SQ Nektari I Vulosur I Xhennetit

Nektari i vulosur i Xhennetit
Shqip Albanian
Safijurr Rrahman El Mubarekfuri
Prktheu: Muhamed Ilaz Dolaku Redaktoi : Mustaf Havolli
2010 - 1431
Nektari i vulosur i Xhenetit
: $ :
2010 - 1431
SAFIJJURRAHMAN EL-MUBAREKFURI
NEKTARI I VULOSUR I XH E N N E T I T
STUDIM I JETSHKRIMIT T RESULULLAHUT
Prishtin, 2004
Titulli i origjinalit: Rahikul-Mahtum Titulli: Nektari i vulosur i Xhenetit Autori: SAFIJJURRAHMAN EL-MUBAREKFURI Prktheu nga boshnjakishtja: Muhamed Iljaz Dolaku Redaktor profesional: Mustafa Havolli Redaktor gjuhsor: Arain Koi Korrektor: Dr. Mehdi Hyseni Faqosja & Kopertina: PLAKU DeSiGn Bashkim Svirca Tirazhi:
Shtypi :
Boton: KOMITETI I BASHKUAR SUADIT NDIHM KOSOVS Prishtin
Fjala e zotri profesor Ali el-Harekanit
FJALA E PROFESOR ALI ELHAREKANIT, SEKRETARIT T PRGJITHSHM T LIGS BOTRORE ISLAME, (RABITS)
Falnderimi i qoft Allahut ,1 Sunduesit t botve, Krijuesit t qiejve dhe t toks, Dhuruesit t territ dhe t drits, salavati e selami i Allahut qofshin mbi Muhammedin , i cili sht vul e t gjith Pejgamberve, q ka ditur t gzoj dhe t paralajmroj, t premtoj dhe t krcnoj. Allahu e ka nxjerr njerzimin me t nga errsira n drit dhe e ka shpn n rrugn e drejt, sirati mustekim, n rrugn e Zotit t gjithkaje q ekziston n qiej dhe n tok. A nuk po i kthehet, pra, do gj Allahut?! Kur Allahu i Lartmadhruar e ka pajisur Pejgamberin me shefat dhe i ka caktuar pozit t veant ndr Pejgambert, i ka porositur muslimant q ta duan at dhe i ka br t dashur pasuesit e tij. Ai ka thn: Thuaju (o Muhammed!): Nse e doni Allahun, ather ejani pas meje, q Allahu tju doj dhe tju fal mkatet... (Ali Imran, 31) Kto Fjal t Allahut jan porosi pr muslimant q me tr qenien e vet t prpiqen dhe ta duan Resulullahun . shtohen Arsyet pr ta dashur vazhdimisht Resulullahun shumfish nga dita n dit, e ato gjenden n personalitetin, n karakterin dhe n veprn e tij. Andaj, q nga fillet e para t Islamit, muslimant fuqishm qen mishruar me Resulullahun , e imituan at dhe do her thek1
Shnim: N kt libr do t prdoren kto shenja arabe: - Allahu xhele shanuhu, pas prmendjes s Allahut; - SalAllahu alejhi ve selem, pas prmendjes s Resulullahut; - Alejhis-selem, pas prmendjes s Pejgamberve; - RadijAllahu anhu, pas prmendjes s ashabve.
suan vlerat dhe virtytet e tij, andaj filluan edhe t shkruajn rrugn e jets s tij - Siretu Resulullah . bazohet n fjalt, Jetshkrimi i shklqyeshm i Pejgamberit n veprat dhe n karakterin e tij shembullor. Aishja r.a. ka thn: Sjellja e tij sht sipas Kuranit, ndrsa Kurani sht Libri i Allahut , Fjala e Tij universale, prandaj, kush sillet kshtu, do t jet njeriu m i mir, personaliteti m i formuar dhe ndr krijesat m t dashura t Allahut . Edhe sot muslimant i bashkon dashuria e madhe dhe e pakufishme ndaj Pejgamberit . Pra, kush e do at (Pejgamberin ), edhe lexon edhe shkruan pr t. Kshtu lindi ideja q t mbahet Kongresi i Par Islam kushtuar studimit t jets, t puns dhe t veprs s ndershme t Resulullahut . Ky kongres u mbajt n Pakistan n vitin 1396 h. Liga islame Rabita dha shprblime n t holla me vler prej 150 mij rijalsh saudit pr pes veprat m t mira mbi jetshkrimin e Resulullahut me kto parakushte: 1. q studimi t jet i plot dhe ti prfshij saktsisht ngjarjet historike sipas rendit kronologjik; 2. t jet origjinal dhe i pabotuar m par; 3. q autori t numroj t gjitha veprat klasike, me t cilat sht shrbyer; 4. q autori t shkruaj posarisht autobiografin e vet t plot, me kualifikim profesional dhe t prmend punimet e veta shkencore ose veprat e botuara, nse ka; 5. q studimi t jet i shkruar qart ose i shtypur; 6. t jet i shkruar n gjuhn arabe ose n ndonj gjuh t gjall; 7. studimi do t pranohet nga fillimi i muajit rebiul th-thani 1396 h. gjer n fillim t muajit muharrem t vitit 1397 h.; 8. studimi do ti dorzohet Sekretariatit t Prgjithshm t Rabits Islame n Mek, n zarf t vulosur, q do t regjistrohet nn numrin e veant serik; 9. punimet do ti kontrolloj komisioni i posam profesional, i prbr nga dijetart e ksaj fushe. Kjo proklamat ka qen stimulim q n konkurs t marrin pjes t gjith ata t cilve Allahu u ka dhuruar dashuri ndaj Resulullahut dhe q e kan studiuar personalitetin, punn dhe veprn e tij, e ve ksaj kan pasur prirje pr t shkruar. 6
Fjala e zotri profesor Ali el-Harekanit
N selin e Rabits filluan t arrijn punime t shkruara n gjuhn arabe, urde dhe n gjuh t tjera. N konkurs arritn 171 punime, prej t cilave: 84 studime n gjuhn arabe, 64 n gjuhn urde, 21 n gjuhn angleze, nj n gjuhn franceze dhe nj n gjuhn hamite (afrikane). Komisioni profesional, pas leximit dhe shqyrtimit t t gjitha punimeve, zgjodhi pes m t mirat, autort e t cilave u shprblyen. Kta jan: 1. Fitues i shprblimit t par, profesor Safijju-r-Rahman ElMubarekfuri, ligjrues n Universitetin Selefik n Indi. Vlera e shprblimit ishte 50 mij r.s.; 2. Fitues i shprblimit t dyt, dr. Mexhid Ali Kani nga Universiteti Krahinor Islamik Nju Dehli t Indis. Vlera e shprblimit 40 mij r.s.; 3. Fitues i shprblimit t tret, dr. Nusajr Ahmed Nasiri, rektor i Universitetit Islamik n Pakistan. Vlera 30 mij r.s.; 4. Fitues i shprblimit t katrt, profesor Hamid Mahmud Mensur Lemudi nga Egjipti. Vlera 20 mij r.s.; 5. Fitues i shprblimit t pest, profesor Abdusselam Hashim Hafzi nga Medina, Arabia Saudite, vlera e shprblimit 10 mij r.s. Rabita shpalli emrat e fituesve n Konferencn e Par Aziatike n Karai, q u mbajt n muajin shaban t vitit 1398 h. dhe pr kt e informoi mbar opinionin islam. Kjo ngjarje u shnua n Mek n solemnitetin e organizuar nga Emir Saud b. Abdul-Muhsin b. Abdul-Azizi, zvendsmkmbs i qarkut t Meks, m 12 rebiul-evvel 1399 h. Sekretariati i Rabits, n kt solemnitet, bri t ditur se do ti botoj studimet e shprblyera n disa gjuh botrore. Sipas ksaj, lexuesit t nderuar i ofrojm veprn q ka fituar shprblimin e par, t autorit shejh Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri, profesor n Universitetin Selefik n Indi. Do t botohen edhe veprat e tjera t shprblyera, duke lutur Allahun e Lartsuar q ti pranoj veprat tona, t kryera posarisht n emr t Tij. Allahu sht Sundues i mir dhe Ndihms i mir. Salavati dhe selami qofshin mbi Resulullahun , familjen e tij, ashabt e tij dhe ithtart e tij. Sekretari i prgjithshm i Rabits Muhammed b. Ali El-Harekan
Parathnia e botuesit
PARATHNIA E BOTUESIT
Jetshkrimi i Resulullahut gjithnj do t jet pikvrojtim historik, burim i pashtershm nga i cili do t frymzohen gjenerata t tra, kureshtar t etshm, t cilt jan trashgimtar t pejgamberis, pishtar t imanit, flakadani i t cilve do t flakroj prgjithmon, e aureoli i drits s tyre do t prhapet vazhdimisht. Kush e ka studiuar me prkushtim rrugn e jets s Resulullahut dhe i ka kushtuar rndsi t mjaftueshme vlerave t tij ideore, meditative dhe praktike, sheh zinxhirin e pashkputur t ngjarjeve interesante dhe t jashtzakonshme historike, n t cilat Resulullahu dhe nj grup i vogl besimtarsh kan mbizotruar qysh n at koh me shum njohuri shkencore. Prejardhja e materies, shkaqet e gravitacionit t Toks dhe shum njohuri t tjera nga Kurani ua kan ngritur atyre njerzoren n shkall t papar dhe t panjohur deri ather n gjinin njerzore. Kush thellohet m tepr n jetn dhe n veprn e Resulullahut ndeshet me nj transformim misterioz nga historia e that, sterile e boshe, q i ngjason shkrettirs, n nj histori t begat porsi toka e pasur e pjellore nga e cila mbin e m von rritet njerzorja, dituria, qytetrimi dhe bukuria. njerzit shuan etjen, nga kopshti i Nga burimi i Resulullahut tij i trndafilave ata voln frute dhe lule aromatike. Me kto jan ushqyer dhe jan qortuar vetm aq sa t dihej se jan njerz e jo engjj. Ke mundur ti dgjosh duke thn: Ekziston nj shkrettir e madhe n prqafimin e s cils u rritn njerzit t cilt e pranuan Islamin dhe e prhapn at n hapsirat e pllakosura nga errsira, duke zhdavaritur para vetes terrin dhe injorancn. Veprat e Resulullahut na flasin: Ne e sajojm umetin, popullin, t cilit do ti takoj historia e bots n t ardhmen. Historia e gjertanishme nuk njeh ndonj personalitet si Resulullahu , i cili ka pasur durim n fatkeqsi, qndrueshmri n drej9
tsi, karakter t fort dhe t qet n vrungullimet e tundimet e ksaj bote. Askush nuk ka qen m i mshirshm, m zemrgjer dhe m i arsyeshm se ai dhe askush nga njerzit nuk ka mundur ti kuptoj domethniet mbinatyrore m mir. At Allahu e ka krijuar q t mposht shum fatkeqsi (mynxyra) dhe ti prvuaj vet. Prandaj, Resulullahu pr historin e njerzimit sht burim i pashtershm i humanizmit, ndrsa pr vet njerzimin mbrojts i strukturs s ktij humanizmi dhe i zbatimit t tij n vepr. nga t Allahu i Lartsuar e ka vulosur zemrn e Resulullahut gjitha t metat dhe dobsit, q nga lindja gjer n vdekje. Duke lexuar jetshkrimin e Resulullahut njohim personalitetin e tij, tiparet e karakterit t tij, mnyrn e shprehjes e metodn e puns s tij dhe msojm se Allahu gjithnj ka qen mirdashs ndaj tij: Udhzues, Ndihms dhe Mbrojts i tij. Islami ka qen feja e t Drguarit, ndrsa Kurani udhrrfyes i tij. Krahas ksaj do t kuptojm se njeriu nuk sht n gjendje t arrij qllime t larta morale dhe vlera njerzore ndryshe nga shemi cili, para s gjithash, ka qen njeri e pastaj bulli i Resulullahut nismtar i humanizmit dhe i prparimit shoqror. Tr jeta e Resulullahut sht caktuar dhe rregulluar sipas dispozits hyjnore. Sikur cilsit e tij Allahu ti ket krijuar n nj koh, pastaj ti ket varur ato, n mnyr q gjat jets dhe sipas nevojave t caktuara ti ket marr nga koha dhe ta ket stolisur t Drguarin e Vet. Kjo i ngjason bims e cila merr dritn e diellit nga qielli, pa t ciln smund t ket jet. Nj komponent i rndsishm i personalitetit t Resulullahut ka qen oratoria, e cila nuk i ka munguar atij populli t paarsimuar arab. E folura e Resulullahut , fjalt dhe mendimet e shprehura t tij t shpiejn n kopsht t begatshm me fruta t llojllojshme. Kur hyn n kt kopsht, ndien se gjithka rreth teje frymon dhe t duket se rreh vetm nj zemr. do fjal dhe do mendim i Resulullahut prmban n vetvete porosi. Nse e kupton kt, ather do t t prtrihet vullneti prjet. Ai t magjeps me mnyrn e t shprehurit: qetas, sinqerisht, durueshm dhe me plot ndjenja. Pastaj, pa u ngutur lexuesi bie nn ndikimin e tij, andaj gradualisht humanizohet. Ai te lexuesi edukon dhe kultivon njerzoren, pastaj Allahu i dhuron kujt t na doj Vet nj pjes nga Drita e Tij. E folura e Resulullahut sht aq afr, sa edhe vet shpirti i njeriut, e njkohsisht na sht aq larg, saq se dim se ka sht shpirti n realitet. Ai ka zgjidhje 10
Parathnia e botuesit
pr do problem, ofron shtegdalje nga do situat e vshtir dhe udhzon n shtigjet e ndriuara npr t cilat duhet ecur. Ndrsa lexojm fjalt e Resulullahut , e humbim perceptimin e kohs e t hapsirs dhe, t thelluar n domethnien e atyre fjalve, prjetojm pranin e tij, na bhet sikur sht ktu mes nesh, n bised t drejtprdrejt. Kur n tekstin e vet fut ndonj ide t re, fjalt e tij menjher marrin kuptim t ri. Ne e kuptojm Pejgamberin ton aq sa jemi me t, aq sa e pranojm at dhe aq sa dshirojm ta kuptojm at. Nse ndalemi diku, ather edhe ai ndalet, e nse vazhdojm, edhe ai vazhdon. At ka e kemi zbatuar ndaj tij, edhe ai e ka plotsuar ndaj nesh. N mnyrn e vet t shprehjes, Resulullahu nuk ka at q kan shumica e oratorve botror. N gjuhn e tij nuk ka vrazhdsi, cinizm, dykuptimsi e as humor t zi. Ai nuk i ka lejuar vetes t flas ka kan dashur ose ka i kan diktuar t tjert. Fjala e Resulullahut sht thn ose sht shprehur pr ta mbartur domethnien a porosin e cila duhet t jetsohet. Ai flet me zemr, e cila rrezaton iman, dhe me Kuran. Pas fjalve t tij qndron Allahu i Lartsuar. Sido q t jet, kjo sht formula sipas s cils duhet t jetoj njeriu. Jeta, fjalt dhe vepra e Pejgamberit t Allahut duhet t jen shembull pr do njeri, sidomos kur dihet se ai, q nga lindja e gjer n vdekje, ka ecur shtigjeve t Islamit t pastr. Jeta e tij nuk ka njolla q t mund t formohet bindje e kundrt. Ktu nuk ka hamendje. Prandaj theksojm se e tr jeta e Resulullahut , fjalt dhe veprat e tij, duhet t ken rndsi pr besimtarin sikurse ka rndsi zemra e vet, pa t ciln as q do t mund t jetonte. Hija e tij duhet ta ndjek at si ndrgjegjja q udhhiqet nga arsyeja. Ne me vetdije nuk mund ti ikim hijes son, e as ndrgjegjes son, andaj me vetdije nuk guxojm t largohemi nga Resulullahu . Duhet t prpiqemi pr ngritjen shpirtrore dhe morale q qndrojn m lart se ambiciet materiale dhe robrimi i dynjallkut. Shpirti nuk mund t fluturoj dhe t ngrihet n lartsi, prderisa njeriu nuk e kupton qllimin e lindjes, t jets, t vdekjes dhe t ringjalljes s vet. Kt mund ta kuptoj vetm ai q ka pasur pr Pejgamber Resulullahun . Umeti yn e ka fen dhe Pejgamberin si asnj popull tjetr. Allahu na ka drguar pr t nxjerr at q dshiron nga robrimi ndaj njeriut n robrim dhe adhurim ndaj Sunduesit t t gjith
11
njerzve, nga padrejtsia e feve n drejtsin e Islamit dhe nga padrejtsia e ksaj bote n gjersit e ksaj dhe t asaj bote. Kto fjal forcojn imanin e njeriut. Ato rrezatojn drit dhe japin shpres. I ka shqiptuar personi i edukuar nga udhrrfyesi yn dhe msuesi i par, , personi i cili e ka kuptuar qllimin e jets s vet dhe ka punuar n sendrtimin e atij qllimi. I ktill duhet t jet secili q dshiron ti bashkohet varganit t besimtarve t vrtet n rrugn e tyre t gjat. Pr shkak t rndsis s madhe q ka Sira n jetn e do muslimani, pr t kaluarn ose pr t sotmen, jan shkruar shum libra n t cilat jeta e Resulullahut sht prekur nga aspekte t ndryshme, n mnyr tematike ose metodologjike. Por vetm disa jan librat mbi jetn dhe veprn e Resulullahut ,t cilat dallohen pr stilin tregimtar t shkrimit, e krahas ksaj autort u jan prmbajtur me besnikri ndodhive historike dhe t dhnave t sakta autentike, q i mundson lexuesit ti lexoj ato me lehtsi, q ti kuptoj trsisht dhe ti studioj pa kurrfar t metash. Ky libr me titull n gjuhn arabe Er-Rehiku-l-Mehtumi, n gjuhn ton do t mund t prkthehet si: Nektari i vulosur i Xhenetit ose Nektari i vulosur, shkruar nga profesor Safijju-RRahman El-Mubarekfuri nga India dhe bn pjes n librat e veant, me kronologjin e vet t ngjarjeve. Ktu sht shprehur prfshirja e trsishme e Sirs s pastr pa fije dyshimi a pavrtetsie, t cilat jan komponente prcjellse n disa vepra. Gjithashtu ky libr sht i kapshm pr opinionin e gjer t lexuesve, sikurse edhe pr hulumtuesit, profesioni i t cilve sht Sira. Secili do t gjej aty at q dshiron pr vete. Andaj, kjo vepr ka fituar mimin e par n konkursin e Rabits Pr Siren m t mir. Duhet t nnvizojm se ky libr sht vetm vazhdim i prpjekjeve t mdha q kan br shkenctart e Indis gjat shum shekujve, pr ruajtjen e tradits islame, duke kultivuar shum shkenca islamike. Jan t njohura arritjet e tyre origjinale n fushn e tefsirit, t hadithit, t Sires dhe t shkencave t tjera t hadithit. Dhe, teksa botojm kt libr pr muslimant e Lindjes dhe t Perndimit, e lusim Allahun q ta prdorin kt. Allahu e di se far qllimi ka do njeri! Botuesi
12
Fjala e autorit
FJALA E AUTORIT
Falnderimi i qoft Allahut q e ka drguar Pejgamberin e Vet me shpalljen e fes s vrtet, e cila do t ngritet mbi t gjitha fet e tjera. Falnderimi i qoft Allahut q e ka drguar at t dshmoj, t prgzoj, t porosit dhe t ftoj te Sunduesi i vet, duke mbajtur fenerin ndriues. Falnderimi i qoft Allahut q na dhuroi Pejgamberin ton si shembull t bukur pr t gjith ata, t cilt e duan dhe e lavdrojn shum Allahun dhe i shpresojn Dits s Gjykimit. Allahu im i dashur, bekoje dhe silli salavat dhe selam atij, familjes s tij, farefisit dhe shokve t tij dhe atyre t cilt e pasojn at n veprat e mira deri n Ditn e Gjykimit. Dhuroju atyre nga burimet e mshirs Tnde, nga burimet e knaqsive t Tua dhe nga burimet e furnizimit Tnd. E, pastaj: Jam i lumtur q Liga Botrore Islame - Rabita, shpalli konkursin pr Siren m t mir, n Kongresin Es-sire, t mbajtur n Pakistan, n muajin rebiul-evvel t vitit 1396 h. Konkursi ka qen publik pr t gjith muslimant e bots, ndrsa tema ka qen Es-Siretun-Nebevijjetu, e pr ata q kan dhn iden pr kt studim shkencor, me mijra her le t jet salavati dhe shptimi. Kjo ka qen nxitje e madhe pr t gjith shkrimtart dhe shkenctart e ksaj fushe, q t bnin prpjekje maksimale pr tu paraqitur n konkurs. Besoj se kjo prpjekje do t jet e frytshme dhe me vler t madhe pr brezat e ardhshm. sht i jashtMe t vrtet, jetshkrimi i Resulullahut zakonshm, sepse sht jetshkrim pejgamberik, ku paraqitet shmblltyra Muhammedane q ndryshon nga t gjitha jetshkrimet e tjera. Sala-vati dhe selami qoft mbi ty, o Pejgamber i Allahut!
13
Po t vshtrojm m me prpikri, vrejm se Sira sht burim i vetm nga i cili rrjedhin shtjet praktike t jets sipas Islamit, me vlera t jashtzakonshme pr lumturin e tr gjinis njerzore. Jam i lumtur pr miratimin e vendimit q t marr pjes n kt konkurs fatlum, por i bj vetes nj pyetje: Ku gjendem ktu, dhe kush jam un, q mund t hedh nj rreze drite n jetn e m t zgjedhurit dhe m t dashurit nga t gjith Pejgambert, Resulullahut . Un jam njeriu q kam fat t madh dhe prjetoj knaqsi t madhe kur gjendem n shoqri me Resulullahun . Dashuria ndaj tij ma ngroh zemrn dhe m jep fuqi e vullnet pr t jetuar, m jep kurajo q t mos humbas guximin, t mos ligshtohem dhe t mos rrshqas n abiset e errsirs. M mson t jetoj dhe t vdes n mnyr t denj, si antar i popullit m t zgjedhur, umetit t Resulullahut . Lus Allahun q me shefatin e tij t mi fal mkatet. N fund do t them dika shkurtimisht pr mnyrn e puns sime n kt libr: Para se t filloja ta shkruaja kt punim, kam pasur n konsiderat se duhet t jet e nj vllimi mesatar. U kam ikur detajimeve t gjersishme, sikurse edhe shkurtimeve t pavlefshme. N shum vepra burimore t Sires kam hasur gjersi t madhe pr gjrat jo aq t rndsishme, prkatsisht pr ndodhit episodike, si dhe radhitje t lloj-llojshme t betejave, prandaj n raste t tilla jam prpjekur t jem i prpikt, me qllim q t arrij gjer tek e vrteta e sakt. Ngjarjet dhe ndodhit i kam vshtruar nga shum aspekte t ndryshme, prderisa nuk vendosa q n konturet e punimit tim t prfshihet ajo q sht m e qarta dhe, sipas mendimit tim, m e sakta. I kam ikur komentimit t argumenteve, sepse kjo shpie n gjersi t panevojshme, por disa prej tyrei i kam theksuar, nga frika se lexuesi mund t habitej, ose kur kam vrejtur se t gjith autort, prkundr t s vrtets, kan ndjekur ndonj rrug tjetr. O Allahu im, m prcakto pr t mira n kt bot dhe n botn tjetr. Ti vrtet je Ai q fal dhe Ai q meriton dashuri. Ti je Sunduesi i Arshit t lavdishm. M 24. VII. 1396 h./ 23. VII. 1976 Safijju-R-Rahman El-Mubarekfuri Universiteti Selefik -Indi 14
Pozita e arabve dhe e popujve arab
POZITA E ARABVE DHE E POPUJVE ARAB

Siretu Resulullahu ose Jetshkrimi i Resulullahut sht interpretimi i vrtet i Shpalljes s Kuranit dhe i porosis t ciln Pejgamberi ia komunikoi mbar njerzimit. Kjo Shpallje sht udhrrfyesi me t cilin Allahu i ka nxjerr njerzit nga errsira n drit, nga idhujtaria n besimin n nj Zot. Prandaj, sht e pamundur t prfytyrohet n trsi fuqia madhshtore e Shpalljes s Allahut , vetm nse krahasohet gjendja q i ka paraprir Shpalljes me gjendjen q ka rezultuar nga ndikimi dhe fuqia e saj. Nga ky aspekt sjellim kapitullin pr popujt arab dhe ndodhit historike para Islamit, e pastaj kapitullin mbi situatn historike t periudhs n t ciln paraqitet Muhammedi .
Pozita e arabve
Fjala El-Areb n gjuhn shqipe do t thot shkrettir, step, tok jopjellore, pa uj dhe pa bim. Me kt emr, q nga koht e lashta, sht quajtur Gadishulli Arabik, si edhe banort e ktij vendi, t cilt e kan atdhe. Gadishulli Arabik nga perndimi kufizohet me Detin e Kuq dhe me nj pjes t Gadishullit t Sinajit, nga lindja me gjirin Arabik dhe me nj pjes t madhe t Irakut Jugor. N jug gjendet Deti Arabik, i cili sht vazhdim i Oqeanit Indian. N veri kufizohet me Sirin dhe me nj pjes t Irakut. Siprfaqja arrin deri n nj milion - nj milion e treqind mij milje katror. (rreth 3 milion km2) Gadishulli Arabik z nj vend shum t rndsishm gjeostrategjik n at pjes t bots. Prbrja natyrore e toks sht zallore, pa kurrfar pasurish natyrore q do ti joshte t huajt ta kolonizonin kt vend. Prandaj Gadishulli Arabik ka mbetur i pamposhtur dhe i mbrojtur vetvetiu, q nga koht m t lashta e gjer m sot. Edhe banort e ktij Gadishulli kan qen gjithnj t lir dhe t pamposhtur, prkundr faktit se 15
ishin t kufizuar me fuqit m t mdha botrore t asaj kohe: me Bizantin dhe Persin. Pozita strategjike e Gadishullit Arabik sht e rndsishme pr tr rajonin e Azis Juglindore. Gjendet midis dy kontinenteve t njohura me emrin Bota e Vjetr. Kufizimet nga toka dhe deti. Kufiri i tij veriperndimor sht port prej nga hyhet n Afrik, ndrsa kufiri verilindor sht els pr Evropn. Ana lindore u hap dern joarabve, kshtu q lidhja me Indin dhe me Kinn sht njkohsisht edhe lidhja me Lindjen e Largt. Nga kufiri verior, ky Gadishull, lidhet me Lindjen e Afrt. Pr shkak t pozits s till gjeografike t Arabis, veriu dhe jugu i saj kan qen porte pr popujt e tjer, kan qen qendra tregtare, kulturore, arsimore, fetare dhe qendra t artit.
Popujt arab
Historiant i ndajn arabt n tri grupe sipas origjins: 1. Arabt El-Baide, ose arabt autokton t ktij Gadishulli, pr prejardhjen e t cilve nuk ka t dhna t mjaftueshme me shkrim. Atyre u takojn fiset: Ad, Themud, Tasm (deg e fisit t zhdukur Ad n Jemen), Xhedis, Amlak dhe disa fise t tjera. Kta n realitet jan arabt beduin. 2. Arabt El-Aribe, t cilt jan me origjin nga Jareb bin Jeshxhel bin Kahtani, andaj quhen edhe arab Kahtanije. 3. Arabt El-Mustarebe, t cilt e kan origjinn nga Ismaili, dhe quhen arab Adnanije. Arabt Kahtanije ose El-Aribe, kan ardhur nga jugu i Arabis. Djepi i tyre sht Jemeni. Familjet e tyre jan degzuar me lidhje martesore dhe dy nga fiset m t njohura jan: a) Humejr, me familjet m t njohura: Zejdull-Xhumhur, Kudaat dhe Sekasik; b) Kehlan, me familjet m t njohura: Hemdan, Enmar, Tajj, Midhhaxh, Kinda, Laham, Xhidham, El-Ezd, El-Evs, El-Hazrexh, ndrsa pasardhsit e Xhefnit kan qen sundimtar t Shamit, prkatsisht t Siris, t Palestins dhe t Jordanis. Fisi Kehlan nga Jemeni sht shprngulur n t gjitha viset e Arabis, menjher pas shprthimit t pends Arim. U bn tregtar t njohur, por tregtia u dshtoi pasi Bizanti zaptoi rrugn detare, ndrsa rruga toksore u rrnua pas pushtimit t Egjiptit dhe t Siris.
16
Fiset jetonin kryesisht n marrdhnie t mira, por ngandonjher edhe t kqija. Ndrkaq, gjithnj garonin se cili do t ishte m i miri dhe cili do t fitote fam m t madhe. Ndrmjet tyre gjithnj mbretronte fryma e rivalitetit. Ndodhte q mes tyre t formonin edhe lidhje gjaku me an t martesave, si ka ndodhur me Humejrt dhe me Kehlant. Populli Kehlan sht shprngulur n t katr ant, prej tyre rrjedhin kto katr grupe t pasardhsve:
1. El-Ezdt
Sipas mendimit t kryeparit t tyre, Umran b. Amrit, ata u shprnguln n t gjitha ant. Udhtuan nga Jemeni n veri t Arabis. Njihen edhe vendet ku jan vendosur pas shprnguljes s fundit. Thalebe b. Amr El-Ezdi vajti n Hixhaz dhe vendoset midis vendeve Thalebije dhe Dhi-Kar. Kur iu rrit i biri, u forcua dhe e mori botn n sy. Arrin t vendoset n Medin. Pasardhsit e tij jan: ElEvs, El-Hazrexh, djemt e Harith b. Thalebit. Harith b. Amri, nga fisi Huzaah, ndahet prej tyre dhe arrin n rajonin e Hixhazit. Vendoset n rrugn Edh Dhahran. Fisi i tij, pasi pushtoi Haremin dhe Mekn, i zgjodhi kto si vendbanime pr vete, ku prej andej dboi Xherahimt, banort e lasht autokton. Amran b. Amri shkoi n Amman (Jordani), ku vendoset me familjen e vet. Xhefre b. Amri shprngulet n Sham, ku mbetet t jetoj me familjen e vet. Prej tij rrjedhin mbretrit e Gassanit, t cilt e marrin emrin nga uji Hixhaz (pus midis Remeit dhe Zeabetit), ku qe edhe vendbanimi i tyre i par, para se t shkonin n Sham.
2. Lahamt dhe Xhedhamt

Nga fisi i par sht pasardhsi Nasr b. Rebia, nga i cili rrjedhin mbretrit e Menadhirit n Hajr.
3. Benu Tajjt
Pas shkuarjes s El-Ezdve, Benu Tajjt nisen pr n veri. Vendosen n dy kodra, Exha dhe Selma, andaj q t dyjat i quajtn kodrat e Tajjit.
4. Kindamt
Ata vendosen n rajonin e Bahrejnit, pastaj u detyruan me dhun ta braktisnin kt vend. Shkojn n Hadramevt e pastaj edhe n Nexhd, ku formojn nj shtet me rndsi t madhe strategjike, por ky shtet s shpejti shkatrrohet pa ln kurrfar gjurme. Kin17
damt i takojn fisit Kudaat me origjin nga Humejri, megjithse ka mendime t ndryshme pr origjinn e tyre. Ata, pas braktisjes s Jemenit, vendosen n shkrettirn e Irakut.2
Arabt Mustar Ebe

Ata rrjedhin nga strgjysh Ibrahimi , me origjin nga viset irakiane, saktsisht nga qyteza Ir e cila ndodhej n bregun perndimor t lumit Eufrat, n afrsi t Kufs. Grmimet dhe trashgimia e ktij vendi t rndsishm historik jan prshkruar hollsisht dhe ruhen n libra. Po ashtu jan ruajtur edhe shnimet mbi origjinn e familjes s Ibrahimit dhe pr ndodhit shoqrore e fetare t asaj kohe.3 Nga historia sht e njohur se Ibrahimi sht shprngulur nga vendi Ir n vendin Haran apo Hiran, prej kndej ka shkuar n Palestin. Palestinn e ka zgjedhur si qendr pr ushtrimin e misionit t vet, por udhtonte prkohsisht n vende t tjera e prsri kthehej aty.4 Burimet prmendin se nj her ka udhtuar n Egjipt te faraoni, i cili sht orvatur ti bnte intrig dhe ligshti gruas s tij, por Allahu kt intrig ia ktheu atij. Faraoni vren se sa e devotshme ishte Sara ndaj Allahut , andaj ia jep vajzn e vet, Haxheren, si shrbtore.5 Sara e merr Haxheren n shrbim, pastaj e marton me Ibrahimin .6 Kshtu Haxherja bhet gruaja e dyt e Ibrahimit , me kt rast dshton intriga e faraonit. Ibrahimi kthehet n Palestin dhe Allahu nga Haxherja i dhuron Ismailin. Sara, gruaja e tij e par ishte xheloze, andaj prpiqej tia mbushte mendjen q ta linte Haxheren dhe fmijn e saj t vogl, Ismailin. Ai nuk deshi t ndahej nga Haxherja, por pr ti plotsuar dshirn Sars, e drgon kt n Hixhaz dhe q t dy i la n nj lugin jopjellore, afr shtpis s Shenjt Bejtul-Muharrem, e
M gjersisht pr kto fise dhe dyndjet e tyre t shikohet: Tarihu umemi-l-Arebi nga Hudariu: I/11-13; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 231-235. Burimet historike dallojn shum rreth datave dhe shkaqeve t ktyre dyndjeve. Jemi prpjekur q n baz t argumenteve t marrim at q konsiderojm se sht e sakt. 3 Tefhimu-l-Kurani nga Mevdudi: I/553-556. 4 Vepra paraprake: I/108 5 sht e njohur se Haxherja ka qen robresh e bler, e cila ka jetuar te faraoni. Mirpo, n nj studim m t gjat, dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur, ka ardhur n prfundim se ajo ka qen e bija e faraonit. 6 Tefhimul-Kurani: II/34.
18
cila asokohe ekzistonte n formn e nj grumbulli t ngritur prej gursh e rre, t ciln her pas here e rrihte era nga t dyja ant. Ibrahimi i la kta nn hijen e nj palmeje, n afrsi t Zemzemit t sotm, i cili nuk ekzistonte atbot. Ky vend ndodhet n maj t Mesxhidul-Haramit t sotm. N kohn e Haxheres, e tra ka qen shkrettir. U la ushqim dhe uj e pastaj u kthye n Palestin. Haxherja dhe djali i saj i vogl qndruan disa dit n shkrettir, derisa iu harxhua ushqimi dhe uji. Pastaj, me vullnetin e Allahut , uji filloi t buronte nga rra - burimi Zem-zem, i cili ua shoi etjen dhe njkohsisht u b burim i jets s tyre. Rrfimi pr Haxheren dhe pr Ismailin sht i gjat dhe i njohur.7 Atbot aty arrin fisi Jemanit, i quajtur Xhurhum, apo brezi i dyt i tyre, dhe me lejen e Haxheres, nns s Ismailit, u vendosn n truallin rreth Zem-zemit. Thuhet se fisi Xhurhum m par ka jetuar n shpatinat e maleve t Meks s sotme. Buhariu, n koleksionin e vet t haditheve, thot qart se ky fis sht vendosur n rajonin e Meks s sotme pas Ismailit, para moshs madhore t tij, se ata zbrisnin nga malet n kt lugin, por n munges t ujit nuk ishin vendosur aty m hert.8 Ibrahimi her pas here vinte n Mek pr t vizituar familjen e vet t braktisur. Nuk dihet saktsisht numri i ktyre udhtimeve, por historia ka shnuar katr. Allahu prmend n Kuran se Ibrahimi kishte ndrruar se duhej ta therte (flijonte) djalin e tij, Ismai-lin, andaj kur deshi ta bnte kt, Allahu tha: Dhe, kur ata t dy u dorzuan, e ai e shtriu me ball prtok, Ne e thirrm: O Ibrahim! Ti e realizove ndrrn! Ne, me t vrtet, kshtu i shpr-blejm ata q bjn vepra t mira. Kjo, me t vrtet, ishte nj sprov e qart! Dhe Ne e shpaguam at me nj kurban t madh... (Es-Saffat: 103-107). N Gjenez, n librin e par t Dhiats s Vjetr, thuhet se Ismaili ishte trembdhjet vjet m i madh se Ishaku. Tregimi dshmon se kjo ka ndodhur para lindjes s Ishakut, sepse lajmi i par pr Ishakun prmendet pas rrfimit t shkruar n trsi mbi Ismailin. N kt rrfim prmendet s paku nj udhtim i Ibrahimit para moshs madhore t Ismailit, ndrsa tri udhtime t tjera i prmend Buhariu, transmetuar nga Ibni Abbasi r.a., e ky drejtprdrejt nga Resulullahu .9
7 8
Sahihu-l-Buhari: Kitabul-Enebija: I/474, 475. Sahihu-l-Buhari: I/475. 9 Sahihu-l-Buhari: I/475, 475.
19
Ismaili rritet dhe bhet nj djalosh i bukur e i pashm. Gjuhn arabe e mson nga fisi Xhurhum. Kta e plqejn shum, andaj e martojn me nj vajz nga fisi i tyre. Ndrkoh i vdes nna dhe Ibrahimi u nis nga Palestina pr t vizituar Haxheren dhe t birin, Ismailin. N Hixhaz arrin pas martess s Ismailit. E krkon Ismailin n shtpi, por nuk e gjen, aty takon vetm bashkshorten e tij, me rast e pyet pr Ismailin, si ishte dhe si jetonte. Ajo i ankohet pr varfri, e Ibrahimi e porosit at q ti thoshte Ismailit ta ndrroj pragun e shtpis. Ismaili e kupton porosin e babait dhe ndahet nga kjo grua e martohet me nj tjetr, me t bijn e Mudad b. Amrit, kryeparit t mom t fisit Xhurhum.10 Pas ksaj martese t Ismailit, Ibrahimi prsri vjen pr vizit dhe prsri nuk e gjen Ismailin n shtpi, andaj e pyet gruan e tij se si sht dhe si jeton. Ajo falnderoi Allahun pr do gj, e ai porosit Ismailin q ksaj radhe t prforcoj pragun e shtpis. Pastaj Ibrahimi kthehet n Palestin. Ibrahimi vjen pr t tretn her dhe e gjen Ismailin duke mprehur shigjeta nn kurorn e nj druri, afr burimit Zem-zem. Nisen drejt njri tjetrit, sikur djali ndaj babs ashtu edhe baba ndaj djalit. Takimi i tyre m n fund u b pas nj kohe shum t gjat. Babai plak e kishte t vshtir ti fshihte lott e gzimit para birit t vet, edhe i biri i ndershm dhe i mir nuk mund ta fshihte gzimin para tij. Nj koh ata qndruan s bashku. Ksaj here hodhn themelet mbi t cilat ngritn Kaben. Ibrahimi u komunikoi njerzve ta kryenin haxhin, ashtu si kishte urdhruar Allahu . Allahu i dhuroi Ismailit dymbdhjet djem. Djemt e tij quheshin: Nabit apo Nabajot, Kajdar, Edbail, Mibsham, Mishmaa, Devmen. Misha, Hudad, Jetmen, Jatur, Nefis dhe Kajdeman. Prej tyre u shtuan dymbdhjet fise. N fillim q t gjith qndronin n Mek. Merreshin me tregti. Udhtonin rrugve tregtare n relacionin prgjat Jemen-Sham-Egjipt dhe anasjelltas. Pas njfar kohe kto fise shprngulen n mbar Arabin, madje edhe jasht saj. Shum prej tyre harrohen, prve fiseve Nabit dhe Kajdar. N veri t Hixhazit lulzoi kultura e El-Enbatve. Ky popull krijoi nj pushtet t fort, t cilit iu nnshtruan fiset prreth. Kryeqendrn e kishin n Batra. Askush nuk guxonte tu kundrvihej, gjersa erdhn bizantint, t cilt i nnshtruan. Profesor Sulejman En-Nedeviu, n studimin e vet shkencor, parashtron mendimin se prijsit e fisit Gassan (Gassasin), sikurse edhe
10
Kalbu-xhezireti-l-Arebi: 230.
20
ensart nga fisi El-Evs dhe El-Hazrexh, nuk e kan prejardhjen nga kahtant, por nga familja e Nabit b. Ismailit, kt e dshmojn gjurmt e tyre historike n ato vende.11 Bijt, prkatsisht pasardhsit e Kajdarit, kan mbetur n Mek, ku edhe jan familjarizuar. Brezit t tyre i takojn Adnani dhe i biri i tij, Meadi. Nga ky i fundit arabt Adnanij kan mbajtur n mend origjinn e vet. Adnani sht gjyshi i njzetenjt n brezin familjar t Resulullahut . sht shnuar se Resulullahu gjat prmendjes s origjins s vet, ka ardhur gjer tek Adnani, e ather sht ndalur duke thn: As shkruesit nuk do t ishin t sigurt pr baban para Adnanit. N t kaluarn ai nuk ka shkuar m larg se Adnani. Me kt pajtohen edhe shum dijetar, andaj n origjinn e Resulullahut nuk shkojn prtej Adnanit, duke u bazuar n hadithin e prmendur. Ata thon se nga Adnani e gjer tek Ibrahimi ekzistojn dyzet brezni.12 Pasardhsit e Meadit jan shtuar nga i biri i tij Nezari, i vetmi pasardhs i tij mashkull. Ai ka pasur katr djem, nga t cilt rrjedhin katr fise: Ijjad, Emmar, Rebiah dhe Mudar. Dy t fundit jan numerikisht t mdha dhe t njohura n histori pr nga fama dhe autoriteti. N kohn paraislamike, nga fisi Rebiah, doln personalitete t rndsishme historike. Kta jan: Esed b. Rebia, Abdul-Kajsi, dy djemt e Vailit: Bekri dhe Taglubi, pastaj Hanife etj. Populli Mudar, me lidhje martesore dhe numerikisht i shumt, u nda n dy fise t mdha: Kajs b. Mudar dhe Ilijas b. Mudar. Nga Kajs b. Mudari pasojn fiset: Benu Sulejm, Benu Havazin, Benu Gaffan, ndrsa nga Gaffant jan: Abesi dhe Dhubjan Eshxhi dhe Gani b. Easari. Nga Ilijas b. Mudari pasojn: Temim b. Merre, Hudhejf b. Mudrike, Benu Esed b. Hudhejme dhe pasardhsit e Kenaneh b. Hudhejmes. Nga Kenaneti pasojn kurejsht, si jan djemt e Fihr b. Malik b. Nadar b. Kenanetit. Kurejsht me koh u ndan n shum fise, e m t njohurat jan: Xhuhm, Sehm, Adijj, Mahzum, Tejmi, Zehra, ndrsa pasardhsit e Kussaj b. Kelabit jan Abduddar b. Kussaji, Abdu Menaf b. Kussaji dhe Esed b. Abdul-Uzza b. Kussaji. Fisi Abdu Menaf degzohet n katr familje: Abdu-sh-Shems, Neufel, El-Muttalib dhe Hashim. Prej familjes Hashim, Allahu zgjodhi Pejgamberin ton, Muhammedin , djalin e Abdullah b. Abdul11 12
Tarihu erdi-l-Kurani: II/78-86. Rahmetun li-l-alemin: II/7, 8, 14, 15, 16 dhe 17.
21
ka thn: Allahu e ka zgjeMuttalib b. Hashimit.13 Resulullahu dhur Ismailin nga bijt e Ibrahimit, Kenanin nga bijt e Ismailit, kurejsht nga bijt e Kenanit, ndrsa nga kurejsht ka zgjedhur Benu Hashimitt, e mua nga Benu Hashimitt.14 Transmetohet nga Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili ka thn: Resulullahu ka thn: Allahu i ka krijuar krijesat, e mua m ka zgjedhur me origjin nga brezi m i mir, nga fisi m i mir dhe nga familja m e mir. Un jam, pra, m i miri si nga virtytet ashtu dhe nga origjina.15 Kur u zgjerua fisi Adnanit, ata u shprndan n tr Arabin. Jan vendosur npr shpatie t kodrave dhe npr lugina pjellore. Pasardhsit e Bekr b. Vailit, Abdul-Kajsit, dhe pasardhsit e Temimit u vendosn n Bahrejn dhe mbetn aty. Fisi Benu Hanife b. Sad b. Ali b. Bekr u vendos n Jemame dhe n qytezat prreth, ndrsa pasardhsit e tjer t Bekr b. Vailit u vendosn n trevat prej Jemames n Bahrejn, gjer te portet Sejf dhe Kazimet n bregdet dhe n shpatiet e rajonit Sevad n Irak. Fisi Taglib u vendos n luginn e lumit Eufrat. Disa familje kan jetuar s bashku me fisin Bekr. Fisi Benu Temim u vendos n fshatrat e Basrs. Benu Sulejmt (Selimt) mbetn n afrsi t Medins n lugi-nn Vadil-Kura dhe Hajber n lindje t Medins deri te dy kodrat (Xhebelejn), t cilat shtrihen deri n El-Xherre. N Taif u vendos fisi Thekaf, kurse fisi Havazin, n lindje nga Meka, n shpatiet e Evsasit n rrugn midis Meks dhe Basrs. Benu Esedt u vendosn n pjesn lindore t Tejmit dhe n perndim nga Kufa, mes tyre ishin shtpit e Buhtur b. Tajjit. Largsia prej tyre gjer n Kufe ishte pes dit ecje n kmb. Dhubjani u vendos midis Tejmit dhe Havranit. Familja e Kenanit mbeti n Tuham, ndrsa Mekn dhe luginn e saj e banuan kurejsht, t cilt, pasi ishin t prar, i bashkoi Ata-Kus b. Kulabi, q i bri t njohur e me fam qysh para Islamit.16
13 14
Muhadaretu tarihi-Umemi-l-islamijjeti, nga El-Hudariu: I/14 dhe 15. Transmeton Muslimi nga Vail b. El-Eskau, II/245 dhe Tirmidhiu: II/201. 15 Tirmidhiu, n kapitullin pr vlerat e Resulullahut e: II/201. 16 El-Hudariu: I/15 dhe 16.
22
Pushteti dhe udhheqja mbi arabt
PUSHTETI DHE UDHHEQJA TEK ARABT

Meqense duhet t flasim pr gjendjen e arabve para Islamit, vendosm t japim nj pasqyr t shkurtr t historikut arab, shtetit dhe besimit t tyre, n mnyr q ti kuptojm m leht ngjarjet dhe ndodhit e jashtzakonshme n kohn e shpalljes s Islamit. Gjat kohs s shpalljes s Islamit, n Gadishullin Arabik mbretronin dy shtresa shoqrore: a) Mbretrit e kurorzuar, t cilt nuk gzonin pavarsi; b) Paria dhe udhheqja e fiseve, t cilt i gzonin t gjitha privilegjet, sikurse dhe mbretrit, por, ndryshe nga shumica prej tyre, ata ishin t pavarur. Rrallher kryepart e fiseve i nnshtroheshin mbretit. Mbretrit e kurorzuar ishin sundimtart e Jemenit, pastaj sundimtart e familjes Gassan dhe sundimtart e El-Hajrit. Sundimtart e tjer t Gadishullit Arabik nuk kishin kuror.
Pushteti n Jemen
Populli m i vjetr i Jemenit sht populli sebe. Ata u takojn arabve Arebe. Pr ta kemi msuar mjaft nga grmimet arkeologjike t Evrit rreth shekullit XXV para lindjes s Isait , ose para ers s re. Shkalln e lart t qytetrimit e kan arritur n shekullin XI p.e.r. Epokn e sundimit t tyre mund ta ndajm n katr etapa: 1. Kjo periudh arrin t shnohet gjer n vitin 650. p.e.r. Sundimtart e ksaj periudhe jan quajtur Sebejt e Fort. Kryeqendra e tyre ka qen qyteti Sarvah, grmadhat e t cilit gjenden nj dit udhtimi nga qyteti Mareb ose Harib. N kohn e sundimtarve sebeit kishte filluar ndrtimi i pends s famshme, t njohur me emrin Seddu Mereb, e cila kishte rndsi t madhe historike pr Jemenin. Dihet se Sebejt kan qen pushtues t m-
23
dhenj, prandaj gjat kohs s sundimit t tyre kan pasur shum koloni n Arabi dhe jasht saj. 2. Periudha e dyt nga viti 650. p.e.r. N kt periudh mbretrit mohuan emrin Sebejt e Fort dhe u quajtn Mbretrit nga Sebeja. Si kryeqytet caktojn Marebin, n vend t Sarvahit, grmadhat e t cilit ekzistojn gjashtdhjet millje larg nga ana lindore e Sanit. 3. Periudha e tret zgjat prej vitit 115 p.e.r. e gjer n vitin 300 t ers s re. Seben e sundojn Himjert, t cilt pushtojn qytetin Rejdan, e bjn kryeqytet t vetin dhe e riemrtojn me emrin Dhaffar. Grmadhat e Dhaffarit ekzistojn n kodrn Midver afr Jeremit. Q nga kjo periudh, Sebeajt dhe shteti i tyre fillojn t dobsohen dhe t bijn n dekadenc. Ata humbn tregun n veri t Hixhazit, kshtu q u shkatrrua tregtia e tyre. Ndrkoh Bizanti, pasi pushtoi Egjiptin, Sirin dhe Shamin, mbizotron me tregtin detare dhe me tregun e Hixhazit verior. Edhe prleshjet ndrfisnore ndikojn n shkatrrimin e rrjetit tregtar t Sebejve. T gjitha kto ndikuan edhe n shprnguljen e shpejt t familjes Kahtan, t cilt filluan t emigrojn n vise t ndryshme t Arabis. 4. Periudha e katrt zgjat nga viti 300. i ers s re e gjer n prhapjen e Islamit n Jemen. Kjo periudh sht e shnuar me prmbysje, konflikte dhe me luftra qytetare, q u mundsuan t huajve ti nnshtrojn ata dhe ti ln pa liri. N kt koh Bizanti hyn n Aden, dhe abisinasit me ndihmn e tyre pushtojn Jemenin, pr t parn her n vitin 340, duke shfrytzuar prleshjet ndrmjet fiseve Hemdan dhe Himjer. Pushteti i abisinasve zgjati gjer n vitin 378, pastaj Jemeni fitoi prsri pavarsin. Ndrkaq, atbot n pendn Mareb fillojn t paraqiten plasaritje, e cila s shpejti shprtheu dhe shkaktoi prmbytje t madhe. Pr kt prmbytje na flet Kurani a.sh., si flet edhe pr prmbytjen e qytetit Irem, q ka ndodhur n vitin 450 apo 451. Nga kjo katastrof e madhe rrnohet qyteti Amran dhe banort detyrohen t arratisen, duke e braktisur at. N vitin 523, udhheqsi hebraik Dhu-Nuvas, prgatit ushtrin e vet dhe niset n nj fushat t madhe kundr t krishterve t Nexhranit. Ai orvatet q ti kthej me presion nga Krishterimi. Pasi ata refuzojn ta bjn kt, ai urdhron t hapen hendeqe dhe aty t
24
hidhen t krishtert dhe t digjen t gjall. Pr kt ngjarje flet Kurani n suren El-Buruxh. Allahu thot: Mallkuar qofshin ata q kan hapur hendeqe. (El-Buruxh: 4) Kjo ka qen periudha e deprtimit t vrullshm t Krishterimit n Lindje, kjo val prfshin edhe Arabin. Kjo ishte periudh e ndritshme e Perandoris Romake, e cila zgjerohej me t shpejt. Bizantint i ngritn abisinasit, ua prgatitn anijet dhe drguan afro shtatdhjet mij lufttar q t zbarkojn n Arabin Jugore. Kshtu abisinasit e krishter pushtojn Jemenin pr t dytn her n vitin 525 nn udhheqjen e Orijatit. Orijati mbetet n Jemen, i kurorzuar nga mbreti i Abisinis, gjersa e zvendsoi Ebreheja, mkmbsi abisinas n Jemen, i cili ishte njri nga komandantt e Orijatit. Ebreheja sht njeriu q nisi ushtrin me elefantin q t rrnoj Kaben. Ky dhe ushtart e tij jan t njohur n histori me emrin Ashabu-l-fil, ose pronart e elefantit. (Pr ngjarjen me elefantin do t bhet fjal m posht). Pas ngjarjes me elefantin, Jemenasit krkojn ndihm nga persiant, t cilt i mundin abisinasit dhe i przn nga vendi i tyre. Ather, n vitin 575 fitojn pavarsin nn udhheqjen e Mead Jekrebit. Me t mbetn disa abisinas si shrbtor, ose si roje t Meadit. Pas vdekjes s tij pushon sundimi i jemenasve. Atbot sunduesi persian, Kisra, emron mkmbsin e vet n Sanae dhe shpall Jemenin si provinc persiane. Kshtu, n Jemen ndrrohen mkmbsit persian njri pas tjetrit, gjer n vitin 638, kur Badhani pranon fen islame. Me kalimin e tij n Islam, n Jemen pushon sundimi persian.17
Pushteti n Hira
Persiant sundonin Irakun dhe zonat e tij kufitare, sidomos gjat sundimit t Karashit t Madh, prej vitit 559 gjer n 527 p.e.r. Askush nuk i trazonte gjersa nuk ua tund fronin Aleksandri i Maqedonis, n vitin 326 p.e.r. Ai futi prarje mes tyre, e pastaj n Irak sunduan mbretrit Tavaif, pushteti i t cilve zgjati gjer n vitin 230 p.e.r.
17 Prkitazi me kto ngjarje, m gjersisht, shih n veprn: Tefhimu-l-Kurani: IV/195-198, si dhe n Tarihu erdi-l-Kurani: I prej faqes 133 e gjer n fund t librit. Shum autor t Sires kan mendime t ndryshme rreth datave t ndodhive historike, kurse disa orientalist mendojn se kto jan vetm tregime mitologjike.
25
N kohn e ktyre sundimtarve, kahtant migrojn dhe pushtojn shpatet pjellore t Irakut. Me ata u bashkuan edhe disa grupe adnanijsh, kshtu q i zmbrapsn mbretrit Tavait n luginn e Eufratit. Persiant e rimorn pushtetin n kohn e Erdishirit, themeluesit t shtetit sasadin, n vitin 226 p.e.r. Ai i bashkoi persiant dhe robroi arabt, t cilt jetonin n pjest kufitare t mbretris s tij. Ky ishte shkaku q fisi arab Kudaat t trhiqej prej ktyre viseve dhe t vendosej n Sham. Gjat kohs s sundimit t Erdishirit, n rajonin e Hiras sundonte Hudhejme El-Vedahi. Ky njkohsisht ishte sundimtar i arabve t tjer, t cilt jetonin n shkrettirn irakiane, si dhe t fiseve Rebiah dhe Mudar. Erdishiri pa se nuk mund t sundonte drejtprdrejt n Arabi, dhe se nuk do t mund ti ndalte arabt nga sulmet e tyre n viset kufitare t mbretris s vet, prandaj vendosi q si sundimtar t emronte nj arab, i cili do t ishte besnik ndaj tij. Kshtu, arabt do t ishin t mirpritur n luft kundr Bizantit. Arabt e Irakut do t kishin prparsi ndaj arabve t Shamit, t cilt tanim ishin nn sundimin e Bizantit. Mbreti i Hiras, Hudhejme, gjithnj e mbante t prgatitur nj et kalorsie pr shuarjen e kryengritjeve. Ai vdiq n vitin 268 t ers s re. Pas vdekjes s Hudhejmes, n Hira sundonte Amr b. Adijj b. Safr El-Lahmi, sunduesi i par nga Lahmitt. Ky qndroi n pushtet derisa persiant i vendosn Kubadh b. Ferjuzin. N kohn e tij shfaqet Mazdaku, i cili filloi t propagandoj dshirn e madhe pr liri (liberalizm). Ithtar i tij ishte Kubadhi, si dhe shum shtetas t tjer. Kubadhi i drgoi sunduesit t Hiras, Mundhir b. Mause-Semait, nj ftes q ti bashkohej ksaj lvizjeje dhe t pranonte iden e tij. Ky e refuzoi kt ftes, pr ka Kubadhi e shkarkoi nga pushteti, e n vend t tij emroi El-Harith b. Amr b. Haxher El-Kindijjin, i cili iu prgjigj ftess s tij. Kubadhi, pas vetes la n pushtet Kisra Enu Shirevahin, armikun m t madh t liris, i cili vrau Mazdakun dhe shum ithtar t tij, e pastaj e ktheu Mundhirin sundimtar t Hiras. Gjithashtu, ka dashur q ta nnshtroj edhe El-Harith b. Amrin, por ky ikn te fisi Kuleb dhe aty mbetet gjer n vdekje. Sundimi i Mundhirit vazhdoi nj koh t gjat, sepse at e trashgonin trashgimtart e tij. Kjo ishte dinasti e vrtet. Me t ar26
dhur n post Numan b. Mundhiri, Kisra zemrohet me t dhe (pas nj shpifjeje spiunimi q ia bn Zejd b. Adijj El-Ibadiji) e fton n kryeqendrn e vet. (Numani largohet fshehtazi dhe shkon te Hani b. Mesudi, kryetari i fisit El-Shejban, t cilit i l n ruajtje familjen dhe pasurin e vet). Pastaj shkon te Kisra, i cili e hedh n burg dhe aty mbetet gjer n vdekje. N vend t tij, pr sundimtar t Hiras, Kisra emron Ijjas b. Kabist El-Tajjin, duke e urdhruar q t krkonte nga Hani b. Mesudi tia dorzonte at q gjendej tek ai. Mirpo, Hani kt e refuzon kategorikisht, prandaj Kisra i shpall luft. Ai prgatiti me shpejtsi kmbsorin e kalorsin dhe i vrsulet Ijjasit. Mes dy ushtrive zhvillohet nj luft e ashpr n Dhi-Kar. Benu Shejbant korrin fitore t madhe, t ciln persiant nuk mund ta mohonin. Kjo ishte hera e par q arabt dalin fitues kundr t huajve. Kjo ka ndodhur menjher pas lindjes se Resulullahut , i cili u lind tet muaj pas emrimit t Ijjas b. Kabisit sundues t Hiras. Ndrkaq, pas Ijjasit, Kisra rivendos prsri pushtetin e vet dhe prsri emron nj mkmbs arab nga familja e Lahmit. Prej Lahmitve, pushtetin e mori ElMundhiri, i njohur me pseudonimin Marur, i cili sundoi vetm tet muaj. At e mposht Halid b. Velidi me ushtrin muslimane.18
Pushteti n Sham
N periudhn kur arabt dyndeshin n mnyr masive, n Sham arriti familja Kudaat dhe vendoset aty. Ata ishin me origjin nga Sulejh b. Helvant, prej t cilve rrjedhin Dexhxham b. Sulejtt, fisi m i njohur me emrin Dexhxhaim. Bizantint i prdornin kta si mburoj e gjall nga sulmet toksore t arabve, dhe si mbrojtje e fort kundr persianve. Ndrkoh kta morn pushtetin nga bizantint, ku edhe sunduan nj koh t gjat. Sundimtari m i njohur Dexhxhaim ka qen Zijad b. El-Hubevleti. N histori, sundimi i tyre prmendet prej fillimit deri n mbarim t shekullit t dyt t ers s re. Ata pushojn s sunduari pas ardhjes s Ali Gassanve, familja q i mposhti Dexhxhaimt, prandaj bizantint i emronin kta si sundimtar t arabve t Shamit. Udhheqsi i tyre ka qen Devmet Xhendeli. Sundimtart Gassan n Sham jan emruar si mkmbs t mbretrve bizantin gjer n shprthimin e betejs s Jermukut, n vitin 13 hixhrij. Mbreti i tyre i fundit, Xhebel b. Ejhami, i nnshtro18
Tahiru-l-alemi-l-Islami nga Hudariu: I/29-32.
27
het Islamit n kohn e Umer b. Hattabit tve.19
, sundimtarit t besimdrej-
Pushteti n Hixhaz
Ismaili ka qen personaliteti m i shquar n Mek dhe kryetari i prhershm i Kabes gjat tr jets s vet.20 Ai ka jetuar 137 vjet.21 Pastaj kt e zvendsojn t bijt, Nabiti, m von Kajdari e disa thon Akisi. M pas, Mekn e udhheqi gjyshi i tyre, Medad b. Amr Xhurhumi. Kshtu q e tr qeverisja e Meks ishte n duart e tyre. Bijt e Ismailit kan qen t nderuar dhe me fam n saj t autoritetit t babs dhe gjyshit t tyre, ndrtuesve t Kabes, por ata nuk kan pasur pushtet mbi Mekn.22 Kaluan shum koh, e pasardhsit e Ismailit nuk patn fatin t kishin ndonj pozit t lart n pushtet. Ata dalngadal harrohen, prderisa nuk dobsohen Xhurhumt, para ardhjes s Buhatanaserit. Qysh ather mbi qiellin mekas filloi t ndrionte ylli politik i adnanijve, si do t tregojn edhe ndodhit e ardhshme. Veanrisht kjo shihet n luftn e Buhatanaserit kundr arabve n Dhate Irk. Komandanti i arabve n kt luft nuk ka qen nga Xhurhumt.23 Bijt e Adnanit shprndahen npr Jemen n kohn e lufts s Buhatanaserit, n vitin 587 p.e.r. Barmijahu dhe Meadi nisen pr n Sham kundr dshirs s Buhatanaserit, prandaj ky shtoi presionin e vet e Meadi kthehet n Mek. Nga xhurhumt takon vetm Xhershem b. Xhelhemetin dhe martohet me bijn e tij, Muanaten, e cila lind, Nezarin.24 Pas ksaj ndodhie gjendja e xhurhumve keqsohet. Jeta e tyre bhet gjithnj e m e vshtir, prandaj fillojn t ushtrojn dhun ndaj vizituesve t Meks dhe lejojn shprndarjen e pasuris s Kabes. 25 Kto ngjarje i hidhrojn dhe i pezmatojn adnanijt. Kur fisi Huzaah erdhi n Meri Dhahran dhe pa se adnanijt iknin nga xherahimijt, shfrytzuan rastin dhe mbetn n pushtet n saj t tyre, t cilt u
19 20
Libr msimi Tarihu-l-alemi-l-Islami: I/34. Erdul-Kurani, II/80-82. Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237. 21 Sifru-l-tekvim 17:25 Gjeneza Libri i Dhiats s vjetr. 22 Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230-237, Ibni Hisham: I/111-113. Ibni Hishami shkruan se me Mekn ka udhhequr vetm njri nga djemt: Nabiti. 23 Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 230. 24 Rahmetun li-l-Alemi, II/48. 25 Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 231.
28
kthyen ti ndihmojn Huzaatt. M s shumti u kishte ndihmuar Benu Bekr b. Abdu Menaf b. Kenaneti. Ata i sulmojn xhurhumt duke i przn larg Meks, kshtu qyteti ra n sundimin e tyre, n gjysmn e shekullit t dyt t ers s re. Kur fisi Xhurhum mori rrugn e mrgimit, ata m par fshehn n pusin Zem-zem ca gjra me vler nga Kabja, ku i mbuluan mir n mnyr q t mos dukeshin. Ibni Ishaku thot: Amr b. Harith b. Mudadi, nga fisi Xhurhum26, braktisi Mekn duke fshehur n pus dy kaproj t art27 dhe Haxherulesvedin (gurin e zi), kurse ai dhe suita e tij vajtn n Jemen. Ishin tejet t dshpruar pr shkak t braktisjes s Meks dhe lnies s pasuris s vlefshme aty. Periudha e Ismailit n histori njihet rreth shekullit XX para ers s re, sipas ksaj xhurhumt kan qndruar n Mek n shekullin XXI, ndrsa pushteti i tyre ka lulzuar ofro njzet shekuj. Huzaatt fitojn pavarsin n Mek dhe nj pjes t pushtetit ua marrin Benu Bekrve, kurse fisi Mudar ka pasur tri detyra, prkatsisht tri leje gjat kohs s haxhit. E para: Ti drejtojn njerzit, haxhilert, nga Arafati n Muzdelife dhe t lejojn kthimin e tyre nga Minna n Mek. Kt e bnin njerzit e Benu Gavh b. Merit nga familja e Ilijas b. Mudarit. Ata e kan pasur ofiqin Suf, q do t thot npunsit e Kabes. Rndsia e lejes qndronte n at se asnjri nga haxhilert nuk ka guxuar ti gjuante guralecat prderisa kt m par nuk e bnte Sufa. Pasi gjuante ai, kt e bnin edhe haxhilert e tjer. Kur e prfundonin gjuajtjen dhe niseshin pr n Minne, Suft qndronin n Akaba dhe pritnin t kalonin t gjith haxhilert. Pas ndrprerjes s zinxhirit t Sufve, kta u trashguan nga familja Benu Sad b. Zejd Munati nga fisi Temim. E dyta: Kujdesi pr kthimin kolektiv t haxhilerve n Minne, n mngjesin e dits s kurbanit. Kt e kryenin Benu Advant. E treta: Respektimi i muajve t shenjt - Eshhuru-l-hurum. Pr respektimin e ktyre muajve kujdeseshin Benu Temim b. Adijjt nga fisi Benu Kenaneh28.
26
Ky nuk sht ai Mudadi, Xhurhumi i madh, i cili prmendet n tregimin mbi Ismailin . 27 Mesudi thot: Persiant sillnin dhurata pr Kaben, si dhe vlera e stoli t ndryshme. Persiani Sasan b. Babik dhuroi dy kaproj t art, stoli dhe shum flori, e Amri t gjitha kto i fsheh n pusin Zem-zem. Muruxhu-z-zeheb, I/205. 28 Ibni Hishami: I/44, 119, 120, 122.
29
Familja Huzaah ka sunduar n Mek treqind vjet.29 N kohn e tyre adnanijt shprngulen n territorin e Nexhdit dhe n shpatiet e Irakut dhe Bahrejnit. N shpatiet e Meks mbeten familjet kurejshe: Hulul, Harm dhe Bujutah, t prziera mes vetes. Kta nuk kan pasur kurrfar pushteti n Mek, e as n Kabe, gjersa erdhi n pushtet Kussaj b. Kulabit30. Historia tregon se babai i Kussajit ka vdekur ende pa u lindur Kussaji. Nna e tij prsri martohet me njrin nga Benu Udhrett, q quhej Rebiah b. Haram, dhe e merr me vete n vendlindje, n shpatet e Shamit. Kur rritet Kussaji, kthehet n Mek, ku asokohe sundonte Hulejl b. Habeshi nga fisi Huzaah. Kussaji krkoi vajzn e tij, Hubejjn, pr grua dhe, pasi babai i saj pranoi, martohet me t31. Pas vdekjes s Hulejlit, shprthen lufta ndrmjet fiseve Huzaah dhe Kurejsh, q i mundson Kussajit t mbizotroj me Mekn dhe Kaben. Rreth shkaqeve t shprthimit t luftrave ndrmjet ktyre dy fiseve, ekzistojn t shnuara tri versione:
Versioni i par:
Kur Kussajit i lindin fmijt dhe fiton pasuri t madhe, autoritet dhe prestigj, pas falimentimit t Hulejlit, vendos t marr udhheqjen mbi Mekn dhe Kaben. Ai mendon se kt e meriton m shum se huzaatt dhe Benu Bekrt, sepse kurejsht jan arab origjinar dhe trashgimtar t Ismailit. Pr kt shkak arrihet marrveshja mes nj kurejshi dhe nj benu kenaneti pr persekutimin e fiseve Huzaah dhe Benu Bekr nga Meka dhe kshtu veprojn m tutje.
Versioni i dyt:
Hulejli, si mendon fisi Huzaah, e kishte ln me testament q Kussaji t udhhiqte Mekn dhe Kaben.32
Versioni i tret:
Hulejli ia ka dhuruar vajzs s vet, Hubejjs, pushtetin mbi Kaben dhe ka emruar Ebu Gibshan Huzaaiun pr ndihms t saj, pra29 30
Jakut Madde: Meka. Tarihu-l-Alemi-l-Islam, I/35; -Ibni Hisham: I/117. 31 Ibnul Hisham: I/117, 118. 32 Ibnul Hisham: I/188.
30
ndaj ky bhet dertar i Kabes. Pas vdekjes s Hulejlit, ajo e blen shrbimin e Ebu Gibshanit pr Kussajin, pr nj shakull ver. Huzaatt zemrohen pr shkak talljes s till me objektin e shenjt dhe prpiqen q tia ndalojn Kussajit qeverisjen mbi Kaben. Pr kt arsye Kussaji tubon kurejsht dhe Benu Kenanijt pr ti przr huzaatt nga Meka dhe ashtu ndodhi.33 Sido q t jet, se pas vdekjes s Hulejlit dhe pas punve q kryenin Suft, Kussaji s bashku me kurejsht dhe kenanijt ka ardhur dhe u ka thn huzaatve: Ne jemi m meritues dhe m t denj pr kto pun, prandaj jemi m t nevojshm se ju. Ndrkaq, huzaatt n t njjtin moment sulmojn me gjith at q kan pasur n disponim, por megjithat psojn disfat nga Kussaji. Pra, huzaatt dhe benu bekrt u mundn nga Kussaji, i cili i rrahu egrsisht n nj prleshje t prgjakshme, dhe q t dy fiset u bn pre e lufts. Pas ksaj disfate huzaatt dhe benu bekrt krkojn armpushim. Ather detyrohen q t pranojn publikisht se Kussaji e meritonte t bhej kryetar i Meks e i Kabes dhe se i tr gjaku q ishte derdhur n kto beteja ka qen falur. Prve ksaj, huzaatt dhe benu bekrt kan qen t detyruar tu japin kurejshve dhe kenanijve dmshprblim gjaku. Vendimin pr tr kt e shqiptoi Jamur b. Arifi nga benu bekrt, prandaj kt e quajtn Esh-shedah. 34 Kussaji merr pushtetin mbi Kabe dhe Mek n gjysmn e shekullit t pest t ers s re, apo m sakt n vitin 440.35 Pas tij, kurejsht e marrin trsisht udhheqjen dhe sundimin mbi Mek, qytet i cili asokohe bhet qendr kryesore fetare, e vizituar nga arabt e tr Gadishullit Arabik. Kussaji solli fisin e vet n Mek, ndrsa udhheqjen dhe kryerjen e shrbimeve t rndsishme n lidhje me haxhin ua caktoi kurejshve. Ai shpalli se: Ali Safvani, Nesati, Udvani dhe Meret b. Avfi kan marr detyra t rndsishme dhe pozita udhheqse n Mek 36 . Kussaji n periudhn e ardhshme ka luajtur rol t rndsishm n organizimin e punve n Mek. Ai ka themeluar Daru-n-Nedveti - salln e Kshillit nga ana e majt e Haremi-sherifit t Kabes, duke ia kthyer dern n mesxhid; salla e Kshillit ka qen vend tubimi i kurejshve, ku merreshin vendime t rndsishme. Kjo sall e Kshillit i ka tejkaluar t gjitha
33 34
Rahmetun li-l-Alemin: II/55. Ibni Hisham: I/123, 124. 35 Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 232. 36 Ibni Hisham: I/124, 125.
31
parashikimet e kurejshve pr nga funksioni i vet. Ishte sken ku merreshin vendime t rndsishme, jepeshin mendime t ndryshme, bheshin diskutime dhe zgjidheshin m s miri t gjitha problemet.37 Funksionet e nderit q ka kryer ose ka mbikqyrur Kussaji: 1. Udhheqjen dhe kryesimin e salls s Kshillit dhe kshillin, ku zgjidheshin t gjitha problemet, merreshin t gjitha vendimet e rndsishme dhe bheshin martesat dhe dasmat. 2. Udhheqja, organizimi dhe rregullimi i aktiviteteve ushtarake. T gjitha fushatat ushtarake jan organizuar nn udhheqjen e tij. 3. Protektorati dhe komisariati mbi Kaben. Vetm ai ka mundur ti hapte dyert e Kabes dhe askush tjetr. Ai mbante elsin e Kabes dhe vet shrbente n Kabe n do pikpamje. 4. Furnizimi i haxhilerve me ushqim dhe me uj. Pr haxhilert i mbushnin koritat me uj dhe u siguronin hurma dhe rrush t that. do haxhi e ka pasur ujin pa pages, q ka pasur rndsi t madhe n kto vise t nxehta.38 5. Kujdesi pr ushqimin e haxhilerve; ushqimi prgatitej n t gjitha vendet ku kryheshin ceremonit e haxhit. Kussaji u kishte caktuar banorve t Meks tatimin vjetor, t cilin e paguanin t gjith n kohn e haxhit. Nga ky tatim sigurohej ushqimi pr haxhilert e varfr.39 T gjitha kto pun i mbikqyrte apo i kryente vet Kussaji. Edhe i biri i tij, Abdu Menafi, bhet i famshm qysh gjat jets s babait. Kussaji kishte edhe nj djal m t madh, Abduddarin, por Abdu Menafi ishte m i aft. Nj her Kussaji i kishte thn Abdu Menafit: Ty do t drgoj n mes t popullit, do t propozoj, e nse ata t pranojn e t zgjedhin, ather un do ti l n amanet punt me interes pr kurejsht, Mekn dhe Kaben. Derisa ishte gjall, ktij ia besoi udhheqjen e Kshillit, protektoratin mbi Kaben, udhheqjen ushtarake dhe kujdesin pr furnizimin e haxhilerve. Kussaji nuk ka pasur kurr ndonj vrejtje n kryerjen e ktyre punve, ndrsa i biri ka punuar si gjat jets, ashtu edhe pas vdekjes s tij. Pas vdekjes s Abdu Menafit, punt i trashguan djemt e tij. Por do gj ka qen n rregull, gjersa rebeluan djemt e Abduddarit, vllait m t madh t Abdu Menafit, t cilt lakmonin pozitn dhe
37 38
Ibni Hisham: I/125; Tarihu-l-Umemi-l-Islami: I/36; Abbaru-l-Kurani: 152. Tarihu-l-alemi-l-Islami - El Hudariu: I/36. 39 Ibni Hisham: I/130.
32
pushtetin. Ather kurejsht ndahen n dy tabore dhe pr pak sa nuk filluan luftn mes tyre. Mirpo, m n fund pajtohen dhe pushtetin e ndajn n mes djemve t Abdu Menafit dhe t Abduddarit. Furnizimi me uj dhe me ushqim u takonte djemve t Abdu Menafit, kurse Kshilli dhe ruajtja e Kabes, djemve t Abduddarit. Benu Abdul Menaft t gjitha vendimet e rndsishme i sillnin sipas zakoneve tradicionale t arabve, me short apo me trheqjen e shigjetzave. N kt mnyr dshironin t siguronin edhe trashgimin e punve rreth Kabes. Ata me short e zgjodhn Hisham b. Abdu Menafin, i cili trashgoi sikajetin dhe refadetin (furnizimin me uj dhe me ushqim), t cilat i ushtroi gjer n vdekje. Kur vdiq Hishami, at e trashgoi vllai i tij El-Muttalib b. Abdu Menafi e pas ktij e trashgoi Abdul Muttalib b. Hisham b. Abdu Menafi, gjyshi i Resulullahut . Pastaj kto pun i trashgonin pasardhsit e tij, t cilat i kan kryer deri n shpalljen e Islamit. Ather kujdesi rreth Kabes bie n duart e Abbas b. Abdul-Muttalibit.40 Kurejsht kan pasur edhe funksione t tjera, prve katr t prmendurave, q i ndanin edhe n familjet e tjera. Ata formuan n Mek qeverit t ngjashme me qeverit e shteteve demokratike. Kan pasur organizimin e qeveris si disa qeveri sot. Kan pasur kshillin dhe sesionin e parlamentit. Po japim pasqyrn e ktyre funksioneve qeveritare: 1. Qeverisja mbi mejsirin, duke krkuar ndihm nga idhujt. 41 Kt pun e udhhiqnin benu xhumht; 2. Kujdesi pr pasurin dhe dhuratat e dedikuara zotave idhujve t Kabes. N kt shrbim bnte pjes edhe zgjidhja e konflikteve dhe e mosmarrveshjeve, kt pun e kryenin benu sehmt; 3. Kshilli qeveritar, t cilin e udhhiqnin benu esedt; 4. Dmshprblimi pr vrasje, caktimi i dmshprblimit, prkatsisht i borxhit pr viktimn, kt e bnin benu temimt; 5. Ukab42 - ruajtja e flamurit nacional - fisnor, q e mbanin benu umejjt; 6. Kujdesi pr kubben dhe rregullimin e adrave pr haxhilert, si dhe kujdesi pr kalorsin. Kt detyr e kryenin benu mahzumt;
40 41
Ibni Hisham: I/129-132, 137, 142, 178 dhe 179. Mejsir - loj hazardere e arabve t vjetr, n t ciln me ndihmn e shigjetzave t posame kan luajtur bixhoz pr mishin e kurbanit t therur, t ndar n 10 ose n 28 pjes. 42 Emri i flamurit t Muhammedit : Shqiponja.
33
7. Kujdesi pr ceremonit - ritualet e haxhit dhe udhtimi prej nj vendi n vendin tjetr ceremonial. Me kt merreshin benu adijjt.43
Pushteti i arabve t tjer

M par folm pr shprnguljen e kahtanve dhe t adnanijve, dhe se si i kan ndar mes tyre tokat arabe. Ato fise q gjendeshin n afrsi t Hiras ishin nn mbikqyrjen e mbretit t Hiras, ndrsa ato q gjendeshin n shkrettirn e Shamit ishin nn mbikqyrjen e gassanve. Kjo mbikqyrje ishte vetm simbolike, sepse fiset e kishin lirin e plot t qeverisjes. Pavarsin e plot e kan pasur vetm fiset beduine, t cilat jetonin n brendin e shkrettirs arabike. do fis ka pasur udhheqsin e vet fisnor, kryetarin, kan pasur qeverisjen e vet t brendshme, prandaj do fis ka qen si nj shtet i vogl i pavarur, rregullimi i t cilave ka qen besnikria ndaj fisit, mbrojtja e interesave reciproke, ruajtja dhe mbrojtja e vendit nga armiku. Kryetari i fisit gzonte autoritet t madh. Ka qen porsi mbret n shtetin e vet. Fisi e respektonte fjaln e kryeparit t vet, qoft n paqe apo n luft. Pushteti i tij ka qen i fort sikurse pushteti i diktatorit m t fuqishm. Nse ai binte n konflikt me dik, pas vetes kishte me mijra shpata t prgatitura, i kishte njerzit q nuk pyetnin fare pr shkaqet e konfliktit, e as q krkonin shpjegim pr kt. Verbrisht zbatonin urdhrat e udhheqsit t vet fisnor. Por ekzistonte edhe konkurrenca familjare pr pushtet. Kushrinjt garonin mes tyre n fisnikri dhe bujari ndaj mysafirit, n trimri, burrri, n mbrojtjen e njerzve, t cilve u bhej padrejtsi, t tra kto i bnin pr t fituar autoritet te njerzit. Kishin poet t posam, orator t fisit. Me kt lartsoheshin mbi rivalt, duke fituar prestigj pr pushtet. Arabt kan qen popull tejet elokuent (q flet bukur). Kan qen t talentuar n poezi. Poett kishin vend t posam n shoqri. Ata e mbronin fisin me gjuh, prandaj gzonin autoritet jo m pak se pushtetart. Kryepart dhe magnatt (zotrinjt e mdhenj) kan pasur privilegje t posame n ndarjen e pres. Ata i gzonin kto privilegje mirbaa, saffij, neshitah dhe fudul. Mirbaa do t thot nj e katrta e pres. Saffij ishte tr ajo q merrte personalisht kryepari pr vete, para shprndarjes s pres.
43
Tarihu erdi-l-Kurani: II/104-106.
34
Neshitah ishte tr ajo q kryepari konfiskonte gjat kthimit n fis. Fudul ishte mbetja gjat ndarjes s pres, e cila nuk mund tu ndahej lufttarve n pjes t barabart, si p.sh. devet, kuajt, etj.
Situata politike n Arabi

Kemi folur pr pushtetet arabe, ndrsa tani t themi dika n lidhje me situatn e prgjithshme politike. N situat t vshtir politike gjendeshin tri krahina arabe, t cilat kufizoheshin me shtetet e huaja. sht e pakontestueshme se situata politike ka pasur ndikim t drejtprdrejt n situatn shoqrore dhe ekonomike. Prandaj, situata n kto krahina ishte tejet e rnd dhe nuk hetohej kurrfar prparimi. Populli ishte i ndar n klasa. Ekzistonin pronart dhe skllevrit, apo shtresa sundimtare dhe ajo e shtypur. Sundimtart n t gjitha krahinat ishin kryesisht t huaj. Ata tr pasurin e kishin n duart e veta, ndrsa skllevrit kan qen borxhli t prhershm. Skllevrit, t cilt i punojn tokat bujqsore, nga t cilat i tr fitimi i shkonte pushtetit. Pushteti shfrytzonte kt fitim, e shpenzonte pr zbavitje, qejfe t ndryshme, pr dhurata, pr ryshfete dhe korrupsion, kurse skllevrit, me verbrin e vet, bridhnin n errsir t prhershme, nga e cila nuk krkonin t dilnin dot, madje as q tentonin t dilnin. Ata nuk kishin kujt ti ankoheshin dhe nuk i mbronte kush, sepse nga kjo gjendje nuk kishte rrugdalje. Duronin pajtueshm robrin dhe t gjitha llojet e mundimeve, sepse mendonin se kshtu iu ishte caktuar nga Zoti, dhe se pushteti sht parsor, kurse e drejta e tyre dytsore. Fiset fqinje t ktyre krahinave kan qen mjaft t lkundshme dhe t pastabilizuara. Nuk kan pasur ndonj qllim t veant jetsor. Koh pas kohe futeshin n Irak apo n Sham, duke bredhur pr ushqim. Edhe arabt n brendsi t Arabis nuk kan qen t lidhur mes tyre. Ata kryesisht kan qen t ngarkuar me origjinn fisnore, me zakone, bestytni etj. Ata nuk kan pasur nj pushtet t fuqishm qendror, i cili do ti mbronte n rast fatkeqsie dhe ti ruante nga e keqja.
35
Pushteti n Hixhaz
T gjith arabt e shikonin me respekt Hixhazin. U interesonte shum situata politike aty. Hixhazi pr ta shrbente si kalim gjer n qendrn fetare botrore, n Mek, n Kabe, ndaj e konsideronin si krahin t shenjt. Sundimtart e Hixhazit i respektonin si mbrojts t qendrs fetare, Meks dhe tempullit t shenjt, Kabes. Pr Mekn kemi thn se ka qen kryeqendr, ku funksiononte edhe pushteti fetar edhe pushteti laik. N Kabe miratoheshin vendime t rndsishme. Detyra kryesore e pushtetit ka qen kujdesi ndaj punve me interes jetik pr haxhilert. N Mek funksiononte edhe gjyqtaria. Ata gjykonin sipas ligjit fetar t Ibrahimit . Pushteti n Hixhaz i ngjante pushtetit t sotm parlamentar, ndonse ka qen i dobt q t mund t mbante peshn e shtetit me qendrn fetare m t madhe n bot. Kjo tregohet si e sakt kur shprthen konflikti me abisinasit, pr ka do t flitet m von.
36
Besimet tek arabt
BESIMET TEK ARABT

Shumica e arabve pr nj koh t gjat, kan pasuar fen e Ismailit , i cili i thrriste n fen e babs s vet Ibrahimit . Ata besonin n nj Zot t Vetm dhe rrfenin fen e Tij. Kjo ka zgjatur gjersa filluan ti harrojn porosit dhe ndalesat e Zotit. Me gjith zhytjen gjithnj e m t madhe n idhujtari, prher ka ekzistuar Zoti - Allahu - Suprem, t cilit i drejtoheshin n momentet e vshtira. Disa rituale t haxhit i kan mbajtur, derisa erdhi n pushtet Amr b. Lihjai, kryepar i fisit Huzaah. Ai ishte rritur n nj mjedis fetar, q i respektonte kufijt e Zotit. Shquhej pr sinqeritet dhe devotshmri, andaj populli e donte dhe e konsideronte si njeri t madh. Nj her ky udhton pr n Sham q t vizitonte viset ku ishin drguar m s shumti Pejgamber dhe ku kishin zbritur m s shumti Shpalljet e Zotit. Atje sheh se banort i adhuronin idhujt, kjo i plqeu dhe besoi se ata kishin t drejt. Nga Shami kthehet duke mbartur me vete nj idhull q quhej Hubel dhe e vendosi n Kabe. Pastaj u bri thirrje banorve t Meks n politeizm. Ata iu prgjigjn ksaj thirrjeje pasi e monin Lihjanin, duke menduar se ajo n ka i thrriste ky ishte gj e mir. Brenda nj kohe t shkurtr t gjith banort e Hixhazit filluan ti pasonin banort e Meks, sepse ata ishin pronar t Kabes dhe banor t Haremit.44 Ndr idhujt m t vjetr n Kabe konsiderohej edhe Menati, t cilin e kishin sjell nga bregu i Detit t Kuq, prej njfar vendi afr Kudejdit. Pastaj ishte i njohur Lati, t cilin e kishin sjell nga Taifi dhe Uza, dhe q e kishin bler n Vadi Nahl. Kta tre idhuj kan qen m t mdhenjt. Shirku, politeizmi, dita-dits merrte hov m t madh, ndrsa numri i idhujve rritej gjithnj e m tepr. T till ka pasur n do vend t Hixhazit. Thuhet se Amr b. Lihjai ka pasur lidhje me xhint, e njri prej tyre e kishte lajmruar se idhujt nga periudha e popullit t Nuhit , q quheshin Vedd, Suvaa, Jeguth, Jeuk dhe Nasra, jan
44
Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi f. 12.
37
t fshehur (t groposur) n Xhidde, prandaj duhet t gjenden dhe t sillen n Kabe. Ai i gjeti kta idhuj n vendin e quajtur Tiham, n bregun e Detit t Kuq, n veri t Hixhazit, dhe i solli n Kabe. Kur erdhi koha e haxhit, ai ua tregoi haxhilerve dhe prsri i vendosi n Kabe. Nga kjo koh do fis e kishte zotin e vet idhull, bile edhe do shtpi ve e ve. Haremi i Kabes mbushet me idhuj. N kohn e lirimit t Meks, Resulullahu gjeti 360 idhuj n Kabe, t cilt i rrzoi dhe i theu, pastaj urdhroi q t gjitha mbeturinat t nxirreshin nga Haremi dhe t digjeshin.45 Asokohe politeizmi dhe idhujtaria ishin br manifestim i vrtet i tr popullats arabe paraislamike, ndrkaq ishin t bindur se gjithnj jan duke pasuar fen e Ibrahimit . Arabt e kohs paraislamike El-Xhahilijjun - injorant n besim, kan pasur zakone dhe besim t veant ceremonial n vet prmbajtjen e lutjeve - pran figurs - idhull, q ishin trillime, kryesisht t Amr b. Lihjait. At q bnte ai, shumica e konsideronin si risi t bukur, me ka hijeshohej feja e Ibrahimit , t ciln tanim e kishin shmtuar trsisht. Ja disa ceremoni gjat adhurimit t idhujve: 1. Rrinin n kmb afr idhullit, t cilin e adhuronin dhe i luteshin, i krkonin mbrojtje, ndihm, i luteshin pr dshira, besonin n shefatin e tij - angazhimin te Zoti pr mkatet e bra etj. 2. Rreth idhullit bnin pelegrinazh, tavaf (ecnin rreth e prqark tyre), bnin sexhde para tij dhe ishin t prulur dhe t penduar. 3. Para idhullit thernin kurban, me ndihmn e t cilit orvateshin ti afroheshin shenjtris s tij. Para tyre thernin do dit edhe kafsht shtpiake. Kt lloj therjeje Allahu ua ka ndaluar muslimanve, po ashtu edhe ngrnien e mishit nga kafsha e therur n kt mnyr. Allahu thot:..dhe u sht e ndaluar ajo q sht flijuar pr hir t idhujve.. (El-Maide: 3) si dhe: Mos e hani at q, kur sht therur nuk sht prmendur emri i Allahut; ajo me t vrtet sht mkat i madh. (El-Enam: 121). 4. Nj nga mnyrat e afrimit ndaj hyjnis ka qen edhe ofrimi i ushqimit dhe i pijes idhujve. Gjithashtu ndanin nj pjes nga t lashtat dhe kafsht dhe i sillnin para idhujve. E nga e tr kjo, gjja m interesante sht se gjithnj e ndanin nj pjes pr Allahun, Zotin Suprem.
45
Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi, f. 13, 50, 51, 52, 54.
38
Besimet tek arabt
E kan pasur zakon q disa gjra nuk kan dashur tua atribuonin idhujve, pr t cilat e dinin se i takonin vetm Allahut, por, gjithashtu, nuk e ndanin pr Allahun at q mendonin se i takon vetm idhullit n situatn prkatse. Allahu i Lartsuar thot: ..dhe thon sipas hamendjes s tyre: Kjo sht pr Allahun, ndrsa kjo sht e idhujve tan. Mirpo, ajo pjes q sht pr idhujt e tyre nuk arrin (nuk jepet) te Zoti, kurse ajo q ata e kan caktuar pr Allahun, ajo arrin (jepet) te idhujt e tyre. Sa gjykim t shmtuar bjn ata. (6, 136) 5. Njra nga mnyrat pr tiu afruar idhujve ka qen flijimi i kafshve shtpiake dhe frutave, si e cekm m lart. Allahu thot: Ata thon: Kto kafsh shtpiake dhe kto t lashta jan t ndaluara, nuk mund ti haj askush, prve atij q ia lejojm ne; e sipas hamendjes s tyre, edhe disa kafsh shtpiake jan t ndaluara pr ngarkim dhe disa kafsh q, kur i therin nuk e prmendin emrin e Allahut, duke e prgnjeshtruar At. Ai do ti ndshkoj ata pr gnjeshtrat e trilluara. (El-Enam: 138) 6. N ritualet pr tiu afruar idhullit bnte pjes edhe adhurimi i kafshve t caktuara: behiret, saibet, vesilet dhe hamet. Ibni Ishaku thot: El-behiret, vajza e es-saibes quhej deveja e liruar, prkatsisht, ajo e cila kishte lindur dhjet deve femr, n mesin e t cilave nuk kishte deve mashkull. Ktyre deveve nuk i hipnin, nuk i qethnin, ato nuk punonin pun t rnda dhe qumshtin e saj nuk e pinte askush, prve mysafirit. Nse ajo prsri lindte femr, viit ia prenin veshin dhe ndaj saj silleshin sikurse ndaj nns s saj. Pra, kjo e fundit (deveja e njmbdhjet) quhej behiret vajza e saibes (e deves s liruar). El-vesilet; deveja q kishte lindur pes her nga dy via femr, n mesin e t cilave nuk kishte asnj vi mashkull. Ajo quhej vesilet. Viat q lindin pas ktyre, ishin t lejuara vetm pr meshkujt, prve nse lindte vii i ngordhur, e kt e hanin t gjith, meshkujt dhe femrat. El-hami sht el-fahl, fahl sht dromedar - mashkulli i deves me t cilin ajo ka lindur dhjet deve femra, n mesin e t cilave nuk kishte asnj deve mashkull. Kurrizi i tij kishte vler t madhe (ishte i mbrojtur), askush nuk i hipte, e prdornin pr asnj lloj pune nuk i qethej qimja dhe ruhej vetm pr shtim.
39
N lidhje me kt Kurani thot: Allahu nuk e prligji behirn, as saibn, as vesiln, as hamin, por ata q nuk besojn, trillojn gnjeshtra pr Allahun, e shumica prej tyre nuk kan mend. (El-Maide: 103) Allahu po ashtu thot: Dhe ata than: Ajo q gjendet n barkun e ktyre kafshve shtpiake, u prket vetm meshkujve tan, kurse pr grat tona jan t ndaluara. E, nse ato lindin t ngordhura, ata t gjith (burra e gra) jan pjesmarrs n t. Allahu do ti ndshkoj ata pr gnjeshtra, se Ai me t vrtet sht i Plotdijshm dhe i Gjithdijshm. (El-Enam: 139) Mirpo ekzistojn edhe shpjegime t tjera t ktyre llojeve t kafshve.46 Seid b. El-Musejjibi mendon se kto lloj kafshsh jan t dedikuara vetm pr idhujt e tyre,47 ndrsa n hadithin autentik, i cili sht merfuun - i pandrprer, i transmetuar nga Resulullahu thuhet: Amr b. Lihjai ka qen i pari, i cili i ka mbrojtur dhe i ka liruar kto lloje kafshsh dhe i ka futur n rituale adhurimi.48 T gjitha punt paraprake, arabt i bnin pr t knaqur zotat, duke besuar se ato do ti afronin tek Allahu dhe se do t ndrmjetsonin dhe do t angazhoheshin pr ta tek Allahu. N lidhje me kt, Kurani thot: E, ata q marrin mbrojts, pos Allahut thon: Ne u lutemi atyre vetm q t na afrojn tek Allahu. (Ez-Zumer: 3). Ata adhurojn, prve Allahut, at q as nuk u bn dm, as nuk u sjell dobi dhe thon: Kta jan ndrmjetsit tan tek Allahu. (Junus: 18) Arabt e bnin ndarjen e shum gjrave me ndihmn e shigjetzave pa pupla, t cilat shrbenin pr bixhoz dhe pr loj. Ekzistonin tri lloje shigjetzash: shigjetza n t cilat shkruante Po dhe shigjetza n t cilat shkruante Jo, q i prdornin pr t marr vendime lidhur me punn, me udhtimet, me martesn etj. Nse dilte shigjetza me Po, ather kt pun e bnin, ndrsa me Jo, nuk e bnin at vit, por prsri i hidhnin vitin e ardhshm, e kshtu me radh. Ekzistonin dhe shigjetzat n t cilat kishte uj ose gjak, n to shkruhej: sht nga ju, nuk sht juaji dhe t dyjat.
46 47
Ibni Hisham: I/89, 90. Sahihu-l-Buhari: I/499. 48 Sahihu-l-Buhari: I/499.
40
Besimet tek arabt
Kshtu p.sh. nse dyshonin n origjinn e fmijs, e vendosnin at para Hubelit, i merrnin me vete njqind kurban, t cilt ia dorzonin shortarit (fallxhiut). Ky i hidhte shigjetzat dhe nse dilte sht nga ju, do t thoshte se fmija sht juaji dhe ka t drejt trashgimie, e nse dilte nuk sht juaji, nuk kishte t drejt n trashgim, e nse dilte t dyjat, fmija mbetej n kt familje, trajtohej sikurse i tyre, por pa t drejt n trashgim dhe pa baba t vrtet. E ngjashme me shigjetzat ka qen gurgaca dhe lojrat e rrezikshme t cilat kan lidhje me bastet. Me bast ndanin mishin e kurbanit t flijuar pr idhujt dhe t therur me shortin e shigjetzave. Arabt besonin n fjalt e Kahinve, arrafve dhe munexhxhimve. Kahin ishte ai q parashikonte t ardhmen. Ai e shpallte veten si njohs i fshehtsive. Mes tyre kishte edhe t atill q mendonin se ishin pasues t xhinve dhe se ata u sillnin lajme. Arraf ishte ai q e konsideronte veten si njohs t ngjarjeve me shkaqe dhe pasoja, t cilat i theksonte n situatat prkatse. Ai e qllonte p.sh. se kush sht vjedhsi, ku ka ndodhur vjedhja, ka sht vjedhur dhe prgjithsisht i qllonte ngjarjet e prditshme. Munexhxhim ishte ai q zbulonte kismetin dhe ngjarjet nprmjet horoskopit dhe yjeve. Ky ishte astrolog. Besimi n fjalt e tij n realitet paraqiste adhurimin e yjeve. Arabt besonin n parashenja (isharet i keq) apo n pesimizm. Ata n kt besim shkonin aq larg, saq kalimin e maces prtej rrugs, ose fluturimin e zogut prmbi kok, e konsideronin fatkeqsi. I afroheshin zogut apo kaprollit pr ta trembur dhe, nse ikte n ann e djatht, vazhdonin punn e filluar dhe e konsideronin hair, nse ikte n ann e majt, ata e ndrprisnin punn e filluar duke e par si parashenj t keqe. Ktyre zakoneve shortare mund tu shtohen edhe disa t tjera, si p.sh.: mbajtja e shputs s lepurit rreth qafe, pastaj ndrojtja prej disa ditve apo muajve, prej disa kafshve, shtpive, grave, besimi n armikun ose kryepart. Gjithashtu, besonin se trupi i t vrarit nuk do t qetsohet derisa t paguhet gjaku dhe se shpirti i tij do t rrij pezull duke thn: Ma ktheni trupin tim, ma ktheni trupin tim, ose m jepni uj, m jepni uj, e kur kryhej hakmarrja ose kur paguhej gjaku, shpirti hynte prsri n trup dhe trupi qetsohej.49
49
Sahihu-l-Muslim, me komentuesin Nevevije-Kitabu-l-imami: I/59.
41
Ja, kshtu pra kan besuar arabt paraislamik, edhe pse kan pasur dika nga besimi i Ibrahimit , t cilin nuk e kan braktisur krejtsisht, si p.sh. lavdrimin e Kabes ose tavafin rreth Kabes, kryerjen e haxhit, umres, qndrimin n Arafat, Muzdelife dhe therjen e kurbaneve. Por, gjithashtu, n t gjitha kto kan futur edhe bidate - risi. Kurejsht thoshin: Ne jemi bijt e Ibrahimit dhe trashgimtar t Kabes, ne jemi pronart e saj dhe banor t Meks. Askush prej arabve nuk gzon t drejta dhe pozita t tilla. Vetn e quanin elhimes, ky ishte emri i prbashkt i t gjith pjestarve t fisit Kurejsh, Kinan dhe Xhedil. Ne nuk guxojm ta braktisim Haremin dhe ti zhveshim ihramet. Ata nuk qndronin n Arafat e as q bnin ifaden nga Arafati, por kt e bnin nga Muzdelifeja. (Ifade sht kthimi i prbashkt grupor nga Arafati.) N lidhje me kt Allahu thot: Mandej kthehuni nga Arafati, si kthehen t gjith t tjert dhe krkoni ndjes prej Allahut. (El-Bekare:199) Ata po ashtu thoshin: Ne himest nuk guxojm t marrim ushqim dhe ta frgojm n gjalp gjersa jemi n ihrame. Ne nuk hyjm n adra nga kmenda (lesh dhie ose deveje), por kur kemi nevoj t pushojm, pushojm vetm npr shtpi prderisa jemi n ihrame.50 Gjithashtu thoshin: Kush ka ardhur n Tempull e me vete ka marr ushqim, nuk duhet ta haj at ushqim gjat kohs s haxhit dhe umres.51 Atyre q banonin jasht haremit u urdhronin q tavafin e par rreth Kabes ta bnin n rrobat e ndonj himesi, e nse nuk gjenin petka prkatse, meshkujt e bnin tavafin lakuriq. Femrat kt e bnin krejtsisht t zhveshura, me prjashtim t nj kmishe t prer. N lidhje me veshjen Allahu thot: O bijt e Ademit, vishuni bukur kurdo q t faleni! (El-Araf: 31) Nse ndonj mashkull a femr kishte nderin ta bnte tavafin n teshat e veta, n t cilat kishte ardhur, ather pasi e kryente tavafin, i flakte ato dhe nuk i prdorte m, as ai e as dikush tjetr. E kishin zakon q t mos hynin n shtpi nga dera kryesore, prderisa ishin n ihrame, por n pjesn e mbrapme t shtpis bnin nj t elur npr t ciln hynin dhe dilnin.
50 51
Ibni Hisham: I/199, Sahihu-l-Buhari: I/226. Ibni Hishami: I/202..
42
Besimet tek arabt
Kt absurditet q e konsideronin bamirsi, Kurani e ka ndaluar, ku qndron: ...Nuk shprehet mirsia me t hyrt n shtpi nga pjesa e prapme, por mirsia qndron n t ruajturit nga t kqijat. Hyni n shtpi nga dyert e tyre dhe druajuni Allahut. (ElBekare: 189) T gjitha kto bindje fetare t arabve paraislamik kan qen shirk i kulluar ose politeizm. Po kshtu jan edhe besimet n idhuj, fall, n trille etj. Madje edhe hebrenjt, t krishtert, mexhusijt adhuruesit e zjarrit, sebejt dhe t tjert gjenin rrug t volitshme t hynin n Arabi me bindje dhe adetet e veta fetare. Hebrenjt t paktn kan pasur dy periudha kur deprtuan me sukses n trevat e Arabis: 1. Shprngulja e tyre gjat fushatave luftarake t Asiris dhe Babilonis n Palestin. Fushata pushtuese ushtarake u nis si shkas i presionit ndaj hebrenjve, pr shkak t rrnimit t qyteteve dhe tempujve t tyre nga vet mbreti Buhatanaseri n vitin 589. para ers s re. Shumica e hebrenjve t robruar drgohen n Babiloni dhe prej aty ndajn tokn e braktisur prej Palestins deri n Hixhaz, q t vendoseshin n veri t Arabis.52 2. Pas pushtimit t Palestins nga ana e Bizantit, nn udhheqjen e komandantit romak Betatsit, n vitin 70 t ers s re, bizantint u bjn presion hebrenjve dhe pasi rrnojn tempujt e tyre, shum fise hebreje shprngulen n Hixhaz. Ata zn vend n Jethrib (Medin), Hajber dhe Tejma dhe ndrtojn vendbanime, fshatra dhe kshtjella. Kshtu deprton feja hebraike n Arabi, nprmjet muhaxhirve ose refugjatve hebrenj. Hebrenjt bhen edhe faktor politik, pr t cilt flitej para ardhjes s Islamit, sidomos gjat shekullit t par t Islamit. Kur fillon t prhapet Islami, n Arabi jetonin fiset e njohura hebreje: Hajber, Nadir, Kurejdha, Mustalak, Kajnuka, kurse shkrimtari i njohur Es-Semhudi n veprn e vet Vefaul-Vefa, n faqen 116, prmend mbi njzet fise hebreje.53 Feja hebraike ka arritur n Jemen prmes Esad Ebi Kurebit, i cili si lufttar shkoi n Jethrib ku edhe pranoi besimin hebraik. Ai mori me vete dy rabin nga fisi Benu Kurejdha n Jemen. Feja hebraike prhapej shpejt n Jemen, kshtu q me ardhjen e djalit t Esadit, Jusufit, n pushtet, Dhu-Nuvasi i vrsulet t krishterve t Nexhranit dhe u bn thirrje ta pranojn hebraizmin. Pasi
52 53
Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 151. Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 151
43
kta kundrshtojn, ai i hedh n hendeqet e hapura dhe i djeg. N zjarr jan djegur pa dallimi meshkuj, femra, pleq e t rinj. Thuhet se numri i viktimave ka qen rreth 20 dhe 40 mij veta. Kjo ka ndodhur n tetor t vitit 523 t ers s re,54 kurse Kurani prmend nj pjes t ksaj ngjarjeje n kapitullin El-Buruxh. Prhapja e Krishterimit n Arabi deprton krahas pushtimit t tokave arabe nga bizantint dhe abisinasit. Pushtimi i par i Jemenit nga ana e Abisinis u b n vitin 340 para ers s re dhe zgjati deri n vitin 378.55 N kt periudh n Jemen fillon predikimi i Ungjillit n t gjitha krahinat. Atbot n Nexhran vjen nj besimtar i madh i quajtur Fimijan dhe i thrret nexhrant n fen e krishter. Si besimtar i devotshm q ishte, populli i beson dhe pranon Krishterimin menjher pas udhheqsit t vet, Malbuit.56 Kur abisinasit hyn n Jemen, shkeln at q kishte br DhuNuvasi, kurse Ebreheja merr pushtetin. Ai filloi ta zgjeroj Krishterimin shum shpejt dhe me prmasa t gjera, saq deshi q n Jemen t ndrtonte Kaben, q rolin dhe rndsin e Meks ta kishte Jemeni. Ebreheja u nis ta rrnonte Kaben n Mek, por merr ndshkimin e merituar t Allahut n kt dhe n at bot. Krishterimin e pranojn fiset arabe Gassasin, Taglib, Tajj dhe disa t tjer q kufizoheshin me Bizantin, kt e pranojn edhe disa sundimtar t Hiras. Besimin farisej apo idhujtarin n zjarr, ose n arabisht mexhusij, kryesisht e pranuan arabt q jetonin n viset kufitare nga Persia. Ithtar t ktij besimi ka pasur edhe n Irak dhe n Bahrejn, sidomos n Ahsa dhe Hixhr, qytete t Bahrejnit, si dhe n bregun e gjirit Arabik. Kt besim e kan ndjekur edhe Jemenasit gjat dominimit persian. Mbi sebeizmin na flasin shum grmime arkeologjike n Irak. Ky ka qen besimi i popullit t Ibrahim Kaldejsit. Kaldejst kan qen popull semit q u kan besuar astrologve dhe astrologjis. Kt lloj besimi n t kaluarn e kishin prvetsuar banort e Shamit dhe t Jemenit. Por, pas vrshimit t Krishterimit dhe t Hebraizmit, ky besim filloi ti humbte ithtart e vet. Megjithat, edhe m tutje
54 55
Tefhimu-l-Kurani: VI/297, 298; Ibni Hisham: I/20, 21, 22, 27, 31, 35, 36. Tefhimu-l-Kurani: VI/297. 56 Ibni Hisham: I/31-34.
44
Besimet tek arabt
ekzistonin besimtar t ktill t przier me fariseizm, sidomos n Irak dhe n brigjet e gjirit Arabik.57
Gjendja fetare
Islami i gjen t tra kto religjione dhe besime tek arabt, q ishin duke u dobsuar dhe duke stagnuar. Idhujtart q deklaronin se duke ndjekur fen e Ibrahimit , ishin larg urdhrave dhe ndalesave t sheriatit t Ibrahimit dhe larg ahlakut-moralit t Ibrahimit . Ishin zhytur thell n lajthitje dhe mkate, prandaj me koh ata prvetsuan idhujtarin, politeizmin, me t gjitha zakonet shoqruese t tij. E tr kjo ka ln gjurm t thella n vetdijen shoqrore, politike dhe fetare t ktij populli. Hebraizmi shndrrohet n dyfytyrsi dhe n diktatur. Prijsit hebrenj u bn zotr t kombit t tyre. Ata i gjykonin njerzit dhe ndikonin n fatin e tyre. Para tyre njerzit jepnin llogari pr gabimet private, madje edhe pr fjaln e shqiptuar n prshpritje. Tr preokupimi i tyre ishte pushteti dhe pasuria. Besimi i vrtet dobsohej, ndrsa zgjerohej ateizmi, herezia dhe indiferenca ndaj msimit, q Allahu nxit dhe urdhron secilin ta nderoj kt, pra msimin dhe diturin. Krishterimi ishte besim q kishte filluar t shtrngonte mendjen. Kjo ishte przierje e uditshme e Zotit dhe njeriut. Prandaj nuk ka ln gjurm t thella dhe t vrteta tek arabt, pr shkak t doktrinarizmit t ndryshm dhe reflektimit t tij n mnyrn e jets s tyre, q e jetonin e t ciln nuk mund ta braktisin. Gjendja e besimeve t tjera tek arabt ka qen sikurse gjendja e politeistve - mushrikve. Zemrat e tyre kan qen t ngjashme, sikurse zakonet, bindjet fetare dhe pikpamjet e tyre mbi botn.
57
Tarihu erdi-l-Kurani: II/193-208.
45
Shoqria paraislamike arabe
SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE

Pas trajtimit t gjendjes politike dhe fetare n Gadishullin Arabik, tani t themi dika shkurtimisht pr rrethanat shoqrore dhe ekonomike t asaj periudhe.
Rrethanat shoqrore
Arabt kan pasur disa shtresa shoqrore me dallime t theksuara ndrmjet tyre. Marrdhniet mes njerzve t paris (t fiseve) kan qen n shkalln e ngritjes dhe t prparimit. Njerzit kishin lirin e t shprehurit dhe vullnetin e lir. Kur dikush dshironte ti lavdronte virtytet arabe, bujarin, trimrin, parsin etj., shprehej me vargje t cilat i thurte aty pr aty. Gruaja ishte n gjendje, nse dshironte, ti paqsonte fiset e tra, apo edhe ti fuste n grindje, n ato prmasa, saq mund t shkaktoheshin gjakderdhje dhe luftra. Megjithat, mashkulli ishte kryefamiljar dhe mbarts i fjals kryesore n shtpi. Gruaja dhe burri ishin t lidhur me martes, me lejen e prindit apo kujdestarit t saj, ajo nuk kishte t drejt t kundrshtonte. Te shtresat e tjera mbretronte zakoni i przierjes s mashkullit dhe femrs. Kjo nuk mund t shpjegohet ndryshe, prvese aty ka mbretruar amoraliteti, paturpsia, shfrenimi dhe prostitucioni. Ebu Davudi transmeton nga Aishja radijAllahu anha, se kurorzimi n periudhn paraislamike sht br n kto mnyra: 1. Ekzistonte martesa sikurse kjo e sotmja. Djalit i gjenin vajzn, e krkonin, pastaj kurorzoheshin. 2. Burri i thoshte gruas, pas prfundimit t ciklit mujor, shko te filan njeri dhe krko t jetosh me t. Burri i saj nuk i afrohej derisa konstatohej se kishte mbetur shtatzn me at njeri. Nse mbetej shtatzn, burri e merrte prsri, nse dshironte. Kshtu vepronte n rast se t gjith fmijt i kishin vajza, e dshironte t kishte djal. Kjo lloj martese quhej nikahul-istibdai. 47
3. Mblidhej grupi prej tre deri n dhjet persona dhe t gjith bnin marrdhnie seksuale me nj grua. Nse mbetej shtatzn, pas lindjes, ajo i thrriste t gjith pjesmarrsit n kt akt t turpshm, e q ishin t detyruar t vinin, dhe zgjidhte at q dshironte, t bhej baba i foshnjs s saj. Ky e pranonte fmijn dhe i jepte emrin familjar. 4. Te gruaja vinin shum njerz, e ajo nuk guxonte t refuzonte asnjrin prej tyre. Kto parimisht kan qen gra publike, n dyert e veta vinin flamuj si shenja njohjeje t shtpis s tyre. dokush q dshironte t shkonte te ky soj grash, e dinte se ku duhej shkuar. Nse ndonjra prej tyre mbetej shtatzn dhe lindte foshnjn, ather tuboheshin t gjith ata q e kishin vizituar dhe thirrnin ekspertin (njohsin e mir t gjurmve). Ai e merrte foshnjn n prehr dhe zgjidhte enigmn se cili prej tyre ishte babai. Pasi konstatonte se cili ishte babai i foshnjs, sipas disa normash t tij, ather ky ishte i detyruar ta merrte foshnjn, ti jepte emrin e vet dhe t kujdesej pr t. i anuloi t gjitha kto lloje Me ardhjen e Shpalljes, Allahu martesash dhe lejoi vetm martesn e sotme islamike.58 Tek arabt paraislamik ekzistonte edhe nj mnyr tjetr e martess, prkatsisht mashkulli, si fitues n dyluftim, fitonte gruan e ardhshme. Fmijt e lindur nga kto lidhje nuk kan pasur kurrfar t drejtash atsie, por kan qen t turpruar gjat tr jets. sht e njohur se arabt e periudhs paraislamike kan pasur mundsi t ken gra sa kan dshiruar. Madje njkohsisht bnin kuror me dy motra, si dhe me grat e baballarve t tyre, nse mbeteshin t veja apo t lshuara. N lidhje me kt na flet Kurani n ajetet 22 dhe 23 t kaptins En-Nisa. Gjithashtu, burrat kan pasur t drejt tu jepnin grave shkurorzime me numr t pakufizueshm.59 Amoraliteti dhe shfrenimi mbretronin te t gjitha shtresat e shoqris paraislamike arabe. Nuk mund t veohet asnj shtres e shoqris, prve rasteve individuale, q kan uar jet t moralshme dhe q lavirin e kan konsideruar si amoralitet dhe si turp t madh.
58 59
Ebu Davudi: Kitabu-n-Nikahi: Llojet e martesave tek arabt paraislamike. Ebu Davudi: Vepra paraprake, kaptina: Mospranimi i kthimit pas tre talkeve - tri pushimeve t shkurorzimit. Kt e cekn mufessirt komentuesit e Kuranit, si shkak pr shpalljen e ajetit Dy her shkurorzim.
48
Robreshat e blera kishin m tepr favore sesa ato t lufts. Arabt nuk e konsideronin t turpshme jetesn me robresha. Ebu Davudi transmeton nga Amr b. Shuajbi, e ky nga babai i vet, pastaj nga gjyshi, i cili ka thn: Nj njeri ka thn: filan filani sht djali im. Para Islamit ka jetuar me nj robresh, prandaj Resulullahu i thot: Islami nuk pranon nj martes t till, koha e xhahilijetit ka kaluar, fmija sht i atij n shtratin e t cilit lindet, ndrsa shkelja e kurors sht e ndaluar. Tregimi mbi grindjen mes Sad b. Vekkasit dhe Abd b. Zumatit rreth djalit t robreshs s Zumatit sht i njohur. Djali sht quajtur Abdu-r-Rahman b. Zumah.60 Raporti mes prindit dhe fmijve mund t klasifikohet n disa kategori. Ka pasur nga ata q thoshin: Fmijt tan jan mlit tona q ecin npr tok, ndrsa ka pasur edhe t till q i mbytnin vajzat e veta ose i shtinin t gjalla n dhe, duke iu drojtur turpit, e ka pasur edhe nga ata q i mbytnin n barkun e nns duke iu friksuar varfris dhe turpit. N lidhje me kt na flet Kurani n kto ajete: El-enam: 151; EnNahl:58-59; El-Isra:31 dhe Et-Tekuir: 8. Megjithat nuk mund t themi se ky ka qen aspekt mbizotrues i etiks dhe i moralit. Pr arabt ka qen shum e rndsishme q t kishin shum djem, t cilt do t luftonin pr atdheun e vet. Marrdhniet ndrmjet vllezrve, niprve si dhe ndrmjet kushrinjve t tjer, kan qen t bazuara n lidhjet e forta t gjakut. Kan jetuar pr patriotizmin fisnor dhe pr t kan vdekur. Fryma e bashkimit mbretronte n suazat e nj fisi, dhe kjo e rriste m tepr patriotizmin. Baz e rendit shoqror t nj fisi ka qen patriotizmi individual dhe atdhedashuria e gjakut. I prmbaheshin nj rregulli t pashkruar: Ndihmoji vllait tnd qoft ai i drejt a jo. Natyrisht, ky parim nuk ka qen n pajtim me parimin e doktrins islame q thot: Ndihma e tiranit duhet t jet e till, q ta pengoj kryerjen e tiranis. Garimi n origjin dhe ndershmri (mburrje) shpeshher ka qen shkas pr shprthimin e luftrave ndrmjet tyre, madje edhe n mesin e atyre fiseve q kan pasur babain t prbashkt. Kjo ka ndodhur mes fiseve Evs dhe Hazrexh, Abes dhe Zuhjan, si dhe Bekr dhe Taglib, e disa t tjerve. Ndrkaq, marrdhniet shoqrore mes fiseve me origjin t ndryshme nuk kan qen t forta dhe t fuqishme. Ato shkatrroheshin n luftra t prgjakshme. N raste t
60
Ebu Davudi, kaptina: fmija sht i atij n shtratin e t cilit lind.
49
veanta kryepart e fiseve organizonin tubime publike n t cilat vinin fise t ndryshme, sidomos n muajt e shenjt, muajt e haxhit. Kta muaj kan pasur rndsi t madhe pr arabt, sepse gjat ktyre muajve ata rivendosnin marrdhniet normale njerzore dhe zgjidhnin shum probleme jetsore. Thn shkurtimisht, rrethanat shoqrore kan qen n gjendje t mjerueshme, e si mos t ishte kshtu, kur ndr arabt mbretronte injoranca dhe bestytnia, kurse bota jetonte n politeizm dhe n ideologji t errt. Grat bliheshin dhe shiteshin. Ato trajtoheshin si ndonj gjsend, derisa mashkulli nuk ka pasur kurrfar kufizimesh, as njerzore e as morale. Ka jetuar si ka dashur dhe me k ka dashur vet. Pushtetin e ndanin pasanikt, t cilt i mbushnin arkat me flori n kurriz t t varfrve, apo t pushtetit, i cili gjithnj ka qen i gatshm t luftonte.
Gjendja ekonomike
Gjendja ekonomike gjithnj ka qen rezultat i rrethanave shoqrore. Kjo m s miri shihej n standardin jetsor t njerzve t asaj kohe. Tregtia ka qen burimi kryesor i sigurimit t mjeteve materiale pr jetes, e ushtrohej vetm ather kur rrugt ishin t sigurta dhe n koh paqeje. Kjo ka qen gati e pamundur n trevat arabe, prve n muajt e shenjt. Gjat ktyre muajve organizoheshin panaire t njohura tregtare. Vendpanairet e njohura kan qen (suk - arshi) Ukadh, Dhu-l-Mexhaz, Maxhne dhe shum t tjera. Zejtaria dhe strukturat e tjera prodhuese nuk kan qen t zhvilluara dhe pr arabt kan qen dika e huaj, bile m e huaj se pr do popull tjetr. Shum lloje t zejtaris kan lulzuar n Jemen dhe n Hira, kurse m t njohurat kan qen: prpunimi i lkurs dhe i tekstilit, ndrsa banort e Arabis qendrore merreshin me blegtori dhe me bujqsi. Grat arabe tirrnin lesh dhe thurnin veshmbathje, por m s teprmi pr nevojat e veta dhe t lufttarve, sepse e tr kjo ka qen e rrezikuar nga plakitja e sulmuesve, prandaj as q mund t bhej fjal pr ndonj prodhimtari. sht me rndsi t prmendet se, kryesisht mbretronte nj gjendje e trsishme varfrie, skamjeje dhe urie.
50
Etika e arabve
Nuk mund t themi se arabt e periudhs paraislamike nuk kan pasur disa norma elementare t sjelljes, veprime t turpshme dhe situata t cilat nuk mund ti pranoj dot as mendja e shndosh e as natyra e vet njeriut, por, nga ana tjetr, kan pasur edhe vlera shum t mueshme, me t cilat edhe ne sot do t mburreshim dhe do t befasoheshim. Vlen ti prmendim: 1. Kerem - nderi dhe fisnikria me ka garonin mes tyre dhe i ndihmonin njri-tjetrit. Gati gjysma e krijimtaris poetike paraislamike - n kvt fush kan qen mjeshtr t talentuar - i sht dedikuar ksaj vije t karakterit t tyre. T marrim nj shembull; papritmas arrin nj mysafir, sht dimr, vit urie. Shtpiakut prve nj deveje, e cila ishte shptim pr tr familjen, nuk i rastis asgj n shtpi. Pr t treguar mikpritje dhe pr ta ruajtur nderin familjar, nikoqiri ohet dhe pr hir t tij ther t vetmen deve, ndez zjarrin dhe prgatit gosti t begatshme pr nder t mysafirit. N trajt t keremit arab numrohet edhe pjesmarrja e drejtprdrejt n pajtimin e familjeve dhe n qetsimin e gjakderdhjes. Njeriu dinte q n interes t paqes, t merrte barrn e huaj pr t paguar dmshprblimin, vlern e gjakut, vetm pr t qetsuar situatn n momentin e dhn. Ka qen me rndsi t ndrpritej gjakderdhja, e cila do t kishte pasoja brez pas brezi, dhe t shptohej njeriu. Shpeshher n kaside e lavdronin veten, por dinin ti lavdronin edhe t tjert, madje edhe sundimtart dhe kryepart e huaj, nse e meritonin kt. Arabi e nderonte mysafirin duke i ofruar ver, pa ka nuk mund t flitej pr nderin. Prandaj, prdorimi i vers ka qen fuqishm i lidhur pr kerem, pr ka edhe i kan thurur lavdi n poezit e tyre. Arabt vet hardhin e rrushit e quanin hardhia e nderit, kurse vern e bija e nderit. Ndr cilsit fisnike t arabve numrohej edhe bixhozi. Mendonin se bixhozi sht rrug, prkatsisht, mjet i shoqrimit, ku fituesi do t shpreh bujarin dhe mirsin e vet, sepse nga fitimi do t ushqej t varfrit. Vera prmendet n shum vende n Kurani-kerim, e krahas saj edhe bixhozi. Allahu i Lart thot: T pyesin ty pr ver dhe bixhoz. Thuaju: Ato ju sjellin dme t mdha, por edhe dobi pr njerzit, mirpo, dmi sht m i madh se dobia. (El-Bekare: 219). 2. N mirsjelljen e arabve bn pjes edhe respektimi i marrveshjes. Pr ta marrveshja kishte rndsin e aktit fetar, s cils i prmbaheshin me besnikri, n interes t saj kan qen n gjendje 51
ti flijojn fmijt e vet dhe t shkatrrojn shtpin. Pr kt na flet tregimi i Hani b. Mesud Shejbanit, Samuel b. Adit dhe Haxhib b. Temimiut. Rrall, shum rrall ndodhte q t prishej marrveshja. 3. Kulti i personalitetit rezultonte me dbimin e fardo pruljeje dhe shtypjeje. Nga kjo rrjedh se e shprehnin me ndje trimrin, por edhe xhelozin, prandaj reagonin shum shpejt n situatat prkatse. Ata nuk donin t dgjonin fjal q aludonin sado pak turpin dhe padrejtsin, e t mos krcej e ti prvisheshin shpats dhe shtizs, nse duhej edhe n luft, duke mos llogaritur se edhe vet rrezikoheshin n kt rrug. 4. Ata e monin traditn e betimit. Nse betoheshin pr dika, ather e prmbushnin at, sepse kjo i prkiste nderit dhe fams s tyre, ndonse viheshin n situat kritike dhe t rrezikshme. 5. N virtytet etike t tyre numrohej edhe butsia dhe sjellja fisnike. Kt e kan thurur n vargje, edhe pse, nga ana tjetr, ktij virtyti i kundrvihej trimria dhe nxitimi i veprimit luftarak. Megjithat, ky virtyt ishte i rrall n mesin e tyre. 6. Naiviteti beduin dhe mosprlyerja e tij me qytetrimin dhe me intriga t tjera, ka ngjallur tek arabt sinqeritetin, besnikrin dhe ruajtjen nga tradhtia dhe nga shpifja. Nga e tr kjo q u prmend pr arabt, me gjith karakteristikat e tyre pozitive e t tjera, t cilave kur ti shtohet pozita gjeografike dhe strategjike e Arabis n raport me tr botn, do t shohim se t gjitha kto kan qen shkak q arabt t zgjidhen si popull pr t mbartur barrn e rnd t Shpalljes, drguar mbar njerzimit dhe q kta t jen udhrrfyes t shoqris njerzore, prkatsisht, umetit njerzor. Ndonse disa nga vlerat e siprprmendura jan pjesrisht t mangta, e n disa raste t mira, n thelb ato jan baz e shndosh pr mbrojtjen e virtyteve t bukura, t cilat kan qen t dobishme pr tr gjinin njerzore, sidomos pas disa prmirsimeve q i ka br Islami. Nga t gjitha karakteristikat e prmendura, me siguri q m t vlefshmet jan: respektimi i kontrats dhe kulti i personalitetit. Ndryshe, pa t gjitha kto, do t ishte e pamundur t mposhtej e keqja dhe zvetnimi e t rivendosej sistemi i drejtsis dhe i mirsis, pra vetm me kt potencial t fuqis dhe intelektit. Arabt kan pasur edhe vlera t tjera, por qllimi yn nuk sht q t shkruajm m gjersisht pr ata.
52
Origjina e Muhammedit
dhe e familjes s tij
ORIGJINA E MUHAMMEDIT DHE E FAMILJES S TIJ

