Marre nga http://www.scribd.

com/shefdomi

Parathnie e librit Prjetsia e dyfisht Fehmiu dhe Xheva, nj jet e jashtzakonshme, e shkrimtarit dhe publicistit Bedri Islami

GJITHKAEFURTUNSHME
Shkruan: Adem Gashi

H a yrj
Kur mora dorshkrimin e librit Prjetsia e dyfisht, bashk me krkesn q ti hidhja n letr mbresat pr t n nj tekst q do ta shoqronte botimin, u ndjeva n siklet. E para, sepse i kisha njohur personazhet e librit; E dyta, sepse e njihja autorin dhe, E treta, sepse duhej q do gj ta bja ngutshm, furtunshm: t lexoja nj vllim q kaprcente tutje 500 faqeve, ti sistemoja gjykimet dhe ti nisja n adresn e duhur, duke u prballur edhe me nj fakt t neveritshm, me mungesn dhe ndrprerjen e pareshtur t korrentit, q mi ngrinte nervat.
-

Duke e njohur kryepersonazhin, Fehmiun, duke e njohur autorin, Bedriun, duke u njohur, m n fund, edhe me produktin letrar, dorshkrimin, doemos u ndjeva edhe vet pjes e ktij trinomi q krkonte nj barazim, nj barazim jo n kuptimin e logjiks matematikore, por n kuptimin metafizik. Brenda ksaj lakoreje lvrinte e gjllinte nj bot shpirtrore e ndrgjegjeje q sishte e leht t prthekohej. Ktej e andej dy botve prvijohej bota e njerzve, e njerzve t dashur q kishin prshkuar e vazhdojn ta prshkojn jetn furtunshm.

Pleksja n kt ndrlikje fatesh po mi ngjan nj labirinti. Nuk arrij dot ta ruaj largesn e nevojshme me t ndodhurn. Jam nj pjes e vockl, e njnjshme e

nj trsie q e bn shenjn e vet, q e ruan at dhe e le si gjurm n nj prmas historie. Sikundr kryepersonazhin, edhe autorin e librit e kisha njohur shum m prpara se ta takoja. Ve veprs s tij t shkruar, mnjan aktivitetit t tij politik si veprimtar e kryesues i nj organizate politike kishte edhe dika intriguese n biografin e tij. Ishte i biri i Zenel Islamit, Lulit t vocrr t Migjenit, personazhit aq t njohur e aq t dashur, t cilin nuk besoj t ket shqiptar q se ka dgjuar. Shum nga librat e tij i kisha lexuar dhe mbi bazn e lnds s shkruar kisha formuluar prfytyrimin pr profilin e tij krijues. Ky profil m bhet m i qart sidomos pas leximit t librit Enigma e nj vrasjeje t trefisht, Focus, Prishtin 2007 (se di pse editort e prcaktojn n zhanrin e publicistiks) dhe Vrasja e Lulit t Vocrr, Epoka e Re, Prishtin 2003 (prsri se di prse editort e vlersojn me prcaktorin roman). Dilema ime pr kto prcaktime nuk ka t bj me mungesn e dijeve letrare dhe as me mosnjohjen e shtjeve teorike. Ajo mbshtetet nga bindja ime se materia letrare, sipas premisave t postmodernizmit, njihet e primtohet mbi bazn konceptuale t lexuesit. Asgjmangut, mbi kt baz un e lexoj si roman edhe Enigmn e nj vrasjeje t trefisht sikundr gjej diskursin eseistik e publicistik edhe tek Vrasja e Lulit t Vocrr. Kshtu m ka ndodhur qkur, derisa kisha n dor veprn e G. G. Markezit Lajmi mbi nj rrmbim ose Rrfimi i nj anijehumburi, t cilat, duke trajtuar tema me baz ngjarjesh gazetareske nuk mbeten aspak nn hijen e romaneve m t mira t tij. Duke pruruar veprn Enigma nj vrasjeje t trefisht n Prishtin e Tetov, un pata rastin ta takoja autorin. Pr udi, asgj ndryshe nga prfytyrimi q kisha pr profilin e tij krijues. Madje, mund t them se m i sakt m bhej prfytyrimi sesa dukje konkrete. N procesin e par un kisha par s brendshmi dramn e tij q i ishte br pjes e jets dhe peshn e tragjedis e t heroizmit kombtar nn jehonn dhe trysnin e t cilit vazhdonte t jetonte. N procesin e dyt, n takimin e drejtprdrejt, un shihja portretin e tij dhe hullit e para t rrudhave q rrfenin se ai i kishte qndruar me durim peshs s trishtimit q i kishte rn me tepri nga qielli i diktaturs.

Autori

Pavarsisht nga t dy rrethanat, n procesin e shkrimit, n procesin e ndrtimit t godins letrare, ai uditrisht sht mbrojtur i paprekur nga ndikesat prftuese. Ndoshta sht koracata e krijuesit, ajo mburoja e padeprtueshme q e ruan shpirtin fisnik t shkrimtarit! N kt vazhd un shoh edhe deprtimet e autorit n pjest e padukshme t shtjells s ngjarjeve dhe n strukturn e brendshme shpirtrore e mendimore t vetjeve e t personazheve t tij. them dhe un, t personazheve t tij!? Po ata jan shokt, miqt, vllezrit, prindrit, bashkveprimtart, me nj fjal gjindja e tij. Duke shkruar pr ta, ma thot mendja, ai ndrton harkurn e gjllimit t tij, e cila prish kufirin ndrmjet atij dhe ktij, ndrmjet autorit q rrfen dhe narratorit q vetrrfehet.

Personazhi
Mbase do t ishte m e drejt q kt pjes ta formuloja me nj titull n shums, personazhet. Paraplqeva, por, njjsin si nj emr prmbledhs brenda t cilit shoh ift figurn Fehmi dhe Xhev. Sigurisht q i kam njohur t dy. Fehmiun, ngjashm me autorin e librit, e kam takuar shum rrall dhe sinqerisht nuk di ta shpjegoj fenomenin e afris son. Korelatat e ndrsjella, mesazhet e gjykimet pr shtjet, pavarsisht rrethanave, vinin aq t koordinuara sa vshtir ta merrje me mend s prfundimet e ngjashme vinin nganjher nga skaje dhe largesa aq t mdha. Po t vinte puna ta formuloje profilin e tij thjesht, shkurt dhe sakt, kujtoj se ai mund t portretohet me togfjalshin profil i lufttarit. Brenda ktij profili shoh t shkrir madhshtin e jashtme: dukn, pahen dhe thellsin e brendshme: urtin, guximin. Me Fehmi Lladrovcin ke mundur t mos pajtohesh, t fjalosesh e kundrshtohesh, po kurr ske mundur ta kesh armik. Sepse st linte ai. Ai shpirt fisnik nuk dinte t urrente dhe sia njihte as tjetrit urrejtjen. Le mnjan armikun e vrtet ndaj t cilit ai ishte egrshan prfundimisht e prvdekshm. Ai erdhi n kt bot pikrisht m 25 maj t vitit 1956. T qarat e fmijs s porsalindur shoqroheshin me klithmat e burrave, gjma e t cilve vinte nga torturat e udbashve, q e sajuan Aksionin e mbledhjes s armve. Mu n kt aksion un shoh fillin e gjenocidit serb: skishte burr q nuk goditej n organet e riprtritjes.

Sma thot mendja se vjedh gj nga Frojdi a Jungu, n qoft se konstatoj se fmijria e Fehmiut mbruhej me frymn e mosliris, me ndrydhjen e represionin e pushtetit q ndihej nat e dit n kocin, n mishin e n palcn e njerzve t shtpis. sht vet natyra e gjrave q i krijon s brendshmi strukturat mbrojtse t mbijetess. Kto struktura vijn e prmbarohen nga t zgjedhurit, nga ata q me hir a me pahir stolisen me epitetin e heroit. Ka rreth nj dekad q kur kisha shkruar nj ese pr buzqeshjen e Fehmiut: Ka m shum se dy dekada q m vrtitet n kujtes nj distik i poetit Din Mehmeti nga Epitafi i Dshmorit. Natyrisht, dshmori nuk sht n mesin e t gjallve, por sht mendimi krijues, sht poeti q i jep z deklarats poetike dhe, ndrmjet saj, i jep z edhe veprs s tij. Sipas kujtess sime, deklarata poetike shfaqet kshtu: Nuk kam dashur t jetoj/ Pa vdekur pr kt dhe. Sdo mend se kto vargje ftillohen pr dshmorin e nj lufte tjetr, por elementi prgjithsues i artit i bn t gjithkohshme dhe t lexueshme pr do luft lirimtare dhe pr do dshmor. Vet etimologjia e fjals dshmor (dshmi, prov, akt vrtetsie) i jep kuptim bms, veprs, idealit t aktantit, i cili aktin e vetmohimit e t vetflijimit e sheh dhe e pranon si nj detyrim t ndrgjegjshm dhe t vullnetshm ndaj toks q e ka lindur. Dshmori heq dor nga jeta e tij, nga pjesa e jets s tij q ti jap jet toks (lexo: Nns, Atdheut) dhe ky idealizm sipran atij i jep prjetsi n nj prmas t katrt. Deklarata poetike e ktij tipi n themelet e veta ka elementin e biofilis. Dshmori i vargjeve t cituara nuk thot do t vras e do t pres, por thot: ...do t vdes, do t paguaj mimin m t lart pr dheun tim, pa krkuar asnj kompensim. Po kaq lapidare sht deklarata poetike e komandantit t lavdishm, Fehmi Lladrovci. Ai tha thjesht: Po shkoj te komandanti im, Adem Jashari. Ku? N dasm? N kremte? N aheng? Jo.
-

N vdekje. 'Jeni i gatshm t vdisni pr Kosovn? - e pyetn gazetart e huaj. Ai buzqeshi: 'Ku ta kem at fat!.

Jo q un nuk kam dgjuar gj m madhshtore, por vetm pr buzqeshjen e tij q prshknditi at ast n ekranet televizive botrore, n rrethana t tjera mund t bhen studime e analiza. Ajo buzqeshje, as tani pas dhjet vjetve, nuk m duket e ksobotshme. Q n astin e par t shfaqjes n ekran kam menduar se m nuk do ta takoj Fehmiun. Buzqeshja e tij, krejtsisht eternale, ishte krijuar n nj zon hyjnorsie, e paprekshme pr njerzit e rndomt, nj zon ku ngjizet legjenda, ku kaprcehet pragu i t pamundurs, pragu i jetvdekjes. Zaten n jetn e tij ka mjaft shenja q ne vetm tani mund ti zbrthejm pjesrisht: Rrezja e diellit mbi ballin e tij n gjykatore, numri i burgut 7942, shokt e qelis q e prisnin, mosha e rnies 42-vjear, dasma... Ah, dasma! Po sa dasma pati Fehmiu? Nj, dy, tri... Erdhi nusja n shtpin e burrit... Po burri? Jo, ajo erdhi n shtpin e heroit epik e legjendar. Mungon Ago Ymeri, Ymri, Emri, nj dimension i jets. Mungon Fehmiu, por ndihet prania e heroit t legjends. Dasma e dyt: Kthimi nga burgu, dasma e ksobotshme. Dasma e tret: Dasma e prjetsis, rnia e prbashkt. Prirem drejt bindjes se jeta e njeriut si dhurat hyjnore na vjen me sasin e zefirit dhe t ambrozis s caktuar pr secilin. Heronjt, ndrkaq, duke e dendur at mas energjie t perndishme, duke i jetuar rrasshm e tkurrin intervalin e prmass s kohs s tyre t rrojtjes. Prandaj heronjt kryesisht vdesin t rinj.

Vepra
Duke e lexuar dorshkrimin 'Prjetsia e dyfisht gjeta pikrisht kreaturn e heroit, t Bedri Islamit q jo vetm i shmbllen modelit jetsor, Fehmiut, por sht nj interpretim s brendshmi. Shkrimtari ka kapur profilin e lufttarit mu si fotografi pasionant q me nj aparat t thjesht kishte kapur astin e shkrepjes s plumbit, at q quhet laudh, rrug e prshkuar nga plumbi pas daljes nga gryka. Un nuk e di nse ishte ai Xhon Milli a ndonj tjetr, autori i fotografis q zura ngoje pra, un nuk e di nse Bedri Islami paraplqen t quhet poet, dokumentarist a romansier, por di t them se kjo vepr, pavarsisht zhanrit teorik e stilistik t prozs s eseistiks dokumentare, mund t quhet vepr letrare

n plotnin e saj, me dramn, tragjedin, epikn, lirizmin e intrign tok me ironin brenda. Struktura e saj thyen konventn kronologjike dhe didaskalit e tjera teoriko-letrare. Sa prshkruhen detajet e jashtme, papritmas ndrhyn fragmenti i letrs q mund t lexohet si dialog e monolog njkohsisht; sa shfaqen vlersimet dhe kujtimet e shokve t heroit, kur befas, prmes prezentit historik shfaqet heroi n burg, n betej a n ekzil. Ndrtimi i profilit t heroit, t personazhit, t lufttarit pa pranin e tij t drejtprdrejt, ndrtimi i pranis s papranishme sht nj shkathsi dhe mjeshtri e rrall rrfimore dhe tepr pr lakmi e autorit. Nganjher kam mbresn se po e lexoj tekstin e nj pastruesi t palimpsesteve, i cili shkruan e rishkruan sa dramn e personazhit, po aq edhe t vetvetes e t bashkkohsve e bashkkombsve. Gjithsesi nj vepr e denj q sa lartson autorin n lagjen e krijuesve letrar, pr aq i bn nder veprs s lavdishme t Fehmi Lladrovcit.

D la aj
Kto gjra n njfar dore do t mund tia thosha autorit n disa radh teksti me postn elektronike, por do t pandehej nj kortezi sa pr t thn, madje edhe po ta fryja me prgzime e lavdrime do t mund t lexoheshin si brokulla q prtypen prdit dhe pambarimisht. Duke qen rebel i pandreqshm n kt plan bra mendjen top dhe, sikundr thash m hert, duke hyr n nj zon t furtunshme brenda trinomit autori heroi vepra, desha q si Migjeni pash me pash ti bie ferrit. Ferrit tim shpirtror. Ktu e kam fjaln. Duke i stampuar n libr kto gjykime t miat, mund t pranoj fardo mallkimesh e kritikash, po assesi hipokrizin. Prishtin, gusht 2008

....................

Kt libr e boton - Shtpia Botuese Toena n Tiran. Prkujdesja grafike dhe kopertina e librit sht punuar nga Adnan Asllani, ndrsa korrektimi letrar nga Elvana Tufa.

* * *

Prjetsia e dyfisht, Fehmiu dhe Xheva - nj jet e jashtzakonshme

Shkruan: Bedri Islami
* * *
"Ve vdekja me ndan nga Fehmi Lladrovci". Adem Jashari, Drenic, prill 1997 "Vdekja per lirine e Kosoves do te ishte fati im me i madh jetesor". Fehmi Lladrovci, prill 1998, Drenic "Zeri i popullit te Kosoves qe kerkon liri, eshte me i forte se krisma e gjithe topave te Serbise te zbrasur se bashku". Xhev KrasniqiLladrovci, nntor 1989, Drenic ...Pastaj mbi gjith luginn kishte rn heshtja. Ajri ishte i mbushur dhe i rnduar nga tymnaja e barotit. Nuk dukej asgj, ve shtpive q kishin filluar t ridigjeshin diku m larg dhe t dukej sikur befas lugina ishte shndrruar n nj kazan t zjarrt. Nga tymrat q silleshin sipr tij, pylli dukej sikur kishte filluar t lvizte. Ata kishin mbetur aty, bri njri-tjetrit, dhe kjo kishte qen zgjidhja e tyre. Nuk kishin dashur fat tjetr dhe nuk kishin krkuar asnjher nj fat tjetr. Fijet e barit lviznin s bashku me ern dhe t dukej sikur kjo ishte lamtumira e fundit. Asaj i kishte mbetur njra dor pran zemrs s tjetrit, sikur t kishte dashur t'ia dgjonte rrahjet deri n fund. Po binte mbrmja. Do t vinte nata e par pa ta, pastaj dita e par. Megjithat, gjithka q kishte ndodhur asaj dite do t mbahej mend pr nj koh t gjat, ndoshta prgjithnj. Kujtesa e kombit ishte hapur. Kishte qen do gj e natyrshme dhe, si ndodh prher n kto raste, gjrat e natyrshme jan edhe t prjetshme.

Era vazhdonte t frynte mbi "Kodrn e Qndress". Posht ishte fshati, q n mngjes ishte zgjuar me emrin Gllanasell dhe n mbrmje do t njihej me emrin Shkab. Mes ktij shndrrimi mitik ishin ata t dy, pran njritjetrit, dhe pak m tej, dy t rinj q u kishin besuar deri n fund dhe q kishin qndruar deri n fund. Zakonisht kshtu nisin epikat e mdha... *** Fillesa e nj dite epike "Nuk kam pas dshir ta mendoj Drenicn pa Fehmi Lladrovcin" - Adem Demai "Fehmiu kishte lind pr me vdek pr Kosovn" - Ramadan Avdiu Ishte mngjesi i 19 shtatorit 1998, kur krejt zakonshm dhe thjesht, si t fliste pr dika t kuptueshme, ai u kishte thn shokve t tij se, sipas informacionit q i kishte ardhur nga miqt e tij n Prishtin, n tri ose katr ditt e ardhshme, ushtria serbe do t sulmoj n shkall t gjer njsit e Ushtris lirimtare t Kosovs. I kishte thn kto fjal ndrsa po ndizte cigaren e tij dhe ishte ndjer i qet. Kishte thn po ashtu se ishte i bindur se sulmi m i furishm do t ishte pikrisht n zonn operative t Drenics. Pastaj kishte shtuar se, nse dikush kishte patur dshir pr t luftuar kundr ushtris serbe, ajo dit kishte ardhur. Kishin qen n dhomn e tij Sami Lushtaku, Ilaz Kodra, Sylejman Selimi, Nuredin Lushtaku, Zenun Kodra, Fadil Kodra dhe lufttar t tjer. E kishin par me vmendje bacn Feh dhe e kishin besuar plotsisht. Qetsia e tij, krejt e zakonshme, njlloj si n t gjitha ditt e tjera, kishte hyr tek ata dhe do gj kishte qen si zakonisht. M pas, njri nga miqt e tij, Sami Lushtaku, n nj nat maji, disa vite m von, n shtpin e ringritur nga hiri i lufts, do t m thoshte: "Kurr m i qet nuk kishte qen baca Feh." N mbrmje kishte pasur disa mysafir nga larg. Njrin prej tyre, gazetarin britanik Paul Wood, kishte disa muaj q e njihte dhe ishin br miq. Edhe t tjert nuk ishin t panjohur. U kishte br vend n dhomn ku rrinin.

Kishin ardhur me Shaban Shaln, njrin ndr m t afmit e tij. Kishte qen prsri nj mbrmje si gjith t tjerat, pa asnj lloj ankthi apo tendosjeje, gjithka q ndjehej ishte nata e zakonshme e mesit t dyt t shtatorit. T dukej sikur vinte er moll. Shaban Shala tregon: "Tri dit para se t vinte 22 shtatori, kemi qen n od t bacs Tush, n shtpin e tyre t vjetr. Ishim me disa gazetar anglez, po bnin nj film dokumentar, i kishte drguar Bedri Islami. Oda ishte plot, si gjithmon. Njerzit flisnin e qeshnin, dikush pyeste pr punt e lufts. "Shiko Fehmi, i thash, largoju ktij vendi ku i keni pozicionet, ti je shum i madh dhe mustaqet i ke shum t mdha. oji m t vegjlit aty, oje pr shembull Asllanin. Pr bes, je shum i madh". E ka kuptuar humorin dhe e ka dasht". Mysafirt nga larg do t bnin edhe fotografit e fundit, t cilat, shum muaj m pas, do tua dhuronin familjes Lladrovci. Askush nuk do e dinte se pas ktyre nuk do t kishte foto t tjera. Paul Wood i kishte krkuar t bnin nj fotografi s bashku dhe kishin mbetur t fiksuar ashtu, t dy t hijshm, Fehmiu pak m i gjat se ai, mjekra i sht derdhur deri afr gjoksit dhe, si t duan t thon se gjithka ishte normale, syt jan t qeshur. Tri ditt kishin shkuar. Ashtu rrmbimthi, mbushur me shqetsimin e lufts, ecjet e shpejta nga njri vend n tjetrin, pagjumsin dhe prsri rrugtimin npr pozicione t ndryshme, fjalt e shkmbyera shkurt me ushtart, ndoshta ushtart m t rinj t ushtris m t re n bot. Dhe me hallin e prhershm t armatimit q mungonte. Njrit prej ushtarve i ishte kujtuar se, n ditt e para, komandanti Fehmi Lladrovci u kishte thn po ashtu qetsisht se "shum prej nesh ndoshta nuk do ta presin lirin e Kosovs. Ne jemi ktu jo vetm t gatshm t luftojm, por edhe t gatshm pr t dhn jetn pr Kosovn. Mendohuni pr kt q ju thash, dhe nse jeni t bindur se jeni t gatshm t jepni jetn, ather rrini. Prndryshe, do t thyheni". N tri dit, Fehmiu kishte par edhe nj her istikamet, ndrlidhjet, pozicionet, pikat, kishte rregulluar dika dhe kishte br skicimet e fundit.

Dika q e kishte br vazhdimisht. Nuk kishte pasur asgj t

jashtzakonshme n ato tri dit. Vetm her pas here, komandanti i Brigads s 114 t UK-s rrinte pak m gjat n majn q ishte e njohur si "Kodra e Qndress" dhe, si duket, mendonte se ku mund t ishte m i prshtatshm pozicioni i tij. "Ishte si prher", do t m thoshte m pas baba Tush, kur do t mundoheshim t risillnim tri ditt e parasulmit. Shtpia mbushej me njerz, ai ishte prher n lvizje. Kishte disa muaj n Kosov dhe nuk kishte qen ve pak dit n shtpi. N tri ditt e fundit ktu ka fjet. Ktu ka qen edhe Fatime Hetemi. Ishte nj lufttare e re. Sapo i kishte kaluar t njzet vitet, mbshtetej shpeshher tek supet e Xhevs dhe kishte gjetur mirdashjen e saj". "Kur i kam takuar pr her t fundit", ngulte kmb n bised Osman Zhitia, babai i nderuar i martirit t madh Afrim Zhitia, "m kan njohur edhe me Fatimen". E kemi vajzn ton, m tha Fehmiu, e kemi br tonn". Nuk kishin patur fmij. Ndoshta njra nga ndrrat e mbetura n mes, por gjith jetn i kishin dashur fmijt si rrallkush. Ishin tri dit t zakonshme. N mesin e ktyre tri ditve, ata kishin pasur njrn m t veant, 20 shtatorin, prvjetorin e fejess s tyre. Mirpo nuk kishin patur edhe aq shum koh t mendoheshin pr t. Vetm se n mngjes hert, kur ishin ngritur, ajo i kishte thn ngadal, si gjith ato vite q ishin bashk se "sot sht dita jon. do gj dukej e zakonshme, vetm se n rajonin ku pritej t bhej sulmi, kishte shum m tepr pun, njerzit nguteshin pr t'i dhn "dorn e fundit" prgatitjes s lufts. Ishte nj lvizje prher e m e tensionuar, por ajo nuk ndjehej tek baca Feh. Nuk ndjehej as tek Xheva. Nganjher dika lvizte n tiparet e tij, por ajo nuk kishte t bnte me luftn q pritej. Ishte m shum halli i njerzve q do ta prballonin at. Pr disa do t ishte hera e par. Ai i shikonte ata djem e vasha q i kishte zgjedhur vet, mes qindra t tjerve q do t kishin dashur t ishin aty dhe q kishte mundur t'ua jepte nga nj arm. Disa jav m par, kur u nisn pr t sulmuar pikat e pozicionuara t ushtris serbe, kishin vetm nga 15 fishek. Ai u tha se 14 jan pr armikun dhe i fundit, nse nuk kishte rrug tjetr, pr veten. Pr t dy kjo nuk do t ishte lufta e par. Megjithat, kishte nj veanti: lufta tash kishte ardhur n truallin ku kishin lindur, ku u ishin gzuar

dasmave dhe lindjeve, prej nga ishin nisur n aksionet e para, ku krejt shkurt kishin patur pasmartesn e tyre; n ato vise gjithsesi t dashura, t cilat i kishin par me syt e mendjes edhe kur kishin qen larg. As njri dhe as tjetri nuk mund ta dinte se koha q u kishte mbetur, ishte mijra her m e shkurtr se ajo q kishte shkuar. Fehmi Lladrovci donte t mbyllte gjithka n vshtrimin e tij, tepr i pazakont dhe mrekullisht ngulmues. Krejtsisht pa dashjen e tij, ai do t ndodhej n ato tri dit n t gjith cepat ku kishte shkuar fmijrin e hershme dhe, vite m pas, kur njerzit ishin prpjekur t rindrtonin tri ditt e fundit t para 22 shtatorit, thuajse t gjith do t dshmonin se e kishin takuar n ato 72 or, do t kujtonin se mes gjith asaj ndjesie q po ngrihej, ndrsa pritej ardhja e makineris s strmadhe ushtarake serbe, ata kishin ndjer qetsin se e kishin pasur at diku. Jo rastsisht, kur gjithka filloi t ringrihej, njri nga lufttart e tij, ndrsa rrinte dhe ndjente se i mungonte dika, u kujtua, si pr nj mik t madh, i cili t ka ln nj zbrazti t madhe, dhe m tha se "at e kishim si bjeshk para nesh". Ndjehej i ngushtuar, pasi i dukej se i mungonin bjeshkt. I dukej po ashtu se gjithka ishte larguar. Pr Fehmi Lladrovcin, do trevzim i kombit ishte njlloj i shtrenjt, ai ndjente dhimbje pr gjithka q fliste n gjuhn shqipe; e megjithat, ai reliev para shtpis s tij, q zgjatej m tej, vargzimi i uditshm i kodrave, njra pas tjetrs, pylli q ishte n skajin e shtpis, zgjatimi i bjeshkve prball, mngjeset plot drit dhe mbrmjet q binin t paprsritshme, kishin dika t veant edhe pr t. Prej ktu ishte nisur t bnte detyrn e tij pr Kosovn. Nse do t kishte patur koh t bnte llogarin e jets s tij, duhej t ndjehej i qet. Kishte br gjithka q kishte mundur, deri n dhimbje; kishte duruar do gj, edhe at q mund t quhej e padurueshme, dhe tashti, kur po vinte ora e ndeshjes me ushtrin serbe, n vendet ku kishte lindur, duhej t ndjehej i qet. Meraku i tij i madh ishte tek njerzit q prisnin shum prej tij. Ishte miti i kthyer n vendlindje. Q prpara se t rikthehej ai, ishte rikthyer miti i tij. Kishte patur disa her mesazhe pr ardhjen e tij, njerzit e kishin patur t nevojshme kt riardhje, si nj mnyr m shum pr t'u mbshtetur diku,

ku mund t mbaheshin edhe n astet m t vshtira. Ai kishte ardhur.

