SREDNJA MEDICINSKA KOLA BJELAVE

MATURSKI RAD Farmaceutska tehnologija (tablete)

Mentor: aneta i ko
Sarajevo, 2011

U enik: Edina Jamakovi

Sadr aj
1. 2. 3. Uvod .......................................................................................................................................... 3 Analiza ....................................................................................................................................... 4 Pomo ne tvari u izradi lijekova ................................................................................................... 5 3.1. 3.2. 3.3. Zahtjevi za pomo ne materije ............................................................................................. 5 Osnovne i sporedne pomo ne tvari ...................................................................................... 5 Sredstva za dopunjavanje ................................................................................................... 6 Laktoza ....................................................................................................................... 6 Saharoza ..................................................................................................................... 7 e erni alkoholi .......................................................................................................... 7 krobovi ..................................................................................................................... 7 Celuloza ...................................................................................................................... 7 Dikalcij-fosfat dihidrat ................................................................................................ 8 Natrij hlorid ................................................................................................................ 8

3.3.1. 3.3.2. 3.3.3. 3.3.4. 3.3.5. 3.3.6. 3.3.7. 3.4.

Vezivna sredstva ................................................................................................................. 8 elatina ....................................................................................................................... 8 krob .......................................................................................................................... 9 Saharoza i glukoza ...................................................................................................... 9 Agacija i tragan ........................................................................................................... 9 Polyvinylpyrrolidon .................................................................................................... 9

3.4.1. 3.4.2. 3.4.3. 3.4.4. 3.4.5. 3.5. 3.6. 3.7. 3.8. 3.9. 3.10. 3.11. 4.

Sredstva za raspadanje ........................................................................................................ 9 Sredstva za kli enje .......................................................................................................... 10 Antistati na sredstva ......................................................................................................... 10 Sredstva za bojenje tableta ................................................................................................ 10 Sredstva za korekciju ukusa i mirisa .................................................................................. 11 Sredstva za poliranje ..................................................................................................... 11 Sredstva za adsorpciju ................................................................................................... 11

Vrste tableta prema na inu primjene ......................................................................................... 12 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. 4.6. Lingualettae ...................................................................................................................... 12 Oriblete ............................................................................................................................ 12 Solublete........................................................................................................................... 12 Vaginalete ........................................................................................................................ 13 Sendvi tablete.................................................................................................................. 13 Mantel tablete ................................................................................................................... 13 1

4.7. 4.8. 4.9. 4.10. 4.11. 4.12. 4.13. 5.

Implant ............................................................................................................................. 13 Injekt ................................................................................................................................ 13 Obdukte ............................................................................................................................ 14 Film tablete ................................................................................................................... 14 Pilule............................................................................................................................. 15 Granule ......................................................................................................................... 15 Boli ............................................................................................................................... 15

Tehnolo ka obrada tableta ........................................................................................................ 16 5.1. Suhi postupci izrade tableta ................................................................................................... 16 5.1.1. Direktno komprimovanje ................................................................................................ 16 5.1.2. 5.2. Suha granulacija ........................................................................................................ 17

Vla ni postupci izrade tableta ........................................................................................... 17 Vla na granulacija..................................................................................................... 17 Granulacija vrtlo enjem ............................................................................................ 18

5.2.1. 5.2.2. 6. 7.

Tabletiranje .............................................................................................................................. 19 Zaklju ak .................................................................................................................................. 20

Literatura ......................................................................................................................................... 23

1.

Uvod

Lijek (lat. medicamentum, njem. Medikament, engl. Medicine) je svaka biolo ka supstanca koja se ne unosi u organizam kao hrana. Pod lijekom se danas naj e e podrazumevaju supstance, kombinacije supstanci i preparati namenjeni lije enju bolesti. Biljni i homeopatski preparati se nekada svrstavaju u lijekove a nekada u pomo na ljekovita sredstva. Prema naj ire prihva enom shvatanju, lijekovi su supstance, njihove kombinacije i preparati koji se koriste za lije enje bolesti (ne i dijagnozu). U najve em broju slu ajeva lijek djeluje tako to se vezuje za elijske receptore. Budu i da je receptor udaljen od mjesta primjene lijeka, va no je da se lijek transportuje od mjesta primjene do mjesta djelovanja. Neki lijekovi djeluju direktno na druge hemijske supstance (natrijum hidrogenkarbonat i neki drugi antacidi) ili mijenjanjem fizi kohemiskih osobina elije bez specifi nog receptora (alkohol, inhalacioni anestetici). Veza lijek-recepor mo e biti razli ite ja ine (zavisno od tipa hemijske veze i stepena afiniteta lijeka za receptor) to i uslovljava du inu djelovanja lijeka i njegovu ja inu. Neselektivnost ljekovite supstance (anatomska ili enzimska) naj e i je uzrok pojave ne eljenih dejstava lijeka. Uticaj lijekova na ljudski organizam izu ava farmakodinamika. Uticaj organizma na lijek (apsorpcija, metabolizam i izlu ivanje lijeka) prou ava farmakokinetika. U ovom maturskom radu emo re i ne to vi e o tabletama kao vrsti lijeka, koje predstvaljaju vrste dozirane ljekovite preparate izra ene komprinovanjem ljekovitih supstanci sa ili bez dodataka pomo nih materija.