Origjina e Resulullahut sht klasifikuar n tri periudha kohore. Pjesa e par sht pranuar si e sakt nga t gjith autort e Sires. Ktu prmendet prejardhja e Resulullahut deri tek Adnani. Pjesa e dyt sht n lidhje me brezin hyrs t Resulullahut , nga Adnani e gjer te Ibrahimi . Aty ka edhe mospajtime mendimesh. Pjesa e tret ka t bj e deri tek Ademi . Te brezi i me origjinn lidhur nga Ibrahimi fun-dit ka t dhna, t cilave nuk mund tu besohet me siguri t plot.
Shkalla e par e origjins:

Muhammed b.Abdullah b. Abdul-Muttalib - i quajtur Shejbe, ibn Hashim - i quajtur Amr, - ibn Abdi Menaf - i quajtur El-Mugire, ibn Kussaj - i quajtur Zejd, - ibn Kilab b. Marre b. Kab b. Lua b. Galib b. Fahr - i quajtur Kurejsh, sipas tij, fisi mori emrin, - Ibni Malik b. En-Nadar - i quajtur Kajs, - b. Kenaneh b. Huzejmeh b. Mudriket - i quajtur Amir, - ibn Ilijas b. Mudar b. Nazzar b. Mead b. Adnan.61
Shkalla e dyt:
Ktu llogaritet vija hyrse, duke filluar prej Adnanit, i cili sht djali i Edd b. Humejs b. Selaman Ibni Avs b. Berz b. Kamval b. Ebi b. Avam b. Nashid b. Haza b. Beldas b. Judlah b. Tabih b. Xhahim b. Nahish b. Mahij b. Iid b. Abkar b. Ubejde b. ed-Dua b. Hemdan b. Senber b. Jethrebij b. Jah; Zen b. Jehhan b. Eravij b. Dishan b. Ajser
61
Ibni Hisham: I/1, 2; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, 5 dhe 6; Rahmetun li-l-Alemin: II/11-14, 52.
53
b. Efnad b. Ejham b. Naksar b. Nahas b. Zerah b. Semij b. Mezzij b. Avdat b. Aram b. Kajdar b. Ismail b. Ibrahim .62
Shkalla e tret:
Vija hyrse nga Ibrahimit deri tek Ademi sht kjo: Ibrahimi sht djali i Tarihit, i cili sht quajtur Azer - ibn Nahur b. Saru (ose Sarug) b. Rauv b. Lamik b. Metuveshleh b. Ehnuh thon se ky sht Idrisi - ibn Jerid b. Mehlail b. Kajnan b. Anusheh b. Shejth b. Adem .63
Familja e Pejgamberit
Familja e Resulullahut sht e njohur me emrin Hashimitt, sipas gjyshit t tij Hashim b. Abdi Menafit. Andaj do t themi dika pr familjen Hashimi. I. Hashimi: Ky e ka trashguar mbikqyrjen rreth furnizimit t haxhilerve me uj dhe me ushqim nga Beni Abdi Menafi. M par prmendm se Abdi Menafi dhe Abi-d-Dari jan pajtuar dhe i kan ndar pozitat mes tyre. Hashimi ka qen mekas i dalluar dhe i pari q u ka siguruar ushqim haxhilerve (prshesh - buk t grimcuar). Emri i tij ka qen Amr, kurse Hashim ofiq (llagap) e ka fituar pr shkak t thrrmimit t buks pr prshesh. Ai, gjithashtu sht i pari q ka caktuar dhe zbatuar praktikisht udhtimin dimr - ver t kurejshve pr tregti. Pr mirsin dhe mendjemprehtsin e tij flasin edhe shum poet paraislamik. Disa ngjarje interesante jan t lidhura me Hashimin. Ai tregon se nj her niset pr tregtar n Sham. Kur arrin n Jethrib (Medin) martohet me Selmn, vajzn e njfar Amri nga familja Beni Adijj Nexhar dhe ngel aty pr t jetuar tek ajo. Pas nj kohe, kur niset prsri pr n Sham, ajo mbetet shtatzn. Hashimi vdes n Gazz, qytet n Palestin, e Selma lind Abdul-Muttalibin n vitin 497, t cilit i jep emrin i Thinjuri, pr shkak t balluks s thinjur me t ciln u lind.64
62
Brezin e ka tubuar Muhammed Sulejman el-Mensur Fevri nga el-Kelbi dhe Ibn Sadit pas verifikimit. 63 Ibni Hisham: I/2, 3, 4. Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 6. prmbledhja e Sireve t Taberaniut f. 6. dhe Rahmetun li-l-Alemin II/18 (N disa vepra emrat jan t shkruar n mnyra t ndryshme, kurse disa mungojn). 64 Ibni Hisham: I/137. Rahmetun li-l-Alemin: I/26. II/24.
54
Selma kujdesej pr fmijn n shtpin e babait t saj, n Medin. Pr t nuk dinte kurrgj familja e Hashimit nga Meka. Hashimi ka pasur katr djem dhe pes vajza. Djemt quheshin: Esed, Ebu Sajfi, Nadleh dhe Abdul-Muttalib, kurse vajzat: Esh-Shifa, Halide, Daife, Rukaja dhe Xhenete.65 II. Abdul Muttalibi Tham se furnizimi i haxhilerve me uj dhe me ushqim nga Hashimi ka kaluar te vllai i tij El-Muttalib b. Abdi Menafi, i cili gzonte autoritet t madh, ishte i nderuar dhe i famshm ndr fisin e vet. Kurejsht e quanin El-Fejjad-bujar. Kur Shejbe (m von Abdul-Muttalibi) bhet djalosh, pr t dgjon xhaxhai i tij El-Muttalib b. Menafi dhe shkon n Jethrib pr ta krkuar. Kur e gjen dhe e sheh, fillon t qaj, e prqafon dhe e hip n deven e vet. Djaloshi zbret dhe nuk do q t shkoj me t, pa lejen e nns s vet. ElMuttalibi e pyet, por ajo refuzon tia jap djalin xhaxhait. Ather El-Muttalibi i thot asaj: Ai do t shkonte n ifligun e babait t vet, n tempullin e Zotit, andaj nna e lejon t shkoj. El-Muttalibi hyn n Mek kaluar mbi deve e prapa tij djaloshi. Njerzit tregonin me gisht nga djaloshi dhe thoshin: Ky sht rob i Abd-Muttalibit. El-Muttalibi ju thot: Duhet t keni turp, ky sht djali i vllait tim - Hashimit. Djaloshi jetoi te xhaxhai i vet derisa u b m i pjekur. Dikur, prafrsisht n at koh El-Muttalibi vdes n Redman, vend ky n Jemen. T gjitha punt e tij i trashgon Abdul-Muttalibi. T gjith kushrinjt dhe pjestart e fisit filluan ta duan, sepse ishte bujar, i ndershm, i drejt dhe i aft n kryerjen e punve. Ai ia rriti edhe m tepr famn fisit t vet.66 Pas vdekjes s El-Muttalibit n Jemen, Neufeli me dhun uzurpon oborrin e Abdul-Muttalibit. Ai krkoi ndihm nga kurejsht, por ata i prgjigjen: Nuk dshirojm t ndrhyjm mes teje dhe Neufelit, sepse ai sht xhaxhai yt. Ather Abdul-Muttalibi thrret dajn e vet nga Jethribi pr ta ndihmuar. Daja i tij, Ebu Sead b. Adijj, niset pr n Mek me tetdhjet kalors. N hyrje t Meks, e pret Abdul-Muttalibi dhe i thot: Eja t shkojm n shtpi, o daj. Jo, pr Zotin, pa u takuar me Neufelin, dhe nisen pr n shtpin e Neufelit. Ai po rrinte afr Kabes me disa kurejshit dinjitoz. Kur e
65 66
Ibni Hisham: I/107 Ibni Hisham: I/137, 138.
55
pa Ebu Seadi, nxori shpatn dhe briti: Pr Zotin dhe pr Kaben, nse nuk ia kthen tokn Abdul-Muttalibit, do t t ther me kt shpa-t. Neufeli iu prgjigj: Q tani ia kthej, e tij sht, e vrtetuan edhe t pranishmit. Ebu Seadi bujti tek Abdul-Muttalibi tri net, pastaj e bri umren dhe u kthye n Medin. Pas ksaj ngjarjeje Neufel b. Abdi Shems b. Abdi Menafi, lidhi marrveshje me benu hashimitt. Kur fisi Huzaah e sheh se far ndihme fitoi Abdul-Muttalibi prej dajs s vet, Ebu Seadit, nga fisi En-Nexhar, than: Ashtu si e keni lindur ju, edhe ne, e kemi lindur (sepse nna e Abdul-Muttalibit ishte nga fisi Huzaah), prandaj ne jemi m tepr t nevojshm se ju pr ti ndihmuar atij. Prandaj ata shkuan edhe n Mek, hyn n Kshill dhe lidhn marrveshje m benu hashimitt, pastaj edhe me benu abdi shemst - fisin e Neufelit. Kjo ndrlidhje mes fiseve t Medins dhe Meks, e forcuar kshtu, do t jet nj nga faktort e rndsishm pr lirimin e Meks, q do ta msojm m von. 67 sht me rndsi t prmendim dy pun t vlefshme q ka br Abdul-Muttalibi pr Kaben: Hapja e pusit Zem-zem dhe mbrojtja e Kabes n luftn me elefantin.68 I. Abdul-Muttalibit i sht urdhruar n ndrr q t hap pusin Zem -zem, dhe i sht treguar vendi ku duhej gropuar. Gjat gropimit gjeti sende q i kishin fshehur xherahimt kur patn ikur nga Meka, gjeti shpata, stoli dhe dy kaproj ari. Me shpata e stolisi portn e Kabes, n to i vendosi (gozhdoi) kaprojt e art, e muroi pusin dhe hapsirn pr rreth pusit pr haxhilert. Kur u zbulua pusi Zemzem, kurejsht u grindn me Abdul-Muttalibin duke thn: Ne duam t marrim pjes me ty, e ky u prgjigj: Kurrsesi, un jam i zgjedhur pr kt pun. Ata nuk e lan t qet derisa e nxorn para gjyqi te magjistari nga beni seadt. Ende pa u kthyer n shtpi, kta rrugs hasn shenja q paralajmronin se Abdul-Muttalibi kishte t drejt. Ather Abdul-Muttalibi u betua se: N qoft se Zoti do ti dhuronte dhjet djem e ai do t jetonte gjersa ata t rriteshin e ta ndihmonin, do ta flijonim njrin prej atyre para Kabes. II. Mkmbsi i sundimtarit t Abisinis n Jemen, Ebreheja, duke par se arabt pelegrinote Kaben, ndrtoi nj kish t madhe
67 68
Muhtesar siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 41, 42. Ibni Hisham: I/142-147.
56
n Sana. Ai dshironte q haxhilert t ktheheshin n Sana, n vend t Meks. Kur njri nga fisi Kenaneh dgjon pr kt ndodhi, hyn natn n kt kish dhe ndyen ballinn e saj me flliqsir. Kur Ebreheja dgjon pr kt, hidhrohet shum, mbledh nj ushtri prej 60 mij lufttarsh dhe niset n Mek pr t rrnuar Kaben. Pr vete zgjodhi elefantin m t madh, t cilit i hipi dhe niset pr n Mek. Ushtria kishte 9 ose 13 elefant dhe kur arriti n vendin Mugammese, ndaloi t pushonte dhe t prgatitej pr t hyr n Mek. Kur arriti n luginn Mehser, ndrmjet Muzdelifes dhe Minnes, elefanti u ndal dhe u shtri, duke refuzuar pr t shkua drejt Kabes. Thuhet se jan munduar ta ngren me zor, por nuk kan mundur dot, e kur e trhiqnin n ndonj an tjetr, ai ngrihej menjher. Ndrsa Ebreheja dhe ushtria e tij kishin probleme me elefantin, Allahu drgoi mbi ta zogjt Eba-Bil, t cilt gjuanin mbi ushtrin e Ebrehes copa nga balta e pjekur, dhe Allahu i shndrronte ata porsi gjethe t brejtura nga krimbat. Zogjt kishin pamje t uditshme si dallndyshe t balsamosura. Secili nga zogjt mbarte nga tre gur, nj n sqep dhe dy n kthetra. Kur e qllonte dik me kt mas, nuk shptonte dot, i shkaprderdhej trupi dhe vdiste n vend. Ushtart e Ebrehes nuk u goditn t gjith. Disa filluan t iknin, por gjat rrugs shumica prej tyre e psuan, prandaj u shprndan n t gjitha ant. Ebreheja u ndshkua me nj smundje, nga e cila i ran majat e gishtrinjve. U kthye n Sana me kraharor t ar ku vdiq shpejt. Kurejsht e Meks, duke par se Meka do t sulmohej nga nj ushtri e madhe, ikn npr kodra. Vetm kur kaloi rreziku ata u kthyen t sigurt n shtpit e tyre.69 Kjo ngjarje ka ndodhur n muajin muharrem, 50 ose 55 dit para lindjes s Muhammedit , q i prgjigjet fundit t shkurtit ose fillimit t marsit t vitit 571, sipas kalendarit. Kjo ngjarje - mbrojtja e Kabes nga rrnimi - sigurisht ishte dhurat e Allahut , q ia dhuroi Pejgamberit dhe Shtpis s Tij, Bejtullahut, sepse nse e shikojm Kuddusi-Sherifin, vrejm se kt kible e kishin pushtuar armiqt e Allahut, jobesimtart, dhe i kishin nnshtruar muslimant, si ka ndodhur n vitin 587 para ers s re me Buhatanaserin, pastaj kt e pushtuan romakt n vitin 70 sipas kalendarit.
69
Ibni Hisham: I/43-56., Tefhimu-l-Kuran: VI/462-469.
57
Kaben dhe kibln n Mek nuk ka mundur ta pushtoj askush, megjithse banort e Meks ishin jobesimtar. Pr kt ngjarje n Mek dgjuan, jo vetm vendet fqinje, por edhe fuqit udhheqse e qytetruese t asaj kohe. Abisinasit mbanin lidhje t forta me romakt dhe me persiant. S shpejti pas ksaj ngjarjeje, persiant erdhn n Jemen dhe e nnshtruan at. Kjo ngjarje, gjithashtu, i tregoi bots shenjtrin e Shtpis s Zotit, dhe se Meka sht vend t cilin Allahu e ka zgjedhur si Vend t Shenjt. Nuk sht pr tu uditur prse Allahu e shptoi kt vend nga rrnimi, kur dihet se prej ktej doli m i besueshmi El-Emin Pejgamberi i fundit i Allahut . Abdul- Muttalibi ka pasur dhjet djem. Kta jan: El-Harithi, ElGajdaku, Ez-Zubejri, Ebu Talibi, Abdullahu, Hamza, Ebu Lehebi, ElMekumi, Saffari dhe El-Abbasi. N disa libra numrohen njmbdhjet djem, e i njmbdhjeti ka qen Kathem. N t tjerat jan trembdhjet djem dhe i shtojn edhe Abdul-Kabin dhe Huxhlanin, por me siguri t plot dihet pr dhjet djem. Prve dhjet djemve, Abdul Muttalibi ka pasur edhe gjasht vajza. Ato jan: Ummul-Hakim, e quajtur El-Bejda, pastaj Berret, Atika, Safija, Erva dhe Umejma.70 III. Abdullahu sht babai i Resulullahut . Nna e Abdullahut sht Fatimja, vajza e Amr b. Aidh b. Umran b. Mahzum b. Jekadhe b. Merret. Abdullahu ka qen djali m i bukur dhe m i dashur i Abdul-Muttalibit. Ky ka qen njhersh edhe flijimi - kurbani i premtuar. Ngjarja thot: Kur Abdul-Muttalibit i lindn dhjet djem, dhe kur ata u rritn, i mblodhi rreth vetes dhe u tregoi pr premtimin e dhn. Ata e miratuan kt. Ai ua shkroi emrat e tyre n shigjetza dhe t gjitha ia dha kaddahut - njeriut i cili hidhte shortin. Shigjeta e par u kthye drejt Abdullahut. Abdul- Muttalibi e mori djalin dhe e drgoi n Kabe pr ta therur, por kurejsht, dajallart dhe vllai i tij Ebu Talibi, nuk lejuan ta bnte kt. Abdul Muttalibi u tha: Ather si ta prmbush betimin tim? Ia mbushn mendjen q prsri t shkonte te shortari dhe ti thoshte q tani t hidhte shigjetzn mes Abdullahut dhe dhjet deveve. Nse del tek Abdullahu, le t shtoj numrin e deveve, dhe gjithnj kshtu, derisa shigjeta t bjer mbi devet q Zoti t jet i
70
Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 8 dhe 9. Rahmetun li-l-Alemin: II/56.66.
58
knaqur. Nse binte mbi devet ather ato do ti therte para Kabes. Dhe, kur numri i deveve arriti n njqind, vetm ather shigjetza ra prej Abdullahut mbi devet. Abdul-Muttalibi i flijoi kto n vend t djalit. Gjer ather vlera e gjakut tek arabt ishte dhjet deve, e pas ksaj ngjarjeje arriti n njqind deve, gj q kt e vrtetoi edhe Islami. Rrfehet se Resulullahu ka thn: Un jam i biri i dy flijimeve (Ismailit dhe babait t tij Abdullahut).71 Abdul-Muttalibi i zgjodhi pr grua djalit t tij Eminen, vajzn e Vehbi b. Abdi Menaf b. Abd Zehre b. Kulabit. N at koh ajo ishte vajza m e bukur dhe m e ndershme ndr kurejsht, si nga origjina ashtu dhe nga pozita. Babai i saj ishte kryepar i familjes Zehra, e njohur pr nga prejardhja dhe nderi. Abdullahu martohet dhe me gruan e vet jeton n Mek. Pas disa kohsh babai e drgon n Medin q t furnizohet me hurma, ku edhe ndrron jet. Disa thon se sht nisur n Sham pr t br tregti, por n Medin takon nj karvan t kurejshve dhe, pr shkak smundjes, ndalet aty ku edhe vdes dhe varroset n varret Nabig El-Xhadi. Vdes n moshn njzet e pes vje, dhe para lindjes t djalit t tij, Muhamedit . Ky sht mendimi i shum historianve. Ka edhe nga ata q thon se Abdullahu ka vdekur dy muaj pas lindjes s fmijs.72 Kur n Mek arrin lajmi pr vdekjen e tij, Eminia e shpreh pikllimin e saj t madh n vargje shum prekse. E tr pasuria q Abdullahu kishte ln pas vetes kan qen: pes deve, nj tuf t vogl delesh dhe robreshn abisinase, Berket, me ofiqin Ummu Ejmen, e cila sht kujdesur pr Resulullahun .73
71
Ibni Hisham: I/151-155; Rahmetun-l-Alemin: II/89, 90; Muhtesar Siretu Resulullah nga En-Nexhdi, f. 12, 22, 23. 72 Ibni Hisham: I/156, 158; Fikhu-s-Sire nga Muhammed Gazaliu, f. 45; Rahmetun lil-Alemin: II/91. 73 Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah En-Nexhdi, f. 12, Telkih Fuhumi ehli-l-ether, f. 4 dhe Sahih Muslim: II/96.
59
LINDJA DHE DYZET VJET JETESE GJER TE PEJGAMBERIA

Lindja
M i dalluari Pejgamber, Resulullahu , u lind n familjen Beni Hashim n Mek, n mngjesin e dits s hn, m nnt rebiulevvel, n vitin e par t ngjarjes me elefantin, ose dyzet vjet pas sundimit t mbretit persian Kisras (Kserksit) - Enu Shervanit. Kjo dat i prgjigjet 20 ose 22 prillit t vitit 571 sipas kalendarit. Kt dat e ka llogaritur dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur Fevri dhe astronomi i shquar Mahmud Pasha.74 Ibni Seadi transmeton se nna e Resulullahut ka thn: Kur e kam lindur, bashk me t kam lindur edhe nj drit t madhe, nga e cila kan shklqyer pallatet e Shamit. Ngjashm transmeton edhe Ahmedi nga El-Urbad b. Sarijeh.75 Gjithashtu flitet se, gjat lindjes s Muhammedit kan ndodhur disa ngjarje t uditshme n bot, t cilat kan qen parashenja t pejgamberis s tij: Jan rrzuar katrmbdhjet pirgje nga kshtjella e Kserksit n Persi, sht shuar zjarri t cilin e kan adhuruar farisejt shekuj me radh n Indi, jan rrnuar kishat rreth liqenit Savit pasi sht thar liqeni. Kt e transmeton Bejheki,76 por Gazaliu nuk pajtohet me kt.77 Kur Eminia solli n bot fmijn, thrriti gjyshin e tij AbdulMuttalibin, pr ti kumtuar lajmin e gzueshm. Ai, plot gzim, e merr djalin n duar dhe e drgon n Kabe. Aty i lutet Allahut dhe e
74 Libri shkollor: Historia e popujve islam nga El-Hudariu: I/62; Rahmetun li-lAlemin: I/38, 39 (data kontestuese: m 9 apo 12. 75 Muhtesar Siretu-r-Resul, profesor Abdullah En-Nexhdit, f. 13, dhe Ibni Sead: I/23 (ose 33). 76 Historia e popujve islam: I/62. 77 Fikhu-s-Sira nga Gazaliu, f. 460.
60
Lindja dhe dyzet vjet jetese gjer te Pejgamberia
falnderon pr nipin. Aty i vn edhe emrin Muhammed - e q me siguri dihet se ky emr nuk ka qen i njohur ndr arabt. Synetia sht br shtat dit pas lindjes, si ka qen zakon tek arabt. 78 Gruaja e par q i ka dhn gji, pas nns s vet, ka qen Thuvejbja, e mbrojtura e Ebu Lehebit, e cila e ka pasur nj foshnj n gji me emrin Mesruh. Para Muhammedit i ka dhn gji Hamzs, djalit t Abdul-Muttalibit, e pas tij i ka dhn gji Ebu Seleme b. Abdul-Esed El-Mahzumit.79
Qndrimi te fisi Benu Sad

Arabt q jetonin n qytet e kishin zakon q foshnjeve tu gjenin mndesh nga fshatrat dhe shkrettira, duke dshiruar kshtu ti largonin fmijt e vet nga smundjet e qytetit. Fmijt duhej t prkundeshin n ajr t pastr, t forcoheshin shpirtrisht dhe t flisnin gjuhn e pastr arabe. Kshtu edhe Abdul Muttalibi del t krkoj mndesh (gruaja q u jep gji foshnjeve) pr nipin e vet. Pajtohet me Halimen nga fisi Benu Sad b. Bekr, vajzn e Ebi Dhuejbit. Burri i saj quhej El-Harith b. Abdul-Uzza, me ofiqin Ebi Kebsheh, po nga fisi i Halimes. Muhammedi ka pasur vllezr mndor (t qumshtit), t cilt jan: Abdullah b. (el)-Harithi, Enisa, vajza e Harithit, Hudhafeh ose Xhuzema, vajza e Harithit, t ciln e quajtn Shejma. Ajo e donte dhe e mbante n duar Muhammedin , pastaj Ebu Sufjan b. Harith b. Abdul Muttabi, djali i mixhs Resulullahut . Xhaxhai i Resulullahut , Hamza, po ashtu ka pasur mndesh nga fisi Benu Sad b. Bekr, e nj her i ka dhn gji edhe nna e Resulullahut , kur ka qen n vizit te Halimja. Hamza ka qen vllai mndor i Resulullahut nga dy ant, prej Thuvejbes dhe Halimes. Halimja me Resulullahun ka prjetuar mbarsi t papar, si dhe ngjarje t tjera interesante. Ibni Ishaku shkruan: Halimja tregon se nj dit ishte nisur me burrin dhe me djalin e vogl, t cilin ende e kishte n gji, me nj grup grash nga fisi Sad b. Bekr, pr t krkuar pun (grat vinin n Mek dhe merrnin foshnje pr tu dhn gji). Kjo ka ndodhur nj vit, kur nuk kemi pasur ushqim. Jemi nisur me nj deve, e cila, pr Zotin,
78 Ibni Hisham: I/159, 160. Historia e popujve muslimane nga El-Hudariu: I/62. Ekzistojn disa mendime se Muhammedi ka lindur i synetuar. Zadul-Miad: I/18. Telkih, f. 4. 79 Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 4. Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah En-Nexhdi, f. 13.
61
nuk jepte asnj pik qumsht. Askush prej nesh nuk ka fjetur nga t qart e fmijs son t uritur, i cili nuk ka mundur t ngopej nga gjoksi im. I luteshim Zotit q t na nxirrte nga kjo situat e vshtir. Kshtu arritm n Mek. I shikonim foshnjat e posalindura dhe , por asnjra nuk donjrs prej nesh na ofruan Resulullahun donte ta merrte, sepse ishte jetim - pa bab. Natyrisht, ne shpresonim q t na paguante babai i foshnjs. donjra prej nesh thoshte: Jetim, ka mund t bj pr t nna dhe gjyshi!? Andaj nuk dshironim ti merrnim jetimt. Ndrkaq, do grua q kishte ardhur me mua gjeti pr vete fmij pr gji, prve meje. Kur bheshim gati pr tu kthyer, i thash burrit: Pr Zotin, ndihem e poshtruar, sepse t gjitha shoqet e mia gjetn pr vete foshnj pr gji. Nuk mund t kthehem n shtpi kshtu e mjer. Pr Zotin, vajta mbrapa ta marr at jetim. Mos u b merak, gjithsesi vepro kshtu, ndoshta Allahu me t do t na jap bereqet. Ajo pastaj vazhdoi tregimin: Vajta ta marr fmijn vetm pr shkak se nuk gjeta tjetr. Pastaj, kur e mora, e solla te karvani dhe e vura n gji. Ai i pranoi gjinjt e mi dhe thithte e thithte gjersa u ngop. Pas tij u ngop edhe djali im. Pastaj Muhammedi fjeti, fjeti edhe djali im, nga vaji i t cilit (nga uria) nuk kishim mundur t bnim asnj sy gjum natn e kaluar. U ua burri im dhe shkoi te deveja, kur, far t shohsh, asaj i ishin fryr gjinjt. Pastaj e moli dhe pim q t dy gjersa u ngopm. At nat fjetm mir. Kur u zgjuam, burri m tha: Oj Halime, dije se, pr Zotin, e ke marr nj fmij me fat dhe me bereqet! Un u prgjigja: Edhe un kam dshir t jet ashtu. Pastaj u nism. Un me fmijt i hipa deves. Deveja ishte e fuqishme dhe e shpejt, prandaj shkova mjaft prpara shoqeve, kshtu q ato m britn: Oj e bija e Vehbit, ka t ndodhi! Pritna pakz neve, a sht ajo e njjta deve me t ciln ke vajtur s bashku me ne? Po, pr Zotin, - u prgjigja, - Ajo vet sht. Nuk sht e mundur, - than ato, - Ka ndodhur dika me t. Pastaj mbrritm n fshatin ton - tok e beni sadve. Nuk kam njohur tok m t that se kjo. Delet tona gjithnj ktheheshin t uritura n shtpi, por kur erdhm me Muhammedin, ato u kthyen nga kullotat t ngopura dhe me plot qumsht, pastaj i molm dhe u ngopm me qumsht. Fqinjt tan, duke e ditur se delet tona gjer ather nuk kishin pasur asnj pik qumsht, u thoshin barinjve t tyre: T mjert ju, pse nuk i kullotni delet atje ku kullosin kopet e bijs t Vehbit? Por gjithnj ndodhte e njjta gj. Delet e tyre ktheheshin t uritura dhe pa qumsht, kurse t miat t ngopura dhe me qumsht. Prmes ksaj e ndienim gjithnj mirsin e Zotit, 62
ndihmn dhe furnizimin e tij. Kjo zgjati derisa Muhammedi mbushi dy vjet. E ndava nga gjiri, sepse dukej m i fuqishm dhe m i madh se moshatart e tij. Ather vendosm tia drgojm nns s vet, ishim t piklluar dhe t mjer pr shkak t ndarjes. Nns s tij i treguam se far mbarsie kishim n shtpi me t dhe i thash: Sikur ta lije te ne edhe pak koh q t forcohet edhe m, do ta kishte m mir se n qytet. Kam frik se do ti bj keq ajri i qytetit. Halimja vazhdoi: As q kemi shpresuar, e Eminia menjher vendosi q ta merrnim fmijn mbrapsht me vete.80 Kshtu Resulullahu mbetet te fisi Benu Sad. Ishte n moshn katr-pes vje, kur ka ndodhur nj ngjarje - njra nga muxhizet e Resulullahut . Hapja dhe pastrimi i kraharorit t Muhammedit . Muslimi transmeton nga Enesi se Resulullahut i erdhi Xhibrili ndrsa ai luante me fmij. Ai e merr kt, e shtrin prtok, ia hap kraharorin gjer te zemra, ia nxjerr zemrn jasht dhe nga zemra nxjerr nj koagulim (mpiksje) dhe thot: Me kt shejtani ka mundur t t bj dm. Pastaj, ia pastruan zemrn n nj legen t art, ku kishte uj t Zem-zemit, pastaj e qepi dhe e vuri prsri n vendin e vet. Fmijt e tjer vajtn te ndrikulla e tij duke britur: Muhammedi sht mbytur! Kur e pan prsri, fytyra e tij kishte ngjyr tjetr.81
T vajturit te nna e vet

Pas ksaj ngjarjeje t uditshme, Halimja u friksua pr Muhammedin dhe vendosi tia kthente nns s vet. Te nna ishte gjer n moshn gjasht vje. 82 81 Eminia e shihte t arsyeshme, pr vetn dhe djalin, q t vizitonte varrin e burrit n Jethrib (Medin). S bashku me djalin, shrbtoren Ummu Ejmenen dhe me vjehrrin e vet, niset n rrugn e gjat 500 km. N udhtim kaluan nj muaj. Eminia dobsohet shum, sidomos gjat kthimit. Edhe pse n fillim t udhtimit ishte kmbngulse, nuk pati fuqi t qndronte gjer n fund. Vdiq n vendin e quajtur El-Ebva, midis Meks dhe Medins.
80
Ibni Hisham: I/162-164. Ky sht mendim i shumics autorve t Sires. Ibni Ishaku konsideron se te Halimja ka shkuar tre vje. Shiko Ibni Hisham: I/92. 81 Sahih Muslim, kaptina El-Isra: I/92. 82 Telkihu Fuhumi ehli-l-ether, f. 7, Ibni Hisham: I/168.
63
Jeta te gjyshi i dashur

Abdul-Muttalibi kthehet me Muhammedin n Mek. T tra ndjenjat e tij, t mirsis, t bujaris dhe t dashuris i ishin drejtuar nipit jetim, t cilin e gjeti nj tragjedi e re q vetm ia rihapi plagn e vjetr q sishte mbyllur ende - s pari i ati, e tani edhe e ma. Gjyshi ishte m i mshirshm ndaj Muhammedit sesa ndaj djemve t tij. Asnjher nuk e linte vetm, gjithnj ishte dikush me t. Ibni Hishami thot: Abdul-Muttalibi kishte nj shilte nn hijen e Kabes. Djemt e tij uleshin rreth shiltes dhe nga respekti asnjri nuk tentonte t ulej n vendin e babait. Por, kur paraqitej Resulullahu - nipi, ulej n mes t shiltes. Xhaxhallart e tij, djemt e Abdul-Muttalibit donin ta largonin, por Abdul-Muttalibi u thoshte: Lreni mos e oni Muhammedin, djalin tim. Ai gzon vend t posam tek un. Pastaj e ulte pran, ia ledhatonte shpinn me dor dhe gzohej pr do gj q bnte Muhammedi .83 N moshn tet vjeare, dy muaj e dhjet dit, Resulullahu humbi edhe gjyshin. Ky vdes n Mek, duke dshiruar q kujdesin ndaj nipit tia besonte xhaxhait t tij Ebu Talibit, i cili ishte vllai i babait t Pejgamberit , nga baba dhe nna.84
Tek ungji sentimental

Ebu Talibi mori prsipr kujdesin e plot ndaj djalit t vllait nipit. E radhiti n mesin e djemve t vet dhe ua la amanet, ai krkoi mirsi dhe nderim t ndrsjell. Ebu Talibi, ungji i tij, e favorizoi Muhammedin mbi dyzet vjet, duke i dedikuar mbrojtjen e vet dhe, pr shkak t tij, lidhte miqsi dhe hidhrohej, pr ka do t bhet fjal.
Me lutje solli shiun

Ibni Asakiri ka marr nj hadith nga Xhelhemeh b. Arfeteh, i cili thot: Nj dit hyra n Mek, ishte thatsir, andaj kurejsht than: O Ebu Talib, na u tha lugina, fmijt na vuajn nga thatsia e nga etja. Lutu pr shi. Ebu Talibi doli me djaloshin dhe, menjher u duk sikur t ishte zn Dielli, ret u shakullisn. Djaloshi shikonte n qiell. Ebu Talibi
83 84
Telkih Fuhumi l-ether, f. 7; Ibni Hisham: I/168. Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 7; Ibni Hisham: I/168
64
e mori at, e mbshteti me shpin n Kabe dhe tregoi me gisht nga ai, e n qiell ndodhi nj mrekulli. Ret u grumbulluan nga t gjitha ant. Filloi stuhia dhe n lugin u derdh nj shi i begatshm q ujiti gjithka q duhej. Kt ndodhi Ebu Talibi e ka prshkruar n nj verset. N kt verset Ebu Talibi ka prshkruar fuqin mbinatyrore t Muhammedit .
Prifti Behira
Kur Resulullahu mbushi dymbdhjet vjet - sipas disave - e dy muaj e dhjet dit, 85 Ebu Talibi e mori me vete n nj udhtim tregtie pr n Sham. Gjat udhtimit u ndaln n Basr pr t pushuar. Atbot Basra ishte vend i rndsishm tregtar dhe kryeqytet i trevave arabe q ishin nn sundimin e romakve. N kt qytet jetonte nj prift i quajtur Behira, ndrsa emrin e vrtet e kishte Grges (Xherxhiz). Kur karvani me tregtar arriti n qytet, ai u doli prpara dhe i ftoi n gosti. Edhe pse i shihte pr t parn her, ky menjher e njohu Resulullahun sipas veorive t shpallura m hert n librat e shenjt. Ai e mori djaloshin pr dore e tha: Ky do t jet Pejgamberi i tr bots. Kt Allahu do ta drgoj si mshir pr t gjitha bott. Ebu Talibi tha: Si e di ti kt? Ai u prgjigj: Kur vshtronit nga Akabeja, nuk mbeti asnj gur, as bim e as lis pa br sexhde, kurse ata nuk i bjn sexhde askujt tjetr prve Pejgamberit. Un e njoh nga vula e pejgamberis, sipas nishanit mbi krcen e siprme t shpatulls, n form t molls. Un pr t kam dgjuar n shpalljet tona. Pastaj e luti Ebu Talibin q t mos shkonte me t n Sham. Friksohej mos e gjente ndonj e keqe nga hebrenjt. Ebu Talibi e ktheu Muhammedin n Mek me dy shrbtor.86
Lufta e quajtur El-Fixhar

Kjo ka qen lufta e fiseve Kurejsh dhe Kinan kundr havazinve. N at koh Resulullahu ishte n moshn pesmbdhjet vje. Udhheqsi i kurejshve dhe i kinanve ka qen Harb b. Umejje, i cili gzonte fam dhe nder t madh. Udhheqs i fisit Havazin ka qe85 86
Telkih Fuhumi ehli-l-ether nga Xhevzi, f. 5; Ibni Hisham: I/169 Muhtesar Sireti-Resul, En-Nexhdi, f. 46. Ibni Hisham: /180-183 Tek Tirmidhiu dhe te disa t tjer qndron se e ka kthyer me Bilalin, por kjo gjithsesi sht gabim, sepse Bilali ather nuk ka qen i pranishm, e edhe nse ka qen gjall, nuk ka mund t ishte s bashku me Ebi Talibin, e as me Ebu Bekrin; Zadul-Miad: I/17
65
n Kajsi. Fillimi i lufts i takonte Kajsit, kurse mesi i saj fisit Kinan. Kjo luft quhet Fixhar sepse lufta u ndalua n muajt e shenjt. N kt luft mori pjes edhe Resulullahu . Ai vet nuk luftoi, por vetm q u jepte shigjeta xhaxhallarve t tij.87
Marrveshja mbi dinjitetin

N baz t lufts paraprake u b betimi pr muajin e shenjt dhul-kade, iniciatort e t cilit qen kurejsht me kto familje: Benu Hashim, Benu Muttalib, Esed b. Abdul Uzzaj, Zehreh b. Kulab dhe Tejma b. Merreh, prfaqsuesit e t cilave u mblodhn n shtpin e Abdullah Xhedanit et-Temijut, ngase ishte m i vjetri prej tyre dhe shum i ndershm e bujar. Lidhn marrveshjen se n Mek nuk do t guxoj t jet askush i nnshtruar e as i terrorizuar, qoft ai mekas ose mysafir, e ata t mos jen n ann e tij e kundr zullumqarit, derisa ky nuk ndalet. N kt marrveshje ka qen prezent edhe Resulullahu e kur Allahu e ka prirur me shpallje, ka deklaruar: Kam qen i pranishm n shtpin e Abdullah b. Xhedanit kur u lidh marrveshja e cila m plqeu, e po qe se n Islam do t ftohesha pr dika t till, do t prgjigjesha me ndje.88 Kjo marrveshje sht rezultat i fanatizmit paraislamik, q ka rezultuar nga asabijja. Asabijja sht fryma e gjinis, e cila nnkuptonte besnikrin e domosdoshme ndaj farefisit t vet. T shohim se cili ishte shkaku i lidhjes s aleancs dhe i nnshkrimit t marrveshjes mbi dinjitetin e njeriut. Nj njeri nga fisi Zubejd erdhi n Mek pr t shitur mallin. Kt mall e bleu El-As b. Vail Es-Sehmi, por nuk e bri pagesn ashtu si duhej. Tregtari e luti q ta bnte pagesn si duhej dhe ftoi prfaqsuesit e familjeve Abdu-Dar, Mahzum, Xhumh, Sehm dhe Ad q ta ndihmonin, por kta nuk e prfilln as njeriun e as ngjarjen. Ather tregtari thrret nj poet dhe e lut q n treg ti recitonte disa vargje, me t cilat do t prshkruante padrejtsin dhe dhunn q i ishte br. Dhe, ndrsa poeti recitonte, aty pari kaloi Zubejr b. Abdul-Muttalibi dhe pyeti: Cili sht shkaku i ktyre vargjeve? Kur mori vesh shkakun, i mblodhi njerzit e siprprmendur q t merrnin vendimin pr respektimin e dinjitetit njerzor, si pr banort e Meks ashtu edhe pr
87
Ibni Hisham: I/184-187; Kalbu xhezireti-l-Arebi, f. 260. Historia e popujve muslimane I/63. 88 Ibni Hisham: I/113, 135. Muhtesar Siretu Resulullah nga Nexhdi, f. 30, 31.
66
t huajt q vinin n Mek. Pastaj t gjith t tubuarit vajtn tek ElAs b. Vaili dhe e detyruan ti jepte tregtarit t drejtn e tij.89
Jeta e mundimshme
Resulullahu n rini nuk kishte ndonj pun t caktuar a profesion. Tradita shnon se ka qen bari i deleve t fisit Beni Sad dhe i banorve t Meks.90 N moshn njzet e pes vje shkon n Sham si tregtar me mallin e tregtares s njohur mekase, Hatixhes, radijAllahu anha. Ibni Ishaku shnon: Hatixhja, vajza e Huvejlidit, ka qen tregtare e njohur dhe e ndershme. Ajo punsonte tregtar q punonin me pasurin e saj dhe ua pagunte rregullisht fitimet. Prandaj kurejsht kan qen tregtar t njohur. Kur Hatixhja dgjon pr Resulullahun , veanrisht se sht i sinqert, i besueshm dhe me sjellje fisnike, drgon q ta thrrasin. Kur Resulullahu paraqitet para saj, ajo i ofron t kujdeset pr tregtin e saj n Sham, e pr kt do t jet i shprblyer m mir se t gjith t tjert para tij. Me t do t drgonte gjithashtu shrbyesin e saj, Mejserin. Resulullahu e pranon kt ofert dhe menjher niset me Mejserin dhe karvanin pr n Sham.91
Martesa me Hatixhen
Kur u kthye Resulullahu n Mek, Hatixhja u befasua shum me suksesin e arritur n tregti. Mejseri i tregon pr bujarin dhe besnikrin e Resulullahut dhe i thot se kjo ka qen nj nga shkaqet e fitimit t madh. Hatixhja njkohsisht qe e knaqur dhe e befasuar. Ishte e ve dhe gjer ather e kishin krkuar shum pasanik t njohur, zotrinjt e Meks, por ajo i kishte refuzuar, sepse dshironte ti prkushtohej vetm tregtis. Por, at q ndjeu ndaj Resulullahut nuk mundi ta fshihte prej shoqes s vet, Nefises, bijs s Menijjetit. Nefisja nuk heshti pr kt, por vajti menjher te Resulullahu dhe i tha haptazi q t martohej me Hatixhen. Ai u pajtua me kt dhe bisedoi me xhaxhallart e vet, t cilt pajtohen dhe me an t ungjit t Hatixhes i fejojn. Menjher pas fejess u b edhe martesa. N aktin e kurorzimit ishin t pranishm benu hashimitt dhe paria e medarve. Kjo ndodhi vetm dy muaj pas kthimit t tij nga Shami, kurse versioni m i sakt sht pas njzet ditsh. Hati89 90
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 30, 31. Ibni Hisham: I/166. 91 Ibni Hisham: I/187, 188.
67
xhja ather ishte dyzet vje. N at koh ishte gruaja m e dalluar e Meks, sipas origjins, pasuris dhe mendjemprehtsis. Kjo sht gruaja e par me t ciln sht martuar Resulullahu dhe gjat jets s tij nuk ka pasur grua tjetr.92 Hatixhja i ka lindur t gjith fmijt e Resulullahut , prve Ibrahimit. M s pari u lind Kasimi, sipas t cilit e kan quajtur Resulullahun Ebu Kasim. Pastaj sht lindur Zejnebja dhe Rukija, mandej Ummu Kulthum dhe Fatimja, e pastaj djali, Abdullahu, t cilin e kan quajtur i Miri dhe i Pastrti. Djemt i kan vdekur n djalri, kurse t gjitha vajzat kan prjetuar Islamin dhe Shpalljen, dhe jan br muslimane, muhaxhire. Muhaxhire do t thot se t gjitha jan shprngulur nga Meka n Medin, prkatsisht, kan br hixhretin. Megjithat, t gjitha vajzat kan vdekur gjat jets s Resulullahut prve Fatimes, radijAllahu anha, e cila vdes gjasht muaj pas babait t saj.93
Ndrtimi i Kabes dhe ndodhia e gjykimit

Kur Resulullahu ishte tridhjet e pes vje, kurejsht vendosn t ndrtojn Kaben, e cila gjer ather ishte nj grumbull gursh n nj truall pak sa t ngritur. Ishte e lart nnt arshin (6.30 m) q nga koha e Ismailit . Nuk kishte kulm, prandaj disa hajdut e kishin vjedhur nj ark me ar, e cila gjendej asokohe brenda ktij grumbulli. Pr shkak t tradits dhe vlers s madhe historike, si dhe nga themelet t cilat i ka vn Ibrahimi Kaben gjithnj e kan vizituar t gjith kalimtart e Meks. Ndodhte q shum prej tyre t merrnin me vete nga nj cop dh apo gur, si simbol shenjtrie dhe bereqeti. Pes vjet para pejgamberis s Resulullahut , Kaben e kaplon prmbytja pas shprthimit t pends Arem. Kurejsht u friksuan sepse Kabja ishte gati t rrnohej, prandaj vendosn ta rindrtojn duke i ruajtur themelet dhe vendin e saj t mparshm. Vendosn q ta ndrtojn vetm me pasurin e fituar n mnyr t ndershme - pa przierje t kamats, ryshfetit, t hollave t vjedhura dhe t plakitura. Ata friksoheshin ti rrzojn mbeturinat ekzistuese t Kabes. Kt e filloi El-Velid b. Mugire El-Mahzumi, e t tjert pas tij pasi gjat spastrimit ktij nuk i ndodhi asgj e keqe. E rrzuan gjer n themelet q i kishte ndrtuar Ibrahimi . E prpiluan edhe planin e ndrtimit t Kabes. do fisi i caktuan se sa gur do t sillnin dhe
Ibni Hisham: I/189-190; Fikhu-s-Sira nga M. Gazaliu, f. 59; Telkihu Fuhumi ehli-lEther, f. 7. 93 Ibni Hisham: I/190-191; Fikhu-s-Sira, f. 60; Fethu-l-Bari: VII/507.
92
68
ciln pjes t murit do t ndrtonin, kshtu q t gjith pjesmarrs n ndrtim. E solln nj ndrtues romak, t quajtur Bakum, dhe ndrtimi shkonte sipas planit gjersa erdhi lartsia e vendit ku duhej vendosur Haxherul-esvedin (Gurin e Zi). do fis e konsideronte veten t privilegjuar q kt pun t ndershme ta bnte ndonjri prej tyre. Grindja mes tyre zgjati katr apo pes dit dhe kanosej rreziku q t shprthente prleshje e prgjakshme rreth tempullit t Shenjt, n tokn e Shenjt. N tr kt tollovi m i maturi ishte Ebu Umejje b. El-Mugire El-Mahzumi, i cili jep kt propozim: personi i par q paraqitet n dyert e Haremit t Kabes, le t vendoste dhe le ta zgjidh kt problem. Allahu ka dashur q ky person t jet Resulullahu . Kur e pan, brohoritn: El-Emini, El-Emini (ngase ishte i njohur me kt ofiq, q n prkthim do t thot: i besueshm, besnik), jemi t knaqur q ky t vendos, ky sht Muhammedi! Kur u afrua Resulullahu m afr, ata ia parashtruan shtjen dhe krkuan zgjidhje nga ai. Resulullahu kishte zgjidhje: Ai krkoi nj cop plhur, e shtriu n tok dhe n mes vuri gurin e Shenjt, pastaj u tha kryeparve t fiseve t ngatrruara t afrohen, t kapin nga nj kind t plhurs dhe t gjith s bashku ta ngren gurin e Shenjt gjer te vendi ku do t vendosej ai. Pastaj, Resulullahu e mori at me duart e veta dhe e vuri ku duhet. Me kt veprim t mir ishin t knaqur t gjitha palt. Kurejshve u harxhohet pasuria e pastr, hallall pr ndrtim, andaj nga ana veriore e ndrtuan murin me lartsi prej gjasht arshinve, sot i quajtur muri-Hatim apo muri i Gurit. N kt mur bn dern dhe e ngritn nga toka q t mos mund t hyj n Kabe kush t doj, por vetm ai, t cilit i lejohet. Kur ndrtimi i Kabes arriti lartsin pesmbdhjet arshin, e bn plafonin t mbshtetur n gjasht shtylla. Me kt ndrtim Kabja merr trajtn e vet katrore m prmasa prafrsisht t njjta: Lartsia sht prafrsisht pesmbdhjet metra, gjatsia e murit, n t cilin sht Haxherul-esvedi, sht dhjet metra, sikurse edhe muri tjetr kundruall ktij. Guri gjendet n lartsi prej 1,5 metra nga dyshemeja ku bhet tavafi. Muri ballor, n t cilin gjendet dera, sht i gjat dymbdhjet metra sikurse edhe ai kundruall tij. Dera e Kabes sht vendosur dy metra n lartsi nga toka. Nga ana e jashtme Kaben e rrethon rrethi prej gurve n lartsi njzet e pes centimetra e n
69
gjersi tridhjet centimetra. Kto jan, n realitet, blloqe gursh nga godina e par, t ruajtura n kt mnyr.94
Jetshkrimi i shkurtr para pejgamberis

Resulullahu n rinin e vet ka qen i prirur me virtyte m t mira q mund ti kishin njerzit. Ka pasur nj koeficient t lart inteligjence, q shprehej n do lvizje ose n do iniciativ t tij. Nuk kishte dshir t fliste shum. I plqente vetmia (veimin), gj q e bnte n momentet e meditimit dhe t hulumtimit pr drejtsi dhe pr t gjitha ato gjra q jan t arritshme pr mendjen e njeriut. Meditonte pr natyrn, bukurit e saj, ligjet e natyrs, pastaj pr njeriun si individ dhe si pjestar t shoqris. Pastaj mendonte pr besimin, ishte ajo q besonte populli i tij, kujt i prkulej dhe i lutej, prse merreshin me herezi, me falle etj. Nse vrente se diku punohej mir, ather edhe ai ngarendte n ndihm, ndrsa nga veprat e kqija largohej. Nuk pinte alkool, nuk e hante mishin e kafshs t therur n altar, nuk i festonte festat e idhujve. Ishte i pari q ikte nga shirku apo politeizmi. Nuk duronte dot kur dikush bnte be me idhujt Latin dhe Uzatin. Nuk ka dyshim se Resulullahun e ka ruajtur prcaktimi i Allahut . Nse ndodhte q tek ai t zgjohej ndonj ves i keq njerzor, ose t nisej pas ndonj zakoni t padenj pr t, ather shfaqej kujdesi Hyjnor q ta ruante nga do gj e keqe. Ibni Ethiri rrfen: Resulullahu ka thn: Kurr nuk kam qen i interesuar t bj at q bnin arabt paraislamik, prvese n dy raste, e nga t dyjat Allahu m ka nxjerr nga situata e vshtir. Pastaj, kjo nuk m ka ndodhur deri n fillim t Shpalljes, m ka nderuar. Nj mbrmje i thash nj me t ciln Allahu djaloshi q ruante delet me mua n kodrat e Meks: A mund t kujdesesh pr delet e mia, e un t shkoj n aheng n qytet, sikurse djelmoshat e tjer? Po, - u prgjigj ai. Un u nisa dhe, kur arrita te shtpia e par n Mek, dgjova muzik, e pyeta: sht kjo? Ata mu prgjigjn: Martohen dy t rinj. U ula t dgjoja, e Allahu mi mbylli vesht e un fjeta. N mngjes m zgjoi nxehtsia e diellit dhe u ktheva te djaloshi, i cili m pyeti se si e kisha kaluar? Un i tregova, pastaj vendosa q edhe natn e dyt t veproja
94
Ibni Hisham: XII/192-197; Fikhu-s-Sira nga Gazaliu, f. 62, 63; Sahihu-l- Buhari: I/215; Historia e popujve islam: I/64, 65.
70
kshtu. Kur n mbrmje hyra n Mek, m ndodhi sikurse natn e kaluar. Pas ksaj ndodhie nuk lejova m t m pushtonte e keqja.95 Transmeton Buhariu nga Xhabir b. Abdullahu, i cili thot: Kur dhe Abbasi kan shkuar t sht ndrtuar Kabja, Resulullahu mbartin gur. Abbasi i thot Resulullahut : Vre petkun (izarin pjesn e poshtme) tnd n qaf q t t mos rripet lkura nga gurt. Resulullahu u gjunjzua, i ngriti syt nga qielli, pastaj u ngrit e tha: Izari im, izari im, dhe e shtrngoi petkun rreth vetes.96 N versionin tjetr t hadithit qndron: Pas ksaj kurr m nuk sht dukur ndonj pjes e turpshme e trupit t tij.97 Resulullahu sht shquar n fisin e vet me gjuh t bukur, sjellje t mir dhe me virtyte fisnike. Nga pamja ka qen m i bukuri n fis, dhe me ahlak - moral m t bukur. Shquhej pr butsi dhe przemrsi. Gjithnj fliste vetm t vrtetn. E plotsonte do premtim dhe e ruante amanetin e besuar. Populli i tij e quante ElEmin, ndrsa nna e t gjith besimtarve, Hatixhja radijAllahu anha, pr t ka than : sht i prsosur sepse ngushllon t humburin, gostit mysafirin dhe ndihmon n brenga.98
95
Ekziston mospajtimi rreth asaj nse sht ky hadith sahih. Hakimi dhe Zehebi e njohin n sahih, ndrsa Kethiri n Daif. Shih: El-Bidajetu ve-n-nihajetu: II/287. 96 Sahihu-l-Buhari - kaptina mbi ndrtimin e Kabes: I/540. 97 Vepra e njjt krahas me shpjegimin e Kastalanit. 98 Sahihu-l-Buhari: I/3.
71
Nn hijen e Pejgamberis dhe t Shpalljes
NN HIJEN E PEJGAMBERIS DHE T SHPALLJES

N shpelln Hira
Kur Resulullahu i afrohet t dyzetave dhe kur vrojtimet e tij pr t kaluarn dhe t tashmen fillojn tia kthjellojn mendjen, gremina mes tij dhe popullit t vet vazhdon t thellohet n shum gjra. Ather atij filloi ti plqente vetmia. Merrte me vete ushqim dhe uj dhe shkonte n shpelln Hira, n malin Nur, afro dy milje larg Meks. Kjo sht nj shpell e bukur, e gjat katr arshin dhe e thell nj arshin e tri t katrtat. Muajin Ramazan e kalonte n kt shpell. I ushqente varfanjakt nse kalonin atypari. Kohn e kalonte n ibadet dhe n prsiatje pr do gj q e rrethonte, madje edhe pr gjithsin. Meditonte se far fshihej pas saj, cila sht ajo fuqi q e v n lvizje tr at. Ishte i sigurt se populli i tij e adhuronte Allahun n mnyr t gabuar, ata jetonin t humbur (n lajthitje) dhe duke br shirk, besonin n idhuj. Por ai nuk kishte rrug t qart nga do t shkonte, nuk kishte program t cilin do ta jetsonte e as qllim t caktuar q do ta qetsonte dhe do ta knaqte.99 Zgjedhja e Resulullahut (kt vend t vogl dhe t qet) ka qen pjes e kujdesit t Allahut , plani i Allahut me t. Allahu e ka paraprgatitur pr at q e priste. sht e vrtet e madhe se fardo transformimi, natyrisht shpirtror, njeriu e prjeton pasi bn llogaritje t gjithanshme t jets s vet t kaluar. Pr ta br kt, duhet t vetmohet, t izolohet ose t trhiqet pr nj koh t caktuar, sepse kshtu e arrin prqendrimin e plot n prsiatje, i papenguar nga imtsirat e jets s prditshme, nga njer-
99
Rahmetun li-l-Alemin: I/47; Ibni Hisham: I/235, 236; Fi-Dhilali-l-Kuran, pjesa 29, f. 166.
73
zit dhe problemet e tyre dhe nga brengat, t cilat, zakonisht, e okupojn jetn. Kshtu e ka prgatitur dhe Allahu Muhammedin , n qetsin dhe vetmin e malit Nur, n shpelln Hira. E ka prgatitur q mbi supet e veta t mbart amanetin m t madh pr mbar njerzimin, amanet ky, q do ta ndryshoj botn dhe do ta ekuilibroj historin. Allahu e ka prgatitur Muhammedin tre vjet rresht pr detyrn e rnd dhe me prgjegjsi t madhe q e priste asokohe. Ai vetmohej edhe pr nj muaj t tr, duke menduar pr ekzistencn, dhe ka ka pas zhdukjes, far fshehtsish ka jeta, far vdekja etj. Kjo ka zgjatur gjer n momentin e caktuar, gjer n takimin e caktuar me t panjohurin, kur Allahu i dha lejen.
Engjlli Xhibril sjell Shpalljen Ikre

Kur Resulullahu mbushi t dyzetat, q konsiderohet si viti i pjekuris s njeriut, thuhet se n kt mosh Pejgamberve u kan zbritur Shpalljet, filluan t paraqiten shenjat e pejgamberis edhe n jetn normale. Shenjat e para kan qen ndrrat - er-ruja. ndrrat i kishte t qarta dhe t pastra porsi agu i mngjesit. Rujaja i sht paraqitur plot gjasht muaj, kurse pejgamberia ka zgjatur njzet e tre vjet. Kto ndrra paraqesin njrn prej dyzet e gjasht pjesve t pejgamberis. N Ramazanin e tret t vetmis s Resulullahut n shpelln Hira, Allahu vendos t lshoj mshirn e vet n tok, q njerzimit ti dhuroj pejgamberin, prandaj drgoi Muhammedit engj-llin Xhibril me disa mijra ajete t Kuranit.100 Me gjith llogaritjet kalendarike dhe n baz t argumenteve ekzistuese, ne mund t konfirmojm se Shpallja e Kuranit ka filluar t hnn n mbrmje m 21 Ramazan, q i prgjigjet 10 gushtit 610 sipas kalendarit diellor. Resulullahu ather ka pasur plot dyzet vjet (t hns) e gjasht muaj e dymbdhjet dit, ose rreth tridhjet e nnt vjet (t diellit) e tre muaj e njzet e dy dit.101
Ibni Haxheri thot: Bejheki tregon se ruja ka zgjatur gjasht muaj. Andaj mendon se, nse pejgamberia ka filluar me ruja, ather ka filluar n muajin rebiulevvel pas dyzetave, ndrsa Shpallja, n realitet, fillon n Ramazan - Fethu-l-Bari: I/27. 101 Historiant kan mendime t ndryshme rreth asaj se n cilin muaj ka filluar ti zbres shpallja Resulullahut . Shumica mendojn se kjo ka ndodhur n muajin
100
74
Aishja radijAllahu anha na rrfen tregimin pr vet ngjarjen, pr dritn e cila filloi ta shprndaj terrin dhe errsirn e mosbesimit e t lajthitjes. Me ann e ksaj drite fillon t ndryshoj rrjedha e jets dhe fati i historis. Aspekti i par i Shpalljes s Resulullahut ka qen er-ruja es saliha - vegime t vrteta. Kto ndrra i vinin sikurse agimi i mngjesit dhe menjher pas ksaj vetmohej n shpelln Hira. do her bhej m i devotshm dhe m i prshpirtshm. I jepej ibadetit disa net rresht, e para vajtjes n Hira furnizohej me ushqim n shtpi, vizitonte Hatixhen radij Allahu anha, pastaj trhiqej n vetmi. Kjo zgjati gjer te paraqitja e Xhibrilit, i cili i erdhi nj dit Resulullahut n shpelln Hira e i tha: Ikre! - Lexo, mso! Un nuk di t lexoj, - u prgjigj Muhammedi . Pastaj vazhdoi: M mori n prqafim dhe m shtrngoi aq sa m kaploi mundimi. Kt e prsriti tri her, e pastaj m lshoi dhe m tha: Lexo n emr t Zotit tnd, i cili ka krijuar (do gj). Ka krijuar njeriun prej gjaku t ngjizur. Lexo, se Zoti yt sht m
rebiul-evvel, ndrsa t tjert, n Ramazan. Disa mendojn se kjo ka ndodhur n muajin rexheb. Muhtesar Sire nga Nexhdi, f. 75. Ne prkrahnim mendimin e dyt, prkatsisht muajin Ramazan, sepse Allahu thot: Kto dit jan ditt e muajit Ramazan, n t cilin ka zbritur Kurani... (2, 185 dhe 97, 1). sht e njohur se nata Lejletul-Kadr sht n muajin ramazan, e edhe Resulullahu gjat muajit Ramazan qndronte n shpelln Hira, ku e ka vizitua Xhibrili. Gjithashtu ekzistojn edhe mendime t kundrta rreth dits kur ka filluar zbritja e Shpalljes. Disa thon ditn e shtat, disa t shtatmbdhjetn, e disa t tetmbdhjetn dit. Vepra paraprake, f. 75. dhe Rahmetun li-l-Alemin: I/49. Hudariu ka mendim t prer se kjo sht dita e shtatmbdhjet e Ramazanit. Vepra e tij: I/69. Un mendoj se kjo sht dita 21. e Ramazanit, duke pasur parasysh se kjo dit gjithsesi duhet t jet e hn. Kt na vrteton hadithi, t cilin e transmetojn muhadditht e famshm. Transmetohet nga pr agjrim n ditn e hn, e ai sht Ebi Kadate, se e kan pyetur Resulullahun prgjigjur: T hnn jam lindur, t hnn ka filluar t m zbrs Shpallja, q vrteton fjalt e hadithit t transmetuar n Sahihu-l-Muslimi: I/368; Ahmedi: V/297, 299; El-Bejheki: IV/286, 300; El-Hakimi: II/602. E hna e atij viti i prgjigjet datave: 7, 14, 21 dhe 28, ndrsa traditat sahih konfirmojn se nata Lejletul-Kadr bie n dhjet ditt e fundit t muajit Ramazan. Nse krahasojm ajetin: Ne kemi filluar me Shpallje natn Lejletul-Kadr, nga hadithet dhe t gjitha llogaritjet kalendarike rezulton se kjo nat ka qen m 21. Ramazan.
75
bujari, q ia msoi njeriut penn (t shkruaj), q njeriut ia msoi at q nuk dinte. (El-Alak: 1-5).102 Pastaj Resulullahu u kthye n shtpi i tronditur dhe i shqetsuar, hyri te Hatixhja radijAllahu anha dhe i tha: M mbuloni! M mbuloni! I tregoi asaj lajmin e tha: Kam pasur frik pr veten, e H. Hatixhja radijAllahu anha i prgjigjet: Jo, jo pr Zotin, Allahu ty kurr nuk do t t turproj, sepse ti je njeri q i viziton t afrmit e tu, kujdesesh pr t varfrit, kompenson t humburn, gostit mysafirin, gjithnj i ndihmon t tjert dhe ndjek t drejtn. H. Hatixhja radijAllahu anha shkon me Muhammedin te djali i axhs s vet, q quhej Vereka b. Neufel b. Esed b. Abdi Uzza. Ky njeri e kishte pranuar Krishterimin n kohn e xhahilijetit. E njihte shkrimin e vjetr hebraik, e kjo ia kishte mundsuar prshkrimin (transkriptimin) e disa pjesve t Ungjillit. Ishte plak i kputur (shum i moshuar) dhe i verbuar. Hatixhja i tha: O djal i xhaxhait, dgjoje tregimin e djalit t vllait tnd, e Vereka i tha (Resulullahut ): O djali i vllait tim, m trego ka ke par? Resulullahu ia shpjegoi ndodhin q e kishte prjetuar n shpelln Hira. Vereka e dgjoi mir dhe i tha: Ky ka qen i besuari i Zotit, t cilin Allahu ia ka drguar edhe Musait. Sikur ta kisha fatin t isha i ri, sikur t donte Zoti t jem gjall, kur populli yt do t t dboj. Resulullahu tha: Mos, vall do t m persekutojn ata? Po. Dije se asnjeri q ka sjell dika, sikurse ti, nuk ka qen pa armiq. Nse e pres at dit, do t t ndihmoj me gjith zemr. Nuk kaloi shum koh pas ksaj, Vereke vdiq. Edhe shpallja pushoi pr nj koh.103 Taberaniu dhe Ibni Hishami transmetojn disa plotsime, t cilat jan t dobishme. Pr shembull: Pas shpalljes, Resulullahu ka dal i habitur nga shpella Hira, pastaj menjher sht kthyer prapa ku ka qndruar pak koh dhe ka shkuar n Mek. Tradita e Taberaniut hedh nj shkndiz n shembullin e daljes s tij. Ja teksti i tij: Resulullahu , pas ligjrimit mbi zbritjen e Shpalljes ka thn: Nga krijesat e Allahut m s teprmi kam urryer bejtexhiun dhe t mendurin. Nuk kam pasur dshir as ti shoh me sy. U kam thn kurejshve q kurr t mos flasin me ta pr mua. Nse e bjn kt,
102 103
At nat Resulullahut i jan shpallur vetm pes ajete t sures El-Alek. Sahihu-l-Buhari: I/2, 3. Buhariu e ka nxjerr kt hadith nga libri Tefsiri dhe komentimi i rujes.
76
ather do t hipi n maj t kodrs dhe do t hidhem prej aty e do t mbytem, ather do t pushoj. Pastaj vazhdoi: Nj dit dola ta bj kt, por kur arrita n mes t malit, dgjova nj z nga qielli q m tha: O Muhammed! Ti je i Drguari i Allahut, e un jam Xhibrili., - Pejgamberi shtoi: E ngrita kokn nga qielli dhe e pash Xhibrilin n figurn e njeriut. I shihja vetm kmbt q i arrinin gjer n qiell. Ai prsri tha: O Muhammed! Ti je i Drguari i Allahut, e un jam Xhibrili. Pejgamberi tha: U ndala dhe fillova ta shikoja, e kjo m zmbrapsi nga qllimi i mparshm, nuk u nisa as prpara as mbrapa. Gjithnj mundohesha ta largoja shikimin prej tij, n ann tjetr t qiellit, por ngado q ktheja kokn, aty ndodhej edhe ai. Kshtu qndroja n vend, as prpara as mbrapa, derisa Hatixhja drgoi dik q t m thrriste pr tu kthyer. Lajmtart vinin dhe ktheheshin n shtpi, e un nuk mund t lvizja nga vendi. Pastaj Xhibrili shkoi, e un u ktheva n familjen time.104 Kur arrita n shtpi, u ula afr Hatixhes dhe u mbshteta tek ajo, e ajo m tha: O Ebu Kasim, ku qe? Pasha Allahun, i kam drguar njerzit q t t krkojn npr tr Mekn, por nuk t gjetn. Mandej un i tregova se kisha par e ajo tha: M gzo, o kushri, dhe ma vrteto. Pasha Krijuesin dshiroj t jesh Pejgamber i ktij umeti.105 Pastaj ajo u ngrit dhe shkoi te Vereke, dhe e njoftoi me ngjarjen, kurse Vereka iu prgjigj: Kuddusun, kuddusun - O Allah, O Allah, pasha At n duart e t cilit sht shpirti im, Muhammedit i ka ardhur i besueshmi i Allahut, i cili i ka ardhur edhe Musait. Ai sht Pejgamber i ktij umeti (populli). Thuaji atij, oj Hatixhe, le t jet i fort dhe i qndrueshm. Hatixhja, radijAllahu anha, u kthye dhe ia tregoi fjalt e Vereks. Kur Resulullahu e kreu qndrimin n shpelln Hira, u kthye n Mek. Ather Vereka e takoi dhe pasi dgjoi rrfimin e Resulullahut , i thot: Pasha At n duart e t Cilit sht jeta ime, ti je Pejgamber i ktij umeti. T ka ardhur i besueshmi i Allahut, i cili i ka ardhur edhe Musait.106
Ndrprerja e Shpalljes
Se sa ka zgjatur ndrprerja e shpalljes, sht nj pyetje q krkon prgjigje. Ibni Mesudi transmeton nga Ibni Abbasi lajmin, q shkon n favor t atyre q thon se ndrprerja ka zgjatur dit me
104 105
Teksti nga Taberaniu: II/207. Teksti i Ibni Hishamit: I/237-238. 106 Transmetuar n pika t shkurtra nga Ibni Hishami: I/238
77
radh.107 Ky mendim do t ishte m i fuqishmi dhe m i sakti, pas shqyrtimit t t gjitha rrethanave rreth ksaj ngjarjeje. Megjithat, mendimi se ndrprerja ka zgjatur plot tre vjet ose dy vjet e gjysm, nuk sht i sakt. Por ktu nuk sht vendi q ta shpjegojm kt. sht me rndsi t dim se Resulullahu , n kohn e ndrprerjes s Shpalljes, ka qen gjithnj i deprimuar, i piklluar, i hutuar dhe i befasuar. Buhariu, n librin e vet El-Teabir, na rrfen si vijon: Shpallja u ndrpre dhe kjo e piklloi Resulullahun , si dgjuam, me hidhrim t madh nga i cili shprtheu helmi, q e bri t dshironte t gremisej nga majat e maleve. Sa her q shkonte n maj t malit me qllim q t hidhej posht, i paraqitej Xhibrili, i cili thoshte: O Muhammed, ti me t vrtet je i Drguari i Allahut. Kto fjal i jepnin prsri fuqi dhe vullnet pr jet, e kur iu zgjat srish periudha e ndrprerjes s Shpalljes, ai prsri shkonte n mal, prsri ndodhte e njjta gj, dhe me fjalt e Xhibrilit kthehej mbrapa i inkurajuar.108
Xhibrili paraqitet pr her t dyt

Ibni Haxheri thot: Kjo ka ndodhur (ndrprerja e Shpalljes q ka zgjatur dit me radh) me qllim q Resulullahu t lirohej nga frika dhe prsri t fitonte vetbesim. Kur sht zhdukur pavendosmria, kur jan vrtetuar shenjat e s vrtets dhe kur Resulullahu ka qen i vetdijshm pr bindjen e fuqishme se sht br Pejgamber i Allahut t Lavdruar dhe t Lartsuar, dhe se Xhibrili sht transmetues i Shpalljes e jo ndonj halucinacion, se ky sht ai q do t mbarte Shpalljen nga qielli, vetm ather, n qetsimin dhe n baraspeshimin e plot shpirtror, i erdhi prsri Xhibrili, prkatsisht pr t dytn her. Buhariu transmeton nga Xhabir b. Abdullahu, i cili ka dgjuar Resulullahun duke shpjeguar ndrprerjen e Shpalljes, dhe thot: Ndrsa shkoja (prtej malit) dgjova nj z nga qielli. Ngrita shikimin lart dhe e pash engjllin, i cili m pat ardhur n Hira. Rrinte ulur n nj karrige, e cila qndronte pezull, as n qiell e as n tok, ather pata frik nga ai dhe ula shikimin n tok. U ktheva n shtpi dhe ashtu i friksuar, thash: M mbuloni! M mbuloni!, e ata m mbuluan, kurse Allahu shpalli:
Fethu-l-Bari: I/27, XII/360. Sahihu-l-Buhari: Kitabu Tabir, kaptina q fillon me: Shenjat e para t Shpalljes te Resulullahu kan qen me an t er-ruja saliha, II/34.
108
107
78
O ti i mbuluar! Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen (duke i thirrur) gjer te fjala fehxhur, mandej shpallja ka ardhur rregullisht.109
Llojet (mnyrat) e Shpalljes

Para se t fillojm t flasim gjersisht mbi jetn e Resulullahut dhe mbi pejgamberin e tij, mendojm se duhet t prmenden llojet e Shpalljes, sepse Shpallja sht lnd e Risaletit pejgamberis. Ibni Kajjimi, duke numruar shkallt e Shpalljes, thot: Shkalla e par: Er-ruja es-sadika ose t ndrruarit e vrtet, me t ciln i fillon Shpallja Resulullahut . Shkalla e dyt: Shpallja t ciln Resulullahu e ka pranuar nga Xhibrili prmendsh, duke mos e par at, si tregon vet Resulullahu ; fryma e engjllit i ka drguar mendjes sime se asnj njeri nuk do t vdes prderisa nuk e harxhon nafakn e vet. Andaj, kini frik Allahun dhe luteni At n mnyrn m t bukur, dhe mos e krkoni at prej Allahut me an t ndalesave dhe t mosbindjes, sepse ajo ka ka Allahu , mund t fitohet vetm me bindje t plot. Shkalla e tret: Resulullahut i vinte engjlli Xhibril n figurn e njeriut, bisedonte me t derisa Resulullahu e nxinte prmendsh gjith bisedn. Shpeshher edhe ashabt e kan par n kt shka-ll t Shpalljes. Shkalla e katrt: Engjlli ndonjher i vinte n trajtn e kumbimit t kambanave. Kjo metod e Shpalljes ka qen m e vshtira pr Resulullahun , ngase engjlli e rndonte Resulullahun me tr peshn e vet, kshtu q djerst ia bnin qull ballin, edhe kur dita ishte e ftoht, e nse ishte hipur n deve, ajo nga pesha e madhe prulej gjer n tok. Nj her i erdhi shpallja ndrsa ishte i mbshtetur n kmbn e Zejdit. Zejdit, iu rndua kmba aq shum aq rnd saq mezi duronte. Shkalla e pest: Resulullahu e shihte Xhibrilin n formn e vrtet, ashtu si e kishte krijuar Allahu , ather i shpjegonte Resulullahut ka i kishte urdhruar Allahu. N kt mnyr Resulu-llahu e ka pranuar Shpalljen vetm dy her. Kt e ka prmendur Kurani-kerim n suren En-Nexhm. Shkalla e gjasht: Mnyra e drejtprdrejt e drgimit t Shpalljes nga Allahu , gjersa ka qen n qiej natn e ngritjes LejletulMiraxh, e n lidhje me namazin dhe disa gjra t tjera.
109
Sahihu-l-Buhari: Libri El-Tefsir, II/733.
79
Shkalla e shtat: Allahu i fliste drejtprdrejt Resulullahut pa ndrmjetsimin e engjllit, si i ka folur edhe Musait , birit t Imranit. Kjo shkall e Shpalljes ka qen muxhize e Musait , t ciln e ka vrtetuar Kurani, kurse paraqitja e saj te Resulullahu ka qen n hadithin pr Isran, ose n lidhje me udhtimin e njnetshm t Resulullahut n burak, nga Meka n Kuddus n Sham. Disa mendojn se ekziston edhe mnyra e tet e Shpalljes. Ky ka qen bisedimi i drejtprdrejt i Allahut me Resulullahun , ball pr ball, pa perde. Kjo mnyr e Shpalljes sht lnd mospajtimi ndrmjet tradicionalistve dhe trashgimtarve t tyre, e cila ka prfunduar me dhnien e nj prmbledhjeje n shpjegimin e shkalls s par dhe t tet.110 E vrteta sht se mnyra e tet e shpalljes sht e pabaz.
110
Zadu-l-Mead: I/18;
80
Urdhri drejtuar Pejgamberit
q t filloj thirrjen n fen e Allahut
URDHRI DREJTUAR PEJGAMBERIT Q T FILLOJ THIRRJEN N FEN E ALLAHUT

Resulullahu , n suren El-Muddeththiri ka pranuar disa urdhra. Allahu i Lartsuar thot: O ti i mbuluar! Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen (duke i thirrur); Dhe Zotin tnd madhroje! Dhe rrobat tuaja pastroji! Dhe largohu nga (veprave) t kqijat! Dhe mos ndaj me qllim q t marrsh m shum! Dhe pr hir t Zotit tnd, duro! N shikim t par kto urdhra duken si t imta dhe t parndsishme. Por, n realitet, ato jan largpamse dhe qllimore, me ndikim dhe veprim t madh edhe n njmendsi edhe te njerzit. Qllimi i par i urdhrit Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen sht q t mos lr dik q i kundrshtohet knaqsis s Allahut, e t mos i trheq vrejtjen pr pasojat e rnda q e presin, q t nxit tek ai alarmim dhe rikthimin e t zgjoj zemrn e tij. Qllimi i dyt i ajetit Dhe Zotin tnd madhroje sht q kryelartsia dhe madhria e dikujt t mos ken rndsi m t madhe se Allahu, sepse do madhri tjetr do t thehet si therat, nga shpina do t bjer barkazi derisa lavdia dhe madhria ti takoj vetm Allahut . Qllimi i tret i ajetit Dhe rrobat tuaja pastroji sht t pastruarit nga do papastrti, t brendshme dhe t jashtme, dhe t pastruarit e shpirtit nga do ligshti, n mnyr q njeriu, nn mbrojtjen e mshirs s Allahut, t bhet shembulli m i mir n shoqrin e vet, i cili do ti trheq mendjet e ndritura dhe nga i cili do t turprohen zemrat e prishura. Ai do t udhheq me sistemet e ksaj bote, e nuk do t udhheqin ata me t. Qllimi i katrt i ajetit Dhe mos ndaj me qllim q t marrsh m shum sht ai q njeriu, mundin e vet dhe veprat e veta, t mos i konsideroj t mdha dhe kolosale, por gjithnj le t prpiqet, le t punoj dhe le t sakrifikohet shum n punn e vet. 81
Pastaj tr kt le ta harroj, duke u kredhur trsisht n ndjenjat e pranis s Allahut , duke e ln pas dore dhe duke mos ndier asgj pr fardo nga ajo q ka punuar. Qllimi i pest i ajetit Dhe pr hir t Zotit tnd, duro sht paralajmrim pr gjith at q do t has Resulullahu n veprimin e vet, sa dhe far mundimesh e vuajtjesh do t prjetoj ai prej atyre q ojn jet t shfrenuar, pastaj far prqeshje dhe bishtnime do ti prjetoj, madje edhe luftra t hapta e dshir t madhe pr t mbytur at dhe shokt e tij - ashabt. Dika t ngjashme do t prjetojn edhe ithtart e Resulullahut . Andaj Allahu e kshillon q t jet i durueshm fardo q ti ndodh, jo pr shkak knaqsis personale, por pr hir t Zotit t vet.
Allahu Ekber! Allahu sht i madh!

A ekzistojn urdhra m t thjesht se kta, t shprehur me fjal t thjeshta, me fjali t shkurtra, por q n esenc jan jashtzakonisht t rndsishm e t vshtir pr tu realizuar n vepr. Jehona e ktyre urdhrave i ka tejkaluar t gjith kufijt administrativ dhe kan arritur n t gjitha ant e bots. Ktyre urdhrave do tu bashkangjiten t tjert, t cilt do ti vijn Resulullahut . Vet ajetet prmbajn mesazhin e transmetimit dhe interpretimit t fes. T trhequrit e vrejtjes nnkupton se ekzistojn veprime n kt bot, pr t cilat njeriu do t prgjigjet para Allahut , prandaj njeriut, si krijes e cila harron, gjithnj duhet ti trhiqet vrejtja dhe t prkujtohet, jo pr shkak t ksaj bote, por pr shkak t Dits s Gjykimit, kur do t jepet llogari. Ajetet e tjera n kt sure (El-Muddeththir) krkojn nga njerzit q t besojn n Njsin e Allahut , ti mbshteten Allahut pr do pun, dhe ti ln pas dore dshirat dhe teket personale. Kulmi i t gjitha ktyre sht se t gjith ne do t jemi t knaqur, kur Allahu knaqet me ne. Kuptimi thelbsor i ktyre ajeteve mund t nxirret me kt radh: 1. Njshmria e Allahut. 2. Besimi n Ditn e Gjykimit. 3. Kultivimi i shpirtit q t mos lakmoj n gjra t ndaluara dhe t mos bj mkate, t cilat do ta shpinin gjer te ndshkimi, por t stoliset me virtyte t mira, t rindrgjegjsohet gjithnj dhe t bj vepra t mira. 4. Ti lihet Allahut q pr t gjitha gjrat, vendimi i Tij t jet prfundimtar. 82
Urdhri drejtuar Pejgamberit
q t filloj thirrjen n fen e Allahut
5. Natyrisht, e tr kjo duhet t vij pas besimit n mesazhin e Resulullahut ; t besohet n udhheqjen e tij bujare dhe n orientimin e tij t drejt. sht me rndsi t theksohet se fillimi i ajetit prmban thirrjen e lartsuar dhe urdhrin e Allahut drejtuar Pejgamberit , t cilin m s pari ai duhet pranuar. Kjo sht thirrje, e cila zgjon nga gjumi, nga strukja dhe nga izolimi, n mnyr q t niset n xhihad dhe ti prvishet puns tejet t rnd. O ti i mbuluar! Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen! Si thot i Lartsuari: Ai q jeton pr veten e vet, ai jeton pa brenga, e ti, ti do q ta mbartsh n supet e tua nj barr t rnd, si sht gjumi yt? Si sht pushimi yt, si sht shtrati i yt i ngroht, jeta e qet dhe e kndshme? Ngrihu tani pr nj detyr t madhe, e cila t pret, obligim i cili t sht dedikuar ty. Ngrihu t punosh dhe prgatitu pr shum vshtirsi, t cilat do t jen pengesa n kt rrug. Ngrihu, koha e gjumit ka kaluar, po ashtu dhe ajo e rehatllkut. Qysh sot fillon vigjilenca, vigjilenca e pandrprer dhe lufta e gjat dhe e vshtir n rrugn e Zotit. Ngrihu pra dhe prgatitu pr t gjitha kto! Kto jan fjalt madhshtore dhe serioze, t cilat e ngritn at nga shtrati i ngroht, nga prqafimi i but dhe i kujdesshm, pr tu futur n pafundsi dhe n turm, n koh pa koh dhe n shtrngat, n mesin e njerzve t mir e t kqinj, drejt prfitimit dhe kundrshtimit, dhe n fund, n realitetin e jets. U ngrit Resulullahu dhe qndroi m kmb, i drejtuar, me kok t ngritur, m tepr se njzet vjet. Nuk pushoi dhe as q u ndal ndonjher, nuk jetoi pr vete e as pr familjen e vet. U ngrit dhe mbeti i qndrueshm n interpretimin e fjals s Allahut, duke mbartur mbi vete gjith peshn e shfrenimit n t cilin jetonte populli i tij, duke mbartur amanetin madhshtor drguar njerzve n Tok, t gjith njerzve, mbar njerzimit. Ky amanet ishte feja, feja e ballafaqimit, e prgjegjsis dhe e xhihadit - lufta n t gjitha fushveprimet. Jetoi n luft t pandrprer mbi njzet vjet. Nuk mundi ta pengonte asgj, asnj ngjarje, gjat tr ksaj kohe, q nga momenti kur dgjoi thirrjen e urdhrin e Sunduesit t Lartsuar dhe iu dha detyr e madhe.
83
Allahu e shprbleft n emrin ton dhe n emr t mbar njerzimit, me shprblimin m t madh!111 Pjesa tjetr vijuese nuk sht asgj tjetr vese pasqyrim n miniatur i ktij xhihadi t gjat e t mundimshm dhe prpjekjes s madhe q ka br Resulullahu gjat periudhs s Shpalljes.
Fi Dhilali-l-Kuran; Tefsiri i sures El-Muzzemmil dhe El-Muddeththir, xhuzi 28/169-172.
111
84
Periudha e thirrjes e davetit dhe shkallzimi i saj
PERIUDHAT E THIRRJES E DAVETIT DHE SHKALLZIMI I SAJ

Shpalljen e Kuranit, q i ka zbritur Resulullahut - salavati, paqja dhe selami qoft mbi t - mund ta klasifikojm n dy periudha kohore, me karakteristika t veanta: 1. Shpallja n Mek, e cila ka zgjatur prafrsisht trembdhjet vjet. 2. Shpallja n Medin, e cila ka zgjatur plot dhjet vjet. Secila periudh ka shkallt dhe karakteristikat e veta specifike, pr at vend dhe pr at koh, t lidhura ngusht dhe t pandara nga jeta e prditshme dhe nga ngjarjet historike. Periudhn e Shpalljes n Mek dhe thirrjen e Resulullahut n Islam mund ta ndajm n tri periudha: 1. Thirrja e fsheht n Islam, q ka zgjatur tre vjet. 2. Thirrja e hapur q u sht br banorve t Meks n fillim t vitit t katrt, deri n mbarim t vitit dhjet t pejgamberis Risaletit. 3. Thirrja n Islam q u sht br njerzve jasht Meks dhe prhapja e fes. Kjo periudh zgjat nga fundi i vitit t dhjet e gjer te hixhreti i Resulullahut n Medin. Pr Shpalljen medinase do t flasim kur t arrijm n kt periudh.
85
Periudha e par e shpalljes qndrueshmria n thirrje
PERIUDHA E PAR E SHPALLJES - QNDRUESHMRIA N THIRRJE Tre vjet thirrjeje t fsheht

sht e njohur se Meka ka qen qendr fetare arabe. N t ndodhej Kabja - kryeqendr e idhujtaris dhe politeizmit t t gjith arabve. Pretendimi pr rimkmbjen e fes, ka shkaktuar frik dhe vshtirsi t papara ndonjher, madje edhe nse do t ishte i drejtuar larg Meks. Kjo ishte shtje q krkonte vendosmri, qndrueshmri dhe vullnet t fort, q nuk e luhat fatkeqsia, mnxyra e as katastrofa. Mirpo, menuria e madhe e Allahut qndron n at q interpretimi i Shpalljes n fillim t bhej fshehtazi, n mnyr q t mos befasohen banort e Meks me at q do ti shqetsonte.
Pararoja e par
sht gj e natyrshme q Resulullahu msimin mbi Islamin, s pari ua paraqiti njerzve t vet, familjes dhe shokve. Ai i thirri q ta pasojn bindjen e tij, pastaj thirri t gjith ata q njihte mir dhe pr t cilt dinte se ishin njerz t mir. I thirri ata te t cilt ishte i sigurt se e donin Allahun Nj, e donin t vrtetn e drejtsin dhe e njihnin at, Muhammedin , me t gjitha virtytet dhe vetit e tij. Ata iu prgjigjn thirrjes, jo t gjith, por ata t cilt kurr nuk kan dyshuar n personalitetin madhshtor dhe n fjaln e Resulullahut . Kta ishin njerzit, q kishin dgjuar pr Islamin nga dijetart e mparshm. N rend t par ishte Hatixhja, radijAllahu anha, bashkshortja e tij, nna e besimtarve t drejt, bija e Huvejlidit, e pastaj shrbtori i tij Zejd b. Harith b. Sher Hubejl el-Kelbi112, mandej Ali b.
112
Zejdi ka qen i robruar. Hatixhja radijAllahu anha e liron dhe ia dhuron Resulullahut . Babai dhe xhaxhai i tij erdhn pr ta marr dhe pr ta drguar n shtpin e tyre, por ai zgjodhi t mbetet te Resulullahu , i cili e adoptoi sipas
87
Ebu Talibi, kushriri i tij - djaloshi i cili jetonte te Resulullahu dhe t cilin e edukonte - dhe shoku i tij besnik Ebu Bekr Es-Siddiku. Ky grup i vogl, i prbr prej katr krijesave m t dashura, e pranuan Islamin n ditn e par t veprimit t Resulullahut , si Pejgamber i Allahut .113 Pas pranimit t Islamit, Ebu Bekri fillon aktivitetin e vet n prhapjen e Islamit. Ishte person i prshtatshm, i dashur te populli dhe shum i nderuar, pr shkak t mirsjelljes s tij. Njerzit krkonin kshilla nga ai, sepse ishte i ditur dhe me eksperienc t madhe. Ky filloi t thrriste n Islam ata q njihte mir, me t cilt shoqrohej dhe tek t cilt kishte besim. Prej tij e pranojn Islamin: Uthman Ibni Affan Emeviu, Zubejr Ibni El-Avami, Abdu-r-Rahman bin Avfi, Sad b. Ebi Vekkas Ez-Zuhejrani dhe Talha b. Ubejdullah EtTejmi. Ky grup prej tet vetash qe pararoja e par q do tu printe t tjerve, q e pranuan Islamin qysh n agim. Ndr muslimant e par sht edhe Bilal bin Rebah - abisinasi, e pastaj pasojn: sekretari i ktij umeti 114 Ebu Ubejde Amir bin ElXherrah nga fisi Beni Harith b. Fihr, Ebu Selem b. Abdu-l-Esed, ElErkam b. Ebi-l-Erkam El-Mahzumijen, Uthman b. Madhun dhe dy vllezrit e tij Kudameti dhe Abdullahu, pastaj, Ubejdeh b. El-Harith b. El-Muttalib b. Abdi Menafi, Seid b. Zejd El-Adevijji dhe gruaja e tij Fatimja, vajza e Hattab El-Adeviut apo motra e Umer b. Hattabit, Habab b. El-Eret, Abdullah b. Mesud El-Hudhejfe dhe disa t tjer. Kta kan qen muslimant e par, njerz nga t gjitha familjet kurejshite. Ibni Hishami i ka numruar mbi dyzet veta.115 Mirpo, disa prej tyre faktikisht nuk mund t llogariten prej t parve. Ibni Ishaku thot: Pastaj populli filloi t pranoj Islamin, edhe meshkujt edhe femrat, kshtu q n Mek filloi t flitet pr Islamin. 116 T gjith njerzit e prmendur e pranuan fshehurazi Islamin. Resulullahu takohej me ta n vendet e caktuara dhe ua kumtonte Islamin larg syve t bots. Misioni i tij ende ka qen misioni i thirrjes s fsheht individuale n Islam.
zakonit t arabve. Zejdin e quanin Zejdi i biri i Muhammedit gjersa erdhi Islami, i cili e anu-loi kt zakon. 113 Rahmetun li-l-Alemin: I/50. 114 Kt ofiq e prmend Buhariu n Sahihun e vet n kapitullin - kryepari Ebu Ubejde b. El-Xherrah: I/530. 115 Siretu Ibni Hisham: ?245, 262. 116 Siretu Ibni Hisham: I/262.
88
Periudha e par e shpalljes qndrueshmria n thirrje
Pas zbritjes s ajeteve t para t sures El-Muddeththir, Shpallja ka vazhduar rregullisht. Shpalleshin ajete t shkurta t sureve t ndryshme, si dhe t nj sureje t vetme. Kuptimi i prgjigjej trsisht kohs dhe mesit. Domethnia ishte madhshtore, e ngroht, e kuptueshme dhe e pranueshme, kurse si detyr themelore kan pasur: edukimin dhe prgatitjen e vet njeriut t bhet besimtar i vrtet. Ka pasur edhe ajete t tilla q tregonin pavlefshmrit e cilsive jonjerzore, prej t cilave duhej larguar n kt bot. Shum sish e prshkruanin Xhenetin dhe bukurit e tij, si dhe Xhehenemin me t gjitha tmerret e tij, n mnyr piktoreske dhe t sakt, sikur ti kishe para sysh. E tr ajo q sht shpallur, pasqyronte nj atmosfer krejtsisht tjetr nga ajo n t ciln jetonte njerzimi asokohe.
Namazi
Nga urdhrat e par, q jan shpallur n fillim t zbritjes s Shpalljes, ka qen edhe urdhri pr faljen e namazit. Mukat-il b. Sulejmani thot: Allahu n fillim t Islamit ka caktuar namazin prej dy rekatesh ditn dhe dy rekate natn. Kt e vrteton ajeti: Dhe Zotin tnd madhroje dhe lavdroje n fund dhe n fillim t dits. (Hud: 55) Ibni Haxheri thot: Dihet me siguri se Resulullahu sht falur para Israas, po ashtu dhe shokt e tij, ashabt. Ekziston nj mosmarrveshje vetm rreth asaj q ka zbritur urdhri pr namaz para urdhrit pr pes namaze ditore. Disa thon se urdhri ka qen vetm pr namazin para lindjes dhe pas perndimit t diellit. Harith b. Usame na tregon prmes Ibni Luhejah me an t Zejd b. Harithit: se n fillim t Shpalljes, Resulullahut i ka ardhur Xhibrili dhe e ka msuar t marr abdest, pastaj, kur e ka kryer abdestin, ka marr nj grusht uj dhe me t ka strpikur pjesn e turpshme t trupit. Ibni Maxhxhe transmeton domethnien e ktij hadithi. Nj hadith i ngjashm sht transmetuar prej El-Berae b. Azibit dhe b. Abbasit. N hadithin e Ibni Abbasit thuhet: Ky ka qen nga urdhrat e par.117 Ibni Hishami cek se Resulullahu n kohn e namazit shkonte me shokt e vet n nj gryk mali, ku faleshin fshehurazi, q t mos i shihte populli. Ebu Talibi nj her ka par Resulullahun dhe
117
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 88.
89
Aliun duke u falur, e pr kt i ka qortuar, por kur kuptoi se pr ka sht fjala, i urdhroi t jen t qndrueshm dhe t patundur.118
Shpallja n pikat themelore arrin te kurejsht

Duke vshtruar nga aspektet e ndryshme t ngjarjeve n Mek, duket se lajmi pr Ed-davetin - thirrjen n Islam - q n fillet e para ishte individual dhe sekret, arrin edhe te kurejsht, edhe pse nuk i kushtonin ndonj rndsi t madhe. Muhammed El-Gazaliu thot: Ky lajm arriti te kurejsht, porse nuk i dhan rndsi. sht e mundshme q ata e konsideronin Muhammedin njrin nga shprestart e pavarur, i cili fliste pr hyjnoren dhe t drejtat e saj, e ngjashme me at q ka br Umejjeh b. Ebi Sulhi, Kus b. Saidi, Amr b. Nefili, dhe t tjert. Ndrkaq, kurejsht ktu ishin m t kujdesshm, prandaj prgjonin me kujdes, duke iu friksuar masivitetit t ithtarve t Muhamdhe gjurmve m t thella, dhe filluan ta prcillnin rrugn medit e tij jetsore dhe aktivitetin e tij fetar. 119 Kishin kaluar tre vjet, e puna e Resulullahut n Islam ende bhej fshehurazi dhe individualisht. N kt periudh ishte formuar nj grup besimtarsh, t mbshtetur n vllazri dhe n ndihmn e ndrsjell, me detyr q ta interpretonin e ta prhapnin fen islame, gjithashtu t punonin n konsolidimin e forcimin e saj. Pastaj Allahu e urdhroi Resulullahun me Vahj-Shpallje, q tua shpallte kurejshve fen, q tu kundrvihej gnjeshtarve t tyre dhe t vrsulej n idhujt e tyre.
118 119
Ibni Hisham: I/247. Ibnu-l-Ether - Fikhu-s-Sira, f. 76.
90
Periudha e dyt e shpalljes thirrja publike n Islam
PERIUDHA E DYT E SHPALLJES - THIRRJA PUBLIKE N ISLAM Urdhri i par pr publikimin e thirrjes
Allahu , n lidhje me thirrjen publike n Islam, urdhroi: Dhe paralamroje farefisin tnd m t afrt. (Esh-Shuara: 214). Surja, n t ciln gjendet ky ajet, quhet Esh-Shuara, aty m par prmendet rrfimi mbi Musan q nga fillimi i pejgamberis s tij e gjer te shprngulja me beni israilt dhe shptimi i tyre nga faraoni dhe populli i tij. Pastaj flet pr mbytjen e faraonit dhe familjes s tij n det. Ky rrfim kuranor prmban t gjitha periudhat npr t cilat ka kaluar Musai gjat misionit t vet n Egjipt - duke thirrur farao-nin dhe popullin e tij t besojn Allahun . Un mendoj se ky shpjegim i gjer rreth Musait dhe misionit t tij, ka ardhur n vendin ku Allahu urdhron Resulullahun q t thrras popullin e vet n Islam, ti bhet udhheqs si atij, ashtu edhe ashabve t tij, t bhet shembull se far do t prjetoj nga populli i vet kur t fillojn ta sulmojn dhe ti thon gnjeshtar. Pr Islamin duhet t flitet publikisht, prandaj duhet t jen t vetdijshm pr gjithka q mund tu ndodh q n ditt e para. Kjo sure, gjithashtu, prmban edhe t gjith shpifsit (hipokritt) e pejgamberve t mparshm t popullit: Nuhut, Adit, Themudit, Ibrahimit, Lutit, Shuajbit - (ashabil-ejkett), prve q ktu prmendet populli i faraonit dhe ngjarjet lidhur me t - n mnyr q ti paralajmroj ata q flasin me gnjeshtra, se do tu arrij ndshkimi i Allahut nse ngulmojn n kt. Gjithashtu, besimtart e vrtet duhet ta din se prfundimi i bukur do tu takoj atyre dhe jo shpifsve.
Thirrja e farefisit n Islam

Pas zbritjes t ajetit: Dhe paralajmroje farefisin tnd m t afrm! Resulullahu m s pari u bri thirrje fisit Benu Hashim 91
apo hashimitve, t cilt iu prgjigjn ksaj thirrjeje, por iu prgjigjn edhe disa antar t fisit Benu Muttalib b. Abdi Menaf. Gjithsej ishin dyzet e pes njerz. Ebu Lehebi qe m i shpejt se Resulullahu e tha: Ja, kta jan xhaxhallart dhe djemt e xhaxhallarve t tu, e ti fol. Hiqu fjalve boshe dhe dije se nuk ke kurrfar t drejte mbi kt popull arab, un ktu kam m tepr t drejt se ti. Mos prek n farefisnin e babait tnd! Nse vazhdon me at q ke filluar (me thirrje), ata do ta ken shum t leht t t braktisin. Me kt do ti ndihmojn edhe arabt e tjer. Nuk njoh asknd tjetr q i ka shkaktuar farefisit t vet m tepr dm se ti. Resulullahu heshti gjat gjith kohs dhe, n kt tubim, nuk e tha at q dshironte. Andaj i thirri pr t dytn her. Kur erdhn, u tha: Falnderimi i qoft Allahut, At e lavdroj dhe tek Ai mbshtetem. At e besoj, tek Ai krkoj strehim dhe dshmoj se nuk ka zot tjetr prve Allahut, Nj t Vetmit, i Cili nuk ka shok. Pastaj tha: Udhheqsi nuk guxon ta gnjej popullin e vet, pasha Allahun, prve t Cilit nuk ka zot tjetr, un jam pejgamber i Allahut, i juaji veanrisht, e i t gjith njerzve prgjithsisht. Pasha Allahun, t gjith ju do t vdisni, sikurse bini t flini, dhe t gjith do t ringjalleni, sikurse zgjoheni nga gjumi. Dhe gjithsesi do t jepni llogari pr veprat tuaja, kurse shprblimi do t jet ose Xheneti i prhershm ose zjarri i prhershm. Ebu Talibi tha: Ne kemi nevoj pr ndihmn tnde, jemi gati t pranojm kshilln tnde, ne m s teprmi t besojm, ja ktu, s bashku sht tr farefisnia e babait tnd, edhe un jam njri prej tyre, edhe pse nuk do t jem i pari q do t pranoj at q dshiron ti, por shko dhe bj ashtu si t sht urdhruar! Pr Zotin, un do t t mbroj ashtu si t kam mbrojtur gjer m tani. Porse un ende nuk jam gati ta braktis besimin e Abdul-Muttalibit. Ebu Lehebi tha: Kjo, pr Zotin, sht turp, pengojeni deri sa nuk e kan penguar t tjert! Ebu Talibi tha: Pr Zotin, ne do ta mbrojm at sa t jemi gjall!120
N bregoren Safa
Pas premtimit t Ebu Talibit se do ta mbronte deri sa t ishte gjall, Allahu zbreti Shpalljen. Nj dit Resulullahu shkoi n Safa dhe thirri me z t lart: Ja armiku po vjen! Kurejsht u
120
Ibnu-l-Ethir - Fikhu-s-Sira, f. 77-78.
92
mblodhn rreth tij. Ather i thirri q ta besonin Allahun Nj, Pejgamberin e Tij dhe Ditn e Gjykimit. Buhariu transmeton nj pjes t ksaj ngjarjeje nga Ibni Abbasi, i cili thot: Kur u shpall: Dhe paralajmroje farefisin tnd m t afrm, Resulullahu hipi n Safa dhe filloi t thrriste: O pasardhsit e Fihrit! O pasardhsit e Adit! O kurejshit!, dhe kshtu me radh, derisa u tubuan ata. Disa nuk mundn ti prgjigjeshin thirrjes s tij, prandaj drgoi diknd q ti lajmronte se cilt ishin ata. Erdhi Ebu Lehebi, erdhn tha: far mendoni, po tju thosha edhe kurejsht. Resulullahu se n lugin gjendet kalorsia e cila do tju sulmoj, a do t m kishit besuar? Ata u prgjigjn: Ne do t besonim, se ti kurr nuk na ke gnjyer. Ather, - ai tha, - dijeni se un jam i drguar te ju q tju trheq vrejtjen pr vuajtjet e rnda dhe ndshkimin q ju pret. Ebu Lehebi tha: T shkoft huq pjesa e mbetur e dits! A pr kt na ke ftuar? Allahu ather shpalli: Le t shkatrrohet Ebu Lehebi.121 Muslimi transmeton pjesn e dyt t ksaj ngjarjeje nga Ebu Hurejra , i cili thot: Ather kur Allahu shpalli: Dhe paralajmroje farefisin tnd m t afrm, Resulullahu iu drejtua donjrit q ishte i pranishm e u tha: O kurejshit, shptoni veten nga zjarri! Oj Fatime, e bija e Muhammedit, shptoje veten nga zjarri. Pasha Allahun, un nuk mundem t bj asgj pr ju tek Allahu, prve q jemi t lidhjes amnore, dhe q do ta informoj At pr kt lidhje fisnore.122 Kjo form e t drejtuarit, me z t fuqishm dhe t deprtueshm, sht mnyra m e mir q t kumtohet lajmi dhe paralajmrimi. Resulullahu u ka shpjeguar njerzve m t afrm se pranimi i Shpalljes dhe pranimi i tij si Pejgamber, sht shtje jetsore e ndrlidhjes mes tij dhe atyre. Asabijja fisnore, lojaliteti i verbr, t cilit i prmbaheshin arabt, nuk sht kurrgj dhe s shpejti do t zhdukej n ufmn e ktij paralajmrimi q ka ardhur nga Allahu .
121 122
Sahihu-l-Buhari: II/702, 743 dhe te Muslimi: I/114. Sahihu-l-Muslim: I/114; Sahihu-l-Buhari: I/385, II/702; dhe Mushkatu-l-Mishabi: II/640.
93
E vrteta e theksuar sheshazi dhe reagimi i idhujtarve

Ngjarja paraprake ende nuk ishte qetsuar n Mekn e turbulluar, e Allahu shpalli: Ti prediko haptazi at q t sht urdhruar dhe shmangiu idhujtarve. (El-Hixhr: 94). Prandaj Resulullahu u drejtua kundr bestytnive t idhujtarve, duke thn t vrtetn pr idhujt dhe pavlefshmrin e tyre. Ai u sillte shembuj pr paaftsin e idhujve q ti shrbenin vetvetes, e si ather t jen zotr prej t cilve populli krkon ndihm dhe shrbim. Pastaj u sqaronte se ai i cili beson idhujt dhe i merr ata si ndrmjets mes tij dhe Allahut, sht n humbje t sigurt. Mekn e kaploi urrejtja, shqetsimi dhe frika. Kush flet kshtu me z t lart kundr idhujve dhe popullit q i adhuron kta? A thua jan n rrug t humbur dhe jan duke jetuar n lajthitje t madhe? Kush sht duke ngritur zrin kshtu kundr zotrve t kurejshve dhe t fes s tyre? Me mijra shkreptima, rrufe dhe trmete tronditn luginn e qet, t heshtur dhe t prgjumur t Meks. E shakullisn ajrin e saj dhe i ngritn pesh shkrettirat e stuhishme. U ngritn kurejsht kundr ktij shprthimi, q i prfshiu t gjith ata papritur e pakujtuar, duke u friksuar se do t deprtonte n zakonet dhe n trashgimin e tyre. U ngritn mekasit, sepse e kuptuan domethnien e fjals iman, e cila mohon fardo hyjni tjetr prve Allahut . Domethn: T besuarit n Shpallje dhe n Ditn e Gjykimit sht bindje e plot dhe dorzim i plot, kur njeriu nuk sht m zotrues i vetvetes e as i pasuris s tij, sepse kjo i takon Allahut , ndryshe nga ata q nuk e besojn kt. T pranosh kt, do t thoshte t hiqje dor nga zotrillku, nga sundimi dhe nga autoriteti q gzonin tek arabt e q ishte i ndrlidhur me idhujtarin n Mek. T ndalonin kryerjen e ritualeve politeiste dhe ti linin ato pas dore pr t knaqur Allahun dhe Pejgamberin e Tij, as q u binte ndrmend. Tu ndaloje t bnin dhunime, robrime dhe shum vepra t tjera mkatare, n t cilat ishin kredhur thell dhe, t cilat i bnin dit e nat, kjo ishte e pamundur. Ata nuk pranonin kurrfar ndryshimesh, lidhur me kt Allahu thot: Por, njeriu dshiron t gaboj derisa t jet gjall. (El-Kijame: 5). Kurejsht i dinin mir t gjitha kto, por far mund t bnin para ktij njeriu t sinqert dhe besnik, njeriut me vlera m t larta 94
njerzore e me sjellje shembullore? Nuk e dinin se kishte ekzistuar ndonj i till qysh kur e njihnin historin e popullit t vet. far t bnin? Si t vepronin? Ishin n mdyshje t madhe. Ani, le t jen, kishin edhe prse t jen! Pas prsiatjes s gjat dhe t mundimshme nuk gjetn zgjidhje m t mir se t shkonin te xhaxhai i Muhammedit , Ebu Talibi, dhe t krkonin nga ai q ta pengonte nipin e vet n planet e tij. Q krkesa e tyre t ishte m serioze, vendosn t vepronin ashpr. Andaj, i than: Thirrja q njerzit t braktisin besimin n zotat tan, interpretimi pr pamundsin dhe dobsin e tyre, sht sharje e shmtuar dhe nnmim i rnd pr ta, e krahas ksaj sht sharje dhe poshtrim i etrve dhe i gjyshrve tan, t cilt i kan adhuruar ata, kan ndjekur me besnikri kt rrug dhe kan garuar n kt drejtim.
Delegacioni i kurejshve tek Ebu Talibi

Ibni Ishaku thot: Nj grup kurejshitsh t dalluar, vajtn tek Ebu Talibi dhe i than: O Ebu Talib, nipi yt sht duke i shar zotat tan, turpron besimin ton, i rrnon ndrrat tona, i prqesh t part tan, prandaj, ose pengoje, ose largohu nga rruga jon, ngase edhe ti mendon dhe beson si ne. Pra, ta ndalim at bashkrisht. Ebu Talibi i qetsoi me fjal t mira dhe me prgjigje t njerzishme, e ata u kthyen n shtpit e tyre. Ndrsa Resulullahu vazhdoi interpretimin e fes s Allahut , duke br thirrje n Islam.
Formimi i Kshillit Konsultativ pr t penguar haxhilert t dgjojn thirrjen n Islam

N ditt vijuese kurejsht i mundonte nj plan tjetr. Tani kishin kaluar disa muaj q Muhammedi ishte duke interpretuar fen e re, ndrkoh q afrohej koha e haxhit. Shum arab do t vinin n Mek, prandaj ishte e nevojshme tu shpjegohej sjellja e Muhammedit , q t mos e kuptonin seriozisht shpalljen e tij. Ata u mblodhn pr tu konsultuar tek El-Velid b. Mugire, i cili El-Velidi u tha: Duhet t jeni t nj mendimi dhe t keni qndrim unanim, q t mos bini n kundrshtim me njri-tjetrin e t debatoni njritjetrin. Ata than: Na trego ti! Ai u prgjigj: Jo, thoni ju se ka mendoni, e un do t dgjoj. Ata than: Do t themi se sht magjistar. Ai tha Jo, pr Zotin, ai nuk sht magjistar! Ne i njohim magjistart, kush jan dhe ka 95
jan. Ai nuk llomotit si magjistar, e as q e rimon fjalimin si ata. Ata than: Pra, do t themi se sht i mendur. El-Velidi u prgjigj: Ai nuk sht i mendur. Ne i kemi par t mendurit dhe e dim se far jan, kush jan dhe ka jan. Ai nuk ka mendje t errsuar, nuk sht i smur shpirtrisht, e as me nerva t rregulluara. Ata than: Do t themi se sht poet. El-Velidi u prgjigj: Ai nuk sht as poet. Ne i njohim t gjith poett dhe poezin e tyre. E njohim recitimin n raxhez, e njohim edhe n hezexh (raxhez dhe hezexh jan trajta metrike n poezin arabe, MD.). E dim se sht poezia melankolike dhe dfryese, prandaj ky nuk sht as poet. Than: Do t themi se sht shortar. Velidi tha: Jo, ai nuk sht as shortar. Ne i njohim shortart, i kemi par ata dhe sehiret e tyre. Ai nuk hipnotizon e as q lidh short. Ata than: Po, ka t themi, pra? Velidi u prgjigj: Pr Zotin, fjalt e tij jan t bukura, bazn e kan t stolisur dhe t frytshme, ndrsa prmbajtjen t menur, t arsyeshme dhe deprtuese. Ju nuk mund t thoni asnj mendim pr t, i cili do t ishte n formn e duhur. Nga e tr ajo q that, m s miri do t ishte t thoshit se sht magjistar-sehir. Fjalt q flet, jan magji-sehire, ai e ndan baban nga i biri, vllan nga vllai, burrin nga gruaja, njeriun nga familja dhe nga farefisi, prandaj edhe ju vet ruhuni dhe largohuni prej tij.123 Disa tradita transmetojn se pas gjith asaj q u tha El-Velidi, disa prej tyre e kan pyetur: Na thuaj se mendon ti n t vrtet pr t? Ai sht prgjigjur: M lini t mendoj pak! Mendoi gjatgjat, e pastaj u tha po at q u kishte propozuar m n fund.124 Prkitazi me El-Velidin, Allahu shpalli gjashtmbdhjet ajete n suren El-Muddeththir. Lrmni Mua dhe at q e kam krijuar Un Vet, dhe i kam dhn pasuri kolosale, dhe djemt q i ka t pranishm, dhe nder e prestigj i kam dhuruar dhe prpos ksaj - dshiron, q Un tia zmadhoj (t mirat). Jo, kurrsesi! Me t vrtet, ai sht mohues kryene i ajeteve Tona; e Un do ta ngarkoj at me dnime t rnda, sepse ka paramenduar e ka kurdisur (kundr Kuranit), dhe qoft mallkuar, si e ka kurdisur, dhe srish - edhe nj her, qoft mallkuar, si e ka kurdisur! - Pastaj ka shikuar e, u vrenjt dhe iu mrrol (fytyra) e u kthye (nga mendimi i drejt) dhe u kaprdis, e tha: Ky (Kurani) nuk sht gj tjetr, prpos magji
123 124
Ibni Hisham: I/271. Fi Dhilali-l-Kuran, 29/188.
96
trashguese, kto jan vetm fjal njeriu! Do ta hedh (dnoj) n Sekar (Skterr). (El-Muddeththir: 11-26). Pasi Kshilli Konsultativ u pajtua me vendimin prfundimtar, iu prveshn puns q ta realizonin konkretisht. I vendosn njerzit n udhkryqet nga silleshin haxhilert. Askush nuk kaloi pran tyre e t mos ishte i paralajmruar pr Muhammedin , dhe t mos flisnin gnjeshtra pr t.125 N kt plan, m s teprmi ka kontribuar Ebu Lehebi. Resulullahu i vizitonte njerzit n shtpit e tyre dhe n tregje: n Ukadh, n Mexhneh dhe n Dhu-l-Mexhaz e i thrriste n fen e Allahut , kurse Ebu Lehebi shkonte pas tij dhe klithte: Mos ju prgjigjni ftess s tij, ai sht renegat dhe gnjeshtar i madh.126 Ky veprim i kurejshve ndikoi q arabt, n kt haxh, ta njihnin Resulullahun dhe q lajmi pr t, t zgjerohej n tr Arabin.
Metodat e llojllojshme t rezistencs s davetit

