1.

ZEMALJSKI MAGNETIZAM
1.1. (ZEMLJA KAO MAGNET)

Jedan od razloga stvarnog uzroka nastanka i odravanja magnetskog polja Zemlje je magnetska indukcija Zemlje koja rotira u magnetskom polju Suneva sustava. Zemaljski magnetizam je temeljna pokretaka sila koja magnetsku iglu kompasa usmjerava u magnetski pol. Jakost Zemaljskog magnestkog polj (T) na odreenom mjestu moe se rastaviti na horizontalnu komponentu (H) i vertikalnu komponentu (V).

U navigaciji se sjeverni magnetizam (magnetizam june hemisfere) uznaava se CRVENO, a juni magnetizam (magnetizam sjeverne hemisfere) oznaava se PLAVO.

Geomagnetsko polje mjereno na bilo kojem mjestu Zemljine povrine je kombinacija nekoliko magnetskih polja, koja su izazvana razliitim pojavama. Ta se polja meusobno zbrajaju. Neke od najvanijih geomagnetskih pojava su: 1) Zemljina provodljiva fluidna vanjska jezgra 2) Magnetizirano stijenje u Zemljinoj kori 3) Polja generirana izvan zemlje elektrinim strujama (koje se stvaraju u ionosferi i magnetosferi) 4) Elektrine struje koje se stvaraju u Zemljinoj kori 5) Utjecaj oceanskih struja VARIJACIJA (var) je kut izmeu pravog i magnetskog meridijana. DEVIJACIJA () je kut izmeu magnetskog i kompasnog meridijana. KOMPENZACIJA je postupak kojim se smanjuje ili ponitava utjecaj odreenog magnetskog polja broda na magnetsku ruu radi ujednaavanja smjerne sile u svim kursevima. DEMAGNETIZACIJA postupak (metoda) kojoj je cilj smanjenje ili ponitenje magnetskog polja broda. TOTALNI INTEZITET (T) je jaina magnetskog polja Zemlje u nekoj toki, a sastoji se od vertikalne (V) i hrizontalne (H) komponente. INKLINACIJA (i) je kut izmeu vektora (T) i vektora (H).

2. MAGNETSKA SVOJSTVA MATERIJALA

Podijela materijala ovisno o relativnoj permeabilnosti materijala:

1) 2) 3)

DIJAMAGNETSKI (r <1) PARAMAGNETSKI (r >1) FEROMAGNETSKI (r >>1)

Za prikazivanje svojstava feromagnetskih materijala koristi se petlja B = f(H), tj. Petlja histereze.

Podijela brodskog eljeza:

1)

Tvrdo eljezo - velika koercitivna sila - manja permeabilnost - veliki remanentni magnetizam - velika povrina histereze - sporo se magnetizira i demagnetizira

2) Meko eljezo - mala koercitivna sila - velika permeabilnost - mali remanentni magnetizam - mala povrina histereze - brzo se magnetizira i demagnetizira 3) Polutvrdo eljezo - izmeu tvrdog i mekog eljeza

3. BRODSKI MAGNETIZAM
KOMPENZACIJA je postupak kojim se smanjuje ili ponitava utjecaj odreenog magnetskog polja broda na magnetsku ruu radi ujednaavanja smjerne sile u svim kursevima. DEMAGNETIZACIJA postupak (metoda) kojoj je cilj smanjenje ili ponitenje magnetskog polja broda.

3.1. STALNI BRODSKI MAGNETIZAM Stalni brodski magnetizam nastaje u tvrdom brodskom eljezu uslijed djelovanja magnetskog polja Zemlje, gotovo iskljuivo za vrijeme gradnje broda. Nakon izgradnje i porinua broda, za vrijeme opremanja, brod se stavlja u protukurs magnetski kako bi mu se barem dio stalnog brodskog magnetizma smanjio. Kompenzira se stalnim magnetima tako da se postave suprotnim polovima prema induciranom magnetizmu. Na magnetskom kompasu postoje leita za uzdune, poprene i vertikalne magnete (nagibni korektor).

3.2. PROMJENJIVI BRODSKI MAGNETIZAM Promjenjivi brodski magnetizam nastaje u mekom brodskom eljezu i mijenja se prilikom svake izmjene kursa, promjenom zemljopisnih irina, promjenom podruja plovidbe... Kompenzira se postavljanjem odreenih mekih eljeznih masa, na magnetskom kompasu to su obino D korektori i Flindersova motka.

4. DEVIJACIJA MAGNETSKOG KOMPASA

DEVIJACIJA () je kut izmeu magnetskog i kompasnog meridijana. Devijacija se utvruje postupkom kontrole devijacije: - u terestrikoj navigaciji najpovoljnije je opaanjem pokrivenog smijera - na otvorenom moru se vri opaanjem nebeskih tijela 4.1. POLUKRUNA DEVIJACIJA Nastaje pod djelovanjem uzdune (P) i poprene (Q) komponente stalnog brodskog magnetizma i parametara c i f pomjenjivog brodskog magnetizma. Mijenja predznak svakih 180. Kompenzira se na nain da se stalni magneti postavljaju ispod magnetske rue, ili u blizini nje, sa suprotno razmjetenim polovima. Parametri ci f se kompenziraju pomou flindersove motke, koja se privrsti uz stalak kompasa. 4.2. PRAVILNA KVADRATALNA DEVIJACIJA Nastaje djelovanjem parametara a i e, pravilno se mijenja, s odreenom amplitudom i periodom od 180, tj. Mijenja predznak u svakom kvadrantu. Kompenzira se D korektorima, koje predstavlja meko popreno eljezo, u obliku upljih kugli koje se mogu pribliavati ili udaljavati od kompasa. 4.3. NEPRAVILNA KVADRATALNA DEVIJACIJA Nastala je izazivanjem indukcije u mekom nesimetrinom horizontalnom eljezu pod utjecajem parametara b id. Kvadratalna se naziva jermijenja predznak svakih 90, a nepravilna jer devijacije nisu simetrine u odnosu na x os koordinatnog sustava.
6