2.

Analiza

Tablete TABLETTAE komprese su vrsti dozirani ljekoviti preparati izra eni komprinovanjem ljekovitih supstanci sa ili bez dodataka pomo nih materija. Oblika su okruglih, elipsoidnih, valjkastih, i etvrtastih plo ica, ravnih ili ispup enih povr ina, o trih ili zaobljenih ivica. Naziv poti e od lat. rije i tabula plo ica, a kompresus komprima presipresu to zna i stiskati, stisnuti. Tablete su jedan od naj e e primjenjljivanih oblika i vi e od 50% ljekovitih pripravaka se izra uje u obliku tableta. Pojavile su se polovinom 15 vijeka, a zadnjih nekoliko desetlje a razvile su se posebne tehnike za izradu tableta. Prednosti tableta u odnosu na ostale pripravke: Lako se uzimaju Lako se uvaju, Dobijaju se ma inskim putem, te je postupak izrade ekonomi niji, Mogu se dra irati i oblagati ime se uspje no posti e prekrivanje neprijatnog mirisa i ukusa, Lijek je u tabletama ta no doziran, Mogu da sadr e vrste i te ne ljekovite supstance.

Tabele se primjenjuju na razli ite na ine: 1. Oralno aplikovane tablete a. Tablete koje djeluju lokalno ili se resorbiraju u digestivnom traktu b. Tablete koje djeluju lokalno na sluzoko u usta ili se resorbiraju preko sluzoko e usta 2. Tablete za izradu rastvora a. Za injekcije b. Za rastvore za eksternu primjenu 3. Tablete koje se stavljaju u upljinu tijela Ph.Yug. III svrstava tablete sljede e grupe: Tablettae Lingualettae Oribllettae Solubletta Vaginalettae

3.
3.1.

Pomo ne tvari u izradi lijekova

Zahtjevi za pomo ne materije

Supstance koje se primjenjuju kao pomo ne tvari moraju zadovoljavati niz uvjeta. One moraju biti: Terapijski indiferentne, tj. U primijenjenim koncentracijama ne smiju imati terapijski u inak, a ako nije tako, mogu se primijeniti samo za odre enu vrstu aplikacije i uz srodno djeluju e ljekovitu supstancu. Tako se teku i parafin iricinusovo ulje mogu primjeniti oralno kao pomo ne tvari (otapala) samo uz laksanse, a za vanjsku primjenu ne postoje ograni enja. Fiziolo ki podno ljive to zna i da na mjestu aplikacije ne smiju izazivati nadra ajne i alergijske pojave. Mikrobiolo ke ispravne tj. Nazo nost mikroorganizama, koja je osobito izra ena kod pomo nih tvari prirodnog porijekla, mora biti ograni ena, posebno kad se primjenjuju injekcijama, infuzijama i o nim pripravcima. Kompatibilne, kako sa ljekovitim supstancijama i drugim pomo nim tvarima tako i sa materijalom za konfekcioniranje. Stabilne, kako bi bile prikladne za skladi tenje i kako ne bi utjecale na promjene osobina ljekovitog oblika. Pri primjeni pomo nih tvari treba, osim toga ispitati kako one uti u na procese osloba anja ljekovite supstance iz oblika, kao i na apsorbciju ljekovite supstance u organizmu, a bilo bi po eljno da ne ometaju odre ivanje sadr aja ljekovite supstancije u pripravku.

3.2.

Osnovne i sporedne pomo ne tvari

Osnovnim pomo nim tvarima smatraju se supstance koje omogu avaju oblikovanje ljekovitih pripravaka. To su: Otapala pomo u kojih se izra uju ljekoviti oblici droga i otopine, a mogu biti i jedna od faza emulzije, te disperzijsko sredstvo u supstancijama.

Tenzidi od kojih jedni olak avaju topljivost te ko topljivih ljekovitih supstanci (solubilizatori), a drugi pridonose stabilnosti emulzijskih sustava (emulgatori). Sredstva za povi enje viskoznosti koja su odgovorna za stabilnost teku ih suspenzija. Razli iti gelovi kao podloge za izradu masti. Podloge za izradu supozitorija. Sredstva za dopunjavanje, vezivanje, kli enje, i raspadanje koja se primjenjuju u izradi tableta.

Sporedne pomo e tvari su supstance odgovorne za mikrobiolo ku i hemijsku stabilnost, te bolji okus, miris i izgled ljekovitih pripravaka. Mikrobiolo ki i hemijski stabilizatori ulaze u sastav mnogih teku ih i polu vrstih ljekovitih oblika, dok su supstance odgovorne za bolji ukus, miris i izgled, tj. korigensi (sladila, arome i boje) nazna ene i u vrstim ljekovitim oblicima.