Kur kurejsht pan se Muhammedin nuk mund ta pengonte asgj nga interpretimi i fes s re dhe prhapja e saj, filluan prsri t mendojn pr mnyrn e pengimit t veprimtaris s Resulullahut dhe t ashabve t tij. Pr kt qllim caktuan disa metoda, pr t cilat do t bjm fjal tani: 1. Ironia, qesndia, tallja, shpotia dhe prgnjeshtrimi ishin mjetet e para q prdornin kundr muslimanve. Filluan ti poshtrojn me emra fyes, kurse Resulullahun e akuzonin rnd, duke thn se ishte i marr. Prkitazi me kt, Allahu thot: Ata than: O ti, q t sht shpallur Kurani, ti je me t vrtet i marr! (El-Hixhr: 6). Shpifnin se ishte magjistar dhe gnjeshtar: Ata jan uditur pr ardhjen e nj paralajmruesi nga mesi i tyre, dhe jobesimtart kan thn: Ky sht magjistar dhe gnjeshtar. (Sad: 4). Ata e pritnin dhe e prcillnin me shikime dashakeqe, shprfillse dhe me gjeste trbuese. N t vrtet, jobesimtart duan t t rrzojn me shikim kur dgjojn Kuranin, duke thn: Ai, n t vrtet, sht i marr! (El-Kalem: 51).
Ibni Hisham: I/271 Tirmidhiu tregon pr kt ngjarje nga Jezid b. Rummani dhe Tarik b. Abdul-lah ElMuharibi, e transmeton Imam Ahmedi n Mesned: III/492 dhe IV/341.
126
125
97
Kur e shihnin se ishte duke ndenjur me shokt e vet t pafuqishm, thoshin me qesndi: A kta na qenkan ata nga mesi yn ndaj t cilve Allahu shfaqi mshirn e Tij? (El:Enam 53). Kta kan qen prej atyre pr t cilt Kurani thot: Mkatart qeshnin me ata q besonin; kur kalonin pran tyre njritjetrit ia bnin me sy, e kur ktheheshin te familjet e tyre, ata argtoheshin n form tallse; ata kur i shihnin besimtart thoshin: Kta, me t vrtet, kan humbur. Kurse Ne nuk i caktuam ata pr kujdestar t besimtarve. (Er-Rum: 29-33). 2. Shtrembrimi i msimit t Resulullahut , shkaktimi i dyshimit, agjitacionet e rrejshme, prhapja e fjalve t pabaza rreth ktij msimi dhe rreth personalitetit t Resulullahut . Duke e tepruar n t gjitha kto, n mnyr q njerzve t mos u mbetej koh t mendonin pr kt fe. Ata pr Kuranin thoshin: Dhe than: Kto jan prrallat e popujve t lasht; t cilat i ka kopjuar e i lexohen atij mngjes e mbrmje (q ti mbaj n mend m mir). (El-Furkan: 5).E mohuesit thon: Ky (Kurani) sht vetm nj gnjeshtr, t ciln e ka trilluar ai (Muhammedi), pr kt e kan ndihmuar edhe njerz t tjer Ata (me kt) kan br zullum dhe akuz. (El-Furkan: 4). Ata thoshin: At (Muhammedin) e mson nj njeri (En-Nahl: 103). Pr Resulullahun thoshin: far ka ky Pejgamber? Ha ushqim dhe shtit npr tregje. (El-Furkan: 7). Mirpo Kurani n shum vende ka prgjigje n propagandn e tyre. 3. E kundrshtonin Kuranin me trillimet e popujve t lasht, q me kto ti zbavitnin njerzit pr ti larguar nga msimi i Kuranit. Ata thon se En-Nadar b. Harithi, n nj rast u ka thn kurejshve: O njerz! Ju ka mbrthyer nj situat q nuk keni pasur rast ta hasni gjer m tani. Muhammedi sht rritur n mesin tuaj. Ka qen fmija m i mir prej jush, m i dgjueshmi dhe m i sinqerti nga t gjith ju. Ka qen personi m i besueshm ndr ju. Kshtu ka jetuar gjer n pjekurin e tij. Ather ai ju erdhi me kt Shpallje, e ju that: Magjistar! Jo, pr Zotin, ai nuk sht magjistar, ne kemi pasur rast t shohim magjistar t ndryshm dhe t njihemi me punt e tyre. Mandej that: Shortar! Jo, pr Zotin, ai nuk sht kurrfar shortari. Ne i kemi par shortart, e dim se punojn, dhe e dim se n mnyr pshprisin disa fjal t rimuara. Pastaj that se sht poet. Jo, pr Zotin, ai nuk sht as poet. Ne e dim se sht poezia, i kemi dgjuar dhe i kemi njohur t gjitha llojet e poezis. 98
M n fund that se sht i mendur. Pr Zotin, as i till nuk sht. Ai nuk sht person i pakujdesshm, i cili nuk di se bn e flet. O kurejshit, kontrollojeni veten. Pr Zotin, juve ju sht drguar nj gj madhshtore dhe ju ka ndodhur nj ngjarje madhshtore, por nuk jeni t vetdijshm pr kt. Pas ksaj, En-Nadari vajti n Hira dhe atje msoi mnyrn e t folurit t mbretrve persian, t folurit e Rustemit dhe Sfenddijarit, dhe, kur dgjoi fjalimin e Muhammedit n tubime, ku prmendte emrin e Allahut , dhe u trhiqte vrejtjen njerzve n ndshkimet e Tij, ai tha: Pr Zotin, as un nuk flas m dobt se Muhammedi . Mandej rrfente pr mbretrit e Persis, Rustemin dhe Sfenddijarin, e thoshte: Pr ka sht fjalimi i Muhammedit m i mir se imi? Kt assesi nuk e kam t qart.127 Ibni Abbasi, n favor t ksaj, na tregon se En-Nadari kishte bler disa kngtare - robresha, dhe kur dgjonte se ndonj anonte nga Resulullahu , e thirrte n shtpin e vet dhe detyronte njrn prej kngtareve q ta ushqente dhe ti jepte pije, pastaj t kndonte dhe t luante aq gjat, derisa n zemrn e tij nuk mbetej asnj gjurm e Islamit. Pr t Allahu ka shpallur: Po, ka njerz t cilt blejn tregime dfryese, me qllim q ti largojn njerzit prej rrugs s Allahut pa pasur kurrfar fakti dhe pr ti marr ato (ajetet e Allahut) si tallje. Ata me siguri i pret dnimi i turpshm. (Lukman: 6)128 4. Krkesa e kurejshve pr t gjetur nj mesatare t prbashkt mes msimit paraislamik dhe islamik, me kusht q idhujtart ti braktisnin disa nga bindjet e tyre dhe disa manifestime religjioze, por edhe Pejgamberi ti braktiste disa parime islame. Kt m s miri e shpjegon Kurani: Ata dshirojn q ti t bsh kompromis me ta (n fe). (ElKalem: 9). Ekziston nj tradit gojore, t ciln e transmeton Ibni Xheriri dhe q e vrteton kt. Prkatsisht, mushrikt-idhujtart i kan propozuar Resu-lull-llahut q ky ti adhuronte idhujt e tyre pr nj vit e ata do t adhuronin Zotin e tij nj vit.
Ibni Hisham: I/299, 300, 358; Tefhimu-l-Kurani: IV/8, 9; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 117 dhe 188. 128 Tefhimu-l-Kurani: IV/9.
127
99
Ekziston edhe nj version tjetr, transmetuar nga Abd b. Humejdi, se ata i kan thn Muhammedit : Nse ti pranon zotat tan, edhe ne do t pranojm Allahun tnd.129 Ibni Ishaku transmeton duke u thirrur n nj varg transmetuesish, e thot: Nj dit, ndrsa Resulullahu bnte tavaf rreth Kabes, i doln prpara Esed b. Abdul-Uzzaji, El-Velid b. Mugire, Umejje b. Halefi dhe El-As b. Vail Es-Sehmi, kryepart e popujve t vet, dhe i than: O Muhammed, hajde t besojm n at q beson ti, kurse ti beso n at q besojm ne, t bashkohemi ne dhe ti bashkojm fet tona. Nse feja jote sht m e mir se feja jon ne do ta pranojm at, por nse kjo jona sht m e mir se jotja, ather ti pranoje tonn. Asokohe Allahu i Lartsuar shpalli: Thuaj: O jobesimtar! Un nuk adhuroj at ka adhuroni ju. Por as ju nuk adhuroni At q adhuroj un. Un nuk jam adhurues i atyre q ju i adhuroni. Por as ju nuk jeni adhurues t Atij q adhuroj un. Ju keni fen tuaj, kurse un kam fen time! (ElKafirun: 1-6).130 N kt mnyr Allahu prfundoi shantazhin e tyre cinik dhe qesharak, me kt zgjidhje t qart dhe t sakt. sht e mundur t ekzistojn disa dallime n transmetim, pr arsye se propozimet e mushrikve kan ardhur njra pas tjetrs.
Trysnit dhe persekutimet

Idhujtart i prdorn t gjitha metodat e prmendura. Kt e bnin gradualisht, pak nga pak, n mnyr q ta pengonin prhapjen e msimit islam. Kjo ka ndodhur n vitin e katrt t pejgamberis s Resulullahut . N vitin e par t Islamit, ata nuk i tejkalonin kufijt e njerzores gjat veprimtaris s tyre. Por, me kalimin e kohs, kur pan se kjo mnyr veprimi nuk po sillte kurrfar rezultatesh, u tubuan srish dhe formuan nj komision prej 25 antarsh nga paria mekase. Kryetar u zgjodh Ebu Lehebi, xhaxhai i Resulullahut . Pas mendimeve dhe konsultimeve t shumta, ky grup njerzish mori vendimin prfundimtar kundr Resulullahut dhe ashabve t tij.
129 130
128 Tefhimu-l-Kurani: IV/501, 205. Ibni Hisham: I/362.
100
Vendosn q t mos kursejn asgj n luft kundr Islamit. Do ta torturonin Resulullahun dhe t gjith ata q e prqafonin Islamin, dhe do t ushtronin ndaj tyre t gjitha trysnit e mundshme, me ndshkime dhe me sulme t ashpra. 131 Kt qndrim vendosn ta zbatojn n vepr. Kjo ishte fare e leht t zbatohej kundr muslimanve, sido-mos kundr atyre q ishin t dobt e t pambrojtur. Por, a do t zbatohej kjo ndaj Resulullahut ? Kurrsesi! Ai ka qen mendjempreht, i qet dhe plot dinjitet, personalitet i fort dhe i qndrueshm; i muar nga miqt dhe nga armiqt, njerzit e mdhenj e nderonin dhe e respektonin, ndrsa ata, t cilt ishin msuar me paturpsi dhe pafytyrsi, kishin sjellje t ashpr dhe arrogante ndaj tij. Prkundr t gjitha ktyre, Resulullahu ishte nn mbrojtjen e Ebu Talibit, kurse Ebu Talibi ishte njri nga paria mekase, i nderuar dhe i respektuar prej t gjithve, si prej pasanikve, ashtu edhe prej t varfrve. Andaj mushrikt friksoheshin shum nga znka me t, madje edhe vetm nga qortimi i tij. Ky status i tij i pikllonte shum kurejsht. Posa fillonin t ndrmerrnin dika, menjher trhiqeshin. Por durimi i gjat ishte tejet i rrezikshm pr bestytnin e tyre, pr udhheqjen e tyre fetare mbi arabt dhe pr hallin e vend-nderit t tyre. Ata fillojn fushatn e torturimeve nn udhheqjen e Ebu Lehebit, i cili merr qndrim armiqsor kundr Resulullahut q ditn e par t misionit t tij, shum m hert se kurejsht. M par tham se si ka reaguar n tubimin e benu hashimitve dhe n Safa. N disa tradita gojore gjejm se n Safa ka marr nj gur pr ta goditur Pejgamberin .132 Djemt e Ebu Lehebit, Utbe dhe Utejbeh, kan qen t martuar me vajzat e Resulullahut , Rukijen dhe Ummu Kulthumen. Kjo ka ndodhur para pejgamberis, e kur filloi ti zbres Shpallja Resulullahut , Lehebi urdhron djemt q t ndahen prej tyre. Ishte aq i ashpr dhe kmbnguls, saq djemt qen t detyruar t veprojn sipas dshirs s tij.133 Pas vdekjes s Abdullahut, djalit t dyt t Resulullahut , Ebu Lehebi u gzua shum dhe nxitoi te shokt e vet q tu kumtonte
131 132
Rahmetun li-l-Alemin: I/59, 60. Pr kt tregon Tirmidhiu. 133 Fi Dhilali-l-Kurani: 30/282; Tefhimu-l-Kurani: VI/522.
101
lajmin e gzueshm, se Muhammedi kishte mbetur pa trashgimtar-mashkull. M hert kemi prmendur se si Ebu Lehebi e prcillte Resulullahun gjat kohs s haxhit, npr vendet e shenjta dhe sheshet e njohura, duke u thn njerzve se ky ishte gnjeshtar. Tarik b. Abdullah El-Muharibi rrfen se Ebu Lehebi nuk knaqej vetm me kto gnjeshtra, por e gjuante Resulullahun edhe me gur, saq ka pasur edhe gjurm gjaku.134 Gruaja e Ebu Lehebit, Ummu Xhemilja - bija m e bukur e Harb b. Umejjes, motra e Ebu Sufjanit - nuk mbetej aspak prapa t shoqit n armiqsi ndaj Resulullahut . E kishte zakon t mblidhte gjemba dhe ti hidhte ato n rrug para Resulullahut dhe para ders s tij natn. Ishte llafazane gojkeqe, e cila ia nxinte jetn nga do an, i bnte shpifje t llojllojshme dhe i shtinte poett q ta prgojonin, prandaj Kurani e ka quajtur Hammaletul-hattabi (gruaja q thur intriga). Kur gruaja e Ebu Lehebit dgjoi se ka kishte shpallur Kurani pr t dhe pr burrin e saj, vajti te Resulullahu n mesxhid n Kabe, ku rrinte ulur pran Ebu Bekrit. N dor mbante nj gur t madh sa grushti dhe kur u doli para ktyre dyve, Allahu ia mori shikimin dhe para vetes shihte vetm Ebu Bekrin, dhe jo Resulullahun . Ajo pyeti: O Ebu Bekr, ku e ke shokun tnd? Dgjova se flet keq pr mua. Pr Zotin, nse e shoh, gojn do tia thrrmoj me kt gur. Le ta di ai se edhe un jam poete, - dhe recitoi: Dgjesn e t qortuarit nuk e pranuam, urdhrat e tij i refuzuam, dhe fen e tij nuk e prqafuam. Pas ksaj ajo shkoi, kurse Ebu Bekri tha: O Pejgamber i Allahut, a e pe se ndodhi? Ajo nuk t vrejti. Resulullahu u prgjigj: Allahu ia trhoq shikimin nga un.135 Kt ngjarje Ebu Bekr El-Bazzari e tregonte kshtu: Kur gruaja e Ebu Lehebit doli para Ebu Bekrit, tha: O Ebu Bekr, shoku yt sht duke br shpifje pr ne? Ebu Bekri iu prgjigj: Jo, pr Zotin e ksaj godine, ai nuk reciton vjersha, e as q sht poet, prandaj nuk mund t t prgojoj. Ajo tha: T besoj, se ti prher flet t vrtetn.
134 135
Xhamiu Et-Tirmidhi. Siret-Ibni Hisham: I/335, 336
102
T gjitha kto marifetllqe (dredhira) Ebu Lehebi ia prgatiste Resulullahut , edhe pse ishte xhaxhai i tij dhe fqinji i par, pasi shtpit e tyre ndodheshin pran njra tjetrs. N kto t kqija nuk dallonte as ky e as gruaja e tij nga fqinjt e tjer, t cilt e shqetsonin Pejgamberin n shtpin e vet. Ibni Ishaku thot: Personat q e shqetsonin Resulullahun n shtpin e vet, kan qen: Ebu Lehebi, Hakim bin El-As b. Umejje, Ukbet b. Ebi Muiti, Adijj b. Hamra Es-Thekafi dhe IbnulAsda El-Hudhejli. T gjith kan qen fqinjt e tij dhe asnjri prej tyre nuk e kishte pranuar Islamin, prve Hakim b. Ebi-l-Asit.136 Nj dit, njri prej t prmendurve ia hedh zorrt e deles Resulullahut , gjersa falej n Harem t Kabes, e nj tjetr kto ia hidhte n rrug nga kalonte Resulullahu , prandaj Resulullahu shpeshher zinte nj knd n xhami ku falej n qetsi i fshehur nga dushmant. Ndonjher i mblidhte zorrt e hedhura, e me to dilte para xhamis dhe i hidhruar briste: O Beni Abdi Menaf! far fqinjsh jan kta!? Prse ma bjn kt, ka u kam br un atyre? Ukbe Ebi Muiti dinte ta tepronte me kt. Buhariu transmeton nga Abdullah bin Mesudi , se nj dit Resulullahu po falej te Kabja, kurse Ebu Lehebi dhe shokt e tij rrinin ulur aty pari, e njri prej tyre pyeti: Cili prej nesh do t shkoj te kasapi e t sjell zorr pr tia hedhur Muhammedit mbi supe kur t bjer n sexhde? U paraqit me i guximshmi prej tyre, Ukbe b. Ebi Muiti.137 I solli zorrt, priti derisa Resulullahu ra n sexhde, pastaj ato ia hodhi mbi supe, e un kt e shikoja dhe nuk munda t bja asgj, - thot Abdullah b. Mesudi. Edhe sikur t prpiqesha, nuk do t kisha pasur sukses. Pastaj tha: Ata filluan t qeshnin aq shum, saq dridheshin. Resulullahu mbeti n sexhde dhe nuk e ngriti kokn, derisa i erdhi e bija, Fatimja. Ajo ia hoqi barrn nga supet, e ai e ngriti kokn dhe tha: O Allahu im, Ty po ti l kurejsht. Kt e prsriti tri her. E kjo u erdhi rnd atyre, sepse mendonin se lutjet e bra n kt qytet, plotsohen. Pastaj filloi ti emronte: O Zoti im, ty po ta l Ebu Xhehlin, Utbete b. Rebian, Shejbeh b. Rebian, El-Velid b. Utben, Umejje b. Halefin, Ukbet b. Ebi Muitin. - dhe e prmendi edhe t shtatin, por nuk ia mbajta mend em-
136 137
Ky sht Hulejf El-Emevijj Mervan b. El-Hakimi. Ibni Hishami: I/416.
103
rin. Por, pasha Krijuesin tim, t gjith ata i kam par t vdekur n varrin e prbashkt t mushrikve pas lufts n Bedr.138 Kur Umejje b. Halefi e shihte Resulullahun , e prgojonte at dhe e prqeshte, e Allahu shpalli: Vaj halli pr do prgojues - prqeshs. (El-Humeze: 1). Ibni Hishami thot: Prgojues (hummezeh) sht ai q ofendon sheshazi njeriun, e me kt e turpron dhe n mnyr ofenduese bn shenj me sy, kurse prqeshsi (lummezeh) sht ai q i keqtrajton njerzit dhelprisht dhe tinzisht.139 Vllai i Umejjes, Ubej b. Halefi, dhe Ukbete b. Ebi Muiti kan qen shok t mir. Nj her Ukbete ishte ulur te Resulullahu pr ta dgjuar se ka fliste, ky lajm i erdhi Ubejes, i cili e qortoi ashpr dhe krkoi nga ai q ta pshtynte Resulullahun n fytyr, dhe e bri kt. Nj her vet Ubeje thrmoi nj kock t kalbur dhe pluhurin ia fryu Resulullahut .140 El-Ahnes b. Shurejk Eth-Thekafi ishte njri prej atyre t cilve Resulullahu i kishte br mir, edhe pse kt nuk e kishte merituar. Kt e vrteton edhe Kurani, q e prshkruan kt njeri me shtat cilsi. Allahu thot: Mos dgjo asknd q betohet rrejshm dhe sht prbuzs shpifarak q mbart fjal ndr njerz, q sht koprrac, i pafrenueshm, mkatar i madh, i vrazhd, e prve ksaj sht kopil. (El-Kalem: 10-13) Edhe Ebu Xhehli vinte nganjher te Resulullahu pr t dgjuar kndimin e Kuranit, pastaj vazhdonte me t vjetrn. Nuk pranonte fen, e as q bindej. Nuk friksohej, e as q prmirsohej. Ai e mundonte Resulullahun me fjal, i largonte t tjert nga rruga e Allahut, pastaj shkonte me mburrje dhe i gzuar pr t keqen q kishte br dhe pr ka do t mbahej mend. Pr Ebu Xhehlin Kurani thot: Ai nuk ka besuar dhe nuk sht lutur (nuk ka falur namazin). (El-Kijame: 31)141 Q nga dita e par ia ndalonte Resulullahut t falej n Harem. Nj her e takoi n namaz afr mekamit t Ibrahimit dhe i tha: O Muhammed, a nuk t kam ndaluar ta bsh kt? Resulullahu u hidhrua dhe me z paksa t lart iu krcnua. Pr kt Ebu
138 139
Sahihu-l-Buhari, libri pr abdest, kaptina: Kur falsit i gjuhen ndyrsira: I/37. Ibni Hisham: I/356, 357. 140 Ibni Hisham: I/361, 362. 141 Fi Dhilali-l-Kurani: 20/212.
104
Lehebi tha: Me ka m krcnohesh kshtu? Pr Zotin, n kt lugin un kam m s teprmi shoqri. Allahu shpalli: E, ai le ta thrras shoqrin e vet (n ndihm) (El-Alak: 17).142 N nj transmetim tjetr thuhet se Resulullahu e ka kapur pr jake dhe e ka shkundulluar, duke i thn: Vaj halli pr ty! Vaj halli pr ty! (El-Furkan: 34). Armiku i Allahut tha: Po m krcnohesh, o ti Muhammed? Pr Zotin, nuk mund t m bni gj, as ti e as Zoti yt, sepse un jam njeri i madh.143 As pas ktyre ndodhive Ebu Xhehli nuk zgjohej nga agonia e lajthitjes, por zhytej edhe m tepr n balt. Muslimi transmeton nga Ebu Hurejra: Ebu Xhehli ka pyetur se: a do t bjer Muhammedi n sexhde n pranin tuaj? Po. Ebu Xhehli tha: Pasha Latin e Uzan (idhuj) nse e bn kt, do ta shkel n qaf, e hundn do tia fus n pluhur. Ai vajti te Resulullahu dhe e takoi at duke u falur. Deshi ta hidhte nn kmb, por t gjith t pranishmit u habitn kur u zmbraps, duke u mbrojtur me duar prej dikaje, prandaj e pyetn: far t ndodhi? Ai u prgjigj: Mes meje e tij pash nj hendek, ku gafullonte zjarri, e duart e mia sikur t ishin flatra, t cilat do t digjeshin aty. Resulullahu tha: Sikur t m prekte me dor, engjjt do ta rrmbenin dhe do ta bnin cop e grim.144 Tortura t ktilla prjetonte Resulullahu nga armiqt e tij, qoft nga mekasit autoritar, qoft nga njerzit e thjesht, me gjith mbrojtjen q kishte nga Ebu Talibi. Prsa u prket muslimanve t tjer, e sidomos ata m t dobtit dhe t pambrojturit, kto tortura ndaj tyre kan qen edhe m t mdha, kurse metodat edhe m brutale. Njkohsisht do fis i ndshkonte njerzit e vet q e kishin pranuar fen islame. Metodat kan qen t tmerrshme dhe t llojllojshme. Ata musliman q nuk kishin dik t vetin, prjetonin vrsuljen e horrave kurejshit, s bashku me zotrinjt. Prdornin metoda t ndryshme t keqtrajtimit, prandaj edhe nj prfytyrim i tyre, do njeriu fisnik do tia plaste zemrn. Kur Ebu Xhehli dgjonte se ndonjri prej njerzve autoritar kishte pranuar Islamin, i krcnohej atij se s pari do ta shkatrronte
142 143
Fi Dhilali-l-Kuran: 30/208. Fi Dhilali-l-Kurani: 29/313. 144 Transmeton Muslimi n Sahihun e vet.
105
materialisht, e pastaj edhe moralisht. E nse ky qllonte i varfr dhe i pambrojtur, ather e rrihte, e keqtrajtonte, e pastaj nxiste edhe t tjert t vepronin kshtu.145 Xhaxhai i Uthman b. Affanit e mbshtillte kt n hasure nga flett e palms, e pastaj ndizte zjarrin nn t.146 Kur nna e Musab b. Umejrit kuptoi se djali i saj kishte pranuar Islamin, s pari e bri t vuante nga uria, e pastaj e przuri nga shtpia, edhe pse ishin t pasur. Lkura e tij, pas ktyre vuajtjeve, i ishte mbledhur sikurse ajo e gjarprit. Kur Bilali, rob i Umejje b. Halef El-Xhumehijit, e pranoi Islamin, Umejja ia vuri lakun n qaf e litarin ia dha fmijve n dor pr ta trhequr kodrave t Meks. Pastaj ia shtrngonte lakun me nj dor e me tjetrn e rrihte, duke e goditur me shkop. E detyronte t ulej n shkrettir n mesdit, kur dielli prcllonte. E bnte t vuante nga uria, por m vshtir ishte kur e shtrinte lakuriq n rrn prclluese e n gjoks i vinte nj gur t madh dhe i thoshte: Do t qndrosh kshtu, pr Zotin, derisa t vdessh ose ta mohosh Muhammedin, e prsri t besosh n Latin e Uzan. Bilali, prkundr gjendjes s vshtir q prjetonte thoshte: Zoti sht Nj! Allahu sht Nj! sht Nj! Nj dit, ndrsa Bilali vuante kt lloj torturimi, aty pari kalon Ebu Bekri, e sheh tr kt dhe e blen Bilalin nga Umejja. Ktij i jep nj rob t zi e t ri, si kompensim pr Bilalin. Ndrkaq, prmendet se e ka bler pr pes apo shtat ok argjend. Pastaj Ebu Bekri e liron Bilalin.147 Amr b. Jasiri ishte rob i benu mahzumve. Ky, babai dhe nna e tij, e pranuan Islamin s bashku. Ata kaluan edhe m keq se Bilali. Mushrikt - jobesimtart - idhujtart apo politeistt e Meks, me n krye Ebu Xhehlin, i shpinin kta n shkrettir, gjat vaps m t madhe t dits, i lidhnin n pr drur dhe i linin ashtu. Nj dit Resulullahu kaloi pran tyre dhe u tha: Kini durim, o familja e Jasirit! Vendbanimi juaj do t jet Xheneti. Jasiri vdes nga plagt. Gruan e Jasirit e mbyt Ebu Xhehli, duke ia shpuar zemrn me hu. Kjo sht shehide e par i Islamit. Amri tr kt e shikonte me prvuajtje, n zemr prjetonte dhembje t padurueshme, pr shkak t prindrve t vet. Ebu Xhehli vazhdoi ta torturonte Amrin,
145 146
Ibni Hisham: I/320. Rahmetun li-l-Alemin: I/57. 147 Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Telkihu-l-Fuhumi, f. 61; Ibni Hisham:I/317-8.
106
her me uri e her me gur t nxeht q ia vinte n gjoks, e pastaj i hidhte uj pr ti shuar gurt e zjarrt n gjoksin e tij. Kurejsht i thoshin: Nuk do t t lm t qet, derisa ta shash Muhammedin dhe derisa n zemrn tnde t ushqesh dashuri ndaj Latit dhe Uzas. Ai, pr shkak vuajtjeve t rnda, ua premtoi kt, e ata pas premtimit e liruan, ndrsa ai shkoi te Resulullahu , duke qar dhe duke krkuar ndjes. Allahu pastaj shpalli: Ai q mohon Allahun pasi q pat besuar - prve atij q sht i detyruar me forc, por q zemra e tij sht plot besim (nuk ka mkat) - si edhe pr ata q e hapin zemrn pr mohim, pr ta ka zemrim nga Allahu dhe pr ata ka dnim t madh. (En-Nahl: 106)148 Ka qen i torturuar edhe Ebu Fukejheti, i quajtur Efleh, rob i Mekasit Abdu-d-Darit. Atij ia lidhn kmbt dhe kshtu t lidhur e trhiqnin zvarr prtok. Vuajtje t ndryshme, azabe - keqtrajtime - i ka prjetuar edhe Habab b. El-Ereti, rob i Ummi Enmares, bijs s Sebaa El-Huzaaijes. Mushrikt e trhiqnin pr floksh, pastaj ia shtrembronin qafn gjersa i krsitnin vertebrat (rrotullat) e qafs, e pastaj i ngarkonin nj gur t madh q t mos mund t ngrihej.149 Disa gra q kishin pranuar Islamin: Zun-Nejra, En-Nehdija me t bijn e vet dhe Ummu Ubejsa. T gjitha ishin robresha. Edhe kto mushrikt i keqtrajtonin n mnyra t ndryshme. Po ashtu, Islamin e pranon robresha (e bler) e familjes Benu Muemmel, me origjin nga benu adijjt. Umer b. El-Hattabi e rrihte derisa mrzitej asokohe ende ishte mushrik - e pastaj thoshte: Nuk do t pushoj gjersa t lodhem mir.150 Ebu Bekri i bleu kto robresha, e pastaj i liroi sikurse kishte liruar Bilalin dhe Amir b. Fuhejrehin.151 Mushrikt i vishnin disa ashabve t Resulullahut lkurn e deves e pastaj e linin n rr, e disave u vishnin parzmoren e hekurt dhe e linin n shkmbinjt prcllues.152
148 Ibni Hishami: I/319, 320; Fikhu-s-Sire nga Gazaliu, f. 82; Rivajeti i El-Avfit nga Ibn Abbasi, t shikohet Muhtesar Siretu-r-Resulullahu nga En-Nexhdi, f. 92; Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Min Iaxhazu El-Tenzil, f. 53. 149 Rahmetun li-l-Alemin: I/57; Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 60. 150 Rahmetun li-l-Alemin; I/57; Ibni Hisham: I/318. 151 Ibni Hisham: I/318, 319.
107
Regjistri i t munduarve n rrugn e Allahut sht shum i gjat, ndrsa vuajtjet e tyre nuk i kap dot mendja e njeriut. Ata, sikurse edhe dokush tjetr pr t cilin dgjonin se sht musliman, kalonin npr shtigje t njjta gjembash.
Shtpia e Erkamit
Ka qen urtsi e madhe q gjat ktyre ngjarjeve trishtuese Resulullahu ndalon t shfaqurit dhe shpalljen publike t Islamit. Ai urdhronte muslimant q t takoheshin vetm fshehtazi. do tubim publik prsri i shtynte mushrikt t shprehin agresivitetin e tyre pr t penguar Resulullahun q tu msonte njerzve fen, Kuranin, urtsin dhe edukatn. Po ashtu, ekzistonte frika nga prballja e hapur ndrmjet dy palve armiqsore, me ide t ndryshme. Kjo edhe ka ndodhur n vitin e katrt t pejgamberis. Shokt e Pejgamberit tuboheshin n vende t fshehta pr t kryer namazin. Nj her kt e vrejn disa jobesimtar dhe pas ofendimeve t rnda i sulmojn. N prleshje e sipr, Sad b. Ebi Vekkasi e godet njrin prej mushrikve dhe e prgjak. Kjo ka qen gjakderdhja e par n mbrojtjen e Islamit.153 Po qe se konflikti do t zgjaste m tepr, dhe do t ndodhte m shpesh, ather kjo sigurisht do t shkaktonte shkatrrimin e muslimanve, e njhersh edhe shkatrrimin e fes s tyre. Prandaj urtia e Allahut urdhron fshehjen. Shumica e muslimanve e mbanin sekret iden e tyre, praktikimin e fes si dhe tubimet e veta. Prsa i prket Resulullahut , ai kt e bnte sheshazi para syve t mushrikve, dhe asgj nga kjo nuk mund ta pengonte. Vetm q fshehtazi takohej me muslimant, m tepr pr shkak t siguris s tyre dhe t Islamit sesa pr veten e vet. N Safa gjendej shtpia e Erkam b. Ebi-l-Erkam El-Mahzumit. Ka qen e vogl dhe larg syve t zullumqarve. Resulullahu e caktoi kt shtpi pr interpretimin e fes dhe tubimin e muslimanve. Kjo ka ndodhur n vitin e pest t pejgamberis.154
152 153
Rahmetun li-l-Alemin: I/58. Ibni Hisham: I/263; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Vehhabi, f. 60. 154 Vepra paraprake e Abdul Vehhabit, f. 61.
108
Hixhreti (Shprngulja) i par n Abisini

Torturat ndaj muslimanve kan filluar n gjysmn ose n fund t vitit t katrt t pejgamberis. Torturimi, edhe pse i rnd, ende nuk kishte karakter t prgjithshm. N vitin e pest t pejgamberis, torturat, dhunimet, nga dita n dit, nga muaji n muaj, bheshin m t mdha dhe m t ashpra. Kjo zgjati deri n gjysmn e ktij viti, kur muslimanve u ndalohej banimi n Mek. Muslimant kshilloheshin q t gjenin ndonj mnyr pr t shptuar disi nga ky zullum i madh. N kt ast vendimtar pr muslimant, Allahu shpalli suren El-Kehf-Shpella si prgjigje ndaj mushrikve n pyetjet q i bnin Resulullahut . Ndrkaq, kjo sure prmban tri rrfime kuranore, n t cilat Allahu u ofron muslimanve kshilla me prmbajtje t pasur dhe t rndsishme. Rrfimi pr grupin nga Shpella paraplqen hixhretin nga qendra e pabesis dhe e armiqsis, pr shkak t intrigave dhe fitnellqeve t mundshme kundr Islamit. I Lartsuari thot: Kur ti braktisni ata dhe idhujt q adhurojn, prve Allahut, strehohuni n shpell, se Zoti juaj do tju begatoj ju nga mshira e Tij dhe do tju prgatis pr veprn tuaj, at nga e cila do t keni dobi (El-Kehf: 16). Rrfimi i dyt sht pr hazreti Hidrin dhe Musan . Kjo tregon se t gjitha gjrat dhe t gjitha rrethanat nuk vijojn dhe nuk japin rezultate sikurse duket n shikim t par. Ndonjher mund t ndodh q t dal ndryshe. Ky rrfim, n mnyr simpatike, udhzon se lufta, q sht duke u prgatitur kundr muslimanve, do t prjetoj transformim total dhe se do t kthehet kundr zullumqarve jobesimtar, nse ata nuk e pranojn Islamin, e n favor t muslimanve t dobt, numerikisht t pakt dhe t paprgatitur pr luft. Rrfimi i tret sht pr Dhulkarnejnin. Ky na mson se toka i takon Allahut , dhe Ai ia ndan kujt t doj prej robrve t Vet. Kurani thot se shptimi i vrtet arrihet vetm me ndihmn e Allahut , pra duke besuar, e jo me pabesim. Gjithashtu na udhzon pr at se Allahu vazhdimisht do t kujdeset pr besimtart e Vet. Koh pas kohe, Ai nga mesi i tyre do t zgjedh ata q do t mbrojn t dobtit nga Jexhuxht dhe Mexhuxht155 e kohs prkatse. Dhe,
155
Jexhuxhi dhe Mexhuxhi (prfaqsuesit e zullumqarve dhe jobesimtarve).
109
gjithsesi, m t meritueshmit q t trashgojn sundimin n tok, do t jen robrit e mir t Allahut . Pas ksaj sht shpallur surja Ez-Zumer, e cila udhzon pr hixhret. N t thuhet se toka e Zotit nuk sht e ngusht: Ata q bjn vepra t mira n kt bot, do t ken shprblim t mir, e toka e Allahut sht e gjer. (Ez-Zumer 10). Resulullahu ishte njoftuar se Nexhashiu - Negusi, mbreti i Abisinis, sht njeri i drejt, dhe se n vendin e tij t gjith njerzit trajtoheshin njsoj, pa marr parasysh racn, prkatsin kombtare dhe at klasore. Askush nuk ishte i nnshtruar n at vend. Pr kt arsye i urdhroi muslimant q t shprnguleshin n Abisini dhe ta ruanin besimin e vet nga turbullirat. N muajin rexheb, t vitit t pest t pejgamberis, grupi i par i ashabve u shprngul n Abisini. Grupi prbhej prej dymbdhjet meshkujsh dhe katr grash dhe udhhiqte Uthman b. Affani me bashkshorten e tij Rukijen, vajzn e Resulullahut . Pr kta dy, Pejgamberi ka thn: Kta dy jan familja e par q e kan br dhe Hixhretin shprnguljen n rrugn e Zotit, pas Ibrahimit Lutit .156 N rrug u nisn natn von q t mos i shihnin dhe t mos i pengonin kurejsht. Vajtn n bregun e detit t Kuq dhe nga porti Shuajbet, me dy anije tregtare, kaluan detin dhe mbrritn n Abisini. Kurejsht assesi nuk mund t qetsoheshin pr kt mashtrim, andaj u nisn gjurmve t tyre, por kur arritn n bregun e detit t Kuq, muslimant tanim e kishin kaluar at. N Abisini u pranuan si mysafir t mirseardhur.157 Nj dit, n muajin ramazan t t njjtit vit, Resulullahu shkoi n Harem t Kabes. Aty takoi nj grup t madh kurejshitsh, t prbr nga paria dhe zotrinjt. Ai u ndal para tyre dhe filloi t recitonte suren En-Nexhm. Kjo gj i befasoi t gjith ata, sepse gjer ather kurr nuk i kishin dgjuar fjalt e Allahut . Mnyra e tyre e t folurit ka qen e prditshme, komunikimi reciprok dhe kshillimi bhej me fjalt: Mos e dgjoni kt Kuran, por flisni me z t lart pr ta mundur at!. (Fussilet: 26).
156
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah b. En-Nexhdi, f. 92, 93; Zadu-l-Mead: I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61. 157 Rahmetun li-l-Alemin: I/61; Zadu-l-Miad: I/24.
110
Pasi i befasoi recitimi melodik i ksaj sureje, dhe fjala e Allahut i befasoi shqisat e dgjimit t tyre me domethnie madhshtore, ata harruan plotsisht se n far situate gjendeshin. T gjith ishin kthyer nga Muhammedi dhe e dgjonin me vmendje. Mendja e tyre ishte e prqendruar trsisht n at q dgjonin, gjersa Muhammedi erdhi n fund t sures me fjalt q i hapin zemrat: Pra, bni sexhde pr Allahun dhe adhuroni (At)! (EnNexhm: 62). Pastaj bri sexhde. Gjat tr kohs askush nuk luajti nga vendi, n realitet, bukuria e s vrtets ua kishte zbutur inatin n shpirtrat e tyre, shpirtrat e prqeshsve kryelart, prandaj nuk mundn t rezistonin, por edhe ata i bn sexhde Allahut . 158 U penduan kur kuptuan se madhshtia e fjals s Allahut i bri q zotrillku dhe paria e tyre t binin me fytyr prtok. Me kt gjest do tu shkonte huq i tr mundi q kishin br gjat nj viti e gjysm, andaj i kaploi frika nga njerzit q e kishin par kt, por edhe prej atyre q do ta dgjonin. Kritikat filluan t arrinin nga t gjitha ant. Ata nuk mund t dilnin para bashkmendimtarve t vet prvese me gnjeshtra t reja. Gnjyen prsri, por ksaj radhe n nj mnyr tjetr. Gnjyen se Resulullahu ishte i mshirshm ndaj zotave t tyre dhe se i ka lavdruar ata duke thn: Ata jan zota t mdhenj dhe duhet t shpresohet n shefatin e tyre (ndrmjetsimi pr njerz n Ditn e Gjykimit). Ata than nj gnjeshtr t madhe pr Resulullahun , n mnyr q t justifikoheshin pr sexhden e br Allahut e q e kishin br s bashku me Resulullahun . Jo, kjo assesi nuk sht pr tu uditur, sepse kjo pritet prej nj populli i cili sht autor i t gjitha gnjeshtrave.159 Lajmi pr kt ngjarje arrin te muhaxhirt n Abisini, por me nj petk krejt tjetr nga ajo e vrteta. Ata kujtojn se kurejsht e kan pranuar Islamin, andaj prgatiten pr kthim, dhe n muajin shevval po at vit nisen pr n Mek. Nj or larg Meks kuptuan t
Pr kt tregon Buhariu n kapitullin mbi sexhden n nj version pak m t shkurtr nga Ibni Mesudi dhe Ibni Abbasi. T shikohet kaptina Sexhdetu-n-Nexhm, kaptina Sexhda e muslimanve dhe mushrikve: I/146 dhe kaptina ka ka prjetuar Pejgamberi dhe muslimant nga mushrikt: I/543. 159 Tefhimu-l-Kurani: V/188.
158
111
vrtetn e ksaj ngjarjeje, andaj disa prej tyre prsri u kthyen n Abisini, e t tjert hyn n Mek fshehtazi, a nn mbrojtjen e dikujt.160 Numri i muslimanve rritej gradualisht, por gjithashtu rriteshin edhe trysnit e kurejshve. Ktyre u erdhi shum rnd kur dgjuan se Nexhashiu i kishte marr muslimant nn mbrojtjen e vet. Pezmi rritej n zemrat e tyre gjithnj e m tepr, prandaj Resulullahu nuk pati tjetr zgjidhje, por u propozoi shokve t vet q muslimant porsatransformuar t shkonin n Abisini. Hixhreti i dyt ka qen shum m i vshtir sesa ai i pari. Tani kurejsht ishin shum m t kujdesshm, prandaj vendosn ti pengonin muslimant, por muslimant prsri qen m t shpejt se ata. Allahu ua lehtsoi rrugn dhe kaluan n Abisini, n vendin e mbretit Nexhashi, para se ti arrinin kurejsht. Ksaj radhe u shprnguln 83 meshkuj dhe 18 ose 19 gra,161 nse me ta ka qen Amri, sepse kjo nuk dihet saktsisht, ndrsa numrin e par e ka pranuar dijetari i madh Muhammed Sulejman El-Mensur Fevri.162
Komploti i kurejshve kundr emigrantve n Abisini

Kurejshve u erdhi shum rnd q muhaxhirt gjetn strehim t sigurt pr vete dhe pr fen e tyre. Pr kt arsye zgjodhn dy njerz t aft dhe mendjempreht, t cilt i drguan pas tyre. Kta ishin Amr b. El-Asi dhe Abdullah b. Ebi Rebia. Me ta i drguan shum dhurata t vlefshme Nexhashiut dhe patrikve t tij. Pasi ua dorzuan kto dhurata, patrikve u treguan se muhaxhirt jan mbarts t nj feje t re, e cila nesr mund t rrezikonte edhe vet Abisinin. Patrikt vendosn t shkojn te Nexhashiu e t krkojn nga ai dorzimin e muhaxhirve ktyre dyve. Por kta arritn te Nexhashiu para patrikve dhe i than: O sundimtar, n atdheun tnd ka ardhur nj grup t rinjsh, t cilt e braktisn fen e popullit t vet, por nuk pranuan as fen tnde. Erdhn me nj fe t re, t ciln nuk e njohim as ne, e as ti. Ne na drguan magnatt tan dhe t tyre, mes t cilve jan baballart, xhaxhallart dhe t afrmit e tyre, q t na i dorzosh e tua drgojm, sepse ata m mir e njohin marrzin e tyre pr ka edhe i kan qortuar. Patrikt, tanim kishin arritur te Nexhashiu dhe dgjuan fjalimin e ktyre dyve, dhe klithn: T vrtetn flasin, o mbreti yn,
160 161
Tefhimu-l-Kurani: V/188; Zadu-l-Miad: I/24, II/44; Hishami: I/364. Zadu-l-Mead: I/24; Rahmetun li-l-Alemin: I/61. 162 Rahmetun li-l-Alemin: I/61.
112
dorzojua ktyre dyve e le tua kthejn popullit t vet dhe n vendin e vet. Por, Nexhashiu ishte m i menur sesa mendonin ata. Ai e konsideroi t domosdoshme t dgjonte edhe paln tjetr, kshtu q situata t jet krejtsisht e qart. Andaj i thirri muslimant q t dilnin para tij. Ata erdhn. T gjith ishin t pajtuar pr t vrtetn dhe sinqeritetin, kujdoqoft q i prkiste. Nexhashiu i pyeti: Pr far feje e braktist popullin tuaj, vatrat tuaja dhe t afrmit tuaj? Me sa di un, as fen time Krishterimin nuk e pranuat, e as fen e ndonj populli tjetr. Xhafer b. Ebu Talibi doli para muslimanve, e tha: O sundimtar, i takonim nj populli q jetonte n injoranc dhe n lajthitje. Adhuronim idhujt, hanim mishin e kafshve t ngordhura, bnim gjra t ndaluara, i shqetsonim fqinjt, m i fuqishmi prej nesh shtypte m t dobtin. Ja, kshtu jetonim, derisa Allahu na drgoi Pejgamberin . Ai sht nga populli yn dhe ia dim brezin dhe origjinn. E dim se sht i sinqert, besnik dhe i drejt. Ai na ftoi q ti besojm vetm nj Zoti dhe q vetm Atij ti nnshtrohemi. Na msoi q t braktisim bestytnin q manifestonim ne dhe etrit tan, besimin n shum idhuj dhe n kumire. Na udhzoi t flasim vetm t vrtetn, t jemi njerz besnik dhe ta mbajm fjaln, ti respektojm dhe ti vizitojm t afrmit tan, t sillemi mir me fqinjt. Na urdhroi q ti ndrpresim veprat e kqija, t mos gnjejm, t mos shpenzojm pasurin e bonjakut, q t mos bjm shpifje dhe mos ti prgojojm grat e ndershme. Na urdhroi q ti bindemi vetm Allahut, Nj t Vetmit, q t mos bjm shirk - t mos i bjm Atij shok n adhurim. Na urdhroi t bjm namaz, t japim zekat (nj pjes nga pasuria) dhe t agjrojm Ramazanin. Xhaferi ia numroi bazat kryesore t Islamit dhe vazhdoi: T gjitha kto ne i pranuam nga ai si urdhra, sepse i besuam fjalve t tij, prandaj besuam edhe n pejgamberin e tij dhe filluam ti ndjekim msimet e tij. U bm musliman dhe filluam t rrfejm Islamin. Ne vetm Allahun besojm, Atij shok nuk i bjm, e ndalojm at q sht e ndaluar pr ne dhe e lejojm at q sht e lejuar pr ne. Ja pra, pr kt shkak na urren populli yn, pr kt shkak na torturojn dhe na dhunojn pr t braktisur fen ton, e pr tiu kthyer statujave dhe idhujve, q prsri t veprojm ashtu si vepronim para pranimit t Islamit. Prandaj, pr shkak t torturave t
113
mdha q ushtronin mbi ne, ishim t detyruar t vinim n vendin tnd. T zgjodhm ty nikoqir nga gjith mbretrit e vendeve t tjera. E dshiruam mbrojtjen tnde, sepse kemi dgjuar se n vendin tnd askush nuk ka qen i keqtrajtuar. Nexhashiu e pyeti Xhaferin: A ke dika me vete nga Shpallja e Allahut? Xhaferi u prgjigj: Po. Ather ma lexo at, - tha Nexhashiu. Xhaferi u ngrit dhe recitoi fillimin e sures Merjem - Kaf, Ha, Ja, Ajn, Sad. Nexhashiu qau, pasha Allahun! Qante, dhe e tr mjekra iu lag nga lott. Qan edhe patrikt, dhe nga lott e tyre u lagn biblat q i mbanin gjithnj t hapura para vetes. Sa fjal t bukura jan kto! Pastaj Nexhashiu tha: Kt q dgjova dhe fjalt q i jan shpallur Isait, vijn nga i njjti burim. Shkoni, jeni t lir! Un, pr Zotin tim, nuk do tua dorzoj ktyre dyve - dhe u kthye nga Amri dhe Abdullahu - dhe mos t shpresojn se do ta bj kt! Q t dy doln jasht t turpruar, e Amri i tha shokut t vet: Pr Zotin, nesr prsri do t vijm dhe un do tua gjej dermanin te Nexhashiu pr kokn e tyre. Abdullahu tha: Mos e bj kt, ata i kan t afrmit dhe farefisin e tyre, edhe pse na kan braktisur dhe kan pranuar tjetr fe nga ajo jona, megjithat, ata jan tant. Por Amri ishte i vendosur. T nesrmen q t dy vajtn te Nexhashiu, ndrsa Amri filloi t fliste: O mbret, ti i amnistove ata njerz, por sikur ta dije se thot feja e tyre pr Isan!? Nexhashiu i thirri muslimant dhe ua parashtroi pyetjen pr Isan. Ata u befasuan, por, pasi kishin vendosur t flisnin t vrtetn pa marr parasysh se pr ciln krijes sht fjala, Xhaferi u prgjigj: Pr Isan dim . Isai sht rob vetm at q kemi dgjuar nga Pejgamberi yn dhe i Drguari i Zotit. Ai sht i biri i Merjems (virgjreshs s pastr, e cila me urdhrin e Allahut: Bhu!, ajo bhet ka lindur djal), ai sht fryma e Zotit dhe Fjala e Tij q ia ka dorzuar Merjems, vir-gjreshs. Nexhashiu tha: Pr Zotin tim, kjo q that pr Isan, ua shptoi jetn. Pastaj tregoi n shkopin e shtruar mes tij dhe muslimanve, e tha: Neve na ndan aq sa sht kjo vij nga shkopi. Pastaj u tha muslimanve: Shkoni, ju jeni t sigurt n shtetin tim. Kushdo q ju sulmon, do t jet i ndshkuar! As pr nj kodr ari nuk do t lejoja tju ndodhte ndonj e keqe. Mandej u kthye 114
nga shtetasit e vet dhe tha, duke treguar me gisht nga Amri dhe Abdullahu: E ktyre ktu, ua ktheni t gjitha dhuratat q kan sjell. Mua nuk m duhen, pr Zotin tim! Me ryshfet nuk e kam fituar kt fron, e lre m q me an t ryshfetit ti dorzoj kta musliman. Derisa t kem popullin e dgjueshm, dhe un t jem mbret i dgjueshm q t ndaj drejtsin, kta jan t qet. Ummu Selemja, e cila rrfente kt ngjarje, tha: T dy kurejsht doln nga Nexhashiu kokulur dhe pa e mbaruar punn pr t ciln kishin ardhur. Ndrsa ne mbetm t jetojm n paqe, n shtpi t mir, te nikoqiri i mir.163 Ky sht versioni i Ibni Ishakut. Autort e tjer t Sires thon se drgimi i Amrit te Nexhashiu sht br pas Bedrit, e disa thon se Amri ka qen dy her te Nexhashiu.164 Mirpo, pyetjet dhe prgjigjet q jan cekur gjat biseds s Nexhashiut dhe Xhaferit n vizitn e dyt, jan gati t njjta si i ka paraqitur Ibni Ishaku, ndrsa pyetjet vrtetojn se dialogu sht br gjat vizits s par. Komploti q e prgatiti paria e Meks, psoi disfat. Plani u dshtoi, prandaj e ndjenin veten t ofenduar e t poshtruar. Kuptuan se nuk jan ne gjendje ti realizonin qllimet e veta brutale, prvese n suazat e pushtetit t tyre. Prandaj, n kokat e tyre lindi nj ide e tmerrshme. Duke par se t gjitha ktyre nuk mund tia dilnin n krye, mnyra e vetme ishte q tia ndalojn Resulullahut prfundimisht veprimtarin e mtejshme n prhapjen e Islamit, nse jo ndryshe, ather me shkatrrimin e plot. Por si, n mnyr t bhet kjo? Ebu Talibi e prkrahte at dhe gjithnj ishte penges mes t tyre dhe atij. Andaj vendosn q ti qrojn hesapet drejtprdrejt me t.
Kurejsht i krcnohen Ebu Talibit

Paria e kurejshve vajtn tek Ebu Talibi e i than: O Ebu Talib, ti je njeri i moshuar dhe gzon autoritet te ne. Deri tani t jemi lutur q ta pengosh nipin tnd n kt rrug, e kt nuk e bre dot. Ne, pr Zotin, nuk kemi m durim. Ai sulmon etrit tan, rrnon ndrrat tona dhe i turpron zotat tan, ose pengoje n kt rrug, ose edhe ty do t t trajtojm sikurse at, e t shohim se kush prej nesh do t fitoj e kush do t humb.
Ibni Hisham - prmbledhtas: I/334-338. Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 96-98. N kto f. gjenden gjersisht pyetjet dhe prgjigjet e siprshkruara.
164 163
115
Ebu Talibit i erdhi rnd ky krcnim, kjo vrejtje dhe ky betim i tyre, prandaj drgoi t thrrisnin Muhammedin . E kur erdhi i tha: O nipi im, m vizituan njerzit e fisit tnd, m than kt e kt - dhe ia shpjegoi t gjitha me radh, e pastaj vazhdoi: Ki mshir edhe ndaj meje edhe ndaj vetes! Mos m ngarko t bj at q nuk jam n gjendje t bj. Resulullahu mendoi se xhaxhai i tij sht duke hequr dor nga ai, pasi nuk kishte fuqi pr ta mbrojtur edhe m, prandaj tha: O xhaxhai im! Pasha Allahun, edhe sikur do t m dhuronin diellin n dorn e djatht e hnn n t majtn, un nuk do t hiqja dor nga detyra ime, derisa t ngadhnjej Islami me emrin e Allahut xh.sh, ose un t shkatrrohem. Jo, un nuk heq dor. Pastaj, duke qar me dnes e me lot ndr sy, u ngrit dhe doli jasht. Ebu Talibi, i kredhur n pikllim t thell, e thirri q t kthehet dhe kur u paraqit prsri, deklaroi: Shko, o nipi im, e fol ka t t doj zemra, dhe dije se, pr Zotin tim, kurr nuk do t t dorzoj e as q do t t braktis. Pastaj i recitoi disa vargje me kt domethnie: Pr Zotin, askush nuk do t mund t t bj ndonj t keqe, gjersa t m mbuloj toka e zez. Bhu i qndrueshm n veprn e madhe, prgzo, disave rreth teje u shklqejn syt nga gzimi.165
Kurejsht vizitojn Ebu Talibin pr t dytn her

Kur kurejsht pan se Resulullahu nuk kishte ndrmend t hiqte dor nga misioni i tij dhe se ai vazhdonte me interpretimin e prhapjen e Islamit, kurse Ebu Talibi refuzonte ta braktiste at, duke qen i gatshm madje edhe t ndahej prej tyre, vendosn q t shkonin prsri tek ai. Me vete morn edhe Amareh b. Velid b. Mugiren dhe, kur arritn tek ai, than: O Ebu Talib, ky djalosh (Amareja) sht ndr t rinjt kurejshit, m prparimtar dhe m i bukuri. Ne ta dhurojm ty. Merre at dhe shfrytzoje mendjen dhe fuqin e tij, le t jet si djali yt. Por na dorzo nipin tnd, i cili u b renegat i fes sate, t etrve t tu dhe t popullit tnd. Ne dshirojm ta mbysim at. Ta japim njeriun pr njeri, kok pr kok. Ebu Talibi u prgjigj: Pr Zotin, askush nuk do t mundte t kurdiste dika kshtu si ju. Kjo q propozoni sht nj gj e lig! M jepni fmijn
165
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 68.
116
tuaj pr ta ushqyer e ju timin pr ta mbytur! Kurr, pr Zotin, kurr nuk do t ndodh kjo. Ather u ngrit El-Mutim b. Adijj b. Neufel b. Abdi Menafi e tha: O Ebu Talib, populli yt ka mbajtur qndrim t drejt ndaj teje, jan prpjekur t t lirojn edhe ty nga ajo q sht e urryer, por ti nuk pranove asgj prej tyre. Ebu Talibi u prgjigj: Pr Zotin, nuk keni pasur qndrim t drejt ndaj meje, por jeni bashkuar q t m zhgnjeni dhe ta ngrini popullin kundr meje. Vazhdoni pra ashtu si keni filluar.166 Shnimet historike saktsojn kohn e ktyre dy vizitave, por si duket kjo ka ndodhur pas qetsimit t ngjarjeve dhe personave, n gjysmn e vitit gjasht t pejgamberis, ndrsa intervali kohor mes dy vizitave ka qen i shkurtr.
Ideja e zullumqarve pr t shkatrruar Resulullahun

Pas orvatjes s pasuksesshme pr t zgjidhur problemin, q me dy vizitat e bra Ebu Talibit, kurejsht u kthehen metodave edhe m t rnda, m t vrazhda t trysnive se ato q bnin m par. Atbot u bie ndrmend nj mnyr tjetr pr tia humbur kokn Resulullahut . Duhej t zhdukej n nj mnyr shtazarake q gjer ather nuk mbahej mend. E kjo do t jet shkak q dy heronjt e Meks, me autoritet t madh, t kalonin n Islam, Hamza b. Abdu-lMuttalibi dhe Umer b. El-Hattabi. N mizorit q kan br ather, bn pjes edhe kjo: Nj dit te Resulullahu erdhi Utejbeh b. Ebu Lehebi dhe i tha: Un nuk besoj n at q thot Kurani: Pasha yjet kur ato dalin, e as n at Pastaj u afrua dhe u krrus, e pastaj iu vrsul Resulullahut pr ta godiste. Ia grisi kmishn, e pshtyu n fytyr, por nuk mundi ta godiste. Ndrsa i biri i Ebu Lehebit vepronte kshtu, Resulullahu iu drejtua Allahut , duke iu lutur: O Zoti im, drgoja atij njrin prej qenve t Tu! Lutja iu plotsua. Nj dit Utejbe me nj grup kurejshitsh niset pr n Sham. Arritn n vendin Ez-Zerka n shkre-ttir, ku vendosn t bujn. N mbrmje atypari kaloi nj luan, nga i cili u friksuan. Utejbe briti: I mjeri un, o vlla, pr Zotin, do t m haj si e ka lutur Muhammedi Allahun. M ka mbytur q nga Meka, e un jam n Sham (Siri). Luani rrmbeu pikrisht at nga mesi i grupit dhe e preu n qaf.167
166 167
Ibni Hishami: I/266, 267. Tefhimu-l-Kurani: VI/522; Abdullah Nexhdi, f. 135.
117
N mizorit kurejshite bn pjes edhe ajo kur Ukbe b. Ebu Muiti ia shtypi aq fort me kmb qafn Resulullahut ndrsa ky ishte n sexhde, saq ai zgurdulloi syt168. Q kurejsht donin ta mbytnin me mizorit e veta Resulullahun flet edhe rrfimi i Ibni Ishakut n nj version m t gjat: Nj dit Ebu Xhehli tha: O popull kurejshit, Muhammedi nuk heq dor nga veprimtaria e tij. A nuk e shihni se kush na e poshtron fen ton, kush na i prqesh etrit tan dhe i rrnon ndrrat tona? Betohem dhe prgjrohem me Zotin se do t ulem n gurin m t madh q mund t oj dhe me t do ta shtyp Muhammedin. Kur t bjer n sexhde me t do tia shtyp kokn. Nse doni m prkrahni, ose m pengoni, mandej familja Abdi Menaf le t bj ka t doj. Kurejsht than: Nuk do t t lm pa t prkrahur, vepro ashtu si dshiron! T nesrmen n mngjes, Ebu Xhehli mori nj gur q e kishte prshkruar m par dhe u ul mbi t pr t pritur Resulullahun . Ky erdhi, si zakonisht, n kohn e duhur dhe filloi t falej. Kurejsht ishin ulur n vendet e tyre t zakonshme dhe prisnin se ra n sexhde, Ebu far do t bnte Ebu Xhehli. Kur Resulullahu Xhehli deshi ta godiste me gur, por nuk mundi as ta lvizte. Provoi nga nj an - nuk bn, provoi nga tjetra - prsri nuk bn. Pastaj e ngriti pak, por guri i shptoi nga duart. Kurejsht u afruan dhe i britn: ka t ndodhi, o Ebu Hakim? Ai tha: Kur fillova t realizoja at q pata ndrmend, si ju thash dje, dhe kur desha t ngrija gurin, ky prnjher u shndrrua n nj deve mashkull, gj q nuk m kishin par syt gjer ather, me kmb t gjata e t forta, me kofsh t fuqishme, me nofull t madhe dhe me dhmb t shndosh. Kurr nuk kisha par nj dromedar t till. Pr Zotin, ai luante dhe kthehej nga un pr t m kafshuar. Ibni Ishaku transmeton: Mua m kan thn se Resulullahu . Po ta kishte arritur, do ta ka deklaruar: Ai ka qen Xhibrili kishte kafshuar deri n vdekje.169 Pas ksaj ajo q i bri Ebu Xhehli Resulullahut shtyri Hamzn dhe Umerin q t prqafonin Islamin, pr ka do t flasim m von. Ideja pr shkatrrimin e Muhammedit , nga dita n dit ngulitej n kokat dhe n zemrat e zymta t zullumqarve. Ibni Ishaku
168 169
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 113. Ibni Hashim: I/298, 299.
118
transmeton nga Amr b. El-Asi, i cili thot: Kam marr pjes n tubimin e tyre n Haxher (Haxhretul-esved). Duke folur pr Resulullahun , than: Nuk e dim nse se dikush ka pasur aq shum durim me t sikurse ne. Kemi qen tejet t durueshm, veanrisht kur kemi pasur t bjm me nj gj aq serioze si ishte kjo. Ndrsa ata flisnin kshtu, ia behu Resulullahu dhe u nis pr t br teslimin - shenj me dor nga qoshja e Kabes - pastaj kaloi para tyre duke br tavafin rreth Kabes. Ata e prcolln me fjal t shmtuara. Kjo u shpreh n fytyrn e tij. Kur kaloi pr t dytn her pran tyre, ata i prsritn ato fjal, e kjo prsri u shpreh n fytyrn e tij. Kshtu ndodhi kur kaloi edhe pr t tretn her. Ather Resulullahu u tha: M dgjoni, O kurejshit, pasha Krijuesin tim, mund t ket viktima. Ata u trazuan. Secili prej tyre dukej sikur t kishte mbi kok nj shpend grabitqar. Ai q e sulmonte m s teprmi, u qetsua, u prqendrua, dhe filloi ti drejtohej me fjal t bukura. Ai i tha: Shko, o Ebu Kasim, ti nuk je nga injorantt. T nesrmen prsri u tubuan dhe filluan t flisnin pr t, ndrsa Resulullahu falej. Pa nj, pa dy, u ngritn q t gjith dhe e rrethuan. E pash, rrfen Ibn Amr b. El-Asi, q dikush prej tyre e kapi pr pelerine, kurse Ebu Bekri u vrsul mbi t. Fliste duke qar: A thua, do ta mbytni njeriun vetm pse thot: Zoti im sht Allahu? Ata e lshuan dhe ikn. Kjo ishte gjja m e keqe q i kan br kurejsht, e q e kam par un.170 N traditn e Buhariut transmetohet nga Urvete b. Zubejri, i cili ka thn: E kam pyetur Amr b. El-Asin t m tregoj pr t keqen m t madhe q i kan br kurejsht Resulullahut e ai m tha: Ndrsa Resulullahu falej n nj qoshe t Kabes, doli Ukbet b. Ebi Muiti dhe mbshtolli petkun e vet rreth qafs s Resulullahut dhe e shtrngoi me tr fuqin. Ather u paraqit Ebu Bekri i cili e largoi me forc nga Resulullahu e tha: A thua, do ta mbytni njeriun vetm pse thot: Zoti im sht Allahu?171 Sipas nj versioni t Esmas, vajzs s Ebu Bekrit, thuhet: Jehoi nj britm gjer te Ebu Bekri dhe zri i tha: Shptoje shokun tnd, ai doli me vrull nga shtpia, e n kok i kishte katr kaurrela. Doli duke thn: A thua, do ta mbytni njeriun vetm se thot: Zoti im sht Allahu?
170 171
Ibni Hisham: I/289, 290. Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi prjetimet e Resulullahut e nga mushrikt n Mek, ai dhe shokt e vet: I/544.
119
E lshuan Muhammedin n shtpi.
e iu kthyen Ebu Bekrit. Pastaj ai u kthye
Hamza
pranon Islamin
N ato koh aq t vshtira, gjersa ret e errsirs shprndanin shpirtligsin e vet n t gjitha ant, ndriti nj rreze drite e cila i gzoi pa mas t rrezikuarit dhe ua ndrioi rrugn. Ky ishte kalimi i Hamzs n Islam, Hamza i biri i Abdul-Muttalibit. Ky u b musliman nga fundi i vitit gjasht t pejgamberis. Shumica e historianve mendojn se kjo ka ndodhur n muajin dhul-hixhxhe. Gjithsesi ka ekzistuar nj shkas pr kt ngjarje t ndritshme. Nj her Ebu Xhehli, duke kaluar pran Resulullahut n Safa, e sulmon at me fjal t rnda. Resulullahu nuk prgjigjet, e ai e godet me gur n kok, saq i rrodhi gjak. Pastaj Ebu Xhehli kthehet dhe shkon n ndej me kurejsht e tjer para Kabes, dhe ulet mes tyre. N Safa qndronte robresha e Abdullah b. Xhedanit dhe pa se ka ndodhi. Pas pak atypari kalon Hamza, i cili po kthehej prej gjuetis, duke mbartur harkun e vet. Ajo i tregon se kishte br Ebu Xhehli. Hamza hidhrohet shum - e ishte njeriu m i famshm dhe m i guximshm i kurejshve - dhe niset nga Kabja me vrap. Askund nuk u ndal derisa arriti para Ebu Xhehlit, aty, n mesxhidin e Kabes, qndroi mbi kokn e tij dhe thrriti: O njeri i pagdhendur, ti je duke ofenduar dhe duke sulmuar nipin tim, e un i takoj s njjts fe sikurse edhe ai! Pastaj e goditi me hark n fytyr aq fort, saq i bri nj shenj. Njerzit nga familja e Benu Mahzumit qndruan n ann e Ebu Xhehlit, kurse ata t Benu Hashimit, n ann e Hamzs. Ebu Xhehli tha: Lreni Ebu Amarin - Hamzn, un e kam sulmuar keq nipin e tij.172 Islami i Hamzs, n momentin e par, ishte nga inati. Ka qen njeri q nuk mund ta duronte m padrejtsin, prandaj edhe reagoi aq ashpr. Por Allahu menjher ia ndrioi shpirtin dhe mendjen, e ai fuqishm e prqafoi fen, kurse muslimant fituan nj shok me t cilin mburreshin shum.173
172
Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 66; Rahmetun li-l-Alemin: I/68; Ibni Hisham: I/291, 292. 173 Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 101
120
Umer bin El-Hattabi
pranon Islamin
N at koh ndriti edhe nj rreze drite dhe ndihmoi shprndarjen e errsirs. Kjo ishte nj drit m e shndritshme, sikurse vettima n natn me stuhi, e cila nuk shuhet shpejt si ajo, por vazhdon edhe m t shndris dhe t ndrioj mjedisin e vet. Kjo drit e dyt n Islam ishte Umeri. Umer b. El-Hattabi e pranoi Islamin n muajin dhul-hixhxhe t vitit gjasht t pejgamberis,174 vetm tri dit pas Islamit t Hamzs.175 Resulullahu tanim i ishte lutur Allahut q Umeri t pranonte Islamin. Tirmidhiu transmeton nga Ibni Umeri nj hadith, q e klasifikon n sahih, t cilin po ashtu Taberaniu e transmeton nga Ibni Mesudi dhe Enesi, q Resulullahu ka thn: O Allahu im, ndihmoje Islamin me njrin prej ktyre dyve, i cili sht m i dashur pr Ty: me Umer b. Hattabin ose me Ebu Xhehl b. Hishamin. M i dashuri pra pr Allahun ka qen Umeri . Pas studimit t t gjitha versioneve q flasin pr kalimin e Umerit n Islam, mund t konkludohet se feja Islame n zemrn e tij ka zn vend gradualisht, por sigurt. Para se ta paraqesim kt, t themi dika pr virtytet dhe ndjenjat e Umerit . Umeri ka qen i njohur pr mprehtsin n t folur dhe me lvizje energjike. Shpeshher muslimant kan prjetuar nga ai hidhrime, mirpo n realitet ka qen person te i cili prziheshin ndjenja t ndryshme. I monte shum zakonet e t parve t tij, e nga ana tjetr ia kishte nda knaqsit e ksaj bote, vern dhe lojrat. Mahnitej me qndrueshmrin e muslimanve n besimin e tyre t ri dhe me vullnetin e tyre t fuqishm pr t vazhduar, pa marr parasysh se n far pengesash hasnin. Edhe vet vihej n situata t dyshimta prkitazi me fen e tij dhe mendonte se Islami ishte feja m e mir nga t gjitha t tjerat. Kshtu zgjati derisa ajo mbizotroi tek ai. Kto jan fjalt e El-Gazaliut.176 Rezymeu i tradits pr Islamin e tij thot se, Umeri nj nat del pr tu zbavitur jasht shtpis s vet. Shkon n Harem t Kabes dhe brenda has Resulullahun n namaz. Kndonte nga fillimi i sures El-Hakka. Umeri ndalet dhe dgjon. I plqeu kndimi i Kuranit. Ai vet thot: Thash me vete - ky, pr Zotin, sht poet, si kan thn kurejsht. Pastaj i dgjova fjalt: Kurani sht, me t
174 175
Tarihu Umer b. El-Hattab nga El-Xhevzi, f. 11. N lidhje me kt m von do t pasoj hadithi. 176 Fikhu-s-Sire, f. 92, 93.
121
vrtet, fjal e shpallur Pejgamberit fisnik, e nuk sht fjal e poetit - sa pak jeni duke besuar! (El-Hakka: 40-41). Pastaj un mendova: Ai sht magjistar. Dhe dgjova fjalt: e nuk sht fjal e ndonj magjistari - sa pak jeni duke menduar. (El-Hakka: 42). Pastaj Umeri tha: Ather Islami m hyri n zemr.177 Kto kan qen farat e para t Islamit q u mbolln n zemrn e tij, por lvozhgat e farave ishin t prbra nga keqkuptimet paraislamike, nga asabijja tradicionale (fanatizmi fisnor), dhe nga mbajtja dhe glorifikimi i besimit t gjyshrve. T gjitha kto ende mbizotronin me mendjen e tij. Kjo ishte e vrteta pr t ciln rrahte zemra e tij. Andaj mbeti i zellshm dhe i palodhshm n veprimet e veta kundr Islamit. Por, megjithat, n zemrn e tij lvizte nj ndjenj tjetr e fshehur thell pas mburojs s tij trupore. N armiqsin e ashpr t Umerit prmendet vendimi i tij pr t mbytur Resulullahun . Kjo ndodhi nj dit kur doli i ngjeshur me shpat t mpreht, pr ta realizuar vendimin n vepr. Gjat rrugs takon Nuajm bin Abdullah el Adevijjun, 178 ose, ndoshta nj njeri tjetr nga fisi Benu Zehra,179 ose bile edhe nga fisi Mahzum,180 i cili e pyet: Ku je nisur, o Umer? Ai prgjigjet: Dshiroj t mbys Muhamedin. Ky i thot: Si do t mbrohesh nga familjet Benu Hashim dhe Benu Zehra nse e mbyt Muhammedin? Umeri i tha: Kshtu mund t flassh vetm nse ke pranuar fen e re, dhe ke braktisur at t vjetrn n t ciln ke lindur. Ather njeriu i tha: Mir pra, po a dshiron, o Umer, t t them dika q ende nuk e di? Do t befasoheshe! Motra dhe dhndri yt e kan ndrruar fen dhe kan braktisur fen s cils i takon ti. Umeri u trondit shum dhe u nis n shtpin e tyre. Kur arrin, aty hasi Habab bin El-Eretin. N dor e mbante nj faqe t Kuranit ku shkruante Ta-ha. Kt sure ia kndonte ktyre dyve. Hababi shpesh vinte te kta pr tu knduar Kuran. Kur dgjoi zrin e Umerit, u fsheh thell n shtpi, ndrsa Fatimja - motra e Umerit - fshehu faqen e Kuranit. Kur hyri Umeri tek ata, tha: far jan ato fjal q i dgjova kur arrita ktu? Ata u prgjigjn: Kurrgj, ne t dy bisedonim mes vete. Ai tha: A mos vall ju dy e keni ndrruar fen? Dhndri tha: O Umer, ka menTarihu Umer b. El-Hattab nga Ibni Xhevzi, f. 6. Prafrsisht thot edhe Ibni Ishaku, Ibni Hishami: I/346, 347. Umer b. El-Hattab - Historia f.9, 10. 178 I pari sht sipas tradits s Ibni Ishakut, shiko Ibni Hisham: I/344. 179 I dyti prmendet n traditn e Enes b. Malikut radijAllahu anha, shiko Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 10. dhe Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi f. 103. 180 T tretin e transmeton Ibni Abbasi n traditn e vet. Vepra e fundit, f. 102.
177
122
don, nse e vrteta sht n ann e asaj feje tjetr, e jo n at tndn? Umeri iu vrsul dhe e goditi fuqishm. Motra e tij ndrhyri dhe e shkputi nga burri i saj, kurse ai i dha nj t shtyr me dor n faqe dhe e prgjaku, - n traditn e Ibni Ishakut thuhet se e ka goditur me shuplak n faqe dhe i ka shkaktuar plag - e ajo, e hidhruar, i drejtohet: O Umer, nse feja tjetr sht e drejt, dhe e jotja e gabuar, ather dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve Allahut dhe dshmoj se Muhammedi sht Pejgamber i Allahut. Kur Umeri e pa se ka i bri motrs, s cils i rridhte gjaku nga plaga n fytyr, i erdhi shum keq dhe u pendua. Pastaj ua kurseu jetn e tha: Ma jepni at flet ta lexoj. Motra i tha: Ti je i papastr, e kt nuk e marrin n dor njerzit e papastr, ngrihu pastrohu e pastaj merre Kuranin. Kur e bri kt, e mori fletn dhe kndoi: N emr t Allahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit! dhe tha: Sa emra t bukur dhe t pastr (duke menduar n Besmele) dhe vazhdoi t kndoj Ta-ha gjersa erdhi tek ajeti: Vrtet, vetm Un jam Allahu, nuk ka Zot tjetr prve Meje, pra vetm Mua m adhuro dhe fale namazin - q t m kesh gjithnj ndrmend! (Ta ha: 14). Umeri u ndal e tha: Sa ligjrim i mrekullueshm, nuk ka fjal m t bukura se kto! M drgoni te Muhammedi! Kur Hababi i dgjoi fjalt e Umerit, i doli para dhe i tha: Ji i knaqur, o Umer, un do t dshiroja q lutja, t ciln Resulullahu e tha t enjten n mbrmje (O Allahu im, ndihmoje Islamin dhe bje t famshm at me Umer bin El-Hattab ose me Ebu Xhehl b. Hishamin) n shtpi n pjesn e ult t Safas, t dedikohet ty. Umeri mori shpatn, e ngjeshi n brez, dhe u nis n shtpin e Muhammedit . Trokiti n der. Nga shtpia prgjoi nj njeri, e pa Umerin t ngjeshur me shpat, u kthye brenda dhe njoftoi Muhammedin pr kt. T pranishmit n shtpi u shqetsuan. Hamza pyeti: keni? Than: Umeri! E, ani ka nse sht Umeri? Hapjani dern! Nse ka ardhur me qllim t mir, do ta presim mir, e nse ka ardhur me qllim t keq, do ta mbysim me shpatn e vet. N shtpi ishte Resulullahu duke pranuar Shpalljen nga Allahu . Pastaj kur doli, e hasi Umerin n dhom. Ia mori pelerinn dhe shpatn, pastaj e prqafoi dhe i tha: O Umer, a je i prgatitur q Allahu t t shptoj nga mjerimi n t cilin gjendesh? O Allahu im! Ky sht Umer b. El-Hattabi! O Allahu im! Ndihmoje dhe bje t njohur Islamin me Umer b. El-Hattabin! Umeri tha: Dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve Allahut dhe dshmoj se ti je Pejgamber i Allahut. 123
Umeri pranoi Islamin, kurse t pranishmit filluan t kndojn tekbire, saq edhe mushrikt i dgjuan n mesxhid.181 Umer b. El-Hattabi ishte guximtar i rrall. Kalimi i tij n Islam, shkaktoi te mushrikt dhembje t madhe, pr shkak t humbjes s re, prbuzjes dhe dshtimit t ri. Ndrsa muslimant vazhduan shtigjeve t gzimit, nderit dhe lartsimit. Ibni Ishaku transmeton nga Umeri me senedin e pandrprer t transmetuesve, q ka thn: Kur pranova Islamin, fillova t mendoja rreth asaj se kush sht n Mek armiku m i madh i Resulullahut . Thash: Ebu Xhehli. Shkova tek ai dhe i trokita n der. Ai doli para meje e tha: Mir se vjen! ka t solli kshtu? Un i thash: Erdha t t lajmroj se kam pranuar Islamin, se besoj Allahun dhe Pejgamberin e Tij, Muhammedin , dhe besoj at q po i shpallet atij. Ai ma prplasi dern para fytyrs dhe briti: Zoti t shmtoft ty dhe at me ka ke ardhur!182 Ibni Xhevzi thot se Umeri ka thn: Kur dikush pranonte Islamin, njerzit mblidheshin rreth tij dhe e goditnin, e edhe ai i godiste ata. Kurse un kur pranova Islamin, shkova ti tregoja dajs tim El-As b. Hashimit, e ai ma mbylli dern dhe hyri n shtpi. Pastaj i shkova nj njeriu, njrit nga paria e Meks - ndoshta ky ka qen Ebu Xhehli - dhe e lajmrova, por edhe ky hyri n shtpi.183 Ibni Hishami thot, gjithashtu edhe Ibni Xhevzi, n form t prmbledhur, se Umeri, pas pranimit t Islamit, shkoi te Xhemil b. Muammer El-Xhumehiu, i cili mbante mend mir dhe i transmetonte ligjrimet e njerzve, dhe i tregoi se kishte pranuar Islamin, kurse Xhemili brtet me tr fuqin q kishte se Ibni Hattabi e kishte mohuar fen. Umeri, prapa shpins s tij, i thot: Ai gnjen, un nuk e kam mohuar fen, un e kam pranuar Islamin. Njerzit iu vrsuln Umerit, e Umeri iu vrsul atyre, dhe kshtu u prleshn gjer n mesdit. Umeri lodhet dhe ulet t pushonte, e ata tubohen rreth tij. Umeri u thot: Veproni ashtu si keni vendosur, por, betohem me Allahun, edhe nse jeni treqind, ose ju do t merrni kokat tona, ose ne tuajat. 184 Pas ksaj ndodhie, mushrikt vendosin ta mbysin Umerin n shtpin e tij.
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 7, 10, 11; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 102, 103; Ibni Hisham: I/343-346. 182 Ibni Hisham: I/349, 350. 183 Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 8. 184 Vepra paraprake; Ibni Hisham: I/348, 349.
181
124
Buhariu transmeton nga Abdullah b. Umeri, i cili thot: Umeri rrinte n shtpi i friksuar, kur iu paraqit El-As b. Vail Es-Sehmi, babai i Amrit, n rroba t reja, me kmish t mndafsht. Ai ishte nga fisi Sehm, kurse ata ishin sunduesit tan. Ky e pyet Umerin: sht me ty? Ai prgjigjet: Populli yt mendon se duhet t m mbysin pr shkak se kam pranuar Islamin. El-Asi tha: Ata nuk kan rrug gjer te ti. Pastaj doli, takoi turmn e njerzve t cilt kishin mbushur tr luginn dhe i pyet: Ku po shkoni? Shkojm te Ibni Hattabi i cili ndrroi fen. Ai u tha: Ju nuk keni rrug gjer tek ai. Pastaj ata u kthyen. N versionin e Ibni Ishakut qndron: Pasha Allahun, dukeshin sikurse nj grumbull rrobash t ndrydhura para tij. Kshtu ka ndodhur me mushrikt. E ka ka ndodhur me muslimant? Transmeton Muxhahidi nga ibn Abbasi, i cili thot: E kam pyetur Umer b. Hattabin se si e kishte fituar ofiqin El-Faruk. Ai tha: Hamza pranoi Islamin tri dit para meje., - pastaj m tregoi se si e kishte pranuar Islamin, e n fund m tha: Prkatsisht, kur pranova Islamin pyeta: O Resulullah! A jemi n ann e drejt, qofshim gjall apo t vdekur? M tha: Po, pasha Krijuesin tim, ju jeni n ann e drejt, qofshi gjall apo t vdekur. Umeri tha: E prse ather jemi duke u fshehur? Pasha Krijuesin, i Cili t drgoi t Vrtetn, do t dalim s bashku me ty. Pastaj dolm jasht. Hamza para tij, un pas tij, e ai mes nesh si n kurth. Hym n mesxhid. I shikova kurejsht dhe Hamzn. I kishte kapluar pikllimi sikurse kurr m par. m quajti El-Faruk.185 Resulullahu Ibni Mesudi ka thn: Kurr nuk kemi mundur t falemi t qet n Kabe, gjersa Umeri pranoi Islamin.186 Transmetohet nga Suhejbe b. Sinan Er-Rummiju se ka thn: Kur Umeri pranoi Islamin, Islami u forcua dhe ne filluam t uleshim n hallk rreth Kabes. U ngritm q ta bnim tavafin publikisht rreth Kabes dhe n kalim e sipr takoheshim me ata t cilt na brtisnin, e edhe ne u prgjigjeshim ashtu si e meritonin.187 Transmetohet nga Abdullah b. Mesudi: Kemi qen t ndihmuar dhe t forcuar q kur Umeri pranoi Islamin.188
185 186
Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 6.7. Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 103. 187 Tarihu Umer b. El-Hattab, f. 13. 188 Sahihu-l-Buhari, kaptina Islami i Umer b. El-Hattabit: I/545.
125
Prfaqsuesi i kurejshve te Resulullahu

Pasi kaluan n Islam kta dy trima, Hamza dhe Umeri , ret prmbi Mek filluan t shprndaheshin. Mushrikt zhdehen nga dehja e vet, ndrrojn metodat e torturimit dhe t ndshkimit t ashpr. Bnin prpjekje q me an t marrveshjeve t ndryshme t ndalnin Resulullahun nga feja e tij. Nuk e dinin t gjort se e tr ajo q e ndrionte dielli nuk vlente as sa nj flatr e mushkonjs kundruall fes s Muhammedit . Prandaj dshtonte do orvatje e tyre. Ibni Ishaku tregon: Jezid b. Zijadi tregon se Muhammed b. Kabi ka thn: Kjo ka ndodhur kur Utbe b. Rebia ishte kryepar. Nj dit n Kshillin e kurejshve ky tha (Resulullahu ishte i ulur vetm n mesxhid): O kurejshit, a dshironi t shkoj te Muhammedi? Do t flas me t dhe do ti propozoj disa gjra propozime. Ndoshta do t pranoj ndonjrn prej ktyre. Do ti japim gjith ka dshiron, vetm t na lr t qet. Kjo ka ndodhur pas kalimit t Hamzs n Islam. Duke qen se numri i ashabve t Muhammedit rritej nga dita n dit, ata than: Ska mbetur tjetr, ngrihu o Ebul-Velid, shko dhe fol me t. Utbe u ngrit, iu afrua Muhammedit dhe tha: O nipi im, si e di edhe vet, ti je nga gjaku dhe origjina jon fisnike. E ke vendin tnd n familje dhe n brez. Popullit tnd i bre padrejtsi t madhe, i ke ndar n grupe, ua ke rrnuar ndrrat, ua ke poshtruar zotat dhe besimin e tyre, gjyshrit tan i bre jobesimtar. M dgjo, po t ofroj disa zgjidhje, besoj se do ti pranosh, bile disa nga ato. Fol o Ebul-Velid, po t dgjoj, - tha Resulullahu . O nipi im, nse dshiron pasuri pr kt fe q je duke kumtuar, ne do ta mbledhim nga pasurit tona dhe do t jesh m i pasuri n mesin ton. Nse dshiron t sundosh me ne, do t zgjedhim pr kryepar tonin dhe asgj nuk do t bjm pa dijen tnde. Nse dshiron pushtet, do t t zgjedhim pr kryetar. Nse tr kt q je duke prjetuar dhe po t shtiret se je Pejgamber nuk mund ta dbosh nga vetvetja, do t krkojm mjek pr ty dhe nuk do t kursejm asgj vetm q ti t shrohesh nga kjo smundje, sepse vet natyra e njeriut nganjher e ngadhnjen at, andaj ka nevoj pr shrim. A e kreve, tanim o Ebil-Velid? Po, - tha ai. Ather pra m dgjo mir, - tha Muhammedi - Bismil-Lahir-RahmanirRahim. Ha, Mim. (Kjo sht) Shpallja prej Bamirsit, Mshiruesit. Libr, argumentet e t cilit jan t qarta, (q sht) Kurani n gjuhn arabe, pr popullin q di. Si sihariques dhe paralajm126
rues, por shumica e tyre jan shmangur (prej studimit t tij) e nuk duan t dgjojn. (Por) Thon: Zemrat tona jan t mbuluara (blinduara e nuk kuptojn) pr at q na thrret ti, vesht tan jan t shurdhr pr at, e mes nesh e teje ka perde, andaj puno ti (n iden tnde), (por) me t vrtet, dhe ne do t punojm. (Fussilet: 1-5). Resulullahu vazhdoi t kndonte ajete nga kjo sure, kurse EbulVelidi dgjonte n heshtje. Duart i kishte vn prapa shpine, dhe i mbshtetur edhe m tej dgjonte, dgjonte. Kur Resulullahu arriti te ajeti i sexhdes, bri sexhde dhe tha: O Ebul-Velid, kjo qe nga un, e ti mund t veprosh si t duash. Utbe u ngrit dhe vajti te shokt e vet, t cilt flisnin pr t. Kur e pan, than: Betohemi me Zotin se Ebul-Velidi na kthehet me fytyr tjetr nga ajo me t ciln ka shkuar - sht i disponuar ndryshe. Pasi u ul, ata pyetn: E, u b? far lajme na solle? Ai u prgjigj: Ju solla lajme q dgjova fjal q, pr Zotin tim, nuk i kam dgjuar gjer m tani. Pr Zotin, nuk jan vargje t poetit, e as fjali t magjistarit, e as mrmritje t shortarit. O popull, o kurejshit, bhuni t dgjueshm dhe fen e tij ma lini mua. Lreni kt njeri vetm dhe shmanguni nga ai. Betohem n Zotin se, ligjrimi q dgjova, sjell porosi madhshtore. Nse arabt e refuzojn at, ather ju do t jeni t mjaftueshm pr t, por nse shkon puna mbar e t gjith arabt e pranojn, ather pushteti i tij do t jet edhe juaji, nami i tij do t jet nami juaj, me t do t bheni populli m fatlum. Ata than: O Ebul-Velid, t paska br mngji! Ai tha: Ky sht mendimi im pr t, e ju veproni si t doni.189 N nj version tjetr thuhet se Utbe ka dgjuar kndimin e Kuranit, derisa Resulullahu, nuk ka arritur gjer te: Nse shmangen (refuzojn besimin), ti thuaju: Ju paralajmroj me bubullim (dnimin e tmerrshm), asi dnimi far e goditi Adin e Themudin. (Fussilet: 13). Pastaj, u ngrit i shqetsuar dhe ia vuri Resulullahut dorn n goj e tha: Betohem n Zotin se kjo sht gj e mir. Me siguri kt e ka thn q t mos jet paralajmruar. Pastaj u ngrit dhe shkoi te populli i vet dhe u tregoi pr t gjitha.190 Ebu Talibi ndrmjetson mes familjeve Benu Hashim dhe Benu Abdi-l-Muttalib
189 190
Ibni Hisham: I/293, 294. Tefsiri Ibni Kethir: VI/159-161.
127
Asokohe ndodhn shum gjra, bhen disa ndryshime n raportet e fuqive, por Ebu Talibi ende friksohej pr nipin e vet nga torturat e mushrikve. Ebu Talibi gjithnj kishte ndrmend pasqyrn dhe ngjarjet e viteve t kaluara. Mushrikt krcnoheshin me izolim, pastaj tentuan ta ndrrojn Amareh bin Velidin me Muhammedin pr ta mbytur. Ather Ebu Xhehli shkon pr ta shtypur me gur, pastaj Ukbet bin Ebu Muiti i v lakun n fyt me petkun e vet dhe paksa nuk e mbyt. Ibni Hattabi niset pr ta vrar me shpatn e vet. T gjitha kto ngjarje i prjetonte Ebu Talibi me vete, por tani, kur i mblodhi t gjitha, disa gjra nuk i shkonin aq mir, pa marr parasysh se Islamin e kishin pranuar Hamza dhe Umeri. Mushrikt qmoti prgatisnin nj plan kundr muslimanve, me qllim q ta mbysin nipin e tij. Ebu Talibi ishte i sigurt n kt. Kishte t drejt sepse kurejsht tanim ishin marr vesh q ta mbysin publikisht Resulullahun . Pr kt komplot t prbashkt paralajmron Kurani: Nse ata thurin gracka, edhe Ne do tu vm gracka atyre. (Ez-Zuhruf: 79). Ather ka t bj Ebu Talibi? Ai vendosi t thrriste familjen e vet t ngusht, benu hashimitt dhe benu abdul-muttalibt - nga dy djemt e Abdu Menafit, q t gjith s bashku t viheshin n mbrojtjen e nipit t tij. Ata kt e pranuan dhe s bashku me muslimant e mushrikt premtuan vendosmrisht, duke ruajtur nderin arab dhe rendin fqinjsor, prve vllait t tij, Ebu Lehebit. Ai i braktisi kta dhe iu bashkua kurejshve.191
191
Ibni Hisham: I/269; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 106.
128
Bojkoti i gjithmbarshm
BOJKOTI I GJITHMBARSHM
Kurejshve u ndodhn katr ngjarje t paharrueshme brenda nj kohe shum t shkurtr, dhe at vetm pr katr jav. Hamza pranoi Islamin, pastaj kt e bri Umeri, pastaj Muhammedi refuzoi pazarllkun e tyre rreth fes islame dhe, m n fund, vendimi i prbashkt i benu hashimitve dhe benu abdu-l-muttalibve, i besimtarve dhe jobesimtarve, pr ta mbrojtur dhe pr ta prkrahur Muhammedin . Mushrikt ishin t shqetsuar, t hutuar dhe t habitur. Nuk dinin se ka duhej br. Nse e mbytnin Muhammedin , n luginn e Meks do t derdhej shum gjak pr shkak t tij. Kjo mund t rrezikonte edhe m tepr ata dhe fen e tyre, prandaj, pr nj koh t shkurtr, hoqn dor nga vrasja e Muhammedit . Por s shpejti do ti shohim me marifetllqe t reja dhe me tortura t llojit tjetr.
Kontrata mbi torturimin dhe armiqsin

Kurejsht u tubuan n shpatet pjellore t fisit Benu Kenaneh dhe u prbetuan kundr familjeve Benu Hashim dhe Benu El-Muttalib. Vendosn q t mos martoheshin me ta, t mos tregtonin, t mos flasnin me ta derisa t dorzonin Muhammedin pr ta mbytur. Ata e shkruajtn kontratn n nj faqe letre, duke shtuar se ata kurr nuk do lidhnin paqe me benu hashimitt, dhe q t mos i kaplonte prsri ndjenja e mshirs pr ka edhe do t abstenonin nga vrasja. Ibnu-l-Kajjimi shnon: Ata thon se kt kontrat e ka shkruar Mensur b. Ikrime b. Amir bin Hashimi, kurse t tjert thon Nadar b. El-Harithi. E vrteta sht se shkrues i kontrats ka qen Bagia b. Amir b. Hashimi. Resulullahu i sht lutur Allahut , q ta ndshkonte pr kt dhe atij iu paralizuan duart.192 Pas nnshkrimit t ktyre vendimeve t rndsishme pr kurejsht, fletn e varn n brendi t Kabes, kurse benu hashimitt, benu muttalibt, t gjith me radh, prve Ebu Xhehlit, i drguan n izolim. Kt e bn m nj muharrem t vitin shtat t pejgamberis, kurse vendi i izolimit ishte Shuab - pron e Ebu Talibit.
192
Zadu-l-Mead: I/46.
129
Tre vjet izolimi

Pasi fqinjt prforcuan kufijt e vendit t rrethuar Shuab Ebu Talib, ather ndrpren do kontrat me t izoluarit. Ndaluan t hynte ushqim n Mek, e nse malli paraqitej n treg, ather nguteshin q ta blenin t trin pr vete q t mos arrinte te t izoluarit. Kta u gjendn n situat t vshtir. Nuk kishin ushqim, andaj filluan t hanin gjethe, lkura etj. Ndrsa jasht mureve t kampit prqendrues dgjoheshin klithmat e fmijve, gjm e grave dhe njerzve t uritur. Ngandonjher prmes kanaleve t fshehta furnizoheshin me ushqim sa pr t mbetur gjall. Nga kampi i prqendrimit mund t dilnin vetm n muajt e shenjt. Her-her dilnin t blinin ndonj deve nga tregtart q ktheheshin, por Mekasit e rritnin mimin aq sa kta hiqnin dor nga blerja, sepse nuk kishin me ka t paguanin. Nganjher Hakim bin Hizami i drgonte fshehtazi drith kushrirs s vet, Hatixhes radijAllahu anha. Nj her e zuri Ebu Xhehli dhe deshi ta varte, por i ndau Ebu-l-Buhturi dhe i mundsoi Hakimit tia drgonte drithin kushrirs. Ebu Talibi kujdesej shum pr sigurin e Resulullahut . Kur njerzit niseshin pr t fjetur, e urdhronte at t flinte n vendin e vet, por kur t gjith binin n gjum, i thoshte t ndrronte vendin. E mbronte kshtu q t mos e rrmbenin. Nganjher afr shtratit t tij vendoste djemt apo vllezrit e vet t bnin roj. Gjat kohs s haxhit, Resulullahu dhe muslimant dilnin dhe thirrnin njerzit n Islam.
Prishja e kontrats mbi izolimin

Kaluan tre vjet, e situata e muslimanve n izolim nuk ndryshoi fare. N muajin muharrem193 t vitit t dhjet t pejgamberis ndodhi ndrprerja e kontrats. N mesin e kurejshve kishte njerz q ishin t knaqur me nnshkrimin e kontrats, por kishte edhe nga ata q nuk ishin t knaqur me kt. Kta t fundit ndrpren fjaln e dhn dhe anuluan nnshkrimet e veta n letr. Nismn pr ndrprerjen e kontrats e mori Hisham b. Amri nga familja Benu Amir b. Luj. Ky drgonte fshehtazi, edhe natn, ushqim n kampin e prqendrimit. Nj nat shkoi te Zuhejre b. Ebi Umejjeh El-Mahzumi dhe thot: A je i knaqur duke
Ebu Talibi ka vdekur gjasht muaj pas ndrprerjes s kontrats, n muajin rexheb, e jo n ramazan.
193
130
Bojkoti i gjithmbarshm
ngrn e duke pir, ndrsa dajat e tu jan n asi gjendje q e di edhe vet? Ai prgjigjet: Vaj halli pr ty nse mendon kshtu, por t bj un i vetmuar? Sikur t kisha pran qoft edhe nj njeri t vetm, do ta thyeja premtimin. Ky thot: Ta kam gjetur nj njeri. Kush sht ai? Un, - prgjigjet Zuhejre, - ti gjeje edhe njeriun e tret. Hishami shkoi te Mutam b. Adijj, i prkujtoi lidhjet farefisnore me benu hashimitt dhe benu el-muttalibt, gjyshi i prbashkt i t cilve sht Abdu Menafi. Pastaj e qortoi pr pranimin e tij s bashku me kurejsht n kt mnyr t keqtrajtimit. Mutami pyet: M trego se far t bj? Un jam vetm. Njri nuk mund t bj kurrgj vetm. Hishami i thot: E kam gjetur njrin. Kush sht ai? Un vet. Pastaj Mutami thot: Gjeje t tretin! Hishami prgjigjet: Kt e kam br. E kush sht ai? Zuhejre b. Ebi Umejje, - prgjigjet ky. Krkoje pra edhe t katrtin, - thot Mutami. Hishami shkon tek Ebu-l-Buhturije b. Hishami. E edhe ktij ia prsrit t gjitha ato ka i kishte thn Mutamit, prkitazi me lidhjet farefisnore dhe padrejtsin q u ishte br, pastaj Ebu-l-Buhturi pyet: Po a ke prkrahje? Po. E kush jan kta? Zuhejre b. Ebu Umejje, El-Mutam b. Adijji dhe un, - prgjigjet Hishami. Gjena edhe t pestin, - thot Ebu-l-Buhturi. Hishami shkon te Zumah b. el-Esved b. El-Muttalib b. Esedi. Me t flet pr familjet e tyre, pr obligimet farefisnore, pr t drejtat e tyre, e pastaj Zumati pyet: A ke bashkpuntor pr kt pun? Hishami prgjigjet pastaj i numron njerzit me t cilt kishte biseduar. Thirri t gjith, - tha Zumati. M von t gjith tubohen tek El-Huxhuni dhe merren vesh pr ndrprerjen e kontrats. Zuhejre thot: Un do tju prfaqsoj dhe do t flas i pari. T nesrmen u nisn ku e kishin ndrmend. Me ta vajti edhe Zuhejre i veshur me baldakin (uniform) t bukur. Ky e kreu tavafin rreth Kabes, pastaj u kthye nga njerzit dhe tha: O banor t Meks! Deri kur do t ham dhe do t vishemi mir, ndrsa benu hashimitt jan duke u shkatrruar, as q blejn e as q shesin dika. Pasha Allahun, nuk do t ulem derisa ta grisni at letr t mallkuar! Ebu Xhehli, i cili qndronte mnjan mesxhidit, tha: Gnjen, pr Zotin, nuk do ta grissh. Zumah b. El-Esvedi i tha: Ti gnjen, pr Zotin! Ne as q kemi dashur q ajo kontrat t shkruhet ashtu n letr. Kjo sht vepr jotja. Ebu-l-Buhturi briti: Zumah thot t vrtetn. Ne nuk kemi dashur q kjo t shkruhet n letr e t nnshkruhet. Mutam b. Adijji tha: Ju jeni duke thn t vrte131
tn, e kush flet ndryshe, ai gnjen. Krkoj mbrojtje prej Zotit nga ajo (kontrat) dhe nga prmbajtja e saj. Hisham b. Amri foli dika t ngjashme. Ebu Xhehli tha: Pr kt sigurisht jeni marr vesh mbrm n ndonj vend tjetr. Ebu Talibi gjat gjith kohs rrinte ulur n fund t mesxhidit dhe shikonte se po ndodhte. Ktu kishte ardhur sipas porosis s Resulullahut , sepse Allahu e kishte informuar Resulin pr kontratn e shkruar n nj cop letr, e cila rrinte varur brenda Kabes dhe se Allahu kishte drguar nj krimb q ta brente tr at q ishte shkruar n letr, prve emrit t Allahut. Resulullahu pr kt njoftoi xhaxhan e vet dhe ky erdhi n mesin e kurejshve. Pasi Ebu Talibi dgjoi tr bisedn, u ngrit dhe u tregoi atyre se kishte porositur Resulullahu nipi i tij. Nse gnjente ather ndaj nesh veproni si keni vepruar gjer m tani, por nse thot t vrtetn, ndrpritni izolimin dhe torturimin ndaj nesh. Kurejsht than: Ke folur drejt. Pas ksaj Ebu Xhehli filloi t konsultohej me popullin, kurse ElMutami vajti t sillte copn e letrs - kontratn - pr ta grisur. Por mbeti i shastisur kur pa se krimbi e kishte brejtur tr tekstin prve fjalve: N emrin Tnd o Allahu im dhe emrin Allah n vet tekstin e kontrats. Pas ksaj u ndrpre izolimi dhe Resulullahu me shoqrin e tij doln nga kampi i prqendrimit Esh-Shuab. Mushrikt patn argument t mrekullueshm pr pejgamberin e Resulullahut n kt shembull, por edhe m tutje mbetn t atill si i ka quajtur Allahu , dhe pr ta ka thn: Po, kur shohin ndonj mrekulli, ata kthejn kokn e thon: Kjo sht magji e vazhdueshme! (El-Kamer: 2). Ata, me gjith vrejtjen, nuk e prfilln kt ajet, por e prforcuan edhe m shum mosbesimin e tyre.194
194
Ne kemi mbledhur fragmente t ndara nga: Sahihu-l-Buhari, kaptina: vajtja e Resulullahut n Mek: I/216 dhe kaptina: komploti i mushrikve kundr Resulullahut : I/548; Zadu-lMead: II/46 - Ibni Hisham: I/350-351, 374-377; Rahmetun li-l-Alemin: I/69, 70; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 106-110; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdul-Vehhabi, f. 68-73. Ekzistojn disa mospajtime n kto vepra, por kemi marr at q sht prafrsisht e njjt te t gjith.
132
Delegacioni i fundit i kurejshve tek Ebu Talibi
DELEGACIONI I FUNDIT I KUREJSHVE TEK EBU TALIBI

Resulullahu doli nga izolimi dhe vazhdoi misionin e tij si e kishte urdhruar Allahu . Kurejsht, megjithq e kishin ndrprer dhe braktisur komplotin e izolimit, prsri vazhdonin presionin ndaj muslimanve, duke u prpjekur q me dhun ti largoonin nga rruga e Allahut . Ebu Talibi e mbronte edhe m tej nipin e vet, ndonse i kishte kaluar t tetdhjetat. T gjitha peripecit gjat viteve t kaluara, t vshtira e t rnda, jo vetm ato t fundit n lidhje me izolimin, por edhe t gjitha t tjerat t lidhura me Resulullahun , e kishin prekur thell dhe e kishin goditur rnd Ebu Talibin. I dobsuar dhe i molisur pushoi s lvizuri tepr dhe u trhoq n shtpi. Disa muaj pas daljes nga kamp-prqendrimi ai smuret dhe bie n shtrat. Ather mushrikt u friksuan pr nderin dhe autoritetin e tyre n mesin e arabve. far do t thon arabt nse ky vdes, e kta edhe m tej t vazhdojn me refuzimin e nipit t tij? Prandaj, pr t dytn her u munduan tia kthenin mendjen Resulullahut n pranin e Ebu Talibit, duke lshuar pe n disa gjra, me t cilat m par nuk ishin t knaqur. Vendosn q pr her t fundit t bisedo-nin me Ebu Talibin. Ibni Ishaku, e edhe t tjert, thon: Ebu Talibi u ankua se nuk ishte mir me shndet dhe kjo arriti te kurejsht. Ata than ndrmjet tyre: Hamza dhe Umeri pranuan Islamin, ndrsa pr Muhammetashm flasin t gjitha fiset. Ejani t shkojm tek Ebu Talibi, din e ai vet le t obligohet pr nipin e vet dhe ai vet le ta udhzoj at. Ne, pr Zotin, nuk jemi t sigurt se mund t ndodh nesr. Q do t thot: Ne friksohemi se ky plak do t vdes. Sikur ta linim t qet, e pastaj ti ngjaj dika atij, ather arabt do t thon: e pastaj, kur vdiq xhaxhai i tij, ata prsri e rrmbyen! Ebu Talibit i erdhn njerzit m t famshm t fisit Kurejsh: Utbe b. Rebia, Shejbe b. Rebia, Ebu Xhehl b. Hishami, Umejje b. Halefi, Ebu Sufjan b. Harbi, dhe afr njzet njerz t dalluar. Kta i 133
than: O Ebu Talib, ti je njri prej nesh, je dshmitar i t gjithave q ke par, tani je i smur dhe kemi frik pr jetn tnde. Ti e di mir se far ka ndodhur mes nesh dhe nipit tnd, prandaj thirre at q t na lr t qet, e edhe ne do ta lm t qet. Le t heq dor nga ne, e edhe ne do t heqim dor nga ai. Le t na lr rehat ne, dhe fen ton, e edhe ne do ta lm rehat at dhe fen e tij! Ebu Talibi drgoi t thrrisnin Resulullahun . Pasi mbrriti, i tha: O nipi im, kta jan njerzit m autoritar t fisit tnd. Kan ardhur pr ty, q t t japin ty dhe t marrin prej teje. Pastaj i tregoi prse kishin ardhur, propozonin dhe ofronin, ashtu q t jet i qet donjri n mnyrn e vet dhe t mos e pengonin njritjetrin. Resulullahu u tha t pranishmve: mendoni nse do tju thosha nj fjal, t ciln sikur ta pranonit, me t do t prvetsonit t gjith arabt, e do tju nnshtroheshin edhe t huajt? Nj tekst tjetr thot se i sht drejtuar Ebu Talibit me kto fjal: Dshiroj q t jen t bashkuar rreth nj fjale, t ciln do ta them. Me t do ti prvetsojn arabt dhe do ti nnshtrojn t huajt. N nj version tjetr thuhet kshtu: O xhaxha, a dshiron ti thrrassh n at q sht m s miri pr ta? E n ka i thrret ti kshtu? I thrras q t kumtojn fjaln me ndihmn e s cils do t nnshtrojn arabt e do t sundojn t huajt. Tradita e Ibni Ishakut thot kshtu: Sikur ta thoshit nj fjal, me t do ti kishit nnshtruar arabt, e do ti kishit prvetsuar t huajt. Kur ligjroi kt, kurejsht u befasuan. Ebu Xhehli pyeti: Cila sht ajo fjal? Pasha babain tnd, do ta shqiptojm at dhe mjaft t tjera t u tha: Thuani: Nuk ka zot tjetr ngjashme me t. Muhammedi prve Allahut, dhe prve Tij mos adhuroni m asknd! Ata duartrokitn dhe than: A mos dshiron, o Muhammed, q nj mori zotash ti shndrrosh vetm n nj Zot? Ti je njeri i uditshm! Pastaj i than njri-tjetrit: Jo, pr Zotin! Nga ky njeri nuk mund t marrim asgj, e as ai nuk do t marr dika prej nesh. Tani t shkojm, t vazhdojm t jetojm si kemi jetuar gjer m tani, n fen e etrve tan, derisa Zoti t sjell gjykimin mes nesh dhe atij! Pastaj u shprndan. Prkitazi me kt Allahu , shpalli: Sad! Pasha Kuranin e Madhrueshm (q kshillon), (por) jobesimtart jan mendjemdhenj dhe prars (nuk e pranojn t Vrtetn)! Sa e sa breza para tyre Ne i kemi zhdukur; e ata 134
Delegacioni i fundit i kurejshve tek Ebu Talibi
kan thirrur n ndihm, por ka qen von! Ata jan uditur pr ardhjen e nj paralajmruesi nga mesi i tyre, dhe jobesimtart kan thn: Ky sht magjistar dhe gnjeshtar! A do ai q prej tr zotave t bj nj Zot? Me t vrtet kjo sht nj gj e uditshme! Dhe paria nga mesi i tyre u largua (duke i thn njritjetrit): Shkoni dhe bhuni t durueshm pran zotave tuaj; Me t vrtet, kjo sht nj pun (e madhe) q dshirohet. Kt nuk e kemi dgjuar n fen e mparshme. Ky sht vetm nj trillim. (Sad: 1-7).195
Ibni Hisham: I/417-419; Tahfimu-l-Kurani: IV/316-318; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 91.
195
135
Viti i pikllimit
VITI I PIKLLIMIT
Vdekja e Ebu Talibit
Smundja e shtrngoi Ebu Talibin, vdekja iu afrua dhe ai ndrroi jet n muajin rexheb196 t vitit dhjet t pejgamberis, ose gjasht muaj pas daljes nga izolimi.197 Ekzistojn mendime se ka vdekur n muajin ramazan, tri dit para vdekjes s h. Hatixhes radijAllahu anha. N Sahihun e Buhariut transmetuar nga El-Musejjibi thuhet se Resulullahu ka hyr te Ebu Talibi. Pran tij ishte ulur Ebu Xhehli. Resulullahu iu drejtua xhaxhait t vet: O xhaxha, thuaj: Nuk ka Zot tjetr prve Allahut, fjal kjo me t ciln do t t mbroj tek Allahu. Ebu Xhehli dhe Abdullah b. Ebu Umejje than: O Ebu Talib, a mos, vall, do t dalsh nga mileti i Abdul-Muttalibit? (besimit t gjyshit). Kshtu vazhduan t flisnin, kurse fjalt e tij t fundit kan qen: N miletin e Abdul-Muttalibit. Resulullahu tha: Do t krkoj falje pr ty gjithher, vetm nse m ndalohet. Ather Allahu shpalli. Nuk sht pr Pejgamberin dhe besimtart q t krkojn falje pr idhujtart, madje, qofshin edhe t afrm t tyre, pasi tu bhet e qart se ata jan banor t Xhehenemit. (Et-Teube: 114). Gjithashtu Allahu shpalli: Ti (o Muhammed), me t vrtet, nuk mund ta udhzosh (n form imponuese) n rrug t drejt, at q dshiron ti - por Allahu e udhzon (n t gjitha normat), Ai i di m s miri ata q jan t udhzuar. (El-Kasas: 56). Mendojm se nuk ka nevoj t flitet m gjersisht pr rolin e Ebu Talibit n mbrojtjen e Resulullahut nga zullumqart. Bedeni
196
Tariku Islami nga Shahu i Madh Kan En-Nexhib Abdi: I/20. Ekzistojn mendime t ndryshme nse Ebu Talibi ka vdekur gjasht apo tet muaj pas izolimit. Sipas llogaris sime ka vdekur n rexheb t vitin 10. t pejgamberis. 197 Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 111.
137
me t cilin ai ka mbrojtur njkohsisht Resulullahun dhe Islamin, ka qen i fort dhe i padeprtueshm, por nuk ka qen n gjendje t mbroj vetveten. Ai i mbeti besnik fes s etrve t vet, andaj nuk e kreu n trsi detyrn e vet n kt bot. N hadithin sahih transmetohet nga Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili i ka thn Resulullahut : Ti nuk munde ta shptosh xhaxhan tnd, kurse ai ty t ka mbrojtur dhe, pr shkak teje ka qen i qortuar? Resulullahu i sht prgjigjur: Ai sht n cektinn e Xhehenemit, sikur t mos isha un, ai do t ishte n fund t Xhehenemit.198 Tregohet nga Ebu Seid El-Hudariu se e ka dgjuar Pejgamberin - kur e ka prmendur xhaxhan e vet - duke thn: Ndoshta do t ket dobi n Ditn e Gjykimit nga shefati im, kshtu q n zjarr ti jen vetm putrat (shputat e kmbve).199
Vdekja e h. Hatixhes radijAllahu anha

Dy muaj e tri dit pas vdekjes s Ebu Talibit, ndrroi jet nna e t gjith besimtarve, e muara dhe e nderuara, Hatixhja radij Allahu anha. Kjo ka ndodhur n ramazan t vitit dhjet t pejgamberis. Ka vdekur n moshn gjashtdhjet e pes vjee. Resulullahu ather ka pasur pesdhjet vjet.200 Hatixhja radijAllahu anha ka qen njra nga hiret e vrteta t Allahut pr Resulullahun . Me Resulullahun ka jetuar nj t katrtn e shekullit, duke i ofruar butsi dhe mirkuptim n astet e dshprimit dhe t pikllimit. Bashk me t ka mbartur prgjegjsin e davetit n supet e veta. Ajo i ka dhn kuraj n momentet e pranimit t shpalljes. E ka mbrojtur nga smirzit dhe zullumqart, dhe gjat tr ksaj rruge nuk iu sht dhimbsur as vetja, e as pasuria e vet. Resulullahu ka thn: Ajo m ka besuar (se jam Pejgamber) ather kur askush nuk m besonte, e ka ditur se jam duke folur t vrtetn ather kur m thoshin se jam rrenacak dhe m ka ndihmuar me pasuri ather kur t gjith m dmtonin.201 N hadithin sahih, Ebu Hurejra, thot: I ka ardhur Xhibrili Resulullahut dhe i ka thn: O i Drguari i Allahut, ja, arriti Hatixhja. Ajo sht duke mbartur nj en me fiq, ose me ushqim, ose
Sahihu-l-Buhari, kaptina rrfimi mbi Ebu Talibin. Sahihu-l-Buhari: I/548. 200 Ibni El-Xhevzi konfirmon se ka ndrruar jet n Ramazan, f. 7. Edhe dijetari Mensur Fevri konfirmon kt n Rahmetun li-l-Alemin: II/164. 201 Kt hadith transmeton Imam Ahmedi n Musnedin e vet: VI/118.
199 198
138
Viti i pikllimit
me pije. Nse ajo vjen te ti, prcillja selamin nga Zoti i saj dhe prgzoje me shtpin n Xhenet, ku nuk ka britma as shamat, e as pun e lodhje, e Allahu me t m fali fmij e me t tjerat jo.202
Shumzimi i pikllimeve
Kto dy ngjarje t dhimbshme e t rnda (vdekja e xhaxhait Ebu Talibit dhe bashkshortes Hatixhes) ndodhn n nj periudh t shkurtr kohore. Ather u hap epi i dhimbjeve, ndrsa ndjenjat filluan t deprtojn. Pikllimi dhe dhimbja, njra pas tjetrs u futn n zemrn bujare t Resulullahut . Nse ktyre u shtohen vsh-tirsit q i shkaktonin kurejsht, ather vrtet kuptohet se e ka pasur tejet rnd. Pas vdekjes s Ebu Talibit, torturat e llojllojshme u dyfishuan, u shtuan n ato prmasa, saq humbi vullnetin pr t qndruar m n Mek. Nj dit, duke qen i mrzitur, shkoi n Taif me qllim q edhe n kt qytet t prhapte fen dhe q populli i ktij vendi ti ndihmonte kundr popullit t vet. Mjerisht, as atje nuk gjeti asknd q do ta kuptonte, e lre m q ta ndihmonte. Prve ksaj, atje e sulmuan edhe m tepr se populli i vet. Duhet thn se, si vuante dhe kalonte Resulullahu , n t njjtn mnyr vuanin dhe kalonin shokt dhe ithtart e tij. Kshtu, shoku dhe miku i tij, Ebu Bekri, u detyrua t shprngulej nga Meka. Arrin n Berku-l-Gamad, me qllim q prej ktu t kalonte n Abisini. Nga ky qllim ia kthen mendjen Ibni Daganeh, i cili e ndali n shtpin e vet.203 Ibni Ishaku thot: Kur vdiq Ebu Talibi, kurejsht e mundonin Resulullahun dhe i bnin t kqija q nuk guxonin n kohn e Ebu Talibit. Kshtu, madje edhe njfar rrugai i hodhi nj her pluhur n kok. Kur shkoi n shtpi me flok t pluhurosura, njra nga vajzat e tij ia lau kokn duke qar. Resulullahu i thot: Mos qaj bija ime, se Allahu sht duke e mbrojtur baban tnd. Kurejsht nuk i bnin kso mynxyrash derisa Ebu Talibi ishte gjall.204
202 Sahihu-l-Buhari, kaptina: Martesa e Resulullahut e me Hatixhen radijAllahu anha: I/539. 203 Shah Kan En-Nexhib Abadi thot se kjo ngjarje ka ndodhur n kt vit t njjt. Tarihu-l-Islami: I/120. Rrfimi i tr ekziston tek Ibni Hishami: I/372, 372; Sahihu-lBuhari: I/552, 553. 204 Ibni Hisham: I/416.
139
Pr shkak t ktyre ngjarjeve t dhimbshme, tragjike e t shpeshta, q i ndodhn n vitin dhjet t pejgamberis, Resulullahu kt vit e quajti viti i pikllimit, dhe me kt emr njihet n histori.
Martesa me Sevdn radijAllahu anha

N muajin shevval t vitit dhjet t pejgamberis, Resulullahu martohet me Sevdn, bijn e Zumatit, i cili e kishte pranuar qmoti Islamin. Ajo kishte qen e martuar pr Sekran b. Amrin, i cili, pas pranimit t Islamit, s bashku me gruan e vet dhe me muhaxhirt shprngulet n Abisini (hixhreti i II). Sekrani vdes atje, kurse Sevda kthehet n Mek. Kjo ka qen gruaja e par e Resulullahut pas vdekjes s h. Hatixhes radijAllahu anha. Pas disa vitesh ajo i fali h. Aishes radijAllahu nett e veta me t Drguarin e Allahut.205
Shkaqet e durimit dhe kmbnguljes

