Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 80/2008

159

Emil Krl, Robert Rossa

BOBRME Komel, Katowice

PRDNICE SYNCHRONICZNE Z MAGNESAMI TRWAYMI UMIESZCZONYMI WEWNTRZ WIRNIKA

INTERIOR PREMANENT MAGNEST SYNCHRONOUS GENERATORS
Abstract: In the paper two kinds of permanent magnet synchronous generator constructions are compared. The first one is generator with the arc-segment permanent magnets mounted on the rotor surface (Surface Permanent Magnet SPM construction). The second one is generator with the block-segment permanent magnets mounted inside the rotors laminated core (Interior Permanent Magnet IPM construction). The results of laboratory tests for both kinds of generators operating stand-alone are presented and discussed. It can be concluded from these test results and discussions, that IPM generator is characterized by a lower voltage variations and higher efficiency in the entire range of loads. It is also characterized by higher mechanical strength and higher reliability comparing to the SPM construction.

1. Wstp
Maszyny z magnesami trwaymi s znane ju od ponad 150 lat [1]. Pocztkowo byy to gwnie silniki prdu staego z niskoenergetycznymi magnesami trwaymi. Wraz z rozwojem technologii materiaw magnetycznych, w szczeglnoci magnesw z pierwiastkami ziem rzadkich (NdFeB, SmCo), zaczto produkowa silniki i prdnice z magnesami trwaymi wysokoenergetycznymi. Prdnice z magnesami trwaymi s najczciej wykorzystywane w elektrowniach wiatrowych i wodnych. Od kilku lat w Europie, jak rwnie w Polsce, obserwuje si coraz intensywniejszy rozwj tej wanie metody pozyskiwania energii. Powstaj zarwno mae przydomowe siownie wiatrowe, jak i du e farmy z elektrowniami wiatrowymi. Produkowana energia elektryczna z wiatru mo e by odsprzedawana do sieci energetycznej jak rwnie zu ywana na wasne potrzeby w gospodarstwie. Przy pracy samotnej na biegu jaowym prdnice z magnesami generuj napicie o wartoci skutecznej i czstotliwoci liniowo zale nych od prdkoci obrotowej wirnika. Przy pracy samotnej pod obci eniem, warto skuteczna napicia zale y od prdkoci obrotowej wirnika, charakteru obci enia oraz od wartoci skutecznej prdu obci enia. Ukady regulacji napicia prdnicy z magnesami trwaymi s skomplikowane i maoefektywne, dlatego naley d y do tego by przy zmianach obci enia zmienno napicia na zaciskach prdnicy bya mo liwie niska, co w wielu aplikacjach pozwala wyeliminowa ukad regulacji napicia. W prdnicach z wirnikiem o konstrukcji z magnesami mocowanymi na powierzchni cylindrycznego jarzma wirnika (skrt ang. SPM od Surface Permanent Magnet) zmienno napicia jest na poziomie 8 20 %, natomiast w prdnicach z magnesami umieszczonymi wewntrz wirnika (skrt ang. IPM od Interior Permanent Magnet) mo na uzyska kilkuprocentow zmienno napicia.

Rys. 1. Przykadowe prdnice z magnesami trwaymi wykonane z wykorzystaniem czci standardowych silnikw asynchronicznych

2. Budowa prdnic z magnesami trwaymi

Produkowane w kraju prdnice z magnesami trwaymi w wikszoci bazuj na rozkrojach blach stojanw stosowanych w silnikach asynchronicznych. Podyktowane jest to gwnie wzgldami ekonomicznymi oraz du dostpnoci czci koniecznych do budowy prdnicy. Wirniki prdnic z magnesami trwaymi projektowane s indywidualnie i wykonywane jako lite dla wirnikw SPM lub pakietowane z blachy elektromagnetycznej dla wirnikw IPM.

160

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 80/2008

3. Model matematyczny prdnicy z magnesami trwaymi

Charakterystyki zewntrzne prdnic synchronicznych obliczane s najczciej metodami obwodowo-polowymi [3] bazujcymi na klasycznych rwnaniach maszyny synchronicznej, wynikajcych z jej schematu zastpczego oraz wykresu wskazowego dla ukadu wsprzdnych d-q-0 (rys. 2).
rotation

q axis jIq Xmq E0 Ei jId Xmd jI1 X1 I1 R 1 jI1 Xobc

zale no midzy reaktancjami magnetycznymi w osiach podu nej i poprzecznej ma zwykle posta: Xmd < Xmq. Wpyw reakcji twornika w tych konstrukcjach prdnic jest znacznie silniejszy w osi magnetycznej q ni w osi d. W wyniku tego, przy obci eniu R lub RL, charakterystyka Uwy= f(Iwy) jest bardziej paska, a dla maych lub rednich prdw obcienia uzyskuje si nawet wy sz warto skuteczn napicia na zaciskach ni dla biegu jaowego prdnicy.