3.3.

Sredstva za dopunjavanje

Sredstva za dopunjavanje moraju biti probavljiva, fiziolo ki i hemijski indiferentna, te stabilna jer ona mogu initi i do 90% ukupne mase tablete. Kao sredstvo za dopunjavanje naj e e se koristi: 1. Laktoza 2. Saharoza 3. 4. e erni alkoholi krobovi

5. Celuloza 6. Dikalcij-fosfat dihidrat 7. Natrij-hlorid

3.3.1.

Laktoza

Laktoza je disaharid glukoze i galaktoze, i kao sredstvo za dopunjavanje naj e e se primjenjuje. Pojavljuje se u alfa i beta modifikacijama. Prikladnost alfa laktoze monohidrada o ituje se topljivo u u vodi, stabilno u pri visokim temperaturama, podno ljivo u s gotovo
6

svim lijekovima. U svom prirodnom obliku nema zadovoljavaju e osobine protjecanja i kompresije.

3.3.2.

Saharoza

Saharoza se sastoji od glukoze i fruktoze. Dodaje se da bi se postigla slatko a. Sklona je promjeni boje. Sa kiselim i baznim supstancama posme i.

3.3.3.

e erni alkoholi

e erni alkoholi su sorbitol i manitol. Koriste se uglavnom pri oblikovanju tableta za sisanje. Sorbitol je vrlo higroskopan iznad 65 % relativne vlage, da se smanji ovla ivanje mo e se mije ati s drugim punilima. Manitol se kao punilo rijetko koristi jer je jako skup.

3.3.4.

krobovi

krobovi su polusaharidi velike relativne molekulske mase. Sadr e 12-14% vlage te uzrokuju stabiliziranjem higroskopnog lijeka. Zbog njihove slabe kompresibilnosti, danas se radije koristi parcijalno hidrolizirani krob ili natrij-karboksimetil krob.

3.3.5.

Celuloza

Celuloza je polisaharid u kojoj je glukoza vezana beta glikozidnim vezama. Malo kad se primjenjuje kao punilo zbog svoje netopljivosti u vodi. Sipkija i kompresibilnija je mikrokristali na celuloza. To je pre i ena alfa celuloza ija je amorfna frakcija uklonjena kiselom hidrolizom.

3.3.6.

Dikalcij-fosfat dihidrat

On ima dobre klizne osobine, fizi ku i hemijsku stabilnost. Koristi se kao punilo kod direktnog komprimiranja.

3.3.7.

Natrij hlorid

Natrij hlorid ima prednosti kao punilo za izradu tableta koje se moraju bistro otapati.

3.4.

Vezivna sredstva

Vezivna sredstva osiguravaju povezivanje finih vezivanje mogu upotrijebiti: 1. 2. elatina, krob,

estica ljekovitih substancija i

sredstava za dopunjavanje u ve e granule. Ph.Yug. III propisuje da se kao sredstva za

3. Saharoza i glukoza, 4. Agacija i tragan, 5. Polyvinylpyrrolidon

3.4.1.

elatina

elatina se koristi kao 5-10% otopina. U novije vrijeme se manje koristi, jer se treba upotrebljavati topla . predhodno se bubri u hladnoj vodi, a tek poslij zagrijava u vodenom kupatilu.

3.4.2.

krob

krobovi su prikladno vezivo, pogotovo ako je ljekovita mazerija ne topiva. krobni ljepak je vodena otopina sa 10-20% kroba. Izra uje se tako da se krob suspendira u 1-2 dijela hladne vode i doda preostatak koli ine vru e vode.

3.4.3.

Saharoza i glukoza

Saharoza i glukoza imaju dobre adhezivne osobine,imaju veliku moc vlazenja i mora se voditi ra una da kada se dodaju kao sredstvo za vezivanje ne prekvase granulat.

3.4.4.

Agacija i tragan

Agacija i tragan su gume koje se naj e e koriste kao vezivna sredstva. Mogu biti one i ena mikroorganizmima.

3.4.5.

Polyvinylpyrrolidon

Polyvinylpirrolidon mo e se koristit kao vezivno sredstvo za supstance koje su osjetljive na vlagu u vidu alkoholnog rastvora ili rastvora u vodi ili njihovoj smjesi. Naj e e se koristi u koncentraciji 5%.

3.5.

Sredstva za raspadanje

Pod sredstvima za raspadanje podrazumijevaju se substance ili mje avina substanci koje dovode do raspadanja tableta u vodi ili pod uticajem digestivnih sokova. Pvo se raspada tableta na manje djeli e, odnosno do svog granulata, a zatim se raspada granulat na manje estice. Sredstva za raspadanje mogu se podijeliti u dvije grupe: 1. Sredstva koja bubre u vodi ili digestivnim sokovima
9

2. Sredstva koja osloba aju ugljen-dioksid u kontaktu sa vodom. Kao sredstvo za raspadanje naj e e se koristi krob u koncentraciji 5-10%.

3.6.