N disa situata t jets s Resulullahut njeriu mbetet i shtangur. do njeri, sadopak i arsyeshm, do t mbetej pa fjal. Shum njerz t menur i bjn vetes pyetje: ishte ajo aq e fuqishme dhe e fort q i mbajti muslimant e Meks n fen e Allahut , me gjith vuajtjet e tmerrshme t cilat i prjetonin? Si kan mundur t ken aq shum durim prkundr komploteve dhe dhuns, nga t cilat t ngrihen flokt n kok dhe t rrqethet i tr trupi? Duke pasur parasysh kt, e shohim t arsyeshme q ti prmendim disa nga shkaqet dhe arsyet e ktij durimi t madh. 1. Imani i fort sht kusht i qndrueshmris pr prballimin e t gjitha vshtirsive. Besimi n Allah , Nj t Vetmin dhe njohja e sinqert e Allahut . Kur imani i paluhatshm shkrihet me zemrn e iltr dhe t hapur, ather peshon me peshn e maleve. Ai q ka imanin e qndrueshm dhe bindjen e fort, i sheh t gjitha vuajtjet e ksaj jete, fardo qofshin ato, t ndara nga imani i vet. Leshja e gjelbr n rrugn e thar sht Islami n Mek, fe kjo e cila me iman do ti thrrmoj shkmbinjt e zjarrt, kshtjellat e fortifikuara dhe kullat e mosbesimit. Prandaj asgj nuk jan vuajtjet dhe mundimet e prjetuara n kt rrug. far do t thot kjo n krahasim me bukurin e imanit i
205
Rahmetun li-l-Alemin: II/165. Telkih Fuhumi ehli-l-Ether, f. 10.
140
Viti i pikllimit
cili do ti nxjerr t gjitha fundrrinat n siprfaqe, derisa zemrn do ta lr t gzuar e t paraprgatitur. Kshtu Allahu ilustron dallimin e s vrtets dhe s pavrtets: mbeturinat hidhen, ndrsa ajo q u sjell dobi njerzve, mbetet n tok. (Er-Rad:13, 17). Nga ky shkak thelbsor rezulton tjetri, i cili vetm i kontribuon prforcimit t durimit. E ky sht: 2. Udhheqja, t ciln njerzit e pranojn me zemr, vrteton at se Resulullahu si udhheqs suprem i bashksis muslimane, jo vetm i ktij populli, por i tr njerzimit, kishte moral dhe virtyte t nj personaliteti t kompletuar i cili me vetdijen, menurin, bujarin, drejtsin dhe sinqeritetin e vet prvetsonte zemrat e njerzve. Ndershmria, autoriteti, dinjiteti dhe mirsia flasin pr njeriun i cili me t gjitha kto virtyte ka arritur n shkalln m t lart t gjinis njerzore. Ka qen person t cilin domosdo edhe armiku e ka admiruar, e ka muar dhe e ka nderuar. Kshtu, nj her u takuan tre kurejshit, t cilt fshehtazi donjri prej tyre ve e ve, kishin dgjuar Resulullahun duke knduar Kuran. Kan qen t mahnitur, sepse ky nuk ishte ligjrim i rndomt, kto nuk ishin vargje. Njri prej tyre, duke mos mundur t mbante fshehtsin i tha Ebu Xhehlit: mendon ti pr at q kam dgjuar prej Muhammedit ? E, ke dgjuar ashtu? Kemi garuar ne dhe Abdu Menafi rreth nderit dhe pushtetit. Ne i ushqenim t tjert, e edhe ata i ushqenin. Ata ishin t pasur, e edhe ne ishim t pasur. Fise t tjera merrnin ata pr dshmitar, por edhe ne, ata kan ndar, por edhe ne kemi ndar. Andaj kur kuptuam se jemi duke imituar njri-tjetrin n do gj, madje edhe n kalrim, u bm sikurse kuajt e robruar. Ata than se kan nj Pejgamber t cilit i zbret Shpallja nga qielli. Po a do t kemi edhe ne Pejgamberin ton? Pr Zotin, nse ata do ta ken, e ne jo, ne kurr nuk do ta pranojm, as do ta pasojm e as q do ta pranojm fen e tij. Ebu Xhehli dinte t thoshte: O Muhammed, ne nuk themi se ti je rrenacak, por ajo q je duke interpretuar sht rren.206 Ather Allahu shpalli: Ata vrtet nuk t fajsojn ty se je rrenacak, por jobesimtart i mohojn fjalt e Allahut. (El-Enam: 33).207 Jobesimtart e fajsonin Resulullahun pr kndimin e Kuranit tri her n dit. Hern e tret u tha: O popull, o Kurejshit,
206 207
Ibni Hisham: I/316. Tradita e Tirmidhiut n Tefsiru smet El-Enam: II/132.
141
pranoni Islamin ose do t bheni viktim! Ather nga kto fjal friksoheshin, prandaj edhe ata armiq m t vrazhd ndaj tij silleshin ashtu si ishte mir. Kur i hodhn n qaf zorr, ai i mallkoi. E ata pushuan s qeshuri dhe i kaploi brenga dhe dshprimi, sepse ishin t bindur se do ti arrinte mallkimi dhe do t ndshkoheshin. Resulullahu po ashtu ka mallkuar edhe Utejbeh b. Lehebin, e nuk kaloi shum koh nga kjo, kur ky pa luanin dhe briti: Mbytm, pr Zotin, sepse m mbyti Muhammedi edhe pse ai sht n Mek. (Utejbe gjendej n rrug pr n Sham). Kur Ubej b. Halefi i ishte krcnuar Resulullahut se do ta mbyste, ai i sht prgjigjur: Un ty do t t mbys ty, n dhnt Zoti! Dhe kur Ubeje u plagos n qaf, n betejn e Uhudit (plaga nga prerja nuk ishte e madhe), tha: Tanim ai m pat thn n Mek: Un ty do t t mbys. Pr Zotin, sikur t kishte pshtyr n mua, do t m mbyste.208 (pr kt do t bhet fjal m pas). Sad b. Muadhi (gjersa ishte n Mek) i pat thn Umejjeh b. Halefit: E kam dgjuar Resulullahun duke thn: Ata (muslimant) do t luftojn kundr teje. Umejja u friksua shum dhe dha fjaln se kurr nuk do t dilte jasht Meks. Kur Ebu Xhehli e detyroi t shkonte n Betejn e Bedrit, bleu deven m t mir n Mek pr t ikur. Gruaja i tha: O Ebu Safvan, a mos ke harruar ka t ka thn vllai yt, El-Jethrebij? Ky tha: Jo, pr Zotin, nuk dua t udhtoj me t, nuk do t shkoj larg.209 Kshtu kan kaluar armiqt e Resulullahut . Prsa i prket shokve dhe miqve t tij, ata pr t merrnin frym me nj shpirt. Ishte n zemrat e tyre dhe ishte drit e syve t tyre. Mes tyre rridhte dashuria e sinqert sikurse uji q rrjedh n shtratin e vet. I trhiqte njerzit sikurse magneti q trheq hekurin. Pr shkak t dashuris s madhe ndaj Resulullahut , donjri m par do t pranonte vdekjen sesa atij ti mungonte edhe thoi nga gishti, ose edhe ferra ta thumbonte. Nj dit Ebu Bekr b. Kuhafehi u sulmua n Mek nga Utbe b. Rebia, i cili e rrahu shum duke e goditur me nallane, duke e shkelur n fytyr dhe duke i krcyer n stomak. Nga goditjet e shumta nuk mund t njihej n fytyr. Benu Tejimt e solln n shtpi me araf, duke pritur se do t vdiste. Nga mbrmja Ebu Bekri erdhi n vete dhe
208 209
Ibni Hisham: II/563. Sahihu-l-Buhari: II/563.
142
Viti i pikllimit
tha: u b me Resulullahun ? Ata e puthn dhe e lutn q t qetsohej. Pastaj u ngritn dhe i than nns s tij, Ummi-l-Hajr: Prpiqu ta ushqesh, sado pak! Ajo e strpiku me uj e ai erdhi n vete dhe pyeti: u b me Resulullahun ? Ajo tha: Nuk e di. Ai tha: Shko tek Ummi Xhemilja, e bija e Hattabit dhe pyet pr t! Ajo shkoi te Xhemilja dhe i tha: Ebu Bekri pyet pr Muhammedin, t birin e Abdullahut. Ajo u prgjigj: Nuk di gj as pr Ebu Bekrin e as pr Muhammedin e Abdullahut. Nse do, do t vij me ty te biri yt. Ajo i tha: Eja. Kur arriti n shtpi t Ebu Bekrit dhe pa t trin n plag, klithi dhembshm e tha: Pr Zotin, kt kan mundur ta bjn vetm armiqt jobesimtar. Dshiroj q Allahu t hakmerret pr ty. Ai pyeti: Si sht Resulullahu ? Ummu Xhemi-lja pyeti: A guxon t dgjoj nna? Ai tha: Mos ki frik nga ajo. Ajo tha: Ai sht mir dhe ska gj. E ku sht ai? N shtpin e Ibnu-l-Erkamit. Ebu Bekri tha: Pr Zotin, nuk do t ha, as nuk do t pi, derisa t m drgoni te Resulullahu . Ato e qetsuan. Kur u qetsua dhe kur njerzit flinin, ato t dyja doln natn von e morn Ebu Bekrin n krah dhe e solln te Resulullahu .210 Kur t bhet fjal pr Resulullahun nga ngjarjet n Uhud, Hajber dhe situata t ngjashme, do t sjellim raste t shprehjes s dashuris s pakufishme ndaj tij. 3. Ndjenja e prgjegjsis; Ashabt n trsi e kan ditur se far prgjegjsie t madhe dhe serioze ishin duke mbartur n supet e tyre. Kjo prgjegjsi nuk duhet harruar asnj moment. Pasojat q rezultojn nga frika dhe ikja prej prgjegjsis, do t sillnin dme shum m t mdha sesa situata n t ciln gjendeshin. Dmi q do ti godaste ata, por edhe njerzimin, pas ndonj ikjeje t till, kurrsesi nuk mund t krahasohet me vuajtjet q prjetonin si rezultat i ktij durimi. 4. Besimi n botn e ardhshme; Kjo bindje ka ndikuar edhe m tepr n ndjenjat e prgjegjsis dhe gjithnj e m tepr e forconte kt. Muslimant besonin bindshm dhe n mnyr t paluhatshme se Zoti i botve do ti ringjallnin, pr tu prgjigjur pr veprat e tyre, edhe pr t mirat edhe pr t kqijat, e pastaj ose do t ishin banor t Xhenetit, ku do t gzonin mirsit e Allahut , ose do t ishin banor t Xhehenemit, ku do t prjetonin vuajtje prgjithmon. Ata onin jet t disiplinuar mes friks dhe shpress, duke e
210
El-Bidajetu ve-n Nihajetu: III/30.
143
lutur Allahun e vet pr mshir dhe duke u friksuar nga ndshkimi i Tij. Ata jan: t cilt shpenzojn pasurin e tyre (n rrugn e Allahut) q u sht dhn, dhe zemrat e t cilve dridhen nga frika se nj dit do t kthehen te Zoti i tyre. (El-Haxh: 60). Ata e kan ditur se dynjallku, kjo bot dhe t gjitha t mirat e saj, nuk vlejn as sa nj flatr e mushkonjs n krahasim me Ahiretin - botn e ardhshme. Kjo bindje e thell ua lehtsonte vuajtjet dhe trishtimet e ksaj bote, kshtu q atyre nuk u kushtonin kujdes e as rndsi t madhe. 5. El-Kuran; N momentet m t vshtira t jets s muslimanve, n momentet e tmerrit dhe t friks, jan shpallur suret dhe ajetet e Kuranit si argumente t pakontestueshme t themelit t Islamit, rreth cilit sillej daveti n Mek. Besimtart udhzoheshin sipas dispozitave baz t Allahut, n baz t t cilave sht themeluar shoqria njerzore m e pastr dhe m e mir n tr rruzullin toksor, e kjo sht shoqria islame. Kurani i nxit muslimant q n momentet dhe n koht e vshtira t jen t durueshm dhe t fuqishm. Prkitazi me kt, sjell shum shembuj dhe shpjegon menurin q prmban: A mendoni ju se do t hyni n Xhenet pa i prjetuar ato (vuajtje) ashtu si i kan prjetuar t tjert para jush? Ata i pat goditur mjerimi dhe smundjet dhe aq shum qen tronditur saq Pejgamberi dhe ata q ishin me t thirrn: Kur m do t arrij ndihma e Allahut?! Ja, ndihma e Allahut sht afr!(El-Bekare: 214). Elif, Lam, Min. A mendojn njerzit se do t jet i mjaftueshm vetm pohimi i tyre: Ne e pranuam besimin! dhe t mos vihen n sprov? Kurse Ne i kemi sprovuar edhe ata q kan qen para tyre. Pra, Allahu, me siguri, do ti dalloj ata q thon t vrtetn dhe do ti veoj ata q gnjejn. (El-Ankebut: 1-3). Kto ajete u jepnin prgjigje aspiratave t jobesimtarve dhe kokfortve kmbnguls, me prgjigje t qart dhe pa hamendje. Kurani trheq vrejtjen dhe i paralajmron ata pr ndshkimet dhe mynxyrat q do ti prjetojn nse jan t qndrueshm n mosbesim dhe kokfortsi. Ky paralajmrim sht konkret dhe i qart n mbshtetje t ajeteve q flasin pr Allahun dhe Fuqin e Tij, pastaj parashtrojn shembuj nga historia, t cilat vrtetojn pagabueshmrin e Allahut ndaj armiqve t vet dhe ndaj evliave (njerzve t mir). Kurani s pari prdor metodn e butsis e pastaj metodn e
144
Viti i pikllimit
kndelljes dhe udhzimit, derisa njeriu nuk heq dor nga jetesa n lajthitje t qart n t ciln gjendet. Kurani me domethnien e vet dhe me figurat e veta ka ditur ti shpjer njerzit n botn tjetr, n botn e panjohur dhe t paarritshme. Ua ka hapur syt q t shohin gjithsin, q t shohin fuqin dhe bukurit e Allahut dhe ta ndiejn Prsosmrin e Tij, prapa s cils sht fshehur mshira, kujdesi, ngrohtsia dhe knaqsia ndaj atyre q e ndiejn At pa kurrfar pengesash. N suazat e ktyre ajeteve ka pasur dialog me muslimant, prmes t cilave Allahu i prgzon ata me lajme t mira pr mshirn dhe knaqsin e vet q jan banor t kopshteve me plot mirsira t amshueshme. Kurani ua pasqyron armikun, jobesimtarin si dhe zullumqarin e gjaksorin. Ai tregon se si do t gjykohen dhe si do ti nnshtrohen vuajtjeve t zjarrit t Xhehenemit. Zjarri do tua djeg fytyrat, prandaj le ta provojn gostin e skterrs. 6. Paralajmrimi i suksesit; Muslimant q nga dita e par kur prqafuan Islamin, me gjith prjetimet e dhimbshme dhe vuajtjet e torturat q psuan nga jobesimtart, e kishin t qart se feja islame nuk ishte shkaktare pr t gjitha kto mynxyra, por q msimi islam prpiqej dhe kishte pr qllim qrimin e hesapeve me injorancn dhe me injorantt, si dhe me regjimin e tyre t errt. Qllimi kryesor i fes islame ishte rivendosja e autoritetit n tok dhe rrzimi i regjimeve politike n bot, t cilat nuk respektonin njeriun dhe t drejtat e tij. Islami prpiqet pr konsolidimin e shoqris, me t ciln Allahu do t jet i knaqur, shoqri e cila nga adhurimi i idhujve do t kaloj n adhurimin e Allahut . N lidhje me kt Kurani ka shpallur lajme t gzuara, ngandonjher n mnyr t qart dhe t hapur, e ngandonjher n mnyr simbolike. Dhe kshtu, n at koh tejet t vshtir pr muslimant, kur bota u dukej tejet e ngusht, pr pak sa nuk mbyteshin n vatrat e veta dhe t humbisnin jetn, u shpalln ajetet t cilat rrfenin pr vshtirsit dhe mynxyrat, padrejtsit dhe dhunimet, pastaj pr jetn e vshtir t Pejgamberve t par, t drguar popujve, t cilt i quanin rrenacak dhe mbeteshin n pabesim. Kto ajete prmbanin n vete gjendje dhe situata pothuajse t njjta n far kalonin dhe prjetonin edhe muslimant e Meks, t keqtrajtuara nga jobesimtart e saj. Ajetet prmbanin metodat e zgjidhjes pr suksesin e besimtarve.
145
N disa sure paralajmrohet haptazi shkatrrimi i idhujtarve t Meks dhe suksesi i muslimanve s bashku me prhapjen dhe kumtimin e fes Islame. N kt periudh jan shpallur shum ajete t cilat sillnin lajme t gzuara pr fitoren e muslimanve. Allahu , thot: E fjala e Jon qmoti sht thn pr robrit Tan, pr Pejgambert: Ata do t jen vrtet t ndihmuar dhe ushtria Jon me siguri do t triumfoj. Andaj shmangu prej tyre (ti o Muhammed) pr nj koh dhe vzhgoji ata, sepse edhe ata do t t vzhgojn! A mos dshirojn ata t shpejtojn nga ndshkimi Yn? E kur i arrin ai ndshkim, do t gdhij mngjesi i tmerrshm pr ata q u sht trhequr vrejtja! (Es-Safat: 171-177). Allahu , gjithashtu thot: Grupi sigurisht do t psoj disfat dhe ata do t ikin! (El-Kamer: 45), dhe thot: Ata paraqesin nj ushtri komplotiste e cila do t shpartallohet atje (Sad: 11). Pr ata q kan shkuar n Abisini n syrgjyn sht shpallur: Dhe ata t cilt migrojn pr hir t Allahut, pasi u ballafaquan me torturat, Ne me siguri do tu japim vendbanim t mir n kt bot, ndrsa shprblimi i Ahiretit do t jet m i madh - sikur ta dinin at (jobesimtart). (En-Nahl: 41). Resulullahun e kan pyetur pr Jusufin , kurse Allahu shpalli: Vrtet, n ngjarjet e Jusufit e t vllezrve t tij ka shum Shenja pr krkuesit e s vrtets. (Jusuf: 7). Krkues t till jan banort e Meks, t cilt do ti gjej e njjta gj sikurse vllezrit e Jusufit, shkatrrimi dhe dorzimi. Kur Allahu flet pr Pejgambert, thot: Dhe ata, t cilt nuk e kishin pranuar besimin, u thoshin Pejgamberve t tyre: Ne me siguri do tju dbojm nga vendi yn ose ju domosdo do t ktheheni n fen ton. Ather Zoti i tyre (Pejgamberve) u shpalli: Ne me siguri do ti shkatrrojm mizort dhe pas tyre do tju vendosim n tok. Kjo do t jet pr ata t cilt do ti friksohen dhnies s llogaris para Meje dhe t cilt do ti friksohen krcnimit Tim. (En-Nahl: 13-14). Kur shprtheu lufta mes persianve dhe romakve, dhe kur mushrikt dshironin fitoren e persianve, duke qen se edhe ata ishin idhujtar, muslimant si besimtar dshironin ngadhnjimin e romakve, gjithashtu besimtar, t cilt besonin n Zotin, Pejgambert, Shpalljen e Librit dhe n Ditn e Gjykimit. Por, megjithat, fituan persiant. Ather Allahu n ajetet e shpallura paralajmroi se romakt do t fitojn pas disa vitesh. Prve ksaj, Kurani 146
Viti i pikllimit
paralajmron nj lajm edhe m t gzueshm, e kjo sht fitorja e muslimanve me ndihmn e Allahut : sht vendimi i Allahut, dhe ather besimtart do ti gzohen ndihms s Allahut. Ai ndihmon cilindo. Ai sht i Plotfuqishm dhe i Mshirshm. (ErRum: 4-5) Resulullahu edhe vet ka pasur parandjenja t ktilla. Gjat kohs s haxhit sillej midis njerzve n sheshet e Ukadhit, Mexhnes e Dhu-l-Mexhazit dhe prhapte Shpalljen, por atyre nuk u premtonte vetm Xhenetin dhe mbarsit e Xhenetit, por u fliste haptazi: O njerz, thoni: Nuk ka zot tjetr prve Allahut, e do t jeni t shptuar. Me kt fjal do ti mbizotroni arabt, do ti nnshtroni t huajt, e nse vdisni do t jeni sundues n Xhenet.211 M par prmendm se si ishte prgjigjur Utbe b. Rebia kur bnte pazarllk me Resulullahun rreth gjrave t dunjallkut. Utbe kurr nuk e ka kuptuar Resulullahun . sht e dobishme t prsritet se si sht prgjigjur Resulullahu kur delegacioni i fundit vizitoi Ebu Talibin. Ai shkurt dhe qart ka krkuar prej tyre t pranojn vetm nj fjal - kelimei shehadetin. Na rrfen Habab b. El-Ereti: Shkova te Resulullahu e ai ishte ulur i mbshtjell me gunn e vet nn hijen e Kabes. Ather mushrikt na ndiqnin ashpr. I thash: E pse nuk i drejtohesh Allahut kundr tyre? Ai u skuq n fytyr dhe tha: M par ka qen zakon q me krefsh (kashai) t hekurt ti shkulnin mishin nga kockat dikujt pr ta detyruar t hiqte dor nga feja, por nuk mund ta detyronin dot. E Allahu do ta ndrpres kt gjendje t pasigurt, kshtu do t mundsohet q udhtari nga Sana t vij i qet n Hadramevt, duke mos iu friksuar askujt prve Allahut "- (transmetuesi shton) - e as bariu t friksohet pr kopen e vet nga ujku212 - (dhe n tjetrn tradit) - por ju po nguteni (nuk keni durim).213 Ashabt duke u mbshtetur n t gjitha paralajmrimet pr t ardhmen e ndritshme dhe t lavdishme n kt bot, krahas lutjeve t sinqerta dhe t przemrta pr vendbanim n Xhenet, ndodhit e prditshme, vshtirsit dhe mynxyrat, t cilat vijimisht i rrethonin, i konsideronin si nj re verore e cila s shpejti do t zhdukej (shprndahet).
211 212
Transmeton Tirmidhiu. Sahihu-l-Buhari: I/543. 213 Sahihu-l-Buhari: I/510.
147
Resulullahu zotronte fuqi dhe durim jashtzakonisht t madh pr ti ushqyer zemrat e muslimanve me dituri nga Kurani. N kto themele bazohej edukimi i thell dhe efikas. Si rezultat i ksaj muslimani ka shpirt bujar, zemr t pastr, edukat t bukur, nuk i sht nnshtruar materies, lufton kundr epsheve dhe i sht nn-shtruar vetm Sunduesit t Toks dhe qiejve. Vetm me kso virty-tesh ka qen e mundur t gjendet rruga nga errsira n drit. Ka qen ky ngadhnjim i durimit ndaj mynxyrave, i s mirs ndaj s keqes. Me t gjitha kto imani (besimi) bhej m i thell, e me t rritej edhe do gj q ishte e njerzishme. Rritej angazhimi pr jetes t ndershme, pr punt me t cilat Allahu do t jet i knaqur, pr dituri e cila do t pasuroj njohurin pr Fen, pr vetmohimin dhe mbizotrimin e epsheve, e gjer te qetsimi psikik, durueshmria etj.
148
Thirrja n Islam jasht Meks
THIRRJA N ISLAM JASHT MEKS

Resulullahu n Taif
214
N muajin shevval t vitit dhjet t pejgamberis Resulullahu doli nga Meka dhe vajti n Taif. Taifi sht qytet afro gjashtdhjet milje larg Meks. Kt distanc Resulullahu e kaloi n kmb. S bashku me t u nis edhe robi i tij i liruar Zejd b. El-Harithi. Gjat rrugs Resulullahu thrriste n Islam fiset q haste. Por asnj fis nuk iu prgjigj thirrjes s tij. Kur arriti n Taif, takoi tre djemt e prijsit t fisit Thekaf. Kta ishin: Abdu Jalijel, Mesudi dhe Hubejbi, djemt e Amr b. Umejr Es-Thekafit. Resulullahu u ul me ta dhe i thirri n Islam, i thirri q ti besonin Allahut dhe ti ndihmonin fes s Tij. Njri prej tyre tha: Un do ta shkul mbulojn e Kabes, po qe se me t vrtet t ka drguar Allahu. I dyti tha: A thua Allahu nuk pati tjetrknd prve teje?, e i treti tha: Pr Zotin, kjo sht hera e par dhe e fundit q jam duke folur me ty. Nse ti vrtet je Pejgamber, ather mua nuk m ka hije t flas me ty, e nse nuk je, ti gnjen pr Zotin, ather as q duhet t flas me ty. Resulullahu u ngrit dhe tha: Ju that ka patt pr t thn, por mos i tregoni askujt pr mua. Resulullahu qndroi n Taif dhjet dit. Asnjrin nga njerzit autoritar nuk thrriste n Islam pa shkuar personalisht tek ai e t fliste me t. Ata than: Lshoje vendin ton dhe ik, dhe i nxitn horrat e vet kundr tij. Duke dal nga Taifi, horrat dhe skllevrit e prcolln duke e shar dhe duke brtitur. Kshtu rreth tij u mblodh nj mori njerzish, t cilt u renditn n dy shpalire nga ana e majt dhe e djatht e tij. E gjuanin me gur dhe e ofendonin me fjal fyese. Dikush e goditi n kordh mbi thembr dhe gjaku i rridhte n kpuc. Zejd bin El-Harithi e mbronte me trupin e vet. Resulullahu ndiente dhembje n kok nga zhurma e madhe, britmat dhe godiMendimi i Nexhib Abadit n veprn Historia Islamit: I/122. e q edhe un e kam pranuar.
214
149
tjet. Ai dhe Zejdi u mbshtetn n gardhin e nj kopshti, pronar i t cilit ishin Utbe dhe Shejbe, djemt e Rebias, t cilt jetonin tri milje larg Taifit. Pasi u fshehn pas ktij gardhi, vagabondt u kthyen n Taif. Resulullahu hyri n kopsht dhe u ul nn rrush afr nj muri. Pasi pushoi pak dhe u kndell nga ajo ka i ndodhi, kndoi duan (lutjen) e njohur e cila dshmon pr pikllimin dhe dhembjen q ndiente n zemr pas ngjarjes s tmerrshme. Resulullahu ishte i piklluar sepse askush prej tyre nuk e pranoi Islamin. Duaja e njohur e Taifit sht kjo: O Zoti im, t lutem t m japsh fuqi dhe t m nxjerrsh nga kjo situat tejet e rnd n t ciln gjendem. T lutem t m mbrosh nga poshtrimi njerzor. O m i Mshirueshmi! Ti je Mbrojts i t dobtve. Ti je Mbrojtsi im. T lutem, mos m lr n mshirn e t huajve, t cilt m pritn armiqsisht. O Zoti im, mos m lr n duart e tyre! O Krijuesi im, nse Ti nuk je i hidhruar me mua, ather nuk mrzitem pr t gjitha kto vuajtje. Kujdesi Yt ndaj meje sht tejet i madh, i mbshtetem drits s fytyrs Sate, me t ciln ke shprndar errsirn, dhe me ndihmn e s cils qeveris me kt bot dhe me botn e ardhshme, dhe t lutem hiqe hidhrimin Tnd nga un! M pajis me mshirn Tnde gjersa nuk arrij knaqsin Tnde. Askush nuk ka fuqi dhe forc, prve Teje! Kur e pan djemt e Rebias, n kt gjendje aq t mjer, tek ata u zgjuan ndjenjat e mirsis, andaj thirrn robin e tyre, djaloshin e krishter, t quajtur Addas, e i than: oja kt vesh rrushi dhe ia dha, ndrsa atij njeriu. Djaloshi iu afrua Resulullahut Resulullahu e zgjati dorn, tha Bismilahi - n emr t Allahut, e pastaj e hngri. Addasi tha: Kshtu nuk flet populli i ktyre anve. Resulullahu e pyeti: Prej nga je ti dhe cils fe i takon? Ai tha: Un jam i krishter nga Niniva. Resulullahu shtoi: Ti qenke, pra, nga fshati i njeriut t mir, Junus b. Metait. Ai tha: E nga e di ti se kush sht Junus b. Metai? Resulullahu u prgjigj: Ai sht vllai im. Ai sht Pejgamber, e edhe un jam Pejgamber. Addasi e prqafoi Resulullahun dhe filloi ti puthte kokn, duart dhe kmbt, ndrsa djemt e Rebias shikonin tr kt dhe i than njri-tjetrit: Ai atje do ta prish djaloshin. Nuk do t t dgjoj m! Kur u kthye Addasi, e pyetn: Vaj halli pr ty, far t ndodhi? Ai u prgjigj: O zotri, ky njeri sht person q nuk ekziston sot n Tok. M tregoi dika q nuk mund ta dij askush q nuk 150
sht Pejgamber. Q t dy i brtitn: I mjeri ti, o Addas, nga feja jote do t t shpjer n fen e vet, e feja jote sht m e mir se e tij. Pas ksaj ngjarjeje Resulullahu doli nga vendstrehimi dhe u nis pr n Mek, me zemr t shkallmuar, plot mrzi dhe pikllim. Kur iu afrua vendit Karnul-Menazil, afr qytetit, Allahu i drgoi Xhibrilin s bashku me engjllin e kodrave i cili i tha q nse ai e urdhron ti rrzoj dy kodrat - El-Ahsheban - (t quajtura Ebu Kubais dhe el-Ahner) banort e Meks, ky do ta bnte. Buhariu gjersisht transmeton kt rrfim me senedin (vargun e transmetuesve) e vet nga Urvete b. Zubejri, t cilit i ka treguar Aishja radijAllahu anha se i ka thn Resulullahut : A ke pasur dit m t vshtir se ajo n Uhud (beteja n Uhud)? Ai u prgjigj: Gjithka kam prjetuar nga ky popull yti por m s keqi m kan pritur n Taif, ku e kam vn veten n ultsi ndaj Ibni Abdi Jalilimit. Ai nuk iu prgjigj dshirs dhe thirrjes sime q t pranonte Shehadetin, e pasi nuk e bri kt, u largova prej tij i brengosur dhe i shqetsuar. Kam qen n dremitje (kllapi) derisa arrita te vendi Karnul-Menazil. Aty ngrita kokn dhe pash nj re t vogl q m bnte hije, prandaj shikova m mir dhe pash se n t qndronte Xhibrili, i cili mu drejtua: Allahu ka dgjuar far u ke thn atyre dhe prgjigje t kan dhn. Allahu t drgon engjllin e kodrave, t cilit mund ti urdhrosh tu bj ka t duash atyre. Pastaj dgjova zrin e engjllit, i cili m tha: O Muhammed, ja ku jam, far dshiron t bj? Nse dshiron ti rrzoj kto dy kodra El-Ahsheban - mbi ta, vetm thuaj. Resulullahu tha: Dshiroj ti shpjer n rrug t drejt ata q duan t besojn q Allahu Allahun e Lartsuar, Nj t Vetmin, dhe nuk do t bjn shirk, d.m.th., nuk do ti bjn Atij shok n adhurim.215 N kt prgjigje t Resulullahut pasqyrohet personaliteti i tij i jashtzakonshm, i endur me vlerat m t larta morale, madhsia e t cilave diktohet vshtir. Resulullahu u kndell plotsisht dhe zemra iu qetsua nga gzimi pr ofrimin e ndihms nga Allahu prej kateve qiellore. Pastaj vazhdoi rrugn pr n Mek dhe, kur mbrriti n luginn Nahl, u ndal dhe aty qndroi disa dit. N at lugin gjendeshin dy vende t prshtatshme pr qndrim: Prroi i madh malor dhe fusha pjellore. Duke hulumtuar npr libra, nuk mundm t vrtetojm se
215
Sahihu-l-Buhari, libri mbi fillimin e Krijimit: I/458 - kaptina: far ka prjetuar Resulullahu prej mushrikve dhe munafikve.
151
ku gjendet saktsisht ky vend. Gjat qndrimit n kt lugin, Allahu i drgoi Resulullahut nj grup xhinsh. Pr kta xhin Allahu flet n dy vende n Kuran: N suren El-Ahkaf: Dhe, (kujtoju atyre kohn) kur ti drguam ty disa xhinn pr t dgjuar Kuranin. Kur morn pjes (n t dgjuarit e Kuranit), ata i than (njri-tjetrit) Heshtni. E, kur prfundoi (t lexuarit), u kthyen te populli i tyre si paralajmrues. Ata than: O populli yn! Ne dgjuam Librin, t shpallur pas Musait, i cili vrteton se jan t vrteta edhe ato para tij, i cili udhzon te e vrteta dhe n rrugn e drejt. O populli yn, prgjigjjuni t drguarit t Allahut dhe besojini Atij! Ai do tjua fal disa mkate dhe do tju shptoj prej dnimit t dhimbshm. (El-Ahkaf: 29-31). N suren El-Xhinn: Thuaj (o Muhammed!): Mua mu ka shpallur se disa prej xhinnve kan dgjuar dhe kan thn: Me t vrtet, kemi dgjuar (nj) Kuran t mrekullueshm, i cili udhzon n rrugn e drejt - e ne kemi besuar n t, dhe assesi m nuk do ti bjm shok asknd Zotit ton. (El-Xhinn: 1-2). Nga kto ajete t cekura, si dhe nga traditat t cilat kan rezultuar nga komentimi i ktyre bisedave, na bhet e qart se Resulullahu nuk ka qen i njoftuar pr ekzistencn e xhinve. Pr ta ka ditur vetm pas shpalljes s ktyre ajeteve. Kjo ka qen hera e par q sht gjetur n shoqrin e xhinve. Teksti i traditave t mvonshme na bn t ditur se ata kan ardhur m shpesh pas ktyre ngjarjeve. N t vrtet, Kurani ia ka zbuluar Resulullahut botn e xhinve dhe i ka br t ditur aspektin e ri t ofrimit t ndihms dhe thesarin e panjohur t Gajbit (t panjohur dhe t pakuptueshm pr ne). Ndihma me ushtri, t ciln nuk e di as nuk e sheh askush prve Tij, sht vrtetuar n ajetet e shpallura, n t cilat paralajmrohet suksesi i davetit t Resulullahut . Me kt njohuri t re gjithashtu sht vrtetuar q asnj fuqi e ksaj bote nuk sht n gjendje ti zr rrugn Islamit dhe suksesit t tij. Allahu , thot: E ata q nuk i prgjigjen t drguarit t Allahut, t atillt nuk do t mund ti ikin Atij n Tok dhe pr ta ska mbrojts, prve Allahut. Ata jan n humbje t madhe (El-Ahkaf: 32). Dhe ne e kemi ditur se nuk do t mund ti shptojn Allahut n Tok dhe nuk mund ta lodhin At duke ikur (n qiell). (El-Xhinn: 72, 12) 152
Pas ksaj ndihme, pas ksaj fitoreje dhe pas ktyre paralajmrimeve, u shprndan ret e errsirs, t trishtimit dhe t pikllimit, t cilat e prcillnin Resulullahun q nga dalja prej Taifit, ashtu t demoralizuar dhe t piklluar, e derisa vendosi t kthehej n Mek, me bindje t thell q t vazhdonte misionin e filluar rreth interpretimit t Islamit dhe pranimit t Shpalljes s amshueshme t Allahut , me elan, fuqi, vullnet dhe me entuziazm t ri. Ather, Zejd b. Harithi i thot Resulullahut prafrsisht kshtu: Si do t shkosh prsri n Mek, pasi t kan dbuar prej andej? Ai u prgjigj: O Zejd, si po e sheh edhe vet, Allahu ka zgjidhje pr do gj dhe sjell lehtsime. Ai do ta ndihmoj Fen e vet dhe do ta lartsoj Pejgamberin e Vet. Pastaj Resulullahu vajti n shpelln Hira, prej ku e drgoi nj njeri nga familja Huzaah tek Ahnes b. Shurejke q ta merrte nn mbrojtje. Ai u prgjigj: Un nuk jam vendas, vetm vendasit mund t marrin dik nn mbrojtjen e vet. Pastaj drgoi njrin te Suhejl b. Amri, e ky tha: Vrtet, familja Benu Amir nuk mund ta mbroj familjen Benu Kab. Pastaj e drgoi tek El-Mutam b. Adijji, e ky u prgjigj: Po, un e marr at nn mbrojtjen time. Mandej ky thirri djemt dhe fisin e vet dhe u tha: Armatosuni q t gjith dhe shprndahuni npr qoshet e Kabes, sepse e kam marr Muhammedin nn mbrojtjen time. Pastaj drgoi q t thrrisnin Resulullahun e t hynte n Mek. Kur Resulullahu u paraqit me Zejd b. Harithin dhe kaloi gjer n mesxhidul-Haram, ku u ndal, Mutam b. Adijji u ngrit n deven e vet dhe briti: O kurejshit, un e kam nn mbrojtjen time, prandaj askush prej marr Muhammedin jush nuk guxon ta ofendoj. N at moment Resulullahu , i cili bnte tavaf rreth Kabes, arriti te qoshja dhe kndoi duan.216 Pastaj i fali dy rekate namaz dhe vajti n shtpin e vet, gjersa Mutami dhe njerzit e tij t armatosur e prcolln deri aty. Ekziston rrfimi se Ebu Xhehli e ka pyetur Mutamin: A je mbrojts i tij apo ithtar i tij? Ai prgjigjet: Vetm mbrojts. Ather Ebu Xhehli tha: At q e mbron ti edhe ne do ta konsiderojm t mbrojtur.217
216 Pasi t kryhet rrethi i tavafit rreth Kabes, qndrohet n kndin nga ku ka filluar tavafi, kthehen pllmbat e duarve kah kndi - Rukna - dhe kndohet duaja, pastaj vazhdon rrethi i dyt, e kshtu me radh. (sh.p.). 217 Ibni Hisham: I/419, 420, 441, 442; Zadu-l-Mead: II/46, 47; Muhtesar Siretu-rResul nga En-Nexhdi, f. 141-143; Rahmetun li-l-Alemin: I/71-74; Tarihu Islami nga Abadi: I/123, 124.
153
Resulullahu kurr nuk e ka harruar kt vepr t mir t Mutamit, andaj n Bedr, prkitazi me robrit e lufts, ka thn: Po t ishte gjall Mutam b. Adijji e t ndrmjetsonte pr kta ktu, t gjith kta do tia lija atij.218
218
Sahihu-l-Buhari: II/573.
154
T prezentuarit e Islamit fiseve dhe individve
T PREZENTUARIT E ISLAMIT FISEVE DHE INDIVIDVE

N muajin dhul-kade, t vitit dhjet t pejgamberis, Resulullahu u kthye n Mek pr t vazhduar shpalljen e Islamit fiseve t ndryshme dhe individve. Kur afrohej koha e haxhit, njerzit vinin masivisht n Mek, mbi deve t lodhura, nga vise t largta, q t kryenin ritualin e haxhit, q t kishin leverdi pr vete dhe q, n ditt e caktuara, me rastin e therjes s kurbanave, me t cilt i kishte furnizuar Allahu , t prmendin emrin e Tij. Resulullahu e shfrytzonte kt rast dhe i vizitonte t gjitha fiset ve e ve, i njoftonte me bazat e Islamit dhe i thrriste n fen e Allahut. Kt e bnte me t njjtn fuqi, me t njjtin elan dhe me t njjtn metod sikurse pat vepruar nga viti i katrt i pejgamberis.
Fiset t cilave u ka ofruar Islamin

Ez-Zuhri ka thn: Resulullahu i vizitonte fiset dhe i thrriste n Islam, duke u ofruar Shenjat e Kuranit dhe veprimtarin e vet q t pendoheshin e t largoheshin nga politeizmi. Ai ka vizituar kto fise: Benu Amir b. Sasaa, Muharib b. Hasfeh Fezzereh, Gassan, Meret, Hanifeh, Sulejm, Abes, Benu Nasr, Benu-l-Bukai, Kindeh, Kelb, El-Harith b. Kab, Udhreh, El-Hadarimeh, dhe asnjri prej ktyre nuk e pranoi Islamin.219 Kto fise, sipas El-Zuhrit, nuk kan kontaktuar pr t parn her me Resulullahun e as pr t parn her nuk u sht shpallur Islami n vitin e dhjet, por Resulullahu kt e bnte do vit, duke filluar prej t katrtit, q kur pranon edhe urdhrin q t paraqitej dhe t vepronte publikisht, e deri n sezonin e fundit t haxhillkut para Hixhretit. Prandaj, nuk mund t thuhet pr asnj fis se sht thirrur n Islam n vitin e caktuar. Dijetari El-Mensur Fevri prmend disa fise, t cilat pr t parn her jan thirrur n Islam n vitin
219
Transmeton Tirmidhiu. Shih: Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 149.
155
dhjet t pejgamberis, kurse Ibni Ishaku shpjegon edhe metodat e thirrjes dhe mospranimin e tyre. Ja shkurtimisht n lidhje me kt: 1. Benu Kelb: Resulullahu ka shkuar te nj familje e tyre e cila sht quajtur Benu Abdullah. U ka br thirrje q t besonin Allahun dhe at si Pejgamber duke u thn: O Benu Abdullah, Allahu i ka dhn emr t bukur babait tuaj, kurse ju nuk pranoni at q po ju ofrohet. 2. Benu Hanife: Ai i ka vizituar kta n shtpi e i ka thirrur n Islam dhe ta besonin at si Pejgamber. Askush prej arabve nuk e ka refuzuar m vrazhd se ata. 3. Benu Amir bin Sasaa: sht fis te i cili ka shkuar Resulullahu dhe i ka thirrur ti besonin Allahut dhe ta pranonin at si Pejgamber t Tij. Njri nga familja, i quajtur Behireh b. Firas, tha: Pr Zotin, sikur ta lshoja kt t ri kurejshit, gjall do ta hanin arabt. Pastaj shtoi: ka mendon o Muhammed, nse ty t njohim si Pejgamber dhe pranojm Islamin, e pastaj Allahu t ndihmon e i mposht kundrshtart, a do t mund t t trashgojm? Prcaktimi i pushtetit sht n duart e Allahut. Ai i jep pushtet kujt t doj Vet. - Ather nuk kemi nevoj pr ty. Edhe ata e refuzuan. Kur u kthyen n shtpit e veta, i treguan prijsit t tyre, i cili pr shkak t pleqris nuk kishte shkuar n haxh, se far u kishte ndodhur dhe i than: Na vizitoi nj i ri nga fisi Kurejsh, prej beni Abdul-Muttalibit, i cili e konsideronte veten si Pejgamber. Na thirri ta mbronim dhe, q ta merrnim me vete n vendin ton. Plaku kapi kokn e tha: O bijt e Amrit, far marrzie keni br? Sa dm t madh keni br! Pr Zotin, dika t till kurr nuk do t trillonte nj ismailit (me origjin nga Ismaili). Ai ka folur t vrtetn. Ku e keni pasur mendjen?220
Besimtart islam jasht Meks

Resulullahu u ka ofruar Islamin fiseve dhe delegacioneve t ndryshme, por nuk i ka harruar as individt, sikurse disa personalitete t dalluara. Disa jan prgjigjur pozitivisht, kshtu q pas periudhs s haxhit shum njerz e pranuan Islamin. Ja disa prej tyre: 1. Suvejd bin Samiti ka qen poet i shquar nga Jethribi. 221 Bashkvendsit e quanin Kamil (i plot) pr shkak t talentit poetik,
220 221
Ibni Hisham: I/424, 425. Jethrib - Medina dhe Munevveri.
156
dinjitetit dhe origjins s tij. N Mek erdhi pr shkak t haxhit apo t umres, ku Resulullahu e thirri n Islam. Ai u prgjigj: Ndoshta ajo q ke ti sht e njjt me at q kam un. Resulullahu e pyeti: E, ke ti? Ai tha: Urtsin e Lukmanit. M thuaj di ti. - i tha Resulullahu. Ai tha at q dinte, e Resulullahu iu drejtua: Ky ligjrim sht i bukur, por ajo q kam un sht m e vlefshme, un kam ajetet kuranore, t cilat mi ka shpallur Allahu i Madhruar. Pastaj Resulullahu i kndoi nj fragment nga Kurani dhe e thirri n Islam. Ai prsriti pas Resulullahut kelimei-shehadetin dhe kaloi n Islam e tha: Kto jan fjal t mrekullueshme. Pastaj u kthye n Medin, por menjher pas ksaj vritet afr vendit Buath.222 Suvejdi pranoi Islamin n fillim t vitit njmbdhjet t pejgamberis.223 2. Ijjas bin Muadhi ka qen nj djal i ri, me prejardhje nga Jethribi. N Mek erdhi me nj delegacion t fisit El-Evs. Delegacioni kishte pr qllim lidhjen e marrveshjes mes kurejshve dhe fisit t tyre kundr fisit El-Hazrexh, n prag t lufts s njohur Buath, n fillim t vitit njmbdhjet t pejgamberis. Zjarri i armiqsis kishte shprthyer ndrmjet dy fiseve t prmendura n Jethrib. Fisi El-Hazrexh ishte numerikisht m i madh se fisi El-Evs. Kur Resulullahu kuptoi se evsasit kishin ardhur n Mek, shkoi tek ata, u ul dhe tha: A dshironi t keni dobi nga kjo ardhje juaja? U prgjigjn: E si kshtu? Ai tha: Un jam Pejgamber i Allahut , i drguar pr besimtart. Un i thrras t besojn Allahut dhe t mos i bjn Atij shok. Mua ma ka zbritur Librin. Pastaj u shpjegoi Islamin dhe kndoi nj fragment nga Kurani. Ather Ijjas b. Muadhi tha: O popull, m mir do t ishte sikur t kishim ardhur pr kt sesa pr marrveshjen. Nj antar i delegacionit, i quajtur Ebu-l-Hajser Enes b. Rafi, mori nj grusht pluhur e ia hodhi Ijjasit n fytyr dhe i tha: Ik prej nesh! Pasha jetn, ne kemi ardhur ktu me qllim tjetr. Ijjasi heshti e Resulullahu u ngrit dhe u largua prej tyre. Kta pastaj u kthyen n Medin pa kryer pun. Nuk mundn t lidhnin marrveshje me kurejsht. Pas kthimit n Jethrib, Ijjasi vdiq shpejt duke rn n shehadet, duke thirrur tekbir dhe duke madhruar e falnderuar Allahun . Askush nuk dyshon n at se Ijjasi ka vdekur si musliman i vrtet.224
222 223
Ibni Hisham: I/425-427. Tarihu Islam nga Nexhib Abadi: I/125. 224 Ibni Hisham: I/427, 428; Tarihu Islami: I/126.
157
3. Ebu Dherr El-Gaffari ka qen banor nga rrethina e Jethribit. Kur ka arritur n Jethrib lajmi pr pejgamberin e Muhammedit , prmes Suvejdit dhe Ijjasit, Ebu Dherrit kjo i hyn n zemr dhe e pranon Islamin.225 Buhariu transmeton nga Ibni Abbasi i cili ka thn: Ebu Dherri ka thn: Un jam nga familja Gaffar. Kemi dgjuar lajmin se n Mek sht paraqitur nj njeri i cili e konsideron veten Pejgamber. Andaj, iu drejtova vllait tim: O vllai im, shko tek ai njeri, fol me t dhe kthehu t m informosh pr t. Ai shkoi, e pa Resulullahun e pastaj u kthye n shtpi dhe un e pyeta: Me far lajmesh ke ardhur? Ai u prgjigj: Pasha Allahun, e kam par njeriun i cili urdhron vepra t mira e t pengohen ato t kqijat. Un ather i thash: Nuk m ke knaqur me prgjigjen. Ather u furnizova me uj, e mora shkopin dhe u nisa pr n Mek. Kur mbrrita atje, fillova t krkoja Muhammedin. Nuk e njihja, e t pyesja e kisha bezdi. Qndroja n mesxhid duke pir uj t Zem-zemit. Pastaj, pran meje kaloi Aliu e tha: Si duket ky njeri sht i huaj? U prgjigja: Po. Pastaj ai m ftoi n shtpi t vet, ku u nisa me t. Nuk m pyeste kurrgj e as un nuk e pyesja at. At nat bujta tek ai, e n mngjes u nisa pr n mesxhid pr t pyetur pr Muhammedin. Gjer ather kurrkush nuk m tregoi dika pr t. Pastaj, prsri Aliu kaloi pran meje e m tha: Ende nuk ke gjetur ku t vendosesh? Thash: Jo. Ai tha: Eja me mua. E pastaj m pyeti: Kush je? t solli n kt qytet? I thash: Nse nuk m tradhton do t t tregoj. Aliu tha: Mir. Un i thash: Kam dgjuar se ktu jeton nj njeri i cili e konsideron veten Pejgamber t Zotit. E drgova vllan t bisedonte me t, por u kthye pa kryer pun. Dshiroj q personalisht ta shoh at njeri. Aliu m tha: Ja, tani e ke gjetur prcjellsin. Un tani jam duke shkuar tek ai. Ku t hyj un, hyr edhe ti. Nse shoh dik t rrezikshm pr ty, do t ndalem e do t mbshtetem n mur kinse po rregulloj kpuct, e ti vazhdo. Aliu eci e un pas tij, gjersa hyri n nj shtpi, e un pas tij. Me t hyra te Pejgamberi i Allahut, dhe i thash: Ma shpjego Islamin. Ai ma shpjegoi. Pastaj pranova Islamin n t njjtin ast, e ai m tha: O Ebu Dherr, mos i trego kujt pr kt. Kthehu n vendin tnd, e kur t dgjosh se jemi forcuar, ather na u bashko. Ende nuk dihet se do t bhet me ne dhe me punn ton, por ti puno. Un thash: Pasha At q ta ka zbritur t Vrtetn, tani t gjithve do tu them me z t lart. Dhe shkova n mesxhid, ku i takova kurejsht
225
Vepra paraprake: I/126.
158
t tubuar. Brita me z t lart: O popull Kurejshit, un dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve Allahut dhe dshmoj se Muhammedi sht i Drguari i Tij dhe Pejgamber i Tij. Ata britn: Ngrihuni ta zm kt renegat! U ngritn dhe m rrahn gjer n alivanosje. Abbasi m gjeti n at gjendje, u prkul mbi mua, pastaj u kthye nga ata dhe tha: Vaj halli pr ju. A mos, vall, do t mbytni njeriun nga familja Gaffar, ndrsa tregtit tuaja dhe rruga juaj kalojn prmes toks s tyre? Pas ksaj, ata m lan t qet. T nesrmen n mngjes, u ktheva n mesxhid dhe i prsrita ato fjal q thash dje. Ata than: Bjerini ktij renegati, u ngritn dhe vepruan n t njjtn mnyr sikurse dje. Prsri erdhi Abbasi, u prkul mbi mua dhe prsriti fjalimin e djeshm.226 4. Tufejl b. Amr Ed-Devsi ka qen njeri i ndershm dhe bujar, poet i talentuar dhe prijs i fisit Devs. Fisi i tij ka pasur njfar dominimi mbi disa krahina t Jemenit. Mekn e ka vizituar n vitin njmbdhjet t pejgamberis. Me at rast banort e Meks i kishin prgatitur pritje me nderime t mdha. Ata i than: O Tufejl, ke arritur n qytetin ton ku gjendet nj njeri misterioz dhe pr ne t pakuptueshm, i cili na ndan n grupe. Bri t grindemi mes nesh. Flet si magjistar. E ndau baban nga i biri, vllan nga vllai, burrin nga gruaja. Kemi frik pr ty dhe prcjellsit tuaj se mos po ju ndodh dika sikurse edhe neve. Mos bisedo me t dhe mos e dgjo flet. Tufejli tregon: Pasha Allahun, aq tepr kmbngulnim, saq vendosa t mos bisedoja me t e as ta dgjoja at. Kur u nisa t shkoja n mesxhid, i mbylla vesht me pambuk q t mos ndieja kurrgj nga biseda e tij. Kur arrita n mesxhid, ai ishte duke u falur te Kabja. U ndala pran tij, e Allahu nuk m la pa i dgjuar disa nga fjalt e tij. Ligjrimi q dgjova ishte i kndshm. Andaj, i thash vetes: Vaj halli pr ty o Tufejl, se do t t gjej! Pr Zotin, un jam poet i talentuar, e dalloj shpejt ligjrimin e mir nga i keqi, ka m pengon t dgjoj ligjrimin e ktij njeriu? Nse flet dika mir, do ta pranoj, e nse jo, nuk do ta prfill at. Ndenja aty gjersa ai u nis pr n shtpi. E prcolla dhe kur hyri n shtpi, hyra edhe un pas tij. Pastaj i tregova se kisha dgjuar, flasnin pr t dhe i tregova pr kujdesin e njerzve ndaj meje. I tregova se i kisha mbyllur vesht me pambuk, por megjithat dgjova dika nga ligjrimi i tij. Pastaj i thash: M trego si qndron puna me ty. Ai m tregoi pr Islamin dhe kndoi nga Kurani. Pr
226
Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi Zem-zemin: I/499, 500, dhe kaptina: Islami i Ebu Dherrit: I/544, 545.
159
Zotin, kurr gjer ather nuk dgjuar dika m t bukur. far ligjrimi t mrekullueshm. Menjher pranova Islamin, e shqiptova shehadetin e s vrtets dhe i thash: Mua m dgjon populli im, andaj po kthehem n vendin tim dhe do ti thrras n Islam, lute u lut. Allahu Allahun t m jap ndonj shenj. Resulullahu ia dha shenjn e krkuar. Kur u kthye n shtpi Allahu ia ndriti fytyrn me nj shndriz. Ai tha: Allahu im, le t shndrit dika jasht fytyrs sime, friksohem se njerzit do t thon: ky sht magjistar. Drita u shndrrua n kamxhik. Ai thirri n Islam baban dhe gruan e vet. Ata pranuan, por populli i tij nuk pranoi fen e re. Megjithat nuk e hoqn nga udhheqja derisa ai vet u largua prej tyre pas betejs s Hendekut. 227 Bashk me t u shprnguln edhe rreth tetdhjet familje t fisit. N Islam ka prjetuar pleqri t bukur. Ka rn si shehid n betejn e Jemames.228 5. Dimad El-Ezdi me origjin nga fisi Ezd Shenueh nga Jemeni. Gjat vizits n Mek ka dgjuar horrat duke thn: Muhammedi vrtet sht i marr. Ai mendoi me vete: Sikur t shkoja te ky njeri, ndoshta Zoti do ta shronte me ndihmn time. Pastaj e gjeti Muhammedin dhe i tha: O Muhammed, un jam shrues nga kto smundje, a dshiron t t shroj? Resulullahu tha: Falnderimi i takon Allahut. At falnderojm dhe nga ai ndihm krkojm. At q Allahu e udhzon kurr nuk do t humb, e at q Ai e sjell n lajthitje, askush nuk mund ta nxjerr nga ajo. Un dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve Allahut, Nj, t Vetmit. Ai nuk ka konkurrent dhe dshmoj se Muhammedi sht robi i Tij dhe Pejgamberi i Tij. Tani, prsritmi ato fjal, - tha El-Ezdi. Resulullahu ia prsriti tri her, e ky tha: Kam dgjuar fjal magjistarsh dhe shortarsh, pastaj edhe fjalt poetsh, por dika t ktill nuk kam dgjuar. Fjalt tuaja tejkalojn do ligjrim. Ma shtrij dorn q t zotohem n Islam, dhe e pranoi Islamin.229
Gjasht banort e mir t Jethribit

Gjat kohs t haxhit, n vitin njmbdhjet t pejgamberis n muajin gusht t vitit 620 t ers s re - Islami gjen far pjellore
Ai sht shprngulur nga Jemeni pas betejs s Hudejbijes, sepse ka arritur n Medin, ather kur Resulullahu ishte n Hajber. Ibni Hisham: I/385. 228 Ibni Hisham: I/382-385; Rahmetun li-l-Alemin: I/81, 82; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 144; Tarihu Islami nga Abadi: I/127. 229 Rrfen Muslimi n veprn e vet Mishkatu-l-Mishabih, kaptina: Shenjat e pejgamberis: II/525.
227
160
pr iden e vet, t cilat s shpejti rriten n trungje t degzuara nn hijen e t cilave do t pushojn muslimant nga vuajtjet shumvjeare t tiranve dhe t zullumqarve. Resulullahu zotronte urtsi t thell. Atij i shkonte prdore q, me gjith prgnjeshtrimet e ndryshme, vuajtjet dhe psimet n Mek, ti vizitonte fiset arabe dhe tu prezentonte Islamin. Kt e bnte gjat netve t errta, duke u prpjekur q t mos ndrhynin jobesimtart mekas mes tij dhe atyre fiseve.230 Nj nat del bashk me Ebu Bekrin dhe Aliun pr t vizituar fiset Dhuhel dhe Shejban b. Thalebe. U flet pr Islamin dhe i thrret n fe. Mes Ebu Bekrit dhe njrit nga fisi Dhuhel zhvillohet nj dialog n form pyetje-prgjigjjesh t bukura. Benu shejbant iu prgjigjen shum bukur pyetjeve, megjithat refuzuan ta pranonin Islamin.231 Pastaj Resulullahu shkoi n Minne dhe n Akaba. Gjat udhtimit dgjoi disa njerz duke folur, u ngut q ti arrinte dhe ti shoqronte. Kta ishin gjasht t rinj nga Jethribi, t gjith nga fisi Hazrexh. Kta jan: 1. Esad b. Zeraret, nga familja Beni Nexhxhar; 2. Avf b. El-Harith b. Rifata Afra, nga beni nexhxhart; 3. Rafia b. Malik b. El-Uxhlan, nga beni zurejkt; 4. Kutbe b. Amir b. Hudejde, nga beni selemt; 5. Ukbe b. Amir b. Nabi, nga beni haram b. kast; dhe 6. Xhabir b. Abdullah b. Riab, nga abid b. ganemt. Kta ishin djemt e zotrinjve medinas. Nga robreshat hebreje n Medin kishin dgjuar se n shekullin e tyre do t drgohej nj Pejgamber. Ai do t paraqitet, ne do ta pasojm at, kurse ju do tju luftojm sikurse populli i Adit dhe Iremit.232 Kur i arrin, Resulullahu fillon bisedn duke pyetur: Kush jeni ju? Ata u prgjigjn: Nj grup i vogl hazrexhsh. Ai tha: Jeni robr t hebrenjve? Ata u prgjigjn: Po. Ai tha: A doni t ulemi e t bisedojm? U prgjigjn: Po. Pastaj u uln e Resulullahu u tregoi t vrtetn e Islamit dhe esencn e fes. Pastaj i thirri q t besonin Allahun e Lartsuar, dhe u kndoi nj fragment nga Kurani. Ata biseduan mes tyre: Pr Zotin, ky sht Pejgamberi, pr t cilin
230 231
Tarihu Islami nga Abadi: I/129. Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 150-152. 232 Zadu-l-Mead: II/50; Ibni Hisham: I/429.541.
161
flisnin hebrenjt. Nuk guxojm t lejojm q t na tejkalojn. Ather ata e pranuan Resulullahun pr Pejgamber t Allahut dhe e pranuan Islamin. Kan qen ndr kokat m t menura t Jethribit. I kishte molisur lufta vllavrasse, e cila pak koh m par kishte mbaruar dhe q mund t shprthente prsri, andaj dshiruan q feja dhe misioni i Resulullahut t ishin shkak pr prfundimin e ktyre luftrave. Ata than: Ne e kemi braktisur fisin ton, sepse nuk mund ti shikonim se ka jan duke br. Nuk ekziston asnj popull si jan ata, n armiqsi dhe n t kqija. Ndoshta Allahu do ti bashkoj rreth teje. Ne do tua shpjegojm dhe ofrojm Islamin, dhe do ti thrrasim t t besojn ty. Do tua shpjegojm shkakun prse tu prgjigjm ty dhe prse hym n radhn e ithtarve t tu. Nse Allahu i tubon rreth teje, do t jesh njeriu m i mueshm. Kur u kthyen n Medin, u kthyen si mbarts t Islamit. N Medin nuk mbeti asnj shtpi ensarsh pa prmendur emrin e Allahut dhe Resulullahut .233
Shnim n lidhje me martesn e Resulullahut Aishen
me
N muajin shevval t vitit njmbdhjet t pejgamberis, Resulullahu u fejua me Aishen radijAllahu anha gjasht vjee, kurse me t sht martuar n Medin pas Hixhretit, kur ajo i ka pasur nnt vjet.234
233 234
Ibni Hisham: I/428-430. Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 10; Sahihu-l-Buhari: I/551.
162
Israja dhe Miraxhi Udhtimi i nats dhe ngritja
ISRAJA DHE MIRAXHI UDHTIMI I NATS DHE NGRITJA235

Resulullahu gjat jets s vet ka pasur nj periudh jashtzakonisht t vshtir, duke i hapur rrugn Islamit. Misioni i tij n prhapjen e fes s Allahut ka prjetuar suksese dhe rnie. E atje lart, diku n hapsirat e largta hyjnore, xixllonin yjet e shklqyera duke pshpritur pr sukseset e reja. N kt periudh, mes suksesit dhe dshprimit, ndodh Isra dhe Miraxhi. Duke qen se kjo ngjarje ka vler t madhe shpirtrore, do t flasim gjersisht pr t. Ekzistojn shum mendime pr kohn n t ciln ka ndodhur Isra dhe Miraxhi: 1. Isra ka ndodhur n vitin n t cilin Allahu e ka nderuar Resulullahun me pejgamberi. Ky sht mendimi i Taberaniut. 2. Ngjarja ka ndodhur n vitin pes t pejgamberis. Kshtu mendojn Neveviu dhe Kurtubi. 3. Ngjarja ka ndodhur natn e njzet e shtat t muajit rexheb, t vitit dhjet t pejgamberis, mendon dijetari El-Mensur Fevri. 4. Gjashtmbdhjet muaj para Hixhretit ose n muajin ramazan t vitit dymbdhjet t pejgamberis. 5. Nj vit e dy muaj para Hixhretit ose n muajin muharrem, t vitit trembdhjet t pejgamberis. 6. Nj vit para Hixhretit ose n muajin rebiul-evvel, t vitit trembdhjet t pejgamberis. H. Hatixhja radijAllahu anha ka kaluar n Ahiret n muajin ramazan t vitit dhjet t pejgamberis. Gjer ather ende nuk ishte shpallur dispozita pr pes namazet ditore. Nuk ekzistonin kurrfar mendimesh kontestuese rreth asaj se, pes koht e namazit jan caktuar natn e Israas.
Zadu-l-Mead: II/49; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 148, 149; Rahmetun li-l-Alemin: I/67; Tarihu Islami nga Abadi: I/124.
235
163
Tri mendimet e fundit jan dhn n baz s shpalljes t sures El-Isra, prmbajtja e s cils tregon se kjo sht shpallur mjaft von. Nuk e di se cili mendim sht m i sakt. T gjith imamt e Hadithit e transmetojn kt ngjarje, e ne do ta parashtrojm n pikat e shkurtra me kt renditje: e ka prjetuar Isran si Ibnul-Kajjimi thot: Resulullahu udhtim t vrtet trupor, q ka filluar n Mesxhidul Haram n Mek e ka mbaruar n Bejtu-l-Mukaddes n Kuddusi-Sherif. Ka udhtusht ngjitur n qiell) ar n Burak (mjet me t cilin Muhammedi me prcjelljen e Xhibrilit . Ka mbrritur n Kuddus ku sht falur n xhami me Pejgambert e tjer e ky sht br imam i tyre, ndrsa Burakun e ka lidhur n hallkn e ders s xhamis. At nat ndodh ngritja e Resulullahut nga Bejtu-l-Mukaddesi n qiellin e par, e nn udhheqjen e Xhibrilit i cili e shpie n katet e hapsirs s panjohur t Allahut. Aty takon Ademin , baban e gjinis njerzore. E prshndet me selam e ai ia kthen me mirseardhje dhe i prgjigjet me selam dhe e pranon pejgamberin e tij. Allahu ktu i tregon shpirtrat e shehidve n ann e djatht dhe shpirt-rat e fatkeqve n t majtn. Prej aty, Resulullahu ngritet n qiellin e dyt, ku merr lejen pr hyrje. Aty takon Jahjan, t birin e Zekerijas, dhe Isan, t birin e Merjemes. Takohet me ta dhe i prshndet me selam. Ata i prgjigjen selamit, i shpreh mirseardhjen dhe e pranojn si Pejgamber. Pas ksaj, pason ngritja n katin e tret ku takohet me Jusufin. E prshndet me selam e edhe Jusufi i prgjigjet me selam, me mirseardhje dhe ia pranon pejgamberin. Pastaj ngrihet n qiellin e katrt, ku takohet me Idrisin. E prshndet me selam e ai i prgjigjet n selam, i shpreh mirseardhjen dhe ia pranon pejgamberin. Prej aty ngrihet n qiellin e pest, ku takohet me Harunin, t birin e Imranit dhe e prshndet me selam. Ai i prgjigjet me mirseardhje dhe e pranon si Pejgamber. Pastaj ngrihet n qiellin e gjasht, ku takohet me Musain, t birin e Imranit dhe e prshndet me selam. Ai i prgjigjet me mirseardhje dhe e pranon pejgamberin e tij. Duke ln qiellin e gjasht, Musai fillon t qaj. E pyesin: t shtyri t qash? Ai prgjigjet: Po qaj pr at se populli i ktij djaloshi, i cili ka ardhur pas meje si Pejgamber, do t jet m i numrt n Xhenet sesa populli im. Pas ksaj bisede, Resulullahun e ngren n qiellin e shtat. Aty takon Ibrahimin . E prshndet me selam. Ai i shpreh mirseardhjen dhe e pranon si Pejgamber. 164
e ngren gjer n Sidretu-lPas ktij udhtimi Resulullahun Munteha - Perdja e Fundit, e prej aty n horizontin m t lart t Allahut. Afrohet shum afr Allahut t Madhruar e t Lartsuar, pastaj iu afrua e u lshua afr, aq afr sa dy harqe apo m afr. Dhe i shpalli robit t vet at q ia shpalli. Ktu i caktohet falja prej pesdhjet namazesh ditore. Pastaj Resulullahu niset t kthehet. Kur kalon pran Musait, ky e pyet: far t sht urdhruar? Prgjigjet: Pesdhjet namaze n dit. Musai i thot: Umeti yt nuk mund ta zbatoj kt. Kthehu te Zoti yt dhe lute q tia lehtsoj umetit tnd. Resulullahu e shikon Xhibrilin, sikur t krkon-te kshillim nga ai. Ai ia vrteton me isharet (gjest): Po, nse dshiron ti. Xhibrili prsri e ngre tek Allahu i Gjithfuqishm, i Lartsuar dhe i Lavdruar - i Cili ishte n vendin e vet (kjo sht pjes e fjalis s Buhariut e ndrvn n disa hadithe). Allahu ia zvoglon dhjet namaze. Pejgamberi lshohet gjer te Musai dhe e njofton pr kt. Musai i thot: Kthehu te Zoti yt dhe lute tia lehtsoj umetit tnd. Kshtu, Resulullahu shkon lart posht, te Musai dhe te Zoti i vet i Lartsuar, gjersa Allahu ia kufizoi numrin e namazeve gjer n pes. Pas ksaj, Musai i thot q t shkonte edhe nj her lart, por Resulullahu prgjigjet: Mjaft kam fituar nga Zoti im, jam i knaqur dhe i pranoj. Kur largohet prej aty, Resulullahu dgjon nj Z: E realizova urdhrin tim dhe ua lehtsova robrve t Mi - (mbaron citati).236 Ibnul Kajjimi pastaj paraqet mendime t ndryshme rreth pamjes s Allahut . Ai citon fjalt e Ibni Tejmijes me prmbajtje t ngjashme. Esenca tregon se nuk ka ardhur gjer te pamja fizike e Krijuesit dhe se ky mendim nuk sht transmetuar prej asnj ashabi. Transmetimi i Ibni Abbasit, i cili flet pr pamjen absolute dhe prjetimin e Allahut , me shqisa, nuk sht n kundrthnie me transmetimet e tjera. Ibnul-Kajjimi vazhdon: Fjalt e Allahut t Lartsuar, n suren En-Nexhm: Pastaj iu lshua dhe iu afrua. (En-Nexhm: 8) tregojn tjetr mnyr t afruarit nga ai n rrfimin mbi lartsimin ngritjen e nats, sepse afrimi n suren En-Nexhm sht afrim i Xhibrilit dhe t lshuarit e tij, si thot Aishja radijAllahu anha dhe Ibni Mesudi, ndrsa vet teksti kt e vrteton. Kurse afrimi dhe lshimi n kt hadith tregon qartas se ky sht afrim dhe lshim i Allahut . N suren En-Nexhm qndron edhe kjo: At e ka par edhe hern tjetr te Sidretu-l-Munteha. (En-Nexhm: 13-14). Kjo
236
Zadu-l-Mead: II/48.
165
e ka par me pamjen ka t bj me Xhibrilin, t cilin Resulullahu e vet dy her: t parn her n tok e t dytn her n Sidretu-lMunteha, e Allahu e di m s miri.237 N kt koh sht prsritur muxhizja e pastrimit t gjoksit t Resulullahut dhe kan ndodhur edhe disa ngjarje t tjera: Resulullahut i kan ofruar qumsht dhe ver. Ai ka zgjedhur qumshtin, e i sht thn: Je i udhzuar n rrug t drejt, ose e ke qlluar rrugn e drejt, sikur t kishe marr vern, ather umeti yt do t ishte i prar (i larguar nga udha e drejt). Resulullahu ka par katr lumenj n Xhenet, dy t njohur e dy t panjohur. Dy t njohur jan Nili dhe Eufrati. Simbolika e tyre ka qen se muslimant do t vendosen n luginat pjellore t ktyre dy lumenjve, dhe se banort e rrjedhave t tyre do t jen mbarts t Islamit nga gjenerata n gjenerat. Me kt nuk sht nnkuptuar se kta dy lumenj e kan burimin n Xhenet. Resulullahu e ka par sunduesin e hapsirs s Xhehenemit, t mrrolur, me fytyr leshtore, pa buzqeshje dhe pa iltri. Gjithashtu ka par Xhenetin dhe Xhehenemin. N qiell ka par ngrnsit e pasurive t bonjakve, duke prjetuar vuajtje t rnda. Buzt i kishin si turinjt e deveve. Prtypnin kafshata t zjarrit t Xhehenemit, dhe gur t skuqur q gulfonin nga shpinat e tyre. I ka par shfrytzuesit e kamats, me stomaqe tejet t mdha pr shkak nuk mund t lviznin nga vendi. Para tyre kalonin ithtart e Faraonit dhe meqense derisa ata i digjte zjarri i Xhehenemit, kta shkelnin mbi ta. Ka par laviret duke mbajtur n duar mish t majm e t freskt s bashku me mish t lig e t qelbur. Hanin nga i ligu dhe e linin at t parin - mishin e mir. Ka par gra t cilat fmijt e huaj ua kan atribuar burrave t vet. Ato prgjithmon do t mbesin t varura pr gjinj. Gjat shkuarjes dhe gjat kthyerjes ka par karvane mekase. I ka sinjalizuar udhheqsit e karvanit pr deven e humbur dhe ka pi uj nga ent e mbuluara t tyre, ndrsa ata flinin. Pastaj prsri e ka mbuluar enn. T gjitha kto provonin vrtetsin e rrfimit t tij, t cilin e ka treguar t nesrmen pas kthyerjes nga udhtimi.238
Zadu-l-Mead: II/47, 48; Sahihu-l-Buhari: I/50, 455, 456, 470, 471, 481,548-550, II/684; Sahih-l-Muslim: I/92-96. 238 Marr nga veprat paraprake si dhe nga Ibni Hishami: I/397, 403-406.
237
166
Ibnul-Kajjumi thot: T nesrmen, porsa agon, Resulullahu njofton popullin e vet se Allahu at nat i a treguar disa nga fshehtsit e Veta. Ata e tejkaluan n mosbesim, e edhe m tepr bnin shpifje e rrena kundr tij. U vrsuln kundr tij edhe m ashpr. Krkuan nga ai ta prshkruante Kuddusi Sherifin (Xhamin n Jerusalem), e Allahu ia lejoi kt, dhe ai e prshkruajti n detaje me argumente t qarta. Nuk ishin n gjendje ta kundrshtojn pr kurrgj, nuk kishin m far thoshin. Gjithashtu u lajmroi pr karvanet e tyre, t cilat shkonin dhe ktheheshin, dhe u tregoi se kur do t arrinin n Mek. Pastaj u tregoi pr deven e humbur nga kreu i karvanit, por t gjitha kto nxisnin edhe m tepr hidhrimin e tyre, sepse jobesimtart gjithnj mohonin.239 E dim se Ebu Bekrin e kan quajtur Siddik vrtetdashs, pr arsye se sht njeriu i par q ka besuar n vrtetsin e ksaj ngjarjeje (Isra dhe Miraxh) n momentin kur t gjith e mohonin.240 E tr ajo q sht thn n lidhje me kt udhtim, me prmbajtje m t begatshme dhe m madhshtore jan fjalt e Allahut t Lartsuar , i Cili thot: .. me qllim q Ne tia tregojm disa prej Shenjave tona. (El-Isra: 1). N kt mnyr Allahu ka vepruar edhe ndaj Pejgamberve t tjer. Allahu thot: Dhe kshtu Ne i tregonim Ibrahimit brendsin e qiejve e t Toks q ai (t ket dije t prsosur) t jet ndr ata t cilt zotrojn besimin e sigurt. (El-Enam: 75). Musait i ka thn: Q Ne t t tregojm disa nga mrekullit Tona t mdha. (20, 23). Qllimi i ksaj dshire t Allahut ka qen: pr t besuar bindshm. (El-Enam: 75). Duke u mbshtetur n njohurit e Pejgamberit , Shenjat Argumentet e mdha t Allahut , njeriut i sht mundsuar pr ta njohur at q nuk sht e mundur ta shoh me syt e vet njerzor. E, t dgjosh nuk sht njsoj sikurse t shikosh. Vetm Pejgambert kan mundur t durojn n rrugn e Allahut at q nuk munden t tjert. T gjitha fuqit e ksaj bote dhe t gjitha ligjet fizike, pr ta kan paraqitur pengesa q prballohen leht. T gjitha vuajtjet e ksaj bote nuk kan mundur ti shmangin nga rruga e drejt. Vlersimi dhe sekretet q fshihen prapa detajeve t ktij udhtimi, paraqesin lnd studimi dhe n vetvete do t prmbajn gjithnj nj doz misteri. Vrtet, ekzistojn disa ngjarje t vogla t
Zadu-l-Mead: I/48; Sahihu-l-Buhari: II/648; Sahihu-l-Muslim: 1/36; Ibni Hisham: 1/402, 403. 240 Ibni Hisham: I/399.
239
167
cilat jan produkt i ktij udhtimi t ndershm, e q tregojn n shtigjet e lulzuara t jetshkrimit t Pejgamberit - salavati, prshndetja dhe shptimi le t jet mbi t - andaj e shoh t arsyeshme t them dika shkurtimisht n lidhje me to: Lexuesi vren se n suren El-Isra Allahu e ka prmendur ndodhin e udhtimit t nats, vetm n nj ajet. Pas ksaj tregon turpin e hebrenjve dhe veprat e tyre kriminele, e pastaj ua trheq vrejtjen se ky Kuran shpie n rrugn e vetme t drejt. Lexuesi mund t mendoj se kto dy ajete nuk jan t ndrlidhura, por nuk sht ashtu, sepse Allahu me kt metod t ligjrimit tregon se El-Isra ka ndodhur n KuddsiSherif dhe se hebrenjt do t zbresin nga shkalla m e lart, udhheqja e shoqris njerzore, pr shkak t prapsirave t bra, t cilat i kan hedhur prtok. Allahu e ka ngritur Pejgamberin e Vet dhe me t ka bashkuar dy qendra fetare t Ibrahimit . Ka ardhur koha q udhheqja shpirtrore t kaloj nga nj popull te populli tjetr, nga populli i cili supet e veta i ka ngarkuar me t kqija, mkate dhe armiqsira, te populli i cili ka prirje pr mirsira. E tr kjo ka ndodhur gjat kohs kur Resulullahu ishte duke pranuar Shpalljen - Kuranin, i cili shpie n rrugn e drejt, t vetmen ekzistuese. Ndrkaq shtrohen disa pyetje t arsyeshme: N mnyr do t mbartet kjo udhheqje te Pejgamberi dhe te pasuesit e tij, derisa ai bredh npr shpatet e Meks, i ndjekur nga njerzit? Kjo pyetje heq velin e nj realiteti tjetr, e kjo sht: ky rreth i veprimtaris islame tanim vetm sa sishte mbyllur me nj rrumbullaksim e prfundim, dhe se duhet t filloj rrethi i dyt i cili trsisht do t jet me prmbajtje tjetr dhe rrjedha t tjera. Andaj kemi disa ajete t cilat prbjn paralajmrime serioze dhe krcnime t ashpra drejtuar jobesimtarve. Dhe kur vendosim Ne t shkatrrojm ndonj popull, Ne i urdhrojm pasanikt e tyre t bjn pun t mira, por ata prkundr ksaj jepen pas amoralitetit. Pra, fjala Jon rreth ndshkimit po plotsohet lidhur me at popull dhe Ne e shkatrrojm trsisht. (N baz t ktij ligji) Sa e sa popuj kemi shkatrruar Ne pas Nuhut! (El-Isra: 16-17). Krahas ktyre ajeteve, kemi edhe ajete t tjera t cilat u shpjegojn muslimanve bazat, paragraft dhe parimet e qytetrimit, n t cilat duhet t ndrtojn shoqrin muslimane. Por muslimant e morn situatn nn kontrollin e vet, sikur t ishin shum koh m par n tok, dhe ndrtuan njsin e fort rreth s cils do t sillet i tr sistemi shoqror. Ktu qndron paralajmrimi se Resulullahu do t gjej vendstrehim t sigurt jasht Meks, se do t prmirsohet situata e tij dhe se do t formoj nj qendr nga e cila do t 168
prhap fen islame n mbar rruzullin toksor, e q ndrlidhet me studimin ton. Pr shkak t urtsis s ktill, dhe t ngjashme me t, shohim se udhtimi Isra ka ndodhur para betimit t par n Akaba, ose mes dy betimeve, e Allahu e di m s miri kt.
169
Betimi i par n Akaba (Betimi n besnikri)
BETIMI I PAR N AKABA (Betimi n besnikri)

M lart prmendm gjasht persona, banor t Jethribit, t cilt e pranuan Islamin gjat kohs s haxhit n vitin njmbdhjet t pejgamberis, me kt rast i premtuan Resulullahut se do ta prhapnin Islamin n mesin e popullit t tyre. Rrjedha e ngjarjeve bri q n vitin dymbdhjet t pejgamberis, n muajin korrik t vitit 621 sipas kalendarit, n haxh t vinin dymbdhjet njerz, n mesin e t cilve ishin pes veta (prej t gjashtve) t cilt ishin takuar nj vit m par me Resulullahun I gjashti, Xhabir b. Abdullah b. Rebia, nuk kishte ardhur. Prve ktyre kishin ardhur edhe shtat musliman t tjer, e kta ishin: 1. Muadh b. El-Harithi, i biri i Afras nga familja Beni Naxhxhar, fisi Hazrexh; 2. Dhekvan b. Abdul Kajsi, nga familja Beni Zurejk, fisi Hazrexh; 3. Ubade b. Samiti, nga familja Beni Ganem, fisi Hazrexh; 4. Jezid b. Thalebe, nga familja Hulfa Beni Ganem, fisi Hazrexh; 5. El-Abbas b. Ubade b. Nadleh, nga familja Beni Salem, fisi Hazrexh; 6. Ebul Hejthem b. Tajhan, nga familja Beni Abdul Eshhel, fisi El-Evs; 7. Uvejm b. Saide, nga familja Beni Amr b. Avf, fisi El-Evs. Pes ishin nga fisi El-Hazrexh, kurse dy nga fisi El-Evs.241 Ky grup u takua me Resulullahun tek Akaba n Minne, dhe i dhan fjaln Resulullahut se do t ishin besnik njsoj sikurse u betuan grat me rastin e lirimit t Meks, pr ka do t bhet fjal. Buhariu transmeton nga Ubade b. Samiti se Resulullahu ka thn: Ejani dhe mu betoni pr besnikri dhe m jepni fjaln se
241
Rahmetun li-l-Alemin: I/85; Ibni Hisham: I/431-433.
171
nuk do ti bni shok Allahut, sdo t vidhni, sdo t bni amoralitet, sdo ti mbytni fmijt tuaj, sdo t gnjeni, sdo ti bni shpifje grave tuaja, dhe se do t dgjoni pr do gj q sht e mir. Kush prej jush pranon, shprblimin e ka tek Allahu, e kush e prish besn pr kado qoft nga kjo q thash, do t jet i ndshkuar n kt bot, q do t jet shpengim pr mkatet. Kush prej jush bn ndonj cnim nga kjo, e Allahu at e fsheh, Ai do ti caktoj ndshkimin ose do ta fal nse do. Dhe ia dham besn. Kurse n nj prmbledhje tjetr thuhet: dhe ia dham fjaln pr do gj q krkoi ai.242
Ambasadori i Islamit n Medin

Pasi u krye betimi besnikri, dhe kur kaloi periudha e haxhit, Resulullahu s bashku me kt grup muslimansh drgoi edhe ndrmjetsin e vet t par n Jethrib, q tu msonte muslimanve t atij vendi dispozitat e Islamit dhe ti udhzonte n zbatimin e fes. Ai do t prhapte edhe Islamin n mesin e jobesimtarve t atij vendi. Pr kt mision zgjodhi nj t ri nga radha e muslimanve, njrin prej t parve q e kishte prqafuar Islamin. Ky ishte Musab b. Umejr .
Suksesi i shklqyeshm
Musab b. Umejri vendoset tek Esad b. Zurareti, dhe q t dy fillojn me entuziazm dhe vendosmri t madhe t kumtojn Islamin n Jethrib. Musabi ishte i njohur me ofiqin Msues. Suksesin m t madh n thirrjen e vet e arrin, si tregohet, me rastin e ksaj ndodhie: Nj dit Esadi dhe Musabi nisen nga shtpit e beni abdul-eshhelve, me qllim q t vizitonin n fillim kt fis pastaj edhe fisin tjetr Beni Zufer. Kur arrijn n tokat e tyre, hyjn n nj oborr t beni zuferve. Ulen pran pusit t quajtur Merekk. Shum shpejt rreth tyre tubohen burrat q e kishin pranuar Islamin dhe Sad b. Muadhi e Usejd b. Hudajri, dy kryepart e fisit Beni Abdul-Eshhel, ather ende ishin mushrik. Kur dgjojn se flet Musabi, Sadi i thot Usejdit: Shko e deboji kta dy q erdhn t lndojn fmijt tan, dhe ndaloji q t vijn m n shtpit tona.
242
Sahihu-l-Buhari, kaptina pas kaptins: Bukuria e imanit: I/7, kaptina: Delegacioni i ensarve: I/550.551. Teksti sht nga kjo kaptin dhe nga ajeti: Kur t t vijn besimtart... (55, 13) e n koleksionin e Buhariut II/727 dhe kaptins pr mashtrimet dhe kefaretin: II/1003.
172
Betimi i par n Akaba (Betimi n besnikri)
Esad b. Zerareti sht djali i tezes sime. Sikur t mos ishte kshtu vet do ti qroja hesapet me ta. Usejdi merr shtizn e vet dhe niset nga ata. Kur e sheh Esadi i thot Musabit: Ja, po vjen kryepari i familjes s tij, ktheje n Islam. Musabi prgjigjet: Nse ulet, do t flas me t. Usejdi u afrohet i mrrolur dhe i gatshm ti shante, ndalet dhe i pyet: Prse keni ardhur te ne? A mos, vall, t lndoni fmijt tan? Na lini t qet dhe shporruni q ktej, nse ende mendoni pr kokat tuaja! Musabi i drejtohet: A nuk do t ulesh me ne t dgjosh, e nse t plqen pranoje, e nse nuk t plqen, refuzoje at q e ke mri. Usejdi thot: M binde. Pastaj e ngul shtizn n tok dhe ulet. Musabi i tregon pr Islamin dhe i kndon nj fragment nga Kurani. Musabi tregon: Pasha Allahun, n fytyr i shihej Islami edhe para se t fliste. Ai m tha: Sa i bukur dhe sa i mir sht ky ligjrim! ka duhet br pr t pranuar kt fe? Musabi dhe Esadi prgjigjen: Pastrohu, pastroji rrobat dhe dshmo me kelime shehadetin e vrtet, pastaj fali dy rekate. Ai thot: Atje pas meje sht nj njeri, nse ai pranon, ather edhe i tr populli i tij do t pranoj. Un do tjua drgoj menjher. Pastaj Usejdi e merr shtizn e vet dhe shkon te Sad b. Muadhi i cili rrinte me shokt e vet. Sadi thot: O njerz, ju bj be me Zotin se Usejdi po kthehet te ne i ndryshuar, dhe e pyeti Sadi: bre atje? Ai prgjigjet: Bisedova me ata dy dhe, pr Zotin, nuk vrejta kurrgj t keqe. Ua ndalova t qndronin aty, e ata than: Do t bjm ashtu si dshiron ti. U thash, - tregon Usejdi, - se njerzit e beni harithetve jan nisur ta mbysin Esad bin Zeraretin, sepse e kishin kuptuar se ai sht djali i tezes sate. Sadi ngrihet i hidhruar, pr shkak t asaj q dgjoi, e merr shtizn e vet dhe niset nga Musabi dhe Esadi. Kur i sheh t qetsuar, kupton se Usejdi kishte dashur q ti dgjonte ata, prandaj u drejtohet n mnyr tallse: Pr Zotin, o Ebu Emameh, sikur t mos ishim kushrinj aq t afrt, do t t qlloja me kt shtiz. Jeni duke na zn frymn n shtpin ton me at q e kemi mri. Esadi q m par i kishte thn Musabit: Do t t vij prijsi i cili ka tr popullin pas tij, po qe se e bind at, ather i ke bindur q t gjith. Musabi i thot Sad b. Muadhit: Ulu pak e m dgjo! Po qe se t plqen, pranoje, e nse jo, refuzo at q ke mri. Ai thot: Da-
173
kord, e ngul shtizn e vet n tok dhe ulet. Musabi tregon pr Islamin dhe i kndon nj fragment nga Kurani. E kemi ditur, pasha Allahun, se do ta pranonte Islamin, - tregojn ata, - sepse kjo i shihej n fytyr para se t fillonte t fliste. Sadi pyet: bri pr tu br musliman? Musabi dhe Esadi prgjigjen: Pastrohu, pastroji rrobat tua, shqiptoje kelime shehadetin dhe fali dy rekate. Dhe kshtu bri. Pastaj, Sadi e merr shtizn dhe kthehet te populli i vet. Kur e pan, than: Betohemi me Zotin, se sht duke u kthyer me fytyr t ndryshuar. Kur arriti para tyre, iu drejtua: O popull Abdi Eshhel, far mendoni pr mua? U prgjigjn: Ti je prijsi yn dhe je m i dijshmi. Ai tha: Ju ndaloj juve dhe grave tuaja t flisni me mua, prderisa nuk besoni Allahun dhe Pejgamberin e Tij. Askush prej meshkujve t tij dhe grave nuk fjeti at nat pa e pranuar Islamin, prve njrit - El-Usajmirit. Ky e pranoi Islamin ditn e betejs n Uhud. Ka luftuar trimrisht dhe ka vdekur pa e br kurr nj sexhde para Allahut . Resulullahu ka thn pr t: Pr nj mund t vogl ka fituar shprblimin e madh. Musabi ka banuar n shtpin e Esad b. Zeraretit duke thirrur njerzit n Islam, derisa nuk mbeti asnj shtpi ensarsh pa u br musliman, burra dhe gra, prve shtpive t Umejjeh b. Zejdit, Hatmetit dhe Vailit. Ata kishin poetin Kajs b. Uselitin t cilin e dgjonin. Ky ua ndalonte t pranonin Islamin, por ditn e Hendekut, n vitin pes t hixhretit, edhe kta e pranonin Islamin. Musab b. Umejri kthehet n Mek, pak para kohs s haxhit n vitin trembdhjet t pejgamberis, dhe lajmron Resulullahun pr sukseset e arritura. E lajmron pr fiset e Jethribit, pr pasurin, fuqin dhe begatit e tyre.243
243
Ibni Hisham: I/435-438 dhe II/90; Zadu-l-Mead: II/51.
174
Betimi i dyt n Akaba
BETIMI I DYT N AKABA

Gjat muajve t haxhit, n vitin trembdhjet t pejgamberis, n Mek vajtn m tepr se shtatdhjet musliman nga Jethribi, s bashku me t afrmit e tyre mushrik. Gjat udhtimit kta musliman pyesnin njri-tjetrin se deri kur Resulullahu do t vuante, do t friksohej dhe do t bridhte npr malet mekase? Kur arritn n Mek, kontaktuan fshehtazi me Resulullahun dhe u morn vesh t takoheshin n gjysmn e fests s haxhit (Kurban Bajramit) n vendin Esh-Shuab, afr Akabas, te xhemreja e par244 n Minne. Mbledhja duhej t mbahej ilegalisht n mesnat. Do t shfrytzojm nga rasti q prkitazi me kt t na rrfej pjesmarrsi i ktij tubimi, prfaqsuesi i ensarve, duke mos harruar se kjo seanc ka rndsi t madhe historike dhe se e ka ndrruar trsisht rrugn e vshtir t konflikteve t pandrprera mes idhujtaris dhe Islamit. Kab b. Malik El-Ensariu e prshkruan kshtu kt ngjarje: N gjysmn e Bajramit, natn, u nism q t kryenim haxhin dhe t takoheshim me Resulullahun . Me ne erdhi Abdullah b. Amr b. Harami, njri nga kryepart tan, njeri bujar dhe i nderuar nga populli. E morm me vete n mbledhje, duke e fshehur nga mushrikt, t cilt kishin ardhur me ne nga Jethribi pr t kryer haxhin. E njoftuam kryeparin ton pr mbledhjen dhe iu drejtuam me kto fjal: O babai i Xhabirit, ti je njri nga kryepart tan, i ndershm dhe i respektuar. Kemi frik pr ty se nesr do t jesh lnd djegse e Xhehenemit. Pastaj e thirrm n Islam dhe e njoftuam pr mbledhjen me Resulullahun q do t mbahej n Akaba. Ai tha: E pra-noj Islamin, dhe mori pjes n mbledhje. Kabi tregon: At nat ram t flenim s bashku me haxhilert e tjer nga Jethribi. Kur kaloi nj e treta e par e nats, u prvo244
Vendi ku haxhilert simbolikisht gjuajn shejtanin me guraleca (Sh. p.)
175
dhm nga adra, nj nga nj dhe duke prgjuar arritm n vendin e caktuar. Ne ishim shtatdhjet e tre burra e dy gra, Nesiba, vajza e Kabit (nna e Amarit), nga familja Mazin b. En Nexhxhar dhe Esma, vajza e Amarit (nna e Meniut), nga familja Beni Selem. Prisnim ardhjen e Resulullahut . Ai u paraqit s bashku me xhaxhain e tij El-Abbas b. Abdul Muttalibin ather ende n fen e vjetr. Ai, para Muhammedit shprehu dshirn pr t marr pjes n kt tubim me rndsi jetsore pr nipin e tij. Ai edhe foli i pari n kt tubim.245
Fillimi i biseds - Abbasi flet pr prgjegjsin e madhe

T gjith arritn n mbledhje dhe filluan diskutimet rreth prforcimit t lidhjeve fetare dhe ushtarake. I pari e mori fjaln Abbas b. Abdul-Muttalibi, i cili filloi t shpjegonte haptazi peshn e prgjegjsis e cila do t binte n supet e tyre si rezultat i ksaj lidhjeje. Ai tha: O popull hazrexh - arabt i quanin ensart hazrexhas, ku numronin edhe evsasit - ju e dini mir se Muhammedi sht njeriu yn. Ne e kemi mbrojtur nga populli yn. Pr t gjitha cilsit q zotron, ai ka autoritet, por edhe mbrojtjen n mjedisin e vet. Mirpo ky nuk dshiron kurrgj prej ktyre, por dshiron t shprngulet te ju dhe tju shoqroj nse mendoni se jeni n pajtim me t dhe me at q sht duke kumtuar, dhe nse do ta mbroni nga ata q nuk pajtohen me t, e ather prgjegjsin e merrni mbi vete. Nse mendoni ta braktisni dhe ta tradhtoni pasi t largohet prej kndej, un q tani i them: mos shko. Ke autoritet, respekt dhe mbrojtje nga njerzit e tu n vendin tnd. Kabi tregon: I tham Abbasit: Dgjuam se ka the ti. Tani fol ti, o Pejgamber i Zotit dhe zgjidh pr veten dhe pr Zotin tnd at ka dshiron.246 Prgjigjja e till e ensarve tregon vendosmrin dhe trimrin e tyre n imanin e fort t tyre dhe besnikrin e madhe pr ta marr prgjegjsin mbi vete me t gjitha pasojat e mundshme. Resulullahu parashtroi qndrimin e vet dhe marrveshja u lidh.
245 246
Ibni Hisham: I/440.441. Ibni Hisham: I/441, 442.
176
Paragraft e betimit
Prkitazi me kt na tregon hollsisht imam Ahmedi nga Xhabiri i cili thot: Ne tham: O Pejgamber i Zotit, si duhet t t shprehim besnikrin ton? Resulullahu tha: 1. T jeni t dgjueshm dhe t bindur n fardo rrethana; 2. T furnizoni kur e keni t leht dhe t vshtir; 3. T jeni t prpikt n punt e mira dhe n pengimin e t kqijave; 4. T punoni n emr t Zotit e t mos friksoheni nga qortimi i askujt; 5. T m ndihmoni kur tju drejtohem, t m mbani sikurse vetveten, grat dhe fmijt tuaj. Kshtu do ta fitoni Xhenetin.247 N transmetimin e Kabit, t cilin e shnon Ibni Ishaku, paragrafi i fundit prmban edhe disa gjra. Kabi thot: Resulullahu foli, mandej kndoi nj fragment nga Kurani, iu lut Allahut dhe thirri n Islam. Pastaj tha: Prej jush krkoj besn q do t m mbroni nga t gjitha ato nga t cilat i mbroni grat dhe fmijt tuaj. Pastaj El-Berae b. Mearuri e mori pr dore e tha: Po, pasha At q t drgoi me t Vrtetn, do t t mbrojm nga t gjitha ato prej t cilave i mbrojm grat tona dhe fmijt tan. Ta lidhim marrveshjen, o Pejgamber i Zotit, ne vrtet jemi bijt e lufts, popull q mban arm, q e kemi trashguar brez pas brezi. Kabi thot: Biseda mori hov. Ndrsa Berae i fliste Resulullahut, ndrhyri Ebul-Hajthem b. Et-Tihani, i cili tha: O Pejgamber i Zotit, mes nesh dhe disa t tjerve n Jethrib sht ngrehur litari. Ne dshirojm ta presim at - ata jan hebrenjt. - A do t ndrrosh mendim nse e bjm kt, t na braktissh e ti kthehesh popullit tnd? Resulullahu duke qeshur tha: Jeta sht jet, e vdekja sht vdekje, un jam i juaji e ju jeni t mit, do t luftoj kundr atyre q luftoni ju dhe do t jem n paqe me ata me t cilt ju jeni n paqe.248
247 Hadithin e transmeton imam Ahmedi, vargu i transmetuesve sht hasen - i mir, e el-Hakimi dhe Ibni Habani e kategorizojn n hadithet sahih. Shih: Muhtesar Siretu-rResul nga Nexhdi, f. 155 dhe Ibni Hisham: I/454. Ibni Ishaku transmeton nj hadith t ngjashm nga Ubade b. Samiti, ku sht shtuar paragrafi: t mos ia kundrshtojm pushtetin atij q e meriton kt pushtet; 248 Ibni Hisham: I/442.
177
Verifikimi i prgjegjsis s madhe q mbart betimi

Pas prfundimit t biseds rreth kushteve t betimit dhe pasi u morn vesh rreth kontrats, u ngritn dy njerz, q t dy nga grupi i par q kishin pranuar Islamin gjat haxhit n vitin njmbdhjet dhe dymbdhjet t pejgamberis, s pari njri e pastaj tjetri, filluan t flasin pr detyrim dhe prgjegjsin e madhe q pasojn nga kjo ngjarje historike. Ata paralajmruan t tubuarit pr gjendjen faktike. Kshtu q deshn t kuptojn se sa jan t gatshm t flijohen pr at q jan betuar. Ibni Ishaku thot: Kur u mblodhn t betohen, Abbas b. Ubade b. Nadleti tha: A jeni plotsisht t vetdijshm se pr ka ia jepni fjaln ktij njeriu? Ata u prgjigjn: Po. Ai tha: Ather, premtojani fjaln tuaj n luft me njerz, qofshin ata t bardh apo t zi, nse mendoni ta mbani. Nse fatkeqsia shkatrron pasurin e juaj dhe kryepart tuaj vriten e kjo bhet shkak q ta tradhtoni, pasha Zotin kjo do t jet vuajtja juaj n kt bot dhe n botn tjetr. Nse mendoni se pajtoheni me t, pr ka edhe e keni ftuar, e fatkeqsia ju shkatrron pasurin dhe vriten kryepart tuaj t ndershm, e ju megjithat e mbani dhe e prkrahni at, ather kjo do t jet shprblim pr kt bot edhe pr botn tjetr. Ata than: Do ta marrim me vete, edhe nse i humbim pasurin dhe kryepart tan, por ka do t fitojm me kt o Pejgamber i Zotit? Ai tha: Xhenetin. Ata than: Zgjate dorn! Ai ua zgjati dorn e ata i dhan besn.249 N transmetimin e Xhabirit qndron (Tha): U ngritm pr ti dhn besn, kurse Esad b. Zerareti, m i riu prej nesh, ia mori dorn e tha: Ngadal, ngadal, o popull i Jethribit, ne nuk do ti vinim jett tona n duart e tij sikur t mos ishim t sigurt q ai sht Pejgamber i Allahut. Ardhja e tij te ne sot, do t thot t armiqsohesh me t gjith arabt, do t thot t vriten prijsit tuaj, e nse do t jeni t qndrueshm n kt, ather pranojeni at, Allahu do tju shprblej pr kt, e nse jeni qyqar e friksoheni, ather mos e pranoni, ai sht arsyetuar, pr shkakun tuaj para Allahut.250
249 250
Ibni Hisham: I/446. Tradita nga imam Ahmedi prej hadithit t Xhabirit.
178
Prfundimi i betimit
Pas konstatimit t paragrafeve t betimit dhe pas vlersimit dhe arsyetimit t tyre, filloi prfundimi i betimit me urime. Xhabiri ka thn se pas fjalimit t Esad b. Zeraretit t pranishmit than: O Esad, hajde, shtrngojani dorn njri-tjetrit dhe prfundoni kt pun, se, pr Zotin, nuk do t lejojm e as q do t dshirojm t prishet kjo marrveshje.251 Ather Esadi kuptoi se sa i gatshm ishte ky popull t flijohej pr Islam. Pr kt edhe vet ishte i bindur - ka qen misionar i madh i Islamit bashk me Musabin - dhe n saj t ksaj bhet prijsi kryesor fetar i ktij grupi. Ky ka qen edhe nismtar i ktij tubimi dhe njeriu i par i cili e ka pranuar kt marrveshje. Ibni Ishaku ka thn: Edhe familja Benu Nexhdar mendon se Ebu Umamet Esad b. Zerareti ka qen njeriu i par q i ka uruar marrveshjen Resulullahut .252 Pas ktij akti filluan urimet e gjithmbarshme. Xhabiri thot: I afroheshim Resulullahut nj nga nj dhe donjri betohej personalisht, duke iu lutur Allahut q t na shprblente me Xhenet.253 Prsa u prket grave, t cilat kan dhn betimin, ato nuk prshndeteshin dor pr dore, por uronin vetm me fjal. Resulullahu kurr nuk ua ka zgjatur dorn grave t huaja.254
Dymbdhjet prijsit
Pas prfundimit t t gjitha detajeve rreth kontrats, Resulullahu krkoi nga pjesmarrsit e tubimit q ti zgjidhnin dymbdhjet prfaqsues - prijs t familjeve t veta, t cilt do t ishin prgjegjs pr zbatimin e paragrafve t betimit - kontrats n vepr. Resulullahu u tha: Zgjidhni dymbdhjet vet nga mesi juaj. donjri prej tyre do t jet prgjegjs pr njerzit e vet. Zgjedhja u krye menjher. Hazrexhasit i caktuan nnt persona, kurse evsasit - tre. Ja emrat e tyre:
Imam Ahmedi prej Xhabirit . Ibni Ishaku thot: Benu Abdul-Ehshelt kan thn se i pari ka qen Ebul-Hejtheme. Kab b. Malik mendon se i pari ka qen El-Berae b. Maruri. Ibni Hisham: I/447. Shumica mendojn se megjithat ky ka qen Esad b. Zerareti. 253 Musnedi imam Ahmedit. 254 Sahih Muslim, kaptina: Si e kan dhn grat betimin: II/131 - Gruaja e cila nuk i sht mehrem - me t ciln mund t martohet.
252
251
179
Prijsit el-hazrexhas:
1. Esad b. Zeraret b. Ades 2. Sad b. Er-Rebia b. Amr 3. Abdullah b. Revaha b. Thalebe 4. Rafi b. Malik b. El-Axhlan 5. El-Berae b. Marur b. Sabr 6. Abdullah b. Amr b. Haram 7. Ubade b. Es-Samit b. Kajs 8. Sad b. Ubade b. Dulejm 9. El-Mundhir b. Amr b. Hunejs
Prijsit el-evsas
1. Usejd b. Hadir b. Semmak 2. Sad b. Hajtheme b. El-Harith 3. Rufaah b. Abdul-Mundhir b. Zubejr Kur u krye zgjedhja, Resulullahu krkoi prej tyre premtimin e fort (betimin) dhe u tha: Ju jeni mbrojts t popullit tuaj dhe dorzant e tyre, si kan qen Havarijjunt - Nxnsit mbrojts t Isait t birit t Merjems, kurse un jam mbrojts i popullit tim, prkatsisht i muslimanve. Q t gjith u pajtuan me kt.255
Shejtani zbulon kontratn

Pasi u krye e tr kjo procedur dhe kur njerzit u bn gati t shprndaheshin, papritmas u tradhtuan, duke u gjendur t befasuar dhe t paprgatitur pr dika t ktill. Ky tradhtar kishte hipur mbi nj kodr, dhe me z t lart, far nuk ishte dgjuar gjer ather, filloi t brtiste: O banor t Shuabit, a e doni Muhammedin dhe shoqrin e tij t gjall? Ja ku jan t gjith s bashku dhe jan ngritur kundr jush. Resulullahu tha: Kjo do t thot fatkeqsi pr Akaban. Pasha Allahun, o ti armik i Allahut, do ti qroj hesapet me ty. Pastaj i urdhroi njerzit t shprndaheshin e t shkonin n kampet e tyre.256
255 256
Ibni Hisham: I/443, 444, 446. Zadu-l-Mead.
180
Gatishmria e ensarve t sulmojn kurejsht

Kur muslimant e dgjuan zrin e tradhtarit, Abbas b. Ubade b. Nadleh tha: Pasha Allahun, o Pejgamber, nse do ti, nesr do ti sulmojm banort e Minnes me shpata. Resulullahu u prgjigj: Un nuk ju urdhroj pr dika t till. Kthehuni n kampet tuaja dhe 257 flini.
Kurejsht drgojn protest n Jethrib

Lajmi pr kt ngjarje s shpejti u prhap edhe n Mek. Kurejsht i kaploi frika dhe dshprimi, sepse ishin trsisht t vetdijshm se far pasojash do t shkaktonte kjo marrveshje pr pasurin e tyre dhe pr vet ata. Andaj, menjher t nesrmen drguan nj delegacion t madh, t prbr prej mekasve t shquar dhe pasanikve m t mdhenj mekas, n kampin e haxhilerve nga Jethribi, q t protestonin energjikisht pr marrveshjen e br. Ata than: O hazrexhas, jemi t informuar se keni ardhur te ky njeriu yn (Muhammedi ) me qllim q ta shptoni prej nesh dhe ti jepni prkrahje kundr nesh. Dijeni se prej t gjith arabve, ne m s paku, do t donim t shprthente lufta mes nesh dhe jush..258 Duke qen se mushrikt e Jethribit nuk dinin kurrgj se pr ka ishte fjala, filluan t betoheshin n Zot se nuk dinin asgj dhe se aty n realitet, nuk kishte asgj. Ata thirrn Abdullah b. Selulin i cili erdhi para tyre e tha: Kjo nuk na vlen asgj. Ksaj mos ia vini veshin. Populli im as q do t mendonte t bnte dika t till. Derisa isha n Jethrib, ata nuk bnin kurrgj pa u konsultuar me mua. Muslimant tinzisht shikonin njri-tjetrin dhe asnjri nuk bzajti. Nuk vrtetuan e as q mohuan dika. Prfaqsuesit e kurejshve i besuan mushrikve t Jethribit dhe u kthyen t zhgnjyer.
Kurejsht kuptojn pr tubimin e mbajtur dhe i ndjekin pjesmarrsit

Prfaqsuesit e Meks u kthyen pothuajse t bindur se kishin qen t informuar gabimisht, por megjithat vazhduan hulumtimin n lidhje me kt shtje dhe n fund kuptuan se lajmi ishte i vrtet - se tubimi me t vrtet ishte mbajtur. Ndrkaq, kt e kuptuan me vones, sepse haxhilert tanim ishin nisur pr n shtpit e veta. Ata alarmuan kalorsin pr ti ndjekur medinasit, por mjaft
257 258
Ibni Hisham: I/448. Ibni Hisham: I/448.
181
von. Patn sukses t shohin Sad b. Ubaden dhe Muadh b. Amrin. Muadhi i arrin shokt e vet dhe kshtu shpton, kurse Sadin e zun, ia lidhin duart pas qafe e pastaj e lidhin pr kollan t deves dhe filluan ta rrihnin dhe ta trhiqnin pr floksh derisa mbrritn n Mek. Atbot erdhi El-Mutam b. Adijji dhe Harith b. Harb b. Umejje dhe e shptojn nga duart e tyre, sepse Sadi u kishte garantuar rrug t sigurt karvaneve t tyre q kalonin afr Medins. Gjat rrugs ensart shohin se Sadi kishte humbur, u morn vesh q ta krkonin, por ai u shfaq para tyre, dhe s bashku u kthyen n Medin.259 Kshtu u zhvillua betimi i dyt n Akaba, i njohur me emrin Betimi i Madh, i cili kaloi n nj atmosfer t marrveshjeve reciproke dashjeje dhe respektimi, me besim reciprok, trimri dhe gatishmri pr flijim. Besimtari nga Jethribi ndiente dhimbsuri ndaj vllait t lnduar nga Meka, i gatshm t luftonte pr ta mbrojtur at, sepse ata fshehtazi duheshin mes tyre vetm pr hir t Allahut . Botkuptimi dhe ndjenja e till nuk kan pasur karakter t prkohshm, sepse mbshtetja e tyre ka qen imani (besimi) i fuqishm te Allahu , te Pejgamberi i Tij dhe Libri i Tij. Vetm ata q kan iman t fort qndrojn me krenari para forcave t errsirs, sepse imani harmonizon raportin mes fjals dhe veprs. Me ksi imani, muslimant kan arritur t shnojn historin me veprat e tyre dhe t ln gjurmt e veta, t cilat nuk ka mundur ti zhduk koha e kaluar, me t cilat mburret e sotmja, pa t cilat nuk do t ket as t ardhme.
259
Zadu-l-Mead: II/51, 52; Ibni Hisham: I/448-450.
182
Pararoja e hixhretit
PARAROJA E HIXHRETIT
Pas prfundimit t betimit t dyt n Akaba dhe pasi muslimanve u shkon ndoresh t formojn atdheun e vet mes t shkrettirs ku dominonte politeizmi dhe injoranca - kjo ka qen fitorja m e madhe pr Islamin q nga fillimi i tij - Resulullahu u lejon muslimanve t shprngulen n atdheun e ri, prkatsisht t bjn hixhret. Hixhreti ishte mosprfillja e interesave personale, flijimi i pasuris dhe shptimi i jets. Njeriu ishte i vetdijshm se ka ishte duke humbur, ishte i vetdijshm se ishte i plakitur legalisht dhe se mund ta psonte, qoft n fillim qoft n fund t rrugs s vet, por ai niset n ardhmri t panjohur duke e ditur me siguri se pas vetes po e linte pikllimin dhe zhgnjimin. Muslimant edhe pse i dinin t gjitha kto, filluan t shprnguleshin, ndrsa jobesimtart u futn mes tyre, duke aplikuar tortura t reja ndaj muslimanve.
Ja disa shembuj:
1. Ebu Seleme ka qen njri prej muhaxhirve t par. Ai sht shprngulur nj vit para betimit t dyt, si thot Ibni Ishaku. S bashku me t kan shkuar bashkshortja dhe djali i tij. Kur u prgatitn pr t braktisur Mekn, t afrmit e bashkshortes i than: Ti dshiron t shkosh kundr dshirs son. ka do t bhet me kushrirn ton, e bashkshorten tnde? Prse t lejojm t shkosh n vend t huaj? Ia morn gruan e kjo qe shkak pr grindje t ashpr mes familjes s tij dhe t saj. Ata than: Nse ju e ndani nga ai, ather ne nuk do tia japim fmijn ton. Ziheshin rreth fmijs derisa ia nxorn dorn, por megjithat xhaxhallart nuk ia dhan. Ebu Seleme shkoi vetm n Medin. Ummu Selema, pas shkuarjes s burrit dhe marrjes s fmijs, dilte do dit n nj kodr dhe qante prej mngjesit gjer n mbrmje. Kaloi nj vit, e asaj nuk i kalonte mrzia dhe nuk prmirsohej. Prandaj, njri nga kushrinjt e saj ndieu keqardhje pr t dhe i tha: Prse nuk e lironi kt t mjer, a nuk ju mjafton se e keni ndar nga burri dhe fmija? Ather i 183
than asaj: Nse dshiron shko te burri yt. Ajo e mori djalin nga familja e tij dhe u nis pr n Medin. Rruga ishte e gjat pesqind kilometra, e ajo - vetm me djalin e saj. Askund kurrnj krijes e Allahut . Udhtoi e udhtoi, gjersa mbrriti n Et-Tenim, ku e takoi Uthman b. Talha Ebi Talhan. Ky, kur kuptoi se n gjendje ishte, e prcolli gjer n paralagjen e Medins. Kur e pan xhamin Kubba (xhamia e par e ndrtuar n Islam), ai tha: Burri yt sht ktu, n kt fshat. Shko tek ai me bekimin e Allahut Pastaj u kthye n Mek.260 2. Kur Suhejbe vendosi t shprngulej n Medin, kurejsht jobesimtar i than: Ke ardhur te ne si lyps i shmtuar, pastaj ke huazuar nga ne dhe je pasuruar. Ke arritur mjaft n jet, e tani dshiron t largohesh duke marr me vete pasurin tnde. Pr Zotin!, kjo nuk bn kshtu. Suhejbe iu prgjigj: E ka mendoni, nse do tju lija tr pasurin time, a do t m lejonit t shkoj rrugs sime? U prgjigjn: Po. Ky tha: Po jua l pasurin time. Ky lajm erdhi gjer te Resulullahu e tha: Suhejbe sht n fitim e sipr, Suhejbe sht n fitim e sipr!261 3. Umer b. El-Hattabi, Ajjash b. Ebi Rebia dhe Hisham b El-Asijj b. Vaili u morn vesh q t nesrmen n mngjes t takoheshin tek i pari, e prej aty t niseshin pr n Medin. Umeri dhe Ajjashi u takuan, kurse Hishami ishte i penguar. Kur Umeri dhe Ajjashi mbrritn n Medin e u vendosn n Kubba, Ebu Xhehli dhe El-Harithi erdhn tek Ajjashi - q t tre vllezr prej nj nne - dhe i than: Nna jote sht betuar se nuk do ti kreh flokt dhe nuk do t hyj nn hije, gjersa ti t kthehesh. Umeri i tha: O Ajjash njerzit e tu t krkojn vetm pr t t br ndonj t keqe dhe pr t t kthyer nga feja! Dije se nse nns sate i mbyllin vesht, vet do t krihet dhe nse e rrok vapa e Meks, vet do t shkoj nn hije. Megjithat Ajjashi vendosi t kthehej me ta, ashtu q nna e vet t lirohej nga betimi. Ather Umeri i tha: Nse tani ke vendosur, merre deven time, ajo sht e qndrueshme dhe e shpejt. Mbahu pr shpin t saj (mos zbrit nga ajo). Nse do ta kesh pisk nga t tuajt, ajo do t t shptoj (do t iksh).
260 261
Ibni Hisham: I/468-470. Ibni Hisham: I/477.
184
Pararoja e hixhretit
Ajjashi hipi n deven e Umerit dhe u nis me ta. Pas nj kohe udhtimi, Ebu Xhehli i tha: O vllai im, un jam duke hequr keq n deven time, a dshiron t ndrrohemi pak? Po si jo, u prgjigj Ajjashi. U ndaln, i uln devet e veta dhe zbritn. Posa shkeln n tok, Ebu Xhehli dhe Harithi e kapn Ajjashin, e rrzuan prdhe dhe e lidhn. Kshtu t lidhur e solln n Mek, mes dits, dhe thirrn: O banor t Meks, veproni kshtu edhe ju me renegatt tuaj, si vepruam ne me renegatin ton.262 Kta jan vetm tre shembuj, q na tregojn se ka u bnin mushrikt e Meks atyre q dshironin t shprnguleshin e kta kuptonin qllimin e tyre. Me gjith kto vuajtje, muslimant dilnin njri pas tjetrit. Pas dy muajsh e disa ditsh nga betimi i Madh n Akaba, n Mek prej muslimanve ngeln vetm Resulullahu me Ebu Bekrin dhe Aliun. Kta dy ashab mbetn sipas urdhrit t Resulullahut . Prve ktyre ngeln edhe ata musliman, t cilt pengoheshin me dhun nga mushrikt q t shprnguleshin. Resulullahu prgatiste plakat e veta pr udhtim, duke pritur urdhrin prej Allahut . Gjithashtu edhe Ebu Bekri prgatiste t vetat.263 Buhariu transmeton nga Aishja radijAllahu anha e cila thot: Resulullahu u ka treguar muslimanve se kishte par vendin ku do t vendoseshin ata. Ky do t jet afr nj palmeje hurmash, mes dy shkmbinjve vullkanik. Dhe kshtu ka filluar hixhreti n Medin. N Medin jan kthyer edhe t gjith muhaxhirt nga Abisinia. Edhe Ebu Bekri bhej gati t shkonte n Medin, kurse Pejgamberi i thot: Un dshiroj t marr lejen pr udhtim. Ebu Bekri e pyet: A do ta marrsh me t vrtet? Po, - u prgjigj Resulullahu kurse Ebu Bekri prgatiti dy deve pr rrug, ndrsa leja do t arrij pas katr muajsh.264
262 Hishami dhe Ajjashi kan mbetur nn internimin e mushrikve gjer n Hixhretin e Resulullahut . Nj dit tha: Kush do t ma sjell Ajjashin dhe Hishamin? El-Velid b. Velidi tha: Un, o Resulullah. Kur hyn n Mek, takon nj grua e cila u drgonte atyre ushqim, dhe e prcjell at pr t kuptuar se ku gjendeshin ata. Ishin t mbyllur n nj shtpi pa kulm. Kur bie nata, El-Velidi kaprcen murin, i liron kta dhe i sjell n Medin - (Ibni Hisham: I/474-476). 263 Zadu-l-Mead: II/52. 264 Sahihu-l-Buhari, kaptina: Hixhreti i Resulullahut dhe i shokve t tij: I/553.
185
Seanca e parlamentit kurejshit
SEANCA E PARLAMENTIT KUREJSHIT

Ngjarja n Salln e Kshillit
Kur mushrikt e Meks pan se shokt e Resulullahut po prgatiteshin q s bashku me familjet e tyre ta braktisnin Mekn, i kaploi frika dhe dshprimi, q smbahej mend. Para tyre qndronte rreziku i madh dhe i vrtet, q kanoste t shkatrronte idhujtarin dhe ekonomin e tyre. Ata e dinin se far cilsish kishte Muhammedi . Askush si ai nuk ka pasur ndikim te njerzit. Kishte prirje t larta t prijsit, i cili udhhiqte n rrug t drejt. Ndrsa ashabt e tij ishin t gatshm q me vendosmri dhe me sinqeritet, t flijoheshin n rrugn e tij. Kishin frik nga fiset El-Evs dhe El-Hazrexh, t njohur midis arabve si trima, bujar e t menur dhe q kishin dashuri ndaj paqes dhe do gjje t mir. I dinin prpjekjet e tyre t mdha pr ndrprerjen e luftrave vllavrasse e t gjata, q m n fund edhe u shkoi ndoresh ta arrinin. Kurejsht gjithashtu e dinin se far rndsie strategjike ka Medina pr tregti n muajin e haxhit. Rrugt tregtare nga Deti i Kuq dhe Jemeni e gjer n Sham kalonin npr Medin. Tregtart mekas drgonin mallra n Sham me vler prej 250 mij dinar t art (dukat) n vit, prve vlerave q drgonin banort e Taifit dhe vendeve t tjera prreth. Nj tregti e till e suksesshme mund t zhvillohej vetm prmes rrugve tregtare t siguruara dhe t mbrojtura mir. Pr kt arsye nuk mund t fshihej frika e madhe e kurejshve nga ajo q Islami u familjarizua n Medin Jethrib, dhe q populli medinas u kthye kundr tyre. Pasi e ndjen rrezikun, i cili i tronditi me themel, filluan t hulumtojn mnyrat m t prshtatshme pr shmangien e ktij rreziku, shkaktar m i madh dhe i vetmi q ishte mbartsi i ides Islame dhe mendimit Islam, ose m mir t thuhet, i fes Islame, Resulullahu .
187
T enjten, m 26 seffer t vitit 14 t pejgamberis, ose m 12 shtator t vitit 622 sipas265, ose rreth dy muaj e gjysm pas betimit t Madh n Akaba, n Mek u mbajt seanca e Parlamentit n Salln e Kshillit, n fillim t dits.266 Kjo ka qen seanca m e rndsishme n historin e Meks. N seancn e Parlamentit kan marr pjes prfaqsuesit e t gjitha fiseve kurejshite. Ktu duhej t shqyrtohej plani vendimtar pr shkatrrimin prfundimtar t mbartsit t flamurit islam. Me prfundimin e tij duhej q totalisht t ndrpritet vala deprtuese e fes ekzistuese - Islamit. N kt tubim, me rndsi jetsore pr kurejsht, kan marr pjes kta delegat kurejshit: 1. Ebu Xhehl b. Hishami, prej fisit Beni Mahzum; 2. Xhubejr b. Mutami, Taimeh b. Adijji dhe El-Harith b. Amiri prej fisit Beni Neufel b. Abdi Menaf; 3. Shejbe dhe Utbe, t bijt e Rebias dhe Ebu Sufjan b. Harbi, prej fisit Abdi Shems b. Abdi Menaf; 4. En-Nadar b. El Harith, prej fisit Beni Abdi-d-Dar; 5. Ebu El-Buhturi b. Hishami, Zumah b. El-Esvedi dhe Hakim b. Hizami, prej fisit Beni Esed b. El-Uzza; 6. Nebihu dhe Munebihu, t bijt e El-Haxhaxhit, prej fisit Beni Xhumeh; Pasi arritn n Salln e Kshillit n kohn e caktuar, i befasoi Iblisi (shejtani) me pamjen e nj plaku t ndershm, me veshje t bardh. U ndal n der, e ata pyetn: Kush je ti, o plak? Ai u prgjigj: Epror i banorve t Nexhdit. Kam dgjuar pr ka do t flisni, andaj erdha q edhe un t marr pjes. Besoj se nuk do t kundrshtoni mendimin tim apo kshilln time. Ata than: Ani mir, hyn! Ai hyri e u ul me ta.
Kt dat e kemi marr pas verifikimit t t gjitha burimeve prej nga e ka marr Muhammed Sulejman Mensur Fevri; Rahmetun li-l-Alemin: I/95, 97. 102. II/471. 266 Q seanca ka filluar n mngjes na e vrteton tregimi i Ibni Ishakut, se Xhibrili e ka njoftuar Resulullahun pr komplotin e ktij tubimi dhe se i sht dhn leja pr Hixhret. Gjithashtu Buhariu transmeton hadithin nga Aishja radijAllahu anha se Resulullahu ka shkuar tek Ebu Bekri, rreth mesdits, e i ka thn: Ka arritur leja pr udhtim.
265
188
Seanca e parlamentit kurejshit
Vendimi unanim i Parlamentit pr vrasjen e Muhammedit

Kur Filloi seanca, filluan edhe propozimet dhe zgjidhjet e ndryshme. Diskutimi zgjati shum. Ebu El-Esvedi tha: Do t leqitemi (heqim dor) nga ai dhe do ta przm nga vendi yn. Nuk mrzitemi se nga do t shkoj dhe ku do t vendoset. N kt mnyr do t prmirsojm situatn ton dhe do t jet sikurse ishte edhe m par. Plaku nexhdijas tha: Jo, pr Zotin! Ky nuk sht mendimi i t gjithve! Q t gjith ju e dini se sa bukur flet dhe me far urtsie logjikon, saq edhe t tjerve ua sajon jetn. Pr Zotin!, nse veproni kshtu, nuk do t jeni t sigurt prej asnj populli Arab. Kudo q do t jet, ata do ta pranojn, e pastaj do t kthehen kundr jush. Do t ngadhnjej mbi ju dhe ather do t veproj me ju si t doj vet. Andaj, krkoni pr t zgjidhje tjetr! Ebul-Buhturi tha: Lidheni n pranga e zinxhir, mbylleni n qeli, pastaj shikoni se si do ta gjej kobi, si i ka gjetur edhe ata poett Zuhejrin dhe Nebigun - prpara tij, e ata vdiqn. E edhe ai do t vdes kur ta gjej e keqja si i gjeti edhe ata. Plaku Nexhdijas tha: Jo, pr Zotin!, as ky nuk sht mendim i t gjithve. Pr Zotin!, nse e burgosni at, si thoni, nuk do t mund ti lidhni edhe frymn, mendimet dhe idet e tij. Ato do t dalin prjashta dyerve t mbyllura dhe do t valviten te shokt e tij. Ata do tju sulmojn e do ta nxjerrin nga duart tuaja, e ather edhe t tjert do t ngrihen kundr jush gjersa t dalin fitimitar. Pra, kjo nuk sht zgjidhje pr ju. Krkoni dika m t mir! Pasi parlamentart i refuzuan t dy propozimet, u parashtrua propozimi i ri, t cilin t gjith e pranuan. Natyrisht, ky propozim rrjedh prej shpirtligut m t madh t Meks, e ky sht Ebu Xhehli, i cili u ngrit e tha: Pr Zotin!, un kam zgjidhje. Besoj se t gjith do t pajtoheni. Ata than: far, o Ebul-Hakim? Ai prgjigjet: Mendoj se duhet t zgjedhim nga nj t ri t fuqishm prej do fisi q t na prfaqsoj, t cilve do tu japim nga nj shpat vdekjeprurse, t shkojn e ta mbysin t gjith s bashku. Vetm ather do t shptojm nga ai. Nse veprojm kshtu, gjaku do ti shprndahet n t gjitha fiset, e Benu Abdi Menaft nuk do t mund tu hakmerren t gjithve. Kshtu q do t detyrohen t pranojn shpagimin e gjakut (dijjen).
189
Plaku Nexhdijas tha: Le t bhet ashtu si thot ky njeri. As un nuk jam duke par zgjidhje m t mir. Parlamenti mekas unanimisht pranoi kt propozim t tmerrshm. Antart e Parlamentit u kthyen n shtpi prfundimisht t vendosur, q kt konkluzion ta zbatonin menjher n vepr.267
267
Ibni Hisham: I/480-482.
190
Hixhreti i Resulullahut
HIXHRETI I RESULULLAHUT
Kur u aprovua vendimi i tmerrshm pr vrasjen e Resulullahut , Xhibrili erdhi me Shpalljen e Allahut t Lartsuar e t Lavdishm dhe e informoi Resulullahun pr komplotin e kurejshve kundr tij dhe njkohsisht pr lejen e Allahut q ta braktiste Mekn. Ai i caktoi kohn e hixhretit duke thn: Sonte mos fli n shtratin tnd si zakonisht.268 Resulullahu drgoi plakat e veta tek Ebu Bekri dhe u mor vesh me t pr udhtimin. Aishja radijAllahu anha tregon: Pas dreke po rrinim n shtpi t Ebu Bekrit, kur dikush tha: Po vjen Resulullahu ! N kt koh nuk ka ardhur kurr m par. Ebu Bekri tha: Hy, ja Resulullah, t gjith ktu jan tuajt. Resulullahu tha: M ka ardhur leja pr vajtje. Ebu Bekri ia ktheu: N shoqrin tnde, pash Allahun, edhe un? Po, u prgjigj Resulullahu .269 Pasi q u morn vesh pr udhtimin, Resulullahu u kthye n shtpin e vet pr t pritur natn.
Rrethimi i shtpis s Resulullahut

