada wymusza dokonanie wyboru ronych moliwoci rozwizania danego problemu oraz zastosowania rnych procedur badawczych. W toku caego postpowania badawczego magistrant winien wykaza si umiejtnoci samodzielnych poszukiwa, technicznymi umiejtnociami przy zbieraniu materiau, jego selekcji i wartociowania, a take formuowania spostrzee oraz wynikw. Warunkiem zaliczenia jest uzyskanie akceptacji promotora co najmniej dwch rozdziaw.

362

Semestr czwarty: Finalizowanie procesu badawczego. Etap ten obejmuje dziaania zmierzajce do wypracowania ostatecznej wersji pracy magisterskiej oraz przygotowanie studenta do egzaminu magisterskiego. Przykadowe tematy prac magisterskich: 1. Biblioteki gminne orodkami aktywizacji, wspdziaania i integrowania spoecznoci lokalnej: na przykadzie .................................. 2. Biblioteki gminne orodkami informacji lokalnej: gromadzenie, opracowanie i udostpnianie: na przykadzie .................................. 3. Spoeczny wizerunek biblioteki i bibliotekarza zachowania, kompetencje, wspdziaanie: na przykadzie gminy .................................. 4. Biblioteka gminna w mediach: prasa, radio, telewizja. 5. Sie bibliotek gminnych powiatu .................................. 6. Potrzeby czytelnicze mieszkacw gminy .......... a oferta lokalnej biblioteki. 7. Biblioteki gminne w rozwijaniu i zaspokajaniu potrzeb czytelniczych oraz upowszechnianiu wiedzy: na przykadzie .................................. 8. Biblioteka gminna w yciu i ocenie lokalnej spoecznoci: na przykadzie ..... ............................. 9. Oferta gminnych bibliotek publicznych a oczekiwania modego uytkownika: na przykadzie .................................. W przedstawionych powyej propozycjach tematw prac magisterskich uwzgldniono szereg zagadnie, ktre stanowiy komponent z tzw. Menu 8 FRSI. S to przede wszystkim: 1. Promocja kultury i czytelnictwa. 2. Praca z dziemi i modzie. 3. Funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych. Potrzeb podjcia tematw w ramach seminarium potwierdzaj rwnie wyniki bada ankietowych zamieszczone w pracy: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, pod redakcj Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca Warszawa 2010. Oczekiwane efekty uczenia si Organizacja seminarium magisterskiego prowadzona w kontekcie pracy bibliotek w rodowisku lokalnym i regionalnym dostarcza studentowi zarwno konkretnej wiedzy teoretycznej, jak i ksztatuje jego umiejtnoci. Zaleca si jednak pooenie nacisku na wdraanie umiejtnoci praktycznych. Student zdobywa wiedz w zakresie samodzielnego formuowania problemw badawczych, zasad tworzenia i wykorzystania okrelonych metod badawczych dostosowanych do specyfiki wybranego, efektywnego gromadzenia wiarygodnych rde wiedzy na sformuowany temat, a take przeprowadzenia analiz szczegowych. Tworzy wic podstawy teoretyczne do realizacji podjtego zadania badawczego. Bardzo istotn kwesti jest rwnie pogbienie wiedzy teoretycznej w zakresie wybranej 363

problematyki, ktra winna przygotowywa studenta do przyszej pracy lub poszerzy wiedz ju nabyt w trakcie studiw czy te aktualnej pracy. Rwnolegle bowiem w trakcie seminarium podejmowane bd kwestie natury teoretycznej w zakresie oglnego kontekstu dziaalnoci bibliotek, dostosowane do potrzeb studenta. Magistrant ponadto zdobywa umiejtnoci praktycznego wdroenia metodologii postpowania badawczego. Umie zatem samodzielnie przeprowadzi badania na wszystkich etapach procesu poznania naukowego, a nastpnie przedstawi uzyskane wyniki w formie pracy magisterskiej. Magistrant nabywa umiejtnoci formuowania problemu naukowego, hipotez badawczych, a take prawidowego doboru materiau i metod oraz krytycznego podejcia do pimiennictwa naukowego. Tym sposobem student doskonali umiejtnoci diagnozowania biecych potrzeb i problemw bibliotek gminnych aby formuowa propozycje wasnych rozwiza w kierunku kreowania ich nowej roli oraz nowego obrazu lokalnych bibliotek publicznych. Dobrze przemylane propozycje zawarte w pracy magisterskiej mog stanowi punkt wyjcia dla wdraania zmian i nowych programw dziaania w miejscach zatrudnienia absolwenta. Metody i kryteria oceniania Po uzyskaniu zaliczenia ze wszystkich czterech semestrw student jest dopuszczany do egzaminu magisterskiego. Sposb zaliczenia Zaliczenie. Literatura 1. Apanowicz J., Metodologia nauk. Toru 2003. 2. Berenicki F., Praca dyplomowa na studiach I i II stopnia z nauk spoecznych. Krakw 2010. 3. Dudziak A., ejmo A., Redagowanie prac dyplomowych. Wskazwki metodyczne dla studentw. Warszawa 2005. 4. Grzybowski P., Sawicki K., Pisanie prac i sztuka ich prezentacji. Krakw 2010. 5. obocki M., Metody bada pedagogicznych. Warszawa 2007. 6. Majchrzak J., Mendel T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomowych. Pozna 1995. 7. Majkut J., O teorii i praktyce bada naukowych. Toru 1992. 8. Nowak S., Metodologia bada spoecznych. Warszawa 1985. 9. Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej. Wrocaw 1974. 10. Pytkowski W., Organizacja bada i ocena prac naukowych. Warszawa 1985. 11. Wgliska M., Jak pisa prace magistersk? Poradnik dla studentw. Krakw 2005. 12. Zieleniewski J.: O organizacji bada naukowych. Warszawa 1975.

364

Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji

prof. dr hab. Maria Juda
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

cieka magisterska/specjalizacja ma za zadanie wyposay studenta w wiedz i umiejtnoci konieczne do kierowania i zarzdzania bibliotekami publicznymi, ze szczeglnym uwzgldnieniem maych (gminnych) bibliotek w dobie spoeczestwa informacyjnego. Studenci winni zatem pozna najlepsze polskie i zagraniczne rozwizania w zakresie moliwoci maej biblioteki publicznej w aktywizacji spoecznoci lokalnej. Powinni mie rwnie moliwo zrozumienia funkcji i zada biblioteki publicznej pojmowanej jako centrum nieformalnej edukacji obywatelskiej i aktywizacji kulturalnej oraz organizacji wspierajcej lokalny system informacji i edukacji, a take pozna zasady przyszej pracy w roli animatora spoecznokulturalnego w rodowisku lokalnym i prowadzenia dziaa prospoecznych. Jednym z istotniejszych aspektw dziaalnoci tego rodzaju bibliotek jest dostpno do zasobw bibliotecznych i jej nowoczesnych form. Naley zatem podj zagadnienie usprawnienia nie tylko fizycznej dostpnoci do zasobw przez waciw aranacj przestrzeni bibliotecznej, jak tych ktre wykorzystuj nowoczesne technologie. Istotne jest w tej kwestii odwoanie si do rozwiza wiatowych i polskich. Wspczesne zasoby biblioteczne to nie tylko tzw. zbiory tradycyjne, ale rwnie wszelkiego rodzaju multimedia. Biblioteka publiczna musi nada za zmianami oczekiwa swoich uytkownikw, a w zwizku z tym wykorzystywa moliwoci technologii informacyjnych i rodowiska cyfrowego. Winna by zatem tak nowoczesna jak jej otoczenie informacyjne. W zwizku z tym w ksztaceniu akademickim nie moe zabrakn zagadnie zwizanych ze zjawiskiem Web 2.0, zwaszcza z koncepcj Library 2.0 i moliwoci wsptworzenia przy udziale uytkownikw nowoczesnych informacyjno-bibliotecznych usug sieciowych. W dobie obecnej nie tylko dla duych rodowisk, ale i dla maych (lokalnych) istotne znaczenie ma tworzenie repozytoriw cyfrowych umoliwiajcych szersz dostpno do wszelkiego rodzaju dokumentw. Wpisuj si one w problem penego i efektywnego zachowania zapisw dotyczcych kultury i historii regionu, miasta, gminy czy nawet mniejszej spoecznoci. Jest to rwnie odpowied na ewolucj nonikw informacji i potrzeb uytkownikw. Biblioteka publiczna bdc jedn z instytucji kultury, ktre s cile powizane z wadz samorzdow, celem zwikszenia uczestnictwa w yciu kulturalnym spoecznoci lokalnych winna by zobowizana do pozyskiwania funduszy zewntrznych (unijnych i rzdowych). Konieczne jest zatem wyposaenie studentw w wiedz w tym zakresie. Jest rwnie placwk posiadajc potencja upowszechniania nowoczesnych technologii informacyjnych, powinna wic zapewni odpowiednie 365

rodowisko dla osb zainteresowanych wykorzystaniem usug e-administracji. Biblioteka jest rwnie swoistym systemem, ktry wchodzi w relacje z bliszym i dalszym otoczeniem. Nie ulega wtpliwoci, e prawidowa komunikacja z rnymi podmiotami moe jej przynie szereg korzyci. Istotne jest zatem podjcie problematyki zwizanej z komunikacj wewntrzn w bibliotece (poziom i pionow), a take wpisujcej si w szerszy kontekst komunikacji spoecznej komunikacji instytucjonalnej (werbalnej i niewerbalnej). Bibliotekarz w spoeczestwie wiedzy i informacji sta si mediatorem poredniczcym w kontaktach czytelnika/uytkownika z informacj, a jego praca mieci si w obszarze dziaa animacji wychowawczo-kulturalnej. W zwizku z tym winien posiada umiejtnoci pracy z uytkownikiem biblioteki publicznej. Konieczne jest by pozna i przyswoi sobie rnorodne formy pracy dostosowane do potrzeb rnych kategorii uytkownikw tego typu placwek, w rnym wieku i na rnym poziomie kompetencji komunikacyjno informacyjnej. Jedn z takich kategorii s niewtpliwie uytkownicy rekrutujcy si z krgu grup wykluczonych (niepenosprawnych fizycznie i intelektualnie, mniejszoci narodowych i etnicznych). Wymagaj oni usug niestandardowych, std te warto wyposay przyszych bibliotekarzy w wiedz i umiejtnoci odnonie przystosowanych dla nich technologii informacyjnych oraz wiedzy z zakresu biblioterapii. W sytuacji widocznego kryzysu poziomu czytelnictwa w obszarze pracy biblioteki publicznej wane miejsce zajmuje zagadnienie promocji ksiki i czytelnictwa. Istotne jest zatem poznanie zespou dziaa i rodkw, za pomoc ktrych przekazuje si do otoczenia biblioteki informacje dotyczce produktw oraz usug oferowanych przez bibliotek. Pracownik lokalnej biblioteki publicznej powinien by wyposaony rwnie w gruntown wiedz o podstawowych rdach wiedzy o regionie z punktu widzenia ich uytecznoci w procesie wyszukiwania informacji oraz o instytucjonalnych jej rdach, ich roli i zadaniach z uwzgldnieniem funkcji regionalnych. Osignita wiedza: absolwent uczestnik cieki magisterskiej/specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji posiada rozszerzon wiedz teoretyczn pozwalajc na rozwizywanie problemw naukowych z zakresu nauki o ksice, bibliotece i informacji. Legitymuje si wiedz teoretyczno-profesjonaln z zakresu zagadnie odnoszcych si do bibliotek publicznych realizujcych swoje zadania w spoeczestwie informacyjnym, zwaszcza tych, ktre funkcjonuj w rodowisku lokalnym. Ma w zwizku z tym opanowan wiedz dotyczc specyfiki bada nad socjologi spoecznoci lokalnych, rozumie idee spoeczestwa zaangaowanego obywatelsko, zna rodzaje instytucji funkcjonujcych w spoecznoci lokalnej, potrafi wskaza ich zadania i okreli rol biblioteki publicznej wrd tych instytucji. Ma rwnie uporzdkowan i pogbion wiedz dotyczc programw i instytucji wspierajcych rozwj spoecznoci lokalnych. Zna warunki funkcjonowania maych bibliotek publicznych w Polsce i na wiecie, rozumie przemiany spoecznej funkcji biblioteki jako instytucji dziaajcej na rzecz aktywizacji kulturalnej, edukacyjnej i informacyjnej w spoecznoci lokalnej. Posiada wiedz o projektach polskich i bibliotekarstwa zagranicznego w zakresie dziaa aktywizujcych tego 366

rodzaju placwki. Wie na czym polega rola animatora w spoecznoci lokalnej, sprawnie posuguje si terminologi zwizan z dyscyplin, posiada wiedz na temat metod i technik pracy animacyjnej. Jest wyposaony take w wiedz o zakresie i rozwoju usug, w obszarze ktrych istniej moliwoci poszerzenia dostpnoci do zbiorw, zna rwnie zasady planowania przestrzeni biblioteki publicznej i rozumie konieczno odpowiedniej aranacji przestrzeni celem zwikszenia funkcjonalnoci dostpu do zbiorw. Ma wiedz niezbdn do realizowania w bibliotekach misji gromadzenia, opracowywania i udostpniania multimediw. Rozumie procesy technologiczne i spoeczne, ktre warunkuj ich powszechno. Posiada wiedz zwizan z problemami prawnymi odnoszcymi si do gromadzenia i udostpniania mediw, orientuje si w ofercie oprogramowania pozwalajcego zarzdza takimi zasobami i ich metadanymi. Legitymuje si wiedz z zakresu szeroko rozumianego Internetu spoecznociowego. Wie co to jest Web 2.0, Kultura 2.0 i Nauka 2.0, zna zjawisko Library 2.0 oraz narzdzia i usugi wchodzce w jego skad. Rozumie w zwizku z tym rol uytkownika w nowoczesnej bibliotece. Jest wyposaony w wiedz na temat dokumentw elektronicznych, bibliotek i archiww cyfrowych, zna przykadowe repozytoria elektroniczne i oprogramowanie do ich tworzenia. Umie scharakteryzowa polskie i zagraniczne projekty tworzenia cyfrowych repozytoriw z punktu widzenia prezentowania zasobw lokalnych. Posiada teoretyczn i praktyczn wiedz z zakresu pozyskiwania funduszy zewntrznych, wie czym s fundusze europejskie, zna moliwoci pozyskania rodkw z funduszy strukturalnych UE dla instytucji dziaajcych na polu nauki i kultury. Jest take wyposaony w wiedz z zakresu e-administracji, ktra jest jedn z istotniejszych usug spoeczestwa informacyjnego. Zna jej projekty i rozwizania. Posiada wiedz dotyczc spoecznego wykluczenia oraz zasady pracy w rodowisku komputerowym z osobami niepenosprawnymi. Zna podstawow terminologi dotyczc biblioterapii, jej typy i moliwoci zastosowania w pracy biblioteki publicznej. Student zna i potrafi rozpozna potrzeby informacyjne uytkownikw biblioteki, wie jak konstruowa odpowiedni przekaz werbalny, zna nowoczesne narzdzia suce komunikacji z uytkownikiem na odlego. Rozumie charakter komunikacji odbywajcej si wewntrz biblioteki. Zna klasyczne i nowoczesne formy oraz metody oddziaywania na czytelnika/uytkownika w rodowisku lokalnym, zrnicowanego pod wzgldem wieku, poziomu kompetencji jzykowej i komunikacyjnej, z czytelnikiem dysfunkcyjnym. Posiada wiedz na temat promocji ksiki i czytelnictwa, rozumie potencja pyncy z moliwoci wykorzystania rozlegej sieci WWW w procesie promocyjnym. Zna mechanizmy funkcjonowania rynku ksiki oraz rynkowe formy pozyskiwania czytelnikw/nabywcw. Posiada wiedz z zakresu tradycyjnych i elektronicznych rde wiedzy o regionie oraz instytucjach upowszechniajcych t wiedz. Zna ich zawarto, budow i metody opracowania. Opanowane umiejtnoci: absolwent potrafi wskaza specyfik funkcjonowania biblioteki w spoecznoci wiejskiej i maomiasteczkowej, potrafi okreli kapita 367

kulturowy i ludzki tych spoecznoci. Posiada umiejtno stymulacji uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym. Legitymuje si umiejtnoci doboru odpowiedniego programu wspierajcego rozwj spoecznoci lokalnej do konkretnych rodowisk i sytuacji. Potrafi okreli zadania biblioteki jako centrum informacji, edukacji i kultury, potrafi ponadto wiadczy usugi na rzecz aktywizacji mniejszoci narodowych, etnicznych i imigrantw. Umie take rozpozna potrzeby konkretnych spoecznoci i dopasowa ofert do ich potrzeb. Potrafi projektowa i realizowa diagnozy spoeczne i podejmowa dziaania animacyjne adekwatnie do potrzeb i moliwoci rnych grup spoecznych. Jest przygotowany do tego by zbada potrzeby spoecznoci lokalnej w zakresie dostpu do zasobw bibliotecznych. Umie rozpozna usugi rozszerzajce dostpno do zasobw bibliotek i wykorzysta metody zwikszajce funkcjonalno dostpu. Potrafi wykorzysta znajomo zasad dobrej organizacji przestrzeni bibliotecznej w celu poprawy funkcjonalnoci dostpu do zasobw. Potrafi ponadto dokona trafnego wyboru multimedialnej oferty bibliotecznej, umie j obsuy, zaprezentowa uytkownikom bibliotek wykorzysta odpowiednie oprogramowanie. Jest zdolny do budowy nowoczesnego rodowiska informacyjnego w bibliotece. Uczestnik tej cieki magisterskiej/specjalizacji posiada praktyczne umiejtnoci wykorzystywania multimediw interaktywnych w gminnych bibliotekach publicznych, potrafi stworzy biblioteczny pamitnik elektroniczny, katalog bibliotecznych zakadek i udostpnia je uytkownikom. Umie tworzy konta na rnych serwisach spoecznociowych, sprawnie porusza si po wirtualnym wiecie Second Life i dostpnych w nim cyfrowych odpowiednikach tradycyjnych bibliotek. Posiada umiejtnoci w zakresie skanowania i obrbki cyfrowej dokumentw tekstowych, zna rodowisko oprogramowania dLibra, umie wykorzysta narzdzia i projekty suce archiwizacji zasobw internetowych. Potrafi rwnie samodzielnie i prawidowo przygotowa wniosek aplikacyjny projektu i dopasowa pomys do moliwoci programowych. Umie korzysta z elektronicznych generatorw wnioskw aplikacyjnych, potrafi dotrze do informacji o aktualnych krajowych i regionalnych programach operacyjnych. Posiada kompetencje w sprawnym posugiwaniu si rozwizaniami technicznymi elektronicznej administracji oraz tworzeniu i posugiwaniu si dokumentami elektronicznymi, formularzami wnioskw i skadaniu ich do waciwych instytucji za pomoc Internetu. Potrafi skonfigurowa komputer do pracy osb z rnymi dysfunkcjami. Umie nawizywa kontakt z uytkownikami, wie jak konstruowa jasny i przejrzysty komunikat sowny w sytuacji face-to-face oraz wykorzysta w tym celu nowoczesne narzdzia internetowe. Potrafi rwnie przekazywa komunikaty niewerbalne. Jest przygotowany do pracy z odrbnymi grupami czytelnikw/uytkownikw bibliotek publicznych. Ma opanowan umiejtno rozpoznawania i zaspokajania potrzeb czytelniczych i informacyjnych rnych kategorii uytkownikw, w tym z dysfunkcjami. Umie wskaza terapeutyczne aspekty lektury. Potrafi organizowa promocj ksiki i czytania zarwno wrd najmodszych czytelnikw, jak i dorosych oraz akcje promujce czytelnictwo skierowane do grup nieczytelnikw. Wie 368

jak dotrze do nowoci wydawniczych oraz do informacji o nich. Potrafi sprawnie i umiejtnie posugiwa si rdami wiedzy o regionie i instytucjami, ktre tak wiedz dysponuj. Posiada umiejtno ich oceny i wyboru w procesie poszukiwania informacji. Jest przygotowany do rozwoju wasnej kariery zawodowej zwizanej z kierowaniem tego rodzaju placwek, jak rwnie do organizowania i prowadzenia dziaalnoci naukowo-badawczej, do podjcia studiw III stopnia w zakresie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Ma wiadomo problemw zwizanych z ochron wasnoci intelektualnej. Na realizacj wszystkich zaj przewidzianych jest 480 godzin dydaktycznych. Proponowana cieka magisterska/specjalizacja ma na celu wyposaenie studentw w wiedz i umiejtnoci w zakresie problematyki odnoszcej si do organizacji, zarzdzania i form dziaalnoci biblioteki publicznej na rzecz spoecznoci lokalnej. Istotne jest by byy one ujte w jeden zwarty modu, pozwalajcy na wyksztacenie absolwenta zdolnego podj obowizki w maej bibliotece publicznej i stworzy z niej placwk wypeniajc wszelkie zadania, wynikajce z jej roli i miejsca w rodowiskach lokalnych w kontekcie wyzwa stawianych przez spoeczestwo wiedzy i informacji. Przedmioty 1. rda informacji regionalnej, na ktry skadaj si: rda informacji o regionie:

W trakcie realizacji tego przedmiotu studenci nabywaj wiedz o podstawowych (tradycyjnych i nowoczesnych) rdach wiedzy o regionie i nabywaj umiejtnoci waciwego i samodzielnego ich wyboru oraz sprawnego posugiwania si nimi. Maj moliwo uwiadomienia sobie roli i znaczenia informacji regionalnej, kierunkw przemian w dziaalnoci bibliotek w kontekcie rozwoju regionalistyki i wzrostu zapotrzebowania na tego typu informacj, Uczestnicy zaj maj moliwo poszerzenia i pogbienia wiedzy na temat instytucjonalnych rde wiedzy o regionie, poznania ich roli i zada z uwzgldnieniem funkcji regionalnych. Studenci s zaznajomieni z wybranymi i znaczcymi placwkami informacji regionalnej, poznaj ich organizacj, zasoby i formy dziaalnoci informacyjnej oraz zakres wiadczonych przez nie usug na rzecz spoeczestwa lokalnego.

instytucjonalne rda wiedzy o regionie:

2. Aktywizujca rola biblioteki publicznej w rodowisku lokalnym.

3. Animacja kulturalno-spoeczna w rodowisku lokalnym.

Studenci poznaj rol biblioteki publicznej w spoecznoci lokalnej i moliwoci jej dziaa aktywizujcych. Oprcz dziaa bibliotekarstwa polskiego w tym zakresie bd mieli sposobno pozna dowiadczenia bibliotekarstwa publicznego z Niemiec, USA i Skandynawii. Uwzgldnione zostan take idee biblioteki otwartej oraz dziaania na rzecz mniejszoci narodowych, etnicznych i imigrantw. Studenci wprowadzani s do wiedzy o miejscu i roli animacji spoeczno-kulturalnej w wiecie wspczesnych przemian spoecznych i kulturalnych oraz okrelenia misji animatora kultury

369

4. Komunikacja w bibliotece.

na przeomie XX i XXI w. Poznaj definicje i teorie opisujce aktywno upowszechnieniow i animacyjn w Polsce i zagranic. Uczestnicy zaj poznaj bibliotek jako miejsce komunikowania si midzy pracownikami i jako ogniwo poredniczce w komunikacji spoecznej. S zaznajomieni z podstawami teorii komunikacji, podstawowymi potrzebami informacyjnymi wynikajcymi z zada biblioteki publicznej, konstruowaniem odpowiednich komunikatw i elementami komunikacji niewerbalnej. Funkcjonalny dostp do zasobw biblioteki publicznej. Zapoznanie studentw z problematyk funkcjonalnoci dostpu do zasobw bibliotek publicznych, nowoczesnych jak i tradycyjnych. Studenci poznaj rozwizania wiatowe w zakresie uatwiania dostpu do zasobw oraz wyrniajce si rozwizania polskie pod wzgldem innowacyjnoci i funkcjonalnoci. Poznaj rwnie zasady waciwej aranacji przestrzeni bibliotecznej. Zapoznanie studentw z zagadnieniem gromadzenia, opracowywania i udostpniania przez biblioteki publiczne zbiorw innych ni tradycyjne (drukowane) czyli multimediw. Wskazanie moliwoci wykorzystania technologii informacyjnych i rodowiska cyfrowosieciowego w zakresie poruszania si po zasobach i usugach bibliotecznych. Nabywanie przez studentw praktycznych umiejtnoci projektowania i budowania narzdzi multimedialnych. Studenci zapoznaj si z zagadnieniem odnoszcym si do zastosowania elementw i interaktywnych narzdzi nalecych do zjawiska Web 2.0 w bibliotekach publicznych. Poznaj praktyczne przykady wdroe poszczeglnych narzdzi w bibliotekach publicznych w Polsce i innych krajach. Uywaj wybrane usugi sieciowe w formie kreowania wasnych przekazw. Uczestnicy zaj poznaj zagadnienia odnoszce si do praktycznych aspektw szeroko rozumianej digitalizacji zasobw, takich jak standaryzacja i metody archiwizacji dokumentacji elektronicznej, rodzaje i typy dokumentw elektronicznych, najczciej wykorzystywane formaty, aplikacje suce kreowaniu repozytoriw, tendencje w tworzeniu bibliotek elektronicznych, niekonwencjonalne sposoby cyfryzacji rnego typu obiektw. Poznaj w zwizku z tym moliwoci wykorzystania narzdzi informatycznych w dokumentacji i archiwizacji zasobw lokalnych. Studenci poznaj podstawow terminologi z zakresu biblioterapii, jej cele, zadania, funkcje, metodyk oraz moliwoci zastosowania procesu biblioterapeutycznego. Uzyskuj wiedz na temat terapeutycznej funkcji biblioteki, w tym wykorzystania terapeutycznej wartoci bani i bajki oraz moliwoci czenia biblioterapii rozwojowej z edukacj czytelniczomedialn. W ramach zaj ich uczestnicy poznaj problem wykluczenia spoecznego, jego potencjalne obszary w maych orodkach gminnych. Poznaj korzyci pynce z wykorzystania

5. Multimedia w bibliotece publicznej.

6. Biblioteka publiczna 2.0.

7. Cyfryzacja i digitalizacja zasobw lokalnych.

8. Wprowadzenie do biblioterapii.

9. Technologie informacyjne dla grup wykluczonych.

370

10. Pozyskiwanie funduszy zewntrznych.

nowoczesnych technologii w funkcjonowaniu spoeczestwa opartego na wiedzy i informacji, aktywizujcej roli Internetu. Studenci zapoznaj si z zagadnieniami powiconymi pozyskiwaniu funduszy zewntrznych na dziaalno naukow, kulturaln i edukacyjn bibliotek publicznych. Poznaj rda finansowania dla rnego typu projektw, nabywaj umiejtnoci odnoszcych si do wspdziaania w zespole projektowym przygotowujcym i wypeniajcym wniosek o dofinansowanie. W trakcie zaj studenci wprowadzani s w problematyk pracy z uytkownikami biblioteki publicznej, poznaj rnorodne formy pracy dostosowane do potrzeb rnych kategorii uytkownikw tego typu placwki. Zapoznaj si ze specyfik i zasadami komunikowania si z kategoriami uytkownikw w rnym wieku i na rnym poziomie kompetencji komunikacyjno-informacyjnych oraz z gwnymi tendencjami rozwojowymi wspczesnego rynku wydawniczego. Studenci poznaj zagadnienie promocji, czyli zespou dziaa i rodkw, za pomoc ktrych przekazywane s do otoczenia biblioteki informacje dotyczce oferowanych przez ni produktw i usug. Poznaj jej zadania koncentrujce si na ksztatowaniu potrzeb czytelniczych, pobudzaniu i ukierunkowaniu preferencji lekturowych. Zapoznaj si z rnymi narzdziami wykorzystywanymi do tego rodzaju dziaa (technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, mediami elektronicznymi, wychodzeniem na zewntrz). Studenci poznaj zagadnienia zwizane z wykorzystaniem usug spoeczestwa informacyjnego e-administracj, przygotowujc si w ten sposb do roli przewodnikw i instruktorw w tym zakresie. Realizuj wiczenia praktyczne w organizowaniu i wykorzystywaniu usug e-administracji w bibliotece publicznej.

11. Praca z uytkownikiem biblioteki publicznej.

12. Promocja ksiki i czytelnictwa.

13. E-administracja.

Przedmioty fakultatywne 1. Wprowadzenie do socjologii spoecznoci lokalnych.

2. Zarzdzanie zasobami ludzkimi w instytucjach kultury.

Studenci poznaj podstawowe instytucje spoeczne oraz ich zadania w rodowiskach lokalnych, zasady partnerstwa lokalnego, mechanizmy ich aktywizacji spoecznej i kulturalnej. Poznaj specyfik warunkw funkcjonowania bibliotek publicznych w tych rodowiskach, rol animatorw spoecznych, zadania liderw spoecznoci lokalnych i elit politycznych oraz programy i instytucje majce na celu wspieranie spoecznoci lokalnej. Uczestnicy zaj poznaj spoeczno-kulturowe i prawne aspekty zarzdzania zasobami ludzkimi, sposoby planowania zasobw ludzkich, zagadnienia doboru kadr i selekcji pracownikw. Uzupeniaj wiedz na temat systemw oceniania i szkolenia pracownikw, sposobw doskonalenia personelu i planowania cieek kariery w instytucjach kultury, instrumentw motywacji finansowej i pozafinansowej moliwych do zastosowania w bibliotekach publicznych.

371

3. Wspczesny rynek ksiki.

Studenci poznaj zjawisko segmentacji brany wydawniczej, specyfik zachowa konsumentw i nabywcw ksiek, ich typologi, potrzeby i preferencje w zakresie literatury i multimediw, jak rwnie elementy marketingu charakterystycznego dla brany wydawniczej.

Seminarium magisterskie Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym. W ramach seminarium magisterskiego studenci pod kierunkiem prowadzcego przygotowuj prace magisterskie bdce podstaw do uzyskania tytuu zawodowego magistra informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Zakresy prac winny obejmowa zagadnienia odnoszce si do organizacji i funkcjonowania maej biblioteki publicznej w spoeczestwie wiedzy i informacji. Studenci powinni gromadzi rda i opracowania dotyczce badanej problematyki, formuowa postulaty badawcze, nabywa umiejtnego i krytycznego omawiania literatury przedmiotu, konfrontowania jej dorobku na opracowywany temat z materiaem rdowym. Bd ponadto poznawa podstawy krytycznej analizy rde z wykorzystaniem waciwych metod badawczych i dokonywa ich interpretacji. Bd nabywa umiejtnoci posugiwania si poprawnym, naukowym jzykiem i opatrywania tekstu krytycznym aparatem naukowym.

372

Aktywizujca rola biblioteki publicznej w rodowisku lokalnym

dr Renata Malesa
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia oglne Przedmiot jest jednym z przedmiotw specjalizacyjnych w ramach specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji powizanym z seminarium magisterskim Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym. Obejmuje 15 godzin konwersatorium w semestrze I studiw uzupeniajcych magisterskich. Zasadniczym celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z rol biblioteki publicznej w spoecznoci lokalnej i ukazanie im moliwoci dziaa aktywizujcych na rzecz tych spoecznoci. Kada biblioteka publiczna funkcjonuje w konkretnej spoecznoci lokalnej. Waciwe rozpoznanie potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i kulturalnych jest warunkiem dobrze wypenianych funkcji wspczesnych polskich bibliotek publicznych. Wspczesna ksinica publiczna musi by bibliotek otwart na potrzeby czytelnika, tylko wtedy bowiem staje si instytucj przyjazn spoecznoci lokalnej, przygotowan do udzielania pomocy w poszukiwaniach zwizanych z prac zawodow, ksztaceniem, autoedukacj, prac naukow czy biznesem. Po roku 1989 biblioteki polskie zostay wczone w proces budowy spoeczestwa demokratycznego na szczeblu lokalnym oraz proces ksztatowania spoeczestwa informacyjnego. Celem przedmiotu jest ukazanie studentom moliwoci maej biblioteki publicznej w podnoszeniu aktywnoci spoecznoci lokalnej. Podczas zaj konwersatoryjnych bd mieli moliwo poznania najlepszych rozwiza polskich i zagranicznych w tym zakresie. Zaprezentowane zostan konkretne projekty i inicjatywy najbardziej aktywnych bibliotek publicznych. Student pozna metody aktywizacji spoecznoci lokalnych, miejsce biblioteki publicznej wrd instytucji zajmujcych si aktywizacj oraz projekty dziaa na rzecz spoecznoci lokalnych, prowadzone i wdraane w polskich bibliotekach. Bdzie mia moliwo zrozumienia funkcji i zada biblioteki publicznej jako centrum nieformalnej edukacji obywatelskiej, lokalne centrum aktywizacji kulturalnej, organizacji wspierajcej lokalny system informacji i edukacji. Zaprezentowane zostan idee biblioteki otwartej oraz dziaania na rzecz aktywizacji mniejszoci narodowych, etnicznych i imigrantw. Oprcz dowiadcze bibliotekarstwa polskiego w tym zakresie pozna dowiadczenia bibliotek publicznych z Niemiec, Stanw Zjednoczonych i Skandynawii. Powysze zagadnienia dotychczas funkcjonoway w ograniczonym zakresie w programie studiw, co powodowao, e biblioteki gminne sabo funkcjonoway w wiadomoci studentw jako potencjalne i atrakcyjne miejsce pracy. Dziki zaprezentowaniu ich moliwoci studenci bd mieli szanse zmieni stereotypowe podejcie do maej biblioteki publicznej jako miejsca zaniedbanego zarwno 373

pod wzgldem wyposaenia jak i metod dziaania. W aktywnych spoecznociach demokratycznych kultura powinna odgrywa dominujc rol. Widomym wzrostem jej znaczenia jest nieskrpowana dziaalno rnych instytucji organizacji i stowarzysze. Sprzyja to tworzeniu trwaego systemu wizi i interakcji spoecznych. Idea samorzdnoci terytorialnej przyznaje wsplnotom lokalnym prawa do decydowania w najistotniejszych dla nich sprawach. W aktywno spoecznoci lokalnych wpisuj si rwnie biblioteki publiczne. Dziaaj one w spoecznociach zrnicowanych pod wzgldem ekonomicznym, gospodarczym, kulturalnym, a czasami take etnicznym i wyznaniowym. To powoduje, konieczno pozostawania instytucj elastyczn, dostosowujc zadania i formy pracy do potrzeb uytkownikw. Demokratyzacja ycia spoecznego na szczeblu lokalnym wykreowaa miejsce dla biblioteki publicznej wrd innych placwek owiatowo kulturalnych i prywatnych podmiotw nowej generacji wiadczcych usugi kulturalne i edukacyjne na rzecz lokalnych rodowisk. Podczas zaj studenci bd mieli moliwo poznania i zrozumienia nowego podejcia do roli biblioteki w spoecznoci lokalnej oraz spojrzenia na ma bibliotek publiczn jako aktywne w regionie centrum edukacji, kultury i informacji. Zaprezentowane im zostan dowiadczenia polskie i zagraniczne w ksztatowaniu aktywnoci spoecznej. Zagadnienia te zostan potraktowane kompleksowo. Studenci poznaj zadania biblioteki jako instytucji ksztatujcej aktywno spoecznoci lokalnej, zarwno od strony teoretycznej jak i praktycznej. Poszczeglna problematyka zostanie zilustrowana przykadami konkretnych dziaa bibliotek, wiodcych w danej dziedzinie. Dodatkowo studenci w trakcie zaj w oparciu o nabyta wiedz bd samodzielnie tworzyli projekty majce na celu aktywizacj wybranych spoecznoci lokalnych. Szczegowa problematyka zaj W ramach zaj poruszone zostan nastpujce zagadnienia: 1. rodowisko pracy maych bibliotek publicznych.

2. Istota i metody aktywizacji spoecznoci lokalnej.

Przemiany polskiej wsi i maych miasteczek na pocztku XXI wieku. Funkcjonowanie instytucji kultury i owiaty w rodowisku wiejskim oraz rola biblioteki na wsi. Oczekiwania spoeczne wobec bibliotek i nowe zadania biblioteki w dobie gospodarki wolnorynkowej.

3. Spoeczna funkcja biblioteki publicznej.

Pojcie aktywnoci spoecznej; rola biblioteki publicznej wrd instytucji aktywizujcych. Metody aktywizacji: animacja spoecznokulturalna (social-cultural animation), organizowanie spoecznoci (community organizing), aktywizacja i rozwj spoecznoci lokalnych (community development), planowanie w rodowisku lokalnym (social planing), ksztacenie spoecznoci edukacja wsplnotowa (community education), budowanie i rozwj spoecznoci lokalnych (community building), akcja i dziaanie spoeczne (social action). Przykady skutecznej aktywizacji spoecznoci lokalnej. Pojecie funkcji spoecznej biblioteki publicznej, przestrzenny zakres oddziaywania biblioteki oraz rozwj funkcji spoecznej bibliotek w Polsce i na wiecie. Usugi bibliotek dla grup rodowiskowych, wsparcie dla lokalnego biznesu, usugi na rzecz specjalnych grup

374

4. Biblioteka publiczna jako centrum nieformalnej edukacji obywatelskiej.

uytkownikw. Biblioteka jako partner samorzdu terytorialnego. Projekty dziaa na rzecz spoecznoci lokalnych w polskich bibliotekach. Nieformalna edukacja obywatelska w bibliotece publicznej, formy dziaa w ramach nieformalnej edukacji obywatelskiej. Biblioteka jako animator dziaa. Wsppraca z wadzami i organizacjami spoeczno-kulturalnymi, wsparcie dla lokalnych inicjatyw i przedsiwzi kulturalnych. Dokumentacja dorobku kulturalnego spoecznoci, zaspokajanie i ksztatowanie potrzeb kulturowych czytelnikw oraz zapewnianie dostpu do wiatowego dziedzictwa kulturowego. Poznawanie i zaspokajanie potrzeb informacyjnych rodowiska, tworzenie wiejskich punktw informacyjnych, uatwianie dostpu do informacji lokalnej. Biblioteka jako miejsce poznania i dostpu do nowych technologii. Dziaania bibliotek na rzecz edukacji medialnej spoecznoci. Formua europeizacji w polskim bibliotekarstwie publicznym i idea biblioteki otwartej. Przykady realizacji koncepcji europeizacji w konkretnych bibliotekach.

5. Dziaania biblioteki publicznej na rzecz aktywizacji kulturalnej spoeczestwa.

6. Biblioteka publiczna jako wsparcie dla lokalnego systemu informacji i edukacji.

7. Biblioteka publiczna w procesie europeizacji.

8. Biblioteka publiczna dziaania na rzecz aktywizacji mniejszoci narodowych i etnicznych oraz imigrantw.

9. Wzorce zagraniczne dziaa aktywizujcych bibliotek publicznych.

Charakterystyka mniejszoci narodowych i etnicznych w Polsce, dziaania organizacji pozarzdowych na rzecz mniejszoci. Przykadowe usugi bibliotek dla mniejszoci narodowych i etnicznych (wykady powicone ich kulturze i historii, organizacja imprez kulturalnych, zajcia dla dzieci i modziey, opracowanie przewodnika po bibliotece w jzykach mniejszoci). Programy biblioteczne skierowane dla tych grup ( np. Biblioteka moje ulubione miejsce). Sytuacja imigrantw w Polsce oraz dziaania organizacji pozarzdowych na rzecz imigrantw. Usugi bibliotek publicznych przeznaczone dla imigrantw (kursy jzyka polskiego, wykady dotyczce historii i kultury Polski, organizacja zaj dla dzieci przy zaangaowaniu wolontariuszy, opracowanie przydatnych informacji bibliotecznych w jzykach imigrantw. Aktywno bibliotek niemieckich, dowiadczenia bibliotek amerykaskich oraz wzorce skandynawskie dziaalnoci bibliotek publicznych.

Przewidywane efekty zaj (osignita wiedza, opanowane umiejtnoci) Student zna podstawow terminologi zwizan z aktywizujc rola bibliotek publicznych, zna warunki funkcjonowania maych bibliotek publicznych w Polsce i na wiecie i rozumie przemiany jakie dokonay si w spoeczestwie polskim na poziomie lokalnym po roku 1989. Zna nowe funkcje i zadania bibliotek publicznych w dobie gospodarki wolnorynkowej. Zna pojcie oraz metody aktywizacji spoecznoci lokalnej, rozumie przemiany spoecznej funkcji biblioteki oraz ich zadania realizowane na rzecz regionu. Zna formy dziaa prowadzonych w bibliotekach w ramach nieformalnej edukacji obywatelskiej. Rozumie rol biblioteki publicznej jako instytucji dziaajcej na rzecz aktywizacji kulturalnej, edukacyjnej 375

i informacyjnej w spoecznoci lokalnej. Zna ide biblioteki otwartej oraz formy dziaa realizowanych na rzecz aktywizacji mniejszoci narodowych, etnicznych i imigrantw. Zna projekty polskie oraz dowiadczenia bibliotekarstwa zagranicznego w zakresie dziaa aktywizujcych bibliotek. Student potrafi rwnie wskaza najwaniejsze przemiany polskich spoecznoci lokalnych oraz okreli udzia biblioteki w ich inicjowaniu. Potrafi zastosowa wybrane metody aktywizacji spoecznoci lokalnych oraz dobra program dziaa biblioteki do specyfiki konkretnej spoecznoci. Posiada umiejtno wykorzystywania dowiadcze bibliotek zagranicznych w poszerzaniu oferty usug biblioteki publicznej w zalenoci od potrzeb jej uytkownikw. Potrafi okreli zadania biblioteki jako centrum informacji, edukacji i kultury oraz wskaza zadania bibliotek w upowszechnianiu idei nieformalnej edukacji obywatelskiej. Student jest przygotowany do pracy z rnymi kategoriami czytelnikw/uytkownikw bibliotek publicznych, opanowa umiejtno rozpoznawania i zaspokajania potrzeb czytelniczych i informacyjnych rnych kategorii uytkownikw. Potrafi wiadczy usugi na rzecz aktywizacji m.in. mniejszoci narodowych, etnicznych i imigrantw, potrafi rozpozna potrzeby konkretnych spoecznoci lokalnych i dopasowa ofert biblioteki do ich potrzeb oraz inicjowa dziaania majce na celu ich aktywizacj na rnych polach dziaalnoci spoecznej. Warunki zaliczenia Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w zajciach, aktywno na zajciach, zaliczenie ustne, poprawne przygotowanie projektu usug bibliotecznych na rzecz aktywizacji wybranej spoecznoci. Literatura: 1. Aktywna biblioteka. Wiedza na wycignicie rki. atwy dostp do zbiorw bibliotecznych. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego [online], [dostp: 01.10.2010]. Dostpny w world Wide Web: http://biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Wiedza_na_ wyciagniecie_reki.pdf. 2. Biblioteki publiczne w subie regionu: materiay pokonferencyjne. Wrocaw 2008. 3. Biblioteki w systemie kultury jednoczcej si Europy. Praca zbiorowa pod red. M. Zajca, E. B. Zybert, Warszawa 2007. 4. Biliski L., Biblioteki publiczne koca XX wieku. Warszawa 2001. 5. Biliski L., Oczekiwania bibliotekarzy wobec samorzdowcw. Poradnik Bibliotekarza, 2006, nr 4, s. 14-16. 6. Centrum Aktywnoci Lokalnej jako metoda rozwoju spoecznoci lokalnej, (red.) P. Jordan, B. Skrzypczak, Warszawa 2002. 7. Dziaalno bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO. Oprac. przez zesp pod przewodnictwem P. Gilla, w imieniu Sekcji Bibliotek Publicznych, Warszawa 2002. 8. Gryczko N., Technologie informacyjne i komunikacyjne wspierajce usugi 376

wiadczone przez biblioteki na terenach wiejskich [online] , [dostp 15. 09. 2009]: dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org.pl/images/Files/07_ technologie%20informacyjne%20i%20komunikacyjne....pdf. 9. Hrycyk Krystyna, O potrzebie animacji kulturalnej w rodowisku lokalnym. W: Animacja kulturalna i spoeczno-wychowawcza w rodowiskach lokalnych, pod red. Jana ebrowskiego. Gdask, 2003. 10. Kamiski Ryszard, Aktywno spoecznoci wiejskich: lokalne inicjatywy organizacji pozarzdowych, Warszawa 2008. 11. Kisilowska M., Wytyczne dla bibliotek obsugujcych spoecznoci wielokulturowe a elektroniczna oferta informacyjna tyche, W: Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB Uniwersytetu Jagielloskiego, red. Maria Kocjowa, nr 2, E-WCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006 [dokument elektroniczny], http://www.inib.uj.edu.pl/ wyd_iinb/s3_z2/kisilowska-n.pdf. 12. Koodziejska Jadwiga, Biblioteka w przestrzeni publicznej i samorzdowej. Nowe Ksiki 2002, nr 6, s.80-81. 13. Leoczuk Jan, Misja bibliotek publicznych i samorzdw maych wsplnot lokalnych w rozwoju spoeczestwa informacyjnego, [dokument elektroniczny] EBIB, 2001, nr 5 http://ebib.oss.wroc.pl/2001/23/leonczuk.html. 14. Macig K., Miejsce bibliotek publicznych w systemie edukacji. Warszawa 2006. 15. Mniejszoci narodowe i etniczne w Polsce. Charakterystyka mniejszoci narodowych i etnicznych w Polsce, Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji RP [dok. elektr.], http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/61/37. 16. Nowiski Jacek, Biblioteki publiczne jako orodki ksztatowania kapitau spoecznego. W : Kultura w procesie rozwoju spoeczno-gospodarczego pastw i regionw Unii Europejskiej, [red. merytoryczna Zina Jarmoszuk]. Krakw 2005, s. 164-167. 17. Pilch T., rodowisko lokalne struktura, funkcje, przemiany. W: Pedagogika Spoeczna, (red.) T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa 1995. 18. Raport Biblioteki w Polsce, Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego[ online], [dostp: 15. 09. 2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org. pl/images/Files/04biblioteki%20i%20bibliotekarze.ppt. 19. Rola bibliotek w lokalnej przestrzeni informacyjnej, edukacyjnej i kulturalnej. Red. nauk. E. Poniedziaek, Pozna, Kalisz, Konin 2009. 20. Rola biblioteki publicznej w edukacji dzieci i modziey. Kielce/Cedzyna, 9-11 padziernika 2006. Oprac. Z. Szczerba, Kielce 2006. 21. Sitarska A., Samorzdowa i bibliotekarska promocja rodowisk regionalnych i lokalnych, szansa oywienia i wzbogacenia wiadomoci dziaa informacyjnych. W: Midzy przeszoci a przyszoci : ksika, biblioteka, informacja naukowa funkcje spoeczne na przestrzeni wiekw, pod red. Marii Prchnickiej i Agnieszki Koryciskiej-Huras. Krakw, cop. 2007 S. 152-166. 22. Sobielga J., Przenikanie wartoci samorzdowych do kultury organizacyjnej bibliotek. Samorzd Terytorialny R. 17, nr 11, (2007), s. 47-50. 23. Theiss W, Maa ojczyzna w krgu edukacji rodowiskowej. W: Orodek kultury i aktywnoci lokalnej. W poszukiwaniu modelu instytucji spoecznociowej, (red.) S. Moda, B. Skrzypczak, Warszawa 2003
377

Animacja kulturalno-spoeczna w rodowisku lokalnym

dr Anita Has-Tokarz
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia wstpne Animacja to jeden ze sposobw pracy z ludmi, grupami rnego typu i wielkoci, oparty na wszechstronnej, ale zarazem specjalistycznej wiedzy, szerokim zakresie umiejtnoci spoecznych, interpersonalnych oraz przekonaniu, e moc sprawcza ludzi ukryta jest w ich solidarnym, wsplnym dziaaniu na rzecz wasn i innych. Jest sposobem oddziaywania, majcym na celu wychowanie i ksztacenie jednostek, grup i rodowisk przez kultur i dla kultury (w jej szerokim ujciu). Polega na stosowaniu serii zabiegw wyzwalajcych twrcze potencjay, pobudzajcych i motywujcych do kreatywnych dziaa, integrujcych ludzi midzy sob, a take z otaczajcym wiatem, wspomagajcych rozwj duchowy, autokreacj, pobudzajcych ciekawo poznawania i potrzeb tworzenia kultury, wspierajcych i promujcych aktywno kulturaln i spoeczn, zwaszcza maych rodowisk. Program wykadu obejmuje 30 godzin i zosta zaplanowany dla potrzeb specjalnoci Biblioteki w spoeczestwie wiedzy i informacji projektowanej dla studiw magisterskich drugiego stopnia. Wykad dotyczy zagadnie teoretycznych i metodycznych, ktre stanowi podstaw przyszej pracy animatora w rodowisku lokalnym, w wielu instytucjach i organizacjach zwizanych z obszarem kultury i edukacji (w tym rwnie bibliotek publicznych), dziaa prospoecznych oraz kultury i sztuki zarwno w skali lokalnej, jak i oglnokrajowej. Celem wykadu jest wprowadzenie do wiedzy o miejscu i roli animacji spoecznokulturalnej w wiecie wspczesnych przemian spoecznych i kulturalnych oraz prba okrelenia misji animatora spoeczno kulturalnego na przeomie XX i XXI wieku. Wrd treci programowych znajduj si te, ktre zwizane s z poznaniem podstawowych definicji i teorii opisujcych istot aktywnoci upowszechnieniowej i animacyjnej w Polsce, a take te, ktre wprowadzaj do wiedzy o historycznych i aktualnych dowiadczeniach europejskich w zakresie pracy spoecznej i kulturalnej. Przedmiot przyblia wiedz i umiejtnoci w zakresie animowania jednostek, grup i rodowisk w obszarze spoeczno-kulturowym, wyzwalania i budowania kapitau spoecznego, rozwijania umiejtnoci prowadzenia dialogu spoecznego, wspomagania zrwnowaonego rozwoju jednostek i zbiorowoci oraz ksztatowania osobowoci czowieka poprzez kontakt z dobrami kultury. Przygotowuje studenta do penienia roli animatora kulturalno-spoecznego, lidera lokalnych instytucji (m.in. biblioteki), kreatywnego uczestnika rodowiskowych dziaa edukacyjnych, twrczego funkcjonowania w rnych rodowiskach, uczestnika kultury wspierajcego struktury spoeczestwa obywatelskiego. Poprzez skuteczn i rzeteln analiz potrzeb 378

spoecznych, animator moe prowadzi adekwatne dziaania twrcze o bardzo zrnicowanym charakterze. Najwaniejszym elementem, tak projektowanych zaj, jest wskazanie na Osob jako cel wszelkich oddziaywa, ktre wyrastaj na gruncie dowiadcze pedagogicznych, zgodnie z zaoeniem, e dziaalno animacyjna zawsze jest zwizana z jednostk oraz wsplnot, ktr buduje. Std te cz z podejmowanych na wykadzie zagadnie odnosi si do teorii personalistyczno-dialogowych stanowicych filozoficzne zaplecze umoliwiajce wybr i okrelanie celw dziaa animacyjnych, do ktrych nale: wspieranie jednostek na drodze poszukiwania wasnej autonomii oraz budowanie i umacnianie wsplnot interpretacyjno-negocjacyjnych, kultywujcych tradycyjne i tworzcych nowe wartoci, rozumiejcych i tolerujcych rnorodno i otwartych na spotkanie. Wanym skadnikiem realizowanego programu staje si analiza priorytetw polityki edukacyjnej i kulturalnej z perspektywy lokalnej, narodowej i europejskiej. Wane zadanie przedmiotu to ukazanie animacji jako nowej koncepcji upowszechniania kultury i edukacji, wskazanie na animacj jako metod oddziaywania na dzieci, modzie i dorosych ze szczeglnym uwzgldnieniem rodowiska lokalnego. Przedmiot ma take za zadanie zapozna bliej studentw z problemem zawodu i osobowoci animatorw kultury wobec wyzwa spoecznych i edukacyjnych. Treci szczegowe przedmiotu Wykad obejmuje nastpujce bloki tematyczne 1. Historyczne przesanki powstania animacji kulturalno-spoecznej. 2. Animacja kulturalno-spoeczna: zagadnienia podstawowe.

Francuskie dowiadczenia w pracy z ma grup spoeczn, europejskie modele dziaa animacyjnych, specyfika polskiej animacji (Polska Szkoa Animatorw). Podstawowe pojcia i definicje, funkcje i cele oddziaywa animacyjnych, obszary animacji spoeczno-kulturalnej, koncepcje animacji spoeczno-kulturalnej na tle zmieniajcych si warunkw cywilizacyjno-kulturowych.

3. Lokalne, europejskie i wiatowe inicjatywy w zakresie organizowania dziaalnoci spoeczno-kulturalnej. 4. Animator kulturalno-spoeczny: kim jest?
Przegld istotnych dokumentw, Polska wobec strategii Lizboskiej, narodowe strategie rozwoju; analiza priorytetw w dziaaniach animacyjnych. Zakres zada i funkcje animatora maej grupy, osobowo animatora a style animacji, cechy spoeczno-zawodowe i kompetencje animatora, motywacja w- i do- pracy animacyjnej, animator jako rola, jako osoba, jako katalizator zmian (w rodowisku zmiany).

5. Animacja spoeczno-kulturalna jako metoda aktywizacji spoecznoci rnych rodowisk. 6. Animacja jako nowa koncepcja upowszechniania kultury i edukacji.
Ksztatowanie kreatywnych postaw, metody stymulacji dziaa animacyjnych, fazy procesu rozwoju prowadzonego w spoecznoci lokalnej przez animatora. Przemiany uczestnictwa kulturalnego we wspczesnej Polsce (w poszukiwaniu istoty

379

7. Animacja spoeczno-kulturalna modziey poprzez edukacj regionaln.

kultury), spr o wartoci w kulturze i wychowaniu, edukacja kulturalna w spoeczestwie obywatelskim, system instytucjonalny upowszechniania kultury, animator/pedagog inicjatorem i organizatorem uczestnictwa w kulturze. Teleologia animacji spoeczno-kulturalnej modziey w edukacji regionalnej (wyposaenie w zasb wiedzy o regionie, wydobywanie uniwersalnych wartoci tkwicych w regionie, wprowadzanie w wiat wartoci rodowiska, ksztatowanie tosamoci), zadania bibliotekarza w animowaniu modziey do aktywnego udziau modziey w yciu spoeczno-kulturalnym rodowiska lokalnego i regionu, metodyczno-organizacyjne aspekty animacji spoecznokulturalnej modziey w edukacji regionalnej, znaczenie animacji spoeczno-kulturalnej w yciu modziey. Wspczesna animacja a wartoci humanistyczne, epistemologiczne i aksjologiczne aspekty poznawania czowieka, kategoria spotkania i dialogu w pracy animatora. Grupa, wsplnota, jednostka, wizi spoeczne analiza poj. Cele tworzenia maej struktury spoecznej. Dynamika grupy etapy ycia grupy animacyjnej. Projekt animacyjny zarys metodologiczny. Gwne metody budowania narzdzi diagnostycznych. Analiza i ocena wybranych projektw animacyjnych.

8. Spotkanie osb jako wybrany model oddziaywa animacyjnych. 9. Maa grupa spoeczna jako rodowisko dziaa animacyjnych. 10. Podstawy projektowania dziaalnoci animacyjnej.

Nabywana wiedza i umiejtnoci Studenci podczas wykadu dowiaduj si, na czym polega rola animatora w spoecznoci lokalnej, poznaj zakres i obszary dziaa kulturalnych, spoecznych i edukacyjnych animatora, zasadnicze tendencje wiatowe i krajowe animacji spoeczno-kulturalnej. Sprawnie posuguj si terminologi zwizan z dyscyplin, poznaj sposoby animowania jednostek i grup oraz sposoby motywowania spoeczestwa do dziaa kulturalnych, zdobywaj wiedz na temat metod i technik pracy animacyjnej oraz sposobw rozpoznawania potrzeb spoecznych w zakresie kultury i edukacji. Zdobywaj umiejtnoci istotne dla rozpoznawania, diagnozowania i analizowania potrzeb oraz problemw wystpujcych w okrelonym rodowisku, a take organizowania odpowiadajcych tym rodowiskom dziaa animacyjnych. Potrafi projektowa oraz realizowa diagnozy spoeczne, a take prowadzi badania naukowe w obszarze uczestnictwa w kulturze oraz yciu spoecznym. Studenci dowiaduj si na temat aktywnych metod ksztacenia, potrafi podejmowa dziaania animacyjne adekwatnie do potrzeb i moliwoci rnych grup spoecznych, wspiera ich rozwj, prowadzi dialog spoeczny, komunikowa si ze rodowiskiem, prowadzi negocjacje, organizowa wystpienia publiczne, a ponadto wspiera i nie pomoc w zakresie zagospodarowania czasu wolnego dzieci i modziey oraz osb dorosych i seniorw, aktywizowa lokalne siy spoeczne, tworzy grupy i rodowiska alternatywne wobec modzieowych kontrkultur.

380

Literatura Adamski F., Edukacja rodzina kultura, Krakw 1999, Dyczewski L., Kultura polska w procesie przemian, Lublin 1993. Gajda J. (red.), Dylematy animacji kulturalnej, Lublin 2001. Izdebka J., Rodzina dziecko telewizja, Biaystok 1996. Jedlewska B., Animatorzy kultury wobec wyzwa edukacyjnych, Lublin 1999. Koskowska A., Socjologia kultury, Warszawa 1981. Kozielecki J., Transgresja i kultura, Warszawa 1997. Tyszka A., Kultura jest kultem wartoci. Aksjologia spoeczna studia i szkice, Lublin 1993. 9. Olbrycht K., Konieczna E., Skutnik J., Upowszechniania kultury dla edukacji kulturalnej, Toru 2008. 10. Koczowski J.A., Filozofia dialogu, Pozna 2005. 11. Animacja kulturalna jako problem pedagogiczny, pod red. J. Gajdy, Lublin 1994. 12. Szmagalski J., Przewodzenie maym grupom. Dziaania grupowe, Warszawa 2000. 13. Olster C.K., Grupy. Psychologia spoeczna, Pozna 2004. 14. Edukacja kulturalna wybrane aspekty, pod red. K. Olbrycht, Katowice 2004. 15. Godlewski G., Kurz I., Mencwell A., Wjtowski M., Animacja kultury. Dowiadczenia i przyszo, Warszawa 2002. 16. Kargul J., Od upowszechniania kultury do animacji kulturalnej, Toru 1995. 17. Pedagogika kultury a edukacja kulturalna, Lublin-Dblin 1996. 18. Animacja wsppracy rodowiskowej, pod red., M. Mendel, Toru 2003. 19. Kopczyska M., Animacja spoeczno-kulturalna: podstawowe pojcia i zagadnienia, Warszawa 1993. 20. Animacja spoeczno-kulturalna wobec przemian cywilizacyjnych: animacja animator i jego ksztacenie, pod red. K. Hryczyk, Wrocaw 2000. 21. Animacja kulturalna i spoeczno-wychowawcza w rodowiskach lokalnych, pod red. J. ebrowskiego, Gdask 2003. 22. ebrowski J., Zawd i osobowo animatorw kultury, Gdask 1987. 23. ebrowski J., (red.), Edukacja kulturalna w spoeczestwie obywatelskim, Gdask 1997. 24. Besnard P., Problematyka animacji spoeczno-kulturalnej, [w;] Rozprawy o wychowaniu, pod red. M. Debesse, G, Mialart, Warszawa 1988. 25. Komorowska M., Robotyka L., Animator przewodnikiem po sztuce i yciu, [w:] Sztuka i dorastanie dziecka, pod red. M. Tyczkowej, Warszawa-Pozna 1981. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

381

Biblioteka publiczna 2.0

mgr Grzegorz Gmiterek
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z zagadnieniami odnoszcymi si do zastosowania elementw i interaktywnych narzdzi nalecych do szeroko rozumianego zjawiska Web-u 2.0 w publicznych placwkach bibliotecznych. Gwny nacisk pooony jest na ukazanie koncepcji Library 2.0 oraz charakterystyk jej teoretyczny podstaw, jak rwnie moliwoci wsptworzenia, przy udziale uytkownikw bibliotek, nowych informacyjno-bibliotecznych sieciowych usug takich, jak blogi, serwisy typu wiki, social bookmarking, social networking, social news, komunikatory internetowe, spoecznosciowe serwisy umoliwiajce przechowywanie i udostpnianie dokumentw elektronicznych (np. zdjcia w Flickr.com) czy Second Life. Podczas zaj studenci dokonuj analizy moliwoci wykorzystania poszczeglnych narzdzi w wybranych przez siebie placwkach oraz zapoznaj si z praktycznymi przykadami ich wdroe w bibliotekach publicznych funkcjonujcych w Polsce, ale take na terenie innych pastw (np. USA, Wielka Brytania). Nieodcznym elementem programu przedmiotu jest take praktyczne uycie przez studentw wybranych usug sieciowych w celu kreowania wasnych multimedialnych treci. W ramach wicze praktycznych studenci tworz autorskie blogi, konta w serwisach spoecznociowych typu Social Bookmarking (zakadki, ulubione), Social News (dzielenie si aktualnymi informacjami np. Digg.com, Wykop.pl), digitalizuj zdjcia i umieszczaj je w serwisie Flickr, nagrywaj audycje dwikowe i poddaj je cyfrowej obrbce, wsppracuj przy kreowaniu bibliotekarskiego serwisu typu wiki oraz poznaj wirtualne rodowisko bibliotek w wiecie Second Life (np. Info Island). Wanym aspektem uczestnictwa w zajciach jest nabycie przez studentw umiejtnoci wykorzystania interaktywnych multimediw i nowych technologii w ich codziennym obcowaniu z przekazami cyfrowymi, ale take przysza wsppraca z uytkownikami bibliotek na bazie poznanych usug oraz narzdzi sieciowych. Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium z wykorzystaniem metod aktywizujcych. Zaliczenie zaj nastpuje na podstawie oceny aktywnoci studenta oraz samodzielnie wykonanej przez niego pracy semestralnej. W skad przedmiotu wchodzi pitnacie zagadnie, ktre skadaj si na trzy oddzielne bloki tematyczne odnoszce si do wykorzystania szeroko rozumianego zjawiska Web-u 2.0 w gminnych placwkach bibliotecznych. Gwnym celem zaj jest zapoznanie studentw z moliwociami wykorzystania przez bibliotekarzy i uytkownikw ksinic interaktywnych usug sieciowych (tzw. narzdzi 2.0) w codziennej pracy placwki. Uytkownicy bibliotek (szczeglnie modzi) na co dzie korzystaj z nowych technologii, oczekuj rwnie, e pobliska biblioteka bdzie czci otaczajcego ich i dynamicznie si rozwijajcego rodowiska informacyjnego. Dlatego niezmiernie 382

wanym postulatem zdaje si by funkcjonalny dostp do ju zgromadzonych zasobw bibliotecznych, wspuczestnictwo czytelnikw w tworzeniu nowych treci, jak rwnie biblioteczne wsparcie dla mieszkacw danej gminy w postaci kursw, szkole, doradztwa w zakresie poznawania przez nich moliwoci wykorzystania multimediw. Blok I: zajcia 1-3. Web 2.0, Kultura 2.0 i Biblioteka 2.0.

Blok II: zajcia 4-10. Charakterystyka i analiza poszczeglnych narzdzi Biblioteki 2.0 oraz moliwoci ich interaktywnego wykorzystania.

Charakterystyka zjawiska spoecznociowego Internetu (geneza, definicje). Cechy Web-u 1.0 i 2.0. Gwne zaoenia zjawiska Web-u 2.0 (m. in. sie jako platforma, ujarzmienie zbiorowej inteligencji i bogactwo dowiadcze uytkownikw, kluczowa rola danych, dostpno prostych standardw programowania, zjawiska tzw. dugiego ogona). Kultura 2.0 i Nauka 2.0. Czy dzisiaj kady moe je wsptworzy? Charakterystyka wybranych projektw internetowych umoliwiajcych dzielenie si dokumentami elektronicznymi. Biblioteka 2.0 jako cz rodowiska spoecznociowego Internetu. Definicje i cechy zjawiska Library 2.0. Zmiany w tradycyjnej i cyfrowej bibliotece. Krytycy zjawiska Web 2.0 i Library 2.0. Prba odpowiedzi na ich zarzuty.

Blok III zajcia 11-15. Praktyczne wykorzystanie narzdzi 2.0 w gminnych bibliotekach publicznych.
Tworzenie usug informacyjno-bibliotecznych z punktu widzenia wdroenia i rozwijania w bibliotekach publicznych wybranych narzdzi bdcych czci szeroko rozumianego zjawiska sieci drugiej generacji. Zjawisko to charakteryzowane jest najczciej, jako nowa koncepcja i sposb konstruowania serwisw internetowych. Wizane jest take z gruntown metamorfoz globalnej sieci polegajc na wikszym ni to byo dotychczas pozostawieniu uytkownikom pola do wasnej aktywnoci oraz wsptworzeniu dostpnych w serwisie treci. W ramach zaj studenci poznaj i stosuj wybrane moliwoci elektronicznych aplikacji (2.0), ktre w praktyczny i efektywny sposb mog poprawi komunikacj pomidzy czytelnikami, a bibliotekarzami. Gwny nacisk pooony jest przy tym nie tylko na obsug tych narzdzi, ale rwnie wspprac, ktra ma na celu zaproponowanie czytelnikom nowych usug bibliotecznych i ich wsptworzenie.

Zapoznanie studentw z narzdziami i usugami sieciowymi, ktre mog by wykorzystane w dziaalnoci informacyjno bibliotecznej gminnej ksinicy. Blogi i mikroblogi; RSS (Really Simple Sindication), syndykacja treci i newslettery; serwisy typu wiki; folksonomia i Social Bookmarking; Social Cataloging; Video Sharing; Social News; spersonalizowane strony startowe; serwisy spoecznosciowe; biblioteczna wyszukiwarka internetowa i Katalog OPAC 2.0; serwisy typu pytaj i odpowiadaj; wirtualne wiaty i Second Life; edytory tekstu, aplikacje suce tworzeniu prezentacji on-line; podcasty, biblioteczna telewizja i radio internetowe; serwisy typu mashup.