Pr t dy kjo nuk do t ishte lufta e par. Megjithat, kishte nj veanti: lufta tash kishte ardhur n truallin ku kishin lindur, ku u ishin gzuar

Njerzit ishin ndjer t qet. Jo vetm ata q thjesht kishin dgjuar pr t, por edhe miqt e afrt. Njri prej tyre, Hafir Shala quhej, ilegal i hershm, do t thoshte se "tash po m pushon zemra qet, se e paskemi prej mend. Deri tash e kam pas frikn, sepse kemi pas raste q me rnien e shokve sht shuar. Tash q Fehmiu u kthye, do t thot se e kemi seriozisht". Pastaj kishte ardhur 22 shtatori. Ishte dika mes ors katr e gjysm - pes e mngjesit kur e lajmruan se forcat serbe dhe makineria e rnd e lufts ishte vn n lvizje. Bishat e hekurta, n gjithfar formash, autoblinda, tanke, gryka artilerie, ishin nisur drejt Drenics. Duhej thyer Kosova dhe pr t thyer at, duhej thyer Drenica. Pr t thyer Drenicn duhej thyer Fehmi Lladrovci. Ishte nj lidhje e njohur. N at zon nuk kishte pasur kurr vetm nj kull, nj fis, nj lagje apo nj fshat pr t'u thyer. Kishte pasur gjithnj m shum se kaq. Ishin Jashart, lisa t mdhenj, ata e kishin nprkmbur furin serbe dhe u kishin vn pritn. Kur kishin rn, kishin ndezur gjith vendin. M pas, njri nga miqt e mi, do t m thoshte se "kur kishte krisur pushka e par e Jasharve, n 30 dhjetorin e vitit 1991, ishte zgjuar Drenica; se kur kishte ndodhur rrethimi i dyt i tyre, n janarin e vitit 1998, ishte ngritur Kosova; dhe se m 5 mars, n fillimin e prjetsis s tyre, ishte flakruar krejt Shqipria". Kishte qen vrtet ashtu. Mirpo kto familje t mdha t lufts, t vendosura brinj m brinj, shpeshher shpatull m shpatull, si n vitet e hershme t Arbrit, nuk mund t ishin vetm. Ishte krijuar nj prmas e jashtzakonshme, ku secili, Jashart, Lladrovct, Lushtakt, Kodralinjt, Selimt, Kiinat, Krasniqt, Demakt, Drgutt, Nurajt, kishin t veantn e tyre. T gjith e kishin pritur se do t vinte nj dit lufte, baca Feh kishte thn se goditja e dyt, pas asaj t Llapushnikut, do t vinte shum shpejt dhe si dukej, ajo kishte ardhur. Dukej nj mngjes i zakonshm, krejt normal, po t mos kishte qen ajo lvizje prbindshi. Megjithse ende nuk kishte filluar lindja e diellit, skajet e qiellit ishin prflakur. Ai priti pak deri sa t bheshin gati Xheva dhe Fatimja, pa me kujdes nse i kishte t gjitha me vete se far i duhej pr nj luft t gjat, pastaj dora i shkoi instinktivisht n xhepin ku mbante paketn e cigareve. Edhe ajo ishte aty. I pihej nj kafe, por nuk kishte koh.

Baca Feh kishte marr n dor snajperkn e tij, pastaj kishte folur me shokt. Kishte qen nj bised e shkurtr, ndoshta m e shkurtra nga t gjitha ata q kishte br ai. Tepr shkurt. "Lufta e re erdhi. Pr hajr na qoft. A ka dit m t mir se sot pr me vdek pr Kosovn. Kndej nga jam un, nuk kalojn vetm mbi trupin tim. Sa t jem gjall un, nuk do t kalojn. E nse kalojn, ta dini se nuk jam m". Xheva e kishte dgjuar bisedn dhe kishte shtuar krejtsisht leht, si duke dashur tia thoshte vetm vetes, kulls, n t ciln e kishte pritur kur ai kishte qen shum vite i burgosur; themeleve, q nuk do t mund t shqiteshin kurr nga toka e t parve: "Nse kalojn, kjo do t thot se nuk jemi m". Kishte folur n shums, kishte folur n heshtje dhe askush nuk e kishte dgjuar. Sami Lushtaku do t m thoshte m pas se e kishin besuar menjher, sepse e gjith jeta e tij kishte qen e till: e besueshme. Dhe ishte nisur. Fehmiu, Xheva dhe Adem Demai Ata ishin m shum se t ndershm, ata ishin virtyti. Nganjher, nj rast fatkob mund t ket edhe disa nuanca t nj rastsie fatlume. Nuk e kishte menduar se, pas nj udhtimi aq t gjat, lidhur me pranga, prmbytur nga t nxehtt, krejtsisht t rraskapitur dhe gjithnj me iden se ku do t ishte qelia e ardhshme, n fund do t kishte nj filles drite n fundin e tunelit. Nuk kishte as se si ta mendonte. Gjithka lidhej me nj njeri, i cili, edhe m hert ishte i njohur pr t, megiithse asnjher m par nuk ishin takuar. Jo rrall ndodh q fatet e njerzve t ndrlidhen me njri-tjetrin nga rrethana t uditshme, t pamenduara, krejtsisht jasht logjiks normale t rrjedhs s zakonshme. Burgu i Stara Gradishks; i vjetr, thuajse me gjithka t ln pas dore, me birucat e errta dhe qelit e mdha, me rregullat e ngurta dhe me rrethimin serbomadh nga t gjitha ant, me vetmin torturuese dhe ankthin e pritjes, kishte vetm nj t mir, e cila bhej edhe m e muar n gjith at q kishte ndodhur.

N Stara Gradishk gjetn nj njeri q ishte prej kohe mit n mendimin e tyre politik, n thyerjen e dshprimit, n krijimin e vizioneve t vyera dhe thyerjen e iluzioneve t paperceptueshme. Nj njeri, i cili, tashm po bnte thuajse pjesn m t madhe t jets s tij t ndrgjegjshme pas hekurave dhe megjithat askush nuk kishte mundur ta thyente. Adem Demai, njeriu q ndjehej i lir edhe pas hekurave, kur t tjert ishin t robruar, megjithse mendonin se ishin t lir. Prej aty zuri fill miqsia mes ktyre dy burrave dhe, pas pak, n miqsin e tyre, me brishtsin dhe ndjenjn e motrs njkohsisht, do t futej edhe nj njeri i tret, i po t njjtave prmasa, Xheva. sht nj trinom i shklqyer, t cilt plotsojn tek njri-tjetri gjithka q mund t mendohej se duhet plotsuar; prmes t cilit rrjedhin ngjarje t njohura dhe prgatiten shum nga ngjarjet q do t vijn; rreth t cilit do t mblidhen shum t tjer, si pas dikaje t domosdoshme; t cilin vitet q do t shkojn nuk do e zbehin. Jam i bindur se hert a von rrugt e tyre do t kryqzoheshin nj dit. Do t ishte e pamundur pr kta njerz t mos ishin miq dhe vllezr me njritjetrin, t mos e ndjenin t domosdoshme pranin e shoshoqit, sepse, n fund t fundit, ishin nga i njjti brum. Demai sigurisht q nuk kishte dgjuar m par pr Fehmi Lladrovcin. E shumta, ai mund ta kishte par fotografin dhe emrin e tij n gazetn "Rilindja, gjat procesit gjyqsor, por nuk besoj se i ka shkuar mendja, as at dit kur jan takuar pr her t par n korridoret e burgut, se do t niste kshtu nj miqsi e jashtzakonshme. Themeli i saj qe besimi. Ata besonin thuajse verbrisht tek njri-tjetri. Demai ishte msuesi, Fehmiu dhe Xheva do t ishin nxnsit. Ai ishte prindi, ata ishin pasuesit e tij. Demai ishte siguria, ata ishin vazhdimi. Baca ishte fjala, ata ishin sakrifica sublime. Demai ishte ndrra e ndrprer, ata ishin flijimi pr hir t ndrrs. Demai ishte parafjala e qndress q do t vinte, ata ishin epilogu i prkryer i nj qndrese. Demai ishte hyjnizimi, ata ishin dishepujt e tij. Demai ishte njri nga fillesat e mdha, ata ishin nj ndr aktet e mdha drejt realizimit. Demai ishte deti i ndjenjave, ata ishin bregu ku

prplaseshin kto ndjenja. Ai ishte urtsia, Fehmiu ishte stralli, zjarri ku

prndritej urtsia. Demai ishte vuajtja, Xheva ishte motra q i heq dertet e vuajtjes. Demai ishte legjenda, ata nuk lejuan kurr q t bhej murimi i legjends. Gjithka ishte e frikshme rreth tyre, por asnjri nuk kishte frik. Ata ishin pjes e riprtritjes s madhe njerzore n mnyr t paprkulshme. Por ishin me logjik, me ndjenj dhe me mendim. Kur jan s bashku logjika, ndjenja dhe mendimi, ather nuk ka zemrbutsi dhe thyerje pr t arritur at q do. T tre donin arsyen, t drejtn, t ardhmen dhe t t treja kto, arsyeja, e drejta dhe e ardhmja i onte pashmangshm drejt liris s Kosovs dhe sakrifics pr t. Asnjher nj msues nuk mund t ket gjetur dishepuj m t prkushtuar. Asnjher dishepujt nuk e kan nderuar m shum hyjnin e tyre. Nganjher ajo merrte edhe trajta t pabesueshme. Demai thoshte dhe besonte se "nse kt pun sht "zharava Fehmiu, ather sht pun e paqt. Nuk pyeste se cila pun, nuk pyeste se cili sht caku, ai e dinte se sht nj pun e mbar dhe caku ishte Kosova. Kt cak ata, n koh t ndryshme, por n t njjtn rrug, e kishin prcaktuar s bashku. Nganjher ai shkonte edhe m tej, duke saktsuar se "tek askush tjetr nuk kam m shum besim se tek Fehmiu" dhe si duket, e kishte provuar nj gj t till. Ishte e rrall q nj Msues si Ai t jet ndalur kaq gjat dhe kaq mrekullisht n vlern e nj dishepulli. Ata t tre besonin n pjellorin e mendjes s tyre t elikt, besonin se do gj sht e drejt, e ndershme dhe e ligjshme kur sht n shrbim t s vrtets. Kjo i bnte ata t mos ishin kurr ekstrem, n t kundrtn i bnte shum njerzor. Ata ishin m shum se t ndershm, ata ishin virtyti. sht nj miqsi, e cila, duke u nisur nga nj burg i siguris s lart, u b pjes e mtejshme e qndress s prbashkt. Ka nj filles, por nuk ka fund. Vazhdon edhe sot... Shfaqja e par e saj sht respekti. T respektosh t afrmit sht e natyrshme, t respektosh vizionin sht hyjnore. Ata respektonin vizionin, iden, mendimin, sakrificn, fjaln. Pra i respektonin t gjitha. Dhe ishte kaq e natyrshme, saq zinte vend edhe n letrat e tyre. Me 27 dhjetor 1987, n letrn urim pr Vitin e Ri, jo vetm pr Fehmiun, por pr t gjith t burgosurit, Xheva shkruante edhe kto vargje: Bacs,

idol bir besnik i dheut t shqipes, flakadan i pashuar i dijes e drits, n do vatr frymzon n atdhe Bac - gjithmon n zemr t popullit je. M 18 shkurt 1990, duke i uruar ditlindjen, Xheva shkruan: Urime bac ditlindjen Rrofsh sa malet, rrofsh sa malet, i nderuar ndrit n do vatr, me ty rruga kurr s'do ndalet liria sht m afr. Bac- shndet t plot e dita t'u bft njmij Ardhmria e nj populli fshihet n gjoksin e shkrimtarve t tij, Cila sht gjja m e shtrenjt e njeriut n jet? sht liria, atdheu gjak i freskt n zemr t vet. Dielli lind m shpejt nga mendja juaj flakadan, Ideali na thrret n zemrn tuaj vullkan T merrni dit nga jeta jon dhe vjet ndrrn e kahmotshme do bjm realitet: Lulegjaku po shkruajn emrin tnd t ndritur, I shtrenjti yn, baca Adem, n'zemr t popullit duke u rritur, Npr rrug e npr sheshe ku po rrjedh gjaku gurr, Ditlindjen t urojn me zemr mijra lulkuqe, Jet t gjat-hero i gjall-yll n flamur E tr toka e dheu rrjedh elik pr gisht e plugje Nj tuf lule nga Kosova- rrofsh o bac sa bjeshkt tona. Dhe m 21 shkurt, tepr e lumtur, ajo i shkruan Fehmiut: "Sapo e mbarova nj kartolin urimi pr t'ia drguar bacs pr ditlindje, kur dgjuam lajmin - u lirua nga burgu. Nj gzim i madh prshkoi zemrat tona. E paramendonim si nj yll q vjen t ndrit do skaj t Atdheut, t zhduk errsirn shumshekullore q ka kapluar popullin ton.

Lajmi pr Bacn u prit me gzim t madh. At nat, an e knd n trojet tona u dgjuan t shtna - jehon n shenj fitore, u ndezn zjarre, flaka e t cilve shndriti deri n kup t qiellit. Npr fshatra e qytete, npr shkolla e fakultete sot, kudo u tubuan masa e gjer e popullit duke ngritur dy gishtat lart, zri i popullit ton kudo po jeton me emrin e Bacs Adem. Dielli sot lindi m hert nga gzimi pr Bacn dhe qielli na u duk m i kthjellt; dhe nnat e dshmorve uruan duke brohoritur; dhe gjaku i lulkuqeve q ran theror shkroi emrin e ndritur. Kjo atmosfer gzimi zgjati vetm pak koh. Re t zeza e t tmerrshme e mbuluan prsri qiellin q na u duk i kaltr, e tani po derdhen n shi gjaku e breshr t llahtarshm. Por n zemr t popullit je o Bac e tr Kosovn n kmb e ke. far mund t thuash pr nderimin kur edhe dielli t duket se lind m hert, edhe qielli sht m i pastr? Ndoshta riprsritja e thirrjes se "tr Kosovn n kmb e ke.... A ka pasur aste t mrzis? Natyrisht q ka pasur. Jeta sht e till. Fehmiu nuk ishte i nj mendjeje me disa aste entuziaste t Bacs, pas daljes nga burgu se, "e lash dimr dhe e gjeta ver apo me Ballkanin, por kjo ishte brenda tyre, ishte si nj klithm n vetvete, asgj m shum, sepse e dinte shpirtin qelibar t hyjnis s tij. Ai nuk i rrzonte kurr hyjnit nga piedestalet. Sepse ngrinte piedestale t fuqishme. Nj ngjarje e pasgjykimit Do t prpiqem ta sjell at, fjal pr fjal, ashtu si m sht treguar nj nat n shtpin e familjes Lladrovci, nga baca Tush. sht koha kur ka ndodhur aktgjykimi, jan dhn dnimet, gjithka sht br marramendshm dhunshm, t burgosurit jan rikthyer n qelit e tyre. sht fillimi i kalvarit t jets s t burgosurve, i cili, gjithsesi, sht m i leht se ajo q ka shkuar. Ndrsa jeta po fillon t futet n rrjedhinn e nj boshti tjetr, q do t kishte veantit e saj, Fehmi Lladrovci mendon se kishte edhe nj detyr pr t br. Ndodh gjithka si n baladat e lashta. Baca Tush: "... pesmbdhjet muaj pat vazhdue gjyqi, jo pr her t dyt, jo n

gjykat qarku, jo n supreme, jo pr her t tret. Jo pr gja, pr t'u pendue, por prap mbetn qysh jan kan hern e par, e pas nj kohe, me than mot mot, ka qen Fehmia n burg n Lepopllav. Pak koh ka ndej Feha n Prishtin, prej Prishtine e patn ue n Gjilan dhe prej Gjilani n Lepopllav. N Lepopllav m pat than "bab qysh mundesh me ma prue Xhevn n burg". Erdhi dita e vizits dhe e kam marr Xhevn. Pesmbdhjet minuta nuk e kan lan Xhevn me hye, krkoshin gjithfar dokumentash, jo far e ka, jo pse ka ardh, e pas pesmbdhjet minutash, kur Feha nuk deshi as mue me m pranue me hye, m tha se "nse nuk lejohet kjo, as baba nuk ka ka lyp", atbot e pranuen. Po i thot Feha Xhevs: "Xhev un jam dnue, burgu sht i gjat, i thon dhjet vite. Ndoshta shkon edhe ma gjat. Mati hesapet, shikoji punt. Je pr mue e lir, pr me shkue dhe me i gjet vedit fat diku tjetr, ne prap mbetim shok, edhe shok t ides, edhe t bashkpunimit". Ather kam vrejt se ka ardh Xheva dhe sht nxi dhe i ka thn mrrolshm: "Kurr nuk e kisha prit prej teje, o Fehmi Lladrovci. Kurr, kurr. Shiko Fehmi, jo dhjet vjet, por edhe njqind vjet t dnohesh, un jam pr ty e nuk t lshoj kurr". E masandej Fehmiu po i thot: "Nse sht kshtu, ather mir". "A sht ashtu?" "Po, ashtu sht". Ather Fehmia i ka than prap: "Vetm me plqimin e babs dhe t vllezrve, me plqimin e babs dhe t familjes tnde, prej sodit me shkue e me jetue tek familja ime, tek baba e tek nana ime".

Xheva i ka than mir dhe jemi nda me kt fjal me njri-tjetrin. Jemi kthye dhe kemi shkue me t drejt n Drenoc. Jena shkue drejt me t tek Abdyl Krasniqi dhe i kemi tregue se qysh sht puna. I kemi tregue si un, dhe si Xheva. "Na ka than Feha se kjo pun kryhet vetm me plqimin e familjes". Ather Abdyli m ka than "rri sonte. Flas me familjen". Kemi ndej dhe kemi bisedue. N orn katr na ka shtrue nj mngjes dhe na ka than se sot Xhevn po e prcjellim nuse pr n shtpin e Fehmi Lladrovcit. Ka shtue se dhndrr m t mir kurr nuk e kisha dasht. Familja ime nuk dinte asgja. E falenderoj Abdylin shum. I falenderoj djemt. Pak burra munden me e ba at. Krasniqt e ban, kan burrri e kan fjal bese. Ather kemi marr rrugn me Xhevn. Kam ardh n shtpi dhe po u kallzoj vllezrve. Po u them se prej sodit Xheva sht nuse tek na. Ishte e vshtir, me prit nj dit e edhe nj dit, por ma e vshtir me prit dhjet vite. Vllezrit u pajtuan me mue, u pajtue edhe familja ime. E donin Xhevn fort, fort e donin. Sa her q kemi shkue pr vizit, n burg tek Fehmia, kemi shkue me Xhevn, kurr nuk ja kam kalue vizitn deri n pes jav, nj muaj. Pr mua si prind, as nuk e kam dit mrzin, me ardhjen e Xhevs si nuse dhe me burrin n burg... Kemi heq npr udhtime, jo se na kan maltrajtue, por t lir nuk kemi shkue. Mirpo t gjitha ato i qofshin hallall, shokve dhe djalit tim". Vazhdimi i ksaj historie: Kjo ishte, si t thuash paramartesa e Fehmi Lladrovcit, por ishte nj gj krejt e veant, e cila rrall kishte ndodhur, nse kishte ndodhur ndonjher. "Lidhjet organizative ne ather i kishim me Ramizin", tregon Ramadan Avdiu. "Ramizi dhe Shemsija (Istogu-Lladrovci) ather ishin ilegal. Ndiqeshin, sidomos pr organizimin e demonstratave t mdha q kishin ndodhur n Gllogovc (Drenas). Kur shkuam t'i takojm, msova nj fakt q rrall e kisha dgjuar. Xheva ishte si e fejuar dhe jetonte n

familjen e Fehs".

Ata kishin br dika tjetr dhe kt e tregon Fehmiu n letrn e tij t 16 gushtit 1986.

Fehmiu dhe Xheva jan fejuar me 20 shtator 1985. Kjo sht dita e fejess s tyre, ka do t thot se sht nj moment saktsisht 45 dit para arrestimit t Fehmiut. Ai ndodhej n burg ather, megjithat atdhetari Abdyl Krasniqi dhe bijt e tij vendosn se dasma duhej br, nusja duhej t shkonte, sepse dhndrri nuk ndodhej pas hekurave pr marri e pun t kqija, por ndodhej pr vendin e tij dhe kjo mund t pritej. Ndoshta edhe e kishin prllogaritur. Edhe Abdyl Krasniqi e kishte dashur nj dasm t madhe, sepse Xhevn e kishte disi vemas t tjerve, sepse ishin jo thjesht bab e bij, por ajo ishte edhe bashklufttarja e tij. Dhe kshtu nisi fillimin prologu i nj dasme, me dhndrrin qindra kilometra larg, pr m tepr pas hekurave, nj dasm n t ciln krushqit ishin n burg ose ishin ilegal, me nj nuse q nuk do t shkonte asaj dite me fustanin e bardh t nusris. Xheva veshi kostumin karakteristik kuq e zi, n shenj t nderit t gjakut t derdhur dhe pr flamurin. Do t kishte nj krushk me vete, i cili ishte njkohsisht edhe vjehrri i saj. Mori me vete, si nj kujtes t muar, edhe nj amanet t t atit, Abdyl Krasniqit, disa vargje t cilat ia jep s bijs, Xhevs, kur e prcjell nuse pa dhndrr: "Me vete nj krushk nj krushk, nj njeri, nj baba. Xhev sht i yti prind N zemr mban nj zjarr, nj prush Baba me emrin e nderit E quajn Tush. Nga sot sht edhe prindi yt Pra ta duash fort, Ta ruash si syt". E megjithat, atje larg, krushqit e vrtet nuk ishin ngrir dhe nuk i kishin thn shokut t tyre "me hajr nusja, hajt, mos u mrzit".

Ja se far shkruan, mes t tjerave, ai: "E shtrenjta ime Xhev, dua t them se dasmn ton e festova edhe un me shokt. Isha shum i gzuar dhe i lumtur. Porsa mora lajmin nga ti, menjher e kuptuan shokt dhe m uruan me gjith zemr, filloi dasma menjher, kush drut e kush tenxheren, kush hallvn e kush sheqerin, kush gazin e kush hyzmetin, me nj fjal, dasm e vrtet q nuk harrohet pr jet. T ma prqafosh shum Nnn time pr mua, i bj t fala nga un dhe nga t gjith shokt, baca (Adem Demai - shnim i autorit), e prshndet duke i thn t qndroj e fort dhe krenare, sikur t gjitha nnat q i kan bijt dhe bijat n burgje pr ideale". N prgjigjen e saj Xheva, tashm nuse e panusruar, m tepr bij se gjithka tjetr, i shkruante: "...Isha duke lexuar n dhom, kur hyri brenda Ramizi. Kishte shkuar posarisht pr t marr ndonj letr n post. "Nuk kish gj", m tha porsa hyri. Se si m erdhi, por nisa prsri t lexoj. Pas pak nj zarf u gjend n librin q lexoja. Q n pjesn e par t tij kishte dika q ndryshonte nga ato t mparshmet. Zemra m rrihte fort. E hapa shum shpejt e nisa ta lexoj. Mbaja n zemr nj mall t madh. Sikur letrn ta lexoja e vetme n dhom, por kisha Nnn pran. Ajo do t mrzitej m shum, po qe se un do t largohesha n dhomn tjetr. Filluam ta lexonim bashk. Kur isha duke lexuar letrn, t parafytyroja n festn e dasms son, ashtu si e kishit festuar. Dramn e dasms krenare, ashtu si e kemi prjetuar. T shoh krenar e plot gzim, t qeshur, gjithnj m t dashur e plot besim pr ardhmrin e lumturin ton. M vjen keq q n ato momente nuk u gjendm pran njri-tjetrit. Krenaria ime, Fehmi! U informova edhe pr vendimin e gjykats s shkalls s dyt. Gjithher kam qen e sigurt n vendosmrin e krenarin tuaj prej njeriu atdhetar. Tani edhe m shum t dua. Edhe pse kam jetuar fare pak aste t bukura jete, e dua jetn, e jeta ime sht jeta Ata kishin br dika tjetr dhe kt e tregon Fehmiu n letrn e tij t 16 gushtit 1986.

jote. Pra, jeta jon do t jet pasqyr besnike e ndershmris njerzore.

Tani, n kt moment, kur po prfundoj letrn, sht ora nj e nats. Jam ende zgjuar e rri vetm me nnn. "A ke t'i thuash ndonj gj atij trimi", i thash nns. "I bj t fala, tha, sikur ta kisha afr, do ta rrihja mir bile". Qeshm t dyja". A nuk sht nj dasm, apo nj prolog dasme, krejt i pazakont, krejt i veant, kur dhndrri ndodhet disa qindra kilometra larg, nusja ndodhet n shtpin e tij, kur njra pjes e dasms sht n burg dhe pjesa tjetr n fshatin e lindjes s dhndrrit? Ishte nj ceremonial q zgjati gjasht vite, mes tyre sht pritja, por nuk jan ofshamat, sht nusrimi, por m shum sht bijzimi, dhe pas gjasht viteve, t gjith ata q ishin n dhomn e burgut e t tjert rreth tyre, ishin krushq prsri. Nj rrfim pr udhtimin n Stara Gradishk M shum se 30 t burgosur politik shqiptar n Stara Gradishk do t thot m shum se 30 familje shqiptare t Kosovs, nga t gjitha viset e saj, q duhej t merrnin rrugn e gjat, t lodhshme drejt bijve t tyre. Un pyeta Bacn Tush se si shkonit n Stara Gradishk. "N Stara Gradishk gjithher kemi shkue me tren. U bashim bashk disa familje e shkonim. Pr her t fundit kam qen dhjet dit para se me u lshue Feha prej burgut. Nuk m ka kallzue kurrgja, ndoshta nuk e ka dit se po i lshon Tugjmani. Ve m ka than se a kam pare me vedi dhe po i them se kam dika. Kam mendue se i ka ndodh ndonj gja, po e pyes se far i ka ndodh, por ve po m thot se, n pa n shtpi ose n bank, m'i drgo me post. Dhjet dit pa u lshue ka qen kjo. Treni i par ka qen n orn 3 e 15 minuta prej Fush Kosove. Udhtonim gjasht ose shtat or deri n Beograd. Kur udhtonim me trenin tjetr, n orn 11 t nats, mbrrinim n Beograd n gjasht t mngjesit. Ky tren shkonte deri n Zagreb. Kur udhtonim n orn tre e ndrronim trenin, kur udhtonim n mbrmje, ndrrohej vetm lokomotiva e treni ishte po ai. Kur shkonim n burg, shkonim me shokt, ishte dhoma e pritjes. Si shkonim aty, ata t burgut krkonin karteln, me numrat si ishin, ashtu e kishim pas edhe vizitn. Me Fehn, krejt, krejt, ve dy vizita i kam pas t lira. Ve n dy vizita nuk ka pas polic e as prkthyes. Nj polic q ka

qen prej Terstena, rrinte aty, e falenderoj, ai pr mua ka qen njeri i mir, kur m jepte shenj Feha pr me fol, m thoshte fol lirisht, mos u druaj prej tij. Polici qeshte, polici kishte vet vrejtje prej naallnikut. Kemi heq n udhtime, jo se na kan maltrajtue, por nuk kemi qen t lir. Mirpo t gjitha kto u qofshin hallall shokve dhe djalit tim. Prindrit e t burgosurve qndroshin mir. Shkonim n vizita n burgje, krejt mundeshe me i dallue se kush ishte prej tonve. I kam pa edhe kur jan takue me djemt n burg, edhe kah dalim, nuk kam pa knd tuj i dal lot, por vetm tuj fol a tuj qesh. E t tjera kombe i kam vrejt, edhe kur hinin, ma s pari tuj qa, edhe prap kur dilnin, tuj qa e tuj brtit. Me shqiptart nuk ka ndodh kjo, kurr, kurr. Ve tuj qesh. Me tan t burgosurit jemi prshndet. Na prshndetshim me grusht, ashtu ishte at bot. Aty ishte edhe Demai, e kam pa shum her. Ishte nj korridor ku hynim dhe dilnim pr me shkue n vizita dhe gjithnj e kemi pa edhe bacn Adem, edhe shqiptart. Shqiptart ishin t gjith me numr, si t burgosur politik. Edhe kurr nuk ka ndodh q kur kemi hy n vizit, t shkojm m par tek djali jon. Pr shembull, ishin vizitat e lira, kurr nuk kemi shkue pr shembull me u prshndet un me Fehmiun, por secili, jemi prshndet m s pari me t tjert, e masandej me djalin apo me vllain. Kshtu ka shkue. Kur kemi ec n korridor nuk kemi mujt me i takue t tjert, por i kemi prshndet. Kurr nuk e kam heq kapuin e bardh kur kam shkue pr vizit. U gzonte Feha dhe m thoshte se shum po m gzon se po vjen me kapu t bardh. Edhe shokt gzohen, m thoshte. U shqetsonte se mos kisha ndonj problem kah t kthehem, prej kapuit t bardh, por nuk kam pas. Ka qen nj rast, ndoshta nuk sht me e tregue. N Varazhdin, ishim tuj prit, kishim zbrit prej trenit dhe duhej me prit pr me shkue n Stara Gradishk me tren tjetr. Duhej me prit tri or. Po vjen nj djal dhe po m thot, ka thn baba ejani pak se po ju krkon. Isha me Ajetin, babn e Idriz Hysenit e shok t tjer. Nuk i dishim sendet, kohn e trenit dhe po i them se jemi mir. Shkoi djali dhe erdhi edhe nj her. Po u them shokve, eja t shkojm. Baba i vocrrakut kishte qen tek dera e nj dyqani. Kishte pas aty plot njerz. Na pyet se pr ka jeni me pi. Na qiti. Po na thot se pr ka jeni me hangr. Po i themi se nuk kemi koh. Na thot se e di shum mir