Keqbrsit m t mdhenj kurejshit e kaluan ditn duke u prgatitur pr realizimin e planit, t cilin e kishin aprovuar parlamentart mekas n mngjes. Pr realizimin e planit ishin caktuar njmbdhjet vet, antar t parlamentit, kta jan: 1. Ebu Xhehl b. Hisham 2. El-Hakim b. Ebil As 3. Ukbe b. Ebi Muit 4. En-Nadar b. El-Harith 5. Umejje b. Halef
Ibni Hisham: I/482; Zadu-l-Mead: II/52 Sahihu-l-Buhari, kaptina: Hixhreti i Resulullahut dhe i shokve t tij: I/553. Pas aprovimit t planit pr udhtim, Resulullahu u kthye n shtpi t priste natn.
269 268
191
6. Zemah b. El-Esved 7. Taimeh b. Adijj 8. Ebu Leheb 9. Ubej b. Halef 10. Nebih b. El-Haxha 11. Munebih b. El-270 Ibni Ishaku thot: Kur u errsua, ky grup rrethoi shtpin e Resulullahut dhe prisnin q ta zinte gjumi, e pastaj ta mbysnin.271 Ishin plotsisht t sigurt q ky plan i turpshm dhe ky komplot i madh do t kishin sukses. Vetm Ebu Xhehli ishte nervoz dhe i pasigurt, andaj me zemr t shungulluar qndronte para shokve t vet duke u folur me sarkazm dhe tallje: Muhammedi mendon se do t bheni mbretr t arabve dhe t t huajve, nse pranoni fen e tij, dhe se do t ringjalleni pas vdekjes suaj, se pr ju jan prgatitur kopshte sikurse kopshtet e Jordanit, e nse nuk pranoni, do t vdisni si kafsh, e pas ringjalljes, do t hyni n zjarr ku do t digjeni.272 Vrasja duhej br pas mesnats, ata bnin roj derisa t prisnin momentin e caktuar. Ndrkaq, Allahu e mori situatn n duart e veta. Ai, Sunduesi i hapsirave qiellore dhe toksore, bri ka deshi dhe si deshi vet. Ai merr n mbrojtje at q e do dhe nse dshiron t ndshkoj dik, ai kurrsesi nuk mund t mbrohet prej Tij. E paralajmroi Pejgamberin e Vet, pastaj shpalli: Dhe kur jobesimtart t bnin kurthe: q t t lidhnin, t t mbysnin ose t t dbonin, edhe Allahu i kurthonte ata, sepse Allahu sht njohsi m i mir i kurtheve. (El-Enfal:, 30)
Resulullahu
braktis shtpin e vet
Plani i kurejshve, edhe me gjith prgatitjet e mdha e t prpikta, dshtoi krejtsisht. N momentin vendimtar, Resulullahu i tha Ali b. Ebu Talibit: Shtrihju n shtratin tim, vish pelerinn time t gjelbr nga Hadramevi dhe fli n t. Kurrgj nuk do t t gjej. Resulullahu , kur binte t flinte, zakonisht e vishte at pelerin.273
270 271
Zadu-l-Mead: II/52. Ibni Hisham: I/482. 272 Ibni Hisham: I/483. 273 Ibni Hisham: I/482, 483.
192
Pastaj doli nga shtpia, deprtoi npr radht e pusingritsve, mori nj grusht zall dhe e derdhi n kokat e tyre. Allahu ua verboi pamjen dhe nuk e pan. Resulullahu kndonte: Dhe Ne e kemi vn nj penges para dhe nj penges prapa tyre, dhe n sy u kemi vn nj perde - prandaj ata nuk shohin. (Jasin: 9). do kurejshit n kok kishte zall. Mandej Resulullahu vajti n shtpin e Ebu Bekrit. Prej aty doln nga dera e mbrapme dhe u nisn drejt shpells Thevr, e cila gjendej n juglindje t Meks, n rrugn pr n Jemen.274 Pusia rreth shtpis s Resulullahut vazhdonte ende. T rinjt mushrik prisnin momentin vendimtar. Pak para mesnate atyre u afrohej kobi dhe fatkeqsia. Para tyre u paraqit nj njeri, dhe, duke i par para ders s shtpis t Resulullahut , i pyeti: bni ktu? U prgjigjn: Jemi duke pritur Muhammedin. Ai tha: Jeni t mashtruar dhe plani ju ka dshtuar. Ai ka kaluar pran jush, n koka ju ka hedhur pluhur dhe ka shkuar rrugs s vet. Ata than: Nuk e kemi par, pasha Zotin! Pastaj filluan t shkundnin pluhurin nga kokat. Por s shpejti u kndelln dhe me vrull hyn n shtpi. E pan dik n shtrat e than: Pr Zotin!, Muhammedi sht duke fjetur n pelerinn e vet. N at ast filloi t zbardhej e Aliut i doli gjumi dhe u drejtua n shtrat, kurse ata e rrmbyen. Porse e njohn dhe e pyetn pr Resulullahun . Ai tha: Un nuk di gj.275
Prej shtpis gjer n shpell

Resulullahu doli nga shtpia e vet natn e 27-t t muajit seffer t vitit katrmbdhjet t pejgamberis (12/13.09.622).276 Vajti te shoku, miku dhe kujdestari m besnik, Ebu Bekri . S bashku doln menjher nga dera e mbrapme e shtpis s tij, q t dilnin sa m shpejt nga Meka, para se t agonte mngjesi. Resulullahu e dinte se kurejsht do t organizonin ndjekjen dhe se
Ibni Hisham: I/483; Zadul-Miad: I/52. Ibni Hisham: I/482, 483. 276 Rahmetun li-l-Alemin: I/95. Data n muajin seffer sht nse fillimin e vitit e llogarisim prej muharremit, t katrmbdhjetin prej pejgamberis. Por, nse vitin e llogarisim prej muajit n t cilin ka filluar ti zbres Shpallja Resulullahut , ather sigurisht muaji seffer do t ishte i vitit trembdhjet. Shumica q merren me Sire mund t ken njrn apo tjetrn mundsi. Prandaj edhe ekzistojn dallime n disa data. Ne i kemi marr t gjitha datat nga fillimi i vitit n muajin muharrem, si sht edhe sipas kalendarit.
275 274
193
t gjitha vshtrimet do t drejtoheshin nga Medina. Ndjeksit do t niseshin rrugs kryesore nga veriu, prandaj zgjodhi rrugn e kundrt nga ajo, e cila t onte n jug t Meks, n drejtim t Jemenit. Ksaj rruge udhtuan rreth pes milje, gjersa arritn te kodra e quajtur Thevr. Kjo kodr ishte mjaft e lart, larg rrugs, dhe ishte vshtir t shkohej gjer atje, pr shkak t shkmbinjve. Resulullahu i kishte lnduar kmbt duke ecur npr shkmbinj. Disa thon se ka ecur n gishta pr t fshehur gjurmt, kshtu q i ka lnduar kmbt. Sidoqoft, dihet se Ebu Bekri i ka ndihmuar t dal n kodr dhe se ka ecur duke u luhatur, gjersa ka arritur n maj t kodrs ku gjendej shpella, e cila n histori njihet me emrin Thevr.277
Kur ata dy ishin n shpell (ajet)

Kur arritn te shpella, Ebu Bekri tha: Pasha Allahun, nuk do t hysh pa hyr un i pari, e nse ekziston ndonj rrezik, le t m ndodh mua, e jo ty. Ebu Bekri hyri n shpell dhe shikoi n do an t saj. E pa nj vrim, e shqeu shallin e vet dhe e mbylli. Me pjesn tjetr t shallit i lidhi kmbt e lnduara Resulullahut Pastaj i tha: Hyr. Ai hyri, u ul, ia vuri kokn n kraharor dhe fjeti. Ebu Bekrin e theri akrepi n kmb, por nuk lvizi nga frika se do t zgjonte Resu-lullahun . Nga dhembja i rrodhn lott dhe i ran Resulullahut n fytyr. Ky u zgjua dhe pyeti: ke, o Ebu Bekr? M theri akre-pi. Resulullahu ia frkoi plagn e dhembja i pushoi.278 N shpell kan ndenjur tri net, t premten n mbrmje, t shtunn dhe t dieln.279 Abdullahu, i biri i Ebu Bekrit, flinte me ta. Aishja radijAllahu anha ka thn: Abdullahu ka qen djalosh mendjempreht dhe i gjindshm. Para mngjesit zgjohej dhe shkonte te kurejsht n Mek, sikur t kishte fjetur aty. I dgjonte me kujdes t gjitha bisedat rreth atyre dyve, e n mbrmje kthehej dhe u tregonte lajmet. Kurse Amir b. Fuhejre, robi i liruar i Ebu Bekrit, i kulloste delet afr shpells dhe i furnizonte me qumsht. 280 Kt e bnte natn. N
Rahmetun li-l-Alemin: I/95; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 168. Rrfen Rezzijni nga Umer b. El-Hattabi radijAllahu anh se Ebu Bekrit iu sht kthyer helmi para vdekjes dhe ka vdekur prej tij. Mishkatu-l-Mesabih: II/556. 279 Fethu-l-Bari: V/336. 280 Sahihu-l-Buhari: I/ 553, 554.
278
277
194
mngjes i grahte deleve gjurmve t Abdullahut, n mnyr q kopeja ti fshinte ato pas shkuarjes s tij n Mek.281 Prsa u prket kurejshve, ata gati u mendn kur kuptuan se u kishte ikur Resulullahu at nat kur komploti do t duhej t prfundonte me vrasjen e tij. Me at rast ata rrahn Aliun, e drguan n Kabe dhe e mbajtn nj or duke u munduar t dgjonin dika pr Resulullahun dhe Ebu Bekrin.282 Kur nga Aliu nuk mundn t kuptonin asgj, shkuan n shtpin e Ebu Bekrit dhe i ran ders. Para tyre doli Esma, vajza e Ebu Bekrit, ata pyetn: Ku e ke babn? Nuk di se ku sht. Ebu Xhehli faqeziu i paturp - ngriti dorn dhe i ra me shuplak aq fort, saq ia shkuli vathin prej veshi.283 Kurejsht mbajtn nj mbledhje t ngutshme ku morn vendimin q ti prdornin t gjitha mjetet q dispononin pr kapjen e ktyre dy njerzve. N t gjitha rrugt drguan kontroll t fort t armatosur. Gjithashtu vendosn t japnin shprblim t madh, me vler prej njqind devesh, pr donjrin ve e ve, atij q i kthen n Mek, t gjall, apo t vdekur, kushdo qoft ai.284 Pas ksaj t gjith u nisn n ndjekje: kalorsit, kmbsort dhe njohsit e gjurmve. U shprndan npr lugina dhe male, udh dhe shkurre, por pa kurrfar rezultati. Ndjeksit arritn edhe para hyrjes s shpells, por Allahu zotronte me do situat. Tregon Buhariu nga Enesi, e ky nga Ebu Bekri i cili thot: Kam qen n shpedhe kur ngrita kokn, pash kmbt e njerzll me Resulullahun ve. Thash, o Pejgamber i Zotit, nse dikush hedh shikimin ktej, do t na shoh. Ai mu prgjigj: Qetsohu, o Ebu Bekr, ne jemi dy, i treti sht Allahu. N nj version tjetr qndron: ka mendon, o Ebu Bekr, pr dy vet me t cilt sht Allahu i treti.285 Ndodhi nj muxhize (mrekulli e Allahut), se Allahu e shprbleu Pejgamberin e vet dhe bri q ndjeksit t ktheheshin, ather kur mes Resulullahut dhe tyre largsia ishte disa hapa.
Ibni Hisham: I/486. Rahmetun li-l-Alemin: I/96. 283 Ibni Hisham: I/554. 284 Sahihu-l-Buhari: I/554. 285 Sahihu-l-Buhari: I/516, 558. Frika e Ebu Bekrit nuk ka qen pr at personalisht, por si tregohet, kur i ka par gjurmuesit sht friksuar pr Resulullahun e ka thn: Nse e psoj un, e pson vetm nj njeri, por nse e pson ti, e pson i tr umeti. Resulullahu sht prgjigjur: Mos u pikllo, vrtet Allahu sht me ne. Shih Muhtesar Siretu-r-Resul, En-Nexhdi, f. 168.
282 281
195
N rrug pr n Medin
Kur u shuajt vrulli i ndjeksve dhe u ndrpre mbikqyrja e rrugve, kur humbi interesi pr shprblimin (sepse humbn do shpres), dhe pas dshtimit total t kurejshve q t kuptonin dika gjat tri ditve t kaluara, Resulullahut dhe bashkudhtarit t tij iu dha rasti pr t vazhduar rrugn pr n Medin. Ata morn me vete nj shoqrues t urt, besnik dhe t shkatht - Abdullah b. Urejkit El-Lejthi - pr ti prcjell n Medin, duke gjetur rrugn m t shkurtr dhe m t trthort. Ky udhrrfyes kishte qen idhujtar sikurse kurejsht. Ata krkuan prej tij garanci dhe besnikri, e pasi ky ua premtoi kt, ata i dorzuan frert e deveve t veta. Kjo ndodhi t hnn n mbrmje. N agim t rebiul-evvelit, t vitit t par t hixhretit, ose m 16. 09. 622 sipas kalendarit, ata e braktisn shpelln. At dit erdhi Abdullah b. Urejkiti me dy deve, e Ebu Bekri tha: T prbej, o Pejgamber, ta marrsh njrn prej ktyre deveve dhe i ofroi m t mirn. Resulullahu u pajtua me kt me kusht q tia paguante. Ather erdhi edhe Esma, vajza e Ebu Bekrit, me ushqim t prgatitur pr udhtim. Kishte harruar t merrte litarin pr t lidhur bohen n deve, andaj e shqeu fundin e vet n dy pjes. Me njrn pjes e lidhi ushqimin kurse me pjesn tjetr u mbshtoll vet, andaj e quajtn Pronarja e dy shokave- dhatu-n-nitakajni.286 Resulullahu dhe Ebu Bekri u nisn n rrug, e me ta edhe Amir b. Fuhejre. I printe udhrrfyesi Abdullah b. Urejkiti. U nisn rrugs bregdetare. Rruga, pr shkaqe sigurie, shpiente n jug, nga Jemeni, pastaj u nisn nga perndimi, nga bregu i detit t Kuq, gjersa doln n shtegun e dhive, pastaj u nisn nga veriu rrugs bregdetare t detit t Kuq. Udhtonin rrugve t braktisura npr t cilat rrallkush kalonte. Ibni Ishaku prmend emrat e viseve nga ka kaluar Resulullahu Ai thot: Kur u printe udhrrfyesi, i shpuri teposht Meks, pastaj me ta u nis nga bregdeti, e trupuan rrugn posht Usfanit, pastaj posht Emexhit. Mandej mori lejen prej ktyre dyve t kalonin npr territorin me uj, vendin Kudejd. Prej aty vazhduan rrugs El-Harrar (lugin) e prtej Thenijjetul Meres. Mandej kaluan
286
Sahihu-l-Buhari: I/553, 555; Ibni Hisham: I/486.
196
luginn Likfe (lugina e Kudejdve), pastaj lan pas vetes pusin Likfe e hyn thell n territorin e quajtur Mexhaxh, e prej ktu n Merdiha afr Mexhaxhit, pastaj hyn thell n Merxhih, gjer te Dhul-Gudvejni, e prej ktu n Keshrvend ndrmjet Meks dhe Medins, pastaj rrugs s puseve t vjetra El-Xhexhxhid e n kodrn ElExhred. Prej ktu u nisn rrugs pr n Dha-Selem, lugins basenit Tahin, e ather mbrritn n El-Ababid, tri mileje larg qytetit Sukje. Pastaj i udhhoqi prmes vendit El-Fexheh, nj milje larg Sukjes. (Sipas disave ky sht mal n t cilin gjenden dy burime me uj t pijshm mineral). Udhrrfyesi pastaj u lshua me ta n ElArxh, pastaj npr luginn El-Air, djathtas nga Gryka Rukubet, pastaj n Reim, e prej ktu n Kubba, fshat ky dy milje larg Medins (kush shkon n Mek, e ka n ann e majt).287 Tani t prmendim disa ngjarje q kan ndodhur gjat ktij udhtimi. 1. Transmeton Buhariu nga Ebu Bekri : At nat dhe t nesrmen ecnim shpejt, n mnyr q t kalonim sa m tepr rrug. Diku rreth mesdits, kur dielli prcllonte, e n rrug nuk kishte njeri t gjall, pam nj shkmb t lart. U ndalm t pushonim nn hijen e tij. Resulullahut i rregullova vendin t flinte pak. Isha i knaqur dhe i gzuar, andaj thash: Fli, o Pejgamber i Allahut, e un do t vigjilloj afr teje. Ai fjeti e un u ngrita dhe fillova t vshtroj rreth e prqark. Kur ja, pash nj bari duke i grahur dhenve q dshironte t pushonte nn hije, sikurse edhe ne. I tha-sh: I kujt je, o djalosh? Prej Medine apo prej Meke? A kan delet e tua qumsht. U prgjigj: Po. I thash: A do ta mjelsh njrn? Po, tha dhe e afroi njrn dele, e un i thash: Pastroja gjirin nga pluhuri. Pastaj ai mbushi nj anak me qumsht. Ndrsa un kisha enn nga e cila pinte Resulullahu dhe nga e cila merrte abdest. Iu afrova Resulullahut pr ti dhn qumsht, por mu dhim-bs ta zgjoja. Kur u zgjua, u mora vesh me t q ti hidhja qumshtit pak uj pr tu ftohur, dhe i thash: Pi, o Pejgamber i Allahut. Ai u ngop me qumsht, e un e pyeta: A sht koha t nisemi. Gjithsesi, tha ai, dhe u nism.288 2. Ebu Bekri ishte i kujdesshm dhe prher kalronte pas Resulullahut , edhe pse ky ishte plak i njohur kurse Resulullahu i ri dhe njeri i panjohur. E takoi, kshtu, Ebu Bekrin nj njeri dhe i tha: Kush sht ky para teje? Ebu Bekri iu prgjigj: Ky m shpie
287 288
Ibni Hisham: I/491, 492. Sahihu-l-Buhari: I/510.
197
rrugs s drejt. Ky njeri mendoi se qenka udhrrfyes, e jo ai q t shpiente rrugs s Allahut .289 3. Resulullahun dhe Ebu Bekrin i prcillte nj njeri, i cili pr znien e tyre shpresonte shprblim t madh. Quhej Suraka b. Malik. Suraka tregon: Isha i pranishm n nj mbledhje t fisit Beni Medlexh, kur u paraqit njri prej tyre, mu afrua dhe m tha: O Suraka, pak m par pash nj njoll t zez n shkrettir. Mendoj se sht Muhammedi me shokun e vet. E kam ditur se ata jan, por atij i thash: Nuk jan ata, ata jan njerzit tan. N kt mbledhje ndenjta edhe nj or, pastaj u ova e dola jasht. I urdhrova robreshs t m prgatiste kalin dhe ta drgonte prapa bregores - ajo ka qen e caktuar t m shrbente. Pastaj mora shtizn time dhe dola nga dera e mbrapme, duke ecur n maj t gishtrinjve q t mos lija gjurm mbrapa. Kur erdha te kali, i hipa dhe u nisa duke vrapuar. N vrapim e sipr, kali mori n thua dhe m rrzoi nga shala. U ngrita, e duart e mia u drejtuan nga qesja me shigjeta.290 E trhoqa nj shigjet nga strajca, pr fat, a do ti dmtoj apo jo. Doli keq pr mua. Prsri i hipa kalit, duke mos prfillur shortin, dhe vazhdova t vrapoja. Kur prnjher dgjova Resulullahun duke knduar Kuran, i qetsuar, pa shkuar manash, gjersa Ebu Bekri ishte prore n lvizje dhe i kujdesshm. Papritmas kali im u fundos n dhe me kmbt e prparme gjer n gjunj. Krceva nga ai dhe e nxita pr tu ngritur. Prsri e nxita e ai u hodh, por nuk doli trsisht prej toke. Kur ishte gati t dilte krejtsisht nga toka, papritmas gufoi rra, pluhuri i s cils u ngrit lart, sikurse tymi. Prsri i rroka shigjetzat e mia, dhe pas shortit prsri m doli se do t prfundoja keq. Ather fillova t krkoja ndihm duke britur me tr fuqin n kisha. Ata m premtuan siguri. Kali im shptoi nga rra e gjall. Un e i hipa dhe iu afrova atyre. Mendoja me vete se Resulullahu dinte se dshiroja ti zija, andaj i thash: Populli yt ka caktuar shprblim pr at q t z. Un u kam dhn shnime pr ty dhe pr rrugn tnde. Ju kam prgatitur pajisjet dhe ushqim.. Dhe kshtu flisja e flisja, kurse ai m tha: Ik prej nesh! Ather e luta t m shkruaj nj letr garantuese. Resulullahu i urdhroi Amir b.
289 290
Sahihu-l-Buhari, transmeton Enesi radijAllahu anh: I/556. Arabt kan qen bestyt, andaj shum vendime i kan sjell me hedhjen e shortit apo me trheqjen e shigjetzave, prkatsisht me fall.(sh.p.).
198
Fuhej-res dhe ai ma shkruajti n nj cop lkure. Pastaj Resulullahu vazhdoi rrugn e vet.291 N traditn gojore nga Ebu Bekri thuhet: Ne udhtonim kurse kurejsht gjurmonin pas nesh. Askush nuk na arriti, prve Suraka b. Malik El-Xhashemit n kalin e vet. Un thash: Ai krkoi dhe na gjeti, o Pejgamber i Allahut. Ai mu prgjigj: Mos u pikllo, Allahu sht me ne. 292 Suraka pastaj u kthye mbrapa. Rrugs hasi edhe disa ndjeks e u tha: Ndjekja nuk vlen m. Mjaft kemi gjurmuar. Ktu sht fundi. N fillim t dits gjurmonte me vendosmri pr ti zn, kurse n mbarim t dits u b mbrojts i tyre.293 4. Resulullahu gjat rrugs, kaloi pran dy adrave t Ummi Mabedit, huzaases (nna e Mabedit, nga fisi Huzaah). Kjo ishte grua shtatmadhe, me mosh mesatare. Rrinte e mbshtjell afr adrs dhe u jepte kalimtarve ushqim e uj. Kta dy e pyetn: A ke dika pr ne? Ajo u prgjigj: Pasha Allahun, po t kisha dika, nuk do t kishit nevoj t shkonit n fshat. Delja sht shterp, ndrsa viti ka qen mjaft i dobt (vit zie). Resulullahu shikoi delen afr adrs e pyeti: far deleje sht kjo, o nna e Mabedit? Ajo u prgjigj: Nj smundje e leht e pengoi t shkonte me delet e tjera. Ai pyeti: A ka qumsht? Ajo sht tejet e lodhur dhe e mome pr t pasur qumsht, u prgjigj ajo. Ai pyeti: A m lejon ta mjel? Ajo tha: Po, pasha Allahun, nse mundesh. Nse ka qumsht mile. Resulullahu e fr-koi me dor gjirin e deles, thirri Allahun dhe e luti me nj dua. Gjiri iu mbush me qumsht, saq filloi t pikonte. Resulullahu krkoi anakun dhe e mbushi plot. I dha gruas t pinte sa t mundej, pastaj u dha bashkudhtarve t vet, e edhe ata u ngopn. Pastaj edhe vet piu mjaft. Prsri e moli delen, e mbushi anakun dhe ia dha gruas, e pastaj vazhduan rrugn. Nuk kaloi shum koh, e burri i saj, Ebu Mabedi u kthye duke i grahur dhit e dobsuara dhe t uritura. Kur hyri, e pa qumshtin, u befasua shum e tha: Prej nga doli qumshti? Delja sht e mome dhe shterp, e n shtpi nuk ka pasur qumsht. Ajo tha: Jo, pasha Allahun, nuk ka pasur, por ktu pari kaloi nj njeri i mbrrim, e
291 Sahihu-l-Buhari, transmeton Enesi radijAllahu anh: I/554. Vendi ku kan pushuar i takonte fisit Beni Medlexh n afrsi t Rabigut. Suraka i ka prcjell derisa jan ndalur te shkmbinjt, n Kudejde. Zadu-l-Mead: II/53. Shumica mendojn se ai i ka prcjell ditn e tret t udhtimit. 292 Sahihu-l-Buhari: I/516. 293 Zadu-l-Mead: I/53.
199
tha kt e kt, e dukej kshtu e kshtu. Mendoj se sht nga kurejsht dhe pikrisht ai t cilin jan duke e ndjekur. Ma prshkruaj, tha burri i saj. Ajo e prshkroi aq mir, saq dgjuesi e kishte pasqyrn e vrtet para tij. Kt prshkrim do t japim kur t flasim pr virtytet e Resulullahut . Ebu Mabedi tha: Pasha Allahun, ky sht ai Kurejshit pr t cilin m kan treguar. Kam pasur ndrmend ti bashkohem, e kt gjithsesi do ta bj, nse m jepet rasti. E atje n Mek, posa zbardhi dita, u dgjua nj z tingllues, t cilin t gjith e dgjuan, por askush e nuk pa pronarin e tij. Nga thellsia e shpirtit jehonte: 1. Xhez Allahu Rabbul Arshi hajre xhezaihii refikajni hala hajmetej Ummi Mabedi 2. Huma nezela bil birri thumme tereveha ve efteha men emsa refika Muhammedin 3. Lijehni Beni Kabin mekane fetatihim ve mekaduha lil-muminine bimersadin 4. Selu uhtekum an shatiha ve inaiha ve innekum in teselu-sh-shate teshhedu. Prkthimi i i lir ilahis: 1. I shprbleft Allahu, Sunduesi i Arshit, me m t mirin shprblim dy shokt, tek Ummi Mabedi q mbrrin 2. Mbrritn me mirsi, e me t edhe shkuan, i shptuar sht ai q si shok i Muhammedit me t zbuan 3. Le tia urojn bijs s vet Benu Kabt vend-nderi i saj tani sht te besimtart 4. Pr delen dhe anakun e saj pyetni motrn tuaj
200
sikur ta pyetni delen edhe ajo kishte Posa e dgjoi kt z, Esma tha: Ne nuk e dim se nga jan nisur Resulullahu dhe Ebu Bekri - babai i saj - e kt z e solli dikush t cilin e dgjuam, por nuk e pam. Njerzit e dgjonin dhe e prcillnin kt z, e kur prfundoi, Esma tha: Tani e dim se ku sht nisur Resulullahu , ai tani sht n Medin.295 5. Gjat udhtimit nga Meka n Medin, Resulullahu takoi Ebu Beridin, prijsin e nj fisi. Edhe ky kishte dal pr t ndjekur Resulullahun dhe Ebu Bekrin . Edhe ky dshironte t fitonte shprblimin e madh, t cilin ia kishin premtuar kurejsht. Kur u takua ball pr ball me Resulullahun dhe kur bisedoi me t, e pranon Islamin aty pr aty s bashku me shtatdhjet njerz nga fisi i vet. Ather ai hoqi rubn (shallin) e vet nga koka dhe e lidhi si flamur. Ky flamur do t duhej t ishte si paralajmrim pr t gjith se kishte ardhur sundimtari i shptimit dhe i siguris, i cili n kt bot (Dunjallk) do t rivendoste drejtsin dhe ndershmrin.296 6. Resulullahu takoi edhe Ez-Zubejrin me nj grup muslimansh tregtar, t cilt ktheheshin nga Shami me dy karvane. Zubejri i veshi Resulullahun dhe Ebu Bekrin me rroba t bardha.297
294
Arritja n vendin Kubba

T hnn, m tet rebiul-evvel, t vitit katrmbdhjet t pejgamberis - ose t vitit t par hixhrij, ose m 23. 09. 622 sipas kalendarit, Resulullahu arrin n Kubba. Urvete b. Ez-Zubejri tregon: Muslimant e Medins kuptuan nga Meka. Ata do dit dilnin n Harpr daljen e Resulullahut reh, (gurishte e vjetr vullkanike afr Medins) dhe prisnin ardhjen e tij. Aty rrinin gjersa i largonte dielli i pasdites. Ditn e fundit, pritja e tyre zgjati m tepr, por m n fund u kthyen n shtpit e veta. Posa arritn, dgjuan zrin e nj hebreu i cili kishte dal t shikonte dika pr punn e vet. Nuk mundi t prmbahej kur vreu ardhjen e Resulullahut dhe shokut t tij, me veshje t bardha, por briti sa mundi: O popull, o arab, ja tek sht duke ardhur
294 295
Kto vargje kndohen si ilahie-kaside edhe te ne n gjuhn arabe. (sh.p.) Zadu-l-Mead: II/53, 54. 296 Rahmetun li-l-Alemin: I/101. 297 Kt shnim transmeton Buhariu nga Urvete b. Ez-Zubejri: I/554.
201
gjyshi i juaj t cilin e prisnit! Muslimant, t ngazlluar krcyen n kmb.298 Ibnul Kajjumi thot: U dgjuan tekbire dhe zhurm te Beni Amr Avft. Muslimant thirrnin tekbire, t gzuar pr ardhjen Pejgamberit . I doln prpara, e pritn dhe e prshndetn me prshndetje pejgamberike. E shikonin duke u vrtitur rreth tij, e ai ishte n gjendje frymzimi n t ciln i vinte shpallja. Allahu xh.sh. i shpalli: Allahu sht mbrojts i tij, edhe Xhibrili, edhe besimtart fisnik; s fundi, edhe t gjith engjjt do t jen prkrahs t tij. (Et-Tahrim: 4).299 Urvete b. Ez-Zubejri thot: T gjith u tubuan rreth Resulullahut e ai u dha shenj n ann e djatht dhe zbriti te Benu Amr b. Avft. Kjo ngjau t hnn n muajin rebiul-evvel. Ebu bekri bisedonte me njerz, kurse Resulullahu rrinte ulur dhe nuk fliste. Rreth tij vrtiteshin ata, t cilt gjer ather nuk e kishin par. Ata e prshndetnin, kurse Ebu Bekri iu afrua pr ta mbrojtur nga vapa e diellit q prcllonte, duke i br hije me rrobat e veta. Ather ata q nuk e kishin ditur, kuptuan se cili ishte Resulullahu 300 At dit e tr Medina u ngrit n kmb pr pritjen, kurse pamja ishte aq madhshtore, q nuk mban mend historia e deriathershme e Medins. Atbot hebrenjt gjithashtu pan vrtetsin e paralajmrimit t Pejgamberit t ri n librin Habakkukll, n t cilin thuhet: Zoti sht paraqitur nga Tihami, e i shenjti nga Kodra Faran (elefanti i Meks).301 Resulullahu nuk qndroi gjat n tokn e benu Amr b. Avfve, por shkoi t vendosej te Kulthum b. El-Hedmi, apo, si mendojn disa, te Sad b. Hajthemeh n Kubba. Mendimi i par sht m i sigurt. Pas tij, Ali b. Ebi Talibi qndroi n Mek tri dit. Njerzit i linin gjrat e vlefshme n ruajtje te Resulullahu , e Aliu ia doli q tua
298 Rahmetun li-l-Alemin: I/102. N kt dit, Resulullahu i kishte mbushur 53 vjet jetese, ndrsa n pejgamberi i kishte kaluar plot trembdhjet vjet. Kjo sipas llogaris se shpallja ka filluar n rebiul-evvel, m vitin 41 nga ngjarja e elefantit. Ata t cilt shpalljen e llogarisin prej Ramazanit, ather rezulton se n Mek i kishte kaluar 12 vjet, 5 muaj e 18 apo 22 dit. 299 Zadu-l-Mead: II/54. 300 Sahihu-l-Buhari: I/555. 301 Libri Habakkukll (3:3).
202
kthente t gjitha kto. Pastaj niset n kmb pr n Medin. I takon n Kubba dhe, edhe ky vendoset te Kulthum b. El-Hedmi.302 Resulullahu kaloi n Kubba katr dit: t hnn, t martn, t mrkurn dhe t enjten. 303 Mesxhidi n Kubba sht mesxhidi i par q u ndrtua q kur Resulullahut filloi ti zbriste Shpallja. T enjten ose t premten, Resulullahu dhe Ebu Bekri i hipin deveve dhe nisen. Lajmroi Benu Nexhxharijt - dajallart e vet, t cilt erdhn t armatosur me shpata dhe t gjith s bashku u nisn pr n Medin. Namazi i xhumas i hasi te Beni Selem b. Avft, t cilt u mblodhn n mesxhid n lugin dhe aty e faln xhuman. Ishin njqind njerz.304
Hyrja n Medin
Pas xhumas Resulullahu hyri n Jethrib, dhe prej asaj dite ky qytet mori emrin Qyteti i Resulullahut - Medinetu Resulullahu apo shkurtimisht Medin. Kjo ishte vrtet dit historike. Banort e Medins, t gzuar e plot hare, doln nga shtpit e tyre dhe i mbushn t gjitha rrugt, duke thirrur tekbire dhe lavdrime. Vajzat e ensarve, nga knaqsia dhe dashamirsia, kndonin kng mirseardhjeje:305 1. Eshrekal Bedru alejna min Thenijjetul - Vedai 2. Vogjebesh - shukru alejna ma dea lilahi dai
Zadu-l-Mead: II/54; Ibni Hisham: I/493; Rahmetun li-l-Alemin: I/102. Kshtu transmeton: Ibni Ishaku; Shih: Ibni Hisham: I/494; Kt e ka zgjedhur edhe El-Mensur Fevri n veprn Rahmetun li-l-Alemin: I/102; N Sahihu-l-Buhari thuhet se n Kubba ka qndruar 24 dit: I/61, ose edhe dika m tepr: I/555, ose 14 net: I/560. Kt t fundit e ka zgjedhur Ibnul Kajjumi. Ai thot se n Kubba ka ardhur t hnn e ka shkuar t premten, Zadu-l-Mead: II/54, 55. 304 Sahihu-l-Buhari: I/555, 560; Zadu-l-Mead: II/55; Ibni Hisham: I/494; Rahmetun li-l-Alemin: I/102. 305 Ibnul Kajjumi thot se kto vargje jan knduar kur sht kthyer Resulullahu nga Tebuku. Gabon ai q thot se jan knduar me rastin e hyrjes s tij n Medin (Zadu-lMead: III/10). Por Ibnul Kajjumi pr kt mendim t vetin nuk ka sjell kurrfar dshmie, kurse El-Mensur Fevri ka sjell argumente, t cilat nuk mund t rrzohen, se kto vargje jan knduar gjat hyrjes n Medin; Shiko Rahmetun li-l-Alemin: I/105.
303 302
203
3. Ejuhel - Mebuuthu fina xhite bi-l-emr i-l-mutai 4. Xhite sherefte-l Medina Merhaben ja hajre dai Prkthimi i vargjeve: 1. Hna e plot na ndrion nga Thenijjetul Vedai 2. Falnderimi na sht br obligim, gjersa ekziston kush Allahut i lutet. 3. O ti, q te ne u drgove, na ke ardhur me shtje q gzon respekt. 4. Me ardhjen tnde Medinn e nderove, mir se erdhe o thirrsi m i mir! Ensart, edhe pse nuk kishin pasuri t madhe, megjithat donjri prej tyre dshironte ta gostiste Resulullahun . Ai nuk mund ta kalonte kurr nj shtpi e q pronari i saj t mos i kapte krpeshin e deves, duke i shprehur prshndetjen dhe mirseardhjen. Resulullahu prgjigjej: Lreni le t ec vet, asaj i sht urdhruar gjer ku. Dhe kshtu ecnin ngadal, gjersa deveja arriti n vendin e mesxhidit t sotm t Resulullahut . Ajo u ndal aty. Ai nuk zbriti gjersa deveja nuk u ndal krejtsisht. Ajo eci edhe pak prpara, por prsri u kthye dhe u ndal n vendin e par. Aty u ul, e Resulullahu zbriti nga shpina e saj. Ky vend ishte n tokn e beni Nexhxharve, dajallarve t tij. Kjo me t vrtet ndodhi me lejen e Allahut , por edhe vet Resulullahu kishte dshir q kjo t ndalej n tokn e dajallarve t vet. Me kt vepr edhe ata ishin t 204
nderuar. Njerzit e ftonin Resulullahun si mysafir n shtpit e veta. Ebu Ejjub El-Ensari shkoi te deveja, e kapi pr krpeshi dhe e futi n oborrin e vet. Resulullahu me kt rast tha: Edhe njeriut i duhet t shkoj pas t shaluars s tij. N at ast erdhi Esad b. Zerareti, i mori plakat e Resulullahut dhe i oi n shtpin e vet.306 N transmetimin e Enesit, te Buhariu, qndron se Resulullahu ka thn: Ciln shtpi kemi m afr nga kushrinjt tan? Ebu Ejjubi tha: O Pejgamber i Allahut, ajo sht dera ime dhe shtpia ime. Ai tha: Shko dhe na prgatit pushimin e pasdreks! Ebu Ejjubi tha: ohuni, me bekimin e Allahut!307 Pas disa ditsh Resulullahut i erdhi bashkshortja, Sevda dhe dy vajzat e tij: Fatimja dhe Ummu Kulthum, pastaj Usame b. Zejd dhe Ummu Ejmenja. Me ta nga Meka u shprngul edhe Abdullah b. Ebu Bekri me fmijt dhe me Aishen. Zejnebja mbeti tek Ebil Asi, nuk mundi t udhtonte ather. Hixhretin e ka br pas Bedrit.308 Aishja tregon: Kur Resulullahu mbrriti n Medin, Ebu Bekri dhe Bilali u trhoqn n shtpi. Un hyra tek ata e thash: O baba, si je, po ti o Bilal si je? Ajo vazhdoi: Ebu Bekri shpeshher thoshte: kur bn vap e madhe, do njeri dshiron t gdhij me familjen e vet, por njeriu e ka vdekjen m afr se jakn rreth qafs. Ndrsa Bilali recitonte vargje t cilat prmbanin aluzione largsie dhe frik nga vetmia. Pastaj hyra te Resulullahu dhe i tregova pr kt, e ai tha: O Allahu im, bje Medinn t dashur pr ne sa Mekn, apo edhe m tepr! Prmirsoje gjendjen e saj dhe jepi bereqet ushqimit t saj, largoje vapn e Medins dhe drgoje n Xhuhfe.309 Ktu prfundon nj periudh e jets s Resulullahut dhe kryhet nj pjes e veprimtaris s tij islamike, e cila quhet jeta dhe veprimtaria mekase e Resulullahut .
306 307
Rahmetun li-l-Alemin: I/106; Zadul-Miad: II/55. Sahihu-l-Buhari: I/556. 308 Zadul-Miad: II/55. 309 Sahihu-l-Buhari: I/588, 589.
205
Jeta n Medin
JETA N MEDIN
Jeta medinase mund t ndahet n tri periudha:
1 - periudha n t ciln sht zhvilluar lufta kundr pikllimit e ngatrresave dhe n t ciln jan shtuar problemet e brendshme. Armiqt e Medins bashkpunonin me ngatrrestart e vet nga jasht. Kjo periudh prfundon me marrveshjen pr paqe n Hudejbije n muajin dhul-kade, t vitit 6 h.; 2 - periudha n t ciln arrihet armpushimi me prijsit idhujtar, q prfundon me lirimin e Meks, n muajin ramazan t vitit 8 h. Kjo njkohsisht sht periudha e thirrjes t sundimtarve dhe mbretrve n islam; 3 - periudha e kalimit t gjithmbarshm n Islam t njerzve n grupe. Kjo sht periudha e ardhjes s delegacioneve t fiseve dhe popujve t ndryshm. Kjo periudh do t zgjas gjer n kalimin e Resulullahut n Ahiret, n muajin rebiul-evvel, t vitit 11 h.
207
Periudha e par Gjendja reale n Medin gjat hixhretit
PERIUDHA E PAR - GJENDJA REALE N MEDIN GJAT HIXHRETIT Hixhreti nuk ishte vetm lirim nga ngatrresat dhe trazirat, por ka pasur edhe domethnie prkrahjeje dhe bashkpunimi n vendosjen e themeleve t nj shoqrie t re n nj vend t sigurt. Pr kt arsye hixhreti sht br farz- obligim i pacnueshm pr do musliman t aft, q t kontribuoj n ndrtimin e ktij atdheu t ri dhe n kt rrug t shpenzoj t tr fuqin pr themelimin, ngritjen dhe autoritetin e tij. Pa dyshim, Resulullahu ka qen imam i tij dhe njeriu, q ka udhzuar se si duhet sajuar kjo shoqri. Gjat puns s vet, gjithsesi sht ballafaquar me situata kontestuese dhe t vshtira. Populli i Medins, q ka hasur Resulullahu , ka qen i prbr prej tri klasash shoqrore, do klas dallohej prej njra-tjetrs n mnyr t veant. Resulullahu ka qen i detyruar t prdorte metoda t llojllojshme veprimi dhe sjelljeje, sepse do njra prej tyre kishte problemet e veta specifike. Kto tri klasa shoqrore ishin: a. Shokt (ashabt) e tij, elita e ndershme dhe besnike ndaj Resulullahut . b. Jobesimtart, t cilt ende nuk e kishin pranuar Islamin dhe q kryesisht ishin fise me prejardhje medinase, dhe c. ifutt apo hebrenjt. a. Problemet q ka pasur Resulullahu me ashabt e vet, kan qen t natyrs m t leht dhe t ndrlidhura me ndrrimin e mesit dhe mnyrs s jetess. N Medin kushtet kan qen krejtsisht t tjera nga ato n Mek. N Mek ishin tubuar rreth nj fjale, kan pasur qllime t prbashkta, por kan qen t shprndar n vende t ndryshme dhe shtpi t ndryshme, t syrgjynosur dhe t tortu-ruar, pa kurrfar t drejtash qytetare. Kto t drejta i mbanin n duart e veta armiqt e tyre e t fes. Kta musliman nuk 209
kan mundur t themelojn nj shoqri t re islame sipas parimeve, t cilat nuk i jan privuar asnj shoqrie n bot. Pr kt arsye shohim se suret mekase theksojn kumtimin e parimeve Islame, kumtimin e ligjeve, t cilat mund t gjejn zbatim te do individ. Ajetet mekase nxisin n bamirsi, n do gj q sht e dobishme, nxisin moralin e lart dhe ruajtjen nga turpi dhe nga do gj q sht e ndaluar. N Medin muslimant e mbanin situatn n duart e veta q nga dita e par. Nuk kan pasur kurrfar prvujtjesh prej askujt. Ktu patn rast t njiheshin me kulturn dhe civilizimin, t merreshin me problemet e jets, ekonomis, politiks dhe qeveris, pastaj me problemet e paqes dhe t lufts, hallallit dhe haramit, me zbatimin e fes, me shtjen e moralit dhe me shtje t tjera jetsore. U ishte dhn rasti t krijonin nj shoqri t re, shoqrin islame, e cila n t gjitha strukturat e veta do t ndryshonte nga shoqria paraislamike - xhahilijetit dhe e cila do t dallonte nga t gjitha sistemet ekzistuese shoqrore t bots. Kjo shoqri duhet t bhet prfaqsuese autentike e doktrins islame, pr realizimin e s cils muslimant kan prjetuar trysni dhe dhun t do lloji, gjat dhjet viteve t para. sht e njohur se formimi i fardo sistemi shoqror sipas ktyre parimeve, nuk mund t realizohet pr nj dit, pr nj muaj e as pr nj vit. Ksaj i nevojitet nj periudh m e gjat pr t plotsuar ligjet apo dispozitat dhe normat ligjore t arsimimit, praktiks dhe edukimit, dhe at suksesivisht. Vetm Allahu ka qen garantues i ktij ligji, t cilin Resulullahu e ka zbatuar n praktik dhe i ka udhzuar e edukuar muslimant: Allahu sht ai q njerzve t paarsimuar u ka drguar nj Pejgamber nga mesi i tyre, q ua ka lexuar ajetet e Kuranit dhe i ka pastruar ata, ua ka msuar Librin dhe urtsin, meq, ata m par kan qen n humbje t plot. (El-Xhumua: 2) Ashabt e Resulullahut pranonin do gj nga ai me gjith zemr dhe me gjith shpirt, t gatshm q n do moment ti zbatonin dispozitat e Allahut n vepr: ..dhe kur tu lexohen ajetet e Tij, u shtohet besimi, dhe mbshteten vetm te Zoti i tyre. (El-Enfal: 2). Duke qen se komentimi i ktyre shtjeve nuk bn pjes n fushn e puns son, do t prqendrohemi, sipas nevojs, vetm n disa t tilla.
210
Detyra themelore dhe urgjente pr Resulullahun , t ciln duhej ta kryente pr muslimant, ka qen interpretimi dhe prhapja e Islamit. Por kjo nuk ka qen detyra e vetme e tij. Gjithsesi ka pasur edhe probleme t tjera, t cilat krkonin zgjidhje t shpejt. Muslimant e Medins prbnin nj grup t besimtarve vendas, t cilt ishin n vendin e tyre, n atdheun e tyre dhe kishin pasurin e tyre. Ata ishin t interesuar pr ato gjra pr t cilat mendonte do njeri i vendosur dhe i siguruar mir. Mes njerzve t till, qysh se mbahet mend, ka ekzistuar nj garim i menur dhe nj mirkuptim i vazhdueshm. Kta jan ensart. Nga ana tjetr jan muhaxhirt, t cilt kishin mbetur pa asgjsend. Kta kan shptuar vetm jetn e vet dhe kan ardhur n Medin. Nuk kan pasur mundsi kthimi, nuk kan pasur as tok t vetn, as shtpi, as pun q t siguronin ekzistencn deri n pleqri. Numri i ktyre muhaxhirve nuk ka qen i vogl, madje rritej nga dita n dit, sepse hixhreti ishte i lejuar pr t gjith ata q besonin Allahun dhe Pejgamberin e Tij. Asokohe Medina nuk ishte vend shum i pasur. Ekonomia e saj kishte karakter t lkundur, q varej nga shum rrethana natyrore dhe shoqrore. N kto aste vendimtare pr fen islame, fuqit armiqsore zbatuan ndaj Medins dika t ngjashme me bllokadn ekonomike, n rast u harxhuan stoqet dhe u keqsua situata. b. Klasa e dyt, apo struktura e dyt e njerzve n Medin kan qen idhujtart apo mushrikt vendas. Ata nuk kan pasur kurrfar pushteti ndaj muslimanve. Disa prej tyre jetonin n njfar gjendjeje jostabiliteti apo dyshimi. Shum prej tyre hamendeshin t braktisnin fen e etrve t tyre. Kta, megjithat, nuk shprehnin mosdurim ndaj muslimanve, e pas nj kohe t shkurtr edhe kta pranojn Islamin dhe bhen besnik t denj t fes s Allahut . N mesin e tyre kishte edhe t atill q shprehnin urrejtje dhe armiqsi ndaj Resulullahut dhe muslimanve, ndonse nuk e bnin kt publikisht. Prkundrazi, publikisht shprehnin besnikrin dhe dashurin e rrejshme duke iu prshtatur mendimit t opinionit t gjer apo si ua impononte situata. N krye t ktyre ishte Abdullah b. Ubeje. Nn udhheqjen e ktij njeriu u pajtuan fiset El-Evs dhe El-Hazrexh pas lufts Buath. Deri ather askujt nuk i shkoi ndoresh ti paqsonte kto dy fise, andaj ia kishin prgatitur kurorn pr ta br mbret t tyre, dhe, vrtet, duhej pak koh q t bhej prnjmend mbret i Medins. 211
Kur erdhi Resulullahu populli ia ktheu shpinn Ubejes. Ky e kuptoi se e kishte humbur kurorn mbretrore, andaj filloi t shprehte armiqsi t ashpr kundr Resulullahut . Ndrkaq, kur e pa se rrjedha e ngjarjeve nuk ishte duke u zhvilluar n favor t tij dhe se do t ishte i privuar nga shum begati t ksaj bote, menjher pas Bedrit pranoi Islamin. Por kt e bri vetm sa pr sy e faqe, sepse thell n qenien e tij ndizej tradhtia. Prandaj shfrytzonte do rast pr t hyr n komplot dhe n mesin e komplotistve kundr Resulullahut dhe muslimanve, sepse ishte mbret i aspiratave t parealizuara me pozita t humbura politike. Ata q nuk e kishin ndihmuar t vinte n pushtet, tani e ndrsenin dhe e nxitnin n kryengritje, duke shfrytzuar disa ngjarje n Medin dhe disa musliman t dobt, mercenar, pr realizimin e planeve t tij. c. Klasa e tret apo substanca e shoqris medinase kan qen hebrenjt. Ata jan shprngulur n Hixhaz n kohn e sundimit dhe shtypjes s nestorianve (asirianve) dhe romakve, si kemi thn edhe m par. Ata n realitet jan hebrenj por me ardhjen n Hixhaz pranuan zakonet e arabve n veshje, n gjuh dhe n kultur, kshtu q individt, por edhe fiset, merrnin emra arab dhe martoheshin mes tyre. Ajo q sht m e rndsishme t thuhet pr ta, sht se ata e kan ruajtur unitetin nacional dhe kurr nuk jan shkrir n kombin arab. Mburreshin me origjinn e tyre izraelite - hebraike. Nga ky aspekt i urrenin arabt dhe nga shpotia i quanin ummijjun q do t thot: analfabet, t paditur dhe t prapambetur. Mendonin se pasuria e arabve pr ta sht e lejuar - hallall dhe se me t mund t bnin far t donin. Ata i prmbaheshin parulls: ne nuk kemi mkat fardo q tu bjm njerzve analfabet. (Ali Imran: 75) Ata nuk ishin t interesuar t prhapnin fen e tyre, por ishin tregtar t mir me besim. Bnin tregti me profeci optimiste, falle, hajmali dhe gjra t ngjashme, pr arsye e konsideronin veten si dijetar superior, prijs t zgjedhur dhe udhheqs shpirtror. Ishin ekspert t mdhenj pr prfitimin e mjeteve jetsore. N duart e veta mbanin tregtin me drithra, hurma, ver dhe me veshmbathje. Importonin drithra, ver dhe veshmbathje, dhe eksportonin hurma. N duart e veta mbanin edhe shum pun t tjera fitimprurse, prej t cilave kishin dobi t shumfishta nga t gjith arabt. Megjithat as kjo nuk u mjaftonte, andaj e afirmonin kamatn dhe me t ushqeheshin. Pastaj u kndonin fiseve arabe, kryeparve 212
dhe prijsve t tyre, q t zgjonin kshtu krshrin e poetve, t cilt do t shkruanin pr ta lavdithurje e n kt mnyr tu ngrihej autoriteti te fiset pr ka kishin leverdi t madhe. Pastaj shkonin te personat e famshm me an t kndimit dhe i vilnin frutet e ndrmjetsimit t tyre, q pas disa kohsh t familjarizoheshin (aklimatizohen) tek ato fise, e pas disa viteve edhe ti nnshtronin ato. Hebrenjt ishin autor t ngatrresave, komploteve, arrogancs dhe korrupsionit. I ngatrronin fiset fqinje arabe, i ndrsenin njrin kundr tjetrit duke prdorur metoda sekrete dhe dhelprake, t cilat arabt nuk mund ti diktonin. Pr kt arsye, kto fise gjithnj jetonin n luftra t pandrprera. Sa her q hebrenjt shihnin se gjendja prmirsohej dhe armpushimi po afrohej, prsri shprushnin zjarrin e urrejtjes. Nse srish arrihej ndrpreja e armiqsis, ather ata mnjanoheshin dhe vshtronin se far do t ndodhte dhe nga cila pal do t kishin leverdi m t madhe. U ofronin kredi t mdha, n mnyr q edhe n luft t mos ishin n humbje. Kshtu fiset Arabe gjithnj hynin borxh tek ata, e kta siguronin fitime t mdha prej t gjitha ktyre manipulimeve. N kt mnyr e ruanin qenien hebraike. E financonin tregtin me kamata dhe kshtu jetonin n begati dhe fitonin pasuri t mdha. N Jethrib kan jetuar fise t njohura hebraike: 1. Benu Kajnuka, kan qen aleat t hazrexhve dhe banonin n Medin. 2. Benu-n-Nadir 3. Benu Kurejdha Dy fiset e fundit kan qen aleat t evsasve dhe banonin n paralagje t Medins Kto fise nxitnin luftn mes fiseve Hazrexh dhe Evs q nga koht e lashta. Ndrsa personalisht kan shkaktuar luftn Buath, ku kan marr pjes t gjitha fiset dhe t gjith aleatt. Gjithsesi nuk sht pritur prej hebrenjve q ndaj Islamit t shikonin me paqedashje dhe dashamirsi. Jo kurrsesi. Ata me armiqsi dhe urrejtje shikonin gjithka q sillte kjo fe. Resulullahu nuk ka qen njeriu i tyre q do t mund tua frenonte shqetsimin e tyre nacional-shovinist q mbretronte n tr qenien e tyre. Posarisht sht me rndsi t theksohet se feja Islame sht fe e drejt, e cila i afron njerzit pa marr parasysh ngjyrn, racn apo kombsin, dhe se shuan zjarrin e armiqsis dhe t urrejtjes, ndrsa fton n ruajtjen e amanetit apo besnikris n t gjitha aspektet jetsore. 213
Islami kmbngul me forc n fitimin dhe furnizimin korrekt (hallall). T tra kto kan domethnie se t gjitha fiset arabe t Jethribit duhej t jetonin n harmoni, paqe dhe dashuri. Ather me siguri do t mund ti kundrviheshin dredhive t hebrenjve. Me forca t prbashkta do t mund t vepronin n dobsimin e veprimtaris s tyre tregtare, dhe n ndalimin e kamats, q ka qen baz e pasurimit t tyre. Muslimant pr nj koh t shkurtr do t arrijn ti rikthejn pasurit dhe tokat e tyre, t cilat i patn humbur duke paguar kamata. Q do t ndodhte kshtu, e dinin edhe vet hebrenjt, andaj para se Islami t hidhte bazat e veta n Jethrib, ata ndrmarrin nj dhe fes fushat (organizim t prqendruar) kundr Resulullahut s tij. Kjo bhej n fshehtsi dhe vetm koh pas kohe dilte n shesh. Kemi shembull se far i ka ndodhur Safijes radijAllahu anha nns s besimtarve. Kt shembull e transmeton Ibni Ishaku. Ai thot: sht transmetuar nga Safija, vajza e Hujej b. Ahtabit, q ka thn: Kam qen bija m e dashur e babait tim, po ashtu edhe te xhaxhai im Ebu Jasiri. Pr asnj fmij nuk jan kujdesur sikurse pr mua. Kur Resulullahu arriti n Medin dhe u vendos n Kubba te Benu Amr b. Avfi, babai vajti ta vizitonte. Babai im quhej Hujej b. Ahtab, e xhaxhai Ebu Jaser b. Ahtab. N shtpi u kthyen n perndim t diellit. Ishin t lodhur e t rraskapitur. Kur i pash u nguta tu dilja prpara, por, pasha Allahun, asnjri as q m shikoi. Ather dgjova xhaxhain tim duke i thn babait: A sht ky ai? Po, u prgjigj babai. Ti e njeh dhe mund t garantosh? Babai u prgjigj: Po. xhaxhai pyeti: Ani, far ndien ndaj tij? Armiqsi gjer n vdekje.310 Edhe shembulli i dyt na flet pr armiqsin e hebrenjve. Buhariu na shpjegon pr Islamin e Abdullah b. Selamit : Ka qen hebre i njohur dhe i rndsishm. Kur Resulullahu erdhi te daja i vet n Medin, Benu Nexhar nxitoi ta vizitonte dhe i bri aso pyetjesh, prgjigjen e t cilave nuk mund ta dinte askush, prve Pejgamberit. Kur dgjoi prgjigjet e Resulullahut n do pyetje, po at ast e pranoi Islamin e tha: Hebrenjt jan popull i uditshm. Nse kuptojn se e kam pranuar Islamin, para se ti pyessh pr mua, ata do t m qortojn tek ti. Resulullahu drgoi ti
310
Ibni Hisham: I/518, 519.
214
thrrisnin, e ata erdhn. Abdullah b. Selami hyri n shtpi, kurse doli para tyre dhe i pyeti: far njeriu sht AbduResulullahu llah b. Selami? U prgjigjn: M i njohuri prej nesh dhe i biri i njeriut m t dalluar. N nj transmetim tjetr qndron: sht prijsi yn dhe biri i prijsit ton.; kurse n t tretin: M i miri prej nesh dhe biri i m t mirit prej nesh, biri m i vlefshm i m t vlefshmit. Resulullahu tha: E ka mendoni nse Abdullahu pranon Islamin? U prgjigjn: Zoti e ruajt nga kjo! (kt e prsritn dy-tri her). Ather para tyre doli Abdullahu dhe tha: Dshmoj se nuk ka zot tjetr prve Allahut dhe se Muhammedi sht Pejgamber i Tij. Ata brtitn: M i keqi prej nesh dhe i biri i m t keqit, dhe u vrsuln kundr tij. (N nj version tjetr thuhet): Ai tha: O popull hebrenj, keni frik Allahun, pasha At, Nj, t Vetmin, ju, gjithsesi, duhet ta dini se ky sht Pejgamber i Allahut dhe se ka ardhur me t Vrtetn. Ata than: Ke gnjyer.311 Kto ishin prvojat e para t Resulullahut me hebrenjt, dhe at q n ditn e par t arritjes s tij n Medin. Kshtu dukej prbrenda shoqria laramane e Medins. E prsa i prket raportit jasht Medins, ndaj Islamit dhe Resulullahut mbetet q armiku m i fort i Islamit sht n Mek dhe se kta jan kurejsht. Ne i njohim ata mbi dhjet vjet, q nga pejgamberia e Resulullahut e deri n hixhret. Mir e dim se kan ndrmarr kundr muslimanve, gjersa ishin nn pushtetin e tyre, duke filluar nga friksimet, krcnimet, trysnit, uria, izolimi, ndjekjet dhe persekutimet. Ata kan aktivizuar nj luft t tr psikologjike me prmasa t gjera. Pasi muslimant bn hixhret n Medin, mushrikt i zaptuan tokat, shtpit dhe pasurin e tyre. I rrnuan vatrat familjare dhe lidhjet farefisnore, dhe mbi t gjitha i burgosnin dhe i torturonin t gjith ata q zinin. Nuk u knaqn vetm me kaq, por vendosn t vrisnin edhe vet Resulullahun , n mnyr q ta ndalnin trsisht Islamin. Pr kt plan nuk kursenin as pasuri e as mund. Qllimi i tyre ka qen t realizonin planin n vepr. Kur muslimant u shprnguln n Medin, 500 km. larg Meks, filluan luftn politike duke pasur parasysh udhheqjen e vet fetare dhe tregtare mbi arabt, sepse ata ishin banort e Haremit, n mbrojtjen e shtpis s Zotit dhe shenjtris s saj, andaj edhe mushrikt e tjer t
311
Sahihu-l-Buhari: I/459, 556, 561.
215
Arabis do t vihen kundr banorve t Medins. Mendonin se Medina do t jet n rrethim t vazhdueshm, kshtu q do t varfrohet ekonomikisht, ndrsa numri i t ikurve rritej prej dits n dit. Me siguri do t shprthente lufta mes ktyre zullumqarve nga Meka dhe muslimanve, t cilt tanim jetonin n atdheun e ri. Muslimant kan pasur t drejt t konfiskonin pasurin e ktyre faqezive, ashtu si konfiskonin edhe kta t tyren, ti nnshtronin lloj-lloj poshtrimeve, si kan br edhe kta, tua bnin jetn e vshtir, si ua kan br edhe kta, dhe, m n fund, kan mundur tu kundrvihen me prmasa t njjta. Kto ishin problemet dhe shtjet me t cilat ballafaqohet Resulullahu me arritjen e tij n Medin si Pejgamber i Allahut dhe si imam, i cili udhzonte, udhhiqte dhe paraprinte n rrugn e drejt. Resulullahu e filloi misionin e vet n Medin si udhheqs shpirtror. Ndaj do fisi sillej ashtu si e meritonte fisi prkats, me butsi ose me ashprsi, i kujdesshm apo rigoroz. Pa dyshim, mshirimi gjithnj kishte prparsi ndaj ashprsis, kshtu q Islami dhe ithtart e tij morn nismn n Gadishullin Arabik brenda disa viteve. Pr kt do t flasim n faqet vijuese.
216
Ndrtimi i shoqris s re
NDRTIMI I SHOQRIS S RE
M hert prmendm se Resulullahu arriti n Medin dhe u vendos te Beni Nexhxhart t premten m 12. rebiul-evvel t vitit t par t hixhretit, apo m 27. 09. 622, sipas kalendarit. S pari pushoi pak para shtpis s Ebu Ejjubit dhe tha: Ktu sht vatra ime, n dasht Allahu. Pastaj hyri n shtpi.
Ndrtimi i xhamis s Pejgamberit

Puna e par q bri Resulullahu n Medin qe ndrtimi i xhamis s Pejgamberit. N vendin ku u ndal devja e tij, urdhroi q t ndrtohej xhamia. Kt vend t zbrazt e bleu prej dy bonjakve. Edhe vet mori pjes n ndrtim. Mbarte qerpi dhe gur duke knduar vargje: O Allahu im, nuk ka jet tjetr prve jets pas vdekjes, T lutem, ensart dhe muhaxhirt fali Ti. Pastaj vazhdonte: Puntorin e ktill, e jo puntorin hebre, t ktillin Rabbi yn m s teprmi e do. Ky inkurajim i tij u jepte ashabve vullnet dhe elan pr pun, andaj njri prej tyre filloi t kndonte: Nse ne ulemi, e Pejgamberi yn vazhdon, prej nesh kjo do t ishte sikurse t jemi budallenj. N vendin ku ndrtohej xhamia gjendeshin varrezat e mushrikve. Aty ishte edhe nj grop, pak palma dhe nj dru. Resulullahu urdhroi q varrezat t rrmiheshin, kurse palmat dhe druri t priteshin. Pastaj caktuan Kibln, e cila asokohe ishte n drejtim t Kuddusit. Themelet i ndrtuan me gur, kurse muret me qerpi e balt. Kulmin e mbuluan me deg t palmave, kurse posht hodhn rr dhe shtruan hasra. Xhamia kishte tri dyer. Gjatsia prej Kibles deri te dera hyrse ishte 100 arshin, kurse gjersia prafrsisht po aq. Themelet ishin t larta tre arshin. Bri xhamis ndrtuan shtpi217
n me oda prej guri e horasani dhe me kulm prej degve drursh. Kto ishin dhomat e bashkshorteve t Pejgamberit . Pasi prfundoi ndrtimi, Resulullahu kaloi prej shtpis s Ebu Ejjubit n shtpin e vet.312 Asokohe mesxhidi nuk ishte vend vetm pr namaz, por ishte edhe shkoll, ku muslimant msonin, studionin dhe kuptonin Islamin. Aty tuboheshin fise t ndryshme, ku i zgjidhnin konfliktet, mosmarrveshjet dhe mostolerancat fisnore. Aty aprovoheshin vendimet pr ndrprerjen e luftrave ndrfisnore. Mesxhidi ka qen institucion ku zgjidheshin t gjitha problemet jetsore t muslimanve. S fundi, mesxhidi ka qen ndrtesa e Parlamentit, ku mbaheshin seancat e Kshillit Shure dhe merreshin vendimet. Ve ksaj, mesxhidi ishte streh e t varfrve dhe muhaxhirve refugjat, t cilt nuk kishin shtpi t veta, as pasuri, as t afrm e as fmij. N fillim t vitit hixhrij zbriti dispozita pr thirrjen e ezanit - me z t lart, i cili ngrihej gjer n qiej dhe muslimant thirrnin ezanin pes her n dit pr pes koht e namazit. Kjo thirrje sot e tutje jehon pes her n dit n tr rruzullin toksor. N lidhje me kt sht i njohur tregimi pr ndrrn e Abdullah b. Zejd b. Abdi Rabbihut. E transmeton Tirmidhiu, Ebu Davudi dhe Ibni Hudhejmeja.313
T vllazruarit e muslimanve
Pasi Resulullahu kreu nj pun t madhe - ndrtimin e xhamis, qendrn pr tubimin dhe pr shoqrimin e muslimanve, ai bri edhe nj hap prpara: i vllazroi t gjith muhaxhirt dhe ensart. Ky vllazrim ka dhn rezultate t mdha n ndrtimin e shoqris muslimane. Ibn El-Kajjumi thot: Pastaj Resulullahu bri vllazrimin mes muhaxhirve dhe ensarve n shtpin e Enes b. Malikut, ku morn pjes nntdhjet njerz, gjysma ishin muhaxhir e gjysma ensar. Vllazrimi mbshtetej n prkrahjen e n ndihmesn e ndrsjell, n trashgimin pas vdekjes edhe pa kurrfar afrie gjaku. Ky lloj trashgimi pati vler deri n betejn e Bedrit, kur Allahu shpalli: ..Kurse ata (besimtar) q jan n lidhje farefisnore - sipas Librit t Allahut jan m t afrt pr njritjetrin. (El-Enfal: 75). Ather suprimohet do e drejt n trashgimi, prpos me an t farefisnis. Ekziston mendimi se sht br edhe vllazrimi i dyt mes vet muhaxhirve. Por, pr shkak t vllazris natyrale dhe sipas origji312 313
Sahihu-l-Buhari: I/71, 555, 560; Zadul-Miad: II/56. Bulugul merami nga Ibni Haxher El-Askalani, f. 15.
218
ns, muhaxhirt nuk kan pasur nevoj pr vllazrim t ri, prkundr atij vllazrimi me ensart.314 Domethnia e ktij vllazrimi, si thot Gazaliu, ka qen q t tejkalohej asabijja xhahilija - fanatizmi ndaj fisit, sepse lojaliteti dhe besnikria mund t ishin vetm ndaj Islamit. Me vllazrimin e ktill anulohen t gjitha dallimet n baz t origjins, ngjyrs dhe kombit. N Islam, askush nuk mund t shkoj m tutje, prkatsisht, nuk mund t prparoj, e as t mbetet prapa, prve sipas nivelit t njerzis dhe devotshmris s tij. Resulullahu kt marrveshje pr vllazrim e ka realizuar n vepr. Kjo nuk ka qen gj boshe, e as vepr q ndrlidhet me pasuri e gjak. Nuk ka qen loj e that me fjal boshe, t cilat nuk jan realizuar n vepr. Vllazrimi i ktill ka qen i kapluar me ndihmesn reciproke, me ndjenja bamirsie dhe dashamirsie, dhe kjo ka marr pjes n ndrtimin e nj shoqrie t re e cila do t ket shembuj t lavdishm.315 Buhariu transmeton se pas ardhjes n Medin, Resulullahu i ka vllazruar Abdu-r-Rahmanin dhe Sad b. Rebian. Sadi i ka thn Abdu -r-Rahmanit: Un jam m i pasuri mes ensarve. Pasurin time e ndaj n dy pjes. I kam dy gra, shikoje cila t plqen m shum e un do t ndahem nga ajo, e kur ti kaloj iddeti (periudha e caktuar kohore e pritjes s gruas pas shkurorzimit) ti martoje at. Abdu-r-Rahmani u prgjigj: Allahu ta shtoft bereqetin n familjen tnde dhe n pasurin tnde. Ku e keni tregun? Ia preferuan tregun e Benu Kajnukave, fisit hebre. Pastaj, pas njfar kohe, Resulullahu e sheh duke mbartur gjalp dhe ushqime, e m pastaj edhe gjurmt e parfumit, ndaj pyet: sht kjo? Ai prgjigjet: Jam martuar. Resulullahu pyet: Sa ke paguar. Nj brtham t art, prgjigjet ky.316 Transmetohet nga Ebu Hurejra i cili ka thn: Ensart i than Resulull -llahut ndaji plantacionet e hurmave mes nesh dhe vllezrve tan muhaxhir. Ai u prgjigj: Jo. Ather na ndihmoni n prpunim, e frutet jan t prbashkta. Pejgamberi tha: Ani, mir. E ata than: T dgjojm dhe t bindemi.317 E gjith kjo na bn t kuptojm se ensart kan pasur kujdes t madh ndaj vllezrve t vet muhaxhir dhe se nuk kan pritur t
314 315
Zadu-l-Mead: II/56. Fikhu-s-Sire, f. 140, 141. 316 Buhari, kaptina mbi vllazrimin mes ensarve dhe muhaxhirve: I/555. 317 Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi furnizimin: I/312.
219
angazhojn mundin, dashurin dhe kujdesin e vet, sepse muhaxhirt me t vrtet e kan merituar kt me sakrificat e tyre t mdha q i kan br pr hir t fes s Allahut. Duhet t konkludojm se akti i vllazrimit sht akt i menuris s madhe. Kjo ishte zgjidhje e mrekullueshme pr shum probleme me t cilat jan ballafaquar muslimant, e pr t cilat tanim kemi folur.
Dokumenti i bashkimit islamik

Pasi Resulullahu prforcoi marrveshjen e vllazrimit mes muslimanve, angazhohet n nj pun t re. Duhej t bhej kontrata pr eliminimin e t gjitha shprehive e zakoneve t cilat aludonin n jetn paraislamike. Prej tyre nuk duhej t mbetej asnj gjurm. Paragraft e ktij dokumenti, ose kontrate, shkurtas jan: Ky sht dokument t cilin e shpall Muhammedi , Pejgamberi i Allahut , pr t gjith besimtart dhe muslimant, qofshin ata kurejshit (me origjin) apo jethribas, dhe pr ata njerz t cilt i pasojn kta, u shoqrohen ktyre dhe luftojn s bashku me ta: 1. T gjith ata jan nj popull - nj umet. 2. Muhaxhirt kurejshit do t kujdesen bashkarisht pr mirqenien e vet. Ata do t drgojn delegatt e vet te populli i vet, t rregullojn, t punojn at q e ka lejuar Allahu dhe t zbatojn drejtsin mes besimtarve. Kurse do fis ensarsh do t kujdeset pr mirqenien e vet. do grup prej tyre do t drgoj delegatt e vet, t cilt do t veprojn n mesin e popullit t vet dhe do t urdhrojn t bhen vepra t mira dhe t zbatohet drejtsia mes besimtarve. 3. Besimtart - mummint, nuk guxojn t ln anash asnj varfanjak, pa i dhn dika, sa ka lejuar Allahu, pra qoft ti dhurohet dika apo ti drejtohet me kshilla t mira dhe me fjal t mira. 4. Besimtart e devotshm do t jen kundr t gjith dhunuesve, q dshirojn tu bjn padrejtsi, t aplikojn ndonj trysni, ti shpiejn n mkate, apo t shkaktojn prarje dhe trazira mes besimtarve. 5. T gjith besimtart jan t detyruar ta luftojn t keqen, t gjith sikur nj, qoft edhe nse kjo e keqe rrjedh prej fmijs s vet.
220
6. Besimtari nuk guxon t mbys besimtarin pr shkak t jobesimtarit. 7. Besimtari nuk guxon ti ndihmoj jobesimtarit kundr besimtarit. 8. Garancia e Allahut sht e njjt pr t gjith, por Ai s pari merr nn mbrojtje m t dobtit nga ju. 9. Ata hebrenj, t cilt na pasojn, do t ken ndihm dhe shembull t mir prej nesh, prve atyre q kan br dhunime dhe jan ndihmuar mes tyre kundr nesh. 10. Paqja (siguria) e muslimanve sht e pandar. Muslimani nuk guxon t lidh paqe pa vllan e vet n rrugn e Zotit, prpos n kushte t njjta dhe n baz t t drejtave t barabarta mes tyre. 11. Besimtart jan t detyruar t zhgarkohen mes vetes, nse njri-tjetrit i kan derdhur gjak n rrugn e Allahut. 12. Jobesimtarit nuk guxon ti jepet n ruajtje pasuria e kurejshve, e as njerzit dhe, nuk guxon t nxitet kundr besimtarve. 13. Ai q e mbyt besimtarin, i cili nuk sht gjykuar me vdekje (d.m.th. nuk ka br dika q duhet t mbytet) edhe ai do t jet i mbytur, vetm nse ia falin trashgimtart e njeriut t mbytur (viktims). 14. Ai q sht kundr besimtarve - t gjith besimtart duhet t ngrihen kundr tij. 15. Muslimani nuk guxon ta prkrah a ta ndihmoj njeriun q sjell risi n fe. Nse e bn kt, ather le ta prcjell mallkimi i Allahut dhe hidhrimi i Tij gjer n Ditn e Gjykimit. Nga ky person nuk pranohet pendimi e as drejtsia. 16. Pr do gj q nuk mund t gjeni zgjidhje t prbashkt, (krkoni zgjidhjen e saj n Kuran) dhe drejtojuni Allahut Muhammedit (krkoni zgjidhjen e saj, e cila mund t jet n hadith).318
Ndikimi i mendimit t Resulullahut
n shoqri
Me kt urtsi dhe mendjemprehtsi, Resulullahu i forcoi themelet e nj shoqrie t re. Megjithat, nuk duhet t harrojm se ky sukses ishte rezultat i mendimit t Resulullahut , me t cilin
318
221
shrbeheshin edhe ashabt e tij, duke pir t gjith s bashku nga i njjti burim. Resulullahu i msonte kta, i edukonte, i frymzonte shpirtrisht dhe pr ta ishte shembull i prkryer pr do gj. I edukonte ata n baz t dashuris, t vllazris, t fisnikris, t besimit dhe t devotshmris. Nj njeri ka pyetur: ka sht m s miri n Islam? Resulullahu sht prgjigjur: T ushqesh t uriturin dhe t prshndetsh me selam edhe t njohurin edhe t panjohurin.319 n Medin, Abdullah b. Selami thot: Kur erdhi Resulullahu dola pr ta pritur dhe si e shikova n fytyr, menjher e dita se ky nuk sht gnjeshtar. Fjalt e para q i tha, ishin: O njerz, prshndetni njri-tjetrin me selam, ushqeni t uriturit, ruani lidhjet farefisnore, lutjuni Allahut natn derisa t tjert jan duke fjetur, me qetsi (paqe) do t hyni n Xhenet.320 Ja disa hadithe t Resulullahut : * - Nuk do t hyj n Xhenet ai, fqinji i t cilit nuk sht i sigurt prej tij.321 * - Musliman sht ai, prej gjuhs dhe veprave t kqija t t cilit muslimant e tjer jan t sigurt.322 * - Askush prej jush nuk mund t jet besimtar, prderisa nuk i dshiron vllait t vet at q dshiron pr vete.323 * - T gjith besimtart duhet t jen si nj njeri. Nse njri ankohet se i dhemb syri, ather u dhemb edhe t gjith t tjerve, nse njrit i dhemb koka, ather u dhemb edhe t gjith t tjerve.324 * - Besimtari pr besimtarin sht sikurse shtylla pr shtylln, njri mbshtetet te tjetri.325 * - Mos e urreni njri-tjetrin, mos u grindni mes jush dhe mos ia keni zili njri-tjetrit, bhuni vllezr pr hir t Allahut. Nuk sht mir q muslimani t jet mysafir i vllait t vet m tepr se tri dit.326
319 320
Sahihu-l-Buhari: I/6, 9. Tirmidhiu, Ibni Maxhne dhe Ed-Daremiu n Mishkatu-l-Mesabih: I/168 321 Transmeton Muslimi n veprn e fundit: II/422. 322 1. dhe 2., Sahihu-l-Buhari: I/6. 323 Sahihu-l-Buhari: I/6. 324 Transmeton Muslimi n Mishkatu-l-Mesabih: II/422. 325 Koleksioni paraprak: II/422.; Sahihu-l-Buhari: II/890. 326 Sahihu-l-Buhari: II/899.
222
* - Muslimani e ka vlla muslimanin, nuk guxon t ushtroj dhun ndaj tij dhe ta tradhtoj at. Kush i bn vllait t vet ndonj t mir, edhe Allahu do ti bj atij, kush e liron muslimanin nga brenga, edhe Allahu do ta liroj at nga nj breng n Ditn e Gjykimit. Kush ia fsheh muslimanit t metat, Allahu do tia fsheh atij n Ditn e Gjykimit.327 * - Keni mshir ndaj atyre q jan n Tok, juve do tju mshiroj Ai q sht n qiej.328 * - Nuk sht besimtar ai q barkun e vet e ka plot e fqnji i tij nuk ka buk pr t ngrn.329 * - Ai q shan besimtarin sht mkatar, kurse ai q e mbyt sht jobesimtar.330 Resulullahu ka thn se sadaka sht t largosh ndonj penges nga rruga, dhe nj vepr t till e konsideron pjes prbrse t imanit (besimit).331 I nxiste besimtart t jepnin nga pasuria e vet duke prmendur aso shprblimesh nga t cilat ngazllehej zemra. Ka thn: Muslimani q i jep muslimanit ndonj rrob, pr t mbuluar lakuriqsin, Allahu do ti dhuroj atij rroba t gjelbra t Xhenetit. E muslimani q i jep t uriturit, Allahu do ta ushqej at me fruta t Xhenetit, dhe muslimani q i jep uj t etshmit, Allahu do ti jap pije t vulosur nga misku.332 Resulullahu ka thn: Mbrohuni nga zjarri i Xhehenemit madje edhe me gjysm hurmeje, e kush nuk ka as kaq, ather me fjal t mira.333 Mbi t gjitha Resulullahu preferonte durimin dhe maturin n astet e vshtira. Ai shpeshher e theksonte vlern e durimit dhe t t prmbajturit. Problemin e shpiente n imtsira sikurse grvishjet n fytyrn e njeriut, prve nse, Allahu na ruajt, njeriu nuk sht n situat q t mund t duroj m tej. Po ashtu, Resulullahu u interpretonte besimtarve vlern e praktikimit t fes, t shprblimeve dhe t sevabeve tek Allahu .
327 328
Mishkatu-l-Mesabih: II/422. Sunene Ebu Davudu: II/335; Xhamiu Tirmidhi: II/14. 329 B. Bejheki, kaptina mbi imanin, Mishkatu-l-Mesabih: II/424. 330 Sahihu-l-Buhari: II/893. 331 Buhariu dhe Muslimi; Mishkatu-l-Mesabih: I/12.167. 332 Sunene Ebu Davud, Xhamia Tirmidhi, Mishkatu-l-Mesabih: I/169. 333 Sahihu-l-Buhari: I/190, II/890.
223
T gjitha kto i ndrlidhte dhe i argumentonte me Shpalljen e zbritur nga qielli. Ua msonte Kuranin dhe me shembuj praktik u tregonte se si duhej punuar, dhe far obligimi kishin pr zgjerimin e Islamit. N kt mnyr rritej autoriteti i besimtarve, i pasuruar me vlera m t larta dhe me shembuj m t mir, gjersa nuk u bn shembuj t lartsuar besimtarsh q nuk ka njohur historia njerzore pas Pejgamberit . Abdullah b. Mesudi ka thn: Kush dshiron ta ket shembull diknd, le ti marr shembull ata t cilt tanim kan vdekur, sepse nuk mund t garantohet pr at q sht gjall, se nuk do t devijoj nga rruga e drejt, e kta jan shokt e Resulullahut . Ata kan qen pjesa m e mir e umetit ton. Kan pasur zemra m t pastra, dituri m t thell dhe m s paku ekzagjerime. Allahu i ka shprblyer ata q me at q ta pasojn e ta shoqrojn Pejgamberin dhe t ndihmojn rreth themelimit t fes. Muslimant e kan kuptuar vlern e tyre, duke prcjell traditn e tyre. T gjith ne duhet t stolisemi me virtytet e tyre t bukura dhe me prvojn e prfituar me shmblltyrn e tyre. Ata me t vrtet kan qen t udhzuar n rrugn e drejt.334 Resulullahu ka pasur edhe disa cilsi t dukshme, t cilat e trhiqnin do bashkbisedues. Ka pasur trup t pashm, sjellje t mir dhe shkathtsi n pun. Andaj i trhiqte njerzit, t cilt nxitonin ta shihnin dhe ta dgjonin. Ashabve t vet, t cilt i respektonte, i donte dhe i monte, u drejtohej me butsi. Pr kt arsye ata pranonin do fjal t tij dhe menjher e zbatonin n vepr. Vetm n kt mnyr i ka shkuar pr dore Resulullahut q, pr nj koh t shkurtr, t ndrtoj themelet e forta t nj bashksie t re njerzore, bashksie fetare, m t pastr q ka njohur historia ndonjher m par. I vuri themelet e nj bashksie, e cila, prkundr t gjitha rrymave t asaj kohe, ia doli q ti drejtonte ata drejt dhe t bnte kthes t madhe n historin njerzore.
334
Mishkatu-l-Mesabih: I/32. Transmeton Rezini.
224
Kontaktimi me hebrenjt
KONTRAKTIMI ME HEBRENJT
Resulullahu , pas hixhretit q bri n Medin, dhe pasi i vuri themelet e qndrueshme t nj shoqrie t re Islame, e cila bazohej n unitetin fetar, politik e legjislativ t muslimanve, filloi rregullimin e marrdhnieve me jomuslimant. Brenga e tij kryesore ka qen q t gjith banorve tu garantonte siguri, rehati, paqe, fatbardhsi dhe mirqenie s bashku me ndrtimin e territorit, i cili do t ishte atdheu i t gjithve. Pr kt arsye i sajonte ligjet me karakter koncesioni dhe tolerance, q gjer ather nuk i kishte njohur bota prplot me egoizma dhe lavdi fisnore. Fqinjt m t afrt t Medins kan qen hebrenjt. Ata, me gjith armiqsin e fsheht ndaj muslimanve, publikisht nuk shprehnin kurrfar rezistence ose urrejtje. Resulullahu lidhi me ta nj kontrat, e cila iu dha lirin e plot fetare dhe ekonomike. Nuk aplikoi politik izolimi, konfiskimi ose mostolerance. Kjo kontrat ka qen edhe n vargun e marrveshjeve, q jan br pr muslimant dhe pr t cilt kemi folur paksa. Ktu do t prmendim kapitullin m t rndsishm t ksaj kontrate:
Paragraft e kontrats
1. Hebrenjt Benu Avf jan popull i cili jeton me muslimant. Ata kan fen e vet, kurse muslimant t vetn. donjri ka pasurin dhe lirin e vet. Kjo vlen edhe pr hebrenjt, t cilt nuk i takojn ktij fisi. 2. Hebrenjt do t ken ekonomin e vet, kurse muslimant t vetn. 3. Edhe njra edhe tjetra pal jan t obliguara ta mbrojn lirin e prbashkt nga armiku i jashtm. 4. Ndrmjet tyre mund t konsultohen dhe t merren vesh vetm n baz t bamirsive. 5. Aleatt duhet t ruhen nga intrigat dhe dredhit reciproke. 225
6. Duhet ti ndihmohet atij q gjendet n rrezik. 7. Hebrenjt duhet t ken marrdhnie t mira me muslimant nse kta gjenden n luft. 8. Jethribi bhet vend i mbrojtur i ksaj kontrate. Aty nuk guxohet t bhen luftra. 9. Nse shprthen ndonj mosmarrveshje mes dy popujve, e cila do t mund t rrezikonte sigurin, duhet drejtuar Allahut dhe Muhammedit, Pejgamberit t Allahut. 10. Kurejsht t mos merren nn mbrojtje, e askush tjetr q u ndihmon atyre. 11. Duhet ti ndihmojn njri-tjetrit kundr atyre q e sulmojn Jethribin. 12. Kjo kontrat nuk e mbron as dhunuesin, as fajtorin.335 Me kryerjen dhe zyrtarizimin e ksaj kontrate, Medina me rrethinn e saj u b shtet i nderuar, me kryeqytetin El-Medina dhe presidentin, nse vlen ky nocion - Resulullahun . Qeverin dhe fjaln kryesore e mbanin muslimant. Kshtu Medina u b edhe kryeqendra e par e Islamit. N mnyr q paqja dhe siguria t zgjeroheshin edhe n rajonet e tjera, Resulullahu lidhi aleanc edhe me fise t tjera n mnyr t ngjashme e sipas rrethanave ekzistuese jetsore, rreth t cilave do t flasim n vijim e sipr.
335
226
Vazhdimi i konflikteve
VAZHDIMI I KONFLIKTEVE
Provokimet e kurejshve kundr muslimanve pas hixhretit, dhe ndrlidhja e tyre me Abdullah b. Ubejen. M hert prmendm t tr at q kan ndrmarr mushrikt e Meks kundr muslimanve n kohn kur bnin hixhret dhe pas hixhretit. Pr kt arsye kan merituar sanksione ekonomike, e pastaj konflikte t armatosura. Megjithat ata nuk prmirsoheshin dhe nuk i ndrprisnin armiqsit. Prkundrazi, shprngulja e muslimanve dhe strehimi i sigurt i tyre n Medin, te mushrikt pat nxitur urrejtje, nervozitet dhe armiqsi edhe m t madhe. Andaj ata i shkruajn letr Abdullah b. Ubej b. Selulit - i cili ishte mushrik sikurse edhe ata, kryepar i ensarve para hixhretit, dhe i cili do t duhej t bhej mbret i idhujtarve, sikur t mos vinte Resulullahu n Medin - dhe ithtarve t tij duke u thn: Ju e keni gostitur dhe pranuar njeriun ton, e ne betohemi me Zotin, ose do ta mbysni ose do ta przini, ose ne do tju sulmojm. Do t luftojm me ju deri n lufttarin e fundit, e pastaj do t shnderojm grat tuaja.336 Pasi mori kt letr krcnuese, Abdullah b. Ubej u ngrit pr t zbatuar urdhrin e vllezrve mushrik nga Meka. Ai e kishte zili Resulullahun ngaq e kishte larguar nga froni mbretror. Abdu-r-Rahman b. Kabi thot: Kur e mori Abdullah b. Ubej kt letr, i tuboi ithtart e vet dhe t gjith adhuruesit e idhujve, pr t mbytur Resulullahun . Kur Resulullahu e kuptoi kt, vajti tek ata dhe u tha: Krcnimin e kurejshve e mort me seriozitet, e ata nuk mund tju shpiejn n kurth m t madh sesa mund tia bni ju vetvetes. Dshironi t derdhni gjakun tuaj dhe t
336
Ebu Davudi, kaptina: lajmi Beni Nadirve.
227
e pastaj u vllezrve tuaj, apo jo? Ata e dgjuan Resulullahun shprndan t vetdijshm pr kt realitet.337 Abdullah b. Ubej b. Seluli, me at rast ndaloi shprthimin e konfliktit dhe gjakderdhjen, sidomos kur pa dobsin apo ndoshta menurin e ithtarve t vet. Por, pasi ende mbeti n marrveshje me kurejsht, shfrytzonte do rast q t hidhte farn e prarjes mes muslimanve dhe mushrikve. Gjithnj n kt fuste edhe hebrenjt pr t pasur prkrahjen e tyre. Ndrkaq Resulullahut me urtsi t madhe, koh pas kohe, i shkonte ndoresh ta shuante zjarrin e mynxyrave t tyre.338
Shpallja e vendimit pr ndalesn e vizits Mesxhidul Haramit

Sad b. Muadhi vendosi t shkonte n Mek pr t br umren. N Mek pr mbrojts zgjodhi Umejjeh b. Halefin, t cilit i tha: Prkujdesu q t hyj n Harem kur aty t ket pak popull. Ndoshta ia arrij ta kryej tavafin rreth Kabes. Nga fundi i dits, ata u nisn n Harem dhe aty i takoi Ebu Xhehli. Ai pyeti: O Ebu Safvan, kush sht ky q e shoqron ti? Ky sht Sadi. Ebu Xhehli i tha Sadit: Po e shoh se je duke shkuar rreth e prqark Kabes lirshm dhe i sigurt. Betohem me Zotin, se po t mos ishe me Ebu Safvanin, nuk do t ktheheshe i tri n familjen tnde. Sadi iu prgjigj me z t lart: Pasha Allahun, sikur t tentoj t ma ndaloje kt, ather un ty do t ta ndaloja, bile edhe m tepr, t kaloje rrugs s Medins.339
Kurejsht i krcnohen muhaxhirve

Pas tentimit t pasuksesshm me Abdullah b. Ubejen, kurejsht e Meks i shkruajtn nj letr muslimanve n Medin: Mos u dalldisni se keni ikur prej nesh n Jethrib do t vijm atje, do tju rrnjosim dhe do tjua shkulim perimet n oborret tuaja. Ky nuk ishte krcnim i rndomt. Resulullahu ishte i bindur, sepse ata filluan t ndrmerrnin komplote t mdha, pr shkak t t cilave rrinte tr natn i zgjuar ose flinte nn mbikqyrjen e shokve t vet. Muslimi transmeton n Sahihun e vet nga Aishja radijAllahu nuk anha, e cila thot: Ditve t para n Medin, Resulullahu flinte natn. Nj nat tha: Sikur t kisha fatin q ndonjri prej
337 338
Vepra paraprake. Sahihu-l-Buhari: II/655, 656, 916, 924. 339 Sahihu-l-Buhari: II/563.
228
shokve t mi t mir t kujdesej pr mua natn. Gjersa flisnim pr kt, Dgjuam vringllimn e armve. Ai pyeti: Kush sht? e pyeti: Nj z u prgjigj: Sad b. Ebi Vekkasi. Resulullahu far t solli ktu? Ai u prgjigj: Ndjeva nj drojtje pr ty, o Pejgamber i Allahut, andaj erdha q sonte t bj roj. Resulullahu u lut pr shokun dhe fjeti.340 Kjo mbikqyrje nuk ishte e kufizuar vetm n disa net, por ajo u b e prhershme. Transmetohet nga Aishja radijAllahu anha: Resulullahun e ruanin natn, gjersa Allahu shpalli: E Allahu do t t ruaj ty nga sulmet e njerzve. (El-Maide: 67). Ather Resulullahu nxori kokn jasht adrs dhe u tha: O njerz, shkoni, jeni t lir, sepse mua do t m ruaj Allahu .341 Nuk ishte vetm Resulullahu n rrezik, por edhe t gjith muslimant e tjer ishin t rrezikuar. Ubej b. Kabi tregon: Kur erme ashabt e vet n Medin, dhe kur e ndjen dhi Resulullahu rrezikun nga jomuslimant, nuk guxonin t flinin pa arm n shtpi, e me to edhe gdhinin.
Allahu
e lejon luftn
N kto kushte t vshtira t jetess, n t cilat drejtprdrejt ka qen e rrezikuar qenia muslimane n Medin, gjersa nga Meka vinin pandrprer krcnimet, ku kurejsht kurrsesi nuk zgjoheshin nga agonia e thell dhe nga idhujtaria, Allahu u shpalli muslimanve lejen pr t luftuar, e cila nuk ka qen urdhr. Allahu thot: Atyre q sulmohen me luft, u sht dhn leje t luftojn, ngaq u sht br zullum atyre, e Allahu, me t vrtet, ka fuqi q tu ndihmoj (muslimanve). (El-Haxh: 39). Ky ajet fisnik u shpall mes ajeteve t tjera, n t cilat shpjegohet se kjo leje ka ardhur pr tiu shmangur mizorive dhe pr t vendosur dispozitat e Allahut , i Cili thot: Kta (muhaxhirt) jan ata, t cilt nse u japim pushtet n Tok - kryejn namazin, japin zekatin, urdhrojn pr t mir, e ndalojn at q sht e mbrapsht. Dhe te Allahu sht fundi i do gjje. (El-Haxh: 41). sht fakt se kto ajete, pa dyshim, jan shpallur n Medin pas hixhretit, e jo n Mek, por megjithat nuk e dim saktsisht se n cilin vend t Medins jan shpallur.
340 341
Sahihu-l-Buhari: II/563. Muslim, kaptina: Virtytet e Sad b. Ebu Vekkasit: II/280; Sahihu-l-Buhari: I/404
229
Prve ktij lajmi t Allahut pr luft, urtsia e muslimanve ka qen q, n astet kur kurejsht kishin forc t madhe, e bllokonin rrugn tregtare Mek - Sham, dhe vendosnin kontrollin mbi kt rrug. Pr realizimin e ktij plani, Resulullahu e ndau at n dy faza. Faza e par: lidhi marrveshje me t gjitha fiset q banonin prgjat ksaj rruge tregtare, apo e ndrprisnin kt rrug nga Medina. M par kemi folur pr marrveshjen me hebrenjt. Kjo kontrat prmbante edhe marrveshjen pr mosprzierje gjat kohs s veprimit ushtarak nga jasht. Para lufts, po ashtu sht lidhur marrveshja edhe me fisin Xhuhejn. Shtpit e tyre ishin jo larg Medins. Faza e dyt: drgimi i pandrprer i ushtris dhe i njsive vzhguese n drejtim t ksaj rruge.
Betejat dhe patrullat para Bedrit

Me kto dy fazat, muslimant, pas lejes s Allahut pr luft, e filluan aktivitetin e vet t vrtet. Lvizjet e para ushtarake u ngjasonin ekspeditave vzhguese, qllimi i t cilave ka qen hulumtimi dhe njohja me terrenin e gjer rreth Medins, si dhe i t gjitha rrugve q t onin nga Meka. Resulullahu lidhi marrveshje armpushimi me t gjitha fiset q banonin n kto hapsira. Po ashtu, kishin pr qllim tu tregonin mushrikve t Medins, hebrenjve dhe beduinve se muslimant jan t fuqishm dhe se jan mirsuar nga ligshtia e dikurshme. Po ashtu duheshin krcnuar kurejsht, t cilt ende jetonin n lajthitje dhe n pabesim t thell nga i cili kurrsesi nuk kndelleshin. sht dashur q kurejsht e Meks ta ndienin rrezikun q i kanosej ekonomis dhe jets s tyre, dhe se duhej t pranonin paqen me muslimant, e t ndrprisnin krcnimin pr shkatrrimin e tyre dhe pr pengimin n rrugn e Allahut . Ky do t ishte njkohsisht krcnim q ti ndrprisnin dhunimet ndaj muslimanve t dobt dhe t pambrojtur n Mek. Qllimi prfundimtar ka qen q muslimant t fitonin lirin, pastaj lirisht t shprehnin dhe t predikonin fen e vet n mbar Gadishullin Arabik. Tani shkurtimisht do t flasim pr kto patrullime.
230
1. Patrullimi n rajonin Sejful-Bahri sht br n muajin ramazan t vitit t par hixhrij, ose n mars t vitin 623 sipas kalendarit.342 Resulullahu urdhroi Hamzn q ti paraprinte ksaj patrulle. Hamza b. Abdul-Muttalibi doli n krye t tridhjet muhaxhirve, pr ti dal para nj karvani kurejshit i cili kthehej nga Shami. N krye t karvanit ishte Ebu Sufjan b. Hishami me treqind vet. Kta udhtonin npr Sejful-Bahri nga ana e detit. Kur u takuan, t dy palt u radhitn njri kundruall tjetrit t gatshm pr luft. N at ast atypari kalon Maxhne b. Amr El-Xhuhni, i cili kishte beslidhje me t dy palt, ndrhyn mes dy taboreve, dhe kshtu pengon shprthimin e lufts. Flamuri i Hamzs n kt ekspedit patrulluese ka qen flamuri i par n Islam q e ka drguar Resulullahu dhe kishte ngjyr t bardh. Kt e ka mbajtur Ebu Murthed Kenaz b. Hasin El-Ganevi. 2. Patrullimi n rajonin Rabig sht br n muajin shevval t vitit 1 h., ose n prill t vitit 623. N kt ekspedit Resulullahu drgoi Ubejde b. Harith b. El-Muttalibin, n krye t gjashtdhjet kalorsve muhaxhir. Kta e takuan Ebu Sufjanin n krye t 200 njerzve n luginn Rabig. T dy palt vetm u gjuajtn mes tyre me shigjeta. As ksaj radhe nuk shprtheu konflikti. Me kt rast, ets muslimane iu bashkuan dy njerz nga ushtria Mekase, El-Mikdad b. Amr El-Behrani dhe Utbe b. Gazvan El-Mazini. Kta qysh m par e kishin pranuar Islamin fshehtazi, kurse me mushrikt ishin nisur pr t ikur te muslimant. Edhe ksaj radhe valonte flamuri i bardh i Ubejdes t cilin e mbante Musattah b. Ethetheh b. El-Muttalib b. Abdi Menafi. 3. Patrullimi n rajonin El-Harrar sht br n muajin dhulkade t vitit 1 h., ose n prill, t vitit 623.343 Resulullahu drgoi Sad b. Ebi Vekkasin n krye t njzet kalorsve tia prisnin rrugn nj karvani kurejshit, por duke mos e kaluar Harrarin. Ata udhtonin duke u fshehur ditn e duke udhtuar natn. N El-Harrar arritn pas pes ditsh n mngjes, por me vones t konsiderueshme, sepse karvani kishte kaluar nj dit m par. Flamuri i Sadit po ashtu ishte i bardh, ndrsa e mbante Mikdad b. Amri.
1. v. h. plus llogaritja sipas kalendarit hnor sht viti 633 sipas kalendarit gregorian. 343 Harrar sht rajon afr Xhuhfes.
342
231
4. Ekspedita n El-Ebva ose Veddan ngjau n muajin seffer t personalisht vitit 2 h., ose n gusht t vitit 623. 344 Resulullahu mori pjes n kt ekspedit n krye t shtatdhjet muhaxhirve, pasi la Sad b. Ubaden ta zvendsonte n Medin.345 Kjo ekspedit u organizua me qllim q ti dilej para nj karvani kurejshit, n vendin Veddan. Gjat rrugs nuk hasi n kurrfar kurthesh. Ndonse nuk e hasi karvanin, kjo ekspedit ka pasur sukses politik, sepse Resulullahu lidhi beslidhje me Amr b. Mahshij EdDamrin, i cili atbot ishte prijs i fisit Benu Damret. Kjo beslidhje u lidh me kontrat, tekstin e t cilit citojm: Kjo sht kontrat mes Muhammedit, Pejgamberit t Allahut dhe fisit Benu Damret, le ta din se ata dhe pasuria e tyre jan t sigurt, dhe se do t ken ndihm kundr t gjith sulmuesve, prderisa nuk e sulmojn fen e Allahut. Nse Pejgamberi i thrret n ndihm, duhet ti prgjigjen thirrjes.346 Kjo ka ishte ekspedita e par n t ciln mori pjes Resulullahu , e cila zgjati pesmbdhjet dit. Flamuri edhe ksaj radhe ishte i bardh, ndrsa e mbante Hamza b, Abdul-Muttalibi. 5. Ekspedita n Bevat, n muajin rebiul-evvel t vitit 2 h., ose shtator t vitit 623. Resulullahu u nis n krye t dyqind shokve t vet pr t sulmuar karvanin kurejshit, t cilin e udhhiqte Umejje b. Halef El-Xhumehij. Karvanin e prbnin njqind njerz dhe dy mij e pesqind deve. N Bevat erdhi nga ana e Radves, por aty nuk gjeti asknd .347 Ksaj radhe n Medin e zvendsoi Sad b. Muadhi. Flamuri ishte i bardh n duart e Sad b. Ebi Vekkasit. 6. Ekspedita n Safvan, n muajin rebiul-evvel t vitit 2 h., ose n muajin shtator t vitit 623. Shkas i daljes s ksaj ekspedite ka qen sulmi i mushrikve n krye me Kerez b. Xhabir El-Fihrin, n kullosat e Medins, me rast plakitn disa kafsh. N kt ndjekje u nisn shtatdhjet ashab t cilt i udhhiqte Resulullahu .
Veddani sht vend midis Meks dhe Medins. Prej ktu gjer n Rabig kah Medina sht largsia 29. mila. El-Ebva sht afr Veddanit. 345 Ekspeditat dhe betejat, t cilat personalisht i ka udhhequr Resulullahu , quhen Gazva, e ato, n t cilat nuk ka marr pjes, quhen Serijja. 346 Shiko veprn El-Mevahibul-Ledunnijetu: I/75, t ciln e ka komentuar Ez-Zerkani. 347 Bevat dhe Radva jan dy kodra, pjes t vargmaleve Xhuhejneh, kah kalon rruga pr n Sham. Prej ktyre gjer n Medin sht largsia 48 milje.
344
232
I ndoqn mushrikt gjer te lugina Safvan n afrsi t Bedrit. Kerezit dhe shokve t tij u shkoi ndoresh t iknin, andaj as ksaj radhe nuk shprtheu lufta. Kjo ekspedit ka edhe nj emr: Ekspedita e par n Bedr. N Medin Resulullahun e zvendsonte Zejd b. El-Harithi. Flamuri ishte i bardh, e ksaj radhe e bante Ali b. Ebi Talibi. 7. Ekspedita n Dhul-Ushejret, n muajin xhumadel-ula dhe xhumadel-ahir t vitit 2 h., ose n muajin nntor t vitit 623. Resulullahu niset me 150 apo 200 vullnetar sipas disa rrfyesve muhaxhir dhe me 30 deve, n t cilat hipnin duke u ndrruar, pr ti dal prpara nj karvani kurejshit, i cili shkonte n Sham. Resulullahut i kishte ardhur lajmi se ky karvan ishte nisur prej Meks, i ngarkuar me mallra t kurejshve. Kur arritn n Dhul-Ushejret kuptuan se karvani kishte kaluar para disa ditve.348 Ky ishte ai karvan t cilin e pat krkuar Resulullahu , me tu kthyer nga Shami, dhe pr shkak t t cilit shprtheu lufta e madhe n Bedr. Resulullahu ishte nisur n mbarim t muajit xhumadel-ula dhe ishte kthyer n fillim t xhumadel-ahir, si shkruan Ibni Ishaku. Shum autor t Sireve prcaktohen pr njrin apo pr tjetrin muaj, andaj ekzistojn data t ndryshme t ngjarjes. N kt ekspedit Resulullahu lidhi armpushim me fisin Benu Mudellexh dhe aleatt e tyre t fisit Benu Damre, q t mos sulmo-nin njri-tjetrin. N Medin e ka zvendsuar Ebu Seleme b. Abdul-Esed El- Mahzumi. Flamuri ishte i bardh, ndrsa e bante Hamza b. Abdul-Muttalibi. 8. Ekspedita e quajtur Nahla, u organizua n muajin rexheb t vitit 2 h., ose n muajin janar t vitit 624. Resulullahu e drgoi Abdullah b. Xhahsh El-Esedijin n Nahl. Ky u printe dymbdhjet muhaxhirve me gjasht deve - n nj deve ndrroheshin dy vet. Resulullahu i dorzoi nj letr-porosi, dhe ia ndaloi ta lexonte derisa t largohej dy dit udh larg Medins, e pastaj ta hapte e ta lexote. Abdullahu, pas dy dit udhtimi e hapi letrn n t ciln shkruante: Kur ta lexosh letrn time, vazhdoje rrugn gjersa t arrish n Nahl, vend ky q gjendet mes Meks e Taifit dhe prej aty soditi karvanet kurejshite, e pastaj na lajmro pr do gj q kup-
348
Vend afr Jenbuas.
233
ton rreth tyre! Menjher, o Pejgamber i Allahut, (e dgjova dhe i nnshtrohem urdhrit tnd). Abdullahu i njoftoi shokt e vet prkitazi me detyrn dhe u tha se nuk ka shkuarje me dhun. Shkojn vetm vullnetart. Kush dshiron t jet shehid (martir), le t niset, e kush e urren vdekjen, le t kthehet. Un do t shkoj, tha ai. Pas tij u nisn q t gjith. Gjat udhtimit humbet deveja me t ciln kalronin Sad b. Ebi Vekkasi dhe Utbe b. Gazvani, prandaj kta dy u ndaln ta krkonin. Abdullahu dhe shokt e tij vazhduan rrugn dhe arritn n Nahla. Atypari kaloi karvani duke mbartur nga Shami erza dhe mallra t tjera tregtare. Karvanin e drejtonin Amr b. Hadremiu, Uthmani dhe Neufeli, djemt e Abdullah b. El-Mugires dhe Hakim b. Kisanit, robi i liruar i El-Mugires. Muslimant u konsultuan se far t bnin. Than: Ne gjendemi n ditn e fundit t muajit Rexheb, muajit n t cilin sht e ndaluar gjakderdhja, sepse sht njri nga muajt e shenjt. Nse i sulmojm, do t lndojm shenjtrin e muajit, nse i lshojm, sonte do t hyjn n Mek. Ather vendosn t sulmojn. Njri prej tyre qlloi me shigjet Amr b. El-Hadremiun, i cili vdiq. Uthmanin dhe El-Hakemin i zun robr, ndrsa Neufeli iku. E zun rob karvanin dhe njerzit i drguan n Medin. Prej mallit ndan nj t pestn. Kjo sht nj e pesta e par n Islam. Ather ra edhe viktima e par n Islam dhe dy robrit e par t robruar nga armiku. Resulullahu nuk e miratoi kt gjest t tyre, andaj tha: Nuk ju kam thn q t sulmoni diknd n kt muaj t shenjt, dhe tani pr tani pezullon statusin e karvanit dhe t dy robrve. Kjo ngjarje u mundsoi mushrikve t Meks pr ti akuzuar muslimant se i kan lejuar vetes at q e ka ndaluar Zoti, dhe rreth ksaj u thurn shum tregime dhe thashetheme. Ather Allahu shpalli ajetet, me t cilat ndrpriten supozimet e ndryshme, dhe se mushrikt kan br vepra shum m t kqija se kjo q kan br muslimant. Allahu shpalli: T pyesin ty pr muajin e shenjt, pr luftn n t. Thuaju: Luftimi n t sht mkat i madh, - por pengimi prej udhs s Allahut, t mohuarit e Zotit, heqja dor nga vizita e Xhamis s Shenjt dhe dbimi i banorve nga ajo, sht mkat m i madh te Allahu. E, torturimi sht mkat m i madh se vrasja. (El-Bekare: 217) Kjo shpallje sqaron trsisht se mizorit q kishin br mushrikt, pr tu mbjell frikn n zemr lufttarve musliman, ishin 234
shum m t rnda. T gjitha shenjtrit ishin rrnuar dhe nuk ishin respektuar, kur ishte n pyetje rrnimi i Islamit, vrasja e muslimanve dhe persekutimi i antarve t familjeve t tyre. A thua muslimant nuk banonin n vendin e shenjt, kur u mor vendimi pr tua konfiskuar pasurin dhe t vritej Pejgamberi i tyre? E far ndodhi tani me ta, q prnjherit shenjtrive ua kthejn statusin e tyre dhe do prdhosje tani prnjherit paraqet mkat dhe krim!? T gjitha kto akuza dhe shpifje q i prhapnin kundr muslimanve ishin vetm propagand e mbshtetur n paturpsi dhe n amoralitet. Pastaj Resulullahu i liroi kta dy robr dhe u dha dmshprblimin pr vrasje trashgimtarve t t vrarit.349 N libra ekzistojn krahasime t ndryshme pr kto patrulla dhe ekspedita, si jan cekur edhe shifra t ndryshme t pjesmarrsve n to. Ne jemi bazuar n veprn e Ibnul-Kajjumit dhe El-Mensur Fevrit. Kto kan qen patrulla dhe ekspedita para Bedrit. N asnjrn nuk ka pasur rrmbim t pasuris as vrasje t njerzve, prve pas sulmit t Kerezit dhe vjedhjes s kafshve, q prsri t part e kan br mushrikt, me t gjitha t kqijat e tjera q kan br prpara. Vetm pas ksaj ndodhie t fundit me patrulln e Abdullah b. Xhahshit, u vrtetua frika e mushrikve. Para tyre pr t parn her u personifikua rreziku i vrtet. Tani ata u zhytn n nj situat q ua dshironin t tjerve. Atyre iu b e qart dhe e kuptuan mir se Medina gjendet n nj nivel t lart syeltsie dhe gatishmrie, dhe se sht duke prcjell do lvizje dhe do hap t tyre n rrugt tregtare. E kuptuan se muslimant jan n gjendje t mbajn nn mbikqyrje dhe nn kontroll nj siprfaqe prej afro 300 milje largsi, dhe se n at largsi mund t vrasin, t robrojn mallra e njerz, e pastaj t kthehen pa t keqe e t pasuruar. E ndienin mushrikt se tregtia e tyre me Shamin po rrezikohej pr nj koh t gjat. Ndrkaq, n vend se t fillonin t kndelleshin e ta drejtonin politikn e vet nga ndrprerja e armiqsis dhe paqja - si e bn Benu Xhuhejnt dhe Benu Damrt - ata edhe m tepr shtuan urrejtjen dhe armiqsin, kurse kryepart dhe sundimtart e tyre filluan
349
Shnimet pr t gjitha kto patrullime dhe ekspedita i kemi marr nga vepra Zadul-Mead: II/83-85; Ibni Hisham: I/561-605; Rahmetun li-l-Alemin: I/115, 116. II/215, 216, 468-470.
235
t zbatojn krcnimet dhe premtimet n vepr. Qllimi ka qen i qart: gjithsesi t rrnjosen muslimant n vatrat e tyre. Ky ka qen shkaku i betejs s Bedrit. Allahu u ka caktuar - urdhruar muslimanve q t luftojn pas ekspedits s Abdullah b. Xhahshit, n muajin shaban t vitit 2 h. N lidhje me kt jan shpallur kto ajete t drejtprdrejta: Dhe luftoni n rrugn e Allahut - kundr atyre q luftojn kundr jush, por mos e teproni! - Vrtet, Allahu nuk i do ata q e teprojn. Dhe vritini ata kudo q ti gjeni dhe dbojini prej vendeve ashtu si ju dbuan ata juve, sepse torturimi sht m i rnd se vrasja. Dhe mos luftoni kundr tyre n Xhamin e Shenjt e as afr saj, vetm nse ju sulmojn. E nse ata luftojn me ju (aty), ather edhe ju luftoni kundr tyre. I ktill duhet t jet ndshkimi pr jobesimtart. Por, n qoft se ata heqin dor (nga t kqijat), ather Allahu sht Mshirues dhe Fals. Luftoni ata derisa t zhduket propagandimi i idhujtarve dhe derisa t aplikohet besimi vetm pr Allahun. E n qoft se ata heqin dor (nga propaganda dhe lufta) ather ska armiqsi, prve atyre q e kan tepruar. (El-Bekare: 190-193). S shpejti pas ksaj, Allahu shpalli ajetet n t cilat muslimanve u shpjegon mnyrn e luftimit, duke i nxitur dhe inkurajuar. Pastaj u shpjegon disa norma t sheriatit n luft e sipr. Allahu thot: E kur t takoheni n luft me jobesimtart, bjeruni n qaf derisa ti rraskapitni e ti shkatrroni, dhe kur ti zini ata, lidhini fort me pranga, e pastaj ose i lironi me zemrgjersi ose me kompensim, prderisa t bhet armpushimi. Veproni pra kshtu! Dhe sikur t dshironte Allahu, Ai vet do t hakmerrej ndaj tyre, por Ai dshiron tju sprovoj me an t njri-tjetrit. Dhe Ai nuk do tua asgjsoj veprat atyre, t cilt vdesin n rrugn e Allahut. Ai do ti prudh ata dhe do ta prmirsoj gjendjen e tyre. Dhe do ti shpier ata n Xhenet, t cilin, madje, ua ka prshkruar. O besimtar, nse ndihmoni Allahun (fen e Allahut), edhe Ai do tju ndihmoj dhe do tjua mundsoj prparimin tuaj. (Muhammed: 4-7).350
Profesor Es-Sejjid El-Mevdudi konfirmon me argumente, se sureja Muhammed sht shpallur para betejs s Bedrit. Shiko Tefhimu-l-Kurani: V/11, 12.
350
236
Pas shpalljes s ktyre ajeteve, disa nga muslimant, t cilt ishin t dobt dhe levarash (t luhatshm), u friksuan nga lufta. Allahu t tillt i qortoi dhe pr ta tha: ...Mirpo, kur u shpall nj sure e qart dhe n t u prmend (obligim) i lufts, i sheh ata, zemrat e t cilve jan t smura (me besim t dyshimt), si t shikojn me nj shikim si t ishin n agoni t vdekjes. (Muhammed: 20) Pas ktyre ajeteve, u b e qart se pranimi i urdhrit pr luft, prgatitja dhe inkurajimi pr t, ishte shtje themelore t ciln e krkonte vet situata. N rast se dika t till do t urdhronte, madje edhe nj komandant i aft, kto gjithsesi do t pranoheshin, e lre m urdhrat e Krijuesit t Madhruar me t cilat dshirohet fitorja e drejtsis ndaj padrejtsis. Ekspedita e Abdullah b. Xhahshit ishte nj goditje e rnd pr t gjith mushrikt dhe aleatt e tyre, nga e cila shprdridheshin porsi dallndyshet e mureve. Ajetet e shpallura, me t cilat urdhrohet lufta, mundsojn t kuptohet se po afron koha e lufts dhe se rezultati i saj do t jet fitorja e plot e muslimanve. T shohim se si Allahu i urdhron muslimant q ti dbojn mushrikt nga vendi prej nga i kishin dbuar edhe ata, dhe si ua mson atyre metodat e luftimit. Pastaj cakton disa dispozita lidhur me robrit e lufts, plakat, tokn, qndrimin n luft etj., prderisa nuk mbaron lufta dhe nuk arrihet fitorja. E tr kjo tregonte se, m n fund, muslimant do t ngadhnjejn. Ndrkaq Allahu kt e ka ln n fshehtsi, duke u lejuar muslimanve q me imagjinatn dhe me logjikn e vet ta vn n veprim trimrin pr luft n rrugn e Allahut . Gjat ktyre ditve, t muajit shaban t vitit 2 h., ose n shkurt t vitit 624, Allahu i urdhron muslimant q t ndrrojn kiblen prej Kuddusit kah Kabja. Kjo bn q muslimant n trsi ti zbulojn munafikt (hipokritt) hebrenj, t cilt u bashkoheshin muslimanve ndrsa, nga ana tjetr, shkaktonin turbullira dhe huti. Ata, me ndrrimin e Kibles, e cila njkohsisht ka qen edhe kibla e tyre, e braktisin plotsisht fen Islame dhe kshtu zbulohen. N kt mnyr radht e muslimanve pastrohen prej shum tradhtarsh dhe intrigantsh (ngatrrestarsh). Me ndrrimin e Kibles, muslimanve u sht br me dije, n mnyr tejet simbolike, se do t pasojn ndrrimet radikale n favor t tyre, dhe se pr ta fillon nj periudh e re. Kjo, po ashtu, do t thot se muslimant nuk
237
do t qetsohen derisa ta lirojn kt Kible t re, sepse sht e pamundur q ajo t mbetet n duart e popullit armik e t pafe. Pas t gjitha ktyre, te muslimant u rrit morali, shpirti luftarak dhe aktivitetet t cilat i thirrnin n xhihad dhe n ballafaqim me armikun n luftn vendimtare.
238
Beteja e madhe e Bedrit Beteja e par vendimtare pr Islamin
BETEJA E MADHE E BEDRIT - BETEJA E PAR VENDIMTARE PR ISLAMIN

Shkaku i konfliktit
Gjat ekspedits n Ashireh prmendm se karvani, i cili shkonte nga Meka pr n Sham, i shptoi Resulullahut . Kur u afrua koha e kthimit t tij nga Shami, Resulullahu drgoi Talha b. Ubejdullahun dhe Seid b. Zejdin t vzhgonin n veri. Ata vajtn n Havr ku qndruan derisa pan se karvani po kthehej me Ebu Sufjanin. I mblodhn t dhnat dhe u kthyen n Medin pr t informuar Resulullahun . Karvani ishte tejet i madh. Nj mij deve t ngarkuara me gjithfar mallrash, pr t cilat kurejsht kishin shpenzuar pasuri t madhe me vler prej 50 mij dinarsh t art, me sigurim minimal, prej dyzet njerzish. Ky ishte rast ideal pr ushtrin medinase, kurse pr mushrikt goditje e rnd politike dhe ekonomike, po qe se e humbnin kt pasuri t madhe. Andaj Resulullahu i lajmroi muslimant dhe u tha: Po vjen nj karvan kurejshit, i ngarkuar me mallra t vlefshme, dilni dhe priteni at, ndoshta Allahu do t na e dhuroj. Resulullahu askujt nuk i urdhroi, por as nuk ia ndaloi, ti dilte n prit ktij karvani. I la q ata t vendosnin vet. Nuk priste kurrfar prleshjeje me ushtrin kurejshite pr shkak t karvanit dhe nuk mendonte fare se do t vinte deri te beteja e madhe e Bedrit, prandaj shumica e ashabve mbetn n Medin. Ata mendonin se dalja e Resulullahut nuk ishte si daljet e patrullave t mparshme, sepse u lejoi t dilte kush t donte, e t mbetej kush t donte.
239
Numri i ushtris muslimane dhe caktimi i prijsve ushtarak

Resulullahu u prgatit pr nisje. Atij iu bashkuan treqind e ca njerz (313, 314 ose 317), mes t cilve ishin 82, 83 ose 86 muhaxhir. Prej fisit El-Hazrexh ishin 61 veta. Ata nuk i dhan aq rndsi ksaj daljeje, andaj as q e shnuan me ndonj prcjellje solemne si e kishin zakon. Kishin vetm dy kuaj, njri ishte i Zubejrit kurse tjetri i Mikdadit, dhe shtatdhjet deve. Resulullahu , Aliu dhe Muathedi kishin nj deve t prbashkt. Resulullahu si zvends n Medin la Ibn Ummi Mektumin, i cili e zvendsonte edhe si imam n mihrab (vend n xhami ku qndron imami). Kur arritn n Revha, Resulullahu ktheu mbrapsht n Medin Ebu Lubabe b. Abd Mundhirin, t cilin e caktoi si mkmbs. Flamurin dhe komandn kryesore ia dha Musab b. Umejrit. Flamuri ishte i bardh. Ushtrin e ndau n dy eta: a. eta e muhaxhirve, n t ciln komandonte Ali b. Ebi Talibi; b. eta e ensarve, n t ciln komandonte Sad b. Muadhi. Me sigurimin komandonte Ez-Zubejr b. Avami, kurse me drejtimin e marshimit komandonte El-Mikad b. Amri. Vetm kta dy ishin kalors. Prcjelljen e siguronte Kajs b. Ubie Sasaa, kurse komanda eprore ishte n duart e Resulullahut .
Ushtria muslimane niset pr n Bedr

Resulullahu u nis n krye t ksaj ushtrie, e cila nuk ishte e pajisur mir. E la Medinn dhe doli n rrugn kryesore pr n Mek. Udhtuan gjer te pusi Er-Revha, e prej aty u nisn n ann e djatht (rruga pr n Mek u mbeti n ann e majt) nga rajoni EnNazijeh (n drejtim t Bedrit). Arritn n luginn e quajtur Rahkan, e cila gjendet mes Nazijetit dhe ngushtics Safra. E kaluan ngushticn dhe iu afruan Safrs. Prej aty drgoi n Bedr Busejs b. Umer El-Xhuhnin dhe Adi b. Ebi Ubejen me misionin e patrullimit dhe prcjelljes s karvanit, pr t informuar Resulullahun .
Meka paralajmrohet pr rrezikun