Naley pamita, e zajcia oferuj teoretyczne i praktyczne podstawy odnoszce si do pniejszej praktyki odbywanej przez studenta w wybranej bibliotece gminnej. Dlatego te, szczeglna uwaga jest tutaj skierowana w kierunku opanowania niezbdnych umiejtnoci odnoszcych si do wykorzystania takich narzdzi 383

jak blogi, serwisy spoecznosciowe umoliwiajce dzielenie si multimedialnymi dokumentami, RSS, spersonalizowana strona startowa, stworzenie bibliotecznego profilu w serwisie social bookmarking Delicious.com. Wrd wymienionych narzdzi na szczegln uwag (ze wzgldu na jego multimedialne i interaktywne moliwoci wykorzystania) zasuguje blog biblioteczny. W ramach zaj student tworzy, na bazie dostpnych platform blogowych (Blogger, Blox, Onet blog itp.), biblioteczny pamitnik internetowy. Pamitnik ten suy ma jako potencjalna, swoista wizytwka instytucji, dlatego te oprcz wykorzystania podstawowych funkcji danej platformy, student powinien wzi pod uwag inne dostpne zasoby internetowe, ktre pomogyby mu wzbogaci projekt o charakterystyczne, multimedialne i interesujce odbiorcw elementy. Moe przy tym skorzysta z dostpnych za darmo szablonw blogw (np. pochodzcych z serwisu http://btemplates.com), zasobw bdcych czci popularnych serwisw spoecznosciowych (np. YouTube, SlideShare) i dostosowa je do celw dziaania konkretnej placwki bibliotecznej. Blog moe by rwnie platform, na amach ktrej student udostpni bezporedni transmisj (audio lub wideo) dyskusji, bibliotecznych spotka, wykadw bibliotekarzy dziedzinowych, wieczorkw literackich itp. Skorzysta w tym celu moe z darmowych usug sieciowych, takich jak na przykad serwis videosteam.pl. W trakcie prac nad internetowymi pamitnikami, studenci wzajemnie komentuj i oceniaj zawarte w poszczeglnych blogach posty. Na zakoczenie zaj organizowany jest take konkurs na najlepszy biblioteczny pamitnik. W wyniku udziau w zajciach student nabywa wiedz z zakresu szeroko rozumianego spoecznociowego Internetu. Wie co to jest Web 2.0, Kultura 2.0 i Nauka 2.0. Potrafi wskaza najwaniejsze rnice pomidzy Webem 1.0 i Webem 2.0 oraz ich gwne cechy, idee, zaoenia podajc jednoczenie przykady serwisw do nich nalecych. Zna nazwiska najwaniejszych polskich i zagranicznych badaczy zajmujcych si t tematyk, jak rwnie ich gwne pogldy. Student wie co to jest zjawisko Library 2.0, jakie narzdzia i usugi wchodz w jego skad. Zna internetowe platformy wymiany pogldw na ten temat (np. Forum Biblioteki 2.0). Potrafi scharakteryzowa moliwoci wykorzystania narzdzi 2.0 i poda przykady ich wdroe w rnych bibliotekach na wiecie. Zna rnice odnoszce si do tradycyjnego katalogu OPAC i OPAC 2.0. Rozumie rol uytkownika w nowoczesnej ksinicy (Library 2.0). W efekcie udziau w zajciach, student nabywa praktyczne umiejtnoci odnoszce si do wykorzystania interaktywnych multimediw w instytucjach kultury, takich jak gminne biblioteki publiczne. Potrafi, na bazie wybranych platform blogowych, stworzy biblioteczny pamitnik elektroniczny uzupeniajc go jednoczenie o wolne sowa kluczowe (tagi), elementy multimedialne (wideo, zdjcia, audio, animacje itp.), zna metody kreowania kanaw RSS oraz atwego przesyania sygnau wizualnego i audiowizualnego na odlego. W trakcie zaj tworzy konta (profile) na amach rnych serwisw spoecznociowych, uzupeniajc je jednoczenie o interaktywne elementy, z ktrych inni uytkownicy mog korzysta. Sprawnie porusza si po wirtualnym wiecie Second Life i dostpnych w nim cyfrowych odpowiednikach 384

tradycyjnych bibliotek. Potrafi stworzy katalog bibliotecznych zakadek (ulubionych) i udostpnia je innym uytkownikom. Nabywa wiedz z zakresu wyszukiwania informacji bibliograficznych (i penych lub fragmentarycznych tekstw dokumentw) w OPAC-ach 2.0, a take potrafi wskaza innym pozytywne efekty stosowania tych katalogw. Wybrana literatura przedmiotu 1. J. Bogacz: Co to jest Web 2.0? Biblioteka w Szkole 2009, nr 7/8, dod. Biblioteka: Centrum Informacji [nr] 3, s. 3-5. 2. B. Jaskowska, A. Dudczak: Library 2.0 rewolucja i przeom, czy kolejny etap rozwoju wspczesnego bibliotekarstwa? Przegld Biblioteczny 2007, nr 3, s. 354-365. 3. D. Bednarczyk: Kolejne wcielenie bibliotek biblioteki w Second Life. Warsztaty Bibliotekarskie 2008, nr 1-2(25/26) [on-line] tryb dostpu: http:// www.pedagogiczna.edu.pl/warsztat/2008/1-2/080105.htm. 4. Biblioteka 2.0: Blog spoecznoci czytelnikw i bibliotekarzy cyfrowych [on-line] Tryb dostpu: http://blog.biblioteka20.pl. 5. G. Gmiterek: Czego potrzebuj Bibliotekarze 2.0 i co mog im da informatycy. Nowe media a rodowisko biblioteczne XXI wieku. W stron spoeczestwa nadmiaru informacji. [W:] Materiay z konferencji. Biblioteka 2.0 zasoby cyfrowe w nauce, kulturze i administracji. Uniwersytet lski, Katowice 15 maja 2008 r. [on-line] Tryb dostpu: http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=oai:www. sbc.org.pl:10043&from=http://fbc.pionier.net.pl. 6. G. Gmiterek: Library 2.0. Moliwoci zastosowania Web 2.0 w bibliotekach polskich. Biuletyn EBIB 2007, nr 4(85). [on-line] Tryb dostpu: http://www.ebib. info/2007/85/a.php?gmiterek. 7. M. Miller: Od Library 2.0 do Library 3-D drugie ycie bibliotek. Biuletyn EBIB 2008, nr 1(92). [on-line] Tryb dostpu: http://www.ebib.info/2008/92/a. php?miller.

385

Cyfryzacja i digitalizacja zasobw lokalnych

mgr Grzegorz Gmiterek
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Problematyka poruszana w trakcie przedmiotu dotyczy wyzwa, jakie stoj przed instytucjami gromadzcymi, opracowujcymi i udostpniajcymi uytkownikowi cyfrowe dokumenty. Wrd nich na szczegln uwag zasuguj mae i rednie gminne biblioteki publiczne, ktre oprcz udziau w wikszych, regionalnych projektach digitalizacji zbiorw (np. lska Biblioteka Cyfrowa) s w stanie odegra wan rol w ocaleniu zbiorw dokumentujcych histori lokalnej spoecznoci, takich jak wspomnienia, dzienniki, listy, zdjcia, prywatne dokumenty mieszkacw itp. Rzeczywisto informacyjna pocztkw XXI wieku stworzya nowe wyzwania dla bibliotek oraz instytucji gromadzcych i przechowujcych zasoby informacyjne. Tworzenie coraz wikszej iloci cyfrowych repozytoriw, a co za tym idzie szersza dostpno dokumentw elektronicznych, to istotny aspekt informatyzacji w odniesieniu do efektywnego zachowania zapisw dotyczcych kultury i historii danego regionu, miasta, gminy czy maej miejscowoci. Jest to rwnie kolejny etap przeobraania si publicznych sub informacyjnych zgodnie z ewolucj nonikw informacji i potrzeb uytkownikw. W zwizku z szybkim rozwojem i upowszechnianiem si dostpu do cyfrowych kolekcji coraz wicej instytucji, w tym publicznych placwek bibliotecznych, powinno by zainteresowanych edukacj z zakresu standardw, technik, jak rwnie moliwoci wykorzystania narzdzi informatycznych w dokumentacji i archiwizacji bezcennych zasobw pochodzcych z ich wasnych kolekcji, bd te od samych uytkownikw tych placwek. Celem gwnym wdroenia niniejszego przedmiotu jest zapoznanie studentw z zagadnieniami odnoszcymi si do praktycznych aspektw szeroko rozumianej digitalizacji zasobw (np. standardw i metod archiwizacji dokumentacji elektronicznej, rodzajw i typw dokumentw, najczciej wykorzystywanych formatw, aplikacji sucych kreowaniu cyfrowych repozytoriw, tendencji w tworzeniu elektronicznych bibliotek w oparciu o analiz ju istniejcych, wybranych projektw oraz niekonwencjonalnych sposobw cyfryzacji rnego typu obiektw). Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium z wykorzystaniem metod aktywizujcych. Zaliczenie zaj nastpuje na podstawie oceny aktywnoci studenta oraz samodzielnie wykonanej przez niego pracy semestralnej. W skad przedmiotu wchodzi kilkanacie zagadnie, ktre skadaj si na dwa oddzielne bloki tematyczne dotyczcych teoretycznych, jak i praktycznych podstaw tworzenia repozytoriw cyfrowych. Poszczeglne zagadnienia koncentruj si zarwno wok problemw odnoszcych si do digitalizacji dokumentw i funkcjonalnej prezentacji elektronicznych zasobw bibliotecznych, uatwiania dostpu do informacji lokalnej, ale take pomocy i wsparcia informatycznego dla grup wykluczonych, jak rwnie 386

poradnictwa w zakresie efektywnego wykorzystania multimediw. Blok I: zajcia 1-6. Biblioteki cyfrowe i sposoby archiwizacji dokumentacji elektronicznej.

Blok II: zajcia 7-15. Digitalizacja dokumentw. Zajcia praktyczne.

Teoretyczna analiza i charakterystyka poniszych problemw ma na celu przyblienie studentom tematyki dotyczcej digitalizacji dokumentw oraz tworzenia cyfrowych repozytoriw. W trakcie zaj dyskutuj oni nad moliwociami, jakie daj bibliotekom nowe technologie w odniesieniu do moliwoci prezentacji elektronicznych obiektw. Zapoznaj si z poszczeglnymi typami dokumentw, moliwymi formatami wykorzystywanymi do ich cyfryzacji, najczciej wykorzystywanymi aplikacjami informatycznymi (darmowymi i bezpatnymi) sucymi tworzeniu bibliotek elektronicznych, obrbce graficznej dokumentw, ale take histori i rol duych projektw internetowych majcych na celu gromadzenie multimedialnych treci (np. amerykaskie archiwum internetowe, projekt Google Books). W ramach zaj prezentowane s projekty zwizane z niekonwencjonalnymi sposobami digitalizacji, jak rwnie tworzeniem i pniejszym obcowaniem uytkownikw z tzw. dokumentami konwergentnymi. W ramach tego bloku tematycznego omawiane s nastpujce problemy: Standardy i metody archiwizacji dokumentacji elektronicznej (rodzaje i typy dokumentw, formaty); Obrbka cyfrowa dokumentw (tworzenie i edycja grafiki, edycja dokumentw audialnych i audiowizualnych); Archiwum internetowe i jego rola w dostpie do treci zamieszczanych w sieci; No future book wietlana przyszo czy nieuchronna mier tradycyjnej ksiki?; Rola i nowe funkcje gminnej biblioteki publicznej w cyfryzacji zbiorw dokumentujcych histori danej spocznoci; Cyfra zamiast tradycji elektroniczne dokumenty w bibliotece oraz ich publikowanie przez bibliotekarzy (self publishing); Nie tylko dokument tekstowy. Cyfrowa dystrybucja innych treci w bibliotece. Multimedialne dokumenty towarzyszce; Biblioteka jako platforma (oprogramowanie dLibra); Ksika i prasa w erze konwergencji mediw i rzeczywistoci Web 2.0; Polskie i zagraniczne elektroniczne repozytoria biblioteczne charakterystyka najciekawszych projektw; Biblioteka 2.0, a cyfryzacja kultury moliwoci wykorzystania narzdzi sieci drugiej generacji; Spoeczne funkcje biblioteki cyfrowej; Oprogramowanie do tworzenia bibliotek komercyjne i darmowe (np. Dspace i Fedora); wiatowe tendencje rozwoju bibliotek cyfrowych; Etapy tworzenia biblioteki cyfrowej- charakterystyka (koncepcja, organizacja pracy, zasoby) w oparciu o przykady wybranych projektw. W ramach zaj praktycznych studenci zapoznaj si z techniczn stron digitalizacji (skanery, aparaty fotograficzne, oprogramowanie), ale take jej prawnymi aspektami. Maj take moliwo skanowania dokumentw na bazie dostpnych w Instytucie skanerw Plustek OpticBook 3600. Powstae w ten sposb elektroniczne obiekty s nastpnie poddawane cyfrowej obrbce i zamieszczane w elektronicznym repozytorium dLibra (wersja szkoleniowa oprogramowania). Dla kadego ze zdigitalizowanych dokumentw, tworzone s metadane zawierajce informacje o jego formie i treci. Zajcia te stanowi praktyczne uzupenienie wiedzy zdobytej w trakcie wczeniejszych spotka. W skad tego bloku tematycznego wchodz nastpujce zagadnienia: Metody tworzenia dokumentw elektronicznych wstp do problematyki; Wybr i przygotowanie materiaw do digitalizacji; Aspekty prawne digitalizacji; Techniczne

387

i organizacyjne aspekty archiwizacji zasobw cyfrowych (formaty, zarzdzanie zasobami, oprogramowanie, optyczne rozpoznawanie tekstu (OCR), obrbka i konwersja dokumentw elektronicznych, metadane).

W trakcie procesu nauczania, oprcz tradycyjnych spotka z wykadowc, studenci korzystaj take z platformy e-learningowej Moodle. W oparciu o to narzdzie, uytkownik nabywa dodatkowe umiejtnoci wsppracy z innymi uczestnikami kursu oraz praktycznego wykorzystania interaktywnych i multimedialnych treci zamieszczanych na amach platformy przez wykadowc (np. sekwencji wideo, dokumentw graficznych i dwikowych, linkw, zdj). Tego typu elementy wspomagaj rozwj umiejtnoci studentw oraz stanowi atrakcyjne wypenienie tekstowych treci. Moliwe jest take, za porednictwem wyej wymienionej platformy, udzielanie suchaczom pomocy w rozwizywaniu ich problemw z bardziej skomplikowanymi zagadnieniami. Moodle pozwala take na szybkie przeprowadzanie kontroli wiedzy uytkownikw, np. tworzenie testw zawierajcych pytania opisowe oraz jednokrotnego lub wielokrotnego wyboru. W przypadku tych ostatnich, system sam sprawdza poprawno odpowiedzi uytkownikw i automatycznie wystawia im ocen. Oprcz wymienionych moliwoci platforma ta pozwala te na wykorzystanie wewntrznej poczty elektronicznej, tworzenie narzdzi autorskich, list dyskusyjnych i forw, chatw, czy specjalistycznych baz wiedzy. Nie bez znaczenia wydaje si take fakt, e wykadowca moe w kadej chwili zobaczy kto korzysta z udostpnionych materiaw szkoleniowych, kiedy i jak dugo. W wyniku przeprowadzonych zaj student zapoznaje si z szeroko pojmowan problematyk dotyczc dokumentw elektronicznych, bibliotek oraz archiww cyfrowych. Zna i potrafi wymieni przykady repozytoriw elektronicznych, oprogramowania do ich tworzenia, jak rwnie orientuje si w spoecznociowych moliwociach wykorzystania narzdzi nalecych do zjawiska Web-u 2.0. Potrafi scharakteryzowa polski i zagraniczne projekty tworzenia cyfrowych repozytoriw z punktu widzenia prezentowania zasobw lokalnych odnoszcych si do kultury i historii danego regionu, powiatu, gminy czy miejscowoci. Zna poszczeglne kroki tworzenia biblioteki cyfrowej oraz kierunki i tendencje rozwoju tych instytucji w Polsce i na wiecie. W efekcie aktywnego uczestnictwa w wiczeniach, student nabywa praktyczne umiejtnoci odnoszce si do skanowania i obrbki cyfrowej dokumentw tekstowych. Poznaje take metody cyfryzacji innych typw dokumentw (np. graficznych, dwikowych, audiowizualnych). Zna rodowisko oprogramowania dLibra ze szczeglnym uwzgldnieniem moliwoci praktycznego wykorzystania aplikacji redaktora. Zapoznaje si z metodami i poszczeglnymi krokami tworzenia dokumentacji elektronicznej (wiczenia praktyczne). Zna podstawowe formaty dokumentw i gwne metodologie kreowania bibliotek cyfrowych, potrafi przygotowa materiay do digitalizacji oraz sprawnie posuguje si omawianym na zajciach oprogramowaniem sucym obrbce i konwersji dokumentw. Potrafi wykorzystywa narzdzia i projekty suce archiwizacji zasobw internetowych, a take organizacji dokumentw i informacji dostpnych on-line. 388

Literatura 1. J. Czermiski: Cyfrowe rodowisko wspczesnej biblioteki. Gdaski 2002, s. 41-57. Dokument dostpny on-line. Tryb dostpu: http://mbc.malopolska.pl/ publication/253. 2. G. Piotrowicz, Cyfrowa przyszo, czyli biblioteki w erze informacji, [w:] Mater. z konf. Biblioteki XXI wieku (d 2006). EBIB Materiay Konferencyjne nr 16. Dokument dostpny on-line. Tryb dostpu: http://www.ebib.info/publikacje/ matkonf/biblio21/sesja6ref2.pdf (wersja wideo: http://live.man.lodz.pl/ archiwum/31/nagrania/250). 3. E. Bendyk: Biblioteka w epoce cyfrowej konwergencji [w:] Mater. z konf. Biblioteki XXI wieku (d 2006). Wersja wideo tryb dostpu: http://live.man.lodz.pl/ archiwum/31/nagrania/220. 4. M. Gralska, Ksika elektroniczna przyszo i perspektywy, [w:] Oblicza kultury ksiki. Wrocaw 2005, s. 11-28. 5. R. Lewandowski, Porwnanie nonika papierowego oraz elektronicznego z punktu widzenia biblioteki cyfrowej [w:] Problemy i metody nauki o informacji. Pozna 1998, s. 25-34. 6. Biblioteki cyfrowe projekty, realizacje, technologie. Pod red. J. WoniakKasperek i J. Franke. Warszawa 2007. 7. P. Bolek, A. Dawidziuk: Publikacje elektroniczne przygotowanie tekstw. http:// www.oaza.pl/dks/index.php?typ=dil_www&akt=15. 8. J. Franke, Warianty rozwoju cyfrowych kolekcji, [w:] Bibliologia, biblioteki, bibliotekarze, Warszawa 2005, s. 73-89. 9. M. Urbaniec, Open Content Alliance cyfrowa biblioteka dla wszystkich, EBIB nr 73 (2006), tryb dostpu: http://www.ebib.info/2006/73/urbaniec.php. 10. M. Nahotko, Zasady tworzenia bibliotek cyfrowych, EBIB nr 74 (2006), tryb dostpu: http://www.ebib.info/2006/74/nahotko.php. 11. B. Bednarek-Michalska, Fundusze strukturalne May poradnik projektowania dla bibliotekarza, [w:] III konferencja: Internet w bibliotekach. Zasoby elektroniczne: poda i popyt, Wrocaw 2006, (EBIB Materiay Konferencyjne nr 12), tryb dostpu: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/iwb3/artykul.php?c. 12. T. Parkoa: Podrcznik uytkownika rodowiska dLibra w wersji 4.0. Pozna 2006. Tryb dostpu: http://dlibra.psnc.pl/biblioteka/dlibra/ docmetadata?id=132&from=publication.

389

E-administracja
dr Jarosaw Pacek
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Wstp Internet to wietne narzdzie nie tylko wspomagajce zdobywanie informacji, ale rwnie uatwiajce realizowanie i wykorzystywanie obowizkw i usug wynikajcych z uczestnictwa w demokratycznych strukturach pastwowych. Jedn z usug najczciej kojarzonych ze spoeczestwem informacyjnym s rozwizania okrelane mianem elektronicznej administracji. Posiadanie wiedzy i umiejtnoci z tego zakresu pozwala na aktywne uczestnictwo w yciu publicznym, korzystanie z praw i realizowanie obowizkw obywateli oraz administracji, a take rozwj kariery zawodowej. Biblioteki publiczne jako instytucje posiadajce potencja wspomagania, a take kreowania aktywnoci spoecznej i upowszechniania nowoczesnych technologii informacyjnych, powinny zapewni odpowiednie rodowisko dla osb zainteresowanych wykorzystaniem usug e-administracji. Odpowiednio przygotowani bibliotekarze powinni peni rol przewodnikw i instruktorw w tym zakresie. Celem artykuu jest przedstawienie propozycji treci programowych dla nauczania przedmiotu E-administracja, na studiach licencjackich informacji naukowej. Realizacja treci programowych przedmiotu zakada wykorzystanie dwch form dydaktycznych: 11 godz. wykadu oraz 3 godz. konwersatorium z wykorzystaniem metod aktywizujcych. Zrealizowanych zostanie pi blokw tematycznych, cztery w ramach wykadu i jeden jako wiczenia. Treci bd dotyczyy: I. Podstawowych wiadomoci dotyczcych spoeczestwa informacyjnego, nowoczesnych technologii komunikacyjnych i e-administracji. Wrd tych poj znajd si m.in. spoeczestwo informacyjne (analiza cech i poszczeglnych etapw jego powstawania), cywilizacja medialna, rodowisko informacyjne, bariery informacyjne, informacja publiczna, e-administracja, cyfrowe wykluczenie oraz e-inclusion, e-demokracja i inne. II. Typologie systemw informacji publicznej i organizacja systemw e-administracji w wybranych krajach. Przekaz bdzie ilustrowany przykadami konkretnych typologii oraz rozwiza wprowadzonych w wybranych krajach. III. Elektroniczna administracja w Polsce. Przywoane zostan odpowiednie regulacje i dokumenty regulujce zasady funkcjonowania e-administracji w naszym kraju oraz zanalizowane takie rozwizania jak m.in. Platforma Usug Administracji Publicznej (e-PUAP), Biuletyn Informacji Publicznej, podpis elektroniczny, e-inspektorat ZUS, PESEL2 i inne. IV. Obieg dokumentw elektronicznych. Standaryzacja w systemach stosowanych w administracji publicznej. Front Office systemu. Interoperacyjno systemw wykorzystywanych w administracji. Omwione zostan standardy tworzenia, wymiany i przechowywania dokumentacji elektronicznej. V. wiczenia praktyczne 390

w organizowaniu i wykorzystywaniu usug e-administracji w bibliotece publicznej. Nabycie umiejtnoci przygotowania odpowiednich warunkw dla uytkownikw w bibliotece dla wykorzystania usug e-administracji. Peny opis przedmiotu Celem zasadniczym przedmiotu jest zwrcenie studentom uwagi na istotn rol spoeczn nowoczesnych rozwiza i usug komunikacyjnych, okrelanych wsplnym mianem e-administracji. Nie ulega wtpliwoci, e bibliotekarze, czonkowie lokalnych spoecznoci, mog i powinni odgrywa szczegln rol w rozwijaniu postawy wiadomego i czynnego uczestnictwa w demokracji i sprawach istotnych dla pastwa. Rwnie umiejtno wykorzystania usug elektronicznych wiadczonych przez instytucje pastwowe i pozarzdowe, istotna jest z perspektywy usprawnienia realizowania przez instytucje ich zada, a z perspektywy obywateli takie umiejtnoci s istotne dla zaspokajania ich potrzeb informacyjnych i oglnobytowych. Wiedza z zakresu wykorzystania usug e-administracji oraz wsptworzenia takich usug, wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjnych jest potrzebna bibliotekarzom wystpujcym w roli instruktora i przewodnika uytkownikw bibliotek. Treci programowe przedmiotu bd realizowane w ramach pitnastu czterdziestopiciominutowych minutowych spotka, z ktrych cz w liczbie jedenastu bdzie miaa posta wykadu, cztery za uzyska form konwersatorium. Forma wykadw umoliwi sprawne przekazanie uczestnikom niezbdnej wiedzy z zakresu e-administracji, natomiast forma konwersatorium uatwi nabycie odpowiednich umiejtnoci praktycznych, z zakresu wykorzystania technologicznych usprawnie w administracji. Poniej zaprezentowane zostan szczegowe treci, z podziaem na poszczeglne bloki tematyczne i godzinowe. Blok I. Wykady 1-3. Podstawowe wiadomoci dotyczce spoeczestwa informacyjnego, nowoczesnych technologii komunikacyjnych i e-administracji.
Podstawowe pojcia, spoeczestwo informacyjne, komunikacja, technologie informacyjne i telekomunikacyjne, rodowisko informacyjne, cywilizacja medialna, rodowisko cyfrowe, rodowisko sieciowe, ekologia informacji, e-dokument, e-administracja, web 1.0, web 2.0, semantic web. Inne usugi spoeczestwa informacyjnego, e-demokracja, telepraca, szkolenia na odlego, e-learning, e-zdrowie i inne. Pomiar rozwoju i stanu spoeczestwa informacyjnego. Bariery informacyjne. Informacja publiczna. Cyfrowe wykluczenie czyli zagroenia wynikajce z braku dostpu do nowoczesnych technologii i umiejtnoci posugiwania si nimi oraz przeciwdziaanie wykluczeniu cyfrowemu, e-inclusion. Aspekty prawne swobodnego dostpu do informacji i wiedzy. Ruch open access, open source, licencje Creative Commons.

Blok II. Wykady 4-5. Typologie systemw informacji publicznej i organizacja systemw e-administracji w wybranych krajach.

Charakterystyka typologii systemw informacji publicznej i kryteria typologii. Ilustrowane przykadami konkretnych rozwiza przedstawienie i analiza uytecznoci systemw

391

Blok III. Wykady 6-9. Elektroniczna administracja w Polsce.

informacji publicznej w krajach takich jak Australia, Kanada, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania oraz europejskich, takich jak Austria, Czechy, Francja, Hiszpania, Irlandia, Niemcy.

Blok IV. Wykady 10-11. Obieg dokumentw elektronicznych. Standaryzacja w systemach stosowanych w administracji publicznej. Front Office systemu. Interoperacyjno systemw wykorzystywanych w administracji.

Przegld i omwienie gwnych dokumentw strategicznych i aktw prawnych ksztatujcych struktur systemu e-administracji w Polsce takich jak Konstytucja RP i Ustawa o dostpie do informacji publicznej, Ustawa o informatyzacji dziaalnoci podmiotw realizujcych zadania publiczne, Strategia kierunkowa rozwoju informatyzacji Polski do roku 2013, Proponowane kierunki rozwoju spoeczestwa informacyjnego w Polsce do 2020 roku. Dziaalno organw opiniodawczych i doradczych takich jak Rada ds. Edukacji Informatycznej i Medialnej, Rada ds. Informatyzacji, Rada ds. Informatyki. Udzia i zadania bibliotek w organizacji dostpu do informacji. Obowizki i moliwoci w tym zakresie wynikajce z Ustawy o bibliotekach a take wskazane w Kodeksie etyki bibliotekarza i pracownika informacji. Przedstawienie i analiza dziaajcych i projektowanych w naszym kraju usug e-administracji, zarwno na poziomie centralnym jak i lokalnym, takich jak koncepcja elektronicznych Platform Usug Administracji Publicznej (e-PUAP, wczeniej Wrota Polski), Biuletyn Informacji Publicznej, podpis elektroniczny, e-POLTAX, e-Deklaracje, e-Podatki, system umoliwiajcy skadanie deklaracji celnych CELINA, e-inspektorat ZUS, PESEL2, Przyjazna Administracja, Geoportal. gov.pl.

Blok V. Wykady 12-15. wiczenia praktyczne w organizowaniu i wykorzystywaniu usug e-administracji w bibliotece publicznej.
Studenci bd mieli za zadanie stworzenia koncepcji przygotowania biblioteki publicznej do pomocy uytkownikom w wykorzystaniu usug e-administracji. Naleao bdzie uwzgldni potrzeby lokalnej spoecznoci (wybranej biblioteki), np. organizowanie usug adresowych dla osb szukajcych pracy, pomoc w pisaniu poda o prac i nawizywaniu kontaktw z pracodawcami, korzystanie z oferty usug informacji medycznej. Nastpnym elementem tego bloku bd wiczenia w wykorzystaniu funkcjonalnoci portali e-administracji oraz przygotowywaniu pism i dokumentw elektronicznych.

Omwienie dokumentw regulujcych zasady obiegu dokumentw w administracji takich jak Ustawa o podpisie elektronicznym, Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 27 listopada 2006 r. w sprawie sporzdzenia i dorczenia dokumentw elektronicznych, Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 30 padziernika 2006 r. w sprawie szczegowego sposobu postpowania z dokumentami elektronicznymi, Rozporzdzenia Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z 30 padziernika 2006 r. w sprawie niezbdnych elementw struktury dokumentw elektronicznych. Omwienie poj metadanych i interoperacyjnoci. Charakterystyka stosowanych standardw i formatw tworzenia oraz zapisu dokumentw, takich jak jzyk XML. Zastpowanie dokumentacji papierowej, dokumentacj elektroniczn. Repozytoria pism w formie dokumentw elektronicznych i formularze interaktywne dokumentw skadanych drog elektroniczn. Procedury dugotrwaego przechowywania e-dokumentw.

392

Osignita wiedza W wyniku udziau w zajciach student nabywa wiedz z zakresu e-administracji, stanowicej jedn z istotnych usug spoeczestwa informacyjnego. Studenci dowiaduj si, e rodowisko bibliotekarzy powinno odgrywa szczegln rol w rozwijaniu wiadomego i czynnego uczestnictwa w demokracji oraz peni rol instruktorw pomagajcych czonkom lokalnych spoecznoci w zaspokajaniu ich potrzeb informacyjnych oraz realizowaniu sprawnego kontaktu z strukturami administracji. Studenci poznaj najwaniejsze pojcia i zjawiska zwizane z budowaniem spoeczestwa informacyjnego (SI), wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych do tworzenia usug e-administracji (i innych elementw SI). Studenci poznaj typologie systemw informacji publicznej i e-administracji. Dowiaduj si jakie s najwaniejsze akty prawne w tym zakresie. Dziki omwieniu przykadw poznaj sposb organizacji e-administracji w Polsce i w innych krajach. Poznaj rozwizania i projekty e-administracji. Zdobywaj wiedz niezbdn dla zaatwienia spraw administracyjnych z wykorzystaniem sieci internetowej, dotarcia do potrzebnych serwisw, zasobw dokumentw, formularzy, wnioskw itp. oraz sprawnego ich wykorzystania. Studenci dowiaduj si jakie s obowizki i moliwoci bibliotek w organizacji dostpu do informacji. Poznaj znaczenie standaryzacji danych i zasad wymiany informacji oraz dokumentw. Zapoznaj si z problemami i rozwizaniami zwizanymi z dugotrwaym przechowywaniem dokumentw. Opanowane umiejtnoci Studenci w trakcie zaplanowanych wicze zdobywaj rwnie umiejtnoci praktyczne. Dziki przeprowadzonym zadaniom bd potrafili przygotowa odpowiednio warunki do korzystania z usug elektronicznej administracji w bibliotece. Bd potrafili przygotowa odpowiednie oprogramowanie, dostosowa zbir potrzebnych rde informacji, dokona wyboru udostpnianych baz danych. Nabd umiejtno sprawnego posugiwania si rozwizaniami technicznymi elektronicznej administracji. Bd potrafili tworzy i posugiwa si dokumentami elektronicznymi, formularzami, wnioskami i skada je do waciwych instytucji za pomoc Internetu. Ocenianie Zasady obliczania liczby punktw dla przedmiotu mona skonstruowa zgodnie z wytycznymi zawartymi w przewodniku Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktw (ECTS)1. Proponowane kryteria i metody oceny to egzamin pisemny, zaliczenie pisemne (projekt), na ocen.

1 Europejski System Transferu i Akumulacji Punktw (ECTS) [online]. [Dostp: 4.09.2011]. Dostpny w WWW: http://erasmus.org.pl/s/p/artykuly/89/89/v.21_eursyst_krotkiprzew.pdf.

393

Proponowana literatura Wykad 1. J. Adamowski: Demokracja a nowe rodki komunikacji spoecznej. Warszawa 2004. 2. D. Bogucki: eGovernment w Unii Europejskiej. eAdministracja, 2005, nr 1. 3. T. Domaski: Zapobiec cyfrowemu wykluczeniu, Wsplnota, 2005, nr 3/5. 4. T. Kulisiewicz: Po co nam e-administracja?, eAdministracja, 2005, nr 1. 5. A. Monarcha-Matlak: Obowizki administracji w komunikacji elektronicznej. Warszawa 2008. 6. R. Tadeusiewicz: Czy e-administracja moe by narzdziem formowania spoeczestwa informacyjnego? eAdministracja, 2005, nr 1. 7. M. Luterek: E-government. Systemy informacji publicznej. Warszawa 2010. 8. M. Luterek: Ujednolicenie elektronicznych systemw informacji publicznej. W: Organizowanie rodowiska informacji i wiedzy. Red. K. Materska. Warszawa 2008, s. 71-98. wiczenia 1. B. Kozowska: Miejsce dla obywateli: e-administracja. Aktywna biblioteka [online]. [Dostp: 04.09.2011]. Dostpny w WWW:http://www.biblioteki.org/repository/ PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_dla_obywateli_e_ administracja.pdf.

394

Funkcjonalny dostp do zasobw biblioteki publicznej

dr Renata Malesa
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia oglne Przedmiot jest jednym z przedmiotw specjalizacyjnych w ramach specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji powizanym z seminarium magisterskim Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym. Obejmuje 15 godzin konwersatorium w semestrze I studiw uzupeniajcych magisterskich. Zasadniczym celem przedmiotu jest wprowadzenie studentw w problematyk funkcjonalnoci dostpu do zasobw bibliotek publicznych. Jest to tym bardziej istotne w sytuacji, gdy ograniczone zasoby finansowe bibliotek oraz zwikszajce si oczekiwania spoeczestwa szybkiego i atwego dostpu do zasobw, zmuszaj biblioteki do racjonalnego wykorzystania swoich zasobw. Problematyka ta dotychczas funkcjonowaa w programie studiw w bardzo ograniczonym zakresie. Obecnie, zajcia prowadzone w formie konwersatorium pozwol zarwno na zainteresowanie studentw tym zagadnieniem, jak i poszerz ich dotychczasow wiedz w tym przedmiocie. Studenci bd mieli moliwo zapoznania si z potrzebami spoecznoci w zakresie dostpnoci do zasobw bibliotecznych i standardami midzynarodowymi dotyczcymi prezentowanego zagadnienia. Poznaj nowoczesne formy dostpu do zasobw bibliotek. Zaprezentowana zostanie im zarwno tematyka dotyczca informowania uytkownikw o nowych moliwociach w zakresie polepszenia dostpu do zasobw, jak i zagadnienia usprawnienia fizycznej dostpnoci do zasobw przez waciw aranacj przestrzeni bibliotecznej. W trakcie zaj studenci poznaj rozwizania wiatowe w zakresie uatwiania dostpu do zasobw (m.in. dowiadczenia bibliotek duskich) oraz inicjatywy wybranych polskich bibliotek, ktrych rozwiania wyrniaj si pod wzgldem innowacyjnoci i funkcjonalnoci. Studenci bd mieli rwnie moliwo ugruntowania i poszerzenia dotychczasowej wiedzy dotyczcej wypoycze midzybibliotecznych oraz zjawiska bibliotek ruchomych. Poznaj przykady niekonwencjonalnych rozwiza stosowanych przez biblioteki w celu dotarcia z ofert biblioteczn do czytelnika. Celem zaj jest przyblienie tej problematyki studentom i zaprezentowanie nowatorskich rozwiza. Pozwoli to postrzega im mae biblioteki publiczne jako ywe, rozwijajce si stale organizmy, majce okrelone miejsce w rodowisku lokalnym i dziaajce na rzecz tego rodowiska. Wydaje si, e w spoeczestwie informacyjnym, kiedy kady czowiek powinien mie zagwarantowany dostp do informacji oraz moliwo korzystania z dorobku kulturalnego i edukacji, rola bibliotek publicznych, szczeglnie maych, dziaajcych na szczeblu lokalnym jest olbrzymia. W wietle obowizujcych aktw prawnych 395

maj one obowizek zapewnia dostp do zasobw oraz stara si poszerza swoje moliwoci w tym zakresie. Ukazanie tej problematyki studentom i zaprezentowanie konkretnych rozwiza stosowanych w Polsce i na wiecie, jest niezbdne, aby w przyszoci potrafili si odnale jako potencjalni ich pracownicy. Pozwoli to rwnie rozszerzy ich wiedz dotyczc rnych obszarw funkcjonowania maych bibliotek publicznych i zwrci uwag na te placwki jako potencjalne miejsce atrakcyjnej pracy, dajce moliwo realizacji i rozwoju zawodowego. Forma konwersatoryjna zaj pozwoli nie tylko teoretycznie przedstawi zagadnienia poprawy funkcjonalnoci dostpu do zbiorw, ale rwnie praktycznie wykorzysta zdobyte umiejtnoci. Poszczeglne obszary zagadnie zostan zilustrowane konkretnymi przykadami z bibliotek polskich i zagranicznych. Student bdzie mia moliwo praktycznej realizacji projektu dziaa w zakresie poprawy dostpnoci do zasobw, opracowanego na potrzeby konkretnej, wybranej biblioteki regionu. Realizacj projektu poprzedzi analiza potrzeb rodowiska oraz teoretyczne wprowadzenie w problematyk. Dziki temu student pozna wszechstronnie prezentowane zagadnienie. Szczegowa problematyka zaj W ramach zaj poruszone zostan nastpujce zagadnienia: 1. Potrzeby spoecznoci a dostp do zasobw bibliotecznych.

2. Dostp do zasobw w wietle standardw midzynarodowych. 3. Nowoczesne formy dostpu do zasobw biblioteki publicznej.

Dostp do zasobw wietle obowizujcych aktw prawnych, formy rozszerzania dostpu do zasobw. konsekwencje poszerzania dostpu oraz rezygnacji z poszerzania dostpu do zasobw bibliotek. Rodzaje usug w obszarze ktrych jest moliwe poszerzanie dostpu i metody zwikszania funkcjonalnoci dostpu do zasobw. Wytyczne IFLA/UNESCO w zakresie maksymalizacji dostpnoci zbiorw bibliotecznych. Reorganizacja sposobu pracy w bibliotece (odpowiedni system informacji, dogodne godziny otwarcia, usprawnienia funkcjonalne). Usugi infobrokerskie jako sposb zwikszenia funkcjonalnoci dostpu. Wykorzystanie nowoczesnych technologii w zwikszaniu dostpnoci do usug bibliotecznych.

4. Informacja i edukacja uytkownikw w zakresie nowych form dostpu do zasobw bibliotecznych. 5. rda finansowania rozwoju form dostpu do zasobw bibliotecznych.
Dziaania promocyjne i edukacyjne, szkolenia uytkownikw. Karta praw uytkownika.

6. Wypoyczanie midzybiblioteczne szans zwikszenia dostpnoci zasobw biblioteki publicznej. 7. Organizacja przestrzenna biblioteki a efektywno wykorzystania jej zasobw.

Wybrane programy dotacyjne Ministerstwa kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Unii Europejskiej. Idea sponsoringu; zasady pobierania opat za usugi biblioteki.

Zasady i organizacja wypoyczania midzybibliotecznego oraz udzia maych bibliotek publicznych w wypoyczaniu midzybibliotecznym. Planowanie ukadu przestrzennego biblioteki publicznej oraz zasady dobrej organizacji

396

8. Niekonwencjonalne usugi bibliotek w zakresie zwikszania dostpnoci do usug. 9. Biblioteka mieszkacw (boocrossing) jako forma dostpu do zbiorw.
Idea biblioteki ruchomej; biblioteki uliczne; biblioplae, biblioosy, biblioparki jako przykady nietypowych rozwiza.

przestrzeni bibliotecznej. Moliwoci zwikszenia funkcjonalnoci dostpu do zasobw bibliotek poprzez waciwa aranacj przestrzeni. Przykady nowatorskich rozwiza w zakresie aranacji przestrzeni bibliotecznej.

10. wiatowe rozwizania w zakresie poprawy dostpu do zasobw bibliotek.

Idea boocrossingu i modyfikacje usug boocrossingu w bibliotekach publicznych. Przykady bibliotek mieszkacw. Prezentacja wybranych programw wiatowych (duska strategia spoeczestwa informacyjnego, norweski Bibliotekssvar, promocja zdrowia w bibliotekach brytyjskich).

11. Inicjatywy polskich bibliotek publicznych na rzecz rozszerzenia dostpu do zasobw bibliotecznych.

Prezentacja wybranych, nowatorskich rozwiza w zakresie poprawy dostpu do zasobw bibliotek publicznych i ocena tych rozwiza. Przygotowanie wasnego projektu zwikszajcego funkcjonalno dostpu.

Przewidywane efekty zaj (osignita wiedza, opanowane umiejtnoci) Student ma uporzdkowan wiedz dotyczc dziaalnoci biblioteki publicznej w obszarze funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych. Rozumie potrzeby spoecznoci lokalnych w zakresie dostpnoci do zasobw bibliotek, zna obowizujce akty prawne oraz standardy midzynarodowe dotyczce rozszerzania i poprawy dostpnoci do zbiorw. Zna rodzaje usug w obszarze ktrych, jest moliwe poszerzanie dostpu oraz metody zwikszania funkcjonalnoci dostpu do zasobw. Student rozumie wpyw reorganizacji sposobu pracy biblioteki publicznej na zwikszenie dostpnoci oraz konieczno odpowiedniej informacji i edukacji uytkownikw w zakresie nowych form dostpu. Zna moliwoci pozyskiwania rde finansowych na rozwj nowych form dostpu. Zna zasady planowania przestrzeni biblioteki publicznej i rozumie konieczno odpowiedniej aranacji przestrzeni w celu zwikszenia funkcjonalnoci dostpu do zasobw. Zna idee bibliotek ruchomych oraz bibliotek mieszkacw i potrafi poda przykady inicjatyw bibliotek polskich i zagranicznych na rzecz poprawy i rozszerzenia funkcjonalnego dostpu do zasobw i usug bibliotek publicznych. Student potrafi rwnie zbada potrzeby spoecznoci lokalnej w zakresie dostpu do zasobw bibliotecznych. Potrafi wskaza rodzaje usug, ktre rozszerzaj dostpno zasobw bibliotek i wykorzysta odpowiednie metody zwikszajce funkcjonalno dostpu. Potrafi przeprowadzi odpowiedni reorganizacje pracy bibliotecznej oraz wykorzysta nowoczesne technologie w celu zwikszenia dostpnoci do usug bibliotecznych. Jest przygotowany do przeprowadzenia dziaa promocyjnych i edukacyjnych wrd uytkownikw, dotyczcych nowych form dostpu do zasobw. Potrafi wykorzysta znajomo zasad dobrej aranacji przestrzeni bibliotecznej w celu poprawy funkcjonalnoci dostpu. Potrafi 397

rozpropagowa i wdroy w bibliotece niekonwencjonalne usugi na rzecz zwikszenia dostpnoci oraz wykorzysta dowiadczenia bibliotek polskich i zagranicznych w celu zaprojektowania odpowiedniej oferty usug, zwikszajcych funkcjonalno dostpu do zasobw bibliotek publicznych. Warunki zaliczenia Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w zajciach, aktywno na zajciach, zaliczenie ustne, poprawne wykonanie okrelonego projektu majcego poprawi funkcjonalno dostpu w wybranej bibliotece publicznej regionu. Literatura 1. Aktywna biblioteka. Przestrze dla mieszkacw z inicjatyw. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, [online], [dostp; 01.10.2010]. dostpny w World Wide Web: http://biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/ Specjalistyczne/Przestrzen_dla_mieszkancow_z_inicjatywa.pdf 2. Aktywna biblioteka. Wiedza na wycignicie rki. atwy dostp do zbiorw bibliotecznych. Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego [online], [dostp: 01.10.2010]. Dostpny w world Wide Web: http://biblioteki.org/ repository/PLIKI/DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Wiedza_na_ wyciagniecie_reki.pdf. 3. Dobra biblioteka publiczna czyli jaka? Studia i materiay. Praca zbiorowa pod red. A. Winiewskiej i A. Paszko, Krakw 2006. 4. Dziaalno bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO. Oprac. przez zesp pod przewodnictwem P. Gilla, w imieniu Sekcji Bibliotek Publicznych, Warszawa 2002 5. Gryczko N., Technologie informacyjne i komunikacyjne wspierajce usugi wiadczone przez biblioteki na terenach wiejskich [online] , [dostp 15. 09. 2009]: dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org.pl/images/Files/07_ technologie%20informacyjne%20i%20komunikacyjne....pdf. 6. Klein P., Biblioteki uliczne, dzielenie si wiedz, pokj i godno we wsplnocie, materiay informacyjne ATD. Czwarty wiat, 2006. 7. Radwaski A., Biblioteki w nowoczesnym spoeczestwie, Bibliotekarz 2007, nr 11. 8. Raport Biblioteki w Polsce, Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego[ online], [dostp: 15. 09. 2010]. Dostpny w World Wide Web: http://www.frsi.org. pl/images/Files/04biblioteki%20i%20bibliotekarze.ppt. 9. Skrzypkowska J., Co dla kadego: biblioteki publiczne i spoeczestwo informacyjne, Biuletyn EBIB nr 8/1999, czasopismo elektroniczne http://www. oss.wroc.pl/biuletyn/ebib08/skrzypko.html. 10. niechowska-Karpiska A., Nowy zawd: net-bibliotekarz (wykorzystanie zdalnego nauczania jako jednej z metod promocji biblioteki. Biuletyn EBIB nr 1/2007, czasopismo elektroniczne, http://www.ebib.info/2007/82/a.php?sniechowska-karpinska. 11. Zybert E. B., Grabowska D. (red.), Ksika, biblioteka, informacja. W krgu kultury i edukacji, Warszawa 2008. 398

Komunikacja w bibliotece
mgr Sebastian D. Kotua
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Biblioteka jest swoistym systemem, na ktry skadaj si obiekty biblioteczne, narzdzia i sprzt, wszelkie rodzaje gromadzonych dokumentw (audialne, audiowizualne, wizualne, graficzne itp.) oraz personel. Biblioteka jest systemem otwartym, co oznacza, i funkcjonuje w pewnym otoczeniu systemu. Ujmowanie dziaalnoci bibliotecznej w kategorii systemu otwartego kieruje uwag na blisze i dalsze otoczenie biblioteki1. W otoczeniu biblioteki mona wskaza przede wszystkim uytkownika biblioteki, a zaspokojenie jego potrzeb informacyjnych naley do podstawowych zda biblioteki. Ponadto w otoczeniu biblioteki mona wskaza instytucje oraz ludzi, ktrzy wchodz/mog wchodzi w rozmaite relacje z bibliotek, np. wydawcy, sponsorzy. Relacja system otoczenie systemu oznacza, i na tej osi dochodzi do komunikacji2. Zapewnienie udanej komunikacji z podmiotami z otoczenia biblioteki jest warunkiem koniecznym prawidowego dziaania biblioteki, ponadto moe przynie wymierne korzyci dla placwki bibliotecznej. Kontekstem niniejszego opracowania stay si wytyczne zawarte w Projekcie Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych3. W tym przypadku systemem jest wic biblioteka gminna, a jej otoczeniem rodowisko lokalnej spoecznoci. Biblioteka stanowic swoisty system skada si z rnych obiektw (budynki, sprzt, narzdzia, wystrj wntrza), ktre wchodz w skad wyposaenia placwki bibliotecznej, rozmaitych zbiorw oraz personelu. Jako tak zorganizowana cao biblioteka funkcjonuje na rzecz okrelonego rodowiska spoecznego. Od odpowiedniego zrozumienia informacyjnych potrzeb spoecznoci (potrzeby wynikaj m.in. z demograficznego zrnicowania uytkownikw) zaley pomylne zrealizowanie komunikacji spoecznej. W Sowniku terminologii medialnej podano, e komunikacja spoeczna, inaczej komunikacja midzyludzka to caoksztat zjawisk i procesw polegajcych na przekazywaniu rnych danych (literalnie: na ich uwsplnianiu, z ac. communis wsplny) midzy rnymi podmiotami, czego wynikiem s ich wsplnoty wiedzy, postaw i zachowa. W ramach komunikacji spoecznej wyrnia si komunikacj bezporedni (ang. face to face twarz w twarz) oraz komunikacj medialn
Kategoria systemu otwartego implikuje relacj system otoczenie systemu. Por. E. Gowacka: Wpyw nauki o organizacji i zarzdzaniu na terminologi oraz badania w dziedzinie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Przegld Biblioteczny. R. 71: 2003, z. 1-2, s. 72. 2 Por. M. Chojnacki: Sceniczna przestrze biblioteki role i zachowania uczestnikw komunikacji. EBIB. Materiay konferencyjne 2003 nr 7 [online]. [Dostp 8 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://ebib.oss.wroc. pl/matkonf/torun/chojnacki.php. 3 Por. M. Zajc: Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego, M. Zajca. Warszawa 2010, s. 133.
1

399

(inaczej: zaporedniczon), w ktrej czasem wydziela si komunikowanie masowe (w zasadzie powszechnie dostpne stosunkowo licznej anonimowej rozproszonej publicznoci, np. ksiki, prasa, radio, telewizja) []4.Pod pojciem komunikacji spoecznej, rozumie si zatem proces wytwarzania, przeksztacania i przekazywania informacji pomidzy jednostkami, grupami i organizacjami spoecznymi, majcy na celu ksztatowanie spoeczestwa opartego na wiedzy i informacji. Biblioteka bierze udzia w komunikacji spoecznej, jest bowiem porednikiem pomidzy informacj a odbiorc5. Jak zauwaa Jacek Wojciechowski, komunikowanie jest dwustronnym aktem porozumiewania si, ktry przebiega od nadawcy do odbiorcy. Przy czym, aktywny jest zarwno nadawca, jak i odbiorca6. Wnosi to pewne implikacje do procesu komunikowania, m.in. to, i wany jest sam sposb przekazywania informacji. Jednym z gwnych celw dziaania biblioteki jest zapewnienie funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych (jest to przy okazji jedna z paszczyzn dziaa bibliotecznych okrelonych w/w Projekcie pod wsplna nazw Menu 87), mimo to sposb, w jaki bibliotekarz bdzie komunikowa si z uytkownikiem, tj. sposb, w jaki wysucha jego pyta, przedstawi swoje odpowiedzi, moe wpyn pozytywnie lub negatywnie na komunikacj. W konsekwencji moe si to przeoy na pniejsze kontakty uytkownika z bibliotek. Pomylna komunikacja moe odby si tylko przy penej wiadomoci bibliotekarzy oraz przy ich czynnym zaangaowaniu w ten proces8. Koniecznym, wydaje si wic, zwrcenie uwagi na formy komunikowania, ktre mona spotka w bibliotece oraz w kontaktach z otoczeniem biblioteki9. Sprawna komunikacja biblioteki z jej otoczeniem wymaga wczeniej sprawnej komunikacji wewntrz biblioteki. Istotne jest zatem, aby przyszli bibliotekarze zdobyli wiedz na temat komunikacji w bibliotece, na ktr skada si komunikacja wewntrz biblioteki odbywajca si pomidzy pracownikami oraz komunikacj zachodzc pomidzy bibliotekarzami, a podmiotami z zewntrz biblioteki (uytkownicy, sponsorzy, ale take partnerzy, koordynatorzy, organizatorzy, wykonawcy bibliotecznych dziaa). Dziki zdobyciu wiedzy oraz opanowaniu stosownych umiejtnoci przez przyszych bibliotekarzy, biblioteka ma szans by postrzegana jako miejsce, do ktrego z przyjemnoci si wraca, w celu korzystania ze zbiorw, spotka z pracownikami biblioteki itp. Problematyka komunikacji w bibliotece jest, jak si zdaje, jednym z waniejszych obszarw zainteresowa, ktrym powinny by powicone zajcia w systemie nauczania wyszego. Celem planowanych zaj powinno by ukazanie biblioteki jako miejsca, w ktrym odbywa si komunikacja pomidzy pracownikami, bowiem
Sownik terminologii medialnej. Pod red. W. Pisarska. Krakw 2006, s. 99. Por. take M. Krakowska: Nowe formy komunikacji spoecznej. Krakw 2008; Koszowska A.: Komunikacja w bibliotece ery nowych mediw. Kreator Kultury [online]. [Dostp 8 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http:// www.kreatorkultury.pl/madrzej_wiecej_lepiej-31. 6 Por. J. Wojciechowski: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010, s. 15. 7 Por. M. Zajc: Op. cit., s. 134. 8 Por. Kisilowska M., Przastek-Samokowa M.: Potrzeby i kompetencja jzykowa klientw bibliotek. EBIB. Materiay konferencyjne 2003 nr 7 [online]. [Dostp 8 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://ebib.oss.wroc. pl/matkonf/torun/kisilowska.php. 9 Por. M. Kuczowski: Klient w bibliotece trudne wyzwanie. EBIB. Materiay konferencyjne 2003 nr 7 [online]. [Dostp 8 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/torun/kuczkowski.php.
4 5

400

od jej pomylnoci zaley w duej mierze efektywne funkcjonowanie caej biblioteki. W toku zaj powinno uwzgldnia si problematyk komunikacji wewntrznej w bibliotece, a cilej poziomej (wymiana informacji midzy pracownikami pracujcymi na podobnych stanowiskach) i pionowej (wymiana informacji na osi przeoony pracownik i odwrotnie)10. Poza tym biblioteka powinna by przedstawiona jako ogniwo poredniczce w spoecznej komunikacji, czyli jako instytucja dostarczajc swoim uytkownikom pertynentej informacji, poprzez odpowiedni z nimi komunikacj (prawidowe zorganizowanie dziaalnoci placwki bibliotecznej, m.in. poprzez estetyczne, nowoczesne wyposaenie, dogodne godziny otwarcia i odpowiedni atmosfer sprzyja bdzie temu zadaniu). Ponadto powinny by rwnie uwzgldnione zagadnienia komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz tematy powicone nowym rodkom i formom komunikowania si z uytkownikami. Sprawna komunikacja z uytkownikiem jest realizowana m.in. poprzez funkcjonalny dostp do rnorodnych zasobw, dzi take za porednictwem nowoczesnych narzdzi internetowych. Rnorodna problematyka w obrbie tego samego zagadnienia komunikacji w bibliotece wymusza wyodrbnienie trzech blokw tematycznych. Pierwszy powinien wprowadza w podstawowe pojcia. Drugi powinien koncentrowa si wok zagadnienia komunikacji wewntrznej w bibliotece. Wreszcie trzeci powinien by powicony komunikacji na osi biblioteka otoczenie biblioteki (np. uytkownicy). W zwizku z powyszymi ustaleniami podaj propozycj sylabusu dla przedmiotu Komunikacja w bibliotece realizowanego na studiach magisterskich, na roku pierwszym, w semestrze pierwszym. Przedmiot zaplanowano jako pitnastogodzinne konwersatorium. Za kryterium oceny przyjto zaliczenie na ocen w formie pisemnej (sprawdzenie wiadomoci w formie testu). Zaliczenie przedmiotu oznacza zdobycie dwch punktw ECTS. Tematyka zaj podzielona zostaa na trzy bloki. W pierwszym bloku wprowadzajcym przyblia si podstawowe pojcia. Drugi blok dotyczy komunikacji wewntrznej w bibliotece. Trzeci powicony jest komunikacji spoecznej, tj. komunikacji odbywajcej si na osi biblioteka otoczenie biblioteki (uytkownik). Blok wprowadzajcy. Wprowadzenie w problematyk (2 godz.).

Blok: komunikacja wewntrzna w bibliotece. w bibliotece (1 godz.),

10

Celem tych zaj jest wprowadzenie w podstawy teorii komunikacji (schemat procesu informacyjnego) oraz przyblienie podstawowych poj, tj. komunikacji w bibliotece, komunikacji personalnej, komunikacji interpersonalnej, komunikacji werbalnej i niewerbalnej, komunikacji spoecznej oraz komunikacji instytucjonalnej. Zajcia bd powicone take znajomoci funkcjonowania rnych kanaw informacyjnych, sucych do przekazywania tych samych informacji.

Komunikacja wewntrzna

O komunikacji wewntrznej w bibliotece, m.in. poziomej i pionowej por. Kisilowska M.: Pracownik? Klient? Czowiek? Bibliotekarz w procesach komunikacji wewntrznej [online]. [Dostp 30 sierpnia 2011]. Dostpny w WWW: http://e-pedagogiczna.edu.pl/upload/file/referaty/ped4.pdf; E. Lepkowska, G. Kostecki: Komunikacja interpersonalna a wizerunek bibliotekarza w nowoczesnej bibliotece. EBIB 2006 nr10 [online]. [Dostp 5 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://www.ebib.info/2006/80/a.php?lepkowska_kostecki.

W toku zaj wskazuje si na charakter formalny komunikacji (sprawy merytoryczne,

401

Blok: komunikacja spoeczna. Komunikacja spoeczna (1 godz.).

pracownicze) oraz nieformalny (stosunki w gronie pracownikw, sprawy prywatne), a zatem zwraca si uwag na tzw. komunikacj poziom i pionow11.

W ramach zaj przedstawia si zaoenia komunikacji spoecznej dostarczanie relewantnej informacji, zgodnej z potrzebami informacyjnymi uytkownika biblioteki, a wic zwraca si uwag na kontakty z osobami z otoczenia biblioteki oraz obsug czytelnikw. Wyznacza si kluczow problematyk zaj, tj. kwestie komunikacji werbalnej i niewerbalnej od skutecznoci ktrej zaley pomylno realizacji tego zadania.

Potrzeby informacyjne (1 godz.).

W ramach tych zaj omawia si podstawowe potrzeby informacje, ktrych wypenienie naley do zada bibliotek. W szczeglnoci zwraca si wic uwag na zaspokajanie potrzeb edukacyjnych, zawodowych, kulturalnych, naukowych, informacyjnych oraz rozrywkowych mieszkacw konkretnego rodowiska lokalnego. Podczas tych zaj omawia si zagadnienia zwizane z aktywnym suchaniem, a wic zwraca si uwag na konieczno stawiania przychodzcym do biblioteki dodatkowych pyta, wskazuje si na konieczno parafrazowania pyta uytkownikw, precyzowania ich potrzeb informacyjnych, ucilania informacji oraz udzielania odpowiednich informacji zwrotnych12. Po drugie omawia si zagadnienie suchania empatycznego, oznaczajce wczucie si w sytuacj drugiego czowieka, umiejtno suchania z odpowiednim nastawieniem. Nastpnie powica si uwag zagadnieniu suchania otwartego, ktre polega na wysuchaniu w caoci komunikatu, dopiero potem na reagowaniu na niego oraz na jego ocenianiu. Wreszcie wskazuje si na suchanie wiadome, ktre polega na porwnaniu treci komunikatu ze swoj wiedz oraz na obserwacji i wsuchaniu si w spjno wypowiedzi, co zapewnia odpowiedni interakcj oraz sprzenie zwrotne. Wszystko to ma zapewnia o postawie bibliotekarz jako partnera w komunikacji.

Komunikacja werbalna (2 godz.).

Konstruowanie wypowiedzi (2 godz.).

Te zajcia powicone bd omwieniu konstruowania odpowiednich komunikatw. W komunikacji werbalnej wane jest bowiem odpowiednie konstruowanie wypowiedzi tak aby jej poziom dostosowany by do moliwoci odbiorcy (jasno i precyzja wysawiania si, odpowiednia stylistyka, dobr terminologii lub jej brak, poprawno gramatyczna).

Praca usugowa bibliotekarza (2 godz.).

Celem tych zaj jest wskazanie nowych form komunikacji z uytkownikiem nowoczesnej biblioteki, tj. e-mail, uniwersytety wirtualne, wirtualne biblioteki, blogi, technologie Wiki, Web 2.0. Formy te zapewniaj skuteczn komunikacj z kadego miejsca. Istotne jest zwrcenie uwagi na fakt, e ta komunikacja charakteryzuje si innymi cechami ni komunikacja faceto-face13.

Komunikacja niewerbalna (1 godz.).

Niezbdnymi elementami komunikacji niewerbalnej s: postawa ciaa, skierowanie si w kierunku osoby mwicej, wychodzenie poza lad, kontakt wzrokowy czy wreszcie mimika
Por. Jako usug bibliotecznych w spoeczestwie informacyjnym. Pr. zb. pod red. J. Kamiskiej i B. odowskiej-Krl. Warszawa 2009. Por. M. McKay, M. Davis, P. Fanning: Sztuka skutecznego porozumiewania si. Gdask 2002. 13 Por. J. Grzenia: Komunikacja jzykowa w Internecie. Warszawa 2006.
11 12

402

twarzy. Istotna jest tzw. kultura osobista, a wic uprzejmo, grzeczno, wyrozumiao, wyraanie szacunku, co ma stwarza wraenie chci jak najlepszego obsuenia uytkownika14. Komunikacja niewerbalna odgrywa rwnie wan rol w kontaktach z osobami niepenosprawnymi (osoby niesyszce, osoby z niedosuchem) konieczne jest wtedy kierowanie twarzy w ich stron, np. w stron ucha jeeli maj aparat suchowy (osoby te czsto prbuj przekazywa informacje za pomoc gestw, mimiki twarzy). Tym kwestiom powica si te zajcia.

Czytelnik w bibliotece (1 godz.).

Na zajciach zwraca si uwag na kategori uytkownika biblioteki i jego potrzeby informacyjne, na ktre skadaj si: rodowisko z jakiego pochodzi, zawd wykonywany obecnie lub w przeszoci, zainteresowania, stan rodzinny, charakter, osobowo, konkretna sytuacja danego czasu i miejsca oraz czynniki demograficzne. Dobre rozpoznanie osoby przychodzcej do biblioteki sprzyja lepszej komunikacji z ni.

Trudni czytelnicy (1 godz.).

W ramach tych zaj wskazuje si oraz charakteryzuje gwne grupy uytkownikw trudnych, tj. gaduy, marudy, uwodziciele, agresywni, niemiali, niezdecydowani. Zajcia maj na celu przygotowanie przyszego bibliotekarza do radzenia sobie w sytuacji kontaktu interpersonalnego z w/w uytkownikami15.

Komunikacja instytucjonalna (1 godz.).

Te zajcia maj na celu zwrcenie uwagi na komunikacj zachodzc pomidzy bibliotek a rnymi instytucjami. Wrd nich mona wymieni instytucje nadrzdne merytorycznie i/lub finansowo, np. szkoa, gmina, uczelnia wysza, ministerstwo, przedsibiorstwo itd.; instytucje o pokrewnym obszarze dziaania, np. dom kultury, wietlica, klub, parafia, szkoa; sponsorw.

14 15

Por. M. McKay, M. Davis, P. Fanning: Op. cit. Por. M. Kisilowska: Ju nie wiem, jak mam do ciebie mwi... czyli komunikacja w bibliotece. Warszawa 2001.

Wrd oczekiwanych efektw uczenia si naley wskaza zdobycie odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz kompetencji praktycznych w zakresie komunikacji wewntrznej w bibliotece, jak rwnie komunikacji przebiegajcej na osi biblioteka otoczenie biblioteki. W toku zaj student zdobdzie wiedz z zakresu podstaw teorii komunikacji, w szczeglnoci komunikacji personalnej, werbalnej i niewerbalnej, instytucjonalnej oraz spoecznej, take komunikacji formalnej i nieformalnej. Zrozumie i pozna rol biblioteki jako ogniwa poredniczcego w komunikacji spoecznej (dostarczanie pertynentnej informacji). Pozna i bdzie umia rozpoznawa potrzeby informacyjne uytkownikw biblioteki. Ponadto bdzie wiedzia, w jaki sposb powinien konstruowa odpowiedni przekaz werbalny. Zrozumie istotno jego roli w procesie komunikacji spoecznej jako pracownika, z ktrym uytkownik wchodzi w pierwszy i bezporedni kontakt. Pozna nowoczesne narzdzia suce komunikacji z uytkownikami na odlego, a take narzdzia pomagajce realizowa proces komunikacji spoecznej na odlego. Zdobdzie wiedz na temat rnych grup uytkownikw biblioteki, a take na temat ich potrzeb informacyjnych. Wreszcie zrozumie charakter komunikacji odbywajcej si wewntrz biblioteki jak rwnie na zewntrz z jej otoczeniem.

403

Podczas zaj student nauczy si skutecznie komunikowa si ze wsppracownikami oraz z otoczeniem biblioteki. Nauczy si nawizywa kontakt z czytelnikiem, tj. bdzie umia rozpoznawa rne grupy czytelnikw przychodzcych do biblioteki i wchodzi z nimi w interakcj. Do tego celu nauczy si wykorzystywa komunikacj werbaln. Bdzie wiedzia, jak konstruowa jasny i przejrzysty komunikat sowny w komunikacji face-to-face z przestrzeganiem poprawnoci gramatycznej, stylistycznej, a take z dostosowaniem jej do poziomu wyksztacenia czytelnika. Ponadto bdzie umia w komunikacji z uytkownikiem wykorzystywa nowoczesne narzdzia internetowe, w ktrych nie ma bezporedniego kontaktu z interlokutorem. Bdzie rwnie umia przekazywa komunikaty niewerbalne, a wic swoj postaw bdzie zachca uytkownika do przychodzenia do biblioteki i do przeprowadzania dalszych kwerend. Wreszcie dowie si, jaki jest charakter komunikacji instytucjonalnej i bdzie umia nawizywa kontakt z instytucjami pozostajcymi lub mogcymi pozostawa w rozmaitych relacjach z placwk biblioteki.

