50 JAAR KINDERTELEVISIE DE GESCHIEDENIS VOLGENS MENEER AART

De stratemaker-op-zeeshow, begin jaren 70 B Zou J.J. de Bom nu passen? Jawel, er is conictstof genoeg. En het kan terugkomen als mensen het willen doen, het kan ook heel nuttig zijn. Van De stratemaker is bijna niks overgebleven, ik denk dat nog anderhalf programma van J.J. de Bom volledig intact is. B Wat is het grote verschil tussen het maken van Het Klokhuis en Sesamstraat nu en de programmas in de jaren 70? Met Het Klokhuis en Sesamstraat werken we altijd aan een spel tussen kunsten en wetenschappen; we willen die kinderen in wezen ook iets leren. Het is dan wel geen onderwijstelevisie, maar we willen op een of andere manier opvoeden en onderwijzen. De programmas in de jaren 70 waren absoluut heel onpedagogisch, maar dat kan juist ook heel bevrijdend zijn. We gingen dwars tegen alle leer- en schoolwetten in. B Een stelletje kwajongens? Ja. B J.J. de Bom en De stratemaker-op-zeeshow hebben in vijftig jaar kindertelevisiegeschiedenis inmiddels een legendarische status.

interview peter schavemaker

Jeugdzonden!
Meneer Aart in Sesamstraat

foto: ernst niewenhuis

50 Jaar geleden begon de kindertelevisie. En omdat hij in eigen persoon bijna heel die historie belichaamt, vroegen we Aart Staartjes om te zien naar zijn eigen oeuvre.

e nederlandse kindertelevisie jubileert. Op 3 februari jl. was het precies vijftig jaar geleden dat Dappere Dodo door de kro als eerste kindertelevisieserie werd uitgezonden. De start van een lange geschiedenis van leuke, spannende en bijzondere Nederlandse kindertelevisieprogrammas. Binnen deze 50-jarige geschiedenis neemt Aart Staartjes een gezichts bepalende plaats in. Begonnen in 1967 bij de ikor (tegenwoordig ikon) met Woord voor woord en beroemd geworden door rollen in De stratemaker-op-zee-show, De lm van Ome Willem, J.J. de Bom v/h de Kindervriend en natuurlijk als meneer Aart in Sesamstraat. Hiermee is Staartjes n van de nestors geworden van de Nederlandse kindertelevisie. Peter Schavemaker sprak thuis in Marken uitgebreid met Meneer Aart. aart staartjes groeit, de eerste veertien jaar van zijn leven, op aan de Nieuwendammerdijk in Amsterdam-Noord. Een wijk

waar arbeiders, socialisten wonen. Vader, oom en grootvader werken in een timmerwerkplaats. De jonge Aart gaat in 1946 naar school. Staartjes: Ik was leesblind, het duurde tot mn negende tot ik de taal een beetje machtig werd. De leukste boeken vond ik de spannende boeken, zoals Robinson Crusoe en Tom Poes en de blinde mannen en nog een paar van die eerste boekjes van Marten Toonder. Later was mijn grootste favoriet Kapitein Rob. na de mulo en een mislukte kweekschoolperiode komt Staartjes in 1957 terecht op de Amsterdamse toneelschool, waar Bram van der Vlugt een van zijn klasgenoten is. Samen studeren ze in 1961 af. Staartjes speelt gedurende tien jaar onder meer bij het Rotterdams Toneel en Studio, waarna hij zich stort op het televisiewerk. Eerst als bijbelverteller in Woord voor woord (ikon), waar hij na veel brieven van kijkers vertrekt; veel schrijvers vonden dat de bijbel op een oneerbiedige wijze werd behandeld. Trees Hazelhoff, hoofd Film- en Jeugdzaken bij de vara, vraagt Staartjes na te denken over een nieuw kinderprogramma. Het wordt het begin van De stratemaker-op-zeeshow, De lm van Ome Willem en J.J. de Bom v/h de Kindervriend. Drie legendarische kinderprogramma in varas kindertelevisiegeschiedenis. Staartjes: We hebben het geluk gehad in de jaren 70 dat die omroepen dat eigenlijk wel wilde, ik heb er vaak over