kohn kur ju vjen treni dhe shum e mir e di se ku po shkoni. Na shtroi buk. U ngushtuam dhe si shqiptar, deshm t paguajm. Na thot, ky sht qejfi im. Po m thot Ajeti, baba i Idriz Hysenit: ja pam hajrin kapuit tnd". Ktheheshin t riprtritur prindrit dhe t afrmit e Fehmiut, sepse kishin me vete fjalt q ua kishte thn ai, ato fjal q shum natyrshm do tua shkruante n nj kartolin, m datn 18 nntor 1988. sht nj kartolin e zakonshme, nj vazo me lule t kuqe gjak, n nj sfond t errt. N shpin t saj duket vula e rrumbullakt "Stara Gradiska. 55435. 18.1.88". N t Fehmiu ka shkruar: "Un n burgjet serbe kaloj ditt m t ndritura t jets, duke u nisur nga ajo se, "Edhe m i merituari i ka borxh atdheut, m shum se sa ai atij". Kt vazo me lule t kuqe ta drgoj pr Nntorin ton t Pavarsis, pr fitoret tona t reja, e ta prkujtojm prher me respekt e nder... Ardhmria nuk matet me pasuri, por me vizione". N burgun e Stara Gradishks, Fehmiu e ka quajtur veten nj njeri me fat. Aty ishin shum nga shokt e tij t dikurshm, por mbi t gjitha aty ishte baca Adem Demai. Dhe kjo pr t nuk mund t ishte burgim. Ishin vrtet dit t vshtira. N nj letr t tij, Fehmiu e ka prshkruar nj dit t zakonshme burgu: "Zgjimi n orn pes e gjysm t mngjesit. Nj cop buk dhe pastaj n pun. Puns ia fillojm nga ora 7 dhe deri n 14.30 minuta. Kthim i lodhshm, nj drek e vonshme e zakonshme, pas ors 15 e 30 minuta, m shum me gjrat q kishin mundur t sjellin njerzit e shtpis. Pas drekimit, dal n shtitje, aq sa sht e lejueme, pastaj leximi i gazetave, i librave, bisedat pr situatat dhe pr t ardhmen, ndrrimi pr t'u marr me shkenc, ndrprer dhunshm nga burgimet dhe vet asti i ndrrimit i ndrprer nga thirrja pr t t pyetur pr dika, pastaj izolimi i ashpr. M ka marr malli t lexoj nj roman si duhet. N t vrtet, kemi pak koh dhe at koh q kemi, duhet patjetr t lexojm shtypin. Xhev, tani duhet t shkruaj ca fjal edhe pr shokt. Baca sht shum mir me shndet, t falenderon pr t falat dhe t prshndet ngrohtsisht, edhe shokt e tjer jan mir, t prshndesin. Kushriri t bn t fala posarisht, me nj respekt t lart, t lavdron shum; e un e nguc e ai vetm skuqet e qesh. At dit, kur mora letrn tnde t fundit, ishte ora 14 e 40 minuta, dat 19.05.89, porsa u kthyem nga puna. Ishim s bashku me

t gjith shokt dhe m ftuan t marr letrn tnde. E pash adresn, e dallova q ishte shkruar nga dora yte. E vrejtn edhe shokt, e filluan t ngacmojn kushririn, duke i thn, shiko kushrirn tnde, sa koh ka harxhuar vetm me emrin. Si zakonisht, ai prap u skuq dhe tha duke qeshur, se "boll inat po m vjen". Shokt qeshin e ai vetm skuqet. Un i thrras "mik" dhe t gjith shokt m ngacmojn, sidomos baca q m thot, "sa bukur e thrret". far mund t thuash tjetr pas ksaj letre? A mund t kishte kush dyshimin se mes ktyre njerzve kishte filluar thyerja. *** Fragmente nga dy letra ose respekti pr shokt e tij T gjith ata q n momente t veanta t jets s tyre, kan qen n t njjtin burg me Fehmiun, sjellin n kujtes, si relike q i kan ruajtur me kujdes, dshmi, fakte e ngjarje, prmes t cilave, edhe nj her krejt qartsisht vjen respekti pr mikun, shokun, bashklufttarin e drejtuesin e tyre. Kjo sht njra an. Tjetra ishte mendimi i Fehmiut pr shokt e tij. Si i ka prshkruar Fehmiu dy momente t nats s kalimit t Vitit t Ri ose, m sakt, respekti i tij pr shokt e burgut... 4 Janar 1988: "...po t shkruaj disa fjal edhe pr "Vitin e Ri", si e kaluam. Edhe n kto kushte kishim ca momente gzimi, duke u ulur n nj tavolin me shok, t cilt edhe jetn n ferr ta bjn t lumtur e t gzuar, shok q nuk din pr lodhje, dshprim e pesimizm, por kokn plot, t fort e t elikt gjithmon. Edhe tavolinn e kishim "t begatshme", me ushqim q na e drguan familjet, kishim edhe ca lngje pr t'i cakruar gotat, por vlen t ceku se m t begatshme ishin bisedat e rrfimet tona, ku donjri nga shokt rrfente momente interesante nga jeta. Ishte nj nat e gjat, e begatshme dhe e gzuar pr ne...". 3 janar 1989:

"...ishte kjo nat kur ndahen vitet. Ishim ulur n nj tavolin me shokt m t dashur, me t cilt ndajm do gj, gzimet e hidhrimet, t mirn dhe t keqen, por kurdoher t dashur, t afrt e krenar, pa u luhatur nga asnj furtun e acar. Tavolinn e kishim plot me gjra ushqimore q na i drguat ju t dashur, e bisedat sikur nuk kishin kufi, nga t gjitha fushat e jets, nga kultura, tradita, historia e gjith t arriturat e popujve liridashs, pr t mirn e njerzimit. sht knaqsi t kalosh kohn me shok t till, t cilt e kan syrin pish e zemrn barot. Bised pas bisede, arritm tek tema e dashuris, kuptohet sht nj tem shum me rndsi dhe e cila gjithher na preokupon, e shtjellojm dhe e trajtojm, ashtu si e meriton, e n mes t t tjerave, ka edhe ngacmime..." Duke lexuar pr her t par kta rreshta, jam krejtsisht i bindur se t gjith shokt q kan qen n t njjtin burg me Fehmi Lladrovcin, duhet t jen t lumtur pr prcaktimin, ngrohtsin dhe mirdashjen me t ciln i ka prshkruar ai. Duhet t ndjehen t lumtur, edhe nj her, q kan pasur nj shok si Ai, i cili, edhe n nj letr t zakonshme, gjen rastin t bj prshkrimin e tyre, i cili, aq sa sht njerzor, sht edhe i jashtzakonshm.

"Dasmn do ta bjm me flamur dhe flamurin nuk e japim". Fehmi Lladrovci, 2 shtator 1990, Shkabaj

Kishte ndodh n ato dit q disa dasma ishin prish. Rrugs pr n Pej, dasmorve u kishte dal prpara policia serbe, u kishte marr flamurin dhe i kishin fut ta shkelnin at. Disa e kishin br, t tjert, q nuk kishin pranuar, ishin rrahur. far do t bhej n kt dasm? Nuk kishte asnj dilem. Tregimin e dasms me flamur e kam dgjuar t njjt deri n imtsi, nga shum shok t Fehmiut. E kam dgjuar nga Nuhi Ahmeti, Ramadan Avdiu, Abdulla Drguti, Idriz Hyseni, Fatmir Istogu, nga baca Tush, nga shum prej atyre q kan qen n kt dasm. Un do t sjell vetm njrin prej tyre: Rrfimi i njrit prej pjestarve t shtpis Lladrovci: "Vendosm me shkue n dasm me flamur kombtar, flamurin e shtetit

am, sepse Azemi Vllasi e kishte ndrruar flamurin n vitin 1987, i kishte vn yllin e Serbis. U vendos familjarisht. Feha foli me dasmort: "Ne do t shkojm n dasm me Flamur Kombtar. Askush t mos e ket ndryshe n mendje. Nuk do t shkojm me flamur t ndryshuar, do t shkojm me flamur kombtar dhe flamurin do e mbrojm. Nuk do e japim pr t gjall. Do t shkojm t armatosur, kush sht i gatshm le t vij, kush sht me dy mendje t mos vij. Sepse sot do t japim edhe jetn e flamurin nuk e japim. Shumica ishin t nj mendjeje. Meqense kishte t paarmatosur, nga disa u tha se nuk kemi arm, por Feha i qetsoi se e rregullojm at pun. Adem Jashari, si shok i Ramizit dhe i organizuar, ka qen i ftuar n dasm, mirpo kishte pas nj dasm n lagjen e tij dhe nuk kishte ardh. Biseduam me Fehmiun dhe ram dakord q t shkohej dhe t bisedohej me Adem Jasharin. Pse pikrisht tek Ademi? Sepse ishte shok i vendosur, kishte arm, ishte i besueshm, e donte flamurin dhe nuk kishte burr tia hiqte. Ramizi, s bashku me Fatmir Istogun, shkuan tek Ademi dhe biseduan me t. Ademi tha se "Jam i gatshm, edhe pse kam dasm n familje, do ti l t gjitha e do t vij me ju. Ve prisni pes minuta, sa t'i marr armt dhe municionin". Ishte e diel paradite. Ademi mori armt. Kishte nj automatik, revole pesmbdhjetshe, bomba dhe municion. Bashk me t ka ardh dhe Jakup Nura. M prpara, Ramizi dhe Fatmiri ishin ndal tek Jakup Nura n Prellovc. Jakupi ishte po ashtu dakord, ka marr automatikun dhe revolen. Jakupi ishte i organizuar n LPK. Kur Ramizi kishte njohur Adem Jasharin, n vitin 1987, Jakupi ishte i organizuar. Adem Jashari, Jakup Nura dhe shokt e tjer erdhn n shtpi. Jemi nisur pr dasm, morm armt tona dhe t lagjes dhe disa q i kishte sjell Shaban Zymberi, mik i yni dhe shok i organizuar n LPK, njeri shum besnik dhe i devotshm, dhe filluam me i shprnda n fush, haptas pr do makin. Makinat ishin rreshtue dhe bhej ndarja e armve. Nuk thoshte kush se nuk e dua, se ai q nuk e kishte dashur, nuk futej n makin; dikujt revole, dikujt pushk, dikujt bomba. Dhndrri rrinte n shtpi, sepse nuk e morm, ishte mendimi se po krisi, mund t sulmohej

shtpia, Ramizit i lam nj pushk snajperk. Prej familjes shkoi Feha,

"N makinn time ka qen nj moment m i veant. sht futur aty Adem

Meti, baba, Ymeri, Sabiti, t gjith t armatosur. Kur jan nis prej shtpis, si zakon, kan qit me arm. Kur kan shkuar tek miqt n Polluzh, rrugs, nn nj lis, ka qen nj pizgauer dhe nj autoblind. Nuk kan tentuar me i ndal, sht pa flamuri, ka qen edhe nj polic shqiptar me ta, njfar Arsimi i Prekazit. Duke u treguar flamurin, u ka thn dika policve serb. Dasmort kan prit fillimin e zjarrit. Kan menduar se do ti ndalojn pr tua hequr flamurin. Nuk ka ndodh. Ka mundsi q t ken pas informacione se njerzit jan t armatosur. Pas postbllokut t rojeve, as 500 metra, ishte shtpia e miqve. Aty kan qit pushk, kan bisedue me miqt dhe u ka thn Feha, se ne kemi vendos me e mbrojt flamurin, dhe n rast se na del dikush prej policis, kemi vendosur t luftojm. Miqt kan thn se gjaku dhe flamuri sht i prbashkt dhe se do t luftojm bashk me ju. Miqt kan marr armt e veta dhe jan nis me nj makin. U kan prir dasmorve, pr t qen edhe ata gati pr luft. Kur sht br "pr hajr", para se me u nis, kan qllue ndoshta t gjith. Si duket nga krismat e armve aq t shumta, postblloku kishte ik dhe nuk dukej. Miqt jan Rrahman Istogu; vllai i tij, Ismet Istogu ka qen i organizuar n LPK. Miqt i kan prcjell deri n hyrje t fshatit. Kur kan ardh krushqt n shtpi, meq ishim t njohur, Adem Jashari i ka thn "mixha Tush, a ban nja dy a tri her me ja kris". Baci Tush i ka thn po, ather i ka shpraz dy karikator deri n fund, nuk i ka mjaftuar vetm nj. E ka vazhdue Jakup Nura. Pastaj edhe t tjert, gjith vendi sht mbush me krisma. Luft thue, jo se po martohet nj djal. sht ngrit katundi n kmb, kan menduar se policia u ra Lladrovcve dhe kan ardhur burrat me luftue. I kan pa njerzit t qeshur dhe t qet... dasma kishte filluar. Nuhi Ahmeti:

Jashari, Abdulla Drguti dhe Jakup Nura. Jakupi ishte para, Adem Jashari dhe Abdullahu ishin prapa. Kur hin, e dinim se do t ishin t armatosur. Kishte dy automatik, nj ant plot me fishek, kur i kemi vue prapa, sht ul pak makina. Makina jon ka qen e fundit, si n prcjellje t dasmorve. sht vendos t mos dorzohet flamuri. Thuajse t gjith kemi qen t armatosur. Krisn automatikt n dasm, miqt u prgjegjn pushk pr pushk. Kur u kthyem, kan marr armt, municionin, duke e heq i kan rn disa fishek. Nuk i pash. Kryem dasmn. Nj pjes e municionit mbeti tek un. Kur u kthyem me Dulin (Abdulla Drguti), nuk e dinim se far kishim. Kur mbrritm, m mori Fehmiu n telefon dhe m pyeti si shkuat. Mir, i them. A kishit problem, pyeti prsri. Jo, i thash. A keni pa prapa se far ka mbet? Shkova dhe i gjeta. Nuk e kam dit, deri sa sht vrar Adem Jashari, se e kam pasur n makin. Kur shkuam ta shihnim, pasi u kthye Fehmiu, n Abri, me Idriz Hysenin, Shaban Shaln, Hafir Shaln dhe Hilmi Reicn, tue bisedue ra fjala tek familja e Ademit. M tha se ti e ke njohur, se ka qen n makinn tnde tek dasma e Ramizit. Ather m jan kujtuar fishekt...".

"Askush nuk me ndalon dot te flas per UK-ne". Fehmi Lladrovci, 3 mars 1998, Mynih

Le t sjell nj shembull nga vitet e mvonshme. N fillimin e marsit t vitit 1998, ka qen dita e tret e muajit, Lvizja Popullore e Kosovs n qytetin e Mynihut, ku asaj kohe dalloheshin shum aktivist si Selim Krasniqi, Afrim Emini, Sadete Zhitia (Emini), Menderez Zogu, Qemal Idrizi, Besnik Mehaj, i cili ishte i vllai i Naser Idrizit, por kishte gjithashtu edhe nj tradit t hershme familjare atdhetare, Remzi Shala, Vesel Qerkini, Abdyl Hima, Gani Lipe, kishin organizuar nj tubim me bashkatdhetart dhe ishim ftuar, s bashku me Fehmiun, pr t marr pjes. Nga Kosova kishin ardhur lajmet e para t disa vrasjeve dhe nuk ishte gjendje e qet. Sapo hyra n sall, disa minuta m hert, Afrim Emini m tha se aty ishin edhe dy prfaqsues t shtetit gjerman, t organeve t specializuara t tij, t cilt krkonin q para se t fillonte tubimi, t bisedonin me ata q do t flisnin. Shkova. Fehmiu nuk kishte ardhur akoma. N nj tavolin, n qoshe, rrinin dy npunsit dhe prkthyesit e tyre. Biseda ishte e shkurtr. Sipas informatave q kishin marr, kishin drojen se pas tubimit ne do t "N makinn time ka qen nj moment m i veant. sht futur aty Adem

dilnim npr rrugt e qytetit, dhe ashtu si kurdt, do t fillonim thyerjen e

dyqaneve, djegiet, ndoshta edhe t makinave e t tjer. Iu prgjigja shkurt se kjo as q ishte menduar dhe se nuk kishte ndodhur ndonjher, ndaj informatat ishin t gabuara dhe qllimkqija. Duam t besojm, tha njri prej tyre, por krkojm q n kt tubim t mos flitet pr Ushtrin lirimtare t Kosovs. Nj dit m par, nj zyrtar i lart amerikan kishte br nj prcaktim t shpejtuar dhe thellsisht t gabuar pr UK-n dhe si duket, jehona e ktij prcaktimi, kishte shkuar edhe tek organet gjermane. I thash edhe nj her se ishin informuar gabim dhe se pr krkesn e tyre do t bnim kujdes, por ishte e pamundur t mos flitej pr dika q ekziston. Sidoqoft, shtova, UK-ja nuk sht cilsuar as ekstremiste dhe as terroriste, prandan nuk mendoj se biseda pr t do t nxis njerzit. Sidoqoft, thn t drejtn, isha disi i drojtur, n mos pr tjetr, por tubimi mund t ndrpritej dhe jehona e ksaj ndrprerjeje do t merrej nga bashkatdhetart si shenj e dbimit nga shteti gjerman, ndrsa nga udbasht shqipfols do t ishte nj dit feste. Nuk kam dashur kurr t'i jap "knaqsi" t tilla, por e mblodha mendjen t isha i kujdesshm. Salla ishte e mbushur si asnjher. Pak minuta m von erdhi Fehmiu dhe i thash pr njerzit e shrbimeve t posame gjermane q jan n sall dhe pr krkesn e tyre. Fehmi Lladrovci ishte i pari njeri q m ka thirrur "bac" dhe ende nuk e di prse. Sidoqoft m ka plqyer kur m ka thirrur kshtu. M ndrpreu butsisht: "Bac, ky sht problemi m i vogl. Pr Ushtrin lirimtare t Kosovs do t flasim sa t mundemi. Flak do ta bjm. Mos u mrzit". Pastaj shkoi tek dy njerzit e ardhur nga informacione t rreme dhe dika foli me ta. E pash se ishte shum m shkurt se biseda ime dhe se t dy t ardhurit u tendosn. Un fola fillimisht n tubim dhe duhet t them se isha i kujdesshm. Thn t drejtn, ende kisha droje, sepse ndrprerja e tubimit nga autoritetet gjermane, nse do t ndodhte kshtu, ishte shenj jo e mir dhe dikush mund t revoltohej, megjithse Fehmiu m kishte qetsuar me fjalt e tij. Pas meje foli Fehmiu dhe e bri flak mbledhjen. Nga fjala e par deri tek e fundit ishte n mbshtetje dhe n prkrahje t UK-s. "Kush sht burr dhe q e don Kosovn, sot ka ardh koha me i diftue t dyja; edhe burrrin, edhe sa bn ai pr Kosovn". Por nuk bri asnj thirrje pr rebelim, asnj thirrje pr dalje n rrug apo

prmbysje, ishte nj fjal e menur, pasi shum kujdesshm dhe ndoshta qllimisht, falenderoi shtetin gjerman dhe parashikoi se nj dit ky shtet q kishte vuajtur nga fashizmi dhe nazizmi, m shum se sa shtetet q kishte pushtuar n Luftn e Dyt Botrore, do t jet i pari q do t na ndihmoj, se prania e dy prfaqsuesve t shtetit gjerman sht shenj besimi e mbshtetjeje e jo shenj dhune, se duhet t'i falenderojm q ky shtet po mban n tokn e tij ndoshta gjysm milioni shqiptar, por tashti sht koha t'i themi "ju faleminderit" dhe t kthehemi t luftojm pr vendin ton, sepse Kosova ka tashm zot, ka ushtrin e vet, se kur burrat e Kosovs luftojn, nuk na shkon ta ojm jetn npr heimet (strehimoret) gjermane, duke pritur si lmosh ndihmn sociale. Pastaj tha se shqiptar i mir sht ai q dshmohet i till edhe n jetn e prditshme, q e njeh ligjin e shtetit ku jeton dhe nuk ia nxin, por ia zbardh faqen vendit t tij. Dy prkthyesit i ndiqja tek bnin punn e tyre, por ndiqja gjithashtu se si po hapeshin fytyrat e vrejtura t npunsve t ardhur. Kur ai prfundoi, si ishte e zakonshme ather e do t vazhdonte edhe m tej, njerzit krkuan t bheshin pyetje. Fehmiu ishte i prer: - Tash ka ikur koha e pyetjeve dhe e prgjigjeve. Tash ka ardhur koha e burrave. Kush sht burr dhe i thot vetes se ka gjak shqiptari, edhe pyetjen, edhe prgjigjen, e bn n Kosov. T pasnesermen sht nisur pr n Kosov. At dit nuk qndrova gjat me Fehmiun. Duhej t nisesha pr n Shtutgart dhe udhtova me Selim Krasniqin. Kur po ndaheshim, Fehmiu kishte qndruar n nj tavolin n fund t salls me disa bashkatdhetar dhe po flisnin gjallrisht. I rash n sup dhe i thash se po shkoj. "Ndoshta takohemi shpejt", i thash. Pak dit m par kishim qen n nj takim t prbashkt me Paskal Milon, Ministrin e Punve t Jashtme t Shqipris, pikrisht aty n Mynih, dhe meqnse kishin filluar tubimet e pothuajse do fundjave me bashkatdhetart, mendova se do t takohemi prsri. Fehmiu u ngrit, dika u tha shokve q qndronin me t dhe erdhi me mua deri tek porta e jashtme. Doli pak, m dha dorn, tjetrn e vendosi n supin tim dhe si asnjher tjetr, m tha: "Ather, mirupafshim bac. Nesr ose pasnesr un ndoshta nuk jam m ktu. Mos m thuaj gj dhe mos m pyet pr asgj. Ti e di se ku mund t

shkoj, do t vij edhe Xheva. Tani nuk ka mbet gj tjetr ve kthimit. Dgjohemi". Ishte takimi i fundit me t dhe shpeshher m duket se e ndjej n sup dorn e tij dhe at fjaln e fundit "dgjohemi"... Pastaj m tha dika mes asaj q ishte lamtumir ose mirupafshim, e dija se tash nuk kishte m kthim pr t. Tek dera, disa metra m tej, prisnin dy npunsit e shtetit gjerman. "Nuk e kemi ditur kshtu", - tha njri prej tyre. "Kemi pasur informacion krejt tjetr dhe kt e kemi pasur nga shqiptart, nga bashkvendasit tuaj". M tregoi nj letr, ku mbi ftesn ton pr tubim ishin shkruar edhe fjal t tjera. "Po ta dinim kshtu, nuk do t kishim ardhur. Fjalt q tha vendasi juaj, ai i gjati (megjithse ia dinin mir emrin, nuk ia than) do t kishim dashur t'i dgjonin t gjith bashkatdhetart tuaj". Disa muaj m pas kur, mjerisht, do t organizohej Tubimi i par Prkujtimor pr rnien e Fehmiut dhe t Xhevs, i cili pa dyshim ka qen njri ndr m t jashtzakonshmit, me cilsin e athershme t drejtuesit t Lvizjes Popullore t Kosovs, mbajta fjaln e rastit. Kur po dilja nga salla, pikrisht ky npuns gjerman, i pranishm, m ndaloi dhe m tha n gjuhn e tij: "M vjen keq, vrtet m vjen keq. Ishte i jashtzakonshm". Por Fehmiu u b n radh t par i jashtzakonshm pr bashkadhetart e tij. Edhe ata q nuk i donin idet e tij, dashje pa dashje, e kishin respektin ndaj tij. Ai t imponohej natyrshm, edhe pse nuk e doje nganjher nj imponim t till. Fehmiu, Xheva dhe familja Jashari Prgjithsisht, ata ishin dy njerz t cilt emocionet e forta thuajse nuk i shfaqnin kurr dhe nuk krijonin mite. Miqt i kishin t shtrenjt, e kishin dshmuar kt gjat gjith jets s tyre dhe, mbi kt dshmi, mund t mbshteteshe pa asnj lloj droje. Mirpo nuk krijonin mite, ose m sakt, nuk krijonin mite t teprta, t cilt, m pas, ndoshta do t duhej shum mund pr ti shkulur. Njri nga dy mitet e tyre ishte familja Jashari. Saktsisht, ishte miti i par i tyre, tjetri lidhej me Adem Demain. Askush nuk do t mund t kishte menduar, as edhe m i guximshmi, se n ato tri kulla n Prekazin e Poshtm, bri rrugs s vjetr, do t ngrihej nj legjend. Kishin besuar n

shumka, pasi e gjith ajo q ishte shkruar n treqind vite, qkur ishin hedhur pr her t par themelet e vatrs s par e deri kur historia filloi t shkruhej ndryshe, ishte nj shtpi q ishte shquar pr dinjitetin e veant. Kishte qen gjithmon dika q e kishte mbajtur kt shtpi n sinoret e ngushta t nj trashgimtari. Nj djal do t linte pas vetes gjithnj nj djal tjetr e m pas nj nip. Brez pas brezi kshtu, saq ishte e vshtir t mos i mbaje mend brezat q kishin shkuar. Tashti kishte ardh radha pr t trefishuar vetveten, dhe kjo do t ishte e pazakonta e par e Fisit t Jasharve. Kur kishte qen vetm nj djal nga njri brez n tjetrin, kishin ruajtur dinjitetin e Fisit, prkatsin e fshatit, kishin gdhendur emrin n kujtesn e njerzve, ndrsa tash, t tre bashk, ishin br gati t gdhendnin gjithka n kujtesn e kombit. Ishte hera e par q jeta u kishte dhuruar kt mirsi t pazakont pr ta e t natyrshme pr t tjert; trefishimin e emrit dhe kjo nuk do t ishte thjesht nj rastsi. Si duket, koha kishte ardhur dhe ata e kishin thirrur kohn e tyre. Adem Jashari ishte njeriu q do t bnte shndrrimin e historis s nj kombi. Nse do t kishte qen edhe ai fillikat, trashgimtar i vetm, do ta kishte pasur m vshtir, por tashm ishin shumuar ata q mund t mbanin armt dhe ishte prndritur ideja q kishin pasur. Ata ishin nisur n kt rrug me mendimin e qart, logjikn e qet, vizionin e sakt dhe me shpresn se jan n gjendje t ndryshojn kahun e lvizjes s nj populli. Fehmiu e adhuronte kt gj, e kishte pjes t jets s tij; i dukej sikur ishte shkulur dika nga vetja pr t zn vend pran tyre. Adem Jashari ishte caku ku duhej mbrritur, ai deshi t bhej nj mjet pr kt cak; Jashart ishin logjika e rendjes s gjrave, ai deshi t ishte pjes e ksaj rendjeje; Adem Jashari ishte saktsia e shpirtit t popullit, ai deshi t ishte nj copz e tij; mes t dyve qndronin shum t prbashkta dhe nuk kishte asnj t ndar. Jan n njerzit q nuk rrin gjat me njritjetrin, por e thrrasin n kujtes, kur sht m e domosdoshme, vizionin e tjetrit; askush nuk mund t bnte m shum se Jashart pr kombin e tyre, ai prulej para tyre si prpara askujt tjetr. Jashart besonin tek virtyti, ai ishte pjes e ktij virtyti dhe njkohsisht, pjes e besimit t tyre. Askund nuk ngjizi m shum ideja pr t ecur drejt, pa dredha, ndershmrisht dhe deri n fund. Fehmiu dhe Xheva nuk e kishin fatin t ishin pran njeriut q e kishin mit. E kishin mitizuar natyrshm, sepse ishte i vetmi q i faleshin. Pr ata dy njerz q nuk e njihnin as prkuljen, ishte normale t faleshe ndaj mitit t