404

Multimedia w bibliotece publicznej

dr Jarosaw Pacek
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Wstp Nowoczesna biblioteka publiczna powinna nada za zmianami oczekiwa swoich uytkownikw, w peni wykorzystywa moliwoci technologii informacyjnych i rodowiska cyfrowo-sieciowego, rozciga swoje zadania i dziaalno na obszary wiata informacji cyfrowej. Multimedia bdce poczeniem rnych form przekazu takich jak tekst, dwik, obraz statyczny i ruchomy, wideo czy formy interaktywne, nie s ju fenomenem nowym, ale czsto jeszcze traktowanym przez biblioteki po macoszemu. Jednak czytelnicy oczekuj od biblioteki, e bdzie ona tak nowoczesna jak otoczenie informacyjne, z ktrego na co dzie oni korzystaj. Oczekuj, e znajd w bibliotece ofert bogat w nowe rodzaje rde informacji. Waciwe realizowanie tych zada wymaga od bibliotekarzy odpowiedniej wiedzy i przygotowania praktycznego. Celem artykuu jest przedstawienie propozycji treci programowych dla nauczania przedmiotu Multimedia w bibliotece publicznej, na studiach licencjackich informacji naukowej. Przedmiot jest realizowany w ramach pitnastu spotka konwersatoryjnych (30 godz.) z wykorzystaniem metod aktywizujcych, ktrych tematyk stanowi zagadnienia zwizane z tworzeniem, opracowywaniem, wykorzystywaniem i udostpnianiem multimediw w bibliotekach publicznych. Program skada si z piciu blokw tematycznych. Gwnym celem przedmiotu jest zapoznanie uczestnikw studiw z zadaniem gromadzenia i udostpniania przez biblioteki publiczne zbiorw innych ni tradycyjne, drukowane, czyli multimediw. Blok I. Podstawowe wiadomoci i terminologia zwizane z wykorzystaniem multimediw w bibliotece publicznej. Studenci poznaj pojcia i zagadnienia zwizane z obecnoci multimediw w bibliotekach, trendy spoeczne i technologiczne, ktre biblioteki powinny uwzgldnia realizujc swoj misj, rodzaje multimediw. Blok II. Multimedialna posta dokumentu. Omawiane s zagadnienia przemiany postaci i typologii dokumentw i zasobw, do ktrych biblioteki powinny si dostosowywa. Porwnywane s waciwoci, zalety i wady zasobw tradycyjnych i multimedialnych. Blok III. Problemy gromadzenia, opracowania i udostpniania multimediw w bibliotekach publicznych. Studenci poznaj problemy zwizane z przeprowadzaniem procesw bibliotecznych wobec multimediw. Poznaj znaczenie standaryzacji i istniejce rozwizania pozwalajce na sprawne opracowanie i udostpnianie multimediw. Analizowane s moliwoci archiwizowania i udostpniania zasobw sieciowych. Blok. IV. Wykorzystanie serwisw i usug spoecznociowego Internetu do popularyzowania zasobw bibliotek i komunikacji z czytelnikami. W ramach tego 405

bloku studenci nabywaj wiedz i umiejtnoci w zakresie poruszania si po zasobach i usugach spoecznociowego webu. Poznaj sposoby podnoszenia popularnoci bibliotek z wykorzystaniem Internetu, rozwizania techniczne pozwalajce na sprawne gromadzenie, opracowanie i udostpnianie multimediw przez biblioteki. W ramach tego cyklu studenci nabywaj praktycznych umiejtnoci projektowania i budowania narzdzi multimedialnych. Blok V. Zagadnienia prawne dotyczce gromadzenia i udostpniania multimediw w bibliotece publicznej. Studenci poznaj dokumenty regulujce moliwoci gromadzenia i udostpniania multimediw w bibliotekach. Omawiane s zagadnienia dostpu do wiedzy i kultury, wolne licencje, open source, ruch open access, domena publiczna. Peny opis przedmiotu Program skada si z piciu blokw tematycznych, ktre maj za zadanie wzbogaci studentw w wiedz i umiejtnoci wykorzystania multimediw w codziennej pracy biblioteki publicznej. Biblioteka publiczna XXI w. to nie tylko ksinica poprzestajca na tradycyjnych, drukowanych, mao elastycznych zasobach i wzorach pracy, ale instytucja nowoczesna, bogata w zrnicowane pod wzgldem formy, sposobu zapisu i udostpniania zasoby. Biblioteka publiczna powinna uczestniczy w procesie komunikacji spoecznej wykorzystujc nowoczesne trendy spoeczestwa informacyjnego i technologii informacyjnej, stawa si specyficzn mediatek. Pracownicy takiej biblioteki powinni posiada bieg wiedz z zakresu rodzajw nowych typw rde informacji, sprawnie tworzy i posugiwa si multimediami w celu uzyskania kontaktu z czytelnikami oczekujcymi nowoczesnej oferty, bogatej w multisemiotyczny przekaz. Blok I: zajcia 1-3. Podstawowe wiadomoci i z wykorzystaniem multimediw w bibliotece publicznej.

terminologia

zwizane

Blok II: zajcia 4-5. Multimedialna posta dokumentu.

Studenci poznaj znaczenie takich poj jak: cyfrowe rda informacji, obiekty informacyjne i cyfrowe, multimedia, mediateka, technologie informacyjne i informatyczne, rodowisko cyfrowe i sieciowe. Przedstawiane s ujcia typologiczne. Omawiany jest stan automatyzacji i informatyzacji bibliotek publicznych. Poruszane s problemy potrzeb informacyjnych oraz wpyw technologii informacyjnych i rozwiza sieciowych na oczekiwania uytkownikw i metody pracy z uytkownikami. Studenci poznaj rodzaje wspczesnych multimediw, ich przeznaczenie, formaty zapisu, ucz si wykorzystania waciwego oprogramowania i sprztu do ich obsugi. Zagadnienia prawne dotyczce gromadzenia i udostpniania zasobw cyfrowych. Blok obejmuje analiz istniejcych typologii dokumentw moliwoci ich aktualizacji oraz rozwaania na temat przemian ksiki i innych dokumentw tradycyjnych w rodowisku cyfrowo-sieciowym. Charakteryzowane s nowe rodzaje zasobw i nowe terminy, takie jak dokument dynamiczny, encja, leksja, literatura hipertekstowa, obiekt informacyjny i cyfrowy, zasb. Rozwaane s rnice pomidzy tradycyjnymi mediami, nonikami i dokumentami, a obiektami cyfrowymi i sieciowymi. Omawiane s wady i zalety tych kategorii. Studenci

406

Blok III: zajcia 6-8. Problemy gromadzenia, opracowania i udostpniania multimediw w bibliotekach publicznych.
Zagadnienia zwizane z przeprowadzaniem typowych procesw bibliotecznych zmierzajcych do zgromadzenia, waciwego opracowania i pniejszego sprawnego udostpniania specyficznych rodzajw zasobw jakimi s multimedia. Analizowane s standardy opisu takie jak ISBD (ER): International Standard Bibliographic Description for Electronic Resources, ISBD (NBM): International Standard Bibliographic Description for Non-Book Materials, Dublin Core, ONIX, model Functional Requirements for Bibliographic Records. Omawiany jest stosowany czsto w opisie multimediw jzyk XML, protok wymiany informacji o obiektach cyfrowych OAI-PMH. Poruszany jest take problem archiwizacji i rejestracji bibliograficznej zasobw sieciowych i analizowane wybrane przykady rozwiza w tym zakresie (np. australijski projekt PANDORA).

poznaj istniejce, dostpne w sieci biblioteczne zbiory multimediw, metody ich udostpniania, bibliografie takich zasobw.

Blok. IV: zajcia 9-13. Wykorzystanie serwisw i usug spoecznociowego Internetu do popularyzowania zasobw bibliotek i komunikacji z czytelnikami.

Blok V: zajcia 14-15. Zagadnienia prawne dotyczce gromadzenia i udostpniania multimediw w bibliotece publicznej.
Studenci poznaj akty prawne regulujce moliwoci gromadzenia i udostpniania multimediw w bibliotekach takie jak Ustawa o prawie autorskim oraz Ustawa o bibliotekach. Omawiane s moliwoci i utrudnienia prawne w zakresie archiwizacji, rejestracji i udostpniania zasobw sieciowych przez biblioteki. Omawiane s problemy wolnego dostpu do wiedzy i kultury, dziaalno koncernw wydawniczych, wolne licencje, open source, ruch open access, domena publiczna.

Blok obejmuje wprowadzenie do zjawiska spoecznociowego Internetu, charakterystyk trendw i poj takich jak Web 1.0 i 2.0, Nauka 2.0, Kultura 2.0, Biblioteka 2.0. Studenci poznaj serwisy, w ktrych biblioteka moe sta si wsptwrc treci a jednoczenie wspomaga aktywno czytelnicz. Analizowane s rozwizania dla bibliotek i repozytoriw cyfrowych takie jak np. dLibra, DSpace, Greenstone digital library software, JeromeDL eLibrary with Semantics, YADDA. Omawiane s cechy nowoczesnego katalogu OPAC 2.0, moliwoci wykorzystania oprogramowania Wiki. Oprogramowanie wspomagajce prace bibliograficzne, takie jak Zotero. Studenci poznaj projekty takie jak np. The Commons w serwisie Flickr, kanay biblioteczne w serwisie YouTube. Blogi biblioteczne, Twitter, Kanay RSS i podcasty udostpniane przez biblioteki. Ucz si tworzenia rnorodnych form zasobw multimedialnych. W ramach tego bloku studenci ucz si aktywnego wykorzystania usug i tworzenia zasobw. Naley zaprojektowa i wdroy system wykorzystujcy nowoczesne technologie informacyjne i usugi sieciowe, skadajcy si z moduu komunikacji z uytkownikami w postaci bloga, mikrobloga, forum, udostpniania kolekcji grafiki, nagra dwikowych, muzycznych i wideo, z zastosowaniem odpowiednich standardw.

Osignita Wiedza Studenci uszykuj wiedz niezbdn do realizowania w bibliotekach misji gromadzenia, opracowywania i udostpniania multimediw, ktre s oczekiwan 407

przez uytkownikw form rde wiedzy. Studenci rozumiej potrzeb gromadzenia i udostpniania takich zasobw, potrafi rozpozna ich zalety. Wiedza obejmuje znajomo form multimediw, moliwoci oprogramowania i sprztu niezbdnego do ich obsugi. Rozumiej procesy spoeczne i technologiczne, ktre warunkuj ich powszechno. Uczestnicy rozumiej rol standaryzacji procesw zwizanych z obecnoci multimediw w bibliotece. Zdobywaj wiedz na temat midzynarodowych standardw opisu, nowoczesnych modeli, protokow i jzykw, najczciej wykorzystywanych do tych zada. Orientuj si w ofercie oprogramowania pozwalajcego na zarzdzanie takimi zasobami i ich metadanymi. Znaj usugi internetowe, ktre biblioteka moe wykorzysta do udostpniania i popularyzacji swoich zasobw. Studenci rozumiej problemy prawne zwizane z waciwym gromadzeniem i udostpnianiem multimediw. Znaj akty prawne, ktre biblioteka musi przestrzega i wykorzystywa w tej dziaalnoci. Opanowane umiejtnoci Studenci opanowuj umiejtnoci sprawnego wzbogacania oferty bibliotecznej dziki multimediom. Potrafi dokonywa ich trafnego doboru, potrafi je obsuy, zaprezentowa uytkownikom bibliotek, wykorzystywa odpowiednie oprogramowanie. Potrafi posugiwa si odpowiednimi standardami pracy, aktywnie tworzy multimedia, wykorzystywa nowoczesne usugi sieciowe i oprogramowanie dla opracowania, przechowywania, udostpniania i kreowa popularno bibliotecznych zasobw multimedialnych. Budowa nowoczesne rodowisko informacyjne w bibliotece. Potrafi np. zbudowa system przechowywania i udostpniania zbiorw multimedialnych (zwaszcza cyfrowych) w Internecie, przy wykorzystaniu dostpnego (rwnie darmowego oprogramowania). Ocenianie Zasady obliczania liczby punktw dla przedmiotu mona skonstruowa zgodnie z wytycznymi zawartymi w przewodniku Europejskiego Systemu Transferu i Akumulacji Punktw (ECTS)1. Proponowane kryteria i metody oceny to zaliczenie na ocen, na podstawie aktywnoci studenta, zaliczenia testw i wykonania projektu. Proponowana literatura 1. . Gobiewski: E-Ksika/Book. Szerokopasmowa Kultura (ebook). Warszawa 2009. 2. H. Jenkins.: Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediw. Warszawa 2007. 3. G. Gmiterek: Library 2.0. Moliwoci zastosowania Web 2.0 w bibliotekch polskich. EBIB 2007, nr [online]. Dostpny w WWW: http://www.ebib.info/2007/85/a. php?gmiterek.

Europejski System Transferu i Akumulacji Punktw (ECTS) [online]. [Dostp: 4.09.2011]. Dostpny w WWW: http://erasmus.org.pl/s/p/artykuly/89/89/v.21_eursyst_krotkiprzew.pdf.

408

4. G. Gmiterek: Katalogi OPAC nastpnej generacji. Charakterystyka, rnorodno i moiwoci ich wykorzystania. W: Biblioteka,kika, informacja i Internet 2010. Pod red. Z. Osiskiego. Lublin 2010, s. 183-199. 5. S. Miszczak, A. Miszczak: Ksika konwergencyjna. EBIB 2008, nr 1 [online]. Dostpny w WWW: http://www.ebib.info/2008/92/a.php?miszczak_miszczak. 6. Nowe media w komunikacji spoecznej XX w. Antologia. Red. M. Hopfinger. Warszawa 2002. 7. B. Szczepaska. Otoczenie prawne biblioteki cyfrowej. W: Nowe technologie w bibliotekach publicznych. Red. E. Grska. Warszawa 2009, s. 173-182. 8. M. Szpunar: Serwisy spoecznociowe i inicjatywy sieciowe jako formy propagowania czytelnictwa. W: Nowe technologie w bibliotekach publicznych. Red. E. Grska. Warszawa 2009, s. 47-57.

409

Pozyskiwanie funduszy zewntrznych

mgr Grzegorz Gmiterek
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z zagadnieniami odnoszcymi si do pozyskiwania funduszy zewntrznych na naukow, kulturaln i edukacyjn dziaalno publicznych bibliotek. W trakcie zaj omawiane s zarwno zagadnienia dotyczce pozyskiwania funduszy unijnych (np. Program Operacyjny Kapita Ludzki 2007-2013), ale take programw rzdowych (np. Program Kultura+) majcych na celu popraw dostpu do kultury i zwikszenia uczestnictwa w kulturze w spoecznociach lokalnych, ze szczeglnym uwzgldnieniem gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, w ramach ktrych funkcjonuj publiczne placwki biblioteczne. Omwienie poszczeglnych zagadnie wchodzcych w skad przedmiotu ma na celu dostarczenie suchaczom wiedzy uatwiajcej zrozumienie przez nich procedur pozyskiwania rodkw z funduszy zewntrznych i kontroli ich wykorzystania. Brane s tutaj pod uwag prawne aspekty realizacji poszczeglnych projektw, praktyczne umiejtnoci odnoszce si do wyszukiwania krajowych i regionalnych programw (np. operacyjnych), jak rwnie zagadnienia bezporednio dotyczce zarzdzania wybranymi przez biblioteki projektami. W rezultacie uczestnictwa w zajciach wchodzcych w skad przedmiotu Pozyskiwanie funduszy zewntrznych studenci nabywaj wiedz i umiejtnoci z zakresu pozyskiwania rde finansowania dla rnego typu projektw. Zdobyte umiejtnoci w duym stopniu przyczyni si mog do prawidowego dopasowania przez studentw ich pomysw do moliwoci programowych poszczeglnych konkursw, samodzielnego przygotowania wniosku aplikacyjnego o rodki pochodzce z funduszy zewntrznych, pniejsze rozliczanie projektw. Wanym aspektem uczestnictwa w zajciach jest take nabycie umiejtnoci odnoszcych si do wspdziaania w zespole projektowym przygotowujcym i wypeniajcym wniosek o dofinansowanie. Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium z wykorzystaniem metod aktywizujcych. Zaliczenie zaj nastpuje na podstawie oceny aktywnoci studenta oraz samodzielnie wykonanej przez niego pracy semestralnej (przygotowania wniosku o dotacje z funduszy zewntrznych). W skad przedmiotu wchodzi pitnacie zagadnie, ktre skadaj si na cztery oddzielne bloki tematyczne odnoszce si do moliwoci pozyskiwania funduszy pozabudetowych przez publiczne placwki biblioteczne. Gwnym celem zaj jest zapoznanie studentw z problematyk odnoszc si do aktywnego udziau bibliotekarzy w programach oferujcych finansowe wsparcie na dziaalno ksinic (ze szczeglnym uwzgldnieniem maych i rednich gminnych bibliotek publicznych) funkcjonujcych w dynamicznie zmieniajcym si rodowisku informacyjnym.

410

Blok I: zajcia 1-3. Podstawowe wiadomoci dotyczce finansowania dziaalnoci kulturalnej z dostpnych rodkw zewntrznych dla poprawy funkcjonowania maych i rednich bibliotek publicznych.
Charakterystyka podstawowych terminw i poj, zasad kierowania projektami i ich specyfika. Analiza moliwoci wykorzystania funduszy zewntrznych w ramach poszerzania zakresu usug informacyjno-bibliotecznych, ksztacenia bibliotekarzy i nabywania przez nich nowych umiejtnoci i kwalifikacji, budowy, rozbudowy i remontw budynkw bibliotecznych, zabezpieczania zbiorw, digitalizacji i tworzenia repozytoriw elektronicznych, jak rwnie uatwienie dostpu do zasobw sieciowych uytkownikom publicznych placwek bibliotecznych.

Blok II: zajcia 4-7. Sposoby wyszukiwania informacji o funduszach zewntrznych. Zapoznanie z warunkami ich wykorzystania.
Gwne rda dofinansowania dziaalnoci bibliotek publicznych charakterystyka: fundusze Unii Europejskiej, dotacje pastwowe, pozyskiwanie sponsorw w rodowisku lokalnym i branowym. Sposoby poszukiwania informacji na temat aktualnych programw (dziaa) majcych na celu finansow pomoc instytucjom kultury (w tym bibliotekom) w ich informacyjnej, edukacyjnej, kulturalnej dziaalnoci. Zapoznanie studentw z internetowymi serwisami, na amach ktrych zamieszczane s informacje na temat moliwoci pozyskiwania funduszy zewntrznych (np. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego: www. zporr.gov.pl, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Lubelskiego: www.lubelskie.pl, Ministerstwo Gospodarki: www.mg.gov.pl, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej: www.mpips.gov.pl, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego: www.mkidn.gov.pl, Ministerstwo Edukacji Narodowej: www.men.gov.pl, Portal Funduszy Europejskich: www.funduszeeuropejskie. gov.pl, Program Rozwoju Polski Wschodniej: www.polskawschodnia.gov.pl, Program Kapita Ludzki: www.efs.gov.pl). Analiza poszczeglnych programw pod ktem moliwoci wykorzystania oferowanej pomocy z punktu widzenia wybranych placwek bibliotecznych.

Blok III: zajcia 8-10. Przykady polskich programw na rzecz rozwoju i wzmocnienia potencjau bibliotek publicznych: Biblioteka+, Kultura+, Program Rozwoju Bibliotek, Fundusze dla Bibliotek.
Zapoznanie studentw z gwnymi zaoeniami i celami projektw, w skad ktrych wchodz midzy innymi wzmocnienie roli gminnych bibliotek publicznych, poszerzenie i uatwienie dostpu do cyfrowych zasobw polskiego dziedzictwa kulturowego za porednictwem sieci internetowej (w tym zakup sprztu informatycznego dla bibliotek ), szkolenie i doksztacanie bibliotekarzy, wzmocnienie i integracja systemu bibliotecznego, promocja ksinic, proponowanych przez nie usug. Biblioteka+: wieloletni program Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podmiotem odpowiedzialnym za przygotowanie i wdroenie programu Biblioteka+ jest Instytut Ksiki. Cel gwny przeksztacenie gminnych placwek bibliotecznych w nowoczesne centra dostpu do wiedzy, kultury oraz orodki ycia spoecznego. Dofinansowania dziaalnoci ksinic w ramach pomocy finansowej pastwa w formie dotacji celowej. Gwne priorytety programu to: stworzenie jednolitego, oglnopolskiego, centralnego systemu komputerowego umoliwiajcego zarzdzanie zbiorami bibliotecznymi; wymiana informacji o ksigozbiorach i wypoyczeniach pomidzy bibliotekami; internetyzacja placwek bibliotecznych oraz uruchomienie programu wsparcia modernizacji i rozbudowy ksinic. Partnerzy: Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, Biblioteka Narodowa, Stowarzyszenie Bibliotekarzy

411

Blok IV: zajcia 11-15. Wypenianie wnioskw o fundusze zewntrzne oraz zasady ich oceny.

moliwoci pozyskania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w latach 2007-2013 na realizacj projektw dotyczcych bibliotek). Wicej informacji na stronie: www.fnp.org.pl/programy/aktualne_programy_fnp/inne_ inicjatywy/program_fundusze_dla_bibliotek.

Polskich, Biblioteki Wojewdzkie. Wicej informacji na stronie: www.bibliotekaplus.pl. Kultura+: Jednym z gwnych celw tego programu jest budowa nowych i remont ju istniejcych budynkw bibliotek publicznych w miejscowociach, ktrych ilo mieszkacw nie przekracza 15 tys. Za priorytetowe uwaa si: dostosowanie bazy infrastrukturalnej do zmieniajcych si potrzeb i standardw; stworzenie warunkw lokalowych do rozwijania nowych funkcji bibliotek publicznych; zwikszenie poziomu atrakcyjnoci usug bibliotecznych, zwikszenie liczby osb korzystajcych z usug bibliotek. Jednym z celw gwnych jest take stworzenie zintegrowanej sieci pracowni digitalizacyjnych oraz przeprowadzenie masowej digitalizacji zasobw kultury. Adresatami programu s samorzdowe i pastwowe instytucje kultury, archiwa pastwowe oraz instytucje filmowe. Operatorzy Programu: Instytut Ksiki w Krakowie oraz Narodowy Instytut Audiowizualny. Wicej informacji na stronie: www.mkidn.gov.pl/pages/posts/rada-ministrow-przyjelauchwale-w-sprawie-ustanowienia-programu-bdquokulturardquo-1220.php. Program Rozwoju Bibliotek: oglnopolskie przedsiwzicie, ktrego celem jest wzmocnienie potencjau bibliotek publicznych znajdujcych si na wsiach i w maych miastach. Fundusze zostay przekazane przez Fundacj Billa i Melindy Gates i s przeznaczone na wyposaenie bibliotek w sprzt informatyczny, cykl praktycznych szkole, wzmacnianie rodowiska bibliotecznego, promocj bibliotek. Instytucj odpowiedzialn za prowadzenie programu jest Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Wicej informacji na stronie: www.biblioteki.org/pl/o_programie/o_programie. Fundusze dla Bibliotek: Program wdraany przez Fundacj na Rzecz Nauki Polskiej. Jego celem jest pomoc bibliotekom i archiwom w pozyskiwaniu rodkw finansowych dostpnych w Polsce w ramach europejskich funduszy strukturalnych. Program skierowany jest do maych bibliotek, archiww, stowarzysze itp., ktre nie dysponuj wystarczajcym zapleczem administracyjnym, koniecznym do sporzdzenia prawidowego wniosku aplikujcego o pozyskanie rodkw z funduszy unijnych. Zakres tematyczny zgaszanych projektw dotyczy moe: budowy, rozbudowy, remontu biblioteki, zabezpieczania i digitalizacji i udostpniania zbiorw w domenie publicznej. (Praca studentw z wykorzystaniem dokumentu przygotowanego na zlecenie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, pt. Analiza

wiczenia praktyczne. Przygotowanie i wypenianie wniosku aplikacyjnego o dotacj ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego z wykorzystaniem narzdzia Generator Wnioskw Aplikacyjnych. Zapoznanie si z dokumentami zawierajcymi wytyczne do oceny wnioskw aplikacyjnych. Prba wsplnej analizy i oceny przygotowanych przez studentw wnioskw.

W wyniku udziau w zajciach student nabywa teoretyczn i praktyczn wiedz z zakresu pozyskiwania szeroko rozumianych funduszy zewntrznych pomocn w dokadnym zaplanowaniu projektu i w zarzdzaniu nim. Student wie czym s 412

fundusze europejskie, zna cele ich przeznaczenia, potrafi zdefiniowa podstawowe pojcia i scharakteryzowa gwne kryteria podziau rodkw finansowych Unii Europejskiej (polityka regionalna, polityka spjnoci, polityka strukturalna). Zapoznaje si z moliwociami uzyskania wsparcia z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w latach 2007-2013 w zakresie inwestycji odnoszcych si do dziaalnoci instytucji kultury i nauki, ze szczeglnym uwzgldnieniem funkcjonowania maych i rednich bibliotek publicznych. W efekcie udziau w zajciach nabywa praktyczne umiejtnoci analizy i logicznego formuowania struktury projektu, jak rwnie wiedz z zakresu zarzdzania projektem, co wie si bezporednio z kreowaniem u niego postawy przedsibiorczoci. W trakcie zaj dokonywany jest przegld aktualnych krajowych i regionalnych programw operacyjnych w rezultacie czego student poznaje gwne cele wdraania poszczeglnych programw (unijnych, rzdowych i pozarzdowych), moliwoci wykorzystania funduszy zewntrznych w ramach przeprowadzania modernizacji w budynku biblioteki (infrastruktura), ale take podnoszenia kwalifikacji bibliotekarzy i wzbogacania proponowanych przez nich usug informacyjnobibliotecznych. Nabyta przez studenta wiedza, jak i zdobyte praktyczne umiejtnoci pozwol mu w przyszoci na prawidowe, samodzielne przygotowanie wniosku aplikacyjnego, dopasowanie pomysu do moliwoci programowych. Umiejtnoci dotycz take pracy w zespole projektowym (wsppraca przy wypenianiu wniosku) czyli zapoznawanie si z dokumentami konkursowymi, instrukcj tworzenia projektu i pniejszym jego rozliczaniem finansowym. W trakcie zaj student samodzielnie konstruuje projekt, dziki czemu nabywa praktyczne umiejtnoci korzystania z elektronicznych generatorw wnioskw aplikacyjnych. Literatura: 1. Analiza moliwoci pozyskania wsparcia finansowego z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej w latach 2007-2013 na realizacj projektw dotyczcych bibliotek. Dokument opracowany przez zesp projektowy EICS pod kierunkiem Piotra Skajewskiego, na zlecenie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Warszawa 2008. (zob.: www.fnp.org.pl/files/programy/24/EICS_ekspertyza.pdf). 2. Program Rozwoju Bibliotek. Informator dla bibliotek i samorzdw. (zob.: www. biblioteki.org/pl/publikacje). 3. Wieloletni Program Rzdowy Kultura+. Warszawa 2010. (zob.: http://bip.mkidn. gov.pl/media/docs/inne_dok/WPR_KULTURA_projekt_20100318.pdf). 4. M. Pawlak: Zarzdzanie projektami. Warszawa 2008. 5. M. Szwabe: Zarzdzanie projektami wspfinansowanymi z funduszy publicznych. Krakw 2007. 6. J. Anusz, D. Kotlewski: Jak pozyskiwa rodki finansowe z funduszy unijnych. Warszawa 2004. 7. M. Szuszman: Fundusze unijne od podstaw (2007-2013). Przewodnik metodyczny. Wocawek 2010.

413

Praca z uytkownikiem biblioteki publicznej

dr Anita Has-Tokarz
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia wstpne Rola i zadania bibliotekarza w spoeczestwie wiedzy i informacji znacznie si zmieniy przesta on by tylko osob, ktra wypoycza ksik czytelnikowi, a sta si mediatorem poredniczcym w kontaktach czytelnika (obecnie okrelanym jako uytkownik) z informacj. Jego praca z czytelnikiem/uytkownikiem polega na opracowaniu, a nastpnie wdraaniu, zespou bibliotecznych dziaa mediacyjnych i perswazjnych, zmierzajcych do inicjowania, stymulowania, kierowania, koordynowania, a wreszcie optymalizacji procesw odbioru rnych przekazw medialnych, jak rwnie do upowszechniania i wzbogacania form uytkowania biblioteki. Prac z uytkownikiem w bibliotece wyrnia wiadomo usugowego charakteru profesji bibliotekarza oraz cise ukierunkowanie na zaspokajanie potrzeb czytelniczo-informacyjnych uytkownika. Chodzi tu o wyposaenie uytkownikw w kompetencje literackie, a take w tzw. umiejtnoci informacyjne (information literacy), o ktrych moemy mwi wwczas, gdy uytkownik jest w stanie stwierdzi, jakiej informacji potrzebuje, wie gdzie j znale, potrafi j oceni i efektywnie wykorzysta. Praca z czytelnikiem/uytkownikiem mieci si w obszarze dziaa animacji wychowawczo-kulturalnej, co z kolei stawia przed bibliotekarzem konieczno podejmowania dziaa kulturalno-owiatowych i wychowawczych wobec uytkownikw. Chodzi tu o wzbogacanie wiedzy uytkownika, umoliwienie mu samodzielnego rozwoju i wsparcie go w tym zakresie. Celem proponowanych zaj zaprojektowanych jako wiczenia doskonalce umiejtnoci praktyczne jest wprowadzenie studentw w problematyk pracy z uytkownikami biblioteki publicznej. Podczas zaj pokazane zostan rnorodne formy pracy, dostosowane do potrzeb rnych kategorii uytkownikw biblioteki publicznej: dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, modziey (w tym dzieci i modziey, ktrzy wymagaj szczeglnego podejcia), dorosych, seniorw oraz uytkownikw rekrutujcych si z krgu grup wykluczonych (tj. niepenosprawnych fizycznie i intelektualnie, mniejszoci etnicznych i narodowych). Przybliona zostanie specyfika i zasady komunikowania si z kategoriami uytkownikw w rnym wieku i na rnym poziomie kompetencji komunikacyjno-informacyjnej. W trakcie zaj studenci bd mieli moliwo zaznajomienia si z formami pracy indywidualnej, zbiorowej, quasizbiorowej i zespoowej, moliwociami wykorzystania elementw pedagogiki zabawy w pracy z najmodszymi uytkownikami biblioteki publicznej, sposobami prowadzenia zaj animacyjnych w bibliotece publicznej, potrzeb i metodami zastosowania form 414

pogldowych z uyciem multimediw i nowoczesnych technologii, a take form ywego sowa. W kontekcie adekwatnych inicjatyw o zasigu midzynarodowym i krajowym pokazane zostan przykady dziaa promujcych ksik i czytelnictwo dzieci i modziey oraz strategie ich realizowania przez bibliotek publiczn na obszarze samej placwki, a take w rodowisku lokalnym. Student bdzie mia sposobno poznania gwnych tendencji rozwojowych wspczesnego rynku wydawniczego dla dzieci i modziey, pozna sektor wydawcw, ofert i bestsellery tego rynku, a rwnie zainteresowania i potrzeby lekturowe pozostaych kategorii uytkownikw biblioteki publicznej, po to by mc je w przyszoci adekwatnie zaspokaja, ewentualnie stymulowa, tudzie proponowa alternatywne formy aktywnoci kulturalnej i spdzania wolnego czasu, tj. rne postaci ksiki (audiobooki, ebooki) lub inne media (np. czasopisma, filmy, multimedia, itp.). Porednim celem zaj jest odejcie od stereotypowego wyobraenia spoeczne profesji bibliotekarskiej jako cichej i spokojnej oraz pasywnej tj. ograniczajcej si do zaspokajania doranych potrzeb czytelniczych, a pokazanie przyszym adeptom zawodu bibliotekarza jako atrakcyjnego, rozwojowego, wyposaonego w narzdzia i umiejtnoci pozwalajce na podejmowanie dziaa intensywnych, inicjujcych i aktywizujcych zachowania czytelnikw/uytkownikw w maych bibliotekach publicznych. Treci szczegowe Przedmiot planowany jest dla II roku studiw magisterskich drugiego stopnia w wymiarze 30 godzin. Jego realizacj przewidziano w formie konwersatorium w ramach specjalnoci Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Praca z uytkownikiem w dziaalnoci biblioteki publicznej.

2. Dzieci i modzie w bibliotece publicznej.

Praca z uytkownikiem jako fragment dziaalnoci edukacyjnej bibliotek publicznych w kontekcie wiatowych idei nowoczesnej pedagogiki bibliotecznej, przedmiot, cele i zadania pracy z uytkownikiem w bibliotekach publicznych, rola i zadania pracownikw bibliotek publicznych (zakres i przesanki oddziaywania jednostkowego oraz rodowiskowego bibliotekarzy, wiadomo usugowoci zawodu, konieczna wiedza, specjalizacja zada, dziaalno kulturalno-owiatowa). Przegld regulacji prawnych dotyczcych usug bibliotecznych dla dzieci i modziey, zalecenia IFLA/UNESCO dotyczce dziaa podejmowanych w kierunku zaspokojenia potrzeb uytkownika dziecicego i modzieowego, rodzaje usug bibliotecznych adresowanych do uytkownika dziecicego i modzieowego, metody pracy z czytelnikiem dziecicym i modzieowym w wietle wytycznych midzynarodowych.

3. Midzynarodowe dziaania na rzecz promocji ksiki i czytelnictwa dzieci i modziey.

Prezentacja europejskich projektw na rzecz promocji ksiki i czytelnictwa dzieci i modziey

415

4. Krajowe dziaania na rzecz promocji ksiki i czytelnictwa dzieci i modziey.

(CHILDE, CHILIAS, PULMAN, itp.) oraz moliwoci wykorzystania ich dorobku w praktycznej dziaalnoci bibliotek publicznych. BARFIE zaoenia i cele projektu, sie i kolekcja ksiek z Katalogu BARFIE (prezentacja Katalogu Ksiek BARFIE, Ksika i Czytelnictwo w Edukacji Midzykulturowej, i wskazanie moliwoci jego wykorzystania w pracy biblioteki z dziemi). Midzynarodowe targi ksiki dziecicej. Biblioteki cyfrowe dla dzieci i modziey. Dziaalno PS IBBY (nagrody w zakresie ksiki dziecicej). Dziaalno Fundacji ABC XXI wieku: program zdrowia emocjonalnego (Kampania Caa Polska czyta dzieciom oraz projekty: Czytajce przedszkola, Czytajce szkoy, Czytanie zblia, Program nauczania wartoci) i korzyci dla bibliotek publicznych wynikajce ze wsppracy z organizacj. Dziaalno Centrum Informacji o Ksice Dziecicej. Krajowa prasa krytyczno-literacka powicona ksice dla dzieci i modziey.

5. Specyfika pracy z uytkownikiem dziecicym w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

6. Wspczesny rynek ksiki dla dzieci i modziey.

Istota i zasady komunikacji bibliotecznej z czytelnikiem dziecicym, fazy rozwoju psychofizycznego dziecka a jego potrzeby i zainteresowania w zakresie literatury oraz mediw, specyfika ksiki i materiaw czytelniczych dla najmodszych, reguy kontaktu dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym z ksik i multimediami oraz czynniki warunkujce dobr literatury i multimediw. Segmentacja rynku ksiki dla dzieci i modziey, bestsellery rynku ksiki (prezentacja tytuw), prasa, filmy i multimedia dla najmodszych czytelnikw (przegld krajowych wydawcw literatury dla dzieci; przegld czasopism dziecicych dla dzieci; filmy animowane i fabularne dla najmodszych; edukacyjne portale i serwisy internetowe dla dzieci; multimedialne ksiki i pakiety edukacyjne dla dzieci).

7. Elementy pedagogiki zabawy w pracy z najmodszymi uytkownikami bibliotek publicznych.

8. Storytelling i booktalking w bibliotece publicznej.

Zaoenia i cele pedagogiki zabawy, dowiadczenia Stowarzyszenia KLANZA i korzyci dla bibliotek publicznych wynikajce ze wsppracy z organizacj, prezentacja krajowego projektu Zabawa z ksik: Kot Piotrek (warsztaty plastyczne w bibliotece publicznej). Formy zabawowe i konwersacyjne w pracy z najmodszymi uytkownikami biblioteki publicznej (zabawy konstrukcyjne i tematyczne, przykady gier i zabaw z ksik: recytacje, konkursy czytelnicze, loterie fantowe, turnieje, zagadki i kalambury literackie, debaty i dyskusje nad ksik i filmem, pikniki literackie, poranki literackie, kcik zabaw dla najmodszych).

9. Bajka terapeutyczna i edukacyjna w pracy bibliotek publicznych z uytkownikiem dziecicym i modzieowym wymagajcym specjalnego podejcia.

Specyfika storytellingu, zasady organizacji zaj bibliotecznych z wykorzystaniem tej formy pracy. Rodzaje booktalkingu, zasady przygotowania i realizacji gawd o ksikach, praktyczne wiczenia z wykorzystaniem tych form pracy z najmodszymi uytkownikami biblioteki gminnej.

Uytkownik wymagajcy specjalnego podejcia w bibliotece publicznej (modzie nadpobudliwa ruchowo, z zaburzeniami koncentracji uwagi oraz niepenosprawna fizycznie

416

10. Uytkownicy doroli i seniorzy w bibliotece publicznej.

i intelektualnie) jego potrzeby komunikacyjne. Bajkoterapia (rodzaje bajek terapeutycznych, zasady pracy z bajk, reguy doboru tekstw). Przegld przydatnych materiaw (drukowanych i elektronicznych) uytecznych w realizacji zaj bajkoterapeutycznych. Przygotowanie scenariusza zaj (jego praktyczna realizacja w placwce bibliotecznej wsppracujcej z uczelni). Zainteresowania i potrzeby czytelnicze seniorw. Usugi na rzecz rnych kategorii zawodowych uytkownikw. Idea Dyskusyjnych Klubw Ksiki i inne formy aktywizacji osb starszych w bibliotece (wieczory literackie i poetyckie, spotkania z autorami i ludmi kultury, koncerty, gry towarzyskie). Projekt Fundacji ABC XXI wieku Generacje-Kreacje. Sztuka w dialogu pokole jako przykadu aktywizowania seniorw, nowoczesne technologie w biblioterapii seniorw. Pogldowe formy pracy, typy form pogldowych (informacyjne, reguy powiadamiania, ekspozycje, wystawy, pokazy filmowe, projekcje multimedialne itp.), organizacja i rodzaje wystaw bibliotecznych (stacjonarne, ruchome, multimedialne), organizacja nowoczesnej wystawy w bibliotece publicznej. Gone czytanie jako forma pracy z dziemi i modzie (dowiadczenia bibliotek amerykaskich i polskich), zalety gonego czytania dla rozwoju intelektualnego i emocjonalnego modych czytelnikw (w tym dzieci z niepenosprawnociami), zasady realizacji gonego czytania w bibliotece publicznej (kryteria doboru tekstw, aranacja miejsca, angaowanie interesujcych osobistoci ycia publicznego w rodowisku lokalnym). Aktywno twrcza, zainteresowania i ekspresja czytelnikw w bibliotece publicznej (sporzdzenie scenariusza bibliotecznej imprezy okolicznociowej w formie inscenizacji parateatralnej i/lub teatralnej, przygotowanie happeningu, zorganizowanie staej grupy teatralnej). Moliwoci zastosowania dramy i gier dramowych w pracy z dziemi i modzie oraz czytelnikami niepenosprawnymi fizycznie i intelektualnie.

11. Zastosowanie form pogldowych w pracy biblioteki publicznej.

12. Gone czytanie w pracy z uytkownikami biblioteki publicznej.

13. Drama i gry dramowe w bibliotece publicznej.

Osignita wiedza i umiejtnoci Zajcia pozwalaj studentom na uporzdkowanie i pogbienie wiedzy zwizanej z problematyk pracy biblioteki publicznej z uytkownikami. Studenci zapoznaj si z terminologi waciw studiowanemu obszarowi oraz rnorodne metody i formy pracy z czytelnikami zrnicowanymi pod wzgldem wieku, poziomu kompetencji jzykowej i komunikacyjnej oraz czytelnikami dysfunkcyjnymi. Poznaj klasyczne i nowoczesne formy oraz metody oddziaywania na czytelnika/uytkownika w rodowisku lokalnym, zasady komunikacji interpersonalnej z poszczeglnymi kategoriami uytkownikw bibliotek publicznych, w tym z uytkownikami najmodszymi oraz z grup wykluczonych, wspczesne idee oraz zjawiska kulturowocywilizacjyjne, co daje orientacj si w zasadniczych tendencjach rynku ksiki i mediw dla dzieci, jak rwnie czytelnikw dorosych. Ponadto poznaj zasady ksztatowania nawykw czytelniczych wrd modych czytelnikw, stymulowania 417

kontaktu z wartociow ksik i mediami, reguy promocji wartociowej literatury, filmu i multimediw, jak rwnie metody aktywizowania osb starszych oraz nalecych do grup wykluczonych. Przedmiot przygotowuje studentw do pracy z odrbnymi kategoriami czytelnikw/uytkownikw bibliotek publicznych, pozwala na opanowanie umiejtnoci rozpoznawania i zaspokajania potrzeb czytelniczych i informacyjnych rnych kategorii uytkownikw. Szkoli studentw do wiadczenia w przyszoci usug czytelniczych i informacyjnych oraz poradnictwo w zakresie literatury i multimediw, jak rwnie przygotowuje do niesienia zindywidualizowanej pomocy w doborze ksiki i innych rodkw przekazu uytkownikom wszystkich typw. Uczy zastosowania nowoczesnych technologii w pracy z uytkownikiem dziecicym i seniorami, poszukiwania i wdraania rozwiza innowacyjnych. Studenci przygotowani s do budowania kolekcji bibliotecznej ze wiadomoci zainteresowa czytelnikw i oferty rynkowej. Potrafi odnale si w roli animatora kultury, rozbudza twrcz aktywno i kreatywno jednostek oraz ksztatowa model ycia kulturalnego czytelnikw maej spoecznoci lokalnej poprzez proponowanie alternatywnych form aktywnoci kulturalnej. Potrafi te stosowa w pracy biblioteki rnorodne formy z tekstem literackim zabawowe, konwersacyjne, ywego sowa, gone czytanie, opowiadanie, pogadank, prowadzi warsztaty literacko-plastyczne, poranki i wieczory literackie, przygotowa wystaw, zorganizowa spotkanie autorskie, piknik literacki, Dyskusyjny Klub Ksiki, Klub Mionikw Biblioteki, wreszcie stosowa aktywizujce metody pracy. Literatura 1. Aleksandrowicz R., Seniorzy jako czytelnicy i uytkownicy bibliotek, Notes Biblioteczny nr 1/2007, http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=12823. 2. Andrzejewska J., Gry dramowe w pracy bibliotecznej z dziemi i modzie, Poradnik Bibliotekarza 1996, nr 4. 3. Animacja czytelnictwa dziecicego: koncepcje, dowiadczenia, postulaty, pod red. J. Papuziskiej i G. Walczewskiej-Klimczak, Pock 2004. 4. Borecka I., Metodyka pracy z czytelnikiem chorym i niepenosprawnym, Olsztyn 1991. 5. Dziecko rodzina biblioteka: materiay z konferencji oglnopolskiej, Zielona Gra 18-19 wrzenia 2001 r., Warszawa 2002. 6. Dziecko niepenosprawne w bibliotece: materiay z Seminarium w Gdasku (14-15 XI 1994) oraz Krynicy Morskiej (7-8 XII 1995), Warszawa 1995. 7. Fedorowicz M., Czowiek niepenosprawny w bibliotece, Toru 2010. 8. Grabowska D., Metody aktywizujce w pracy nauczyciela bibliotekarza, [w:] Bibliologia, biblioteki, bibliotekarze. Warszawa 2005, s. 149-161. 9. Grabowska D., Metody pracy z czytelnikiem dziecicym w wietle midzynarodowych wytycznych, [w:] Biblioteki w systemie kultury jednoczcej si Europy. Warszawa 2007, s. 177-190.

418

10. Grabowska D., Projekt jako metoda godna polecenia dla bibliotekarzy, [w:] Ksika, biblioteka, informacja w krgu kultury i edukacji. Warszawa 2008, s. 242250. 11. Has-Tokarz A., O poytkach pyncych z gonego czytania dzieciom w epoce mass mediw (dowiadczenia amerykaskie i polskie), [w:] Czytanie, czytelnictwo, czytelnik jako zjawisko kultury i przedmiot bada, pod red. A. bikowskiejMigo i A. uszpak, Wrocaw 2010, s. 105-117. 12. Kowalik P., Gry i zabawy czytelnicze w klasach I-III jedn z form pracy z ksik, Poradnik Bibliotekarza 1995, nr 6. 13. Langer H., Booktalking moe przygotowa kady rady dla pocztkujcych gawdziarzy, cz. 1 i 2, Poradnik Bibliotekarza, nr 10 i 11/2004. 14. Lewandowicz-Nosal G., Biblioteki publiczne dla dzieci: wczoraj i dzi, Warszawa 2008. 15. Molicka M., Bajkoterapia, Pozna 2003. 16. Pankowska K., Edukacja przez dram, Warszawa 1997. 17. Papuziska J., Biblioteki w subie dzieciom, [w:] Biblioteka w otoczeniu spoecznym, Warszawa 2000. 18. Pedagogika zabawy w edukacji kulturalnej, pod red. E. Kdzior-Nieszporuk, Lublin 2006. 19. Pedagogika biblioteczna w spoeczestwie informacji, pod red. M. Majewskiej i M. Walczaka, Warszawa 2006. 20. Pankowska K., Pedagogika dramy: teoria i praktyka, Warszawa 2000. 21. Antczak M., Techniki dramy w teorii i praktyce: nie tylko dla nauczycieli bibliotekarzy, Warszawa 2004. 22. Machulska H., Zasady prowadzenia zaj dramowych, Drama 2006, nr 50. 23. Pankowska K., Jastrzbska-Gzella H., Drama w przeamywaniu granic niepenosprawnoci, Warszawa 2006. 24. Rola biblioteki publicznej w edukacji dzieci i modziey: Kielce/Cedzyna, 9-11 padziernika 2006, Kielce 2006. 25. Skoczkowa E., Koncepcja dziaa bibliotek publicznych na rzecz osb starszych i niepenosprawnych, Notes Biblioteczny nr 1/2008, s. 35-39, http://www.mbc. malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=14216. 26. Wojciechowski J., Praca z uytkownikiem w bibliotece, Warszawa 2000. 27. Zajc M., Promocja ksiki dziecicej: podrcznik akademicki, Warszawa 2000. 28. Zajc M., Biblioteki i modzie: przyjaciele, wrogowie, nieznajomi? [w:] Biblioteka w otoczeniu spoecznym, Warszawa 2000. 29. Gallagher K., Jak zachca do czytania. Minilekcje dla uczniw gimnazjum i liceum, prze. M. Pagiska, Gdask 2007. 30. Komiska I., Olszewska B., Wychowanie przez czytanie, Warszawa 2010. 31. Trelease J., The Read-Aloud Handbook, Penguin 2006. 32. Zybert E.B., Dziaalno bibliotek publicznych na rzecz specjalnych kategorii uytkownikw, Bibliotekarz nr 1/1996, s. 11-15, http://kpbc.umk.pl/dlibra/ doccontent?id=28185.

419

Promocja ksiki i czytelnictwa

mgr Sebastian D. Kotua
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

W rzeczywistoci nieustannie obniajcego si poziomu czytelnictwa (niski poziom alfabetyzacji, obniajcy si poziom umiejtnoci czytania i pisania) oraz w wiecie kolorowych mediw audiowizualnych ksika zdaje si mie wielu konkurentw skutecznie wypeniajcych czas potencjalnym czytelnikom. Wrd rodkw zastpujcych ksiki wskazuje si m.in. telefony komrkowe, gry komputerowe, telewizj oraz filmy wideo (DVD)1, iPody2 oraz serwisy internetowe3. W takim wiecie wanym zatem jest prowadzenie akcji promujcych ksiki i czytelnictwo m.in. poprzez wykorzystywanie wanie tych narzdzi4. Kultur pisma mona propagowa nie tylko poprzez kontakt stricte z ksik, ale rwnie poprzez kontakt z medium cyfrowym, ktre opiera si o rozmaite kody semiotyczne. Przebywanie w rodowisku cyfrowym sprzyja rozwijaniu zdolnoci lingwistycznych, a take dziaa stymulujco na kontakt ze sowem pisanym (drukowanym)5. Bogactwo zasobw sieci samo w sobie te moe by czynnikiem stymulujcym czytelnictwo6. Ksika jest pewnym systemem, jest nonikiem pisanych znakw (tekstu), nioscych porcje informacji (treci). Dostarczanie odpowiedniej treci uytkownikom jest elementem kluczowym komunikacji spoecznej7. Na drodze realizacji komunikacji spoecznej znajduje si biblioteka bdca ogniwem poredniczcym pomidzy czytelnikami a rnymi nonikami informacji8. Dzi oczywicie biblioteki nie udostpniaj ju tylko ksiek, ale take inne rodzaje dokumentw (audialne, wizualne, audiowizualne, cyfrowe). Jednak w dobie spoeczestwa informacyjnego i w otoczeniu kolorowych mediw audiowizualnych, nowoczesnych narzdzi, technologii informacyjnych i komunikacyjnych wane jest, aby biblioteka staa si partnerem tego cyfrowego obiegu informacji oraz wspuczestnikiem aktualnych przemian technologicznych i spoecznych.
Por. A. F. Arici. Pre-Service Teachers Reading Tendencies: Implications for Promoting Reading. American Journal of Applied Sciences. 2008, vol. 5(6), s. 645. Why are kids not reading more?. American School Board Journal 1998, vol. 185, issue 1, s. 8. 3 Por. P. Tucker. The Dawn of the Postliterate Age. The Futurist 2009, vol. 43, issue 6, s. 42. 4 Por. E. Tenderenda-Og: Jest, ale go nie ma, product placement na rynku ksiki. Biblioteka Analiz 2008, nr 2, s. 19-20. 5 Por. M. Rogo: Internetowa przestrze informacyjna wok polskiej edycji Nieznanych przygd Mikoajka. Zagadnienia Informacji Naukowej 2010 nr 95, s. 71-83. Przestrze WWW konstruowana jest w jzyku HTML, ktry stanowi wariant jzyka. Por. J. Wojciechowski: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010, s. 12. Korzystajc z Internetu trzeba nieustannie odczytywa rne kody semiotyczne (rne jzyki). 6 Mam na myli stale powikszane zasoby bibliotek cyfrowych. 7 Por. Sownik terminologii medialnej. Pod red. W. Pisarska. Krakw 2006, s. 99. 8 Por. E. Lepkowska, G. Kostecki: Komunikacja interpersonalna a wizerunek bibliotekarza w nowoczesnej bibliotece. EBIB 2006 nr10 [online]. [Dostp 5 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://www.ebib. info/2006/80/a.php?lepkowska_kostecki.
1 2

420

Propaganda ksiki i czytelnictwa w publicznych bibliotekach gminnych powinna by prowadzona w taki sposb, aby wspczesne zdobycze wiata multimedialnego ukazywane byy jako rwnorzdne elementy obiegu informacyjnego9. Symboliczne ustawianie ksiki tradycyjnej po jednej stronie a mediw audiowizualnych po drugiej doprowadzi moe do jeszcze wikszego pogbienia wskazanych na wstpie zjawisk. Z kolei synergia wspdziaania moe przynie dodatni skutek. Celem planowanych zaj jest ukazanie, i dzisiejsza biblioteka moe by faktycznie centrum informacji multimedialnej, gdzie na rwni traktuje si wszelkie dostpne materiay. Ukazanie, e w bibliotece dostpne s rnorodne obiekty informacyjne bdzie sprzyja rwnoprawnemu traktowaniu ksiki tradycyjnej, innych nonikw pisanych znakw oraz innych mediw. Dziki temu zapewni si wzrost zainteresowania informacjami werbalnymi, ktre bd traktowane jako uzupeniajce wiedz z okrelonych sfer ludzkiej aktywnoci. Idzie wic o docieranie do rnych grup odbiorcw tak, eby zbudowa w spoecznej wiadomoci lokalnych rodowisk obraz biblioteki jako nowoczesnej instytucji centrum informacji. Tym samym bdzie si dy do zrywania z dotychczasowym stereotypem biblioteki, ktr postrzega si jako placwk, gdzie wypoycza si ksiki (lektury szkolne). Tematyka zaj skupiona zostaa wok zagadnienia promocji, ktra oznacza zesp dziaa i rodkw, za pomoc ktrych przekazuje si do otoczenia biblioteki informacje dotyczce produktw oraz usug oferowanych przez bibliotek10. Zadania promocji koncentruj si na ksztatowaniu potrzeb, pobudzaniu, ukierunkowaniu preferencji lekturowych, a wic spenianiu funkcji informacyjno-nakaniajce. Biblioteki gminne zadania te mog spenia poprzez odpowiedni akcj propagandow, z wykorzystaniem rnych narzdzi w tym internetowych, technologii informacyjnych i komunikacyjnych, innych mediw, a take poprzez wychodzenie na zewntrz (aktywne pozyskiwanie nowych uytkownikw)11. Idzie wic o takie przekazywanie informacji, ktre pozwol stworzy nowe potrzeby czytelnicze. Aby to wykona naley biblioteki gminne odmienia. Istotne jest przeobraanie bibliotek w nowoczesne centra informacji. W toku zaj zdefiniuje si podstawowe pojcia, wskae wytyczne, co do budowania nowego wizerunku biblioteki jako infoteki oraz omwi praktyczne moliwoci przeprowadzania akcji promujcych ksiki i czytelnictwo. W zwizku z powyszymi ustaleniami podaj propozycj sylabusu dla przedmiotu Promocja ksiki i czytelnictwa realizowanego na studiach magisterskich, na roku drugim, w semestrze trzecim i czwartym, po pitnacie godzin lekcyjnych w semestrze. Przedmiot zaplanowano jako konwersatorium. Za kryterium oceny przyjto zaliczenie na ocen w formie pisemnej (wykonanie projektu promujcego czytelnictwo). Zaliczenie przedmiotu punktowane jest czterema punktami ECTS.
Jakub Froow susznie pisze, e dobrodziejstwa rewolucji technicznej nie musz stanowi zagroenia dla literatury, pod warunkiem, e bd rozsdnie wykorzystane. J. Froow: Jak nowe media wpywaj na czytelnictwo? W: Spoeczne oddziaywanie wspczesnej ksiki. Wybory czytelnicze. Pod red. J. Chruciskiej, E. Kubisz. Warszawa 2002, s. 71. 10 Por. W. Ozibo: Promocja szansa na sukces. Wydawca 1999 nr 2, s. 24-26; J. W. Wiktor: Promocja. System komunikacji przedsibiorstwa z rynkiem. Warszawa 2005. 11 Por. M. Zajc: Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego, M. Zajca. Warszawa 2010, s. 133.
9

421

Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wstpne ustalenia terminologiczne (2 godz.).

2. Promocja czytelnictwa i ksiki a Internet (2 godz.).

Na pierwszych zajciach wprowadza si podstawowe pojcia, tj. pojcie promocji ksiki i czytelnictwa, omawia si tendencj spadkow poziomu czytelnictwa, wskazuje moliwe przyczyny, a take przedstawia moliwe remedia (przykady dobrych praktyk). W toku tych zaj wskazuje si moliwoci wykorzystania medium internetowego do pozyskiwania nowych czytelnikw dla biblioteki. Charakteryzuje si specyfik sieci. Przede wszystkim objania si postulat reorganizowania pracy w placwkach maych bibliotek publicznych, tak aby speniay one rwnie rol kawiarenek internetowych. Bdzie si zatem omawiao korzyci pynce z udostpniania kademu chtnemu stanowisk komputerowych z dostpem do Internetu do ich wasnych potrzeb, co ma sprzyja budowaniu wizji biblioteki jako nowoczesnego miejsca z dostpem do wszelkich treci. Zajcia te przybli moliwoci wykorzystywania nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych w dziaalnoci promocyjnej biblioteki. Wskae si oraz scharakteryzuje odpowiednie narzdzia, np. newsletter, blog oraz serwisy spoecznociowe12. Kolejne zajcia bd powicone ukazywaniu bogactwa zasobw cyfrowych. W szczeglnoci bdzie si wskazywao na biblioteki cyfrowe, repozytoria artykuw, penotekstowe bazy artykuw naukowych. Ponadto omwi si tendencje w cyfryzacji spucizny kulturowej wiatowego dziedzictwa kulturowego. Omwi si zjawisko open access

3. Narzdzia internetowe w kontaktach z bibliotekami (2 godz.).

4. Zasoby sieci (4 godz.).

5. Biblioteka jako orodek ycia kulturalnego lokalnej spoecznoci (2 godz.).

i open content. Przekae si te wiedz, ktra pozwoli pniejszemu bibliotekarzowi wej w rol instruktora prowadzcego szkolenia/warsztaty, podczas ktrych uczestnicy dowiedz si o rnorodnoci dostpnych materiaw via Internet. Dziki temu bdzie si wpywa stymulujco na poszerzanie wiedzy zdobywanej w sieci take poza sieci, np. w ksikach. Zajcia te maj na celu pokazanie, e biblioteka moe spenia rol centrum ycia kulturalnego i towarzyskiego lokalnej spoecznoci, aby tak si stawaa naley zmienia charakter jej pracy, reorganizowa wewntrznie, propagowa akcje, ktre bd zachcay czonkw spoecznoci lokalnej do odwiedzania jej oraz do przebywania w niej. W ramach zaj bdzie si przekazywao wiedz na temat przeksztacania biblioteki gminnej w wze sieci spoecznej obiegu informacji. Kolejne zajcia stanowi rozwinicie koncepcji biblioteki jako orodka ycia kulturalnego lokalnej spoecznoci. Na tych zajciach studenci dowiedz si o moliwociach organizowania w bibliotekach gminnych projekcji filmw, seriali, filmowych adaptacji dzie literackich, a take korzystania z pokanych zasobw cyfrowych materiaw audiowizualnych.

6. Materiay audiowizualne w bibliotece (2 godz.).

Por. S. D. Kotua: Publikacje elektroniczne do wykorzystania w bibliotece szkolnej. Biblioteka. Centrum Informacji 2010, nr 2, s. 7-9; K. Kremer: Komputer i Internet jako narzdzia w realizacji projektw animujcych czytelnictwo dzieci. [W:] Internet w bibliotece dla dzieci i modziey. Od teorii do praktyki. Poradnik, pod red. G. Lewandowicz-Nosal. Warszawa 2009, s. 60-71; M. Szpunar: Serwisy spoecznociowe i inicjatywy sieciowe jako formy propagowania czytelnictwa. [W:] Nowe technologie w bibliotekach publicznych. Materiay z VIII oglnopolskiej konferencji pt. Automatyzacja bibliotek publicznych. Warszawa, 26-28 listopada 2008 r., pod red. E. Grskiej. Warszawa 2008, s. 47-57.
12

422

7. Gry w bibliotece (2 godz.).

8. Muzyka w bibliotece (2 godz.).

Te zajcia maj na celu wskazanie moliwoci wydzielenia w bibliotece miejsca na kcik gier komputerowych. Miejsca, gdzie kady chtny (gwnie dzieci) bdzie przychodzi po to by mc pogra, czy wzi udzia w turnieju gier13. W ramach tego tematu wskazuje si moliwo zorganizowania w bibliotece kcika dla melomanw, a take adaptowania pomieszcze biblioteki do organizowania w niej koncertw muzycznych, odsuchiwania nagra itp. Podczas tych zaj studenci dowiedz si o moliwociach wykorzystywania sprztu komputerowego biblioteki oraz zasobw cyfrowych Internetu do realizacji przedsiwzi fotograficznych. Wanym elementem prowadzenia wszelkich akcji promujcych ksiki i czytelnictwo jest kierowanie ich do odpowiednich grup. Wyrobienie nawyku czytania u najmodszych moe przyczyni si do pozyskania przyszych uytkownikw biblioteki. W ramach zaj omawia si rne formy i metody pracy z najmodszymi czytelnikami14. Przewidziano oddzielne zajcia powicone prezentacji i omwieniu przykadw dobrych praktyk realizowanych w bibliotekach amerykaskich, gdzie organizowano warsztaty telewizyjne, podczas ktrych dzieci wcielay si w rol recenzentw telewizyjnych, aktorw odczytujcych fragmenty wybranych utworw przed kamer. Praca z kamer i mikrofonem bya skuteczn form promocji czytelnictwa wrd najmodszych. Na zajciach pokazuje si sposoby realizacji tego typu inicjatyw15. Jednym z kluczowych zada spoczywajcych na maych bibliotekach gminnych jest obowizek docierania do grup najrzadziej korzystajcych z oferowanych przez nie usug. W toku tych zaj przedstawi si moliwe sposoby wychodzenia biblioteki na zewntrz do potencjalnych uytkownikw. Wrd nich omwi si udostpnianie ksiek na telefon, moliwoci uycia bibliobusw, wykorzystania wolontariuszy roznoszcych ksiki osobom nie mogcym dosta si do placwki bibliotecznej.

9. Fotografia w bibliotece (2 godz.).

10. Promocja ksiki wrd dzieci (2 godz.).

11. Promocja ksiki wrd dzieci z wykorzystaniem techniki telewizyjnej (6 godz.).

12. Inne akcje promocyjne na zewntrz (2 godz.).

Wrd oczekiwanych efektw uczenia si naley wskaza zdobycie odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz kompetencji praktycznych w zakresie promocji ksiki i czytelnictwa.
Por. K. Szymeczko: Nie tytko Hobbit, czyli gry RPG tam i z powrotem. Moliwoci zastosowania gier fantasy w bibliotekach i centrach multimedialnych, Internet w bibliotece dla dzieci i modziey. Od teorii do praktyki. Poradnik. Pod red. G. Lewandowicz-Nosal. Warszawa 2009, s. 105-117. 14 Por. E. Pietrzak: Centralne Biuro Czytelnicze. Internetowy konkurs czytelniczy realizowany w Miejskiej Bibliotece Publicznej we Wodawie. [W:] Internet w bibliotece dla dzieci i modziey. Od teorii do praktyki. Poradnik. Pod red. G. Lewandowicz-Nosal. Warszawa 2009, s. 45-59; M. Zajc: Promocja ksiki dziecicej. Warszawa 2000. 15 Por. E. Chuchro, M. Zajc: Zobacz, kup, przeczytaj, o filmowych zwiastunach ksiek. Biblioteka Analiz 2008, nr 10, s. 18-19; T. Grny: Promocja ksiki czy to moliwe? Wydawca 2000, nr 6, s. 4-10; S. D. Kotua: Przegld telewizyjnych programw o ksikach. Biblioteka Analiz 2006, nr 27, s. 17-19; M. Szabo, A. Lamiell-Landy: Television-Baed Reading Instruction. Reading Achievement, and Task Involvement. Journal of Educational Research 1981, vol. 74, no. 4, s. 239.
13

423

W toku zaj student zdobdzie wiedz na temat promocji ksiki i czytelnictwa. Pozna swoj i biblioteki rol w tym dziaaniu. Pozna zjawiska wpywajce na obniajcy si poziom czytelnictwa i pozna okrelone rodki zaradcze. W szczeglnoci zrozumie potencja pyncy z moliwoci wykorzystania rozlegej sieci World Wide Web w procesie promocyjnym. Pozna specyfik sieci. Pozna odpowiednie narzdzia internetowe oraz technologie informacyjne i komunikacyjne, ktrych warto uywa w kontaktach z uytkownikami biblioteki (np. newsletter). Poza tym pozna cyfrowe zasoby spucizny kulturowej, w tym przede wszystkim biblioteki cyfrowe i inne repozytoria tekstw pisanych, materiaw audiowizualnych, gier komputerowych, zasobw muzycznych oraz wizualnych. Bdzie take wiedzia, w jaki sposb organizowa prac gminnej placwki bibliotecznej tak, aby przycigaa ona do siebie czonkw lokalnej spoecznoci. W ramach zaj student nauczy si organizowa prac w bibliotece gminnej w taki sposb, aby speniaa ona rol miejsca szerokiej akcji propagandowej ksiki i czytelnictwa. Bdzie umia wykorzystywa do tego celu medium internetowe, a zwaszcza bogactwo technologii informacyjnych i komunikacyjnych dostpnych w sieci oraz za porednictwem sieci. Ponadto bdzie umia m.in. tworzy newslettery oraz pisa blogi. Nauczy si prowadzi szkolenia powicone bogactwu cyfrowych zasobw kulturowych (materiay audialne, wizualne, audiowizualne), a take nauczy si organizowa promocj ksiki i czytania wrd najmodszych czytelnikw gwnie poprzez wykorzystywanie do tego celu techniki telewizyjnej. Nauczy si organizowa studio nagra, nagra materia filmowy, utrwali go na nonikach, a nastpnie emitowa zgromadzonym w bibliotece dzieciom, oraz bdzie umia udostpnia ten materia w Internecie. Wreszcie dowie si, jak organizowa akcje promujce czytelnictwo skierowane do grup nieczytelnikw.

