1. PRZEDMIOT, CEL I ZAKRES DEMOGRAFII. Demografia- nauka o prawidowociach rozwoju ludnoci w konkretnych warunkach gospodarczych i spoecznych badanego terytorium.

(Achilles Guillard Demografia 1855 r.) Cel- charakteryzowanie ludzi poprzez struktury i ich zmiany w okrelonym czasie, na okrelonym terytorium Przedmiot- opis ludnoci: liczba ludnoci rozmieszczenie ludnoci

struktury ludnoci (wg pci, wieku, wyksztacenia, miejsca zamieszkania, stanu cywilnego, spoeczno- zawodowa) ruch naturalny ludnoci (liczba urodze, zgonw i maestw) ruch wdrwkowy (migracje zewn. i wewn.) 2. RDA DANYCH DEMOGRAFICZNYCH. statystyka- dostarcza danych liczbowych niezbdnych do bada demograficznych powszechne spisy ludnoci ewidencja bieca specjalne badania ankietowe 3. SPISY LUDNOCI / WARUNKI, ZASADY, CECHY SPISU/ Spis ludnoci- to pene badanie statystyczne ustalajce stan liczebny i struktur ludnoci wedug okrelonych cech w okrelony m momencie czasu, na okrelonym terytorium w drodze indywidualnego uzyskania informacji o wszystkich jednostkach podlegajcych badaniu. Celem jest ustalenie liczby ludnoci, struktur i rozmieszczenia przestrzennego ludnoci w okrelonej jednostce terytorialnej i cile okrelonym momencie Zasady spisu powszechnego: anonimowo bezporednio centralizacja imienno jednoczesno powszechno regularno statystyczne ujcie wynikw

Warunki dobrze przeprowadzonego spisu: okrelenie badanej zbiorowoci (kto? gdzie? kiedy?) odpowiednia organizacja waciwy ukad formularzy, jednoznaczne sformuowanie pyta wyznaczenie momentu krytycznego

pozytywne nastawienie ludnoci do spisu

Cechy spisw: geograficzne (miejsce urodzenia, zamieszkania, pracy ....) demograficzne (pe, wiek, stan cywilny, wyksztacenie, jzyk, maestwo, dzieci...) ekonomiczne (aktywno ekonomiczna, zawd, stanowisko, rdo utrzymania ...) 4. ZASADY BUDOWY I INTERPRETACJI PODST. WSKANIKW DEM. wskaniki demograficzne peni funkcj analogiczn do oglnych charakterystyk zbiorowoci statystycznych oglny wzr wspczynnikw demograficznych: W= F/L * C F= oglna liczba faktw, ktre s badane L= rednia liczba badanej ludnoci oglne: odnosz si do caej liczby ludnoci czstkowe: odnosz si do wybranej zbiorowoci (np. tylko do zbiorowoci 0- 15 lat) natenia: C = 100 struktury: Z1/Z (licznik zawiera si w mianowniku)

5. ANALIZA KOHORTOWA I SIATKA DEMOGRAFICZNA Analiza kohortowa- polega na ocenie procesw zachodzcych w takiej zbiorowoci ludzi (kohorcie), ktra wyrniona zostaa na podstawie wsplnie przeytych zdarze zwizanych z okrelonym momentem lub okresem analiza kohortowa potrzebuje informacji o wieku i roku urodzenia kadej jednostki kohorta osb jednoczenie urodzonych --> generacja / pokolenie Siatka demograficzna- suy do jednorazowego wyznaczenia daty urodzenia, zgonu i wieku poszczeglnych osb == pozwala ustali liczb yjcych w dowolnie wybranym momencie - zbiorowo zdarze I rodzaju-zbiorowo zmarych pierwszego rodzaju- urodzonych w jednym roku kalendarzowym, a zmarli w dwu latach kalendarzowych. - zbiorowo zdarze II rodzaju zbiorowo zmarych II rodzaju urodzonych w jednym roku kalendarzowym i zmarych w jednym roku . - zbiorowo zdarze III rodzaju zbiorowo zmarych III rodzaju urodzeni w cigu 2 lat kalendarzowych , a zmarli w jednym roku. Metoda standaryzacji- uywana jest przy porwnaniach bada, gdy porwnywanie pewnych zjawisk w czasie jest utrudnione stosuje si j w trzech przypadkach: struktura wieku jest taka sama, natenie czstkowe rne struktura wieku jest rna, natenie czstkowe takie same

struktura wieku jest rna i natenie czstkowe jest rne

przyjcie pewnej wielkoci za sta i obliczanie pozostaych wskanikw wg tej staej 6. WITALIZM DEMOGRAFICZNY A TEORIA LUDNOCIOWA SOCJALIZMU witalizm demograficzny: to najstarszy proces demograficzny (staroytno) uznaje potrzeb wzrostu ludnoci, jako rodka ekspansji terytorialnej i dyfuzji spoecznej XVI-XVII w.- witalizm demograficzny by doktryn polityczn (im wicej ludzi, tym pastwo potniejsze i bogatsze) Spencer: im wysza klasa spoeczna, tym mniej dzieci wszystkie gatunki yjce w wiecie charakteryzuje sprzenie zwrotne midzy zdolnoci do utrzymania si przy yciu a potencjaem rozrodczym. Im pewniejsze przetrwanie tym mniejsza rozrodczo. Czowiek ma najwiksza zdolno utrzymania si przy yciu i najmniejsz rozrodczo. Kada populacja przechodzi cykl rozwojowy: -krzyowanie si jednostek o zrnicowanych cechach dziki czemu wzrasta jako komrek -dynamiczny rozwj -wyczerpanie si populacji. Fisher: upadek cywilizacji wynika z upadku najwyszych klas Gine: uwaa ze kada populacja ludzka przechodzi cykl rozwoju (jak rozwj organizmu) ktry obrazuje parabola teoria ludnociowa socjalizmu: przeciwna witalizmowi demograficznemu twrcami doktryny byli pisarze socjalistyczni lata 20. i 20. oraz po 2 W w Polsce dobrobyt ustroju socjalistycznego sam w sobie wywoa dynamiczny przyrost ludnoci (wysoka rozrodczo, niska miertelno) =prawo ludnociowe socjalizmu= stay i szybki wzrost ludnoci, wysoki poziom dobrobytu materialnego, maa ilo zachorowa i niska miertelno przy penym i racjonalnym wykorzystaniu zdolnych do pracy ludzi teoria ta okaza si zupenie niekorzystna: nie przeprowadzano adnych bada, nie byo polityki ludnociowej, prognoz demograficznych wy lat 50. potwierdzi prawo ludnociowe, ale ni lat 60. je cakowicie zakwestionowa 7. TEORIA MALTHUSA, MALTUZJANIZM, NEOMALTUZJANIZM 1588-G. Bolero- liczba ludnoci uzaleniona jest od biologicznego potencjau rozrodczego oraz istniejcych rodkw utrzymania zapewniajcych wyywienie. By to wstp do teorii Malthusa. Thomas Malthus koniec XVIIIw.

 ludnoci wzrasta w postpie geometrycznym (1,2,4,8) i podwaja si co 25 lat a produkcja rodkw ywnociowych w postpie arytmetycznym (1,2,3,4,5) trzeba ogranicza prawa ubogich do zawierania maestwo oraz pozostawi ich (klas robotnicz) na minimum egzystencji gd, epidemie, klski ywioowe i wojny s korzystne, poniewa naturalnie reguluj liczb ludnoci ludno cechuje biologiczne, uniwersalne uwarunkowanie reprodukcji oraz wrodzone denie do stanu absolutnego przeludnienia (wic aby spoeczestwo przetrwao trzeba ograniczy rozrodczo) maltuzjanizm- grupa entuzjastw Malthusa nie podnosi poziomu ycia pilnowa narodzin i zawierania maestwo (propagowa moraln wstrzemiliwo)

neomaltuzjanizm- Ricardo, Mill poprawa lub utrzymanie dobrobytu jest nie do pogodzenia z cigym wzrostem ludnoci konieczne s drastyczne rodki aby hamowa rozrodczo (kontrola narodzin)

skutkiem wzrostu ludnoci s: brak ywnoci, przestrzeni, zasobw, zniszczony krajobraz Konsekwencj tych prdw byo sformuowanie teorii zerowego przyrostu demograficznego jako niezbdnego warunku przetrwania ludzkoci (teoria stacjonarna Milla) 8. TEORIA TRANSFORMACJI DEMOGRAFICZNEJ. efekt niezalenych bada trzech badaczy: Tomphson- typologia ludnoci daje podstaw do rozwaa nad rnym rozwojem ludnoci w rnych krajach Landry- teoria rewolucji demograficznej, obnienie umieralnoci powoduje, e przyrost naturalny wzrasta Notestein- na podstawie bada Tomphsona i Landryego tworzy teori przejcia demograficznego, podzia na fazy rozwojowe, wskazuje na wewntrzna logik tego procesu ludno wiata rozwija si wg schematu: I. faza tradycyjna, naturalna: duo narodzin + duo zgonw --> may, zerowy lub ujemny przyrost naturalny II. faza przejciowa: duo narodzin + mniej zgonw (rola medycyny) --> przyrost naturalny wzrasta a do eksplozji demograficznej III. faza kontrolowanej, nowoczesnej reprodukcji: mniej narodzin + mao zgonw --> may przyrost naturalny Blacker rozszerza ten schemat i tworzy 5 faz teorii przejcia demograficznego:

I. Naturalny proces reprodukcji (wysoka liczba urodze i zgonw). Przed rewolucj przemysow (do XVIIw.) rozrodczo na poziomie maximum fizjologicznego a umieralnoc regulowana niemal cakowicie przez czynniki biologiczne. Nie wyklucza si moliwoci istnienia reprodukcji prostej (liczba ur.=liczba zg.) wskanik dzietnoci: powyej 6 dzieci na 1 kobiet, przecitna dugo ycia: do 45 lat II. Po rewolucji obnia si umieralnoc a po pewnym czasie i rozrodczo (przyrost eksplozyjny) osignicia medycyny i zasig oddziaywania suby zdrowia maj duy wpywa na zmniejszenie natenia zgonw. Zmiany obyczajw i wiadomoci przebiegaj znacznie wolniej, std te natenie urodze utrzymuje si na wysokim poziomie. Wskanik dzietnoci: od 6 do 4,5 dziecka na 1 kobiet, przecitna dugo ycia 45-65 lat III. Regulacja urodze, stay poziom umieralnoci (przyrost bliski 0), wskanik dzietnoci: 4,5 dziecka na 1 kobiet, przecitna dugo ycia: 55- 65 lat IV. Tempo spadku rodnoci jest wiksze ni tempo spadku umieralnoci, co w efekcie daje coraz mniejszy przyrost naturalny. Natenie zgonw bliskie jest minimalnym wartociom, wynika z wysokiego poziomu wiedzy medycznej, duego zasigu suby itp. wskanik dzietnoci: 3 dzieci na 1 kobiet, przecitna dugo ycia: powyej 65 lat V. Poziom natenia urodze zblia si do poziomu umieralnoci. Moe tu nastpi stabilizacja procesu reprodukcji na niskim poziomie przyrostu naturalnego. Natenie urodze moe by nisze ni natenie zgonw. Pierwsze trzy fazy opisuj struktur krajw rozwijajcych si gospodarczo, natomiast dwie ostatnie typowe s dla wspczesnych krajw rozwinitych gospodarcza (Zachodnia Europa itp.) 9. ETAPY ROZWOJU LUDNOCI WIATA. na pocztku naszej ery: 250 mln --> rozwj ludnoci by powolny, zrnicowany, hamowany przez gd, wojny i epidemie Imperium Rzymskie: 54 mln Europa poza Imperium: 11 mln Afryka poza Imperium: 20 mln Azja poza Imperium: 120 mln po upadku Imperium w Europie- 20 mln Do XVIII w przyrost ludnoci by stosunkowo niewielki (1348- 1350- liczba mieszkacw Europy rozstaa zredukowana o 20%), wpyw na to miaa niewielka wiedza z zakresu medycyny yjcych wwczas ludzi. Od Owiecenia, wraz ze wzrostem wiedzy medycznej, ludno wiata zaczyna przyrasta coraz dynamiczniej. W Afryce i Azji rozwj by jeszcze wolniejszy. po XVII- 100 mln osb w Europie Do koca XVII w. --- I FAZA PRZEJCIA DEMOGRAFICZNEGO (model prymitywny) WIAT: coraz szybszy przyrost 250 mln pocztek ery 545 mln1650 rok (XVI w 2x)

1 mld 265 mln2 mld 515 mln5 mld6 mld 454 mlnEUROPA: 656 mln706 mln728 mln725 mlnAZJA: 2 mld 143 mln2 mld 888 mln3 mld 680 mln3 mld 918 mlnAFRYKA: 221 mln408 mln622 mln888 mln-

1850 rok (200 lat- 2x) 1950 rok (100 lat- 2x) 1989 rok (39 lat- 2x) 2005 rok

1970 rok 1985 rok 2000 rok 2005 rok(spadek, 5 faza przejcia dem., tylko Europa si starzeje) 1970 rok 1985 rok 2000 rok 2005 rok 1950 rok 1975 rok (25 lat- 2x) 1990 rok 2005 rok (4x wicej) tempo wyranie wzrasta apogeum- poowa lat 70. II FAZA PRZEJCIA DEM.

Rozmieszczenie ludnoci na kuli ziemskiej jest bardzo nierwnomierne. Ocenia si e zaledwie 30% powierzchni ldw jest zamieszkane stale, a 75% ludnoci yje w Azji Poudniowej i Wschodniej, Europie i pnocno-wschodniej czci Ameryki. 4 wyjtkowe gsto zaludnione regiony wiata: 1. Chin Wschodnie, Korea, Japonia, Indochiny, Filipiny i Indonezja 2.Dolina Gangesu, Indie Poudniowe i Cejlon 3.Europa bez rzadko zamieszkanych obszarw pnocnych i wschodnich 4.Obszar 1,3 mln km2 w pnocno-wschodniej czci USA z ludnoci 100mln osb. Ludno koncentruje si gwnie w wielkich aglomeracjach miejskich Krajami o najwikszej liczbie ludnoci w 2005r. byy: Chiny-1,300mld Indie-1,080mld USA-300mln Indonezja-212mln Pierwsza rewolucja demograficzna: XVIII- XIXw. nastpuje pierwszy spadek umieralnoci w Europie(kraje rozwinite) spowodowane masowymi szczepieniami --> olbrzymi przyrost ludnoci (efekt: przeludnienie w stosunku do poziomu gospodarczego) cay XVIIIw, przyrost naturalny w Europie na poziomie 1- 1,5 %

koniec XIX, poczatek XXw.- Europa i Ameryka PN wchodz w faz staroci demograficznej (niewielki przyrost w krajach rozwinitych) --> kraje dobrze rozwijajce si szybciej przechodz fazy demograficzne, a wic szybciej si starzej Druga rewolucja demograficzna: pocztek w latach 50. XXw. w Azji, Afryce i Ameryce aciskiej apogeum eksplozji w latach 70. potniejsza od pierwszej rewolucji, bya spowodowana dostarczenia tam antybiotykw i opanowania najgroniejszych chorb --> efekt: niekontrolowana rozrodczo, gwatowny spadek umieralnoci rednia dugo ycia: XVIIIw.- ok.32 lata XIXw.- ok. 40 lat lata 50. XXw.- ok. 50 lat obecnie- kobiety 80 lat/mczyni 75 lat 10. EKSPLOZJA DEMOGRAFICZNA/geneza i charakterystyka zjawiska/ eksplozja demograficzna to wynik poowicznej (przeksztaceniu ulegaj tylko zgony) modernizacji procesu reprodukcji Kategorie przyrostu naturalnego: Rodzaj przyrostu Przyrost powolny Przyrost umiarkowany Przyrost szybki Przyrost bardzo szybki Przyrost eksplozyjny