Sredstva za kli enje

Sredstva za kli enje su substance koje omogu avaju proticanje pra kova i granulata,pravilno punjenje matrice i spre avaju unutra nje trenje, omogu avaju lahko ispadanje tablete iz matrice,spre avaju ljepljenje pra ka i granulata za zidove klipova i matrice. Posebnu grupu sredstava za klizanje predstavljaju lubrikansi. Lubrikansi spre avaju trenje izme u unutra njih zidova matrice i ivice tablete. Kao lubrikansi upotrebljavaju se talk, ist paraffin,stearinska kiselina. Lubrikansi omogu avaju bolje djelovanje sredstava za klizanje. Kao sredstvo za klizanje naj e e se koristi talk koje je vrlo dobro sredstvo za proticanje,smanjuje unutra nje trenje pra kova i granulata. Kombinacija talka sa drugim sredstvima za klizanje daje dobre rezultate.

3.7.

Antistati na sredstva

Kao antistatika upotrebljavaju se: laktoza manitol, di-kalcijum-fosfat, magnezijum stearat, polietilenglikol 40-stearat.

3.8.

Sredstva za bojenje tableta

Ph. Yug. III propisuje za bojenje tableta samo one boje koje su dozvoljene za bojenje ivinih namjrnica. Svrha dodavanja tableta je da se dobiju tablete lijepog izgleda, da se ozna e pojedine vrste tableta. Pri bojenju mora se voditi ra una da je boja homogeno nanesena i stabilna pri stajanju tableta.

10

3.9.

Sredstva za korekciju ukusa i mirisa

Arome i sladila dodaju se tabletama, a naru ito tabletama za vakanje. Arome se dodaju kao eterska ulja ili u suhom stanju. Neke osnovne substance koje se upotrebljavaju za tabletiranje ve su same po sebi slatke: laktoza, saharoza, manitol. Slatko a saharoze je sama po sebi dovoljna,ali slatko a drugih substanci mora se pove ati dodatkom saharina.

3.10. Sredstva za poliranje

Substance koje daju lijep sjaj oblo enim tabletama,po Ph. Yug. III su: vosak, smjesa voskova, parafini i polietilenglikoli.

3.11. Sredstva za adsorpciju

Sredstva za adsorpciju dodaju se kada tabletna masa sadr i te ne komponente:eterska ulja, neke vitamine ili polute ne materije. Ph. Yug. III propisuje kao sredstva za adsorpciju: saharozu, kakaovo maslo, magnezijum-oksid, kalcijum-fosfat.

11

4.

Vrste tableta prema na inu primjene

Lingualettae

4.1.

Lingualettae su male okrugle tablete, ravnih ili ispup enih povr ina mase od 0,10-0,15 grama. Primjenjuju se stavljanjem pod jezik sublingualno ili prema obrazu bukalno. Osim nekoliko izuzetaka treba da se polagano raspadaju u vremenu od 10-45 minuta. A ponekad lingualete se moraju raspadati u roku od 2 minute da bi se osiguralo trenutno olak anje trenutnih simptoma bolesti.

4.2.

Oriblete

Oriblete, tablete za sisanje su vrsti preparati za lije enje sluzoko e usta i grla. Okruglog su ili elipti nog oblika, ravnih ili ispup enih povr ina i zaobljenih ivica. Od ljekovitih materija naj e e sadr e antisepti na i blago dezinficijentna sredstva , anestetike, antibiotike,ekspektoranse. Ne smiju se rastvarati u vodi u vremenu kra em od 30 minuta. Po eljni su za osobe koje imaju te ko e s gutanjem. Osim toga omogu eno je uzimanje lijeka u bilo koje vrijeme ili na bilo kojem mjestu gdje nije dostupna voda.

4.3.

Solublete

Namjenjene za izradu rastvora za spolja nju upotrebu. Rastvaranjem substance u odre enoj koli ini vode vrlo je prikladan na in koji bolesnik sam sebi mo e pripremiti, rastvor za obloge, grgljanje i sli no. Solublete koje sadr e ljekovite materije vrlo jakog djelovanja moraju zbog raspoznavanja biti obojene plavo i umotane u crni papir, na kojem je bjelom bojom otisnuta mrtva ka glava,rije otrov te naziv i koli ina substance.

12

4.4.

Vaginalete

Vaginalete ili vaginalne tablete su

vrsti preparati ovalnog ili jajastog oblika,

zaobljenih ivica. Izra uju se uz dodatak pomo nih sredstava koja se lahko rastvaraju. Sadr e antisepti na i dezinficijentna sredstva, antibiotike,antifungicide i dr.

4.5.

Sendvi tablete

Sendvi tablete , to su vi eslojne tablete od dva,tri ili vi e slojeva granulata sa razli itim ljekovitim materijama komprinovanim u jednu cjelinu. Dosta se koriste kao depo preparati. Izra uju se kad su ljekovite materije me u sobom inkopatibilne.

4.6.