424

Technologie informacyjne dla grup wykluczonych

mgr Sebastian D. Kotua
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Kontekstem dla niniejszego artykuy s wytyczne zawarte w Projekcie Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Por. M. Zajc: Zaoenia ramowe komponentw realizacji Projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Pod red. E. Chuchro, M. Ochmaskiego, M. Zajca. Warszawa 2010, s. 133. 2 Por. F. Czajkowski: Ku bibliotekom bez barier dla osb z niepenosprawnociami. Poradnik Bibliotekarza 2004, nr 11, s. 8-11; J. Dugosz: Spoeczestwo informacyjne a wykluczeni. Zadania edukacji i polityki spoecznej. Potencjalny udzia bibliotek. EBIB 2003, nr 7 [online]. [Dostp 27 listopada 2010]. Dostpny w WWW: http:// ebib.oss.wroc.pl/2003/47/dlugosz.php.
1

Grup docelow uytkownikw bibliotek publicznych powinna by caa lokalna spoeczno, w ktrej bibliotece przyszo funkcjonowa1. W dobie spoeczestwa informacyjnego na obszarze wsi i maych miast, a wic tam, gdzie funkcjonuj mae biblioteki gminne mona spotka grupy osb wykluczonych cyfrowo (seniorzy, osoby niepenosprawne). Spowodowane jest to m.in. generacyjnym lkiem przed technologiami, niepenosprawnoci2. Jak si zdaje, zjawisko cyfrowego wykluczenia wymusza, aby w systemie szkolnictwa wyszego przewidzie tematyk zaj powicon temu problemowi. W toku zaj studentom powinno przekaza si wiedz i dodatkowe kompetencje, ktre uczul ich na zjawisko wykluczenia cyfrowego i skieruj ich uwag take na te grupy osb. Biblioteka bdc systemem otwartym, funkcjonuje w okrelonym rodowisku spoecznym (otoczenie systemu biblioteki). Zadaniem biblioteki jest zaspokajanie potrzeb informacyjnych czonkw spoecznoci, w ktrej biblioteka funkcjonuje. W przypadku grup wykluczonych, zadaniem biblioteki powinno by wyjcie poza bibliotek na zewntrz do ludzi, ktrzy z rnych przyczyn unikaj spotka z technologiami informacyjnymi. Projektujc zajcia powinno zwrci si uwag, m.in. na przygotowanie studentw do penienia roli przewodnikw, opiekunw, specjalistw do spraw informacji (information specialists), czyli osb, ktre zachc, naucz i poprowadz osoby cyfrowo wykluczone po bogactwie informacyjnych zasobw Internetu tak, aby uczyni z cyfrowo wykluczonych penoprawnych uczestnikw ycia spoeczno-kulturowego, ktre dzi w duej mierze odbywa si za porednictwem czy wiatowej pajczyny World Wide Web. Zajcia mona by podzieli na trzy bloki tematyczne, tj. blok teoretyczny, informatyczny oraz heurystyczny. W ramach zaj pierwszego bloku powinno omwi si problem wykluczenia (spoecznego, cilej elektronicznego, cyfrowego). Nastpnie wskaza potencjalne obszary wykluczenia spoecznego w maych orodkach gminnych (orodki wiejskie i mae miasta). Nastpnie zdefiniowa pojcie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) oraz ukaza ich kluczow rol i szerokie moliwoci wykorzystania w yciu dzisiejszych spoeczestw. Po czci wstpnej, teoretycznej powinno si przej do drugiego bloku, czyli omawiania podstaw

425

technik informatycznych, uywania komputera i zarzdzania plikami oraz edycji tekstu. W trzecim bloku naleaoby omwi korzystanie z usug sieci internetowej, a take scharakteryzowa architektur stron WWW, przegldarki internetowe, wyszukiwarki internetowe, komunikatory internetowe, poczt elektroniczn jest to wane poniewa w duej mierze przyszli bibliotekarze maj wanie tego uczy osoby wykluczone. Kolejnym elementem powinna by prezentacja korzyci pyncych z wykorzystania ICT w dzisiejszym modelu spoeczestwa opartego na wiedzy i informacji, ktra moe zosta skupiona wok pewnych obszarw. Wrd tych obszarw mona wymieni: prac, edukacj, instytucje publiczne, instytucje kulturalne, rodzin i rozrywk. We wskazanych obszarach powinno powici si uwag kolejno: praca zasoby uatwiajce poszukiwanie i zdobywanie pracy; informacyjne bogactwo Internetu uatwiajce wykonywanie obowizkw zawodowych, take ukazanie aktywizujcej roli Internetu, edukacja serwisy edukacyjne pozwalajce na realizowanie procesu dydaktycznego, jak rwnie te, ktre daj moliwoci do ksztacenia na odlego, tj. e-learning, take ukazywanie tych moliwoci Internetu, ktre mog sprzyja rozwijaniu zainteresowa, dziaa stymulujco oraz inspirujco do nowych wyzwa, instytucje publiczne demonstracja stron administracji publicznej, urzdw, instytucje kulturalne prezentacja bogactwa oferty Internetu w zakresie udostpniania treci dziedzictwa kulturowego, tj. wirtualne muzea, biblioteki cyfrowe, a take bazy utworw muzycznych, filmowych, telewizyjnych, rodzina przedstawienie narzdzi uatwiajcych kontakty interpersonalne, a take tych, ktre mog przyda si w codziennym yciu rodzinnym, np. informacja medyczna, rozrywka prezentacja szerokiego wachlarza dostpnych narzdzi informacyjnych sucych szeroko pojtej rozrywce, tj. gier, zabaw, serwisw spoecznociowych. Ponadto w kadym ze wskazanych obszarw tematycznych powinno omwi si i scharakteryzowa odpowiednie dedykowane ICT. W zwizku z powyszymi ustaleniami podaj propozycj sylabusu dla przedmiotu Technologie informacyjne dla grup wykluczonych realizowanego na studiach magisterskich, na roku drugim, w semestrze trzecim i czwartym, po pitnacie godzin lekcyjnych w semestrze. Przedmiot zaplanowano jako konwersatorium. Za kryterium oceny przyjto zaliczenie na ocen w formie pisemnej (przygotowanie projektu szkolenia dla wybranej grupy osb). Zaliczenie przedmiotu punktowane jest picioma punktami ECTS. Blok teoretyczny Zadaniem tego bloku jest wprowadzenie w problematyk zaj oraz przyblienie teoretycznych podstaw dla poruszanej tematyki. 1. Wykluczenie cyfrowe (2 godz.).
W toku zaj zdefiniowane zostanie cyfrowe wykluczenie, wskazane zostan grupy osb

426

2. Pojcie technologii informacyjnych i komunikacyjnych ICT (2 godz.).

potencjalnie wykluczonych cyfrowo3. Zajcia powicone zostan rwnie zagadnieniu pozyskiwania uytkownikw wywodzcych si ze wskazanych grup wykluczonych. Wskae si przykady dobrych praktyk innych bibliotek, a wic konkretne moliwoci organizowania szkole, warsztatw pracy, wykorzystywania wolontariuszy jako prowadzcych szkolenia czy indywidualny tutoring4. Temat ten wprowadza w podstawowe zagadnienia wice si z ICT. W toku zaj definiuje si kluczowe terminy, wskazuje potencjalne obszary stosowania ICT, a take prezentuje si ich strategiczn pozycj w dzisiejszej rzeczywistoci spoeczestwa opartego na wiedzy i informacji.

Blok informatyczny Zadaniem tego bloku jest przekazanie wiedzy dotyczcej pracy z komputerem, co ma zapewni pniejszym bibliotekarzom odpowiedni warsztat dla realizacji wyznaczonych w ramach przedmiotu problemw. 1. Techniki informatyczne, tj. budowa i zasady dziaania komputera (4 godz.).

2. Uytkowanie komputerw (4 godz.).

W ramach tych zaj przekazuje si wiedz na temat specjalistycznego sprztu komputerowego potrzebnego do pracy osobom niepenosprawnym, a wiec uczy si dostosowywania stanowiska pracy komputerowego do potrzeb osb niepenosprawnych, poprzez montowanie odpowiednich urzdze peryferyjnych, np. ekrany dotykowe, specjalne klawiatury, odpowiedniki myszy komputerowych, specjalne trackballe, switche oraz rne przyciski. Temat zaj skoncentrowany zosta na przekazaniu informacji dotyczcych komputerowego rodowiska pracy, a w szczeglnoci instalowania i odinstalowywania programw, wykorzystywania funkcji pomoc, interfejsu uytkownika systemu operacyjnego (pulpit i jego elementy), take pracy z ikonami i oknami. Prezentuje si wic takie ICT, ktre uatwiaj prac osobom z dysfunkcjami wzroku, tj. aplikacje suce komunikacji z otoczeniem, np. uatwiajce pisanie tekstw, odpowiednie narzdzia do odczytywania tekstu z ekranu (screen reader), syntezatory mowy, ksiki w formacie DAISY. Wskazuje si take moliwoci regulacji ustawie systemu operacyjnego dla osb niepenosprawnych5.

Blok heurystyczny Zadaniem tego bloku jest przyblienie zasad funkcjonowania Internetu, a take funkcjonowania i moliwoci wykorzystania technologii informacyjnych tam wystpujcych.
J. Amielaczyk: Biblioteka multimedialna atrakcj dla niesyszcego czytelnika. Kajet 2008, nr 1, s. 20-21; P. Brzoza: Studenci niewidomi i sabo widzcy poradnik dla wyszych uczelni. System DAISY. Krakw 2007; K. Markiewicz: Komputer w pracy z osob niesprawn ruchowo. Internet dla niepenosprawnych [online]. [Dostp 2 grudnia 2010]. Dostpny w WWW: http://www.idn.org.pl/techno/comp_npn.htm. 4 Por. A. Bernat, R. Klaus: Niepenosprawni a technologie informatyczne w Kanadzie. W: I Midzynarodowa Konferencja Technologie Informatyczne w Subie Osb Niepenosprawnych. Pod red. R. Klausa. Gorzw Wlkp. 2007, str. 58-68; A. Zielak: Niepenosprawni w wiecie Internetu. Warszawa 2005; M. Fedorowicz: Czowiek niepenosprawny w bibliotece publicznej. Toru 2010. 5 Por. P. Brzoza: Op. cit.; D. Wolska: Zastosowanie nowych technologii informacyjnych w edukacji uczniw niepenosprawnych. Konspekt 2006, nr 2-3 [online]. [Dostp 1 grudnia 2010]. Dostpny WWW: http://www. wsp.krakow.pl/konspekt/27/index.php?i=007; A.Trawka: Uytkowanie komputerw. Katowice 2007.
3

427

1. Sie internetowa i struktura zasobw WWW (4 godz.).

2. Konwergencja technologiczna (2 godz.).

Podczas zaj wyjani si zasady funkcjonowania rozlegej sieci World Wide Web oraz wskae si i scharakteryzuje narzdzia nawigacyjne Internetu, tj. przegldarki internetowe (funkcje uatwiajce osobom sabo widzcym odczytywanie poszczeglnych stron), wyszukiwarki internetowe, komunikatory internetowe. Omwi si take budow typowej strony internetowej oraz zasad dziaania poczty e-mail. Poruszona zostanie take kwestia popularyzacji i wdraania zasad dostpnoci treci internetowych, opracowanych przez Web Content Accessibility Guidelines do polityki zarzdzania treci. Zajcia powicone bd rwnie przeprowadzaniu kwerend wyszukiwawczych w Internecie oraz popularnym strategiom wyszukiwania informacji. Celem tych zaj jest ukazanie bogactwa zasobw internetowych (materiay audio, wideo, audiowizualne), serwisy informacyjne, serwisy spoecznociowe, a wic zasobw uatwiajcych kontakt z kultur. Znajomo wskazanych obszarw moe wpyn aktywizujco na nowych uytkownikw Internetu. Poruszona tu tematyka szczegowo rozwinita zostanie w kolejnych moduach. W ramach tych zaj wskae si, e rodowisko cyfrowego moe sprzyja znalezieniu pracy, a zatem omwi si takie zasoby, ktre uatwi poszukiwanie i zdobywanie pracy. Z drugiej strony bogactwo informacyjne internetu moe uatwi wykonywanie obowizkw zawodowych. Te zajcia zostan skupione na przyblieniu moliwoci edukacyjnych Internetu, tj. wskae si serwisy edukacyjne pozwalajce na realizowanie procesu dydaktycznego, jak rwnie te, ktre daj moliwoci ksztacenia drog e-learningow. Na tych zajciach podejmie si tematyk skoncentrowan na prezentacji moliwoci kontaktw z instytucjami administracji publicznej, sdowniczej, urzdami, sub zdrowia, bankami. Na zajciach zaprezentuje si bogactwo oferty Internetu w zakresie udostpniania treci dziedzictwa kulturowego, tj. wirtualne muzea, biblioteki cyfrowe, utwory muzyczne, filmowe, telewizyjne. W ramach tych zaj przedstawi si narzdzia uatwiajce kontakty interpersonalne, gwnie narzdzia suce do komunikacji via sie (np. czat, blog), portale skoncentrowanych wok wymiany informacji, dowiadcze midzy uytkownikami Internetu (social network). Tutaj zaprezentuje si szeroki wachlarz dostpnych narzdzi informacyjnych sucych szeroko pojtej rozrywce, tj. gier, a take narzdzi uatwiajcych kontakt z medialnymi komunikatami o funkcji ludycznej.

3. Praca a Internet (2 godz.).

4. Edukacja via Internet (2 godz.).

5. Instytucje publiczne w Internecie (2 godz.).

6. Instytucje kulturalne w Internecie (2 godz.).

7. Rodzina a wiat cyfrowy (2 godz.).

8. Rozrywka w sieci (2 godz.).

Wrd oczekiwanych efektw uczenia si naley wskaza zdobycie odpowiedniej wiedzy teoretycznej oraz kompetencji praktycznych w zakresie technologii 428

informacyjnych dla grup wykluczonych. W toku zaj student zdobdzie wiedz dotyczc spoecznego wykluczenia (elektronicznego, cyfrowego), dowie si jakie grupy s wykluczone oraz jakie grupy s naraone na wykluczenie. Pozna pojcie technologii informacyjnych i komunikacyjnych, a take pozna ich bogactwo, tj. rnorodne ICT pozwalajce realizowa rnorodne cele (edukacyjne, informacyjne, komunikacyjne, ludyczne). Ponadto w toku zaj student pozna zasady funkcjonowania i obsugi sieci internetowej, korzyci pynce z pracy z wykorzystaniem sieci, a take jej informacyjne bogactwo (zasady pracy w rodowisku sieciowym). Poza tym zdobdzie wiedz z zakresu technik informatycznych oraz uytkowania komputerw (zasady pracy w rodowisku komputerowym z osobami niepenosprawnymi), a take zdobdzie wiedz dotyczc podnoszenia wiadomoci spoeczestwa w odniesieniu do otaczajcego je wiata poprzez wykorzystywanie zdobyczy sieci internetowej. Podczas zaj student nauczy si, w jaki sposb dotrze do grup wykluczonych oraz z jak tematyk. Ponadto nauczy si, w jaki sposb zachca osoby wywodzce si z grup wykluczonych do aktywnoci w zakresie uytkowania ICT. Absolwent bdzie umia poprowadzi zajcia z uytkowania komputera, a zatem bdzie umia zoy komputer, podczy rnorodne urzdzenia peryferyjne przeznaczone dla osb niepenosprawnych. Poza tym bdzie umia skonfigurowa komputer, w szczeglnoci z myl o osobach z dysfunkcjami wzorku, a wic bdzie umia doinstalowa odpowiednie oprogramowanie oraz zarzdza dedykowanymi aplikacjami. Dziki zajciom przyszli bibliotekarze naucz si take sprawnie porusza si po obszarze WWW, a w szczeglnoci rnych ICT. W rezultacie zdobytych w toku zaj umiejtnoci pniejsi bibliotekarze sprzyja bd rozwojowi jednostek wykluczonych, wspiera rozwj spoeczestwa obywatelskiego oraz rozwj spoeczestwa opartego na wiedzy wrd tych grup spoecznych. Uzyskane umiejtnoci sprzyja bd dziaaniom o charakterze animujcym, aktywizujcym, inicjujcym zmiany w kierunku budowania spoeczestwa opartego na wiedzy, m.in. poprzez zachcanie czonkw wykluczonej cyfrowo lokalnej spoecznoci do ksztacenia ustawicznego, zdobywania nowych dowiadcze, nieodgraniczania si od zdobyczy cyfrowego wiata.

429

Wprowadzenie do biblioterapii
dr Anita Has-Tokarz
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia wstpne Biblioterapia jest rnorodnie definiowana i wystpuje w kilku typach. Dla potrzeb projektowanego przedmiotu przyjmuje si wskie rozumienie biblioterapii pojmowanej jako proces interaktywny zachodzcy midzy osobowoci czytelnika a literatur, w ktrym mona dopatrywa si zjawiska samopomocy za spraw literatury, poprzez budowanie zasobw osobistych, przysparzanie wiedzy, poznawanie innych sposobw mylenia i dziaania, wsparcie w sytuacjach emocjonalnie trudnych czy relaksacji. Tak pojmowana biblioterapia ma charakter kreatywny, sam czytelnik bez interwencji biblioterapeuty wybiera z tekstu to, co jest dla niego istotne. W tej kategorii biblioterapia nie opiera si na wiedzy klinicznej, medycznej i jest nieskodyfikowan form poradnictwa lub rodkiem samopomocy. Jeli jest poradnictwem, to biblioterapeutami s take bibliotekarze, ktrzy poprzez dyskusje, analizy tekstw lub ich fragmentw (a take materiaw alternatywnych) pomagaj w odbiorze literatury i wskazuj si oddziaywania sowa na uczestnikw zaj biblioterapeutycznych. Jeli natomiast biblioterapia stanowi prywatny, ukierunkowany na wasny uytek czytelnikw rodek uzdrawiajcy, to jest nastawiona na samopomoc, co moe si odbywa wiadomie lub niewiadomie. W ramach tej kategorii umiejscowi naley biblioterapi rozwojow przeznaczon dla osb dowiadczajcych lub mogcych dowiadczy kryzysw, przeznaczon dla osb zdrowych w sensie psychicznym i fizycznym, ktrej celem jest wzrost poziomu wasnej wartoci i tosamoci, samorealizacja, ktrej najwiksz moc jest umiejtno czytania dla przyjemnoci i relaksu. Zadaniem przedmiotu projektowanego w dla studentw II roku studiw magisterskich drugiego stopnia w ramach specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji jest zapoznanie uczestnikw z podstawow terminologi z zakresu biblioterapii, wskazanie na literatur i ksik jako elementy wspierajce rozwj czowieka, doskonalenie umiejtnoci wykorzystywania modelu postpowania biblioterapeutycznego w pracy wasnej biblioteki publicznej. Celem zaj jest ukazanie moliwoci zastosowania jej w pracy maej biblioteki publicznej z dziemi i modzie, seniorami oraz czytelnikami specjalnej troski, wymagajcymi szczeglnego podejcia. Problematyka zaj skupia si wok trzech zasadniczych moduw problemowych: 1. Organizacja i przebieg procesu biblioterapeutycznego.
Podczas moduu studenci poznaj cele, zadania, funkcje oraz moliwoci zastosowania i metodyk biblioterapii. Przybliona zostanie historia i rozwj biblioterapii, podstawowa

430

2. Terapeutyczna funkcja biblioteki.

terminologia z tego zakresu, podzia biblioterapii na rozwojow, kliniczn, instytucjonaln, ze szczeglnym wskazaniem na biblioterapi rozwojow. Omwiona zostanie rola biblioterapeuty w procesie biblioterapeutycznym, moliwoci jego oddziaywania na czytelnika, czynniki warunkujce skuteczno dziaa. Wskazane zostan wiedza, kompetencje i umiejtnoci oraz cechy osobowociowe biblioterapeuty. Studenci dowiedz si, jak organizowa proces biblioterapeutyczny, by doprowadzi on od diagnozy do zmiany w postawie i zachowaniu dziecka czy osoby dorosej. Podczas zaj zaprezentowane zostan modele postpowania biblioterapeutycznego, kryteria doboru rodkw biblioterapeutycznych i adekwatnych form pracy, np. drama, psychodrama, inscenizacje, warsztaty plastyczne. Studenci poznaj rodzaje specjalnie tworzonych tekstw terapeutycznych oraz moliwoci ich zastosowania. Modu obejmuje list problemw psychopedagogicznych i spoecznych odnonie, ktrych zaleca si stosowanie terapii ksik. Studenci zapoznaj si z wzorcowymi programami biblioterapeutycznymi i podejmuj w grupach wasne prby stworzenia takich programw: walki z niemiaoci, stresem, samotnoci oraz profilaktyczny walki z agresj, narkomani, alkoholizmem, izolacj spoeczn, planujc wykorzystanie wartoci terapeutycznych tkwicych w literaturze piknej oraz poznanych wczeniej tekstach terapeutycznych. Zaprezentowanie zarysw stworzonych na zajciach programw biblioterapeutycznych moe sta si krokiem do podjcia prby opisu i analizy przypadku zastosowania biblioterapii rozwojowej. Modu wskazuje na moliwoci stosowania metod i rodkw biblioterapii rozwojowej w pracy biblioteki publicznej z rnymi grupami uytkownikw i zastosowaniem rnych form, m.in. majcych na celu eliminowanie zahamowa czytelniczych, stronienia od ksiki, walki z indywidualnymi problemami. Student poznaje jak wykorzysta wartoci terapeutyczne bani i bajki terapeutyczne oraz jak czy zadania biblioterapii rozwojowej z edukacj czytelniczo-medialn. Efektem moe okaza si program wychowawczy biblioteki z elementami biblioterapii, ktry studenci przygotowuj w ramach zaliczenia.

3. Wykorzystanie modelu biblioterapeutycznego w pracy bibliotekarza.

Treci szczegowe przedmiotu W ramach zaj omwione zostan nastpujce zagadnienia szczegowe: 1. Od arteterapii do biblioterapii.

2. Teoretyczne podstawy biblioterapii.

Arteterapia (terapia sztuk) do kogo jest skierowana? Arteterapia na wiecie i w Polsce, rodzaje i formy arteterapii, terapia sowem jako obszar arteterapii, odmiany terapii sowem (biblioterapia, bajkoterapia, poezjoterapia, logoterapia, mitoterapia, RPG). Biblioterapia definicja, istota i zakres pojcia, zaoenia i cele biblioterapii, dowiadczenia wiatowe w zakresie biblioterapii, biblioterapia w Polsce (dziaalno Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego we Wrocawiu, czasopismo Biblioterapeuta, przegld pimiennictwa fachowego z omawianego obszaru). Rodzaje biblioterapii (instytucjonalna, kliniczna, rozwojowa), specyfika biblioterapii

3. Biblioterapia now szans ksiki.

431

4. Organizacja i przebieg procesu biblioterapeutycznego.

rozwojowej (wychowawczej), terapeutyczna funkcja ksiki, kim s uczestnicy zaj biblioterapeutycznych ich problemy i potrzeby. Modele i programy postpowanie biblioterapeutycznego, proces biblioterapeutyczny, organizacja zaj biblioterapeutycznych, materiay biblioterapeutyczne, kryteria doboru waciwej literatury i materiaw alternatywnych do zaj biblioterapeutycznych. Przegld programw zaj biblioterapeutycznych, realizacja wybranych modeli postpowania biblioterapeutycznego oraz programw postpowania w pracy z dziemi chorymi, niepenosprawnymi, z trudnociami edukacyjnymi, niedostosowanymi spoecznie, dziemi zdrowymi z problemami natury psychologicznej i spoecznej. Bibliotekarz w roli biblioterapeuty, rola i zadania bibliotekarza-biblioterapeuty, wykorzystanie modelu biblioterapeutycznego w pracy bibliotekarza, tworzenie warsztatu pracy bibliotekarza-biblioterapeuty.

5. Praktyczne tworzenie programw biblioterapeutycznych.

6. Biblioteka publiczna pracowni biblioterapeutyczn.

7. Biblioterapia w pracy z dziemi i modzie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

8. Praktyczne zastosowanie biblioterapii w pracy z rnymi uytkownikw biblioteki wymagajcymi specjalnej troski.

Rola i znaczenie ksiki dla rozwoju dziecka niepenosprawnego intelektualnie, ksika jako narzdzie terapeutyczne i edukacyjne, rola gonego czytania i opowiadania ksiek przez dorosych, ksiki-zabawki i materiay alternatywne, praca z ksik dydaktyczn (np. kolorowani i inne).

kategoriami

9. Zastosowanie mediw i komputera w biblioterapii.

Biblioterapia w pracy z osobami niepenosprawnymi, biblioterapia pomoc w profilaktyce uzalenie i przeciwdziaaniu agresji, biblioterapia jako metoda aktywizujca czowieka starszego. Komputerowe wspomaganie procesu biblioterapeutycznego, zajcia biblioterapeutyczne dla seniorw z wykorzystaniem komputera, komputer w pracy z uytkownikami niepenosprawnymi, kinoterapia, czyli przeyjmy katastrof moliwoci wykorzystania filmu w biblioterapii modziey..

Nabyta wiedza i umiejtnoci Podczas zaj studenci poznaj podstawow terminologi dotyczc biblioterapii, jej typy i moliwoci zastosowania w pracy biblioteki publicznej, literatur i moliwoci jej oddziaywania na uczestnika zaj biblioterapeutycznych. Dowiaduj si jak rozpoznawa uytkownikw o tego typu potrzebach, jak tworzy i posugiwa si bogatym, eklektycznym warsztatem biblioterapeutycznym, jak prowadzi komunikacj wewntrzgrupow, jakie formy pracy stosowa podczas zaj biblioterapeutycznych (techniki wizualizacyjne, drama, warsztaty plastyczne). Ponadto studenci poznaj sposoby wykorzystaniu literatury w korygowaniu postaw wychowankw, kompensacji, samopoznaniu i samorealizacji oraz dawaniu wsparcia w rozwizywaniu trudnych problemw natury psychologicznej i spoecznej 432

i dowiaduj si jak wykorzysta terapeutyczn funkcj wyselekcjonowanych tekstw w redukowaniu lkw, zmianach sposobw mylenia o sytuacjach lkotwrczych, uaktywnianiu uczestnikw zaj biblioterapeutycznych. Studenci nabywaj umiejtnoci pozwalajce im wskaza terapeutyczne aspekty lektury, potrafi zudowa na kanwie lektury program biblioterapeutyczny zgodny z modelem postpowania biblioterapeutyczneg, ucz si jak wykorzysta lektur oraz inne materiay (czasopismo, film, Internet) w celu przeamania barier czytelniczych, s w stanie samodzielnie skonstruowa program cieki z edukacji czytelniczej i medialnej z wykorzystaniem biblioterapii i/lub bajkoterapii, a take dokona waciwego doboru materiaw biblioterapeutycznych adekwatnie do problemw wystpujcych wrd uytkownikw biblioteki. Nabywaj umiejtnoci niezbdne przy tworzeniu zestawie materiaw przydatnych w zajciach tego typu, potrafi rozpoznawa i diagnozowa problemy i potrzeby biblioterapeutyczne uytkownikw biblioteki w oparciu o swoj wiedz psycho-pedagogiczn, intuicj i dowiadczenia indywidualne, a przede wszystkim potrafi wczy do programu pracy pedagogicznej biblioteki publicznej dziaania biblioterapeutyczne. Literatura 1. Andrzejewska A., Biblioterapia w podmiotowym podejciu do osb niepenosprawnych, Opieka-Wychowanie-Terapia 2001, nr 1. 2. Arkuszewska E., Kanas M., Krawiec B., W magicznym wiecie bani i bajek, Biblioterapeuta, 2004, nr 1, s. 7-11. 3. Bk J., Wiewira-Pyka E., Bajkowe spotkania, Krakw 2003. 4. Bettelheim B., Cudowne i poyteczne. O znaczeniach i wartociach bani, Warszawa 1996. 5. Biblioterapia: z zagadnie pomocy niepenosprawnym uytkownikom ksiki, pod red. M. Fedorowicz i T. Kraszewskiego, Toru 2005. 6. Biblioterapia w praktyce: poradnik dla nauczycieli, wychowawcw, terapeutw, pod red. E. Koniecznej, Krakw 2006. 7. Brett D., Bajki, ktre lecz, cz. 1-2, Gdask 2003. 8. Borecka I., Biblioterapia form terapii pedagogicznej, Wabrzych 2001. 9. Borecka I., Biblioterapia warto sprbowa, Biblioteka w Szkole 1998, nr 9, s. 11-14 10. Borecka I., Biblioterapia w szkole, czyli o doskonaleniu nauczycieli bibliotekarzy, Biblioteka w Szkole 2000, nr 9, s. 22-23. 11. Baszczyk-Smolec A., Pasja czytania, czyli o biblioterapii rozwojowej, Przegld Edukacyjny 2005, nr 2. 12. Baszczyk-Smolec A., Edukacja czytelnicza a biblioterapia, Biblioteka w Szkole 2002, nr 6. 13. Borecka I., Biblioterapia: teoria i praktyka, Warszawa 2001. 14. Sztuka w kontekcie oddziaywania na czowieka, pod red. Lidii KataryczukMani, Zielona Gra 2006. 15. Woniczka-Paruzel B., Biblioterapia w rodowisku wspuzalenionych z grup rodzinnych Al.-Anon (od teorii do dziaa praktycznych), Toru 2002. 433

16. Borecka I., Biblioterapia. Skrypt dla studentw pedagogiki, Wydaw. Past. WSZ, Wabrzych 2001. 17. Borecka I., Biblioterapia w szkole podstawowej i gimnazjum. Materiay dydaktyczne dla nauczycieli i bibliotekarzy, Wydaw. UNUS, Wabrzych 2002/ 18. Kozowska A., Zaczarowane bajki ktre lecz dla dzieci i dorosych, Warszawa 2007. 19. Goleman D., Inteligencja emocjonalna, Pozna 2007. 20. Ippold L., Biblioterapia form edukacji i rehabilitacji osb z niepenosprawnoci. Konspekt [Dokument elektroniczny]. 2006, nr 2-3. Tryb dostpu: http://www. wsp.krakow.pl/konspekt/27/index.php?i=008. 21. Ippold L., Biblioterapia w ksztaceniu i pracy bibliotekarza. Konspekt [Dokument elektroniczny]. 2004, nr 19. Tryb dostpu: http://www.wsp.krakow.pl/konspekt/19/ ippoldt.html. 22. Keyserlingk L., Opowieci dla duszy dziecicej, Kielce 2002. 23. Karczmarek R., Biblioterapia rozwojowa sprzymierzecem wychowania w rodzinie, Przegld Edukacyjny 2005, nr 2. 24. Krzyka S. M., Terapeutyczna funkcja poezji, Edukacja i Dialog 2006, nr 8. 25. Molicka M., Bajki terapeutyczne, cz. 1, 2, Pozna 1999. 26. Molicka M., Bajkoterapia, Pozna 2002. 27. Potemska E., Sobieska-Szostakiewicz G., Rozwj empatii i kompetencji spoecznych: program wychowawczo-terapeutyczny, Warszawa 2003. 28. Pluta T., Profilaktyczno-wychowawczy program przeciwdziaania agresji u dzieci w modszym wieku szkolnym, Krakw 2004. 29. Rogge J.-U., Krtkie opowiadania na poskromienie strachu, Kielce 2005. 30. Skowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Warszawa 2001. 31. Scheider B., Bajki dodaj odwagi: wychowanie ku wartociom i rozwj osobowoci, Kielce 2006. 32. Szocki J., yromska J., Biblioteki i ksiki w procesie rewalidacji dzieci niepenosprawnych i modziey z odchyleniami i zaburzeniami rozwojowymi, Wrocaw, 1980. 33. Szulc W., Biblioterapia z Internetu, Poradnik Bibliotekarza 2000, nr 11. 34. Szuttenbach S., Biblioterapia szans nie tylko dla ksiek, Przegld Edukacyjny 2003, nr 1. 35. Tomasik E., Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej, Szkoa Specjalna, 1991, nr 2/3. 36. Trella V., Wojciechowska K., Zastosowanie komputera w biblioterapii: wsppraca midzy terapeut i informatykiem w bibliotece dziecico-modzieowej, Poradnik Bibliotekarza 2005, nr 7/8. 37. Zeleney E., Bajkowe mosty, czyli cakiem inne bajki rodzinne: terapeutyczne opowiadania, Kielce 2007.

434

Wprowadzenie do socjologii spoecznoci lokalnych

dr Renata Malesa
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia oglne: Przedmiot realizowany jest jako wykad fakultatywny, korespondujcy ze specjalizacj Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji oraz seminarium magisterskim Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym. Obejmuje 30 godzin, w semestrze I studiw uzupeniajcych magisterskich. Celem wykadu jest wprowadzenie studentw w problematyk spoecznoci lokalnych. Podczas zaj student bdzie mia moliwo zapoznania si z podstawowymi problemami funkcjonowania spoecznoci jako docelowego rynku dziaa bibliotek publicznych. Pozna teoretyczne zaoenia uatwiajce analiz waciwoci i osobliwoci systemu ycia i spoecznej organizacji na poziomie lokalnym. Zakres omawianych problemw dotyczy bdzie gwnie wspczesnych uj i orientacji opisujcych i wyjaniajcych prawidowoci i dynamik zmian wspczesnych spoecznoci lokalnych. Jest to szczeglnie istotne obecnie, kiedy polskie spoecznoci lokalne i regionalne stoj wobec bardzo zasadniczych wyzwa. Dotycz one koniecznoci szybkich przeksztace adaptacyjnych w kontekcie procesw integracyjnych (przystpienie do Unii Europejskiej) oraz w kontekcie ekonomicznych i kulturowych wyzwa globalizacyjnych. Wan kwesti jest zrozumienie funkcjonowania rodowiska, ktre moe sta si docelowo miejscem realizacji pracy zawodowej. Podczas wykadw przedstawione zostan zagadnienia rozwoju bada socjologicznych nad spoecznociami lokalnymi, ukazane czynniki stymulujce rozwj tych spoecznoci, paszczyzny ich funkcjonowania, rda kapitau spoecznego oraz idee obywatelskiego zaangaowania. Student pozna podstawowe instytucje spoeczne oraz ich zadania w spoecznoci lokalnej, zasady partnerstwa lokalnego, mechanizmy aktywizacji spoecznej i kulturalnej spoecznoci lokalnych. Dziki przyblieniu problematyki infrastruktury kulturalnej gmin, bdzie mia moliwo lepszego zrozumienia specyfiki warunkw funkcjonowania bibliotek publicznych w tych rodowiskach. Pozna rol animatorw spoecznych, zadania liderw spoecznoci lokalnych oraz rol jak peni, bd mog peni elity polityczne w tych spoecznociach. Przedstawione zostan rwnie programy i instytucje, ktre maj na celu wspieranie rozwoju spoecznoci lokalnej. Zrozumienie problemw funkcjonowania spoecznoci lokalnej jest bardzo wane dla prawidowego usytuowania dziaalnoci biblioteki publicznej jako instytucji odgrywajcej istotn rol w ich yciu. Mae biblioteki gminne czsto peni funkcje orodkw animacji kultury, lokalnych centrw informacji, s instytucjami, wok ktrych koncentruje si ycie lokalnej spoecznoci. Problematyka ta dotychczas 435

bya w niewielkim zakresie przedmiotem zainteresowania studentw Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa. Waciwe ulokowanie maej biblioteki publicznej w przestrzeni spoecznej jest niezbdne do jej sprawnego funkcjonowania. Od bibliotekarzy wymaga si zaangaowania w sprawy lokalnej spoecznoci, reagowania na jej potrzeby, bycia jej czci animujc, aktywizujc i inicjujc zmiany w kierunku budowania spoeczestwa wiedzy. Na bibliotekach i ich pracownikach spoczywa odpowiedzialno za rozwj spoeczestwa, ale take za zachowanie i popularyzacj lokalnego dorobku kulturalnego i historycznego. Dlatego przyszli pracownicy tych placwek powinni w trakcie studiw otrzymywa zasb wiedzy i umiejtnoci umoliwiajce im sprostanie tym wyzwaniom. Temu zadaniu ma suy wprowadzenie do programu ksztacenia zagadnie zwizanych ze socjologi spoecznoci lokalnych. Student podczas wykadw bdzie mia moliwo poznania i zrozumienia czynnikw, ktre przyczyniaj si do rozwoju spoecznoci lokalnych, pozna podstawowe elementy je konstytuujce, zrozumie ich znaczenie w dobie powszechnej globalizacji. Zainteresowanie problematyk spoecznoci lokalnych moe w istotny sposb wpyn na zwrcenie uwagi na ma bibliotek publiczn jako jej istotny skadnik, co moe mie przeoenie na wzrost zainteresowania t placwk jako potencjalnym miejscem pracy. Szczegowa problematyka zaj W ramach wykadw omwione zostan nastpujce zagadnienia: 1. Spoeczno lokalna jako przedmiot bada socjologicznych.

2. Rozwj spoecznoci lokalnych.

Rozwj bada socjologicznych nad spoecznociami lokalnymi, pojcie spoecznoci lokalnej, formy istnienia spoecznoci lokalnej. Miasto i wie jako rodowiska lokalne, cechy spoecznoci miejskiej i wiejskiej oraz elementy konstytuujce spoeczno lokaln (przestrze, zbiorowo zamieszkujca okrelone terytorium, wsplne wizi ludzi i instytucji). Cele i zaoenia rozwoju spoecznoci lokalnych, czynniki pobudzajce rozwj spoecznoci. Renesans lokalnoci i zwrot ku problematyce spoecznoci lokalnych w dobie globalizacji: globalizm, lokalizm, czy glokalizacja? Cechy spoecznoci kreatywnej. Rnorodno, odmienno i odrbno poszczeglnych poziomw integracji w ukadach lokalnych, istota relacji pomidzy nimi. Czynniki rozwoju lokalnego. rda kapitau spoecznego, tradycje obywatelskiego zaangaowania i idea spoeczestwa obywatelskiego. Skadniki kapitau spoecznego, lokalni liderzy spoeczni, lokalne organizacje spoeczne, wzory samoorganizacji w spoecznociach lokalnych. Kapita ludzki i kulturowy polskiej wsi. Rodzaje, typy i zadania instytucji spoecznych, sprawno organizacji poziomu lokalnego. Biblioteka w yciu spoecznoci lokalnej. Pojcie organizacji pozarzdowej, formy prawne organizacji (stowarzyszenia, fundacje,

3. Paszczyzny funkcjonowania spoecznoci lokalnych. 4. Lokalny kapita spoeczny.

5. Instytucje spoeczne.

6. Organizacje pozarzdowe w spoecznoci lokalnej.

436

7. Kultura w spoecznoci lokalnej.

itp.). Funkcje organizacji spoecznych w rodowisku lokalnym (opiekuczo-wychowawcza, integracyjna) oraz dziaania organizacji pozarzdowych na rzecz spoecznoci lokalnych. Pojcie kultury lokalnej i podmioty upowszechniajce kultur: prasa, radio i telewizja lokalna, samorzdy, liderzy lokalni. Infrastruktura kulturalna gmin: instytucje i placwki kultury. Uczestnictwo w kulturze na poziomie lokalnym. Definicja partnerstwa lokalnego, zasady partnerstwa. Rola wadz lokalnych w partnerstwie oraz formy budowania partnerstwa lokalnego. Partnerstwo spoeczne jako czynnik integracji podmiotw dziaajcych na rzecz kultury w rodowisku lokalnym. Pojcie animatora spoecznego, cechy i zadania animatorw. Dziaania animatorw na rzecz lokalnych przemian spoeczno-gospodarczych. Lider w spoecznoci lokalnej. Lider a animator. Elity polityczne w lokalnej spoecznoci. Omwione zostan wybrane programy m.in.: Program Odnowy Wsi jako forma aktywizacji spoecznoci wiejskiej, Lubelska Inicjatywa Rozwoju Wsi, Program LEADER, programy Fundacji Fundusz Wsppracy, programy Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej, Forum Aktywizacji Obszarw Wiejskich.

8. Partnerstwo lokalne.

9. Animator spoeczny i jego rola w spoecznoci lokalnej.

10. Programy i instytucje wspierajce rozwj spoecznoci lokalnych.

Przewidywane efekty zaj (osignita wiedza, opanowane umiejtnoci) Student zna podstawow terminologi z zakresu socjologii spoecznoci lokalnych. Ma uporzdkowan wiedz dotyczc specyfiki bada nad tym zjawiskiem, zna czynniki konstytuujce takie spoecznoci, oraz wpywajce na ich rozwj. Rozumie idee spoeczestwa zaangaowanego obywatelsko. Potrafi wskaza rnice w funkcjonowaniu miasta i wsi jako rodowiska lokalnego. Zna rda kapitau spoecznego oraz jego skadniki. Zna rodzaje instytucji spoecznych, funkcjonujcych w spoecznoci lokalnej, potrafi wskaza ich zadania oraz okreli rol biblioteki publicznej wrd tych instytucji. Rozumie zadania animatorw spoecznych i potrafi okreli ich rol w kreowaniu lokalnych przemian spoecznogospodarczych. Zna pojcia globalizacji, lokalnoci i glokalizacji, kultury lokalnej i partnerstwa lokalnego. Potrafi wskaza podmioty upowszechniajce kultur oraz formy budowania partnerstwa. Rozumie rol partnerstwa spoecznego jako czynnika integrujcego podmioty dziaajce na rzecz upowszechniania kultury w rodowisku lokalnym. Student ma uporzdkowan i pogbion wiedz zwizan z programami i instytucjami wspierajcymi rozwj spoecznoci lokalnych. Student potrafi wskaza rnice w funkcjonowaniu spoecznoci lokalnych, z podziaem na miejskie i wiejskie oraz specyfik funkcjonowania biblioteki publicznej w kadej z tych spoecznoci. Potrafi okreli kapita kulturowy i ludzki polskiej wsi, umie wskaza lokalne organizacje i instytucje oraz umiejscowi wrd nich bibliotek publiczn. Posiada umiejtno identyfikacji infrastruktury kulturalnej gminy i potrafi stymulowa uczestnictwo w kulturze na poziomie lokalnym. Umie wskaza zasady partnerstwa spoecznego i udzia wadz lokalnych w partnerstwie. Potrafi okreli 437

zadania animatorw spoecznych, dopasowa je do konkretnej sytuacji, wskaza przykady animacji ycia spoeczno-gospodarczego i okreli zalenoci pomidzy animatorem i liderem. Student posiada umiejtno doboru odpowiedniego programu wspierajcego rozwj spoecznoci lokalnej do konkretnych rodowisk i sytuacji. Warunki zaliczenia: Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w wykadzie. Literatura 1. Aktywizacja kulturalno-owiatowa i spoeczno-gospodarcza rodowisk lokalnych, Red. J. Bomba, J. Hampel, Siedlce 2009. 2. Aktywizacja spoecznoci lokalnych w procesie integracji europejskiej, Red. Z. Wok, K. Dziedziura, Zielona Gra 2000. 3. Bauman Zygmunt, Glokalizacja: czyli komu globalizacja a komu lokalizacja?, Studia Socjologiczne 1997, nr 3, s. 53-69. 4. Bukraba-Rylska Barbara, Kultura w spoecznoci lokalnej podmiotowo odzyskana? Warszawa 2000. 5. Dziedziura Krzysztof, Liderzy w spoecznociach lokalnych. Zielona Gra 1994. 6. Fedyszak-Radziejowska Barbara, Liderzy i ich organizacje w rozwoju spoecznogospodarczym wsi. W: Przedsibiorczo wiejska w Polsce i krajach Unii Europejskiej. Red. M. Kodziski i B. Fedyszak-Radziejowska. Warszawa 2002. 7. Gorlach Krzysztof, Serga Zygmunt, Instytucjonalizacja ycia w wiejskich spoecznociach lokalnych szansa czy zagroenie? W: Ludzie i instytucje. Stawanie si adu spoecznego, Red. A. Suek, J. Sytk, J. Machaj, Lublin 1995. 8. Gorlach Krzysztof, Socjologia obszarw wiejskich: problemy i perspektywy, Warszawa 2004. 9. Jaowiecki Bohdan, Szczepaski Marek S., Rozwj lokalny i regionalny w perspektywie socjologicznej. Tychy 2002. 10. Koodziski Marek, Aktywizacja spoeczno- gospodarcza gmin wiejskich i maych miast, Warszawa 2006. 11. Krzysztofek Kazimierz, Szczpaski Marek S., Zrozumie rozwj. Od spoeczestw tradycyjnych do informacyjnych, Katowice 2002. 12. Latoszek M., Polska i mae ojczyzny Polakw, Krakw 1994. 13. Lokalne spoecznoci obywatelskie, Red. J. Kurczewski, Warszawa 2003. 14. Oblicza lokalnoci. Tradycja i wspczesno, pr. zb. pod red. J. Karczewskiej, Warszawa 2004. 15. Serga Zygmunt, Czynniki rozwoju lokalnego, Krakw 1993. 16. Serga Zygmunt, Przejawy dynamiki spoecznoci lokalnych we wspczesnej Polsce, Rzeszw 2004. 17. Starosta Pawe, Poza metropoli: wiejskie i maomoasteczkowe zbiorowoci lokalne a wzory porzdku makrospoecznego, d 1995. 438

18. Szczepaski Marek S., Spoecznoci lokalne i regionalne a ad kontynentalny i globalny, W: Krgi integracji i rodzaje tosamoci. Polska Europa wiat, Red. W. Wesoowski, J. Wodarek, Warszawa 2005, s. 121-140. 19. Wspczesne spoeczestwo polskie: dynamika zmian. Red. J. Wasilewski, Warszawa 2006.

439

Wspczesny rynek ksiki

dr Anita Has-Tokarz
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia wstpne Bibliotekarz, jako osoba dokonujca zakupw ksiek i materiaw multimedialnych, tworzca kolekcj, aktualizujca ksigozbir biblioteki pod ktem zainteresowa czytelnikw/uytkownikw konkretnej placwki, powinna orientowa si w najnowszej ofercie wydawniczej i zna moliwoci pozyskiwania ksiek interesujcych w perspektywie czytelnikw w rnym wieku oraz zrnicowanych upodobaniach lekturowych. Z tych wzgldw program specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji przewidzianej dla studentw studiw magisterskich drugiego stopnia przewiduje przedmiot dotyczcy zagadnie rynku ksiki. Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z problematyk wspczesnego rynku wydawniczo-ksigarskiego, pokazanie jego struktury, regu funkcjonowania, zasadniczych tendencji rozwojowych, czynnikw determinujcych progresj tudzie regresj brany wydawniczo-ksigarskiej. Zjawiska powysze omwione zostan w odniesieniu do obszaru krajowego, jednak z uwzgldnieniem kontekstu europejskiego oraz wiatowego. Podczas zaj przybliona zostanie specyficzna terminologia zwizana z omawianym zagadnieniem, scharakteryzowany zostanie rwnie aspekt historyczny zjawiska rynku wydawniczo-ksigarskiego: przechodzenie od ruchu wydawniczego do wolnego rynku ksiki w Polsce po transformacji ustrojowej w 1989 roku. Szerzej przedstawiona zostanie wspczesna polityka wydawnicza tj. okres od 1990 roku, po czasy obecne. Problematyka przedmiotu obejmie take zjawisko segmentacji brany wydawniczej. W tym kontekcie scharakteryzowane zostan szczegowo poszczeglne segmenty rynku ksiki (rynek ksiki dziecicej, katolickiej, multimediw, ksiki szkolnej i podrcznikw i inne). W kadym przypadku dokonany zostanie przegld najnowszej oferty tytuowej, oficyn wydawniczych dziaajcych w poszczeglnych segmentach, specyficznych dla form promocji i skutecznej reklamy, nagrd literackich oraz targw Ukazana zostanie specyfika zachowa konsumentw i nabywcw ksiek, ich typologia, potrzeby i preferencje w zakresie literatury i multimediw, jak rwnie elementy marketingu charakterystycznego dla brany wydawniczej. Treci szczegowe przedmiotu 1. Ekonomika ksiki: o roli rynku jako zorganizowanego porednictwa midzy autorami i czytelnikami.
Problemy ekonomiki ksiki, definicja rynku ksiki i jego komponenty, bariery w obiegu

440

2. Rynek ksiki jako sposb komunikacji spoecznej poprzez ksik.

ksiki, czynniki stymulujce rozwj brany wydawniczej, wydawca jako organizator produkcji wydawniczej. Rola wydawcy w koordynowaniu dziaalnoci na rynku ksiki, relacje: autor-wydawcaczytelnik/konsument, mechanizmy opiniowania i hierarchizowania nowoci wydawniczych, dziaalno reklamowa i promocyjna wydawnictw, skuteczne materiay i strategie promocyjne, informacja wydawnicza (katalogi wydawnicze, foldery, strony WWW wydawcw itp.).

3. Od polityki wydawniczej do chaosu: ksztatowanie si rynku ksiki w Polsce powojennej.

Od ruchu wydawniczego do rynku wydawniczo-ksigarskiego, zmiany polityczne a ksztatowanie si demokratycznej brany wydawniczo-ksigarskiej, ksztat nowej oferty wydawniczej, giganci i mae firmy wydawnicze przegld wydawnictw.

4. Rynek ksiki w Polsce po 1989 roku gwne tendencje zmian.

5. Formy sprzeday i rozpowszechniania ksiek.

Zmiany w zakresie dziaalnoci wydawniczej, charakterystyka najwikszych oficyn i ich ofert wydawniczej, podstawowe dominanty tematyczne i rodzajowe ksiek (ksika funkcjonalna; poradniki; encyklopedie i leksykony; ksiki dla dzieci i modziey; popliteratura i jej odmiany tematyczne; literatura religijna, ksiki kieszonkowe, audiobooki i fonolibry; e-booki, print on demand; produkty segregatorowi), wybrane elementy wspczesnej statystyki wydawniczej (wydawane tytuy; szacunkowe nakady; tumaczenia; najpopularniejsi autorzy; biblioteki i ich zasoby; zjawisko analfabetyzmu, spoeczny zasig ksiki w Polsce). Sprzeda hurtowa i detaliczna, sprzeda bezporednia, kluby ksiki, ksigarstwo elektroniczne, czyli e-handel ksik w Polsce, import i eksport ksiek w Polsce, dystrybucja i ksigarstwo jako elementy udostpniania produkcji wydawniczej (modele: scentralizowany, funkcjonalny i rozproszony; sieci ksigarskie, ksigarstwo niezalene; sprzeda wysykowa). Pojcie konsumpcji ksiki, czytelnik/nabywca/konsument jako obiekt dziaa marketingowych, potrzeby i preferencje lekturowe czytelnikw/nabywcw ksiek, uwarunkowania decyzji nabywczych, typologia konsumentw na rynku ksiki. Zaoenia orientacji marketingowej, specyfika dziaa marketingowych na rynku ksiki, ksika na rynku: sekwencja dziaa marketingowych (badania i analizy marketingowe; strategia marketingowa ksiki; marketing-mix ksiki; wprowadzenie ksiki na rynek), formy promocji na rynku ksiki (promocja w mediach, adaptacja filmowa jako forma promocji ksiki, skandal jako forma promocji ksiki, pomoc ksice i autorom (cena katalogowa; VAT w Polsce, ochrona praw autorskich, wiatowy Dzie Ksiki i Praw Autorskich, agencje literackie, nagrody literackie, fundacje, targi ksiki). Bestseller: definicja i zakres pojcia, bestseller w dziaalnoci promocyjnej wydawnictwa, listy bestsellerw (bestsellery literatury polskiej i wiatowej przegld), jak wypromowa bestseller? (Przykady publikacji o statusie bestsellera wydawniczego).

6. Zachowania konsumentw na rynku ksiki.

7. Elementy marketingu na rynku ksiki.

8. Bestseller wydawniczy jako forma marketingu na rynku ksiki.

9. Public relation na rynku ksiki.

Public relation: pojcie i formy, PR wewntrzny firmy wydawniczej czy zlecony na zewntrz,

441

10. Segmentacja rynku ksiki.

jak w wydawnictwie zorganizowa komrk PR; strona internetowa firmy wydawniczej narzdziem PR. Pojcie segmentacji i jej kryteria, segmentacja rynku i adresatw dziaa marketingowych, wybr rynku docelowego i adresatw, pozycjonowanie ksiki na rynku, typologia segmentw rynku ksiki w Polsce. Specyfika ksiek dla dzieci i modziey, uwarunkowania spoeczno-kulturowe rynku ksiki dziecicej i modzieowej, profile wydawnictwa publikujcych dla dzieci i modziey, bestsellery wydawnicze dla dzieci i modziey, produkty totalne dla dzieci i modziey (np. potteromania, zmierzchmania, witchmania itp.); charakterystyka instytucji spoecznych i pastwowych wspierajcych ksik dziecic, polskie i wiatowe nagrody w dziedzinie literatury dla dzieci i modziey, targi ksiki dziecicej. Wpyw reform owiatowych na kondycj rynku ksiki edukacyjnej, katalog wydawcw ksiki edukacyjnej, typy publikacji edukacyjnych, dystrybutorzy ksiki edukacyjnej, targi ksiki edukacyjnej. Specyfika ksiki katolickiej/ religijnej, rozwj segmentu ksiki katolickiej w Polsce po 1989 roku, przegld wydawcw katolickich, bestsellery-czytelnicy-nabywcy, Stowarzyszenie Wydawcw Katolickich i jego dziaalno, targi wydawcw katolickich. Czym s multimedia? Pocztki rynku multimediw w Polsce, aspekty ekonomiczne funkcjonowania rynku multimediw, sprzeda hurtowa i detaliczna multimediw, przegld wydawcw i oferty tytuowej, targi multimediw.

11. Rynek ksiki dla najmodszych konsumentw.

12. Wspczesny rynek ksiki szkolnej.

13. Rynek ksiki katolickiej w Polsce wspczesnej.

14. Rynek multimediw w Polsce.

Nabyta wiedza i umiejtnoci Podczas zaj studenci poznaj fachow terminologi zwizan z problematyk rynku wydawniczo-ksigarskiego oraz zasadnicze tendencje rozwojowe brany wydawniczej w Polsce wspczesnej. Orientuj si w procesach segmentacji rynku, rozpoznaj poszczeglne segmenty, wskazuj dziaajce w jego obszarze firmy wydawnicze, potrafi scharakteryzowa najnowsz ofert poszczeglnych sektorw rynku ksiki. Ponadto poznaj mechanizmy funkcjonowania rynku oraz rynkowe formy pozyskiwania czytelnikw/nabywcw, formy mecenatu pastwowego i spoecznego, formy promocji i marketingu ksiki, typologi nabywcw ksiki, ich potrzeby i preferencje lekturowe. Zdobyta wiedza pozwala studentom rozpoznawa upodobania i potrzeby w zakresie lektury uytkownikw zrnicowanych pod wzgldem pci, wieku, wyksztacenia itp., zaproponowa odpowiedni ksik i inne materiay czytelnicze czy multimedialne. Studenci potrafi samodzielnie tworzy i rozbudowywa ksigozbir biblioteki, uwzgldniajcy czynniki rodowiskowe placwki oraz obowizujce tendencje rynku krajowego i wiatowego, jak rwnie szybko i efektywnie dotrze do nowoci wydawniczych oraz informacji o nich.

442

Literatura 1. R. Cybulski, Ksika wspczesna, Warszawa 1984. 2. A. Rostocki, Bestseller polski bestseller wiatowy, Przegld Humanistyczny 2003, nr 5. 3. M. Mozer, Bestseller wstp do problematyki badawczej i prba definicji, Acta IL. Folia Librorum 1998, z. 8. 4. S. Kondek, Wadza i wydawcy, Warszawa 199. 5. P. Kitrasiewicz, . Gobiewski, Rynek ksiki w Polsce 1944-1989, Warszawa 2005. 6. W. Adamiec, Ogrd francuski w dungle przemieniony, czyli od polityki wydawniczej do chaosu, Rocznik Biblioteki Narodowej 1994, t. 27/28. 7. M. witaa, Zachowania konsumentw i marketing na rynku ksiki, Warszawa 2003. 8. J. Huenefeld, Zarzdzanie wydawnictwem w warunkach gospodarki wolnorynkowej, Krakw 1996. 9. M. Zajc, Raport o ksice dla dzieci i modziey, Warszawa 2002. 10. Raport o ksice szkolnej, Warszawa 2000. 11. B. Koodziejczyk, Rynek wydawniczy: od rnorodnoci do patologii, [w:] Kultura popularna literatura ksika rynek, Warszawa 1995. 12. B. Koodziejczyk, Raport o stanie wydawnictw niepastwowych, Kultura. Fakty i Komentarze 1991, nr 1. 13. Prognozy dla ksiki, Warszawa 1999. 14. L. Kozowska, Wirtualizacja rynku ksiki, Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa 2004, r. 55, nr 1. 15. Pacut M., Typologia zachowa konsumentw indywidualnych na rynku ksiki, Marketing i Rynek 2004, nr 9 16. Zekin-Kompanowski T., Brana wydawniczo-ksigarska w ostatniej dekadzie (1989-1999), Acta Universitatis Nicolai Copernici. Bibliologia IV, z. 340, 2000. 17. Pacut M., Rynkowe i pozarynkowe rda pozyskiwania ksiek przez konsumentw indywidualnych, Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstwa 2006, nr 4-5. 18. Stanikiewicz W., Siekierski S., Ksztatowanie si polityki wydawniczej w minionym trzydziestoleciu, Rocznik Biblioteki Narodowej 1974, nr 10. 19. Zajc M., Rynek wydawniczy w dziedzinie ksiki dla dzieci dobra zmiana, Guliwer 2007 nr 1. 20. Chmielarz W., Branowa analiza handlu elektronicznego w Polsce ksigarnie internetowe, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Oeconomica 2004 , z 183. 21. Pacut M., Decyzje nabywcze konsumentw ksiki i ich uwarunkowania, Marketing i Rynek 2005, nr 4. 22. Froow K., Public relation na rynku ksiki, Warszawa 2007. 23. Dwudziestolecie wolnego rynku ksiki w Polsce (1989-2009), pod red. P. Dobrockiego, Warszawa 2010. 24. Froow K., Jak wypromowano bestseller?, Warszawa 2006. 25. Drd A., Od liber mundi do hipertekstu. Ksika w wiecie utopii, Warszawa 2009. 443

26. Wolak J., Froow K., Raport o ksice katolickiej 2009, Warszawa 2010. 27. Gobiewski ., Froow K., Jaszczyk P., Rynek ksiki w Polsce 2010: Wydawnictwa oraz Dystrybucja, Warszawa 2010. 28. Has-Tokarz A., E-handel ksik. Rynek ksigarski w Polsce w dobie globalnej gospodarki internetowej, [w:] Oblicza Internetu. Internet w przestrzeni komunikacyjnej XXI wieku, pod red. M. Sokoowskiego, Elblg 2006. 29. Carrire J.-C., Eco U., Nie myl, e ksiki znikn, Warszawa 2010.

444

Zarzdzanie zasobami ludzkimi w instytucjach kultury

dr Renata Malesa
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Zaoenia oglne Przedmiot realizowany jest jako wykad fakultatywny, korespondujcy ze specjalizacj Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji oraz seminarium magisterskim Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym. Obejmuje 30 godzin, w semestrze II studiw uzupeniajcych magisterskich. Ma on na celu wprowadzenie studentw w problematyk zarzdzania zasobami ludzkimi z naciskiem na instytucje kultury. Podczas zaj realizowanych w formie wykadw student bdzie mia moliwo usystematyzowania wiedzy dotyczcej zagadnie stosowania strategii marketingowych w instytucjach non-profit oraz poszerzenia jej o zagadnienia zarzdzania zasobami ludzkimi we wspczesnych organizacjach. Zostan mu zaprezentowane nowoczesne rozwizania w obszarze zarzdzania ludmi i funkcji personalnej. Student nabdzie podstawow wiedz o sposobach zarzdzania zasobami ludzkimi oraz umiejtno samodzielnego posugiwania si rnorodnymi narzdziami polityki personalnej. Skuteczne zarzdzanie kapitaem ludzkim jest jednym z niezbdnych elementw zarzdzania firm, majcych bezporedni wpyw na osignicie i utrzymanie przez instytucje pozycji lidera i przewagi konkurencyjnej na rynku. Od kilkunastu lat zagadnienia te maj przeoenie rwnie na sytuacj instytucji niekomercyjnych, w tym bibliotek. Zaprezentowanie mechanizmw odpowiedniej rekrutacji pracownikw, systemw motywacyjnych czy sposobw oceny, z naciskiem na te instrumenty, ktre mona zastosowa w maych bibliotekach gminnych pozwoli zwrci uwag studentw na konieczno ich stosowania. W takcie zaj student pozna spoeczno-kulturowe i prawne aspekty zarzdzania zasobami ludzkimi, sposoby planowania zasobw ludzkich, zagadnienia doboru kadr i selekcji pracownikw. Bdzie mia moliwo poznania systemw oceniania i szkolenia pracownikw, sposobw doskonalenia personelu i planowania cieek kariery w instytucjach kultury, instrumentw motywacji finansowej i pozafinansowej, moliwych do stosowania w bibliotekach oraz zagadnie etycznych w zarzdzaniu zasobami ludzkimi. Zagadnienia te zostan zaprezentowane w oparciu o konkretne rozwizania stosowane w bibliotekach i innych instytucjach kultury, zarwno polskich jak i zagranicznych. Wykorzystywanie narzdzi marketingu personalnego w obszarze bibliotekarstwa oraz nowoczesne podejcie do biblioteki, jako przedsibiorstwa zorientowanego zarwno na uytkownika, jak i wasnego pracownika pozwoli zmieni stereotypowe postrzeganie bibliotek jako instytucji konserwatywnych, stosujcych przestarzae metody zarzdzania. Rwnie istotne jest rozpropagowanie wrd studentw nowoczesnych metod 445

zarzdzania, co pozwoli inaczej postrzega bibliotek jako miejsce pracy oraz zrozumie obowizki tej instytucji jako dobrego pracodawcy. Jest to niezbdne do wyksztacenia umiejtnoci kreowania pozytywnego wizerunku biblioteki w spoeczestwie. W wietle literatury przedmiotu wyranie wida bowiem zaleno pomidzy personelem bibliotek a ksztatowaniem odpowiedniego wizerunku, zarwno konkretnych bibliotek, jak i caej brany bibliotekarskiej. Zastosowanie marketingu wewntrznego w zarzdzaniu bibliotek wpywa na poziom i skuteczno dziaa podejmowanych w bibliotekach w sferze personalnej. Jest to tym bardziej istotne, w sytuacji, gdy badania wyranie wskazuj, e zarzdzanie zespoem jest najsabszym punktem caego zarzdzania bibliotekami. W wielu z nich personel wszystkich szczebli pracuje poniej swych moliwoci. Nastawienie na prac indywidualn oraz brak zrozumienia dla wysiku zbiorowego s najczstszymi bdami popenianymi w bibliotekach. Skutkiem tego jest brak ukierunkowania dziaalnoci, saby przepyw informacji, ograniczanie swobody, zbyt maa odpowiedzialno oraz przestarzae metody szkolenia. Sytuacja taka ma miejsce rwnie w bibliotekach publicznych. Dlatego zaprezentowanie studentom nowatorskich rozwiza w tym obszarze, wydaje si koniecznoci. Szczegowa problematyka zaj W ramach wykadw omwione zostan nastpujce zagadnienia: 1. Rola kapitau ludzkiego w ksztatowaniu rzeczywistoci spoecznej.

2. Zarzdzanie zasobami ludzkimi wprowadzenie do problematyki.

Pojcie kapitau ludzkiego, spoecznego i intelektualnego; kapita ludzki jako atrybut organizacji (zasoby ludzkie definicja, charakterystyka, zmiany w podejciu do czowieka w organizacji). Rola kadry kierowniczej w ksztatowaniu kapitau ludzkiego firmy. Zespoy robocze jako podstawowa jednostka organizacyjna. Wprowadzenie do zagadnie zwizanych z aktualnymi trendami w zakresie metod zarzdzania personelem. Podstawowe definicje, istota zarzdzania zasobami ludzkimi. Zarzdzanie zasobami ludzkimi a strategiczne zarzdzanie przedsibiorstwem. Spoecznokulturowe aspekty zarzdzania zasobami ludzkimi. Projektowanie systemu zarzdzania zasobami ludzkimi. Cele i zadania polityki personalnej, rozwj funkcji personalnej, modele polityki personalnej, procesy personalne jako warto. System informacji personalnej oraz strategia personalna biblioteki. Praktyczne zagadnienia prawa pracy; formy zatrudnienia i ich podstawa prawna. Umowy o prac (charakterystyka, rodzaje, prawa i obowizki stron). Rozwizanie umowy o prac (rozwizanie za wypowiedzeniem, rozwizanie bez wypowiedzenia, roszczenia pracownicze). Odpowiedzialno pracownicza, czas pracy, urlopy wypoczynkowe. Konieczno planowania, czynniki okrelajce potrzeby personalne i techniki prognozowania potrzeb personalnych.

3. Funkcja personalna.

4. Prawne aspekty zarzdzania personelem.

5. Planowanie zasobw ludzkich.

446

6. Dobr kadr rekrutacja, selekcja i procesy adaptacji pracownikw.

7. System oceniania i wynagradzania pracownikw.

Rekrutacja rda, rodzaje, sposoby, zalety i wady. Selekcja techniki, procedury oraz ocena przydatnoci. Bdy popeniane w procesie pozyskiwania kadr, rekrutacja wewntrzna i zewntrzna w bibliotece. Alternatywy rekrutacji i selekcji. Koszty i narzdzia adaptacji nowych pracownikw, etapy adaptacji pracownika biblioteki. Istota, cele i funkcje oceny pracownikw; koncepcje, techniki i procedury oceny; budowanie nowoczesnych systemw ocen pracowniczych. Wprowadzanie systemu ocen okresowych pracownikw w bibliotece. Przykady kwestionariuszy ocen pracownikw. Polityka wynagrodze, istota, rodzaje, elementy wynagrodze. Sposoby ustalania stawki pacy, formy wynagradzania pracownikw, system premiowania. Strategia organizacji a system motywacji pacowej oraz aktualne trendy w budowie systemw premiowania i nagradzania. Zasady budowania systemw premiowania. Motywowanie przez cele, wyznaczanie zada i celw w powizaniu ze strategi firmy i osobistymi zadaniami dziau/pracownika. Ocena realizacji celw, powizanie zarzdzania przez cele z systemem ocen oraz z systemem wynagradzania. Rozwj zasobw ludzkich jego elementy, obszary i zadania, metody rozwoju kadr zastosowanie, zalety i wady. Kariera i jej rodzaje oraz planowanie cieki kariery w bibliotece. Rodzaje awansu w bibliotece.

8. Zarzdzanie przez cele.

9. Rozwj i doskonalenie zasobw ludzkich.

10. Szkolenia pracownicze.

11. Motywacja finansowa i pozafinansowa personelu.

Analiza i diagnoza potrzeb szkoleniowych w firmie. Ocena skutecznoci i efektywnoci szkole. Tworzenie planw szkole, coaching, mentoring, e-learning, Plany Kadry Rezerwowej, szkolenia wewntrzne, szkolenia zewntrzne. Nowoczesne systemy motywacyjne, systemy motywacyjne zwizane z Zarzdzaniem Wartoci Firmy VBM (Value Based Management). Psychologiczne aspekty funkcjonowania jednostek, systemy motywacyjne obejmujce cao firmy. Systemy motywacyjne stosowane w bibliotekach (z naciskiem na mae biblioteki publiczne). Perspektywy zwolnie (firma, pracownicy zwalniani, pracownicy pozostajcy w firmie, otoczenie, potencjalni nowo pracodawcy) i wynikajce z tego problemy techniczne i psychologiczne, programy redukcji (Programy Dobrowolnych Odej). Charakterystyka programw outplacement. Dyskusja nad zagadnieniami etycznymi w zarzdzaniu zasobami ludzkimi. Etyka w zarzdzaniu zasobami w Polsce.