Roczna stopa przyrostu Do 5 %o 5-10%o 10-15%o 15-20%o -Powyej 20%o -30-40%o

Czas podwojenia l. ludnoci Ponad 139lat 139-70lat 70-47lat 47-35lat -35-28lat -poniej 25lat

geneza: ewenement cejloski W latach 40tych XXw na zajtej przez Amerykanw wyspie postanowiono zastosowa rodki ochronne przeciw chorobom tropikalnym (DDT- rodek zabijajcy owady przenoszce malari). Zmniejszya si miertelno ludnoci co zaczo rozprzestrzenia si na inne kraje. Nastpi gwatowny eksplozyjny przyrost naturalny, urodzenia pozostay na tym samym poziomie (niekontrolowanym) ale drastycznie spada liczba zgonw. Walka z malaria genez eksplozji demograficznej- tak pocztkowo wyjaniano to zjawisko. Powstaa teza goszca, e wzrost ludnoci uzaleniony jest od postpu w medycynie i powszechnoci suby zdrowia. Inna teza natomiast wskazywaa na sposb odywiania si ludnoci jako czynnik warunkujcy w rozwj. Jeszcze inna, ze przyrost uzaleniony jest od infrastruktury spoeczno-ekonomicznej i postpu technologicznego. Negatywne konsekwencje eksplozji demograficznej: -bezrobocie

-obnienie stopy yciowej -zahamowanie rozwoju gospodarczego Apogeum przypada na lata 70te- przyrost naturalny 25%o, 80te i 90te (24%o). Zjawisko to jest obecnie charakterystyczne dla krajw 3go wiata, Obejmuje ono 2/3 ludnoci wiata. 11. DROGI WALKI Z EKSPLOZJ DEMOGRAFICZN. INDIE 1950r. przyrost naturalny 4 % rocznie agresywna polityka ludnociowa (antynatalistyczna, propaganda w mediach, propagowanie idei maej rodziny oraz wzorcw zachodnich i uwiadamianie korzyci z tego pyncych) dystrybucja rodkw antykoncepcyjnych obozy antykoncepcyjne( od 1966 grupowano ochotnikw i poddawano ich sterylizacji, zgaszali si ludzie posiadajcy kilkoro dzieci), stosowano rnego rodzaju zachty: premie pienine, trzy posiki dziennie. Wysterylizowano okoo 20 mln osb. W 1973r. wycofano si z tej akcji gdy bya zbyt kosztowna i przynosia niewielkie efekty (przyrost wynosi 3,5%) PASTWA WYSP TROPIKALNYCH organizacja laboratoriw demograficznych przy pomocy personelu i subwencji z krajw uprzemysowionych utworzenie sieci klinik planowania rodziny uczono technik zapobiegania ciy, wspycia seksualnego Najwikszy efekt na Mauritiusie (rozrodczo spada o poow) CHINY od 1971r. obowizuje dekret Rady Pastwa na mocy ktrego stworzono lokalne komrki propagujce ide pnych maestw i kontroli urodze (system kar i nagrd ) wprowadzono przymusowy odstp midzy urodzeniami kolejnych dzieci (4-5lat) nakazano chiskim rodzinom posiadanie najwyej jednego dziecka propagowano sterylizacj (nagrody dla caej rodziny w zamian)

Te metody nie przyniosy efektw, przeciwnie: przyrost naturalny by wikszy nie rejestrowano narodzin

ogromny poziom umieralnoci noworodkw (dziewczynkobjstwo) ONZ interweniuje, rzd zmienia nakaz (dozwolona 2 dzieci na wsiach) 12. DEMOGRAFICZNE STARZENIE SI SPOECZESTW dynamiczny proces zmian w strukturze wieku polegajcy na wzrocie proporcji udziau ludzi starych w spoeczestwie

gwnym czynnikiem postpu starzenia si spoeczestwo jest zmniejszajca si liczba urodze (zmniejszenie si umieralnoci moe przyczyni si do starzenia tylko wwczas, gdyby poziom umieralnoci najbardziej obnia si w starszych grupach wiekowych/// gdy obnia si w modszych grupach wiekowych nastpuje odmodzenie spoeczestwa) Wskanik staroci demograficznej- liczba osb po 60tce przez liczb ludnoci Proces demograficznego starzenia si spoeczestw zaobserwowano ju w XIX w. W 1850 r. 6 krajw pnocnoeuropejskich znalazo si we wczesnej fazie przejciowej (Belgia, Dania, Francja=6,5%, Holandia, Szwecja i Wielka Brytania 4,6%). W 1870 roku Francja w fazie staroci demograficznej, pniej Norwegia i Szwecja. W 1930 do tych pastw doczyy take Belgia, Dania, Niemcy, Wochy i Wielka Brytania a w 1940 Holandia Austria i Szwajcaria Regiony rozwinite wchodz w poowie XX w. w pna faz przejciow, w 1965 roku znajduj si w fazie staroci waciwej a obecnie przeszy do zaawansowanej staroci demograficznej. Regiony rozwijajce si w 1950 r znajdoway si w fazie wczesnej przejciowej, 20 lat pniej wrciy z powrotem do modoci demograficznej w wyniku podwyszenia rozrodczoci i wyduania si przecitnego trwania ycia. Najstarszym obszarem jest Europa, pniej Ameryka PN (obecnie faza przejciowa). Najmodszym obszarem jest Afryka- udzia osb starszych zmniejsza si , podobnie w Azji Poudniowej. W Polsce na pocztku XX w zaczy wystpowa pierwsze objawy starzenia si spoeczestwa. Przed I wojn wiatow w Polsce wystpowaa faza midzy modoci a staroci (urodzenia na poziomie 30%o)W czasie wojny wystpuje spadek liczby urodze, udzia liczby osb starszych zwiksza si do 5% w 1939r. Po II wojnie wiatowej nastpuje wy demograficzny (kompensacyjny. Rodzi si duo dzieci, dziki czemu znajdujemy si we wczesnej fazie przejciowej do koca lat 60tych. W 1968 Polska przechodzi do fazy przejciowej. W latach 80tych co 10ty Polak mia powyej 60ciu lat. Aktualnie znajdujemy si w fazie staroci waciwej. prg produkcyjny ustalony przez ONZ: 60 lat kobiety / 65 lat mczyni Klasyfikacja spoeczestw wg stopnia procesu starzenia si: Skala ONZ: -spoeczestwo mode-4% ludzi w wieku powyej 65lat -spoeczestwo dojrzae-4-7% powyej 65 -spoeczestwo stare-powyej 7% Klonowicz: Do 4% ludzi powyej 65lat- spoeczestwo mode 4-6,9%-wczesna faza przejcia midzy modoci a staroci dem. 7-9,9%-pna faza przejcia midzy modoci a staroci dem. 10-12%-staro waciwa Powyej 13%- bardzo zaawansowana staro dem. Rosset

-12-14%-pocztek staroci dem. -14-16%-redni stopie zaawansowania staroci dem. -16-18%-zaawansowana staro dem. -powyej 18%-b. zaawansowana staro dem. Skutki starzenia si spoeczestwa: niekorzystne zmiany w strukturze popytu

spadek liczby ludnoci w wieku produkcyjnym lub przedprodukcyjnym moe spowodowa spadek popytu w budownictwie kosztowne utrzymanie systemw emerytalnych i suby zdrowia koszty rent i emerytur bd bardzo drogie realne zaamanie si finansw publicznych pod ciarem tych wiadcze 13. CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY LUDNOCI WG PCI Wskaniki: - wskanik udziau kobiet w spoeczestwie: K/L * C = 52% - wskanik udziau mczyzn w spoeczestwie: M/L*C = 48% - wskanik feminizacji: K/M*C = 107 kobiet na 100 mczyzn(miasto: 111/100 wie: 101/100) - wskanik maskulinizacji: M/K*C Charakterystyka struktury wg pci: ma bezporedni wpyw na reprodukcj ludnoci zmienno w czasie (np. wojny) co roku rodzi si wicej chopcw ( 517 na 1000 urodze)

umieralno kobiet w poszczeglnych grupach wiekowych jest mniejsza ni umieralno mczyzn, okoo 40 roku ycia nastpuje wyrwnanie liczby kobiet i mczyzn, pniej zwiksza si przewaga kobiet mczyni umieraj czciej ni kobiety. Wiksza umieralno niemowlt pci mskiej wynika z przyczyn endogenicznych. W starszych grupach wiekowych udzia czynnikw wewntrznych wyranie si zmniejsza, natomiast wzrasta wpyw czynnikw egzogenicznych. Wrd osb starszych przyczyn mierci s znw najczciej czynniki endogeniczne. przewaga liczebna kobiet wystpuje w miastach, co jest spowodowane migracj kobiet za prac w sektorze usug. W Polsce najwiksza przewaga kobiet wystpuje w woj. dzkim, za ich niedobr wrd ludnoci wiejskiej i w niektrych orodkach przemysowych. Niedobr kobiet wystpuje te w krajach lub okrgach przemysowych gdzie zatrudnia si du liczb mczyzn napywajcych z zewntrz. Tylko w Europie jest wicej kobiet ni mczyzn (wojny wiatowe, migracje). Na pozostaych kontynentach wystpuje przewaga mczyzn, szczeglnie w Afryce i Azji, gdzie wysoka umieralno kobiet jest spowodowana wczesnym macierzystwem oraz czstym pomijaniem kobiet w spisach ludnoci. W Ameryce i Australii ludno napywowa to gwnie mczyni z Europy. 14. CHARAKTERYSTYKA STRUKTURY LUDNOCI WG WIEKU Czynniki ksztatujce struktur wg wieku:

10

-urodzenia -zgony -migracje przedziay wieku: a) ludno przedprodukcyjna ludno produkcyjna ludno poprodukcyjna b) dzieci doroli starzy

0-17 1990- 11 mln 2005- 7,8 mln 15-60/65 1990- 22 mln 2005- 24,4 mln 60/65 < 1990- 4,8 mln 2005- 9,8 mln 0-14 15-60/65 60/65 <

Wskaniki: - wskanik modoci demograficznej-(L 0-14/ L) - wskanik staroci demograficznej-(L>60/L) - wskanik modoci demograficznej-(L 0-14/L >60) - wskanik obcienia demograficznego- ( L 0-14+60</L 15-59) = 2 ludzi produkcyjnych przypada na 1 poprodukcyjnego - wskanik wnukw na 1 dziadka- (dzieci/starzy) = 0.62 wnuka - mediana wieku-warto rodkowa dzielca spoeczestwo na dwie rwne czci- im jest ona wysza tym spoeczestwo jest starsze= 2006 rok- mediana= 37 lat (kobiety: 39, mczyni 35, w miastach ludno jest starsza) - dominanta- warto dominujca np. mona obliczy w jakim wieku ludzie danej populacji najczciej umieraj. Dugo trwania ycia: 1970 rok- kobiety 73 lata/ mczyni 66 lat obecnie- kobiety 80 lat/ mczyni 75 lat miasta: 71 lat wsie: 70 lat Trzy typy struktury wieku (piramidy wieku). Graficznym obrazem struktury wg pci i wieku jest piramida wieku jest to specjalny wykres sporzdzony na osi wsprzdnych prostoktnych. Na osi X (rzdnych) mamy l. l. z podziaem na warianty pci, na prawo od punktu zerowego wyznaczane s liczebnoci kobiet, na lewo mczyzn. Na osi Y (odcitych) wyznacza si wiek. Na osi X wyznaczane s liczebnoci wyraone w liczbach bezwzgldnych (czsto w tysicach osb), na osi Y mona wyznaczy odcinki odpowiadajce poszczeglnym rocznikom wieku lub 5-letnim grupom wieku. Wykres pozwala na analiz tej struktury. - Struktura ludnoci typu progresywnego mamy tu do czynienia ze spo. modszym o stosunkowo duej, rosncej z roku na rok liczbie urodze, ktrego cech charakterystyczn jest stay wzrost l. l. Graficznym obrazem tej struktury jest piramida wieku o szerokiej podstawie ksztat trjkta rwnoramiennego). Na lewo M, na prawo K. T szerok podstaw stanowi liczne grupy wieku dziecicego. Piramida ta zwa si ku grze na skutek procesu wymierania lub migracji ludnoci. - Struktura ludnoci typu zastojowego mamy tu do czynienia ze zbiorowoci, w ktrej roczna

11

liczba urodze rwna si rocznej liczbie zgonw, a kady nastpny rocznik urodze jest liczebnie zbliony do poprzedniego. Graficznym jej obrazem jest piramida wieku w ksztacie dzwonu. Struktura ta przedstawia sytuacj, gdzie l. urodze jest rwna l. zgonw. Tu przyrost naturalny = 0. Wystpuje tu tendencja do starzenia si populacji, jeeli te relacje urodze i zgonw nie ulegn zmianie. - Struktura ludnoci typu regresywnego mamy tu do czynienia z malejc z roku na rok liczb urodze. Graficznym jej obrazem jest piramida wieku o zdecydowanie wskiej podstawie, ktra rozszerza si ku grze a nastpnie ponownie si zwa (ksztat wrzeciona). Roczniki dzieci i modziey w tej piramidzie s najmniej liczne natomiast duy jest udzia rocznikw starszych. Ksztat piramidy wieku dostarcza wielu informacji o obecnej i przyszej ludnoci danego kraju. Wyrniamy zazwyczaj trzy etapy analizy zmian struktury wieku ludnoci: 1. analiz zmian struktury wieku dziecicego (problem obkw, przedszkoli, miejsc w szkoach) 2. analiz zmian struktury wieku produkcyjnego lub struktury wieku rozrodczego kobiet (na og w picioletnich grupach wieku) 3. analiz zmian struktury wieku ludnoci starszej, tj. bdcej w wieku 60 lat i wicej. 15. STRUKTURA SPOECZNO-ZAWODOWA LUDNOCI POLSKI. rda utrzymania: rolnicze / pozarolnicze / niezarobkowe przeobraenia struktury badamy na podstawie zmian udziau zatrudnienia w 3 sektorach gospodarki: rolnictwo i lenictwo / przemys i budownictwo / usugi pastwa wysoko rozwinite: may odsetek ludnoci zatrudnionej w rolnictwie i lenictwie pastwa sabo rozwinite: duy odsetek ludnoci zatrudnionej w rolnictwie i lenictwie wskaniki: - wskanik aktywnoci zawodowej: L aktywna zawodowo / L 15/18 < * C - wskanik zatrudnienia: L pracujcych od 15/18 / L 15/18 < * C - wskanik bezrobocia: L bezrobotni/ L 15/18 < * C Polska: zmiany w strukturze po II W byy spowodowane zmian gospodarki Polska znajduje si w grupie pastw rednio rozwinitych Pracujcy ogem: 1995- 15,5 mln 2006- 13 mln Pracujcy w sektorze rolnictwa i lenictwa: 1995- 4 mln 2006- 2 mln

16. ZMIANY W PROCESIE ZAWIERANIA MAESTW W POLSCE 1975- 2005 Wpywa na rozwody maj: -mentalno narodu, tradycje -trudno/atwo jego uzyskania -sytuacja ekonomiczna -religia

12

Teoria jakoci i stabilnoci maestwa-na jako maestw ma wpyw wyksztacenie, religia, status spoeczny i zainteresowania wspmaonka. Wskaniki: - wskanik zawierania maestw: M/L *C lub M/L 20< * C - wskanik rozwodw: R/L * C Maestwa zawarte i rozwizane: 1980 zawarte: 307 tys. --> miasto: 187 tys. / wie: 120 tys. rozwizane: 210 tys. --> miasto: 127 tys. / wie: 83 tys. 1990 zawarte: 255 tys. --> miasto: 141 tys. / wie: 115 tys. rozwizane: 226 tys. --> miasto: 139 tys. / wie: 69 tys. 2000 zawarte: 211 tys. --> miasto: 128 tys. / wie: 83 tys. rozwizane: 210 tys. --> miasto: 135 tys. / wie: 75 tys. 2005 zawarte: 207 tys. --> miasto: 126 tys. / wie: 81 tys. rozwizane: 229 tys. --> miasto: 150 tys. / wie: 79 tys. 17. KSZTATOWANIE ROZRODCZOCI W POLSCE / RODNO A PODNO/ Rodno-natenie urodze w badanej zbiorowoci w okrelonym czasie. (Wu=Ut/Lt*C) obecnie wynosi 10,3 (wzrs), na wsi jest wyszy Podno/dzietno-natenie urodze w badanej populacji kobiet w wieku rozrodczym. (Wp= Ut/K15-49*C) w 2006 wynosi 1,27 (jest okoo 4x wyszy od wspcz. rodnoci)

Wspczynnik rodnoci: -w okresie midzywojennym od 24%o do 35%o w poowie lat 20tych. Silnie zregionalizowany, najwyszy w wojewdztwach wschodnich, najniszy w zachodnich -po wojnie 30%o-(np. byy powiat Wolin), faza kompensacyjna, wartoci nalece do najwyszych w Europie -dziaanie polityki ludnociowej PRL i zmiany w czynnikach ksztatujcych poziom urodze spowodoway spadek ich liczby: lata 70te i 80te-echo wyu demograficznego-18-19%o, poowa lat 80tych-14-15, 1994-12, 1995-11,2,1997-10,7 -obecnie Polska naley do pastw o najniszej rodnoci Wspczynnik czstkowy- np. liczba urodze ywych do liczby kobiet o okrelonym przedziale wiekowym Od 1962 roku funkcjonuje klasyfikacja na:

13

noworodki martwo urodzone-powyej 1001g noworodki ywo urodzone- lub 600-1001 i przeyy 24h

noworodki niezdolne do ycia bez oznak ycia- waga 600-1001 i zgon przed cakowitym wydaleniem z ustroju matki 18. DZIETNO I POSTAWY PROKREACYJNE Dzietno-ilo dzieci posiadanych w caym okresie rozrodczym kobiety. Czynniki ksztatujce dzietno: Subiektywne: stan zdrowia i biologiczne moliwoci prokreacyjne (15% bezpodnych maestw w PL i 20% nie donoszonych ciy) aspekt moralny-hierarchia wyznawanych waroci, dziecko czy kariera? aspekt ekonomiczny rola polityki pastwa (czy si nierozerwalnie z aspektem ekonomicznym)

indywidualne opinie maonkw Obiektywne: antynatalistyczna polityka pastwa socjalistycznego- wymuszeni aktywnoci zamnych kobiet zaniedbania w budownictwie mieszkaniowym i infrastrukturze spoecznej kryzysy gospodarczo-spoeczne emigracja zagraniczna ponoszone przez rodziny koszty reform gospodarczych antyrodzina polityka podatkowa bezrobocie rola kocioa wzorce dzietnoci rodzicw opinie lokalnego rodowiska spoecznego

na wskanik podnoci wpywa: maesko stosunki pciowe warunki spoeczne itd.

przedzia wiekowy, na ktry przypada najwiksza podno to 20-24 oraz 25-29 redni wiek rodzenia pierwszego dziecka: w latach 90.--> 23 lata obecnie --> 27,5 roku Pierwszy odstp urodzeniowy: okres od zawarcia maestwa do urodzenia pierwszego dziecka w roku 2000 wynosi 1,3 roku Drugi odstp urodzeniowy: odstp midzy pierwszym a drugim dzieckiem w roku 2000 wynosi 3,9 roku

14

Postawy prokreacyjne: Generalnie wikszo kobiet chce mie dwjk dzieci (ok. 60%,) jedno dziecko jest mniej popularn opcj (11%) Najwiksze niezadowolenie z liczby posiadanych dzieci sygnalizuj kobiety posiadajce jedno dziecko(50%) a najwiksze zadowolenie kobiety posiadajce dwjk potomstwa(75%)

Czynniki wpywajce na postawy prokreacyjne: cechy spoeczno-zawodowe( za jednym dzieckiem opowiadaj si kobiety poniej 25 r. ycia, za trjka przewanie midzy 30 a 35) wyksztacenie( wielodzietne kobiety s przewanie sabo wyksztacone, kobiety z wyszym wyksztaceniem przewanie maj 1 dziecko) pogldy religijne samoocena sytuacji materialnej.

Postawy prokreacyjne wspczesnych Polakw: zmiany w Polsce nastpuj na wzr zmian z Europy Zach. pogld, e optymalna ilo dzieci to dwjka (kobiety z niskim wyksztaceniem chc mie wicej dzieci) kobiety mieszkajce w miastach s za idea maej rodziny bezdzietno z wyboru jest w Polsce nadal mao popularna idea planowania rodziny, a wic regulacja pocz cieszy si niemal pen aprobat

naturalne sposoby zapobiegania ciy nadal ciesz si wikszym uznaniem ni antykoncepcja nowoczesna kryzys maeskoci- w 2001 roku wynis 5 (najniszy wynik od czasw IIW) pniejsze zawieranie maestw, pniejsze zakadanie rodziny (25-29, 30-34) Polska ma najnisza dzietno spord wszystkich pastw UE

liczba urodze pozamaeskich wzrasta (1990- 6-7%, 2006-17-19% w tym 22% w miastach, 15% na wsi) od poowy lat 90. zarysoway si 2 typy zachowa prokreacyjnych: 1) zakadajcy szybkie zawieranie maestw i rodzenie dzieci 2) polegajcy na opnianiu decyzji matrymonialnych jak i decyzji o posiadaniu dzieci

Regulacja pocz: 1) Antykoncepcja: w 2001 roku akceptowana przez prawie 50% spoeczestwa Przeciwko antykoncepcji i aborcji: w 1987- 46% spoeczestwa w 2002- 11% spoeczestwa przeciwko aborcji czciej opowiadaj si kobiety ni mczyni, osoby mieszkajce na wsi, te z niszym wyksztaceniem, bardziej religijne, a take nalece do modych grup wiekowych. 2/5 spoeczestwa jest przeciw ustawie o zakazie aborcji 2) Metody naturalne: akceptowane przez 25% spoeczestwa

15

3) Aborcja: 1993- ustawa o zakazie aborcji --> spadek liczby przeprowadzanych zabiegw na spadek liczby zabiegw wpywa rwnie poprawa poziomu wiedzy Polakw na temat rozwoju ludzkiego podu 4) rodki wczesnoporonne: w 1995 roku akceptowane przez 9% Polek (wysze wyksztacenie, mniej religijne) 5) Prezerwatywy: w 1995 roku akceptowane przez 9,5% spoeczestwa w 2001 roku akceptowane przez 25% spoeczestwa 6) inne: stosunek przerywany (42.5% w 1995), kalendarzyk maeski (27.5% w 1995) 19. ANALIZA NATENIA UMIERALNOCI W POLSCE Zgon-trwae, czyli nieodwracalne ustanie czynnoci narzdw niezbdnych do ycia, konsekwencj czego jest ustanie czynnoci caego ustroju. Umieralno- liczba zgonw przez liczb ludnoci miertelno- liczba osb zmarych z powodu okrelonej choroby przez liczb osb ktre na ni zachoroway. Czynniki determinujce poziom umieralnoci: biologiczne Spoeczne (postp medycyny, poziom i sposb ycia)

Przyczyny wywoujce zmiany w nateniu i liczbie zgonw: gwne: medycyna i suba zdrowia wahania sezonowe: szczyt zimowy (stycze, luty) choroby, samobjstwa

wspczynnik zgonw- oglna liczba zgonw w okresie czasie przez redni liczb ludnoci w tym okresie razy Constans. w 2006 wynis 9,7 W pewnych wypadkach, gdy chodzi o wyeliminowanie wpywu duej iloci umieralnoci niemowlcej na poziom wspczynnika zgonw, celowe jest posugiwanie si oglnym wspczynnikiem zgonw osb w wieku 1 lat i wicej. Na terenie ziem polskich w latach 1896-2000 nastpi najsilniejszy spadek zgonw. W XXw w Polsce na natenie zgonw maj wpyw: wojny, epidemie, ze warunki ycia i pracy, polityka eksterminacji. Od poowy lat szedziesitych wystpuje wzrost natenia zgonw, przede wszystkim wrd mczyzn w wieku 30 lat i wicej. Zmiana trendu spowodowaa, e od poowy lat siedemdziesitych notuje si skracanie przecitnej dugoci ycia mczyzn. Zjawisko to wystpio rwnie wrd kobiet w latach osiemdziesitych. W latach dziewidziesitych przecitna dugo trwania ycia zarwno kobiet jak i mczyzn wyduya si. w 2007 roku umaro 279 tys.osb (wicej ni w 2006)