Ebu Sufjani, si prijs i karvanit, ishte tejet i matur dhe i kujdesshm. E dinte mir se rruga pr n Mek ishte shum e rrezikshme ku 240
mund t ndodhnin befasi, andaj drgoi dy spiun t vzhgonin donjeri q kalonte asaj rruge dhe ta lajmronin at. S shpejti i erdhi lajmi se Muhammedi kishte ngritur ushtrin pr ti dal karvanit n prit. Prandaj drgoi Damdam b. Amr El-Gaffarin n Mek me lajme alarmuese dhe krkoi q t vinin njerzit pr t mbrojtur karvanin nga Muhammedi dhe shokt e tij. Si mbrriti n Mek, Damdami u ngrit mbi deven e vet dhe filloi t brtiste m tr fuqin, shkumonte i tri, i lodhur dhe i grisur nga ngutja: O kurejshit, shptoni, shptoni! Do t shkatrrohet pasuria juaj, t ciln sht duke prcjell Ebu Sufjani. Muhammedi dhe shokt e tij do ta sulmojn at. Nuk jam i sigurt se do t arrini n koh Ndihm, ndihm!
Prgatitja e mekasve pr ekspedit

Njerzit e Meks menjher u ngritn: A mos mendon Muhammedi se me karvanin ton do t ndodh e njjta gj sikurse me karvanin e Ibni El-Hadremiut? Jo pr Zotin!, tani do t jet ndryshe. E tr paria e Meks duhej t nisej, e nse dikush nuk kishte mundsi, ather detyrohej t drgonte zvendsin e vet. Askush prej tyre nuk mbeti n Mek, prve Ebu Lehebit, i cili si zvends t vet drgoi nj borxhli. Ata ngritn edhe disa fise fqinje arabe. Nga kushrinjt kurejshit, n kt ekspedit nuk mori pjes fisi Benu Adijj, kurse t gjith t tjert ishin nisur.
Prbrja e ushtris mekase

Ushtria n fillim prbhej prej 1300 lufttarsh. Kishin njqind kuaj, gjashtqind ushtar t veshur me parzmore, ndrsa deve kishin aq shum, saq nuk u dihej saktsisht numri. Kryekomandant ishte Ebu Xhehl b. Hishami, ndrsa nnt eprort m autoritar t Meks siguronin furnizimin. Ata do dit thernin deve, nj dit nnt, e ditn tjetr dhjet deve.
Problemi i fisit Benu Bekr

Kur u tubuan kurejsht dhe u bn gati pr tu nisur, u ra ndrmend armiqsia me fisin Benu Bekr, andaj u friksuan se do ti sulmonin nga prapa e do t gjendeshin mes dy zjarreve. Ather iu paraqit Iblisi n figurn e Suraka b. Malikut, i cili u tha: Un ju garantoj se Kenanijt nuk do tju bjn asnj t keqe nga prapa.
241
Nisja e ushtris mekase

Mekasit u nisn pikrisht ashtu si flet Kurani: T cilt doln nga shtpit e tyre duke shfaqur arogancn e pr tu reklamuar njerzve (trimrin dhe gajretin e tyre), dhe pr ti penguar njerzit nga rruga e Allahut. (El-Enfal: 47). Jan paraqitur ashtu si ka thn Resulullahu : Me fuqin e vet dhe me parzmoret e veta, pr t qen t padgjueshm ndaj Allahut dhe Pejgamberit t Tij,, dhe si thot Allahu: Dhe ata u nisn hert t bindur se mund ta zbatonin at (q kishin ndrmend). (El-Kalem: 25) Kurejsht u nisn me shpejtsi t madhe nga veriu n drejtim t Bedrit. Udhtuan lugins Asfan e Kudejd, pastaj El-Xhuhfe. N Xhuhfe morn nj lajm t ri nga Ebu Sufjani, nprmjet s cils u thoshte: Ju u nist pr t shptuar karvanin, njerzit dhe pasurin, por kt e bri Zoti. Kthehuni n Mek.
Karvani shpton
Ebu Sufjani rrfen se ata, me karvanin e tyre, udhtonin rrugs kryesore, me syeltsi t madhe dhe duke vshtruar me kujdes. Kur iu afruan Bedrit, takuan Mexhdi b. Amrin t cilin e pyetn pr ushtrin medinase. Ky u tha se nuk kishte par kurrgj t jashtzakonshme, prve dy kalorsve, t cilt udhtonin nga Bedri, pin uj dhe vazhduan rrugn. Ebu Sufjani u nis t informohej se cilt ishin ata dy kalors. Sipas gjurmve t tyre kuptoi se ishin jethribas, andaj tha: Kjo, pr Zotin!, sht patrulla e Jethribit. Menjher e ktheu karvanin n perndim nga bregdeti, duke e ln rrugn kryesore e cila kalonte n t majt afr Bedrit. Me kt manovrim shptoi karvanin e vet nga dshtimi i sigurt. Ather ua drgoi lajmin ushtris mekase, e cila u arriti n Xhuhfe, q t ktheheshin n Mek.
Dshira e mekasve pr tu kthyer dhe prarja e tyre

Pas porosis s Ebu Sufjanit, ushtria mekase dshironte t kthehej prapa, por krimineli i tyre, Ebu Xhehli, i tronditur u briti: Kurrsesi nuk do t kthehemi gjersa t arrijm n Bedr. Atje do t pushojm tri dit, do t therim disa deve, do t ngopemi mir e do t pim ver e pastaj do t festojm. Duhet t dgjojn arabt pr ekspeditn dhe fuqin ton, e kurr m t mos mendojn se mund t na sulmojn. 242
Ndrkaq, me gjith dshirn e flakt t Ebu Xhehlit, El-Ahnes b. Sheriku urdhroi t ktheheshin. Shumica kundrshtuan, por ai u kthye n Mek me fisin Ebu Zehr. Ai ishte prijsi i tyre dhe udhheqs n kt ekspedit. N betejn e Bedrit nuk mori pjes asnj Zehras, megjithse ishin afro 300 vet, por i mbetn besnik prijsit t tyre. Edhe fisi Benu Hashim deshi t kthehej n Mek, por Ebu Xhehli u doli prpara e u tha: Mos m braktisni tani, do t kthehemi t gjith s bashku! Pas kthimit t Ebu Zehrve, n ushtrin kurejshite mbetn afro nj mij lufttar. Ata arritn te vendi Kuthejb, i cili gjendej n fund t lugins s Bedrit.
Pozita e vshtir e muslimanve

Resulullahu dhe ushtria medinase e kuptuan se ushtria mekase ishte nisur pr ti ndihmuar karvanit, q kur ishin n luginn Dhah-ran. Konstatuan se nuk kishin zgjidhje tjetr dhe se nuk mund ti ikn-in prleshjes, ngase kjo do t thoshte paburrri. Prandaj rruga duhej vazhduar trimrisht, burrrisht, guximshm dhe me krenari, duke u dhn kurajo ushtarve t vet. Kurrsesi nuk mund ti lejohej ushtris kurejshite t zbavitej npr ato rrug, duke demonstruar fuqin ushtarake t tyre. Pa dyshim, ata ishin n gjendje q mbi ta t vendosnin eprsin e tyre ushtarake, politike dhe ekonomike. Kjo gjithsesi do tua keqsonte pozitat muslimanve n ato treva, ndrsa Islami do t shndrrohej n trup t paralizuar t jets, q do t shkaktonte ngjalljen e urrejtjes dhe t hidhrimit te t gjith kundrshtart e Islamit n kto hapsira. Prve ksaj, kush ishte ai q mund tu garantonte muslimanve se ushtria mekase nuk do t nisej n Medin e ti mundte muslimant n prag t shtpive t tyre. Jo, ushtria muslimane nuk guxon t mashtrohet. do ngurrim, sado i vogl, mund t linte gjurm t shmtuara n qenien dhe dinjitetin e muslimanve.
243
Seanca e Shures
351
Duke kuptuar situatn, Resulullahu thirri mbledhjen e trupit kshillor ushtarak dhe paralajmroi prkitazi me gjendjen reale dhe me pasojat e mundshme t kthimit n Medin apo mbetjes n Bedr. Pasi udhheqsit ushtarak u konsultuan mes tyre, e parashtruan problemin para tr ushtris dhe prijsve t saj. Atbot nj grup i vogl prej tyre u friksuan nga prleshja. Pr ata Allahu thot: (Kto dispozita) jan po ashtu si ather, kur t nxori ty, Zoti yt, nga shtpia jote, n emr t s Vrtets, kjo nj grupi prej besimtarve nuk u plqeu. (El-Enfal: 5) Prsa u prket prijsve ushtarak, ja mendimet e tyre: Ebu Bekr Es-Siddiku i pranoi t gjitha propozimet e Resulullahut dhe i lavdroi ato. Pastaj u ngrit Umer b. El-Hattabi e edhe ky i prsriti t gjitha ato. Pas tij u ngrit El-Mikdad b. Amri, e tha: O Pejgamber i Allahut, shko rrugs t ciln t ka treguar Allahu. Ne jemi me ty. Pasha Allahun, fardo q t ndodh ty nuk do t themi ashtu si i kan thn Benu Israilt Musait: Shko ti dhe Zoti yt e luftoni, e ne do t rrim ktu. Jo, kurrsesi, ne ty t themi - Shko ti me Zotin tnd e luftoni, e ne do t luftojm s bashku me ju. Pasha Krijuesin, i Cili t bri Pejgamber, po qe se nisesh edhe n pjesn m t skajshme t Jemenit (Berkul Gamdanit) ne do t luftonim s bashku me ty prderisa ta pushtoje. Resulullahu iu falnderua dhe iu lut Allahut pr t. Kta tre prijs ushtarak ishin nga radht e muhaxhirve, t cilt ishin pakic n kt ushtri. Andaj Resulullahu dshironte t dgjonte edhe mendimin e prijsve ensar, sepse ata prfaqsonin pjesn m t madhe t ushtris dhe se barra m e madhe do tu binte atyre. Ndrkaq, t prkujtojm tekstin e betimit n Akaba, ku thuhet se ata nuk jan t obliguar t luftojn jasht vendit t tyre, andaj Resulullahu u tha: O njerz, m jepni ndonj kshill (U fliste ensarve). Prijsi i zgjuar i ensarve, dhe bajraktari i tyre, Sad b. Muadhi, tha: Pasha Allahun, m duket se dshiron t flasim edhe ne? Ashtu sht, tha Resulullahu . Ne nuk kemi ktu t flasim. T gjitha i kemi thn ather kur pranuam se ti je Pejgamber, kur vrtetuam se Shpallja, t ciln e kumton ti, sht e Vrteta, kur pranuam Islamin, kur dham betimin dhe premtimin ton se do t
Shura - kshilli musliman ku bashkrisht merren vendime me rndsi t madhe pr Islamin. (sh.p.).
351
244
jemi t dgjueshm dhe t bindur. Shko, o Pejgamber i Allahut, ngado q t dshirosh, se, pasha Krijuesin tim, edhe nse do t na dilte prpara edhe deti e ti do t suleshe pr ta kaluar, edhe ne do t vinim pas teje, dhe dije se asnjri prej nesh nuk do t zmbrapsej. Ne nuk kemi frik q nesr t ballafaqohemi me armikun. Ne jemi t durueshm n luft, t sinqert n jet. Ndoshta Allahu do t na paraqes ashtu si ke dshir t na shohsh. Llogarit n ne me bekimin e Allahut, u prgjigj Sad b. Muadhi. N nj version tjetr qndron se Sad b. Muadhi i ka thn Resulullahut : Ndoshta ti mendon se ensart i japin vetes t drejt t ndihmojn vetm n shtpit e veta e t mos largohen prej tyre, kurse un t them n emr t tyre dhe ta jap prgjigjen e tyre, nisu nga t duash, e na jep ka t duash. At q do ta marrsh do t na jet m i ndshm se at q nuk do ta lije. do urdhr yti, pr ne sht urdhr t cilin e pranojm dhe e zbatojm me gjith zemr. Pasha Allahun, po qe se do t na dilte prpara edhe deti, e ti t suleshe n t, edhe ne do t vinim pas teje. Resulullahun e gzuan shum fjalt e Sadit. Kjo i dha vullnet pr aksion. Ai tha: Nisuni dhe po ju jap lajmin e mir se Allahu i Lartsuar m ka premtuar njrin prej dy grupeve. Pasha Allahun, m bhet se jam duke e par vendin e shkatrrimit t tyre.
Armata muslimane vazhdon rrugn

Resulullahu e l Dhahranin dhe niset nga vendi El-Asafir, e prej ktu kalon n rajonin e quajtur Ed-Dijjet. Vendin El-Hanan e l nga ana e djatht, e cila sht nj kodr e madhe sa nj mal. Prej aty zbret n afrsi t Bedrit.
Resulullahu
personalisht n patrull
N afrsi t Bedrit, Resulullahu vendos t dal personalisht n vzhgim. Me vete merr Ebu Bekrin . Ndrsa shkonin rreth e rrotull kampit mekas, takojn nj plak Arab. Resulullahu e pyet pr kurejsht, por edhe pr Muhammedin dhe shokt e tij. E pyet pr t dy ushtrit duke u paraqitur se nuk dinte kurrgj. Por plaku tha: Un nuk do t them asgj, prderisa ju t dy, t m tregoni se kush jeni ? Resulullahu iu prgjigj: Nse m tregon se kush je ti, ather edhe ne do t t tregojm ty. Ai tha: Prgjigjje pr prgjigjje? Resulullahu u prgjigj: Po. Ather plaku tha: Kuptova se Muhammedi me shokt e vet ka dal prej Medins n kt e kt dit. Nse ka thn t vrtetn ai 245
q m ka informuar, ather sot do t duhej t gjendeshin n kt vend (ku me t vrtet gjendej ushtria medinase). Po ashtu jam i informuar se ushtria kurejshite sht nisur n kt e kt dit, e nse informata sht e sakt, ather ata sot do t duhej t ishin n kt e kt vend (ku me t vrtet ishte ushtria mekase). Kur mbaroi, plaku pyeti: Kush jeni ju dy? Resulullahu u prgjigj: Ne jemi nga uji, pastaj u kthye nga Ebu Bekri dhe shkuan. Plaku mbeti me goj t hapur. ka do t thot nga uji? Mos, vall, nga ujrat e Irakut?
Informatat m t rndsishme mbi ushtrin mekase

At nat Resulullahu i drgoi prsri vzhguesit e vet t kuptonin lajme mbi armikun. Tre prijs ushtarak t muslimanve u nisn n vzhgim. Ali b. Ebi Talibi, Zubejr b. El-Avami dhe Sad b. Ebi Vekkasi me nj grup t vogl. Ata shkuan gjer te pusi n Bedr. Aty takojn dy djelmosha duke nxjerr uj pr ushtrin mekase. I zun dhe i solln para Resulullahut , i cili ishte duke u falur, andaj kta i pyetn fmijt duke mos e pritur Resulullahun . Ata than: Ne i drgonim uj kurejshve. Muslimant nuk u besonin. Mendonin se ishin spiunt e Ebu Sufjanit, andaj filluan ti rrihnin, e ata filluan t flisnin: Ne jemi t Ebu Sufjanit. Pastaj i lan rehat gjersa t vinte Resulullahu . Kur Resulullahu e kreu namazin, u tha njerzve t vet me z qortues: Kur ju than t vrtetn ju i rraht, kurse kur gnjyen nuk i rraht, si bn kshtu? Ata nuk jan t Ebu Sufjanit. Jan kurejshit. Pastaj Resulullahu iu drejtua djelmoshave: far dini pr kurejsht? Than: Ata gjenden pas ksaj kodre e cila sht e kthyer nga El-Udvetul-Kusua. Sa jan ata? Shum. Sa sht numri i tyre? Nuk e dim. Sa deve therin n dit? Nj dit nnt e ditn e dyt dhjet deve. Resulullahu llogariti e tha: Numri i tyre sht mes 900 dhe 1000. Prsri iu drejtua djelmoshave: Kush prej tyre sht oficer i kurejshve? Ata u prgjigjn: Utbe dhe Shejbe, djemt e Rebias, pastaj Ebu-l-Buhtur b. Hishami, Hakim b. Hazami, Neufel b. Huvejlidi, El-Harith b. Amiri, Taime b. Adijji, Nadar b. El-Harithi, Zemah b. El-Esvedi, Ebu Xhehl b. Hishami dhe Umejj b. Halefi me disa njerz t tjer. Resulullahu iu kthye njerzve t vet e u tha: Ja, Meka ju ofron njerzit m t famshm.
246
Bie shi
Allahu natn drgoi shiun q mushrikve u nxori probleme dhe telashe, sepse ua vshtirsoi rrugn dhe lvizjen, kurse pr muslimant kjo ishte mshir e Allahut sepse shiu i lau, ua pastroi trupin dhe rrobat, i freskoi ata dhe e zbuti tokn, rrn e vrazhd dhe futi dashuri n zemrat e tyre. Shiu, pra, pr muslimant ishte mshira e Zotit.
Muslimant zn pozita t rndsishme strategjike

Resulullahu vendosi t nisej me ushtrin e vet n Bedr, para kurejshve, pr t zn nj vendburim shum t rndsishm t ujit. N muzg arritn posht burimeve t Bedrit. Habab b. Mundhiri, njri nga vzhguesit, u ngrit e tha: A mendon, o Pejgamber i Allaq t jemi n hut, t qndrojm ktu? A t ka urdhruar Allahu kt vend dhe se nuk guxojm t shkojm as prpara as prapa, apo kjo sht shtje e mendimit t lir, lufte dhe taktike? Resulullahu u prgjigj: Ky sht vend pr konsultim, luft dhe taktik. Habab b. Mundhiri vazhdoi: O Pejgamber i Allahut, ky vend nuk sht i mir pr t qndruar. Nisu me njerzit derisa t arrish gjer te pusi m i afrt i kurejshve. Pusin rrnoje dhe mbuloje me dhe e gur. Kshtu vepro edhe me puset e tjera. Pastaj pr vete do t hapim nj kanal t cilin do ta mbushim me uj. Vetm ather do t nisemi n sulm. Ne do t kemi uj pr t pir, e ata jo. Resulullahu u prgjigj: Plani yt sht i mir. Resulullahu e ngriti ushtrin dhe u nisn gjer te pusi m i afrt i kurejshve. Aty arritn n mesnat. E hapn kanalin dhe i mbuluan burimet kryesore.
Vendkomanda
Pasi muslimant siguruan uj pr vete, Sad. b. Muadhi i propozoi Resulullahut q muslimant t rrmihin nj fortifikat dhe t siguronin vendkomandn, n rast se vinin n situat t trhiqeshin para se t ngadhnjenin. Ai tha: O Pejgamber i Allahut, duhet t ndrtojm pr ty nj vendstrehim, ku do t qndrosh. Afr teje do t mbajm nj deve t shaluar, t gatshme pr kalrim, e pastaj do t sulemi kundr armikut. Nse Allahu na ndihmon dhe na bn t qndrojm mbi armikun, ather do t ndodh ajo q t gjith jemi duke e dshiruar, e nse ndodh ndryshe nga kjo, hipi deves dhe kthehu tek ata q kan mbetur prapa nesh (n Medin). Prapa teje, o Pejgamber i Allahut, ka mbetur populli i cili t do nj247
soj sikurse t duam edhe ne. Sikur ta dinin ata se do t shkoje n luft dhe do t luftoje, nuk do t mbeteshin aty. Allahu ty do t t mbroj pr hir t tyre. Shum kshilla ata prej teje do t krkojn dhe n shum beteja ata me ty do t luftojn. Resulullahu iu falnderua przemrsisht dhe i dshiroi do t mir. Muslimant ndrtuan vendstrehimin n nj lartsir n ann veriperndimore nga fushbeteja, nga mund t kontrollohej e tr beteja dhe zgjodhn nj grup t rinjsh n krye me Sad b. Muadhin, pr t mbrojtur komandantin e tyre, Resulullahun .
Vendosja e ushtarve npr vendet e tyre dhe bujtja

Resulullahu u caktoi ushtarve352 vendet dhe shkoi n vijn e par. E ngriti dorn e tha: Ktu nesr do t vritet, inshAllah (dhasht Allahu), filani e filani, e ktu nesr do t vritet,353 inshAllah, filani e filani. Pastaj Resulullahu pjesn tjetr t nats e kaloi n namaz nn kurorn e nj druri pran vendkomands, kurse muslima-nt e tjer e kaluan t qetsuar nn kupn e shklqyer t qiellit, me vetbesim t plot. Pushonin duke dshiruar q Allahu tu drgonte ndonj shenj t mir, t ciln nesr do ta shihnin me syt e vet. Allahu shpalli: (Kjo mrekulli u paraqit ather) Kur Zoti bri q ju t koteni n gjum t leht pr qetsimin tuaj nga ana e Tij, e lshoi shiun prej reve pr tju pastruar me t dhe pr tju larguar shqetsimin e djallit (frikn e tij), pr ti bashkuar zemrat tuaja me besim dhe tua forcoj kmbt tuaja. (El-Enfal: 11). Kjo nat para betejs ishte n prag t xhumas, m 17 ramazan t vitit 2 h., kurse nga Medina ishte nisur m datn 8 ose 12 ramazan.
Prarja e ushtris kurejshite n fushbetej

At nat kurejsht e kaluan n taborin e vet n El-Udvetul Kusva. Kur u zgjuan, kalorsit e tyre u nisn n luginn e Bedrit. Disa prej tyre erdhn te kanali t cilin e kishin hapur muslimant. Resulullahu tha: Lrini, mos i ngucni, donjri prej tyre q pi uj ktu do t vritet sot, prve Hakim b. Huzamit. Ai me t vrtet,
352 353
Xhamiu Tirmidhi: I/201. Transmeton Muslimi nga Enesi radijAllahu anh (Mishkatu-l-Mesabih): II/543.
248
mbeti gjall e pastaj pranoi Islamin dhe u b musliman i mir. Kur dshironte t betohej fuqishm pr dika, thoshte: Pasha At i cili m shptoi n Bedr... Kur u vendosn kurejsht n lugin, Umejr b. Vehb El-Xhumehi shkoi t kuptonte dika pr ushtrin muslimane. Duke kalruar, Umejri vzhgoi ushtrin muslimane, u kthye dhe u tha kurejshve: Ata jan 300 njerz, ndoshta dika m tepr apo dika me pak. Prisni sa t shikoj mos kan vendosur ndonj grack, apo mos kan prforcime prapa. Ai kalroi me t shpejt lugins, por nuk vrejti kurrgj, shkoi edhe m larg, por prsri nuk vrejti kurrgj. U kthye dhe u tha: Nuk pash asknd, por e di me siguri dhe e ndiej, o kurejshit, se fatkeqsia sht duke sjell vdekjen. Devet mbartse t Jethribit do ti mbartin t vdekurit. Kjo ushtri nuk ka fortifikata e as strehimore. E tr ajo ka kan, jan shpatat e tyre. Pr Zotin!, asnjri prej tyre nuk do t vritet pa mbytur diknd prej jush. E pasi t vrasin nj numr t madh prej jush, e ather pas ksaj nuk do t ket m jet t bukur. Prandaj mendoni se do t bni. Ather prsri shprtheu protesta kundr Ebu Xhehlit. Ai kishte vendosur q t luftohet me kmbngulje. Kryengritsit e thrrisnin ushtrin q t kthehej n Mek pa luft. Duke dshiruar q ti qetsonte ushtart, Hakim b. Hazami i vizitonte ata. Erdhi tek Utbe b. Rebia e tha: O Ebu Velid (baba i Velidit), ti je Kurejshit i mom, prijs i fisit, ty t dgjojn dhe ty t nnshtrohen, a ke far t thuash n kt ast vendimtar? Utbe pyeti: E ka do t duhej t thosha, o Hakim? Ai u prgjigj: Kthei njerzit prapa. Ti mban prgjegjsin pr vrasjen e aleatit tnd, Amr b. Hadremiut, i cili u vra n Nahl nga patrulla muslimane. Utbe i tha Hakimit: Un kt e kam br me garancin tnde. Un garantoj pr t dhe un do t paguaj vlern e gjakut t tij, dhe t tr at q ka humbur nga pasuria. Pastaj Utbe i tha: Sille Ebu Xhehlin se kam frik q njerzit do t bjn dika pa dijen e tij! Utbe b. Rebia u ngrit dhe filloi t fliste: O popull kurejshit, ju, pr Zotin!, kurrgj nuk do t arrini me takimin e Muhammedit dhe shokve t tij. Pr Zotin!, nse e mbytni, edhe m tej me urrejtje do ti shikoni ata q nuk dshironi ti shihni. Do ta mbytni djalin e vllait ose djalin e dajs, ose cilindo nga kushrinjt tuaj. Kthehuni, pra, dhe largohuni nga arabt e tjer dhe Muhammedit. Nse e
249
mbytni kjo sht dshira dhe nderi juaj, por nse del ndryshe, ather ai do tju zr dhe nuk do t arrini dot at q dshironi. Hakimi shpejtoi tek Ebu Xhehli, t cilin e takoi duke prgatitur parzmoren e vet, e i tha: Utbe m drgoi t t them kt e kt..., e Ebu Xhehli i tha: Pasha Zotin!, ka filluar t friksohet q kur e pa Muhammedin dhe shokt e tij. Jo, jo! Pasha Zotin!, nuk do t kthehemi n Mek pa gjykuar Zoti mes nesh dhe Muhammedit, pa marr parasysh se ka thot Utbe. Ai ka par s bashku me Muhammedin dhe shokt e tij edhe djalin e vet - Ebu Hudhejfe b. Utben, i cili ndr t part e ka pranuar Islamin dhe e ka br hixhretin. Ai ndien frik pr shkak t tij. Kur Utbe dgjoi Ebu Xhehlin duke thn: Pr Zotin!, ka filluar t friksohet..., - tha do ta kuptoj Ebu Xhehli kush sht friksuar, ai apo un! Pastaj Ebu Xhehli u ngut t qetsonte situatn, e cila krcnohej me shkaprderdhje edhe m t madhe. Ai menjher drgoi t thrrisnin Amir b. El-Hadremiun, vllan e Amrit t vrar n ekspeditn e Abdullah b. Xhahshit. Ebu Xhehli i tha: Utbe sht aleati yt, ai dshiron q me njerzit e vet t kthehet n Mek, kurse ti personalisht e ke par vrasjen. Ngrihu, prkujtoje varrin e vllait tnd! Amiri u ngrit dhe filloi t vajtonte me tr zrin: O Amr, Amr, ty nuk t kam m! Ky vajtim deprtoi npr mas, i kndelli ata dhe ua eli syt. E kuptuan se duhej ta prmblidhnin veten, ti ngjeshnin radht dhe t ishin t vendosur n qllimet e tyre t kobshme. Me kt shkoi huq kundrshtimi i Utbes. Mekasit do t luftojn. Mendjelehtsia ngadhnjeu mbi urtsin.
Dy ushtrit vlersojn njra tjetrn

Kur mushrikt doln n fushbetej, prball tyre doln edhe muslimant. Resulullahu iu drejtua Allahut me kto fjal: O Allahu im, kta jan kurejsht, arritn me kalorsin dhe me famn e tyre. Ty t krcnohen dhe flasin gnjeshtra pr Pejgamberin Tnd. O Allahu im, ma ofro ndihmn Tnde, t ciln ma ke premtuar! Mposhti ata sot. Resulullahu , duke shikuar ushtrin kurejshite, tha: Utbe b. Ebi Rebia sht atje n deven e kuqe, nse dikush prej tyre do t ket sot fat, do t ket kalorsi mbi deven e kuqe. Nse e dgjojn 250
at, mir do t veprojn. E vendosi ushtrin e vet. Ndrsa rregullonte radht, ndodhi dika e jashtzakonshme. N dor mbante nj shigjet, me t ciln rregullonte rreshtat e ushtarve, e me t e preku Sevadin n stomak e i tha: Hyr n rresht, mos dil jasht rreshtit. Sevadi briti: O Pejgamber i Allahut, ti m godite!? Dua q t ta kthej n t njjtn mnyr. Resulullahu i tha: Afrohu, e zbuloi stomakun e vet, e i tha: Sill! Sevadi u afrua dhe e puthi n stomak. Pejgamberi pyeti: ka t ndodhi, prse e bre kt? Sevadi tha: Pe ka pe, e ne jemi ktu ku jemi. Dshiroj q prekja ime e fundit n kt dynjallk t jet me ty, ta prek trupin tnd mubarek. Resulullahu iu drejtua Allahut, duke u lutur pr t mirn e Sevadit. Pasi e rreshtoi ushtrin, Resulullahu urdhroi q, askush t mos guxonte ta fillonte luftn pa urdhrin e tij prfundimtar. Pastaj iu drejtua me udhzime t posame n lidhje me rrjedhn e lufts. Ai tha: Kur ata t sulmojn, ju m t part gjuani me shigjeta. 354 Shpatat mos i nxirrni 355 derisa t luftoni gjoks pr gjoks. Pastaj u kthye n vendkomandn e vet me Ebu Bekrin. Sad b. Muadhi dhe mbrojtsit e tjer shkuan pr ta mbrojtur. N ann tjetr, Ebu Xhehli doli para mushrikve mekas e tha: O Zot, ai q sht duke br m tepr prarje n familje dhe q sht duke vepruar m keq, at poshtroje sot. O Zot, at q e ke m t dashur dhe me t cilin je m i knaqur, ndihmoje sot! N lidhje m kt Allahu shpalli: Nse jeni lutur pr fitore - ja pra fitorja ju erdhi! Por nse trhiqeni (nga kundrshtimi) kjo do t jet pr ju shum m e dobishme! Dhe nse ktheheni prsri, edhe Ne do t kthehemi prsri dhe aspak nuk do tju ndihmoj eta juaj sado q t jet e madhe, sepse Allahu, pa dyshim, sht me besimtart. (El-Enfal: 19)
Fillimi i betejs
Viktima e par e prleshjes ka qen El-Esved Abdi-l-Esed El Mahzumi. Ishte njeri i keq dhe i lig. Ai doli prpara e tha: I betohem Zotit se do ta pijm ujin e tyre, do ta rrnojm kanalin e tyre ose do t vdesim duke luftuar.(Ky ishte provokim dhe ngritje e shpirtit luftarak.) Hamza i doli para ti kundrvihej, e u prleshn. E goditi me shpat dhe ia preu kmbn gjer te gjysma e gjurit, para se t arrinte te uji. U rrzua n shpin, e gjaku i strpiku shokt e tij dhe
354 355
Sahihu-l-Buhari: II/568. Sunenu Ebi Davud - rrjedha e lufts: II/13.
251
filloi t zvarritej nga kanali gjersa u afrua pr t prmbushur betimin, por u rrzua, e Hamza e arriti, e qlloi pr s dyti dhe e mbyti.
Dyluftimi
Me kt vrasje filloi njhersh edhe qrimi i hesapeve mes palve n konflikt. Menjher pas ksaj doln prpara tre trimat m t mir t kurejshve, q t gjith prej nj familjeje. Kta jan: Utbe, Shejbe, djemt e Rebias dhe El-Velidi, djali i Utbes. Kta krkuan nga muslimant tre njerz pr dyluftim. Para tyre doln tre t ri ensar, Avfi dhe Muavvedhi, djemt e El-Harithit dhe Afras, dhe Abdullah b. Revaha. Kurejsht pyetn: Kush jeni ju? U prgjigjn: Ensar. Ata than: Ju nuk na duheni. Ne duam kushrinjt tan. Pastaj njri prej tyre brtiti: O Muhammed, drgoi te ne njerzit e rangut dhe t sojit ton. Resulullahu tha: Ngrihu, o Ubejdeh b. El-Harith, edhe ti Hamza, edhe ti Ali. Kta doln e kurejsht i pyetn: Kush jeni ju? Kta u treguan, e ata deklaruan: Ju na prgjigjeni edhe sipas origjins edhe sipas dinjitetit. Rivalt n dyluftim ishin: 1. Ubejde - Utbe b. Rebia 2. Hamza - Shejbe 3. Aliu - El-Velidi356 Ebu Ubejde ishte m i momi prej tyre. Hamza dhe Aliu nuk ngurruan fare. Ishin m t fuqishm e m t shkatht dhe, menjher i mbytn kundrshtart e tyre. Ubejde dhe Utbe e plagosn njri tjetrin. Aliu dhe Hamza iu vrsuln Utbes dhe e mbytn. E ngritn Ubejden, i cili kmbn e kishte t prer, dhe e uan. Prej asaj dite nuk foli m asnj fjal. Vdiq pas pes-gjasht ditsh n Safra, kur muslimant ktheheshin nga Bedri n Medin. Aliu sht betuar se n lidhje me dyluftimin sht shpallur ky ajet: Kto dy tabore kundrshtarsh zihen rreth Zotit t tyre.
Ky sht versioni i Ibni Ishakut. Ndrsa n traditat e Ahmedit dhe Ebu Davudit qndron se Ubejde ka qen n dyluftim kundr El-Velidit, Aliu kundr Shejbes e Hamza kundr Utbes. Mishkatu-l-Mesabih: II/343.
356
252
Sulmi i prgjithshm
Prfundimi i ktij dyluftimi ishte shkatrrues pr mushrikt. Prnjhersh humbn tre trima m t mdhenj dhe tre komandant. Andaj t gjith u hodhn n sulm. Kurse muslimant, pasi e lutn Allahun pr ndihm, t vendosur fuqimisht q t luftonin n emr t Tij, e morn pozitn mbrojtse dhe i shkaktuan mushrikve viktima t shumta, duke brohoritur: Ehadun, Ehad! - Allahu sht Nj! Allahu sht Nj! - Allahu Ekber! - Allahu sht i Madh!
Resulullahu
thrret Allahun
Resulullahu prej momentit q rreshtoi ushtrin pr betej, dhe u kthye n vendkomand, i drejtohej dhe i lutej Allahut q ti drgonte ndihmn e premtuar dhe fitoren. Ai lutej: O Zoti im, plotsoje premtimin Tnd q ma ke dhn. T lutem, o Zoti im, Ti na ndihmo, ne fuqimisht besojm n fjaln Tnde! Beteja merrte zjarr. Gjoks pr gjoks, luft e gjat dhe e pandrprer. Kulmi i betejs, t vrart n do an. Resulullahu filloi t lutej me z t lart dhe me sy t drejtuar nga qielli: O Zoti im, nse e pson ky grup njerzish sot, ather t tjert nuk do t besojn. O Zoti im, nse Ti do, mund t bsh q, prej sot, kurr m askush mos t t besoj. Resulullahu vazhdon t lutet edhe m me mallngjim. Guna i ra nga shpina, e Ebu Bekri e ngriti dhe tha: Ngadal, ngadal, o Pejgamber, mos e bezdis Zotin tnd. Allahu u shpalli engjjve: Un jam me ju, andaj u jepni zemr besimtarve! Un do t fus frik n zemrat e jobesimtarve. Andaj (o besimtar) rrihni ata n qaf dhe n t gjith gishtrinjt. (Enfal: 12). Pastaj i shpalli Pejgamberit t vet: Un do tju ndihmoj me nj mij engjj, t cilt do t vijn njri pas tjetrit (El-Enfal: 9). Ata do tju vijn sipas nevojs, njri pas tjetrit, por jo t gjith njhersh.
Ardhja e engjjve
Resulullahun pr nj ast e zuri gjumi. Pastaj e ngriti kokn e tha: Gzohu o Ebu Bekr, kam lajm t gzuar. M erdhi Xhibrili, e solli reja. N krah kishte pluhur.
253
N transmetimin e Ibni Ishakut qndron se Resulullahu ka thn: Gzohu o Ebu Bekr, Allahu ta drgoi ndihmn. Xhibrili erdhi, i grahte kalit t vet, n krah kishte pluhur. Resulullahu doli nga strehimi i vet. I binte nj mburojeje dhe thrriste me z. Grupi me siguri do t psoj disfat dhe ata do t ikin! (El-Kamer: 45). Pastaj mori nj grusht pluhur dhe ua hodhi kurejshve, e tha: Ju shmtofshin fytyrat, dhe ua hodhi pluhurin n fytyr. Asnj mushrik nuk ka shptuar pa e goditur rra n sy, apo n hund. N lidhje me kt Allahu shpalli: Dhe ti nuk ke gjuajtur kur gjuajte, por Allahu ka gjuajtur. (El-Enfal: 17).
Kundrsulmi
Resulullahu i dha urdhrin e fundit ushtris s vet pr kundrsulm. Ai tha: Ngjeshni radht dhe godisni me tr fuqin. Pastaj shtoi: Pasha Krijuesin, donjeri q merr pjes sot n kt betej dhe lufton me durim t madh e nuk ikn nga lufta q t mos vritet, me siguri do t hyj n Xhenet. Gjithashtu u jepte zemr duke thn: Nisuni, nisuni, shkoni n Xhenet hapsirat e t cilit jan sa gjith qiejt dhe Toka bashk. Ather El-Umejr b. Amri tha: Oh, oh! Resulullahu e pyeti: E ka mendon ti me at oh, oh? Pasha Allahun o Pejgamber, asgj tjetr vese sikur t isha njri prej banorve t tij. Pejgamberi i tha: Ti me t vrtet do t bhesh xhenetli. Pastaj El-Umejri nxori hurmat nga xhepi e tha: Nse jam gjall derisa ti ha kto hurma, ather me t vrtet qenka koh e gjat. Pastaj i hodhi ato dhe vazhdoi luftn, ku s shpejti vritet.357 sht interesant t prmendet se e ka pyetur Avf bin ElHarithi - djali i Afras, Resulullahun : Me far mund ta gzoj robi Zotin e vet? Ai u prgjigj: Q pa parzmore t shtyj dorn e vet te armiku. Ky hoq parzmoren e vet, ia mori Resulullahut shpatn dhe u vrsul t luftonte, dhe me t luftoi gjersa u vra. Kur Resulullahu dha urdhrin e fundit pr sulm t drejtprdrejt, shpirti luftarak i armikut filloi t ligshtohej, e vullneti pr luft t paksohej. Ky veprim i urt i Resulullahut pati ndikim t madh n prmirsimin e gjendjes s muslimanve. Kur e dgjuan urdhrin pr sulm t vrullshm, edhe pse kishin shum pak prvoj luftarake, ata u vrsuln me tr fuqin q patn. Sulmonin ja t
357
Transmeton Muslimi: II/139; Mishkatu-l-Mesabih: II/331.
254
vdisnin ja t fitonin. I rrzonin radht e armikut para vetes, ia shkputnin kokat nga qaft, kurse vullnet edhe m t madh fituan ather kur Resulullahu i binte mburojs e m z t lart prsriste fjalt nga Kurani: Grupi me siguri do t psoj disfat dhe ata do t ikin. (El-Kamer: 45). Muslimant luftonin rrmbyeshm, e n luft i ndihmonin edhe engjjt, t cilt Allahu i drgonte grupe-grupe. N transmetimin e Ibn Sadit thuhet se Ikrime ka thn: At dit rrall ndodhte q t shihej koka e njeriut, e q t mos dihej se kush e kishte prer dhe, rrall ndodhte q t shihej dora e njeriut, e q t mos dihej se kush e kishte prer. Ibn Abbasi tregon: Nj musliman ngutshm e ndiqte nj mushrik. Ather dgjoi frshllimn e kamxhikut mbi kok dhe zrin e nj kalorsi i cili i tha: Vetm prpara! Ather e pa para vetes mushrikun e vrar. Tr kt e kishte par dhe e kishte dgjuar njri nga ensart, i cili vajti tia tregonte Resulullahut . Resulullahu i tha: Po thua t vrtetn, ai z sht nga qielli i tret.358 Ebu Davud El-Mazini tregon: E ndiqja nj mushrik pr ta mbytur, kur papritmas koka i fluturoi nga supet, para se shpata ime t mbrrinte tek ai. E kuptova se dikush tjetr e kishte mbytur e jo un. Nj ensar e solli Abbas b. Abdul-Muttalibin t robruar, e Abbasi tha: Ky ktu, pasha Zotin nuk m ka robruar. M zuri rob nj tullac, m i bukuri prej t gjith njerzve q kam par gjer m tani, i cili kalronte nj kal bardhezi. Gjer m tani kurr nuk e kam par. ensariu tha: Un e zura rob, o Pejgamber i Allahut, un! Resulullahu i tha: Hesht, Allahu t ka ndihmuar me engjllin fisnik.
Iblisi ikn nga fushbeteja

Gjat lufts Iblisi sht paraqitur n figurn e Suraka b. Malikut. Kur e pa se engjjt ishin duke i sulmuar mushrikt, iku ky Suraka si pa krye. Pas tij u dha n ndjekje El-Harith b. Hishami. Ai e rrmbeu Harithin pr gjoksi dhe e prplasi prtok, e pastaj iku. Mushrikt i than: Ku po shkon o Suraka? Po a the se do t jesh me ne dhe se nuk do t na lsh? Ai u prgjigj: Un jam duke par at q nuk shihni ju. I friksohem Zotit. Zoti ndshkon rnd. Pastaj iku dhe u hodh n det.
358
Transmeton Muslimi: II/93, njsoj transmetojn edhe muhaddith t tjer.
255
Disfata e madhe e mushrikve

N radht e mushrikve filloi rregullimi. Shenjat e disfats ishin gjithnj e m t dukshme. Mushrikve filluan tu merreshin kmbt para sulmeve gjithnj e m t fuqishme t muslimanve. Fundi i betejs po afrohej. Mushrikt filluan t iknin masivisht nga fushbeteja. Muslimant i arrinin, i mbytnin dhe i zinin rob, gjersa plotsisht.
Kmbngulja e Ebu Xhehlit

Prsa i prket keqbrsit m t madh Ebu Xhehlit, kur pa shenjat e para t dezertimit n radht e ushtris s vet, vendosi t bhej i qndrueshm n kt luft gjer n momentin e fundit. Ai filloi tu jepte zemr lufttarve duke iu folur me optimizm t madh: Mos tju brengos ikja e Suraks. Mos lejoni t mposhteni. Ai ka qen n marrveshje me Muhammedin. Mos tju piklloj vrasja e Utbes, Shejbes dhe El-Velidit, ata nxitonin shum. Pasha Latin e Uzatin nuk do t kthehemi pa i lidhur q t gjith me zinxhir! Askush prej jush nuk guxon t mbetet pa e mbytur ndonjrin prej tyre. Sulmoni rrept e tu tregojm se sa keq kan vepruar. Por s shpejti edhe atij iu b e qart gjendja faktike, pas pak e tr ushtria u dha n ikje para vrullit t lufttarve musliman. Po, t gjith iknin, prve nj grupi t vogl njerzish besnik ndaj Ebu Xhehlit. Grumbuj t tr armsh t hedhura shtriheshin n t gjitha ant. Ebu Xhehli nuk dinte se ka duhej br. Muslimant e pan se si, n kalin e vet, kalronte n rreth. Vdekja priste ti thithte edhe pikat e gjakut t tij nga duart e dy djelmoshave ensar.
Psimi i Ebu Xhehlit

Abdu-r-Rahman b. Avfi rrfen: Isha n radht luftarake n Bedr. Ktheva kryet nga ana e djatht dhe nga ana e majt dhe pash dy djelmosha t rinj. M kaploi shqetsimi, sepse nuk e ndjeva veten t sigurt mes ktyre dyve. Njri prej tyre, me z t ult, q t mos dgjon tjetri m tha: O xhaxha m trego cili sht Ebu Xhehli. Iu prgjigja: Djalosh i dashur, ka do prej tij? Kam dgjuar se ai e shan Resulullahun tha ai, pr Zotin!, nse e shoh do ti bie terri syve, si m ka rn edhe mua kur dgjova pr kt, dhe le t urdhroj, do t luftojm e le t mbetet n jet ai q sht m i shkatht. Kjo m plqeu shum, thot Abdu-r-Rahmani. Pastaj m pshpriti djaloshi tjetr t njjtn gj sikurse ai i pari. Un nuk mund t duroja dhe e pash Ebu Xhehlin, i cili ecte 256
mes njerzve, e u thash: A se keni par gjer m tani? Ja tek sht personi pr t cilin pyetni. Ata, q t dy bashk, iu vrsuln Ebu Xhehlit, e goditn me shpata dhe e mbytn. Pastaj vajtn te e ky i pyeti: Cili prej jush e mbyti? ti? donjri u Resulullahu prgjigj: Un. Mirpo, a i keni fshir shpatat tuaja? Jo. Resulullahu i shikoi shpatat e tyre, e pastaj tha: Q t dy e keni mbytur. Resulullahu prcaktoi q Muadh b. Amr b. El-Xhumehi, t merrte prej Ebu Xhehlit at q kishte Muavvedhi. Dy t rinjt, t cilt e kishin mbytur, n realitet ishin Muadh b. Amr b. Xhumehi dhe Muavvedh b. Afrai.359 Ibni Ishaku kt ngjarje e tregon kshtu: Muadh b. Amr b. Xhumehi tha: Kam dgjuar prej popullit duke krahasuar Ebu Xhehlin me nj lis aq t lart, saq te maja e tij nuk mund t arrihej. Kshtu, prej shpatave dhe shtizave t mushrikve, t cilt ishin rreth tij pr ta mbrojtur, nuk munda ti afrohesha Ebu Xhehlit. Truprojat e tij thoshin: Ebu Xhehlit askush nuk mund tia hedh. Kur dgjova kt, tha Muadh b. Amri, i vura vetes detyr pr ta mbytur, andaj iu sula, i rash dhe me goditjen e par ia preva kmbn gjer te gjuni. Pasha Allahun, fluturimin e saj, nuk mund ta krahasoj me asgj, vetm se me brthamn e cila fluturon nn gurthyesin kur dshironi ta thyeni. Ather m qlloi djali i tij, Ikrime, n dorn e lir. Ma preu. Rrinte varur pr nj cop lkure, andaj e vura rreth qafs. Edhe pa kt dor vazhdova luftn. At dit vetm mbytja njerz, duke e mbajtur dorn me vete. Kur mu mrzit, e shkela me kmb, e kputa dhe e hodha.360 Pastaj afr Ebu Xhehlit kaloi Muavvedh b. Afra. Ai e goditi aq fuqishm, saq e palosi prtok. E la kshtu pr ti dal shpirti. Muavvedhi luftoi edhe m tej, gjersa edhe ai vritet. Kur prfundoi lufta, Resulullahu tha: Kush do t shikoj se sht br me Ebu Xhehlin? Njerzit u shprndan pr ta krkuar. E gjeti Abdullah b. Mesudi. Ishte duke hequr shpirt. E shkeli me kmb n qaf, e kapi pr mjekre, ia tundi kryet e i tha: O armiku i Allahut, a t turproi tani Allahu? Me ka m turproi? Nuk turprohem, sepse jam njri prej atyre, t cilt e kan mbytur popullin e tij. E ju, mos keni mbytur ndonj njeri m t madh se un? Pastaj tha: Bile sikur t mos m kishte mbytur njeriu i prbuzur. M
Sahihu-l-Buhari: I/444, II/568; Mishkatu-l-Mesabih: II/352. Resulullahu theksuar vetm nj djalosh, sepse tjetri ishte vrar. 360 Ky Muadhi ka jetuar gjer te sundimi i Uthman b. Affanit radijAllahu anhu.
359
ka
257
dhe thuaj, kush fitoi sot? Abdullah b. Mesudi i tha: Allahu Pejgamberi i Tij . Ebu Xhehli i tha Ibni Mesudit, i cili e kishte shkelur n qaf: Je ngritur n lartsirat e rrezikshme, o bari! Ibni Mesudi ka qen bari i deleve n Mek. Pas ksaj bisede, Ibni Mesudi ia preu kryet dhe e solli para Resulullahut duke thn: Kjo sht koka e armikut t Allahut, Ebu Xhehlit. Resulullahu tha: Allahu sht nj, nuk ka Zot thetr, prve Allahut! Kt e prsriti tri her, e Pastaj tha: Allahu ekber, Allahu sht i Madh. Falnderimi i takon Allahut, i Cili e plotsoi premtimin e vet, i ndihmoi robit t vet dhe e nnshtroi armikun. Eja, m trego ku sht. Un i tregova, e ai tha: Ky sht firauni i popullit t vet.
Shembulli i mir i disa lufttarve t Bedrit me iman t fort

I prmendm dy shembuj t mir, Umejr b. El-Humamin dhe Avf b. El-Harithin - djalin e Afras, e tani do ti prmendim edhe disa t tjer n kt luft, t cilt me shembullin e tyre i kan ndriuar shtigjet e prgjakura t Bedrit. sht e domosdoshme t theksohet se disa persona, me sjelljen e tyre, me mendjemprehtsin e tyre, me dashurin e madhe ndaj Allahut dhe Pejgamberit t Tij , kan mbetur n kujtes n kt betej, jo si trima dhe heronj, por si njerz, imani (besimi) i t cilve ka qen n shkalln m t lart q mund t paramendohet. N betejn e Bedrit luftuan babai kundr djalit, vllai kundr vllait, njerzit q i lidhte gjaku, por q i ndante ideali. Ideali ishte m i fuqishm se gjaku. Pr shkak t idealit u nxorn shpatat nga kllfi. Pr shkak t idealit fituan ngadhnjimtart dhe psuan t mundurit. Ja tani disa shembuj t till: 1. Ebu Hudhejfe b. Utbe Ibni Ishaku rrfen nga Ibn Abbasi se Resulullahu u ka thn shokve t vet: E di se shum njerz nga familja Benu Hashim n kt betej jan nisur kundr vullnetit t tyre. Ata nuk kan pasur arsye t luftojn kundr nesh. Kush prej jush e sheh ndonjrin prej tyre, le tia kursej jetn. Kush e sheh Ebu-l-Buhtur b. Hashimin, le tia fal jetn. Kjo vlen edhe pr Abbas b. AbdulMuttalibin. Ata jan marr n luft me dhun.
258
Ebu Hudhejfe b. Utbe tha: A mos vall ti vrasim baballart tan, djemt tan, vllezrit dhe farefisin ton, e tia kursejm jetn Abbasit? Pasha Allahun, do tia heq kokn me shpat. Kto fjal ia prcolln Resulullahut e ky e pyeti Umer b. ElHattabin: O Umer, a mos vall ai do ta mbyt xhaxhain e Resulullahut me shpat? Umeri u prgjigj: O Pejgamber i Allahut, m lejo q un tia heq kokn me shpat. Pasha Allahun, sht br munafik. Ebu Hudhejfe shpeshher ka thn: Un nuk jam i sigurt se imani im sht n rregull pas asaj q kam thn. Edhe tani friksohem nga kjo, dhe do t kem frik gjersa nuk shpaguhem tek Allahu . Doemos do t bhem shehid. Ky sht shpagimi im. Dhe me t vrtet ra shehid n betejn e Jemames. 2. El-Muxhdhir b. Zijad b. El-Belvi Ebu-l-Buhturi ka qen i kursyer nga vrasja n Bedr, sepse ky m s teprmi i ka ndihmuar Resulullahut n Mek. Kurr nuk i ka br ndonj t keqe apo padrejtsi. Ka qen njri nga organizatort pr ndrprerjen e izolimit t muslimanve nga ana e kurejshve dhe pr anulimin e kontrats mbi izolimin. (Asaj kontrate t ciln e ka brejtur krimbi, prve emrit t Allahut). Megjithat vdiq n Bedr. Kjo ndodhi kshtu: El Muxhdhiri e takoi Ebu-l-Buhturin bashk me nj shok t tij n fushbetej. Q t dy luftonin kundr muslimanve. El-Muxhdhiri iu drejtua: O Eba Buhtur, Resulullahu na ka ndaluar t t vrasim. E shokun tim? pyeti ky. Jo, pasha Allahun, shokun tnd nuk do ta kursej. Ebu-lBuhturi tha: Ather, pr Zotin!, t dy do t vdesim s bashku. Pastaj luftuan mes tyre, e El-Muxhdhiri e mbyti Ebu-l-Buhturin. 3. Abdu-r-Rahman b. Avfi ka qen shok i mir me Umejjeh b. Halefin para Islamit. N ditn e Bedrit, Abdu-r-Rahmani kaloi pran Umejjes i cili ishte me djalin e vet Aliun, duke e mbajtur pr dore. Abdu-r-Rahmani ishte i ngarkuar me armt, t cilat i kishte zaptuar. Kur e pa Umejjen, e pyeti: A kishe pasur m tepr dshir t m robrosh mua? Un jam m i vlefshm se ato arm, madje edhe m i vlefshm se t gjitha armt t cilat i pash sot ktu. Pastaj vazhdoi: A ju duhet qumshti? (me kt nnkuptohet: ai, i cili m robron, do t shpengohem nga ai me deve, t cilat japin qumsht). Abdu-r-Rahmani i gjuajti armt (mburojat dhe parzmoret) dhe i robroi kta dy (bab e djal). 259
Abdu-r-Rahmani m von rrfen: Umejje b. Halefi m pyeti, ndrsa ecja mes tij dhe djalit t tij: Kush sht njeriu juaj, i dalluar me xhufk t shtrenjt puplash n gjoks? U prgjigja: Hamza, ai sht Hamza b. Abdul-Muttalibi. Ai tha: Ky na ka shkatrruar. Abdu-r-Rahmani rrfen m tej: Un i prcillja kta dy, e Bilali e pa Umejjen me mua, ky sht ai Bilali t cilin Umejja e kishte torturuar n Mek, e i tha: Kreu i jobesimtaris, Umejjeh b. Halefi? Mua nuk m mbetet t shptoj nse ai shpton. Un e pyeta: ke Bilal? Ky sht robi im. Bilali prsriti: Un nuk kam shptim nse ai mbetet gjall. I thash: jemi duke dgjuar, o i biri i Sevdit? Bilali prsriti pr t tretn her: Mua nuk m mbetet t shptoj nse ky shpton. Pastaj thirri me tr zrin: O ensar, o ndihmsit e Allahut, dijeni se kreu (prijsi) i jobesimtaris sht Umejje b. Halefi dhe nse ai mbetet gjall un nuk kam shptim. Pastaj u mblodhn njerzit rreth tyre nga t gjitha ant. Abdu-rRahmani rrfen: Na shtrnguan n rreth. Njri prej tanve e nxori shpatn dhe ia preu kmbn djalit t Umejjes. Ai u rrzua prtok, ndrsa Umejje klithi me klithm far kurr nuk kam dgjuar. I thash: Shpto, por dije se nuk ke shptim. Pasha Allahun, nuk do t t hyj n shrbim e tr pasuria q ke. Pastaj muslimant i pren me shpata. Abdu-r-Rahmani m von dinte t thoshte: Allahu e mshiroft Bilalin, s pari i humba armt, e pastaj m mundoi me robrit. N veprn Zadu-l-Mead (II/89) thuhet se Abdu-r-Rahmani i ka thn Umejjes: Bjer n gjunj! Ai e dgjoi. Abdu-r-Rahmani i bie sipr pr ta mbrojtur, por muslimant e thern nn t dhe e mbytn, kurse nj shpat e plagosi Abdu-r-Rahmanin n kmb.361 4. Umer b. El-Hattabi at dit ka mbytur dajn e vet, El As b. Hisham b. El-Mugiren. 5. Ebu Bekr Es-Siddiku thrret djalin e vet Abdu-r-Rahmanin, i cili ather ishte mushrik, dhe e pyet: Ku sht pasuria ime, o ti fatzi? Djali, i cili e kishte br rrush e kumbulla pasurin e babait, prgjigjet n vargje: I shpejt njfar kali dhe trim njfar djali, ty t ka mbetur, t shkretin plak pr ta mbytur. 6. Sad b. Muadhi ka qen njeri sentimental. Kur muslimant filluan ti plakisin dhe ti robrojn mushrikt, Resu-lullahu rrinte n vendkomandn e vet, ndrsa Sad b. Muadhi me shpat n
361
Zadu-l-Mead: II/89.
260
dor bnte roje. Resulullahu vrejti n fytyrn e Sadit paknaqsi (indinjat) me at q bnin njerzit. Resulullahu e pyeti: O Sad., m duket se nuk je i knaqur me at q bjn njer-zit? Ai u prgjigj: Ashtu sht, o Pejgamber i Allahut. Por kjo ishte humbja e par e mushrikve, por edhe fitorja e par e musli-manve ndaj mushrikve, prandaj kishte ardhur asti q muslimant t shfryjn pezmin pr t gjitha vuajtjet e gjertanishme q kishin prjetuar prej mushrikve, e nga kjo rrjedh se m me dshir i shikonin mushrikt e vdekur se t gjall. 7. Ukash b. Muhsin El-Esedij N kt dit t Bedrit, ktij iu thye shpata, andaj erdhi te Resulullahu . Ky i dha nj shkop druri, e i tha: Tani lufto me kt, o Ukash! Kur Ukashi e mori shkopin prej Resulullahut vringlloi me t, e shkopi u shndrrua n shpat t fort, t mir dhe t shkl-qyer. Ai me t luftoi gjer n fund t betejs. Kt shpat e quanin me emrin El-avnu (avnun n prkthim do t thot: ndihm).362 Me at shpat ka marr pjes n shum luftra, derisa edhe vet ra shehid n luft kundr renegatve t Islamit ose n luftn e ashtuquajtur harbu-r-rideh. sht vrar po me kt shpat n dor. 8. Musab b. Umejri, pas lufts kaloi afr vllait t vet Ebi Aziz b. Umejrit, i cili nxiste luftn kundr muslimanve. N kalim e sipr e pa se nj ensar ishte duke e trhequr prdore. Musabi i tha ensariut: Trhiqe me t dy duart sepse nna e tij ka pasuri t madhe, ndoshta do ta shpengoj prej teje. Ebu Azizi i tha Musabit: A kso kshillash i jep ti n lidhje me mua? Musabi tha: Ky (ensariu) sht vllai im, e jo ti. 9. Ebu-Hudhejfe (prsri); kur Resulullahu urdhroi q t hidheshin kufomat e mushrikve, t cilat filluan t qelbeshin, n pusin e vjetr, Ebu Hudhejfe vet e mori Utbe b. Rebian, dhe e trhoqi zvarr gjer te gropa. Resulullahu shikoi fytyrn e tij dhe pyeti: Ndoshta t dhimbset babai? Ai u prgjigj: Jo, pasha Allahun, o Pejgamber i Allahut, nuk m dhimbset babai e as fati i tij, por babai im ka qen njeri i arsyeshm, i menur, i kndshm dhe i mir. Lutesha pr t dhe shpresoja se kjo do ta shpiente n Islam. Por, pasi e pash ka ndodhi me t, dhe pasi q m ra n mend se ka vdekur si jobesimtar, me gjith dshirn time q t bhet ndryshe, ndj362
Shnim i prkth.
261
eva njfar pikllimi. Resulullahu e luti Allahun q djalit ti jepte do t mir, dhe e ngushlloi me kshilla t mira.
T vrart n luft
Beteja prfundoi me humbje t madhe t mushrikve, si rrjedhim i suksesit t madh t muslimanve. Muslimant i dhan katrmbdhjet shehid Bedrit, gjasht muhaxhir dhe tet ensar. Mushrikt patn humbje t hatashme: shtatdhjet t vrar dhe shtatdhjet t robruar, kryesisht udhheqs ushtarak, prijs t fiseve e familjeve dhe pari. Kur mbaroi lufta, Resulullahu erdhi dhe mbi mushrikt e vdekur mbajti nj fjalim: Sa farefis i keq ishit ndaj Pejgamberit tuaj. T gjith m quajtt gnjeshtar, gjersa t tjert m besuan. Ju m pengonit, e t tjert m ndihmonin. Ju m dbuat, e t tjert shtpi m dhan. Pastaj urdhroi t hidheshin n nj bunar t vjetr n Bedr. Transmetohet nga Ebu Talha se Resulullahu ka urdhruar n Bedr q njzet e katr njerz, nga paria e mushrikve, t hidheshin n nj bunar t murosur t Bedrit si njerz t pavler. Pas fitores, Pejgamberi zakonisht qndronte tri dit n at vend. Tri dit pas betejs, Resulullahu urdhroi q ti prgatisnin deven pr rrug. U nis pr n Medin s bashku me ashabt e vet. Kur mbrrin buz bunarit, filloi t thrriste kurejsht e vdekur n emr: O filan filani, o filan filani! A nuk do ta kishit m q ti nnshtroheshit Allahut dhe Pejgamberit t Tij? Ne me t vrtet fituam at q na ka premtuar Allahu. Po ju, a e fituat at q ju ka premtuar Ai? Umeri tha: O Pejgamber i Allahut, si mund tu flassh t vdekurve, t cilt nuk kan shpirt? Resulullahu u prgjigj: Pasha Allahun, ju nuk dgjoni aspak m mir se ata. N nj version tjetr qndron: Ju nuk dgjoni aspak m mir se ata, vetm q ata nuk prgjigjen.363
Lajmi pr disfatn arriti n Mek

Mushrikt iknin nga Bedri nga u shkonin kmbt, individualisht dhe n grupe, ashtu si mundnin. Bridhnin udhve, luginave dhe shtigjeve, duke dshiruar t arrinin n Mek, por me frik t madhe se si t paraqiteshin t mposhtur.
363
Hadithi Mutejekun alejhi; Mishkatu-l-Mesabih.
262
Ibni Ishaku thot: I pari q arriti te kurejsht me lajmin pikllues, ishte El-Hajsuman b. Abdullah El-Huzaai. Kurejsht e pritn me pyetje: ka u b atje, far lajmesh na sjell? Ai u prgjigj: sht vrar Utbe b. Rebia, Shejbe b. Rebia dhe Ebul-Hakim b. Hishami, pastaj Umejje b. Halefi me parin dhe t tjer t cilt i numroi. Pasi numroi parin Kurejshite, Safvan b. Umejje, i cili kishte mbetur t mbronte Mekn, briti: A sht normal ky njeri? Pyetni pr mua. Ata e pyetn: E u b me Safvan b. Umejjen? Ai edhe m tutje sht te ju, por, pr Zotin!, i kam par me syt e mi se si jan vrar babai dhe vllai i tij. Ebu Rafi - robi i liruar i Resulullahut rrfen: Si fmij kam qen duke punuar tek Abbasi, kur disa prej shtpis son pranuan Islamin. Islamin e pranuan Abbasi, Ummu-l-Fadli dhe un. Abbasi e fshihte fen e vet t re. Ebu Lehebi nuk shkoi n Bedr, pr vete drgoi zvendsin. Por kur i erdhn lajmet nga Bedri, Allahu e rrzoi dhe e poshtroi at, kurse ne ndjem fuqi dhe madhshti. Un ather isha njeri i varfr. Bja shigjeta dhe i lustroja ato n nj od (adr) t zem-zemit. Kshtu punoja n at od t vogl, ku me mua rrinte Ummu-l-Fadli kur na erdhi lajmi, i cili na gzoi pamas. Papritmas u paraqit Ebu Lehebi, duke i trhequr kmbt zvarr dhe duke sjell kob t zi. U ul n kind t adrs, me shpin t kthyer nga shpina ime. Ather dikush klithi: Ja, po vjen Ebu Sufjan b. ElHarithi! Ebu Lehebi i tha: Eja ktu, rrfe, sigurisht ke lajme. Ebu Sufjani u ul tek ai, kurse njerzit u mblodhn rreth tyre. Ebu Lehebi tha: O djal i vllait tim, eja e na trego, ndodhi me njerzit tan? Asgj e jashtzakonshme, u prleshm me ta, ua shtrim shpinat tona, kurse ata na vrisnin si donin vet, na robronin si donin vet. Por megjithat un nuk i fajsoj lufttart tan, sepse ndodhn mrekullira e ushtria jon u shpartallua. Takonim njerz t bardh, t hipur n kuaj me krah, t cilt vraponin dhe zbrisnin nga qielli. As nuk preknin tokn, e as nuk zbrisnin n t dhe, askush nuk shptonte prej tyre, e as q mund tu kundrvihej atyre. Ebu Rafi vazhdon: E ngrita kindin e adrs t ods me dor e thash: Ata, pasha Allahun, jan engjjt. Ebu Lehebi e ngriti dorn dhe m ra nj shpull t fort. Iu kundrvura e ai m rrmbeu e m prplasi prtok. M shtrngoi dhe filloi t m godaste. Un isha i dobt nga shndeti. Ummu-l-Fadli u ngrit, kapi nj hu t adrs dhe me t e goditi Ebu Lehebin n kok me rast i shkaktoi nj plag, e i tha: E sulmon njeriun e dobt sepse nuk e ka zotrn ktu! Ebu Lehebi u ngrit e shkoi duke u luhatur. 263
Prej asaj dite nuk kaluan m tepr se shtat net dhe ai, pasha Allahun, vdiq nga plaga e marr dhe nga nj smundje ngjitse piklore. Pr shkak t smundjes ngjitse, djemt nuk guxuan ti afroheshin tri dit pr ta varrosur. Pasi u friksuan ta mbanin ashtu, ather me shkopinj e hodhn n grop, t ciln pastaj e mbushn me gur q i hidhnin prej s largu. Ja, n kt gjendje e priti Meka lajmin pr disfatn n Bedr. Kjo nxiti tek ata pikllim dhe hidhrim t madh. Disfat, disfat. Si ka mundur t ndodh kjo? Pr kt arsye ndaluan do vajtim mbi t vdekurit n Bedr, n mnyr q muslimant mos ti gzoheshin ktij kobi t zi. Ndodhi q n Bedr ta psonin tre djemt e El-Esved b. AbdulMuttalibit. Ai, nj nat, dgjoi zrin e vajtueses. E drgoi shrbtorin e i tha: Shiko a sht duke i vajtuar t vrart, apo ndonj t vdekur? Shiko se mos jan duke qar kurejsht pr t vrart, e pastaj edhe un t qaj pr Ebi Hakemin - djalin tim - sepse zemra po m digjet flak. Djaloshi u kthye e tha: Ajo grua vajton pr deven e humbur. El-Esvedi nuk mundi m t duronte dhe filloi t vajtonte: 1. A mos, vall, qan pr deven e humbur, e pr shkak t saj nuk bn gjum t thell? 2. O, jo, t qart pr t, por t qart pr Bedrin ku na humbi rinia jon. 3. Bedri e turproi BenHasisin BenMahzumin dhe Ebu Velidin 4. Pr Akilin ti vajto, nse ka rend pr tvajtuar, dhe Harithin e Esedin dhe djalin e Esvedit 5. Ti ata vajtoji, por edhe t tjert prmendi sepse Esvedin askush nuk e ngushlloi 6. Tani pas tyre, t tjert jan zotri 264
nuk do tishit, po t mos qe Bedri364
Lajmi pr fitoren arriti n Medin

Pasi muslimant korrn fitore n Bedr, Resulullahu drgoi dy lajmtar n Medin pr tiu drguar lajme t gzuara. Drgoi Abdullah b. Revahen dhe Zejd b. Harithin. Hebrenjt dhe munafikt kishin prhapur n Medin propagand t rrejshme, gjoja se sht vrar Resulullahu . Kur njri prej munafikve e pa Zejdin mbi deven e Resulullahut briti: Muhammedi sht i vrar, ja tek sht deveja e tij, e njoha at. Ja tek sht Zejdi. Ai nuk di se flet nga frika, ka ardhur i turpruar dhe i mundur. Kur arritn lajmtart, muslimant i rrethuan dhe me vmendje dgjuan lajmet e gzuara q ua treguan kta, dhe u prhap gazmend i vrtet e i prgjithshm. N Medin jehonin tekbiret. Paria muslimane, q kishin ngelur n Medin, u nisn n drejtim t Bedrit pr ta pritur Resulullahun dhe pr tia uruar kt fitore t mrekullueshme. Usame b. Zejdi rrfen: Kur arriti lajmi pr fitoren n Bedr, ne ishim te Rukija, vajza e Resulullahut t ciln e kishte ln tek Uthmani, por q edhe mua m kishte obliguar t kujdesesha pr t.
Kthimi n Medin
Pas lufts, Resulullahu qndroi n Bedr tri dit. Para kthimit n Medin, mes ushtarve shprtheu nj mosmarrveshje rreth ndarjes s plakave t lufts. Kur mosmarrveshja u shndrrua n grindje, Resulullahu urdhroi q donjri ti kthente sendet q kishte marr, e pastaj t gjitha t grumbulloheshin n nj vend. Kshtu edhe u b, kurse Allahu e zgjidhi problemin e plakave t lufts, duke shpallur ajetet, t cilat do ti citojm. Transmetohet prej Ubade b. Samit i cili thot: U nism me Resulullahun dhe morm pjes n Bedr. Palt u prleshn dhe Allahu e mundi armikun. Nj grup prej ushtarve tan u dha n ndjekje pas armikut, duke vrar cilindo q arrinin, nj grup tjetr iu vrsul plakave t lufts, duke mbledhur dhe duke marr pr vete i plqente. Grupi i tret qndronte rreth Resulullahut dhe nuk u dha pas armikut e as pas plakave. U ngrys e grupet filluan t grindeshin rreth plakave. Ata q e kishin mbledhur kt, thoshin: Ne e
364
Prkthim i lir.
265
kemi mbledhur andaj kjo sht jona. Me asknd nuk do ta ndajm. Ndjeksit e armikut than: Nuk keni t drejt! Ne luftuam e pastaj e ndoqm armikun. Ju nuk i keni fituar vetm ato plaka. Grupi i tret briti: Ne kemi qen t obliguar me sigurim, andaj kemi mbetur me Resulullahun . N at ast Allahu shpall: Ata t pyesin ty (o Pejgamber) pr plakat e lufts. Thuaju: Plakat e lufts i takojn Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Pra, druajuni Allahut dhe rregulloni shtjet tuaja ndr vete dhe bhuni t dgjueshm ndaj Allahut dhe Pejgamberit t Tij, nse jeni besimtar t vrtet. (El-Enfal: 1). Pas zbritjes t ktij ajeti, Resulullahu do ti ndaj plakat e lufts ashtu si sht e drejt.365 Resulullahu u nis pr n Medin duke prcjell mushrikt, robrit e lufts, dhe plakat e lufts. Plakat iu besuan Abdullah b. Kabit. Kur arritn n vendin Kesib, n mes t gryks dhe En-Nazit, Resulullahu i ndau plakat e lufts mes muslimanve, pasi trhoqi nj t pestn. Kur arritn n Safr, Resulullahu urdhroi q t ekzekutohej En-Nadar b. El-Harithi (i robruar). Ky ka qen flamurtar i mushrikve n Bedr dhe njri prej kriminelve m t mdhenj kurejshit. Ky organizonte intriga t mdha kundr Islamit dhe Resulullahut . Andaj e kishte merituar kt ndshkim. Ali b. Ebi Talibi ia hoqi kokn. Kur Resulullahu arriti n vendin Irku-Zubjed, urdhroi q t ekzekutohej Ukbe b. Ebi Muiti. Shpeshher kemi prmendur se i kishte br Resulullahut ndrsa falej para Kabes. I ka hedhur Resulullahut n kok zorr t kafshve. E ka lidhur me pelerin n fyt, dhe do ta kishte mbytur po t mos ndrhynte Ebu Bekri . Kur urdhroi Resulullahu q t ekzekutohej, Ebu Bekri e pyeti: Kush do t kujdeset pr foshnjn? Zjarri!,366 u prgjigj Resulullahu . E ka ekzekutuar Asim b. Thabiti, Ensariu, e disa thon se kt e ka br Ali b. Ebi Talibi. Ekzekutimi i ktyre dyve ka qen (vaxhib) nevoj e madhe nga aspekti ushtarak. Ata kan qen, si do t thoshim sot, kriminel lufte.
365 366
Koleksioni i Ahmedit: V/323, 324; Koleksioni i Hakimit: II/326. Hadithi sht sahih, e kan transmetuar ashabt; Sunenu Ebi Davud me komentim: II/12.
266
Delegacioni pr mirseardhje
N Rehva Resulullahun e priti delegacioni i paris medinase, t cilt kishin dal ktu ti dshironin Resulullahut mirseardhje, pas arritjes s lajmeve pr fitoren n Bedr, dhe ti uronin fitoren. Ather atyre u drejtohet Seleme b. Selameh: Pr ka na uroni ju neve? Ne, pasha Allahun, atje kemi hasur vetm njerz t paaft dhe tullac. Resulullahu qeshi, e pastaj tha: Po, t till kan qen ata. Usejd b. Hudajri tha: Falnderimi i qoft Allahut, i Cili t ka lartsuar me fitore dhe i Cili t ka gzuar. Pasha Allahun, o Pejgamber, un nuk do t kisha munguar nga beteja n Bedr, sikur ta kisha ditur se ti do t luftoje atje. Por kam dgjuar se ju jeni nisur pr shkak t karvanit. Po ta dija se do t luftohej, kurrsesi nuk do t mungoja. Resulullahu i tha: Un t besoj. Pastaj Resulullahu hyri n Medin triumfalisht dhe me krenari. T gjith armiqt e tij n Medin dhe jasht saj, u ndjen t friksuar dhe t drojtur. Ather shum banor t Medins pranuan Islamin. Islamin e pranoi edhe Abdullah b. Ubeje dhe shokt e tij, por vetm sa pr sy e faqe, sepse kt nuk e bn me zemr. Plakat e lufts dhe robrit e lufts arritn nj dit m von. Robrit ua ndau ashabve duke i porositur q t silleshin mir ndaj tyre. Ashabt hanin hurma e robrve u jepnin buk (buka ka qen m e vlefshme se hurmat), duke zbatuar porosin e Resulullahut .
shtja e robrve t lufts

Kur arriti Resulullahu n Medin, thirri ashabt e vet pr tu konsultuar me ta rreth robrve t lufts. Ather Ebu Bekri tha: O Pejgamber i Allahut, ata jan t gjith djem t xhaxhallarve, antar t familjeve kurejshite dhe bijt e tyre. Mendoj se prej tyre duhet marr shpengim, e kjo pr ne do t kishte leverdi. Ndoshta Allahu do ti udhzoj n rrug t drejt, e t bhen ndihmsit tan. Resulullahu e pyeti Umerin: ka mendon ti, o i biri i Hattabit? Ai u prgjigj: Un nuk pajtohem me Ebu Bekrin. Do t dshiroja t m japsh nj kushri e tia pres kokn. Nse Aliu nuk ia kishte br kt Akil b. Ebi Talibit, e Hamza nipit t vet, si do t dinte Allahu se nuk kemi mshir ndaj jobesimtarve!? Kta njerz jan udhheqs, prijs dhe bajraktar t jobesimtaris. Resulullahu pranoi propozimin e Ebu Bekrit, kurse e refuzoi at t Umerit. 267
Diku rreth mesdits, rrfen Umeri, vajta te Resulullahu . Tek ai ishte Ebu Bekri. T dy qanin. I pyeta: ka keni? Nse ka ndodhur dika pr t qar, ather t qaj edhe un, e nse jo, ather do t qaj pr at q qani ju. Resulullahu tha: Un po qaj pr shkak t propozimit t shokve tu. Disa nuk pranojn shkmbimin, por dshirojn ti mundojn gjithsesi. Ather Allahu shpalli: Asnj Pejgamber ska t drejt t ket robr pr vete, derisa t arrij fitore t plot n Tok; ju dshironi t mirat e kalueshme t ksaj bote, kurse Allahu dshiron pr ju botn tjetr. Allahu sht i Plotfuqishm dhe i Gjithdijshm. T mos ishte dispozita e mparshme e Allahut, do tju godiste ndshkimi i madh - pr at q keni marr. (El-Enfal: 6768) Dispozita m e hershme e Allahut ka qen: Pra, kur t takoheni (n fushbetej) me jobesimtart, bjeruni n qaf derisa ti rraskapitni e ti shkatrroni ata, e pastaj lidhini (zri robr), dhe mandej, ose i lironi me zemrgjersi ose me shkmbim, derisa t bhet armpushimi. (Muhammed: 4). Me kt ajet lejohet t merret shpengimi pr robrit, por t mos keqtrajtohen. Por ktu ka edhe qortim, sepse i kan robruar njerzit para se t korrin fitore n Tok, kurse kan pranuar shpengim edhe nga zullumqart dhe vjedhsit, t cilt nuk kan qen robr t lufts, por kan qen kriminel t mdhenj lufte dhe profitues, t cilt as sot nuk do ti linte pa i ndshkuar asnj gjyq luftarak. Ata, pr shkak t kriminalitetit dhe egrsive t tyre n luft, do t dnoheshin me vdekje, apo me burgim t prjetshm. Ndrkaq, t gjith u pajtuan me propozimin e Ebu Bekrit q t merrnin shpengim pr robrit e lufts. Shpengimi ka pasur vlern prej 4000; 3000 dhe 2000 drahm. Ekziston edhe dika ktu. Mekasit kan qen njerz t shkolluar, kurse medinasit kan qen analfabet. do rob lufte q dinte shkrim-lexim, nse nuk ka pasur mundsi t shpengohej, ka pasur pr detyr tu msonte shkrim-leximin dhjet medinasve, e ky ka qen mimi i shpengimit. Resulullahu po ashtu i ka liruar disa robr lufte pa shpengim. Kta jan: El-Muttalib b. Hantabi, Sajfi b. Ebi Rufaa dhe Ebu Izzet El Xhumehi, i cili sht vrar n Uhud, pr ka do t bhet fjal. Po ashtu ka liruar edhe dhndrin e vet, Ebul-Asin, me kusht q ta shkurorzonte Zejneben, e cila kishte drguar vlern e shpengimit, dhe at gjerdanin, t cilin ia kishte dhuruar Hatixhja r.a ditn e 268
martess me Ebul-Asin. Kur e pa Resulullahu gjerdanin e Hatixhes, u prek shum dhe iu dridh zemra. Andaj i urdhroi shokt e vet q ta lironin Ebul-Asin, me kusht q ti jepte lirin Zejnebes. Ata e liruan Ebul-Asin, e ky e liroi Zejneben, e cila u shprngul n Medin. Resulullahu e drgoi Zejd b. Harithin dhe nj ensar pr ta pritur at dhe u tha: Pritni n luginn Jexhexh. Kur shihni, prcilleni gjer ktu. Ata edhe vepruan kshtu. Rrfimi mbi hixhretin e Zejnebes sht i gjat dhe i dhembshm. N mesin e robrve t lufts ishte edhe Suhejl b. Amri, prndryshe orator i mir. Umeri tha: O Pejgamber i Allahut, m lejo tia thyej dhmbt prpara, e t belbzoj q mos t mundet m kurr dhe askund t mbaj fjalim kundr teje. Si duket Resulullahu e ka refuzuar kt propozim, n mnyr q kjo mos t bhej shprehi n t ardhmen, dhe sht friksuar nga ndshkimi i Allahut n Ditn e Gjykimit. Pas ktyre ndodhive n Medin, Sad b. Numani shkon n Mek pr ta br umren, e Ebu Sufjani e robron. I biri i Ebu Sufjanit, Amr b. Ebi Sufjani ishte n Medin n mesin e robrve t lufts t Bedrit, t cilin e liruan me shkmbim t Sad b. Numanit.
Kurani pr betejn e Bedrit

Pr shkaqet e betejs n Bedr, Allahu shpalli suren ElEnfal - Plaka e lufts. Kjo sure sht shpjegim i Allahut - nse guxojm t themi kshtu - i betejs n Bedr, shpjegim i cili ndryshon nga shpjegimet e burrave t shtetit dhe t gjeneralve. Allahu ua trheq vrejtjen muslimanve pr t metat morale dhe pr lavdrimet t cilat i kishin pasur si tipare t veta qysh m hert. N kt mnyr ata jan ngritur n pikpamje morale, edukative dhe shpirtrore. U tregon se u ka ndihmuar pr t korrur sukses me ndihmn e engjjve, t cilt ne nuk i shohim. Allahu e bn kt n mnyr q muslimant t mos mburren dhe t mos mendojn se ata vet e kan fituar luftn. Pr kt arsye duhet t krkojn mbshtetje te Allahu , ti nnshtrohen Atij dhe t jen t dgjueshm ndaj Pejgamberit t Tij, e pastaj edhe vet t prpiqen. Pastaj Allahu u flet n mnyr t qart pr motivet dhe qllimet fisnike t Resulullahut q e kan shtyr t ndrmarr kt luft t tmerrshme dhe t rrezikshme, por edhe t dobishme dhe instruktive, pr shkak t t cilave arrihet fitorja. Pastaj Allahu u drejtohet jobesimtarve (mushrikve) dhe munafikve (hipokritve), hebrenjve dhe robrve t lufts nga Bedri, 269
bindshm e me shembuj t mir, me ideale e me fjal t kuptueshme i kshillon t dorzohen, ti nnshtrohen dhe t pranojn Islamin, me ka do t arrij gjer tek e vrteta. Pastaj Allahu u drejtohet muslimanve dhe u flet pr plakat e lufts, duke nxjerr ligje, rregulla dhe zgjidhje pr kt shtje. N kt sure, Allahu pr t parn her u shpall muslimanve ligjet e lufts dhe t paqes, sidomos pr kt periudh fushveprimi t doktrins (davetit) Islame, n qllim q mnyra e lufts islame t dallohej nga mnyra e luftimit n periudhn paraislamike. Luftrat e muslimanve duhet t jen n shkalln m t lart t etiks, kshtu q bota t jet e bindur se Islami nuk sht teori e thjesht, apo vshtrim i prcipt mbi botn, por ai praktikisht edukon ithtart e vet n baza dhe parime n t cilat thirret. Kurani i ka konfirmuar paragraft e ligjeve shtetrore dhe shoqrore, n mnyr q me ndihmn e tyre t dallohen muslimant, t cilt u prmbahen ktyre ligjeve nga ata t cilt u shmangen. N vitin 2 h., Allahu prcakton agjrimin e Ramazanit. N t njjtn koh zbriti edhe dispozita pr zakattul-Fitru, e q rregullon edhe normat elementare pr format e tjera t zekateve. Dispozita pr zakattul-Fitru, si dhe prcaktimi i normave pr format e tjera t zekateve, ka ardhur si lehtsim i vshtirsive dhe problemeve t shumta t natyrs materiale, q e patn goditur nj numr t madh t muhaxhirve. Ata kan qen varfanjak t vrtet, t cilt nuk kan qen n gjendje t fitonin nga puna e vet. Befasia m e bukur dhe ngjarja m e urt sht ardhja e Bajramit t par musliman n Islam. Ky sht Bajram Ramazani, i cili ka ardhur n muajin shevval t vitit 2 h., menjher pas fitores s vrtet dhe t madhe n Bedr. Asnj fest nuk ka qen m e madhe se ky Bajram, i cili sht shpallur me dispozitn e Allahut q t kurorzonte suksesin dhe fitoren. Pamje madhshtore ka qen falja e namazit t Bajramit, t cilin e kan kryer t gjith muslimant duke mbushur hapsirat qiellore dhe toksore me tekbire, tevhide dhe tahmide.367 T gjitha zemrat e admironin Allahun, e dshironin mshirn dhe knaqsin e Tij. Ai i ka ngritur shpirtrisht dhe i ka pasuruar materialisht. Me ndihmn e Tij kan korrur fitore dhe Ai kt nuk e mohon, por i prkujton duke thn:
367
Tekbir: Allahu ekber. Tevhid: Ebadun, ebad. Tahmid: Elhamdulilah. (sh.p.)
270
Dhe kujtojeni (kohn) kur ishit pak n numr, ju konsideronin t dobt dhe kishit frik se mos ju prlanin n Tok; e Allahu ju strehoi (n Medin) dhe ju prforcoi me ndihmn e Tij dhe ju furnizoi me ushqim t pastr q ti bheni mirnjohs. (El-Enfal: 26).
271
Aktivitetet ushtarake mes Bedrit dhe Uhudit
AKTIVITETET USHTARAKE MES BEDRIT E UHUDIT

Beteja n Bedr ka qen ndeshja e par me arm mes muslimanve dhe mushrikve. Kjo ka qen beteja vendimtare, n t ciln muslimant korrn fitore dhe pr t ciln shum shpejt dgjuan t gjith arabt. Humbsit m t mdhenj t ksaj beteje kan qen ata, t cilt patn humbje t mdha n njerz dhe n pasuri. Kta ishin mushrikt e Meks. Humbsit e dyt ishin ata t cilt, me fitoren e muslimanve, prjetuan goditje t madhe n qenien e tyre fetare dhe n ekonomin e vet. E kta ishin hebrenjt. Prej momentit kur muslimant korrn fitoren n Bedr, kta dy popuj i kaploi urrejtja dhe armiqsia e madhe kundr muslimanve: Ti me t vrtet do t shohsh se armiqt m t ashpr pr besimtart jan hebrenjt dhe politeistt. (El-Maide: 82). N Medin ka pasur edhe armiq t fsheht, t cilt e kishin pranuar Islamin pr leverdit e veta personale, e jo sipas bindjes fetare. N krye t tyre ishte Abdullah b. Ubeje dhe shoqria e tij. Ata n asnj pikpamje nuk ishin m pak t rrezikshm pr muslimant sesa dy armiqt e par. Ekzistonte edhe grupi i katrt i armiqve, e kta ishin beduint q jetonin rreth Medins. Atyre nuk u interesonte besimi apo mosbesimi, sepse ishin plakits dhe bandit. Kta i kaploi frika dhe dshprimi i madh pr shkak t drejtsis, andaj u kthyen kundr muslimanve dhe kundr fitores e namit t tyre. Shteti i fort dhe i drejt medinas gjithsesi do ti bnte dm mnyrs s jets s tyre si plakits dhe hajdut, pr kt arsye edhe u bn armiq t hapur t muslimanve. Si shihet, pra, muslimant ishin t rrethuar nga t gjitha ant prej armiqve, por donjra pal u prcaktua ndaj muslimanve ashtu 273
si i konvenonte qllimeve t tyre. Derisa muslimant e Medins i prforconin shtigjet e veta jetsore, duke u dal para komploteve, rebelimeve dhe marifetllqeve t ngjashme, hebrenjt shfaqen si armiq t hapur, duke shprehur kshtu pezmin dhe urrejtjen e tyre, ndrsa edhe Meka kanosej me hakmarrje t ashpr, duke paralajmruar publikisht ndshkimin. Dhe vrtet, mushrikt do t fillojn nj betej t madhe, t rnd dhe t kobshme pr muslimant, t njohur nn emrin Beteja e Uhudit. Muslimant e Medins, edhe pse t rrethuar nga t gjitha ant me armiq, udhhiqnin nj politik t urt, duke u kujdesur q t mos bnin gabime, ndrsa e kishin udhheqsin jashtzakonisht t aft, Resulullahun , i cili ishte mendjempreht, gjithnj i matur dhe i mirinformuar pr do rrezik, andaj me sukses u kundrvihej t gjitha armiqsive. Ja disa prpjekje t armiqve.
Ekspedita kundr fisit Benu Sulejm

Lajmi i par i pakndshm q i erdhi Resulullahut , ka qen se fiset Benu Sulejm nga gatafant jan duke prgatitur ushtrin pr t sulmuar Medinn. Resulullahu papritmas tuboi dyqind kalors dhe i befasoi kto fise n ifligjet e tyre n El-Kuder.368 Ushtria e Benu Sulejmve u shprnda n t gjitha ant, duke ln n lugin pesqind deve t cilat i prvetsoi ushtria medinase. Resulullahu i ndau devet, pasi ndali nj t pestn. do ushtari i takuan nga dy deve. Ata zun rob edhe nj djalosh, q quhej Jesar, i cili i takoi Resulullahut e ky i dhuroi lirin. Resulullahu n vendin e tyre qndroi tri dit, e pastaj u kthyen n Medin. Kjo ekspedit ngjau n muajin shevval t vitit 2 h., apo shtat dit pas kthimit nga Bedri. Si zvends n Medin ka ln Sebba b. Urfeten, e disa thon Ibni Ummi Mektumin.369
368 El-Kuder sht vend i fisit Benu Sulejm n Nexhd, n veri t rrugs tregtare mes Meks dhe Shamit. 369 Zadu-l-Mead: II/90; Ibni Hisham: II/43, 44; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 236.
274
Komploti mekas pr vrasjen e Resulullahut
KOMPLOTI MEKAS PR VRASJEN E RESULULLAHUT

Mushrikt mekas ishin t pezmatuar me humbjen n Bedr. Kurrsesi nuk mund t kuptonin se si u b kjo. Andaj urrejtja ndaj njeriut, t cilin e konsideronin si fajtorin kryesor pr fatkeqsin e tyre, Pejgamberit t Allahut, Muhammedit , rritej gjithnj e m tepr. Komplotin e thurn dy trima mekas. Qllimi ishte q t prfundonte puna nj her e prgjithmon me shkaktarin e tr ksaj prarjeje, Pejgamberin . Menjher pas Bedrit, Umejr b. Vehb b. Xhumhi dhe Safvan b. Umejje, u uln pr t sajuar komplotin. Umejri ishte njri prej shejtanve kurejshit, i cili gjithnj e kishte keqtrajtuar Resulullahun dhe ashabt e tij gjersa ishin n Mek. Djali i tij, Vehb b. Umejri ka qen i robruar n Bedr, prej t cilit kupton pr ngjarjen n lidhje me hedhjen e njerzve n pusin e vjetr t Bedrit. Safvani tha: Vrtet, pas psimit t tyre jeta jon nuk vlen kurrgj. Umejri u prgjigj: Ashtu sht ! Sikur t mos kisha borxh, t cilin duhet ta kthej dhe fmijt, t cilt duhet ti mbroj, pr Zotin!, do t shkoja pr ta mbytur Muhammedin. E edhe ndaj tyre kam obligim, sepse djali im sht rob i tyre. Safvani shfrytzoi rastin e tha: Borxhin tnd e pranoj un mbi vete, un do ta kthej n emrin tnd, fmijt e tu do t jen me fmijt e mi, do tu ndihmoj derisa t jem gjall. far kam un do t ken edhe ata. Umejri tha: Askujt mos i trego pr kt. Mir, tha Safvani. Umejri urdhroi q tia mprihnin shpatn dhe u nis pr n Medin. Kur erdhi te mesxhidi, zbriti prej deves dhe e lidhi at. Aty e pa Umer b. El-Hattabin, i cili bisedonte me nj grup muslimansh rreth Bedrit, e tha: Ky qen, armik i Allahut - Umejri, nuk ka ardhur me qllime t mira. Pastaj hyri te Resulullahu e i tha: O Pejgamber i Allahut, ja erdhi armiku i Allahut, Umejri, i ngjeshur me shpat. Pejgamberi tha: Sille tek un. Umejri u afrua, kurse Umeri e trhoqi nga rripi t shpats, ia 275
vari at n qaf, e u tha disa ensarve: Hyni brenda dhe uluni afr dhe ruajeni mir prej ktij krimineli. Ky nuk ka Resulullahut ardhur me qllime t mira. Ather e futi brenda duke e mbajtur pr shpate. Kur e pa kshtu Resulullahu tha: Lshoje o Umer! Pastaj i tha Umejrit: A nuk do t prshndetsh? Ky tha: Mirmngjesi! Allahu na ka shprblyer me prshndetje m t mir se kjo, tha Pejgamberi: Selami sht prshndetja jon dhe e banorve t Xhenetit. Pastaj Resulullahu e pyeti: Pr far ke ardhur? Pr shkak t djalit tim t robruar, q t silleni mir ndaj tij. E, ka t duhet shpata rreth qafs? Allahu le ti bj t shmtuara shpatat, se mos patm dobi prej tyre? Mir, e tani m thuaj sinqerisht, o Umejr, pr far ke ardhur? Tanim t thash, pr shkak t djalit. Po, a nuk ke ndenjur me Safvan b. Umejjen dhe keni prmendur njerzit nga pusi n Bedr - kurejsht, e ti ke thn: Sikur t mos kisha borxh dhe fmijt, do t shkoja ta mbysja Muhammedin, kurse Safvani i mori mbi vete borxhin dhe fmijt, vetm q t m mbyssh? Allahu sht dshmitar pr kt. Umejri tha: Dshmoj se ti je Pejgamber i Zotit. Ne nuk kemi besuar se ti je Pejgamber i Allahut, dhe se ty t zbret Shpallja nga qielli. Gjat ksaj marrveshjeje kemi qen vetm un dhe Safvani. Pasha Allahun, tani e di se vetm Allahu ka mundur t t lajmroj pr kt. Falnderimi i qoft Allahut q m prudhi n Islam dhe m solli n kt vend. Pastaj e shqiptoi kelimei shehadetin. Ather Resulullahu i tha ashabve: Msojani fen vllait tuaj, msojani Kuranin dhe lirojani djalin. Prsa i prket Safvanit, ai fliste n Mek: Gzohuni pr at q s shpejti do t dgjoni. Do t jet lajm i till, saq do tju bj t harroni fatkeqsin e Bedrit. Kur Umejri nuk kthehej, ai pyeti udhtart pr t. Njri e informoi se Umejri kishte pranuar Islamin. Andaj Safvani u betua se nuk do t fliste m kurr me t, e as q do ta ndihmonte ndonjher.
276
Komploti mekas pr vrasjen e Resulullahut
Pas nj kohe Umejri kthehet n Mek, ku vepron si daji (interpretues i fes) me sukses, sepse fal tij shum njerz pranuan Islamin.370
370
Ibni Hisham: I/662-663.
277
Beteja me hebrenjt e fisit Benu Kajnuka
BETEJA ME HEBRENJT E FISIT BENU KAJNUKA

M par kemi folur pr paragraft e kontrats, t ciln e ka lidhur Resulullahu me hebrenjt. Resulullahu i prmbahej me ppikri do pike t ksaj kontrate, prandaj me t drejt mund t thuhet se muslimant me sjelljet e veta nuk kan cnuar asnj shkronj t vetme t ksaj kontrate. Prsa u prket hebrenjve, popull i njohur n histori si tradhtar, mashtrues, besthyes dhe shkels t fjals s dhn, sht pritur q ta vazhdojn kt zakon t vjetr. Ata filluan t shkaktonin turbullira, t nxisnin rregullime n radht e muslimanve, t prgatisnin kurthe dhe t thurnin komplote kundr muslimanve. Pr kt kemi shembuj t shumt.
Intrigat e hebrenjve
Ibni Ishaku thot: Shase b. Kajsi, prijs hebre i vjetr n mosbesnikri, smirzi i zjarrt dhe ziliqar tinzak i muslimanve, nj her kalon afr disa ashabve (disa ishin t fisit Hazrexh e disa t fisit Evs), t cilt Resulullahu i kishte ftuar n marrveshje. I pa duke biseduar dhe duke diskutuar n harmoni, dashuri dhe paqe, ndrsa iu kujtua se para Islamit jetonin n grindje dhe armiqsi. Kjo gjendje e tanishme e grryente prbrenda, andaj tha: U bashkua populli pr t cilin llomotitej dhe prflitej n kt qytet. Jo, pr Zotin!, ne nuk mund t jetojm s bashku me ta. Ne nuk kemi ekzistenc prderisa ata jan s bashku. Pastaj i urdhroi nj t riu hebre, i cili ishte me t, q t shkonte n at shoqri muslimane, t ulej m ta dhe t fillonte t fliste pr luftn e kaluar t Buathit dhe pr armiqsin mes benu hazrexhve dhe benu el-evsve. Dhe i tha q ti prkujtoj ata se ka kishin folur atbot kundr njri-tjetrit, duke cituar vargjet e poetve t periudhs paraislamike (kohs s xhahilijetit).
279
I riu e dgjoi dhe bri si tha Shase b. Kajsi. Muslimant filluan bisedn rreth kohs paraislamike dhe rreth ksaj edhe u ngatrruan. Dy veta u ngritn, njri nga fisi Hazrexh e tjetri nga fisi El-Evs, dhe e tepruan me bised dhe ofendime, gjersa njri prej tyre tha: Nse keni dshir, prsri mund t luftojm! T pranishmit nga t dy fiset u ngritn n kmb dhe t hidhruar e t pezmatuar klithn: Arm, arm! Pastaj, duke klithur kshtu, doln prjashta dhe pr pak nuk u shkaktua prleshja. Lajmi arriti te Resulullahu , i cili doli para tyre me nj grup muhaxhirsh e tha: O musliman, pash Allahun, a mos vall do t ktheheni n xhahilijet, e un gjall mes jush? Vall, a mos doni t ktheheni n pabesim pasi Allahu ju prudhi n Islam dhe ju dhuroi at? Islami i ka dhn fund zakoneve t xhahilijetit, problemeve dhe mnyrs s jetess n t. Islami ju ka shptuar nga pabesimi dhe mes jush ka futur mirkuptim dhe dashuri. Njerzit kuptuan se shejtani i kishte przier gishtrinjt e vet mes tyre dhe se kishin gabuar. Kuptuan se armiku gjakatar ua kishte kurdisur intrign, andaj filluan t qajn, e pastaj u prqafuan, u pajtuan dhe s bashku vajtn me Resulullahun , t dgjueshm dhe t prulur, duke falnderuar Allahun q e shuajti zjarrin, t cilin e ndezi armiku i Allahut, Shase b. Kajsi. Ky sht vetm nj shembull i veprimtaris s hebrenjve pr t shkaktuar prarje mes muslimanve. Kjo sht vetm nj nga tentativat q t fusin pasiguri mes besimtarve, me qllim q ti dobsojn themelet e sapondrtuara t shtetit t ri dhe t fes s re. N kto qllime t liga ata ishin t palodhshm dhe t guximshm. Si detyr kryesore e tyre ishte q t prhapin antipropagand pr fen Islame. N mngjes zgjoheshin n besim, e natn flinin n pabesim. Mbillnin farn e dyshimit atje ku zemrat ishin t dobta. Materialisht i rrezikonin ata me t cilt kishin fardo lidhjesh afariste. Kur i kishin borxh dikujt, i mashtronin dit e net me radh duke u dhn premtime t rrejshme. Dinin t thoshin: Ne t kemi pasur borxh para Islamit, gjersa ishe n besimin e babait tnd, por tani ne nuk kemi kurrfar lidhjeje me ty. Ne nuk kemi marr kurrgj prej muslimanit, e as q i kemi
280
borxh ndonj muslimani. Q kur e ke ndrruar fen ti, me ne nuk ke asgj.371 T gjitha kto Hebrenjt i bnin para Bedrit, ndonse kishin lidhur marrveshje me Resulullahun . Resulullahu dhe ashabt i duronin dhe i toleronin t gjitha kto, pr ti ikur konflikteve dhe pr t ruajtur paqen dhe sigurin n terren.
Hebrenjt benu kajnuka shkelin kontratn

Kur e pan hebrenjt se Allahu i ndihmoi muslimant n Bedr dhe u siguroi fitore t lavdishme, kshtu q fituan fam e autoritet dhe u bn t tmerrshm pr armiqt, doli n shesh urrejtja, zilia dhe xhelozia e tyre, andaj filluan ta shprehnin haptazi armiqsin e vet dhe publikisht t bjn smirzira dhe mynxyra. Shpirtligu m i madh dhe m i ashpr ka qen Kab. b. El-Eshrefi (pr kt do t flasim m von). Kjo sht prsa i prket individve, ndrsa pr sa i prket fiseve, m t rrezikshmit kan qen hebrenjt e fisit Benu Kajnuka, t cilt jetonin brenda n Medin. E kishin lagjen e vet q quhej me emrin e tyre. Ishin zejtar: artar, farketar, argjendar etj. Pr shkak se merreshin me kso punsh, secili prej tyre ishte i armatosur. I kan pasur shtatqind ushtar t armatosur mir. Kta ishin hebrenjt m t guximshm t atyre viseve. Pas Bedrit filluan ti sulmonin haptazi muslimant dhe ta zgjeronin rrjetn e fushveprimit kundr tyre. Prhapnin frik, prqeshnin dhe sulmonin do musliman q vinte n tregun e tyre. M n fund filluan ti sulmonin edhe grat muslimane. Kur u mbush gota e vrerit plot, Resulullahu i tuboi ata dhe u mbajti nj ligjrat, duke i ftuar q ti prmbaheshin drejtsis dhe t ndiqnin rrugn e s mirs. Ai iu krcnua se nuk do t mundnin gjat t bnin prapsira t tilla, dhe nse vazhdonin kshtu, do t pendoheshin shum. Ata, jo vetm q nuk i prfilln kto fjal, por u bn edhe m t ashpr n veprimet e tyre. Ebu Davudi dhe muhaditht e tjer, transmeton nga Ibni Abbasi , n ka thn: Kur Resulullahu i mundi kurejsht n Bedr, dhe kur u kthye n Medin, i tuboi hebrenjt te arshia e Benu Kajnu371
Gjith komentuesit e Kuranit, kryesisht prekin shembujt e komploteve t hebrenjve gjat komentimit t sures Ali Imran, e edhe n suret tjera.
281
kve dhe iu drejtua: O popull hebre, pranoni Islamin para se tju ndodh ajo q u ndodhi kurejshve. Ata than: O Muhammed, mos u dalldis me humbjen dhe me vrasjen e disa kurejshve, t cilt jan analfabet dhe pa eksperienc dhe t cilt nuk kan aspak njohuri pr luft. Po qe se fillon luftn me ne, ather do t kuptosh se ne jemi lufttar t vrtet, dhe se nuk ke hasur n t till si jemi ne. Ather Allahu shpalli ajetet, n t cilat flet pr hebrenjt: Thuaju (o Muhammed!) atyre q mohuan: Ju do t shtypeni dhe do t tuboheni n skterr. E, sa vendbanim i tmerrshm sht ai vend! Ju keni shembullin n dy ushtrit q ishin n konflikt: njra q luftoi n rrugn e Allahut, dhe tjetra - e mohuesve, s cils i dukej se para vetes ka dy her m shum kundrshtar. Se Allahu me ndihmn e vet forcon k t doj. Ky sht, me t vrtet, msim pr largpamsit. (Ali Imran: 12-13).372 Reaksioni i Benu Kajnukve paralajmronte haptazi luftn. Resulullahu e fshehu hidhrimin e vet, u prmbajt me tr fuqin dhe i urdhroi muslimant q edhe ata t jen t durueshm. Ndrsa hebrenjt benu kajnuka, vazhduan me trazira dhe me rregullime n Medin. Filluan t bnin kaose, t mbillnin frik, t prhapnin mynxyra dhe kshtu tia mbyllnin vetes dyert e jets s rehatshme. Ibni Hishami transmeton nga Ebi Avni se nj grua Arabe nj dit kishte shkuar n tregun Benu Kajnuka pr t shitur mall. Pasi e shet mallin, hyn te nj artar. Hebrenjt tubohen rreth saj dhe krkojn q t zbulonte fytyrn. Ajo refuzoi ta bnte kt, kurse artari i afrohet dhe e mbrthen nj kind t peres pas shpins saj. Ajo ishte e pakujdesshme, andaj as q vrejti dika. Kur u ngrit, pereja u gris dhe iu zbulua nj pjes e trupit. T gjith filluan t qeshnin, ndrsa ajo zuri t klithte. Nj musliman u hodh mbi artarin dhe e mbyti at. Pastaj hebrenjt e mbytn muslimanin. Farefisi i ktij muslimani thirri n ndihm muslimant e tjer dhe kshtu u shkaktua prleshje mes tyre dhe hebrenjve benu kajnuka.373
Rrethimi, dorzimi dhe shprngulja e kajnukve

Tanim Resulullahun e neveriti kjo. Prandaj caktoi si mbikqyrs t Medins Ebu Lubabe b. Abdul-Mundhirin, kurse flamurin ia
372 373
Sunenu Ebi Davud: II/115; Ibni Hisham: I/552. Ibni Hisham: II/47, 48.
282
dha Hamza b. Abdul-Muttalibit dhe u nis me ushtri kundr Benu Kajnukve. Kur dgjuan pr ardhjen e ksaj ushtrie, hebrenjt u fortifikuan mir n lagjen e vet duke caktuar roje dhe vendosn barrikada. Resulullahu pesmbdhjet dit e mbajti t rrethuar fortifikatn e tyre, duke filluar prej dits s shtun, gjysmn e shevvalit t vitit 2 h. e gjer m nj dhul-kade. Allahu futi frik n zemrat e tyre (kur Allahu dshiron ta poshtroj dhe ta shkatrroj nj popull, ather Ai ua mbush zemrat me frik), andaj i dorzohen Resulullahut q ky t gjykoj pr ta, pr pasurit dhe pr grat e fmijt e tyre. Resulullahu urdhroi q t lidheshin t gjith. Ather u zgjua vetdija hipokrite e Abdullah b. Ubeje Selulit, i cili shpejtoi te Resulullahu pr ta lutur q ti falte hebrenjt. Ai tha: O Muhammed, bhu i mshirshm ndaj aleatve t mi (ky ishte hazrexhas). Resulullahu nuk iu prgjigj, e ky e prsriti krkesn e vet. U kthye nga Resulullahu dhe ia futi dorn n xhep t kmishes, kurse Resulullahu i tha: Ik prej meje!, dhe aq tepr u hidhrua saq hidhrimi iu duk n fytyr, e tha: Vaj halli pr ty, ik prej meje! Hipokriti nuk lshoi pe. Me kryenesi ende e mbante Resulullahun duke thn: Jo pr Zotin!, nuk do t t lshoj, prderisa nuk lshon pe ndaj ndshkimit t aleatve t mi. Katrqind rojtar dhe treqind armadill m kan mbrojtur nga armiku i kuq dhe i zi e ti dshiron ti vrassh pr nj dit. Kam frik se do t ket pasoja t rnda pas ksaj. Resulullahu u soll me kujdes ndaj ktij hipokriti, i cili sakaq para nj muaji e kishte pranuar Islamin, andaj lshoi pe ndaj krkess s tij. Urdhroi q kta t shprnguleshin nga Medina dhe t mos qndronin m aty afr. Atbot u shprnguln n Sham dhe u vendosn n Edhreat. Shumica nuk u adaptuan n rrethin e ri, andaj vdiqn aty. Resulullahu e konfiskoi pasurin e tyre. Prej ksaj pasurie pr vete ndali tri arka, dy parzmore, tri shpata, tri shtiza dhe nj t pestn e plakave. Plakat i ka mbledhur Muhammed b. Meslemeh.374
Ekspedita n Suvejk
Ndrsa n Medin armiqt e Resulullahut Safvan b. Umejje, hebrenjt dhe hipokritt bnin komplote dhe nxisnin kryengritje, n
374
Zadu-l-Mead: II/71.79; Ibni Hisham: II/47-49.
283
Mek Ebu Sufjani mendonte pr iden, q me veprime sa m pak t dukshme, tu bnte sa m shum t kqija muslimanve. sht dashur urgjentisht ti prvishej nj pune t till, n mnyr q ta kthente autoritetin e humbur te populli dhe prsri t afirmonte fuqin dhe dinjitetin e vet. Andaj, betohet se nuk do ta lante kryet nga papastrtia, xhunubllku, gjersa t sulmonte Muhammedin . Ai me dyqind kalors u nis pr n Medin. Kur erdhi n grykn e malit Nejb, prafrsisht 200 milje afr qytetit, u ndal aty, sepse nuk dshironte sulm t hapur dhe t drejtprdrejt n Medin. Vendosi q ky t ishte sulm i ngjashm me sulmet e kusarve. Nn mbrojtjen e nats s errt, i fshehur prej shikimeve kureshtare, erdhi n lagjen ku jetonte Hujej b. Ahtabi. Krkoi t hynte n shtpin e tij, por ky nuk e lejoi nga frika pr jetn dhe familjen e vet. Pastaj Ebu Sufjani vajti te Selam b. Mishkeme - prijsi i fisit tjetr hebre Benu En-Nadir dhe ruajtsi i thesarit t tyre - dhe krkoi q t hynte tek ai. Ky e pranoi, e ushqeu dhe i dha pr t pir. Pastaj e njoftoi me lajmet e reja n Medin. Pas ksaj, Ebu Sufjani n t njjtn nat vajti te gryka e malit, ku prisnin kalorsit e tij. Menjher drgoi nj grup pr t sulmuar lagjen medinase El-Arid, t cils ia rrnuan muret, ia pren e ia dogjn hurmat dhe shkaktuan dm t madh material. N rrug e sipr vran nj ensar dhe nj aleat t tij, t cilt bnin roj. Pastaj ikn mbrapsht nga Meka. Resulullahu kuptoi pr kt sulm kusarsh t Ebu Sufjanit, dhe u nis t ndiqte at dhe kalorsit e tij, t cilt, tanim, ishin duke ikur me shpejtsi t madhe. Gjat ikjes, pr tu shkarkuar dhe lehtsuar, i hidhnin pajisjet dhe ushqimin. Ndaj edhe patn sukses t iknin. Resulullahu i ndoqi gjer te Rrafshina Ensarijal-Kadr, pastaj vendosi t kthehej. Muslimant i mblodhn pajisjet t cilat i kishin hedhur idhujtart n ikje e sipr. Prandaj kjo ekspedit sht quajtur Suvejk (pajisjet), q ka ndodhur n dhul-hixhxhe t vitit 2 h., dy muaj pas Bedrit. N Medin si mbikqyrs ishte Lubabe b. El-Mundhiri gjer n kthimin e Resulullahut .375
375
Zadu-l-Mead: II/90, 91; Ibni Hisham: II/44, 45.
284
Ekspedita n Dhi-Emr
Kjo ka qen ekspedita m e madhe dhe m e numrt, t ciln e ka udhhequr Resulullahu para betejs n Uhud. Ndodhi n muharrem t vitit 2 h. e kundr fiseve Benu Thalebe dhe Muharib. Resulullahun a. s. e lajmrojn se kta armiq ishin duke prgatitur sulmin n pjest kufitare t Medins pr ti plakitur ato. Ndaj ky prgatiti nj ushtri prej 450 ushtarsh, gjysma kalors e gjysma kmbsor, dhe u nis n rrug. N Medin e zvendsonte Uthman b. Affani. Gjat rrugs zun nj njeri t quajtur Xhebbar nga fisi Benu Thalebe dhe e solln para Resulullahut . E thirri n Islam e ai e pranoi. Resulullahu e vendosi afr Bilalit dhe e morn me vete kundr armikut. Kur armiku pa se po vinte ushtria e madhe e muslimanve, populli iku n male, ndrsa muslimant arritn gjer te pusi i quajtur Dhi- Emr. Resulullahu me ushtrin e vet aty fushoi gjat tr muajit seffer t vitit 3 h., me qllim q tu tregonin fiseve beduine arabe q zotronte fuqi dhe njerz edhe jasht Medins. Dhe vrtet, i kan tmerruar mjaft edhe pa ndrmarr ndonj aksion lufte. Pastaj Resulullahu u kthye n Medin me ushtrin e vet.376
Vrasja e Kab b. El-Eshrefit

Kab b. El-Eshrefi ka qen hebre i cili e urrente m tepr se t gjith Islamin. Ky e shqetsonte Resulullahun dhe rrejshm paraqitej si musliman gjer n prleshje. Ky ishte pjestar i fisit Tajj nga Benu Nebhant, e nnn e kishte prej fisit Benu En-Nadir. Ishte bandill i pasur, shum i njohur me bukurin e vet dhe njri prej poetve t famshm hebrenj. Jetonte n lagjen jugperndimore t Medins s fortifikuar. Ishte n marrveshje me fisin Beni EnNadir. Kur kuptoi se Resulullahu ngadhnjeu n Bedr, me rast ishin vrar shum njerz t njohur nga kurejsht, tha: Vall, a sht kjo e vrtet!? Ata njerz kan qen arabt m t njohur, prijs t tyre, a sht e mundur q Muhammedi ti ket
Ibni Hisham: II/46; Zadul-Miad: II/91; Flitet se n kt ekspedit Deasuri ose Gavresi ka tentuar ta vras Resulullahun , por kjo nuk sht e vrtet. Kjo ka ndodhur gjat nj ekspedite tjetr. Shiko Buhari: II/593.
376
285
mundur ata? Pr Zotin!, nse kjo sht e vrtet, ather m mir sht t jetohet nn tok, sesa t jetohet mbi t. Kur u bind n vrtetsin e lajmeve, dhe n fitoren e Resulullahut dhe muslimanve, ky armik i Allahut vendosi ta sulmonte Pejgamberin . Filloi t shrbente me talentin e vet poetik q n poezit e tij ti lavdronte kurejsht dhe ti inkurajonte kundr muslimanve. Kjo nuk i mjaftonte, ndaj i hipi deves dhe vajti n Mek. Erdhi tek ElMuttalib b. Ubeje Vedaah Es-Sehmi dhe filloi ti recitonte vargjet e veta duke vajtuar mbi viktimat e Bedrit, veanrisht i vajtonte viktimat e bunarit t vjetr Kalib. Kshtu i shkoi ndoresh t fuste trazira t reja mes tyre dhe prsri ndezi urrejtjen kundr Pejgamberit . I thrriste kurejsht n luft kundr tij. Gjersa ishte n Mek, Ebu Sufjani dhe kurejsht e tjer e pyetn: A do m tepr fen ton apo t Muhammedit? A jemi ne n rrug t drejt apo ai? Ju jeni n rrug t drejt, andaj edhe jeni m t mir se ata, u prgjigj ky. Me kt rast, Allahu shpalli: A nuk i ke par ata, t cilve u sht dhn nj pjes e Librit? Besojn n statuja dhe n t kqija dhe u than mohuesve: Kta jan n rrug m t drejt se ata q besojn (muslimant). (En-Nisa: 51) Pastaj Kabi u kthye n Medin dhe vazhdoi me intrigat e veta. N vargjet e veta satanike i njolloste grat muslimane t ashabve dhe me gjuhn e vet t ndyr u shkaktonte dhembje dhe vuajtje t mdha shpirtrore. Kur Resulullahu , trsisht i hidhruar, i pyeti ashabt e vet: Kush do ti qroj hesapet me Kab b. Eshrefin? Ai sht duke shqetsuar Allahun dhe Pejgamberin e Tij, u lajmruan Muhammed b. Mesleme, Ubad b. Bisher dhe Selkan b. Seleme, i quajtur Ebu Naile, vllai mndor i Kabit, gjithashtu u lajmruan edhe El-Harith b. Evsi dhe Ebu Abes b. Huberi. Udhheqs t grupit e zgjodhn Muhammed b. Meslemen. Ekzistojn disa tradita gojore t cilat flasin pr vrasjen e Kab b. Eshrefit. Kur Resulullahu pyeti: Kush do ti qroj hesapet me Kabin? Ai sht duke shqetsuar Allahun dhe Pejgamberin e Tij, u ngrit Muhammed b. Mesleme e tha: Un, o Pejgamber i Allahut. A dshi-ron ta mbys? Po, u prgjigj Resulullahu Pra m lejo ti them dika. Pejgamberi tha: Thuaji! 286
Muhammed b. Mesleme shkoi te Kabi e i tha: Ky njeri (Muhammedi ) gjithnj prej nesh krkon sadaka. Na ka lodhur me kt. Kabi tha: Sigurisht do tju mrzit. Ibni Mesleme tha: ti bsh, e kemi pasuar dhe nuk dshirojm ta braktisim gjersa nuk e shohim se far qllimesh ka. Por desha t m huazosh nj apo dy veseke grur.377 Kabi tha: Do t t jap, por m par m jep pengun. Ibni Mesleme tha: far t t jap peng? Kabi tha: M jep peng gruan tnde. Ibni Mesleme: Si ta jap gruan peng kur ti je njeriu m i bukur? Kab: M jep peng djalin tnd. Ibni Mesleme: Si ta jap djalin, e pastaj tr jetn ta shajn dhe ti thon se ka qen peng pr nj apo dy vesek. Kjo do t ishte turp pr ne. Por peng mund t t jap armt. U morn vesh q tia drgoj armt. Bised t ngjashme me t ka br edhe Ebu Naile. Ai vajti te Kabi dhe i recitoi disa vargje t vjershave t tija. Pastaj i tha: Vaj pr ty, kam ardhur q t t tregoj dika, por me kusht q nuk do ti tregosh askujt. Kabi tha: M trego! Ebu Naile tha: Ky njeri (Muhammedi ) na erdhi dhe na solli telashe. Arabt na u bn armiq. M nuk jemi t bashkuar. Rrugt na u ndan, fmijt na u shprndan. Njerzit u lodhn. Ne mundohemi pr do dit, e edhe fmijt tan. Jemi t uritur... dhe kshtu filloi e njjta bised si u zhvillua me Ibni Meslemen. Gjat biseds Ebu Naile tha: Un kam shok t cilt mendojn sikurse un. Kam dshir ti drgoj te ti pr tu shitur ushqim. Ibni Mesleme dhe Ebu Naile me kt bised kan dashur t arrinin nj qllim - q t t vinin lirisht n shtpin e tij me armt dhe me njerzit e tyre. Nj nat t ndritshme, m 14. rebiul-evvel t vitit 3 h., u tubua grupi i zgjedhur te Resulullahu e ky i prcolli gjer te varrezat e Medins (Bekiel Garkad) duke u thn: Nisuni n emr t Allahut! O Allahu im, ndihmoji kta!
Vesek sht njsi pr matjen e peshs tek arabt (1 vesek = 60 saa, kurse 1 saa = 60 grushta).
377
287
Pastaj Resulullahu u kthye n shtpi ku e kaloi tr natn duke u falur dhe duke lutur Allahun . Grupi i zgjedhur arriti gjer te bedenat e lagjes s Kabit. Ebu Naile e thirri. Ai u ngrit pr t dal, e gruaja e tij, me t ciln pak koh m par ishte martuar, i tha: Ku shkon n kt koh t nats? A dgjon, m bhet sikur nga ky z pikon gjaku. Kabi u prgjigj: Ai sht vllai im Muhammed b. Mesleme dhe vllai im mndor, Ebu Naile. Nikoqiri krenar duhet ti prgjigjet thirrjes e t dal bile edhe nse e thrrasin pr ta vrar. Pastaj doli para tyre mir i parfumosur. Ebu Naile qysh m par u kishte thn shokve: Nse del, un do tu marr er flokve t tij. Nse e shihni se kjo m ka shkuar pr dore dhe se jam duke e mbajtur pr floksh, ather ju goditeni. Kabi zbriti tek ata, biseduan pak e pastaj Ebu Naile i tha: A shtisim pak, o Ibni Eshref, gjer te druri i vjetr e atje t bisedojm? Ai u prgjigj: Nse doni. U nisn t shtisnin e Ebu Naile i tha: Sa er e mir! Ende t till nuk kam ndier. Kabi u gzua e tha: E kam gruan m t njohur pr erza. Ebu Naile e pyeti: A m lejon ti marr er koks sate? Po, tha Kabi. Ebu Naile e futi dorn n flokt e tij pr t marr er s bashku me shokt e vet. Vazhduan t shtisnin, e pas nj kohe Ebu Naile pyeti: T marr er? Ani, tha Kabi. Ebu Naile veproi n t njjtn mnyr sikurse hern e par, dhe e lshoi q t mos zgjonte dyshim. Pastaj shtitn edhe pak, e Ebu Naile pyeti: A t marr er? Ani, tha Kabi. Ebu Naile e futi dorn n flokt e tij, e kapi pr to dhe thirri: Goditeni armikun e Allahut! Shpatat vringlluan, por nuk mundn ta mbytin menjher. Ather Muhammed b. Mesleme u shtrngua, e rrzoi prtok dhe e theri n qaf. Armiku i Allahut vdiq duke lshuar nj britm, prej s cils u trembn t gjith prreth tij. N t gjitha kshtjellat u ndez zjarri. Grupi i zgjedhur nisi t trhiqej. El-Harithi b. Evsi ishte i plagosur nga disa therje t shpatave t shokve t tij, ngase ishte nat. Atij i rridhte gjaku, prandaj mbeti prapa shokve. Kur shoqria doli n rrug t hapur, vrejtn se Ebu Harithi nuk ishte me ta. U ndaln pr ta pritur. Ai mbrriti pas nj ore duke ndjekur gjurmt e shokve, pastaj vazhduan rrugn s bashku. Kur erdhn te Bekiel Garkad, thirrn tekbire. Resulullahu me ti dgjuar kto tekbire, kuptoi se 288
Kabi ishte vrar dhe se grupi i zgjedhur po kthehej. Kta s shpejti erdhn, e Resulullahu u tha: I pait fytyrat plot gazmend! Ata u prgjigjn: Edhe ti gjithashtu, o Pejgamber i Allahut. Pastaj e hodhn kokn e keqbrsit para kmbve t tij, e Resulullahu falnderoi Allahun pr ndihmn e Tij. Me dorn e vet ia frkoi plagt Harithit dhe ai u shndosh. Pas ksaj ngjarjeje, situata n Medin u qetsua paksa.378 Kur hebrenjt kuptuan pr psimin e kryeparit t tyre, Kab b. El-Eshrefit, i kaploi tmerri dhe u hyri frika nga psimet e reja, sepse e kuptuan se Resulullahu nuk ushtronte fuqin dhe dhunn kundr atyre q e mbanin fjaln dhe i prmbaheshinn kontrats s caktuar, dhe se nuk kishte shptim pr ata, t cilt shkaktonin turbullira e mbillnin urrejtje. Prandaj as q lvizn nga vendi pr shkak vrasjes s Kabit. Ata u qetsuan, t gatshm pr ti respektuar marrveshjet dhe kontratat, ndrsa ata m t kqijt, ky lmsh gjarprinjsh, u futn n zgavrat e tyre pr tu fshehur n to. Kshtu Resulullahu ishte i detyruar q, koh pas kohe, t merrej edhe me qetsimin e trazirave t brendshme, t cilat nuk i shkaktonin muslimant. Mirpo, pas ksaj ngjarjeje morn frym m leht.
Ekspedita n Bahran
Resulullahu s bashku me treqind lufttar u nis n nj patrullim t madh, n muajin rebiul-ahir t vitit 3 h. n drejtim t Bahranit, ku gjenden disa qytete t Hixhazit n rajonin Feri. N kt vzhgim t rndsishm strategjik qndroi dy muaj, pastaj u kthye n Medin pa luftuar.379
Ibni Hisham: II/51-57; Sahihu-l-Buhari: I/341, 425, II/577; Sunenu Ebi Davud me Avnil-Mabud: II/42, 43; Zadu-l-Mead: II/91. 379 Ibni Hisham: II/50-51; Zadu-l-Mead: II/91; Ekzistojn mendime t ndryshme pr qllimet e ksaj ekspedite vzhguese. Disa mendojn se Resulullahut i kan ardhur lajmet se Benu Selemt - fisi nga kto vise, prgatisnin nj ushtri t madhe kundr Medins apo paralagjeve t saj. Mendimi tjetr sht se Resulullahu ka dashur ti sulmonte kurejsht. Kshtu mendojn Ibni Hishami dhe Ibni Kajjumi, sepse Benu Selemt nuk kan banuar n Feri, por n rajonin e Nexhdit, n ann e kundrt nga Feri.
378
289
Patrulla e Zejd b. Harithit