tyre. Dy njerz q kishin qndruar gjith jetn me pamjen e njerzve q nuk e njihnin drojen, kishin nj shembull q duhej ndjekur. Ai e dinte; nse ai vet do t ishte bjeshk, Jashart do t ishin vargmalet e prjetshme t kombit. Gjithnj nj bjeshk, sado e lart, sht pjes e nj mali. N kt rast, ishte pjes e nj vargmali. Megjithat, ata patn nj fat tjetr; nga varmali i atyre q jetonin n Kosov ishte shkputur nj pjes dhe kishte zn vend prkohsisht pran vendit ku jetonin. N t gjith mrgimin e lodhshm, kjo ishte nj nga fatbardhsit e tij. Lidhje shum t afrta Fehmiu krijoi me familjen Jashari, e cila banonte po ashtu n Mynih. Ai e dinte se cilt ishin ata q po luftonin n Kosov, e njihte prej s largu pushkn e Adem Jasharit dhe gjith jetn e tij e kishte patur dshirn t luftonte krah tij. Fehmiu dhe Adem Jashari lidhjet e tyre i kishin vendosur prmes Ramizit, por edhe i kishin forcuar me njri-tjetrin. Duke e respektuar n gjith prmasat e duhura familjen Jashari, ai konsideronte gjithnj se themeli i Ushtris lirimtare t Kosovs e kishte fillesn e saj pikrisht n qndresn e ksaj familjeje, n dhjetorin e vitit 1991 dhe se e ardhmja e Kosovs do t lidhej me vazhdimsin dhe shtrirjen e lufts. Respektonte, si nj vlla t madh Rifat Jasharin dhe ai ishte njeriu q e prcolli dy her pr n luft. - "Fehmiu fliste drejt, nuk kishte dredha", - m tregonte Rifat Jashari. "Fjalt i kishte t pakta, mirpo fjal burrash. Erdhi tek un dhe filluam. Un ather thoja se do t lirohet Kosova edhe me rrug paqsore, Fehmiu thoshte se vetm me luft dhe nuk kishte rrug tjetr. Dhe luante gishtin, sikur prekte pushkn. Haj, haj, fol un e fol ai, shkoi bukur gjat, por ai nuk hiqte dor nga e tija. "Pushka i qan hallet, qarja i shton hallet", m thoshte. Un, n fillim doja t besoja n lvizjen paqsore, Fehmiu besonte tek pushka. Ai kishte pasur t drejt. Ai u b si vllai yn i katrt. Dua t them dika. Ndoshta e di e ndoshta, jo. Kur ndodhi lufta n Prekaz (ai nuk e prmend rnien e njerzve, sepse e mban brenda vetes) nuk kam derdhur lot. Ndrsa kur u vra Fehmiu, ather po. Nuk e di as vet se si ndodhi kshtu, por kshtu ishte". (Ndrsa ai fliste, m sht kujtuar Ilaz Sokoli, i ati i nj martiri tjetr, i Bedri Sokolit, q ishte n ballin e demonstruesve t lvizjeve t mdha t

nntorit t vitit 1989. M sht kujtuar sepse edhe ai ka thn t njjtn

Edhe Jashart kan pasur nderimin e veant pr t. E kam vn re shpeshher Lulzimin, birin e Ademit, se si i ndriste fytyra

gj: - M sht dhimbur djali, por jo aq sa Fehmi Lladrovci. M shum m sht dridhur shpirti pr Fehmiun dhe Xhevn.) Duke pasur t shenjt kt Familje t madhe, mes tyre ai do t kishte idhujt e tij. Ademin dhe Hamzn. Njeri i drejtprdrejt, si ishte gjithher, ai nuk mund t heshtte kur edhe gurzit m t vegjl mund t rrokulliseshin mbi ta, lre pastaj kur mund t ishte fjala pr gurt e mdhenj. "Nj her, m tregon Bekim Jashari, kur ishte pa ndodh ngjarja e marsit, kishte ardh tek na nj kushri i largt bashk me nj shok t tij. Nuk e di pse kishte ardh, i kishte ra rruga andejpari apo kishte ndonj hall. Ishin ba aksionet e UK-s dhe njerzit flisnin pr to. Mirpo dikush edhe i kishte sha djemt. Njeriu q kishte ardhur me kushririn e largt, si duket kishte dgjue vetm me njerin vesh dhe po thot se "hajt mor se ka gja prej ktyre punve. E kush po mundet sot me ia kthye pushkn serbit, loj e tyne sht kjo". Ne ishim n shtpin ton dhe nuk mund t'ia kthenim. Ishte edhe baca Feh me Xhevn. Fehmiu duroi pak dhe iu kthye: "A e din mor mik se n shtpin e kujt je? A e di se me k po flet? Njeriu me t cilin po flet i ka dy vllezr n UK. I ka dy vllezr dhe gjith shtpin e farefisin. Mati fjalt mik, se nuk e ke mir dhe tash t dalin hesapet gabim". Dshira e jets s Fehmiut ishte t qndronte krah Adem Jasharit. T ishte pushk pran pushks s tij, dhe ky njeri q kurr nuk kishte vn asgj mbi veten ve Kosovs, tani do t vendos edhe njeriun, q kishte vendos t'i dal zot asaj. M ka takuar nj her, n shtpin e tij, kur ai sapo ishte kthyer nga Shqipria, t shoh disa nga fotografit e para t Grupit t Drenics. M von, ato fotografi u bn t njohura. Nuk njihja asknd, me prjashtim t Ilaz Kodrs, isha prhumbur duke i par ata burra t armatosur dhe dgjova zrin e Fehmiut q m thoshte: "Qe bac, kush jan burra, kta jan ata q i dalin zot Kosovs, e sa pr t tjert, tash e shohim, koha i vrteton t gjitha".

kur vinte tek ata baca Feh apo kur fliste pr t dhe pr Xhevn. Ishte ndjenja e respektit pr vlerat e ktyre njerzve, t cilt kurr nuk kishin ditur t ndalen. Nj her, kur Fehmiu dhe Xheva nuk ishin m mes nesh, ndrsa po flisnim me Lulin pr vitet q kishin jetuar n nj qytet me Fehmiun, ai m pat thn krejt thjesht: "Bali Adem e ka dasht shum bacn Feh. Nuk ka kurr burr m trim e besnik thoshte". Baca Feh ka fol t njjtat fjal, si ka hyr n vitin 1976, ato fjal i ka fol edhe kur ka ra n burg, ato fjal i ka fol edhe kur sht kthye n Kosov, ato fjal i ka fol edhe kur ka vdek. Ai ka pas principet e preme, t sakta, nuk ka pa se mos i preket kush, por i ka shpreh principet e veta saktsisht". Murat Jashari: "Baca Adem ka pas besim shum t madh prej tij, deri n vdekje, thoshte, nuk ndahem prej tij. Lufta n Kosov ka pas shum gjra pozitive, por edhe negative. N at rast, kur kan ardh njerzit tek bali Adem dhe i kan than mos e prano Fehmiun, kan qen negative. Nganjher ne i lartsojm njerzit vetm kur vdesin, baca Feh sht njoht pr i till, qysh kur ka qen gjall. Pr familjen ton ai ka qen si Hamza, si Rifati, si Ademi, ka qen nj vlla i tyre, nj mixh i joni. Im at, Rifati, nuk ka qa kur i sht vrar familja, por e kam par tek qante kur sht vrar Fehmiu dhe Xheva. Lufttar ka pas Shqipria, ka qen normale, edhe diplomat, politikan; por q ti ket kto t dyja nj njeri, edhe lufttar, edhe politikan e diplomat, ato, n kt luft, i ka pas ve Fehmi Lladrovci. Fatin e kishte edhe tek bashkshortja e tij, Xheva, q ishte edhe bashklufttare e tij. Baca Feh ka qen pjestar i familjes son. Pa qen vlla, nuk mund t thuhet se vetm vdekja m ndan prej tij..." Gjith jetn e tyre, Fehmiu dhe Xheva kishin menduar dhe ndrruar q familjet e lufts, familjet atdhetare, t ishin t lidhura fort me njra-tjetrn. Kishte qen nj ndr synimet e jets s tij. Kishte qen gjithnj i bindur se Lisi i Familjes JASHARI ishte i till q nuk mund t shkulej. Edhe Jashart kan pasur nderimin e veant pr t. E kam vn re shpeshher Lulzimin, birin e Ademit, se si i ndriste fytyra

Fjala e par publike n mbrojtje t lufts s UK-s

Asnjher nuk e kam ditur se n ciln prmas t tij, Fehmiu kishte t mbrujtur iden e qndress. E kam ditur fare mir se kishte dika t till, edhe se njkohsisht ajo t imponohej, ndoshta edhe pa dashje. Mirpo, t shumt kan qen ata q e kan ditur se ideja e qndress kishte qen n thelb ideja e jets s tij dhe se ksaj ideje ai i ishte prkushtuar i gjithi. Mirpo, kjo nuk e ka errsuar njeriun, prkundrazi, i ka dhn nj plotshmri t pazakont. Kur njeriu lexon letrat q Fehmiu ka shkruar nga burgu, m t shumtat pr Xhevn, por edhe pr prindrit e t afrmit, gjithher mund t gjesh drithrimn e shpirtit t tij, tepr i prekshm, shum njerzor, saq mund t t duket e pamundur se pas ksaj ndjenje mund t kishte qen nj njeri i prmasave, si jemi msuar ta shohim ose ta prkujtojm at. E njjta gj ndodh edhe kur ndesh n letrat e Xhevs, m t shumtat drejtuar Fehmiut kur ai ishte n burg, dhe t duket thuajse e pamundur se pas ktij shpirti lirik, tepr t ndjeshm, ndoshta t ndjeshm deri n tingllim, ka qndruar nj njeri si Xheva Krasniqi-Lladrovci, njra prej grave m t shquara t tr kombit ton. M ka takuar t jem si mik i zakonshm tek ata, n at dhom q rrall gjendej pa miq, por dhe ku shihja prkujdesjen e tyre pr njerzit, vmendjen q gjithkush t ndjehet si n shtpin e vet, i lirt, kur ende sot mendoj gjendjen e veant q t krijonin, fjalt e mira, m duket e vshtir t bj bashk n nj, njeriun e zakonshm dhe prmasat e heroit. Mirpo kshtu ka qen: ata t dy ishin tepr t but, shum t ndjeshm n marrdhniet me njerzit dhe me njri-tjetrin, t vmendshm deri n hollsi pr t br detyrn e mikpritsit, gjithnj t kujdesshm pr t mos lnduar asknd, edhe kur pikpamjet e tyre ishin krejt t ndryshme. Pas shpirtit lirik, qetsis dhe prkujdesjes, qndronte shpirti i madh i qndress dhe kjo nuk kishte se si t ndodhte ndryshe. Shum vite m von, kur n Familjen e Adem Jasharit kam par disa nga regjistrimet familjare, duke vn re se si Ademi luante me fmijt e tij, priste dru ose hidhte vallen me hapin e kujdesshm dhe njkohsisht t rnd, kam vrejtur t prbashktn mes ktyre dy figurave, padyshim nga m emblematiket n historin e qndress s kombit shqiptar. harrojm se ata, duke qen njerzor dhe t kuptueshm, kan bart m

mir aspiratat e popullit q i takonin, duam t harrojm se n jetn e tyre, ashtu si ka zn vend fjala me pesh, ka zn vend edhe e qeshura, edhe e kujdesura pr shokt dhe miqt, pr prindrit, pr t afrmit, ka zn vend prkujdesja pr shokt, pr vendin dhe se e kan pasur nj prmas t till dashurie e perceptimi, ata kan ditur t luftojn dhe t qndrojn. Fehmiu dhe Xheva ishin nga njerzit q kurr nuk e shfaqnin bujshm prmasn e tyre t qndress, ata asnjher nuk jan mburrur se e kan kt prmas, ajo u ishte br veti e natyrshme, dhe shfaqjen e tyre e kishin si dika t natyrshme, t zakonshme dhe t kuptueshme. Nga Lvizja Popullore e Kosovs, dega jasht vendit, pr her t par, n fillimin e vitit 1997, menjher pas rnies s Zahirit, Edmondit dhe Hakifit, u vendos q para se t zhvillohej mbledhja e radhs e Kshillit t Prgjithshm, t bhej nj demonstrat n rrugt kryeqytetit gjerman, Bon, dhe njkohsisht, n prfundim t demonstrimit, t organizohej nj miting n prkrahje t lufts s Ushtris lirimtare t Kosovs. Deri ather nuk ishte br asnj tubim dhe asnj demonstrat e till. N Kosov kishin ndodhur lvizje pr t mbar, ishin rritur ndjeshm forcat lirimtare dhe ishte kaluar n krijimin e tre zonave t para operative t lufts. E gjith kjo krkonte nj mbshtetje dhe nga Lvizja Popullore e Kosovs, por, pr vet kushtet, haptas dhe publike, kjo mund t bhej vetm nga dega jasht vendit. N Kosov ishin burgosur prej vitesh disa nga drejtuesit e organizats, kishin ndodhur arrestime t reja. Vendimi pr nj demonstrat dhe miting t till, nuk ka qen edhe aq i leht, por zhvillimi i tyre krkonte nj impenjim m t madh nga t gjith aktivistt. Ishte e rndsishme q kjo demonstrat t bhej n mesin e Evrops, pr t dshmuar se nuk mbrohen ide t cilat nuk jan t denja pr t'u mbrojtur; por edhe pr t'iu thn t gjithve se shqiptart n Perndim jan me mendjen e tyre n Kosov. Nj ndr organizatort themelor t demonstrats ishte Fehmi Lladrovci dhe kjo pr shum arsye. Demonstrata do t zhvillohej n nj pjes ku zhvillonte aktivitet nndega e LPK-s pr Gjermanin e Jugut, ku ai ishte drejtuesi kryesor, duheshin marr masa pr zhvillimin e saj, si sigurimi i lejes, prcaktimi i itinerarit q do t ndiqej, prgatitja, miratimi dhe punimi i parullave dhe i pllakateve q do t shoqronin demonstrimin, sigurimi i

vendit ku do t bhej mitingu, i mjeteve t fonis, i dekorit t vendit ku do t ishin folsit, prgatitja e materialit kryesor. N pamjen e par, t gjitha kto mund t dukeshin t vogla, por gjithsecila prej tyre krkonte kalimin e shum burokracive dhe sidomos prballimin e pyetjeve, ndoshta t kuptueshme, t autoriteteve gjermane, prse bhej kjo demonstrat, n emr t kujt, cilt mbshtesnin, deri ku shkonte mbshtetja e tyre, kush ishin organizatort, a do t ishte demonstrat paqsore apo do t kishte edhe eksese, dhe shum t tjera. Nga kryesia e athershme e LPK-s, q ishte me shumic n Zvicr, nuk mund t pritej organizimi i nj gjje t till dhe nuk ishte as detyra e saj. Pr her t par disa qindra vet ishin mbledhur pr t brohoritur pr Ushtrin lirimtare t Kosovs dhe pr t manifestuar udhve t nj qyteti n mbshtetje t saj. Ne u grumbulluam n sheshin kryesor t qytetit, disa qindra veta, jo m shum, por pr at fillim nuk na dukeshin pak, dhe demonstruam npr rrugt e qytetit. Kishte parulla t ndryshme, jo edhe aq shum entuziazm, si dukej edhe nga prania e shtuar e organeve t rendit, q e kishin tashm pr detyr t kujdeseshin pr sigurin, dhe pas nj kohe t marshimit, u grumbulluam prsri n nj nga qendrat kryesore t qytetit, ku ishte vendosur nj podium i vogl, m duket mbi karrocerin e nj makine. Prsri ishim vetm disa qindra vet dhe askush nuk sht ndjer i habitur kur fjaln e rastit e ka mbajtur Fehmi Lladrovci. Kjo ishte fjala e par publike, e hapur, n Perndim, n mbrojtje t vlerave dhe t lufts s Ushtris lirimtare t Kosovs, sepse nuk ishte menduar kurr se do t bhej nj luft anonime, por nj luft e denj, q krkonte njerz t denj pr ta marr prsipr. "N momentin kur Fehmiu doli n foltoren e improvizuar, kujton bashklufttari i tij, Adnan Asllani, ashtu i gjat, trupmadh, me mustaqet e njohura, nj pjesmarrs n miting tha "Pr bes, Mic Sokoli". Un shikova edhe nj her, dhe pr nj ast, ashtu krejt padashur, edhe un kam menduar se aty sht ngjitur Mic Sokoli. Vet rrethanat, atmosfera, bn q m t krijohet ky vizion". Fjala e tij ishte nj fjal zemre, rrallher e kam par Fehmiun kaq t emocionuar, me syt q i shkrepnin dhe njkohsisht aq sublim. Njerzit dgjonin pr her t par, krejtsisht hapur dhe burrrisht, t'u dilej n

mbrojtje atyre q kishin vendosur t luftonin dhe kt e dgjonin nga nj njeri q i kishin besuar gjithmon dhe, q edhe m pas, do ti besonin. Tani, kaq vite pas ksaj ngjarjeje, dikujt mund t'i duket dika krejt e natyrshme. Mirpo nuk ka qen kshtu. Ka qen pr shum vet e panatyrshme. Ka pasur edhe "veprimtar" q kishin frik nga pjesmarrja n demonstrat, q ngurronin t dilnin haptas aty ku jetonin, q mendonin se pas ksaj dikush do ti quante ekstremist apo mbshtets t terrorizmit. Ai nuk e kishte njohur kurr frikn, ishte njeriu m i prshtatshm pr nj fjal t till dhe ajo kishte nj jehon shum t ndjeshme. M pas erdhn edhe dhjetra e ndoshta qindra tubime, pati mijra e mijra njerz, pr t shkuar deri tek manifestimi i jashtzakonshm i shqiptarve n Rambuje, por fillesa sht n at miting t par, zhvilluar n njrin nga sheshet kryesore t kryeqytetit t athershm gjerman, Bon, dhe ku njeriu i par q foli ishte Fehmi Lladrovci. Nuk kishte patur m par mitingje t tilla, ata erdhn m von, ishin m t vrullshm, u zhvilluan n t gjitha qendrat kryesore t kryeqyteteve europiane e prtej oqeaneve, kishte m pas kamera televizive dhe gazetar t shumt, folsit ishin t ndryshm, shumica prej t cilve kishin qen miq ose bashklufttar t Fehmi Lladrovcit. sht dashur jo pak burrri t flisje ather n nj shesh t hapur pr Ushtrin lirimtare t Kosovs, aq m tepr n sheshin kryesor t kryeqytetit gjerman. Pr m tepr sht dashur burrri t flisje ashtu si foli asaj dite Fehmi Lladrovci. I gjat, tepr serioz, me pamjen e tij tipike prej shqiptari t mom, q i trhiqte aq shum t huajt, pa e pasur mendjen se kush ishte aty nga shrbimet e shtetit ku zhvillohej demonstrata, si kurdoher i drejtprdrejt, ai pat folur gjat, njerzit e ndoqn vmendshm, dikush edhe i habitur nga guximi i fjalve q dgjoheshin, por mua m kishte mbetur n mend nj fjal e tij: "Nuk kemi asnj shans tjetr pr t qen t lir, ve Ushtris lirimtare t Kosovs. Nuk ka asnj rrug tjetr vese t'i bashkohemi asaj. Nqoftse e humbim kt shans, brezat q vijn do t na mallkojn". Fehmiu foli edhe pr faktin se Ushtria lirimtare e Kosovs ishte e t gjithve, ajo ishte mbi idet e cunguara t partive dhe duhej br edhe m tej, struktur e t gjithve. Fjalt e msiprme i pata cituar n shkrimin e

br n "Zrin e Kosovs".

Takimi u organizua n qytetin e Mynhenit nga Ramiz Lladrovci, n fundin

Fjalt e thna n at miting, kan marr nj kuptim shum m t gjer n vitet q erdhn m pas, sepse ato kishin pasur n vete edhe pjes t shpirtit t tij intim; at dshirn e pashoqe pr tu rikthyer n Kosov, tashm ilegal, n radht e Ushtris lirimtare t Kosovs. Dshmi nga nj takim i veant

"Nqoftse qeveria e shtetit shqiptar nuk do t mbshtes UK-n, ajo do t bj tradhti kombtare". Fehmi Lladrovci, Mynih, 28 shkurt 1998, n takimin me Ministrin e Punve t Jashtme t Shqipris

Kushdo q mund t mendonte se shtja shqiptare n Kosov do t mund t zgjidhej duke ln mnjan shtetin shqiptar dhe strukturat e tij, do t gabonte. Aq m tepr ai do t ishte i gabuar n nj situat lufte, kur porta e vetme kalonte nga Shqipria londineze. Ndryshe nga luftrat e tjera n ishJugosllavi, ku mes palve n luft kundr forcave serbe nuk qndronte ndonj shtet am, me Kosovn ishte ndryshe. M shum se gjysma e bashkkombasve t tyre shqiptar ishin n ann tjetr t kufirit. Me dashje ose pa dashjen e tij, shteti shqiptar u prfshi n rrjedhat e kohs dhe kjo ishte nj gj q dihej se do t ndodhte. Themelore ishte se si do t prfshiheshin n kto rrjedha. N drejtimin e tyre apo n t kundrtn e tyre. N fillimin e vitit 1998, kur socialistt kishin vetm disa muaj q kishin ardhur n pushtet, ishin ende t kujdesshm t merrnin prsipr drejtimin e rrjedhs s tyre. N radh t par, t marramendshm me hallet dhe problemet q kishte ln pas viti i mbrapsht 1997, ata ende nuk e kishin t qart vizionin e Lvizjes lirimtare n Kosov, dhe si duket, ende nuk i ishte dhn drita e gjelbr nga diplomacia ndrkombtare. Ishin t afrt, por ishin edhe t kujdesshm. T dyja palt, edhe strukturat e lufts, edhe t shtetit shqiptar, krkonin rrug njohjeje dhe afrimi, por duke mos dashur t bhej publikisht asgj. N kto rrethana, u takuan pr her t par n Perndim, disa prfaqsues t strukturave t Lvizjes Ilegale Atdhetare dhe t UK-s, me prfaqsues t shtetit shqiptar.

e muajit shkurt 1998, n mbrmje von, n nj nga hollet e nj hoteli, me Ministrin e Punve t Jashtme t Shqipris, zotin Paskal Milo. N takim shkuam Rexh Ibrdemaj, n at koh antar i Kryesis s Lvizjes Popullore t Kosovs dhe i ngarkuar me problemet e shtypit, t informacionit dhe t lidhjeve me UK-n, Fehmi Lladrovci, un-Bedri Islami, dhe Ramizi. Ministri i athershm i Punve t Jashtme t Shqipris, Paskal Milo, ishte i interesuar pr t pasur konktakte, qoft edhe t pjesshme me strukturat e lufts n Perndim. Ai erdhi n takim i shoqruar nga disa bashkpuntor t tij dhe nga ambasadori i Shqipris n Bon, Bashkim Zeneli. Duke u nisur nga njohjet e mhershme, i pari n kt takim fola un. Bra prpjekje pr t'i dhn nj pasqyr sa m t mir t gjendjes, prse dshironim krijimin e lidhjeve t qndrueshme me shtetin shqiptar, prse nuk kishte rrug tjetr tashm ve lufts s armatosur. I fola pr vizionin ton pr luftn, mendimet q kishim dhe pr besimin se shteti shqiptar do t bj detyrn e tij. Meqense n at koh n Shqipri qeverisnin mjaft prej atyre me t cilt isha i njohur prej kohsh, shfaqa besimin se edhe njohjet q kemi do t jen nj shkas m shum pr t besuar se do t bjm m tej n t ardhmen. Deri n at koh pak prej njerzve n Shqipri e dinin se un isha br pjes drejtuese, e m pas, edhe drejtuesi kryesor i Lvizjes Popullore t Kosovs. Zoti Milo m dgjonte me vmendje dhe her pas here pyeste pr dika. Pas meje foli Ibrdemaj, i cili i njihte m n detaje shtjet e organizimit t lufts. Prgjithsisht flitej pr parime, pr domosdoshmrin e mbshtetjes s shtetit shqiptar n luftn q mund t vinte, shum m shpejt se sa mund t merrej me mend. Impresioni i par ishte se n qeverisjen e shtetit shqiptar ose kishte njohje shum t pakta, ose njohja do t ishte e prqendruar n dy-tre veta dhe zoti Milo nuk ishte njri prej tyre. Ai mbshteste mendimin, i cili dukej se ishte zyrtar, se qeveria ku ai bnte pjes, mbshteste zotin Rugova, rrugn e tij, se nuk kishte angazhim konkret pr strukturat e lufts. Ai ishte mirdashs, ishte edhe i trazuar, dshironte t dinte m shum, por, edhe me taktin e diplomatit, ngulmonte se duhej mbshtetur deri n fund, aq sa ishte e mundur, mundsia e zgjidhjes s problemit shqiptar n Kosov pa luft Takimi u organizua n qytetin e Mynhenit nga Ramiz Lladrovci, n fundin

dhe dhun.

U shtruan pr disa or me rradh trajtime t ndryshme. Zoti Milo na bri propozimin, i cili m uditi m shum se gjithka tjetr, t pjesmarrjes s Organizats son dhe strukturave t lufts n zgjedhjet e 22 marsit 1998, duke na thn se, nse fitojm zgjedhjet, ather edhe mbshtetja e shtetit shqiptar do t jet pr ne; n t kundrtn, mbshtetja do t ishte pr fituesin e zgjedhjeve. U prpoqa t'i tregoja se vetm fakti se je antar i Organizats do t thot disa vite n burgjet serbe, se nj organizat ilegale nuk ka t bj me farsn e zgjedhjeve q po prgatitej. E theksoj, ishte dashamir, por hapsira q i ishte dhn, ishte e ngusht; ose nuk ishte krijuar ende hapsira e duhur. I vetmi njeri q nuk kishte folur, edhe pas pes or bisedimesh, ishte Fehmiu, q vazhdimisht shkruante n nj bllok q kishte prpara. Kur kishte kaluar ora nj e nats, takimi kishte filluar n mbrmjen e 27 shkurtit dhe kishte hyr 28-a, Fehmiu krkoi t merrte fjaln. Ishte i vrenjtur. "Ne e kemi vendosur t luftojm, tha ai. Nuk ka rrug tjetr". Njri ndr bashkshoqruesit e zotit Milo e ndrpreu, duke i thn pak ashprsisht: "Nse keni vendosur t luftoni, ather prse po bisedojm"? Fehmiu e pa me cep t syrit, nj her nuk deshi t'i prgjigjej, por pastaj i tha shkurt: "Nuk po t drejtohem ty. Ti mbaj vendin tnd. Kam ardhur t flas me zotin ministr, pr t cilin kam respekt. Pra, do t luftojm, kjo sht e vendosur. Nuk ka rrug tjetr, vazhdoi ai, duke iu drejtuar zotit Milo. Problemi sht se far do t bj qeveria e shtetit shqiptar. Se far do t bj populli shqiptar, at e dim. Pra, ju far do t bni: do t ndihmoni apo nuk do t ndihmoni"? Zoti Milo filloi t argumentonte edhe nj her se shum probleme mund t zgjidheshin pa shkuar deri tek lufta. Ishte mirkuptues, dshironte t mirkuptohej. Fehmiu vazhdoi: "Lufta sht m afr se sa mund t mendoni ju. sht krejt afr. Ne presim q qeveria e shtetit shqiptar t bj detyrn e saj. Ne e duam Shqiprin dhe nuk duam asnj e keqe t'i vij asaj, por kjo sht n t mirn e krejt

kombit. Nse ju nuk e bni detyrn tuaj dhe e pengoni luftn lirimtare t

N mngjesin e 5 marsit ai ende nuk kishte vn gjum n sy. Ishte ende nat, njra nga nett e errta t fillimit t pranvers, n nj cep t

vllezrve tuaj n Kosov, ather ju do t bni tradhti kombtare. Ne do ta fitojm luftn edhe pa ju, por nse shkon puna deri ktu sa t kryejm punt me Serbin, do tu kthehemi atyre q tradhtuan. Rrug tjetr nuk ka". Pas ktyre fjalve, ishte e vshtir t vazhdoje m tej. Ministri Milo tha se punt nuk do t shkojn deri ktu dhe m pas ai u dshmua se e kishte pr zemr mbshtetjen e Ushtris lirimtare t Kosovs. Shum rrug diplomatike jan hapur prmes tij ose jan organizuar prmes tij dhe Agim Fagut, ambasadorit shqiptar n Londr. Kam patur gjithnj mendimin se ai ka qen nj ndr njerzit m sinqerisht t interesuar n klasn politike drejtuese n Shqipri pr prkrahjen politike, diplomatike dhe n struktura t tjera t Ushtris lirimtare t Kosovs. Ai e prsriti edhe nj her se punt nuk do t shkojn deri ktu, se pr t gjitha do t informoj shefin e qeveris dhe shokt e tij t kabinetit dhe se do t gjenden rrugt e nevojshme pr t mbshtetur njri-tjetrin. Ishte i emocionuar, ndoshta edhe nga fakti se ne folm shum sinqerisht me t, iu hapm pr shum probleme dhe e donim ndihmesn e tij. Kur po ndaheshim, ne qndruam fare pak me njri-tjetrin dhe ai m pyeti se cili ishte njeriu q kishte folur aq hapur. I tregova. M tha sinqerisht se kta njerz e meritojn lirin. M tha se do t bj gjithka sht e mundur pr t hapur rrugt e duhura. Pastaj m tha se edhe mesazhin e fundit, ashtu si e kishte marr, do ta onte tek shefi i qeveris. Tre muaj m pas, kur kryesoja prfaqsuesit e LPK-s n takimet me drejtuesit m t lart t shtetit shqiptar, njri prej tyre m tha se mesazhin e takimit t Mynihut e kishte marr dhe e kishte vn n mendime, natyrisht pr t mir, shtoi pas pak. Ky ishte Fehmi Lladrovci, njeriu q fliste hapur e burrrisht, edhe kur fjalt dukeshin se ishin t rnda. Kur fillojn e thyhen nett e marsit Pragnisje:

Gjermanis s poshtme. Kishte pritur gjith kohn njerzit q kishin vendosur t niseshin me t. I pari, nga Duisburgu, nj qytet i largt, kishte ardhur Xhem Gashi. Kishte bler nj vetur t vjetr, "Benz", ngjyr t bardh dhe kishte thn thjesht: "Shkojm deri n Shqipri me t dhe pastaj ua lm shokve q merren me furnizimin. E di se kan nevoj pr t". Pastaj kishin ardhur t tjert, njri pas tjetrit dhe kishin ardhur krejt si zakonisht. Ai ishte prpjekur t dallonte dika t veant tek ata, por nuk e kishte gjetur. Ishte ndjer i qet dhe kishte thn me vete se nuk kishte gabuar n zgjedhjen e tyre. Kishte qen i bindur pr kt, do gj q kishte rrjedhur deri ather ia kishte dhn kt besim, megjithat, ka nj moment, nj ast, kur ndoshta edhe pr pak koh, mund t luhatesh. Disa prej tyre po linin n shtpi familjet, kishin fmij t vegjl, ja, Xhema pr shembull, mendoi ai me vete, kishte nj djal 5 vjear, Samiu po ashtu. Nuk ishte e leht t'i lije vetm e t niseseshe pr n luft, pr m tepr n nj luft q ishte vetm n fillimet e saj. Prej ku po niseshin e deri n kalimin e kufirit, n dy ant e t cilit flitej shqip dhe kjo i dhimbte atij m shum se do gj tjetr, ishin m shum se 1500 kilometra rrug, do t kalohej prmes tre shteteve, pastaj deti Adriatik. Nuk ishte nj udhtim i zakonshm. Nata e mbrmshme kishte qen e gjat, tepr e gjat, njra prej netve t cils nuk i dihej as fillimi e as fundi. Ishte m shum nj ditnat. Pas dy a tre orve do t fillonte t zbardhte, por ather ai do t ishte n fillimin e vargmalave t Tirolit Jugor. T gjith t tjert po flinin. Burrat n nj dhom, n dhomn tjetr ishin Xheva, Shema dhe fmijt. Kur mendonte pr ta, fmijt, ndjente gjithmon nj shtrngim malli. Dika i bulonte vrullshm n veten e tij. Nuk ishte mungesa e fmijve. Kudo q shkonte, ai merrte pran fmijt e vegjl dhe luante e fliste me ta, sikur t ishin t njohur prej vitesh. Kur e shikoje ashtu, t madh, burrror, pasi m par kishe dgjuar bisedn e tij, e kishe t vshtir t besoje se ishte i njjti njeri. Edhe nj nat prpara kshtu kishte ndodhur. Fmijt e t vllait, Ramizit, i kishin ardhur t N mngjesin e 5 marsit ai ende nuk kishte vn gjum n sy. Ishte ende nat, njra nga nett e errta t fillimit t pranvers, n nj cep t

katrt pran, ai m shum donte vajzn, ndoshta edhe nga emri, Kosovare. Pastaj djemt, sikur ta ndjenin se do t kishte nj largim, nuk donin t iknin. Vajza kishte shkuar tek dada Xhev. Ndjeu prsri afrsin e tyre

dhe e dinte se atje larg, vetm mallin e tyre do t kishte. Shokt filluan t zgjoheshin. Posht prisnin tre makina. Natn q po shkonte ai i kishte thn Xhem Gashit se ai dhe Xheva do t udhtonin me t. Aty do t sistemonin edhe uniformat ushtarake dhe pajisjet e tjera. "Nse ndodh gj n kalimin e kufirit apo gjat rrugs, do t themi se jan vetm tonat. T tuat dhe t miat. T tjert le t vazhdojn rrugn". "Mir, tha Xhema, krejt qetsisht, si t ishte fjala pr t bartur dika t zakonshme. Kur u nisn, qyteti ishte ende n gjum. Fashat e dritave t makinave anin errsirn. N do or q kalonte, ata i afroheshin vendlindjes. Nuk ndjenin asnj lloj mrzie q po iknin.E vetmja keqardhje e tyre ishte se Kosova kishte qlluar aq larg. Tashm ajo ishte larg me kilometrat q kishin prpara. Dhe me padurimin pr t mbrritur, gjithnj n prpjestim t zhdrejt me dshirn. Ishin nisur. Edhe nj her bashk. Xheva rrinte dhe shikonte peisazhin prreth. Nuk do ti shihnin m kto zgjatime malesh q rendnin npr terr. Gjithka do t mbeste pas, vite t shkuara, dhimbje e kaluar. I vinte keq q me disa nga miqt e tij nuk kishte arritur t ndahej, por kjo nuk ishte edhe aq e rndsishme. Kishin mjaft koh prpara. "ik, po shkojm, i tha ai ngadal Xhevs. Kishte gjithka n ato krejt pak fjal. "Po shkojm, tha edhe ajo dhe ai e ndjeu se kjo kishte qen gjithnj dshira e saj. Nuk i vinte keq q po iknin. I kishte ardhur keq vetm kur kishin ardhur... Fragmente nga nj bised me Hashim Thain "Pr Fehmiun kisha dgjuar shum hert, qysh kur isha n vitet e para t studimeve, n fillim t viteve t nntdhjeta, pr angazhimin e tij, si i burgosur politik, pr qndrimin e pathyeshm n burgjet jugosllave, pr rezistencn q kishte zhvilluar n Kroaci kundr ushtris serbe. T gjitha

kto i kisha dgjuar nga shokt e tij: Xhavit Haziri, Ramadan Avdiu, Shaban Muja, etj. Mirpo, personalisht Fehmiun kam takuar n ver t vitit 1994 n Gjermani, tek i cili qndrova disa dit. Aty pr her t par e kam takuar edhe Xhevn, bashkshorten dhe bashklufttaren e tij t pandashme. Kishte vite q ne njiheshim indirekt, nga t tjert. Familja Lladrovci vazhdimisht ka qen e prkushtuar ndaj shtjes atdhetare. Fehmiu u burgos n mes t viteve t tetdhjeta, kurse vllau i tij, Ramizi q hert ishte i inkuadruar n lvizjen klandestine t kohs. Un, n fillim t viteve 1991 dhe 1992, kam qndruar shpesh n familjen Lladrovci, ku s bashku me bashklufttar t tjer kemi biseduar pr organizimin e rezistencs s armatosur. Gjithsesi, duhet ta theksoj kontributin e babait t Fehmiut, bacs Tush, i cili pr ne e kishte t hapur gjithmon dern e shtpis dhe na ka strehuar dhe ushqyer n do koh. Un: Si ndodhi kalimi i kufirit n marsin e vitit 1998? "Kadri Veseli dhe un kishim prvoj t kalimit t kufirit. Kalimi i kufirit me Fehmiun, Xhevn dhe me at grup, ishte prjetim i veant. Kur arrita n bazn m t afrt pran kufirit, sepse ndrkoh isha i angazhuar n nj pun tjetr, mbeta i mahnitur kur Fehmiun dhe Xhevn i pash t veshur n uniform t Ushtris lirimtare t Kosovs. Ai ishte trupgjat, njeri shum serioz dhe me prkushtim t veant. Kalimi i kufirit ishte mjaft i vshtir, sepse nga fshati Vllahn i Hasit kaluam npr Bjeshkt e Pashtrikut, gjat tr nats, n acarin e fillim marsit 1998, pr t arritur n Demjan t Hasit. N Demjan, gjat dits, u strehuam n nj pyll t vogl dhe qndruam gjat tr kohs. Kjo duhej br pr t mos rn n syt e njerzve lvizjet tona. Pas hyrjes n Kosov, Fehmiu luajti nj rol t rndsishm n forcimin dhe organizimin e UK-s, n saj t prvojs s arritur n luftrat e Kroacis dhe t prgatitjes ushtarake q kishte prfituar atje. Ndrkoh, Fehmiu zhvilloi nj intervist me gazetarin e BBC-s, nj paraqitje tashm e mirnjohur pr publikun e gjer, n t ciln shfaqi konceptin e tij, vizionin dhe vendosmrin e lufts s UK-s. Edhe m par Fehmiu kishte paraqitje mediale, por n intervistn e BBC-s ishte m i plot, sepse ishte brenda strukturave t UK-s. Aty shihet qart se sa i besonte drejtsis s lufts Fehmiu. Ajo intervist u shndrrua nga mesazh

medial n simbol t vendosmris dhe forcs s karakterit t Fehmi Lladrovcit dhe UK-s. E vrteta pr intervistn e famshme t Fehmiut ose prfaqsimi i par medial i UK-s n botn e jashtme N mes t 10 marsit dhe 22 shtatorit 1998, ka mjaft prej atyre ngjarjeve t cilat e bn edhe m t prkushtuar jetn e Fehmi Lladrovcit, njkohsisht edhe m t njohur emrin e tij. Njra prej tyre, ndoshta nga m t njohurat, sht edhe intervista, n cilsin e komandantit t lart t Ushtris lirimtare t Kosovs, dhn gazetarit t njohur britanik Devid Lloid, dhe transmetuar n kanalin televiziv BBC World, n maj t vitit 1998. N t vrtet intervista sht prgatitur n fundin e muajit prill. sht fillimi i pranvers s vitit 1998 dhe ende nuk ishin br t njohura strukturat e UK-s, ende nuk ishte ngritur Drejtoria Politike e saj, dhe nuk kishte t emruar zdhnsin e saj politik. Duke mos patur lidhje t tilla, pra nj adres se ku mund "t trokitej", gazetari britanik, ashtu si shum t tjer, ende nuk e kishin gjetur rrugn drejt frontit t lufts. Nga ana tjetr, ata q ishin n luft, shpeshher nuk e dinin se me cilt kishin t bnin, se sa t besueshm jan ata q po shkojn, sa mund t'u besohet dhe sa t sakt do t ishin m tej. N fund t fundit, gjithka ishte n fillimin e nj shtrirjeje masive t radhve t UK-s, saq koha e mbetur pr t kontrolluar sa nga vijn dhe ku shkojn gazetart e huaj, ishte shum e pakt. Pikrisht ktu qndron edhe shkaku i disa keqkuptimeve q ndodhnin me gazetar t huaj, por ndoshta kjo ishte edhe m mir, sepse jo rrall ishin br prpjekje q edhe prmes "shtypit" t penetronin n zonat e lufts njerz t lidhur me qarqet e lufts s Serbis. Kjo nuk kishte ndodhur vetm me dy "gazetar" francez, por edhe me nj njeri tjetr q ishte paraqitur si gazetar i lir hollandez, e n t vrtet ishte krejt i huaj pr shtypin. Lajmi se nj gazetar britanik n Drenic kishte ardhur prmes lidhjeve me Jashar Salihut, kryetar i Fondit "Vendlindja thrret" dhe nnkryetar i LPKs, do t ishte disi i papritur n zonn e par operative. Ende ishte gjithka n ringritje. Nga ana tjetr, kjo do t ishte intervista e par nga zonat e lufts, duhej t ishte domosdo nj paraqitje sa m dinjitoze t ishte e mundur. Askush tjetr nuk mund ta bnte kt m mir se sa Fehmi Lladrovci.

Dikush i propozoi q n intervist t jet i maskuar, t vendos nj mask n fytyr. Nuk e pranon, e refuzon preras dhe thot se nuk sht kthyer n Kosov q t jet anonim dhe nuk ka pse t fshihet. Ai sht ktu n vendin e tij dhe pr vendin e tij. Ka njfar hezitimi nga ai q propozon. As q e kishte menduar ndonjher se mund t fliste me mask pr luftn e popullit t tij. Ende sht droja se mos ky njeri, edhe kshtu kaq i mitizuar, do t bhet edhe m "i madh", dhe nuk do t dihej nse do ti plqente gjithkujt nj afishim i till. N fund t fundit nuk ka rrug tjetr. Ai sht nga t paktt q mund t bj kt. Bien n nj mendje, edhe sepse n thelb, edhe ai do t dshironte t ishte ashtu si e kishte menduar Fehmiu. Nj batic-zbatic e fjalve t dikurshme do t jet gjithnj e pranishme. Ai sht serioz, si gjithnj. Pr her t par n jet, ndoshta edhe pr t hequr nj pjes t mallit pr mikun e tij t dikurshm, Adem Jasharin, ka ln mjekr. Nuk e ka m at shikimin e menduar q kishte patur dikur, sepse nuk kishte asnj breng m, ishte m i qet n gjithka q kishte mbart me vete dhe do gj e tij shpreh nj siguri t jashtzakonshme. Ishte m i shndosh se kur kishte ikur nga Perndimi, sepse halli i madh i moskthimit i ka rn nga supet. N t vrtet, sht pak i emocionuar, e di prgjegjsin e madhe q ka marr mbi vete dhe q njkohsisht i kan besuar shokt e tij. Ai e di po ashtu se BBC sht nj nga mediat radiotelevizive m prestigjioze n t gjith botn. N t njjtn koh ky sht edhe prfaqsimi i par politik i UK-s n botn e jashtme. Para saj, askund, nuk sht br nj intervist nga zonat e lufts, e edhe m pas, ato do t jen t pakta, dhe asnjra prej tyre nuk do t ket jehonn e saj. Nga ana emocionale, kjo intervist ka nj ndr momentet m madhore t Fehmiut, ose m sakt t afishimit t idealit t tij. Gjat gjith intervists ai ka qen tepr serioz, disi i vrenjtur, ushtarak i lindur, i bindur n at q thot, por edhe duke e ditur se kjo do t ishte nj luft e rnd, e ashpr dhe e prgjakshme. Ka ktu nj moment i cili, si t thuash, e dritzon krejt intervistn n ann emocionale dhe ideore t saj, dhe ky shfaqet pas pyetjes s gazetarit britanik: "Keni kaluar nj koh t gjat n burg politik. A jeni t gatshm t vdisni pr Kosovn?" Ky sht i vetmi moment q Fehmiu shkputet nga serioziteti i tij dhe flet

gjithka q kishte n shpirt; buzqesh me nj drit t veant dhe prgjigjet: "Me dshirn m t madhe. M e shtrenjt sht liria se jeta. T gjith ushtart e UK-s jan t vetdijshm se pushkn e kan marr n duar q t vdesin pr lirin e Kosovs dhe asnj nuk do ta kursej jetn. Vdekja pr lirin e Kosovs do t ishte fati im m imadh jetsor". *** Fragmente nga intervista e Komandantit t lart t UK-s Fehmi Lladrovci, transmetuar n kanalin televiziv BBC World

"Vdekja pr uirin e Kosovs do t ishte fati im m i madh jetsor"

Pas nj kohe kaq t gjat t pritjes dhe t rezistencs paqsore t udhhequr nga I. Rugova dhe partia e tij (LDK), prse e pat t domosdoshme t'i merrni armt n dor? "Shqiptart kan pritur shum koh pr t kuptuar se nismat dhe veprimet e bashksis ndrkombtare pr Kosovn, rezultuan kundr popullit shqiptar n Kosov. Sot, ky popull aspiron lirimin prfundimtar nga fashistt dhe etnikt serb. Periudha e viteve t rnda 1981-1990 sht mjaft e njohur edhe pr opinionin evropian dhe pr at amerikan. Megjithat, tragjedia e mijra bijve dhe bijave t Kosovs, burgosjet dhe torturimet e tyre nga regjimi jugosllav kaluan n heshtje. Gjaku i derdhur n Kosov gjat gjith ktyre viteve nuk u muar fare parasysh. Politika "paqsore" kosovare, e udhhequr nga Ibrahim Rugova, i cili tash e tet vjet sillet npr zyrat e Evrops dhe t Ameriks, nuk solli gj konkrete. Nuk ka gj prej ksaj politike... Nuk i kemi marr armt n dor nga dshira, por kjo sht nj domosdoshmri. Pa nj organizim t till askush nuk do t na dgjoj, as Evropa, as SHBA-t. A mendoni se Evropa dhe SHBA mund t angazhohen ushtarakisht n Kosov? "...Nse ndodh di e till, ather do t jet si zakonisht tepr von, kur gjaku do t derdhet deri n fyt..."

Pr serbt, ju jeni "terrorist"...

Ky sht i vetmi moment q Fehmiu shkputet nga serioziteti i tij dhe flet

"...Mir, le ta argumentojn serbt vetm nj akt t "terrorizmit" t ushtruar nga Ushtria lirimtare e Kosovs. ...E ne mund t'i numrojm mijra raste t terrorit t br nga falangat serbe, mbi popullin e pambrojtur shqiptar. Le t tregojn ata vetm nj njeri t pafajshm, i cili sht vrar nga UK-ja, nj njeri t paarmatosur, nj fmij apo nj grua kudoqofshin ata n territorin e Kosovs. Armt nuk i morm n duar pr t luftuar kundr popullats serbe q jeton n Kosov. I morm kundr regjimit etnik dhe kundr forcave policore dhe ushtarake serbe q jan n Kosov. Pr far luftoni? "Pr lirimin prfundimtar t Kosovs". Por sot shqiptart jan n prgatitje t ekipit negociator. Ka t ngjar q ky ekip mund t pranoj edhe nj trajt t autonomis n kuadr t "RFSJ"-s. Sa do t ishit t gatshm t pranonit nj gj t till? "Assesi, natyrisht. UK-ja nuk pajtohet me asnj zgjidhje, prve pavarsis s plot t Kosovs. A synoni t merrni pjes n bisedime? "Po, jemi t gatshm t bisedojm me Serbin. Por, vetm pr kufijt. Pr asgj tjetr. Prderisa ju luftoni npr male, nuk duket t ket ndonj krah politik n Prishtin? "UK-ja n radht e veta ka drejtues politik, mirpo n Prishtin nuk e kemi krahun politik. Keni kaluar nj koh t gjat n burg politik. A jeni t gatshm t vdisni pr Kosovn? "Me dshirn m t madhe. M e shtrenjt sht liria se jeta. T gjith ushtart e UK-s jan t vetdijshm se pushkn e kan marr n duar q t vdesin pr lirin e Kosovs dhe asnj nuk do ta kursej jetn. Vdekja pr

lirin e Kosovs do t ishte fati im m i madh jetsor. Meq shum rrall mund t dgjohet ndonj fjal nga ju, far do t'i porositnit bots me kt rast? "Mendoj se sht turp pr Evropn demokratike, q sot t ekzistoj nj pakic serbe, e cila synon t'i nnshtroj 90 pr qind t popullit tjetr n Kosov; q kt ta ushtroj prmes terrorit t papar. Problemi i Kosovs nuk sht problem i komplikuar, far tentojn ta paraqesin faktort ndrkombtar. sht problem q mund t zgjidhet fare leht: do popull i bots, prmes konventave ndrkombtare, ka t drejt pr vetvendosje dhe pr pavarsi. Kt t drejt e ka edhe populli shqiptar, i cili n Kosov ka mbi dy milion banor. Nuk krkojm as m shum, as m pak se popujt e tjer t bots. Do t shtoja edhe nj gj, meq edhe Amerika edhe Evropa i adresohen s teprmi parimit t mosndryshimit t kufijve. Jugosllavis tashm i jan prishur kufijt. sht themeluar shteti slloven, shteti kroat, shteti boshnjak dhe ai maqedon. Si u b e mundur q Maqedonia t dal aq leht nga shteti jugosllav, duke pasur brenda vetes mbi 40 pr qind shqiptar? Kto i marrim padrejtsi t bashksis ndrkombtare, andaj jemi t vendosur t luftojm deri n fund pr lirimin e Kosovs. Nuk ka forc q t na mposht... Po aftsin e armatimit. A nnkupton arsenali juaj edhe armt anti-tank dhe ato kundrajrore? "I kemi t gjitha armt e nevojshme pr vetmbrojtje. Kemi edhe armatim kundr tankeve dhe sistemeve kundrajrore. Jemi t bindur se do t'i rrmbejm t gjitha armt q gjenden n duart e etnikve, meq arma m e fort pr lirimin e nj populli sht morali. Kt moral Serbia nuk mund ta vras me asnj arm. Ajo nuk mund ta shuaj vullnetin pr liri... A po rritet numri i pjestarve t UK-s, meq m hert keni pohuar se morali do dit sht m i madh? "do terror shtetror ka reaksionin e vet n popull. Populli sht i gatshm q njzri t'i prgjigjet thirrjes s atdheut pr shptim kombtar. Vullnetart tan arrijn do dit dhe numri i tyre sht maksimal. Vullneti i popullit pr liri sht m i madh se kurdoher, pikrisht pr shkak t

shtypjes dhe terrorit serb. Pas masakrs s Prekazit, i gjith populli i Kosovs u b i gatshm t luftoj pr atdhe..." Marsi i lufts: Kosova apo pragu i shtpis? Njeriu q po hynte n Kosov n mngjesin e dhjet marsit t vitit 1998, s bashku me pesdhjet shok t tjer, kishte n vete nj dhimbje t madhe, q kishte rnduar mbi t m shum se pesha e dbors apo hija e rnd e Bjeshkve t Namuna. N kt rrug, pikrisht duke u nisur nga i njjti fshat, Vlan, ai kishte filluar rikthimin nj vit m par. Kishte qen nj ndeshje e dhimbshme, sepse ishte vrar njri nga djemt m t mir t Kosovs, Luan Haradinaj, "buka dhe pushka e UK-s"; por ai kishte tashm edhe dhimbjen e rnies s nj njeriu jashtzakonisht t vyer, Adem Jasharit. N vete kishte thn se, kur ai e kishte kt dhimbje q i rndonte mbi shpatulla, n kraharor e kudo, ai, q ishte msuar me dhimbjen dhe e kishte prballur at; si do t kishte ndodhur me njerzit e zakonshm, ata, studentt apo bujqrit e mir, njerzit q ishin msuar t shihnin idhullin e tyre mitik dhe t cilin nuk e kishin m? Mos vall kishte filluar, s bashku me rnien e Jasharve, edhe rnia e qndress s tij? Kishte qen njri nga qllimet m t egra t pushtuesit serb: thyerja e shpress. Nse e ke vrar shpresn, ather ke vrar gjithka. A nuk do t ishte e mundur q me rnien e nj njeriu si Ademi apo Hamza t kishte filluar edhe humbja e shpress...? Mund t kishte ndodhur edhe ashtu. Nuk do t ishte hera e par dhe njkohsisht nuk do t kishte qen as e fundit. Ai e dinte kt, njzet e dy vite jet ilegale e kishin msuar se pas humbjes s prijsit duhej nj koh, nganjher e gjat, pr t'u ringritur. Kjo kishte ndodhur disa her n lvizjet atdhetare ilegale, mund t ndodhte edhe tashti. Do t ishte nj cikl i dhimbshm, por gjithsesi mund t ishte edhe i kuptueshm. Ai do t bnte gjithka q do t mundte pr t mos e lejuar thyerjen e shpress, pr t mos patur bjerrje, ai do t dilte, ashtu si kishte qen prher, njeriu i shpress s madhe. Kishte n krahun e tij Xhevn, sht pak t thuash se kishte bashklufttaren e hershme t tij, ata ishin vazhdimi i njri-tjetrit dhe plotsimi i secilit njkohsisht; at q mund ta linte deri n pragun e prfundimit fjala e vrullshme e Fehmiut, do ta prmbushte butsia e fjals s Xhevs. Gjithnj kishin qen kshtu, q nga 13 gushti i vitit 1985, dy njerz q e kishin pritur njri-tjetrin, pr ta gjetur dhe pr t mos u ndar m. Tani n luft, kjo mosndarje e pazakont ishte dyfish e vlefshme; jo

vetm se po rikthehej nj grua lufttare, e cila sht br tashm tepr e njohur dhe t ciln Drenica e kishte br bij t vetn, por mbi t gjitha ishte shembulli i madh i vazhdimit t vetflijimit t prbashkt familjar. Sepse ata po vinin pr t vn jetn e tyre n themelin e liris s Kosovs. Ky rikthim do t ishte i lidhur me shpresn. Shtpia e Fehmiut ishte Kosova. Secili prag i saj ishte edhe pragu i shtpis s tij. Pikrisht n ato dit, kur ridimensionoheshin prmasat e reja t lufts, kur ajo kishte filluar t shtrihej m vrullshm se ishte menduar, kur ishin nj mij pun pr t'u br dhe t vinte keq q dita i kishte vetm njzet e katr or, legalistt "institucionalist", pr t thrrmuar luftn n nj mij e nj thrrmiza lshuan moton "T mbrojm pragun e shtpis". Dukej sikur ishte nj thirrje humane, por n t vrtet ishte fundi i lufts lirimtare dhe fillimi i prgjakimit t ri. Ushtria lirimtare e Kosovs asnjher, e theksoj, asnjher, nuk ka patur nj nocion t till t lufts lirimtare. Nuk e ka prfytyruar kurr luftn kshtu, prag m prag, por si nj luft t t gjithve kundr armikut t njjt. Nuk ishte e rndsishme se ku do t luftoje; ishte e vlefshme t luftoje ose t ndihmoje luftn. N mesin e marsit 1998 dhe m pas, n javt q erdhn, znia rrnj e nocionit "T mbrojm pragun e shtpis", ishte njkohsisht edhe prmbysja e pragut t Kosovs. Se cili ishte prfytyrimi dhe ngrehina e atyre q donin "t mbronin pragun e shtpis, ndoshta m shum se gjithka tjetr, dshmon rasti i mposhtm. Njri ndr ushtarakt e lart n radht e Ushtris lirimtare t Kosovs, shok lufte i Fehmi Lladrovcit, njkohsisht edhe i martirve t tjer si Bekim Berisha, Xhemajl Fetahu etj., n vitet e lufts epror i lart n zonn operative t Shals, Mensur Kasumi, tregon m von: "Kishte filluar ofensiva e madhe serbe dhe lajmet vinin pr sulme t mdha n zonn operative t Dukagjinit. Kishim t dhna se ishte sulur pr atje nj forc e madhe ushtarake serbe. I mblodha ushtart dhe u thash se duhet t bhemi gati dhe t shkojm e t ndihmojm zonn e Dukagjinit, se kan nevoj pr ndihmn ton dhe nuk kemi ajre pa shkue. Ushtart u grumbulluan, kur shoh nja dhjet vet q po rrinin mnjan. - "Po ne, q jemi t LDK-s, si do tia bjm?" - Kush ju ka thn se jeni t LDK-s? - i pyeta.