16

Nadumieralnoc mczyzn ponad poziom umieralnoci kobiet. Na pocztku lat dziewidziesitych umieralno mczyzn w wieku 15-64 lata bya 3-4 razy wiksza ni umieralno kobiet w analogicznych grupach wieku. Obserwujc umieralno w miastach i na wsi widzimy, e w 2000r. na wsi umieralno ludzi w wieku 5-54 lat i powyej 70 lat jest wiksza ni w miecie, a w wieku 0-4 i 55-69 lat relacja to ulega odwrceniu. 20. ZMIANY W NATENIU UMIERALNOCI NIEMOWLT W POLSCE Noworodki-dzieci w wieku do 28dni. Niemowlta-dzieci, ktre nie ukoczyy 1 roku ycia Roczny wspczynnik zgonu niemowlt: liczba zgonw poniej 1 roku ycia / liczb ywych urodze wrd ludnoci danego obszaru w cigu tego samego roku. w 2007 roku- 1,7 tys. Umieralno neonatalna: stosunek zgonw noworodkw do oglnej liczby ywych urodze Umieralno postneonatalna: stosunek gonw niemowlt (powyej 28dnia ycia) do oglnej liczby ywych urodze. Umieralno endogeniczna: spowodowana wrodzonymi wadami, wtoci wrodzon czy tez wczeniactwem, lub uszkodzeniami przy porodzie. Umieralno egzogeniczna- ma swoje rdo w stycznoci niemowlt z otoczeniem i jest prawie wycznie spowodowana chorobami zakanymi albo brakiem higieny, zym odywianiem lub wypadkami. Umieralno okooporodowa- stosunek urodze martwych i zgonw w pierwszym tygodniu trwania ycia do oglnej liczby urodze ywych i martwych. Wz ok.=(Um+Zn 0-6(dni)/U+Um)*C w 2006 roku wynosi 8 . Letnie maksimum umieralnoci niemowlt- gwnie z powodu nieytu odka i jelit Wiosenne maksimum umieralnoci niemowlt- przez zapalenia puc. wskanik lfa udzia dzieci zmarych w danym roku dotyczy rwnie dzieci narodzonych w roku poprzednim, wicej zgonw bdzie wrd dzieci urodzonych w roku biecym, ni w roku wczeniejszym, gdy umieralno jest wysoka w pierwszych dniach ycia, pniej szanse na przeycie s coraz wiksze od 2000 roku natenie zgonw od 0 do 6 dni w oglnej liczbie zgonw od 0 do 27 dni wskazuje, e medycyna pozwala coraz skuteczniej zwalcza choroby wczesnego wieku niemowlcego. Wspczynnik zgonu niemowlt: 1980-25,5%o 1990-19,3%o 1995-13,6%o 1996-12,2%o 1997-10,2%o najczciej umieraj niemowlta ktrych rodzice pracuj fizycznie

17

umieralno niemowlt w rodzinie ronie wraz z kolejnym posiadanym dzieckiem najwicej niemowlt umiera do 5 miesica ycia

najniszy wspczynnik w Finlandii, Szwecji, Norwegii i Holandii a najwyszy w Portugalii i krajach Bakaskich. 21. GWNE PRZYCZYNY ZGONW Przyczyny zgonu: wyjciowa- choroba stanowica pocztek procesu chorobowego, ktry doprowadzi do zgonu albo uraz, czy zatrucie, w wyniku ktrych nastpi zgon. wtrna- jest to choroba, ktra rozwina si jako skutek chorobowy, lub zatrucia bdcego przyczyn wyjciow i pozostaje w zwizku przyczynowo skutkowym pomidzy przyczyn wyjciow a bezporedni. bezporednia- jest to choroba ( uraz ), ktra staa si ostateczn przyczyn zgonu, w nastpstwie chorb, urazu lub zatrucia, bdcych przyczynami wyjciow i wtrn. Tablica trwania ycia lub wymieralnoci- jest konstrukcj teoretyczn umoliwiajc prowadzenie szczegowej analizy procesu wymierania badanej populacji. Tablice wymieralnoci generacji obrazuj rzeczywisty proces wymierania wybranej generacji. Czas obserwacji zaleny jest od dotychczasowej dugoci trwania ycia osb w tej generacji. Gwne przyczyny zgonw w Polsce: choroby ukadu krenia (dot. g. kobiet, 2005 roku 47%, jednak od tamtej pory maleje) nowotwory zoliwe (dot. g. mczyzn, 2005- 25%, wzrasta i obecnie jest najpowaniejsz chorob) choroby ukadu oddechowego gruczoy wydzielania wewntrznego AIDS choroby zakane i pasoytnicze zaburzenia psychiczne urazy i zatrucia

Przyczyny wywoujce zmiany w nateniu i bezwzgldnej liczbie zgonw: 1. Przyczyny gwne: postp medycyny oraz zwikszenie zakresu dziaalnoci suby zdrowia, zwaszcza na wsi. 2. Przyczyny powodujce wahania sezonowe: zmiany pogody wystpujce corocznie w okrelonych miesicach a powodujce wzrost natenia zgonw (zwikszona miertelno np. na skutek chorb krenia) 22. CHARAKTERYSTYKA RUCHW MIGRACYJNYCH W POLSCE MIGRACJE- przemieszczanie si ludnoci majce na celu zmian miejsca pobytu. Migracje, czyli wdrwki albo ruch mechaniczny ludnoci, to element i podstawowa forma mobilnoci przestrzennej. Oznaczaj one przemieszczenia terytorialne zwizane ze wzgldnie trwa zmian miejsca zamieszkania. Migracjami s przemieszczenia si osoby z danej jednostki terytorialnej do innej na czas nie krtszy ni z gry ustalony.

18

Masowe wdrwki w Polsce moemy podzieli na 5 okresw: o Pierwszy okres to lata od drugiej poowy XIX w. do 1939 r. Wszystkie migracje miay charakter przymusowy wynikajcy z przyczyn gospodarczopolitycznych. Nie moemy jednak zapomina o jake wanej emigracji dla Polski, ktra miaa miejsce po upadku Powstania Listopadowego w 1831. Wielka Emigracja bya spowodowana szeregiem przyczyn politycznych. Naleaa do najwikszych ruchw migracyjnych w Europie tamtego czasu. Nasi rodacy wyjedali gownie do Parya, a w samej Francji byo ich ok. 6 tysicy. Inne orodki emigracyjne to Anglia i Belgia.. Jej wielko nie odznaczaa si tylko iloci, ale przede wszystkim struktur ludzi, ktrzy opucili Polsk. Wyemigrowao bardzo duo ludzi nauki, artystw czy politykw. W latach 1871-1913 straty liczby ludnoci na wskutek wdrwek wyniosy ok.3, 5 mln osb. Byy one spowodowane sabym tempem rozwoju gospodarczego, ktry nie nada za intensywnym rozwojem ludnoci. W czasie wojny 1914-1918 3, 6 mln osb opucio nasz kraj, a po odzyskaniu niepodlegoci cz przymusowych emigrantw pozostaa poza granicami kraju. W tamtym okresie zmieni si charakter migracji, ze wzgldu na trudnoci gospodarcze wystpujce w niektrych krajach zastosowano przepisy hamujce migracj. Pojawia si nowa forma emigracjiemigracja sezonowa. W latach 1926-30 najwicej naszych rodakw wyjechao do Francji, Stanw Zjednoczonych i Kanady, a w latach trzydziestych take do Palestyny i krajw poudniowoamerykaskich (gownie Brazylii). o Drugi okres obejmuje lata 1939-1944. Podczas wojny wystpuje deformujcy ruch wdrwkowy ludnoci. Wszystkie, bowiem migracj maj charakter przymusowy i pozostaj w cisym zwizku z wydarzeniami wojennymi. Na przymusowe przemieszczenia ludnoci skadaj si ruchy takich grup jak: uchodcy z 1939 r., jecy wojenni, winiowie uwolnieni z obozw oraz osb przymusowo uwizionych. Wedug szacunkw znalazo si poza granicami 2,5 mln osb. o Trzeci okres migracji ma miejsce w latach 1944-1970 i mona podzieli go na 1. 1944-50 cech charakterystyczn tego okresu jest to, e obejmuje on zmiany granic oraz przymusowych przemieszcze wojennych. By to odpyw i administracyjne wysiedlenie ludnoci niemieckiej z obecnych terytoriw Polski i Czech oraz z czci byych Prus Wschodnich. 2. 1951-55 cakowite zahamowanie wdrwek zewntrznych. trzy okresy

3. 1956-1970 migracje ksztatoway si gwnie pod wpywem repatriacji Polakw z byego zwizku ZSRR, ktrzy zasiedlali gwnie tereny ziem zachodnich i pnocnych. Zaczy si masowe wymuszone wyjazdy ydw od marca 1968, spowodowane przez antysemickie wystpienie Wadysawa Gomuki. W latach 1952 -1958 wyemigrowao z Polski do RFN prawie 700 tysicy osb z tego ponad 250 tysicy z wojewdztwa katowickiego. Natenie tego zjawiska byo regulowane deklaracjami i porozumieniami midzy rzdami PRL i RFN. Byo to pocztkiem procesw normalizacji midzy obydwoma pastwami. (Akcja czenia rodzin) Czwarty okres trwa od 1971 r. do 1980 r. charakteryzowa si niskim poziomem imigracji, a emigracja przewyszaa rednio dziesiciokrotnie