foto: leendert jansen

geklaagd dat dat moeilijk was, maar dat is natuurlijk niet zo. Ik ben dikwijls gevraagd een proefprogramma te maken, maar er was nooit geld of tijd. Dat is niks nieuws, dat is nu nog zo. Dat hoort bij de handel, dat is zo. Er was toen wel de bereidheid te investeren in iets wat een beetje literaire kwaliteit had. B Klopt het dat jullie tijdens de vakanties van de directie gewoon begonnen met een programma? Ja, natuurlijk hebben we er weleens in een vakantieperiode een programma doorgedrukt. Bij terugkomst was het programma een succes en kon de directie niet meer terug. begin jaren 70 gaat Aart Staartjes op zoek naar tekstschrijvers en acteurs om De stratemaker-op-zee-show te maken. Deze groep werd later bekend als het schrijverscollectief. Staartjes: Die schrijvers (Jan Riem, Karel Eykman, Ries Moonen, Hans Dorrestijn, red.) waren dichters, literatoren. De scnes waren ook literatuur, in de eerste plaats daar ook voor geschreven. En wij hebben dat gespeeld en die speelstijl week ook af van wat je normaal zag. Monty Python, dat was eigenlijk ons voorbeeld. B Zochten jullie de grenzen op of dachten jullie daar niet over na? Nee, we probeerden natuurlijk over de grens heen te gaan. In die tijd was het natuurlijk anders. Als je poep en pies zei, was het al heel onbetamelijk.
varatvmagazine 25 2005

B De vara ontving honderden brieven nadat het poep- en piesmenuet (tekst Hans Dorrestijn; muziek Harry Bannink, red.) op tv werd uitgezonden, en Henk van der Meyden schreef na de derde aevering in De Telegraaf: vara leert jeugd schuttingtaal. Ouders en kinderen hadden er soms moeite mee. De opvolger, J.J. de Bom v/h de Kindervriend was voor die tijd voor kinderen tussen de 10 en 14 jaar een heel leuke en gedurfde serie. Bijvoorbeeld over seksualiteit, dat was een gebied wat toen linke soep was. Wij hadden het rustig over ongesteld zijn, aftrekken en zaadlozing. De ouders riepen: Maar dat kan toch niet! Maar ondertussen lachten ze zich gek omdat we dat zo krankzinnig deden. Mijn leukste programmas waren toch die voor het hele gezin, voor een kind niks leukers dan dat zn ouders, broers en zusters ook mee kijken en ook moeten lachen. Ik denk dat de generatie van toen nu allemaal denken: dat was leuk, we hebben verschrikkelijk gelachen met elkaar. En er is natuurlijk niks heerlijker dan dat tantes en grootouders of ouders zich er kwaad over maken, dat is een deel van de lol. Net als nu een hele groep mensen zich woedend maakt over Hans Teeuwen en ondertussen liggen wij slap van het lachen op de bank. Dat is eigen aan satire en aan uitdagen. De lm van Ome Willem, met Pieke Dassen (links), Wieteke van Dort en Edwin Rutten
varatvmagazine 25 2005

Hoe kijkt u terug op deze programmas? Wat ik de leukste en inspirerendste tijd heb gevonden is de periode van De stratemaker-op-zeeshow. Vond ik eigenlijk het meest uitdagende programma, ook spannend. We begonnen toen pas en deden iets totaal nieuws. Joost Prinsen begon te zingen, in De stratemaker zat n van zijn eerste liedjes. Bij heel veel dingen deden we maar wat, er was geen tijd om er over na te denken. Er moest ook in een hoog tempo gewerkt worden, dat was een hele energieke leuke tijd. Het was hard werken. Teksten, teksten en repeteren. Wieteke (van Dort, red.) had moeite met leren, die leert veel langzamer dan Joost en ik. Maar we waren een uniek drietal, we vulden elkaar heel goed aan. We leken helemaal niet op elkaar, waren ook niet bevriend met elkaar, in die zin, helemaal niet. Maar dat hoefde ook niet, we waren goede collegas en hielpen elkaar door moeilijke tijden heen, dat wel. Zeker. Wieteke is net als Joost een heel andere kant op gegaan. op 16 januari 1974 was bij de vara de eerste aevering van de De lm van Ome Willem te zien. De serie dvds die van de serie zijn verschenen werden een groot succes. Staartjes: Ome Willem heeft de tand des tijds doorstaan, ja gek genoeg. Had ik niet verwacht, kennelijk was de formule sterk genoeg dat het nu nog steeds vertoond kan worden. B Wat vindt u van de huidige theatervoorstel-