- "Kshtu na kan thn. Na kan thn se ne jemi me mbrojt ve pragun e shtpis dhe mos me shkue n zona t tjera". - Gabim e keni. Kush sht me luftue pr partit, pr LDK e kushdo tjetr, le t heq rrobat e ushtris, t dorzoj armt e t shkoj. Nuk luftojm pr pragun e shtpis, por pr krejt Kosovn. Disa i hoqn unformat, lan armt e shkuan, t tjert erdhn pas nesh. Ma qitn namin se nuk po i due t LDK-s. E kishin gabim, un doja Kosovn. Fehmi Lladrovci, at dit t dhjet marsit 1998, kur rihyri n Kosov, kishte shtat vite q nuk kishte qen n shtpin e tij. E kishte mbytur malli pr gjithka n vendlindje, pr shtpin ku kishte lindur dhe pr rruginat e kopshtit, pr luginn q zinte e ngushtohej n fundin e fshatit dhe pr pyllin e lisave prball malit; mbi t gjitha, e kishte mbytur malli pr prindrit e tij. Ai mall e kishte mbuluar t gjithin, edhe kur kishte qen n burgjet jugosllave, mirpo mes tyre kishin qen hekurat, prangat, gjakimet. N t gjitha letrat e tij nga burgu ndjehet ky mall, tepr prvlues, ndjehet prkushtimi i tij ndaj prindrve dhe, si e kam thn, sidomos malli ndaj nns. Nj mall q pikte prdit e m shum, q ndjehej tek tingllimi i zrit t tij, tek ajo rrudhje e veant e syve kur i plqente t tregonte, megjithse shkurt, pr letrn e par q kishte shkruar n jetn e saj nna e tij dhe at letr ia kishte shkruar t birit t burgosur; nuk i vinte turp t thoshte se i kishte puthur ato shkronja; ndjehej se kishte nevoj t bisedonte me t atin, pr gjithka q kishin dashur t flisnin; t njjtin mall e kishte edhe Xheva pr at shtpi, n t ciln kishte shkuar nuse kur i shoqi sapo ishte burgosur dhe dnuar me dhjet vite, kishte mall pr dhomn ku kishte jetuar disa vite, si n legjendat e hershme, por jo thjesht duke pritur, por duke luftuar pr idealin e prbashkt; n ato dhoma ajo kishte shkruar fjalt buimtare q ishin lexuar an e knd Kosovs se "as tanket dhe as topat nuk e trembin rinin e Kosovs", dhe tash asti i malljes kishte ardhur; ata ishin n Kosov, po rrugtonin drejt Drenics, aty ishte Gllanasella, aty ishte shtpia e vjetr, ishin prindrit, njri nga vllezrit, Emriu, aty ishin motrat e niprit e mbesat. Mund t ecje ndoshta edhe nj or m shum dhe do ta ndjenin ern e veant t zjarrit n mesin e marsit, q przihet me ern e pranvers.

n shtpin e tyre ose pr t mbrojtur pragun e shtpis s tyre. Kjo nuk ishte as filozofia politike e as mendimi politik i Ushtris lirimtare t Kosovs. Njeriu q kishte krkuar formimin e Ushtris s Kosovs q n fillimin e vitit 1983 dhe kishte tentuar ta bj kt, megjithse n nj vend t huaj, e dinte fare mir se kishte para tij nj mall m t madh se malli i familjes, se malli i shtpis s tij; kt ai e kishte t vetdijshme, e kishte n natyrn e tij, e kishte si dika t kuptueshme lehtsisht dhe q nuk mund t bhej ndryshe. Fehmiu dhe Xheva u ndaln n Abri. "Fillimisht u vendos n pikn "Guri, ku bri nj pun t jashtzakonshme pr forcimin dhe profesionalizimin e pikave, ndrsa AB-ja (Bekim Berisha) erdhi tek un n Aarev, kujton Sylejman Selimi. Aty ishte detyra e tyre. Aty qndruan. Nse do ti thoshin t shkonin diku tjetr, n Mitrovic pr shembull, ai do t shkonte, dhe nse do t ishte i vonuar, pa e ditur se kur do t kthehej, ndoshta nuk do t kalonte fare nga pragu i shtpis s tij. E pra ai i ka dashur prindrit si rrallkush, sht prgjruar pr ta, gjith letrat e tij e kan kt ndjenj malli; por ato kan edhe nj ndjenj m t fuqishme, tepr m t fuqishme se malli pr fisin, shtpin e familjen e tij: malli i Kosovs. Baca Tush: "Kisha dgjuar dika se ka ardh Feha. Erdh nj shok, ishim tuj ndej n aksham, ishim bashk me vllezr, u tubuam ashtu, kur ai shoku m tha se Fehmiu ka ardh. Kishte ardh Reshiti, kishte vllain e plagosur, Sabit Lladrovcin, dhe po m thot se Feha kishte krkue me shkue me e takue. I thash "pr hajr qoft. U endte treni ather. Kam zbrit prej trenit e kam shkue pr kodrin. Kam takue Mus Jasharin, Sahitin, i kam njoft mir, se kam shkue tek ata vazhdimisht. Po m thot Mus Jashari se ka ardh Feha, Xheva me Samin dhe me shok t tjer. Kemi shkue n pik, n Likoc. Ishte Sami Lushtaku aty, nuk e kisha pa qysh kur kishte dal jasht Kosovs. Shkuam n pik, ishte nj shok tjetr aty. M s pari u takova me Xhevn, kur erdhi Feha prshndetjen me t e bana pak m t ult se me Xhevn. Po m shikojn shokt e po bajn llaf, qysh po ndodh kjo. Kah zemra e kah shpirti im ishte Xheva njlloj me Fehmiun, nuk kam mujt me e dallue se nuk sht e zemrs sime, si Xheva, si Feha. Fehmiu dhe Xheva nuk e bn kt. Ata nuk kishin ardhur pr t qndruar

Biseduam pse ka ardh, e dija pse mund t vinte, m tregoi, bm llaf me t. Po m pyet se si po shkon, si po sillen njerzit, a jan pr luft. At dit po m thot me pas kujdes, kan dgjue se kam ardh, nuk kam ardh fshehtas, me pas kujdes. As n Gllogovc mos me dal. Pas nj kohe, dhjet dit a dy jav n Likoc, ka ardh n Abri dhe n Abri ka ndej shum, bukur nj koh t gjat. Nuk vinte hi n shtpi, as me na pa. Kmba e tij nuk ka shkel n shtpi, derikur ka ardh prej Abrije ktu. Dhe ka ardh ktu me Xhevn, me Sami Lushtakun, me shok t tjer. Ishte aksham, pa ardh mir ata, kan fillue me ardh njerzit. Un e falenderoj popullin, e sidomos fshatin Gllanasell, se iu kan bashkngjit Fehs n luft, t gjith. E ka dasht populli Fehmiun dhe fort e ka dgjue... Ishte e fundmja gj q bn: t shkojn n shtpin e tyre. Ndodh kjo sepse nuk kishin ardhur ve pr at shtpi; ajo ishte njra nga mijra e mijra t tilla q kishte Kosova. Prfytyrimi dhe koncepti i tij ishte shum m i gjer se kaq. Ai nuk kalonte nga shtpia e tij pr t shkuar tek Kosova. N kt rast, ai kalonte nga Kosova pr t shkuar edhe n pragun e shtpis s tij. Partia ime sht Kosova sht e vrtet se pr m shum se 15 vite, pra q nga krijimi i saj, Fehmiu do t jet antar i Lvizjes Popullore t Kosovs. Njri ndr m t devotshmit dhe nga m autoritart. Ndrsa pjesn e par, devotshmrin, e ka br me vetdije, tjetra, autoriteti ishte pa dashjen e tij. Sidoqoft, ai ishte n strukturat drejtuese t t gjith Organizats q nga prill i vitit 1985 dhe deri n marsin e vitit 1998, kur u largua nga Gjermania. Pas saj, fillon pr t dhe pr Xhevn nj jet tjetr politike. Ose m sakt, ata veprojn politikisht, t paprfshir n jetn politike t ndonj Organizate. Mbajti lidhje deri n momentin e fundit me shokt e Organizats, por pa qen pjes drejtuese e saj dhe kt e bn me vetdije. N Mbledhjen e VI t Prgjithshme t LPK-s, dega jasht vendit, n fillimin e majit t vitit 1998, ai propozohet pr t qen prsri antar i Kshillit t Prgjithshm. Mirpo ai kishte sjell nj mesazh pr t gjith. Duke e quajtur veten pjes e jets politike, ai nuk mund t'i lejonte vetes q njkohsisht t ishte n strukturat drejtuese t nj Organizate, megjithse

kjo ishte ajo ku ai kishte milituar. Pr nj arsye t thjesht: tash e tutje, deri n lirimin e vendit, partia e tij do t jet Kosova. Bn kshtu shkputjen nga ajo q ishte pjes e tij, pr t sendrtuar at q kishte synuar gjithnj kjo Organizat. Bhet pjes e vazhdimit t vizionit t saj, pa qen brenda radhve. Bhet misionar i ideve q kishte mbartur ajo, por ksaj radhe si lufttar. Kt e krkonte dhe nga t tjert. Ai nuk kishte dy kute: njrin pr vete dhe tjetrin pr t tjert. Nse mendonte se kuti q kishte zgjedhur vetdijshm ishte m i sakti dhe m i kohs pr Kosovn, ather ai prcaktohej kshtu edhe pr t tjert. N Kosov kishte disa linja q nuk mendonin kshtu. Lvizjet legale politike ishin msuar t shihnin politikn si pjes e jets s prditshme, t zakonshme, edhe kur tashm ajo nuk ishte e zakonshme, por e jashtzakonshme. N kahun tjetr ishte edhe Lvizja Kombtare pr lirimin e Kosovs, e cila kishte krijuar, sidomos n Llap, disa njsi t armatosura, dhe dshironte t ruante, edhe n radht e lufts, strukturn e saj politike. M 1 shkurt 1998, LKK, i drejtohet Shtabit Qendror t UK-s, me thirrje pr bashkbisedim, me an t t cilit duhej t vendosej forma e bashkpunimit mes dy palve. Duke ruajtur strukturn e saj politike. N dukjen e par sht nj krkes e arsyeshme. Mirpo nuk sht logjike. Nj njeri i autorizuar nga LKK-ja drejton nj kopje t ksaj thirrjeje edhe tek Lladrovct, me qllim q ta prcjellin m tej. Disa dit m pas, n drejtimin e shokve q veprojn n Drenic, niset ky faks: T dashur shok, pr kt letr (sht fjala pr "Thirrjen pr bashkbisedim) e kam njoftuar edhe "Kapuin. Dhe i kam dhn mendimin tim lidhur me krkesat e tyre pr bashkveprim, pa u shkrir n UK. Mendoj se sht pun jo e pastr nga individ t caktuar t hierarkis s LKK-s dhe propozoj t kihet rezerv ndaj ktij "propozimi. Ne na duhet Bashkimi e jo "Bashkveprimi e bashkbisedimi. Ju prshndes przemrsisht, "Veshi. N maj t vitit 1998 u zhvilluan takime mes prfaqsuesve t UK-s dhe t LKK-s. Nga njra an ishte Fehmi Lladrovci, n ann tjetr shoku i tij i burgut, i dnuar n t njjtin proces gjyqsor politik, Sabit Gashi. T dy njihen prej kohsh, kan qen n t njjtn organizat, tani jan ballas.

far do t bhet: do t ket n luft dy struktura, njra madhore e tjetra minore; do t ket partizim dhe ndarje; do t ket nj vij n mes, e cila mund t ndaj edhe shokt e dikurshm? sht e vshtir t thuhet tashm se cili tjetr do t kishte mundur t merrte prsipr barrn e bashkimit mes dy strukturave, t cilat, aq sa mund t kishin ngjashmri, aq ishin edhe t ndryshme, e her pas here edhe t kundrta. Figura q sht ballas me drejtuesit e LKK-s sht nj njeri i njohur, tepr i besuar, me fjal t sigurt, me ndjenjn e sakrifics dhe q i duhet besuar. Ky sht njri ndr shkaqet madhore t ktij bashkimi n luft. Sepse sht ecur prmes besimit, prmes shembullit e jo npr fjalt pa fund. Sepse ai do t mund t sillte shembullin e madh t tij: nuk do t ket parti politike n radht e lufts. Do t ket drejtim politik, Drejtori Politike, por jo partizim t lufts. Ai ishte shembulli, mjaftonte vetm t ndiqte kt shembull. N Drenoc, ai qndroi dy dit dhe dy net duke biseduar me drejtuesit e strukturave t LKK-s, dhe ishte nj nga bisedat vendimtare q rreshtuan prfundimisht kt organizm politik, pa asnj parakusht, nn komandn e Shtabit t Prgjithshm. Kjo ishte mes shoksh t hershm, mes njerzve q e kishin njohur njritjetrin n momente t vshtira. far do t ndodhte me ata q kishin pasur ose nuk kishin pasur vetm pak t prbashkta? Fehmiut, lufts, i duheshin t gjith, jo nj pjes, edhe nse ajo ishte struktura m themelore e lufts. Tregon Sami Lushtaku: "Ka qen nj takim i fshatit me partit politike. Ishte baca Feh, kam qen un, Nuredin Lushtaku e shok t tjer. U ulm sipas zakonit, rreth e rrotull dhoms dhe fjaln e mori kryetari i LDK-s, Idriz Rreci m duket ka qen. Na prshendeti. Ai po flet pr organizimin e partive politike, kontributin, rolin e tyre. Kur ai ka krye, baca Feh i ka thn: "Idriz Rreci, kam respekt pr ty, por kurr nuk e kam besue se do t thyhesh, se do t prkulesh. Ju n vend me i ndihmue ushtart e UK-s, me na afrue buk, municion, me hap kanale e pozicione bashk me ne, ju

bani mbledhje, bani metingje, bni pun t partis. A e dini se sot sht luft dhe se njerzit duhet t bjn t gjitha pr luftn? Njerzit ishin t gjith n mbshtetje t UK-s. Baca Feh nuk sht ue n kmb, ishte ulur afr Xhevs, ishte i veshur ushtarak. Ka hesht pak dhe ka shtue: "Me gjith respektin, edhe pse t kam pas msues, prej sodit, nse vazhdon kshtu me partit politike, nuk do t kem respekt. Leri marrit dhe kush do me e kap pushkn, le t vij me ne. Nuk ka parti politike tash. Tash kemi t gjith nj parti: Kosovn". Njerzit filluan me e prkrah iden e bacs Feh. Ai i thoshte faktet dhe nuk i linte hapsir askujt. Fjalt i kishte t sakta. Njeriu q u trhoq i fundit nga Shkaba 1 ose rrfimi i momentit t prjetsis s nj dite epike Shefqet Morina sht burr i gjat, zakonisht flet ngadal dhe gjithka tek ai tregon se ka pasur n jet dhimbje t mdha. I jan vrar n luft katr pjestar t familjes s tij dhe do gj ka qen tragjike. Ka pasur fatin e hidhur t varros t afrmit e tij, por edhe t vrej se, disa dit pas, forcat serbe i zhvarrosn dhe trupat e tyre ende nuk dihej se ku ishin. Kishte ln shum gjra n mes pr t krkuar ku i kishte t afrmit e tij t vrar, megjithat kurr nuk kishte prjetuar nj dhimbje si ajo e 22 shtatorit. Un e takova nj nat t vont, biseduam pr at ka ishte m thelbsore dhe pjes nga ai rrfim po sjell m posht, duke qen i bindur se kjo ishte e vrteta e sakt e rnies s Fehmiut, Xhevs, Fatimes dhe Shefqet Zeks. Njeriu tjetr q mund t m tregonte, ishte Asllan Faslia, por ai nuk sht m. U vra n luft. Shefqet Morina sht i vetmi nga ata q mbetn n fund. sht dshmia e vetme dhe plotsisht besnike. sht nj tregim i thn mes dhimbjes dhe nse ndonjher ka shkputje, kjo sht e kuptueshme. Ja pjes nga rrfimi i Shefqet Morins: Fehmi Lladrovcin von e kam njoh, por zrin ia kisha dgjuar. Mundem me fol pr t prej 22 marsit, kur jam pranue n UK. Fehmiun e kam

takue pr her n par n Abri. Prej asaj date e deri m 22 shtator mund t

flas pr t. Nuk e di saktsisht se cila dat ka qen, por aty e kam pa Fehmiun, aty e kam pa edhe Xhevn. Pas asaj, u formua pika Shkaba, ktu n Shkab, jam angazhue n radht e ushtris dhe ather kemi pas biseda, msime, ushtrime se si luftohet, jan br strategjit pr luft, strvitje ushtarake t llojllojshme; jemi nis pr n Shqipri me marr arm, 2 mij vet kemi qen nga Drenica, m shum se 200 vet nga brigada jon, por kemi rn n prit n kufi, n Junik, nj kilometr pa hyr n zon. Nj nat prpara, m 21 shtator, deri n 12 t nats kam qen n pik, si roje dhe n orn gjasht t mngjesit ka ardh lajmi se serbt po msyjn. Ashtu si kam qen, me teshat qe kam qen kam shkue n pik, sa me shpejt q kam mundur. Sa kam arrit aty, nj pjes e shokve kishte dal n pikat e caktuara. Serbt kishin fillue me dal edhe ata. Un kam pas mitraloz t rnd, vendin e kam dit se ku e kisha, nuk kisha se far pritsha. Kam shkue n vendin tim. Aty jam takue me Fehmi Lladrovcin, me Xhev Lladrovcin, me shokt e tjer, aty prap kemi bisedue, komandanti na ka tregue se far strategjie do t prdorim, si do t lviznim, na thot se duhet t ndrrohen pozicionet pas gjuajtjeve, t mos gjuajm gjithnj prej nj vendi, q t mos na diktoj armiku ku ishim dhe t gjuan n at vend. Kemi prit, shkit ather filluan me dal prej objektit, tek miniera ku ishin, filuan me lviz drejt pikave tona. Ne ishim duke u prgatit pr luft, duke mbledh armatimin. Baca Feh u merrte vesh me radiolidhje me pikat e tjera. U lajmroshin shokt n pika, thonin se jemi n gjendje t mir, se vetm po i presim kur t dalin dhe t na afrohen. I kemi prit forcat serbe se po na dalin vetm nga nj pik, ishim dy vet dhe e vzhgonim at pik, kur papritmas doln prej prapa. Doln nga njra an, por edhe nga tjetra. Ather Fehmiu i ka pa me dylbit e vendosura n snajperkn e tij. Fehmiu na tha q t presim derisa t afrohen. Kemi prit n heshtje. Kan ardh n vij ajrore 100 deri 150 metra. Ishim n nj stom, disa ishin me armt e lehta, un q kisha mitralozin. Atyre komandant Fehmiu u trhoqi vrejtjen q t mos qllojn pa e degjuar pushkn e tij dhe pa i dgjuar armt e rnda. U tha q t shohim nse kemi sukses, ather t qllojm t gjith. Ishim dhjet ushtar n at vend, t tjert ishin n pjes t tjera. Para se me fillue lufta i ka thn Sabit Lladrovcit Edhe faret n delshi,

kurr mos i dorzoni armt. Kurse ne t tjerve na tha: Burra, ja vdekje, ja liri, dit m t lumtur se sot kurr nuk kemi pasur. Kur ka kris snajperka e tij, ishte pushka e par e asaj dite, e kemi par ushtarin serb tuj u rrzue, kishte qen mbi tank, deri 10 metra larg prej tankut e ka qit jasht. Ather kemi fillue t gjith. Ka kris prej tana anve. Ishte grup i madh i ushtarve serb dhe kur t gjuaje, nuk t shkonte plumbi huq. Ka filluar nga shtat, shtat e 15 minuta dhe nuk e kemi ndal deri pas ors 10 paradite. Rreth tri or vetm sht gjuajtur. Kmb serbi nuk ka mund me lviz tri or rresht. Vetm rrinin snajpert e tyre dhe ata me mortaja. E para n pikn ton, sht qllue Fatime Hetemi. Kishte automatik. Ishte n pozicion. Edhe ajo ka luftue shum. Pr tre or nuk e ka ndal luftn. Fatimja ka qen n pozicion, ka qndruar aty dhe nuk ka luajt. Gjuante gjithnj. Mirpo edhe serbt sulmonin, na hetuan se ku jemi, gjuanin snajperistt dhe minahedhsit. Ata hetonin. Na gjuanin sa lviznim. Fatimja nuk lvizte. Ia kemi hequr vrejtjen. Gjuante gjithnj nga nj vend. Serbt e kishin hetuar se ku ishte. Kishte bombardime t jashtzakonshme. Edhe sot shihet se far bombardimesh ka pas. Fatimja u onte t qllonte gjithnj nga i njjti vend. Fehmiu ia hoqi vrejtjen i pari. I tha t bnte kujdes. Edhe Xheva ia hoqi vrejtjen, edhe un. U bn tre e m shum or luft. Ishte nj pjes, n t djathtn ton, q duhej prcjell. Baca Feh m tha t dal n nj pozicion tjetr dhe tu them shokve se far duhet mbrojtur. Kur jam kthye, Fatimen e kishte kap plumbi. E kishte kap n ball, por ishte ende gjall. Jemi mrzit shum. Fehmiu na thoshte t mos e lshojm veten, se sht luft dhe nuk dihet kush vritet, nuk duhet t lshojm luftn. Ai dhe Xheva e kishin Fatimen si bijn e tyre. Kemi provue me e nxjerr prej pozicionit, me i dhan ndihm. Ishte e pamundur, kemi tentuar tre her me e heq diku pas, nuk na lejonte armiku, ishin vetm snajpert serb, se ushtart e zakonshm ishin n tanke dhe autoblinda. Plumbi, si thash, e kishte marr n ball, kishte granatime t vazhdueshme, t hatashme, gjithka ishte ba zi. Kurrgja nuk na bnin bombardimet, se na bnte tymi, pluhuri q ngrihej mbi ne, me tu

duk se nuk kishte diell.

Para se me fillue lufta i ka thn Sabit Lladrovcit Edhe faret n delshi,

Zhurma ishte e tmerrshme, duhej me fol pr afr, se nuk u dgjoshim. Ka ardh Asllan Faslia, kishte ardh prej pjess tjetr, e kishte par Fatimen se ishte vra dhe ka ardh tek ne. Beteja ka qen e ashpr, kan fillue me u thye radht, disa njerz e kan lshuar vendin. Na tregoi Asllani se ishte vra Shefqet Zeka, na tregoi se nuk kishin mundur t prballojn luftimet dhe ishte ln pika. Kemi pir vetm nga nj cigare duhan dhe prap kemi fillue. Esht br vetm ndrrimi i ushtarve n pik. Kishim mbet disa shok. U hap fronti shum pr ne. Ku ishin ushtart n an t djatht, q u larguan, aty na doln shkit. N pjesn ku ishim ne, na doln shkit. N pjesn n Gradime, na doln shkit tek pika tjetr. Thirri Fehmiu n radiolidhje n pikn tjetr, a jeni t gatshm, nse jeni gjuani dhe mos prisni. Jan prgjigj vetm nj her, pastaj nuk jan prgjigj m. Ku nuk kishte luftime aty na doln shkit, krejt para i kemi pas dhe gjithandej. I kishim prball dhe n tre an ishim t rrethuar. Aq sa ishim. N fund mbetm katr vet q luftonim, Fehmiu, Xheva, Asllan Faslia e un, dhe Fatimja e plagosur. Na erdhn shkit deri n 10 metr, ishim t shprndar, n katr pozicione, bomba na ra n mes, por pr fat nuk plasi. Kur na erdhi bomba tek kmbt, e ditm se shkit ishin shum afr dhe kemi kemi fillue edhe ne me bomba dore. Serbt u trhoqn dhe shkuan prap n pozicionet e tyre. Me i prballue mundnim, por me i thye nuk mundnim. Kishte shkue ora me 11 e m shum, bombat i kishim afr, gjuanim prap dhe disa her i kemi trheq vetm me bomba. Doln ku kishin qen n fillim, npr livadhe. Mirpo ishin shum dhe bombardonin gjith kohn. Un kam qen n pjesn e dhjet, Feha, Xheva dhe Asllani ishin n pjesn e Gradimes. Asllani shkonte her pas here edhe n ato pozicione ku kishin qen shokt q u larguan. Serbt ishin m posht. Ishin br thuaj katr or q baca Feh qllonte me snajperk dhe nuk e onte kush kryet. Dgjuam se baca Feh krkonte nj ndrrim t shkurtr n pozicionin e tij sa pr t pir nj cigare. Ishte i lodhur. Lvizn Asllani, shkon n vendin e tij dhe merr snajperkn, derisa ata t hynin n pozicion. Fehmiu u mat t futet dhe duke hyr aty, prej autoblinds ku ishte nj snajper serb, sht qlluar mbi t dhe njkohsisht

mbi Xhevn. Kur e kam pa bacn Feh, ai ishte ul n tok dhe Xheva kishte filluar t ulej pran tij. Ishin plagosur t dy, Asllani sht ruajt, i kam pa q jan plague. Kur e ka kap plumbi i par nga pas bacn Feh, e kam pa se i ka lvizur xhupi para. Esht ue prej plumbit. U dukshin plumbat kur binin, se ishin plumba t mdhenj. Teshat i lvizn kur e rroku plumbi i par. Asllani ishte pas nj guri, i kam pa q jan goditur. Nuk e di kur e ka rrok plumbi i dyt. E kemi trheq bacn Feh dhe kemi marr prap pozicionin. Xheva mbeti e shtrime, e kam ndihmue t trhiqet dhe sht afruar me Fehmiun. Nuk kam pas kurr dhimbje m t madhe. Nuk m sht dhimb vetja. Ishte nj gjendje q nuk e kisha menduar kurr. Xheva e plagosur, Fehmiu i plagosur, ai nuk lvizte, Fatimja e plagosur, thuajse n momentet e fundit. Xheva, ashtu e plagosur, vazhdoi t gjuaj. Mori snajperkn e Fehmiut, por arma ishte e rnd, ajo nuk kishte edhe aq forc, ather mori kallashin. Serbt u afruan shum, nuk ishin as dhjet metra, trhiqeshim e gjuanim. Fehmiu nuk i kishte mbyllur syt, Fatimja e plagosur, Xheva e plagosur. U munduam me i mbyll plagn Xhevs, me pjes t rrobave tona; nuk kishim mundsi t shkonim ku e kishim ln ndihmn e par. Nuk kishim as se si t bnim trheqjen e tyre. Nga ora 12 e gjysm baca Feh ka mbyll syt, Fatimja po ashtu. Xheva ishte e plagosur. Vazhdonte t qllonte. Me Asllan Faslin ishim aty. Deshm me e trheq Xhevn, as shans nuk kemi pas, i tham disa her, nuk dgjonte, derisa na sht drejtue me arm. Xheva na ka thn, edhe duke na drejtuar armn, trhiquni, un jam ktu n vend t Fehs, shkoni. Fehmiu, pak pa i mbyll syt na ka than edhe ai, trhiquni. I jemi lutur shum Xhevs t vinte me ne, Asllani dhe un, i tham se nuk shkojm pa t. E uli pushkn Xheva n nj moment dhe na tha se dilni ju posht, tju shoh t gjall, kur tju shoh se keni dal, po ua jap fjaln se do t vij edhe un. Shkoni ju njher. Asllani doli i pari. Xheva tha se un po e mbroj nga e djathta, ti mbroje nga e majta, dhe po e mbrojm derisa t dal posht. Nuk ishte as pes metra, lshoheshe dhe dilje. Kur iku ai, Xheva m tha: Dil Shefqet edhe ti, shko, m tha, se trupi im dhe jeta ime, ve trupit dhe jets s Fehmi Lladrovcit nuk njeh gj tjetr. Ia kam dhan fjaln, ia kam dhan besn se vdekje e jet i kemi bashk". Ather nuk kishte mbet gj tjetr. Fillova

me iu afrue. Asllani m thirri: Dilni se u zut, se jeni shum afr. Mora kallashin dhe u prpoqa me dal. Plasi nj bomb sipr nesh dhe forca e saj m hodhi jasht. Pasi ka dal Asllan Faslia, i kemi pas edhe dy-tre minuta luft bashk me Xhevn, me e mbrojt derisa t dal. N ann e djatht ka dal Asllani, ka vazhdue lufta edhe dy-tre minuta, derisa i kemi trheq. Kan qen mbi ne, pak me ra dhe binin mbi ne. Kur i dgjova fjalt e Xhevs, e pash bindjen e saj se far ishte. N realitet filloi, i nxori armt e veta, revolen e vet dhe u prqaf me Fehmiun, e vuri krahun e vet nn kryet e Fehmiut, m tha edhe nj her se ve vdekja, pas Fehmiut nuk ka asgj tjetr. I kam dhan me dal, pasi kam dal n strom, shkit doln n livadhe, ka ra granata, pastaj nj rafall e gjat, fuqia e shprthimit m ka nxjerr jasht dhe kam ra n kaube. Kallashin e kisha t lidhur, kam mbet aty, derisa ka ardh Asllan Faslia, m ka pre rrypin e kallashit dhe m ka ndihmue derisa kemi ra posht. Pas ksaj luftime t tjera nuk ka pas, as nuk ka gjuajt kush dhe asgj tjetr. Un: A keni menduar gjat luftimeve se duhet t trhiqeni, se e keni br deytrn duke luftuar katr or me radh? Shefqet Morina: Baca Feh nuk ka pas mendimin se duhet me u trheq, as nuk e ka diskutuar se do t trhiqemi. Nse do t ishte ln lufta hert, njerzit ende nuk ishin larguar, do t kishte pas humbje t mdha n popull. Ai vetm pyeste: A kemi municion? Ishte municioni n krah t djatht, pyeste vetm a kemi. Pas plagosjes s Fatimes, shokt q ishin n pik me ne, shkuan n nj vend tjetr. Pas pes minutash, kur i kemi thirr me na dal n ndihm, nuk ishin. Kur jam kthye, m ka pyet baca Feh a sht dikush aty, prej ushtarve? I thash se nuk ishte askush. Nuk kishte kush t na afronte municion. Por, me u trheq, as mendja nuk i ka shkue. Kur u ue n kmb, me pushue pak e me ndez cigaren, ather e rroku plumbi. Sapo e ndezi. Ne na u sos duhani q kishim, e la n gur duhanin q kishte me vete dhe na tha pini duhan sa t doni. Cigaren e kemi mbajt n goj, pinim duhan e gjuanim. Gjoksoren mbrojtse dhe automatin e Xhevs, kallashin e