19

imigracj. Dane statystyczne 1970 r. I -1, 9 tys., E- 14,1 tys., 1980 I-1,5 , E-22,7. Pity okres rozpocz si od 1981r. i trwa do dzi. Nasilony okres emigracji obserwujemy w latach 1980-89. Za granic ucieko bardzo wielu specjalistw m.in. lekarze, inynierowie. Przyczyn emigracji byo zaamanie si polityki po 1975, nie podjcie rnorakich reform, co zmusio wiele jednostek do wyjazdu. W latach 80-tych narastaa opozycja, ktrej dziaacze niejednokrotnie, aby unikn wizienia, wyjedali za granic. W latach 90-tych, po upadku komunizmu w Polsce, do Woch zacza napywa nowa fala emigracji zarobkowej. Polacy przyjedali na Pwysep Apeniski za chlebem i na handel. Gwnym powodem wyboru kraju, by fakt, e we Woszech jest polski papie Jan Pawe II, co okrelio w sposb jednoznaczny katolicki profil polskiej emigracji, pochodzcej w wikszoci z miast i wsi. Polacy pracowali przewanie na czarno, ale byli doceniani przez Wochw, szybko uczyli si jzyka i obyczajw. Ich typowymi kategoriami zawodowymi byy usugi, obsuga hotelowo-restauracyjna oraz rzemielnictwo (Mczyni wykonuj zwykle prace fizyczne rnego typu: sezonowa w rolnictwie, budownictwo oraz usugi rzemielnicze. Kobiety s zatrudniane jako pomoc domowa, opiekuj si starszymi ludmi lub sprztaj na godziny). mobilno ludnoci: skonno ludnoci do wyjazdw wspczynnik napywu: imigranci/ ludno * C wspczynnik odpywu: emigranci/ ludno * C saldo migracji: imigranci emigranci / ludno * C 2007- saldo na pobyt stay wynosi 16 tys.

wspczynnik efektywnoci migracji: imigranci emigranci / wszystkich migrujcych * C Obecnie Polska ma najmniej w Europie cudzoziemskich mieszkacw w proporcji do caej populacji - ok. 3% ogu ludnoci to imigranci. W latach 1994-1997 najwiksz grup imigrantw w Polsce stanowia ludno z Armenii, Sri Lanki, Boni i Hercegowiny, Iraku, Indii, Rosji i Afganistanu. Wedug danych zebranych w Spisie Powszechnym z 2002 r. w Polsce yje: - ok. 50 tysicy Biaorusinw, w wikszoci zamieszkujcych tereny wojewdztwa podlaskiego (najwicej w Biaymstoku 7,5tys.) - ok. 27 tys. Ukraicw (w tym: w wojewdztwie warmisko-mazurskim - 11 881, zachodniopomorskim - 3 703, podkarpackim - 2 984, pomorskim - 2 831, dolnolskim - 1 422, podlaskim - 1 366, lubuskim - 615, mazowieckim - 579, maopolskim - 472, lubelskim - 389, lskim 309) - ok. 150 tys. Niemcw -ok. 20 tys. Ormian 2002: Wedug wynikw ostatniego, najbardziej aktualnego Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoci i Mieszka w maju 2002 roku przebywao za granic 786 tys. mieszkacw Polski (1,8% populacji), z czego ponad 626 tys. przez okres co najmniej 12-tu miesicy, a zatem grupa tych osb posiadaa ju wwczas status rezydenta innego kraju. Dane te nie odzwierciedlaj w peni skali zjawiska, na pewno rzeczywista emigracja w tym okresie bya wiksza, ale dane spisu ludnoci nie ujy osb, ktre opuciy Polsk po wymeldowaniu si z pobytu staego (czyli okoo 300 tysicy).

20

do 2004 roku 25 tys. Polakw rocznie opuszczao kraj, od 1990- 2004 Polsk opucio 330 tys. ludzi, ktrzy wyjedali gwnie do Niemiec, USA i Kanady. Sytuacja ulega zmianie w 2004 roku, kiedy Polska wesza do Unii Europejskiej. Obecnie 64% polskich emigrantw znajduje si w Wielkiej Brytanii, na drugie miejsce spady Niemcy, na trzecim jest Irlandia, a na czwartym Niderlandy. w 2006 roku Polsk opucio 47 tys. obywateli, imigranci stanowili 11 tys. POLACY NAJCHTNIEJ MIGRUJ DO KRAJW EUROPEJSKICH. NAJCHTNIEJ MIGRUJE MODSZY WIEK PRODUKCYJNY (za prac i popraw warunkw ycia) KOBIETY CZCIEJ MIGRUJ WEWNTRZNIE DO TEJ PORY PRZEWAAY MIGRACJE ZE WSI DO MIASTA, OBECNIE SYTUACJA SIE ODWRCIA NA LSKU JEST NAJWIKSZA LICZBA MIGRACJI Z MIASTA DO MIASTA NAJWICEJ POLAKW MIGRUJE DO WOJEWDZTW: MAZOWIECKIEGO, LSKIEGO, WIELKOPOLSKIEGO Skutki migracji: -problemy integracji grup cudzoziemcw z ludnoci miejscow -imigranci, jaki tania sia robocza, zapeniajca drugorzdne sektory pracy -drena mzgw, czyli wyjazdy osb wyksztaconych i majcych fachow wiedz -kraje emigracji wikszy popyt i wiksze wpywy z podatkw (zasilanie systemw emerytalnych) -kraje imigracji- transfer pienidzy, wiedza i umiejtnoci nabyte przez emigrantw. 23. SYNTETYCZNE MIARY REPRODUCKJI LUDNOCI pozwalaj okreli tempo wzrostu ludnoci ogem oraz wielko potencjau demograficznego caej ludnoci reprodukcja ludnoci: prosta gdy dzieci zastpuj pokolenie swoich rodzicw rozszerzona gdy wicej dzieci zastpuje pokolenie rodzicw, ni jest to niezbdne zawona gdy pokolenie nie odtwarza si w peni (w Polsce od 1989 roku)

stopnie przyrostu naturalnego: 5 niski 5-10- redni (pastwa dobrze rozwinite) 10-15- wysoki powyej 15- bardzo wysoki (15-30 pastwa sabo rozwinite) Wspczynnik przyrostu naturalnego-stosunek liczby urodze minus liczba zgonw do redniej liczby ludnoci na okrelonym terytorium w danym czasie (lub W urodze- W zgonw) Daje obraz tempa wzrostu liczby ludnoci danej populacji. Moe by ujemny lub dodatni. Gdy jest ujemny mwimy o ubytku naturalnym (Polska w latach 2000nych) wiat: ujemny: Ukraina, Wgry ... / dodatni: Irlandia, Francja...