Kjo ishte lvizja e fundit e ushtris muslimane para betejs s Uhudit. Kjo ndodhi n muajin rebiul-ahir t vitit 3 h. Pas lufts s Bedrit, kurejsht e kaluan pranvern n hidhrim e n pikllim dhe, kur u afrua vera, i kaploi brenga dhe frika pr sigurin e sezons tregtare n Sham. Muhammedi dhe shokt e tij i shkaktuan dme t mdha tregtis son. I larguan dhe i dbuan tregtart tan prej nesh. Nuk dim se t bjm me t. Ata i kontrollojn t gjitha rrugt e dors s dyt, e sidomos at kryesoren. Madje edhe popullata bregdetare iu bashkuan atij. t bjm e nga t shkojm? Nse mbetemi n shtpit tona, do ta shpenzojm kapitalin kryesor t pasuris son, e nuk do t kemi asgj. Jeta jon n Mek varet nga arritjet tona, nga tregtia verore me Shamin dhe nga ajo dimrore me Abisinin. Ja, kso bisedash bnin mes tyre tregtart mekas. El-Esved b. Abdul-Muttalibi tha: Shmangiuni rrugs bregdetare dhe nisuni nga Iraku. Kjo me t vrtet sht rrug e gjat, e cila shpie nga Nexhdi n Sham dhe e cila kalon larg n lindje nga Medina. Kurejsht nuk dinin asgj pr kt rrug, sa ishte e gjat dhe nga kalonte ajo. El-Esvedi i propozoi Safvanit ta merrte Furat b. Hajanin, nga fisi Benu Bekr, si udhrrfyes, kurse Safvani t bhej udhheqs i karvanit. Karvani kurejshit mori rrugn e re pr n Sham. Ndrkaq, lajmet pr kt karvan arritn n Medin fare rastsisht. Nj dit rrinin s bashku Sulejh b. Numani - musliman - me Nuajm b. Mesud El-Eshxheen - ather jomusliman - dhe pinin alkool. Ndalesa pr pirjen e alkoolit ende nuk ishte shpallur. Kur pin mir, Nuajmi tregon planin dhe ndrrimin e rrugs s karvanit kurejshit dhe pr drejtimin e ri t lvizjes. Sulejte e dgjoi kt me vmendje dhe menjher vajti t lajmronte Resulullahun . Resulullahu nxitimthi i tuboi njqind kalors nn udhheqjen e Zejd b. Harith El-Kelbit. Ky shpejtoi dhe e befasoi karvanin, i cili ishte duke zbritur n ujrat e Nexhdit, t quajtur Kardetun. E robroi tr karvanin, ndrsa Safvani dhe mbrojtsit e karvanit ikn si pa krye, pa br kurrfar rezistence. Muslimant e zun udhrrfyesin e karvanit, Furat b. Hajanin, dy njerz dhe pasuri t madhe q mbarte karvani, n vler prej 100 mij dirhem. Resulullahu mori nj t pestn e mallrave, kurse 290
pjesn tjetr, katr t pestat, ua ndau pjesmarrsve t ktij aksioni. N kt rast Furat b. Hajani pranoi Islamin personalisht prej Resulullahut .380 Kjo ishte ngjarja e dyt tragjike q i goditi kurejsht pas betejs s Bedrit. Atyre nuk u mbeti m t zgjidhnin, meq kishin vetm dy alternativa: t theynin kryelartsin, fuqin dhe autoritetin, e t merrnin rrugn s paqes e t marrdhnieve t mira fqinjsore me muslimant, ose t ndrmerrnin luft totale, e cila do tua kthente autoritetin dhe famn e dikurshme, n t ciln do ti shkatrronin forcat muslimane, do tua rrmbenin pushtetin dhe t vendosnin kontrollin mbi tr Arabin. Meka zgjodhi variantin e dyt. Andaj filluan ta zmadhonin propagandimin e hakmarrjes, duke i thirrur kshtu n arm t gjith ata q kishin mundsi ta bartnin at. Ballafaqimi me muslimant duhej t ishte vendimtar dhe prfundimtar. Fuqimisht vendosn q lufta t zhvillohej para pragjeve t shtpive t muslimanve n Medin. Kjo ngjarje e fundit me karvanin dhe ngjarjet e prmendura m par, ishin shkas serioz dhe i bindshm pr ndrmarrjen e ksaj lufte.
380
Ibni Hisham: II/50, 51; Fikhu-s-Sire, f. 190; Rahmetun li-l-Alemin: II/219.
291
Beteja n Uhud
BETEJA N UHUD
Prgatitja e kurejshve pr betejn hakmarrse
Mekn e kishte kapluar zjarri i urrejtjes s madhe ndaj muslimanve. Shkaqe pr kt ka pasur shum, prej humbjes n Bedr gjer te psimi i karvanit t fundit. Afshi pr hakmarrje rritej nga dita n dit. Tu kundrviheshin muslimanve n mas t njjt, ose edhe m tepr. Prandaj nuk kan guxuar ti vajtonin viktimat e Bedrit, nuk kan guxuar t nguteshin as me shpengimin e robrve, n mnyr q muslimant t mos kuptonin pikllimin e madh t tyre, e ata nuk donin tu dhimbsen askujt. Menjher pas Bedrit ata u morn vesh pr nj luft totale kundr muslimanve, e cila do tu shronte plagt e thella, do tua shuante hidhrimin dhe urrejtjen, e cila ndizej flak. Pr kt luft t gjat ata filluan t prgatiteshin shum m mir se pr at t parn. Organizimin e prgatitjeve si dhe nxitjen pr luft e udhhiqte grupi i paris mekase: Ikrime b. Ebu Xhehli, Safvan b. Umejje, Ebu Sufjan b. Harbi dhe Abdullah b. Ubeje. Puna e par q bn ishte tubimi i deveve dhe karvanit t shprndar, t ciln e shptoi Ebu Sufjani para betejs n Bedr, i cila, n realitet, ishte shkas i ksaj lufte. Ata u than pronarve t mallit e t pasuris: O kurejshit, Muhammedi ju bri t padrejtn dhe i vrau bijt tuaj m t mir. Andaj na ndihmoni me kto mjete n luft kundr tij. sht e mundur t arrijm hakmarrjen. Kta iu prgjigjn krkess dhe e shitn at. Nj mij deve dhe pesdhjet mij dinar t art n mall ishte prbrja e karvanit. N lidhje me kt Allahu shpalli: Ata q nuk besojn, shpenzojn pasurin e vet pr t penguar nga rruga e Allahut. Ata, me t vrtet, do ti shpenzojn kto, e pastaj, pr kt, do t dshprohen, e n fund do t mposhten. E, ata q nuk besojn do t tubohen n Xhehenem. (El-Enfal: 36) 293
Mandej ky grup e la t hapur mundsin e pjesmarrjes vullnetare t t gjith atyre t cilt dshironin t luftonin kundr muslimanve: abisinasve, kenanijve (fisit autokton arab), tihamijve (banorve bregdetar nga Hixhazi) dhe kshtu prdorn metoda t llojllojshme nxitse pr luft. Madje Safvan b. Umejje e detyronte poetin Ebu Izzet, i cili kishte qen i robruar n Bedr dhe q Resulullahu e kishte liruar personalisht me kusht q t mos e sulmonte m at e as muslimant, q ti vizitonte fiset arabe dhe ti nxiste kundr muslimanve. I premtoi se do ti dhuronte pasuri t madhe nse kthehej gjall nga beteja, e nse vritej, ather Safvani do t kujdesej pr vajzat e tij. Ebu Izzeti filloi ti vizitonte fiset dhe me vargjet e veta patriotike bnte thirrje dhe nxiste n luft kundr muslimanve. Pr t njjtn gj morn edhe nj poet tjetr, Musafi b. Abdi Menaf ElXhumehin. Ebu Sufjani veanrisht u dalldis kundr muslimanve pas kthimit nga ekspedita n Suvejk. Ishte i friksuar, ngase nuk kishte realizuar at q donte, prkundrazi kishte humbur nj pjes t madhe t pajisjeve n kt ekspedit. E, pastaj, u hakrrua edhe m shum pas udhtimit t pasuksesshm t karvanit, ather kur Zejd b. Harithi i shkaktoi humbje t madhe materiale, e cila e varfroi tr ekonomin e Meks. Humbja e tr karvanit me gjith mallrat ishte shkaku i drejtprdrejt pr ndrhyrjen e shpejt t kurejshve kundr muslimanve.
Formimi i ushtris kurejshite dhe prbrja saj

Kur u mbush viti dhe, kur kurejsht prfunduan prgatitjet, n Mek u tubuan tre mij lufttar kurejshit, abisinas dhe aleat t tjer. Udhheqsit ushtarak kurejshit vendosn q me vete t merrnin edhe grat pr t ndihmuar burrat e tyre. Pra, nga Meka u nisn edhe pesmbdhjet gra. Krahas pajisjes s armatosur ushtart kishin edhe tre mij deve dhe dyqind kuaj, pr etn e kalorsis,381 kurse nga armt mbrojtse kishin shtatqind parzmore. Komandn kryesore t kmbsoris e mbante Ebu Sufjani, kurse n kalorsi komandonte Halid b. Velidi, ndihms i t cilit ishte Ikrime b. Ebu Xhehli. Flamurtar ishin Benu Abdi-Dart.
Zadu-l-Mead: II/92 - qndron: numri i njohur; Fethu-l-Bari: V/346 (qndron: njqind kuaj).
381
294
Beteja n Uhud
Nisja nga Meka

Ushtria mekase mori rrugn pr n Medin, e furnizuar dhe e prgatitur mir si me armatim ashtu edhe nga ana psikike, t mbushur me pezmin e flakruar t politiks paraislamike hakmarrse luftarake dhe me plot shpres n fitore e n prfundim t mir t lufts.
Resulullahu mekase
informohet pr lvizjen e ushtris
Abbas b. Abdul-Muttalibi, xhaxhai i Resulullahut , prcillte prgatitjet dhe furnizimin e ushtris kurejshite dhe, kur ajo u nis nga Meka, i drgoi Resulullahut nj letr rekomandimi, prmes s cils e informonte pr t gjitha detajet e fushats ushtarake. Lajmtari shpejtoi pr n Medin dhe pr tri dit e prballoi distancn prej pesqind kilometrash. Letrn ia dorzoi Resulullahut n Mesxhidul-Kubba, e kt ia lexoi Ubeje b. Kabi, t cilin Resulullahu e urdhroi q t mos i tregonte askujt pr kt. Pastaj u kthye menjher n Medin dhe bri konsultime me komandantt e muhaxhirve dhe t ensarve.
Prgatitja e muslimanve pr befasi

E tr Medina ishte n kmb. T gjith ishin t armatosur. Populli falej dhe flinte i armatosur. Nuk guxonte t bhej asnj lshim. Nj grup i vogl ensarsh morn prsipr prkujdesjen e prkohshme t Resulullahut . Sad b. Muadhi, Usejd b. Hudajri dhe Sad b. Ubade nuk e linin vetm as ditn, as natn. Ruajtsit flinin n prag t ders s tij. U formuan grupe t vogla mbrojtse, t cilat prher patrullonin rreth qytetit dhe e mbronin prej tradhtarve. Pararojet muslimane u nisn q t vzhgonin lvizjen e armikut. I kontrollonin rrugt npr t cilat armiku mund t arrinte n Medin dhe ti sulmonte befas muslimant.
Ushtria mekase i afrohet Medins

Ushtria mekase marshonte rrugs s rndomt n drejtim t perndimit pr n Medin. Kur erdhn n vendin El-Ebva, bashkshortja e Ebu Sufjanit, Hinda, propozoi q t hapnin varrin e Emines, nns s Muhammedit . Komandantt ushtarak nuk e lejuan kt, duke
295
iu friksuar pasojave t rnda t cilat mund t rezultonin me ndrmarrjen e nj krimi t till neverits. Ushtria mekase vazhdoi rrugn pr n Medin, gjersa iu afruan lugins El-Akik. Pasi e kaluan kt, u nisn n t djatht dhe m pas u lshuan afr kodrs Uhud, n vendin e quajtur Ajnejn n luginn Sebhe, n veri t Medins. Aty u vendosn n fushim t premten, m 6 shevval t vitit 3 h.
Kshilli Konsultativ i Medins sjell planin pr mbrojtje

Lajmet arrinin n Medin nga asti n ast, gjer n at t fundit - pr fushimin e armikut. Ather Resulullahu mbajti nj kshillim ushtarak n nivelin e kuadrit komandues, ku u diskutua pr marrjen e nj qndrimi unik prkitazi me mbrojtjen. far taktike t prdornin, far metode apo n mnyr ti kundrviheshin ksaj fuqie t madhe. Resulullahu i informoi ata pr parashenjat sipas ndrrs q kishte par. Ai tha: E pash, pasha Allahun, mir e pash, se si thereshin bagtia e trash dhe shpatn time t prer n maj, dhe pash se dorn time e vura n mburoj. Bagtia e trash n ndrr ka domethnie se do t vritet nj numr i ashabve, tehu i shpats do t thot se do ta psoj njri nga antart e familjes sime, kurse mburoja ka kuptimin e qytetit Medin. Resulullahu i propozoi ashabve q t mos dilnin prej Medins. Le ta forconin fortifikimin e qytetit, e nse mushrikt mbeten n kampin e tyre, i cili ishte n vend t keq, prej ksaj nuk do t kishin dobi. E nse rastsisht e sulmojn Medinn dhe hyjn n qytet, ather muslimant do ti vrasin pa mshir npr rrugicat e Medins, kurse grat do ti godisnin nga kulmet e shtpive. Ky ishte propozimi i Resulullahut . sht interesant t theksohet se kt propozim e pranoi edhe munafiku Abdullah b. Ubej b. Seluli, i cili n kt mbledhje kishte ardhur si prfaqsues i fisit El-Hazrexh. Me siguri se kjo pajtueshmri e tij nuk pasoi ngaq ky plan ishte i mir nga aspekti ushtarak, por kt e bri pr ti ikur lufts pa dijen e askujt. Allahu ka dashur q turpi i tij dhe ithtarve t tij t zbulohej para muslimanve, e q muslimant n astin e fundit t kuptonin se far gjarprinjsh helmues kishin fshehur n gjirin e tyre, kushtuar ithtarve t Islamit. N kt mbledhje, ku jepeshin propozime dhe kmbeheshin mendime t ndryshme, nj grup ashabsh t nderuar, t cilt nuk patn nderin t merrnin pjes n betejn e Bedrit, shprehn mendimin e vet. Ata i propozuan Resulullahut q me ushtri t dilnin jasht Medins. N 296
Beteja n Uhud
kt propozim ishin aq kmbnguls, sa q njri prej tyre tha: Ne, o Pejgamber i Allahut, e kemi pritur kt ast dhe e kemi lutur Allahun pr kt, e pasi na u prmbush lutja dhe pasi erdhi dita e qrimit t hesapeve, na udhhiq kundr armikut, q t shohin se nuk jemi qyqar e frikacak. N krye t ktyre lufttarve t pezmatuar ishte Hamza b. Abdul-Muttalibi, xhaxhai i Resulullahut , vettima e shpats t t cilit tanim ishte par n Bedr. Ai i tha Resulullahut : Pasha Alla-hun, nuk do t krkoj asnj kafshat buk derisa t luftoj me kt shpatn time jasht Medins. N fund, pasi shumica e pjestarve ishte pr kt propozim, Resulullahu e trhoqi propozimin e vet dhe u pajtua q ballafaqimi me armikun t bhej jasht qytetit t Medins. Prgatitja e ushtris muslimane dhe dalja n dyluftim. Resulullahu e fali namazin e xhumas dhe n hutbe shpjegoi rndsin e ksaj prleshjeje, me rast krkoi prej tyre q t ishin t guximshm e t qndrueshm dhe ta kuptonin me seriozitetin m t lart rndsin e astit. Ua trhoqi vrejtjen me z t lart dhe qart se me siguri do ta fitonin luftn, nse ishin t durueshm. I urdhroi t bheshin gati pr tu ballafaquar me armikun. Kur dgjuan kt, ashabt u gzuan fort. Resulullahu e fali namazin e ikindis n xhami. Ushtria ishte n gjendje t mobilizuar. Atyre iu bashkuan edhe banort nga rrethi i Medins. Pas namazit, Resulullahu hyri n shtpin e vet me Ebu Bekrin dhe Umerin . Kta i ndihmuan t vishej me rrobat e lufts dhe ia ngjeshn armt. Me dy parzmore dhe me shpatn e vet, doli para popullit, i cili me padurim e priste daljen e tij nga shtpia. Kurse Sad b. Muadhi dhe Usejd b. Hudajri iu drejtuan disa ashabve, e than: Resulullahun e bindt kundr dshirs s tij q t dal jasht Medins. Ejani ti propozojm q ai srish t sjell vendimin ashtu si dshiron vet. T gjith u penduan pr shkak t kmbnguljes s tyre, andaj, kur Resulullahu prfundoi lutjen, i than: O Pejgamber i Allahut, nuk sht dashur t kundrshtojm n at mnyr, prandaj vepro ashtu si ke dshir vet. Nse m tepr ke dshir q t qndrojm n Medin, ne do t mbetemi ktu. Ather Resulullahu tha: Nuk i lejohet Pejgamberit t Allahut, pasi ta ket veshur njher parzmoren, q t armatoset, prderisa Allahu nuk gjykon mes tij dhe armikut t tij.382
382
Transmeton Ahmedi, Nesariu, Hakimi dhe Ibni Ishaku.
297
Resulullahu e ndau ushtrin n tri grupe: 1. grupi i muhaxhirve, me flamurtarin Musab b. Umejrin; 2. grupi i ensarve t fisit El-Evs, me flamurtarin Usejd b. Hudajrin; 3. grupi i ensarve t fisit El-Hazrexh, me flamurtarin El-Habab b. El-Mundhirin. Ushtrin e prbnin nj mij lufttar, prej t cilve njqind ishin t veshur me parzmore, pesqind kalors383 (disa thon se nuk ka pasur fare kalors), t tjert ishin kmbsor. N Medin la zvends Ibni Ummi Mektumin, i cili gjat ksaj ishte imam i muslimanve q kishin mbetur n Medin. Resulullahu urdhroi lvizjen. Ushtria u nis n veri. Kur e kaluan luginn Thenijjetul-Vedai, Resulullahu pa nj njsi t veuar e t armatosur mir, e cila dallonte nga ushtria e tij, andaj pyeti se kush ishin ata. I treguan se ata ishin hebrenj, aleatt e hazrexhve,384 t cilt dshironin t merrnin pjes n betej kundr mushrikve. Resulullahu pyeti nse e kishin pranuar Islamin, e kur i treguan se jo, ather ky e refuzoi ndihmn e jobesimtarve kundr politeistve mushrik. (Pra, muslimant duhet t ken kujdes se prej kujt duhet pranuar ndihm dhe se k do ta ken pr aleat).385
Revizionimi i ushtris
Kur Resulullahu arriti n vendin t quajtur Esh-Shejhan, bri kontrollimin e ushtris. Ushtart e moshs s mitur i ktheu mbrapsht n Medin. N mesin e tyre ishin: Abdullah b. Umer b. El-Hattabi, Usame b. Zejdi, Usejd b. Dhahiri, Zejd b. Thabiti, Zejd b. Erkami, Arabeh b. Evsi, Amr b. Hazmi, Ebu-Seid El-Hudariu, Zejd b. Harithi El-Ensari dhe Sad b. Habbe. N mesin e ushtarve t moshs s mitur prmendet edhe El-Beraeh b. Azibi, por ky prmendet, n hadithin q transmeton Buhariu, si pjesmarrs n betejn e Uhudit. Gjithashtu edhe dy t miturve t tjer u sht lejuar pjesmarrja n betej. Kta ishin: Rafia b. Hadixh, meq ishte shenjtar i mir, dhe Semur b. Xhunde. Prkatsisht, kur Resulullahu i lejoi Rafit ti
383 Ibni Kajjumi n veprn El-Huda, f. 2, 92; Ibni Haxheri thot se nuk ka pasur asnj kalors; El-Vafidi thot se Resulullahu dhe Burdeti kan pasur kuaj; Fethul-Bari: VII/350. 384 Transmeton Ibni Ishaku dhe thot se ata jan nga fisi Benu Kajnuka, (2/34), e ky fis sht dbuar nga Medina menjher pas betejs n Bedr. 385 Sh. prkth.
298
Beteja n Uhud
bashkohej ushtris, Semuri tha: Un jam m i fuqishm se Rafi, un e mund at! Kur e informuan Resulullahun pr kt, ai urdhroi q ata dy t rrokeshin, dhe Semuri e mundi Rafin, ndaj edhe kt e lejoi q ti bashkohej ushtris.
Bujtja mes Uhudit dhe Medins

Ushtria e kaloi natn n po at vend faln akshamin dhe jacin. Resulullahu zgjodhi pesdhjet ushtar, t cilt do t bnin roj gjith natn dhe do t mbikqyrnin kampin ushtarak. Komandanti i tyre ishte Muhammed b. Mesleme, ensar, hero i grupit t zgjedhur kundr Kab b. Eshrefit. Resulullahun posarisht e ruante Dhekvan b. Abdul Kajsi.
Kryengritja e Abdullah b. Ubejes dhe e shoqris s tij

Para agimit, pak para kohs kur duhej t falej sabahu dhe kur ushtria muslimane ishte aq afr ushtris s armikut, saq mund ta shihnin njra-tjetrn, u krekos Abdullah b. Ubeje, mushriku i famshm, s bashku me treqind ushtar, dhe e braktisn ushtrin muslimane. Ai tha: Nuk e dim prse kemi nevoj t vritemi? Mendohej se nuk ishte i knaqur pse Resulullahu pranoi mendimin e t tjerve, e jo mendimin e tij. sht e qart se ky nuk ishte shkaku pr tradhtin e tij para lufts, ndryshe nuk do t nisej fare nga Medina. Q n fillim do t abstenonte nga udhtimi. Qllimi i tij kryesor ishte q n kt ast vendimtar t shkaktonte huti dhe tollovi n radht e ushtris muslimane. Para armikut, munafiku i madh bri rrmuj n ushtrin muslimane, duke shpresuar se t gjith t tjert do t vinin pas tij. Pas ksaj ndodhie lufttart e tjer mbetn t hutuar dhe t pasigurt n fuqin e tyre, e sidomos pas brohoritjeve ngazlluese t armikut, t cilt e vshtronin tr kt tollovi. Tani do ta kishin shum m leht ta mundnin Pejgamberin dhe njerzit e tij besnik, pas ksaj do tia rikthenin famn dhe autoritetin ktij munafiku, t cilit do tia vinin kurorn mbretrore n kok. Kshtu mendonin politeistt n ann tjetr. Dhe, me t vrtet, te nj pjes e ushtris s Resulullahut u vrejt pasiguri. Dy grupe ushtarsh, njri nga fisi El-Evs, me njerzit e Benu Harithit dhe i dyti nga hazrexht me njerzit e Benu Selemes, gati u shpartalluan, por Allahu prsri futi qetsi dhe siguri n mesin e tyre e nuk u kthyen n Medin. Allahu pr ta thot:
299
Kur dy grupe nga ju menduan t ktheheshin nga frika, po Allahu u ndihmoi atyre (q t mos ktheheshin). Andaj besimtart le t mbshteten vetm tek Allahu! (Ali Imran: 122). N kto aste t vshtira Abdullah b. Harami - babai i Xhabir b. Abdullahut, u prpoq ti prkujtonte munafikt pr obligimin e tyre n kt luft. U nis pas tyre me shpres se do ti kndellte dhe do ti bindte q t ktheheshin n radht e veta. Ai u tha: Kthehuni e luftoni n rrugn e Allahut dhe mbrohuni! Ata than: Sikur ta dinim se ju do t luftonit, ne nuk do t ktheheshim. Abdullahu i braktisi ata duke thn: Allahu ju largoft, o armiq t Allahut! Allahu do ta shptoj Pejgamberin e Vet edhe pa ndihmn tuaj! N lidhje me munafikt q u ndan, Allahu thot: Dhe pr ti zbuluar hipokritt, e kur iu tha atyre: Ejani t luftoni n rrugn e Allahut, ose t paktn mbrohuni! - ata u prgjigjn: Sikur ta dinim q do t bhet luft e vrtet, ne me siguri do tju pasonim. At dit ata ishin m afr mosbesimit sesa besimit, sepse me gojn e tyre flisnin at, q nuk e kishin n zemrat e tyre, po Allahu i di mir ato q fshehin ata. (Ali Imran: 168)
Ushtria muslimane niset pr n Uhud

Pas ksaj ngjarjeje t paplqyeshme, Pejgamberi u ngrit q me ushtrin e mbetur, rreth shtatqind lufttar, t vazhdonte rrugn drejt armikut. Por ushtria e madhe e armikut ishte ndalur pr fushim n hapsirn e gjer t lugins s Uhudit, andaj ishte shum e vshtir t kaprceheshin trthorazi disa grupe t saj n kt rrug, prandaj Resulullahu pyeti: Kush mund t na kaloj ksaj rruge e t mos ndeshemi me armikun? Ebu Hajtheme tha: Un, o Pejgamber i Allahut. Ai zgjodhi vrtet rrugn e shkurtr gjer n Uhud, e cila kalonte prmes toks s Benu Harithit, duke ln ushtrin e mushrikve n perndim. Ushtria muslimane kaloi afr ifligut t nj munafiku t verbr, q quhej Murbe b. Kajdhi. Kur e kuptoi se kjo ishte ushtria e Resulullahut filloi tu gjuante pluhur n fytyr. Fliste duke iu drejtuar Resulullahut : Nuk je i mirseardhur dhe mos hyr n oborrin tim edhe pse je Pejgamber i Allahut! Muslimant deshn ta mbyt-nin, por Resulullahu u tha: Mos e vritni! Syt e tij jan t verbr, por edhe zemra e tij sht e verbr. Resulullahu vazhdoi rrugn derisa doli n rrugn malore t Uhudit. N qafmalin e oazs ndali ushtrin dhe aty zun vend, t
300
Beteja n Uhud
kthyer n drejtim t Medins. Prapa shpine kishin tatpjetn e Uhudit, kurse armiku gjendej n mes tyre dhe Medins.
Plani i mbrojtjes
Resulullahu e vendosi ushtrin aty dhe e radhiti n rreshta t gatshme pr luft. Zgjodhi nj grup prej pesdhjet shigjetarsh dhe komandn ia besoi Abdullah b. Xhubejr En-Numanit, ensar nga fisi El-Evs, i cili kishte marr pjes edhe n Bedr. I urdhroi q t fortifikoheshin n ann jugore t kodrs prball lugins - kjo maj m von mori emrin Maja e shigjetarve - e n ann juglindore nga tabori musliman ose afro njqind e pesdhjet metra larg ushtris muslimane. Qllimi i vendosjes s shigjetarve n kt vend ishte, si shpjegon vet Resulullahu : Pengoni deprtimin e kalorsis armike n radht tona. Pengojeni me shigjeta q t mos na sulmojn prapa shpine. Edhe nse fitojm, edhe nse humbim, ju mos e lshoni kt pozit. Nga ana juaj kurrsesi nuk guxojn t deprtojn ata.386 Pastaj u tha shigjetarve: Mbrojeni shpinn ton. Nse vritemi, ju mos na shptoni, nse fitojm, ju mos ejani pas nesh.387 N Sahihun e Buhariut qndron se u ka thn: Edhe nse e shihni se na kan rrmbyer shpest grabitqare, ju kurrsesi mos i lshoni vendet tuaja, prderisa nuk ju jap leje ta bni kt!388 N fortifikimin e ktij shtegu malor dhe me urdhrin e prer pr moslvizje, Resulullahu e evitoi mundsin e vetme t mushrikve q tu dilnin muslimanve prapa shpine dhe kshtu ti fusnin n grshr. Me ushtrin tjetr komandonin: me krahun e djatht El-Mundhir b. Amri, kurse me t majtin Zubejr b. El-Avami, t cilit i ndihmonte Mikdad b. El-Esvedi. Zubejri kishte detyr t rndsishme, q ti bnte rezistenc t fuqishme kalorsis s Halid b. El-Velidit. N radht e para ky i vendosi njsit m t zgjedhura dhe m trima t lufttarve. Kjo ishte taktik e menur, me t ciln u tregua mendjemprehtsia ushtarake e Resulullahut , t ciln nuk ka mundur ta arrinte kurr nj gjeneral me eksperienc sado t madhe. Megjithse musli386 387
Ibni Hisham: II/65, 66. Transmeton Ahmedi, Taberaniu dhe El-Hakimi nga Ibni Abbasi r.a; Fethu-l-Bari: V/350. 388 Sahihu-l-Buhari - Kitabul-Xhihad: I/426.
301
mant arritn rrz Uhudit pas armikut, i cili pr vete kishte zgjedhur pozitn m t mir pr luft, me radhitjen e urt ushtarake n hapsirn e mbetur, zgjodhn pr vete pozit mjaft t volitshme. Prapavijn dhe krahun e djatht e mbanin pjerrsirat e rrpishme t Uhudit, kurse krahun e majt dhe kmbsorin gjat lufts e mbronte nj zgrdhel q gjendej prapa shpins s ushtris. Resulullahu pr vendkomand zgjodhi nj vend t lart, ku, n rast rreziku, do t trhiqeshin n vend q t binin drejtprdrejt n duart e armikut. E, nse ata do t sulmonin edhe m, ather do tu shkaktonin humbje t mdha. Kshtu q armiku edhe nse do t ngadhnjente, nuk do t mund ti vilte frutat e fitores, e nse do t humbte, ather nuk do t mund t ikte dot. Mungesa n njerz u kompensua me zgjidhjen e lufttarve m t guximshm. Ja kshtu, Resulullahu e vendosi ushtrin e vet n mngjesin e s shtuns, m 7 shevval t vitit 3 h.
Resulullahu
ngrit shpirtin luftarak tek ushtart
Resulullahu urdhroi q askush t mos guxonte t hidhte madje as edhe nj shigjet t vetme pa urdhrin e tij. Parzmorja e dyfisht luftarake i rrinte bukur, me t ciln me mburrje shkonte nga njri lufttar te tjetri, duke u dhn kurajo, duke i kshilluar q t ishin t durueshm n pritje dhe t guximshm e t shpejt n prleshje. N nj ast e nxori shpatn nga kllfi, t prer n maj, dhe i pyeti ashabt: Kush dshiron ta marr kt shpat? Disa prej tyre menjher u ngritn dhe iu afruan Resulullahut : Ali b. Ebi Talibi, Zubejr b. Avami, Umer b. ElHattabi, e u ngrit edhe Ebu Duxhaneh Semmak b. Harsheh dhe pyeti; E duhet t bj kjo shpat, o Pejgamber i Allahut? Resulullahu u prgjigj: Me kt duhet ta pressh armikun, derisa t prkulet. Ebu Duxhaneh tha: Me kt kusht e marr at, e Resulullahu ia dha. Ebu Duxhaneja ishte njeri shum i guximshm. Gjat lufts krenohej dhe lavdrohej shum. E kishte nj turban t kuq. Kur e mbshtillte rreth koks, njerzit e dinin se do t kishte luft, dhe se ai do t luftonte gjer n vdekje. Kur e mori shpatn e Resulullahut , lufta i ra n kok dhe filloi t shtiste para rreshtave t ushtarve duke u krekosur si gjel deti. Kur e pa Resulullahu tha: Kt mnyr t sjelljes dhe t ecjes Allahu nuk e do, prpos n kso raste.
302
Beteja n Uhud
Vendosja e ushtris mekase n rreshta

Kurejsht e radhitn ushtrin e vet n rreshta. Kryekomandant ishte Ebu Sufjani, i cili u vu n mes t ushtris. Nga ana e djatht vendosi Halid b. Velidin - ather ende idhujtar- ndrsa n ann e majt Ikrime b. Ebu Xhehlin. Komandant t kmbsoris e caktoi Safvan b. Umejjen. Komandant i shigjetarve u b Abdullah b. Ebi Rebia. Flamurtar ishte Mefrezi nga fisi Abdu-d-Dar. Benu Abdu-d-Dart e kishin traditn e bartjes s flamurit luftarak, q kur e trashguan nga Kussaj b. Kulabi. Kt nder askush nuk ka mundur ta merrte prej tyre, sepse kjo ishte nj tradit e bartur brez pas brezi. Ebu Sufjani, pr t nxitur urrejtjen luftarake tek ata, iu drejtua flamurtarit: O Beni Abdu-d-Dar, ju edhe n Bedr e bartt flamurin ton, e na ndodhi ajo q e dim t gjith. Nse bie flamuri, bie edhe fitorja. Nse ai mbetet i ngritur gjat lufts edhe fitorja sht jona. Ose do ta ruani si duhet flamurin ose nuk na duheni fare. Ebu Sufjani arriti at q deshi. Abdu-d-Dart u pezmatuan, andaj i premtuan fuqimisht se edhe vet ai nesr do t bindej n vendosmrin e tyre pr ta mbajtur flamurin gjer n fund.
Manovrimi politik i kurejshve

Pak para fillimit t lufts, kurejsht bn edhe nj prpjekje pr t futur prarje n radht e muslimanve. Ebu Sufjani u drgoi ensarve nj porosi, ku thoshte: Na lini neve q ti qrojm hesapet me kushrinjt tan, e juve nuk do tju ngucim. Ne nuk kemi nevoj pr t luftuar me ju. kado q t ket menduar ather Ebu Sufjani, ishte e vrtet se nuk ka pasur kurrfar njohurie se kujt po i drejtohej tani. Ndoshta tani ai i drejtohej ensarve musliman, e jo atyre hebrenjve t kohs s xhahilijetit. Imani i ktyre njerzve ktu - n Uhud - ishte aq i fort, saq nuk mund t peshohej as me male. Ensart ia kthyen prgjigjen e ashpr Ebu Sufjanit me t ciln e sulmuan at dhe i than se ishte duke propozuar dika t pamoralshme. Kur erdhi momenti i prleshjes, kurejsht tentuan t bnin edhe nj intrig. Sakaq para muslimanve u paraqit tradhtari Ebu Amiri, emri i vrtet i t cilit ishte Abdu Amr b. Sajfi - i quajtur kallogjer, ndrsa Resulullahu e quante fasik - (vagabond dhe i zvetnuar).
303
N kohn e xhahilijetit ai ishte prijs i fisit Evs, e kur erdhi Islami, ai, jo vetm q nuk e pranoi at, por filloi haptazi ta shprehte armiqsin ndaj Resulullahut , andaj e braktisi Medinn dhe vajti te kurejsht pr ti bindur ata se duhej vrar Muhammedi . Kurejshve u kishte premtuar se njerzit e fisit t tij, kur ta shihnin at, do t kalonin n ann e tyre. Ai tha: O popull evsas, un jam Ebu Amiri. Ata iu prgjigjn: Allahu t ndshkoft dhe kurr mos pa rehati, o njeri i zvetnuar! Ai tha: Pas meje popullin tim e ka gjetur kobi. (Andaj, kur filloi lufta, ai i vriste ensart El-Evs, madje i gjuante edhe me gur.). Kshtu q edhe ky manovrim i kurejshve, pr t futur prarje n radht e muslimanve, u shkoi huq, por megjithat kjo na bn t kuptojm se sa frik t madhe kishin ata prej Resulullahut dhe ushtris s tij, edhe pse vet ishin m t prgatitur dhe numerikisht m shum.
Pjesmarrja e grave Kurejshite n betej

Grat kurejshite e dhan kontributin e tyre n kt betej. Udhheqse kishin Hindn, bijn e Utbes, gruan e Ebu Sufjanit. Ajo, s bashku me grat e tjera, i vizitonte rreshtat e ushtarve, i binin defit dhe kndonin pr ish heronjt. Inkurajonin pr luft, prkujtonin baballart, djemt dhe vllezrit e vrar.
Fillimi i betejs
Dy kundrshtar u afruan dhe shkndijn e par e ndezi bartsi i flamurit t mushrikve Talha b. Ebi Talha El-Abderiji, njri nga trimat m t mdhenj kurejshit, t cilin muslimant e quanin dash (kambanar). Ai doli para ushtris hipur n deve dhe thirri n dyluftim. Para tij u zmbrapsn shum lufttar, duke iu friksuar fuqis dhe trimris s tij. Por Zubejri doli nga rreshtat e muslimanve me shpejtsi t madhe, si luan i pezmatuar, iu vrsul, krceu n deven e tij, e rrzoi prtok, e largoi pak dhe ia preu qafn. Resulullahu e shikonte kt dyluftim t famshm, e kur e pa rezultatin, thirri tekbir e bashk me t thirrn edhe muslimant. Resulullahu e lavdroi Zubejrin dhe pr t tha: do Pejgamber ka pasur ndihmsin e vet, e ndihmsi im sht Zubejri.389
389
Kjo sht e prmendur tek autori i Sires Helepe: II/18.
304
Beteja n Uhud
Prqendrimi i betejs rreth flamurit kurejshit

Beteja filloi me tr vrullin e vet n t gjitha pjest e fushbetejs. Prqendrimi i betejs ishte rreth flamurit kurejshit. Benu Abdid-Dart nxituan ta ngritin flamurin pas psimit t prijsit t tyre Talhas. Flamurin e Talhas e barti vllai i tij Ebu Shejbe b. Talha, i cili hyri n dyluftim t ri. Ktij iu vrsul Hamza b. Abdul-Muttalibi, i cili vringlloi me shpat aq fuqishm, saq ia preu tr pjesn nga krahu bashk me dor, me t ciln mbante flamurin, e gjer n bel. Tani flamurin e ngriti Ebu Sad b. Talha, t cilin e goditi me shtiz n fyt Sad b. Ebi Vekkasi, me rast ia preu gjuhn dhe ai u rrzua i vdekur. N nj version tjetr qndron se Ebu Sad b. Talha ka thirrur n dyluftim njrin nga muslimant, e i sht prgjigjur Ali . Dy-tri her vringlluan me shpata e Aliu e goditi Ebu Sadin dhe e mbyti. Flamuri kurejshit ksaj radhe valvitej n duart e Mesafi b, Talha b. Ebi Talhas, e kt e qlloi me shtiz Asim b. Thabit Ebi El-Eflahi dhe e mbyti. Pastaj flamurin e mori vllai i tij Kulab b. Talha b. Ebi Talha e me t cilin ballafaqohet Ez-Zubejr b. El-Avami, i cili edhe e mbyt. Mandej flamurin e mori vllai i fundit El-Xhellas b. Talha b. Ebi Talha, e kt e mbyti Talha b. Ubejdullahu me goditje vdekjeprurse. Ekziston versioni ku thuhet se kt e ka goditur Asim b. Thabit b. Ebi El-Eflahi me shtiz dhe e ka mbytur. N kt dyluftim u vran gjasht njerz nga nj shtpi, pra nga shtpia e Ebu Talha Abdullah b. Uthman b. Abdu-d-Darit. T gjith u vran duke mbrojtur flamurin kurejshit. Pas tyre flamurin e mori Ertat b. Sherhabili, i cili vritet nga Ali b. Ebi Talibi, e disa thon nga Hamza b. Abdul-Muttalibi. Pastaj flamurin e merr Shurejh b. Karidhi, t cilin e vret Kuzmani. Kuzmani ishte munafik, i cili n kt betej luftonte nga przemrsia dhe aspiratat personale, e jo pr hir t Islamit. Mandej flamurin e merr Ebu Zejd Amr b. Abdi El-Menaf, e edhe kt e vret Kuzmani. Pas tij flamurin e merr djaloshi Sherhabil b. Hashim El-Abderi, t cilin po ashtu e mbyt Kuzmani. Gjithsej dhjet t vrar prej nj familjeje, nga Benu Abdi-d-Dart, kshtu q prej tyre nuk mbeti m askush q ta bartte flamurin. Ather flamurin e merr nj i ri abisinas, i quajtur Savab, i cili tregoi trimri m t madhe se t gjith flamurtart e mparshm kurejshit. Luftoi gjersa humbi t dy duart e flamurin e mbante me 305
mjekr n gjoks q t mos i binte n tok. M n fund edhe ai u vra duke thn: O Zot, a kam vepruar sa sht dashur, a kam dhn nga vetja gjith at q kam mundur? Pas ktij t riu abisinas, flamuri u ra n tok dhe askush m nuk e ngriti.
Beteja n pjesn tjetr t fushbetejs

Prderisa epiqendra e lufts ishte pr tu ruajtur apo pr tu rrzuar flamuri, pjest e tjera t ushtrive bnin luft t ashpr n pjesn tjetr t fushbetejs. Muslimant fuqishm luftonin me plot besim tek Allahu . Imani u dukej qart n fytyra, kurse heroizmi n lvizjet e tyre. Ngarendnin prpara duke brohoritur Emut, emut! Dua t vdes, dua t vdes! Kjo sht njra nga parullat e asaj dite t betejs n Uhud. Ebu Duxhaneja, njeriu q mori shpatn nga Resulullahu q me t t priste derisa ti punonte dora, u paraqit i dalluar me turbanin e kuq, i vendosur pr t plotsuar fjaln e dhn Resulullahut . donjrin q godiste shpata e tij at dit, rrzohej porsi trung. Zubejr b. El-Avami tregon se ia kishte krkuar Resulullahut shpatn e tij para Ebu Duxhanes, por Pejgamberi nuk ia kishte dhn, edhe pse Zubejri ishte djali i Safijes, motrs se babait t Resulullahut . Pr kt arsye Zubejri vendosi ta prcillte Ebu Duxhanen pr t par se do t bnte ky. Zubejri rrfen: U paraqit Ebu Duxhaneja, e nxori turbanin e kuq dhe me t mbshtolli kokn, kurse ensart than: Ebu Duxhaneja e nxori turbanin e vdekjes. Ai hynte n luft me kto vargje: Miku m dhuroi nj amanet q n Uhud t realizoj selamet. N radht e para un luftoj n t prapmet fshihen frikacakt. Shpata e Zotit, shpata e Pejgamberit sht krijuar kundr friks dhe kufrit. Zubejri vazhdon rrfimin: Ebu Duxhaneja vriste donjrin me t cilin prleshej. Nga radht e kurejshve ishte nj njeri, i cili mbi t plagosurit tan i brohoriste martess (sepse pr kt i ishte betuar udhheqsit t vet), e un e luta Allahun q Ebu Duxhaneja t ballafaqohej me kt faqezi. Dhe, u takuan e shpatat vringlluan.
306
Beteja n Uhud
Mushriku e goditi Ebu Duxhanen e ia preu parzmoren, kurse Ebu Duxhaneja iu vrsul, e qlloi me shpat dhe e mbyti.390 Ebu Duxhaneja deprtoi thell n radht e armikut dhe arriti tek udhheqsja e grave, duke mos ditur se ishte femr. Ebu Duxhaneja rrfen: E pash nj person q me tr fuqin u jepte kurajo ushtarve, ngarendte pas tyre dhe i nxiste ata, andaj vendosa ta vras. Kur ngrita shpatn ta godisja, personi filloi t kukiste. Ishte femr. Pr shkak t nderit t madh ndaj shpats s Resulullahut nuk desha ta ndyeja at me gjakun e ksaj femre. Kjo ishte Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit. Zubejri tregon se si e kishte par Ebu Duxhanen me shpat mbi kok t Hinds, e pastaj e trhoqi at prapa, e un thash: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din shkakun.391 Hamza b. Abdul-Muttalibi luftonte me fuqin e luanit t pezmatuar. Deprtoi n zemr t ushtris mushrike, duke zgjedhur heronjt e tyre sikurse dardhat e ndulkta dhe i zhdukte nga skena, si bart furtuna nj cop letr. Hamza ka qen luani i Allahut. N fillim luftoi kundr flamurtarve t mushrikve, ndrsa n vazhdim kundr heronjve t tyre. N fund t lufts u vra, duke mbrojtur Islamin dhe duke rrnuar errsirn. E mbytn mizorisht prapa shpine, e jo si trima duke e shikuar n fytyr.
Psimi i Hamza b. Abdul-Muttalibit - luanit t Allahut

Dorasi i Hamzs, Vahsh b. Harbi rrfen: Isha shrbtor i Xhubejr b. Mutamit, xhaxhai i t cilit, Tuajmi, ishte vrar n betejn e Bedrit. Kur kurejsht u nisn pr n Uhud, Xhubejri m tha: Nse e mbyt Hamzn, xhaxhain e Muhammedit, dhe nse hakmerresh pr xhaxhain tim Tuajmin, do ta fitosh lirin. Vahshi vazhdon: Bashk me t tjert u nisa pr n Uhud. Me origjin jam abisinas, prej atyre abisinasve t cilt manovrojn mir me shtiza dhe rrallher ndodh q nuk e qllojn shenjn. Kur arritm n fushbetej, fillova t sodisja Hamzn, nga sillej dhe si manovronte. Kur Hamza arriti n qendr t fushbetejs dhe i priste t gjith prreth vetes, dukej si dromedar (deve mashkull pr mbarsje) i trbuar, i cili nuk trembej prej askujt. Duke e par fillova ta merrja n shenj. Dshiroja q ta kryeja sa m par kt. Fshihesha prapa
390 391
Ibni Hisham: II/68, 69. Ibni Hisham: II/69.
307
drurve dhe gurve. Siba b. Abdul Uzzai u nis n drejtim t tij. Kur e pa Hamza, i tha: Eja ktu (i biri i gruas e cila i bn synet fmijt). Pastaj e goditi aq fort, saq dukej sikur kokn nuk e kishte pasur n vendin e duhur. T gjith kt e pash ndrsa e merrja n shenj me shtizn time. Kur vendosa t gjuaja, e hodha. Ajo iu ngul n kok, apo n stomak, e i doli ndrmjet kmbve t tij, Ai u nis kah un q t hakmerrej, por ishte i qlluar rnd. E lash me shtiz gjersa vdiq. Pastaj iu afrova, e nxora shtizn nga trupi i tij, vajta n kamp dhe u ula. Asgj personalisht nuk kam pasur kundr Hamzs, nuk kam pasur arsye ta mbysja, por me kt bleva lirin time. Kur u ktheva n Mek, qesh i liruar.392
Dominimi me situat
Edhe pas ksaj fatkeqsie t madhe q i goditi muslimant, me vrasjen e luanit t Allahut, Hamza b. Abdul-Muttalibit, muslimant mbizotronin gjith situatn. N luft morn pjes heroikisht Ebu Bekri, Umer b. El-Hattabi, Ali b. Ebi Talibi, Zubejr b. Ubejdullahu, Abdullah b. Xhahshi, Sad b. Muadhi, Sad b. Ubade, Sad b. ErRebia, Enes b. En-Nadari dhe shum heronj t tjer t Islamit, t cilt patn sukses ti rrallonin radht e armikut dhe ti eliminonin shum trima t tyre.
Nga prqafimi i nuses n prqafim t vdekjes

Njri nga trimat e muslimanve at dit ishte edhe Handhale b. Ebu Amiri. Handhale ishte martuar pak para betejs n Uhud. Ishte n prqafimin e bashkshortes s tij kur dgjoi thirrjen pr xhihad, krceu nga shtrati dhe menjher u nis pr n Uhud. Kur filloi lufta, ai u vu n radht e para luftarake, duke i prer mushrikt pa mshir. Papritmas u ballafaqua me kryekomandantin, Ebu Sufjanin. Iu vrsul atij dhe paksa nuk e mposhti, por ndrkoh e pa Sheddad b. El-Esvedi, ngarendi ti ndihmonte Ebu Sufjanit, e goditi Handhalen dhe e vrau.
Roli i shigjetarve n betej

Aradha e shigjetarve, t ciln Resulullahu e vendosi n Uhud, luajti rol t rndsishm n fillim t betejs. E mbronin t vetmin kalim t Uhudit n drejtim t ushtris muslimane. Kalorsia
Ibni Hisham: II/69-72; Sahihu-l-Buhari: II/583; Ky rob ka pranuar Islamin pas betejs n Taif. Ai e ka mbytur Muselejme Kedhdhabin me t njjtn shtiz. Ka qen pjesmarrs n betejn e Jermukut kundr Bizantit.
392
308
Beteja n Uhud
mekase, nn udhheqjen e Halid b. Velidit dhe t ndihmsit t tij Ebu Amirit El-Fasikut, tentoi tri her radhazi t deprtonte prtej kalimit t Uhudit, me qllim q ta shpartallonte krahun e majt t ushtris muslimane. Kishin dshir q ti dilnin muslimanve prapa e t bnin sendvi prej tyre. N kt mnyr me siguri do t ngadhnjenin shum shpejt. Ndrkaq, kta shigjetar do her e dbonin sulmin e Halidit dhe u shkoi ndoresh ta mbronin kt pozit t rndsishme strategjike.393
Mushrikt prjetojn humbje

Dhe, derisa shigjetart mbronin vendet e tyre dhe i dbonin sulmet e Halidit, rrjedha e lufts shkonte n favor t muslimanve. Ushtria numerikisht e vogl e muslimanve e mbikqyrte tr betejn. Trimat mushrik, pak nga pak e humbn shpresn n fitore. Ushtart e tmerruar bridhnin npr fushbetej. U dukej se kundr tre mij mushrikve ishin duke luftuar tridhjet mij musliman e jo vetm disa qindra. Por kta disa qindra paraqitnin pamje t bukur t heronjve t prsosur. Mushrikt m nuk mundn tu bnin ball sulmeve t muslimanve, me gjith prpjekjet e shumta bile sa pr ti ndalur pak. Pr kundrsulm as q mund t mendohej. Gjer ather nuk u shkoi ndoresh madje as ta ngrinin flamurin, i cili kishte rn n tok pas psimit t Savabit, q s paku t tuboheshin rreth tij dhe t luftonin pr t. Prandaj filluan t trhiqeshin, e pastaj t iknin duke harruar se kishin ardhur pr tu hakmarr dhe pr t kthyer autoritetin, namin e madhshtin e tyre. ua mundsoi muslimanve q t Ibni Ishaku rrfen: Allahu ngadhnjejn. Premtimin e Vet e plotsoi. Dshtimi, pa kurrfar dyshimi, ishte n ann e mushrikve. Ata iknin si pa kok. Abdullah b. Zubejri tregon se babai i tij ka thn: E shikoja Hindn, vajzn e Utbes, e cila i detyronte shrbtoret e veta t iknin s bashku, duke ngar pa gj t gjall. Nuk kishin koh t merrnin madje as gjsendet e tyre elementare.394 N hadithin t shnuar nga Buhariu, e q e transmeton El-Beraeh b. Azibi, qndron: Kur i arritm mushrikt te kampi i tyre, ata tanim iknin me t shpejt. Grat e tyre i shtrngonin fustanet me
393 394
Fethu-l-Bari: VII/346. Ibni Hisham: II/77.
309
litar. U dukeshin byzylykt n kmb. 395 Muslimant menduan se beteja mori fund. Shumica prej tyre i hodhn armt dhe u dhan pas plakave. Filloi rrmuja pr t rrmbyer gjsendet e braktisura n fushbetejn e zbrazur.
Gabimi i kobshm i shigjetarve

Pasi ushtria muslimane pr t dytn her e mposhti ushtrin e famshme idhujtare t Meks, dhe pasi armiku trhiqej me nxitim nga fushbeteja, duke ln pas vetes do gj, shigjetart bn nj gabim t pafalshm. Gabim ky pr shkak t t cilit rrjedha e lufts do t kthehej plotsisht n ann e kundrt, gabim pr shkak t t cilit muslimant do t prjetonin dm dhe fatkeqsi t madhe. Pr shkak t ktij gabimi paksa nuk humbi jetn Resulullahu . Ky gabim ishte vul e zez n fytyrn e muslimanve dhe pr famn e tyre q fituan pas ngadhnjimit n Bedr. M hert theksuam urdhrat e rrepta q u dha Resulullahu shigjetarve, q ishin t obliguar t qndronin n kodr, pa marr parasysh se far do ndodhte n fushbetej - ngadhnjim apo dshtim. Por, prkundr urdhrit, kta shigjetar, kur pan se muslimant ngarendnin pas plakave t armikut, ngadhnjeu lakmia ndaj materies, e i than njri-tjetrit: Plaka, plaka, t shkojm pas shokve tan. presim m? Komandanti i tyre, Abdullah b. Xhubejri ua prkujtoi urdhrat e Resulullahut duke u thn: A mos harruat, vall, se ju tha Resulullahu ? Shumica nuk i dhan rndsi fjalve t tij. Ata brtitn: Pasha Allahun, edhe ne do t marrim dika nga plakat.396 Rreth dyzet vet i braktisn vendet e tyre n Uhud dhe iu bashkuan t tjerve q bashkrisht t merrnin pjes n tubimin e plakave. N kt mnyr prapavija e muslimanve mbeti pa mbrojtje. Aty qndroi vetm Ibni Xhubejri me nnt shokt e tij. Ata nuk lvizn nga vendi, t vendosur t mbeteshin aty derisa t merrnin leje, ose t vdisnin q t gjith.
Halid b. El-Velidi rrethon ushtrin muslimane

Halid b. el-Velidi shfrytzoi rastin e art, i cili iu dha n at ast. Ai me shpejtsi t madhe hyri n grykn e Uhudit, e shpartalloi Abdullah b. Xhubejrin dhe shokt e tij, pastaj iu vrsul muslimanve
395 396
Sahihu-l-Buhari: II/579. Transmeton Buhariu nga hadithi nga Berae b. Azibit: I/426.
310
Beteja n Uhud
prapa shpins. Kali i tij hinglloi e mushrikt e kuptuan se tani situata kishte ndrruar n favor t tyre. Ata u kthyen kundr muslimanve. Njra prej grave t tyre ngriti flamurin e mushrikve nga pluhuri dhe rreth saj u tubuan kurejsht duke thirrur njri-tjetrin, pastaj vendosmrisht iu vrsuln muslimanve, i rrethuan nga t gjitha ant dhe prsri filloi luft e ashpr.
Gjesti gjenial i Resulullahut
gjat rrethimit
N kto aste t vshtira, Resulullahu me nj grup t vogl prej nnt shoksh t tij, 397 gjendej n prapavi t ushtris muslimane. 398 I shikonte ushtart e vet duke i ndjekur mushrikt nga fushbeteja. Papritmas e befasoi hingllima e kalit t Halidit. Menjher kuptoi se kishte ndodhur. Para vetes kishte dy mundsi: t shptonte n shpejtsi, ky dhe grupi i vogl i shokve t tij, duke u larguar n vend t sigurt, e ta linte ushtrin e rrethuar n mshir t armikut, apo t vihej personalisht n rrezik e t thrriste ushtrin e vet q t konsolidohej, e n kt mnyr ti nxirrte nga rrethi magjik drejt Uhudit. Ngadhnjeu mendjemprehtsia e Resulullahut dhe trimria e tij. U ndal dhe brtiti me tr zrin q kishte, duke i thirrur shokt: O robr t Allahut, o besimtar! Brtiste duke ditur se mushrikt do ta dgjonin para muslimanve, por ishte i vendosur q ti thrriste edhe pse n at ast t kobshm rrezikonte jetn e vet. Dhe, me t vrtet, mushrikt e dgjuan para se ta dgjonin muslimant dhe u vrsuln n drejtim t zrit t tij.
Shpartallimi i ushtris muslimane

Kur u rrethuan muslimant, n at ast nj grup prej tyre kujdesej pr veten e vet. Ata u dhan n ikje duke e braktisur fushbetejn, duke mos llogaritur se po ndodhte prapa shpins s tyre. Disa u nisn drejt Medins, e disa ikn n maj t Uhudit. Grupi tjetr i muslimanve u kthye prapa dhe i ran drejtprdrejt mushrikve. Shpatat vringllonin, njerzit u przien, saq nuk mund t njiheshin mes tyre. Ndodhi q disa musliman t mbysnin njri-tjetrin. Buhariu transmeton se Aishja radijAllahu anha ka thn: Kur u zhvillua beteja n Uhud, mushrikt ishin t ngadhnjyer me humbje t dukshme. Ather shejtani brtiti: O njerz, ruajuni prej atyre
397 398
Sahihu-l-Muslim: II/107. Ali Imran: 153.
311
prapa jush! Pastaj ata q ishin prpara u kthyen dhe u ndeshn me ata prapa tyre. Hudhejfe shikoi prapa dhe e pa babain e tij, e brtiti: Babai im, babai im!, por ishte von, sepse muslimant e mbytn. Hudhejfe dinte t thoshte: Allahu ua falt. Urvete thot: Pasha Allahun, me gjith kt Hudhejfe ka mbetur njeri i mir gjer n vdekje.399 Kjo ndodhi bri ngatrres edhe m t madhe n rreshtat e muslimanve. Shumica nuk dinin se t bnin dhe nga tia mbanin. Dhe, derisa silleshin kshtu vrdall, dgjuan se si dikush brtiste: Muhammedi sht vrar, u vra Muhammedi!. Para tyre bota u vrdall. S shpejti u kndelln: ka nse sht e vrtet? E ka nse sht gnjeshtr? Disa menduan t hiqnin dor nga lufta e mtejshme e pastaj t krkonin mbrojtje nga Abdullah b. Ubeje tek Ebu Sufjani. Dhe disa me t vrtet vepruan kshtu e i hodhn armt. N at ast, para ktij grupi t shkallmuar, kaloi Enes b. EnNadri. Kta e shikuan me duar t varura, e ai i pyeti: prisni? Ata u prgjigjn: Resulullahu sht vrar. Ai tha: Ather ju nevojitet jeta pas tij? Ngrihuni dhe vdisni pr At q ka vdekur edhe Resulullahu . Pastaj tha: O Allahu im, prkufizohem te Ti pr kt q kan br kta (musliman), dhe krkoj mbrojtje prej Teje pr at q kan br ata (mushrikt). Ai u nis prpara, e pa Sad b. Muadhi dhe pyeti: Ku po shkon, o Ebu Amr? Enesi u prgjigj: Eh, aroma e Xhenetit po m ndjell, un e ndjej at. Pastaj vazhdoi ti vriste jobesimtart prreth derisa u vra edhe vet. Askush nuk mundi ta njihte pas lufts, prve motrs s tij, e cila e njohu sipas mollzave. Atij i numruan mbi tetdhjet plag, ca nga shpatat, ca nga shtizat e ca nga shigjetat.400 N kto aste t vshtira, e ngriti zrin Thabit b. El-Dahdahi e tha: O ensar, nse Muhammedi sht i vdekur, Allahu me t vrtet sht gjall, Ai q nuk vdes, pra luftoni pr fen tuaj, Allahu do tju ndihmoj e do tju sjell fitoren. Rreth tij u tubua nj grup ensarsh dhe iu vrsuln kalorsis s Halid b. El-Velidit. Thabiti luftoi heroikisht gjersa e goditi me shtiz vet Halidi. U vra ai, e u vran edhe shokt e tij.401
Sahihu-l-Buhari: I/539, II/581; Fethu-l-Bari: VII/351, 362, 363; Muhtesar Siretu r- Resul nga Sheh Abdullah En-Nexhdi, f. 246; edhe koleksionet e tjera hadithesh transmetojn kt hadith. 400 Zadu-l-Mead: II/93, 96; Sahihu-l-Buhari: II/579. 401 Es-Siretu Halebije: II/22.
399
312
Beteja n Uhud
Njri nga radht e muhaxhirve kaloi pran nj ensariu, i cili ishte i kapluar n gjak, dhe e pyeti: O njeri, a sht e vrtet se u vra Muhammedi? Ensari u prgjigj: Kemi dgjuar pr kt lajm, por nse Muhammedi sht i vrar, ju mbani fen tuaj!402 Inkurajime t ktilla dhe t ngjashme mes muslimanve e ngritn moralin e lufttarve dhe ua kthyen atyre shpirtin luftarak gati t shuar. Ata prsri u kndelln. T luftosh pr fen Islame sot, apo pr Ibni Ubejen nesr, sht m mir? Prsri i rrmbyen armt dhe filluan ti mbysnin armiqt, t cilt arrinin val-val. U prpoqn t deprtonin gjer te komanda e vet. Gjat rrugs kuptuan se Resulullahu ishte gjall dhe se ai lajm ishte qllimisht i rrejshm. Kjo ua ktheu shpresn, ua ktheu vetbesimin dhe fuqin, andaj u shkoi ndoresh ta anin rrethimin e armikut dhe t tubohen rreth komands qendrore. Ekzistonte grupi i tret, t cilve nuk u interesonte asgj tjetr, prve sigurimit t Resulullahut . Ata q nga fillimi rrinin prreth tij dhe e mbronin at. Prej t parve ishin Ebu Bekr Es-Siddiku, Umer b. El-Hattabi edhe disa ashab t tjer besnik . N fillim t lufts kta ishin n rreshtat e para luftarake, t palodhshm, t guximshm dhe t pamposhtur. Kur u duk se beteja mbaroi n favor t tyre dhe, kur shumica ngarendn pas plakave, kta shpejtuan te Resulullahu , duke u friksuar pr sigurin e personalitetit t tij. Nga ai ast ishin afr tij, duke e ruajtur dhe duke e mbrojtur at.
Kulminacioni i betejs rreth Resulullahut

Dhe, ndrsa muslimant e shpartalluar vuanin pasojat e rrethimit t tmerrshm, n t cilin gati sa nuk i shfarosn mushrikt, epiqendra e lufts u bart n drejtim t Resulullahut dhe rreth tij. M par prmendm se pas deprtimit t Halid b. El-Velidit, pran Resulullahut ishin vetm nnt ashab. Kur Resulullahu i thrriti muslimant q t tuboheshin rreth tij, zrin e tij e dgjuan mushrikt dhe e njohn at, andaj u vrsuln n at drejtim dhe e sulmuan. Atyre u doli ppara ky grup i vogl, pra nntshi guximtar dhe u bn rezistenc t papar atyre, t mbshtetur n dashurin, n kujdesin dhe n besimin ndaj Resulullahut . Muslimi transmeton nga Enes b. Maliku se at dit Resulullahu ishte i rrethuar prej shtat ensarve dhe dy muhaxhirve. Kur e
402
Zadu-l-Mead: II/96.
313
sul-muan kurejsht, ky tha: Ai q i dbon ata prej nesh do t jet i shprblyer me Xhenet, ose thn ndryshe, ai do t jet shoku im n Xhenet. Njri prej ensarve doli prpara dhe filloi t luftoj e t luftoj. Vriste e vriste, derisa u vra edhe vet. Kshtu dilnin prpara njri pas tjetrit, derisa u vran t shtat ensart. Ather Resulullahu u tha dy muhaxhirve: Nuk vepruam drejt ndaj shokve tan.403 I fundit prej ktyre shtatve, ishte Amareh b. Jezid b. Es-Sekeni. Ky luftoi gjersa mori goditje vdekjeprurse prej t cilave ra.404
asti m kritik n jetn e Resulullahut

Pas psimit t Ibni Es-Sekenit, me Resulullahun mbetn vetm dy musliman kurejshit - muhaxhir. Buhariu dhe Muslimi shnojn nj hadith transmetuar nga Ebu Uthmani, ku ka thn: N at ast kritik, i cili ishte m i vshtiri gjat jets s Resulullahut , mbetn vetm dy njerz pr ta mbrojtur: Talha b. Ubejdullahu dhe Sadi (Ebi Vekkas).405 Kurejsht idhujtar, pr t parn her patn rast tejet t volitshm rastin e art, t cilin nuk ia doln ta shfrytzonin. Ata iu vrsuln Resulullahut me qllim q ta mbysnin. Utbe b. Vekkasi e qlloi Resulume nj gur n fytyr, me rast ia preu nofulln e siprme llahun - buzn e eprme dhe ia theu nj dhmb t prparm. Abdullah b. Shihab Ez-Zuhri iu afrua Resulullahut dhe e plagosi n ball. Abdullah b. Kumet, kalors trim, e goditi Resulullahun me shpat n supe (ose n krah) aq fuqishm, saq Pejgamberi mbi nj muaj pat ndjer dhimbje nga kjo plag. Pastaj Mezi ia zhveshn parzmoren e dyfisht. Ky Kumeti u sul edhe nj her dhe e goditi Resulullahun n mollzn e syrit, po aq fuqishm sa edhe hern e par, saq rrethi i helmets iu fut n fytyr, e i tha: Ja kt rreth, dhe mbaje n mend, un jam Ibni Kumeti - i biri i t prulrs. Resulullahu , duke e fshir gjakun, i tha: Allahu t prult ty!406
Sahihu-l-Muslim, kaptina mbi Uhudin: II/107. N momentin kur Es-Sekeni u rrzua, nj grup muslimansh tanim arriti te Resulullahu . Ata e dbuan armikun nga Amri, t cilin mezi e ndan nga Resulullahu . Ai u rrzua te kmbt e Pejgamberit e dhe vdiq me fytyr n shputat e tij. Ibni Hisham: II/81. 405 Sahihu-l-Buhari: I/527, II/581. 406 Allahu ia plotsoi lutjen Pejgamberit t vet . Transmetohet nga Ibni Azizi se Ibni Kumeti kishte shkuar te familja e tij dhe i kishte lshuar delet n kullot. N at mal nj cjap e nguli n brirt e vet dhe e godiste aq shum, deri sa e bri copa - copa.
404 403
314
Beteja n Uhud
N nj hadith sahih qndron se Resulullahu e kishte nofulln t thyer dhe disa t prera n kok dhe, ndrsa i rridhte gjaku, tha: Si do t shptoj populli (kurejsh), i cili ia pren fytyrn Pejgamberit t tij (kurejshit) dhe i cili ia pren krahun n astin kur i thrret ata n fen e Allahut. N at ast Allahu shpalli: Nuk varet prej teje nse do ta pranoj Ai pendimin e tyre, apo do ti l n vuajtje, sepse ata jan me t vrtet mizor. (Ali Imran: 128).407 N transmetimin e Taberaniut qndron se Resulullahu at dit ka thn: sht shtuar hidhrimi i Allahut ndaj popullit i cili e prgjaku Pejgamberin e tyre, pastaj u ndal pak, e vazhdoi: O Allahu im, fale popullin tim, sepse ata nuk jan t udhzuar!408 Njsoj qndron edhe n Sahihun e Muslimit,409 ndrsa n veprn EshShifa t Kadij Ajjadit, qndron: O Allah, udhzoje popullin tim, sepse ata nuk din.410 N baz t t gjithave sa i prmendm sht trsisht e qart dhe pa fije dyshimi se mushrikt qllimisht kishin ndrmend ta mbytnin Resulullahu . N realizimin e ktij qllimi, i penguan dy heronj t mdhenj: Sad b. Ebi Vekkasi dhe Talha b. Ubejdullahu, t cilt luftuan trimrisht. Vetm kta dy, shenjtart m t mir arab, e dbuan sulmin e hatashm t mushrikve kundr Resulullahut . Resulullahu personalisht i jepte Sad b. Ebi Vekkasit shigjeta nga strajca, duke thn: Gjuaj, t shptofshin babai dhe nna ime! (betim).411 Resulullahu shpeshher kishte prmendur vetm njrin nga prindrit, e tani, pr t parn her, me rastin e Sadit i prmendi q t dy.412 Pr Talha b. Ubejdullahun transmeton Nesaiu nga Xhabiri, i cili rrfen pr vrsuljen e mushrikve rreth Resulullahut ather kur afr tij ishte grupi i vogl i ensarve. Xhabiri thot: Kur mushrikt ky pyeti: Cili do tu dal ktyre arritn te Resulullahu prpara? Talha u prgjigj: Un. Pastaj Xhabiri shpjegon luftn e
Fethu-l-Bari: VIII/373; Tek Taberaniu qndron se Allahu ia ka drguar cjapin nga malet, i cili e nguli n brir dhe aq shum e godiste gjersa e bri copa-copa. Fethu-l-Bari: VII/366. 407 Sahihu-l-Buhari: II/582; Sahihu-l-Muslim: II/108. 408 Fethul-Bari: VII/373. 409 Sahihu-l-Muslim, kaptina: Beteja n Uhud: II/108. 410 Kitabu-sh-Shifa, njohuria e s drejts El-Mustafa-T zgjedhurit: I/81. 411 Sahihu-l-Buhari: I/407, II/580, 581. 412 Sahihu-l-Buhari: I/407, II/580, 581.
315
ensarve dhe psimin e tyre t njpasnjshm, ngjashm me at q thuhet n transmetimin e Muslimit. Pas ensarve prpara doli Talha, e n lidhje me kt Xhabiri thot: Talha luftonte pr dhjet vet, derisa e goditn n dor dhe ia pren gishtrinjt. Ather ai tha: Shum mir, kurse Resului tha: Sikur t thoshe n emr t Allahut, engjjt do t t llahu ngrinin aq lart, saq do t t shihte e tr bota. Pas ksaj, Allahu i zmbrapsi mushrikt.413 Hakimi transmeton se Talha kishte plagosur n Uhud tridhjet e nnt ose tridhjet e pes mushrik me dorn e vet t plagosur e pa gishtrinj.414 Buhariu transmeton nga Kajs b. Ebi Hazimi i cili thot: E kam par dorn e Talhas, me gishtrinj t prer, me t ciln e mbronte n Uhud.415 Resulullahun Tirmidhiu transmeton se Resulullahu at dit ka thn pr Talhan: Kush dshiron t shoh shehidin i cili ecn mbi tok, le t shoh Talha b. Ubejdullahun.416 Gjithashtu, Ebu Davudi transmeton nga Aishja radijAllahu anha e cila ka thn: do her q Ebu Bekri e prmendte betejn n Uhud, thoshte: E tr ajo dit ishte dita e Talhas! Ebu Bekri ka thurur edhe vargje pr Talhan: Lum pr ty, o Talha. Uhudi sht fushbeteja jote, hyriet i ke beniamine, ndrsa Xhenetin vendbanim.417 N kt dit t kobshme, n t ciln mbrohej jeta e Resulullahut , Pejgamberit t t gjith muslimanve t bots, njkohsisht mbrohej edhe feja Islame dhe imani i muslimanve, me ndihmesn e Allahut t Lartsuar dhe me informimin e Tij mbi at q sht e panjohur pr ne. Buhariu dhe Muslimi transmetojn nga Sadi, i cili ka thn: E kam par Resulullahun , e me t edhe dy njerz. Ishin me veshje t bardha, gjersa me shpata e mbronin Resulullahun , t cilt si kisha par kurr ndonjher m par, e as q i kam par ndonjhe-
413 414
Fethu-l-Bari: VII/361; Sunenu En-Nesai: II/52, 53. Fethu-l-Bari: VII/361. 415 Mishkatu-l-Mesabih: II/566; Ibni Hisham: II/86. 416 Fethu-l-Bari: VII/361. 417 Muhtesar tarih Damask: VII/82 dhe Shuzuru-Zeheb, f. 114.
316
Beteja n Uhud
r m von. Sipas nj transmetimi tjetr thuhet se kta ishin Xhibrili dhe Mikaili.418
Ashabt tubohen rreth Resulullahut

Ndrsa n fushbetej dhe prreth Resulullahut ndodhnin ngjarje tragjike, ashabt nga vija e par e frontit nuk ishin t informuar pr rrjedhn e ngjarjeve. Ata nuk dinin asgj se po ndodhte n Uhud, sepse luftonin pandrprer. Nuk kan mundur ta dgjonin Resulullahu kur u bri thirrje pr ta ndihmuar. Por papritmas u friksuan se mund ti ndodhte dika q nuk do ti shrbente nderit t t gjith muslimanve, andaj shpejtuan prapa tek ai. Arritn mjaft von, meq Resulullahu tanim ishte plagosur, gjasht mbrojtsit e tij ishin vrar, kurse i shtati ishte shtrir me plag t rnda. Kishin mbetur vetm edhe dy ashab, t hidhruar shum, porsi tigrat, t cilt i godisnin rrept armiqt para tyre, duke mbrojtur trupin e Resulullahut . Ata ishin Sadi dhe Talha. Kur ashabt e pan kt, menjher e rrethuan Resulullahun pr ta mbrojtur at me trup dhe me arm. Vshtronin me kujdes t madh se mos po e qllonte ndokush dhe njkohsisht dbonin sulmet e ashpra t armikut. I pari q iu afrua Resulullahut ishte miku dhe ashabi i tij besnik, Ebu Bekri . At e kishte shok nga hixhreti, shok nga shpella Thevr. Erdhi te Pejgamberi i tij, duke falnderuar Allahun q e takoi t gjall. N koleksionin e vet t haditheve sahih, Ibni Hibani transmeton nga Aishja radijAllahu anha, e cila thot: Ebu Bekr Es-Siddiku ka thn, se n ditn e Uhudit t gjith ishin larguar nga Resulullahu (pr t luftuar). Ky ishte i pari q u kthye pr t par se si ishte (Resulullahun ). Ai thot: Pash nj njeri duke i prer armiqt prreth me ashprsi t madhe, kurse me trupin e vet mbronte Resulullahun . Un i thash: Godit o Talha, Allahu ta shprbleft!, mbroje o Talha, Allahu ta shprbleft! S shpejti arriti Ebu Ubejde b. Xherrahi. Kalronte sikur t kishte krah. Shpejtuam te Resulullahu dhe e pam Talhan t shtrir n tok, i tri n plag. Resulullahu na tha:A e shihni vllan tuaj, shkoni dhe ndihmojeni at. Ai e kreu punn e vet, e Allahu do ta shprblej pr kt. Resulullahu i kishte disa plag. Ishte i goditur me shigjet, e cila ia kishte zhbiruar rrethin e helmets n fytyr dhe, bashk me t i ishte ngulur n mollz. Ebu Bekri vazhdon rrfimin: Un deshta
418
317
tia nxirja skajet e helmets, e Ebu Ubejde tha: Pash Allahun, lre, un do ta bj kt! Pastaj e trhoqi rrethin, me rast iu thye edhe tha: M lini mua, ndihmoni vnj dhmb. Ather Resulullahu llan tuaj Talhan. Ai e kreu obligimin e vet. Ebu Bekri tha: Ne u kthyem nga ai. I kishte dhjet plag.419 Kta shembuj shkonin n llogari t Talhas, sepse flisnin pr heroizmin e tij n luft pr Resulullahun dhe pr fen Islame. Pastaj rreth Resulullahut filluan t tubohen edhe ashabt e tjer, n mesin e t cilve ishin: Ebu Duxhane, Musab b. Umejri, Ali b. Ebi Talibi, Sehm b. Hunejfi, Malik b. Sinani, babai i Ebu Said El-Hudariut, nna e Amarit, Nesibja, e bija e Kabit, Katade b. Numani, Umer b. El-Hattabi, Hatib b. Ebi Bettea, Sehm b. Hunejfi dhe Ebu Talha.
Sulmi i dyfishuar i mushrikve

Nga asti n ast shtohej numri i mushrikve, t cilt e sulmonin Resulullahun . Sulmet e tyre ishin gjithnj e m t fuqishme. Ashabt qen t detyruar t zmbrapseshin e t trhiqeshin. Kur papritmas Resulullahu u gremis n kurth, t ciln m hert e kishte prgatitur Ebu Amiri, i quajtur Fasik. Gjat rrzimit, Resulullahu i lndoi t dyja kmbt n gjunj. Aliu ia zgjati dorn pr t dal nga gropa, ndrsa Talha b. Ubejdullahu, edhe pse i plagosur, i ndihmoi q t qndronte n kmb. Nafi b. Xhubejri rrfen: E kam dgjuar nj muhaxhir duke thn: Kam qen n Uhud dhe kam par se si binin shigjetat nga t gjitha ant drejt Resulullahut , por asnjra nuk e qllonte n at ast. T gjitha dboheshin nga ai. Ather Abdullah b. Shihab EzZuhri brtiti: Ku sht Muhammedi, ma tregoni at. Nse pas ksaj ai shpton, ather le t vdes un. Resulullahu qndronte para tij vetm, pa asnj ashab afr. Ai madje kaloi pran Resulullahut e nuk e pa fare. Po kshtu i ndodhi edhe Safvanit i cili brtiti: Pr Zotin!, as un nuk po e shoh dot. Betohem me Zotin se ai sht i padukshm pr ne. Pastaj, - thot ai, u morm vesh q ne t dy s bashku ta mbysnim at, por nuk mundm ta bnim, ngase ai ishte i padukshm pr ne.420
419 420
Zadu-l-Mead: II/95. Zadu-l-Mead: II/97.
318
Beteja n Uhud
Shembujt e rrall t heroizmit

N kt betej muslimant treguan trimri dhe vetmohim t madh, saq deri ather nuk ka njohur historia. Ebu Talha me trupin e vet e ka mbrojtur Resulullahun , me gjoksin e vet i dilte prpara shtizave t armikut. Enesi rrfen: Kur u b beteja n Uhud, e psuan njerzit rreth Resulullahut , kurse Ebu Talha para tij me mburoj n dor i priste shigjetat. Talha ishte shenjtar i shkatht dhe at dit theu dy apo tri harqe. Resulullahu qndronte ashtu dhe e mbikqyrte betejn, kurse Talha thrriti: O Pejgamber i Allahut, mos rri aty dhe mos mbikqyr se do t t qlloj armiku. Gjoksi im sht m i durueshm se yti.421 Gjithashtu, Enesi transmeton: Talha dinte ta mbronte edhe veten edhe Resulullahun me nj mburoj. Pasi ishte shenjtar i madh, i prcillte fluturimet e shigjetave dhe sipas orbits s lvizjes e dinte se ku do t binte secila dhe n kt mnyr e mbronte Resulullahun . Ebu Duxhane, po ashtu, e ka mbrojtur Resulullahun nga shpina. Shigjetat e qllonin t tra, e ai as q lvizte nga vendi. Hatib b. Ebi Beltae e prcillte Utbeh b. Ebi Vekkasin (ai i cili ia theu dhmbin Resulullahut ), e kur e pa, e goditi me shpat dhe ia hoqi kokn. Sad b. Ebi Vekkasi kishte dshir t madhe q ta mbyste vllan e vet, Utben, megjithat ky nder i takoi Hatibit. Sehl b. Hunejfe, njri nga shenjtart trima i sht betuar Resulullahut gjer n vdekje, dhe kshtu luftoi aq rrept, saq nuk i interesonte kurrgj tjetr prve numrit t mushrikve, t cilt i ka mbytur ai. Resulullahu edhe vet e gjuante armikun me shigjeta. Transmetohet nga Katade b. En Numani, se Resulullahu e trhiqte harkun, saq prej prdorimit t madh harku ishte shtrembruar. Katade e mori pr vete, e atij i dha nj tjetr. Prmendet, po ashtu, se armiku e ka qlluar Kataden n sy, dhe syri i ka krcyer nga zgavra (gollja). Resulullahu e merr at sy, dhe ia v n vend. Dhe tani ishte m i hijshm dhe m i prpikt se m par. At dit t paharrueshme ka luftuar edhe Abdu-r-Rahman b. Avfi, t cilin e kan qlluar n mollz me rast i ka rn nj dhmb, ndrsa kishte mbi njzet plag. Disa i kishte n kmb pr shkak t t cilave m von mbeti i al.
421
Zadu-l-Mead: II/97.
319
Malik bin Sinani - babai i Ebu Seid El-Hudriut e thithte gjakun nga plaga n fytyrn e Resulullahut . Resulullahu i tha: Pshtyje! Ai u prgjigj: Pasha Allahun kurr nuk do ta pshtyj. Pastaj vajti duke luftuar. Resulullahu ather tha: Kush ka dshir t shoh banorin e Xhenetit, le ta shikoj kt. At dit edhe ai ra shehid. Ummu Amareja drejtprdrejt ka marr pjes n luft. Ajo iu sul Ibni Kuametit, i cili sulmonte nj grup muslimansh. Ajo e goditi n krah dhe ia bri nj plag t hapur, kurse ai, me disa goditje me shpat, e rrahu mir. I kishte dy parzmore, e kjo e shptoi. Ummu Amareja vazhdoi t luftonte. N trupin e saj kishte dymbdhjet plag. Musab b. Umejri e ka mbrojtur Resulullahun me trimri t madhe, veanrisht kur Ibni Kumeti u vrsul me shoqrin e vet. Musabi e mbante flamurin musliman me dorn e djatht, e kur ia pren at, e mbante me t majtn. Kur ia pren edhe t majtn, e vuri n gjoks ku e mbante me mjekr gjersa ra i vrar. E vrau Ibni Kumeti duke menduar se ky ishte Resulullahu Musabi i prngjante shum Pejgamberit . Ather, Ibni Kumeti tr gzim u thrret mushrikve: Muhammedi sht vrar!422
Jehona e lajmit t rrejshm

Kur Ibni Kumeti prhapi lajmin e rrejshm pr vrasjen e Muhammedit , ai me shpejtsi t madhe u bart gjat tr fushbetejs, gj q shkaktoi huti n radht e muslimanve. E ndjenin vetn si pa krye dhe t gjymtuar. Por ky lajm shkaktoi huti edhe n radht e mushrikve. Ata pr nj koh t shkurtr ndrpren sulmet, duke menduar se tani gjithka prfundoi dhe se kishin fituar. Pr kt arsye shumica prej tyre i rrotullonin t vdekurit pr ti masakruar.
Resulullahu
vazhdon betejn
Kur u vra Musabi, Resulullahu ia dorzoi flamurin Ali b. Ebu Talibit, i cili vazhdoi luftn me tr fuqin e vet sikurse edhe ashabt e tjer. Ather Resulullahut i shkoi ndoresh t deprtonte gjer tek ushtria e rrethuar. Kur u afrua, Kab b. Maliku e njohu dhe prej gzimit thrriti: Gzohuni, o musliman, ja ku sht Resulullahu. Resulullahu i dha shenj t heshtte q t mos e zbulonin
422
Ibni Hisham: II/73, 80-83; Zadu-l-Mead: II/97.
320
Beteja n Uhud
mushrikt. Ndrkaq, muslimant e dgjuan Kabin dhe t gjith shpejtuan n drejtim t Resulullahut . Rreth tij u mblodhn afro tridhjet ashab dhe t gjith s bashku filluan t trhiqeshin nga gryka e Uhudit. Resulullahu deprtonte s bashku me muslimant, ndrsa mushrikt e forcuan sulmin. Me gjith kto sulme, plani pr asgjsimin e muslimanve, dshtoi pr shkak t manovrimeve t urta t Resulullahut . Uthman b. Abdullah b. El-Mugire, njri nga trimat kurejshit, iu afrua Resulullahut e tha: Nse ai (Muhammedi) shpton, un nuk kam shptim. Resulullahu u kthye t luftonte me t, por kali i ktij mushriku hasi n nj grop. N at moment mbi u hodh El-Harith b. Es-Summe, i qlloi kmbve dhe e vrau, pastaj shpejtoi pas Resulullahut . Abdullah b. Xhabiri, kalors mekas dhe trim i madh, i sulet ElHarithit dhe me shpat e godet rnd n supe. Muslimant qen t detyruar ta bartin m tutje. Ktij krimineli i sulet heroi me turban t kuq - Ebu Duxhane, vringlloi me shpat dhe me nj goditje t vetme ia preu kokn. Gjat ksaj lufte t vshtir, muslimant i kaploi nj plogshti e leht dhe i zuri nj gjum i leht. Allahu deshi q n kt mnyr t lodheshin pak. Pr kt na flet Kurani Kerim, kurse Ebu Talha rrfen: Edhe mua m kaploi gjumi n Uhud e m ra shpata nga dora. Un e kapa, e ajo prsri m ra dhe kshtu disa her me radh.423 N kt mnyr, pak nga pak, ky grup muslimansh hapte shtegun nga gryka e malit pr vete dhe pr lufttart e tjer, q trhiqeshin n nj vend t sigurt. M n fund muslimant ia kaluan mushrikve, e vet Resulullahu ia kaloi Halidit dhe mendjemprehtsis s tij t famshme.
Psimi i Ubeje b. Halefit

Ibni Ishaku rrfen: Kur Resulullahu arriti n grykn e Uhudit, kt e arriti Ubeje b. Halefi e tha: Ku sht Muhammedi? Jam betuar se un nuk kam shptim nse shpton ai . Dikush e pyeti Resulullahun : A t zbavitemi pak me t? Ai u prgjigj: Lshojeni! Kur e lshuan, Resulullahu mori shtizn nga Harith b. Summeit, u dridh, u shkundullua dhe u pezmatua sikurse devja kur e
423
321
kapin ethet, pastaj e priti Ubejen, ia krkoi urzn dhe pikn e dobt mes parzmores dhe qafs dhe e qlloi me goditje t fuqishme prej s cils Ubeje u luhat n kal. Megjithat, i shkoi ndoresh t kthehej te kurejsht dhe, ndrsa gjaku i rridhte nga qafa, murmuriti: M vrau Muhammedi, pasha Zotin! Ata iu prgjigjn: Mori fund zemra jote, do t vdessh, pasha Zotin. E ishe aq i fuqishm! Ai tha: Qysh n Mek Muhammedi m pat thn: Un do t t vras.424 Pr Zotin!, vetm t m kishte pshtyr, do t m mbyste. Kshtu vdiq armiku i Allahut, kurse kurejsht e drguan n Mek.425 N nj version tjetr t Ebu-l-Esvedit, i cili transmeton nga Urvete, qndron: Palliste sikurse mzati e thoshte: Pasha Krijuesin, po qe se do ti ndodhte ktyre tanve kshtu, t gjith do t ishin t vdekur.426
Talha i ndihmon Pejgamberit

Kur Resulullahu dhe ashabt u trhoqn n mal, para Resulullahut ishte nj gur i madh t cilin nuk mund ta kaprcente, sepse i dhimbnin plagt. Ather Talha ia shtriu shpinn, ai hipi mbi t, pastaj mbi gur dhe kshtu e kaloi pengesn. N kt rast Resulullahu tha: Talha b. Ubejdullahu e ka fituar Xhenetin.427
Sulmi i fundit i mushrikve

Resulullahu , s bashku me muslimant, u trhoqn n vend t sigurt, ndrsa mushrikt vendosn t sulmonin prsri. Ky do t jet sulmi i tyre i fundit n Uhud. Ibni Ishaku thot: Ndrsa Resulullahu ishte n kodr, nga maja e Uhudit Ebu Sufjani iu sul Pejgamberit dhe muslimanve, i shoqruar nga Halid b. El-Velidi. Ather Resulullahu tha: O Zoti im, nuk u ka hije atyre t qndrojn m lart se ne.
424 Kur Resulullahu ndodhej n Mek, nj her e takoi Ubeje e i tha: O Muhammed, kam nj kal race, do dit e ushqej me nga nj anak misr, do t t vras duke kalruar me t. Resulullahu prgjigjet: Dhasht Allahu, un do t vras ty! 425 Ibni Hisham: II/84, ; Zadu-l-Mead: II/97. 426 Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 250. 427 Ibni Hisham: II/86.
322
Beteja n Uhud
Kurejshve u doli ppara Umer b. El-Hattabi me nj grup lufttarsh dhe i sulmoi ata. Luftuan me ngulm derisa i przun nga Uhudi.428 N veprn e El-Megazi El-Emvijjut qndron se mushrikt kishin hipur n kodr e Resulullahu i tha Sadit: Do ti sulmojm ata. Sadi tha: Do ti detyroj q t kthehen. Ti i vetmuar?, pyeti Resulullahu Po, un vetm, u prgjigj Sadi, dhe kt e prsriti tri her. Pastaj e mori shigjetn nga strajca, e goditi njrin mushrik dhe e mbyti. Ai shkoi te i vrari, e mori shigjetn e vet dhe me t qlloi t dytin dhe e mbyti. Kshtu bri edhe me t tretin, kurse mushrikt me t shpejt u lshuan tatpjet Uhudit. Ather Sadi tha: Kjo shigjeta ime sht me fat! Prsri e vuri n strajc dhe e ka mbajtur me vete gjer n vdekje. Pas tij, kt e morn djemt e tij.429
Masakrimi i shehidve
Sulmi paraprak ishte i fundit q ndrmorn kurejsht kundr Resulullahut . Ata nuk e dinin me siguri se kishte ndodhur me t, a ishte ende gjall apo jo. Ndrkaq menduan se beteja mori fund dhe, pasi u kthyen prej Uhudit n lugin, filluan prgatitjet pr tu kthyer n Mek. Grat e tyre gjithashtu prgatiteshin pr kthim. Ato nuk i prgatisnin sendet e veta, por i rrotullonin shehidt musliman, ua prinin vesht, hundn, ekstremitetet, barkun dhe knaqeshin me kto vepra shtazarake e mizore. Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit, ia hapi kraharorin Hamzs , ia nxori mlin dhe filloi ta prtypte, por kur nuk mundi ta glltiste, e pshtyu, e pastaj edhe ajo filloi tu priste vesht dhe hundt shehidve pr tu br gjerdan shrbtoreve t veta.430
Gatishmria e heronjve musliman pr t vazhduar luftn

N astin e fundit, para prfundimit t betejs, ndodhn dy ngjarje, t cilat tregojn qart gatishmrin e heronjve musliman pr t vazhduar luftn dhe se sa ishte serioziteti i tyre n rrugn Allahut .
428
429
Ibni Hisham: II/86.
Zadu-l-Mead: II/95. 430 Ibni Hisham: II/90.
323
1. Kab b. Maliku rrfen: Isha n mesin e muslimanve t cilt e braktisn luftn. Por, kur pash se ishin duke br mushrikt me shehidt musliman, u ngrita dhe shkova. Ather pash nj mushrik i cili mblidhte mburojat q hidhnin njerzit duke ikur, e ky thrriste: Tubohuni, tubohuni si delet n torisht! Ather pash nj musliman nn mburoje i cili e vshtronte kt mushrik. Shkova prapa tij dhe u ndala, duke e krahasuar kt musliman me at kafir. Kafiri kishte konstruksionin trupor m t mir dhe ishte i armatosur m mir. Prisja se far do t ndodhte. Kafiri u nis drejt muslimanit, e ky e priti, i ra me shpat, e ngriti lart dhe e ndau m dysh. Ather muslimani e zbuloi fytyrn e tij, e tha: Si t duket kjo, o Kab? un jam Ebu Duxhane. 2. Pas prfundimit t betejs, grat muslimane erdhn n vendin e prleshjes. Enesi rrfen: E pash Aishen, vajzn e Ebu Bekrit, dhe Ummu Sulejmn. Ishin hijernda, me mng t prvjelura bartnin me shkathtsi knata me uj n kok dhe u jepnin t plagosurve t etshm. Prsri shkonin, i mbushnin knatat, vinin, u jepnin uj t plagosurve dhe gjithnj kshtu.431 Umerit i kujtohet se Ummu Sulejte bartte knata me uj t ftoht n Uhud.432 N mesin e ktyre grave ishte edhe Ummu Ejmenia. Kur pa nj grup muslimansh, t cilt ishin kthyer dhe donin t hynin n Medin, mori nj grusht pluhur dhe ua hodhi n fytyr. Disave u brtiti: Ja, merre furkn e ma jep mua shpatn! Pastaj shpejtoi n fushbetej dhe u jepte uj t plagosurve. Aty e plagosi Hiban b. El-Arkati me shtiz. U rrzua prtok e fustani iu prvil, kurse kafiri, armiku i Allahut, ia dha t qeshurit. Kjo i erdhi vshtir Resulullahut , andaj ia dha Sad b. Ebi Vekkasit nj shtiz, e cila nuk kishte maj e i tha: Gjuaje me kt! Sadi e hodhi shtizn e ajo e qlloi Hibanin n fyt, me rast u rrzua e iu zbulua trupi, kurse Resulullahu qeshte aq shum saq iu dukeshin nullzat e dhmbve, e pastaj tha: E hakmori Sadi, Allahu ia plotsoi lutjen.433
431 432
Sahihu-l-Buhari: I/403, II/581. Sahihu-l-Buhari: I/401. 433 Es-Siretu-l-Halebije: II/22; Ibni Hisham: II/85.
324
Beteja n Uhud
Pas shptimit t Resulullahut

Kur Resulullahu u strehua n grykn e Uhudit, Ali b. Ebi Talibi vajti pr t mbushur mataren e vet t lkurs me uj, nga shtrati i ngusht n nj shkmb, t cilin e quajn Uji i Uhudit. Nga ky shtrat pinin uj bagtia. Aliu i solli Resulullahut pr t pir prej ktij uji, e ai ndjeu nj shije t uditshme, andaj e nxori nga goja. Me at uj lau vetm gjakun nga fytyra dhe lagu kokn, e tha: Do t shtohet hidhrimi i Allahut ndaj atij q e prgjaku fytyrn e Resulullahut .434 Sehli, njri nga ashabt, thot: Pasha Allahun, un e di se kush ia ka lar plagt Resulullahut , kush i ka dhn uj dhe me far e kan shruar. Fatimja, vajza e tij, e ka lar at. Aliu i ka dhn uj. Kur Fatimja vrejti se pas larjes prsri i rridhte gjak, mori nj cop plhur, e ndezi at dhe ia vuri n plag, e kshtu gjaku u ndal.435 Te Resulullahu vajti Muhammed b. Mesleme me uj t pijshm e t ftoht, e Resulullahu piu gjersa u ngop dhe iu lut Allahut ta shprblente Meslemen me t mir.436 Resulullahu fali namazin e dreks ulur, sepse nuk mund t qndronte n kmb pr shkak t plagve. T gjith muslimant e pranishm u faln pas tij ulur.437
Shpirtligsia e Ebu Sufjanit pas betejs

Kur mushrikt u prgatitn pr tu kthyer n Mek, Ebu Sufjani qndronte n kmb dhe vshtronte Uhudin, vendin ku ishin muslimant. Ai filloi t thrriste: A sht Muhammedi n mesin tuaj? Askush nuk iu prgjigj. Ai prsri pyeti: A sht n mesin tuaj Ibni Ebi Kuhafeti (Ebu Bekri)? As ksaj here nuk iu prgjigj askush. Ai pyeti pr t tretn her: A sht n mesin tuaj Umer b. Hattabi? Prsri nuk iu prgjigj askush, sepse Resulullahu nuk e lejonte kt. Ebu Sufjani m nuk pyeti pr asknd sepse e dinte mir, si ky ashtu edhe populli i tij, se kta ishin shtyllat e Islamit.
434 435
Ibni Hisham: II/85. Sahihu-l-Buhari: II/584. 436 Es-Siretu-l-Halebije: II/30. 437 Ibni Hisham: II/87.
325
Ebu Sufjani prsri brtiti: Nse nuk gjenden kta tre, ju t tjert nuk na interesoni fare. Umeri nuk mundi m t duronte e tha: O armiku i Allahut, q t tre, t cilt i thirre, jan gjall. Allahu i ka ln ata n jet, pr shkak t t cilve ti do t jesh i piklluar. Ebu Sufjani tha: Disa prej t vdekurve tuaj jan masakruar, un nuk e urdhrova kt, por kjo nuk m pikllon aspak. Pastaj tha: Hubeli (idhull) sht i madh. Resulullahu i pyeti shokt e vet: A nuk do ti prgjigjeni? E ka ti themi? Thuani: Allahu sht m i madh dhe m i fuqishm. Ebu Sufjani tha: Ne kemi Uzan (idhull) e ju nuk keni. Resulullahu i tha shokve: Thoni - Allahu sht Zoti yn, e ju nuk keni Zot. Sufjani tha: Tani u hakmorm. Kjo dit sht pr ditn e Bedrit. Lufta sht me fat t ndryshueshm. Umeri u prgjigj: Nuk jemi t barabart, t vrart tan do t hyjn n Xhenet, kurse tuajt do t hyjn n zjarr. Ebu Sufjani brtiti: Dil para meje, o Umer! Resulullahu i tha Umerit: Shko e shih se do? Umeri doli, e Ebu Sufjani e pyeti: T prbej me Allahun, o Umer, a e kemi mbytur Muhammedin? Umeri brtiti: Pasha Allahun, jo! Ja ku sht ktu dhe po dgjon se po thua ti. Ebu Sufjani tha: Pr mua ti je m i sinqert e m i ndershm se Ibni Kumeti.438
Marrveshja pr pjekje n Bedr

Ibni Ishaku thot: Kur Ebu Sufjani u nis me njerzit e vet, tha: T piqemi pas nj viti n Bedr? Resulullahu i tha njrit prej ashabve: Thuaj: Po, mes nesh sht br marrveshja pr pjekje.439
Mbikqyrja e qllimeve t mtejshme t kurejshve

Resulullahu i tha Ali b. Ebi Talibit: Shko pas gjurmve t tyre dhe shih se jan duke br dhe far synojn. Nse kan zbritur nga kuajt e i kan hipur deveve, ather kan vendosur t kthehen n Mek. Por, nse i kan hipur kuajve e devet i kan prapa, ather kan vendosur t shkojn n Medin. Pasha Krijuesin, nse e kan ndrmend Medinn, do t shkojm pas tyre, e ather do t luftojm me ta.
438 439
Ibni Hisham: II/93, 94. Zadu-l-Mead: II/54. Sahihu-l-Buhari: II/579. Ibni Hisham: II/94.
326
Beteja n Uhud
Aliu rrfen: Un u nisa pas gjurmve t tyre t shihja se bnin. Ata i kishin hipur deveve dhe ishin nisur pr n Mek.440
Identifikimi i t vrarve dhe i t plagosurve

Pasi kurejsht shkuan, muslimant u shprndan npr fushbetej pr t krkuar t vrart dhe t plagosurit e tyre t afrm. Zejd b. Thabiti tregon: Resulullahu m drgoi pr t krkuar Sad b. Rebian, q ti prcillja selamin e tij dhe ta pyesja se si ndih-ej. U nisa pr ta krkuar n mesin e t vrarve dhe t plagosurve. E gjeta duke dhn shpirt. Ishte i plagosur shtatdhjet her, me shpata, me shigjeta dhe me shtiza. Un i thash: O Sad, Resulu-llahu t drgon selam dhe t pyet se si ndihesh? Ai u prgjigj: Drgoja selamin tim Resulullahut dhe prcillja fjalt e mia: O Pejgamber i Allahut, un jam mir dhe po e ndiej ern e Xhenetit. Dhe porositi ensart, popullin tim: Nuk do t keni kurrfar arsyeti-mesh para Allahut nse i bjn dika (mushrikt) Resulullahut , prderisa ekziston dikush i gjall prej nesh. Pas ktyre fjalve dha shpirt.441 N mesin e t plagosurve gjetn Amr b. Thabitin, i cili ende jepte shenja jete. M hert e thirrnin n Islam, por ai nuk pranonte. Tani kur e pan kta e pyetn: t solli ktu, dashuria ndaj popullit tnd apo ndaj Islamit? Ai u prgjigj: Dshira pr Islam. I besoj Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Pastaj luftova n ann e Resulullahut , gjersa m gjeti kjo q m gjeti. Pastaj dha shpirt. Ashabt i treguan Resulullahut pr t, e ai tha: Amr b. Thabiti sht Xhenetli. Ndrsa Ebu Hurejra thot: Ai kurr nuk e ka falur ndonj namaz.442 N mesin e t plagosurve gjetn edhe Kuzmanin, i cili vet i kishte vrar shtat apo tet mushrik. E pan t palvizshm nga plagt, e pastaj e drguan n shtpi t Beni Zuferve. Muslimant i jepnin kurajo, e ai tha: Pasha Allahun, kam luftuar me gjith zemr pr origjinn fisnike t farefisit tim. Po t mos ishte kjo as q do t luftoja. Kur e shtrnguan plagt u ther n fyt dhe vdiq. Kur e pyetn Resulullahun pr t, ai tha: Ai do t hyj n zjarr.443 Ky do t jet fati i t gjith lufttarve t vrar, t cilt
Ibni Hisham: II/90, 94. N Fethu-l-Bari qndron se gjurmt e Ebu Sufjanit dhe t kurejshve i ka prcjell Sad b. Ebi Vekkasi: VII/347. 441 Zadu-l-Mead: II/94. 442 Zadu-l-Mead: II/97, 98. 443 Ibni Hisham: II/88.
440
327
kan luftuar n emr t patriotizmit, ose n emr t fardo qllimi tjetr, e jo n emr t Allahut, madje edhe nse luftojn nn flamurin e Islamit, madje edhe m tepr se kjo, edhe nse luftojn n dhe ashabve t tij. ushtrin e Resulullahut Prkundr ksaj, n mesin e muslimanve t vrar ishte edhe nj hebre, nga fisit Benu Thalebe. Ai ditn e Uhudit i tha popullit t vet: O hebrenj, duhet ta dini se e kemi borxh ti ndihmojm Muhammedit! Ata u prgjigjn: Por sot sht dit e shtun. Ai u prgjigj: Sot sht e shtun vetm pr ju. Pastaj ai mori shpatn dhe pajisjen e vet, e tha: Nse vritem, tr pasurin time ia l Muhammedit, le t bj me t far t doj. Mandej hyri n luft dhe luftoi n ann e muslimanve me tr fuqin q pati, gjer n frymn e fundit. Resulullahu ka thn pr t: Ai sht hebreu m i mir.444
Tubimi dhe varrimi i shehidve

Resulullahu mbikqyrte me kujdes tubimin e shehidve. Ai tha: Un do t dshmoj pr kta njerz. donjri prej ktyre q sht plagosur n emr t Allahut, kur t ringjallet n Ditn e Gjykimit, plaga e tij do t skuqet sikurse gjaku, e do ti vij era misk.445 Disa ashab i bartn shehidt e vet n Medin. Kur Resulullahu dgjoi pr kt, urdhroi q ti kthenin mbrapsht dhe ti varrosnin n vendin e lufts. Mos ti pastrojn dhe mos tua zhveshin teshat, vetm t largojn sendet e metalta (parzmoren, mburojn, armt) dhe sendet prej lkurs (jelekun, rripin, kpuct etj.) I varrosnin nga dy apo nga tre vet n nj varr. Bile nga dy vet i mbshtillnin n nj qefin (batanie, araf etj.). Pastaj pyesnin: Cili prej tyre ka ditur m tepr Kuran prmendsh? Nse tregonin pr ndonjrin, ather m s pari at e lshonin n varr (pak t ndar n varrin e prbashkt). Resulullahu tha: N Ditn e Gjykimit un do t bhem dshmitar pr kta shehid. Kshtu u varrosn s bashku n nj varr Abdullah b. Amr b. Harami dhe Amr b. El-Xhumehi, sepse ishin miq t mir.446
444 445
Ibni Hisham: II/88, 89. Ibni Hisham: II/98. 446 Zadu-l-Mead: II/98; Sahihu-l-Buhari: II/584.
328
Beteja n Uhud
Ashabt e humbn tabutin e Handhales, dhe duke e krkuar, e pan at n tok, ndrsa prej tij rridhte uj. E lajmruan Resulullahun pr kt, e ky i tha se engjjt e kishin lar at. Pastaj u tha q t informoheshin pr t te familja e tij. Ata e pyetn gruan e tij e ajo u rrfeu ngjarjen n lidhje me ta dhe shkakun prse engjjt e kishin lar. Pr kt arsye Handhale quhej i pastruari nga engjjt.447 Kur Resulullahu e pa se i kish ndodhur Hamzs, xhaxhait t tij dhe vllait t tij nga qumshti, u pikllua shum. Kur erdhi Safija, motra e Hamzs, pati dshir ta shihte, por Resulullahu i urdhroi t birit t saj q tia kthente mendjen, q mos e lejonte t shihte se i kish ndodhur vllait t saj. Mirpo ajo tha: Jo, jo, un kam dgjuar se far i ka ndodhur tim vllai. Flijimi i tij sht n emr t Allahut , andaj edhe fatkeqsia e tij sht n emr t Allahut . Ne gjithsesi do t jemi t durueshm, nse do Allahu. Pastaj ajo u afrua dhe e shikoi at. Falej pr t dhe e luste Allahun q tia falte mkatet. Pastaj Resulullahu urdhroi q ta varrosnin me Abdullah b. Xhahshin - djalin e motrs s tij dhe vllan nga qumshti. Ibni Mesudi rrfen: Kurr deri ather nuk e kemi par Resulullahun t qante aq shum, sikurse pr Hamza b. AbdulMuttalibin. Resulullahu e ktheu nga Kibla dhe ia fali xhenazen. Qante me dnes gjersa lott i rridhnin curril.448 Skena e varrimit t shehidve ishte tejet e rnd. Prej dhimbjes dhe pikllimit njeriut i shkundulloheshin mushkrit. Hababi rrfen: Hamzn nuk kishim me ka ta mbshtillnim, prve pelerins s tij t prhimt. Kur ia mbulonim kokn, i zbuloheshin kmbt, e kur ia mbulonim kmbt, i zbulohej koka. M n fund kokn ia mbuluam me pelerin, kurse kmbt me gjeshtr (lloj bime).449 Abdu-r-Rahman b. Avfi rrfen: Ishte vrar nj trim m i mir se un Musab b. Umejri. E mbshtolln me pelerinn e vet. Kur ia mbulonin kokn i zbuloheshin kmbt, e kur ia mbulonin kmbt i zbulohej koka. Ngjashm me kt transmeton edhe Hababi, i cili
Zadu-l-Mead: II/94. (Gruaja e tij u tregoi atyre se ai ka qen xhunub, e ishin t sapomartuar, dhe kur e dgjoi thirrjen pr xhihad menjher vajti, andaj nuk ka pasur koh q t lahet. Pr kt shkak e kan lar melajket). 448 Transmeton Ibni Shezani - Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 255. 449 Transmeton Ahmedi - Mushkatu-l-Mesabih: I/140.
447
329
mbulojani kokn (me pelerin), e shton: Na ka thn Resulullahu kmbt mbulojani me gjeshtr aromatike.450
Resulullahu
i drejtohet Allahut
me dua
Imam Ahmedi transmeton ndodhit n Uhud, pas vajtjes s mushrikve, e thot: Resulullahu u tha njerzve: Radhituni q t lusim Allahun . Ata u radhitn pas tij, e ai filloi t kndonte duan: O Zoti im, Ty t takon do falnderim. Askush nuk mund tia marr jetn askujt nse i sht caktuar t jetoj, e askush nuk mund tia vazhdoj jetn, nse i ka ardhur asti i vdekjes, prve Teje. Nuk ka shptim e as prudhje pr ata t cilt Ti i ke ln n humbje, e as q mund t humb ai, t cilin Ti e ke prudhur. Askush kurrkujt nuk mund tia jap at q Ti nuk ia ke dhn, e as tia marr at q Ti ia ke dhn. Askush nuk mund t t afrohet Ty, nse Ti e ke larguar nga Vetja, e as ta largoj nga Ti, nse Ti e ke afruar at. O Zoti im, strmbushna ne me bereqetin, me mshirn, me mirsin dhe me furnizimin Tnd. O Zoti im, t lutem pr jet me plot begati Tuaja, t cilat nuk do t ndrpriten dhe nuk do t zhduken. T lutem, o Zot, t m ndihmosh n astet e vshtira dhe pr siguri n astet e friks. Te Ti mbshtetem, o Allahu im, nga t gjitha llojet e t kqijave, t ditura e t paditura. O Zoti yn, na bj t kndshm imanin dhe me at stolisi zemrat tona, dhe na bj ta urrejm pabesimin, mkatet dhe padgjesn. Na udhzo n rrugn e drejt. Kur na vjen asti i vdekjes, na mundso t vdesim si musliman dhe t ringjallemi si musliman. Na mundso ti shoqrohemi robrve Tuaj t mir, t cilt nuk jan t turpruar e as t sprovuar. O Zoti im, mbyti jobesimtart t cilt thon se Pejgambert e Tu jan gnjeshtar dhe t cilt i largojn njerzit nga rruga Jote. Lshoje mbi ta hidhrimin Tnd dhe ndshkimin Tnd. O Zoti im, mbyti jobesimtart, t cilve u sht dhn Libri, e nuk e besojn Allahun.451
450 451
Sahihu-l-Buhari: II/579, 584. Buhariu n veprn El-Edebu-l-Mufred; Imam Ahmedi n Musnedin e vet: III/424.
330
Beteja n Uhud
Kthimi n Medin dhe pritja

Pasi muslimant i varrosn shehidt dhe Resulullahu e mbaroi duan kolektive, t gjith s bashku u nisn pr n Medin. Gjat rrugs Resulullahu prjetonte skena t papara t przemrsis, t butsis, t kujdesit dhe t dashuris nga grat muslimane, njsoj si pat prjetuar nga muslimant gjat lufts. Gjat rrugs e priti Hamna, e bija e Xhahshit, t ciln e lajmruan se i ishte vrar i vllai - Abdullah b. Xhahshi. Ajo u prmbajt dhe iu drejtua Allahut . Pastaj i treguan se i ishte vrar edhe daja Hamza b. Abdul-Muttalibi, e ajo prsri u prmbajt dhe iu drejtua Allahut . E, kur i lajmruan se edhe burri i ishte vrar - Musab b. Umejri, ather klithi dhe ia plasi vajit. Pr kt gjest, Resulullahu tha: Burri ka vend t posam te gruaja.452 Resulullahu kaloi afr nj gruaje t fisit Benu Dinar. N Uhud i ishte vrar burri, vllai dhe babai. Kur e informuan pr kt, ajo pyeti: E Resulullahu , si sht ai? Iu prgjigjn: Ai sht mir, ai sht mir, falnderimi i qoft Allahut, ashtu si dshiron edhe ti. Ajo tha: M tregoni ku sht! Dua ta shoh! Ata i treguan, e ajo kur e pa tha: do fatkeqsi e cila sht shmangur nga ti sht m e vogl.453 Te Resulullahu erdhi nna e Sad b. Muadhit s bashku me t. Ai e drejtonte kalin e vet pr freri, e i tha Resulullahut : O Pejgamber i Allahut, kjo sht nna ime. Resulullahu u prgjigj: Mir se erdhe. U ngrit nga ajo dhe i shprehu ngushllim pr djalin e vrar - Amr b. Muadhin. Ajo tha: Pasi po e shoh se ti je mir, fatkeqsia m sht menjher m e vogl. Ather Resulullahu e luti Allahun pr t vrart n Uhud, e tha: O nna e Sadit, bhu e gzueshme dhe gzoi familjet e t vrarve, sepse shehidt e tyre t gjith s bashku do t shoqrohen n Xhenet. Ata t gjith do t angazhohen tek Allahu pr familjet e tyre. Ajo u prgjigj: Ne jemi t knaqur o Pejgamber i Allahut. Kush do t qante m pr ta pas ksaj q the? Pastaj tha: O Pejgamber i Allahut, lutu edhe pr ata q kan mbetur pas tyre (familjet). Ai tha: O Zoti im, dboje pikllimin nga zemrat t tyre, zvogloje fat-
452 453
Ibni Hisham: II/98. Ibni Hisham: II/99.
331
keqsin e tyre dhe bhu i mir pr ata q shehidt i kan ln pas vetes.454
Resulullahu
n qytet
Resulullahu u kthye n Medin t shtunn n mbrmje m 7 shevval t vitit 3 h. Kur hyri n shtpi, vajza e tij, Fatimja, ia mori shpatn, e Resulullahu tha: Laje gjakun nga shpata, vajza ime, ajo sot ka shrbyer mir. Edhe Ali b. Ebi Talibi tha: Laje gjakun nga kjo shpat, ajo edhe mua sot m ka shrbyer mir. Resulullahu i tha Aliut: Ti sot ishe lufttar i vrtet, por edhe Sehl b. Hanife dhe Ebu Duxhane.
T vrart nga t dy palt

T gjitha transmetimet autentike flasin pr shtatdhjet musliman t vrar n Uhud. Shumica prej tyre ishin ensar. Prej tyre jan vrar gjashtdhjet e pes. Dyzet e nj hazrexhas e njzet e katr evsas. sht vrar nj hebre dhe vetm katr muhaxhir. Prej mushrikve n Uhud jan vrar njzet e dy vet. Por, pas llogaritjeve t sakta dhe pas studimit detajor t shum veprave mbi kt betej, dhe Sireve t ndryshme, ku jan cekur edhe emrat e mushrikve t vrar, arrijm tek t dhnat se n Uhud jan vrar tridhjet e shtat mushrik, e jo njzet e dy. Kt m s miri e di Allahu .455
Nata shqetsuese n Medin