Fatimes, i kam edhe sot e ksaj dite. I gjetm pas lufts. Gjoksorja e saj ka shenjat e granats q i ka rn. Kemi pas luftime, edhe m von kemi pas luftime, gjithfar rastesh kemi par, por dhimbje m t madhe nuk kemi pas. Nuk ka hall m t madh kur e sheh shokun t vdes, kur e sheh komandantin tnd t plagosur dhe nuk i jep dot asnj lloj ndihme. I ka mbuluar shembja e dheut. Prej bombardimeve, dheu ka rn mbi ta. Zola q kemi pas nuk ka punue. E provoi Fehmiu, por nuk ka ndez. Pas lufts, n vendin ku jan mbuluar, sht gjet radiolidhja, cigaret, shkrepsja, granatat. Pushkn dhe automatikun Xheva i ka afrue pran vetes. Nuk kishte pasur koh t lodhej. Kishte n duar nj snajper 12.5 mm dhe qllonte sa her q dikush tentonte t afrohej m shum se sa e kishte lejuar. Ishte i qet dhe ndjehej po ashtu i lehtsuar. Ishin br m shum se pes or luft dhe tashti banort e asaj zone duhej t ishin larguar, duke u ruajtur nga mizoria serbe. Ai e uli pr nj moment grykn e snajperit dhe i drejtohet Asllan Faslis: Eja ktu ku jam un. Mos i lr t ojn kok. Un po pushoj pak... vetm pak, sa t pi nj cigare. Arma ishte e rnd, koha ishte e gjat. Dhe u ngrit t mbshteste shpatullat pas Kodrs s Qndress. Ishte i lodhur dhe ndoshta i pihej pak uj. Ngjyrat e dheut ishin n rrobat e tij dhe n fijet e mjekrs i kishte mbetur po ashtu nj fije bari. Ai gjith jetn kishte qndruar i mbshtetur pas dheut t tij, i lidhur tej pr tej me t, dhe kshtu si duket, do t ishte edhe asti i fundit i tij. Bri t largohet, ishin vetm dy a tre metra deri aty ku ai mendonte se mund t pushonte krejt pak, qoft edhe dy-tre minuta. Kishte br shum rrug deri ather. Ndoshta m shum se sa ishte menduar. Ishte nj koh e gjat q mjetet e blinduara nuk lviznin as para e as pas. Ushtart serb, t strukur pas hekurave, kishin nxjerr pushkt snajper, minahedhsit dhe prisnin. N ecjen e tij u godit. Ishte nj goditje, si do t thoshin, vertikale, dhe nj rnie po e till. Nuk ra, u ul ngadal dhe i tha leht Xhevs: Shot, m

duket se m vran. Ajo vet ishte e plagosur, por nuk i tha asgj. Ai mbylli syt duke ndjer njrn dor t saj nn kokn e tij dhe tjetrn tek zemra. Nuk dgjoi krisma t tjera... Askush nuk e di se cili ishte plumbi i fundit q mori Xhevn dhe nga erdhi ai. Jo m kot ajo kishte nxjerr revolen e saj, automatikun dhe i kishte vn pran saj. Jo m kot... Askush nuk e di, megjithat t gjith jan t bindur se kshtu do t ndodhte. Edhe sikur tridhjet kilometra larg t vritej Fehmiu ose Xheva, tjetri do t vinte nga larg t jepte jetn me t, m tha nj nat t vont Ramiz Lladrovci dhe un e dija mirfilli se kishte qen pikrisht kshtu. Jehona e pasrnies Edhe pasrnia e tyre ishte po ashtu dika mes reales dhe irreales, mes t prjetshmes dhe t prditshmes. Ishte dika q qndronte pezull dhe sado fjal q mund t gjeje, prsri ishte e vetdijshme se nuk mund t gjeje asgj. Lajmi ende nuk kishte ardhur, kishte mbetur si peng i fjals s pathn, kumt q nuk do t donte t shprndahej. Kishte mbetur pezull, si nj varsi e tejskajshme, rreth s cils nuk mund t duket e as t zhduket asgj. N mngjesin e hert t 23 shtatorit 1998 m thirri n telefon Ali Ahmeti, i cili ndodhej n Tiran. "Si je bacalok, m tha. Abazi (Ali Ahmeti) m ka thirrur gjithmon "bacalok, ashtu si edhe tani dhe nuk e di pse ka mbetur kshtu, por gjithnj m ka plqyer q kur flisja me t, t m thirrte bacalok, pasi kjo i shkon natyrs s tij t qet dhe t kujdesshme. Iu prgjigja se isha mir dhe e pyeta se si po shkonin punt. Ai prgatiste ather ngjarjet q erdhn m von n trojet shqiptare n Maqedoni, por njkohsisht ishte i caktuar edhe pr ndihm konkrete ndaj Zons Operative t Dukagjinit dhe kjo me nj krkes t veant t komandantit t zons, Ramush Haradinajt. N fillimin e qershorit 1998, Ramushi m drgoi nj letr, ku krkonte nga un, si drejtues i Organizats, q t emroheshin Aliu dhe nj grup shoksh pran shrbimit logjistik t zons q komandonte. Kur desha ta pyes edhe pr dika tjetr, Aliu m ndrpreu butrisht dhe m tha:

"Ka ndodhur dika e rnd bacalok, por duhet t mbahemi. ka ndodhur?, e pyeta dhe heshta, sepse Aliu sht zakonisht njeri i prmbajtur. "Fehmiu sht vra. sht vra dje, n Drenic sht vra, fliste duke u prmbajtur dhe un e dija se Ali Ahmeti kishte qen miku m i afrt i tij prej m shum se 14 viteve. "Nuk sht e vrtet, i thash, nuk sht e mundur, dhe dika e rnd u mblodh tek un. Thash se nuk sht e vrtet, se kurr nuk e kam menduar se Fehmiu mund t vritej. Kur po bhesha gati t pyesja pr Xhevn, ai vazhdoi: "sht edhe m keq bacalok", fliste i prmbajtur Ali Ahmeti, por zri po e tradhtonte. Nuk kishte nevoj t fliste m tepr, gjithka ishte e qart. sht vra edhe Xheva. Bashk jan vra, n t njjtin vend. "Nuk sht e mundur, prsrisja, nuk sht e vrtet. Lidhuni edhe nj her me Drenicn. Bisedo me Ilaz Kodrn. Takoje Ramizin dhe verifikoje. Nuk doja t pranoja vdekjen e tyre. Askush nuk donte ta pranonte. "Ramizi sht ktu bacalok", shtoi Aliu. "Por ngushllime pr shokt dhe duhet t mbahemi. Dikush do t vritet e n luft m t mirt vriten". N telefon doli Ramizi. "A sht vrtet Ramiz?, e pyeta, pa i thn se far sht e vrtet dhe far nuk sht e vrtet, se prsri nuk mund ta besoja. "Po bac, sht e vrtet. Jan vra dje, jan vra n nj pik afr fshatit, t dy jan vra. Zri i Ramizit ishte m i prmbajtur, por dhimbja e tij ishte e jashtzakonshme. Ata kishin qen miq dhe shok, por edhe bashklufttar. "A ke biseduar me Drenicn?, pyeta edhe nj her, se nuk doja q nuk

doja ta besoja. "Po bac, fola me prindrit, i lajmrova, jan vra s bashku me dy t tjer. Nj ik, q quhet Fatime Hetemi, sht nga Shala e Bajgors dhe nj djal, student nga Prishtina, m than se quhet Shefqet Zeka. Lufta i ka kto, kemi qen t prgatitur bac, por puna nuk ndalet, vazhdon. "Si jan prindrit?, e pyeta edhe nj her. Ramizi m tregoi se ata po mbahen dhe se nana e Fehmiut kishte thn se "po nuk u ligshtuat ju, nuk ligshtohem as un; e po u ligshtuat ju, ather ligshtohem edhe un. Pas tre ditve un fola vet n telefon me bacn Tush dhe e gjith ajo q dgjova m bindi edhe nj her, se Fehmi Lladrovci kishte lindur dhe ishte rritur n nj truall trimash dhe e gjith ajo q ndodhi nuk kishte se si t ndodhte ndryshe. Si e prjetuan ngjarjen n Drenic, prindrit e Fehmiut Isha matur disa her ta pyes bacn Tush pr at moment t vshtir, ndoshta m t vshtirin n jetn e tyre. Nuk kisha mundur. Si mund ta pyessh tjetrin se ku ishe, far ndjeve ku msove lajmin, kush e tha kt lajm. Asnj prind nuk mund t pyetet kaq leht. Nj mbrmje, kur rrinim n shtpin e tyre n Shkab, bisedonim pr jetn e Fehmiut, ai vet, krejt natyrshm, m tregoi se si kishte ndodhur. Pr fat q bisedn e shnova ashtu si u tha asaj nate, e po ashtu po e sjell: Baca Tush: " ...Kah ora nj e gjysm dy, kan fillue disa ushtar t rinj me ardh. Jan trheq prej lufte, megjithse lufta hala vazhdonte. Isha aty, u dgjoshin disa fjal se sht vra Fatimja. Pyesja se ku po shkoni, far ka ndodh, por m thonin se nuk e dinin. Kah e vona, shum kah e vona, serbt kan dal n maja. Shkoi ora nnt e mbrmjes dhe po baheshim gati me shkue, se serbt mund t vinin edhe n katund. Pyeta disa ushtar, a dini gja pr Fehn. Disa m than se nuk e din, disa se kan kan prej Dobrashefcit. Nuk isha krrkund. Kam shkue kah ora dy-tre e nats n nj vend, kemi pushue pak dhe kam pa disa ushtar. I dgjoja se thonin dika, por nuk e dija. E kam dit se sht e pamundur se Feha me e lshue pozicionin,

vese n sht vra. Para se me dal drita, filloi ofensiva serbe me hi npr fshat, npr lugun e Beranit. Ne ishim n mal. At dit kemi ndjej gjith ditn aty, n mbrmje, m dat 23, i them halls: Hall, Feha sht vra. (N shtpi, nnn e Fehmiut e quajn t gjith "hall shnim i autorit.) Halla m tha se ku po e din ti, ku e more vesh ti. M brtiti. I thash se nuk ktu gja. Njerzit e dinin se Feha sht vra, por nuk m tregoshin. M dat 24 kam dal prej asaj ane dhe thrras Ramizin n telefon. I tham, Ramiz a ka ndonj send, bre? M thot, po bab. ka ka? po e pyes. M thot se Feha dhe Xheva jan vra. M thot se bani gajret. Pak jam mrzit. M thot Ramizi, qndroni. Ju qndroni, i thash, se ne do t qndrojm. Halln e prcolla tek nj vend tjetr. I thash se baba e ka dit. Ramizi ather ka lajmrue edhe tek halla, i ka thn se Feha dhe Xheva jan vra, mos u mrzitni. Halla i ka thn, mos u mrzitni ju. E ka dit nana. M ka pas thn n Abri, nan, kam ardh me vdek pr vend tem. Feha ka qen i qet. Edhe me vdek, thoshte, po vdes pr vend tem, mos u ligshtoni. Ather ikat, kur e kan msue, kan fillue me qa. Halla u ka brtit: pushoni e mos ua ndiej zanin. Krrkush nuk ka me qa. Ather i ka thn Ramizit, "qndroni ju, do t qndrojm edhe ne. M datn 25 kam dal prap n Gradic dhe kam fol prap me Ramizin. "Bab, m thot, me e gjet se ku sht Sami Lushtaku. Thuaj se gjall a vdek, duhet me i prue trupat e Fehs, Xhevs dhe Fatimes tek shtpia. Kishin shkue katr dit. Jan vra ditn e mart, m datn 22 shtator, kishte shkue 23-ta, pastaj 24-ta, kishte ardh data 25 shtator. Tash po vinte dita e pest. Ndrkoh ka ardh Sami Lushtaku prnjher aty ku isha. Erdhi n Gradec. Ka ardh me Ilaz Kodrn, me Nuredin Lushtakun e shum shok t tjer. Edhe biseduam. Ka qen pasdite, ora gjasht. I them se Ramizi m ka thn, se ja i gjall, ja i vdekur, merr k t duash dhe duhet me i sjell trupat n shtpi. "Hajr qoft, m ka thn Sami Lushtaku. Sonte e kryejm kt pun. Ose i ke n shtpi sonte, ose nuk jemi as na". I kam thn se po vij edhe un, por nuk kan pranue. Shkijet ishin trheq nja dy or pa shkue kta, por nuk e dinim. Ka qen edhe djali i vllait, Meti. Jan shkue dhe i kan trheq trupat. Xheva ka qen e dmtuar shum. Fatimja

ka pas vetm nj plumb, n ball, Shefqet Zeka ishte po ashtu. Ka qen vshtir me i varros. Nuk ka pas njerz. Njerzit i kishin lshue shtpit krejt. Mrzia ime m e madhe ka qen tek trupat, se mos i djegin, i artin, se po mi humbin, po i kallin. Se mrzi se u vran pr Kosovn nuk kam pas. Varret i ka hap nj komshi i yni, e falenderoj shum se ka qen koh e vshtir. Ve kam shkue tek ai, Abdush i kam thn, se me cilt e ban e qysh e ban, nuk m duhet gj. I kam treguar vendin dhe i kam thn se ktu duhet t hapen pes varre. Kur i kam varrue, ather nuk kam pas m mrzi. T nesermen q sht vra Feha, sht djeg edhe shtpia jon. Disa shtpi jan djeg n fillim, por m 23 shtator, e gjith lagjja jon ka qen e djegun. Nuk ka pas se far me djeg ma. Fatimja ka ndej tre muaj n shtpin ton. Ajo ka ardh nj jav a dy pas ardhjes s Fehs dhe t Xhevs. Ka ardh prej Likocit. Tan kohn ka ndjej n shtpi tek na, derisa jan vra. Kam dal pr pun, kan ardh n gjysm t nats e kan shkue para sabahut, si e kan pas punn, por ktu e kan pas vendin. Fatimja ishte gjith kohn me Xhevn. M shum se t gjith vinte Ilazi, Sami Lushtaku, gjithher kan ardh. Ilaz Kodrn e kam njoh qysh hert, e kam njoh si shok t Ramizit, edhe Ilazin, edhe Sami Lushtakun, edhe Nuron. Edhe Hashim Thain e kam njoh kshtu. Adem Jashari vinte gjithkoh. Kur kan qen djemt jasht, nuk e kam prit se do t vinte aq shpesh. Nuk e kam prit bile se do t vinte, ishte ilegal. Ka pas ardh edhe kur ishte Ramizi ktu, por m shpesh kur ikn djemt. Gjat kohs s lvizjes dhe t ilegalitetit krah t djatht Feha ka pas Ali Ahmetin, por n koh t lufts, krah t djatht ka pas Bekim Berishn, AB-n. Jo se flas un, por kjo dihet prej t gjithve, e kan pa njerzit, jan dshmitar, e kan pa se kush sht AB-ja, kush sht Feha, e kam dasht shum AB-n. Sa her e ka thye kufirin, sa armt i ka sjell, far punsh t mira ka br me Bedri Shaln. Ve kush nuk e ka njoh ose nuk e ka dasht, nuk e ka dit se sa burr i fort sht AB-ja. E kena pas djal shtpie AB-n. Isha krenar me gjith ata njerz, shok t djemve, edhe t ilegales, edhe t lufts, si Iliri, Zahiri, Rasim Kiina, se pr Jashart nuk kam se ka t them. Jashart jan maja, un e ndjej veten ndaj Jasharve si krrkushi. Djem si Jashart nuk i vijn ksaj toke.

Sa ishte gjall Feha m thoshte se n vritem, nuk dua grumbull njerzish, nuk dua njerz shum, sepse kur ka shum njerz, vjen armiku dhe nuk dihet se ka bahet. As t pame e as send mos ban. N mund t m varrossh, m ka thn, mir. Kur e varrosa, m zuni shpirti qet. Sami Lushtaku: "Fillimisht dgjuam se sht plagos, por nuk e besonim se sht vra. Edhe plagosja na dukej shum. Folm me Ramizin n telefon, na tha se "duhet t'i merrni trupat, me i sjell trupat n shtpi, njlloj si me i pa t gjall. Morm vendim me shkue dhe me i sjell. Kishin kalue tri dit luft. Kam krkue q t mos vij Nura me Fadil Kodrn, sepse nuk e dinim se ku po shkojm, a ishin aty forcat serbe a jo. Kemi shkue tek vendi i ngjarjes, tek istikami, gjetm trupat, kishim droje se mos ishte vendi i minuar. Fehmiu dukej si i gjall. Kishte dy plumba n shpatull. Plumbi i par e kishte plagosur rnd, plumbi i dyt e ka keqsuar gjendjen. E ka marr n t njjtn koh me Xhevn. Ka qen moment shum preks kur i kemi nxjerr shokt q nuk ishin m, me t cilt ke punuar sa vite, q i ke dashur dhe u ke besuar. Kemi qen t mrzitur, por edhe e kishim kryer amanetin e shokut ton, i kishim sjell trupat. Kemi menduar se mund t vriteshim, ishim t gjith gati me vdek. Fehmiu thoshte pak koh para 22 shtatorit se nuk sht problem lufta n Kosov. Krejt lufta do t bhet rreth Mitrovics. Ne kemi me qen t lir, por n Mitrovic ka me qen luft tjetr. Ather nuk e kemi besuar shum, por ai e kishte ditur saktsisht. I till burr ka qen. Kjo ndodhi n ditn e pest t pasrnies. Koh lufte, koh vrasjesh dhe masakrash. Ata shkuan t prehen n kodrinn buz lugins, krejt afr vendit ku kishin hedhur shtat. M pas, n at lugin, familja e Fehmiut, ngriti varrezat e gjith t rnve, n nj vend t vetm, pr t mos e ndar prjetsisht Fehmi Lladrovcin nga ushtart e tij, nga ata q e ndoqn besnikrisht deri n fund dhe u flijuan s bashku me t. Disa dit m pas doli komunikata pr vrasjen e tyre. uditrisht nuk jepej asgj m shum, se u vran edhe Fehmi e Xhev Lladrovci, n mesin e nj liste t gjat, me t rnt e asaj periudhe. Kishin kaluar tet dit, n fakt ishte komandanti i par i nj brigade q u vra n ballin e lufts e kjo ishte

humbja m e rnd e UK-s, pas rnies s Jasharve. Megjithat, n at komunikat nuk mund t msoje asgj m shum, se sa nj kornizim i thjesht, sikur t ishte vrar nj lufttar i zakonshm, i cili nuk kishte vese pak dit q ishte i rreshtuar n luftn lirimtare. Jam ndjer i befasuar asaj dite, si un, edhe shum t tjer. Nuk e di prse ka ndodhur nj gj e till. Do t doja t justifikoja do gj me ofensivn e jashtzakonshme serbe t atyre ditve, kur vendoset emri i komandantit n mesin e ushtarve dhe nuk do t kisha dashur t mendoj se atavizmi primitiv kishte ngelur edhe pas rnies s tij. N fund t fundit, edhe ata q do t kishin menduar, qoft edhe pr nj ast, se ai ishte kthyer n Kosov pr t'u br nj "shef lufte, mund t ishin t qet. Ai e kishte br fakt t kryer at q i kishte thn nns s tij, "kam ardhur t vdes pr Kosovn. *** T gjith e mbajn mend se ku ishin ose se far po bnin kur msuan pr vrasjen e Fehmiut dhe t Xhevs. Tek t gjith sht ngulitur ai moment dhe, n nj luft si ajo q ishte n Kosov, nuk sht e zakonshme. Do t doja t sillja disa nga kto prjetime: Hashim Thai: "Ato dit kam qen vazhdimisht n mesin e ushtarve t brigads 113 t Drenics. Me dit t tra kemi qndruar n territorin q sulmohej nga makineria e rnd serbe. N kto rrethana e kemi marr lajmin pr rnien e tij vrtet heroike. Lajmin pr rnien e Fehmiut e kemi marr t gjith me dhimbje t madhe dhe pikllim, por edhe me krenari t rrall. Rnia e Fehmi Lladrovcit kishte domethnie t madhe pr luftn, pr ne, bashklufttart e tij. Ai ra n ball t frontit, duke qndruar si burrat dhe lufttart e devotshm pr lirin e Kosovs. Emri i Fehmi Lladrovcit hyn n radhn e emrave m t shquar t lufts s Ushtris lirimtare t Kosovs dhe t historis son t re. Fehmi Lladrovci hyn n radhn e komandantve q i bn nder lufts son t drejt, duke e prjetsuar emrin e tij n mesin e njerzve m t shquar t kombit...

Sulejman Selimi: Lajmin pr vrasjen e komandant Fehmi Lladrovcit e kemi marr vesh t nesrmen, m 23 shtator, prmes "Gurit, q arriti t lidhej me "Shkabn" tjetr, q e mbante Sabit Lladrovci, i cili njoftonte se "Shkaba" (Fehmi Lladrovci) ka rn heroikisht bashk me t afrmen e vet t pandashme. Rnien e Fehmi Lladrovcit e prjetuam tepr rnd. N jetn time si ushtar i UK-s nuk jam ndjer asnjher m keq se at dit kur nuk kishim mundsi t'i shkojm n ndihm Brigads 114, gjegjsisht komandant Fehmi Lladrovcit. T kesh fatin t kesh nj komandant si e pati Brigada 114, do t thot fat pr luftn lirimtare, sepse ai nga brumi i ushtarve arriti t krijoj nj frym t pathyeshme... Idriz Hysenaj: Kur kam dgjuar pr rnien e tij ka qen momenti m i rnd. Isha n malet e Berishs dhe nga biseda e shokve, duke folur me shifra, po e kuptoja se kush sht vra. Ather edhe mund t fshihej se nuk sht vra, por vet rnia e pozicioneve n duar t armikut jepte t kuptonte se sht vrar. Sepse i gjall Fehmiu nuk i jepte pozicionet. 30 vjet ka prit Kosova me i ardh nj djal si Fehmi Lladrovci. Ka ra biseda n Shtabin e Prgjithshm se kush mund ta zvendsoj. U kam thn se nuk mund ta zvendsoj askush. Un e njoh mir, tash 15 vite, ai ka pas autoritetin q e ka krijue me dekada t tra, i ka njerzit q e duan dhe e respektojn, t kqinjt i friksohen dhe pa e pas nj figur t till, askush nuk mund ta bj. Pas vrasjes s tij e zvendsoi Ilaz Kodra, por figura e Fehmiut mbeti gjithnj... Rrahim Bytyqi: "Isha n veriun e Gjermanis kur msova pr rnien e tij. sht nga prjetimet m t rnda humbja e tij. Kur e kemi marr lajmin, na sht sjell toka, humbja ka qen e jashtzakonshme... Xhelal Canziba: "Isha n burg kur Fehmiu u kthye n luft n Kosov. Familja m sillte prshndetjet e tij. Ishim m shum se 240 t burgosur dhe kthimi i tij na ka rrit moralin shum. Prej Dubrave na drguan n Nish. Kur sht vrar

Fehmiu dhe Xheva, m kan thirr prap n hetuesi dhe m kan thn se Fehmiun e vram, Xhevn e vram, Hazirin e morm, ka po don tash? Donin t na thyenin edhe me vrasjen e tij. Thonin se "e vram ujkun e lufts, na ka luftue n Kroaci, na ka luftue gjithkund. Mirpo ndodhi ndryshe: u rrit urrejta dhe u forcuan edhe t dobtit pr t'i marr hakun nj dit.... Nuhi Ahmeti: "Fatkeqsisht lajmi i hidhur vjen shum shpejt. At dit, 22 shtator, lajmin e kam marr vesh nga ora 16 e 30 minuta. Kam dgjuar njher se sht vrar Feha dhe se Xheva sht e plagosur rnd, por dyshohet se edhe Xheva ka rn. N Grand Hotel po at dit sht mbajtur konferenc shtypi, ku pranojn se kan vrar njrin nga udhheqsit e lufts. E pranojn edhe se doktor Hafir Shaln e kan arrestuar. Pr rnien e Fehmiut kan shkruar shum gjat edhe gazetat serbe, si "Politika apo "Veernije... Lajmet zyrtare serbe n internet kan shkruar pr betejn e Llapushnikut se "terroristt shqiptar jan t udhhequr nga Fehmi Lladrovci, i cili sht terrorist i njohur, q udhheq terroristt shqiptar n Llapushnik. T gjitha gazetat serbe kan shkruar gjersisht dhe me shum t dhna pr vrasjen e Fehmiut dhe jetn e tij, ku ka luftuar, ku ka qen n Gospiq, cili ka prir, etj... Mensur Kasumi: "Lajmi ishte shum i rnd. Fehmiu kishte lind pr me vdek pr Kosovn. Zoti e kishte krijue pr me vdek pr Kosovn. Ndodhi dika q nuk ndodh n ushtrit e tjera. Rnia e komandantit Fehmi Lladrovci rriti energjit e t tjerve. Ishte shembull i madh,vshtir se lindin burra si Fehmi Lladrovci.... Rexhep Selimi: "Lajmin pr vrasjen e Fehmiut dhe t Xhevs e kam marr vesh at dit q jan vra. Ka qen 22 shtatori, e mart, dit e diellt. Kam qen n Abri t Eprme, kemi qen t rrethuar, sulmet serbe kan qen nga t gjitha ant. Luftimet m t ashpra kan qen n brigadn 114. E kemi prcjell luftn, kishim nj pik strategjike, Guri 3, nga ku kemi pyetur. N nj moment kam marr nj shenj se kemi humbje. Kam pyetur me forc se far t

rejash kemi. M sht thn se kemi humbje t mdha. Pyeta pr numrin, por m than se nuk sht pun numrash. M than se Shkaba, si e kemi quajtur bacn Feh dhe bashklufttari i tij m i ngusht, q nnkuptonte Xhevn, kan rn heroikisht. Kam pasur afr vetes vllain e Xhevs, Kushtrimin, kemi mbet t gjith pa fol. E pabesueshme ka qen, lufta i merr m t mirt, e dinim, por ishte e rnd. Pastaj sht interesuar Muj Krasniqi se si po shkojn luftimet. I them se duhet t takohemi dhe ta them nga afr se si sht gjendja. Kam shkuar ashtu lugins, prmes lufts, jam takuar me t dhe i kam thn se Feha sht vrar bashk me Xhevn. Muja nuk e ka pranue vdekjen e tyre. Nuk ka fol, ka pas ve dhimbje, ve ka thirr nj her, ka lshuar nj britm, ka mobilizuar njsit e veta dhe prej defensivs ka kaluar n ofensiv. Ka kaluar n sulm. Qllimi i tij ishte t hakmerret pr bacn Feh. (Muj Krasniqi ishte njri nga djemt gjith virtyte dhe vlera t Kosovs. Dikur nxns i Xhevs, m pas bashklufttar, ai spikaste n afrsin me Fehmiun, n mirdashjen dhe respektin e tij. Qe njri nga t shumtt, por nga m t veantt. M von, duke folur pr kt ngjarje, Mehmet Lladrovci, Meti, m tregoi se "asaj dite Muja ishte i plagosur. I ka mobilizuar ushtart dhe i ka sulmuar dy her forcat serbe. M sht dukur se me do kusht po dshiron edhe ai me u vra, duke u munduar tia nxjerr hakun, sa m shum, bacs Feh dhe Xhevs shnim i autorit.) Pr dit e kemi ndjer mungesn e bacs Feh. Kemi pas luftime m t mdha, rnie t tjera, secili nga shokt q binin kishin peshn e dhimbjen e vet, por njerz si Feha dhe Xheva kishin peshn m t rnd.... Sabri Kimari : "Do t udhtoja nga Gjeneva (Zvicr) pr n Vjen (Austri), shkoja pr t marr pjes n nj tubim t bashkatdhetarve n Austri. Deri sa prisja n rend pr t nxjerr biletn, n stacionin e trenit t Gjenevs,m thirri n telefon Agush Buja : " Bju i fort se Fehmiu sht vrar!" - ma dha mndatn. Shtanga n vend. Mbeta me telefon n dor dhe si pa frym. Nuk jam i sigurt sa gjat qndrova ashtu i shtangur.E di vetm se rradha a qytetarve, q priste pas meje, n stacionin e trenit t Gjenevs, at dit shtatori t vitit 1998, m shikonte dhe priste, me qetsin q i karakterizon zviceriant, deri sa t zgjohesha nga mankthi i mandats : " Bju i fort se Fehmiu sht vrar"! Dhe un nuk dshiroja t zgjohesha nga ankthi i

mandats. Kishte rn pr liri". Pr disa dit me radh qielli i Kosovs ishte i rnduar nga tymrat e flakve, ndrsa toka e Kosovs ishte e prgjakur. Mes tymrave t lufts dhe prgjakjes kishte ndodhur nj ndr epopet e ndritura t qndress. Asgj nuk ishte e humbur. Ata i shrbyen Kosovs, edhe me jetn, edhe me rnien e tyre. Ishte nj shrbes e pafund, rrjedh logjike e gjithkaje q kishte ndodhur deri ather. Dhe nuk kishte se si t ndodhte ndryshe: ata nuk ishin dy njerz q ende nuk e kishin br emrin e tyre. Ishin dy nga korifejt e liris s nj kombi, dhe duke qen t till, ata morn ato prmasa q kombi ua jep bijve t vet t zgjedhur. Ishte nj rnie e harruar? Askush, pr asnj ast, nuk e ka menduar. N t kundrtn, ishte nj nga ato rnie q ka n vete farn e ngritjes s ardhshme. sht e vrtet se pas ksaj ofensive t jashtzakonshme dhe tragjikisht t prgjakshme, pas rnies s Fehmi dhe Xheva Lladrovcit, filluan rishtas fjalt se u thyen djemt e lufts, dikujt edhe i vinte keq, dikush tjetr priste rastin t "bhej m i fort nga ofensiva serbe. Drenica, djemt e lufts n Drenic, nuk e ndjen kshtu. Ata vendosn t marrin hakun e tij dhe t dshmorve t tjer, t t martirizuarve. N shenj hakmarrjeje u bn katr aksione. T gjith drejtuesit morn pjes, u sulmuan pozicionet serbe n katr drejtime dhe filloi kshtu preludi i msymjes s Ushtris lirimtare t Kosovs. Ishte nj prelud i lavdishm, q solli nj prfundim historik. N brigadn 114 nisi pr her t par dhnia e betimit. Ishte hera e par q Brigada, e cila mori emrin e prijsit t saj t par Fehmi Lladrovci, tashm e drejtuar nga nj figur e denj historike, Ilaz Kodra, rreshtohej. U gjend dita e duhur: 28 Nntori, dita e Flamurit dhe e Pavarsis. U vendos q n kt dit, denjsisht, t bhej betimi i ushtarit dhe ceremonia. Ideja e shtabit t Zons Operative t Drenics ishte q t filloj ceremonia e betimit pikrisht n kt brigad, n nderimin e Njeriut q ishte betuar nj her pr lirin e Kosovs dhe kurr nuk ishte thyer dhe as nuk kishte hequr dor. U vendos t bhej e gjith kjo ceremoni pikrisht aty ku ishin prehur Fehmiu, Xheva dhe shokt e tjer t rn n luft. Si nj nderim pr gjakun q ishte derdhur, pr jett q ishin ndrprer, si vazhd e mtejshme e amanetit. Dhe amanetin nuk e tret toka.