21

Wspczynnik dynamiki demograficznej-liczba urodze przez liczb zgonw: WDD= od 0 do 1 - zawona reprodukcja ludnoci(liczba urodze nisza od liczby zgonw) WDD=1 -liczba populacji nie ulega zmianie (tyle samo urodze ile zgonw) WDD= wikszy od 1 - rozszerzona reprodukcja ludnoci (liczba urodze przewysza liczb zgonw) w Polsce: 1950- 2,6, pniej wspczynnik spada, w 2006 wzrs ponownie do 1,1 Wspczynnik efektywnoci przyrostu naturalnego- U-Z/U+Z Wspczynnik dzietnoci-suma rocznych wspczynnikw podnoci liczonych dla kolejnych rocznikw kobiet (15-49); wyraa przecitna liczb dzieci rodzonych przez kobiet w cigu caego okresu rozrodczego przy staym poziomie czstkowych wspczynnikw podnoci. wspczynnik ten jest niszy u kobiet mieszkajcych w miastach oraz u kobiet pracujcych najbardziej korzystny, gdy wynosi od 2,1 do 2,15 (na kobiet przypada 2 dzieci) w Polsce: 1980- 2,6 (zapewnia prost zastpowalno pokolenia), w latach 90. spada najpierw w miastach, potem na wsiach, w 2006 roku wynis 1,26 Wspczynnik reprodukcji brutto-liczba ywo urodzonych dziewczynek przypadajca na jedna kobiet bdc aktualnie w wieku rozrodczym. Wspczynnik reprodukcji brutto jest iloczynem wspczynnika dzietnoci i wspczynnika wyraajcego czsto rodzenia dziewczt. w Polsce w 2006 roku wynosi o,615 Wspczynnik reprodukcji netto-rednia liczba ywo urodzonych dziewczynek, ktre doyj wieku swych matek, a przypadajcych na jedn kobiet bdc w wieku rozrodczym, przy zaoeniu niezmiennego aktualnego poziomu czstkowych wspczynnikw podnoci i umieralnoci zgodnych z tablicami podnoci i trwania ycia (wymieralnoci). Wspczynnik ten wyraa stosunek liczebnoci dwch kolejnych pokole kobiet, przy okrelonej, niezmiennej umieralnoci i podnoci. w Polsce do 2006 roku wynosi 0,58, a w 2006 roku 0,611 (co oznacza, e dzisiejsze 100 matek zostanie zastpione przez 61 crek) Jeli jest wikszy ni 1 to dochodzi do prostej zastpowalnoci pokolenia, liczba ludnoci bdzie rosa Jeeli jest rwny 1 to ludno jest zastojowa Jeeli jest mniejszy ni 1 to dochodzi do zawonej zastpowalnoci pokolenia, liczba ludnoci bdzie malaa 24. POJCIE, RODZAJE I FUNKCJE PROGNOZ DEMOGRAFICZNYCH Prognoza demograficzna- zesp pogldw na przysz liczb i struktur ludnoci na okrelonym terenie w okrelonym horyzoncie czasowym. Z uwagi na horyzont czasowy wyrniamy prognozy: krtkotrwae(do 5ciu lat)-postawa pasywna prognozujcego redniookresowe-(5-15lat)- w prognozowanych procesach zachodz zmianyprzewaa postawa aktywna prognozujcego dugookresowe(powyej 15 lat)-uwzgldniaj wiele rnych zmian jakociowychpostawa aktywna. Z uwagi na funkcj prognozy wyrniamy:

22

 dopuszczalne-penia funkcj preparacyjne, dostarczaj podstaw do podejmowania decyzji badawcze-peni funkcje aktywizujce, ktrych celem jest wszechstronne rozpoznanie przyszoci. Z uwagi na cel: poznawcze-suce rozwojowi teorii informacyjne-suce procesom planistycznym ostrzegawcze-podajce sygnay o niekorzystnym przebiegu badanych procesw

normatywne-ukazujce podane stany procesw (wykonywane przy wykorzystaniu kryterium wartociujcego) Metody prognozowania: metoda statystyczna-prognoz tworzy si przez przeoenie bada z przeszoci w przyszo, gdy prawidowo danego procesu jest z zaoenia niezmienna w czasie. Suy do opracowywania prognoz krtkoterminowych. metoda modelowania-bada zwizki przyczynowo-skutkowe metoda heurystyczna(?)-polega na wykorzystaniu opartej na intuicji i dowiadczeniu opinii eksperta Postarzanie ludnoci-przemnoenie kolejnych rocznikw ludnoci przez prawdopodobiestwo przeycia na podstawie tablic wymieralnoci lub danych ewidencji ruchu naturalnego. 25. ETAPY OPRACOWYWANIA PROGNOZ DEMOGRAFICZNYCH. Metody projekcji demograficznej: matematyczna- polega na uyciu funkcji trendu ekonomiczna- relacja midzy liczb ludnoci a zmiennymi spoeczno-ekonomicznymi

skadnikowa/czynnikowa (?)- polega na prognozowaniu na podstawie czstkowych wynikw kolejnych osobnych skadnikw: podnoci, umieralnoci, natenia ruchw migracyjnych itp Etapy tworzenia prognozy demograficznej. I. Ustalenie stanu liczebnego i struktury ludnoci w momencie wyjciowego prognozy II. Postarzanie ludnoci III. Wyznaczenie przewidywanej liczby urodze-ustalone w drodze przemnoenia liczby kobiet w poszczeglnych grupach wieku rozrodczego przez odpowiednie wspczynniki podnoci IV. Ustalenie wynikw wspczynnikw demograficznych V. Uzupenienie prognozy biologicznej o przysze przewidywane ruchy wdrwkowe ludnoci.

26. PROJEKCJE ROZWOJU LICZBY LUDNOCI WIATA. Prognozy ONZ:

23

1) przy niskim przyrocie naturalnym w 2150 r na wiecie bdzie 3,6 mld. ludzi 2) przy rednim przyrocie naturalnym w 2150 r na wiecie bdzie 10,8 mld. ludzi 3) przy radykalnym zmniejszeniu dzietnoci w Afryce i Azji w 2150 r na wiecie bdzie 27 mld. ludzi 2025 wiat: 8 mld Afryka: 1,5 mld Ameryka PN: 370 mln Azja: 4,8 mld Europa: 700 mln (2000- 730 mln) Oceania: 41 mln

59 os/km2 48 os/km2 (najwikszy wzrost) 17 os / km2 151 os/ km2 31 os/ km2 (2000- 32 os) 5 os/ km2

Indie w 2025 roku zastpi Chiny na pozycji pastwa o najwikszej liczbie ludnoci. Obecnie w Chinach mieszka 1,3 mld ludzi, w Indiach 1,1 mld. Jednak w Indiach przyrost naturalny jest bardzo wysoki i taki pozostanie przez wiele dekad. Co roku przybywa tam 15 mln ludzi, to 2x wicej ni w Chinach, gdzie z kolei przyrost naturalny szybko ganie, a w 2030 roku powinien sta si ujemny. W rezultacie w 2050 roku Indie bd liczyy 1,6 mld ludzi, a Chiny 1,4 mld. W krajach rozwijajcych si nadal bdzie widoczna eksplozja demograficzna, obecnie zamieszkuje je ponad 5 mld ludzi, za 50 lat bdzie o 3 mld wicej. prognozowane najludniejsze pastwa wiata: 1) Indie 2) Chiny 3) USA 4) Indonezja 5) Nigeria 6) Demokratyczna Republika Konga (zastpi Rosj) 7) Etiopia (zastpi Japoni) Konsekwencje takiej sytuacji: 1) w krajach starzejcych si pojawi si due napicia budetowe, moe spa tempo wzrostu PKB, przy zaoeniu, e nie zostan podjte niezbdne i skuteczne reformy 2) wzronie proces migracji ludnoci, brak ludzi do pracy w krajach rozwinitych spowoduje przypyw imigrantw z krajw biednych, ktrzy zaakceptuj nisze wynagrodzenia i trudniejsze warunki pracy.

27. POLSKIE PROGNOZY DEMOGRAFICZNE do roku 2050 dzietno utrzyma si na niskim poziomie (1,35 dziecka)

24

 liczba ludnoci bdzie spada (wersja optymistyczna: 36,6 mln/ pesymistyczna: 29,6mln liczba kobiet cigle bdzie wysza od liczby mczyzn przyrost naturalny bdzie ujemny (-1,35)

ruchy migracyjne: do 2010- duo emigracji, po 2010- liczba emigrantw spadnie, ludno napywajca utrzyma si na tym samym poziomie 30 IX 2007 gsto zaludnienia spadnie o 30% piramida wieku bdzie regresywna, przewaga osb w wieku 60- 75 lat mediana wieku podniesie si do 57 obcienie demograficzne wzronie (70 os. na 100 w wieku 15-64) udzia starych w spoeczestwie wzronie z 2,5 % obecnie do 9,5 % liczba urodze bdzie spada liczba zgonw wzronie wspczynnik reprodukcji netto wyniesie 0,6 przecitne dalsze trwanie ycia bdzie wzrasta (kobiety 85 lat, mczyni 77 lat)

ludno Polski: 38 mln 126 tys. gsto zaludnienia: 122 os/km2 (miasto: 1105, wie 50) ludno miejska stanowi 61,5%

lsk 4 mln 714 tys / 394 os/km2 Maopolska 3 mln 252 tys / 214 os/km2 Mazowieckie 5 mln 135 tys / 143 os/km2

ludno wiata ludno Europy

6 mld 633 mln 725 mln

bezrobocie w Polsce: 1998- 10% obecnie- 14%

do IX 2007

295 tys urodze ywych

2005 dzieci --> 16% doroli --> 69% starzy --> 15%

1990 6 mln 189 tys 26 mln 892 tys 5 mln 752 tys dzieci --> 39,3% doroli --> 54,4% starzy --> 6,3%

25