Kompenzira se kao i pravilna kvadratalna devijacija (uz pomo D korektora). Za jednake vrijednosti parametara bi d D kortktore trebali bi biti postavljeni dijagonalno u odnosu na kompas, tj. Pod pramanim kutem od 45 lijevo ili desno (ovisno o predznaku b i d). 4.4. DEVIJACIJA PRI NAGNUTOM BRODU Nastaje zbog vertikalne (R) i poprene (Q) komponente stalnog brodskog magnetizma i parametara k i e. Kompenzira se uz pomo Kelvinove vage koja predstavlja inklinacionu iglu koja se postavlja u smjer silnica magnetskog polja u odnosu na horizontalnu ravninu.

5. ODREIVANJE I KONTROLA DEVIJACIJE

Za pravilnu kompenzaciju potrebno je prethodno odrediti devijacije magnetskog kompasa za razliite kurseve. Devijacija se moe odrediti na sljedee naine: 1) Pomou pokrivenog smijera 2) Pomou poznatog azimuta udaljenog terestrikog objekta 3) Pomou nepoznatog azimuta udaljenog terestrikog objekta 4) Pomou poznatog azimuta nebeskog tijela 5) Pomou nepoznatog azimuta nebeskog tijela 6) Pomou zvrnog kompasa

6. KOMPENZACIJA MAGNETSKOG KOMPASA

KOMPENZACIJA je postupak kojim se smanjuje ili ponitava utjecaj odreenog magnetskog polja broda na magnetsku ruu radi ujednaavanja smjerne sile u svim kursevima. Posljedice nekompenziranog ili loe kompenziranog kompasa izazivaju: - osciliranje magnetske rue pri znatnijim promjenama kursa (mala smjerna sila) - tromost rue (slaba osjetljivost) - nejednakost pokazivanja promjene kursa (u nekim kursovima bra, u nekim sporija) - nemirna rua pri valovitom moru (zbog nagibne greke) - jaanje utjecaja imbenika koji mijenjaju devijaciju, prije svega promjena geografske irine - velike i nepouzdane devijacije, koje mogu dovesti u opasnost brod i posadu broda Svako magnetsko polje broda se naelno kompenzira magnetskim poljem istog podrijetla, istog djelovanja po jaini, ali suprotnog smijera. Kao korektori za kompenzaciju magnetskog kompasa koriste se: 1) uzduni magneti, koji kompenziraju uzdunu komponentu P stalog brodskog magnetizma (odnosno koeficijent B1) 2) popreni magneti, koji kompenziraju poprenu komponentu Q stalnog brodskog magnetizma (odnosno koeficijent C1) 3) nagibni korektori, stalni magneti u vertikalnoj osi kompasa, koji kompenziraju vertikalnu komponentu R stalnog brodskog magnetizma (odnosno dio nagibne greke)

4) D-korektori, (meko eljezo), koji kompenziraju dio promjenjivog brodskog magnetizma izazvan u uzdunom i poprenom horizontalnom eljezu (parametri a, b, d, e), te dio nagibne greke izazvane parametrom k. Drugim rijeima, kompenziraju koeficijente D i E. 5) Flindersova motka, (meko vertikalno eljezo), koja izazvanog u vertikalnom nesimetrinom eljezu, tj. parametrima c, f i k (kompenzira koeficijente B2 i C2) Prilikom prve kompenzacije na kompasu moraju biti postavljene kugle D-korektora, Flindersova motka i nagibni korektor, a prilikom ponovljene kompenzacije (rekompenzacije) i uzduni i popreni magneti na ranije postavljenim mjestima. Metode kompenzacije su: 1) Kompenzacija metodom poznatih koeficijenata 2) Kompenzacija metodom nepoznatih koeficijenata 3) Kompenzacija u jednom kursu 4) Kompenzacija pomou deflektora 6.1.KOMPENZACIJA U JEDNOM KURSU Za kompenzaciju u jednom kursu uvijet je da kurs bude jedan od interkardinalnih kursova i da su mu poznati koeficijenti A, B, C, D, E. Postupak je isti kao i metodom poznatih koeficijenata, ali se ne kompenziraju vrijednosti koeficijenata B, C, D ve devijacije izazvane tim koeficijentima u tom Kk. To znai da se u spomenutom Kk uzdunim magnetima ponitava devijacija poprenim magnetima D korektorima zakretanjem stalka kompasa b=BsinKk c=BcosKk b=Bsin2Kk a=A

U OVE IZRAZE SE UVRTAVA VIJEDNOST Kk OITANOG PRIJE KOMPENZACIJE PRVOG KOEFICIJENTA.

10