Ishin t gjitha kto q bn ringritjen e moralit. Ishte ajo q kishte dashur m shum baca Feh, morali i njerzve. Shum shpejt, pas ofensivs s shtatorit, n Zonn Operative t Drenics pati m shum se 5 mij lufttar, por mund t kishte edhe m shum se aq, edhe dyfishi i tyre, nse do t kishte arm. Nj munges e prhershme n Drenic. Ndrkoh, prtej Drenics, njerzit filluan t jetojn si duke qen n Drenic. Akti i nderimit t Fehmiut, Xhevs, Fatimes dhe Shefqetit u shndrrua n moment prjetsimi N ditt e fundit t muajit shtator, Kshilli i Prgjithshm i LPK-s, vendosi t bj Tubimin prkujtimor n nderim t Betejs s 22 shtatorit. Ramiz Lladrovci erdhi n Gjermani dhe n nderim t amanetit t vllait t tij, u vendos q t mos ket t pame, sepse kshtu kishte dashur vet ai. Por edhe koha nuk ishte dhe duke e kthyer dhimbjen n ndjenj force, si kishte br familja Jashari, t bhej thirrje pr t vazhduar luftn. Por gjithka ishte ende mes reales dhe irreales. Ishin ditt e para t paslajmit dhe askush nuk mund ta besonte. S bashku me Arban Hoxhn, nj nga miqt e mi t mir, ish i burgosur politik dhe mik i Fehmiut dhe i Xhevs, udhtuam drejt Mynihut ku jetonte Ramizi dhe familja e tij. Ishte nj nat e anktht. Fjalt e kishin humbur kuptimin e tyre. Dhimbja qndronte pezull mbi t gjith. Ata q po e prballonin m mir dhe q njkohsisht kishin m shum dhimbje, ishin t afrmit e tij. N at dhom ndeje ishin mbledhur shum njerz, secili kishte kujtimin e tij, mbresn e tij dhe dshirn pr t mos qen e vrtet ka kishte ndodhur. Aty njoha pr her t par Ramadan Shaln, q kishte udhtuar nga Suedia, njoha t atin e dshmorit Bedri Sokoli, t cilt kishin n vete nj mal dhimbjeje. Po dgjonim lajmet q jepnin stacionet e huaja televizive. Serbt kishin deklaruar se ishin zn gjall, ishin robr lufte, komandanti i njohur Fehmi Lladrovci dhe bashkshortja e tij, Xheva. Ramizi e dgjonte dhe thoshte krejt i bindur: "T poshtr jan, bac. Asknd nuk kan kap gjall. Dhjet her vritej Feha dhe nuk kapej i gjall.

E besonim t gjith se ishte ashtu. Ishte nj breng, se mos e gjith kjo stuhi dezinformacioni do t luhaste dika. Por kishim qen t gabuar. T gjith e dinin se kush ishte Fehmi Lladrovci, t gjith e njihnin Xheva Krasniqin-Lladrovcin, askush nuk mund t besonte se ata nuk ishin m, e jo m t ishin robr t etnikve serb. "Ministri i Drejtsis i qeveris hije t Bukoshit, nj kallp burr, deklaronte n tubimet e bashkatdhetarve se "po luftojn vetm fshatart, inatort" dhe se ato, "forcat kombtare, do t futen m pas n luft. Thoshte, i ashtuquajturi ministr, n nj tubim n Vjen, se "luftojn t pashkollt. At dit t 22 shtatorit u vran katr lufttar. Por edhe katr intelektual: Fehmiu, ish-student i fakultetit t inxhinieris dhe i diplomuar n Universitetin e Zagrebit; Xhev Krasniqi, e diplomuar n degn e gjuh letrsis shqipe dhe n shkencat juridike; Fatime Hetemi, me ndrrn pr t qen msuese dhe Shefqet Zeka student i Universitetit t Prishtins. Tubimi i nderimit t Fehmiut dhe t Xhevs ka dika t veant, do t thoja t jashtzakonshme. Asnjri nga ata q ishte n sall ose jasht saj nuk mundet kurr ta shlyej nga kujtesa. Ai u b n nj sall t madhe t qytetit t Mynihut, ku ishin m shum se 3500 vet. Dy her m shum se kaq ishin jasht. Njerzit rrinin n shi, krkonin t futeshin brenda domosdo, por salla tashm ishte nn kujdesin e organeve kompetente gjermane, t cilt lejonin t futeshin vetm nse mund t arrinte t dilte ndonjri. Njerzit jasht krkonin, t paktn t largoheshin perdet e rnda t salls, pr t par pjes nga filmi-intervist e Fehmiut. N momentin kur Ai po fliste, i gjall, m i hijshm se kurr, i dinjitetshm n at shkall sa mund t ishte vetm Ai, salla u ngrit e tra, brohoriste si kurr ndonjher, nuk donte t ulej, e afronin t gjith pran vetes figurn e tij, u dukej se ai ishte ende aty, n at podium, nga ku u fliste t gjithve dhe u linte amanetin e tij: Kosovn dhe lirin e saj. Ishte nj gjendje e prgjithshme emocionale, nj nga ato momente q mund t vendos pr jetn e shumkujt; kur heroi yt, njeriu q ke ndrruar ti shkosh nga pas n rrugn e tij, sht tashm aty, me fjalt e tij proverbiale, t prjetshme. Rifat Jashari, si nj ndr miqt e tij, dhe si e cilsoi Ai, kam ardhur t nderoj njrin nga vllezrit ton, pra si nj vllla i tij, ishte si nj vazhdim i asaj q po ndodhte n Drenic, por edhe m tej se kaq. Duke qen i zgjedhur si kryetar i Lvizjes Popullore t Kosovs, n emr

t Organizats, m takoi t mbaja fjaln kryesore. N kt cilsi, jo private, por si prkushtim i Organizats s cils i takonin Fehmiu dhe Xheva, do t sjell vetm disa pasazhe t ksaj fjale, e cila sht botuar, n fillimin e tetorit 1998, n "Zrin e Kosovs". "Pes dit m par, ndoshta pikrisht n kt or, kur ne jemi tubuar pr t nderuar heroizmin e tyre, komandantin Fehmi Lladrovci dhe lufttaren trime Xheva Krasniqi-Lladrovci, po i ulnin n gjirin e toks nn, n gjirin e Drenics s prgjakur dhe martire, nn breshrin e armve t shokve t lufts. Ky sht nj ndr astet e pazakonta, kur hesht nj pjes e jets dhe fillon pavdeksia, sht nj nga ato aste madhore, kur jeta e jashtzakonshme i l vendin prjetsis. Nuk e ka kushdo nj fat t till, nuk e ka kushdo fatin t shndrrohet n legjend t popullit dhe t kombit t tij, nuk mundet kushdo t bhet dritzim i popullit t tij n rrugn e gjat pr liri. Nuk ishte e rastsishme gjithka ndodhi n kt ast, ishte vazhdim logjik i tr jets dhe qndress s tyre, ishte nj nga momentet madhore, kur atdheut i shrben edhe me jetn, por edhe me rnien tnde. Nuk e kishim menduar kurr, asnjri prej nesh nuk e kishte menduar, se do t vinte ky ast i rnd dhe do t ndaleshim n heshtje, n nderimin e shokut ton, t komandantit t lavdishm t njsive t mdha t Ushtris lirimtare t Kosovs, Fehmi Lladrovci dhe t lufttarve trima Xheva Krasniqi-Lladrovci, Fatime Hetemi dhe Shefqet Zeka, njzet e nj vjear. Nuk e kishim menduar, sepse t gjith ne q i kemi njohur, t gjith ata q kan pasur rastin t'i takojn ose t marrin pjes n takime t ndryshme me ta, nuk mundn t shlyejn nga kujtesa shikimin e qart, t thell dhe kmbnguls t Fehmiut, zrin e sinqert dhe fjaln e ngroht t tij, saktsin e mendimit dhe ndershmrin e paskajshme t tij; ashtu si nuk mundn t shlyejn nga kujtesa zemrgjersin e Xhevs, trimrin e saj t pafjal, qndrimin mikprits, ku secili prej nesh e ka ndjer veten si tek motra e tij. Por ata u nisn drejt nj rruge t gjat, sepse e kishin bindjen, si do ti shkruante Fehmiu m 24 tetor 1990, se "edhe m i merituari i ka borxh atdheut-Kosovs, m shum se sa atdheu atij. Ata u nisn, sepse ishin t bindur, si do t shkruante Xheva m 5 shkurt 1990 "Edhe npr furtuna t tmerrshme, lulkuqe t reja lindin pr kt dhe. Fehmiu dhe Xheva ishin nga ato prmasa t mdha t epoks son dhe t qndress shqiptare n Kosov, t cilt edhe pa ikur prej nesh, edhe pa rn n fushn e betejs, jan ditur se jan t till. sht ditur trimria e

Fehmi Lladrovcit dhe guximi i tij, sht ditur prkushtimi i tij dhe i Xhevs ndaj idealit kombtar; jan ditur qndresa dhe pesha e fjals s tyre. Ky sht nj nga ato rastet e veanta t jets: kur edhe pa e ditur rnien e tyre heroike, e di, e ndjen dhe je i bindur, se ke t bsh me njerz q jan t gatshm pr t qen t till, duke e par t gjith kt si nj gj t zakonshme, tepr jetsore. ...Ata ishin dhe mbeten t prbashkt, vazhdim e plotsim i njri-tjetrit, n jetn e zakonshme dhe n prjetsin e tyre. Fehmi Lladrovci, ky drenicak i madh, ky vigan i Qndress, sht vazhdim logjik i trimris s Drenics dhe nj nga majat e trimris s saj. At dit, s bashku dhe prkrah, u vran edhe dy lufttar 21 vjear. U vra trimresha Fatime Zeqir Hetemi, bij e Bistrics s Shals s Bajgors, motr e shkuar motre me Xhevn, bij e shkuar bijs n familjen Lladrovci. Nj vajz e re, e lindur n vitin 1977, njra nga lufttaret e para t Ushtris lirimtare t Kosovs. Pak m tej u vra Shefqet Zeka, prishtinasi i lindur n Kodrn e Trimave, student, i cili edhe m shum e rriti traditn atdhetare t familjes s tij. Ata bn gjithka q mundn pr lirin e vendit t tyre. N themelet e pavarsis ata vendosn rinin e tyre q sapo kishte nisur t bulonte. Ishin t vetdijshm se mund t vriteshin, por ishin gjithashtu t vetdijshm se jetn mund ta jepnin pr nj ideal t ndritur, si sht liria dhe bashkimi i kombit. Nuk mundn t bjn m shum se kaq, sepse askush nuk mund t bj m shum.... Me dhjetra e qindra vet, djem e vasha t reja, braktisn Perndimin, shum m shpejt nga sa kishin ardhur dhe u bashkuan me UK-n. Jam i bindur se shum prej tyre kishin idolin e tyre, Fehmiun ose Xhevn. Rreth 10 mij vullnetar nga e gjith Evropa deri larg n Amerik, u radhitn n njsit e mdha t lufts. Kishte ndodhur ajo q kishte thn gjithmon baca Feh "vjen dita e kthehemi, vjen dita e askush nuk na ndalon t japim jetn pr Kosovn. T tjert pr Fehmi Lladrovcin

Adem Demai: "Nuk kam pas dshir ta mendoj Drenicn pa Fehmi Lladrovcin. Mirpo lufta i ka ligjet e veta. Fehmi Lladrovci ishte nj njeri q t gjitha sendet n jetn e tij i kuptonte shum seriozisht. Fehmi Lladrovci ishte nj nga ata q nuk u largua nga lufta kurr, edhe n luftn ilegale, edhe n luftn e armatosur ishte n vijn e par t frontit. Meritat e Fehmi Lladrovcit jan t mdha pr shtetin e pavarur t Kosovs. Vetm kur t krijohet Kosova e pavarur, vetm ather do t jet Prmendorja q e meriton Fehmi Lladrovci, vetm ather mund t themi se e kemi kryer detyrn ton. Drenica heroike do t dij t ruaj prmendoren e Fehmi Lladrovcit. Murat Jashari: "Baca Adem ka pas besim shum t madh tek Fehmi Lladrovci. Deri n vdekje, thoshte, nuk ndahem prej tij. Pr familjen ton Feha ka qen si Ademi, si Hamza, si Rifati, ka qen nj vlla i tyre, nj mixh i joni. Lufttar ka pas Shqipria, ka qen normale, edhe diplomat, politikan, por q ti ket nj njeri t dyja, edhe lufttar, edhe politikan, ato i ka pas n kt luft ve Fehmi Lladrovci. Lulzim Jashari: "Baca Feh ka fol t njjtat fjal, si ather kur ka hyr n lvizjen ilegale n vitin 1976, ato fjal i ka fol edhe para gjyqit n vitin 1986, ato fjal i ka fol edhe n vitin 1998, dhe me ato fjal ka vdek. Ai ka pas principet e preme, t sakta, nuk ka pa se mos preket kush, por i ka shpreh principet e veta saktsisht". Agim eku: "Jam i lumtur q i takoj t njjtit komb q i takonte edhe Fehmi Lladrovci. Fehmi Lladrovci t gjitha provimet n jetn e tij, dhe ato provime jan jo vetm t shkolls, por provimi i atdhedashuris, provimi i trimris, i guximit, i heroizmit, provimi i organizimit, i komandimit dhe i drejtimit, provimi i artit t lufts: t gjitha kto provime Fehmi Lladrovci i dha me notn shklqyeshm..." Ali Ahmeti:

"Fehmiu ishte i lindur pr aksione t mdha dhe pr beteja t lavdishme. Ai dinte t mbahej fort si shkmbi, edhe ather kur t tjert jo vetm nuk qndronin, por edhe kur mbetej vetm. Ishte i vendosur, t till e kishte edhe shoqen e tij t jets, t madhrishmen Xhev. Fehmiu ishte dhe mbetet simbol i lufts pr liri dhe unitet kombtar. Ramush Haradinaj: "Fehmiu ishte nj nga njerzit me vizion m t qart pr Kosovn. Ishte nj burr trim i pazakont dhe si i till ka mbet n historin e kombit ton. Un kam pasur fatin t jem n t njjtn vij me t, t jem shok dhe bashklufttar i tij dhe kt nder nuk e ka pasur kushdo. Kishte shpirt t pastr, sulmet i ka prballue me buzqeshje, un kam qen gjithnj n lidhje me punt e tij.... Servet Pllumbi: "Nj popull q nxjerr bij t till, q thon se m e shtrenjt sht liria se jeta, ai popull sht i pavdekshm. Fehmiu sht e vrtet se e ka dashur shum Shqiprin, por edhe Shqipria e ka dashur, e do dhe do ta doj, jo vetm Fehmiun dhe Xhevn, por t gjith ata q luftojn pr liri, t gjith ata q nuk harrojn shqipen dykrenare, nuk harrojn gjuhn shqipe.... Profesor doktor Agim Vinca : VDEKJA E LUFTTARIT Thon se ndrsa po vdiste nga plagt e marra n fushbetej diku rrz iavics, komandanti Fehmi Lladrovci pasksh thn vetm nj fjal: Po shkoj tek Adem Jashari! Dhe pasksh mbyll syt i qet, si i ka hije nj lufttari. Lamtumir Fehmi!

Lamtumir Adem! Lamtumir kapedan! Me ju Kosova u bind se kishte bij, Me ju e ndje veten nan! Nntor 1998

Mensur Kasumi: "Me dasht zoti ve pes Fehmi Lladrovci t kishte n Kosov, Kosova shpejt kishte me qen e lir. Fadil Bajrami: "Fehmi Lladrovci ka qen nj njeri q ka jetue pr luftn. Nuk kishte ide tjetr m t madhe tek ai. Shaban Shala: "Natyra e Fehmiut, fjalt e tij, sjellja e tij e ka br pr vete dhomn, mikun dhe vendin ku ka qen pr her t par. Ka qen prfaqsues i dyanshm, edhe i Kosovs, n rrethin e gjer t studentve; por edhe prfaqsues n instancat e athershme t lvizjes lirimtare t Kosovs, antar i shtabit t lufts. Ai pr mua ka qen lufttar, epror, komandant, ai ka qen gjithkund dhe pr gjithka. Ramush Tahiri: "Njohja e par sht kjo: m ka ln prshtypje sinqeriteti i jashtzakonshm, besnikria e jashtzakonshme dhe ndjenja se kur t rrish me t, rri m mir se me vetveten. Izet Ibrahimi: "M tha doktor Hafir Shala se Feha, si dshironte ai ta quante Fehmi Lladrovcin, bashk me Xhevn dhe shok t tjer kan ardhur n Kosov. N baz t gjith asaj q kisha krijuar pr ta, m erdhi nj lehtsim, vetja m sht dukur m i sigurt, optimizmin e vreje tek t gjith shokt q

ishin n Kosov.T gjith besonim se Fehmiu do t jet i palkundur nga pozicioni i tij luftarak. Por asnj nuk mundm t paramendonim se rnia e tyre do t jet aq heroike. Nga kjo u binda se imagjinata q kisha krijuar pr ta, ishte m e varfr se sa ishin Ata n t vrtet. Nuredin Lushtaku: "Pr her t par bacin Feh e kam njoh prej fjalve t Adem Jasharit. Ademi na ka treguar se po vjen Feha e do t jemi m t fort. T tjer kan thn se sht nis nj grup i paprgjegjshm dhe se nuk duhet t bashkpunohet me ta. Ademi i ka thn se ata jan shok t mi, Feha sht shoku im, vllai im, dhe nuk m ndan kush prej tyre, ve vdekja. Zenun Kodra: "Njohja jon me Fehmi Lladrovcin ka qen prej Adem Jasharit. Por pr her t par e kam takuar n vitin 1998. Ardhja e tij dhe e shokve t tjer, njerz t prgatitur, si ata kishim krejt pak n Kosov, pr t mos thn se nuk kishim, na ngriti moralin... Fadil Kodra: "Emri i bacit Feh i ka afruar njerzit. Prvojn e par t gjer luftarake, fillimet e strategjis luftarake, i kemi msuar prej tij. Na thoshte se "shpeshher sht m mir me derdh djers sot, se sa gjak kur t fillojn ofensivat serbe. Naser Idrizi: "Fehmi dhe Xheva Lladrovci jan ndr emrat m t mdhenj t lufts son. Ata futen n radhn e atyre njerzve q shkruajn historin e nj kombi. Dhe kt nuk e kan br dosido, por me punn e tyre, me sakrificat e tyre, me jetn e tyre. Shefqet Morina: "Besom, katr antar t familjes i kam t vrar. Jam n gjendje t bj be n far t duash, se nuk m dhimbsen katr antart e familjes sime sa m dhimben trupat e bacs Feh, Xhevs e Fatimes. Se i kam par me syt e

mi se si jan vrar, ia kam dgjuar fjalt e fundit, e di se si i kan lshuar britmat e lufts. Sot m kujtohet ve zri i komandant Fehmiut. Katr antart e familjes sime nuk i kam par se si jan vrar, dhe kam shkue e i kam varros hern e par. Shkit i nxorn nga varret dhe nuk i di se ku i kan trupat. Katr i kam t vrar, edhe katr i kisha dhn, ve Fehmiu e Xheva t ishin mes nesh". Prjetsi e dyfisht Askush nuk mund ta besonte se ata nuk ishin m. Ishte dika jasht reales t besoje dika t till, dhe kur kaluan ditt e para dhe nuk dihej ende asgj se ku kishin rn, pra ku e kishin mbshtetur kokn pr her t fundit, ather gjithka u b edhe m e besueshme, se ata mund t ishin diku. E vetmja gj q i trondiste njerzit dhe i bnte t besonin se dika kishte ndodhur me ta, ishte n rnien e pozicioneve n duar t shkive. Ata e mendonin vetm kt si nj mundsi q kishte ndodhur dika e rnd, mjerisht edhe tepr e dhimbshme, por prsri e hiqnin mendjen nga vdekja. Ishin t huaja pr njri-tjetrin Fehmiu dhe vdekja, Xheva dhe vdekja, t dy bashk dhe vdekja. E prjashtonin njri-tjetrin, deri n kufijt e skajm, deri aty ku fillon e shkrihet n nj e vrteta dhe legjenda. Nuk e besonin dhe nuk donin as ta besonin. Me mosbesimin sikur donin t shtynin sa m shum q t mundnin iden e largimit t tyre, mosqenies dhe kt e bnin t gjith, krejt natyrshm, sepse nuk mund ta kishin n vete iden e vdekjes. Nuk ishin m, kjo ishte e rnd. Pastaj dikush tha se ata u vran dhe kjo nuk mund t jet vdekje. Filluan ta besojn pak nga pak, por gjithnj me mendimin se ata do t shfaqen prsri, aty ku do t ishte m e vshtir dhe m e domosdoshme. Pr 22 vite me radh kishte ndodhur dika e till: rishfaqja e tyre dhe nuk kishte pse t mos ndodhte rishtas kshtu. Njerzit prisnin dhe duke pritur, vazhdonin t luftonin. Edhe fakti se drejtues i brigads kishte ardhur njri ndr miqt m t vjetr t Fehmiut, djali i imt, trim dhe gjith virtyte, Ilaz Kodra, prsri nuk e bnin t besueshme iden e largimit t tyre.

Kshtu shkuan ditt e para, mes mosbesimit dhe pritjes. Mes vendeve ku gjendeshin, gjithnj mes lufts, ata e kishin iden e pritjes s rikthimit t tyre, ashtu si kishin iden e rilindjes s prditshme t diellit, t mngjesit, t errave q frynin buz iavics. I dukej sikur njra dor e tij ishte mbshtetur tek Drini i Bardh dhe dora tjetr tek Drini i Zi, sikur kokn e kishte mbshtetur n bjeshkt prbri dhe n malet e Sharrit. Prisnin dhe nuk besonin. Por jo vetm ata q ishin aty, pran tij dhe q e kishin ndjer dorn e tij. Edhe t tjer, ndoshta me mijra kilometra larg nuk e besonin. Ishte nj mosbesim i tejskajshm dhe i dhimbshm, sepse njerzit prisnin rishfaqjen e tij. Prisnin rishfaqjen e t dyve, si nj gj q lehtsisht merret me mend. Kshtu dalngadal, pa e kuptuar, filloi t endej legjenda e rikthimit t tyre. Ishte nj legjend e dyfisht, e cila, ashtu si lviz llava vullkanike, e zjarrt dhe e ngroht, filloi t lviz drejt njerzve. Ata q kishin menduar se pas 22 shtatorit do t flitej si pr dy njerz q ishin dikur, do t ndjeheshin edhe nj her t gabuar. Gjithnj e m tepr njerzit filluan t besojn se gjithka ishte e prkohshme, ndrsa rikthimi, prjetsia e tyre, do t ishte e prjetshme. Ndrkoh ata ishin ende pran njri-tjetrit, n at vend ku kishin qndruar deri n fund dhe nuk donin t shkputeshin. Dherat e shkputur nga bjeshka kishin rn mbi trupat e tyre, q ende ishin s bashku. Ishte przier dheu i kadifejt me gjakun e pastr. Kaloi dita e par, pastaj e dyta, e treta. Ata rrinin aty, mes errave q frynin mbi Kodrn e Qndress, dgjohej zhurma e lufts q her afrohej e her ishte e largt, shtpit vazhdonin t digjeshin dhe tymrat pr nj ast u dukn si nj filles nate, pastaj rishtas filloi t bjer vesa e netve t freskta t shtatorit dhe ishte nj qiell krejt i pastr, mbushur me yje. Gjaku i tyre kishte rrjedhur butsisht drejt dheut t ngroht. Ishte br njsh me t dhe pastaj ishte ndalur aty ku fillonin rrnjzimet e lisave. Tundja e gjetheve u sillte m afr vatrn ku kishin lindur. Qndronin dhe prisnin. Ndrkoh legjenda e mosbesimit t vdekjes po rritej gjithnj e m tepr, derisa u b shpres e prhershme jete. Pastaj, krejt befas, n nj stacion televiziv u dha intervista e tij. Njerzit e dgjuan dhe prsri e kishin n mendimin e tyre rikthimin e shpejt. Prderisa duhet, ai do t kthehet, kishin thn t gjith.

Ishte nj nga mbrmjet e fundshtatorit kur i kishin sjell n fshatin ku kishin lindur, buz lugins, e cila kishte qen aq e dashur pr ta. I kishin sjell shokt e tyre, mbartur mbi shpatulla dhe kjo kishte qen hera e par q ishte nj barr aq e rnd. Tepr e rnd. Megjithat, edhe kur ata kishin ardhur, t prgjakur dhe bri njri-tjetrit, prsri njerzit nuk e kishin besuar. I kishin shtyr kufijt e vdekjes, t paktn derisa t ishte lufta. Njeriu q kishte lindur pr luft, nuk mund t ikte derisa ajo t prfundonte. Mbrmjet e fundit t shtatorit kishin ikur tepr shpejt, n rrokullimn e tyre t ashpr. Kishin ln pas vetes disa t vrar, m shum t plagosur, dhjetra e dhjetra shtpi t djegura, njerz q kishin shpejtuar pr t mos qen pre e dhuns dhe gjithashtu edhe nj legjend: legjendn e nj Prjetsie t dyfisht, t Fehmiut dhe t Xhevs. Kishin pasur nj jet t jashtzakonshme, do t kishin po ashtu edhe nj prjetsi t jashtzakonshme, prderisa ishte nj prjetsi e dyfisht.