Mantel tablete

Mantel tablete sastoje se od tabletnog jezgra i omota a koji se suhim putem nanosi komprimovanjem u specijalnim ma inama.

4.7.

Implant

Implant su vrsti parenteralni pripravci za subkutanu aplikaciju. Njima se aplikuju hormoni, uglavnom u veterinarskoj medicini.

4.8.

Injekt

Injekt koriste se za izradu injekcionoh rastvora. Ekvanete-za ti eni naziv. Koriste se kao zamjena za zubnu pastu,njihovim primjenjivanjem odstranjuju se ostaci hrane, spre avaju stvaranje naslaga na zubima i titi od karijesa.

13

4.9.

Obdukte

Obdukte, oblo ene tablete,dra eje,su vrsta tableta koje se obla u,a oblaganje se vr i kako bi se tablete za titile od djelovanja spolja njih faktora, radi otklanjanja ne prijatnog mirisa i ukusa lijeka, za tite od djelovanja digestivnih sokova,radi privla nijeg i ljep eg izgleda i gutanja. Dr iranje se izvodi u specijalnim bubnjevima mase 2-20 kg koji su izra eni od ne hr aju eg elika. Snadbjeveni su ure ajima za ubacivanje hladnog i toplog vazduha te sa diznama za odvo enje vlage i pra ine. Dra iranje se sastoji u nano enju vi e slojeva sirupa na vrsta jezgra dra eja. Dra iranje po inje pred fazom gdje se vr i otpra ivanje, odstranjivanje estica pra ka, zatim se uklju uje bubanj im po inje pokrivanje jezgra dra eja vrstim omota em. To se obavlja sirupom za pokrivanje. Sirup se ulijeva u tankom sloju zagrijan na 50-60 stepeni. Da bi se sprije ilo lijepljenje dodaje se pra ak za dra iranje tj.talk, ubacuje se topli zrak,kad se prvi sloj osu i postupak se ponavlja dok jezgra ne budu podjednako pokrivena. Prevla enje nano enje e ernog sirupa zagrijanog na 50-60 stepeni uz dodatak e era u prahu,talka ili skroba da se ogla ane povr ine ne bi slijepile. Bojenje vr i se zbog ljep eg izgleda, razlikovanja. Boja se nanosi ravnomjerno dok se ne postigne eljena nijansa,nakon toga se dra eje su e. Boje se dodaju u koli ini 1%. Obi no su to u vodi rastvorljive boje. Gla anje-sastoji se u trenju povr ine dra eja i dobivanje glatkih povr ina. Izvodi se tako to se dodaje sirup koji lagano isparava a e er kristali e i na taj na in uslovljava trenje. Poliranje vr i se rastvorom za poliranje koji se dodaje u tankom mlazu uz stalno rotiranje dra eja. Rastvor za poliranje se priprema rastvaranjem voska u nekom odgovaraju em rastvara u, da bi se pobolj alo poliranje dodaje se talk. Rastvor za poliranje sastoji se od cere albe,cere carnaubi,benzina,hloroforma.

4.10. Film tablete

Film tablete su oblo ene tablete sa vrlo malim slojem prirodnih ili sintetskih prevlaka. Debljina film tableta je vrlo mala oko 100 mikrona, tako da tablete mijenjaju svoju te inu svega oko 5%. Film prevlake tite tabletu od spolja njih utjecaja,prekrivaju neprijatan miris i ukus lijeka, daju tableti lijep sjaj i izgled. Postupci izrade film tableta su sli ni postupcima dra iranja. Jezgra moraju biti dovoljno vrsta, a rastvor ili suspenzija filma u organskom rastvara u nanosi se u vidu filmnog mlaza i uz rotiranje osu e. Da bi se sprije ilo lijepljenje
14

dodaje se talk ili magnezij-stearat. Da bi se pove ala elasti nost filma dodaje se Oleum Ricini,glycerol, a kao rastvara i se upotrebljavaju etanol,methanol,hloroform. Rastvorima za film tablete mogu se dodavati i boje, da bi se dobila obojena film tableta.

4.11. Pilule
Su ljekoviti pripravci okruglog oblika, plasti nih osobina,mase od 0.10-0.15 za peroralnu primjenu. Naziv poti e od deminutiva latinske rije i pila to zna i lopta. Danas su kao ljekoviti oblik izgubile primjenu zbog ne higijenske izrade koja ne odgovara na elima GMP. Nedostatak je i upotreba velikog broja pomo nih materija,ne dovoljna ta nost doziranja, nepouzdanost osloba anja ljekovite materije. Pilule su bile prete a savremenih oblika lijekova kao to su tablete, dra eje i kapsule.

4.12. Granule
Granule su male zrnaste pilule mase 0,05 grama. Kao osnovna masa za pripremanje granula uzima se jedan dio arapske gume,saharoze i laktoze. Sadr e substance jakog djelovanja. Izra uju se tako da se substance rastvore u destilovanoj vodi,etanilu, eteru, pomije aju sa odre enim dijelom gume i saharoze, zatim zamijese sa smjesom obi nog sirupa i glicerola u plasti no tijesto i razdijele u propisan broj zrnaca. Glicerol se dodaje da granule usljed stajanja ne bi o vrsle,za posipanje se koristi talk.