12. Zwolnienia, fluktuacje i outplacement.

13. Etyka w zarzdzaniu zasobami ludzkimi.

Przewidywane efekty zaj (osignita wiedza, opanowane umiejtnoci) Student zna podstawow terminologi z zakresu zarzdzania zasobami ludzkimi. Rozumie rol kapitau ludzkiego w ksztatowaniu rzeczywistoci spoecznej oraz rol kadry kierowniczej w ksztatowaniu kapitau ludzkiego firmy. Zna rne metody 447

zarzdzania zasobami ludzkimi, cele i zadania polityki personalnej oraz podstawowe akty prawne zwizane z tym zagadnieniem. Rozumie konieczno odpowiedniego planowania zasobw ludzkich, zna czynniki okrelajce potrzeby personalne, rda i rodzaje rekrutacji, procedury selekcji pracownikw oraz alternatywy rekrutacji i selekcji. Rozumie rol odpowiedniej adaptacji pracownikw w organizacji oraz zna etapy adaptacji pracownika biblioteki. Rozumie istot i cele oceny okresowej pracownika, zna procedury oceny oraz etapy wprowadzania systemu ocen okresowych w bibliotece. Rozumie konieczno zbudowania odpowiedniego systemu motywacji finansowej i pozafinansowej pracownikw oraz zasady ich doskonalenia zawodowego. Zna rodzaje awansu wystpujce w bibliotekach oraz wymagania niezbdne do ich osignicia. Zna programy outplacement oraz rozumie kwestie odpowiedniego podejcia etycznego w zarzdzaniu zasobami ludzkimi. Student potrafi oceni kapita ludzki przedsibiorstwa, dobra odpowiednie metody zarzdzania personelem do sytuacji konkretnej instytucji. Potrafi zaprojektowa waciwa strategi personaln dla biblioteki oraz posugiwa si aktami prawnymi, niezbdnymi w obszarze zarzdzaniu zasobami ludzkimi. Umie wykorzysta techniki prognozowania potrzeb personalnych firmy we waciwym planowaniu zasobw ludzkich. Potrafi dobra sposb rekrutacji do potrzeb instytucji i przeprowadzi selekcj kandydatw. Jest przygotowany do wprowadzania pracownika na nowe stanowisko i potrafi stosowa procedury oceny okresowej pracownikw. Potrafi stosowa odpowiednie narzdzia motywacji (finansowej i pozafinansowej) w zarzdzaniu personelem, umie planowa cieki kariery w bibliotece, potrafi przeprowadzi diagnoz potrzeb szkoleniowych firmy , zaprojektowa plan szkole oraz oceni efektywno szkole. Warunki zaliczenia: Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w wykadzie. Literatura Adamiec M., Kousznik B., Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Katowice 2000. Armstrong M., Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Krakw 2002. Banka W., Zarzdzanie personelem w przedsibiorstwie, Toru 2000. Czubasiewicz H., Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Warszawa 2001. Drucker P., Zarzdzanie XXI wieku, Warszawa 2000. Kamiska J., Marketing wewntrzny w bibliotece, Katowice 2006. Ksztatowanie wizerunku biblioteki. Praca zbiorowa pod red. M. Czyewskiej, Biaystok 2007. 8. Lipka A., Marketing stanowisk pracy, Bydgoszcz 1998. 9. Lundy O., Cowling A., Strategiczne zarzdzanie zasobami ludzkimi, Krakw 2001. 10. Marciniak J., Rekrutacja i zatrudnienie wedug standardw europejskich. Ostroka 2004. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

448

11. Nowoczesne metody doboru i oceny personelu, Pod red. T. Witkowskiego, Krakw 2001. 12. Rae l., Planowanie i projektowanie szkole, Krakw 1999. 13. Reed A., Zarzdzanie zasobami ludzkimi (HRM). Innowacje, Warszawa 2002. 14. Sidor-Rzdkowska M., Ksztatowanie nowoczesnych systemw ocen pracownikw, Krakw 2000. 15. Z problematyki doradztwa personalnego, Pod red. T. Rzepa. Szczecin 2001. 16. Zarzdzanie kadrami w bibliotece. Praca zbiorowa pod red. J. Kamiskiej i B. odowskiej-Krl, Warszawa 2008. 17. Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Pod red. H. Krl, A. Ludwiczyski. Warszawa 2007. 18. Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Pod red. W. Golnau, M. Kalinowskiego i J. Litwin, Warszawa 2004. 19. Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Red. nauk. Z. Gomka, Szczecin 2005. 20. odowska-Krl B., Wizerunek biblioteki publicznej, Katowice 2006.

449

rda informacji regionalnej

dr Alicja Matczuk
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

Rozszerzenie i ugruntowanie wiadomoci o rdach informacji regionalnej wynika std, e w obecnym programie studiw nie ma miejsca na omwienie tych rde, a podstawowe wiadomoci o nich s nieodzownym skadnikiem wyposaenia intelektualnego absolwenta bibliotekoznawstwa.Elementy rde wiedzy o regionie pojawiaj si od dawna w poszczeglnych przedmiotach, podawane s jednak zazwyczaj w postaci fragmentarycznej i nie speniaj przypisanej im roli. Rola i zadania biblioteki publicznej w spoeczestwie lokalnym znacznie si zmieniy na przestrzeni 20 lat Przestaa ona by instytucj wycznie gromadzc i udostpniajc zbiory, a staa si orodkiem wiedzy o regionie. W wietle tych zmian coraz bardziej palcy staje si problem przygotowania bibliotekarzy w zakresie informacji regionalnej. Jest on szczeglnie wany w przypadku maych bibliotek gminnych. Wyposaenie studenta w wiedz o rdach informacji o regionie, zapoznanie z zasobami informacji regionalnej, dziaalnoci placwek zabezpieczajcych i dokumentujcych dorobek historyczny i kulturalny regionu, a take z zakresem wiadczonych przez nich usug jest czynnikiem decydujcym w prowadzeniu skutecznej i efektywnej dziaalnoci informacyjnej. Nabyta wiedza i umiejtnoci pozwol studentom na zaspokojenie wasnych potrzeb informacyjnych, w przyszoci za w prowadzeniu i doskonaleniu form dziaalnoci informacyjnej, zwaszcza w maych bibliotekach publicznych, czsto pozbawionych podstawowych wydawnictw informacyjnych. Stworz one podstawy do przygotowania i dostarczenia informacji zgodnie z rozpoznanymi potrzebami rodowiska lokalnego, jak rwnie ksztacenia uytkownikw w zakresie umiejtnoci korzystania z narzdzi informacji regionalnej. Poza tym zagadnienie rde informacji o regionie powinno przyczyni si do wpojenia studentom w toku ksztacenia czynnikw penicych funkcje kreatywne tj. rozwijajcych zainteresowanie wasnym regionem oraz przygotowujcych do samodzielnego utrzymywania kontaktu z nonikami informacji regionalnej. W wiadomoci uytkownika informacja regionalna jest zakodowana w formie najprostszych struktur. Student wie, e biblioteka publiczna gromadzi pimiennictwo o charakterze regionalnym, rzadziej natomiast uwiadamia sobie istnienie rnego typu nowoczesnych nonikw informacji. Wie, e dotarcie do poszukiwanej ksiki wie si z poszukiwaniami w katalogach. Czsto napotyka jednak trudnoci przy szukaniu interesujcych artykuw. Bardzo rzadko zaglda do bibliografii, baz danych, informatorw. Niechtnie korzysta te z faktograficznych wydawnictw informacyjnych jak: monografie, sowniki biograficzne, sowniki geograficzne czy czasopisma regionalne (lokalne). Obcy mu jest kontakt z instytucjonalnymi rdami wiedzy o regionie, o ktrych na og wie bardzo niewiele. Rzadko traktuje rda 450

informacji w sposb instrumentalny, czyli jako narzdzie suce rozwizywaniu problemw. Gwny wysiek koncentruje na poszukiwaniu informacji na stronach internetowych i czsto bezkrytycznie przyjmuje zawarte w nich treci. Std wydaje si celowe zaoenie, aby przyswoi studentom i utrwali w ich wiadomoci strukturalny obraz caoci omawianych rde informacji regionalnej, wyposay w umiejtno ich analizy i oceny (funkcji informacyjnej) i wskaza drogi poszukiwa samych rde i informacji o rdach. Wskaza na przydatno tych rde informacji do pracy badawczej i praktyki zawodowej, a take uwiadomi, e funkcjonuj one take dla ich wasnych potrzeb. Szczegln wszake uwag naley przypisa uwiadomieniu studentom spoecznej funkcji rde informacji o regionie, unaocznieniu ich znaczenia i roli w rozwoju regionu, ksztatowaniu kultury regionalnej i budzeniu patriotyzmu lokalnego. Problematyka rde informacji regionalnej realizowana bdzie na pierwszym roku studiw magisterskich w wymiarze 45 godzin, rozoonych na dwa semestry. Program pierwszego semestru obejmie zagadnienia dotyczce regionalnych wydawnictw informacyjnych (faktograficzne i dokumentarne), tematyka drugiego semestru powicona zostanie instytucjonalnym rdom wiedzy o regionie. Ssiedztwo obu tych przedmiotw uzasadnia fakt, e wzajemnie si one dopeniaj i uzupeniaj, a ich zakres obejmuje pen problematyk rde informacji regionalnej. Przedmiot: rda informacji o regionie Zajcia z przedmiotu rda informacji o regionie prowadzone bd na pierwszym roku w pierwszym semestrze studiw II stopnia. Realizacja programu opiera si w duej mierze na wiadomociach i umiejtnociach ju posiadanych przez studentw, nabytych podczas zaj z innych przedmiotw jak: Nauka o informacji, rda informacji bibliograficznej i Specjalistyczne rda informacji. Treci programowe przedmiotu realizowane bd w wymiarze 30 godzin, w formie wykadu (5 godz.) i konwersatorium (25 godz.). Podczas zaj wykorzystane zostan midzy innymi nastpujce metody i techniki: wykad informacyjny, wykad konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, pokazy, praca samodzielna (referat, sporzdzenia zestawienia bibliograficznego). Treci merytoryczne przedmiotu oraz sposb ich realizacji Wykad jest wprowadzeniem w zagadnienie regionalizmu w aspekcie problematyki rozwoju narzdzi informacji o regionie i ich funkcji spoecznych. Wiedza ta jest dla studenta szczeglnie przydatna, gdy pozwala problemy rde informacji o regionie widzie i traktowa w szerszej perspektywie kulturowej, spoecznej i komunikacyjnej. Szczegowa natomiast problematyka, pokazy i charakterystyka rnych typw rde oraz praca z nimi znajduje rozwinicie w toku prowadzonego konwersatorium. Celem wykadu jest: unaocznienie studentom znaczenia i roli rde informacji regionalnej jako wanego elementu rozwoju regionu, ksztatowania kultury regionalnej i budzenia patriotyzmu lokalnego, 451

uwiadomienie celowoci ksztacenia w zakresie rde informacji o regionie i tworzenia motywacji do korzystania z narzdzi informacji w celu wasnego rozwoju i cigego doskonalenia wiedzy, zrozumienie relacji i zwizkw midzy regionalistyk, pimiennictwem regionalnym a narzdziami informacji regionalnej,

Treci merytoryczne wykadu obejmuj nastpujce zagadnienia: regionalizm pojcie, cele i zaoenia programowe; pojcie regionu, regionalizm w Polsce; czynniki determinujce lub ograniczajce rozwj dziaalnoci regionalnej; rozwj i ewolucja narzdzi informacji, ruch regionalistyczny w Lubelskiem tradycja i wspczesno; organizacja dziaalnoci regionalnej; instytucje regionalne, formy i metody informacji regionalnej, powstanie nowych nonikw informacji, typologia rde wiedzy o regionie; spoeczne funkcje rde (przypomnienie wiadomoci). Z wykadem poczone jest konwersatorium, treciowo z nim zsynchronizowane. Gwnym jego zadaniem jest zapoznanie studentw z okrelonym zasobem rde informacji o regionie lubelskim z punktu widzenia ich uytecznoci i przydatnoci w wyszukiwaniu informacji. Oczywista jest potrzeba wyeksponowania bezporednich i porednich rde informacji i denie do szerokiej ich prezentacji zarwno z punktu widzenia ich reprezentatywnoci jak i oryginalnoci czy nowatorstwa. Wane miejsce w realizacji zaj zajmuje metodyka ksztacenia ze rde informacji, dokonanie waciwego ich wyboru i sprawne posugiwanie si nimi. Chodzi tu m.in. o poznanie struktury, zawartoci, metody opracowania i wartoci informacyjnych rde oraz moliwoci ich wykorzystania w zalenoci od poszukiwanej informacji. Celem konwersatorium jest: poznanie podstawowych regionalnych rde informacji bezporednich i porednich, dostpnych w formie tradycyjnej drukowanej i elektronicznej, zdobycie umiejtnoci wyboru rde dla pozyskania odpowiedzi na pytania informacyjne, sprawnoci w posugiwaniu si nimi, wyksztacenie heurystyki informacyjnej, w tym strategie wyszukiwania informacji regionalnej, wyksztacenie postawy otwartej wobec potrzeb informacyjnych uytkownikw, twrczej wobec wasnego warsztatu pracy, pogbienie odpowiedzialnoci za rzeteln informacj, zakodowanie profesjonalizmu w zakresie tworzenia i uytkowania rde informacji regionalnej niezbdnego w zawodzie bibliotekarza.

Program zaj konwersatoryjnych obejmuje cztery bloki zagadnie. Blok pierwszy zawiera wiadomoci dotyczce faktograficznych wydawnictw informacyjnych o regionie lubelskim. Omwione zostan monografie regionalne i wybrane monografie lokalne, przewodniki turystyczne, sowniki biograficzne 452

bio-bibliograficzne, a take sowniki historyczno-geograficzne. Wane miejsce w rozwaaniach zajmie problematyka czasopism regionalnych i lokalnych oraz prasy codziennej jako aktualnego, biecego rda informacji o regionie. Osobny modu problemowy stanowi porednie wydawnictwa informacyjne o regionie, a wic bibliografie, katalogi biblioteczne, kartoteki regionalne. Specjalna uwaga zwrcona bdzie na bibliografi, jako e ten specyficzny rodzaj rda, z racji swojej uytecznoci i przydatnoci, jest mao wykorzystywany przez studentw. Zaprezentowane zostan spisy bibliograficzne o charakterze oglnym i specjalnym, ze wskazaniem ma ich problemy metodyczne. Podane byoby, aby studenci orientowali si w podstawowym warsztacie bibliograficznym regionu, umieli dokona wyboru waciwej bibliografii i odszuka w jak najkrtszym czasie pen informacj bibliograficzn na postawione pytanie informacyjne. List bibliografii drukowanych uzupeniaj wiadomoci o regionalnych bazach bibliograficznych oraz regionalne rda informacji archiwalnej jak np. inwentarze, przewodniki po zespoach. Kolejny element nauczania wie si z przekazaniem studentom informacji o wydawnictwach na temat kultury ksiki lubelskiej. Wprawdzie niektre z nich nie s wydawnictwami sensu stricte informacyjnymi, ale z uwagi na sposb ujcia materiaw oraz zawarty w nich aparat pomocniczy, s bardzo pomocne w uzyskiwaniu informacji merytorycznych. Omwione zostan zatem monografie i monotematyczne opracowania dotyczce ksiki i prasy w dziejach regionu lubelskiego oraz wydawnictwa przedstawiajce sylwetki zasuonych pracownikw ksiki lubelskiej. Nadto zaprezentowane zostan regionalne i lokalne czasopisma ksigo- i bibliotekoznawcze oraz fachowe. Ostatni blok tematyczny stanowi elektroniczne rda informacji o regionie. Przedstawione zostan przykadowo jako jedna z form informacyjnych, waniejsze zestawienia linkw, obejmujcych Lublin i wojewdztwo lubelskie. Efekty ksztacenia Wiedza: student zna podstawowe rda wiedzy o regionie, ich typy i rodzaje, zna funkcje spoeczne rde informacji o regionie, ich rol i znaczenie w rozwoju kultury regionalnej, poszerzaniu wiedzy i popularyzacji, regionu oraz ksztatowaniu patriotyzmu lokalnego, zna strategie wyszukiwania informacji o regionie, ma wiedz w zakresie doskonalenia form dziaalnoci informacyjnej oraz propagowania rde wiedzy o regionie i samej informacji regionalnej. Umiejtnoci: student potrafi sprawnie i umiejtnie posugiwa si rdami wiedzy o regionie, potrafi rozpoznawa, selekcjonowa i dobiera rda w zdefiniowanych sytuacjach wyszukiwawczych, dokona ich oceny i wyboru w procesie poszukiwania informacji, umie wyszukiwa informacje w rdach tradycyjnych drukowanych oraz elektronicznych systemach informacyjno-wyszukiwawczych, 453

potrafi przygotowa i dostarczy informacje faktograficzne ibibliograficzne zgodnie z rozpoznanymi potrzebami rodowiska lokalnego. Postawy: student wykazuje potrzeb samodzielnego budowania i wzbogacania warsztatu informacyjnego biblioteki regionalnej lub lokalnej, wykazuje gotowo do ksztacenia uytkownikw w posugiwaniu si narzdziami informacji regionalnej i wyszukiwaniu danych, rozumie celowo ksztacenia w zakresie rde informacji o regionie, ma wiadomo poziomu swojej wiedzy i umiejtnoci oraz koniecznoci ich rozszerzania i zgbiania.

Forma i warunki zaliczenia przedmiotu Zajcia kocz si zaliczeniem na ocen. Poprzedzone jest ono sporzdzeniem zestawienia bibliograficznego nt. Moja maa Ojczyzna rda informacji. W ten sposb student wynosi z zaj konkretne korzyci, wzbogaca i pogbia wiedz na temat rodzimej miejscowoci, ktr moe wykorzysta w wasnej pracy badawczej lub w doskonaleniu zawodowym. Podstaw zaliczenia jest take aktywno na zajciach, zaliczenie sprawdzianu kocowego oraz przygotowanie referatu. Liczba punktw ETCS przypisanych przedmiotowi rda informacji o regionie wynosi 3. Literatura Wykad 1. Jadach J.: Regionalizm polski tradycje i wspczesno. W: Hodzie Aleksandrowi Patkowskiemu (w setn rocznic urodzin). Kielce 1991, s. 21-37. 2. Makowski Z.: Regionalizm lubelski. W: IV Kongres Regionalnych Towarzystw Kultury. Wrocaw 1991, s. 28-47. 3. Matczuk A.: Rozwj metodyczny polskich bibliografii regionalnych. Lublin 1994. 4. Omelaniuk A.J.: Regionalizm w Polsce na przeomie tysiclecia. Wrocaw 2002. 5. Smolarz J.: Ruch regionalistyczny na Lubelszczynie w okresie midzywojennym. Region Lubelski T. 1 (3): 1987, s. 105-108. 6. Spaleniec W.: Wspczesny regionalizm lubelski. Kultura i Spoeczestwo 2005, nr 1, s. 35-37. 7. Tomczak A.: Historyczne badania regionalne i ich znaczenie. W: O uprawianiu i znaczeniu historii regionalnej. Ciechanw-Toru 1991, s. 9-18. Konwersatorium Wybrane rda Monografie Sierpiski S. Obraz miasta Lublina. Warszawa 1839; wyd. 2. 1842; Kobierzycki A.P.: Monografia Lublina. 1901; Dzieje Lubelszczyzny. T.1-6. Warszawa 1975-1991; Dzieje Lublina. T.1-2. Lublin 1965-1975; Historia Lublina w zarysie 1931-1968. Lublin 1972; czna: studia z dziejw miasta. Pod red. E. Horocha. czna 1989; Wodawa i okolice 454

na przeomie XIX i XX wieku. Lublin 2004;

Encyklopedie Kdziora A.: Encyklopedia miasta Zamocia. Chem 2002. Sowniki biograficzne Kim kto jest w wojewdztwie lubelskim. Lublin 2000, Smolarz J.: Pisarze wspczeni regionu lubelskiego. Leksykon. Lublin 1999; Witucki St. Sownik zotnikw lubelskich XIX wieku. Lublin 2001; Dobrowolski St., Tryczyski St.: Sownik biograficzny lubelskiego harcerstwa 1911-2001. Lublin 2001, Sownik miasta Lublina. T. 1-2. Lublin 1993-2002; Doroszewski J. Sownik biograficzny nauczycieli miasta Lublina w latach 1918-1939. Lublin 2007; Kdziora A.: Encyklopedia ludzi Zamocia. Zamo 2007, Sownik biograficzny twrcw Ziemi Chemskiej. Chem 2005; sowniki biograficzne innych miejscowoci. Wykaz sownikw znajduje si w artykule A. Znajomskiego: Regionalne i lokalne sowniki Lubelskiego = opracowania zob. poz. 12. Inne wydawnictwa informacyjne przydatne przy ustalaniu danych biograficznych Gmiter M. Cmentarz rzymsko-katolicki przy ul. Lipowej w Lublinie. Lublin 1990 (spis pochowanych); Karolewicz G. Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie midzywojennym. T. 2. Lublin 1996; Wojtkowski A. Bibliografia historii wojewdztwa lubelskiego. Lublin 2000 ( dzia Osoby). Przewodniki: W.K. Opis Lublina jako przewodnik dla zwiedzajcych miasto i jego okolice. Lublin 1876; M.A.R. [Ronikierowa Maria]: Ilustrowany przewodnik po Lublinie. Lublin 1901; Cholewiski W.: Przewodnik po Lublinie i jego okolicach. Lublin 1901; Ilustrowany przewodnik po Lublinie. Lublin1931; Gawrecki H., Gawdzik Cz,: Ulicami Lublina. Przewodnik. Lublin 1976; Przewodnik po zabytkach kultury ydowskiej w Lublinie. Lublin 2005; wybrane przewodniki niektrych miast (Zamo, Chem, Wodawa). Sowniki historyczno-geograficzne: Sownik geograficzny Krlestwa Polskiego i innych krajw sowiaskich. T.1-15. Warszawa 1880-1914; Bondyra W.: Sownik historyczny miejscowoci wojewdztwa zamojskiego. Lublin 1992; Niedwied J.: Leksykon historyczny miejscowoci dawnego wojewdztwa zamojskiego. Zamo 2003; Sownik podlaskich miejscowoci Gociniec Bialski 2006-2007; Wawryniuk A.: Leksykon miejscowoci powiatu chemskiego. Wyd. 2 uzup. Chem 2002. Czasopisma i prasa lokalna dotyczca caego wojewdztwa lubelskiego i wybranych miejscowoci. Bibliografie 1. Oglne. Bibliografia Lubelszczyny [1944-2000] Lublin 1967-2010. 455

2. Specjalne. Wojtkowski A. Bibliografia historii wojewdztw lubelskiego. Lublin 2000; Kpa E. Powiaska D.: Bibliografia etnografii Lubelszczyny 1945-1981. Lublin 1993; Lameski L.: Bibliografia historii sztuki dawnego wojewdztwa lubelskiego za lata 1965-2000. Lublin 2008; Dziok-Strelnik I:. Bibliografie starych drukw lubelskich 1630-1800. Lublin 1997. 3. Katalogi. Katalog czasopism lubelskich. Oprac. H. Wolska. Lublin 1975; Katalog czasopism lubelskich. T. 1-3.[ A-]. Lublin 2004-2009. 4. Bibliografie miejscowoci: Zamo. Bibliografia 1997-2000. Zamo 2005; Bibliografia regionu lubartowskiego. Wydawnictwa Kultura ksiki lubelskiej Sownik pracownikw ksiki polskiej. Warszawa 1972; Supl. 1-3; Drukarze dawnej Polski; Lublin a ksika. Pod red. A. Krawczyka i E. Jzefowicz-Wisiskiej. Lublin 2004; Plis J.: Biblioteki owiatowe w Lubelskiem (1918-1939). Lublin 1993; Uljasz A: Hieronim opaciski. Czowiek, dzieo, pami. Lublin 2006; Studia z dziejw drukarstwa i ksigarstwa w Lublinie w XIX i XX wieku. Pod red. B. Szyndlera. Lublin1988. Czasopisma: Folia Bibliologica, Bibliotekarz Lubelski, Bibliotekarz Zamojski. Opracowania 1. Gra B.: Regionalne czasopisma bibliotekarskie wydawane w Polsce (1953-1985). Krakw 1996, s. 24-30, 41-48, 61-65 : Czasopisma lubelskie. 2. Lech-Jaboska B.: Bibliografia Lubelszczyny retrospektywne i biece rdo wiedzy o regionie. Bibliotekarz 2010, nr 9, s. 25-28. 3. Lech-Jaboska B.: Bibliografia Lubelszczyny (1963-2008). W: Ksiki i historia. Lublin 2008, s. 91-105. 4. Matczuk A.; Rozwj bibliografii ziemi lubelskiej. W: Lublin a ksika. Pod red. A. Krawczyka i E. Jzefowicz-Wisiskiej. Lublin 2004, s. 521-558. 5. Matczuk A.: Rozwj metodyczny polskich bibliografii historycznych regionalnych. Lublin 1994, s. 89-93, 177-180: bibliografie lubelskie. 6. Matczuk A.: Wprowadzenie do Bibliografii. W: A. Wojtkowski: Bibliografia historii wojewdztwa lubelskiego. Lublin 2000, s. 21-30. 7. Pierwsze przewodniki po Lublinie (do 1944). W: Lublin pami miejsca [Dokument on-line] Tryb dostpu: http://www.tnn.pl./pm,897.html. 8. Pokrzycka L.: Prasa oglnoinformacyjna w regionie lubelskim po 1989 roku. Lublin 2009. 9. Pokrzycka L.: Prasa lokalna i regionalna w Internecie; przypadek rynku prasowego Lubelszczyny. W: Nowe media a media tradycyjne: prasa, reklama, Internet. Pod red. M. Jeziskiego. Toru 2009, s. 176-185. 10. Szczygie R.: Monografie lokalne i regionalne z terenu Lubelszczyny. W: Region, ludzie, historiografia i tosamo. Gdask 1999, s. 40-50. 11. Wyszkowski M.: Przewodniki po Lublinie i ich autorzy w XIX i XX w. W: Lublin a ksika. Pod red. A. Krawczyka i E. Jzefowicz-Wisiskiej. Lublin 2004, s. 485-498. 12. Znajomski A.: Regionalne i lokalne sowniki biograficzne Lubelskiego. W: Biblioteka skarbnic wiedzy o regionie. Zamo 2011, s. 71-87. 456

Seminarium magisterskie:

Biblioteki publiczne w rodowisku lokalnym

prof. dr hab. Maria Juda

Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej

W spoeczestwie wiedzy i informacji rola i zadania bibliotek publicznych i pracujcych w nich bibliotekarzy ulegy znaczcym zmianom. Biblioteki przestay by skarbnicami wiedzy a stay si placwkami otwartymi na potrzeby spoecznoci lokalnych, za bibliotekarz z osoby wypoyczajcej ksiki sta si mediatorem poredniczcym w kontaktach czytelnika/uytkownika z wiedz i informacj. Konieczne jest zatem nie tylko waciwe i pogbione rozpoznanie potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i kulturalnych spoecznoci lokalnych, ale take takie zorganizowanie i zarzdzanie bibliotekami, by stay si one instytucjami przyjaznymi dla rodowiska, przygotowanymi do udzielania pomocy w poszukiwaniu informacji zwizanych z prac zawodow, ksztaceniem, autoedukacj, prac naukow czy biznesem, informacj ukierunkowan na zaspokajanie potrzeb rnych kategorii uytkownikw, o rnych kompetencjach komunikacyjno-informacyjnych. Istotnym elementem ksztacenia przyszych pracownikw tego rodzaju placwek s zajcia seminaryjne. Maj one na celu nie tylko pogbienie wiedzy i umiejtnoci zdobytych w trakcie realizacji zaj w ramach cieki magisterskiej/ specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji, przedmiotw fakultatywnych i praktyki specjalizacyjnej, ale take maj wyposay studentw w rudymenty pracy naukowej, ktre winny by spoytkowane w przygotowywanej pracy magisterskiej. Tematyka prac winna zatem koncentrowa si wok zagadnie zwizanych z bibliotekarstwem publicznym maych miejscowoci, zwizanych zarwno z pragmatyk biblioteczn jak i pewnymi zaoeniami teoretycznymi. Istotne jest zatem by obserwacj badawcz obj zarwno zjawiska zwizane z istniejcymi placwkami bibliotecznymi, ktre poddane powinny by opisowi i krytyce, w efekcie ktrej bdzie mona postawi okrelon diagnoz i ewentualne zalecenia, jak rwnie podj prb przedstawienia pewnych rozwiza modelowych. Konieczne jest zatem by studenci poznali polsk i w pewnym zakresie obc literatur przedmiotu na badany temat, rda w oparciu o ktre bd prowadzili badania, metody i techniki pracy naukowej. W trakcie realizacji zaj uczestnicy seminarium powinni mie sposobno poznania i przeprowadzenia krytycznej ich analizy i skonfrontowania dotychczasowego stanu bada z wynikami wasnych docieka badawczych. Bd mieli moliwo poznania zasad merytorycznej konstrukcji i kompozycji wydawniczotypograficznej pracy naukowej, a take redagowania aparatu naukowego i opatrywania nim tekstu pracy. Nabd rwnie umiejtnoci przedstawienia wynikw swoich bada w formie pisemnej w postaci tekstu podporzdkowanego reguom pracy naukowej, ktry stanie si podstaw do nadania tytuu zawodowego magistra informacji naukowej i bibliotekoznawstwa. Bd ponadto wyposaeni 457

w wiedz specjalistyczn, pozwalajc wykonywa im w sposb kompetentny zadania pracownika maej biblioteki publicznej, jak rwnie bd przygotowani do podjcia studiw III stopnia i kreowania wasnej kariery naukowej. W kontekcie tak postawionych zada realizacja zamierzonego celu wymaga, by w trakcie zaj seminaryjnych studenci mieli moliwo nie tylko pogbienia wiedzy w zakresie szeroko pojtego bibliotekarstwa publicznego, ale take nauczenia si pisania pracy naukowej. Konieczne jest zatem by obok opanowania waciwego dla tej dziedziny i problematyki sposobu zbierania materiaw rdowych i literatury przedmiotu, zasad ich krytyki, metod ustalania i wyjaniania faktw przyswoili sobie take i sam sposb jej przygotowywania. Pierwszym krokiem winno by zatem ustalenie problematyki, ktrej bdzie dotyczy praca. Powinna by ona zwizana z organizacj i dziaalnoci maej biblioteki publicznej, jej miejscem i rol w yciu maych spoecznoci w dobie spoeczestwa informacyjnego, a wic zagadnie odnoszcych si do potrzeb spoecznoci lokalnych w zakresie dostpu do zasobw bibliotecznych, aranacji przestrzeni bibliotecznej, wykorzystania technologii informacyjnych i rodowiska cyfrowo-sieciowego w pracy tego typu placwek, zastosowania elementw i interaktywnych narzdzi do szeroko rozumianego zjawiska Web 2.0 w publicznych placwkach bibliotecznych, cyfryzacji i digitalizacji zasobw lokalnych. Istotne jest rwnie zbadanie, a w efekcie poznanie form pracy z grupami czytelnikw wykluczonych spoecznie i z rnego rodzaju dysfunkcjami, miejsca i roli biblioteki w animacji spoeczno-kulturalnej rodowiska lokalnego, a take rnych przejaww pracy z uytkownikiem biblioteki publicznej, promocji ksiki i czytelnictwa, wspczesnego rynku ksiki itp. Nastpny etap wymaga sprecyzowania tematu pracy magisterskiej. By to uczyni konieczne jest dokadne poznanie wybranej problematyki od strony literatury i przynajmniej czciowo rde. Z tego te wzgldu uczestnicy seminarium winni pozna tradycyjne i elektroniczne rda informacji z zakresu wybranej dyscypliny i w oparciu o nie zgromadzi bibliografi dotyczc badanego problemu. Konieczne jest rwnie by prace podejmujce badane zagadnienie poddane zostay przez studentw uwanej i krytycznej lekturze celem ustalenia, co i w jakim stopniu zostao opracowane w wybranej przez studentw problematyce badawczej, a jakie zagadnienia wymagaj dalszej, rozszerzonej i pogbionej analizy. Studia nad literatur oraz rozpoznanie w zakresie iloci i jakoci rde w odniesieniu do wybranej problematyki umoliwiaj nie tylko sprecyzowanie tematu, ale take przedstawienie jego definicji. Kady bowiem temat winien by zdefiniowany zarwno pod wzgldem merytorycznym, ale take kiedy zachodzi taka konieczno chronologicznym i terytorialnym. Kolejnym krokiem jest wypracowanie planu pracy tak, aby obejmowa on nie tylko peny zakres badanego zjawiska, ale take spenia wymogi konstrukcji logicznej, pozwalajcej wydoby najwaniejsze zagadnienia. Dalszy tok postpowania w przygotowaniu studium magisterskiego wie si z opracowywaniem poszczeglnych jego czci czy rozdziaw. Oznacza to, e stosujc procedur badawcz bibliologa i informatologa studenci opisuj i wyjaniaj okrelone zjawiska zwizane z problematyk organizacji i funkcjonowania maych bibliotek publicznych. 458

Finalnym efektem jest praca magisterska. Do realizacji tego zadania przewidzianych jest 120 godzin dydaktycznych, co oznacza, e zajcia odbywaj si na I i II roku studiw drugiego stopnia, od semestru pierwszego do czwartego, w wymiarze 30 godzin w kadym. Etapy pracy nad prac magistersk 1-4. Ustalenie oglnej problematyki, w zakresie ktrej bd przygotowywane prace magisterskie, odnoszcej si do zagadnie zwizanych z organizacj i funkcjonowaniem maych bibliotek gminnych. 5-12. Warsztat naukowy bibliologa i informatologa: bibliografie specjalne z zakresu nauki o ksice, bibliotece i informacji, bibliografie regionalne, encyklopedie i sowniki, monografie, czasopisma fachowe, regionalne i lokalne, internetowe rda informacji: bazy danych, strony internetowe rnych instytucji itp. 13-16. Metody i techniki badawcze w bibliologii i informatologii: metoda ksigoznawcza, metoda bibliograficzna, metody statystyczne, metody socjologiczne, metody historyczne, metody prasoznawcze, metoda biograficzna, metoda leksykograficzna, metoda archiwalna, metoda porwnawcza. 17-20. Technika pracy naukowej. Studenci poznaj techniki gromadzenia materiaw rdowych i literatury przedmiotu. 21-24. Aparat naukowy: przypisy, bibliografia zacznikowa, indeksy (osobowy, rzeczowy, nazw geograficznych), zaczniki, materia ilustracyjny. 25-26. Kompozycja wydawniczo-typograficzna pracy: tytulatura, spis treci, wykaz skrtw i symboli, zrb gwny: kompozycja kolumny, wyrnienia graficzne, indeksy, 459

 bibliografia zacznikowa. 27-38. Referowanie przez studentw jednej pracy (artyku obcojzyczny). Zajcia maj na celu nauczenie studentw krytycznego omwienia jednej publikacji, a take prowadzenia dyskusji naukowej. W tym przypadku jej przedmiotem jest zaprezentowany referat. 39-50. Referowanie okrelonego zagadnienia na podstawie jednej pracy, monografii. Celem zaj jest nabycie przez studentw umiejtnoci selekcji zawartego w ksice materiau w celu omwienia jednego z wielu poruszanych w niej zagadnie oraz prowadzenie dyskusji naukowej nad referowanym zagadnieniem. 51-60. Referowanie okrelonego zagadnienia na podstawie kilku prac. W trakcie zaj studenci nabywaj umiejtnoci charakterystyki wynikw bada autorw o rnych pogldach na omawiane zagadnienie, krytycznego ich przeciwstawienia i podania wynikw dyskusji naukowej. Referujcy winni podj prb ustosunkowania si do kadego z nich, a nastpnie okrelenia wasnego wobec nich stanowiska. Integraln czci zaj jest rwnie dyskusja nad zaprezentowanym referatem. 61-72. Prezentacja planw pracy. Studenci wypracowuj logiczn, wynikajc z przyjtej koncepcji konstrukcj pracy, pozwalajc wydoby najwaniejsze zagadnienia. Kada propozycja jest przedmiotem dyskusji naukowej z udziaem studentw, uczestnikw seminarium. 73-76. Referowanie stanw bada. Zajcia maj na celu nabycie przez studentw umiejtnoci krytycznej i usystematyzowanej oceny dotychczasowego dorobku w badanym zakresie i przedstawienie go w ukadzie chronologicznym, systematycznym bd rzeczowym. Referaty poddane zostaj dyskusji naukowej. 77-108. Referowanie kolejnych czci prac i dyskusja nad wystpieniami. W trakcie zaj studenci nabywaj umiejtnoci prezentowania w formie pisemnej wynikw bada przeprowadzonych w oparciu o rda i wyczerpujc literatur przedmiotu, podjcia prb wnioskowania, stawiania hipotez i perspektyw dalszych bada. Immanentn czci zaj jest dyskusja naukowa nad zaprezentowan czci pracy. 109-120. Prezentacja wstpw i zakocze prac magisterskich i dyskusja nad wystpieniami. Studenci nabywaj umiejtnoci konstruowania i zawartoci merytorycznej wstpu i zakoczenia w monografii naukowej. Osignita wiedza: Uczestnik zaj seminaryjnych ma uporzdkowan i pogbion wiedz zwizan z problematyk odnoszc si do organizacji i zarzdzania maych bibliotek gminnych, zwaszcza w zakresie tematu podjtego w pracy magisterskiej, ktr naby studiujc rda i opracowania, zdobyt rwnie w trakcie realizacji cieki magisterskiej/ specjalizacji Biblioteki publiczne w spoeczestwie wiedzy i informacji oraz przedmiotw fakultatywnych i praktyki specjalizacyjnej. Zna rwnie terminologi 460

waciw studiowanemu obszarowi. Posiada wiedz na temat tradycyjnych i nowoczesnych rde informacji z zakresu bibliologii i informatologii oraz z zakresu metod i technik badawczych stosowanych w w/w dyscyplinach Wie, jak naley wykorzystywa techniki informacyjne do bada nad wybran problematyk. Ma opanowane podstawowe techniki gromadzenia materiaw rdowych i literatury przedmiotu, a take zasady redagowania aparatu naukowego oraz komponowania wydawniczo-typograficznego pracy naukowej. Zna podstawy i zasady krytycznej selekcji materiau zawartego w publikacjach naukowych, charakterystyki dokona rnych autorw i rnych pogldw, krytycznego ich przeciwstawiania i poddawania pod dyskusj, a take konfrontowania dotychczasowych ustale z wynikami wasnych docieka badawczych. Zna ponadto zasady naukowego postpowania krytycznego wobec rnych rde bibliologicznych i informatologicznych. Posiada wiedz w zakresie poprawnego konstruowania planw prac naukowych oraz krytycznej i usystematyzowanej oceny dotychczasowego dorobku w badanym zakresie. Zna zasady pisemnej prezentacji jzykiem naukowym wynikw bada zgodnie z zasadami etyki pracy naukowej i ochrony wasnoci intelektualnej. Opanowane umiejtnoci Student potrafi ustali i zakreli problematyk pracy badawczej zwizanej z organizacj i dziaalnoci maej biblioteki publicznej. Potrafi sprawnie posugiwa si terminologi waciw dla nauki o ksice, bibliotece i informacji. Posiada umiejtno dotarcia do rde informacji z zakresu bibliologii i informatologii i w oparciu o nie zgromadzi potrzebn literatur przedmiotu, dokona jej waciwej selekcji i oceny merytorycznej. Potrafi rwnie wskaza i pozyska waciwe rda do bada okrelonej problematyki. Umie przeprowadzi ich krytyk naukow z zastosowaniem metod badawczych waciwych dla obszaru bada okrelonego w temacie pracy. Potrafi krytycznie oceni i scharakteryzowa dotychczasowy sta bada oraz okreli wasne stanowisko wobec rnych dokona naukowych odnoszcych si do badanej problematyki, umie skonfrontowa z nimi wyniki swoich bada. Ma umiejtno poprawnej i logicznej konstrukcji pracy naukowej, odpowiadajcej przyjtej koncepcji i pozwalajcej wydoby najwaniejsze zagadnienia. Umie w formie pisemnej, przy uyciu jzyka naukowego, zaprezentowa wyniki swoich bada, potrafi podj prby wnioskowania i wskaza perspektywy dalszych bada. Posiada umiejtnoci w zakresie wykorzystywania technik informacyjnych dla potrzeb badawczych. Potrafi w swojej pracy badawczej zachowa zasady ochrony wasnoci intelektualnej. Uczestnicy seminarium w zakresie osignitej wiedzy i opanowanych umiejtnoci s przygotowani do podjcia z pen kompetencj pracy w maych bibliotekach publicznych a take do pracy naukowej (studiw III stopnia).

461

Literatura Umiejtno dotarcia do penej i waciwej literatury przedmiotu jest jednym z kryteriw oceny pracy magisterskiej, a wic i zamierzonych celw ksztacenia. Std te wymienione s tylko prace podejmujce zagadnienia podstaw nauki o ksice, bibliotece i informacji, redagowania aparatu naukowego, metod badawczych i technologii pracy umysowej. 1. Bibliografia. Metodyka i organizacja. Pod red. Z. migrodzkiego. Warszawa 2000. 2. Bibliologia. Problemy badawcze nauk humanistycznych. Praca zbiorowa pod red. D. Kuminy. Warszawa 2007. 3. Fercz J. Niemczykowa A.: Podstawy nauki o ksice bibliotece i informacji naukowej. Warszawa 1991. 4. Orczyk J.: Zarys problematyki pracy umysowej. Warszawa 1983. 5. Pieter J.: Kryteria ocen i recenzje prac naukowych. Warszawa 1978. 6. Rudniaski J.: Uczelnia i Ty: technologia pracy umysowej. Warszawa 1987. 7. wieawski A.: Warsztat naukowy historyka. Wstp do bada historycznych. Wyd. 2. Czstochowa 1999. 8. Tinker A. M.: Podstawy efektywnego czytania. Warszawa 1980. 9. Urban S., adoski W.: Jak napisa dobr prac magistersk. Wyd. 5. Wrocaw 2003.

462

Mae biblioteki gminne

prof. U dr hab. Jadwiga Konieczna
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

Skrcony opis cieki Proponowana cieka magisterska ma przyczyni si do zmodernizowania ksztacenia akademickiego na kierunku informacja naukowa i bibliotekoznawstwo poprzez realizacj zaoe zawartych w Deklaracji Boloskiej, Zaoeniach polityki naukowej..., Strategii rozwoju szkolnictwa wyszego..., Standardach ksztacenia nr 44, Manifecie bibliotek publicznych, Wytycznych IFLA/UNESCO dla bibliotek publicznych oraz w Programie Rozwoju Bibliotek realizowanym przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego. Dlatego koncepcja proponowanej cieki jest czci strategii dostosowywania ksztacenia akademickiego do zmieniajcych si potrzeb spoecznych i wspdziaania uczelni z otoczeniem. Oferta programowa cieki oraz planowane formy i metody realizacji zaj maj zachci bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych do podnoszenia kwalifikacji, a kandydatom na studia dzienne zapewni optymalne przygotowanie do potrzeb rynku pracy i rodowiska. Umieszczenie za w programie elementw rozwijajcych umiejtnoci praktyczne bdzie stanowio istotny z punktu widzenia przyszego pracownika maej biblioteki czynnik studiw. Celem planowanych zaj bdzie wyksztacenie ludzi posiadajcych wiedz niezbdn do wykonywania wszelkich obowizkw bibliotekarza pracownika maej biblioteki gminnej, a jednoczenie czowieka wiadomego roli, jak on i biblioteka mog i powinny odgrywa wrd czonkw danej spoecznoci. Bdzie to rola promotora nauki, wiedzy, kultury, rozwoju intelektualnego, doskonalenia zawodowego i ksztacenia ustawicznego w rodowiskach, na rzecz ktrych bd pracowa. Realizowany program ma take przygotowa bibliotekarzy tworzcych wzorce postaw osobowych i obywatelskich, zdolnych do uczestnictwa w kulturze rozumianej jako fundament budowy demokratycznego spoeczestwa. Efektem dziaa tak przygotowanych bibliotekarzy winna by zmiana wizerunku biblioteki publicznej, ktra obok tradycyjnych funkcji bibliotecznych bdzie jednoczenie instytucj integrujc i aktywizujc rodowisko lokalne. Efektem realizacji cieki winna by te radykalna zmiana dotychczasowego stereotypu bibliotekarza. Profil absolwenta realizujcego ciek Absolwent studiw drugiego stopnia powinien posiada rozszerzon wiedz z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa oraz znajomo metod badawczych pozwalajcych na rozwizywanie problemw naukowych, 463

a take umiejtnoci zapewniajce radzenie sobie z problemami zawodowymi i podejmowanie decyzji, rwnie w sytuacjach niestandardowych. Absolwent powinien te zdoby specjalizacj o charakterze teoretyczno-profesjonalnym, dostosowan do potrzeb i moliwoci rodowiska regionalnego, w ktrym dziaa jednostka uczelni prowadzca ksztacenie. Absolwent specjalizacji powiconej maym bibliotekom gminnym powinien posiada wiedz na temat prawnych i ekonomicznych aspektw funkcjonowania biblioteki publicznej oraz uprawnie i obowizkw instytucji samorzdowych wobec biblioteki. Niezbdna jest take wiedza dotyczca lokalnych instytucji kultury, owiaty, organizacji pozarzdowych, fundacji itp. placwek. Powinien zna moliwoci stosowania mechanizmw marketingowych i promocyjnych w pracy biblioteki. Winien by rwnie przygotowany do wykorzystywania technologii informatycznych i rnorodnych mediw w pracy biblioteki, a take do procesw digitalizacji zbiorw. Wrd opanowanych umiejtnoci niezwykle wane bdzie rozpoznawanie potrzeb obsugiwanej spoecznoci lokalnej, aktywne promowanie biblioteki i jej usug oraz promocja czytelnictwa i kultury. Absolwent specjalizacji winien te zna zasady i posiada umiejtno pracy z dziemi i modzie oraz osobami starszymi i niepenosprawnymi, a jednym z waniejszych zada w jego pracy winna by umiejtno integracji rnych grup uytkownikw. Do wanych umiejtnoci naley zaliczy popularyzacj osigni nauki i ich stosowanie w dziaalnoci gospodarczej. Oczekiwane postawy profesjonalne: penienie roli menederw kultury oraz specjalistw w zakresie informacji, penienie roli promotorw nauki, wiedzy i rozwoju intelektualnego, penienie roli swoistych liderw spoeczestwa obywatelskiego na poziomie lokalnym, wsparcie obywateli w kontaktach z wadzami publicznymi, a take dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym. Forma zaj cieka realizowana bdzie w formie: wykadu 150 godzin, wicze 60 godzin, laboratorium 60 godzin, seminarium 120 godzin, konwersatorium 120 godzin, warsztatw 30 godzin. Peny opis cieki Proponowana cieka magisterska poprzez planowany zestaw przedmiotw, zawarte w nich treci oraz formy zaj w istotny sposb realizuje podstawowe zasady Projektu aktualizacji ksztacenia dla potrzeb maych bibliotek gminnych. Gwnym celem autorw niniejszego programu byo dostosowanie ksztacenia do nowych potrzeb spoecznych i postulatw zgaszanych przez bibliotekarzy, a wyartykuowanych w badaniach 464

ankietowych FRSI. Postulowany model ksztacenia zakada orientacj na uytkownika i jego oczekiwania. W programy zaj wpisano przygotowanie do rozpoznawania potrzeb spoecznoci lokalnych i w efekcie wychodzenie poza tradycyjne pojmowanie biblioteki jako placwki udostpniajcej jedynie ksiki i inne media drukowane. Podjto prb przygotowania bibliotekarzy do pracy z wykorzystaniem nowoczesnych technologii teleinformatycznych, co spowoduje zmian wizerunku biblioteki i poszerzenie jej dotychczasowych funkcji o penienie roli orodka informacji oraz interdyscyplinarnej jednostki kultury dziaajcej na rzecz spoecznoci lokalnej. W ramach cieki moliwe bdzie te ksztatowanie nowych kompetencji bibliotekarza. Obejmowa ono bdzie wiedz w zakresie promocji i marketingu bibliotecznego, a take organizowanie pracy w zespoach. Zgodnie z zaleceniami FRSI zwrcono szczegln uwag na rozwijanie umiejtnoci praktycznych i powizanie ksztacenia z dziaalnoci praktyczn. Seminarium magisterskie zatytuowane Biblioteka gminna w sieci bibliotecznej i w rodowisku lokalnym ma za zadanie doprowadzi do napisania pracy magisterskiej na wybrany przez studenta temat, zaakceptowany przez prowadzcego seminarium. Na wybr tematu (w ramach proponowanej tematyki seminarium) powinny mie wpyw predyspozycje intelektualne studenta, jego zainteresowania, miejsce zamieszkania lub pracy. Przedmioty wchodzce w zakres specjalizacji 1. Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy.

2. Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy.

Przedmiot ten, prowadzony w formie wykadu, wcza do ksztacenia bibliotekarzy nowe wtki z zakresu szeroko rozumianych nauk spoecznych. Adaptuje take wiedz z zakresu marketingu, reklamy, umiejtnoci interpersonalnych, socjologii, psychologii dla potrzeb pracownikw maych bibliotek publicznych. Treci programowe obejmuj wiedz na temat pojcia maej ojczyzny i biblioteki jako instytucji wspomagajcej zachowanie lokalnej tosamoci kulturowej. W ramach wykadu przekazana te zostanie wiedza dotyczca elementw marketingu, reklamy wydawniczej oraz ich zastosowania w pracy maej biblioteki. Przedmiot ten, prowadzony w formie konwersatorium, ma, podobne jak wykad, zaoenia metodologiczne, jednak inne treci programowe. Szczegowe zagadnienia realizowane w ramach w/w przedmiotu to: wybrane problemy czytelnictwa, badania czytelnictwa, elementy biblioterapii wychowawczej, wprowadzenie do bada praktycznych nad czytelnictwem. Warunkiem zaliczenia zaj jest przygotowanie projektu prezentujcego plan rozwoju biblioteki lokalnej skoordynowany z wielkoci skupiska i jego swoistoci. Przedmiot ten nawietla dodatkowe moliwoci i atuty posiadania sprztu komputerowego z dostpem do Internetu. Koncentruje si przede wszystkim na maksymalnym wykorzystaniu komputera w codziennej pracy biblioteki. Omawiane s zagadnienia zwizane z automatyzacj bibliografii regionalnych, przedstawiane metody tworzenia strony WWW. Prezentowana jest idea Biblioteki 2.0 i moliwoci zastosowania programw i aplikacji Open Source w codziennej pracy maej biblioteki.

3. Automatyzacja bibliotek gminnych.

465

4. Spoeczno lokalna a elektroniczna oferta biblioteki.

5. Systemy biblioteczne dla maej biblioteki gminnej.

W ramach prowadzonego w formie zaj laboratoryjnych przedmiotu prezentowane bd odpowiednie zasoby elektroniczne (take internetowe) dla poszczeglnych grup odbiorcw usug biblioteki gminnej. Bd to rda elektroniczne dla dzieci i modziey, dla seniorw oraz dla uytkownikw niepenosprawnych. Zadaniem studentw bdzie midzy innymi samodzielne przygotowanie rde dla poszczeglnych grup odbiorcw. Przedmiot ten cile koresponduje nowymi funkcjami biblioteki poprzez zaznajamianie studentw z nowymi technologiami bibliotecznymi. W ramach prowadzonych wicze studenci poznaj rne typy oprogramowania bibliotecznego wykorzystywanego w maych bibliotekach gminnych, np. MOL, KOHA, Mateusz, Aleph. Zapoznaj si te z zasadami funkcjonowania katalogu OPAC. Przedmiot ten wpisuje si w propagowane przez Program Rozwoju Bibliotek wsparcie dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym. Podczas zaj prowadzonych w formie wicze studenci bd przygotowywa scenariusze spotka, jakie mog zorganizowa w bibliotece, a nastpnie realizowa scenariusze i prezentowa wybrane tematy. Bd to wieczory filmowe, spotkania na temat gier komputerowych, zachcanie do fotografowania, do wykorzystywania kamer i aparatw fotograficznych w celu dokumentowania lokalnej historii. Celem, prowadzonych w formie konwersatorium, zaj jest zapoznanie studentw z oprogramowaniem i zasobami informacyjnymi, dostpnymi w sposb otwarty w Internecie, ktre mog by wykorzystywane jako bezpatna lub tania alternatywa dla komercyjnych zasobw wiedzy takich jak biblioteki cyfrowe, repozytoria, zasoby instytucji pastwowych, serwisw i sieci spoecznociowych, wolnych rde tworzonych przez specjalistw. Uczestnicy zaj zapoznaj si z prawnymi aspektami dotyczcymi otwartych zasobw i zdobd praktyczne umiejtnoci projektowania i realizacji otwartych zasobw informacji w celu promowania t drog wiedzy o regionie.

6. Bibliotekarz i czytelnik wsptwrcami ycia kulturalnego gminy.

7. Maa biblioteka gminna jako twrca i organizator otwartych zasobw informacji.

8. Projektowanie i realizacja lokalnego serwisu informacyjnego za pomoc narzdzi CMS.

Celem zaj prowadzonych w formie warsztatw jest wyksztacenie praktycznych umiejtnoci w zakresie tworzenia i prowadzenia internetowego serwisu gromadzcego informacje oraz dokumentujcego wydarzenia i inicjatywy lokalne. Studenci pod kontrol prowadzcego projektuj informacyjny serwis WWW udostpniajcy wiadomoci o rodowisku konkretnej, wybranej maej biblioteki gminnej oraz realizuj projekt wykorzystujc CMS (Content Management System = System zarzdzania treci) Joomla!

Fakultety 1. Wspczesna ksika i literatura dziecica wykad 30 godz.

Wykad powicony jest historii ksztatowania si literatury i ksiki dziecicej w Polsce poczynajc od wieku XIX. Szczeglna uwaga zwrcona jest jednak na II poow XX wieku i pocztek wieku XXI. Omwione zostan kierunki rozwoju i gatunki wspczesnej literatury

466

2. Biblioteki publiczne w Polsce historia, organizacja sieci wykad 30 godz.

dziecicej i modzieowej oraz wskazane nazwiska znaczcych twrcw. Przedstawione bd uwarunkowania wspczesnego rynku wydawniczego ksiki dziecicej i jej formy edytorskie. Cz wykadu powicona bdzie stosowanym aktualnie formom promocji ksiki takim jak nagrody literackie czy dziaalno instytucji i organizacji non profit zwizanych z ksik dziecic. Wykad ilustrowany bdzie czerpanymi z Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona prezentacjami edycji dawnych i wspczesnych ksiek dla dzieci. Przewidywana jest take wizyta w Muzeum Ksiki Dziecicej przy Bibliotece im. J. Pisudskiego w odzi. Celem wykadu jest przedstawienie historii ksztatowania si sieci bibliotek publicznych w Polsce, poczynajc od okresu zaborw a take w 20-leciu midzywojennym. Wicej uwagi powicone zostanie organizacji bibliotekarstwa publicznego w PRL, a szczeglnie uwarunkowaniom prawnym. Najobszerniejsza cz wykadu powicona bdzie bibliotekom publicznym po przemianach spoeczno-politycznych w latach 90. Omwione zostan uwarunkowania prawne, rola samorzdw oraz relacje zachodzce w sieci bibliotek publicznych. Celem zaj jest zapoznanie uczestnikw z pojciem literatury popularnej; poznanie zwizkw literatury popularnej z literatur wysok, kultur masow i rynkiem wydawniczym; zastanowienie si nad duym zainteresowaniem literatur popularn. Podczas konwersatoriw studenci m.in. bd definiowa literatur popularn, kultur masow i wysok; przedstawi gatunki literatury popularnej i ich wydawcw; omwi spoeczne obiegi czytelnicze; wska miejsce literatury popularnej w ksigozbiorach bibliotecznych. Transformacja ustrojowa w Polsce wraz ze zmianami politycznymi przyniosa rwnie zmiany ekonomiczne, spoeczne i kulturowe. Zmieni si take diametralnie polski rynek prasowy. Zniesienie cenzury, likwidacja RSW Prasa-Ksika Ruch oraz pojawienie si w efekcie obcego kapitau w polskiej prasie to tylko niektre zagadnienia, stanowice przedmiot proponowanego wykadu. W toku zaj omawiane s te wybrane rodzaje prasy (m.in. gazety, tygodniki opinii, pisma literackie, czasopisma adresowane do kobiet, przeznaczone dla dzieci i modziey) i reprezentatywne dla tytuy. Poruszana jest rwnie kwestia konwergencji mediw oraz zjawisko dziennikarstwa obywatelskiego. Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z funkcjonowaniem polskich instytucji kultury w kraju i za granic. Wykad obejmuje m.in. archiwa, muzea, galerie sztuki, placwki ochrony zabytkw, uczelnie artystyczne (na poziomie rednim i wyszym), stowarzyszenia twrcze, festiwale. Student powinien uzyska podstawow wiedz o zakresie aktywnoci, metodach pracy i rdach finansowania dziaalnoci instytucji pastwowych (w tym o statusie narodowych), samorzdowych, spoecznych i prywatnych. W grudniu 2010 r. w Bibliotece Narodowej zostaa powoana Republika Ksiki Koalicja na Rzecz Rozwoju Czytelnictwa i Bibliotek. Jest to inicjatywa twrcw kultury, wydawcw, ksigarzy, bibliotekarzy, naukowcw, dziennikarzy, biznesmenw mionikw czytania. Jej

3. Literatura popularna, wydawcy i czytelnicy konwersatorium 30 godz.

4. Wycig z czasem, czyli polska prasa wspczesna wykad 30 godz.

5. System instytucjonalny kultury wykad 30 godz.

6. Tworzymy Republik Ksiki w bibliotece wykad 30 godz.

467

zaoyciele uwaaj, e biblioteki, zwaszcza w maych miejscowociach, s wanym centrami dostpu do wiedzy i kultury. Haso inaugurujcego j kongresu brzmiao Czytanie wcza; podkrelano, e czytanie jest rdem wolnoci i niezalenego mylenia, rozwija potencja twrczy. Celem wykadw jest poznanie zaoe programu Republiki Ksiki i zastanowienie si jakie dziaania powinni podj bibliotekarze, by rozwija czytelnictwo. Podczas wykadw przedstawione zostan wyniki bada czytelnictwa prowadzonych przez Bibliotek Narodow; oferta rynku wydawniczego skierowana do rnych grup wiekowych; zalecane wybory lektury prezentowane w prasie branowej, pismach kolorowych i gazetach; studenci bd zachcani do dyskusji: czyta czy sucha? dlaczego warto czyta? Poruszone zostan problemy promowania czytelnictwa w bibliotece.

468

Automatyzacja bibliotek gminnych

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Agata Walczak-Niewiadomska

Skrcony opis przedmiotu Automatyzacja procesw bibliotecznych jest niezmiernie obszernym tematem, dlatego te z reguy w ramach studiw uniwersyteckich z zakresu bibliotekoznawstwa omawia si najbardziej oglne aspekty automatyzacji bez wyranego rozrniania typw bibliotek. Tymczasem sytuacja bibliotek powiatowych i gminnych w Polsce skadajcych si na proces adaptacji sprztu i w konsekwencji implementacji komputerowego systemu bibliotecznego. Przedmiot ten nie wprowadza w podstawy technologii informacyjnej, nawietla raczej dodatkowe moliwoci i atuty posiadania sprztu komputerowego z dostpem do Internetu w bibliotece gminnej. Koncentruje si przede wszystkim na maksymalnym wykorzystaniu komputera w codziennej realizacji podstawowych usug biblioteki gminnej. Forma zaj Laboratorium 30 godz. Peny opis przedmiotu Treci skadajce si na przedmiot Automatyzacja bibliotek gminnych poruszaj zagadnienia tworzce spjny obraz moliwoci wykorzystania komputerw w maej bibliotece. W tego typu instytucji bibliotekarz, czsto jako jedyna osoba obsugujca procesy biblioteczne, musi posiada wiedz przekadajc si na komputeryzacj placwki. Przedmiot skupia si na najwaniejszych elementach pojawiajcych si przy automatyzacji placwki bibliotecznej od momentu podjcia decyzji o zakupie sprztu komputerowego, poprzez proces wyboru systemu bibliotecznego, po tematy zwizane z Web 2.0 i wizerunkiem elektronicznym biblioteki. 1. Wstp. 2. Bibliotekarz i komputer w rodowisku maej biblioteki . 3. Stan automatyzacji bibliotek publicznych.
Omwienie podstawowych umiejtnoci wykorzystania aplikacji komputerowych. bibliotekarza Wprowadzenie w tematyk przedmiotu.

zakresie

efektywnego

Omwienie corocznych raportw na temat aktualnego stanu komputeryzacji bibliotek publicznych w Polsce, dyskusja.

469

4. Projekty oglnopolskie zwizane z rozwojem automatyzacji polskich bibliotek publicznych wczoraj, dzi, jutro. 5. Metody retrokonwersji w maej bibliotece. 6. Metody wsppracy biblioteki gminnej z bibliotek powiatow w zakresie przesyania danych (rekordw). 7. Nowoczesne katalogi online. 8. Oferta komputerowych systemw bibliotecznych dobranych specjalnie pod ktem potrzeb maej biblioteki. 9. Moliwoci wsppracy regionalnej. Wsppraca bibliotek w ramach tworzenia regionalnych systemw informacji bibliotecznej. 10. Automatyzacja bibliografii regionalnych jako cenne rdo informacji o rodowisku lokalnym.
Zagadnienia teoretyczne. Przegld wiatowych i polskich rozwiza, omwienie zalet i wad dostpnych na rynku rozwiza katalogowych.

11. Biblioteka w sieci, czyli kolejny etap automatyzacji.

Moliwoci wykorzystania informacji bibliograficznej do aktywizacji spoecznoci lokalnej (organizacja konkursw, lekcje dla modziey w zakresie wyszukiwania danych w bibliografiach dostpnych elektronicznie). Omwienie zalet posiadania wasnej strony internetowej (ewentualnie wsppracy z bibliotek powiatow przy opracowywaniu strony), przedstawienie metod tworzenia strony www zagadnienia teoretyczne.

12. Elementy Biblioteki 2.0, czyli jak zaktywizowa czytelnika do wsppracy z bibliotek. 13. Moliwoci zastosowania programw i aplikacji Open Source w codziennej pracy maej biblioteki. 14. Automatyzacja maych bibliotek na wiecie. 15. Zaliczenie.
Elementy znajdujce zastosowanie w procesie automatyzacji.

Przykady bibliotek, rozwizania systemowe, rodzaje wsppracy midzy bibliotek gwn publiczn a jej filiami w ramach automatyzacji.

Zajcia powinny odbywa si w formie wicze laboratoryjnych, poniewa ich zawarto merytoryczna wymaga intensywnego wykorzystania komputerw z dostpem do Internetu. Oczekiwane efekty uczenia si Uczszczanie na zajcia pozwoli studentom zdoby wiedz i umiejtnoci konieczne przy wprowadzaniu biblioteki do grona placwek skomputeryzowanych i skutecznie prowadzcych swoj dziaalno poprzez wykorzystanie bibliotecznych aplikacji komputerowych. Wiedz i umiejtnoci zdobyte w trakcie wykadania przedmiotu powinni umie przeoy na realny proces automatyzacji swojej biblioteki. Dziki 470

treciom przekazanym w trakcie zaj student bdzie dysponowa wiedz z zakresu wybranych szczegowych elementw automatyzacji procesw bibliotecznych. Wiedza zdobyta w trakcie zaj posuy do umiejtnego wyboru systemu komputerowego, pomoe w nawizaniu kontaktw z bibliotekami podobnego typu, uatwi proces opracowywania zbiorw. Umiejtnoci opanowane w trakcie nauki pozwol studentom na sprawne poruszanie si w obszarze wykorzystania komputera i systemu bibliotecznego w swojej instytucji. Wiedz zdobyt na zajciach bd umieli przeoy na umiejtno wyszukiwania nowych, pomocnych w pracy bibliotekarza, serwisw informacyjnych zwizanych z automatyzacj. Celem zaj bdzie prezentacja przykadw rde informacji (np. katalogw, rde open source, zautomatyzowanych sieci regionalnych), ale przede wszystkim nauczenie przyszych bibliotekarzy samodzielnego poruszania si w rodowisku komputerowym i zniwelowanie barier wynikajcych z lku przed nowoczesnymi technologiami. Niemniej wan umiejtnoci bdzie przezwycienie barier zwizanych z obawami o proces komputeryzacji biblioteki. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Automatyzacja bibliotek publicznych: materiay z oglnopolskiej konferencji Warszawa 1993, 2005. 2. Bibliotekarstwo, pod red. Z. migrodzkiego. Warszawa 1998. 3. Jacquesson A., Automatyzacja bibliotek. Warszawa 1999. 4. Nowe technologie w bibliotekach publicznych, pod red. E. Grskiej. Warszawa 2009. 5. Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych, pod red. E. Grskiej, Warszawa 2007. 6. Radwaski A., Jak komputeryzowa bibliotek. Warszawa 2000. 7. Artykuy z czasopism fachowych: Bibliotekarz, Poradnik Bibliotekarza, Przegld Biblioteczny, Zagadnienia Informacji Naukowej. 8. Raporty coroczne ze stanu automatyzacji bibliotek publicznych. 9. Serwisy internetowe, m.in. EBIB Elektroniczna BIBlioteka.

471

Bibliotekarz i czytelnik wsptwrcami ycia kulturalnego gminy

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Magdalena Rzadkowolska

Skrcony opis przedmiotu Biblioteki zawsze byy instytucjami umoliwiajcymi obieg treci kulturowych i naukowych, a take miejscami, do ktrych mona byo przyj, spotka si i porozmawia. Prowadzone przez nie dziaalno kulturalna i edukacyjna stanowi alternatyw wobec mniej wymagajcych form rozrywki czy kultury masowej, proponowanych m.in. przez komercyjne stacje telewizyjne i radiowe. Podczas wicze zaproponuj studentom podejmowanie dziaa integrujcych uytkownikw bibliotek w rnych wieku, dziaa, ktre mona zaproponowa dzieciom i osobom starszym. Maj zachca czytelnikw do podzielenia si z innymi nie tylko ulubionymi ksikami ale rwnie innymi pasjami. W pracy bdziemy wykorzystywa popularne dzi telefony komrkowe Zaproponujemy organizowanie wystaw (np. w formie prezentacji Power Point) tym, ktrzy zajmuj si fotografowaniem dugo; innych bdziemy zachca, by dokumentowali wiat wok siebie. Jednym z celw bdzie tworzenie lokalnych archiww, w ktrych zostan zgromadzone nie tylko zdjcia, ale take opowieci oraz dla modych graczy komputerowych i ich rodzicw. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wicze/ 30 godz. Peny opis przedmiotu Proponowany przedmiot zosta zaprojetowany z myl o realizacji propagowanego przez Program Rozwoju Bibliotek wsparcia dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym, w ktrym proponuje si m.in. prowadzenie centrum hobbistycznego, bdcego miejscem spotka i pozwalajcego na zaprezentowanie swojego hobby innym. Coraz wicej osb posiada telefon komrkowy z aparatem i warto ten sprzt wykorzystywa w dziaaniach integrujcych i rozwijajcych ycie zmniejszaj si nakady na ich dziaalno, natomiast wzrastaj oczekiwania spoeczestwa. Sprostanie tym oczekiwaniom moe nie by wcale trudne i nie musi 472

wymaga duych nakadw pieninych. Biblioteka ma charakter publiczny, do jej zada naley realizacja funkcji informacyjnej, edukacyjnej, relaksacyjnej (rozrywkowej). Wspczesna ksinica staje si instytucj usugow, zaspokajajc potrzeby spoeczestwa; dziki bezpatnym lub niskopatnym usugom jest ona gwarantem demokracji. Zapewnia wszystkim obywatelom moliwo obcowania z kultur i sztuk, korzystania z nowoczesnych technologii komunikacyjnych i pomoc fachowej kadry. Powoujc w grudniu 2010 r. Republik ksiki dyr. Biblioteki Narodowej Tomasz Makowski przytoczy wyniki bada z 2008 r. pokazujce, e zdaniem wikszoci respondentw podstawowym zadaniem bibliotek publicznych winno by wypoyczanie do domu ksiek (71%). Na moliwo czytania na miejscu w bibliotece ksiek oraz czasopism wskazao, odpowiednio: 39% i 31%. Blisko co czwarty badany (23%) by zdania, e biblioteka powinna umoliwia korzystanie z Internetu. Bibliotek publiczn postrzegano take jako miejsce wypoyczania do domu ksiki mwionej (15%), pyt, kaset z filmami lub muzyk (11%), edukacyjnych programw komputerowych (11%; por. Rzeczpospolita z dn. 8.XII.2010 r.). W XXI w. biblioteki nie powinny by postrzeganie jedynie jako miejsca czytania, a waciwie wypoyczania ksiek, ale stawa si miejscami spotka, lokalnymi centrami aktywizacji i integracji spoeczestwa. Manifest bibliotek publicznych IFLA/UNESCO z 1994 r. stawia przed nimi zadanie ksztatowania nowoczesnego spoeczestwa. Jest to wane w maych miejscowociach, ktrych biblioteka, obok szkoy i kocioa, jest wan placwk ycia kulturalnego. Celem wicze jest ksztatowanie pro-klienckiej koncepcji dziaa biblioteki; uatwienie mieszkacom terenu, na ktrym dziaa, dostpu do kultury; stworzenie im moliwoci indywidualnego rozwoju. W centrum kultury nie znajduje si ju literatura, dzieli t przestrze z innymi mediami, przede wszystkim z telewizorem, sprztem do odtwarzania nagra (dvd) i komputerem. Warto to wykorzysta i sprawi, by mieszkacy nie tylko aktywnie uczestniczyli w yciu lokalnej spoecznoci, ale sami je ksztatowali. Wiele pisze si obecnie o zaniku postaw spoecznych, o atomizacji ycia (take rodzinnego). Dlatego konieczne jest pobudzenie kreatywnoci jednostek i grup. Na takie postawy jak zniechcenie czy apatia wpyw ma wiele czynnikw, m.in. odlego od wikszego orodka miejskiego, brak moliwoci lub trudnoci z dojazdem, by mc uczestniczy w yciu kulturalnym (kino, koncert, wystawa). Biblioteka jest tym miejscem, w ktrym mona zaproponowa nie tylko uczestnictwo bierne, ale take aktywne wsptworzenie kultury oraz budowa wizi midzypokoleniowe dziki podejmowaniu wsplnych zada przez dzieci (modzie) i dorosych. Podczas zaj studenci bd najpierw przygotowywa scenariusze spotka, jakie mog zorganizowa w bibliotece. W drugim etapie bd realizowa scenariusze i prezentowa wybrane tematy. 1. Wieczory filmowe i dyskusje o filmach; dla mionikw muzyki i teatru prezentacja koncertw, spektakli teatralnych, operowych, operetkowych.