5. Badania laboratoryjne prdnicy typu PMGg 132 S4

Badania prdnicy przeprowadzono w laboratorium BOBRME Komel. Do bada przygotowano prdnic o wzniosie mechanicznym 132 o dugoci czynnej elaza 100 mm oraz dwa rodzaje wirnikw: wirnik z magnesami mocowanymi na powierzchni (SPM) i wirnik z magnesami umieszczonymi wewntrz rdzenia wirnika (IPM).
Uwy = f(P m) dla f= 50Hz
25

V1

I1

I1 Robc d axis

Rys. 2. Wykres wskazowy prdnicy synchronicznej Parametry wykresu wskazowego, majce zasadniczy wpyw na prac prdnicy: reaktancja magnesujca w osi podu nej Xmd, reaktancja magnesujca w osi poprzecznej Xmq oraz napicie indukowane w uzwojeniu twornika przez wirujce magnesy trwae E0, obliczane s w metodach obwodowo-polowych z wykorzystaniem dwuwymiarowej, staoprdowej analizy rozkadu pola magnetycznego w maszynie metod elementw skoczonych [4], [5].

20

15

10 W irnik IP M 5 W irnik S P M

0 0 1000 2000 3000 P m [W ] 4000 5000

4. Wpyw konstrukcji wirnika na charakterystyki zewntrzne prdnicy

Przy staej prdkoci obrotowej, zmienno napicia wystpujca na zaciskach prdnicy pod wpywem zmian charakteru lub mocy obci enia, zale y w istotny sposb od konstrukcji wirnika prdnicy. W przypadku wirnikw, dla ktrych reaktancje magnesujce w osiach podu nej d i poprzecznej q wirnika s jednakowe: Xmd = Xmq lub zbli one, wzrost obci enia o charakterze rezystancyjnym R lub rezystancyjno-indukcyjnym RL powoduje spadek wartoci skutecznej napicia, wzrastajcy ze wzrostem prdu obci enia. W przypadku konstrukcji wirnikw, w ktrych magnesy trwae nie s mocowane na powierzchni jarzma, lecz wewntrz rdzenia magnetycznego wirnika,

Rys. 3. Charakterystyki napicia wyjciowego w funkcji mocy na wale dla prdkoci n=1500 obr/min
Iwy = f(P m) dla f= 50H z
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0 1000 2000 3000 P m [W ] 4000 5000 W irnik IP M W irnik S P M

Rys. 4. Charakterystyki prdu wyjciowego w funkcji mocy na wale dla n=1500 obr/min

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 80/2008

161

E ta = f(P m) dla f= 50H z

95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 0 1000 2000 3000 P m [W ] 4000 5000 W irnik IP M W irnik S P M 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0

Iwy = f(P m) dla f= 90H z

W irnik IP M W irnik S P M

2000

4000 6000 P m [W ]

8000

10000

Rys. 5. Charakterystyki sprawnoci prdnicy w funkcji mocy na wale dla n=1500 obr/min
Uwy = f(P m) dla f= 90Hz
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 0 2000 4000 6000 P m [W ] 8000 10000 W irnik IP M W irnik S P M

Rys. 7. Charakterystyki prdu wyjciowego w funkcji mocy na wale dla n=2700 obr/min
E ta = f(P m) dla f= 90H z
95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 0 2000 4000 6000 P m [W ] 8000 10000 W irnik IP M W irnik S P M

Rys. 6. Charakterystyki napicia wyjciowego w funkcji mocy na wale dla n=2700 obr/min Z charakterystyk przedstawionych na rys. 3 8 wynika, e umieszczenie magnesw wewntrz wirnika nie tylko poprawio mechaniczne parametry prdnicy, ale rwnie jej paramenty elektryczne. W caym zakresie prdkoci obrotowych sprawno prdnicy z wirnikiem IPM jest wy sza. Jest to spowodowane m.in. ma zmiennoci napicia, czyli mniejszym spadkiem napicia zwaszcza przy wy szych obci eniach, a co za tym idzie mniejszym prdem obci enia przy tej samej mocy generowanej. Dla prdnicy z wirnikiem IPM przeprowadzono rwnie prb przy prdkoci 4230 obr/min. (rys. 9 11). Poniewa ten wirnik posiada magnesy umieszczone wewntrz wirnika, mo na uzyska obroty na poziomie 8000 obr/min, co dla wirnikw z magnesami umieszczonymi na powierzchni wirnika (SPM) jest trudne do osignicia bez stosowania dodatkowego zabezpieczenia magnesw przed odpadniciem z powierzchni wirnika.