4.13. Boli
Boli su krupne pilule mase od 2-50 grama. Mek e konzistencije koriste se u veterini. Izra uju se tako to se ljekovite materije pomije aju sa propisanim biljnim pra kovima. Smjesa se umijesi u mek e tijesto sa potrebnom koli inom sluzi od arapske gume, sirupa, kalij sapuna i sli nih materija a zatim se izradi propisan broj bola.

15

5.

Tehnolo ka obrada tableta

Tablete se mogu izra ivati: A. Suhim postupcima: -direktno komprimovanje -suha granulacija B. Vla nim postupcima: -vla na granulacija -granulacija vrtlo enjem

5.1. Suhi postupci izrade tableta

5.1.1. Direktno komprimovanje

Postupak izrade tableta direktnim komprimovanjem ima velikih prednosti: pogodan je za manje pogone, zahtjeva manje opreme i prostora, posti u se u tede na vremenu i radnoj snazi. Osim toga to je metoda izbora za tabletiranje na vlagu osijetljivih i termolabilnih ljekovitih substanci. Sredstva za direktno komprimovanje mora ispunjavati osnivni zahtjev, a to je kompresibilnost. Ona ovisi o mogu nosti plasti nog deformiranja estica i o kohezivnim osobinama substancija. Plasti na deformacija estica nastaje kao rezultat visokog pritiska kojim se mogu prevladati intra molekulske estice. Osim toga uticajem pritiska mijenja se smicanje u kristalnoj re etki, pa kristali mijenjaju oblik. Pomo na sredstva za direktno komprimovanje fiziolo ki su inertne tvari bez okusa. Nekada se za direktno komprimiranje primjenjivao jednostavni granulat u kojem su laktoza i kukuruzni krob pretvoreni u zrno granulacijom s vodenom otopinom elatine. Za primjenu kompresibilnih sredstava postoji niz ograni enja: 1. Koli ina ljekovite substance ograni ena je najvi e na 30% mase tablete. 2. Pojava interakcije ljekovite substance sa sredstvom za komprimiranje.

16

3. Razlike u veli ini

estica i gusto i izme u punila i aktivne komponente mogu

uzrokovati raslojavanje i variranje sadr aja lijeka u tableti. 4. Jednoliku raspodujelu mo e sprije iti ststi ki naboj koji nastaje u ljekovitoj substanci za vrijeme usitnjavanja i mije anja.

5.1.2.

Suha granulacija

Ovaj postupak se primjenjuje vec mnogo godina. Postupak suhe granulacije zapo inje tako da se sastojci tableta najprije pod visokom pritiskom komorimuju u velike tablete promjera 2cm. Nakon dobivanja briketa one se melju i prosijavaju. Granulati dobiveni tzv. briketiranjem vr i su pod onih dobivenih vla nim postupcima. Ako se jednokratnim briketiranjem ne dobiju odgovaraju e osobine granulata postupak se ponavlja. Briketiranje zahtijeva manje prostora i opreme, ne potrebno je dodavanje rastvora veziva i su enje granulata. Provodi se u kompaktorima u kojima se pra ak zbija izme u dva valjka, zbog visokog pritiska sitne estice se tako pribli e jedna drugoj da su molekularne sile privla enja dovoljne za stvaranje vrstih veza. e e se koriste valjci sa udubljenjima u kojima se pra ak zbija u plo aste brikete. Na ovaj na in se dobivaju brikete sa acetilsalcilnom kiselinom,askorbinskom kiselinom.

5.2.
5.2.1.

Vla ni postupci izrade tableta

Vla na granulacija

U principu vla ne metode granuliranja isklju uju nepovoljne osobine estica. Pra ci nemaju sposobnost da pod pritiskom stvaraju kohezivne agregate tj. tablete.u pra ku se nalazi i malo primje anog vazduha pa ako se on tabletiranjem zatvori izme u estica javlja se kalanje na povr ini tableta. Na kraju fini pra ci u tsblet ma inama propadaju izme u igova i matrica to dovodi do zaglavljivanja igova. Proces se sastoji od mije anja pra kastih materija, pripremanja rastvora veziva, ovla ivanja pra aka, gnje enja,protiskivanja ovla enih smjesa kroz sitne otvore, su enje dobijenih granulata i regranulacija. Sve ove faze traju dugo i

17

obavljaju se sukcesivno. Vla na granulacija za manje koli ine tableta mo e se provoditi pomo u sita. Uglavnom se vr i pomo u granulatora: 1. Osciliraju i granulatori pomo u polukru nog gibanja valjaka potiskuju smjesu kroz otvore sita koje je ugra eno ispod njih. 2. Rotiraju i granulator-granulator s perforiranim i rotiraju im valjcima koji se okre u razli itim brzinama,podvrgavaju smjesu trenju i smicanju,izbacuju granulat kroz svoju unutra njost. 3. Ekstruderi-istiskuju smjesu kroz perforirane plo e pritiskom i trenjem. 4. Tanjiri-pra kasti sastojci iz lijevka padaju na koso postavljen tanjir gdje se vla e dodatkom rastvora veziva, zbog rotacije smjesa se oblikuje u kuglice koje se su e strujom zraka.