Podczas wicze bd poruszane kwestie prawne zwizane z publicznym odtwarzaniem nagra; przygotowanie ankiety, ktra pozwoli pozna grono potencjalnych uczestnikw spotka i ich oczekiwania; potrzebny sprzt; promocja; czym jest federacja DKF i czy warto do niej przystpi?

473

2. Spotkanie nt. gier komputerowych (skierowane zarwno do rodzicw jak i do dzieci i modziey) ktre stanowi integraln cz wspczesnej kultury modzieowej wykorzystanie ich w celach edukacyjnych.
Elementem spotkania powinna by prezentacja gier komputerowych posiadanych przez bibliotek; wskazanie tzw. powanych gier, gier decyzyjnych czsto bezpatnych powiconych problemom spoecznym. Podczas zaj studenci bd wyszukiwa strony internetowe powicone grom komputerowym oraz urzdz konkurs dla graczy komputerowych.

3. Zachcanie uytkownikw w rnym wieku do wykorzystywania kamer wideo zainstalowanych w telefonach komrkowych i prezentacja ich dokona podczas spotka w bibliotece. 4. Zachcanie osb w rnym wieku do fotografowania i prezentacji swoich prac.
Telefon komrkowy to magiczne urzdzenie, ktre pozwala uwieczni chwile warte zapamitania. Jak przykad mog suy filmy prezentowane podczas festiwalu Kameroofon.

5. Zachcanie czytelnikw, a zwaszcza dzieci i modzie, by wykorzystujc kamery wideo, aparaty fotograficzne dokumentowali lokaln histori i tworzyli lokalne archiwum cyfrowe.

Wykorzystanie faktu, e fotografowanie przestao by czynnoci odwitn i dzi prawie kady posiada cyfrowy lub tradycyjny aparat fotograficzny, lub aparat fotograficzny w telefonie komrkowym, ktrym rejestruje otaczajcy wiat. Celem dziaa proponowanych przez bibliotekarzy moe by m.in. wykonywanie portretw, zdj miejscowoci. Ich efektem moe by wystawa, spotkanie podczas ktrego autorzy mog je prezentowa wykorzystujc np. program Power Point.

Historia mwiona staje si nie tylko dopenieniem, ale take rzuca nowe wiato na to, co ustalili historycy. W niektrych przypadkach bywa jedyn wiedz, np. w dotyczc historii maych, lecych na uboczu miasteczek i wsi, ktre nie odegray znaczcej roli w wielkiej historii. Podczas zaj studenci bd przygotowywa formularze zagadnie i pyta jakie warto zada rozmwcom; jak zachowa si podczas wywiadw. Bd zastanawia si jak wykorzysta zebrany materia: publikacje, strony internetowe, spotkania w bibliotece, wystawy.

Wybrana forma zaj wiczenia jest jedn z podstawowych form procesu dydaktycznego. Ich celem jest wyrobienie umiejtnoci wiadomego korzystania z wiedzy naukowej w rnych operacjach umysowych i w praktyce. wiczenia nale do kategorii zaj, w ktrej wystpuj szczeglnie korzystne warunki do wdraania studentw do samodzielnego rozwizywania problemw, do samodzielnego studiowania, zdobywania informacji, konfrontowania ich, analizowania. Stanowi wprowadzenie do samodzielnej pracy. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: rozumienie misji oraz roli biblioteki w spoeczestwie. Podczas zaj studenci poznaj zadania jakie stoj przed wspczesn bibliotek. Naucz si jak dostosowa je do kryteriw, potrzeb i moliwoci rodowiska, w ktrym dziaa ksinica. 474

Opanowane umiejtnoci: po zakoczeniu zaj student bdzie umia przygotowa spotkanie z uytkownikami biblioteki i zaprosi ich do podzielenia si swoimi pasjami. Proponowane formy pracy wymagaj umiejtnoci pracy zespoowej, nie tylko ze wsppracownikami, ale rozszerzenie tego krgu o rne osoby, ktrych pomysy mog wzbogaci ycie kulturalne gminy. Zajcia skierowane s do rnych grup wiekowych, to wymaga wyrobienia umiejtnoci pracy z modymi i dorosymi osobami. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: ustne (projekt). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Poradnik Bibliotekarza nr 11 (2010). 2. Biblioteka. Mae pomysy na wielkie zmiany, Fundacja Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego, 2010, PDF http://mmkwb.hekko.pl/eakademia/eakademia_ inspiracje_biblioteki.html [dostp 2010-12-27]. 3. Dbrowska A. (red.), wiata w ciemnoci. Sprawiedliwi wrd Narodw wiata. Relacje. Lublin 2008. 4. Idziak S., Jak krci film telefonem komrkowym http://www.onet.tv/slawomiridziak-jak-krecic-film-telefonem-komorkowym-1,3963231,7,klip.html [dostp 2010-12-27]. 5. Joinson S., 101 wspaniaych rzeczy, ktre moesz robi za pomoc aparatu cyfrowego. Warszawa 2009. 6. King J. A., Fotografia cyfrowa. Gliwice 2009. 7. Lokalnie: animacja kultury/community arts, Instytut Kultury Polskiej, 2008, PDF http://mmkwb.hekko.pl/eakademia/eakademia_inspiracje_lokalnie.html [dostp 2010-12-27]. 8. Noga H., Bohaterowie gier komputerowych. Implikacje pedagogiczne. Krakw 2005. 9. Orodek Karta http://www.karta.org.pl/ [dostp 2010-12-27]. 10. Polska Federacja Dyskusyjnych Klubw Filmowych http://www.pfdkf.pl/ [dostp 2010-12-27]. 11. Program Rozwoju Bibliotek http://www.biblioteki.org/pl [dostp 2010-12-27] 12. Samborski M., Telefon komrkowy. 111 porad. Warszawa 2005. 13. Wglorz J. (red.), Wykorzystanie nowych mediw przez modzie w Polsce. Wyniki midzynarodowego projektu badawczego Mediappro. Warszawa 2006.

475

Maa biblioteka gminna jako twrca i organizator otwartych zasobw informacji

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Grzegorz Czapnik

Skrcony opis przedmiotu Konwersatorium Maa biblioteka gminna jako twrca i organizator otwartych zasobw informacji przygotowuje studentw do wypeniania zada zwizanych z realizacj nowych funkcji biblioteki publicznej zwizanych z jej przeksztaceniem w centrum informacji lokalnej. W ramach zaj uczestnicy zostaj przygotowani do samodzielnego gromadzenia, opracowania, selekcji oraz udostpniania informacji lokalnych za pomoc rodkw technologii informacyjnej. Treci edukacyjne obejmuj rwnie zagadnienia zwizane z wykorzystaniem i tworzeniem wolnych i otwartych zasobw oprogramowania i informacji, co koresponduje z postulowanym w Projekcie Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych rozszerzeniem treci ksztacenia o tematyk zwizan z wykorzystaniem Open Source. W trakcie zaj studenci zapoznaj si midzy innymi z ide wolnego i otwartego oprogramowania, aspektami prawnymi licencji oraz dostpnymi otwartymi zamiennikami programw komercyjnych; z tematyk otwartych treci, otwartego dostpu, zasobami domeny publicznej, zdobywaj wiedz dotyczc moliwoci i zasad wykorzystania wolnych i otwartych zasobw w pracy MBG a take ucz si wyszukiwa, selekcjonowa, organizowa i udostpnia informacje na rzecz spoecznoci lokalnej wykorzystujc idee otwartego dostpu. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium 30 godz. Peny opis przedmiotu Treci edukacyjne przekazywane w ramach konwersatorium Maa biblioteka gminna jako twrca i organizator otwartych zasobw informacji bezporednio dotycz zagadnie Uatwiania dostpu do informacji lokalnej, ktre w tzw. Menu 8 FRSI zostao uznane za jedn z nowych funkcji bibliotek publicznych. Rwnie w Projekcie Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych podkrelono, e nowoczesna biblioteka publiczna moe, wykorzystujc technologie informacyjne, zmieni si w orodek informacji oraz interdyscyplinarn jednostk kultury dziaajc na rzecz spoecznoci lokalnej (D. Kumina, Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych 476

w maych bibliotekach gminnych. Analiza grupy docelowej Projektu. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc], PTB OW, Warszawa, 2010, s. 115). By sprosta tym oczekiwaniom, od absolwentw prowadzonej specjalnoci oczekuje si kompetencji w zakresie wykorzystania narzdzi technologii informacyjnej do gromadzenia, opracowania i udostpniania informacji lokalnych powstajcych w urzdach, instytucjach kultury i innych placwkach dziaajcych na terenie danej gminy. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci finansowe maych bibliotek gminnych absolwenci powinni zna idee wolnego oprogramowania i otwartych zasobw informacyjnych (Free Software [dalej: FS], Open Source Software [dalej: OSS], Open Content/Open Access [dalej: OC/A]) a take posiada umiejtnoci w zakresie praktycznego wykorzystania narzdzi FS i OSS oraz treci OC/A do tworzenia i organizacji wasnych otwartych zasobw informacji. Prowadzone zajcia maj wyrobi potrzebne kompetencje.
Zakres tematyczny przedmiotu 1. Idea wolnego i otwartego oprogramowania. Historia i aspekty prawne zagadnienia. 2. Typy licencji otwartych. 3. Przegld otwartych programw jako funkcjonalnej alternatywy oprogramowania komercyjnego: oprogramowanie systemowe, programy antywirusowe i firewall, aplikacje narzdziowe. 4. Przegld otwartych programw jako funkcjonalnej alternatywy oprogramowania komercyjnego: przegldarki internetowe, programy pocztowe, komunikatory, programy biurowe, programy graficzne. 5. Przegld otwartych programw jako funkcjonalnej alternatywy oprogramowania komercyjnego: odtwarzacze i konwertery audio i wideo, edytory html, systemy zarzdzania treci. 6. Zasady i moliwoci wykorzystania FS i OSS w maej bibliotece gminnej. 7. Otwarta tre, otwarty dostp, domena publiczna. Definicje poj i prawne aspekty zagadnienia. 8. Typy otwartych zasobw i formy otwartego dostpu do informacji. Definicja Wolnych Dbr Kultury. 9. Moliwoci i zasady wykorzystania wolnych i otwartych zasobw w pracy MBG. Wybrane aspekty ochrony danych osobowych. 10. Wolne i otwarte zasoby lokalne identyfikacja rde informacji lokalnej. 11. Wolne i otwarte zasoby lokalne pozyskiwanie informacji. 12. Wolne i otwarte zasoby lokalne selekcja, przechowywanie i aktualizacja informacji. 13. Wolne i otwarte zasoby lokalne udostpnianie i rozpowszechnianie informacji. 14. Wolne i otwarte zasoby lokalne przegld dobrych praktyk: serwisy informacji publicznej i lokalnej w gminie, regionalne projekty bibliotek cyfrowych, 477

repozytoria, wirtualne muzea lokalne, projekt Centralne Archiwa Tradycji Lokalnej (CATL). 15. Prezentacja i ocena projektw przygotowanych przez studentw. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: studenci, ktrzy zalicz konwersatorium posid wiedz dotyczc idei wolnego i otwartego oprogramowania a take moliwoci i ogranicze jego wykorzystania nakadanych przez rne typy otwartych licencji. Zdobd orientacj w ofercie wolnych i otwartych systemw i aplikacji, ktre mog by stosowane jako funkcjonalna alternatywa dla programw komercyjnych wykorzystywanych w bibliotekach (oprogramowanie systemowe, programy antywirusowe i firewall, aplikacje narzdziowe, przegldarki internetowe, programy pocztowe, komunikatory, programy biurowe, programy graficzne, odtwarzacze i konwertery audio i wideo, edytory html, systemy zarzdzania treci itp.). Studenci posid take wiedz dotyczc metod identyfikacji i lokalizacji otwartych rde informacji globalnej i lokalnej, weryfikacji znalezionych treci, pozyskiwania informacji i wykorzystania jej do budowy wasnych zasobw informacyjnych, tworzonych na potrzeby lokalnego rodowiska. Opanowane umiejtnoci: zdobyta wiedza znajdzie swj odpowiednik w wyksztaconych w trakcie zaj umiejtnociach praktycznego zastosowania wolnych i otwartych aplikacji oraz otwartych lokalnych i publicznych zasobw informacyjnych. Od studentw oczekuje si umiejtnoci samodzielnego zaprojektowania bibliotecznego centrum informacji lokalnej, opartego na wykorzystaniu wolnych i otwartych zasobw oprogramowania i informacji. Wyksztacone umiejtnoci zostan zweryfikowane w oparciu o przygotowany przez uczestnikw zaj projekt zaliczeniowy. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: Przygotowanie koncepcji i projektu lokalnego serwisu informacyjnokulturalnego prowadzonego w MBG, opartego na oprogramowaniu i zasobach otwartych. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Barta J., Markiewicz R. Oprogramowanie open source w wietle prawa. Midzy wasnoci a wolnoci. Warszawa, 2005. ISBN: 83-7444-092-9. 2. Bundy C. Rozwj repozytoriw instytucjonalnych oraz sposoby ich wykorzystania przez instytucje do wprowadzenia tzw. zielonego Open Access. 478

II Midzynarodowa Konferencja Open Access w Polsce. V Konferencja EBIB Internet w bibliotekach, Toru, 14-15 stycznia 2010 roku. [Dokument elektroniczny]. [Warszawa], 2010. (EBIB Materiay konferencyjne nr 21). [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/mat21/bundy. php. 3. Filipczak M., Jak daleko std do nowoczesnoci w stron biblioteki drugiej generacji. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny]. Nr 1/2008 (92) luty. [dostp: 15.12.2010] Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/2008/92/a.php?filipczak. 4. Komarnicka K., Kozowska B., FRSI. Aktywna biblioteka: miejsce promocji kultury. [Dokument elektroniczny]. Cop. FRSI, Warszawa 2010. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/ PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Miejsce_promocji_kultury.pdf. 5. Kotua S. D., Jak buduje si jako baz open content na przykadzie Wikipedii. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny]. Nr 3/2007 (84) kwiecie. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/2007/84/a.php?kotula. 6. Kozowska B., FRSI. Aktywna biblioteka: Informacje lokalne jak je zbiera i upowszechnia. [Dokument elektroniczny]. Cop. FRSI, Warszawa 2010. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/ DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Informacje_lokalne.pdf. 7. Lessig L., Wolna kultura: w jaki sposb wielkie media wykorzystuj technologi i prawo, aby blokowa kultur i kontrolowa kreatywno. [Dokument elektroniczny]. 2005. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www. futrega.org/wk/. 8. Maleczuk T., Open Journal Systems. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny]. Nr 2/2009 (102) marzec. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie:http://www. ebib.info/2009/102/a.php?malenczuk. 9. Raymond E. S., Katedra i bazar. Tum. A. Skura [dokument elektroniczny] marzec 2001. [dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.linuxcommunity. pl/strona/2457/katedra-i-bazar.html. 10. Sequeiros P., De Robbio A., Oglnodostpne archiwa a informacja naukowa i biblioteczna dowiadczenia globalne. W: IV Oglnopolska Konferencja EBIB Internet w bibliotekach Open Access. Toru, 7-8 grudnia 2007 roku. [Dokument elektroniczny]. [Warszawa], 2007. (EBIB Materiay konferencyjne nr 18). [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/ mat18/de_robbio.php. 11. Urbaniec M., Open Content Alliance cyfrowa biblioteka dla wszystkich. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] Nr 3/2006 (73) marzec. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/2006/73/urbaniec.php. 12. Williams S., W obronie wolnoci: krucjata hakera na rzecz wolnego oprogramowania. [dokument elektroniczny]. [Gliwice: Helion, 2003]. [dostp: 15.12.2010] Dostpny w Internecie: http://stallman.helion.pl/.

479

Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy (konwersatoria)

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Jacek Ladorucki

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot zgaszany w aplikacji z grupy konkursowej ma cisy zwizek z badaniami ankietowymi zrealizowane w Uniwersytecie dzkim w marcu 2010 roku wrd studentw informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na zlecenie PTB OW. Szczegowe wyniki pokazay, i najwiksze oczekiwania studentw zwizane s z zagadnieniami wspczesnego bibliotekoznawstwa, czytelnictwa, Internetu oraz nowych mediw i ich uytkowania. Pula najchtniej zgbianych dziedziny wiedzy wrd studentw studiw stacjonarnych i zaocznych bya taka sama. Przygotowany program nauczania wychodzi naprzeciw oczekiwaniom modziey i wyzwaniom wspczesnoci. Przedmiot nazywany Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy skada si z dwch blokw tematycznych przeznaczonych do realizacji w formie wykadw i wicze. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium (30 godz.). Peny opis przedmiotu Przedmiot wcza nowe wtki do nurtu ksztacenia bibliotekarzy z zakresu szeroko rozumianych nauk spoecznych. Adaptuje take wiedz z zakresu marketingu, reklamy, umiejtnoci interpersonalnych, socjologii, psychologii, biblioterapii dla potrzeb pracownika maej biblioteki publicznej w mniejszych orodkach miejskich i wsiach. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Czytelnictwo jako zjawisko spoeczne i forma uczestnictwa w kulturze:

wspczesne przemiany spoecznych norm lekturowych, substytutywno lekturowa, porednie formy korzystania treci, czytanie w Internecie, i otwart przestrze dla zjawisk i zachowa, ktre, z rnych powodw, nie mieszcz si w tradycyjnych mediach (od ksiki po telewizj),

480

2. Badanie czytelnictwa:

typy czytelnictwa (kultura elitarna, kultura popularna, subkultura i itp.), czytelnictwo a wspczesna kultura masowa. wspczesne kierunki bada nad czytelnictwem, metody i techniki badawcze w czytelnictwie.

3. Instytut Ksiki i Czytelnictwa jako wiodcy orodek bada nad czytelnictwem w Polsce. 4. Czytelnictwo indywidualne:
publikacje o tematyce lokalnej jako swoiste bestsellery lokalne oraz ich znaczenie dla budowania tosamoci kulturowej maych ojczyzn, biblioteka gminna w procesie samoksztacenia uczniw. Zajcia z przysposobienia czytelniczego i informacyjnego uczniw, elementy biblioterapii wychowawczej (rozwojowej) w pracy bibliotekarza z uczniami szk podstawowych i gimnazjalnych. Warsztat biblioterapeutyczny, wydzielony ksigozbir i materiay nie-ksikowe w realizacji poszczeglnych zada biblioterapeutycznych, np.: co czyta, aby atwiej sobie radzi w yciu, jak zachowa si w sytuacji trudnej, do kogo uda si po pomoc, jak uchroni si przed zakanymi chorobami, osamotnienie i in., biblioteka gminna jako warsztat informacyjny dla uytkownikw dorosych (rda informacji uytecznej w pokonywaniu codziennych problemw: zbiory praw, kodeksy, zarzdzenia wadzy municypalnej, dokumenty dotyczce struktury lokalnej wadzy i narzdzia orientacji obywatela w lokalnym porzdku prawnym).

5. Wprowadzenie do bada praktycznych nad czytelnictwem rodowiska lokalnego:

samodzielne prowadzenie bada czytelniczych w rodowisku lokalnym lub wybranych grupach spoecznoci lokalnej, np. wg struktury zatrudnienia i statusu zawodowego, pci, wieku i in.).

Oczekiwane efekty uczenia si Prezentacja oczekiwanych efektw ksztacenia (w dwch poniszych paszczyznach) Osignita wiedza obejmuje teoretyczne narzdzia warsztatu bibliotekarskiego adaptowanego do potrzeb pracy w terenie. Opanowane umiejtnoci: dostosowanie warsztatu bibliotekarskiego do specyfiki pracy w terenie Metody i kryteria oceniania Zaliczenie wicze: praca semestralna/projekt prezentujcy plan rozwoju biblioteki lokalnej skoordynowany z wielkoci skupiska i jego swoistoci. Preferowane s prace odnoszce si do konkretnego miejsca na mapie Polski i zrozumienia jego genius loci. Sposb zaliczenia Zaliczenie z ocen 481

Literatura 1. Bukowska-Floreska I., red. lsk Cieszyski i inne pogranicza w badaniach nad tosamoci etniczn narodow i regionaln, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. I. Katowice 1995. 2. Kultury regionalne i pogranicza kulturowe a wiadomo etniczna, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. II. Katowice 1999. 3. Przestrze kulturowego wspistnienia, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. IV. Katowice 2000. 4. Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, materiay z Oglnopolskiej Konferencji nt. Wojewdzka biblioteka publiczna w zreformowanym systemie administracyjnym zarzdzanie, funkcje, standardy, Rzeszw, 17-18 maja 1999. Warszawa 1999. 5. Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom powiatowy. Materiay z oglnopolskiej konferencji nt. Biblioteka powiatowa 99 pierwsze dowiadczenia i wnioski, Radom/Jedlnia Letnisko 20-22 wrzenia 1999. Warszawa 2000. 6. Kiereta K.: Lokalna przestrze kulturowa a tosamo, Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego 2003, nr 3 (11), s. 25-27. 7. Myczkowski Z.: Krajobraz wyrazem tosamoci w wybranych obszarach chronionych. Krakw 2003. 8. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego. Materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin, 27-29 wrzenia 2005 r. Warszawa 2006. 9. Wimmer R.D., Dominick J.R.: Mass media. Metody bada. Krakw 2008. 10. Wolff K.: Ksika w spoecznej przestrzeni polskiej wsi. Warszawa 2008. 11. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych. Materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008 r., Warszawa 2009.

482

Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy (wykady)

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Jacek Ladorucki

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot zgaszany w aplikacji z grupy konkursowej ma cisy zwizek z badaniami ankietowymi zrealizowanymi w Uniwersytecie dzkim w marcu 2010 roku wrd studentw informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na zlecenie PTB OW. Szczegowe wyniki pokazay, i najwiksze oczekiwania studentw zwizane s z zagadnieniami wspczesnego bibliotekoznawstwa, czytelnictwa, Internetu oraz nowych mediw i ich uytkowania. Pula najchtniej zgbianych dziedzin wiedzy wrd studentw studiw stacjonarnych i zaocznych bya taka sama. Przygotowany program nauczania wychodzi naprzeciw oczekiwaniom modziey i wyzwaniom wspczesnoci. Przedmiot nazywany Maa ojczyzna maa biblioteka kontekst kulturowy i czytelniczy skada si z dwch blokw tematycznych przeznaczonych do realizacji w formie wykadw i wicze. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu (30 godz.). Peny opis przedmiotu Przedmiot wcza nowe wtki do nurtu ksztacenia bibliotekarzy z zakresu szeroko rozumianych nauk spoecznych. Adaptuje take wiedz z zakresu marketingu, reklamy, umiejtnoci interpersonalnych, socjologii, psychologii, biblioterapii dla potrzeb pracownika maej biblioteki publicznej w mniejszych orodkach miejskich i wsiach. Szczegowo obejmuje nastpujce zagadnienia: Zakres tematyczny przedmiotu 1. Funkcje i zadania biblioteki gminnej w powizaniu z wielkoci i zrnicowaniem skupisk ludzkich. 2. i spoeczno-kulturowa oraz jako miejsce symboliczne. Inspiratorska i mitotwrcza rola maej ojczyzny w historii i literaturze. 3. Przestrze maej ojczyzny a obszar gminy, wsi, maego miasta. Maa ojczyzna jako przestrze bez wyrazicie okrelonych granic, ktrej istot jest subiektywna wiadomo ludzi utosamiajcych si z ni, czsto poprzez silna wi emocjonaln. 483

4. Biblioteka jako instytucja wspomagajca zachowanie tosamoci maej ojczyzny i pielgnujca charakter i swoisto lokalnego skupiska ludzkiego. 5. Biblioteka gminna jako warsztat informacyjny dla uytkownikw dorosych (rda informacji uytecznej w pokonywaniu codziennych problemw: zbiory praw, kodeksy, zarzdzenia wadzy municypalnej, dokumenty dotyczce struktury lokalnej wadzy i narzdzia orientacji obywatela w lokalnym porzdku prawnym). 6. Bibliotekarz jako lokalny animator i ekspert kultury. Przygotowanie zawodowe i predyspozycje indywidualne. Indywidualne formy pracy bibliotekarza z czytelnikiem w rodowisku lokalnych. 7. Metody poznawania czytelnikw oraz ich zainteresowa; doradztwo, rozmowy indywidualne itp. 8. Wypracowane schematy interakcji bibliotekarz uytkownik a indywidualizacja pracy. 9. Quasi-zbiorowe formy pracy z uytkownikiem w bibliotece. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: obejmuje teoretyczne narzdzia warsztatu bibliotekarskiego adaptowanego do potrzeb pracy w terenie. Opanowane umiejtnoci: dostosowanie warsztatu bibliotekarskiego do specyfiki pracy w terenie. Metody i kryteria oceniania Egzamin: ustny. Egzamin obejmuje wiedz teoretyczn zdobywan podczas wykadu oraz wiedz z wybranych przez studentw dwch lektur fakultatywnych dobieranych przez kadego suchacza indywidualnie pord wskazanego przez wykadowc zasobu publikacji rozwijajcych wiedz specjalistyczn. Sposb zaliczenia Egzamin. Literatura 1. Bukowska- Floreska I., red. lsk Cieszyski i inne pogranicza w badaniach nad tosamoci etniczn narodow i regionaln, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. I. Katowice 1995. 2. Kultury regionalne i pogranicza kulturowe a wiadomo etniczna, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. II. Katowice 1999. 3. Przestrze kulturowego wspistnienia, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. IV. Katowice 2000. 484

4. Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, materiay z Oglnopolskiej Konferencji nt. Wojewdzka biblioteka publiczna w zreformowanym systemie administracyjnym zarzdzanie, funkcje, standardy, Rzeszw, 17-18 maja 1999. Warszawa 1999. 5. Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom powiatowy. Materiay z oglnopolskiej konferencji nt. Biblioteka powiatowa 99 pierwsze dowiadczenia i wnioski, Radom/Jedlnia Letnisko 20-22 wrzenia 1999. Warszawa 2000. 6. Kiereta K.: Lokalna przestrze kulturowa a tosamo, Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego 2003, nr 3 (11), s. 25-27. 7. Jupowicz-Ginalska A.: Marketing medialny. Warszawa 2010. 8. Loiseau M., Pincas S.: Historia reklamy. Warszawa 2009. 9. Mikuowski-Pomorski J.: Zmieniajcy si wiat mediw. Krakw 2008. 10. Miosz Cz.: Dolina Issy. Warszawa 1995. 11. Miosz Cz.: Rodzinna Europa. Warszawa 1995. 12. Myczkowski Z.: Krajobraz wyrazem tosamoci w wybranych obszarach chronionych. Krakw 2003. 13. Ogrodowska B.: Polskie obrzdy i zwyczaje doroczne. Warszawa 2009. 14. Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego. Materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin, 27-29 wrzenia 2005 r. Warszawa 2006. 15. Wimmer R.D., Dominick J.R.: Mass media. Metody bada. Krakw 2008. 16. Wolff K.: Ksika w spoecznej przestrzeni polskiej wsi. Warszawa 2008. 17. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych. Materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008 r. Warszawa 2009. 18. Zegrodzki P.: Moja maa ojczyzna, Gra koo Pszczyny. Pszczyna 2009.

485

Projektowanie i realizacja lokalnego serwisu informacyjnego za pomoc narzdzi CMS

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Grzegorz Czapnik

Skrcony opis przedmiotu Celem warsztatw jest przygotowanie studentw do samodzielnego tworzenia internetowych zasobw informacyjnych za pomoc Systemw Zarzdzania Treci (ang. Content Management Systems, CMS) Uczestnicy zaj praktycznie zapoznaj si z wolnym CMS Joomla! oraz tworz za jego pomoc biblioteczny serwis informacyjno-kulturalny dla spoecznoci lokalnej. Treci edukacyjne obejmuj metody projektowania serwisw internetowych, ogln charakterystyk systemw zarzdzania treci, ich typw i odmian oraz szczegowe przedstawienie wybranego CMS, przy pomocy ktrego studenci realizuj w cigu caego semestru projekt zaliczeniowy. Szczegowe zagadnienia obejmuj m.in. przedstawienie struktury, interfejsu i podstawowych elementw systemu: pozycji treci, pozycji menu, komponentw, moduw, dodatkw i szablonw; korzystanie z dokumentacji Joomla! i zasobw internetowych forw Joomla!; planowanie i szybkie wykonanie witryny za pomoc pakietu podstawowego; zastosowanie rozszerze systemu; rozbudow witryny i administrowanie serwisem informacyjnym za pomoc CMS. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: warsztatw komputerowych 30 h [15x2h] (studia stacjonarne), warsztatw komputerowych 15 h [15x1h] (studia niestacjonarne).

Peny opis przedmiotu Warsztaty Projektowanie i realizacja lokalnego serwisu informacyjnego za pomoc narzdzi CMS s odpowiedzi na sformuowany przez B. Sosisk-Kalat postulat modernizacji ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych poprzez uczenie wykorzystywania wolnego oprogramowania typu CMS do tworzenia bibliotecznych witryn internetowych. Potrzeba ksztacenia w tym obszarze wynika z uwidocznionego w badaniach braku kompetencji bibliotekarzy MBG w tym zakresie (B. Sosiska-Kalata, Projekt: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Wstpna ocena oferty edukacyjnej dla bibliotekarzy MBG, warunkw wdroenia jej W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych [red. 486

E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc], PTB OW, Warszawa, 2010, s. 76). W trakcie warsztatw studenci, wykorzystujc wolny system zarzdzania treci Joomla!, tworz biblioteczny serwis informacji lokalnej, co cile koresponduje z postulowanym w Menu 8 FRSI rozszerzeniem funkcji bibliotek o zadania zwizane z Uatwianiem dostpu do informacji lokalnej. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Metody projektowania serwisw informacyjnych. Projektowanie zorientowane na informacj. Architektura informacji. 2. Metody projektowania serwisw informacyjnych. Projektowanie zorientowane na uytkownika User-centered design UCD). 3. Charakterystyka systemw zarzdzania treci. Typy i odmiany CMS. 4. Podstawowe elementy systemu Joomla!: pozycje treci, pozycje menu, komponenty, moduy, dodatki i szablony. 5. Konfigurowanie Joomla! 6. Tworzenie hierarchii treci. Wykorzystanie sekcji i kategorii. 7. Tworzenie menu stron i zarzdzanie stron startow. 8. Praca z artykuami, tworzenie artykuw wielostronicowych. 9. Moliwoci edytora WYSIWG. 10. Umieszczanie plikw multimedialnych. 11. Dokumentacja i forum uytkownikw CMS. 12. Planowanie i szybkie wykonanie witryny za pomoc pakietu podstawowego. 13. Stosowanie rozszerze. 14. Rozbudowa witryny i administrowanie systemem. 15. Przedstawienie, omwienie i ocena serwisw zrealizowanych przez studentw. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: uczestnicy zapoznaj si w trakcie warsztatw z podstawowymi metodami projektowania serwisw internetowych w tym z projektowaniem zorientowanym na informacj (Architektura informacji) oraz z projektowaniem zorientowanym na uytkownika (UCD). Studenci znaj funkcje i moliwoci systemw zarzdzania treci i wiedz jak wykorzysta CMS Joomla! do tworzenia i zarzdzania serwisem informacyjnym. Opanowane umiejtnoci: studenci zdobywaj umiejtnoci w zakresie praktycznego wykonania serwisu internetowego za pomoc systemu zarzdzania treci Joomla! W szczeglnoci potrafi: zainstalowa i skonfigurowa CMS, wykorzysta standardowe szablony pakietu, zorganizowa je za pomoc sekcji i kategorii w zaoon hierarchi treci, posiadaj umiejtnoci pracy z artykuami (organizacja, dodawanie, edycja treci) i multimediami, potrafi wykorzysta standardowe rozszerzenia CMS (tworzenie forum internetowego, kanaw RSS, archiwum, dodawanie i konfiguracja narzdzi wyszukiwawczych).

487

Metody i kryteria oceniania Podstaw zaliczenia bdzie zrealizowanie i prowadzenie serwisu informacyjnokulturalnego dla wybranej MBG w technologii Joomla! Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Frankowski P., Joomla!: wiczenia. Gliwice, cop. 2007. ISBN 978-83-246-0806-5. 2. Graf H., Joomla!: system zarzdzania treci. Gliwice, cop. 2007. ISBN 978-83246-0643-6. 3. Kozowska B., FRSI. Aktywna biblioteka: Informacje lokalne jak je zbiera i upowszechnia. [Dokument elektroniczny]. Cop. FRSI, Warszawa 2010. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/ DOKUMENTY/PODRECZNIKI/Specjalistyczne/Informacje_lokalne.pdf. 4. Krug S., Nie ka mi myle! O yciowym podejciu do funkcjonalnoci stron internetowych. Wyd. 2. Gliwice, 2010. ISBN: 978-83-246-2772-1. 5. Mitas D., Joomla! w praktyce. Warszawa, cop. 2009. ISBN 978-83-7558-693-0. 6. Parker T. i in., Tworzenie stron metod stopniowego ulepszania: Witryny dostpne dla kadego. Gliwice, 2010. ISBN: 978-83-246-2797-4. 7. Piotrowski D. M., Wdroenie systemw zarzdzania treci w bibliotekach. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] Nr 2/2009 (102) marzec. [Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/2009/102/a.php?piotrowski. 8. Rosenfeld L., Morville P., Architektura informacji w serwisach internetowych. Gliwice, 2003. ISBN: 83-7361-003-0. 9. Safian A., Brewczyska M., Platforma e-learningowa Moodle w Bibliotece Pedagogicznej Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji Nauczycieli we Wocawku. Biuletyn EBIB [Dokument elektroniczny] Nr 4/2009 (104) maj. {Dostp: 15.12.2010]. Dostpny w internecie: http://www.ebib.info/2009/104/a. php?safian_brewczynska. 10. Sosna ., Joomla! darmowy system CMS. Pozna, cop. 2006. ISBN 83-8952927-0.

488

Spoeczno lokalna a elektroniczna oferta biblioteki

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Agata Walczak-Niewiadomska

Skrcony opis przedmiotu Biblioteki gminne, nierzadko jako jedyne placwki wiadczce usugi kulturalne dla lokalnej spoecznoci, maj suy rnym grupom odbiorcw. Generalnie rzecz ujmujc na potrzeby przedmiotu czytelnikw mona podzieli na dzieci i modzie, seniorw, a ponadto osoby niepenosprawne. Wan rol bibliotekarza jest aktywizowanie wymienionych grup, a take zapewnienie im odpowiedniego przygotowania do korzystania ze rde informacji elektronicznej. Internet i elektroniczne bazy danych daj bibliotekarzowi moliwo przedstawienia czytelnikom odpowiednio dobranych treci, pogrupowanych tematycznie i dostosowanych adekwatnie do wieku i potrzeb, zawartych w serwisach informacyjnych. Przedmiot ma na celu zapoznanie studentw przyszych pracownikw bibliotek gminnych z aktualn ofert elektronicznych serwisw informacyjnych przeznaczonych dla kadej z 3 wymienionych grup odbiorcw. Dzieci i modzie, jako wyjtkowa chociaby w kwestii bezpieczestwa sieciowego grupa, powinna by zapoznana przez bibliotekarza z zasadami poruszania si po Internecie, ale te etycznego korzystania ze rde elektronicznych. Bardzo wanym zagadnieniem bdzie zaznajomienie grupy z serwisami informacyjnymi odnoszcymi si do bezpieczestwa w sieci i stronami promujcymi edukacj w zakresie rde elektronicznych. Bibliotekarz moe przedstawi portale edukacyjne, wspomagajce proces nauczania szkolnego, oraz wprowadzi wstpnie w powikszajce si stale zasoby bibliotek cyfrowych, zwaszcza tych, ktre przechowuj literatur wchodzc w zakres kanonu lektur obowizkowych. Mile widziane w tej grupie bd strony zawierajce rozrywk edukacyjn w postaci amigwek, gier i innych atrakcji Seniorzy korzystajcy na co dzie z usug biblioteki gminnej z pewnoci bd zadowoleni ze wskazania rde internetowych rozwijajcych ich pasje, ale te poszerzajcych ich wiedz na temat moliwoci edukacji na emeryturze. Rol bibliotekarza w przypadku osb niepenosprawnych bdzie m.in. zapewnienie wsparcia przy szukaniu niezbdnych informacji prawnych i ustawodawczych. Mona rwnie zaprezentowa serwisy elektroniczne skierowane do osb niepenosprawnych, zawierajce zarwno treci rozrywkowe jak i informacje o usprawnieniach technicznych. Serwisy promujce szeroko rozumian kultur mona potraktowa jako temat wsplny dla wszystkich grup, ewentualnie rozgraniczajc treci dostosowane do grup wiekowych. 489

Forma zaj Laboratorium 30 godz. Peny opis przedmiotu Przedmiot wprowadza studentw w rnorodn ofert zasobw elektronicznych dostpnych m.in. przez Internet, a take uczy ich samodzielnego efektywnego wyszukiwania odpowiednich rde informacji. Treci zawieraj prezentacj zasobw elektronicznych dla poszczeglnych grup odbiorcw usug biblioteki gminnej: dzieci i modziey, seniorw, osb niepenosprawnych. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Wstp. Wprowadzenie w tematyk przedmiotu. 2. Omwienie najwaniejszych rnic pomidzy typami rde elektronicznych. Okrelenie jakoci informacji pobieranej ze rde elektronicznych. 3. rda elektroniczne dla dzieci i modziey. Wprowadzenie teoretyczne na podstawie dostpnej literatury przedmiotu. Dla dzieci: m.in. rda edukacyjne, kulturalne, http://kula.gov.pl, bezpieczna rozrywka, Sieciaki. 4. rda elektroniczne dla seniorw. Wprowadzenie teoretyczne na podstawie dostpnej literatury przedmiotu. Dla seniorw: edukacja, literatura, biblioteki cyfrowe, programy skierowane do osb starszych. 5. Uytkownicy niepenosprawni. Wprowadzenie teoretyczne na podstawie dostpnej literatury przedmiotu. Dla osb niepenosprawnych: serwisy uatwiajce korzystanie z Internetu, serwisy powicone tematycznie problemom niepenosprawnych itp. 6. Podsumowanie, dyskusja, prby samodzielnego przygotowania nowych rde dla poszczeglnych grup odbiorcw. 7. Zaliczenie. Zajcia powinny odbywa si w formie wicze laboratoryjnych, poniewa ich zawarto merytoryczna wymaga intensywnego wykorzystania komputerw z dostpem do Internetu. Oczekiwane efekty uczenia si Dziki uczszczaniu na zajcia studenci dowiedz si, jak najbardziej efektywnie zarzdza czasem swoich czytelnikw, spdzonym przed monitorem komputera. Wiedz i umiejtnoci zdobyte w trakcie wykadania przedmiotu powinni umie przeoy na przedstawienie realnej oferty serwisw informacyjnych dla poszczeglnych grup uytkownikw obsugiwanych przez bibliotek gminn. Odpowiednie przekierowanie odbiorcw biblioteki gminnej do wybranych rde elektronicznych posuy w szerszym kontekcie rozwojowi postulatw spoeczestwa informacyjnego. 490

Student bdzie dysponowa wiedz z zakresu szeroko rozumianej informacji elektronicznej. Wiedza zdobyta w trakcie zaj posuy do odcignicia dzieci i modziey od niebezpiecznych (np. wzbudzajcych agresj) gier komputerowych i najczciej bezwartociowych czatw i forw dyskusyjnych, w zamian oferujc dostp do ciekawych portali edukacyjnych i kulturalnych, rwnie zawierajcych elementy rozrywki, ale sprawdzonych i wyselekcjonowanych przez specjalistw. Podobnie w przypadku seniorw i osb niepenosprawnych, studenci wykorzystujc informacje nabyte podczas zaj, bd umieli przedstawi czytelnikom stosowne formy komunikacji elektronicznej oraz systemy informacyjne. Umiejtnoci opanowane w trakcie nauki pozwol studentom na zaprezentowanie czytelnikom biblioteki gminnej rnych sposobw eksplorowania Internetu. Wrd nich jest m.in. umiejtno rozrnienia forum dyskusyjne od czatu, korzystania z niekiedy bardziej skomplikowanych aplikacji komputerowych zawartych w serwisach tematycznych, przesyania wiadomoci w formie elektronicznej, rwnie korzystania z serwisw spoecznociowych, czsto zawierajcych cenne zasoby multimedialne. Studenci bd te znali techniki wyszukiwawcze i metody nawigacji po zasobach internetowych. Wiedz zdobyt na zajciach bd umieli przeoy na umiejtno wyszukiwania nowych, pomocnych czytelnikom, serwisw informacyjnych. Celem zaj bdzie zatem przekazanie gotowych przykadw wyselekcjonowanych rde informacji elektronicznej, ale przede wszystkim nauczenie przyszych bibliotekarzy samodzielnego poruszania si w rodowisku komputerowym i zniwelowanie barier wynikajcych z lku przed nowoczesnymi technologiami. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie ustne. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Aktywno spoeczna, kulturalna i owiatowa seniorw, red. A. Fabi, BielskoBiaa 2008. 2. Dzieci, modzie Internet biblioteka. Wytyczne IFLA Sekcji Bibliotek dla Dzieci i Modziey, Warszawa. 3. Fedorowicz M., Biblioteki w Polsce wobec potrzeb uytkownikw z niepenosprawnociami, sygnalizacja problemu. W: Ksika ponad podziaami, pod red. A. Krawczyka, Lublin 2007. 4. Frckiewicz E., Wpyw Internetu na aktywno seniorw z punktu widzenia strategii budowania spoeczestwa informacyjnego i2010, Warszawa 2009.

491

5. Internet w bibliotece dla dzieci i modziey. Od teorii do praktyki. Poradnik, pod red. G. Lewandowicz-Nosal, Warszawa. 6. Kisilowska M., Biblioteka w sieci sie w bibliotece, Warszawa. 7. Koodziejska J., Biblioteki publiczne w strukturze spoecznej, Warszawa 2010. 8. Nowe technologie w bibliotekach publicznych, Warszawa. 9. Smarsz I., Dziaania bibliotek publicznych w Polsce na rzecz grup wykluczonych spoecznie (wybrane problemy), Biblioterapeuta 2009, nr 3, s. 9-12. 10. Urbanowicz K., Seniorzy a spoeczestwo wiedzy, rola biblioteki, EBIB 2008 nr 7. [Tryb dostpu: http://ebib.info/2008/98/a.php?urbanowicz]. 11. Tomczyk ., E-edukacja seniorw jako element budowy spoeczestwa informacyjnego, E-Mentor 2009, nr 3, s. 68-72. 12. Woniczka-Paruzel B., Seniorzy w wiecie ksiki i informacji, poszukiwanie modelu dziaa bibliotek na rzecz aktywizacji ludzi w starszym wieku, Nasze Forum 2006, nr 3/4, s. 106-118. 13. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych, pod red. K. Wolff, Warszawa. 14. Czasopisma fachowe, m.in. Biblioteka Seniorw dodatek do Poradnika Bibliotekarza. 15. Specjalistyczne portale i serwisy internetowe, m.in. Kultura VIVA. Portal kulturalny dla 50 plus www.kulturaviva.pl.

492

Systemy biblioteczne dla MBG

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

mgr Zbigniew Gruszka

Skrcony opis przedmiotu Przedmiot Systemy biblioteczne dla MBG zaznajamia uczestnikw zaj z technologiami informatycznymi wykorzystywanymi w nowoczesnych placwkach bibliotecznych. Studenci w trakcie spotka zapoznaj si z funkcjonalnym dostpem do zasobw bibliotecznych, w tym do informacji lokalnej, nadto zdobywaj e-administracji. Treci edukacyjne obejmuj histori komputeryzacji bibliotek rnego typu w Polsce i na wiecie, zaznajamiaj uczestnikw z fachow terminologi, etapami o rnych odbiorcach i funkcjach. W trakcie kursu przedstawiane s kryteria wyboru optymalnego systemu bibliotecznego, wykorzystanie tradycyjnych i elektronicznych rde informacji, uytecznych ze wzgldu na gromadzenie i opracowywanie zbiorw. Zwrcono uwag na regionalne aspekty komputeryzacji; tj. na wspprac midzybiblioteczn na rnych szczeblach, pozyskiwanie egzemplarzy publikacji lokalnych, realizacj potrzeb i oczekiwa mieszkacw maych ojczyzn. Uczestnicy wicze poznaj interfejs bibliotekarza najwaniejszych programw komputerowych i ucz si funkcjonalnoci stron bibliotecznych i moduu OPAC. Forma zaj wiczenia (30 godz.). Peny opis przedmiotu Przedmiot Systemy biblioteczne dla MBG cile koresponduje z nowymi funkcjami biblioteki (tzw. Menu 8 FRSI) poprzez zaznajamianie uczestnikw zaj z nowymi technologiami bibliotecznymi. Najwaniejsz funkcj, z ktr zapoznaj si studenci, jest umoliwienie funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych jak rwnie do informacji lokalnej, ktrej odnajdywanie, opracowanie i udostpnianie bdzie przedmiotem zaj. Zdobycie przez suchaczy przedmiotu kompetencji w zakresie ww. przedmiotw jest niezbdne do realizacji pozostaych funkcji, w szczeglnoci do promocji czytelnictwa i kultury oraz korzystania z usug e-administracji. Wobec zwikszajcych si oczekiwa spoeczestwa dotyczcych szybkiego i jak najatwiejszego dostpu i zasobw naley przygotowa bibliotekarzy do nowych 493

technologii, te za przystosowa do oczekiwa uytkownikw (Por. E.B. Zybert, Udzia bibliotek publicznych w dziaaniach na rzecz budowy spoeczestwa informacyjnego. Refleksje z midzynarodowych kongresw IFLA. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych [red. E. Chuchro, M. Ochmaski, M. Zajc], PTB OW, Warszawa, 2010, s. 41). Od stopnia komputeryzacji, internetyzacji i automatyzacji bibliotek zaley, w jakim stopniu bd one obecne w wiadomoci mieszkacw lokalnych spoecznoci. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Historia automatyzacji i komputeryzacji bibliotek w Polsce i na wiecie. 2. Czynnoci komputeryzowane w bibliotekach. Formy usprawnienia pracy w zakresie gromadzenia, opracowania, przechowywania i udostpniania rnych dokumentw bibliotecznych. 3. Zapoznanie z fachow terminologi z pogranicza bibliotekarstwa i informatyki, niezbdnej do zrozumienia zasady pracy oprogramowania bibliotecznego, np. serwer, modu biblioteczny, logowanie, instalacja, konfiguracja, kopia bezpieczestwa itp. 4. Umiejtnoci niezbdne do wykonywania zawodu bibliotekarza systemowego. 5. Programy biblioteczne wykorzystywane w kraju i za granic. Grupy docelowe, historia poszczeglnych programw, stosowane w nich standardy. Producenci, dystrybutorzy i uytkownicy. 6. Tradycyjne i nowoczesne rda informacji wykorzystywane na etapie zakupu oraz opracowania formalnego i rzeczowego publikacji:
drukowane katalogi i strony internetowe wydawnictw, strony internetowe organw publicznych i wydawcw publikacji regionalnych i niskonakadowych, katalog centralny NUKAT, katalog rozproszony KARO, strony Worldcat, Karlsruhe Virtual Catalogue jako rdo wiedzy o publikacjach

7. Typy oprogramowania bibliotecznego wykorzystywane do prowadzenia MBG:

zagranicznych, bibliografie regionalne.

omwienie obsugi i zasad pracy w programie MOL historia, producent, biblioteki uytkujce dany program. Budowa i funkcje dostpne za jego porednictwem, wiczenia z opracowania formalnego i rzeczowego zbiorw, akcesjonowanie zbiorw. Tworzenie ksig inwentarzowych, importowanie opisw, omwienie obsugi i zasad pracy w programie Biblioteka firmy Progman historia, producent, biblioteki uytkujce dany program, budowa i funkcje dostpne za jego porednictwem, wiczenia z opracowania formalnego i rzeczowego zbiorw, akcesjonowanie zbiorw. Tworzenie ksig inwentarzowych, importowanie opisw, program KOHA jako typ bezpatnego oprogramowania dla bibliotek. Informacje dotyczce sposobu nabycia i instalacji. Historia, autor, biblioteki uytkujce dany program. Budowa i funkcje dostpne za jego porednictwem (moduy katalogowania

494

8. Katalog OPAC jako wizytwka i forma zachty do skorzystania z zasobw biblioteki:

i udostpniania), opcje administracyjne systemu. Zalety katalogowania w przegldarce internetowej, program Mateusz jako typ bezpatnego oprogramowania dla bibliotek. Informacje dotyczce sposobu nabycia i instalacji. Historia, autor, biblioteki uytkujce dany program. Budowa i funkcje dostpne za jego porednictwem (moduy katalogowania i udostpniania), opcje administracyjne systemu. Akcesja zbiorw, opracowanie formalne i rzeczowe wydawnictw zwartych, cigych i elektronicznych w formacie MARC ze szczeglnym uwzgldnieniem publikacji o charakterze regionalnym, wanych dla lokalnej spoecznoci. Przegldanie katalogu w formacie Dublin Core. wiczenia z wprowadzania zbiorw, program Aleph. Budowa i funkcje dostpne za jego porednictwem (moduy katalogowania i udostpniania), opcje administracyjne systemu. Akcesja zbiorw, opracowanie formalne i rzeczowe wydawnictw zwartych, cigych i elektronicznych w formacie MARC. Uyteczno oprogramowania dedykowanego dla duych bibliotek naukowych w zastosowaniu tego w bibliotekach gminnych.

cechy moduu speniajcego oczekiwania rnorodnych grup spoecznych, najczciej stosowane indeksy suce do odszukania publikacji, kryteria uytecznoci i funkcjonalnoci stron internetowych bibliotek, dostosowywanie serwisw WWW MBG do umiejtnoci ich uytkownikw przewodniki i systemy pomocy.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: uczestnik zapoznaje si w trakcie zaj z zasadami prowadzenia skomputeryzowanej MBG. Wiedza ta poparta jest dowiadczeniami poznanymi po przeledzeniu wybranych technologii w polskich i zagranicznych bibliotekach rnego typu. Student zna kolejne etapy komputeryzacji bibliotek, wie na czym polega wdroenie poszczeglnych moduw zintegrowanego systemu bibliotecznego, potrafi korzysta z tradycyjnych i nowoczesnych rde informacji, uytecznych na etapie nabywania nowych publikacji, uzupeniania ksigozbioru, opracowania formalnego i rzeczowego zbiorw. Uczestnik wicze wie, jakie s typy oprogramowania bibliotecznego, zna kryteria wyboru optymalnego zintegrowanego systemu bibliotecznego, posuguje si sownictwem specjalistycznym z pogranicza bibliotekarstwa i informatyki. Opanowane umiejtnoci: uczestnik zaj umie katalogowa formalnie i rzeczowo publikacje rnego typu: tradycyjne (ksiki, czasopisma), elektroniczne (pliki, zasoby sieciowe). Umie pozyskiwa i opracowywa formalnie i rzeczowo publikacje o znaczeniu lokalnym, wykorzystujc do tego celu bibliografie regionalne i strony internetowe wydawcw. Potrafi oceni funkcjonalno stron internetowych bibliotek, sprawnie porusza si w rodowisku komputerowym, radzi sobie z wyszukiwaniem relewantnym, poprawnie realizuje zapytania informacyjne wszystkich typw uytkownikw. 495

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie pisemne (praca semestralna). Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu cigego, oprac. Barbara Nacz (2007). Dostp: http://193.0.118.56/nukat/book/MARC21_per070717.pdf. 2. Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla ksiki ze zmianami redakcyjnymi Marii Lenartowicz (2005). Dostp: http://193.0.118.56/nukat/book/aneks_bib070202b.pdf. 3. Analiza kontekstu planowania Programu Bibliotecznego. Alek Tarkowski [et al.] (2008), [on-line]. Dostp: http://www.frsi.org.pl/images/Files/01_analiza%20 kontekstu%20planowania%20programu%20bibliotecznego.pdf. 4. Automatyzacja bibliotek: wybr materiaw z konferencji Automatyzacja Bibliotek Wrocaw, 11-13 grudnia 1992. [Przygot. do druku i wstp Aleksander Radwaski].Wrocaw: Leopoldinum, 1993. 5. Bartoszewicz-Fabiaska B.: Baza katalogowa w formacie MARC 21 w programie MAK dla bibliotek publicznych. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 168-176. 6. Burchard M .: NUKAT nowe moliwoci dostpu do danych. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 135-150. 7. Burton P. F.: Zintegrowane, biblioteczne systemy online: biblioteki wirtualne. Bibliotekarz 1994, z. 2, s. 8-12. 8. Kamiski A.: Koha nowozelandzki system biblioteczny typu Open Source. Biuletyn EBIB [On-line]. [Dostp: 5.10.2008]. Dostpny w Internecie: http://ebib. oss.wroc.pl/2004/54/kaminski.php. 9. Klesta D., Statkiewicz I.: Komputerowy zintegrowany system biblioteczny APIN. Biuletyn EBIB [On-line]. [Dostp: 5.10.2008]. Dostpny w Internecie: http://ebib. oss.wroc.pl/arc/e010-03.html. 10. Kolasa W. M., Krl M.: Systemy dla bibliotek publicznych i kryteria ich ewaluacji. Raport 2006/2007. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 93-115. 11. Kolasa W. M.: Polskie systemy biblioteczne dla maych i rednich bibliotek publicznych: suplement 2004. [W:] Automatyzacja bibliotek publicznych. Materiay z oglnopolskiej konferencji Automatyzacja bibliotek publicznych. Warszawa, 496

24-26 listopada 2004. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 93-110. 12. Komputeryzacja bibliotek na przykadzie naukowych bibliotek m. odzi. Zagadnienia Informacji Naukowej 1996, nr 1, s. 15-24. 13. Paluszkiewicz A.: Format MARC 21 rekordu kartoteki hase wzorcowych (2009). Dostp: http://193.0.118.56/nukat/book/MARC21_khw-090514.pdf. 14. Paluszkiewicz A.: Wybr zintegrowanego systemu bibliotecznego i inne decyzje z tym zwizane. Przegld Biblioteczny 1994, z. 1/2, s. 33-36. 15. Radwaski A.: Drogie znaczy lepsze? Problemy stosowania oprogramowania Open Source. [W:] Praktyczne aspekty automatyzacji bibliotek publicznych. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 116-122. 16. Radwaski A.: Funkcje bibliotecznego systemu zautomatyzowanego. Bibliotekarz 1994, nr 7/8, s. 28-33. 17. Radwaski A.: Rozwj formatu MARC. Zagadnienia Informacji Naukowej 1996, nr 2, s. 15-32. 18. Radwaski A.: Wolne oprogramowanie dla bibliotek. [W:] Automatyzacja bibliotek publicznych. Materiay z oglnopolskiej konferencji Automatyzacja bibliotek publicznych. Warszawa, 24-26 listopada 2004. [Red. t. Elbieta Grska]. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2005, s. 86-92. 19. Sanetra K.: Format MARC 21 rekordu bibliograficznego dla dokumentu elektronicznego. Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2003. 20. Winogrodzka K.: Raport o stanie automatyzacji bibliotek publicznych 2006. Cz. 2 : Biblioteki powiatowe, miejskie i wiejskie. Bibliotekarz 2007, nr 3, s. 6-10.

497

Biblioteki publiczne w Polsce historia, organizacja sieci.

Fakultet.
prof. U dr hab. Jadwiga Konieczna
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

Skrcony opis przedmiotu Celem wykadu jest przedstawienie historii ksztatowania si sieci bibliotek publicznych w Polsce, poczynajc od okresu zaborw, poprzez dwudziestolecie midzywojenne, do chwili obecnej. Wicej uwagi powicone zostanie jednak bibliotekom publicznym w II poowie wieku XX i w pocztkach XXI. Omwione zostan uwarunkowania prawne decydujce o ksztacie sieci bibliotek publicznych i zmiany zachodzce w systemie prawnym. Wskazane bd rwnie inne uwarunkowania wpywajce na struktur sieci bibliotek publicznych i ich funkcje na przestrzeni ostatnich 55 lat. Najobszerniejsza cz wykadu powicona bdzie bibliotekom publicznym po przemianach spoeczno-politycznych w latach 90. Omwione zostan nowe uwarunkowania prawne reformy samorzdowe, ustawa o bibliotekach i jej nowelizacje, reforma podziau administracyjnego i inne. Przedstawiona zostanie nowa struktura sieci bibliotek publicznych, ich znaczenie dla budowy spoeczestwa informacyjnego i miejsce w systemie instytucji kultury. Szczegowo ukazane zostan relacje zachodzce pomidzy bibliotekami wojewdzkimi, powiatowymi i gminnymi. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie: wykadu 30 godzin. Peny opis przedmiotu Proponowany przedmiot naley do grupy przedmiotw fakultatywnych i jego celem jest poszerzenie wiedzy studentw zdobytej podczas zaj specjalizacyjnych. Wnosi on jednak istotny wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych poprzez przekazanie wiedzy na temat funkcji wspczesnej biblioteki publicznej i okrelenie miejsca biblioteki gminnej w sieci bibliotek publicznych. W przekazywanych treciach uwzgldnione zostan postulaty zawarte w dokumentach IFLA i UNESCO i w Menu 8 FRSI. Zakrest tematyczny przedmiotu 1. Biblioteki publiczne na wiecie i w Europie w XIX w.

Pocztki ksztatowania si ustawodawstwa gwarantujcego powstawanie i utrzymywanie bibliotek publicznych. Zadania wczesnych bibliotek publicznych.

498

2. Pocztki bibliotek owiatowych na ziemiach polskich w II poowie XIX w.

3. Biblioteki publiczne w dwudziestoleciu midzywojennym.

Odmienno sytuacji w poszczeglnych zaborach. Pierwsze inicjatywy w zakresie organizacji oglnodostpnych bibliotek o charakterze publicznym. Dyskusje nad ksztatem organizacyjnym, funkcj i zadaniami bibliotek publicznych. Prby wypracowania podstaw prawnych istnienia bibliotek publicznych. Inicjatywy lokalnych samorzdw miejskich w zakresie organizowania i utrzymywania bibliotek publicznych. Sie bibliotek miejskich w odzi biblioteka miejska, wypoyczalnie dla dorosych i wypoyczalnie dla dzieci jako przykad wzorcowej organizacji bibliotekarstwa publicznego.

4. Uwarunkowania prawne polskiego o bibliotekach z 17.04.1946.

bibliotekarstwa zawarte w Dekrecie

5. Organizacja bibliotekarstwa publicznego w latach 40. 6. Biblioteki publiczne w latach 50. i 60. XX wieku.

Sformuowania dotyczce struktury sieci bibliotek publicznych, jej organizacji i zada poszczeglnych ogniw sieci. Rola Naczelnej Dyrekcji Bibliotek w tych procesach. Przemiany polityczne i spoeczne w kocu lat 40. i ich wpyw na dziaalno bibliotek publicznych. Dalszy rozwj sieci i umacnianie hierarchicznych relacji istniejcych wewntrz.

7. Reformy podziau administracyjnego w 1973 i 1975 roku i ich wpyw na sytuacj bibliotekarstwa publicznego. 8. Negatywne zjawiska w bibliotekarstwie publicznym w latach 80. jako wynik trudnej sytuacji ekonomicznej i problemw spoeczno-politycznych. 9. Przemiany pocztku lat 90.
Ustawa o samorzdzie lokalnym z 1990 r. i przejcie bibliotek gminnych przez samorzdy. Ustawa o organizowaniu dziaalnoci kulturalnej z 1991 r. i jej znaczenie dla bibliotek publicznych. Zmiana relacji midzy bibliotek gminn a bibliotek wojewdzk. Likwidacja powiatw i bibliotek powiatowych. Przejcie nadzoru nad bibliotekami gminnymi przez biblioteki wojewdzkie. Skutki tych zmian.

10. Biblioteki gminne w rzeczywistoci samorzdowej.

11. Reforma podziau administracyjnego w 1999 r. i wprowadzenie ustroju samorzdowego na wszystkich szczeblach podziau administracyjnego. 12. Funkcje i zadania biblioteki wojewdzkiej w nowym ukadzie administracyjnym i samorzdowym. 13. Funkcje i zadania biblioteki gminnej w zakresie budowania demokratycznego spoeczestwa informacyjnego.
Biblioteka wojewdzka a biblioteki powiatowe, rola biblioteki wojewdzkiej wobec bibliotek gminnych. Pocztki organizacji sieci bibliotek powiatowych i wypracowywanie nowych relacji midzy bibliotek powiatow a bibliotekami gminnymi.

Pozytywne i negatywne skutki tej sytuacji. Ustawa o bibliotekach z 1997 r. i dyskusje nad zmianami, jakie nastpi w sieci bibliotek publicznych po planowanej reformie administracyjnej.

Biblioteka gminna jako placwka promujca czytelnictwo i kultur, zapewniajca funkcjonalny dostp do zasobw bibliotecznych wszystkim czonkom danej spoecznoci,

499

zwaszcza dzieciom, modziey, osobom niepenosprawnym. Biblioteka gminna jako placwka prowadzca poradnictwo w zakresie multimediw dla uytkownikw indywidualnych i zbiorowych (np. dla wadz samorzdowych, dla przedsibiorstw). Biblioteka gminna jako centrum lokalnej informacji i placwka wspierajca obywateli w ich kontaktach z lokalnymi wadzami. Biblioteka gminna jako placwka wspierajca rozwj lokalnych instytucji kultury. Wsppraca biblioteki gminnej z innymi bibliotekami, w tym szczeglnie z bibliotek szkoln.

Wykad jest najbardziej trafn form zrealizowania tego przedmiotu ze wzgldu na bardzo duy zasb wiedzy, jaki musi zosta przekazany studentom. Nie s oni jednak tylko biernymi odbiorcami treci werbalnych. Wykady ilustrowane s stosownymi pokazami wizualnymi, przewidziana jest te wycieczka do wybranej biblioteki gminnej. W ramach zaliczenia studenci bd musieli przygotowa prac pisemn o charakterze projektu. Oczekiwane efekty uczenia si Oczekiwane efekty ksztacenia to przede wszystkim bogata wiedza studentw na temat historii i wspczesnoci funkcjonowania bibliotek publicznych. Dziki przekazaniu wiadomoci o charakterze historycznym studenci bd mieli moliwo dokonywania porwna midzy sytuacj bibliotek w przeszoci a obecnie. Bd te umieli dostrzec cigo w funkcjonowaniu bibliotek publicznych. Zdobd szczegow wiedz na temat roli i zada bibliotek gminnych w lokalnych spoecznociach. Opanowane umiejtnoci to umiejtno dokonywania oceny dziaalnoci biblioteki i jej relacji z bibliotek powiatow. Umiejtno dostrzegania potrzeb lokalnej spoecznoci i dostosowywania do nich oferty bibliotecznej. Umiejtno ksztatowania waciwych relacji z lokalnymi wadzami i przedstawicielami dziaajcych na danym terenie instytucji kulturalnych, biznesowych itp. Umiejtno perspektywicznego mylenia i planowania dziaalnoci maej biblioteki gminnej. Metody i kryteria oceniania Obecno i aktywno na zajciach. Sposb zaliczenia Zaliczenie ustne i praca pisemna w formie opisu dziaalnoci wybranej biblioteki gminnej. Literatura 1. Aleksiewicz A., Biblioteki publiczne w rodowisku wiejskim. Poradnik Bibliotekarza 2001, nr 3, s. 3-4. 500

2. Banacka M., Potrzeby spoecznoci lokalnych a biblioteka. [W:] Biblioteka w otoczeniu spoecznym: praca zbiorowa. Red. Elbieta Barbara Zybert, Warszawa 2000. 3. Biekowska B., Ksika na przestrzeni dziejw, Warszawa, 2005. 4. Biliski L., Biblioteki publiczne koca XX wieku, Warszawa, 2001. 5. Biliski L., Prawo biblioteczne na co dzie, Warszawa 2006. 6. Dziaalno bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO: [standardy midzynarodowe IFLA-UNESCO], oprac. przez zesp pod przewodn. Phillipa Gilla, w imieniu Sekcji Bibliotek Publicznych. Warszawa 2002. 7. Howorka B., Bibliotekarz i prawo: podstawowe informacje o prawie dla pracownikw bibliotek, Warszawa 2010. 8. Kapowicka B., Biblioteka w pejzau ycia kulturalnego wsi model animacji wsppracy rodowiskowej. [W:] Animacja czytelnictwa dziecicego: koncepcje dowiadczenia postulaty. Red. Joanna Papuziska i Grayna WalczewskaKlimczak, Pock 2004. 9. Koodziejska J., Biblioteki publiczne w strukturze spoecznej, Warszawa 2010. 10. Koodziejska J., Oglny zarys polskiego systemu bibliotek. [W:] Najlepsze wzorce dziaalnoci bibliotecznej w Europie, Singapurze i USA. Oprac. Birgit Donkert, Warszawa 2005. 11. Winiewska A, Paszko A. (red.), Dobra biblioteka publiczna czyli jaka? Studia i materiay: praca zbiorowa, Krakw, 2006. 12. Woosz J., Jaka biblioteka publiczna? Warszawa 2001. 13. Woosz J., Sie bibliotek publicznych wobec potrzeb spoeczestwa informacyjnego: materiay z oglnopolskiej konferencji, Lublin 27-29 wrzenia 2005 r., Warszawa 2006.