Rys. 8. Charakterystyki sprawnoci prdnicy w funkcji mocy na wale dla n=2700 obr/min
Uwy = f(P m) dla f=141Hz
62 60 58 56 54 W irnik IP M 52 50 0 5000 P m [W ] 10000 15000

Rys. 9. Charakterystyka napicia wyjciowego w funkcji mocy na wale prdnicy IPM, dla prdkoci n=4230 obr/min, z uwidocznieniem pozytywnego wpywu asymetrii wirnika: Xmd < Xmq (widoczny dla rednich obci e wzrost wartoci skutecznej napicia powy ej wartoci odpowiadajcej biegowi jaowemu)

162

Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne Nr 80/2008

Iwy = f(P m) dla f=141H z

120 100 80 60 40 W irnik IP M 20 0 0 2000 4000 6000 8000 P m [W ] 10000 12000 14000

Rys. 10. Charakterystyka prdu wyjciowego w funkcji mocy na wale dla prdkoci n=4230 obr/min
E ta = f(P m) dla f= 141H z
90 85 80 75 70 65 60 55 50 0 2000 4000 6000 8000 P m [W ] 10000 12000 14000 W irnik IP M

dowane du liczb mostkw magnetycznych, ktre musz zosta nasycone strumieniem od magnesw. W wirnikach z magnesami na powierzchni taki problem nie wystpuje. Dlatego zasadne wydaje sie by projektowanie i produkowanie prdnic wolnoobrotowych z wirnikami na powierzchni, natomiast prdnic powy ej 500 obr/min z magnesami umieszczonymi wewntrz wirnika. Prdnice z wirnikami IPM maj znacznie wiksz wytrzymao mechaniczn i s bardziej niezawodne. Wirnik maszyny IPM nie jest nara ony za uszkodzenie zewntrze magnesw mogce powsta podczas monta u lub demonta u. atwiej jest zaprojektowa i wykona maszyn IPM dostosowan do wysokich prdkoci obrotowych. Prdnice z wirnikami IPM mo na poddawa wikszym chwilowym obci eniom prdowym bez nara ania magnesw na rozmagnesowywanie a zarazem utrzymuj one niewielk zmienno napicia. Niewielka zmienno napicia jest uzyskana dziki niesymetrycznoci obwodu elekromagnetycznego wirnika Xmq > Xmd.

7. Literatura
[1]. Glinka T.: Maszyny elektryczne wzbudzane magnesami trwaymi. Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2002. [2]. Bernatt J.: Wykorzystanie prdnic synchronicznych do budowy maych elektrowni wiatrowych. Zeszyty Problemowe Maszyny Elektryczne. Nr 68/2004, s. 125-128. Wyd. BOBRME Komel, Katowice. [3]. Ping Zhou, T.E. McDermott, Z.J. Cendes, M.A. Rahman, Steady state analysis of synchronous generators by a coupled field-circuit method, Electric Machines and Drives Conference Record, IEEE International, 18-21 May 1997, Milwaukee, USA, Pages: WC2/2.1 - WC2/2.3. [4]. M.A. Rahman and P. Zhou, Determination of Saturated Parameters of PM Motors Using Loading Magnetic Fields, IEEE Trans. Magn., vol. 27, no. 5, pp. 3947-3950, Sep. 1991. [5]. M.A. Rahman and P. Zhou, Field-Based Analysis for Permanent Magnet Motors, IEEE Trans. Magn., vol. 30, no. 5, pp. 3664-3667, Sep. 1994.

Rys. 11. Charakterystyka sprawnoci prdnicy w funkcji mocy na wale dla prdkoci n=4230 obr/min

6. Podsumowanie
Prdnice z magnesami trwaymi s obecnie bardzo czsto wykorzystywane w odnawialnych rdach energii, dlatego ich wysoka sprawno i niezawodno s priorytetowymi parametrami. Prdnice z magnesami trwaymi speniaj te wymagania. Przede wszystkim nie posiadaj wza szczotkowego, co wpywa korzystnie na ich wysok niezawodno. Brak wzbudzenia elektromagnetycznego obni a straty prdnicy, a tym samym podnosi ich sprawno. Prdnice z magnesami trwaymi umieszczonymi na powierzchni wirnika s ju od kilku lat produkowane przez BOBRME Komel i s one cay czas doskonalone. Kolejnym krokiem poprawy parametrw prdnic jest zastosowanie wirnikw z magnesami wewntrz. Zastosowanie wirnika IPM w prdnicach wolnoobrotowych (poni ej 500 obr/min) wymaga znacznego zwikszenia objtoci magnesw trwaych w stosunku do wirnika SPM, co jest spowo-

Autorzy
mgr in . E. Krl dr in . R. Rossa konstruktorzy@komel.katowice.pl Bran owy Orodek Badawczo-Rozwojowy Maszyn Elektrycznych KOMEL 40-203 Katowice, Al. Rodzieskiego 188.