5.2.2.

Granulacija vrtlo enjem

Dinami ke osobine vrtlo nog sloja izjedna avaju ga sa teku im fluidom pa se ovaj postupak naziva fluidizacijom. U toku jednog procesa sjedinjeno je vi e operacija:mije anje,vla enje,aglomeracija,su enje. Sve faze se odvijaju u jednom ure aju. Gubici sastojaka su manji. Pravilno je raspore ena aktivna sbstanca, a mogu nost kontaminacije mikroorganizama je isklju ena.ure aji za vrtlo enje rade na hidrodinamskom i mehani kom na elu. Hidrodinamski ure aji- kroz pra kastu materiju smj tenu u odgovaraju oj komori na ijem se dnu nalazi fino sito prolazi struja toplog vazduha koji izlazi preko filtra smje tenog na vrhu komore. Teku ina za granulaciju uvodi se kroz dizne koje su smje tene ili pri vrhu ili pri dnu komore. Dizne su glavni dio ure aja i mogu biti jednofazne i dvofazne. Jednofezne dizne raspr uju teku inu pod visokim priiskom,kroz cijev vlo malog promjera. Dvofazne dizne sastoje se od centralne cijevi za teku inu,i okruglog kanala kroz koji struji zrak brzo. Strujanje zraka mo e biti jednosmjerno, protusmjerno, mje ovito. Kod jednosmjernog srujanja rastvor veziva i vru i zrak dovode se u komoru iz jednog smjera. Kod protusmjernog strujanja iz suprotnih smjerova, a kod mje ovitog na oba na ina. Ure aji za vrtlo enje koji rade na mehani kom principu ili tanjiri okre u se brzinom od 4000-5000 u minuti. Pra kasti sastojci iz lijevka pdaju na koso polo en tanjir gdje se vla e dodatkom rastvora veziva, zbog rotacije smjesa se oblikuje u kuglice koje se su e strujom zraka.

18

6.

Tabletiranje

Pod tabletiranjem podrazumjeva se aglomeracija usitnjenih krutina ili granulata pomo u pritiska. Pri tome ukupni pritisak mora na njih djelovati odre eno vrijeme: najprije ih jednoli no razdjeljuje primarni pritisak, zatim ih oblikuje i istjeruje zrak sekundarni pritisak, te daje oblik i potrebnu veli inu tercijalni pritisak. Postoje dva tipa tabletirki: ekscentri ne i rotacijske. Kod tabletirki na ekscentar matrice miruju, a pokre e se lijevak za punjenje smijese to mo e uzrokovati razli itu masu tablete. Kako smjesu komprimira samo gornji ig, tablete su obi no vr e samo sa donje strane. U rotacijskim strojevima lijevak miruje, a pokre u se matrice. Smjesu komprimiraju oba iga pa je vrsto a tablete podjednaka. Bitna razlika izme u ova dva tipa strojeva jeste da rotacijska ima mnogo matrica. Ispitivanje tableta vr i se na: Promjer i debljinu Masu vrsto u Raspadljivost Farmaceutsku raspolo ivost

19

7.

Zaklju ak

Koji e se ljekoviti oblik (tablete, kapsule, sirup...) lijeka primijeniti, ovisi ne samo o vrsti zdravstvene tegobe nego i o pacijentu. Propisuju i neki od oblika lijeka, lije nik u obzir uzima ivotnu dob pacijenta (je li rije o djetetu ili odrasloj osobi), kroni ne bolesti i tegobe, poput e erne bolesti ili problema sa elucem. Osim toga, na izbor oblika lijeka uvelike utje e aktivna tvar koju lijek sadr i. Primjerice, inzulin bi se prolaskom kroz probavni trakt razgradio pa se oboljelima od e erne bolesti propisuje u obliku injekcija.

Za to se lijekovi proizvode u razli itim ljekovitim oblicima Razlog tomu je ponajprije brzina djelovanja na koju utje e oblik lijeka. Primjerice, sr ani bolesnici u slu aju napada koriste tablete koje se stavljaju pod jezik, lingvalete nitroglicerina koje se otapaju pod jezikom i djeluju vrlo brzo. Te tablete razlikuju se od tzv. film-tableta, koje su oblo ene posebnom ovojnicom oko jezgre to za ti uje lijek u prolasku kroz kiseli sadr aj eluca (gdje se neki lijekovi razgra uju i gube djelotvornost), pa se lijek osloba a tek u tankom crijevu. Koji je lijek najbolji za dijete