501

Literatura popularna, wydawcy i czytelnicy.

Fakultet.
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Magdalena Rzadkowolska

Skrcony opis przedmiotu Celem zaj jest zapoznanie uczestnikw z przedmiotem literatury popularnej; poznanie zwizkw literatury popularnej z literatur wysok, kultur masow i rynkiem wydawniczym; zastanowienie si nad duym zainteresowaniem literatur popularn. kultur masow i wysok; przedstawi gatunki literatury popularnej i ich wydawcw; omwi spoeczne obiegi czytelnicze; poka miejsce literatury popularnej w ksigozbiorach bibliotecznych. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie konwersatorium/ 30 godz. Peny opis przedmiotu Przygotowany przedmiot wpisuje si w zaozenia pierwszego obszaru Menu 8 opracowanego przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego promocja czytelnictwa i kultury. Bibilioteka jest wanym orodkiem ksztacenia i rozwijania czytelnictwa w swoim rodowisku. Do jej fundamentalnych zada naley gromadzenie i udostpnianie materiaw bibliotecznych (po wczeniejszych ich opracowaniu). Polityka gromadzenia zbiorw skada si z takich czynnoci jak analiza ksigozbioru, ustalania potrzeb i kryteriw wyboru, jak rwnie realizacji dezyderatw czytelnikw. Dokonujc doboru ksiek bibliotekarz powinien kierowa si nie tylko kubatur powierzchni magazynowej ale rwnie efektywnym wykorzystaniem zgromadzonej literatury. Jednym z gwnych czynnikw wpywajcych na dobr ksigozbioru jest rodowisko czytelnicze. Biblioteka dziaa w okrelonym rodowisku i musi z nim wsppracowa. Kada biblioteka powinna dysponowa wiedz spoecznoi wyborach nowych nabytkw. Dla ksztatowania ksigozbiory i podnoszenia liczby odwiedzin w bibliotece wany jest popyt na ksik. Zasada Ranganathana mwica kadej ksice odpowiedni czytelnik, kademu czytelnikowi odpowiednia zdezaktualizowaa si; obecnie biblioteki su czytelnikom i ich yczenia powinny by jednym z najwaniejszych kryteriw doboru. O zakupach nowoci decyduje 1) milczca wikszo o ktrej yczeniach bibliotekarze dowiaduj z ankiet, rozmw 502

z poszczeglnymi czytelnikami, poprzez internetowe ksiga ycze; 2) krzyczca mniejszo czyli zainteresowani i aktywni czytelnicy mwicy o swoich potrzebach, o tym pozycje s podane. Ostateczna decyzja o zakupach naley jednak do bibliotekarza. W procesie ksztatowania ksigzobioru wane s jego kompetencje bibliototekarza, o jego wiedza o literaturze. Czytelnicy bibliotek publicznych chtnie sigaj po literatur popularn, bibliotekarz powinien z szacunkiem i uwag podchodzi do ich wyborw. Za realizujc przypisane bibliotece zadanie upowszechniania kultury i edukowania musi posiada wiedz na temat gatunkw literatury popularnej, umie wybiera ciekawe propozycje, by ksztatowa zainteresowania czytelnikw. Bibliotekarz nie jest w stanie zapozna si z ca biec produkcj wydawnicz, natomiast musi umie znajdowa o niej informacje; wiedzie czym charakteryzuja si poszczeglne gatunki. Celem zaj jest pokazanie bogactwa zjawisk kryjcego si pod terminem literatura popularna. Zakres tematyczny przedmiotu 1. 2. 3. 4. Definicje literatury popularnej, kultury masowej, kultury wysokiej. Polityka gromadzenia zbiorw w bibliotece publicznej. Spoeczne obiegi literatury i krgi czytelnicze. Rozrnienie gatunkowe: mity; sagi i eposy rycerskie; literatura hultajska i azikowa; powie gotycka, literatura grozy (S. King, G. Masterton); fantastyka naukowa (J. Verne, S. Grabisk), Sf, futurologia i wiaty alternatywne (S. Lem, I. Asimow, Ph. K. Dick), fantasy (J.R.R. Tolkien, U. Le Guin, R. Zelazny, A. Sapkowski); powie kryminalna; thriller polityczny, medyczny, archeologiczny (H. Coben, D. Brown); romans i literatura kobiet dla kobiet. Wydawcy literatury popularnej na polskim rynku i ich oferta skierowana do rnych grup odbiorcw. Wybrane pozycje rnych gatunkw w opiniach recenzentw. Czy literatura popularna jest przez nich zauwaana? Wskazanie tytuw prasowych posiadajcych dziay recenzji. Bestsellery jakie czynniki sprawiaj, e niektre tytuy ciesz si ogromn popularnoci? Czyta czy nie czyta literatur popularn? Dyskusja. Literatura popularna w ksigozbiorach bibliotecznych a zainteresowania i oczekiwania czytelnikw. Podczas zaj studenci przedstawi zasoby wybranych biblioteka publicznych, za opierajc si na wynikach bada czytelnictwa literatury popularnej przeprowadzanych na potrzeby prac dyplomowych i magisterskich przygotowanych w Katedrze BiIN U poka wybory i oczekiwania czytelnikw.

5. 6. 7. 8. 9.

Wybran form zaj jest konwersatorium, ktre wymaga od studentw czynnego uczestnictwa, samodzielnego opracowania czci zagadnie poruszanych na zajciach i przedstawienia go w postaci prezentacji lub referatu oraz aktywnego udziau w dyskusji, by wykaza si posiadan wiedz. 503

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: po zakoczeniu zaj student powinien wykaza si wiedz na temat literatury i kultury popularnej; scharakteryzowa popularne gatunki literackie i wskaza wiodcych wydawcw. Powinien posi wiedz na temat ksztatowania ksigozbioru bibliotecznego, sposobw badania oczekiwa czytelnikw w tym zakresie i kierowania procesem wyboru lektury. Opanowane umiejtnoci: zajcia maj suy rozwijaniu kreatywnoci i pokaza, e w pracy bibliotekarza konieczne jest cige uczenie si, ktre pozwala podnosi kwalifikacje zawodowe i lepiej wykonywa swoje obowizki. Bibliotekarze prowadz rozmowy z czytelnikami, polecaj im ksiki. Podczas konwersatorium powinni przewiczy t umiejtno. Rozmawiajc z czytelnikiem o polecanej ksice, powinni si stara, by miaa cig dalszy i prowadzia go do innych ksiek. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie ustne. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen: przygotowanie prezentacji lub referatu i wygoszenie go oraz aktywny udzia w zajciach (zabieranie gosu w dyskusjach). Literatura 1. Bednarek B., Epos europejski. Warszawa 2001. 2. Burszta W. J., Kuligowski W., Sequel. Dalsze przygody kultury w globalnym wiecie. Warszawa 2005. 3. Burszta W. J., Kultura popularna jako wsplnota uczuciowa, Kultura Popularna 2002, z. 1. 4. Caillois R., ywio i ad. Warszawa 1973. 5. Droga do science fiction, wyb. J. Gunn, t. 14. Warszawa 1985-1988. 6. Dunin J., Papierowy bandyta. d 1974. 7. Dunin J., Pismo zmienia wiat. Warszawa-d 1998. 8. Eco U., Superman w literaturze masowej. Krakw 2008. 9. Krajewski M., Kultury kultury popularnej. Pozna 2005. 10. Lem S., Fantastyka i futurologia. Warszawa 2009. 11. Mieletinski E., Poetyka mitu. Warszawa 1981. 12. Ratajewski J., Wprowadzenie do bibliotekoznawstwa czyli Wiedza o bibliotece w rnych dawkach. Warszawa 2002. 13. Sownik literatury popularnej, pod red. T. abskiego. Wrocaw 2006. 14. Stieblin Kamienski M., Ze wiata sag. Warszawa 1982. 15. kiewski S., Kultura literacka 1918-1932. Wrocaw 1973.

504

System instytucjonalny kultury.

Fakultet.
dr Magdalena Kwiatkowska

Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

Skrcony opis przedmiotu Celem przedmiotu jest zapoznanie studentw z funkcjonowaniem polskich instytucji kultury w kraju i za granic. Wykad obejmuje midzy innymi archiwa, muzea, galerie sztuki, placwki ochrony zabytkw, uczelnie artystyczne (na poziomie rednim i wyszym), stowarzyszenia twrcze, festiwale, a take przedstawia rol mediw we wspczesnej kulturze w Polsce. Student powinien uzyska podstawow wiedz o zakresie aktywnoci, o statusie narodowych), samorzdowych, spoecznych i prywatnych. Forma zaj Wykad, 30 godzin. Peny opis przedmiotu Zajcia rozszerzaj misj postawion przez Manifest IFLA/UNESCO bibliotekom, rozszerzajc j na pozostae instytucje kultury. Szerzej Manifest IFLA/UNESCO przedstawia Barbara Sosiska-Kalata (Projekt: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Wstpna ocena oferty edukacyjnej dla bibliotekarzy MBG, warunkw wdroenia jej aktualizacji oraz W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Pod red. Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego, Michaa Zajca, Warszawa 2010, s. 60). Wykad realizuje nastpujce elementy tzw. Menu 8: promocja czytelnictwa i kultury, praca z dziemi i modzie, uatwianie dostpu do informacji lokalnej, informatyka dla grup wykluczonych, wsparcie dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw. Wiedza w ww. zakresie jest przedmiotem wykadu. Zakres tematyczny przedmiotu 1. 2. Struktura systemu kultury w Polsce. 3. Diagnoza stanu kultury na obszarach wiejskich w Polsce po 1989 r. Dane Gwnego Urzdu Statystycznego. 505

4. Zadania wasne samorzdu i gminy w zakresie organizacji instytucji kultury. 5. Miejsce bibliotek we wspczesnym systemie instytucji kultury. 6. Organizacja systemu informacji archiwalnej. Akty prawne regulujce dziaalno archiww i waniejsze projekty archiwistyczne (np. baza ELA, SEZAM, IZA, PRADZIAD). 7. Muzea narodowe i regionalne. Rola muzew w zakresie ksztatowania lokalnego patriotyzmu wrd mieszkacw wsi i maych miejscowoci. 8. Galerie sztuki i ich znaczenie dla upowszechniania sztuki w spoecznociach lokalnych. 9. Placwki ochrony zabytkw, pracownie konserwatorskie i ich rola w utrwalaniu dziedzictwa narodowego w maych rodowiskach. 10. Oferta edukacyjna uczelni artystycznych w Polsce. 11. Stowarzyszenia twrcze, wsppraca bibliotek z tymi organizacjami. 12. Krajowe i zagraniczne festiwale kulturalne. rda informacji o festiwalach. Serwis www.festivalinfo.pl, omwienie wybranych inicjatyw zagranicznych Radio i telewizja w yciu mieszkacw wsi i maych miast. 13. Prasa regionalna jako rdo informacji o kraju i regionie. 14. Nowe rodki masowego przekazu w subie lokalnej spoecznoci: Internet, poczta elektroniczna. Wybrane wortale internetowe propagujce treci kulturalne. Serwisy: www.poland.gov.pl, www.culture.pl. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: uczestnicy zapoznaj si w trakcie wykadu z systemem instytucjonalnym kultury w Polsce, na ktry skadaj si archiwa, muzea, galerie sztuki, placwki ochrony zabytkw, uczelnie, stowarzyszenia twrcze, festiwale, a take media tradycyjne (prasa, radio, telewizja) i nowoczesne (Internet). Opanowane umiejtnoci: uczestnictwo w wykadzie daje studentom umiejtnoci aktywnego uczestnictwa w yciu wybranych instytucji, uatwia orientacj w ich ofercie wystawienniczej, w podjciu decyzji bycia wiadomym odbiorc kultury. Nadto uczestnik zaj umie samodzielnie wyszukiwa podanych treci kulturowych w Internecie i innych rodkach masowego przekazu. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: referat pisemny. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. 20-lecie: teatr polski po 1989. Red. Dorota Jarzbek, Marcin Kocielniak, Grzegorz Nizioek, Krakw, Korporacja Ha!art, 2010. 506

2. Bogucka M., Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Wrocaw, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, 1991. 3. Czy kultura w Polsce ma znaczenie? Pod red. Edwina Bendyka i Kazimierza Krzysztofka, Warszawa, Narodowe Centrum Kultury, 2006. 4. Diagnoza sytuacji wyjciowej domw kultury w Polsce [online], dostpny w Internecie: http://www.nck.pl/kategoria/207/dom-kultury/pr/true [dostp: 15.12.2010]. 5. Edukacja kulturalna. Oprac. Departament Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji Kulturalnej oraz Departament Mecenatu Pastwa, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Warszawa : Narodowe Centrum Kultury, 2009. 6. Filipiak M., Socjologia kultury, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkodowskiej, 1996. 7. Film polski wobec innych sztuk. Pod red. Alicji Helman, Aliny Madej, Katowice, Uniwersytet lski, 1979. 8. Gierula M., Polska prasa lokalna 1989-2000: typologia i spoeczne funkcjonowanie, Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu lskiego, 2005. 9. Ihnatowicz I., Spoeczestwo polskie od X do XX wieku. Wyd. 5, Warszawa, Ksika i Wiedza, cop. 2005. 10. Koskowska A., Socjologia kultury, PWN, Warszawa 1981. 11. Koskowska A., Socjologia kultury, Warszawa, PWN, 1981. 12. Kozie A., Za chwil dalszy cig programu...: Telewizja Polska czterech dekad 1952-1989, Warszawa, Aspra-Jr, 2003. 13. Ksika i prasa w systemie komunikacji spoecznej: przeszo, dzie dzisiejszy, perspektywy. Pod red. Marii Judy, Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, 2002. 14. Kultura w 2009 r. [online], dostpny w Internecie: http://www.stat.gov.pl/ gus/5840_1741_PLK_HTML.htm [dostp: 15.12.2010]. 15. Lachowski M., Awangarda wobec instytucji: o sposobach prezentacji sztuki w PRL-u, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, cop. 2006. 16. Messing M., WWW: czy si przebudzimy? O ukrytych siach za kulisami wydarze wiatowych, Katowice, Wydawnictwo KOS, 2009. 17. Miszczak S., Historia radiofonii i telewizji w Polsce, Warszawa, Wydaw. Komunikacji i cznoci, 1972. 18. Nowicka E., wiat czowieka, wiat kultury. Wyd. 7, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. 19. Problemy uczestnictwa w kulturze. Red. meryt. Walerian Sobisiak, Warszawa, Centralny Orodek Metodyki Upowszechniania Kultury, 1974. 20. Raport o promocji Polski przez kultur [online], dostpny w Internecie: http:// www.kongreskultury.pl/title,Raport_o_promocji_Polski_przez_kulture,pid,549. html [dostp: 15.12.2010]. 21. Trzynadlowski J., Sztuka sowa i obrazu: studia teoretycznoliterackie, Wrocaw, Zakad Narodowy im. Ossoliskich, 1982.

507

Tworzymy Republik Ksiki w bibliotece.

Fakultet.
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Magdalena Rzadkowolska

Skrcony opis przedmiotu W grudniu 2010 r. w Bibliotece Narodowej zostaa powoana Republika Ksiki Koalicja Na Rzecz Rozwoju Czytelnictwa i Bibliotek. Jest to inicjatywa mionikw czytania, ktrzy uwaaj, e biblioteki, zwaszcza w maych miejscowociach, s wanym centrami dostpu do wiedzy i kultury. Haso inaugurujcego kongresu brzmiao Czytanie wcza; podkrelano, e czytanie jest rdem wolnoci i niezalenego mylenia, rozwija potencja twrczy. Celem wykadw jest poznanie zaoe programu Republiki Ksiki i zastanowienie si jakie dziaania powinni podj bibliotekarze, by rozwija czytelnictwo. Podczas wykadw przedstawi wyniki bada czytelnictwa prowadzonych przez Bibliotek Narodow; ofert rynku wydawniczego skierowan do rnych grup wiekowych; zalecania wybory lektury prezentowane w prasie branowej, pisma kolorowych i gazetach; bd zachca studentw do dyskusji: czyta czy sucha? dlaczego warto czyta? Porusz problemy promowania czytelnictwa w bibliotece. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu/ 30 godz. Peny opis przedmiotu W grudniu 2010 r. w Bibliotece Narodowej zostaa powoana Republika Ksiki Koalicja Na Rzecz Rozwoju Czytelnictwa i Bibliotek. Jest to inicjatywa twrcw kultury, wydawcw, ksigarzy, bibliotekarzy, naukowcw, dziennikarzy, biznesmenw mionikw czytania. Haso inaugurujcego j kongresu brzmiao Czytanie wcza; w manifecie Republiki podkrelano, e czytanie jest rdem wolnoci i niezalenego mylenia, rozwija potencja twrczy. Program Rozwoju Bibliotek realizowany przez Fundacj Rozwoju Spoeczestwa Informacyjnego jako pierwszy obszar dziaania wymienia promocj czytelnictwa i kultury. Rwnie Manifest bibliotek publicznych IFLA/UNESCO przypomina, e misj biblioteki jest upowszechnianie alfabetyzacji, edukacji i kultury, za do kluczowych zada biblioteki naley ksztatowanie i umacnianie nawykw czytelniczych. Skd wic zapa czytelnictwa? Wedug przeprowadzonych przez Bibliotek Narodow w 2008 r. bada 62% Polakw nie miao w cigu tr. ksiki w rku. Jako przyczyny tego stanu rzeczy wskazuje si zanik przekazu kulturowego w rodzinie, ale take zwraca uwag 508

na sabo infrastruktury, fatalne wyposaenie i spoeczny wizerunek bibliotek, zbyt mae wydatki publiczne na promocj czytelnictwa. Konsekwencj nie czytania jest wykluczenie spoeczne; osoby, ktre nie maj systematycznego kontaktu ze sowem drukowanym maj wiele problemw w yciu codziennym, np. nie czytaj umw, bo sama czynno i zrozumienie tekstu sprawia im wielk trudno. Tymczasem biblioteki, szczeglnie w maych miastach i wsiach, powinny sta si centrami lokalnych rodowisk, bramami dostpu do wiedzy i kultury poprzez promocj ksizki i zachcanie do czytania. Jednym z dziaa jakie mog podejmowa jest zakadanie Republik Ksiki w bibliotekach. Celem wykadw jest poznanie zaoe programu Republiki Ksiki, zastanowienie si jak bogata jest oferta rynku ksiki i czy zachca do czytanie i zastanowienie si jakie dziaania powinni podj bibliotekarze, by rozwija czytelnictwo. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Czym jest Republika Ksiki? Zaoenia programu. 2. Wyniki bada czytelnictwa prowadzonych przez Bibliotek Narodow. Czytelnictwo w rnych grupach wiekowych, wedug pci, wyksztacenia, miejsca zamieszkania. 3. Oferta rynku wydawniczego skierowana do rnych grup odbiorcw; ksigarnie, antykwariaty, sklepy internetowe. 4. Zalecenia i wybory; lektury prezentowane w prasie bibliotekarskiej, magazynach literackich, pisma kolorowych i gazetach. 5. Kodeks, plik, nagranie ewolucja formy ksiki. 6. Czyta ksiki czy sucha audiobookw? Czym rni si realizacja wydawnicza tekstu od realizacji audialnej? 7. Dlaczego warto czyta? Rola czytania w rozwijaniu wyobrani. 8. Promowanie czytelnictwa w bibliotece: rozmowy z czytelnikami, eksponowanie nowoci, wystawy okolicznociowe, spotkania autorskie, kluby czytelnicze. Wybrana forma zaj wykad to najstarsza i najbardziej zwizana z tradycj uniwersyteck forma ksztacenia. Jej zalet jest osobisty kontakt ze studentami, moliwo przedstawienia najnowszych osigniciach nauki, wyjaniania trudnych zagadnie, przedstawianie wasnych pogldw wykadowcy. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo poziomu czytelnictwa i oferty rynku ksiki. Wiedza o ewolucji form ksiki, o rnicach miedzy kodeksem, e-bookami i audiobookami; jak wykorzystywa w pracy ich wady i zalety. Opanowane umiejtnoci: zajcia maj suy rozwijaniu kreatywnoci i zmysu obserwacji studentw. Pokazywa jak wykorzystywa w pracy bibliotecznej doniesienia prasowe, jak przeoy na praktyk biblioteczn zwyk wizyt w ksigarni czy przegldanie stron internetowych. Wane s rozmowy z czytelnikami w rnym wieku, poznawanie ich zainteresowa i oczekiwa. 509

Metody i kryteria oceniania Zaliczenie ustne. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen: wiedza zdobyta podczas wykadw oraz przygotowanie wypowiedzi na podstawie publikacji wybranej przez studentw z fakultatywnej listy lektur wskazanych podczas zaj. Literatura Dunin J.: Pismo zmienia wiat. Warszawa-d 1998. Gombiowski K.: Ksika w procesie komunikacji spoecznej. Wrocaw 1980. Gralska M.: Ksiki, nowe media i ich czasoprzestrzenie. Warszawa 2009. Marketing biblioteczny : rozwaania, dyskusje, konteksty. Gdask 2007. Nowe media w komunikacji spoecznej w XX wieku: antologia. Warszawa 2005. Pennac D.: Jak powie. Warszawa 2007. Republika Ksiki: http://www.republikaksiazki.pl/. Straus G., Wolff K.: Czytanie, kupowanie, surfowanie: spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2006 roku. Warszawa 2008. 9. Straus G., Wolff K.: Sienkiewicz, Mickiewicz, Biblia, harlequiny...: spoeczny zasig ksiki w Polsce w 2000 roku. Warszawa 2002. 10. Wojciechowski J.: Biblioteka w komunikacji publicznej. Warszawa 2010. 11. Wojciechowski J.: Idee i rzeczywisto: bibliotekarstwo pragmatyczne. Warszawa 2002. 12. Wolff K.: Ksika w spoecznej przestrzeni polskiej wsi. Warszawa 2008. 13. Zbiory i zasoby informacyjne bibliotek publicznych: materiay z konferencji naukowej, Opole, 23-24 wrzenia 2008 r. Warszawa 2009. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

510

Wspczesna ksika i literatura dziecica.

Fakultet.
prof. U dr hab. Jadwiga Konieczna
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

Skrcony opis przedmiotu Wykad ma umoliwi studentom poznanie historii ksztatowania si pimiennictwa dla dzieci i modziey w XIX i pierwszej poowie XX wieku, z jednoczesnym zwrceniem uwagi na rozwj rynku wydawniczego i przemiany formy edytorskiej ksiki dziecicej. Zasadnicza uwaga skoncentrowana bdzie jednak na zjawiskach, jakie w zakresie literatury i ksiki dziecicej zaszy w II poowie XX i na pocztku XXI wieku. Omwione zostan poszczeglne gatunki literackie, ich przemiany, ewolucja form. Korzystajc z przygotowanego zestawu lektur studenci bd mogli pozna wybrane teksty, a sprawdzenie ich znajomoci i kontekstu literackiego bdzie jednym z warunkw zaliczenia przedmiotu. Problematyka wspczesnej ksiki dziecicej obejmowa bdzie w pierwszym rzdzie zagadnienia rynku wydawniczego ksiek dla dzieci i modziey. Bdzie to system instytucji wydawniczych w czasach PRL-u, po przemianach z pocztku lat 90. i w pierwszej dekadzie XXI wieku. Przekazanie stosownej wiedzy na temat form edytorskich wspczesnej ksiki dziecicej bdzie poparte prezentacj odpowiednich obiektw w postaci naturalnej lub z wykorzystaniem przekazu medialnego. Niezwykle wane dla obiegu ksiki dziecicej zjawisko waciwej promocji bdzie rwnie czci przekazywanych na wykadzie treci. Omwiona zostanie dziaalno instytucji i organizacji non profit, ktre przyczyniaj si do popularyzacji i upowszechniania ksiek dla dzieci i modziey. Przedstawione zostan te wspczesne nagrody literackie w zakresie ksiki dziecicej, ich laureaci i znaczenie nagrd dla rozwoju literatury dla dzieci. Swoistym podsumowaniem caej problematyki bdzie omwienie akcji Caa Polska czyta dzieciom. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie wykadu 30 godzin. Peny opis przedmiotu Przedmiot Wspczesna ksika i literatura dziecica naley do grupy zaj fakultatywnych i jego celem jest poszerzenie wiedzy studentw w zakresie prezentowanej tematyki oraz prba dalszego zainteresowania ich wspczesn literatur dziecic i problemami zwizanymi ze spoecznym obiegiem ksiki dziecicej. Ma on przygotowa przyszych bibliotekarzy do aktywnej pracy z dziemi 511

i modzie, ktrzy w maych bibliotekach gminnych stanowi znaczc grup czytelnikw. Jednoczenie przekazujc wiedz na temat instytucji ksiki pozwoli uwiadomi, e biblioteka jest jednym z wanych elementw systemu kultury i dla dobra modocianych uytkownikw winna wspdziaa z innymi tworzcymi ten system placwkami. Wykad jest stosunkowo najlepsz form dla przekazania tak obszernej problematyki, jednak sposb jego realizacji nie ogranicza udziau studentw jedynie do roli biernych odbiorcw. Maj oni okazj uczestniczy w rnych prezentacjach, musz przygotowa odpowiednie pozycje lekturowe i omwi z uwzgldnieniem szerokiego kontekstu literackiego. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Pocztki polskiej literatury dla dzieci w latach 20. XIX w.

2. Rozwj literatury dla dzieci w XIX w. a po rok 1914.

Twrczo Klementyny z Taskich Hoffmanowej i Stanisawa Jachowicza uprawiane gatunki literackie, znaczenie ich twrczoci dla dalszego rozwoju literatury dla najmodszych. Ocena wymienionych pisarzy dokonywana przez wspczesnych i potomnych. Uwarunkowania spoeczne, polityczne, kulturalne i pedagogiczne rzutujce na ksztatowanie si pimiennictwa dla dzieci i modziey. Literatura dla dzieci w okresie pozytywizmu i Modej Polski. Rozwj krytyki literackiej i systemu informacji o ksice dziecicej. Pierwsi wydawcy tekstw dla dzieci i ich forma edytorska. Znaczce firmy wydawnicze w II poowie XIX w. (Gebethner i Wolff, Hoesick, Arct i inni) i ich rola w upowszechnianiu ksiki i czytelnictwa w okresie zaborw. Nowe uwarunkowania spoeczne, owiatowe (rozwj szkolnictwa) i pedagogiczne oraz ich wpyw na literatur dziecic. Znani twrcy, nowe gatunki, wpywy literatury oglnej. Rynek wydawniczy ksiek dla dzieci i modziey w okresie midzywojennym. Literatura dziecica w II poowie lat 40. Przemiany polityczne w kocu lat 40., zadekretowanie socrealizmu i jego odbicie w literaturze dla dzieci. Nowe gatunki literackie powie sensacyjno-kryminalna, fantastyczno-naukowa. Nowa tematyka utworw dla dzieci i modziey problemy ycia rodzinnego, okresu dojrzewania, konflikty pokoleniowe.

3. Rynek wydawniczy ksiki dziecicej w XIX w.

4. Literatura dla dzieci i modziey w okresie 20-lecia midzywojennego.

5. Wpyw II wojny na sytuacj literatury i ksiek dla dzieci. 6. Literatura dla dzieci w kocu lat 50. i w latach 60. XX w.

7. Nowe zjawiska w literaturze dla dzieci i modziey w latach 70. i 80. (powie autotematyczna, fantasy).

8. Tumaczenia i ich wpyw na polsk literatur dla dzieci.

Poezja dla dzieci, jej miejsce w obrbie caej twrczoci dla najmodszych. Rozwj krytyki literackiej i bada nad literatur dla dzieci. Opracowanie pierwszych podrcznikw i wydawnictw sownikowych. Znani autorzy zagraniczni i ich ksiki A. Lindgren, T. Jansson, M. Ende, G. Rodari, V. Ctvrtek, S. W. Michakow, R. Dahl i inni.

512

9. Wydawcy ksiek dla dzieci w okresie PRL-u.

10. Przemiany koca lat 80. i pocztku 90. i ksztatowanie si nowego rynku wydawniczego ksiki dziecicej.
Nowi wydawcy i ich oferta. Liczne upadki istniejcych oficyn. Wpyw przemian na poziom artystyczny ilustracji. Stopniowa stabilizacja rynku, poprawa poziomu literackiego i estetycznego wydawnictw dziecicych na przeomie wiekw. Zrnicowanie edycji adresowanych do najmodszych odbiorcw ksiki. Intersemiotyczno jako gwna cecha wydawnictw dla maych dzieci. Wykad poczony z prezentacj rnych typw publikacji. Instytucje i organizacje promujce ksik dla dzieci i modziey. Instytucje midzynarodowe IFLA, Midzynarodowa Biblioteka dla Modych w Monachium, Midzynarodowy Instytut Literatury Dziecicej i Bada Czytelniczych w Wiedniu. Organizacje wspierajce ksik dziecic Midzynarodowe Kuratorium do Spraw Ksiki dla Dzieci (IBBY) i jego polska sekcja, Midzynarodowe Stowarzyszenie Czytelnicze (IRA). Krajowe centra wspierania rozwoju ksiki i literatury dziecicej. Fundacje i muzea ksiki dziecicej.

Nasza Ksigarnia i jej rola w upowszechnianiu ksiki dziecicej. Polska szkoa ilustracji i jej wpyw na ksztatowanie estetyki wydawniczej koncepcja caociowego traktowania wszystkich elementw ksiki.

11. Formy edytorskie wspczesnej ksiki dziecicej.

12. Formy promocji ksiki dziecicej.

13. Nagrody literackie i ich rola w promowaniu ksiki dziecicej.

14. Podstawowe rda wiedzy o ksice i literaturze dziecicej.

Podrczniki, bibliografie, wydawnictwa sownikowe.

Specyfika nagrd przyznawanych w dziedzinie ksiki i literatury dla dzieci. Nagrody midzynarodowe nagroda im. Hansa Christiana Andersena, imienia Janusza Korczaka. Nagrody krajowe nagroda imienia Kornela Makuszyskiego, nagrody Polskiej Sekcji IBBY, Polskiego Towarzystwa Wydawcw Ksiek i inne.

15. Wycieczka do Muzeum Ksiki Dziecicej przy Wojewdzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej imienia Jzefa Pisudskiego w odzi. Oczekiwane efekty uczenia si Student zdobywa wiedz na temat historii i kierunkw rozwoju literatury dla dzieci w XIX i w XX wieku. Poznaje nazwiska zarwno wybitnych jak i mniej znanych pisarzy oraz ich twrczo. Po wysuchaniu cyklu wykadw ma znaczn wiedz na temat ksztatowania si gatunkw literackich charakterystycznych dla literatury dziecicej na przestrzeni 200 lat istnienia polskiej literatury dla dzieci i modziey, zna podstawowy kanon tekstw literackich adresowanych do modych czytelnikw. Student posiada te wiedz na temat ksztatowania si rynku wydawniczego i form edytorskich ksiek dla dzieci w XIX i XX wieku. Zna nazwiska wydawcw dziewitnastowiecznych i nazwy znaczcych firm wydawniczych wspczesnych oraz charakter ich oferty wydawniczej. Znane s mu nazwy i zakresy dziaania instytucji i organizacji uczestniczcych w promocji ksiki dziecicej, zarwno krajowych jak i midzynarodowych. Potrafi wskaza przyznawane obecnie nagrody literackie 513

w zakresie ksiki dziecicej i wymieni niektrych laureatw, zwaszcza nagrody im. Andersena. Jedn z waniejszych nabytych umiejtnoci jest umiejtno analizy i oceny zjawisk zachodzcych w obszarze pimiennictwa dla dzieci, w ujciu diachronicznym. Potrafi dokonywa krytycznej oceny wartoci literackich i estetycznych publikacji przeznaczonych dla modych odbiorcw. Zna podstawowe rda wiedzy o ksice i literaturze dziecicej i umie z nich korzysta. Zna system informacji o ksice dziecicej i potrafi z niego korzysta. Metody i kryteria oceniania Obecno na zajciach, przygotowanie zestawu lektur do ustnej prezentacji. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. Literatura 1. Biaek J., Literatura dla dzieci i modziey w latach 1918-19139. Zarys monograficzny. Materiay, Warszawa 1987. 2. Dunin J., Ksieczki dla grzecznych i niegrzecznych dzieci. Z dziejw polskich publikacji dla najmodszych, Wrocaw 1991. 3. Dziecko i ksika. Materiay z oglnopolskiej konferencji Biblioteka Narodowa 27-28 padziernika 2003 roku, Warszawa 2004. 4. Frycie S., Literatura dla dzieci i modziey w latach 1945-1970. T. 1 Warszawa 1988, t. 2 Warszawa 1990. 5. Kaniowska-Lewaska I., Literatura dla dzieci i modziey do roku 1864. Zarys rozwoju. Wybr materiaw, Warszawa 1973. 6. Ksika dziecica 1990-2005. Konteksty kultury popularnej i literatury wysokiej. Praca zbiorowa pod red. G. Leszczyskiego, D. wierczyskiej-Jelonek, M. Zajca, Warszawa 2006. 7. Kuliczkowska K., Literatura dla dzieci i modziey w latach 1864-1918. Zarys monograficzny. Materiay, Warszawa 1981. 8. Leszczyski G., Magiczna biblioteka. Zbjeckie ksigi modego wieku, Warszawa 2007. 9. Literatura dla dzieci i modziey (po roku 1980). Pod red. K. Heskiej-Kwaniewicz, Katowice 2008. 10. Papuziska J., Dziecice spotkania z literatur, Warszawa 2005. 11. Po potopie. Dziecko, ksika i biblioteka w XXI wieku. Diagnozy i postulaty. Praca zbiorowa pod red. D. wierczyskiej-Jelonek, G. Leszczyskiego, M. Zajca, Warszawa 2008. 12. Waksmund R., Od literatury dla dzieci do literatury dziecicej (tematy, gatunki, konteksty), Wrocaw 2000. 13. Zajc M., Promocja ksiki dziecicej. Podrcznik akademicki, Warszawa 2000. 514

Wycig z czasem, czyli polska prasa wspczesna.

Fakultet.
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

dr Magdalena Przybysz-Stawska

Skrcony opis przedmiotu Podczas wykadu Wycig z czasem, czyli polska prasa wspczesna suchacze poznaj to polityczne transformacji ustrojowej w Polsce w roku 1989, zasady Zdobywaj wiedz na temat wybranych typw pism: codziennych, bezpatnych, lokalnych, literackich, tygodnikw opinii, czasopism dla kobiet, dzieci i modziey. Omwiona zostanie etyka w mediach, zagroenia dla tradycyjnej prasy w postaci e-wyda. Na zakoczenie zaj zostanie zorganizowana wycieczka do jednej z redakcji gazet. Forma zaj Wykad (30 godz.). Peny opis przedmiotu Suchacze poznaj to polityczne transformacji ustrojowej w Polsce w roku 1989 i jej wpyw na rynek prasowy, ustawy medialne, najwaniejsze koncerny zagraniczne, ktre zainwestoway w rozwj wybranych gazet i czasopism. Studenci bd mieli moliwo zapoznania si z podstawowymi zasadami Poznaj zasady analizy zawartoci prasy oraz tytuy reprezentatywne dla wybranych typw pism: codziennych, bezpatnych, lokalnych, literackich, tygodnikw opinii, czasopism dla kobiet, dzieci i modziey. Omwiona zostanie etyka w mediach, zagroenia dla tradycyjnej prasy w postaci e-wyda. Na zakoczenie zaj zostanie zorganizowana wycieczka do jednej z redakcji gazet, by suchacze mieli moliwo przyjrzenia si procesowi gromadzenia i opracowywania informacji do prasy codziennej oraz przygotowywania numeru pisma do drukuWykad Wycig z czasem, czyli polska prasa wspczesna realizuje postanowienia tzw. Menu 8, w szczeglnoci w zakresie uatwiania dostpu do informacji lokalnej i wsparcia dla lokalnej samoorganizacji spoecznej, jak rwnie wytyczne publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych por. np. postanowienia Manifestu IFLA/UNESCO przedstawione przez Barbar Sosisk-Kalat (Projekt: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. 515

Wstpna ocena oferty edukacyjnej dla bibliotekarzy MBG, warunkw wdroenia jej aktualizacji oraz rekomendacje kierunkw modyfikacji. W: Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych. Pod red. Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego, Michaa Zajca, Warszawa 2010, s. 60 i n.).
Zakres tematyczny przedmiotu 1. 2. 3. 4. 5. 6. Czasy przewartociowania: transformacja prasy polskiej po 1989r. Kapita zagraniczny w prasie polskiej. Agencje informacyjne. Kolporta prasy. Zasady analizy zawartoci gazet i czasopism. Aktualna gar faktw: polska prasa codzienna (Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita, Dziennik. Gazeta Prawna, SuperExpress, Fakty). 7. Konkurencja dla gazet: prasa bezpatna, prasa lokalna w Polsce. 8. Wybrane rodzaje prasy prasa opinii (Polityka, Wprost, Newsweek): kondycja czasopism literacko-kulturalnych, media katolickie. 9. Polka bastionem czytelnictwa czasopism: model kobiety wspczesnej, kreowany przez pisma kobiece. 10. Prasa dla mczyzn. 11. Pisma dla dzieci i modziey. 12. Koniec prasy drukowanej? (e-prasa, dziennikarstwo obywatelskie). 13. Etyka w polskich mediach czy istnieje?. 14. Jak zaoy wasn gazet? Od pomysu do realizacji. 15. Wycieczka do dzkiego oddziau Gazety Wyborczej lub do redakcji i drukarni Dziennika dzkiego i Expressu Ilustrowanego. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo regu funkcjonowania prasy w wolnej Polsce po 1989 r., znajomo rynku prasy regionalnej i oglnokrajowej; student wie, jak funkcjonuje redakcja czasopisma. Opanowane umiejtnoci: student umie wymieni i scharakteryzowa czasopisma regionalne i oglnokrajowe wybranego typu, zna opinie o tendencjach na rynku prasowym, umie je wymieni i uzasadni, potrafi wskaza czynniki skadowe procesu powoywania nowej gazety lub czasopisma. Metody i kryteria oceniania Zaliczenie: referat pisemny. Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen. 516

Literatura 1. Bajka Zb.: Kapita zagraniczny w polskiej prasie lata 90-te. Zeszyty Prasoznawcze 1998, nr 1-2, s. 21-35. 2. Bajka Zb.: Prasa codzienna w Polsce pod koniec lat 90. Zeszyty Prasoznawcze 2000, nr 3/4, s. 136-148. 3. Banach M.: Prasa parafialna rodkiem komunikacji wielkomiejskiej spoecznoci lokalnej. W: Polskie media u progu XXI wieku, red. Adamowski J., Jabonowski M. Warszawa 2001. 4. Boventer H.: Odpowiedzialno mediw i zaufanie publiczne. Etyka, moralno i wolno prasy. Zeszyty Prasoznawcze 1995, z. I/II, s. 7. 5. Ciborska E.: Polska Agencja Prasowa: (tradycje i wspczesno). Rocz. Hist. Prasy 1998. z. 1/2, s. 171-190. 6. Cira K.: Zagraniczne koncerny prasowe na polskim rynku dziennikw regionalnych. Zeszyty Prasoznawcze 2000, nr 1-2, s. 7-33. 7. Dziennik katolicki czynnikiem rozwoju spoeczestwa polskiego, pod red. L. Dyczewskiego. Warszawa 1996. 8. Ferenz K.: wiat wartoci w czasopismach dziecicych. Dydak. Lit. 2000, T. 20, s. 75-87. 9. Fiut I. St.: Pisma literacko-artystyczne w latach 1989-1996: (struktura, sytuacja, dynamika rozwoju i zawarto). Dykcja 1997, nr 6, s. 54-63. 10. Fiut I. St.: Pisma spo.-kulturalne w latach 1989-2000. Zeszyty Prasoznawcze 2000, nr 3/4, s. 64-81. 11. Fiut I. St.: Prasa bezpatna w Polsce w latach 1999-2001. Zeszyty Prasoznawcze 2002, z. 1/2, s. 69-83. 12. Golka B.: Etyka dziennikarska utopia czy ratunek? Zeszyty Prasoznawcze 1995, z. I/II, s. 22. 13. Grzybczak J.: Kolporta prasy. Zeszyty Prasoznawcze 1991, nr 1-2, s. 160-171. 14. Jarowiecki J.: Czasopisma katolickie dla dzieci i modziey i ich wydawcy. W: Sezamie, otwrz si! Krakw 2001, s. 309-319. 15. Kania J.: Uniwersalne zasady kolportau prasy. Zeszyty Prasoznawcze 1996, nr 3-4, s. 40-41. 16. Koodziej J.: Dobro, zo i inne wartoci w czasopismach modzieowych. Zeszyty Prasoznawcze 2000, nr 1/2, s. 59-80. 17. Kowalczyk R.: Zarys dziejw prasy lokalnej w Polsce. Pozna 1999. 18. Kumiega J., Leszczyska A. (wstp i oprac.): Czasopisma dla dzieci i modziey w latach 1990-1996. Wrocaw 1996. 19. Lubczyski K.: Zjawisko: Niedziela. Bez Dogmatu 1997, nr 31, s. 28-29. 20. Mielczarek T.: Midzy monopolem a pluralizmem: zarys dziejw rodkw komunikowania masowego w Polsce w latach 1989-1997. Kielce: WSP, 1998. 21. Mielczarek T.: Monopol pluralizm koncentracja rodki komunikowania masowego w Polsce w latach 1989-2006. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, [2007?]. 22. Olejnik Zb. J.: Katolicka Agencja Informacyjna. Forum Dzien. 1999, nr 3, s. 14-15. 517

23. Oniszczuk Zb.: Najwiksze koncerny medialne wiata. Zeszyty Prasoznawcze 1993, nr 1-2, s. 109. 24. Paneta P.: wiat przedstawiony w czasopismach modzieowych. Zeszyty Prasoznawcze 2000, nr 1/2, s. 81-103. 25. Podlasiska I.: Katolickie czasopisma dla dzieci i modziey. Guliwer 1997, nr 2, s. 51-52. 26. Prawo prasowe wraz z indeksem rzeczowym, [red. A. Tenerowicz]. [Warszawa] 1999. 27. Sok Z.: Czasopisma dla najmodszych: (1991-1995). Por. Bibl. 1996, nr 9, s. 9-12. 28. Sok Z.: Prasa kobieca w Polsce w latach 1945-1995. Rzeszw 1998. 29. Stepowicz M.: Cechy formalne czasopism internetowych w odniesieniu do analogicznych publikacji drukowanych. Warszawa 2000. 30. Szaruga L.: Czasopisma literackie. W: Literatura polska 1918-1975, red. nauk. A. Brodzka, T. Bujnicki, T. 3, 1945-1975. Warszawa 1996, s. 207-256. 31. Transformacja mediw (1989-1995), pod red. A. Somkowskiej. Uniwersytet Warszawski: Wydzia dziennikarstwa i Nauk Politycznych. Instytut Dziennikarstwa. Pracownia Najnowszej Historii Dziennikarstwa. Warszawa 1996.

518

Biblioteka gminna w sieci i w rodowisku lokalnym.

Seminarium magisterskie.
prof. U dr hab. Jadwiga Konieczna
Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu dzkiego

Skrcony opis przedmiotu Seminarium magisterskie jest zwieczeniem procesu naukowo-dydaktycznego realizowanego na studiach II stopnia. Prowadzone dla okrelonej specjalizacji odwouje si do realizowanych w ramach tej specjalizacji treci programowych i nabytych umiejtnoci. Celem seminarium jest szczegowe rozpoznanie okrelonego wycinka wiedzy z zakresu bibliotekarstwa publicznego, a szczeglnie z zakresu funkcjonowania maej biblioteki gminnej, poznanie metodyki pisania pracy magisterskiej i praktyczne stosowanie metod badawczych charakterystycznych dla studiowanej dyscypliny. Forma zaj Przedmiot realizowany jest w formie seminarium 120 godzin. Peny opis przedmiotu W ramach Seminarium realizowane s tematy zwizane bezporednio ze specjalizacj Mae biblioteki gminne, podejmujce aktualne problemy funkcjonowania tych placwek. Niezalenie od czci teoretycznej w pracach znajduje si te prezentacja bada przeprowadzonych przez magistrantw w wybranych bibliotekach lub rodowiskach. W semestrze pierwszym studenci poznaj metodyk pisania pracy magisterskiej oraz wybrane problemy wspczesnego bibliotekarstwa publicznego. W trakcie dyskusji prowadzonej na zajciach dokonuj wyboru tematw spord zaproponowanych przez wykadowc lub wynikajcych z ich wasnej inicjatywy naukowej. Zakres tematyczny przedmiotu 1. Opis i analiza dziaalnoci konkretnej biblioteki gminnej (tematy adresowane gwnie do studentw studiw zaocznych). 2. Relacja biblioteki powiatowe a biblioteki gminne ujcie historyczne, ewolucja funkcji i zada biblioteki powiatowej jako efekt zmian ustrojowych. Przygotowanie projektu.

519

3. Wsppraca biblioteki publicznej z bibliotek szkoln. Uwarunkowania prawne w przeszoci i obecnie. Potrzeby, moliwoci, realizowane formy. 4. Biblioteki publiczno-szkolne historia, koncepcje organizacyjne, uwarunkowania prawne, stan aktualny. 5. Zainteresowania czytelnicze gimnazjalistw, licealistw i moliwoci ich zaspokajania w maej bibliotece gminnej. 6. Seniorzy i niepenosprawni w maej bibliotece gminnej ich potrzeby czytelnicze, informacyjne, kulturalne i formy ich zaspokajania. 7. Regionalizm i edukacja regionalna w pracy maej biblioteki gminnej. Pojcie maej ojczyzny, formy pracy z uytkownikami dorosymi i dziemi. 8. Problemy ekologii w pracy maej biblioteki gminnej. Wyjanienie pojcia, realizowane formy pracy z dziemi i dorosymi. 9. Samorzdy a biblioteki publiczne. Historia ksztatowania si ustroju samorzdowego i roli samorzdw wobec maych bibliotek publicznych. 10. Biblioteka publiczna jako centrum kultury uwarunkowania prawne, organizacyjne, formy dziaalnoci. 11. Bibliotekarze bibliotek publicznych ksztacenie, doskonalenie, sylwetka zawodowa, portret psychologiczny. 12. Biblioteka publiczna jako centrum informacji lokalnej uwarunkowania prawne, organizacyjne, formy dziaalnoci. W semestrze drugim, po wyborze tematu studenci rozpoczynaj poszukiwania bibliograficzne korzystajc ze znanych im z wczeniejszych zaj rde informacji pimienniczej i elektronicznej. Swoje osignicia referuj na zajciach. Nastpnym etapem jest wyodrbnienie problemw gwnych, ktre zostan uwzgldnione w pracy i podzia na zagadnienia szczegowe. Zakoczeniem pracy w semestrze bdzie sporzdzenie konspektu pracy magisterskiej i doczenie bibliografii. W semestrze trzecim studenci referuj kolejne rozdziay pracy magisterskiej i dokonuj ewentualnych poprawek. W semestrze czwartym dokonuj ostatecznej redakcji i wydruku pracy magisterskiej. Na podstawie wyznaczonych zagadnie przygotowuj si do egzaminu magisterskiego. Praca oceniana jest przez promotora i recenzowana przez wyznaczonego pracownika Katedry. Egzamin magisterski koczy Seminarium i cay cykl studiw drugiego stopnia na specjalizacji Mae biblioteki gminne. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zdobywa ogln wiedz z zakresu funkcjonowania bibliotek publicznych i szczegow z zakresu podjtej w ramach pracy magisterskiej problematyki badawczej. Opanowane umiejtnoci: opanowanie regu naukowego postpowania badawczego. Formuowanie tematu i hipotez badawczych. Samodzielne poszukiwanie stosownej literatury. Krytyczna ocena zebranego materiau. Prezentowanie wynikw badan w formie pisemnej.

520

Metody i kryteria oceniania Egzamin magisterski. Sposb zaliczenia Zaliczenie kadego semestru na ocen. Literatura 1. Bo J., Jak pisa prac magistersk, Wrocaw 1994. 2. Dutkiewicz W., Praca magisterska. Przewodnik metodyczny dla studentw psychologii, Wyd. 4 rozszerzone, Kielce 1996. 3. Oliver P., Jak pisa prace uniwersyteckie. Poradnik dla studentw, Krakw 1999. 4. Pieter J., Zarys metodologii pracy naukowej, Warszawa 1975. 5. Puo A., Prace magisterskie i licencjackie. Wskazwki dla studentw, Warszawa 2009. 6. Wgliska M., Jak pisa prac magistersk? Poradnik dla studentw, Krakw 2009. 7. Woniak K., O pisaniu pracy magisterskiej na studiach humanistycznych, Warszawa-d 1998.

521

Praktyki na studiach magisterskich

Katowice IBiIN U
mgr Tadeusz Macig

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk Przygotowanie praktykanta do czekajcych go zada zalee bdzie od tego, czy ukoczy on studia pierwszego stopnia z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa czy te inne. Ponadto naley wzi pod uwag, e student studiw drugiego stopnia w roku akadem. 2010/2011 nie bdzie uczestniczy jeszcze w specjalistycznych zajciach skoncentrowanych na pracy biblioteki w maej miejscowoci w gminie wiejskiej lub miejsko-wiejskiej. Specjalistyczny program z tego zakresu wdroony zostanie dopiero w kolejnym roku ze wzgldu na formalne procedury w Uniwersytecie lskim. To powoduje, e niezbdne stanie si uzupenienie wiedzy kandydata w trybie indywidualnym. Korzystnie byoby, gdyby kandydat nalea do grupy realizujcej specjalizacj Bibliotekarstwo wspczesne, albo Organizacja i zarzdzanie bibliotek. Biorc pod uwag takie warunki, naley bardzo indywidualizowa planowanie praktyki. Kandydat powinien wykorzysta takie dowiadczenia, jakie wynis ze studiw kierunkowych bd niekierunkowych pierwszego stopnia oraz z realizowanej nastpnie specjalizacji. Celem praktyki na studiach drugiego stopnia jest opracowanie oraz wdroenie konkretnego projektu. Niezbdne jest jego kreatywne podejcie. Planowany cel praktyki powinien mie elastyczne ujcie, moliwe do zweryfikowania po rozpoznaniu potrzeb w konkretnej bibliotece. Przykady zada, ktre projekt moe przewidywa trzeba, by merytoryczny Opiekun Praktyki zna przewidziane miejsce praktyki w konkretnej placwce mog dotyczy: 1. Opracowania komputerowego kolekcji (zainstalowania, jeli takiego nie ma w bibliotece, programu komputerowego; wprowadzenia danych opisu formalnego i rzeczowego dokumentw przynajmniej dla czci zasobu, na przykad regionaliw lub ksigozbioru podrcznego). 2. Zorganizowanie centrum informacji lokalnej i upowszechnienie informacji na ten temat. 3. Zaoenie strony WWW biblioteki, jeli placwka takiej nie posiada, a przypadku, gdy biblioteka ma ju sw domow stron, wprowadzenie nowego dziau informacji (np. o wydarzeniach kulturalnych, informacjach administracyjnych, spotkaniach rnych grup spoecznych, informacji turystycznej). 4. Zorganizowanie konkursu czytelniczego dla modszych grup wiekowych. 5. Urzdzenie wystawy stacjonarnej na temat mikroregionu lub zgromadzenie i upublicznienie materiaw promujcych lokaln spoeczno w Internecie (np. kolekcji fotografii plenerw lokalnych, rkodziea ludowego, malarstwa amatorskiego, twrczoci literackiej itp.). 525

Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk Harmonogram 1. Rekrutacja studentw (od 21 lutego do 14 marca): ustalenie na podstawie danych osobowych gromadzonych przez Dziekanat listy nazwisk studentw II roku studiw stacjonarnych i niestacjonarnych zamieszkaych w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich, ogoszenie na tablicy informacyjnej oraz na stronie WWW Instytutu Informacji o naborze na praktyki zawodowe organizowane pod patronatem FRSI w ramach Programu Rozwoju Bibliotek, przeprowadzenie spotka informacyjno-propagandowych przez opiekuna roku i praktyk wrd studentw II roku studiw licencjackich stacjonarnych i niestacjonarnych. Wyonienie kandydata na praktyk. 2. Wybr biblioteki jako miejsca praktyki i nawizanie kontaktu (od 21 lutego do 14 marca): uzyskanie w Bibliotece lskiej opinii Dyrektora ds. Bibliotek Publicznych w wojewdztwie na temat bibliotek gminnych w rodowisku wiejskim wyrniajcych si swoj dziaalnoci w rodowisku lokalnym, zasignicie w Bibliotece lskiej opinii metodyka wizytujcego biblioteki publiczne w wojewdztwie w celu wyboru miejsca na praktyk, zapoznanie si z bibliotekami proponowanymi przez studentw jako potencjalnego miejsca praktyki, wizyta w bibliotekach wytypowanych jako miejsce do odbywania praktyk studenckich i ostateczny wybr najlepszej placwki bibliotecznej uwzgldniajcej potrzeby programu praktyk. 3. Wstpne spotkanie informacyjne ze studentami w celu zapoznania ich szczegami organizacyjnymi przebiegu praktyk zawodowych i wzbudzenie zainteresowania studentw praktyk w bibliotece gminnej (miedzy 15 a 31 marca). 4. Merytoryczne ustalenie treci praktyki ze studentami (midzy 4 a 14 kwietnia): zaprezentowanie praktykantom zaoe i celw projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, dyskusja z kandydatami na temat oczekiwanych przez nich dowiadcze i efektw praktyki w bibliotece gminnej, zapoznanie studentw ze szczegowym harmonogramem oraz programem merytorycznym praktyk, zapoznanie studentw ze wszystkimi obowizujcymi dokumentami potrzebnymi do zrealizowania praktyk, w tym z dokumentacj wymagan przez autorw projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych Raport Praktykanta.

526

5. Podpisanie Umowy midzy bibliotek przyjmujc praktykanta a Instytutem (midzy 14 a 28 kwietnia). zapoznanie pracownikw wytypowanej biblioteki gminnej, w tym osoby majcej peni funkcj Opiekuna Bibliotecznego z zasadami realizacji projektu Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych oraz niezbdn dokumentacj, wskazanie na obowizki biblioteki przyjmujcej praktykanta oraz wynikajce z ich spenienia korzyci dla biblioteki ( zgodnie z regulaminem projektu), ustalenie warunkw i trybu monitorowania przez Opiekuna z Instytutu przebiegu praktyk, ustalenie formy opinii majcej by Raportem sformuowanym przez Bibliotecznego Opiekuna Praktyk, zapoznanie Bibliotecznego Opiekuna Praktyk z obowizkiem jego oceny przez studenta w formie Raportu Praktykanta, ktrego treci bdzie przebieg praktyki. 6. Faktyczny etap realizacji praktyki (midzy 4 maja a 15 czerwca doprecyzowanie po ustaleniach z Bibliotek): ustalenie planu (terminarza) przebiegu praktyki zgodnego z Programem, podpisanie indywidualnej umowy o wolontariat midzy PTB OW a Studentem Praktykantem, wizytacja praktykanta w trakcie realizacji praktyki przez Opiekuna Praktyk z Instytutu zasignicie wstpnej opinii obu zainteresowanych stron tzn. Bibliotecznego Opiekuna i Praktykanta oraz wstpna kontrola prowadzonej dokumentacji. 7. Finalizacja praktyki (midzy 16 a 28 czerwca): odbir od Studenta Dzienniczka Praktyk, Raportu Praktykanta, odbir Raportu Bibliotecznego Opiekuna Praktyk, zaliczenie Studentowi praktyki w indeksie, sporzdzenie sprawozdawczego Raportu Autora, przekazanie dokumentacji do PTB OW (midzy 28 a 30 czerwca). Proponowana skala ewaluacji po skoczonej praktyce: 1. Ocena Praktykanta przygotowana przez Opiekuna Bibliotecznego ze zwrceniem uwagi na: kompetencje wyniesione ze studiw, aktywno podczas praktyki, komunikatywno w stosunku do bibliotekarza i uytkownikw, kreatywno w wykonywaniu poleconych zada. Skala dla wymienionych cech: niezadawalajcy, wystarczajcy, zadawalajcy, bardzo dobry. 2. Ocena przebiegu praktyki przez Praktykanta: postawa bibliotekarza w stosunku do Praktykanta: nieprzychylna, obojtna, przychylna,

527

kompetencje bibliotekarza i poziom przygotowania do zawodu: rozpoznawalnie niski, nierozpoznawalny, rozpoznawalnie wysoki, postawa bibliotekarza w stosunku do uytkownika: nieprzyjazny, obojtny, przyjazny, samoocena Praktykanta.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: realizacja programu praktyki pozwoli studentowi na poznanie organizacji, specyficznych zada oraz ocen jakoci usug biblioteki gminnej, wynikajcych z potrzeb spoecznoci lokalnej, a take kierunkw ich dalszych zmian. Student osiga wiedz na temat rodowiska lokalnego i jego charakterystycznych potrzeb ze wzgldu na kategorie uytkownikw informacji, ich struktury zawodowej, spoecznej i wiekowej oraz stanu realizacji tych potrzeb i planowanych w tym wzgldzie dziaa w bibliotece gminnej. Osignite umiejtnoci: student na podstawie rozeznania potrzeb rodowiska lokalnego wcza si w prace kreowania wizerunku biblioteki gminnej jako centrum informacyjnego, kulturalnego i edukacyjnego gminy, placwki nowoczesnej i przyjaznej dla wszystkich jej mieszkacw m.in. poprzez opracowanie i wdroenie rnorodnych projektw, umoliwiajcych jej udoskonalone funkcjonowanie. Uczy si, e od jego inwencji i kreatywnoci wiele zaley. Projekty przygotowane przez Studenta polega mog na przygotowaniu harmonogramu promocji biblioteki wrd indywidualnych grup odbiorcw oraz instytucji owiatowych i kulturalnych w gminie (szkoa, urzdy, orodki zdrowia, parafie), planach promocji kultury czytelniczej wrd rnych grup wiekowych czytelnikw: najmodszych oraz modziey (wieczory bajek, poranki literackie, spotkania z poezj, spotkania prozdrowotne, spotkania ze sztuk), przygotowania projektu inicjowania potrzeb informacyjnych (nauka jzykw obcych, pomoc w przekwalifikowaniu lub znalezieniu zawodu, informacja o funduszach europejskich), kulturalnych i hobbystycznych dla dorosych (spotkania hodowcw, rolnikw, gospody wiejskich), umiejtnoci zaprojektowania i wykonania strony WWW dla biblioteki z biecymi wiadomociami o jej usugach, osignie sprawno w instalacji dostosowanego do potrzeb spoecznoci lokalnej oprogramowania bibliotecznego (MAK, SOWA2, LIBRA 2000), w przygotowaniu kompletnej bazy danych o regionie (wiadomoci historyczne, publikacje o regionie, lokalne atrakcje kulturalne, przyrodnicze, rekreacyjne, orodki agroturystyczne, lokalne zabytki kultury). Wdroenie projektw tego typu przygotowanych przez Studentw podczas praktyki pozwoli na uatrakcyjnienie wizerunku biblioteki, pozna mechanizmy wpywania na relacje bibliotekarza i uytkownikw w maych spoecznociach lokalnych. Praktyka powinna sprzyja osiganiu umiejtnoci nawizywania kontaktu ze spoeczestwem, pogbieniu kompetencji komunikacyjnych, informacyjnych, stosowania technologii ICT, dostrzegania w najbliszej okolicy bogactwa form ycia i archiwizowania jego przejaww w bibliotece.

528

Metody i kryteria oceniania Warunki zaliczenia praktyki: opinia Autora, sporzdzona na podstawie dokumentw zoonych przez Praktykanta, Opiekuna Bibliotecznego, opinia Opiekuna Bibliotecznego, wyraona w jego Raporcie, prowadzona przez Praktykanta dokumentacja. Ocena bdzie miaa posta zapisu w indeksie, wyraona sownie przy uyciu zapisu: Zaliczono 90 godz. praktyki w Bibliotece Publicznej w Informacja o miejscu praktyki, zaliczonym wolontariacie, bdzie odnotowane w Suplemencie do dyplomu ukoczenia studiw drugiego stopnia. Sposb zaliczenia Zaliczenie na podstawie: Dzienniczka Praktyk, Raportu Bibliotecznego Opiekuna z przebiegu praktyki, Raportu Praktykanta, opinii merytorycznego Opiekuna Praktyki, wspartej wnioskami z wizytacji.

529

Kielce IBiD UJK

prof. UJK dr hab. Jolanta Chwastyk-Kowalczyk dr Maria Siuda

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk W ramach praktyki wczenie do pracy metod pracy i narzdzi poznanych podczas studiw licencjackich i magisterskich. Prowadzenie lekcji i spotka z rnymi czytelnikami. Aktywniejsze wczenie si w rozwj kulturalny danego regionu oraz denie do integracji lokalnej spoecznoci. Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk Prace przygotowawcze: nawizanie kontaktw z aktywnie funkcjonujcymi w rodowisku bibliotekami wiejskimi (skomputeryzowanymi), zgaszajcymi ch wsppracy z uczelni, majcymi dowiadczenia w pracy z pratykantami, ustalenie listy bibliotek, bibliotekarzy odpowiedzialnych za opiek nad praktykantami, oraz przygotowanie umw dla opiekunw praktyk, spotkanie ze studentami I roku II stopnia i ustalenie przydziau konkretnych osb do wyznaczonych bibliotek, ustalenie harmonogramu hospitacji praktyk, ustalenie moliwoci kontaktu z Opiekunem Praktyk, ktry reagowaby na ewentualne problemy praktykantw zwizane z dojazdem, niemonoci realizacji praktyk w wyznaczonym terminie ze wzgldw zdrowotnych, finansowych itp.

Harmonogram praktyk: 1. Zapoznanie si z organizacj pracy w bibliotece, ukadem pomieszcze bibliotecznych, ukadem ksigozbioru, rodkami technicznymi bdcymi na wyposaeniu biblioteki (komputer, aparat fotograficzny, skaner, kamera cyfrowa). 2. Przez cay okres trwania praktyki wczanie si do aktywnej pracy systematycznie wykonywanej w bibliotece tj. opracowanie ksiek, dokumentw audiowizualnych, dokumentw ycia spoecznego, rejestracja czasopism. 3. Systematyczna obsuga czytelnikw, uytkownikw Internetu. 4. Praca nad uzupenieniem ksigozbioru obejmujca m.in. sprawdzenie stanu lektur dla uczniw szk podstawowych, gimnazjum, liceum, nastpnie przygotowanie listy brakujcych pozycji, ogoszenie zbirki darw ksiek od czytelnikw. 5. Wydzielenie quasi-kolekcji, np. ksiek poradnikowych dla rodzicw, rolnikw itp., w zalenoci od obserwowanych potrzeb czytelniczych.

530

6. Przygotowanie i przeprowadzenie 3 lekcji, spotka bibliotecznych zrnicowanych tematycznie, np.: Temat 1) Lekcja dla uczniw gimnazjum, liceum na temat korzystania z bibliografii narodowej biecej (dostpnej on-line), Temat 2) Wyszukiwanie informacji z bibliografii, zestawie tematycznych, kartotek regionalnych, Temat 3) Zaplanowany przez Praktykanta. Jedna z tych lekcji byaby hospitowana przez Opiekuna Praktyk lub Autora wniosku. 7. Praca z czytelnikiem niepenosprawnym np. fizycznie zorientowanie si czy biblioteka ma kontakt z takimi osobami, jeli nie to podjcie prby dotarcia do tych osb (we wsppracy z orodkiem pomocy w gminie) i zachta do korzystania np. poprzez moliwo zamwienia telefonicznie ksiek i omwienie sposobu ich dostarczenia do czytelnika. 8. Zorganizowanie dla dzieci konkursu wiedzy np. o dinozaurach, poczonej z wycieczk do Batowa, gdzie jest wystawa dinozaurw. 9. Przygotowanie spotkania z seniorami, podczas ktrego wspominaliby dawne obyczaje, zwyczaje, ycie codzienne. 10. Przygotowanie audycji radiowej z zaproszonym do biblioteki pisarzem, poet, uczonym, politykiem, lub przedsibiorc; poprzedzone wystosowaniem zaprosze, przygotowaniem pyta do zaproszonej osoby. 11. Samodzielne przygotowanie wernisau prac rzebiarza lub artysty plastyka. Etapy: nawizanie kontaktu z artyst, monta wystawy, otwarcie wystawy (zaproszenie goci, ewentualnie redakcji lokalnej gazety), dokumentacja imprezy w formie drukowanej i elektronicznej tj. galerii zdj z wystawy. 12. Praktyczne zastosowanie nauki obsugi skanera, aparatu cyfrowego lub kamery cyfrowej i sfilmowanie wystawy lub wycieczki oraz dodanie do strony internetowej biblioteki. 13. Przygotowanie interaktywnej witryny internetowej biblioteki. Dziaania ewaluacyjne: rozmowa z opiekunami praktykantw i zebranie ich sugestii, jakich umiejtnoci oczekuj od studentw, jak oceniaj przygotowanie do samodzielnej pracy w bibliotece, czy s kreatywni? spotkanie ze studentami po odbyciu praktyk, zebranie od nich relacji opinii ustnych. Przeprowadzenie ankiety, w ktrej wypowiedz si indywidualnie na temat stosunku bibliotekarza do Praktykanta, uwag o pracy biblioteki, zgromadzenie dokumentacji z praktyk (kopii umw, zawiadcze, ewentualnych dziennikw praktyk itp., przygotowanie sprawozdania z praktyk odbytych przez studentw I roku II stopnia, wpisy ocen z praktyk do indeksw.