20

21

foto: nob

AART STAARTJES
ling van Edwin Rutten? Pieke Dassen (August, red.) is er niet zo blij mee. Dat klopt, ik ook niet. En dat Rutten het nu volledig naar zichzelf trekt en in de veronderstelling verkeert dat het helemaal van hemzelf is Ik heb het bedacht en heb hem er bijgehaald. B Iets te ver doorgeschoten? Ja, zacht gezegd. Dat vind ik jammer, ik zal kijken wat ik eraan kan doen. Die shows op tv waren een leuk geheel en dan had je ook een goede afweging van het geheel. Maar als hij helemaal alleen op het toneel staat, of met een paar muzikanten, dan gaat-ie iets vertonen wat nog maar ongelofelijk weinig met De lm van Ome Willem te maken heeft. aart staartjes is n van de nestors geworden van de Nederlandse kindertelevisie. Op de boekenkast in de huiskamer van Staartjes staan diverse prijzen die hij ontving: de Cinekid Award, de Swiebertje Award en de Carrire Award. Hij zegt: Het is betrekkelijk, je kan hier in Nederland rustig een Academy Award winnen en de volgende jaren helemaal geen werk meer hebben (lacht). Wat ik leuk vind bij de Carrire Award is het feit dat er in de jury omroepbazen zitten en ik heb met menige omroepbaas vechtend door de gangen gerold ik bedoel heel veel conicten gehad. Nou, dat ze de sportiviteit hebben gehad om mij nu ook zon prijs te geven, vind ik wel heel bijzonder. Dat had ik niet verwacht. Het heeft ook altijd zn prijs, doordat ik al 20 jaar in Sesamstraat zit, langer al, verlies je ook een heleboel werk. Ze zeggen dan: ach ja, je bent bekend van Sesamstraat dus ja, dan kunnen we je niet vragen. Ik vind dat zon onzin-reden. Met Joost Prinsen en Wieteke van Dort in J.J. de Bom v/h de Kindervriend xxxxxxxxt winkel van Sien, dat is een heel klein winkeltje, daar zijn er nog maar heel weinig van in Nederland. Toen we begonnen was dat een soort idealisme, buurtwinkels waar je allerlei dingen kunt kopen, dat is gewoon weg. In het straatbeeld bestaat dat niet meer, het zegt de kinderen niks meer. Dus dan moet je je afvragen: moet je dat volhouden of willen we dat uit nostalgische overwegingen houden? Je kunt ook denken: wat moeten we ermee? In heel veel scnes doet het er niet toe, het is toch meestal winkeltjespelen. Dus we hebben nu een heel ander concept, het is gewoon een blokkendoos van een kind en we spelen in een omgeving waarin een kind ook zou spelen. B Vindt Staartjes de komst van de nieuwe bewoners Elvan en Buurman Baasje in Sesamstraat een goede vernieuwing? Jazeker. Elvan is een prachtige toevoeging, net als Buurman Baasje. Elvan vind ik een heel goede daad, ook omdat ze Turkse is. Kijk, het grootste gedeelte van Nederland weet niet dat ze Turks is, maar de Turkse mensen weten het wel en zijn daar trots op, want ze spreekt vlekkeloos Nederlands. Voor hun is dat een ontwikkeling, dat vind ik goed. Je moet er niet mee te koop lopen. B In Volkskrant Magazine van oktober 2002 onthult u dat meneer Aart gebaseerd is op meester De Boer uit uw derde klas lagere school in Amsterdam-Noord. Nou ja, dat soort rollen liggen mij natuurlijk wel heel erg. Een soort verkeerde autoriteit spelen, dat eh is wel goed aan mij besteed. En natuurlijk de rol van Ta, samen met To, n van die twee oude vrouwen uit Het Klokhuis (genspireerd op zijn moeder, red.). Heel leuk om te spelen, dat komt ook omdat Joost en ik goed aan elkaar zijn gewaagd. Het is komedie. D Sesamstraat, dagelijks, Z@ppelin, 17:5518:10 uur; Het Klokhuis, Z@ppelin, zondag t/m vrijdag, 18:2518:45 uur
foto: nob | wim kluvers

foto: ernst niewenhuis

B Typisch Nederlands? Ik vind het kleinsteeds, kruidenierachtig. Ik heb daar veel last van gehad en lang alleen maar dt werk gehad. De laatste tijd word ik meer gevraagd, dus die houding is veranderd. een programma dat niet meer weg te denken is binnen de Nederlandse kindertelevisie is Sesamstraat, elke dag om 17:55 uur te zien op Z@ppelin. Sinds 1984 is Aart Staartjes betrokken bij Sesamstraat, als eindredacteur en natuurlijk ook als Meneer Aart. Sesamstraat krijgt vanaf het nieuwe seizoen (vanaf september, red.) een ander decor. B Tijd voor vernieuwing? Nou, je moet bijtijds veranderen, je moet dingen voorblijven. Op een gegeven moment dat is niet aan mij maar aan de leiding van het programma zien ze op het plaatje dat het er ouderwets begint uit te zien. Kijk naar de

Met Joost Prinsen (links) als To en Ta in Het Klokhuis

Verschenen op dvd: De lm van Ome Willem De lm van Ome Willem: Joepie de poepie, 4 aeveringen De lm van ome Willem: Deze vuist op deze vuist, 4 aeveringen
varatvmagazine 25 2005

22