20

Neki bolesnici, primjerice mala djeca, starije osobe ili osobe s te ko ama u gutanju, radije uzimaju lijek u teku em obliku - sirup ili kapi, koji su i okusom ugodniji. Kad je rije o oboljelima od e erne bolesti, sirup je zabranjen zbog e era koji sadr i. No, ako je to mogu e, lije nik mo e odabir sirupa ili tablete prepustiti pacijentu, uzimaju i u obzir njegove ivotne navike. Primjerice, osobama koje su cijeli dan izvan ku e prakti nije je koristiti tablete, a djelotvornost lijeka je jednaka. Mala djeca ne mogu progutati tabletu, a nije ih ni potrebno na to prisiljavati jer se lijekovi namijenjeni djeci izra uju u teku em obliku, kao sirup koji je ugodna okusa i lak e se guta. Sasvim je nepotrebno, primjerice, tabletu lupoceta (paracetamol), 500 mg namijenjenu odraslima, dijeliti na etiri dijela i usitniti, to majke esto rade, jer postoji sirup koji u 1 li ici sadr i 120 mg, a postoje i epi i iste ja ine. Farmaceutska industrija danas proizvodi lijekove u vi e ja ina i oblika prikladne za sve uzraste. Dakle, lupocet se proizvodi u obliku tableta od 500 mg za odrasle, kapsula od 300 mg za djecu do 12. godine ivota, te kao sirup i epi i od 120 mg za malu djecu. Kapsula ili tableta Kapsule su ljekoviti oblici u kojima je aktivna tvar smje tena u malu ahuru koja je po sastavu obi no od elatine ili kroba, ime se izbjegava neugodan okus ili iritacija sluznice usta. Va no je napomenuti da se kapsule ne otvaraju, nego se progutaju cijele, najbolje s vodom. Me utim, naj e i ljekoviti oblik je tableta. Kao i ostali oblici lijekova za oralnu primjenu, prolazi kroz eludac pa dalje u crijeva, gdje se odvija resorpcija u venski sustav, a nakon toga aktivna tvar dolazi u jetru, gdje se razgra uje te kona no odlazi na mjesto djelovanja. (c)ume e tablete ili efervete su velike tablete. Otapanjem u vodi osloba aju uglji ni dioksid, a po zvuku uma i mjehuri ima koji prate otapanje dobile su i naziv - ume e tablete. Napitak koji se dobije otapanjem u ve ini je slu ajeva ugodna okusa. Prednost tih tableta je brzina djelovanja jer se aktivna tvar ne treba otapati u elucu, nego se odmah apsorbira. Naj e e se u obliku eferveta uzimaju preparati vitamina i minerala kao i lijekovi za sni avanje tjelesne temperature te analgetici. uvari eluca Neki lijekovi, primjerice antireumatici, toliko nadra uju eludac da ih osjetljivi bolesnici nikako ne mogu uzeti na usta u obliku tableta ili kapsula. No, to nije razlog da se lijek ne

21

uzme u drugom obliku, u obliku epi a. Primjenjuju se rektalno (u debelo crijevo), gdje se brzo otapaju i osloba aju aktivnu tvar koja se u crijevu resorbira i dalje odlazi u krvni optok. Time se posti e ne samo brzina djelovanja nego se izbjegavaju opasnosti od ne eljenih nuspojava: mu nine, povra anja i iritacija elu ane sluznice. epi i se esto koriste u lije enju djece, primjerice protiv povi ene tjelesne temperature, jer brzo djeluju. Osim toga, nema potrebe dodatno mu iti bolesno dijete da proguta lijek neugodna okusa. Ujutro, nave er ili ta no u podne Bez obzira na to u kojem se obliku uzima, lijek mo e pobolj ati zdravlje i dati rezultate kakve o ekujemo samo ako se primjenjuje ispravno i odgovorno. Neki se lijekovi moraju uzimati u pravilnim vremenskim razmacima kako bi odr avali stalnu koncentraciju aktivne supstancije u organizmu, a najbolji primjer za to su antibiotici. Drugi se pak uzimaju samo povremeno, po potrebi, a to su analgetici koje uzimamo u slu aju akutnih bolova, glavobolje ili zubobolje. Va no je i doba dana kada uzimamo odre eni lijek. Du ina trajanja terapije tako er je va na. Antibiotici se moraju uzimati odre en broj dana, onoliko koliko je odredio lije nik. Iako se mo da ve nakon dan-dva uzimanja osje amo bolje, terapija se mora provesti do kraja, u ve ini slu ajeva 5 do 7 dana kako bi se sprije ili recidivi.

22

Literatura
1. Prof. Dr. Romana Senkovi , Osnovi oblikovanja lijekova 1994 2. Zora Torbica Skripta iz farmaceutske tehnologije Farmaceutski fakultet univerziteta u Beogradu, Zavod za farmaceutski tehnologiju 1973. 3. Prim. Mr. Ph. Mirsad abared ovi , farmaceutska tehnologija I skripta Sarajevo 2008 4. http://www.farmaceuti.com 5. http://www.farmakologijamfns.org/tablete

23