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: na temat dobrej organizacji pracy w bibliotece, stajcej si dziki takim dziaaniom aktywn i chtnie odwiedzan placwk. 531

Opanowane umiejtnoci: organizowanie rnego rodzaju imprez czytelniczych i kulturalnych dla czytelnikw rnych kategorii i wieku. Wykorzystanie umiejtnoci obsugi rnych rodkw technicznych. Metody i kryteria oceniania Warunki zaliczenia praktyk: opinia Autora, opinia Opiekuna Bibliotecznego, prowadzona przez Praktykanta dokumentacja.

Sposb zaliczenia Zaliczenie.

532

Krakw IINiB UP im. KEN

dr Wanda Matras-Mastalerz

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk Celem praktyki na studiach magisterskich jest umoliwienie uczestnikom realizowania dziaa o charakterze koncepcyjnym w gminnych bibliotekach publicznych. Praktyka zawodowa bdzie opieraa si na zrealizowaniu wczeniej przygotowanego i zaakceptowanego przez Studenta, Opiekuna Praktyk i Opiekuna Bibliotecznego projektu. Projekty te opracowywane s na spotkaniach quasi seminaryjnych (spotkania i dyskusje Praktykanta z Opiekunami Praktyk ze strony biblioteki i uczelni) lub na przedmiotach: Czytelnictwo, Bibliotekarstwo, Informacja naukowa (co bdzie wymagao dodatkowej wsppracy z Wykadowc danego przedmiotu). Projekty tworzone przez studentw winny wnosi ciekawe, innowacyjne rozwizania z zakresu organizacji, pracy zawodowej i pracy pedagogicznej biblioteki w wybranej gminnej bibliotece publicznej. Realizacja idei projektowej bdzie wymagaa intensywnej, cisej wsppracy Praktykanta, Opiekuna Bibliotecznego i Opiekuna Praktyk. Student, jeszcze przed stworzeniem projektu winien zapozna si szczegowo z miejscem przyszych praktyk i dopiero wtedy przygotowa odpowiedni projekt do potrzeb i moliwoci placwki. Projekt ten moe sta si rwnie punktem wyjcia do napisania na podstawie jego realizacji pracy magisterskiej (w tym przypadku niezbdna stanie si wsppraca z Promotorem pracy dyplomowej). Temat projektu wybiera sam Student i zaley on od jego osobistych zainteresowa, ale take od potrzeb biblioteki i od wypracowanego dugofalowego programu wsppracy biblioteka-uczelnia. Projekty mog by zrnicowane i Student ma do wyboru cztery dziedziny, z zakresu ktrych moe powstawa projekt: 1. Opracowanie kolekcji biblioteki, jej przechowywanie i udostpnianie. Digitalizacja zasobw bibliotecznych. 2. Promocja czytelnictwa i kultury. Dziaania zwizane z szeroko rozumian pedagogik biblioteczn. 3. Poszerzenie oferty biblioteki dziaaniami o charakterze informacyjnym, promocyjnym i marketingowym. Wsparcie dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym. Uatwienie korzystania z e-government. 4. Przeprowadzenie bada empirycznych dotyczcych potrzeb informacyjnowyszukiwawczych uytkownikw. Prcz realizacji projektu praktyka bdzie suya rwnie praktycznej weryfikacji wiadomoci i umiejtnoci zdobytych w toku wykadw i wicze. Student, kierowany na praktyk ma okazj zastosowa w bezporednim dziaaniu swoj wiedz teoretyczn. Placwka otrzymuje od koordynatora praktyk szczegowy opis 533

projektu, ktry Student pragnie zrealizowa w danej bibliotece oraz plan zada do wykonania przez Praktykanta. W czasie odbywania praktyk Studenci mog liczy na sta, fachow opiek merytoryczn Opiekuna Praktyk. Kontroluje on prawidowo wykonanych zada, suy rad, podejmuje interwencj w przypadku stwierdzenia ewentualnych nieprawidowoci lub problemw. Ponadto bibliotekarz (opiekun ze strony biblioteki publicznej) potwierdza wasnorcznym podpisem wykonanie przez praktykanta poszczeglnych zada, okrela stopie zaangaowania Studenta w wykonane zadania, prawidowo ich przebiegu, samodzieln inicjatyw studenta. Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk W ramach prac przygotowawczych do realizacji praktyki Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UP w Krakowie nawizuje kontakty z maymi bibliotekami gminnymi i wyania z nich najlepsz do przeprowadzenia praktyk studenckich. W czasie specjalnie zorganizowanego spotkania Opiekun Praktyk zachci Studentw do odbycia praktyki w maych bibliotekach gminnych poprzez zainteresowanie ich tym typem placwek, pokazanie korzyci pyncych z odbywania praktyk i staw oraz podejmowania pracy w tyche placwkach. Stosujc kryterium osiganych wynikw w nauce, aktywnoci w organizacjach studenckich i innych dziaaniach na rzecz uczelni, zostanie wybranych dwch studentw, ktrzy bd odbywa praktyk w wytypowanej placwce. Praktyka zawodowa bdzie opieraa si na zrealizowaniu wczeniej przygotowanego i zaakceptowanego przez Studenta, Opiekuna Praktyk i Opiekuna Bibliotecznego projektu. Projekty te opracowywane s na spotkaniach quasi seminaryjnych (spotkania i dyskusje Praktykanta z Opiekunami Praktyk ze strony biblioteki i uczelni) lub na przedmiotach: Czytelnictwo, Bibliotekarstwo, Informacja naukowa (co bdzie wymagao dodatkowej wsppracy z Wykadowc danego przedmiotu). Projekty winny wnosi ciekawe, innowacyjne rozwizania z zakresu organizacji, pracy zawodowej i pracy pedagogicznej biblioteki w wybranej gminnej bibliotece publicznej. Realizacja idei projektowej wymaga intensywnej, cisej wsppracy Praktykanta, Opiekuna Bibliotecznego i Opiekuna Praktyk. Student jeszcze przed stworzeniem projektu winien zapozna si szczegowo z miejscem przyszych praktyk i dopiero wtedy przygotowa odpowiedni projekt do potrzeb i moliwoci placwki. Projekt ten moe sta si rwnie punktem wyjcia do napisania na podstawie jego realizacji pracy magisterskiej (w tym przypadku niezbdna stanie si wsppraca z Promotorem pracy dyplomowej). Temat projektu wybiera sam Student i jest on uzaleniony od jego osobistych zainteresowa, ale take od potrzeb biblioteki i od wypracowanego dugofalowego programu wsppracy biblioteka-uczelnia. Projekty mog by zrnicowane i Student ma do wyboru cztery dziedziny, z zakresu ktrych moe powstawa projekt: 1. Opracowanie kolekcji biblioteki, jej przechowywanie i udostpnianie. Digitalizacja zasobw bibliotecznych.

Naley zaliczy tutaj wszelkiego typu innowacje z zakresu opracowania formalnego i rzeczowego

534

2. Promocja czytelnictwa i kultury. Dziaania zwizane z szeroko rozumian pedagogik biblioteczn.

rnych typw zbiorw gromadzonych w maych bibliotekach gminnych (np. wdroenie programu komputerowego, stworzenie katalogu elektronicznego, digitalizacja czci zbiorw); ich udostpniania (wyszukiwanie, zamwienia i prolongata poprzez sprawnie dziaajcy system online biblioteki, wolny dostp do pek dla dzieci, stworzenie dla nich specjalnego kcika z bajkami, puzzlami, grami dydaktycznymi; usprawnienia w wypoyczaniu np. poprzez utworzenie specjalnych ofert udostpniania dla osb niepenosprawnych, wykluczonych, seniorw; stworzenie funkcjonalnego dostpu do zasobw bibliotecznych poprzez wypoyczanie midzybiblioteczne); oraz dziaania z zakresu przechowywania i zabezpieczania zbiorw (np. opatrzenie kolekcji rnego typu zabezpieczeniami przed kradzie, czynnikami losowymi itp.).

3. Poszerzenie oferty biblioteki dziaaniami o charakterze informacyjnych, promocyjnym i marketingowym. Wsparcie dla samoorganizacji spoecznej na poziomie lokalnym. Uatwienie korzystania z e-government.

Naley tutaj zaliczy wszelkie innowacyjne rozwizania w zakresie pedagogicznej pracy z czytelnikiem (dziemi, modzie, osobami dorosymi i seniorami). W pracy z czytelnikiem indywidualnym stworzenie specjalnej oferty dla dzieci dyslektycznych, z problemami w nauce, z ADHD itd. A take poradnictwo w zakresie tematyki lektury i jej wyboru dla rodzicw tych dzieci; praca z osobami niepenosprawnymi, wykluczonymi, chorymi, z seniorami (np. dostarczanie ksiek do domw, skanowanie ksiek dla osb niewidomych itp.). W zbiorowych i zespoowych formach pracy z czytelnikiem: organizowanie cyklu spotka: Biblioteka przyjazna dziecku, podczas ktrych bd si odbyway warsztaty z biblio- i bajkoterapii, muzykoterapii i arteterapii; organizowanie nauki korzystania z komputerw dla maych dzieci poprzez gry i zabawy, przeprowadzanie konkursw (np. z wykorzystaniem narzdzi cyfrowych); organizacja ciekawych zaj bibliotecznych dla uczniw ze szkoy z danej gminy, pomoc w wyszukiwaniu i korzystaniu z wiedzy, zarwno tej zgromadzonej w bibliotece jak i w Internecie; organizowanie klubowych zebra czytelnikw np. gminnego klubu dyskusyjnego ksiki, spotka autorskich (zwaszcza takich, ktre promuj twrczo autorw zwizanych ze rodowiskiem lokalnym), video spotka/czatw ze znanymi ludmi spoza miejscowoci.

4. Przeprowadzenie bada empirycznych dotyczcych potrzeb informacyjnowyszukiwawczych uytkownikw.

Do tej grupy naley zaliczy wszelkie oryginalne inicjatywy i pomysy skupiajce si wok promowania biblioteki, propagandy i marketingu bibliotecznego. To take poszerzenie i utrwalenie spoecznociowej wizji biblioteki gminnej, instytucji bdcej lokalnym centrum kultury, szeroko zakrojone dziaania public relations. Niezwykle istotne staje si rwnie wsparcie obywateli (czytelnikw) w kontaktach z wadzami publicznymi oraz organizowanie spotka (np. prowadzenie Klubu Dyskusyjnego Ksiki lub kawiarenki przy bibliotece), grup zainteresowa (np. klubu brydowego, chru itp.), k hobbystycznych (prezentacja swojego hobby innym), organizacja Klubu Seniora itp.

Samodzielne skonstruowanie planu bada ankietowych i stworzenie kwestionariuszy ankiet, przeprowadzenie badania potrzeb czytelniczych i informacyjnych za pomoc metody obserwacji, rozmw i przygotowanych ankiet. Analiza ankiet i opracowanie wynikw przeprowadzonych bada.

535

Praktyk poprzedzi spotkanie wstpne Opiekuna (reprezentujcego IINiB) z Opiekunem Bibliotecznym i wytypowanymi Studentami w celu omwienia szczegw merytorycznych wdraania projektu i przebiegu praktyk oraz warunkw ich zaliczenia. W czasie spotkania zostanie podkrelona konieczno cisej wsppracy trjstronnej oraz przedstawione zasady jej realizacji. Placwka otrzyma szczegowy opis projektu oraz plan zada do wykonania przez Praktykanta. Program ten (tworzony przy wspudziale i respektujcy sugestie pracownikw biblioteki) bdzie dostosowany do moliwoci i biecych potrzeb wytypowanej placwki. Opiekun sporzdza pisemne skierowanie studentw na praktyk. Studenci udaj si na praktyk z imiennym skierowaniem i tzw. Dzienniczkami praktyk, w ktrych odnotowuj wszelkie informacje zwizane z realizacj projektu i przebiegiem praktyki (dni i godziny odbywania praktyki, szczegowo wykonane zadania w wyznaczonych dniach, wasne przemylenia dotyczce praktyki, wnioski z przeczytanej lektury doszkalajcej, podnoszcej kompetencje zawodowe praktykantw). W czasie odbywania praktyk Studenci mog liczy na sta, fachow opiek merytoryczn Opiekuna Praktyk. Kontroluje on prawidowo wykonanych zada (kolejnych etapw projektu), suy rad, podejmuje interwencj w przypadku stwierdzenia ewentualnych nieprawidowoci lub problemw. Ponadto, bibliotekarz (opiekun ze strony biblioteki publicznej) potwierdza wasnorcznym podpisem wykonanie przez praktykanta poszczeglnych zada, okrela stopie zaangaowania Studenta w wykonane zadania, prawidowo ich przebiegu, samodzieln inicjatyw studenta. Po zakoczonej praktyce Opiekun Praktyk uwzgldniajc opini Opiekuna ze strony biblioteki (wyraon w formie pisemnej w Dzienniczku praktyk) zalicza praktyk w indeksach Studentw. Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student tworzc samodzielnie projekt, musi wykaza si odpowiednim przygotowaniem merytorycznym. Wiedza ta winna pogbi si znacznie podczas realizacji projektu, kontaktw i rozmw z Opiekunem Bibliotecznym i Opiekunem Praktyk, samodzielnie przeczytanej lektury doszkalajcej. Praktykant zna podstawy prawne funkcjonowania gminnej biblioteki publicznej, wie jakie treci zawiera jej statut i regulamin, zna zasady organizacji i kierowania takim typem bibliotek oraz organizacj poszczeglnych dziaw. Wie, jak ksztatowa zainteresowania i inspirowa zachowania zwizane z aktywnym uczestnictwem w kulturze uytkownikw biblioteki. Zna rnorodne formy pracy z czytelnikiem indywidualnym, zbiorowym i zespoowym. Ma wystarczajc wiedz, eby zorientowa si, na jakim poziomie przygotowania bibliotecznego i czytelniczego jest uytkownik biblioteki i jakie ma preferencje lekturowe. Zna rodki zindywidualizowanej perswazji, umie doradzi w zakresie tematyki lektury i jej wyboru. Zna zasady pracy z dziemi, modzie i osobami dorosymi. Wie jakie s sposoby dotarcia 536

i metody pracy z czytelnikiem niepenosprawnym, chorym, w podeszym wieku. Zna zasady organizacji konkursw, potrafi samodzielnie stworzy scenariusz konkursu, prawidowo przeprowadzi jego kolejne etapy. Zna rodzaje wystaw organizowanych w bibliotekach, zna zasady tworzenia scenariusza wystawy/ekspozycji, wie, jak uoy eksponaty wedug ukadu chronologicznego, formalnego czy zagadnieniowego. Wie, jakie warunki musz speni formy reklamowe i informacyjne promujce dziaania biblioteki, zna zasady tworzenia plakatw, ulotek, folderw reklamowych. Wie, z jakich czci skada si spotkanie autorskie, jak je zorganizowa, powoa lidera itd. W przypadku dyskusji zna jej mechanizmy i podstawowe wyznaczniki, ktrymi musi si kierowa przy jej organizowaniu. Wie, jak zachca do dziaania rodowisko lokalne, podtrzymywa rnorodne wizi spoeczne, tak, aby biblioteka gminna staa si miejscem aktywnoci rodowiska lokalnego. Student zna zasady konstruowania kwestionariuszy ankiet, opracowania wynikw, pisania analizy bada ankietowych. Wie, na czym polega prawidowe opracowanie formalne i rzeczowe ksiek, czasopism i dokumentw specjalnych, zna przepisy znajdujce si w normach dotyczcych opisu katalogowego, nadawania hasa (osobowego, tytuowego i korporatywnego), tworzenia odsyaczy. Posiada teoretyczne przygotowanie do projektowania stron www, prowadzenia dziaa reklamowych i propagandowych przy wykorzystaniu nowych technologii, tworzenia lub aktualizowania strony biblioteki, wyszukiwania informacji i kontaktw przez Internet. Ponadto Student zna zasady prawidowej wsppracy ze rodowiskiem lokalnym, rozumie wag i zasady dziaania marketingu bibliotecznego, wie, jak nawiza kontakty z lokalnym domem kultury, gminnymi redakcjami czasopism, rozgoniami radiowymi oraz telewizj lokaln itd. Zna zasady prawidowego przeprowadzania badania potrzeb czytelniczych i informacyjnych za pomoc metody obserwacji, rozmw i samodzielnie przygotowanej ankiety, posiada teoretyczne przygotowanie do prowadzenia szeroko zakrojonych akcji propagandowych biblioteki i czytelnictwa. Opanowane umiejtnoci: praktykant podczas tworzenia, a zwaszcza wdraania innowacyjnego projektu nabywa szeregu umiejtnoci praktycznych, wzbogaca si o nowe dowiadczenia i staje si bardziej kreatywny. Student podczas odbywanej praktyki w bibliotece gminnej, potrafi zdiagnozowa i rozpozna potrzeby rodowiska, w ktrym dziaa dana biblioteka oraz moliwoci i formy jej wsppracy z innymi placwkami kulturalnymi i owiatowymi. W kontaktach z czytelnikami umie rozpozna poziom przygotowania bibliotecznego i czytelniczego uytkownika, a take jego zainteresowania, doradzi wybr odpowiedniej ksiki. Posiada umiejtno praktycznego przeprowadzenia rnorodnych form pracy z czytelnikiem indywidualnym, zbiorowym i zespoowym. Potrafi zaplanowa i zorganizowa konkurs biblioteczny, samodzielnie stworzy scenariusz konkursu, regulamin, wyznaczy zasady oceniania i punktowania, sam wymyla pytania i konkurencje, tak, aby byy atrakcyjne dla czytelnikw (dzieci, modziey, dorosych, seniorw), potrafi prawidowo przeprowadzi kolejne etapy konkursu. Posiada umiejtno samodzielnego przygotowania wystawy bibliotecznej, potrafi napisa scenariusz wystawy na dowolny temat oraz zorganizowa wystaw, dostosowujc j do oczekiwa odbiorcw oraz do istniejcych warunkw lokalowych i finansowych. 537

Samodzielnie redaguje folder, plakat lub ulotk informacyjn o bibliotece i oferowanych przez ni usugach. Potrafi zorganizowa spotkanie autorskie, promujc twrcw lokalnych. Proponuje tematy dyskusji, ktre powinny zainteresowa spor grup mieszkacw danej miejscowoci. Potrafi prawidowo prowadzi ewidencj zbiorw, wypenia ksig inwentarzow, rejestr ubytkw oraz inne dokumenty biblioteczne. Samodzielnie kataloguje rnorodne zbiory biblioteczne (ksiki, czasopisma, pyty CD, pyty wizyjne DVD, dokumenty elektroniczne, dokumenty ycia spoecznego), tworzy karty dodatkowe, odsyacze. Praktykant przeprowadza zapisy z zakresu statystyki bibliotecznej, tworzy sprawozdanie oparte na zebranych danych statystycznych. Ponadto podczas odbywanej praktyki Student potrafi zaprojektowa strony WWW, prowadzi dziaania reklamowe i propagandowe przy wykorzystaniu nowych technologii, stworzy lub zaktualizowa stron biblioteki, udzieli porad, jak wyszukiwa informacje i kontakty przez Internet. Potrafi nawiza kontakty z lokalnym domem kultury, gminnymi redakcjami czasopism, rozgoniami radiowymi oraz telewizj lokaln itd. Bierze udzia w organizowaniu dyskusyjnego klubu ksiki, klubu czytelnika, organizuje projekcje filmw, spotkania z lokalnymi artystami, zachca do dziaania rodowisko lokalne, podtrzymuje rnorodne wizi spoeczne tak, aby biblioteka gminna staa si miejscem aktywnoci rodowiska lokalnego. Wsppracuje przy organizowaniu nauki korzystania z komputerw dla maych dzieci poprzez gry i zabawy, uczy lokaln modzie korzystania z wiedzy zarwno tej zgromadzonej w bibliotece, jak i w Internecie, stanowi pomoc w wyborze szkoy ponadgimnazjalnej/uczelni, pomaga w wyszukiwaniu informacji i przygotowaniu prezentacji do szkoy. Potrafi napisa konspekt zaj bibliotecznych i przeprowadzi je. Osobom starszym proponuje zajcia z podstaw obsugi komputera, korzystania z katalogu elektronicznego czy Internetu. Samodzielnie tworzy kwestionariusz ankiety na temat oceny swojej biblioteki czy stanu czytelnictwa wybranej grupy osb, przeprowadza badania i je opracowuje. We wszystkich tych dziaaniach jest samodzielny i kreatywny, proponuje szereg innowacji i udoskonale, zwaszcza w ramach realizowanego przez siebie projektu. Metody i kryteria oceniania Warunki zaliczenia praktyk: opracowanie i wdroenie innowacyjnego projektu w bibliotece gminnej, prowadzona przez Praktykanta dokumentacja w Dzienniczku praktyk, opinia Opiekuna Bibliotecznego, opinia Opiekuna Praktyk.

Sposb zaliczenia Zaliczenie odbywanej praktyki w indeksie Studenta przez Opiekuna Praktyk.

538

Toru IINiB UMK

dr hab. Magorzata Fedorowicz-Kruszewska

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk Proponowany program praktyk postulowany jest do wdroenia na studiach stacjonarnych drugiego stopnia dla studentw w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Studenci w trakcie praktyk powinni zapozna si z takimi zagadnieniami, jak: formalno-prawne podstawy dziaania maej biblioteki gminnej, w ktrej realizowana jest praktyka (statut, regulamin organizacyjny, program pracy, regulaminy poszczeglnych agend), struktura organizacyjna biblioteki, procesy biblioteczne realizowane w maej bibliotece gminnej (gromadzenie, opracowywanie, udostpnianie), obsuga czytelnikw i uytkownikw informacji, ze szczeglnym uwzgldnieniem osb w wieku senioralnym oraz dotknitych niepenosprawnociami, dziaania promocyjne oraz public relations (nawizanie kontaktu z instytucjami, organizacjami, stowarzyszeniami, przedsibiorstwami w celu poinformowania o swojej ofercie, zaproszenie do podjcia wsppracy), rozpoznanie potrzeb informacyjnych i bibliotecznych rodowiska lokalnego (np. przygotowanie wzoru ankiety niezbdnej do przeprowadzenia bada, nawizanie kontaktu z otoczeniem instytucjonalnym w celu zebrania wspomnianych informacji), udostpnianie informacji lokalnej i regionalnej (praktykant moe przygotowywa kartoteki tematyczne, wykazy teleadresowe, faktograficzne bazy danych). Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk Proponowany program praktyk postulowany jest do wdroenia na studiach stacjonarnych drugiego stopnia dla studentw w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Przy opracowywaniu programu praktyk kierowano si przede wszystkim postulatami zawartymi w publikacji Aktualizacja ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych opracowanej pod redakcj Ewy Chuchro, Mikoaja Ochmaskiego i Michaa Zajca i wydanej w 2010 roku. Ponadto wzito pod uwag wyodrbnione w Programie Rozwoju Bibliotek obszary, ktre okrelono jako Menu 8. Wyniki bada prowadzonych w wiodcych orodkach ksztacenia na poziomie wyszym z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa dotyczcych aktualizacji 539

ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w niewielkich bibliotekach gminnych wykazay, e konieczne jest wprowadzenie niezbdnych korekt w omawianym zakresie. Aktywni zawodowo bibliotekarze zwrcili uwag, i od praktyk zawodowych naley oczekiwa nabycia umiejtnoci zwizanych przede wszystkim z opracowaniem dokumentw, obsug uytkownika oraz animacj kultury/ycia spoecznego. Rzadziej wprawdzie, ale take wskazywano, i praktyki mog suy nabyciu umiejtnoci w zakresie organizacji dziaa promocyjnych (w tym public relations), obsugi komputera, zdobywaniem rodkw finansowych na dziaalno biblioteki, zarzdzaniem bibliotek, a take projektowania serwisw WWW. Niektre z wymienionych zagadnie s ju uwzgldniane w praktykach studenckich, warto wic skupi si na tych, ktre do tej pory byy pomijane. Studenci w trakcie praktyk w maej bibliotece gminnej powinni realizowa zarwno tradycyjne zadania, takie jak: opracowanie zbiorw bibliotecznych oraz obsuga uytkownikw, jak i podejmowa nowe wyzwania wynikajce z postrzegania biblioteki jako placwki nowoczesnej, integrujcej i aktywizujcej spoeczestwo lokalne, stanowicej lokalne centrum kultury. Poniewa, jak wykazay badania przeprowadzone przez FRSI, uytkownikami bibliotek publicznych w gminach nieprzekraczajcych 20 tys. mieszkacw s przede wszystkim dzieci oraz modzie, konieczne wydaje si podjcie dziaa aktywizujcych starsze grupy wiekowe. Recept na zmian tego stanu jest podejmowanie przez biblioteki (co rwnie wykazay badania) przedsiwzi integrujcych rne grupy uytkownikw. Przygotowujc np. zajcia dla dzieci w wieku przedszkolnym, mona spodziewa si, e przyjd one z rodzicami i opiekunami, co mona wykorzysta, by zainteresowa dorosych swoj ofert. Podejmujc jakiekolwiek prby przycignicia nowych uytkownikw do biblioteki, naley posi wiedz na temat ich oczekiwa i potrzeb, ktre mona zrealizowa w bibliotece. Jedn z metod s badania metod sondau diagnostycznego, ale powstaje pytanie, jak je przeprowadzi, skoro respondentami maj by nie-uytkownicy biblioteki. Sposobem na pozyskanie takich informacji jest nawizanie kontaktu i wsppracy z otoczeniem instytucjonalnym biblioteki (gminny orodek pomocy rodzinie, urzd gminy, szkoa, koo gospody wiejskich, ochotnicza stra poarna, klub seniora itp.). Na przykad mona nawiza kontakt z lokalnym klubem seniora, ktrego czonkami s zapewne emerytowani nauczyciele i zaproponowa im dziaania wolontariackie polegajce na pomocy w odrabianiu lekcji dzieciom. Z jednej strony jest to przejaw zaangaowania biblioteki w ycie spoecznoci, z drugiej za moe zachci starsze osoby do korzystania z placwki. Zorientowanie si w potrzebach informacyjnych rodowiska moe poprzedza przygotowanie w bibliotece zestaww poszukiwanych informacji. Polskie spoeczestwo, jak i pozostae europejskie, starzeje si, dlatego naley pooy szczeglny nacisk na pozyskanie tej coraz liczniejszej grupy jako uytkownikw bibliotek. Bibliotekarze dysponujcy wiedz na temat rde pozyskiwania informacji mog przygotowa spotkania na tematy, ktre mog zainteresowa wspomnian grup (np. dziaania prozdrowotne, wykorzystanie Internetu w yciu codziennym). Jednoczenie mog zaproponowa korzystanie z materiaw bibliotecznych (ksiki mwione, ksiki wydrukowane powikszon czcionk) adresowane do tych osb, 540

ktre ze wzgldu na swj stan zdrowia lub niepenosprawno nie mog korzysta z tradycyjnych form tekstw. Celem praktyki zawodowej jest: zapoznanie studenta z dziaalnoci oraz organizacj pracy w niewielkiej bibliotece gminnej, zapoznanie studenta z praktycznym ujciem zagadnie dotychczas poznanych teoretycznie, poszerzenie wiedzy oraz umiejtnoci z zakresu bibliotekarstwa, pozyskanie fachowej opieki merytorycznej, ksztatowanie umiejtnoci komunikowania si oraz pracy w zespole, wykorzystanie w przyszoci ewentualnej szansy na podjcie pracy w bibliotece, w ktrej student odbywa praktyk zawodow.

Szczegowy harmonogram oraz opis prac przygotowawczych do realizacji praktyk Praktyki na drugim stopniu studiw z zakresu informacji naukowej i bibliotekoznawstwa w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliologii Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu nie s obligatoryjne. Konieczne zatem jest zorganizowanie spotkania informacyjnego (padziernik 2010 roku), na ktrym studenci zostan poinformowani o korzyciach z odbycia nieobowizkowych praktyk zawodowych. Jeli spotkaj si one z zainteresowaniem ze strony studentw, autorka projektu skontaktuje si z gminnymi bibliotekami publicznymi znajdujcymi si w miejscu zamieszkania ewentualnych praktykantw. W trakcie rozmowy telefonicznej dyrektorzy bibliotek zostan poinformowani o korzyciach pyncych z przeprowadzenia praktyk. Efektem kocowym przygotowa do realizacji praktyk bdzie lista studentw i bibliotek biorcych udzia w projekcie. Szczegowy program praktyk Studenci w trakcie praktyk powinni zapozna si z takimi zagadnieniami, jak: formalno-prawne podstawy dziaania maej biblioteki gminnej, w ktrej realizowana jest praktyka (statut, regulamin organizacyjny, program pracy, regulaminy poszczeglnych agend), struktura organizacyjna biblioteki, procesy biblioteczne realizowane w maej bibliotece gminnej (gromadzenie, opracowywanie, udostpnianie), obsuga czytelnikw i uytkownikw informacji, ze szczeglnym uwzgldnieniem osb w wieku senioralnym oraz dotknitych niepenosprawnociami, dziaania promocyjne oraz public relations (nawizanie kontaktu z instytucjami, organizacjami, stowarzyszeniami, przedsibiorstwami w celu poinformowania o swojej ofercie, zaproszenie do podjcia wsppracy),

541

rozpoznanie potrzeb informacyjnych i bibliotecznych rodowiska lokalnego (np. przygotowanie wzoru ankiety niezbdnej do przeprowadzenia bada, nawizanie kontaktu z otoczeniem instytucjonalnym w celu zebrania wspomnianych informacji), udostpnianie informacji lokalnej i regionalnej (praktykant moe przygotowywa kartoteki tematyczne, wykazy teleadresowe, faktograficzne bazy danych).

Harmonogram dziaa ewaluacyjnych przedstawienie Opiekunowi Praktyk opinii Studenta o przebiegu praktyki zawodowej, przedstawienie Opiekunowi Praktyk opinii Bibliotecznego Opiekuna Praktyk o przebiegu praktyki w bibliotece gminnej, spotkanie ze studentami po odbyciu praktyk i ustalenie, ktre punkty programu praktyk zostay zrealizowane, ktre nie zostay zrealizowane i co byo tego przyczyn, ewentualnie jakie zadania naleaoby zmodyfikowa bd zastpi innymi.

Oczekiwane efekty uczenia si Przewiduje si, e studenci odbywajcy praktyki w maych bibliotekach gminnych uzyskaj wiedz z zakresu podstaw prawnych, organizacji, rde finansowania oraz dziaalnoci maej biblioteki gminnej. Zamierzeniem autorki projektu jest wybr dla przeprowadzenia praktyk zawodowych studentw takich placwek, ktre s nowoczenie zorganizowane i zarzdzane, co ma sprzyja postrzeganiu biblioteki przez przyszych adeptw zawodu jako placwek nowoczesnych, zaangaowanych w ycie spoecznoci lokalnej, otwartych na nowe formy usug oraz gromadzonych materiaw. Autorka oczekuje take, e studenci bd mieli okazj dowiedzie si i zaobserwowa, e rodowisko w otoczeniu biblioteki gminnej jest zrnicowane, e skadaj si na nie take seniorzy, osoby chore oraz dotknite rnymi rodzajami niepenosprawnoci. Biblioteka publiczna, jako placwka z zaoenia dostpna najszerszemu krgowi odbiorcw musi take bra pod uwag potrzeby i oczekiwania wspomnianych grup, przygotowujc adresowan do nich ofert usug, materiay biblioteczne oraz uwzgldniajc ich w swojej strategii promocyjnej. Przewiduje si, i studenci po odbyciu praktyk bd doskonale orientowali si w strukturze otoczenia instytucjonalnego biblioteki gminnej oraz e nabyt wiedz w przyszoci wykorzystaj do przygotowania strategii promocyjnej placwki. Studenci po odbyciu praktyk zawodowych powinni opanowa bd podnie umiejtnoci w zakresie podstawowych procesw bibliotecznych, obsugi czytelnikw oraz uytkownikw informacji (wykorzystujc wiedz zdobyt na zajciach z zakresu komunikacji interpersonalnej oraz usug dla niepenosprawnych uytkownikw bibliotek). Ponadto oczekuje si od praktykantw nabycia umiejtnoci promowania biblioteki w rodowisku lokalnym oraz poprawy jej wizerunku w otoczeniu instytucjonalnym. Autorka oczekuje, e student bdzie umia pozyska 542

informacje na temat struktury demograficznej rodowiska lokalnego, jego potrzeb oraz oczekiwa. Ponadto zakada si, e student nabdzie umiejtnoci w zakresie opracowania zestawie bibliograficznych, faktograficznych oraz teleadresowych, zgodnie z oczekiwaniami ze strony uytkownikw. Metody i kryteria oceniania Warunkiem zaliczenia praktyk jest: odbycie ich w ustalonym terminie, przedstawienie dziennika praktyk opisujcego przebieg praktyk, przedstawienie opinii Bibliotecznego Opiekuna Praktyk o przebiegu praktyk, przedstawienie opinii Praktykanta o przebiegu praktyk, akceptacja sprawozdania przez Opiekuna Praktyk.

Sposb zaliczenia Zaliczenie.

543

Warszawa IINiSB UW
dr hab. Magorzata Kisilowska

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk Praktyki na poziomie magisterskim su poszerzaniu wiedzy teoretycznej zdobywanej podczas studiw oraz jej wykorzystaniu podczas realizacji konkretnych zada (projektw). Student, pod opiek bibliotekarza, zapoznaje si z funkcjonowaniem nowoczesnej biblioteki gminnej pracujcej w konkretnej spoecznoci lokalnej, dostosowujcej elastycznie swoj ofert do dostrzeganych potrzeb. Biblioteka gminna nie tylko reaguje na zgaszane zapotrzebowania (edukacyjne, informacyjne, kulturalne), ale jest w znacznym stopniu inicjatorem dziaa sucych rozwojowi rodowiska na wielu paszczyznach (m.in. dziaania edukacyjne, kulturalne, informacyjne, wczenie spoeczne dostp do narzdzi ICT i ksztacenie umiejtnoci korzystania z nich, inicjatywy suce budowaniu kapitau spoecznego), kierowanych do wszystkich grup mieszkacw. Praktyki maj za zadanie ugruntowa i rozwin umiejtnoci podstawowe dla pracy w maych bibliotekach gminnych oraz sprawdzi zdolnoci organizacyjne studenta, jego kreatywno (propozycje nowych dziaa), odpowiedzialno i samodzielno w pracy. Praktyczne wykorzystanie kwalifikacji merytorycznych: umiejtno realizacji podstawowych procesw bibliotecznych, badanie i obsuga potrzeb informacyjnych rodowiska lokalnego, badanie i obsuga potrzeb kulturalnych rodowiska lokalnego, promocja czytelnictwa, wsppraca z innymi placwkami lokalnymi, udostpnianie informacji lokalnej, udostpnianie uytkownikom narzdzi ICT, szkolenia w zakresie ich obsugi i poruszania si po Internecie, digitalizacja zbiorw, obsuga biblioteki cyfrowej. Ksztacenie umiejtnoci pozazawodowych oczekiwanych od absolwenta: praca zespoowa, praca projektowa, planowanie, mylenie samodzielne, podejmowanie decyzji, rozwizywanie problemw, innowacyjno, sprawno komunikacyjna, korzystanie z podstawowych narzdzi elektronicznych. Czas: 156 h. 544

Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk Praktyki na poziomie magisterskim su poszerzaniu wiedzy teoretycznej zdobywanej podczas studiw oraz jej wykorzystaniu podczas realizacji konkretnych zada (projektw), ze szczeglnym uwzgldnieniem samodzielnoci w wykonywaniu zada oraz pracy koncepcyjnej. Student, pod opiek bibliotekarza, zapoznaje si z funkcjonowaniem nowoczesnej biblioteki gminnej pracujcej w konkretnej spoecznoci lokalnej, dostosowujc do poznanych realiw projekt, bdcy kluczowym elementem praktyki. Zakada si, e biblioteka gminna nie tylko reaguje na zgaszane zapotrzebowania (edukacyjne, informacyjne, kulturalne), ale jest w znacznym stopniu inicjatorem dziaa sucych rozwojowi rodowiska na wielu paszczyznach (m.in. dziaania edukacyjne, kulturalne, informacyjne, wczenie spoeczne dostp do narzdzi ICT i ksztacenie umiejtnoci korzystania z nich, inicjatywy suce budowaniu kapitau spoecznego), kierowanych do wszystkich grup mieszkacw. Praktyki maj za zadanie ugruntowa i rozwin umiejtnoci podstawowe dla pracy w maych bibliotekach gminnych oraz sprawdzi zdolnoci organizacyjne Studenta, jego kreatywno (propozycje nowych dziaa), odpowiedzialno i samodzielno w pracy. Praktyki na studiach magisterskich maj form projektu, zaproponowanego i realizowanego przez studenta (w cisej wsppracy z Opiekunem Praktyk i Opiekunem Bibliotecznym) w maej bibliotece gminnej. Student ma za zadanie zapozna si z potencjaem i potrzebami spoecznoci lokalnej obsugiwanej przez dan bibliotek, zaproponowa projekt odpowiadajcy tyme oraz go zrealizowa samodzielnie (w obrbie biblioteki) lub (co bdzie wyej oceniane) we wsppracy z innymi instytucjami kultury/owiaty itp. Projekt powinien mieci si w nastpujcych obszarach tematycznych: promocja czytelnictwa, udostpnianie zbiorw, badanie potrzeb informacyjnych uytkownikw (rzeczywistych i potencjalnych), promocja kultury, praca z dziemi i modzie, ksztacenie kompetencji informacyjnych, projekty edukacyjne suce zmniejszaniu zjawiska wykluczenia spoecznego (zwaszcza e-wykluczenia), biblioteka jako miejsce trzecie, tworzenie/wykorzystywanie rde informacji lokalnej (na rnych nonikach), tworzenie/promocja elektronicznych rde informacji (w tym szkolenia z zakresu korzystania z Internetu, digitalizacja zbiorw, biblioteki cyfrowe), klasyczna biblioteczna dziaalno informacyjna, usugi i poradnictwo w zakresie multimediw, budowanie biblioteki 2.0. Wybierajc temat, Student powinien kierowa si: potrzebami konkretnej biblioteki wybranej jako miejsce odbywania praktyk, tematem pracy magisterskiej, wasnymi zainteresowaniami. 545

Forma projektowa pozwala na weryfikacj zarwno wiedzy zawodowej Studenta, jak i jego umiejtnoci, niezbdnych w perspektywie pracy na samodzielnym stanowisku (do czego przygotowuj studia magisterskie). Wrd kwalifikacji merytorycznych wymieni naley: umiejtno realizacji podstawowych procesw bibliotecznych, badanie i obsuga potrzeb informacyjnych rodowiska lokalnego, badanie i obsuga potrzeb kulturalnych rodowiska lokalnego, promocja czytelnictwa, wsppraca z innymi placwkami lokalnymi, udostpnianie informacji lokalnej, udostpnianie uytkownikom narzdzi ICT, szkolenia w zakresie ich obsugi i poruszania si po Internecie, digitalizacja zbiorw, obsuga biblioteki cyfrowej. Wrd umiejtnoci pozazawodowych oczekiwanych od Absolwenta weryfikowane s: praca zespoowa, praca projektowa, planowanie, mylenie koncepcyjne, podejmowanie decyzji, rozwizywanie problemw, innowacyjno, sprawno komunikacyjna, korzystanie z podstawowych narzdzi elektronicznych. 1. Przygotowania: listopad grudzie 2010: opracowanie dokumentacji wzr Dziennika Praktyk (dziennik praktyk prowadzony przez Studenta, w ktrym codziennie rejestruje on zadania wykonywane w bibliotece, kady wpis w Dzienniku wymaga potwierdzenia (parafowania) przez Opiekuna Bibliotecznego; bibliotekarz ma prawo uzupeni kady wpis szczegow opini na temat wynikw i sposobu wykonania danego zadania przez Praktykanta), wzr opinii dotyczcej pracy Praktykanta, przygotowywanej na zakoczenie praktyk przez Opiekuna Bibliotecznego, Karta Ewaluacyjna praktyk dla Opiekuna Praktyk, Karta Ewaluacyjna praktyk dla Studenta/Praktykanta, Karta Ewaluacyjna praktyk dla Opiekuna Bibliotecznego. grudzie 2010 stycze 2011: nabr bibliotek selekcja na podstawie bazy danych bibliotek gminnych FRSI (zakadane ograniczenie geograficzne: biblioteki wojewdztwa mazowieckiego), rozmowy z bibliotekarzami, wybr 1-2 placwek zainteresowanych wspprac, przedstawienie warunkw wsppracy, procedur postpowania, dokumentacji przebiegu praktyk, podpisanie umowy midzy IINiSB UW a bibliotek/ami. 546

luty 2011: rekrutacja kandydatw na praktyki spotkanie wstpne dla studentw studiw magisterskich: prezentacja propozycji praktyki w maej bibliotece gminnej (zakres, wymagania, harmonogram dziaa, dokumentacja), prezentacja wybranych bibliotek, podkrelenie roli bibliotek gminnych w rozwoju spoeczestw lokalnych, rekrutacja indywidualna: poznanie zainteresowa kandydatw, analiza ich wynikw studiw i zainteresowa zawodowych i/lub badawczych. marzec kwiecie 2011 (cznie 20% czasu praktyk) wstpne spotkanie trjstronne Opiekuna Praktyk z Praktykantami i Opiekunami Bibliotecznymi: omwienie programu praktyk, procedury ich odbywania, dokumentacji, wizyta Praktykantw w bibliotekach, poznanie ich funkcjonowania oraz specyfiki spoecznoci lokalnej, prace koncepcyjne nad projektem: zaproponowanie tematyki i formy projektu, konsultacje z Opiekunem Bibliotecznym (w formie seminaryjnej) i Opiekunem Praktyk (w razie zgodnoci tematu take z promotorem pracy magisterskiej), weryfikacja zaoe projektowych. 2. Realizacja praktyk: maj lipiec 2011 W tym okresie studenci realizuj przygotowany przez siebie projekt w wybranej maej bibliotece gminnej. Praktyki s realizowane zgodnie z ustalon procedur, obejmuj swoim zakresem wymienione wyej treci programowe. Ich poprawna realizacja wymaga prowadzenia wskazanej dokumentacji przez trzy zaangaowane podmioty: Opiekuna Praktyk, Opiekuna Bibliotecznego i Praktykanta. Praktyka powinna obejmowa nastpujce fazy (cznie 70% czasu praktyk): wprowadzenie szczegowe zapoznanie praktykanta z prac biblioteki gminnej, w tym (5%): organizacja biblioteki, kontakty z innymi bibliotekami sieci oraz innymi podmiotami, z ktrymi biblioteka gminna wsppracuje w rodowisku lokalnym, uwarunkowania ekonomiczne, waciwa cz praktyk realizacja projektu (60%), zakoczenie w tym spotkanie podsumowujce praktykanta, Opiekuna Praktyk i Opiekuna Bibliotecznego, po zakoczeniu praktyk: wypenienie Kart Ewaluacyjnych i przekazanie ich do PTB OW (5%). Monitoring ze strony opiekuna: regularny kontakt mailowy z Praktykantem i Opiekunem Bibliotecznym, prezentacja Dziennika Praktyk w poowie realizacji i po zakoczeniu projektu. 3. Dziaania ewaluacyjne: wrzesie 2011 (cznie 10% czasu praktyk): analiza dziennika praktyk, analiza kart ewaluacyjnych, spotkanie zainteresowanych stron, podsumowanie, analiza mocnych i sabych stron przebiegu praktyki, wnioski na przyszo (dotyczce zakresu praktyki, sposobu przeprowadzenia, strony formalnej), zaliczenie praktyk (wpis oceny do indeksu).
547

Procedury kontaktw trjstronnych: Etap I: spotkanie trjstronne przed rozpoczciem praktyk wzajemne poznanie uczestnikw, omwienie zasad wsppracy, prowadzenia dokumentacji, kontaktw w fazie realizacji, spotkania o charakterze seminaryjnym w fazie prac koncepcyjnych i weryfikacji projektu. Etap II: realizacja praktyk kontakt telefoniczny i elektroniczny (mail, skype) regularny (co najmniej 2 x tydzie), na zakoczenie spotkanie podsumowujce praktyki. Etap III: ewaluacja praktyk dyskusja dotyczca treci dokumentw ewaluacyjnych, wnioski na przyszo, decyzje dotyczce dalszej wsppracy Instytutu z bibliotek, propozycje dotyczce potrzeb edukacyjnych i zmian w programach ksztacenia akademickiego bibliotekarzy (na podstawie dowiadcze Studenta i Opiekuna Bibliotecznego).

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: znajomo specyfiki pracy maej biblioteki gminnej, zakresu obowizkw bibliotekarza, specyfika rodowiska lokalnego: poziom edukacyjny, najwaniejsi pracodawcy, problemy spoeczne, dostpno i wykorzystanie narzdzi teleinformatycznych, zainteresowania kulturalne, otwarto na nowe inicjatywy, aktywno, kapita spoeczny, planowanie i realizacja projektw bibliotecznych, kulturalnych, lokalnych, zasady gromadzenia i udostpniania zbiorw bibliotecznych, regulacje prawne dotyczce funkcjonowania maych bibliotek gminnych, rda finansowania maych bibliotek gminnych (w tym alternatywne), zasady wsppracy bibliotek z innymi podmiotami prawnymi, metody badania potrzeb informacyjnych uytkownikw, poziom i zainteresowania czytelnicze spoeczestwa lokalnego, uwarunkowania czytelnictwa, wiedza na temat roli biblioteki w zwalczaniu zjawiska wykluczenia spoecznego, biblioteka jako miejsce trzecie, znajomo oprogramowania bibliotecznego, znajomo narzdzi do rozwoju biblioteki 2.0. Opanowane umiejtnoci: realizacja podstawowych procesw bibliotecznych, badanie i obsuga potrzeb informacyjnych rodowiska lokalnego, badanie i obsuga potrzeb kulturalnych rodowiska lokalnego, promocja czytelnictwa, praca z rnymi grupami uytkownikw, wsppraca z innymi placwkami lokalnymi, udostpnianie informacji lokalnej,

548

prowadzenie szkole i konsultacji w zakresie obsugi komputera, korzystania z multimediw, poruszania si po Internecie, posugiwanie si oprogramowaniem bibliotecznym i narzdziami 2.0, digitalizacja zbiorw, obsuga biblioteki cyfrowej, promocja biblioteki (szczeglnie z wykorzystaniem narzdzi spoecznociowych), praca koncepcyjna, innowacyjno, umiejtno wykorzystania w praktyce posiadanej wiedzy teoretycznej, praca zespoowa, praca projektowa, planowanie, podejmowanie decyzji, rozwizywanie problemw, sprawno komunikacyjna.

Metody i kryteria oceniania Warunki zaliczenia praktyk: wypeniony DziennikPraktyk i Karta Ewaluacyjna, pozytywna opinia Opiekuna Bibliotecznego, pozytywna opinia Opiekuna Praktyk.

Sposb zaliczenia Zaliczenie na ocen.

549

Wrocaw IINiB UWr.

dr Halina Rusiska-Giertych

Skrcona prezentacja oglnej koncepcji praktyk Czas trwania praktyki: W roku akademickim 2010/2011 i w latach nastpnych (wedug nowej siatki) studenci stacjonarni realizuj praktyk zawodow w wymiarze 120 godzin, studenci niestacjonarni nie realizuj jej wcale. Praktyk zawodow w maych bibliotekach gminnych odbywa mog zatem tylko studenci stacjonarni. Istnieje jednak moliwo skierowania na tego typu praktyk rwnie suchaczy studiw niestacjonarnych jeli wyra tak wol. Praktyka skada si z 2 etapw: praktyki rdrocznej oraz wakacyjnej. Praktyka rdroczna (20 godz). Polega na zajciach terenowych, odbywanych w trakcie roku akademickiego, monitorowanych przez Opiekunw Praktyk zawodowych (instytutowego i bibliotecznego). Po spotkaniu (na pocztku roku akademickiego) Opiekuna Praktyk Zawodowych ze studentami (listopad/grudzie) i omwieniu wszystkich spraw zwizanych z czekajcymi ich praktykami, student nawizuje kontakt z wybran (z listy przygotowanej przez instytutowego Opiekuna Praktyk Zawodowych) ksinic gminn. Staje si ona odtd dla niego bibliotek partnersk wiczeniow. W ustalonym przez obie strony czasie wizytuje bibliotek w trakcie roku akademickiego (semestr zimowy/pocztek semestru letniego) oraz wstpnie zapoznaje si z jej prac, organizacj i specyfik placwki. Ustala take termin i zasady realizacji praktyki wakacyjnej. Student sam decyduje, jakie aspekty pracy biblioteki partnerskiej najbardziej go interesuj i w jakie zadania chciaby si osobicie zaangaowa, a jednoczenie pod okiem Opiekunw (Uczelnianego i Bibliotecznego) przygotowuje projekt indywidualnych dziaa (np. baza dostpnych do realizacji grantw, opracowanie wniosku na zdobycie dla biblioteki funduszy pozabudetowych, plan utworzenia regionalnego centrum informacyjnego, badania potrzeb biblioteki i jej uytkownikw, strategia marketingowa, poszukiwanie dla ksinicy partnerw i sprzymierzecw, projekt wsppracy z przedstawicielami organw prowadzcych, pomys na upowszechnianie w bibliotece wiedzy i kultury, stworzenie projektu systemu e-informacji, itp.). Obie strony (student i biblioteka) ustalaj jak bdzie wygldaa realizacja projektu, czy i w jaki sposb bdzie finansowany, kto ze strony biblioteki wspomoe studenta w wykonaniu przedsiwzicia, a take termin realizacji projektu. Realizacja projektu, jego efekty i zaangaowanie studenta jest oceniane przez Opiekuna ze strony 550

biblioteki (w formie oceny czstkowej). Opiekun Instytutowy moe wizytowa dziaania studenta. Praktyka wakacyjna (100 godz.). Praktyki wakacyjne maj suy zapoznaniu si ze wszystkimi zadaniami biblioteki i zasadami funkcjonowania placwki, a w szczeglnoci z zarzdzaniem i organizacj placwki bibliotecznej. Student zgaszajc si na praktyk, zna ju ksinic, do ktrej zosta skierowany. Nie potrzebuje czasu na adaptacj, moe od razu przystpi do realizacji powierzonych mu zada. Opiekun Praktyk ze strony biblioteki dba, aby Student zetkn si ze wszystkimi aspektami pracy biblioteki i pozna je w sposb praktyczny, a co najwaniejsze, mg wykonywa je w miar moliwoci samodzielnie. Szczeglny nacisk powinien by pooony na waciw organizacj pracy biblioteki i na zarzdzanie ni (Student powinien by przygotowywany na ewentualno kierowania bibliotek gminn lub pracy w skadzie jednoosobowym), a take na mylenie strategiczne i marketingowe, umiejtno planowania, organizowania i wdraania poszczeglnych strategii, umiejtno analizowania i opracowania dokumentw, znajomo prawa bibliotecznego, autorskiego i informacyjnego, budowanie zintegrowanego systemu bibliotecznego, metody i techniki stosowane w procesach informacyjno-bibliotecznych, logistyk w polityce gromadzenia, stosowanie nowoczesnych form komunikacji, umiejtno pozyskiwania rodkw pozabudetowych na dziaalno placwki, umiejtno pozyskiwania partnerw, organizacj lokalnych sieci bibliotecznych, tworzenie lokalnych zasobw informacji, regionalnych katalogw centralnych, obecno w konsorcjach, umiejtne promowanie ksiki, biblioteki i czytelnictwa, wspprac z mediami, wspprac ze rodowiskiem zawodowym, lokalnym, rnymi instytucjami kultury, e-informacj, umiejtno animacji ycia spoecznego i kulturalnego gminy, aktywizacj rodowiska lokalnego, organizacj i prowadzenie dziaalnoci naukowo-badawczej. Zaliczenie praktyki jest obowizkowe. Dokonuje go kierownik biblioteki lub wyznaczona przez niego osoba. Praktyka jest oceniana wedug skali czterostopniowej (bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny). Dokumentem potwierdzajcym odbycie praktyki jest zawiadczenie o odbyciu praktyki zawodowej (za. nr 7 do Zarzdzenia nr 56/2010 Rektora Uniwersytetu Wrocawskiego z dnia 29 lipca 2010 r.), krtk opini o Praktykancie wraz z uzyskan przez niego ocen (czstkow za praktyki wakacyjne), wypeniony Raport Bibliotecznego Opiekuna Praktyk oraz Raport Praktykanta. Kocow ocen (na podstawie dwch ocen czstkowych, a w razie potrzeby spotkania ewaluacyjnego Opiekunw lub konsultacji elektronicznej) wystawia i wpisuje do indeksu (w semestrze zimowym nastpnego roku) Opiekun Praktyk ze strony instytutu. Po zakoczeniu praktyk Opiekunowie uruchamiaj procedury ewaluacyjne. Pena prezentacja proponowanego przebiegu praktyk Niniejsza propozycja wnosi o tyle wkad w modernizacj ksztacenia akademickiego bibliotekarzy pracujcych w maych bibliotekach gminnych, e pozwala Studentom 551

zapozna si z wzorcowo prowadzonymi placwkami tego typu, wsppracowa z nimi w duszym okresie (nie tylko podczas praktyk wakacyjnych), obserwowa prac ksinic gminnych w cigu caego roku (akademickiego i kalendarzowego) oraz wykaza si sporzdzeniem i zrealizowaniem w tych placwkach wasnego projektu autorskiego. Lider aplikacji (jednoczenie Opiekun Praktyk Zawodowych) nawizuje kontakt z kilkoma (wzorcowo prowadzonymi) maymi bibliotekami gminnymi. Dopuszcza si take realizacj praktyk w nieco wikszych bibliotekach (miejsko-wiejskich i miejskich do 15 tys. mieszkacw), majcych prawo uczestnictwa w Programie Rozwoju Bibliotek. Rekomendacj tym placwkom wydaje m.in. dyrektor Dolnolskiej Biblioteki Publicznej im. T. Mikulskiego we Wrocawiu i koordynator regionalnego Programu Rozwoju Bibliotek. Opiekun Praktyk wizytuje wskazane placwki, omawia warunki wsppracy, konsultuje program praktyk, ustala zasady wspdziaania oraz sposoby kontaktowania si. Na pocztku roku akademickiego 2010/2011 (listopad/grudzie) Opiekun organizuje spotkanie ze studentami stacjonarnymi, w czasie ktrego przedstawia (Zarzdzenie Nr 56/2010 Rektora Uniwersytetu Wrocawskiego z dnia 29 lipca 2010 r. w sprawie organizacji praktyk zawodowych przewidzianych w standardach ksztacenia dla poszczeglnych kierunkw studiw stacjonarnych i niestacjonarnych w Uniwersytecie Wrocawskim) oraz omawia wszystkie sprawy zwizane ze zbliajcymi si praktykami wakacyjnymi. W czasie tego spotkania zachca studentw do wyboru jako miejsca realizacji praktyk zawodowych take bibliotek gminnych (tu wskazuje wzorcowe placwki partnerskie). Z zainteresowanymi studentami odbywa dodatkowe spotkanie, w czasie ktrego szczegowo wyjania sprawy. Ofert odbywania nieobowizkowej praktyki w maych bibliotekach gminnych opiekun/lider aplikacji przedstawia take studentom niestacjonarnym. Zachca do jej odbycia gwnie tych suchaczy, ktrzy chc sw drog zawodow zwiza wanie z tego typu ksinicami. (W Instytucie realizowana jest specjalno Biblioteki publiczne i szkolne, a studenci, ktrzy wybrali t specjalno w wikszoci przypadkw planuj prac w maych bibliotekach gminnych). Odbycie takiej praktyki moe zasugerowa studentowi take promotor pracy magisterskiej. Po wyonieniu chtnych studentw (maksymalnie 2 praktykantw) Opiekun Instytutowy powiadamia biblioteki partnerskie, e zostay wybrane, a studentw zobowizuje do pilnego kontaktu z tymi placwkami. Bibliotecznym Opiekunem Praktykanta jest kierownik partnerskiej ksinicy, w ktrej realizowana jest praktyka lub wyznaczona przez niego osoba. Student wraz z Opiekunem Bibliotecznym ustalaj terminy oraz zasady wsppracy rdrocznej i wakacyjnej. Po uzgodnieniu wszystkich szczegw nastpuje zawarcie umowy pomidzy uczelni a bibliotek. Lider aplikacji przesya kopi umowy/umw do PTB OW. Praktyki zawodowe na studiach magisterskich obowizkowe s tylko dla Studentw stacjonarnych, realizuje si je w wymiarze 120 godzin. Istnieje jednak moliwo na wyrane yczenie suchaczy studiw niestacjonarnych skierowania ich na praktyk 552

do maej biblioteki gminnej. Wwczas praktyka realizowana jest w takim samym wymiarze jak w przypadku Studentw stacjonarnych. Praktyki zawodowe celowo podzielone zostay na dwa etapy: praktyki rdroczne i praktyki wakacyjne. Praktyki rdroczne (20 godz.). Polegaj na zajciach terenowych, odbywanych w trakcie roku akademickiego, monitorowanych przez Opiekunw Praktyk Zawodowych (Instytutowego i Bibliotecznego). Student w ustalonym przez obie strony czasie wizytuje bibliotek w trakcie roku akademickiego 2010/2011 (semestr zimowy/pocztek semestru letniego) oraz wstpnie zapoznaje si z jej prac, organizacj i specyfik placwki. Ustala take termin i zasady realizacji praktyki wakacyjnej. Student sam decyduje, jakie aspekty pracy biblioteki partnerskiej interesuj go najbardziej i w jakie zadania chciaby si osobicie zaangaowa, a jednoczenie pod okiem opiekunw (uczelnianego i bibliotecznego) przygotowuje projekt indywidualnych dziaa (np. baza dostpnych do realizacji grantw, opracowanie wniosku na zdobycie dla biblioteki funduszy pozabudetowych, plan utworzenia regionalnego centrum informacyjnego, badania potrzeb biblioteki i jej uytkownikw, badanie mocnych i sabych stron instytucji bibliotecznej, strategia marketingowa, poszukiwanie dla biblioteki partnerw i sprzymierzecw, projekt wsppracy z przedstawicielami organw prowadzcych, pomys na upowszechnianie w bibliotece wiedzy i kultury, stworzenie projektu systemu e-informacji, promocja biblioteki i jej usug w rodowisku lokalnym, itp.). Obie strony (Student i biblioteka) ustalaj, jak bdzie wygldaa realizacja projektu, w jaki sposb bdzie finansowany, kto ze strony biblioteki bdzie sprzymierzecem tego przedsiwzicia, a take termin rozpoczcia i zakoczenia dziaa. Realizacja projektu, jego efekty i zaangaowanie studenta jest oceniane przez Opiekuna Bibliotecznego (w formie oceny czstkowej). Lider aplikacji lub Opiekun Instytutowy moe wizytowa przedsiwzicie. Praktyki wakacyjne (100 godz.). Praktyki wakacyjne maj suy zapoznaniu si ze wszystkimi zadaniami biblioteki i zasadami funkcjonowania placwki, a w szczeglnoci z zarzdzaniem i organizacj gminnej placwki bibliotecznej. Student zgaszajc si na praktyk, zna ju ksinic, do ktrej zosta skierowany. Nie potrzebuje czasu na adaptacj, moe od razu przystpi do realizacji powierzonych mu zada. Opiekun Praktyk ze strony biblioteki dba, aby Student zetkn si ze wszystkimi aspektami pracy biblioteki i pozna je w sposb praktyczny, a co najwaniejsze, mg wykonywa je w miar moliwoci samodzielnie. Szczeglny nacisk powinien by pooony na waciw organizacj pracy biblioteki i na zarzdzanie ni (Student powinien by przygotowywany na ewentualno kierowania bibliotek gminn lub pracy w pojedynk), mylenie strategiczne i marketingowe, umiejtno planowania, organizowania i wdraania poszczeglnych strategii, umiejtno analizowania i opracowania dokumentw, znajomo prawa bibliotecznego, autorskiego i informacyjnego, budowanie zintegrowanego systemu bibliotecznego, metody i techniki stosowane w procesach informacyjno553

bibliotecznych, logistyk w polityce gromadzenia, stosowanie nowoczesnych form komunikacji, umiejtno pozyskiwania rodkw pozabudetowych na dziaalno placwki, umiejtno pozyskiwania partnerw, organizacj lokalnych sieci bibliotecznych, tworzenie lokalnych zasobw informacji, regionalnych katalogw centralnych, obecno w konsorcjach, umiejtne promowanie ksiki, biblioteki i czytelnictwa, wspprac z mediami, wspprac ze rodowiskiem zawodowym, lokalnym, rnymi instytucjami kultury, e-informacj, umiejtno animacji ycia spoecznego i kulturalnego gminy, aktywizacj rodowiska lokalnego, organizacj i prowadzenie dziaalnoci naukowo-badawczej. Treci programowe: 1. Zapoznanie si ze struktur organizacyjn i dziaalnoci bibliotek gminnych (struktura, wyposaenie, prawo i normalizacja biblioteczna, zakres zada, przepisy bhp, tok prac wewntrznych, dokumentacja, automatyzacja procesw bibliotecznych, aplikacje komputerowe uytkowane w bibliotece, zasady komunikacji wewntrznej, obieg dokumentw). 2. Funkcje i zadania bibliotek gminnych. 3. Zarzdzanie placwk biblioteczn (metody zarzdzania, planowanie, sprawozdawczo, statystyka, polityka gromadzenia, realizacja projektw, analiza i opracowanie dokumentw, system zarzdzania jakoci). 4. Budowanie zintegrowanego systemu informacyjnego. 5. Formy wsppracy ze rodowiskiem, sponsorami, mediami i instytucjami kultury. 6. Promocja biblioteki, marketing biblioteczny. 7. Formy dziaania biblioteki na rzecz rodowiska regionalnego i lokalnego (promowanie ksztacenia ustawicznego i doskonalenia zawodowego, przedsibiorczoci, wspieranie samoorganizacji spoecznych itp.). 8. Animacja ycia spoecznego i kulturalnego gminy. Autor aplikacji w trakcie trwania praktyk moe prowadzi dziaania monitoringowe, polegajce na staym kontakcie z praktykantami i Opiekunem Bbibliotecznym (telefonicznym, elektronicznym) lub osobistych wizytach w ksinicy. Zaliczenie praktyki Zaliczenie praktyki jest obowizkowe. Dokonuje go kierownik biblioteki lub wyznaczona przez niego osoba. Wpisu do indeksu (w semestrze zimowym roku akademickiego 2011/2012) dokonuje Opiekun Praktyk z ramienia instytutu. Po zakoczeniu praktyk Opiekunowie ustalaj termin spotkania ewaluacyjnego, w czasie ktrego analizuj przebieg praktyk, formularze sprawozdawcze Praktykantw, formularze sprawozdawcze Opiekunw Praktyk, wprowadzaj ewentualne zmiany w programie lub sposobie postpowania oraz ustalaj zasady i warunki dalszego wspdziaania. Biblioteczni Opiekunowie Praktyk otrzymuj pisemne podzikowania za wspprac, podpisane przez Dyrekcj Instytutu. 554

Oczekiwane efekty uczenia si Osignita wiedza: student zna organizacj, zadania, tok pracy i procedury stosowane w maych bibliotekach gminnych, wie, jak nimi prawidowo zarzdza, zna prawne i ekonomiczne aspekty funkcjonowania bibliotek, zna pro-spoeczny model zarzdzania bibliotek, wie, jak tworzy warsztat informacyjny biblioteki i lokalny zasb cyfrowy, ma wiadomo z jakimi realnymi problemami styka si bibliotekarstwo gminne, zna uytkownikw bibliotek i ich potrzeby, zna formy pracy z uytkownikiem biblioteki, zna mechanizmy marketingowe stosowane w bibliotece, wie, w jaki sposb biblioteka dziaa na rzecz rodowiska i samoorganizacji spoecznych, wie, jak uzasadnia potrzeb istnienia maych bibliotek gminnych, zna waciwe argumenty, zna sposoby pozyskiwania rodkw finansowych (sponsorzy, granty, akcje spoeczne, wadze samorzdowe, instytucje kulturalno-owiatowe, organizacje pozarzdowe, przedsibiorstwa z terenu gminy, fundacje, wydawnictwa, dziaania wasne), zna sposoby promocji ksiki, biblioteki, czytelnictwa, wie, na czym polega lokalno dziaa. Opanowane umiejtnoci: umie stosowa procedury biblioteczne, potrafi realizowa dziaania o charakterze koncepcyjnym, potrafi zarzdza bibliotek, potrafi prowadzi dziaalno informacyjn biblioteki, potrafi w sposb praktyczny rozwizywa problemy (finansowe, trudny czytelnik, wybr zadania priorytetowego, zaegnanie konfliktu utarczki sownej itp.), umie wykorzysta wiedz teoretyczn (zdobyt w trakcie studiw) w bezporednim dziaaniu, potrafi pracowa samodzielnie, umie podj prac zbiorow, a jednoczenie by w peni odpowiedzialny za powierzone tylko jemu zadanie, umie wsppracowa, umie poszukiwa rodki pozabudetowe na finansowanie dziaalnoci biblioteki, umie animowa ycie kulturalne i spoeczne w rodowisku, umie pozyskiwa uytkownikw i sprzymierzecw biblioteki, umie stosowa mechanizmy marketingowe i promocyjne, zauwaa moliwo przeniesienia pewnych rozwiza z wzorcowo funkcjonujcych bibliotek do wasnego miejsca pracy (w przypadku studentw pracujcych), ma moliwo publicznego zaprezentowania si w nowym rodowisku (pozauczelnianym) i przeamania barier niemiaoci, umie prowadzi dziaalno naukowo-badawcz. 555

Metody i kryteria oceniania Zaliczenia praktyki jest obowizkowe. Dokonuje go kierownik biblioteki lub wyznaczona przez niego osoba. Praktyka jest oceniana wedug skali czterostopniowej (bardzo dobry, dobry, dostateczny, niedostateczny). Dokumentem potwierdzajcym odbycie praktyki jest Dziennik Praktyk, zawierajcy opis czynnoci wykonywanych w trakcie praktyk, krtk opini o Praktykancie wraz z uzyskan przez niego ocen (czstkow za praktyki wakacyjne i czstkow za praktyki rdroczne), wypeniony Raport Bibliotecznego Opiekuna Praktyk oraz Raport Praktykanta. Sposb zaliczenia Kocow ocen (na podstawie dwch ocen czstkowych), a w razie potrzeby konsultacji (osobistej, telefonicznej lub elektronicznej) Opiekunw Praktyk (Instytutowego i Bibliotecznego) wpisuje do indeksu (w semestrze zimowym roku akademickiego 2011/2012) Opiekun Praktyk ze strony instytutu.