Natn e par n Medin muslimant e Uhudit e kaluan n shqetsim t madh. M 8 shevval t vitit 3 h., ende ishin nn prshtypjen e madhe t lufts dhe t t vrarve. Ran t lodhur, por edhe me drojtje t madhe e me sigurimin e madh t qytetit, duke iu friksuar befasive t reja. Kryesorja pr ta ishte ruajtja e Resulullahut dhe t ishin t kujdesshm.
Ekspedita n Hamrau-l-Esedi
Resulullahu at nat u shtri n shtrat duke menduar pr situatn n t ciln gjendeshin muslimant. Friksohej se mos mushrikt do t ndrmerrnin dika tjetr, veanrisht duke pasur parasysh se beteja e Uhudit nuk u solli kurrfar leverdie e as ndonj faEs-Siretu-l-Halebije: II/47. Ibni Hisham: II/122-129; Fethu-l-Bari: VII/351; Beteja n Uhud nga Muhammed Ahmed Bashmili, f. 278-280.
455 454
332
Beteja n Uhud
m. Jan t detyruar q n nj an tjetr t krkojn satisfaksion, ndoshta do t tentonin ta sulmonin Medinn, q nuk do t ishte mir. Ndaj vendosi t nisej pas ushtris mekase, e cila ende ishte n rrug e sipr. Pjesmarrsit e ekspedits rrfejn se Resulullahu u urdhroi njerzve q t prgatiteshin pr tu ballafaquar me armikun. Kjo ndodhi n mngjes, m 8 shevval t vitit 3 h. Resulullahu tha se me ta mund t vinin vetm ata q kishin luftuar n Uhud. Abdullah b. Ubeje pyeti: A mund t vij me ty, o Pejgamber? Jo, u prgjigj Resulullahu . Muslimant iu prgjigjn thirrjes s Resulullahut edhe pse ishin t plagosur dhe kishin frik t madhe. Ata than: T dgjojm dhe t bindemi ty! Xhabir b. Abdullahu iu drejtua Resulullahut me kto fjal: O Pejgamber i Allahut, ti e di se un nuk kam dshir q t shkosh diku e un t mos jem afr teje. Por babai m ka ln amanet vajzat n mbikqyrje, megjithat t lutem q t m lejosh t vij me ty. Resulullahu e lejoi. Resulullahu u nis s bashku me muslimant. Kur arritn n Hamrau-l-Esedi, tetdhjet kilometra larg Medins, vendosn t pushonin aty. N Hamrau Resulullahut i doli prpara Mabed b. Ebi Mabed El-Huzaai dhe e pranoi Islamin. Disa thon: Ka qen mushrik, por, megjithat, gjat lidhjes s marrveshjes pr paqe me huzaatt dhe me benu hashimitt, ishte kshilltar i Resulullahut . Ai tha: O Muhammed, na erdhi keq, pr Zotin!, kur dgjuam se t ndodhi ty dhe shokve tu. Dshiruam q Allahu t t kthej shndetin dhe t t forcoj. Resulullahu i urdhroi t nisej pas Ebu Sufjanit dhe ta provokonte at. Dyshimet dhe drojtjet e Resulullahut nga sulmi i srishm i mushrikve nuk ishin t pabaza. Kur mushrikt e braktisn Uhudin dhe u nisn pr n Mekk, u ndaln n Rehva, tridhjet e gjasht milje larg Medins. Aty analizuan betejn e Uhudit dhe erdhn n prfundimin se nuk kishin br ndonj gj t menur. Muslimanve u shkaktuan dhembje dhe viktima, e pastaj u nisn pr n shtpi duke e ln udhheqjen muslimane, rreth t cilve prsri do t tuboheshin njerzit. Pr kt arsye disa than: T kthehemi e ti shkatrrojm ata! Si duket, ky mendim ishte siprfaqsor, sa pr t lar gojn, sepse shumica prej tyre ishin t lodhur e t rraskapitur, andaj nuk i dhan aq rndsi ktij propozimi. Veanrisht kurejshve iu kundr333
vu njri prej kryeparve t tyre, Safvan b. Umejje. Ai tha: O popull, mos veproni kshtu, kam frik se kundr jush do t ngrihen edhe ata q nuk kan marr pjes n Uhud. Kthehuni n Mek e fitorja sht juaja. Nuk jam i sigurt se, nse nisemi pr ta sulmuar Medinn, fitorja juaj do t shndrrohet n humbje. Kt mendim e kundrshtuan shum smirzi, andaj ushtria mekase u ngrit dhe u b gati pr tu nisur n Medin. Por, para se Ebu Sufjani t nisej me ushtrin e vet, e sulmoi Mabed b. Ebi Mabed ElHuzaai. Ebu Sufjani nuk e dinte se ky e kishte pranuar Islamin, andaj e priti e i tha: Kush jan ata prapa teje, prse je me ushtri, o Mabed? Mabedin tashm e kishte rrmbyer nervoziteti luftarak dhe dshira pr betej, andaj papritmas tha: Muhammedi me ushtrin e vet, s cils nuk i dihet as numri. sht duke thirrur n prleshje. Do tju shkatrroj trsisht. Atij iu jan bashkuar edhe t gjith ata t cilt patn munguar n Uhud, t dshpruar dhe t penduar q nuk morn pjes n betej. Jan t hidhruar dhe t mllefosur kundr jush si kurrnjher m par. Ebu Sufjani tha: Vaj halli pr ty, je duke thn? E thua ti, duhet t bj un? Mabedi tha: Mendoj se nuk duhet t shkosh derisa t shohsh pluhurin nga kuajt, ose derisa nuk paraqitet pararoja e ushtris prapa ksaj majeje. Ebu Sufjani tha: Ne, pr Zotin!, u morm vesh q ti sulmojm e ti shkatrrojm ata. Mabedi tha: Un t kshilloj t veprosh kshtu. Ather u lajmruan edhe prijsit e tjer kurejshit, t cilt tanim i kishte kapluar lemeria dhe frika. Si t vetmen rrugdalje shihnin ikjen dhe kthimin n Mek. Por armiqsia e Ebu Sufjanit nuk pushonte. Andaj ndrmori nj luft t llojit tjetr kundr muslimanve, dhe at menjher, para se t arrinte n Mek. Duhet ti friksonin muslimant n mnyr q t hiqnin dor nga ndjekja e mtejshme, gjersa kta vet nuk shptojn. N at ast, atypari kalonte karvani i Abdul-Kajsit, i cili udhtonte pr n Medin. Ebu Sufjani tha: A dshironi tia drgoni Muhammedit nj porosi prej meje, e un do tju mbush devet tuaja me hurma e me rrush t that n Ukadh (panagjyr), kur t vini n Mek? Ata u prgjigjn: Po. Ebu Sufjani tha: I thoni Muhammedit se ne jemi tubuar q t gjith dhe jemi nisur pr ta shkatrruar at dhe shokt e tij. M von ky karvan kaloi pran Resulullahut dhe shokve t tij n Hamrau-l-Esed, dhe ua prcolln porosin e Ebu Sufjanit, duke 334
Beteja n Uhud
shtuar: Ata jan nisur te ju me nj numr t madh lufttarsh, pra, ruhuni! Muslimant nuk u dorzuan. N zemrat e tyre u shtua imani. Prej ktyre fjalve ata u bn edhe m t fuqishm, e than: ...Neve na mjafton Allahu, Ai sht mbrojts i mrekullueshm. Dhe u kthyen t mbuluar me plot mirsi t Allahut. Nuk i goditi kurrfar e keqe dhe pasuan knaqsin e Allahut, e Allahu sht i mir pa mas. (Ali Imran: 173-174) Resulullahu t dieln e kaloi n Hamrau-l-Esedi, pastaj t hnn, t martn dhe t mrkurn, ose m 8, 9, 10 dhe 11 shevval t vitit 3 h. Mandej u kthye n Medin. Gjat kthimit Resulullahu zuri rob Ebu Izzet El-Xhumehin njeriun i cili pat qen n mesin e t robruarve n Bedr, e q e kishte liruar vet Resulullahu meq ishte i varfr dhe kishte shum vajza. E pat liruar me kusht q t mos nxiste asknd kundr tij. Por ky e mashtroi dhe e tradhtoi Resulullahun , sepse me versetet e veta filloi ti inkurajonte dhe ti nxiste njerzit n kryengritje kundr Resulullahut dhe muslimanve. Kur e zuri prsri Resulullahu ai tha: O Muhammed, m lsho dhe m lr ti kthehem vajzave t mia, e un ta jap fjaln se kurr m nuk do t veproj ashtu si kam vepruar m par. Resulullahu i tha: Kurr nuk do t shtitsh m rrugve t Meks e t thuash: E mashtrova Muhammedin dy her! Besimtarin nuk guxon ta kafshoj gjarpri dy her nga zgavra e njjt. Pastaj Resulullahu i urdhroi Zubejrit apo Asim b. Thab-itit, q tia priste kokn. Gjithashtu dnoi me vdekje edhe nj spiun mekas, Muavi b. Mugire b. El-Asin, gjyshin e nns s Abdul-Malik b. Mervanit. Ja se si ndodhi kjo: Kur mushrikt u kthyen nga Uhudit, Muaviu vajti tek Uthman b. Affani , t cilin e kishte xhaxha, q t angazhohej te Resulullahu pr t. Uthmani e bri kt, e Resulullahu i fali, por iu krcnua se, n qoft se pas ksaj e sheh se tubohen grupe t vogla njerzish-spiun, m tepr se tre vet n nj grup, do ta asgjsonte. Kur Resulullahu doli nga Medina, Muaviu organizonte treshe spiunsh, t cilt punonin pr kurejsht. Kur dgjoi se Resulullahu ishte duke u kthyer, iku nga Medina. Resulullahu i urdh-roi Zejd b. Harithit dhe Amr b. Jasirit q ta gjenin dhe ta vritnin, ka edhe e bn. Si shihet, kjo ekspedit n Hamrau ishte vetm vazhdim i Uhudit, e jo betej e posame. Kjo paraqet prfundimin e Uhudit dhe njrn nga ant e ndritshme t saj.456
456
T dhnat mbi Betejn n Uhud me detaje dhe ekspeditn n Hamrau i kemi marr nga Ibni Hishami: II/60-129; Zadu-l-Mead: II/91-108; Fethu-l-Bari: VII/ 345-377;
335
Kjo ishte beteja n Uhud me t gjitha imtsit dhe detajet. Nj koh t gjat, shum t gjat, vzhguesit kan hulumtuar pr nj fjal t drejt - a ka qen kjo humbje apo jo? Pa dyshim, eprsia ushtarake n pjesn e dyt t betejs ishte n ann e mushrikve. Ata dominuan me situatn n fushbetej. N ann e muslimanve pati viktima t shumta dhe humbje t mdha. Nj grup muslimansh psoi humbje t vrtet. Megjithat, ekzistojn disa gjra, t cilat na frenojn t deklarojm se mushrikt kan fituar dhe kan pushtuar. Qndron fakti se mushrikt mundn ta pushtonin territorin ku u zhvillua lufta. Gjithashtu, nj numr i madh i lufttarve musliman qndruan n fushbetej, me gjith rrethimin e madh e t fuqishm dhe hutin e prgjithshme n radht e tyre, t cilt u konsoliduan vetm pas tubimit rreth kuadrit komandues dhe vendkomands. Mushrikt nuk patn sukses ta mbysnin apo te zinin komandn kryesore, e cila u trhoq me koh. Asnj lufttar medinas nuk u zu rob prej mushrikve. Mushrikt nuk patn kurrfar dobie materiale nga beteja. Mushrikt nuk tentuan ti sulmonin muslimant n Hamrau-lEsed, edhe pse ushtria e tyre ishte n fushim. Mushrikt nuk qndruan n fushbetej nj, dy apo tri dit, si ishte zakon i ngadhnjyesit n at koh, por u ngutn t ktheheshin duke braktisur fushbetejn para se ta lshonin muslimant. Nuk e sulmuan Medinn pr ta plakitur dhe nnshtruar edhe pse ishte n prag t Uhudit, trsisht e hapt dhe pa ushtar. T gjitha kto konfirmojn se ajo q arritn kurejsht mushrik, nuk sht asgj tjetr, prve gjass pr ti shkaktuar muslimanve viktima t mdha, e q e shfrytzuan n momentin e dhn. Plani pr shkatrrimin e ushtris muslimane, e cila u gjend n rrethim total, iu dshtoi trsisht. Duhet theksuar se shum pushtues kan prjetuar ksi lloj humbjesh si ishte kjo e muslimanve. E, n t vrtet, a ishte kjo humbje apo fitore? Pa dyshim, q t dyja. Kthimi i shpejt i Ebu Sufjanit n Mek, dshmon se ai ishte friksuar shum nga dshtimi ushtarak, sepse hoqi dor prej sulmit n Medin pr shkak t pranis s ushtris muslimane n Hamrau-l-Esed.
Sahihu-l-Buhari; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 242-257; Kemi prdor edhe literatura t tjera me kt tem.
336
Beteja n Uhud
M n fund, kjo betej sht nj lloj lufte e pambaruar n t ciln secila pal pati sukseset dhe mossukseset e veta, e pastaj donjra hoqi dor nga lufta e mtejshme pa ikur dhe pa ia ln armikut territoret e veta. Ja, pr kt arsye kjo sht nj luft e paprfunduar. N kt na udhzon Allahu me fjalt e Tij: Mos u demoralizoni duke krkuar armikun, nse ju duroni dhembje, edhe ata durojn dhembje sikurse ju, prve ksaj ju shpresoni tek Allahu at q ata nuk shpresojn. E Allahu i di t gjitha dhe sht i urt. (En-Nisa: 104) Allahu krahason njrn pal me tjetrn n humbjet e prjetuara, n viktima, n vuajtje dhe n dhembje, q konfirmon se t dyja palt kan qen prafrsisht n situat t njjt dhe se jan ndar pa fitore.
Kurani pr betejn e Uhudit

Pr Uhudin na flet Kurani, i cili ndrion do shkall t ksaj beteje, pjes-pjes, dhe i komenton shkaqet pr t cilat kan rn viktima t shumta. I shkoqit dobsit, t cilat besimtart nuk i kishin kaprcyer e q kan qen t obliguar ti tejkalojn n kso situata t vshtira, nse jo pr dika tjetr, ather pr shkak t parimeve t larta fisnike, n t cilat mbshtetet ky umet (popull), ndryshe nga t tjert. Ju jeni populli m i mir se t gjith t tjert q jan paraqitur ndonjher... (Ali Imran: 110) Kurani flet pr pozitn e munafikve (hipokritve). Ai i ka zbuluar ata dhe i ka nxjerr sheshazi armiqsit e fshehta ndaj Allahut dhe Pejgamberit t Tij. N kt mnyr Kurani ka eliminuar do dyshim i cili ua brente zemrat muslimanve t dobt, e q gjithnj i ushqenin kta munafik dhe vllezrit e tyre hebrenj, autor t kaoseve dhe t intrigave. Kurani konfirmon disa dispozita dhe qllime lavdruese, t cilat kan rezultuar nga kjo betej. Lidhur me temn e Uhudit jan shpallur gjashtdhjet ajete n suren Ali Imran, duke filluar prej fillimit t betejs: E kur ti nxitove hert n mngjes, duke e ln familjen tnde, pr tua caktuar besimtarve pozitat luftarake. (Ali Imran: 121), q n fund t jep nj koment t thukt pr rezultatet dhe mesazhet e ksaj beteje. Allahu i Lartsuar thot: Allahu nuk do ti l t przier besimtart me munafikt, por do ti ndaj t kqijt prej t mirve. Allahu nuk do tua zbuloj at ka sht e fshehur, por Ai pr kt zgjedh k t doj nga Pejgambert e Vet, prandaj besoni 337
Allahun dhe Pejgambert e Tij, e nse besoni e i friksoheni Allahut, ju pret shprblim i madh. (Ali Imran: 179)
Instruksionet dhe porosit e betejs

Ibnu-l-Kajjumi flet gjersisht pr t gjitha detajet e betejs s Uhudit. 457 Ai thot: Dijetart kan thn: Ngjarja n Uhud dhe msimet q i kan nxjerr nga kjo betej, pastaj dispozitat hyjnore q kan rezultuar n kt rast, jan vrtet madhshtore. Ja disa prej tyre: - Muslimanve u vihen n dukje gjrat e kqija pr shkak t mosdgjess; - Shkaktimi i fatkeqsis pr shkak t mosprfilljes s urdhrave, si ndodhi ather kur shigjetart e thyen urdhrin e Resulullahut q t mos i braktisnin pozitat e tyre. sht zakon te t gjith Pejgambert q ti sprovojn ithtart e vet n vepr, pr padgjes ka pasur ndshkime kurse pr dgjes, shprblime. Pr shkak t kundrvajtjes pasoi humbja, kurse pr shkak t konsekuencs n urdhr - fitorja. Sikur t mos ndodhte kshtu, por gjithnj t fitonin, ather n radht e besimtarve, mumminve do t futeshin edhe nga ata, t cilt nuk i takojn ktyre. Ather do t ishte shum vshtir t dallohej i sinqerti dhe i pasinqerti. Ndrkaq, nse gjithnj do t humbnin, ather pejgamberia nuk do t kishte pasur arsyen e vet. Urtsia e Allahut ka parapar q t ndodh edhe njra edhe tjetra pr at q t veohet e vrteta nga gnjeshtra. Dihet shum mir se hipokrizia sht veori e fshehur e dyfytyrshve - munafikve, t cilt vetm mendjehollt i zbulojn. N Uhud hipokrizia doli n siprfaqe edhe me fjal edhe me vepra, ndrsa fshehtsia doli n faqe t bots; - Muslimant kuptuan se n radht e tyre ekzistonin armiq, andaj u prgatitn edhe pr kta dhe ishin syel ndaj ktyre armiqve; - Me vonimin e fitores dhe ndihms n disa intervale t betejs, sht dashur t thehet nefsi - lakmia dhe kryelartsia te besimtart. Dhe, kur muslimant u vun n sprov, ata treguan sabr durim, ndrsa munafikt - frik t madhe; - Allahu u ka mundsuar robrve t Vet q ti prfitojn disa privilegje n botn e ardhshme, t cilat nuk do t mund ti fitonin me veprat e veta t mira, andaj i krijoi shkaqet dhe mnyrat, t cilat do tua lehtsojn rrugn pr ti arritur kto privilegje
457
Zadu-l-Mead: II/99-108.
338
Beteja n Uhud
specifike. N kto bn pjes shehidllku, q sht shkalla m e lart t ciln e arrijn t dashurit e Allahut ; - Allahu ka dashur ti ndshkoj armiqt e shehidve, e ua ka mundsuar q me an t mosbesimit kufrit, t shprehin shpirtligsin, dhunn dhe mizorin e vet ndaj evliave (t dashurit e Allahut) t Tij. Me kso lloj metodash, Allahu ua ka pastruar mkatet besimtarve, e njkohsisht i ka shkatrruar jobesimtart.458
458
Fethu-l-Bari: VII/347.
339
Patrullimet ushtarake dhe misionet mes Uhudit dhe Ahzabit
PATRULLIMET USHTARAKE DHE MISIONET MES UHUDIT E AHZABIT

Pasojat tragjike t Uhudit u kan shkaktuar dme t mdha prestigjit dhe autoritetit t muslimanve. sht dobsuar respekti, nderimi, fama etj., ndrsa vuajtjet e brendshme dhe t jashtme t muslimanve bheshin gjithnj e m t mdha. Medina ishte e rrethuar nga t gjitha ant me rreziqe t llojllojshme. Hebrenjt, munafikt dhe beduint shfaqnin armiqsi t hapur. donjri prej tyre dshironte ti dmonte muslimant, jo vetm kaq, por dshironin me tr fuqin ti shkatrronin. Nuk kaluan as dy muaj nga beteja e Uhudit, e armiqt e shumt i shtrin duart nga Medina dhe nga muslimant. Fisi Benu Esed e sulmoi Medinn, pastaj filluan me sulme luftarake fiset Adal dhe Kareh, n muajin seffer t vitit 4 h., me rast u vran dhjet ashab. N t njjtin muaj sulme t ngjashme ndrmori edhe fisi Benu Amr, e n prleshje me ta ran shehid shtatdhjet ashab. Ky sulm i fundit sht i njohur nn emrin beteja Biru Mauneh. Gjat ksaj periudhe kohore fisi hebre Benu Nadir e shprehte haptazi armiqsin e vet, n mnyr q n muajin rebiulevvel t vitit 4 h. t prgatiste nj plan pr vrasjen e Resulullahut . Edhe fisi Benu Gatafan vendosi t sulmonte Medinn, n muajin xhumadel-ula t vitit 4 h. Mossuksesi q patn muslimant n Uhud pr nj koh i vuri n situat shum t vshtir. Ndrkaq, Resulullahu me urtsin e vet ia doli n krye q muslimanve tua rikthente vetbesimin. Pas nj kohe t shkurtr qndruan me kmbt e veta dhe filluan aktivitete t reja, me t cilat rikthyen autoritetin, prestigjin dhe respektin. Prosperiteti i par u ndie me ndrmarrjen e ekspedits ushtarake n Hamrau-l-Esed, me rast u sht br e ditur t gjith armiqve se ushtria muslimane sht e gatshme pr fushata t reja ushtarake, q i befasoi dhe i zhgnjeu shum hebrenjt dhe munafikt. 341
Pastaj Resulullahu vazhdoi me manovrime, t cilat muslimanve ua kthyen prestigjin dhe dinjitetin. Ja disa shembuj:
Aksioni i Ebu Selemes

I pari q u ngrit kundr muslimanve, pas betejs n Uhud, ishte fisi Benu Esed b. Hudhejme. N Medin arritn lajmet se Talha dhe Seleme, djemt e Huvejlidit, ishin nisur me lufttart dhe aleatt e tyre te fisi Esed ti thrrasin edhe ata q bashkrisht t sulmonin Medinn dhe Resulullahun . Resulullahu me nxitim drgoi nj patrull prej njqind e pesdhjet lufttarsh muhaxhir dhe ensar nn udhheqjen e Ebu Selemes, t cilit i besoi flamurin musliman. Ebu Seleme e befasoi fisin Benu Esed n prag t shtpive t tyre, para se t ndrmerrnin sulmin n Medin. Ata u friksuan dhe ikn, e muslimant i morn devet e tyre dhe plakat q patn dshir. I ngarkuan devet dhe me fatbardhsi u kthyen n Medin me plot plaka, t cilat i zun pa luft. Kjo ndodhi ditn e hns s re, me nj muharrem t vitit 4 h. Ebu Seleme u kthye i smur nga pezmatimi i plagve t fituara n Uhud, dhe s shpejti vdiq.459
Fushata ushtarake e Abdullah b. Unejsit

N ditn e pest t muajit t njjt, n Medin arritn lajmet se Halid b. Sufjan El-Huzeliji kishte tubuar nj mori njerzish pr t luftuar kundr muslimanve. Resulullahu kundr tij drgoi Abdullah b. Unejsin. Abdullah b. Unejsi n kt ekspedit qndroi tetmbdhjet net e pastaj u kthye m 23 muharrem duke mbartur me vete kokn e Halidit. Kur e vuri kokn e tij para Resulullahut , ai i dhuroi shkopin e vet, e tha: Ky shkop do t jet shenj mes meje e teje n Ditn e Gjykimit. Para vdekjes Abdullahu e ka ln amanet q ta varrosnin s bashku me shkopin.460
Ngjarja tragjike n Er-Rexhie

N muajin seffer t vitit 4 h. te Resulullahu erdhn prfaqsuesit e popullit Adal dhe El-Kareh dhe deklaruan se anonin nga Islami, por nuk dinin asgj pr t. Andaj krkuan q t drgonin me
459 460
Zadu-l-Mead: II/108. Zadu-l-Mead: II/109; Ibni Hisham: II/619, 620.
342
ta disa njerz, t cilt do tua msonin fen dhe kndimin e Kuranit. Resulullahu drgoi me ta gjasht persona (sipas t dhnave t Buhariut dhe t Ibni Ishakut - dhjet) me n krye Murthed b. Ebi Murthedin (sipas mendimit t Ibni Ishakut, kurse sipas Buhariut Asim b. Thabitin, gjyshin e Asim b. Umer b. El-Hattabit). Kta u nisn n rrug s bashku me prfaqsuesit. Kur arritn n vendin ErRexhie, uj bunari, t fisit Hudhejl n Hixhaz, n mes t vendeve Rabig dhe Xhidde, Benu Adalt dhe El-Karett krkuan ndihm nga fisi Hudhejl-Benu Lihjan kundr muslimanve. Ata drguan njqind shigjetar. Grupi musliman hipi n nj suk prej rre, duke ikur prej armikut. Ndjeksit ndoqn gjurmt e tyre dhe pas nj kohe i arritn dhe i rrethuan. Tradhtart u than: Ju garantojm se nse zbritni dhe dorzoheni, nuk do t mbysim asnjrin prej jush. Asimi refuzoi t zbriste e t dorzohej dhe i urdhroi grupit t vet t vogl t rezistonte. Kta vepruan kshtu, megjithat u vran shtat vet t qlluar me shigjeta. Mbetn gjall Hubejbi, Zejd b. Ed-Dethineti edhe nj tjetr. I thirrn edhe nj her q t dorzoheshin. Ata zbritn dhe u dorzuan. Kta i mashtruan e i lidhn me kordhat e harqeve t tyre. I treti tha: Ky sht fillimi i tradhtis, dhe kundrshtoi t shkonte pas tyre, e ata ashtu t lidhur e trhiqnin zvarr, pastaj e ngrisnin dhe e lagnin me uj pr ta bindur q t ecte. Me gjith kto tortura, nuk deshi tu shkonte pas. Pr kt shkak ata e mbytn, ndrsa Hubejbin dhe Zejdin ia dhuruan Meks, sepse kta kishin mbytur disa kryepar mekas. Hubejbin e mbylln, pastaj u mblodhn pr ta likuiduar. E nxorn nga Haremi i Kabes pr ta varur. E ai tha: M lejoni t fal dy rekate, ata e lejuan. Kur dha selam, tha: Pasha Allahun, sikur t mos thoshit se jam duke u friksuar, do ti falja edhe disa rekate. Pastaj Hubejbi i ngriti duart pr dua dhe thirri: O Zoti im, paksoji n numr dhe mbyti me fuqin Tnde q askush prej tyre t mos mbetet. Pastaj recitoi disa vargje me t cilat prshkroi gjendjen e vet nga momenti i robrimit gjer te likuidimi. M e bukura sht se n nj verset thot se aspak nuk brengoset q do ta mbysnin, sepse ishte duke vdekur si musliman, e vdekja n emr t Allahut sht nj gj q edhe vet Allahu do ta bekonte. Pasi recitoi vargjet, Ebu Sufjani iu drejtua dhe e pyeti: A do t gzoheshe sikur Muhammedi t ishte ktu e ta mbysnim, e ty t t lironim t shkoje n shtpin tnde? Ai u prgjigj: Jo, pasha Allahun, nuk do t gzohesha fare 343
q un t isha te familja ime e Muhammedi t ishte n kt vend, bile as ta shponte nj gjemb. Pastaj kurejsht e gozhduan n kryq dhe caktuan njrin pr t ruajtur trupin e tij. Gjat nats erdhi Amr b. Umejje, mashtroi rojtarin, e mori trupin e tij dhe e varrosi. Hubejbin e ka likuiduar Ukbe b. Harithi, babain e t cilit Hubejbi e kishte vrar n Bedr. sht fakt se Hubejbi sht njeriu i par q ka falur dy rekate namaz para likuidimit. sht interesant t prmendet se, ndrsa Hubejbi ishte i robruar dhe i lidhur, e kan par duke ngrn nj kalavesh rrushi, e n Mek nuk ka pasur rrush, por vetm hurma. Zejd b. Ed-Dethineti u prpoq t ikte, por s shpejti u zu dhe u vra nga ana e Safvan b. Umejjes, i cili e ndiqte pr tu hakmarr pr babain e vet. Kurejsht i drguan njerzit t sillnin kufomn e tij, n mnyr q t ishin t sigurt se edhe ai ishte vrar. Asimi kishte mbytur n mal njrin nga kryepart e tyre. Allahu drgoi nj krin (tuf) karkalecash, t cilt e mbuluan trupin e Asimit, kshtu q kurejsht nuk mundn ta gjenin. M par Asimi e kishte lutur Allahun q trupin e tij mos ta preknin mushrikt, e pastaj sht prbetuar se do t luftonte kundr mushrikve dhe do t ruhej prej tyre. Kur h. Umeri dgjoi pr kt rast, tha: Allahu e mbron robin e vet mumminin edhe pas vdekjes, si e mbron derisa sht gjall.461
Ngjarja tragjike te pusi Mauneh

N t njjtin muaj, kur ndodhi ngjarja e tmerrshme n Er-Rexhie, ndodhi nj tragjedi edhe m e madhe, e cila n histori sht e njohur me emrin Prleshja te pusi Mauneh. Kjo ngjarje ka filluar ngjashm me at paraprake. Respektivisht, n Medin te Resulullahu vajti Ebu Berae Amir b. Maliku nga Nexhdi. Resulullahu e thirri q t pranonte Islamin, e ai as nuk e pranoi e as nuk e mohoi, por tha: O Pejgamber i Allahut, drgoji shokt e tu te populli i Nexhdit q tua shpjegojn Islamin, besoj se do ta pranojn at. Resulullahu tha: Kam frik pr ta. Banort e Nexhdit mund tu bjn ndonj t keqe. Ebu Berae u prgjigj: Un do ti mbroj ata.
461
Ibni Hisham: II/169-179; Zadu-l-Mead: II/109; Sahihu-l-Buhari: II/568, 569, 585.
344
Resulullahu drgoi dyzet njerz, si thot Ibni Ishaku, e n hadithin sahih thuhet shtatdhjet njerz - numri i fundit sht m i sakt. Si udhheqs caktoi El-Mundhir b. Emrin, njrin nga fisi Benu Saide, t cilin e quanin I liruar pr t vdekur (sht lutur q ta lironin nga robria me kusht q t luftonte pr Islamin gjer n vdekje). Njerzit, t cilt u caktuan t shkonin n Nexhd, ishin musliman t zgjedhur, t respektuar, msues t Kuranit dhe njohs t Islamit. Gjat udhtimit bnin vepra t mira. Mblidhnin dru, i shitnin ato e pastaj blinin ushqim pr t ushqyer t varfrit para xhamis. Kndonin dhe komentonin Kuranin, ndrsa natn faleshin, dhe kshtu udhtuan gjersa arritn te pusi Mauneh, i cili gjendej midis fiseve Benu Amir dhe Hurret b. Sulejme. Aty u ndaln. Te armiku i Resulullahut , Amir b. Tufejli, drguan si lajmtar Haram b. Mulhamin, vllain e nns s Sulejmes. Amiri nuk e shikoi as porosin e Resulullahut e as njeriun, por urdhroi q ta godisnin me shtiz n shpi-n. Kur shtiza i doli tejprtej dhe kur pa gjakun, Harami briti: Alla-hu ekber!, fitova, pasha Pronarin e Kabes! Armiku i Allahut, Amir b. Tufejli, thirri fisin Benu Amir q t nisej e ti mbyste muslimant e tjer, por ky fis nuk iu prgjigj thirrjes s tij pr shkak t garancis q kishte dhn Ebu Berae b. Amiri. Pastaj thirri fisin Benu Sulejme, e iu prgjigjn isijjt, realt dhe dhuvkant. T gjith s bashku i rrethuan ashabt e Resulullahut dhe n prleshje t prgjakshme i mbytn q t gjith, prve Kab b. Zejd b. En-Nexhxharin. Ky ishte i plagosur, por megjithat mbeti n jet gjer n luftn e Hendekut, ku vritet. Amr b. Umejjeh Ed-Dameri dhe El-Mundhir b. Ukbe b. Amri para ksaj ngjarjeje t prgjakshme kishin vajtur pr t kullotur devet. Prej s largu pan korbat duke fluturuar rreth vendit t ngjarjes. Andaj u kthyen menjher dhe iu vrsuln armikut. Luftuan gjer n frymn e fundit. Mundhiri u vra bashk me shokt e vet, kurse Amr b. Umejjen e zun rob. Kur kuptuan se ishte me origjin nga mudart, Amiri e pagoi vlern e shpengimit dhe e liroi n emr t nns s vet, e cila ka qen e obliguar t lironte nj rob. Amr b. Umejje u kthye n Medin duke sjell lajme t tmerrshme e t pikllueshme pr tragjedin q i ndodhi shtatdhjet muslimanve t vyeshm e t ndershm, tragjedia e t cilve mund t krahasohet me tragjedin e Uhudit, me prjashtim se njerzit n Uhud ishin nisur n luft t gatshm pr t vdekur, kurse kta ishin nisur n detyr t gatshm pr t punuar e vepruar n paqe. 345
Para se t hynte n Medin, Amri u ul n hijen e nj druri pr t pushuar. Atypari kaluan dy njerz nga fisi Kulab, e edhe ata u uln pr t pushuar. Kur kta dy i zuri gjumi, Amri i befasoi dhe i mbyti, duke menduar se ishte hakmarr pr shokt e tij. Kur deshi ti varroste, gjeti kontratn pr paqe nga Resulullahu pr t ciln nuk kishin ditur. Pastaj vajti n Medin dhe e informoi Resulullahun se far i kishte ndodhur. Resulullahu tha: I ke mbytur dy njerz pr t cilt m duhet t paguaj mimin e lart t gjakut dhe pr shkak t t cilve muslimant do t jen n situat t vshtir prej aleatve t tyre, hebrenjve.462 Kjo vepr e pamenduar e Amr b. Umejjes do t jet shkak i betejs me fisin hebre Benu-n-Nadir, pr ka do t bhet fjal me pas. Resulullahu u prek shum pr kt tragjedi q ndodhi te Mauneti, si dhe pr tragjedin n Er-Rexhie, t cilat ndodhn njra pas tjetrs.463 E kaploi mrzia dhe pikllimi, saq i mallkoi kto fise dhe popullin t cilt i mbytn shokt e tij.464 N nj hadith sahih, t cilin e transmeton Enesi , thuhet: Resulullahu i mallkoi vrassit e shokve t tij n Mauneh tridhje-t mngjese, duke emruar n namazet e mngjesit Realin, Dhukvanin, Lihjanin dhe Isijjetin. Thoshte O Isijjet, refuzove tiu prulesh Allahut dhe Pejgamberit t Tij, vaj halli pr ty! Allahu i shpalli Pejgamberit t vet nj ajet, t cilin e msonim gjersa u derogua. Allahu thot: Informoni popullin se jemi takuar me Sunduesin ton dhe se Ai sht i knaqur me ne, e ne jemi t knaqur me prcaktimin e tij. Vetm pas ksaj Resulullahu e ndrpreu mallkimin.465
Beteja me fisin Beni en-Nadir

Si tham edhe m lart, hebrenjt bnin trazira dhe i shqetsonin muslimant. Pastaj edhe t tjert i nxitnin kundr Islamit. Mirpo nuk praktikonin konflikte dhe luftra t hapura. M s shpeshti thurnin intriga, ndrsa haptazi shprehnin vetm urrejtjen dhe armi462 463
Ibni Hisham: II/183-188; Zadu-l-Mead: II/109; Sahihu-l-Buhari: II/584, 586. El-Vakidiu konfirmon se pr fatkeqsit n Mauneh dhe Er-Rexhie, Resulullahu sht informuar brenda nj nate. 464 Transmeton Ibni Sadi prej Enesit radijAllahu anh: Nuk kam vrejtur se Resulullahu ka qen m tepr i piklluar pr Uhudin, sesa pr Maunetin. EnNexhdi, f. 260. 465 Buhariu: II/586-588.
346
qsin. Shpeshher thurnin dhelprira, pr shkak t t cilave muslimant trazoheshin. T gjitha kto i bnin me gjith marrveshjen dhe kontratn e nnshkruar. Pas dshtimit t fisit hebre Benu Kajnuka dhe pas vrasjes s Kab b. El-Eshrefit, u friksuan pr veten e tyre, andaj u qetsuan pak dhe i frenuan epshet e veta armiqsore. Por pas betejs n Uhud, prsri iu kthye kryelartsia dhe srish filluan t shprehnin urrejtje dhe mosdurim ndaj muslimanve. Shpeshher kontaktonin me munafikt dhe mushrikt e Meks dhe tinzisht bashkpunonin me ta kundr muslimanve.466 Resulullahu pr nj koh t gjat duronte dhe toleronte, derisa e tepruan me mizori, veanrisht pas ngjarjeve n Rexhie dhe Mauneh, pastaj tentuan ta mbysnin edhe Resulullahun . Ja si ndodhi kjo. Pasi Amr b. Umejje i mbyti ata dy njerz nga fisi Kulab, Resulullahu filloi t mblidhte dmshprblim prej muslimanve dhe hebrenjve pr vrasjen. Me nj grup vajti te hebrenjt (sipas paragrafit t kontrats kishte t drejt t vepronte kshtu) dhe kur krkoi prej tyre kt, ata u prgjigjn: Do t bjm kt, o Ebu-l-Kasim. Ulu ktu derisa ta kryejm punn. Resulullahu u ul afr nj muri pr t pritur gjersa kta t kryenin premtimin. S bashku me t u uln edhe Ebu Bekri, Umeri, Aliu dhe nj grup ashabsh. Hebrenjt pshpritnin mes tyre dhe me ndihmn e shejtanit, me t cilin shoqroheshin prher, sajuan planin pr ta mbytur Resulullahun . Pastaj i than njri-tjetrit: Kush prej nesh do ta marr kt shkmb, t hip n mur e ta hedh n kokn e tij pr tia thrrmuar? M i keqi prej tyre, Amr b. Xhehashi, tha: Un! Pastaj Selam b. Meshkumi u tha: Mos e bni kt se, pr Zotin!, ai do t jet i informuar pr qllimin tuaj. Lreni q kontrata t bhet gjykatsi yn. Ata nuk e dgjuan kt dhe ende ishin t vendosur q vendimin e vet ta realizonin n vepr. N at ast Xhibrili besnik e informoi Resulullahun pr qllimin e tyre, andaj u ngrit shpejt dhe vajti n Medin. Ashabt e mbrritn dhe e pyetn: Ti u ngrite e shkove e ne as q t vrejtm. Resulullahu u tregoi se kishin prgatitur hebrenjt. Pas pak kohsh Resulullahu drgoi Muhammed b. Meslemen te hebrenjt beni nadir me mesazhin: Braktisni Medinn, sepse nuk
Ebu Davudi, kaptina: Haber En-Nadir: III/116, 117; Avnu-l-Mabud Sherbi Suneni i Ebi Davudi.
466
347
mund t banoni m me mua n nj qytet. Ju jap afat prej dhjet ditsh. K t shoh pas ktij afati, i shkoi koka! Hebrenjt nuk patn zgjidhje tjetr dhe filluan t prgatiteshin pr t ikur. Ndrkaq prijsi suprem i munafikve, Abdullah b. Ubeje, krkoi prej hebrenjve q t mos shprnguleshin askund, por ti kundrviheshin ksaj krkese. Ai u bri t ditur se kishte dy mij njerz, t cilt do ti drgonte q s bashku me ta t fortifikoheshin n shtpit e tyre. Ata jan t gatshm t vdesin pr ju, u tha. Allahu e di se ka u flisnin munafikt hebrenjve: Nse ju dboheni, edhe ne gjithsesi do t dalim me ju, dhe pr shtjen tuaj ne kurr nuk do ti nnshtrohemi askujt, e nse sulmoheni prej dikujt, ne me siguri do tju ndihmojm. (El-Hashr: 11). Dhe do tju vijn n ndihm fisi Kurejdha dhe aleatt tuaj gatafant. Ather hebrenjve iu kthye vetbesimi dhe vendosn t rrinin aty e t mbroheshin. Hujej b. Ahtabi u besoi fjalve t prijsit t munafikve dhe i drgoi Resulullahut nj mesazh: Ne nuk do ti braktisim vatrat tona, e ti vepro si t duash! Kjo prgjigjje i vuri muslimant n nj situat tejet t vshtir. T fillonin nj luft t re dhe t prlesheshin me nj armik t ri n kto aste t vshtira historike, nuk ishte pun e leht. Beduint ishin kundr tyre, humbja n Uhud ende ndihej. Nga tragjedit e njpasnjshme t muslimanve t zellshm ende nuk u ishin thar lott nga syt, e tani hebrenjt, t armatosur mir, numerikisht m t fuqishm, provokonin me prleshje e as q mendonin t dorzoheshin. T gjitha kto gjra i uan muslimant n luft kundr dshirs s tyre, sepse shqisat e tyre ishin srish t shkundulluara me tragjedit paraprake. Ata ishin ballafaquar me shum mizori t jashtzakonshme, qoft nga individt qoft nga grupet, andaj nuk u hamendn shum, por vendosn t luftonin kundr beni nadirve, veanrisht pas tentimit t tyre pr t mbytur Resulullahun , pa marr parasysh se far rezultati do t kishte lufta. Pasi i arriti prgjigjja e Hujej b. Ahtabit, Resulullahu iu drejtua Allahut , kurse ashabt knduan tekbire, pastaj ftuan edhe muslimant e tjer. Si zvends n Medin caktoi Ummi Mektumin, kurse flamurin ia dha Aliut . Kur arritn te lagjja e benu nadirve, i rrethuan ata dhe Resulullahu urdhroi bllokadn. Benu Nadirt u mbylln n kshtjellat e tyre. Prej aty i gjuanin muslimant me shigjeta e me gur. Kopshtet e tyre, palmat dhe drurt e llojllojshm i kishin si mbrojtje. Andaj Resulullahu urdh348
roi q t priteshin, kurse kopshtet t digjeshin. N lidhje me kt flet Kurani Fammadh: kado q keni prer nga palmat, e disa i keni ln t qndrojn aty-ktu, e keni br me dshirn e Allahut e pr t shtypur kundrshtart. (El-Hashr: 5). Fisi Benu Kurejdha i braktisi ata, Abdullah b. Ubeje i tradhtoi, si i tradhtuan edhe aleatt gatafan dhe askush prej tyre nuk pati guxim ti mbronte. Pr kt arsye Allahu realitetin e tyre e krahasoi me: U ngjajn shejtanit kur i thot njeriut: Bhu jobesimtar! - e kur ai bhet jobesimtar ather (shejtani) thot: Un heq dor prej teje, un i friksohem Allahut, Zotit t botve! (El-Hashr: 16). Bllokimi nuk zgjati shum, gjithsej gjasht net, apo, si thon disa, pesmbdhjet net, e pastaj Allahu n zemrat e tyre mbolli frik, ata i hodhn armt dhe u dorzuan. I drguan Resulullahut nj mesazh n t cilin thuhet: Ne do t dalin nga Medina. Resulullahu iu prgjigj se mund t dilnin me sendet personale n dor dhe me tr at q mund t bartin devet e tyre, prve armve. Ata e pranuan kushtin, por shtpit i rrnuan me duart e veta, duke ngarkuar n deve dyert e dritaret, e disa bile edhe shtyllat. Pastaj ngarkuan grat dhe fmijt, e mbi t gjitha gjashtqind deve. Shumica prej tyre u nisn n drejtim t Hajberit s bashku me parin e tyre, Ibni Ahtabin dhe Selam b. Ebi El-Hakikin. Nj grup vajti n Sham (Siri). Dy Hebrenj pranuan Islamin: Jamin b Amri dhe Ebu Sad b. Vehbi dhe kshtu e mbrojtn pasurin e vet. Resulullahu i sekuestroi armt e Benu Nadirve, pushtoi ifligjet, shtpit e tyre dhe pasurin tjetr q kishin. Prej armve hasi 50 parzmore, 50 helmeta dhe 340 shpata. Toka dhe pasuria e Benu Nadirve i takoi Resulullahut . Prmes tyre nuk hapeshin rrug kmbsore apo rrug karvani. Nuk e ndau n pes-pjes si plak lufte. Pastaj Resulullahu kt ua ndau muhaxhirve t par, t cilt nuk kishin as tok e as shtpi. Gjithashtu nj pjes ia dha ensarve; Ebu Duxhanes dhe Sehl b. Hunejfit, sepse ishin t varfr. Nga kjo tok merrte furnizim vjetor pr familjen e vet, kurse t ardhurat e tjera i shpenzonte n armatim dhe n disa pun t rndsishme pr Islam. Kjo ekspedit ndodhi n muajin rebiul-evvel t vitit 4 h., ose n gusht t vitit 625. N lidhje me kt ngjarje Allahu shpalli suren Hashr (Dbimi) n trsi. Allahu prshkruan dbimin e hebrenjve dhe nxjerr sheshit sjelljet e munafikve. Gjithashtu shpalli dis349
pozitn El-feja, plaka q i takon vetm Resulullahut . Pastaj i lavdron muhaxhirt dhe ensart, i shpjegon mundsit e pastrimit t terrenit rreth armikut, shembull pr kt sht prerja e drunjve dhe djegia e truallit, q nuk konsiderohet si fesad, prkatsisht si rregullim n tok, por si nevoj e domosdoshme. Allahu n kt sure i kshillon besimtart t jen t devotshm dhe t prgatiten pr Ahiret - jetn e amshueshme. Surja prfundon me disa emra t bukur e t lart t Allahut t Madhruar si dhe me disa atribute t Tij. Ibni Abbasi dinte t thoshte pr Suretu-l-Hashr: Thuaj - kjo sht Suretu-n-Nadir.467
Ekspedita n Nexhd
Me fitoren ndaj hebrenjve beni nadir, pa kurrfar humbjesh dhe viktimash, muslimant n Medin e rikthyen autoritetin dhe vetbesimin. Munafikt i shuan aspiratat e flakta dhe ndrpren intrigat publike. Tani Resulullahut iu dha rasti ti qronte hesapet me beduint, t cilt nuk i linin t qet muslimant q nga beteja e Uhudit, dhe t cilt i sulmonin dijetart musliman n rrugn e misionit t tyre pr zgjerimin dhe shpjegimin e fes Islame, dhe i mbytnin me tradhti e me ligsi. 468 Aq shum u kishte hyr vetja n huj, saq mendonin t ndrmerrnin luft kundr Medins. Para se t nisej n ekspedit pr tu dhn leksion ktyre trimave gjaknxeht e mendjemdhenj t shkrettirs, Resulullahun e paralajmruan se ishin duke u grupuar fiset beduine dhe politeiste arabe nga gatafant, familjet Benu Muharib dhe Benu Thalebet. Prandaj Resulullahu i urdhroi ushtris q t prgatitej pr ekspedit, me detyr q ti hulumtonte zgavrat e shkrettirs e tua mbillnin frikn n zemr ktyre beduinve t vrazhd q t mos u binte m ndrmend ndonj vepr e keqe kundr muslimanve. N kt mnyr u hyri frika fiseve t shkrettirs, t cilt ishin msuar me plakitje dhe me vrasje, saq do her kur dgjonin pr ndonj lvizje t muslimanve, iknin n male pr tu fshehur. Pas ktyre ekspeditave t suksesshme kundr fiseve Benu Nadir dhe Nexhd, do tia vlente t prmendej edhe nj betej, t ciln
467 468
Ibni Hisham: II/191-192; Zadu-l-Mead: II/71-72; Sahihu-l-Buhari; II/574, 575. Kto jan fjalt e Muhammed Gazaliut n veprn Fikhu-s-Sira, f. 214.
350
muslimant e ndrmorn n Nexhd, e rreth s cils ekzistojn disa mosmarrveshje te historiant islam dhe autort e Sires. Sipas tyre, kjo betej ka ndodhur n muajin rebiul-ahir ose n xhumadel-ula, t vitit 4 h., e q sht quajtur Dhatu-r-Rukaa. Por si duket ktu sht kontestues emri. Beteja nuk sht kontestuese, sepse muslimant n kt periudh me t vrtet ndrmerrnin beteja dhe e pastronin terrenin prej armiqve, nga t cilt rrezikoheshin do dit. Pozita strategjike e Medins impononte q t kishte siguri nga do an dhe nga do armik, qoft i brendshm apo i jashtm, veanrisht duke pasur parasysh se Ebu Sufjani bnte prgatitje pr betejn hakmarrse q pat premtuar gjat kthimit nga Uhudi, ndrsa koha e ktij takimi afrohej shpejt. Prandaj muslimant ndrmerrnin ekspedita kundr fiseve arabe, n mnyr q ti nnshtronin ato. Politika e lufts krkonte q t sigurohej pragu para se t ndrmirrej dika kundr armikut t jashtm. Kurse kjo betej, t ciln e ka udhhequr Resulullahu , kurrsesi nuk ka mundur t jet Dhatu-r-Rikaa sepse n kt betej kan marr pjes edhe Ebu Hurejra dhe Ebu Musa El-Eshari . Ebu Hurejra n kt luft ka marr pjes si musliman, e dihet me siguri se Islamin e ka pranuar disa dit para betejs n Hajber (n vitin 7 h.). Gjithashtu edhe Ebu Musa El-Eshari i ka ardhur si musli-man Resulullahut n betejn e Hajberit. Domethn se Dhatu-r-Rikaa kurrsesi nuk ka mundur t ndodh para Hajberit, por pas Hajberit. N betejn Dhatu-r-Rikaa Resulullahu ka falur namazin pr luft frik, ndrsa dispozita pr kt namaz sht shpallur n bete-jn Asfan, e cila ka ndodhur pas betejs n Hendek. Beteja n Hendek sht zhvilluar n muajin shevval t vitit 5 h.
Beteja e dyt n Bedr

Kur muslimant evituan rrezikun nga fiset beduine arabe dhe e mposhtn gryksin e tyre, filluan t prgatiteshin pr takimin serioz me kurejsht armiq. Kaloi nj vit nga beteja n Bedr dhe erdhi koha e takimit t caktuar n Uhud. Qe e shkruar q Muhammedi t nisej me shokt e vet t priste Ebu Sufjanin dhe ushtrin e tij, q prsri t ballafaqoheshin n fushbetej, n mnyr q m n fund t dihej se kush ishte ngadhnjyes e kush i mundur dhe, kush e meritonte pushtetin e kush jo.469
469
Fjalt e Muhammed Gazaliut n Fikhu-s-Sira, f. 315.
351
Pastaj arriti muaji shaban i vitit 4 h., ose janar 626, dhe Resulullahu u nis n vendin e caktuar me 1500 lufttar dhe dhjet kuaj. Flamurin e mbante Ali b. Talibi, ndrsa si zvends n Medin la Abdullah b. Revahen. Resulullahu arriti n Bedr dhe po priste mushrikt. Ebu Sufjani u nis nga Meka me 2000 mushrik dhe 50 kuaj. Rrugs pr n Dhahran u ndal dhe fushoi afr ujit t Mexhnit. Ebu Sufjani u nis nga Meka i indisponuar, i menduar thell dhe i friksuar nga lufta me muslimant. E kishte kapluar nj tmerrim i madh. Kobi mbretronte n shqisat e tij. Kur arriti n Dhahran, nuk guxonte t shkonte m tutje. Andaj u tha kurejshve: O kurejshit, juve ju prgjigjet vetm viti i mir dhe i frytshm n t cilin do t vilni fruta dhe do t pini qumsht, ndrsa ky vit sht i that e i pafrytshm. (d.m.th. jeni msuar me fitore dhe prfitime, e un ndiej humbje). Ndaj un po kthehem mbrapsht e kthehuni edhe ju. Si duket kjo frik dhe drojtje nga dshtimi nuk kishte kapluar vetm Ebu Sufjanin, por edhe t gjith ushtrin e tij. Njerzit pa kurrfar ngurrimi, pa kundrshtuar fare, e njkohsisht pa tentuar q t vazhdonin rrugn e t takoheshin me muslimant, vendosn t ktheheshin. Prsa u prket muslimanve, ata n Bedr qndruan tet dit, duke pritur armikun. Aty kryen pun t mdha tregtare, sepse kishin marr me vete mjaft mallra, t cilat i shitn dhe fituan n do dirhem, dy dirhem. Pastaj u kthyen n Medin. Befasia dhe pasiguria q rrinin pezull, tani ishin nn kontrollin e tyre. Frika dhe drojta u bn gjra t kaluara, ndrsa ata e mbizotruan situatn. Kjo ekspedit sht e njohur me emrin Takimi n Bedr, ose Bedri i dyt, ose Bedri i fundit, madje edhe Bedri i vogl.470
Beteja pr Dumetu-l-Xhendel
Resulullahu nga Bedri u kthye n rajonin e Medins. Gjithka rreth e prqark frymonte n rehati dhe n siguri. Shteti i Resulullahut kishte forcuar themelet e veta.
Gjersisht pr kt betej t shikohet tek Ibni Hishami: II/209, 210; Zadu-l-Mead: II/112.
470
352
Tani e tutje Resulullahu do ti prkushtohej kufijve m t largt arab, derisa muslimant nuk mbizotronin n tr rajonin, dhe derisa kta nuk i pranonin edhe miqt edhe armiqt. Pas Bedrit t vogl, Resulullahu qndroi n Medin gjasht muaj. Pastaj i arritn lajmet se fiset rreth Dumetu-l-Xhendelit, n afrsi t Shamit, ishin duke i ndrprer rrugt dhe duke sulmuar e plakitur do udhtar, dhe se njerzit ishin tubuar n nj numr t madh pr ta sulmuar Medinn. Resulullahu caktoi zvends n Medin Siba b. Urfetah ElGatafanin dhe u nis me 1000 musliman, m 25 rebiul-evvel t vitit 5. Pr udhrrfyes mori njrin nga fisi Benu Udhreh, me emrin Medhkur. Natn udhtonin e ditn pushonin. N kt mnyr e befasuan armikun i cili gjendej n aksion e sipr. Kur iu afruan trsisht, nisn t iknin, mirpo Resulullahu i sulmoi kmbsort dhe udhheqsit e tyre. At q arrinin, e mbytnin, e kush pati fat t ikte, shptoi. Banort vendas t Dumetu-l-Xhendelit u shprndan n t gjitha ant. Kur muslimant hyn n vendbanimin e tyre, aty nuk takuan asknd. Resulullahu ktu qndroi disa dit. E drgoi ushtrin n t gjitha ant, por nuk gjetn krrknd. Pastaj u kthye n Medin. Gjat udhtimit u pajtua me Ujejneh Hisnin. Dumeti sht vend i njohur n kufi me Sirin. Largsia mes ktij vendi dhe Damaskut sht pes net udhtim. Me ksi lloj sulmesh t shpejta e t ashpra dhe me hapa t urt e t vendosur, Resulullahu ia doli n krye t prpilonte planin e siguris dhe vendosjen e paqes n tr rajonin, e n fund ta mbikqyrte vet t tr situatn. Kshtu i shkoi ndoresh q ti drejtonte t gjitha veprimet e muslimanve, duke u prpjekur q ti zvoglonte problemet e tyre t natyrs s brendshme apo t jashtme, t cilat edhe ashtu ishin grumbulluar dhe i kishin rrethuar nga t gjitha ant. Munafikt u qetsuan dhe nuk shfaqeshin m sheshazi. Nj fis hebre u shprngul, megjithq aty mbeti edhe nj tjetr, por ai i ruante marrdhniet fqinjsore, i respektonte kontratat dhe paqen. Fiset arabe dhe beduine gjithashtu u qetsuan, ndrsa kurejsht hoqn dor nga konfliktet me muslimant. Ather muslimanve iu dha rasti pr ta prhapur Islamin, pr ta interpretuar fen e Allahut , Zotit t botve.
353
Beteja El-Ahzab n Hendek
BETEJA EL-AHZAB - N HENDEK

Pas betejave dhe ekspeditave, t cilat zgjatn m tepr se nj vit, m n fund, n tr Gadishullin Arabik mbretroi paqja e siguria dhe u qetsua situata. Vetm hebrenjt nuk vinin mend ende, edhe pse tanim e kishin shijuar poshtrimin dhe turprimin si rezultat i tradhtis, i komploteve dhe i intrigave t tyre. Ata ende nuk zgjoheshin nga mjegullia n t ciln jetonin. Ata me gjith prpjekjet iluzore, nuk u qetsuan, e as q morn msim nga dshtimet dhe fatkeqsit, t cilat i prjetonin me plot merit. Pas shprnguljes n Hajber pritnin rezultatet e aksioneve t Resulullahut , pr t par se ka do t ndodhte me muslimant n prleshje me mushrikt - politeistt. Duke qen se koha mori nismn n favor t muslimanve, hebrenjt humbn gjasat pr zgjerimin e ndikimit t tyre, andaj filluan t digjeshin n vetvete nga mrzia e ankthi. Ata prsri morn nj vendim t prer q t fillonin veprimtarin e tyre kundr muslimanve. Nisn t prgatitnin planin dhe pritnin rastin pr ti dhn grusht muslimanve, i cili do t ishte vdekjeprurs dhe i fundit n jetn e tyre. Pasi nuk kishin, e as q gjenin n vete ndonj shkas pr diskreditimin e drejtprdrejt t muslimanve, ather sajuan nj plan t trishtueshm pr kt rast. Njzet kryepar dhe persona t shquar t fisit Benu Nadir u nisn te kurejsht n Mek pr ti nxitur q t sulmonin Resulullahun , pastaj ti nnshtronin muslimant nn pushtetin e hebrenjve. Personalisht u premtuan se edhe hebrenjt do tu ndihmonin. Kurejsht u pajtuan me kta, veanrisht pas kthimit t tyre t turpshm nga fushata, pa ndrmarr luft n Bedr. N kt situat t re gjetn rastin e volitshm pr t shptuar nderin dhe autoritetin e vet. Ky delegacion hebrenjsh vizitoi edhe Gatafanin, dhe i thirrn edhe beduint arab njsoj sikurse kurejsht. Ata pranuan thirrjen. Pastaj
355
n t njjtn mnyr vepruan edhe me fiset e tjera arabe-mushrike, me rast disa pranuan e disa jo. Kshtu, prijsit dhe kryepart hebrenj i bashkuan palt e kufrit jobesimtart, kundr Pejgamberit t Allahut, fes s Tij, si dhe kundr muslimanve. Dhe, me t vrtet, nga jugu u nisn kurejsht, kenanijt dhe aleatt e tyre, ehlu tihamt. Komandant i t gjith ktyre ishte Ebu Sufjani. Ushtria prbhej prej 4000 lufttarsh. Ktyre iu bashkuan ebu sulejmt n rrugn e qafmalit Dhahran. Nga lindja u nisn fiset e Gatafanit: Benu Fezzaret, nn udhheqjen e Ujejneh b. Hisnit; Benu Murr, nn udhheqjen e Harith b. Avfit; Benu Eshxha nn udhheqjen e Masaa b. Ruhajls; Benu Esed dhe disa fise t tjera. Kto fise t bashkuara u nisn nga Medina sipas planit t konfirmuar m par. Pas disa ditsh udhtimi arritn dhe u prqendruan rreth Medins. Gjithsej ishin dhjet mij lufttar, numr q n do pikpamje e tejkalonte numrin e mbar banorve t Medins, duke marr parasysh grat, pleqt dhe fmijt. Nse do t ndodhte q kjo turm fisesh t paraqiteshin befas para Medins, ky do t ishte rreziku m i madh pr ekzistencn e muslimanve q nga fillimi i Islamit e gjer ather. Por udhheqsit medinas prher ishin t zgjuar dhe syel. Dit e nat patrullat vzhgonin gjithandej, jo vetm prreth Medins, por edhe n disa pjes t Gadishullit. T gjitha kto grupe fisesh as q kishin mundsi t bnin ndonj lvizje e q muslimant t mos informoheshin hollsisht pr kt. Resulullahu thirri kshillin epror Shure, ku u diskutua rreth planit pr mbrojtjen e Medins dhe t muslimanve. Pas shqyrtimit t hollsishm t mbar situats dhe, pas shqyrtimit t gjithanshm q i bri kshilli dhe komanda supreme, u pajtuan q t pranohej propozimi i ashabit Selman Farisiut . Selmani tha: O Pejgamber i Allahut, ne n Persi e kishim zakon q, kur na sulmonte dikush n qytet, t mbroheshim me hendeqe - kanale t hapura prreth qytetit. Ky ishte propozim i urt dhe taktik mbrojtse e mir, pr t cilin arabt nuk kishin dgjuar kurr. Resulullahu shpejtoi q ky plan t zbatohej n vepr. I caktoi do grupi prej dhjet njerzish q t hapnin dyzet arshin kanal. Muslimant iu prveshn puns me vullnet dhe me seriozitet t madh. Ndrsa hapnin hendeqe, Resulullahu i inkurajonte duke marr pjes edhe vet n kt pun. N Sahihun e Buhariut transmetohet nga Sehl b. Sadi, i cili thot: 356
Ishim me Resulullahun n (hendek) hapjen e kanaleve rreth Medins. Ata mihnin e ne e bartnim dheun n shpin. Ather Resulullahu i kndonte me z t ult vargjet: Allahumme, la ajshe illa ajshe-lAhira fagfir lil Muhaxhirine ve-l-Ensara.471 O Allahu im, kjo jet kurrgj nuk sht, por jeta e vrtet sht ajo e Ahiretit. Fali muhaxhirt dhe ensart. (Prkthim i lir) Nga Enesi transmetohet: Vajti Resulullahu t shihte mihjen e hendeqeve dhe i pa muhaxhirt e ensart duke mihur, ndrsa bnte mngjes mjaft i ftoht. Ata nuk kishin as shrbtor e as robr q t punonin n vend t tyre. Kur i pa Resulullahu ashabt e vet se ishin t lodhur dhe t uritur, citoi kto vargje: Allahumme, inne-l-ajshe, ajshe-l-Ahire fagfir bil Ensari ve-l-Muhaxhire472 O Allahu im, me siguri q jeta e vrtet sht ajo e Ahiretit. Fali ensart dhe muhaxhirt. Mihsit iu prgjigjn: Nahnu-l-ledhine bajebna Muhammeda Ale-l-xhihadi ma bekijna ebeda. Ne jemi ata q iu betuam Muhammedit n xhihad t prhershm derisa jemi gjall. Gjithashtu transmetohet nga Beraeh b. Azibi, i cili thot: E kam par Resulullahun duke bartur dhe nga kanali. Nga pluhuri i dinte mjaft shumt nuk i shihej lkura n stomak. Resulullahu vargje prmendsh. E dgjova duke recituar vargjet e Ibni Revahs, gjersa bartte: Allahumme, lev la ente mehtedejna ve la tesaddekna ve la sallejna Fenzilenne sekineten alejna ve Theb-liti-l-akdame in la kina Inne-l-ula regabu alejna ve in eradu fitneten ebejne Kto vargje kan kt kuptim: Allahu im, sikur t mos ekzistoje Ti, ne nuk do t ishim n rrugn e drejt. Nuk do t dinim t ndanim sadakan e as t falnim namaz. Lshoje mbi ne qetsin Tnde dhe na
471 472
Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja n Hendek: II/258. Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja n Hendek: II/258.
357
i forco kmbt q t mos rrshqasim. Jobesimtart na dhunojn, e nse dshirojn rregullime ne i dbojm. me gjatsi t veant t El-Beraeh vazhdon: Resulullahu melodis e theksonte rimn e ktyre vargjeve. Muslimant punonin me entuziazm t madh n hapjen e hendeqeve. Krahas mundimit t madh fizik vuanin edhe nga uria, saq ndjenin dhimbje n stomak. Enesi tregon: Mihsit merrnin nga nj grusht grur, prej s cils bhej nga nj buk pr do grup (prej dhjet vetsh), dhe e ngjyenin me pak yndyr. Njerzit ishin t uritur, por qysh ather vrehej kujdesi i madh pr kursimin e ushqimit. se ishim t uriEbu Talha tregon: Iu ankuam Resulullahut tur, dhe i tham se ishim t detyruar ti shtrngonim stomaqet me gur. Ai na e shtoi pak racionin e ushqimit.473 N lidhje me hapjen e hendeqeve Allahu ka shpallur ajete, n t cilat konfirmon pejgamberin e Resulullahut . Xhabir b. Abdullahu vrejti se Resulullahun e mundonte shum uria, andaj theri nj berre (bagti e imt), kurse gruaja e tij bloi disa grushta grur dhe prgatiti gjelln. Pastaj e ftoi Resulullahun q t vinte me disa shok pr t ngrn, por q t mos kuptonin t tjert. Resulullahu i ftoi t gjith njerzit q punonin n hendek. Ishin nj mij vet. T gjith hngrn nga gjella e njjt dhe q t gjith u ngopn, kurse mishi mbeti ashtu si kishte qen, e edhe brumi prej t cilit e kishte gatuar bukn, mbeti aq sa ishte n fillim.474 Motra e Numan b. Beshirit erdhi n hendek dhe solli nj shportz me hurma. Ajo kaloi pran Resulullahut e ky i krkoi hurma. Ajo ia shprazi n prehr, e Resulullahu i ftoi mihsit e hendekut pr t ngrn. Ata afroheshin, merrnin, hanin, kurse grumbulli i hurmave rritej prore, gjersa filluan ti binin nga prehri. T gjith hngrn dhe u ngopn mir derisa nuk mundn m t hanin.475 Shum m interesante se kjo ndodhi transmeton Buhariu, kurse ky nga Xhabiri, i cili thot: Ndrsa mihnim n hendek, hasm n nj e i tham: t bjm shkmb t madh. E thirrm Resulullahun m tutje? Ky shkmb na pengon t mihim. Ai tha: Un do ta thyej at. Ai u afrua, n stomak kishte t lidhur nj gur. Tri dit kishin
473 474
Transmeton Tirmidhiu n Mishkatu-l-Mesabih: II/448. 473 Buhariu: II/588, 589. 475 Ibni Hisham: II/217.
358
e kapi kazmn, e kaluar pa e krkuar fare bukn. Resulullahu goditi shkmbin, e ai u thrrmua n pluhur e rr.476 El-Beraeh rrfen: Ndrsa mihnim n hendek, hasm n nj shkmb, t cilin nuk mund ta thyenim me kazm. Iu ankuam Resulullahut . Ai e kapi kazmn e tha: N emr t Allahut!, pastaj i ra nj her shkmbit duke thn Allahu ekber! e nga shkmbi u thye nj cop. Resulullahu tha: I fitova elsat e Shamit, pasha Allahun, n kt ast jam duke par pallatet e kuqe t tij. Pastaj i ra gurit pr t dytn her, e prsri u thye nj pjes, e ai tha: Allahu ekber! Do ta pushtoj Persin, pasha Allahun, tani jam duke par pallatet e bardha n sheshet e saj. Mandej i ra gurit pr t tretn her duke thn: Bismilahi - n emr t Allahut, kurse shkmbi u thrrmua e ai tha: I fitova elsat e Jemenit, betohem n Allahun se nga ky vend po i shoh dyert e Sanas.477 Ngjashm me kt rrfen Ibni Ishaku nga Selman Farisiu .478 Prsa i prket pozits strategjike t Medins, at e rrethojn male, gurore dhe plantacione hurmash nga t gjitha ant, prve nga si strateg dhe ekspert ushtarak i veriu. Andaj Resulullahu shklqye-shm q ishte, e dinte se e gjith ushtria e armikut do ta sulmonte Medinn nga ana veriore dhe se ishte e pamundur q ti afroheshin leht qytetit nga ant e tjera. Prandaj hendeku u hap vetm nga ana veriore. Muslimant mihnin gjat tr dits, e n mbrmje ktheheshin npr shtpit e tyre pr t pushuar. Hendeku u krye sipas planit para arritjes s ushtris politeiste afr mureve t Medins. Kurejsht u paraqitn me katr mij lufttar, t cilt u lshuan n Esjal, mes El-Xhefrit dhe Zeabetit. Fiset Gatafane dhe t tjert, t cilt u ishin bashkuar gjat rrugs nga Nexhdi, u paraqitn me gjasht mij ushtar dhe u vendosn n Dheneb Nekami nga ana e Uhudit. Dhe kur besimtart i pan aleatt, than: Kjo sht ajo q na pat premtuar neve Allahu dhe Pejgamberi i Tij; Allahu dhe Pejgamberi i Tij kan folur t vrtetn! - dhe kjo atyre vetm ua ka forcuar besimin dhe bindshmrin. (El-Ahzab: 22). Kurse munafikt dhe njerzit e paqndrueshm e t lig, kur e pan gjith kt ushtri, iu dridhn zemrat dhe i kaploi frika: Kur dyfy476 477
Buhariu: II/588. Sunenu-n-Nesai: II/56; Ahmedi n Musnedin e vet transmeton hadithin e njjt, por me tjetr tekst. Tek ai qndron: prej ndonj ashabi... 478 Ibni Hisham: II/219.
359
tyrshat dhe zemrsmurt than: Allahu dhe Pejgamberi i Tij, kur na premtuan, vetm na kan mashtruar! (El-Ahzab: 12) Resulullahu doli me ushtrin e vet prej tre mij muslimanve, t kthyer me shpin nga kodra Sel dhe aty u fortifikuan. Mes tyre dhe armikut ishte hendeku. Parulla e tyre qe: Ata nuk do t fitojn! Resulullahu n Medin la si zvends Ibni Ummi Mektumin, ndrsa grave dhe fmijve u urdhroi t strehoheshin n kshtjellat e Medins. Kur mushrikt u bn gati t sulmonin muslimant dhe t hynin n Medin, pan hendekun e gjer mes tyre dhe qytetit, andaj qen t detyruar t ndaleshin para bllokads s muslimanve, pr t ciln as q ishin prgatitur gjat nisjes. Ky hendek, kjo strategji e re luftimi, i befasoi trsisht armiqt, t cilt as q kishin mundur ta parashikonin nj gj t ktill, e jo m t planifikonin dika. Mushrikt e hidhruar bridhnin prgjat hendekut, pa sukses pr t kaluar. Megjithat hulumtonin pr ndonj pik t dobt e cila do tua mundsonte deprtimin n qytet. Ushtria muslimane dilte n patrullim duke i sulmuar mushrikt me shigjeta, pr ti penguar q t mos e rrnonin hendekun apo t mos e mbulonin ndonj pjes t tij, e n kt mnyr ta kalonin at. Trimat mushrik u mrzitn duke bredhur kshtu prgjat hendekut pa kurrfar rezultatesh. Me rrethim nuk arritn asgj, sepse nuk ishin t prgatitur pr kt. Megjithat, nj grup mushriksh, i prbr nga Amr b. Abdu Vudi, Ikrime b. Ebu Xhehli dhe Dirar b. ElHattabi, u veuan dhe gjetn nj pjes m t ngusht t hendekut pr ta kaprcyer. T hipur n kuaj bridhnin ndrmjet mureve t kanalit. U doli prpara Ali b. Ebi Talibi, me nj grup muslimansh dhe ua bllokuan vendkalimin e ngusht prej ku kishin krcyer n hendek. Amri thirri n dyluftim, kurse Aliu i tha disa fjal, t cilat e pezmatuan shum - e ishte njri prej trimave guximtar t mushrikve - andaj krceu nga kali dhe iu vrsul Aliut. Pas prleshjes dhe rrahjes Aliu e mbyti Amrin. T tjert u friksuan dhe ikn prej hendekut prmes vendkalimit t njjt. Aq tepr ishin t friksuar, saq Ikrime, duke e ln Amrin, harroi edhe shtizn e vet. Mushrikt disa dit rresht tentuan t kaprcenin hendekun, por muslimant vendosmrisht dhe vazhdimisht i pengonin n kt. I sulmonin me shigjeta dhe me shtiza, kshtu q u dshtoi do tentim.
360
Pr shkak t ktyre aksioneve t shpeshta e t domosdoshme, muslimanve u kaluan disa namaze pa i falur. Te Muslimi dhe Buhariu nga Xhabiri qndron se Umer b. ElHattabi n ditn e betejs n hendek i shante mushrikt kurejshit, e i tha: O Pejgamber i Allahut, nuk pastaj erdhi te Resulullahu arrita t fal namazin, e dielli sa ska pernduar, t bj? Resulullahu tha: Pasha Allahun, as un nuk jam falur. Ather ne morm abdest, mori edhe Resulullahu , dhe e falm ikindin pas perndimit t diellit, e pas ikindis falm akshamin.479 Resulullahu ishte shum i piklluar q i kishte kaluar namazi i ikindis, andaj iu lut Allahut q ti ndshkonte mushrikt. Buhariu transmeton nga Aliu , i cili thot se Resulullahu n ditn e Hendekut ka thn: Allahu i mbusht shtpit e tyre dhe varret e tyre me zjarr, pr shkak se na penguan t falim namazin e ikindis, e u detyruam ta falim at pas perndimit t diellit.480 N Musnedet e Ahmedit dhe t Shafiut qndron se muslimant, pr shkak t angazhimit rreth mushrikve, nuk e kishin falur drekn, ikindin, akshamin dhe jacin, andaj t gjitha namazet i faln t bashkngjitura. Neveviu thot: Mnyra e bashkngjitjes, si qndron n kto hadithe, ka ndodhur gjat betejs n Hendek, dhe se ky rrethim ka zgjatur vetm disa dit, andaj edhe bashkngjitja e namazeve sht e lejuar vetm n situata t jashtzakonshme.481 Nga kto hadithe mund t kuptojm se tentimi i deprtimit prtej hendekut ka zgjatur vetm disa dit. Mushrikt tentonin e muslimant i pengonin. Hendeku ishte n mes tyre, kshtu q u pengua prleshja e drejtprdrejt dhe lufta e prgjakshme frontale. T dy palt knaqeshin duke e gjuajtur njra-tjetrn me shigjeta dhe me shtiza, pasi nuk kishin mundsi t vepronin ndryshe. N tr kt ekspedit t mushrikve dhe t mbrojtjes s muslimanve jan vrar vetm disa njerz nga t dy palt: gjasht musliman dhe dhjet mushrik, t qlluar me shigjeta, kurse dy prej tyre me shpat. Gjat ktyre gjuajtjeve t dyanshme sht plagosur Sad b. Muadhi n dor me shtiz, me rast i sht prer vena qendrore.
479 480
Sahihu-l-Buhari: II/519. Burimi paraprak. 481 Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 286; Shpjegimi i Muslimit Nevevije: I/277.
361
Kt e ka br Kurejshiti Xhebban b. El-Arka. Sadi iu lut Allahut me dua: O Allahu im, Ti e di se nuk ka armik m t dashur me t cilin do t luftoja n emrin Tnd se armiku i cili e ka mohuar Pejgamberin Tnd dhe e ka przn nga shtpia e tij. Un jam i sigurt, o Zoti im, se Ti e ke prcaktuar luftn mes nesh e atyre, andaj nse duhet ende t luftohet, m lr t gjall pr shkak t lufts kundr tyre, e n emrin Tnd. E, nse lufta ka mbaruar, ather le t plcas kjo vena ime dhe le t vdes prej saj.482 N fund t duas tha: Mos lejo t vdes derisa t shoh edhe humbjen e benu kurejdhve.483 Dhe, gjersa muslimant i prjetonin kto aste t vshtira n vijn e lufts, n strofkat e veta prpliteshin gjarprinjt helmues duke kurdisur tradhti t re pr tua derdhur muslimanve helmin e tyre n trup. Krimineli m i madh i benu nadirve shpejtoi te benu kurejdht (hebrenj) dhe vajti te prijsi i tyre Kab b. Esedi, nnshkrues i kontrats dhe besnik i fjals s dhn, i cili i kishte premtuar Resulullahut se do ti jepte ndihm n rast se shprthente lufta. Hujeji arriti para ders s Kabit, t ciln ky ia prplasi para hundve. Por Hujeji ishte aq kmbnguls, saq Kabi qe i detyruar prsri tia hapte dern. Kur hyri brenda Hujeji i tha: Erdha te ti pr shkak t shoqris s vjetr dhe lidhjeve t vjetra q kemi pasur. I binda kurejsht q t vinin me t gjith zotrinjt dhe trimat e tyre. Ja ku jan n Mexhmen Esjal te Rumi. Dhe i solla gatafant me zotrinjt dhe lufttart e tyre. Ja ku jan n Dhenbi Nekami tek Uhudi. Ata m premtuan dhe m dhan fjaln se nuk do kthehen prapa gjersa t mposhtin Muhammedin dhe ata q jan me t. Erdhe tek un n koh t pavolitshme, iu prgjigj Kabi, nuk ekziston mundsia q nga qielli i kthjellt t vettoj e t murmuroj. Vaj halli pr ty, o Hujejn! M lr t qet! Muhammedi ndaj meje sht i sinqert dhe sht person q e mban fjaln dhe premtimin e dhn. Hujeji ishte kmbnguls ndaj Kabit, derisa e bindi at q ta pezullonte betimin n besnikri dhe ta thyente fjaln e dhn. N fund Kabi tha: edhe nse kurejsht dhe gatafant heqin dor nga lufta kundr Muhammedit, ata do t mbeten n aleanc t fort, e ti ndodh njrs pal, le ti ndodh edhe pals tjetr.
482 483
Sahihu-l-Buhari: III/591. Ibni Hisham: II/337.
362
Me kt veprim Kabi e ndrpreu kontratn me Muhammedin dhe iu bashkua aleancs s mushrikve kundr muslimanve. Dhe, vrtet, hebrenjt benu kurejdha filluan prgatitjet pr luft. Ibni Ishaku thot: Safija, e bija e Abdul-Muttalibit, ishte strehuar n shtpin e Hasan b. Thabitit, ku banonte me gruan dhe fmijt e tij. Safija rrfen: Afr nesh kaloi nj hebre, i cili kontrollonte bedenat. E kemi ditur se benu kurejdht kishin hyr n luft kundr Resulullahut , sepse e kishin prishur traktatin. Neve nuk dhe t gjith luftkishte kush t na mbronte, meq Resulullahu tart gjendeshin jasht Medins, duke mbrojtur hendekun. fardo q t ndodhte, ata nuk do t mund t na vinin n ndihm. Andaj thash: O Hasan, shikoje kt hebre, si duket nuk ka ndonj mendim t mir. Kam frik nga ky hebre dhe nga hebrenjt e tjer se do t na turprojn, e ktu nuk sht Resulullahu dhe shokt e tij. Zbrit posht dhe mbyte at! Hasani u prgjigj: Pasha Allahun, un pr dika t till nuk kam guxim! Safija tha: Un u vesha, mora nj dru dhe zbrita tek ai, pastaj e godita me omang gjersa e mbyta. Mandej u ktheva n beden dhe thash: O Hasan, zbrit posht e merri sendet e tij. Un do ta bja kt, por ai sht mashkull. Hasani i tha se nuk i nevojiteshin sendet e tij. Nse e lm menjan an poetin Hasan b. Thabitin, nga ana tjetr hasim nj grua trimresh, Safijen, e cila i kushtonte kujdes t madh mbrojtjes s nderit t grave muslimane. Hebrenjt me siguri mendonin se muslimant ishin duke mbrojtur edhe bedenat, andaj drguan spiunin e vet pr t vzhguar, duke mos ditur se ato ishin krejt t pambrojtura. Por vrasja e spiunit t tyre i shtyri ata q t mendonin kshtu, andaj nuk guxuan m t drgonin asknd. Megjithat i ofruan ndihm ushtris mushrike, duke treguar sheshazi se ishin me ta kundr muslimanve. Pr kt arsye muslimant i ndshkuan ata dhe ua morn njzet deve. Resulullahu dhe muslimant u informuan pr tradhtin e benu kurejdhve, andaj Resulullahu menjher drgoi njerzit pr t kuptuar se si qndronte puna. Nse e kishin shkelur marrveshjen dhe e kishin ndrprer paqen, ather Resulullahu do ti sulmonte ata, ashtu si meritonin dhe si parashihnin rregullat ushtarake. N vzhgim u nisn: Sad b. Muadhi, Sad b. Ubade, Abdullah b. Reva-ha, Huvat b. Xhubejri, e u tha: Shkoni e vrtetoni nse sht e vr-tet ajo informat q na erdhi. Nse sht e vrtet, m sinjalizoni vetm mua e mos e publikoni para popullit. Nse 363
informata sht e rrejshme, ather shpallni haptazi q ta dij populli. Kur musli-mant arritn, e pan se situata ishte m e vshtir sesa shpresonin. Ata i pritn me sharje dhe urrejtje. E sulmuan edhe Resulullahun e than: Kush sht Resulullahu ? Nuk ka paqe mes nesh dhe Muhammedit, e nuk ka as marrveshje. Muslimant u kthyen n Medin dhe i sinjalizuan Resulullahut me parull: Adlun ve Kare-tun, q do t thot se hebrenjt kishin vepruar porsi Adli dhe Kareti me ashabt n ditn e El-Rexhies. Me gjith prpjekjet e tyre q informatn ta mbanin t fsheht, njerzit kuptuan pr kt tradhti t rnd t hebrenjve dhe pan para tyre edhe nj rrezik t madh. Muslimant gjendeshin n nj situat m t vshtir sesa mund t mendohej. Mes tyre dhe benu kurejdhve nuk ekzistonte ndonj penges natyrore, e cila do ti mbronte muslimant prapa shpins. Ata kishin mundsi ti sulmonin nga prapa, kurse ppara kishin fuqin e madhe t armiqve, para t cilve nuk mund t trhiqeshin. Grat dhe fmijt ishin n afrsi t ktyre sulmuesve agresiv. Ata gjendeshin n nj situat t atill q e prshkruan Kurani n suren Ahzab: Kur ju erdhn (ushtrit) edhe nga lart edhe nga posht, dhe kur shikimet tuaja u prqendruan nga ata e shpirti u kishte ardhur n fyt (prej frike), ju mendonit lloj-lloj mendimesh pr Allahun - ather besimtart u vun n prov dhe qen t tronditur nga nj shqetsim i madh. (El-Ahzab: 10-11) Disa munafik filluan t thurnin intriga duke thn: Muhammedi na premtoi se do t furnizohemi me visare t Kisras dhe t Kajserit (Persis dhe Bizantit), ndrsa sot askush nuk mund t na garantoj t shkojm t sigurt madje n nevojtore. T tjert than: Armiku do ti shnderoj shtpit tona, andaj t ikim prej ktu dhe t kthehemi atje, sepse ato jan larg Medins. Pr kta njerz Allahu shpalli: Kur munafikt dhe zemrsmurt than: Allahu dhe Pejgamberi i Tij nuk na premtuan tjetr vese mashtrim!, dhe kur nj grup nga mesi i tyre tha: O banor t Jethribit (Medins), ktu nuk ka pr ju ekzistenc, andaj kthehuni (n shtpit tuaja)!, kurse nj grup tjetr nga mesi i tyre krkuan leje prej Pejgamberit duke thn: Shtpit tona kan mbetur t pambrojtura! - e ato nuk kan qen t pambrojtura, por ata vetm deshn t iknin. (El-Ahzab: 12-13).
364
Prej momentit kur Resulullahu dgjoi pr tradhtin e benu kurejdhve, u trhoq pr tu menduar. Pr nj koh t gjat mbeti i shtrir dhe nuk fliste. N nj ast papritmas u ngrit m kmb dhe thrriti: Allahu ekber, o musliman, gzohuni! Ndihma dhe fitorja e Allahut sht duke na ardhur. Pastaj e sajoi planin pr mbrojtje. Si pjes t ktij plani, ai drgoi n Medin roje pr t mbrojtur grat dhe fmijt nga tradhtart. Pastaj mbeti t kryhej ajo pa t ciln nuk mund t dilej nga kjo situat - prleshja vendimtare e cila do ti shpartallonte fiset e bashkuara. Pr ta lehtsuar situatn, vendosi t lidhte marrveshje paqeje me Ujejn b. Hisnin dhe El-Harith b. Avfin, dy kryepart gatafan, me kusht q tu jepte nj t tretn e t korrave njvjeare medinase, kurse ata, s bashku me popullin e tyre, t braktisnin fiset e tjera. Ather muslimant do ti qronin vrullshm hesapet me kurejsht, fuqin e t cilve e kishin njohur q m par. Rreth ktij propozimi t Resulullahut u hap diskutimi. Ai krkoi mendimin e Sad b. Muadhit dhe Sad b. Ubades rreth ksaj shtjeje, e ata u prgjigjn: O Pejgamber i Allahut, nse kshtu t ka urdhruar Allahu, ne i nnshtrohemi ksaj, e nse ti vet dshiron t veprosh kshtu pr hir tonin, kjo neve nuk na duhet. Jemi njerz edhe ne edhe ata, kemi jetuar n idhujtari, i kemi br shirk Allahut (i kemi prshkruar Atij shok) dhe kemi besuar n idhuj. Ata kurrnjher prpara nuk jan ushqyer me frutat tona, pos si myna nderoi safir, ose kur i blinin nga ne. Ndrsa tani, kur Allahu me islam dhe na prudhi n Fe, dhe pasi na shprbleu me ty, a mos vall tani duhet tua japim pasurin ton? Pasha Allahun jo! Ne atyre do tu japim vetm at q u ofrojn shpatat tona. Resulullahu pranoi mendimin e tyre, e tha: Kshtu dasha t veproja pr t mirn tuaj, pasi e pash se t gjith arabt u ngritn nn nj flamur kundr jush. Pas ksaj Allahu i Madhruar, falnderimi i qoft Atij!, bri dika n dm t armikut. Futi ngatrresn n mesin e tyre, i prau ata e ua dobsoi fuqin dhe vullnetin pr luft. Ja se si ndodhi kjo: Njri nga fisi Gatafan, q quhej Nuajm b. Mesud b. Amir ElEshxhi , erdhi te Resulullahu e i tha: O Pejgamber i Allahut, un e kam pranuar Islamin. Askush prej popullit tim nuk e di se jam musliman. M urdhro se far duhet t bj. Resulullahu tha: Ti je vetm nj njeri, andaj na ndihmo sa t kesh mundsi. Lufta sht shkathtsi, taktik dhe mashtrim. Ai 365
menjher vajti te benu kurejdht - n kohn e xhahilijetit shoqrohej mir me ta - dhe kur e pranuan, tha: Ju e dini se sa ju dua dhe ju moj dhe se far marrdhniesh t mira kam me ju. Ata u prgjigjn: Ashtu sht, e dim kt. Ai vazhdoi: Kurejsht nuk jan si jeni ju dhe nuk mendojn ashtu si mendoni ju. Ju jeni n vendin tuaj, n shtpit tuaja, me fmijt tuaj, me grat dhe me farefisin tuaj. Keni ifligjet tuaja dhe pr ju nuk sht e mundur t shprnguleni prej ktu e t gjeni vendbanim tjetr. Edhe ju e dini se kurejsht dhe gatafant kan ardhur t luftojn kundr Muhammedit dhe shokve t tij. Ju jeni duke i prkrahur ata dhe po i ndihmoni kundr tyre. Vendi i tyre, pasurit, grat dhe fmijt jan t sigurt e nuk jan t rrezikuar - larg nga Muhammedi. Nse u jepet rasti, kurejsht dhe gatafant do ta ngadhnjejn at, e nse jo, ata do t kthehen n vendet e tyre, e ju do t mbeteni vetm pr ti qruar hesapet me Muhammedin. Ata britn: E far duhet t bjm, o Nuajm? Ai u prgjigj: Mos luftoni s bashku me ta prderisa nuk ju japin disa njerz si garanci (q t jen pengje tuaj). Ata than: Na dhe nj ide shum t mir. Pastaj Nuajmi u largua prej tyre dhe vajti te kurejsht e u tha: Ju e dini mir se un jam miku juaj, andaj dshiroj tju kshilloj dika. Ata than: Ani, mir. Dgjoni, - tha ai, hebrenjt jan penduar pr shkeljen e fjals s dhn dhe marrveshjes me Muhammedin dhe shokt e tij. Andaj e kan informuar Muhammedin se do t marrin disa njerz prej jush e do tia drgojn atij si pengje, e pastaj do ti ndihmojn kundr jush. Nse rastsisht krkojn pengje prej jush, kurrsesi mos ua jepni. Mandej vajti te gatafant, e edhe atyre u tha t njjtn gj. T shtunn n mbrmje n muajin shevval t vitit 5 h., kurejsht u drguan hebrenjve nj mesazh me kt prmbajtje: Ne nuk gjendemi n tokn ton, andaj do t na e psojn devet dhe kuajt e do t varfrohemi. Ngrihuni q s bashku t luftojm kundr Muhammedit. Hebrenjt u prgjigjn se ishte dit e shtun, e than: Ju e dini se u ka ndodhur hebrenjve t mparshm q kan punuar t shtunn. E prve ksaj, edhe kur kalon e shtuna, ne nuk do t luftojm s bashku me ju nse nuk na drgoni njerzit tuaj t cilt do t na shrbejn si garanci pr m von (pengjet). Kur e dgjuan kt kurejsht dhe gatafant, than: Zoti t dhasht, o Nuajm, q 366
na kshillove kaq mir! T vrtetn ke thn! Ata u drguan prgjigjen hebrenjve: Ne, pr Zotin!, nuk do tju drgojm asknd, por m mir e keni t na bashkoheni n luft kundr Muhammedit! Ather benu kurejdht than: Nuajmi na tha t vrtetn! Pastaj u prgatitn dhe u prleshn mes tyre. Shprtheu prarja mes hebrenjve dhe idhujtarve. Atbot muslimant e lutnin Allahun e Madhruar: O Sunduesi yn, mbuloje turpin ton dhe mbroji familjet tona. Resulullahu e luste Allahun me dua kundr grupeve t bashkuara t jobesimtarve, t cilt gjendeshin rreth tyre: O Zoti im, Ti q ke zbritur Librin dhe q me t shpejt bn llogari, nnshtroje dhe munde armikun e bashkuar (ahzabt - aleatt), o Zoti im, mundi dhe shpartalloji ata!484 Allahu i mori parasysh duat (lutjet) e Resulullahut dhe t muslimanve. Pasi u ngatrruan mes tyre hebrenjt dhe mushrikt, dhe pasi q shpatat vringlluan mes tyre, Allahu drgoi nj er aq t fort, saq ishte pr tu uditur se si fluturonin adrat, njerzit, sendet, drunjt... Dhe kshtu, s bashku me kt tufan t tmerrshm, u dridh toka me nj trmet, i cili zuri vend n zemrat e tyre, nga engjjt, t cilt i drgoi Allahu e tundi fuqin, sigurin e vetbesimin e tyre dhe ua futi tmerrin e frikn. N kt nat t tmerrshme Resulullahu drgoi Hudhejfen t shihte se bnin armiqt. Ata i hasi duke bredhur si pa krye. Mblidhnin ka u vinte ndoresh dhe iknin me t katra. Pastaj Hudhejfe u kthye te Resulullahu dhe i referoi se n far gjendje ishin fiset mushrike. Resulullahu falnderoi Allahun q e dboi armikun pa fituar kurrgj dhe pa mbytur asknd. Allahu e plotsoi premtimin e Vet, e forcoi ushtrin e Vet, e ndihmoi Pejgamberin e Vet dhe i mposhti armiqt. Pastaj Resulullahu dhe ushtria muslimane u kthyen n Medin. Beteja e Hendekut ndodhi n muajin shevval t vitit 5 h., sipas mendimeve t shumta. Mushrikt e mbajtn t rrethuar gati nj muaj Resulullahun dhe muslimant. N disa burime historike qnd-ron se rrethimi ka filluar n muajin shevval e ka mbaruar n
484
Sahihu-l-Buhari: Kitabu-l-Xhihad: I/441, Kitabu-l-Megazi: II/590.
367
dhul-kade. Sipas Ibni Sadit, Resulullahu sht kthyer nga hendeku n Medin m 23. dhul-kade. Beteja El-Ahzab apo Hendek, nuk ka shkaktuar kurrfar dmi. Kjo ka qen luft nervash, luft psikologjike. Edhe pse pa viktima e pa dme materiale, pr muslimant ka qen beteja m e rnd dhe m e rrezikshme n historin e Islamit. Ky ka qen dshtim i plot i mushrikve dhe msim e instruksion pr at se asnj fuqi arabe nuk mund ta ngadhnjente ushtrin e vogl muslimane e cila mkmbej n Medin. Arabt nuk kan pasur m kurrfar gjasash, sepse as q kan mundur m t tubojn aq fuqi t madhe njerzish si ka qen kjo, e cila ka ardhur gjer n Medin e bashkuar dhe e prbr prej shum fisesh. Andaj, pas ikjes s tyre, Resulullahu ka thn: Tash e tutje ne do ti sulmojm ata, e jo ata ne. Ne do t shkojm kundr tyre.485
485
368
Fushata ushtarake kundr Benu Kurejdhve
FUSHATA USHTARAKE KUNDR BENU KUREJDHVE

Ditn kur u kthye Resulullahu n Medin, Allahu i drgoi Xhibrilin n mesdit. Ai u pastrua n shtpin e Ummu Selemes. Xhibrili i tha: A mos i ke zgjeshur armt tuaja? Dije se engjjt nuk i kan zgjeshur armt e tyre. Un nuk do t kthehem nse ti menjher nuk e thrret popullin tnd dhe nuk nisesh kundr benu kurejdhve. Un do t shkoj atje para teje dhe do tua tund muret e fortifikatat e tyre. N zemrat e tyre do tua fus frikn. Pastaj Xhibrili vajti te nj grup engjjsh. Resulullahu i urdhroi muezinit q ti shpallte popullit: Kush sht i dgjueshm dhe i bindur, menjher le t ngrihet, namazin e ikindis mos ta fal askund tjetr pos te benu kurejdht. Zvends n Medin la Ibni Ummi Mektumin, kurse flamurin ia dha Ali b. Ebi Talibit dhe e udhhoqi ushtrin nga benu kurejdht. Aliu shpejtonte dhe kur arriti te muret e benu kurejdhve, dgjoi nj bised t keqe pr Resulullahun . Resulullahu u nis n krye t muhaxhirve dhe t ensarve kundr benu kurejdhve. Kur arritn tek ujrat e puseve, pr nj ast u ndaln pak te pusi Ena. Pastaj shpejtuan pr t kryer urdhrin e Resulullahut . Koha e ikindis i zuri n marshim e sipr. Disa than: Ikindin do ta falim ashtu si na sht urdhruar - te benu kurejdht, kshtu q disa e kan falur ikindin pas jacis. Disa than: Kjo nuk sht krkuar prej nesh, por prej nesh sht krkuar q t arrijm sa m shpejt n vendin e caktuar, dhe kta e faln ikindin n rrug. Ndrkaq Resulullahu nuk e qortoi asnjrn pal. Ja, kshtu u nis me nxitim ushtria muslimane. Kur mbrritn edhe ata q ishin vonuar, u bn gjithsej tre mij lufttar me tridhjet kuaj, t cilt i rrethuan benu kurejdht dhe vendosn bllokadn.
369
Pasi rrethimi zgjati mjaft gjat dhe i shtrngoi uria, prijsi hebre, Kab b. Esedi, u propozoi hebrenjve tri mundsi: 1. T dorzoheshin dhe t pranonin Islamin, me rast do ta shptonin edhe veten edhe pasurin, fmijt dhe grat e tyre. Pastaj tha: Pr Zotin!, u vrtetua se Muhammedi sht i Drguari i Zotit, e pr kt tregon edhe Libri juaj i Shenjt.; 2. Q me duart e veta ti mbysnin fmijt dhe grat, e pastaj me shpata ti suleshin Resulullahut dhe muslimanve, e t luftonin gjersa njra pal nuk ngadhnjente; 3. Ta sulmonin Resulullahun dhe muslimant t shtunn, sepse ata ishin t sigurt se at dit nuk do t ishin t sulmuar. Hebrenjt nuk pranuan asnjrin propozim, ndrsa Kab b. Esedi, udhheqsi i tyre - i zemruar dhe i inatosur tha: Kurrnjher, q kur ju ka lindur nna e gjer m tani, nuk keni pasur as vendosmri e as mend. Pas t gjitha ktyre, benu kurejdhve nuk u mbeti zgjidhje tjetr ve ti nnshtroheshin gjykimit t Resulullahut . Para ksaj dshironin t kuptonin nga disa musliman, aleat t tyre, se do tu ndodhte nse pranonin gjykimin e Resulullahut . E lutn Resulullahun tu drgonte Ebu Lubaben pr tu kshilluar me t. Ai kishte marrdhnie t mira me ta, sepse fmijt dhe ifligjet e tij ishin n territorin e benu kurejdhve. Kur e pan nj grup njerzish, gra dhe fmij, i doln prpara duke qar. Ky i qetsoi, e ata pyetn: Si mendon ti, o Ebu Lubabe, a t pranojm q t na gjykoj Muhammedi? Ky u prgjigj: Po, pastaj e ngriti dorn n fyt, duke u treguar me kt gjest se i priste likuidimi. Ebu Lubabeja menjher e kuptoi se far gabimi bri - e tradhtoi Allahun dhe Pejgamberin e Tij, andaj fill u nis pr n Medin, duke mos u kthyer te Resulullahu . Kur arriti n xhamin e Pejgamberit , e lidhi veten pas nj shtylle t xhamis dhe u betua se nuk do ti lejonte askujt ta lironte nga aty, derisa vet dora e Resulullahut nuk e bnte kt dhe u betua se kurr m kmba e tij nuk do t shkelte n tokn e benu kurejdhve. Kur e informuan Resu-lullahun se kishte br Ebu Lubabeja, tha: Sikur t kishte ardhur tek un drejtprdrejt, un do tia kisha falur gabimin, por pasi veproi ashtu, un nuk do ta liroj prderisa Allahu nuk tia fal.
370
Edhe pse Ebu Lubabe i paralajmroi benu kurejdht, ata vendosn t pranonin gjykimin e Resulullahut . Hebrenjt kishin mundsi q nj koh t gjat ti bnin ball bllokads, meq kishin mjaft rezerva ushqimi, kurse muslimant ishin prjashta, ku bnte t ftoht i madh, e ushqimi u ishte harxhuar, andaj ishin t uritur e t zbathur, mbi t gjitha ishin t rraskapitur nga luftrat e pandrprera. Edhe lufta me kurejdht ka pasur karakter psikologjik. Benu kurejdht kan qen t befasuar. Allahu ua ka futur frikn n zemrat e tyre. As muslimant nuk mund t duronin m, andaj Ali b. Ebi Talibi dhe Zubejr b. El-Avami doln prpara, e Aliu briti: O eta e besimit, pasha Allahun, do ta shijoj at q ka shijuar Hamza, ose do tua rrnoj fortifikatat. Ather ata shpejtuan t pranonin gjykimin e Resulullahut . Resulullahu urdhroi q burrat t ziheshin rob. Ua lidhn duart nn kontrollin e Muhammed b. Selemit, ensar, ndrsa grat dhe fmijt i ndan n ann tjetr. Prfaqsuesit e fisit El-Evs erdhn te Resulullahu e than: O Pejgamber i Allahut, me Benu Kajnukan bre ashtu si e dim edhe ne, kurse kta jan aleatt e vllezrve tan El-Hazrexh, e ata jan nn mbrojtjen ton, andaj bhu i mir ndaj ktyre. Resulullahu i pyeti: A dshironi q atyre tu gjykoj dikush nga ju? Po, u prgjigjn ata. Resulullahu tha: Le t jet ky Sad b. Muadhi. Ata u prgjigjn: Pranojm. Resulullahu i drgoi lajmin Sad b. Muadhit n Medin, i cili nuk kishte udhtuar me ta pr shkak t plagve t fituara n betejn Ahzab, e ai i hipi gomarit dhe erdhi te Resulullahu , kurse hebrenjt, tani nn mbikqyrjen e tij, britn: O Sad, bhu i mir ndaj t ka caktuar q t bhesh i bashkvendsve tuaj, Resulullahu mir, e ai heshti dhe nuk iu prgjigj asnjrit. Kur e mrzitn duke i folur, ai tha: Edhe Sadit i erdhi koha t ruhet, n emr t Allahut, nga protestat e t nnshtruarve. Kur dgjuan kt, disa u kthyen n Medin, ndrsa lajmin pr vdekje do tua kumtoj populli. Kur Sadi doli para Resulullahut , Pejgamberi i tha bashkvendsve t tij: Ngrijuni n kmb kryeparit tuaj! Ata u ngritn e than: O Sad, ky popull pranon gjykimin tnd. E ky tha: Dhe vendimi im do t zbatohet n vepr? U prgjigjn: Po. E, a do t pranojn muslimant? Kta than: Po. Edhe t tjert t cilt jan ktu, dhe e ktheu kokn nga vendi ku rrinte ulur Resulullahu , nga respek-ti q kishte ndaj tij. Ata than: Po. A do t vlej kjo edhe 371
pr mua? Resulullahu u prgjigj: Po. Ather ai tha: E shpall vendimin: meshkujt t likuidohen, fmijt t robrohen e pasuria e tyre t ndahet! Resulullahu tha: Ke gjykuar sipas Ligjit t Allahut, i cili sht prmbi shtat qiej. Gjykimi i Sadit ishte tejet i drejt. Benu kurejdht, megjithse ishin armiq t muslimanve q i kishin tradhtuar e mashtruar dhe q u kishin br zullume t mdha, patn prgatitur arm t shumta pr luft t prgjakshme kundr muslimanve. Pas bastisjes s shtpive t tyre, muslimant gjetn 1500 shpata, 2000 shigjeta e shtiza, 300 parzmore, 500 helmeta dhe kova. Resulullahu urdhroi q ti mbyllin benu kurejdht n shtpin e vajzs s Harithit, e martuar n fisin Benu Nexhxhar. Pr ta hapn gropa n sheshin e Medins dhe aty i likuiduan grup pas grupi. Ata q ishin t mbyllur s bashku me prijsin e tyre Kab b. Esedin, e pyetn: Si mendon, do t bhet me ne? Ai u prgjigj: Vall, a as ktu nuk keni mend? A nuk e shihni se i thirruri nuk kundrshton, dhe kur dikush prej tuajve del prej ktu, nuk kthehet m? Pr Zotin!, na pret likuidimi. Ishin likuiduar 600 ose 700 vet. Kjo ishte e vetmja mnyr q ti dilej n krye gjarprinjve helmues, tradhtis e s keqes s tyre. Ata thyen fjaln e dhn, shkeln traktatin e fuqishm dhe ndihmuan fiset aleate, t bashkuara pr shkatrrimin e muslimanve n astin m t vshtir t jets s tyre. Me kto vepra, ata jan regjistruar si kriminelt m t mdhenj t lufts, t cilt e merituan dnimin me vdekje. N kt grup sht likuiduar edhe krimineli m i madh i aleatve, ngatrrestari dhe tradhtari i t gjitha kohrave, Hujej b. Ahtabi, babai i Safijes radijAllahu anha, nns s besimtarve. Ai hyri n aleanc me benu kurejdht ather kur i braktisn kurejsht dhe gatafant dhe u fortifikua s bashku me ta. Kab b. Esedi m hert i kishte premtuar strehim gjat betejs n hendek, ather kur erdhi t krkonte prej kurejdhve ta ndrpritnin traktatin e tu ndihmonin fiseve t bashkuara. Kur e solln para Resulullahut ashtu t lidhur mir, Kabi tha: Nuk do ta qortoj veten pr armiqsin q kam ndaj teje, por ai q lufton kundr Allahut gjithnj do t jet i mposhtur. Pastaj tha: O njerz, nuk ka dyshim n urdhrin e Allahut. Ktu sht Libri dhe
372
prcaktimi i Tij, si dhe likuidimi i prgjakshm t cilin e ka ligjsuar Allahu pr Benu Izraelitt. Pastaj u ul dhe ia pren kokn. Prej grave t tyre sht likuiduar vetm njra, pr shkak se kishte vrar nj musliman - Hilad b. Suvejdin, duke i hedhur nj gur t madh n kok. Resulullahu urdhroi q t mos likuidoheshin ata q nuk ishin t moshs madhore. I till ishte Atijeh b. El-Kuredhi. Ai mbeti n jet, pastaj e pranoi Islamin dhe njihet si ashab. Thabit b. Kajsi krkoi nga Resulullahu q ti dhuronte EzZubejr b. Batanin me tr pasurin dhe familjen e tij. Muslimant e lejuan kt, e Thabiti i tha Ez-Zubejrit: Ti, pasuria dhe familja jote m jeni dhuruar mua nga ana e Resulullahut , e tani un t liroj. Ez-Zubejri, pasi kuptoi se i gjith fisi i tij ishte likuiduar, tha: Un prej teje krkoj q pr hir t miqsis s mparshme t m drgosh te populli im! Thabiti e drgoi vrtet tek ata t cilt i donte, sepse ia preu kryet. Prej fmijve t tij la n jet Abdu-r-Rahman b. Zubejrin, i cili e pranoi Islamin dhe u b njri nga ashabt. Edhe Ummu-l-Mundhir, Selma, e njohur si vajza e Kajs En-Nexhxhariut, krkoi q ti dhuronin Rufaah b. Samuel El-Kardhin. Ia lejuan kt e kjo e la n jet. Pastaj ai e pranoi Islamin dhe u b njri nga ashabt. At nat Islamin e pranoi nj grup q ishin t amnistuar. Atyre ua faln gjakun, pasurit dhe familjet. At nat Medinn e braktisi dhe nj hebre neutral, i cili nuk pat marr pjes n armiqsi kundr Resulullahut q quhej Amr. Muhammed b. Mesleme, udhheqs i rojeve t Pejgamberit e pa dhe kur e njohu, e la t shkonte, por nuk e dinte se ku kishte vajtur. Resulullahu e ndau pasurin e benu kurejdhve, pasi e ndali nj t pestn, nga tri sehme (masa) pr kalorsit dhe at, nj pjes pr nevojat personale t tyre, kurse dy pjes pr ushqimin e kuajve dhe mirmbajtjen e pajisjeve, pastaj nga nj sehme pr kmbsort. Robrit i drgoi n Nexhd, t cilt i prcolli Sad b. Zejdi, ensar, q n kmbim pr ta, t blinte kuaj dhe arm. Resulullahu zgjodhi pr vete Rejhanen, bijn e Amr b. Hanakatit, e cila qe nn mbrojtjen e Resulullahut gjer n vdekjen e tij, si thot Ibni Ishaku,486 kurse El-Kelebi thot: Resulullahu e ka liruar at nga robria dhe n vitin 6 h. sht martuar me t. Ajo ka vdekur pasi Resulullahu u kthye nga haxhi lamtumirs dhe e ka varrosur n Xhennetu-l-Beki.487
486 487
Ibni Hisham: II/245. Telkihu-Fuhumi ehli-l-Ether, f. 12.
373
Kur mbaroi problemi me Kurejdht, Allahu ia plotsoi duan robit t Vet t mir, Sad b. Muadhit , t cilin e kemi cekur m hert n kuadr t betejs s Hendekut. Pas betejs, Resulullahu pr t ngriti nj adr n mesxhidin e vet, n mnyr q ta vizitonte gjat smundjes s tij. Kur e psoi fisi Benu Kurejdha, plaga e tij u keqsua. Aishja radijAllahu anha rrfen: Plaga iu keqsua dhe kurrsesi nuk mund tia lidhnin, sepse gjaku i rridhte pandrprer. N mesxhid po ashtu ishte edhe adra e Benu Gatafanve dhe, kur gjaku arriti tek ata, than: O fqinj, po na vjen kshtu nga ana juaj? E ky ishte gjaku q rridhte nga plaga e Sadit. S shpejti pas ksaj ndrroi jet.488 Te Buhariu e Muslimi transmetohet nga Xhabiri se Resulullahu ka thn: sht dridhur Arshur-Rahmani (Froni i Allahut) pr shkak t vdekjes s Sad b. Muadhit. 489 Tirmidhiu e ka klasifikuar ndr hadithet sahih hadithin e Enesit, ku thot: Kur e kan bartur kufomn e Sad b. Muadhit, munafikt kan thn: Sa i leht qenka trupi i tij, e Resulullahu tha: N t vrtet at e kan bartur engjjt.490 Gjat rrethimit t benu kurejdhve sht mbytur nj musliman - Halid b. Suvejdi, duke e goditur me gur nj grua hebreje. Gjat rrethimit ka vdekur, nga nj vdekje natyrale, Ebu Senan b. Muhsini, vllai i Ukashit. Prsa i prket Ebu Lubabes, i cili ishte lidhur pr shtylle n mesxhid, ai n kt gjendje kaloi gjasht net. Gjat kohve t namazit, gruaja e tij e zgjidhte dhe pas faljes e lidhte prsri. Ather duapendimi i tij arriti te Resulullahu n mbrmje ndrsa ishte n shtpin e Ummu Selemes. Ummu Seleme u ngrit dhe nga dera e shtpis i tha Ebu Lubabes: Gzohu, o Ebu Lubabe, Allahu t ka mshiruar. Njerzit u ngutn pr ta liruar, por ai e refuzoi ndihmn e dokujt, prve ndihms s Resulullahut . N mngjes, kur Resulullahu vajti n mesxhid pr tu falur, kaloi pran tij dhe e liroi. N fund po prmendim edhe nj her se beteja El-Ahzab dhe Benu Kurejdha ka ndodhur n dhul-kade t vitit 5 h., dhe se rrethimi ka zgjatur 25 dit.491 Prkitazi me betejn El-Ahzab - Hendek dhe betejn me benu kurejdht, Allahu i ka shpallur ajetet n suren El-Ahzab - AleaSahihu-l-Buhari: II/591. Sahihu-l-Buhari: I/536; Sahihu-l-Muslim: II/249; Xhamiu Tirmidhi: II/225. 490 Xhamiu Tirmidhi: II/245. 491 Ibni Hisham: II/237-238; Sahihu-l-Buhari: II/590, 591; Zadu-l-Mead: II/72-74; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 287-290.
489 488
374
tt. N t ka komentuar ndodhit m t rndsishme mes mumminve - besimtarve dhe munafikve - hipokritve, pastaj braktisjen e lufts nga ana e fiseve si dhe rezultatet e tradhtis nga ana e ithtarve t Librit - hebrenjve.
375
Aktivitet ushtarake pas Ahzabit dhe Benu Kurejdhve
AKTIVITETET USHTARAKE PAS AHZABIT DHE BENU KUREJDHVE

Vrasja e Selam b. Ebi-l-Hakikit
Selam b. Ebi-l-Hakiki - me ofiqin Ebu Rafi - ishte njri nga kriminelt m t mdhenj hebrenj, i cili i ngriti dhe i bashkoi fiset arabe kundr muslimanve dhe u ndihmonte atyre me pasuri t madhe materiale.492 Ai e ka ofenduar personalisht Resulullahun . Pasi muslimant i qruan hesapet me benu kurejdht, fisi Hazrexh krkoi leje nga Resulullahu q t vriste Ebu Rafin. Njerzit e fisit El-Evs patn nderin t vrisnin Kab b. El-Eshrefin. Fisi El-Hazrexh gjithashtu dshironte t kryente nj vepr t madhe pr Islamin, pr t qen n nj nivel me fisin El-Evs. Andaj shpejtuan t merrnin leje nga Resulullahu q kta t kishin nderin ta likuidonin Selam b. Ebi-l-Hakikin (Ebu Rafin). Resulullahu ua lejoi kt, por me kusht q t mos i vrisnin grat dhe fmijt. Pr kt detyr u prgatit nj grup prej pes burrash. T gjith ishin nga familja Benu Selem, hazrexhas. Pr prijs zgjodhn Abdullah b. Atikun. Pasi u bn gati u nisn pr n Hajber, ku gjendeshin fortifikatat e benu rafijve. Arritn n mbrmje, n kohn kur njerzit mbyllnin bagtin e kthyer nga kullotat. Abdullah b. Atiku u tha shokve t tij: Mos u largoni prej ktu. Un po shkoj t shoh se mos ka mbetur ndonj der e hapur pr t hyr. Ai u nis dhe gjeti shpejt nj der t hapur, pastaj i prvoli rrobat, sikur dshironte t kryente nevojn, dhe ashtu rrinte gali gjersa t gjith njerzit hyn n shtpit e tyre. Pastaj iu drejtua portieri: O Abdullah,493 nse dshiron t hysh, hyr, se po e mbyll dern.
492 493
Fethul-l-Bari: VII/343. O, rob i Zotit.
377
Abdullah b. Atiku rrfen: Un hyra brenda dhe u fsheha. Kur t gjith hyn n shtpit e veta, mbylln dern dhe i vun shulat, un dola nga terri, i hoqa shulat dhe hapa dern. Ebu Rafi rrinte me shoqrin e vet n oborr. Pas njfar kohe ata shkuan e ky mbeti vetm. Ndrkoh u hapa dern t gjithve q t hynin. Mendova me vete: nse m shohin njerzit, nuk do t m zn gjersa ta mbys at. Pastaj iu prvodha atij, ndrsa rrinte n terr me fmijt e vet. Nuk e dija sakt se ku ishte ulur. Andaj thrrita: O Ebu Rafi!, ai pyeti: Kush sht? U drejtova nga zri i tij dhe e godita me shpat, e as vet nuk e di se si. Ai klithi e un u fsheha n terr. Prita pak, pastaj dola nga terri, hyra tek ai dhe pyeta: Kush sht duke brtitur kshtu, o Ebu Rafi? Ai u prgjigj: T vajtoft nna, dikush sht brenda n shtpi, pak m par m goditi me shpat. Pastaj e godita edhe disa her me shpat, por nuk e mbyta. M n fund ia ngula shpatn n stomak dhe kur i doli prtej n shpin, kuptova se e kisha mbytur. Pastaj dola jasht, mbylla dern dhe, kur e ndieva se isha n tok, dola n dritn e hns. E kisha thyer kmbn, andaj e lidha me turbanin tim. Mandej u ula n murin e ders dhe i thash vetes se nuk do t largohesha prej aty gjersa t bindesha se me t vrtet e kisha mbytur. Kur knduan gjelat, kasneci i fryu bririt e tha: E lajmroj vdekjen e Ebu Rafit, tregtar, banor i Hixhazit. Kur dgjova kt, shpejtova te shokt e mi e thash: Shptim, Allahu e ka mbytur Ebu Rafin! Pastaj u kthyem n Medin e un i tregova Resulullahut far ndodhi, e ai tha: Zgjate kmbn! Un e zgjata e ai ma frkoi plagn me dorn e vet dhe kmba mu shrua sikur t mos kishte qen fare e thyer.494 Kt e transmeton Buhariu, kurse Ibni Ishaku thot se i tr grupi kishte hyr te Ebu Rafi dhe se t gjith kishin marr pjes n vrasjen e tij, ndrsa i fundit q i kishte dhn goditjen vdekjeprurse, ishte Abdullah b. Unejsi. N transmetimin e Ibni Ishakut qndron se, pas vrasjes s Ebu Rafit, hazrexhasit u nisn t dilnin jasht ndrsa ishte terr, e Abdullah b. Atikut iu thye kmba. Shokt e bartn gjer te govata me uj dhe aty u fshehn. Hebrenjt ndezn zjarre n t gjitha ant, e pastaj filluan t vzhgonin rrethinn. Pasi nuk gjetn asknd, u kthyen te shoku i tyre i vrar. Kur u larguan hebrenjt, hazrexhasit e bartn Abdullah b. Atikun dhe u kthyen n Medin, te Resulullahu .495 Ky aksion ndodhi n muajin dhul-kade t vitit 5 h.496
494 495
Sahihu-l-Buhari: II/257. Ibni Hisham: II/274, 275.
378
Pasi Resulullahu u kthye nga beteja Ahzab dhe Kurejdha, dhe pasi realizoi gjykimin ndaj kriminelve t lufts, filloi t ndrmerrte ekspedita t reja edukative tek arabt dhe fiset beduine, t cilt nuk pajtoheshin me ligjet natyrore mbi paqen dhe sigurin n mnyr paqsore, por vetm me dhun.
Ekspedita e Muhammed b. Meslemes

Kjo ishte ekspedita e par kundr fiseve t rebeluara, t cilat patn marr pjes n betejn Ahzab kundr muslimanve. N kt patrull kalorsie morn pjes tridhjet kalors, t cilt u nisn prtej El-Kirtait n Darjetin e pastaj n Nexhd. Darjeti sht larg Medins shtat dit udhtimi. U nisn m 10 muharrem t vitit 6 h. Nga Darjeti vazhduan pr n luginn Benu Bekr b. Kulab. Menjher i sulmuan vendsit e ata ikn, me rast muslimant konfiskuan shum plaka lufte. N Medin u kthyen m 29 muharrem. Me vete solln Themameh b. Ethal El-Hanefiun, kryeparin e fisit Benu Hanife, t robruar. Ai ishte nisur fshehurazi pr t mbytur Resulullahun sipas urdhrit t Muselejme Kedhdhabit. 497 Muslimant e zun dhe e solln me vete. Kur arritn n Medin e lidhn pr shtylle t mesxhidit. Resulullahu erdhi pr ta vizituar e i tha: u b me ty, o Themameh? Kurrgj, do gj sht n rregull, o Muhammed. Nse dshiron t m vrassh, do t shkaktosh vetm gjakderdhje, nse dshiron t m amnistosh, do t amnistosh t falnderuarin, nse dshiron pasuri, thuaj, fardo q t krkosh, do t jap. Resulullahu u largua prej tij pa fjal. Kur kaloi nj her tjetr afr tij, i bri t njjtn pyetje, e ai iu prgjigj sikurse hern e par. Kur Resulullahu kaloi afr tij pr t tretn her, dhe pas pyetjes dhe prgjigjes s njjt, tha: Lirojeni Themamen. E liruan dhe ai shkoi te palma m e afrt, u pastrua, pastaj vajti te Resulullahu , pranoi Islamin e tha: Pasha Allahun, n tr botn nuk ka ekzistuar pr mua fytyr m e urryeur se e jotja, e tani, pasha Allahun, fytyra jote pr mua u b m e dashura n bot. Dhe, pasha Allahun, n tr botn nuk ka ekzistuar pr mua fe m e urryeur se feja jote, e tani ajo u b feja ime m e dashur. Kalorsit tuaj m zun, ndrsa dshiroja t kryeja umren. Resulullahu e gzoi at duke i lejuar q ta kryente umren.
496 497
Rahmetun li-l-Alemin: II/222, me t dhna nga disa vepra mbi Ahzabin dhe Kurejdht. Es-Sireti-l-Halebije: II/297. Muselejme Kedhdhabi sht njeriu i cili sht paraqitur si pejgamber i rrejshm.
379
Kur arriti n Mek, kurejsht i than: Ti e ndrrove fen, o Themameh? Ai u prgjigj: Jo pasha Allahun, por u bra musliman si sht Muhammedi . Dijeni mir se nuk do tju arrij nga Jemameja asnj kokrr grur pa lejen e Resulullahut . Jemameja ishte rajon fshatar i Meks ku kultivohej gruri. Kur Themameja u kthye n vendlindje, e ndaloi drgimin e grurit n Mek. Kurejsht u brengosn dhe u shqetsuan. Pastaj i drguan nj letr Resulullahut , pr-mes s cils e lutn pr mshir q ta lejonte Themamen tu drgon-te grur. Resulullahu e bri kt, e ai ua drgoi grurin.498
Ekspedita n Benu Lahjan

Fisi Benu Lahjan ka tradhtuar dhjet ashab n Er-Rexhie dhe kan qen shkaktar pr fatkeqsin e tyre. Por duke qen se vendbanimi i tyre ishte thell n Hixhaz, gati n kufi me Mekn, ndrsa armiqsia e beduinve dhe e kurejshve ishte shpeshtuar s teprmi, Resulullahu mendonte se nuk duhej t deprtohej aq thell n afrsi t armikut m t madh. Ndrkaq, pasi fiset e tradhtuan njra-tjetrn n betejn Ahzab, u dobsua fuqia e tyre dhe kur, pr shkak t gjendjes s vshtir, ishin qetsuar pak, Pejgamberi e pa se kishte ardhur koha q t hakmerrej ndaj Benu Lahjanve pr ashabt e vrar n Er-Rexhie. Pr kt qllim organizoi nj fushat ushtarake dhe u nis kundr tyre n muajin rebiul-evvel apo xhumadel-ula t vitit 6 h., n krye t 200 shokve t vet. Si zvends n Medin la Ibn Ummi Mektumin. T gjith i lajmroi se ishin nisur pr n Sham dhe mori rrugn n veri t Medins. Ndrkaq, pas nj udhtimi t shkurtr, ndrroi drejtimin nga lugina Garan e cila gjendet mes Emexhit dhe Usfanit, ku e kishin psuar ashabt. Resulullahu me shpejtsi t madhe arriti aty dhe filloi t thrriste kryepart. Populli Benu Lahjan iku n male, t kapluar me nj frik t madhe nga ushtria muslimane, kshtu q n fshatin e tyre nuk takuan asknd. Resulullahu qndroi aty dy dit. N male drgonte grupet e veta vzhguese, me qllim q t zinin dik, por nuk patn sukses, ngase ata kishin ikur larg dhe ishin fshehur mir. Pastaj Resulullahu u nis pr n Usfan. Prej aty drgoi dhjet kalors n Kera lGamim, afr Meks, pr t kuptuar kurejsht pr ta. Kur u krye edhe kjo detyr, Resulullahu u kthye n Medin. Kjo ekspedit zgjati katrmbdhjet dit.
498
Zadu-l-Mead: II/119; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 292.
380
Vazhdimi i aktiviteteve ushtarake n forma patrullimi, sulmesh t papritura dhe misionesh

Resulullahu n kt periudh ishte tejet azhur n drgimin e trupave ushtarake pr t vzhguar dhe pr ti ruajtur kufijt pr shkaqe sigurie, si dhe n drgimin e delegacioneve n misione negociatore pr shkaqe politike. Tani ti paraqesim shkurtimisht n pika kto aksione: 1. Aksioni ushtarak i Ukash b. Muhasinit n El-Gumer n muajin rebiul-evvel ose rebiul-ahir t vitit t 6 h. Ukashi u nis me dyzet ushtar n ujin Gumer q ishte pron e benu esedve. Kur arritn n fshatin e tyre, populli iku me t shpejt, kurse muslimant konfiskuan plaka lufte prej dyqind devesh dhe i drguan n Medin. 2. Aksioni ushtarak i Muhammed b. Meslemes n vendin Dhu-lKissa n muajin rebiul-evvel ose rebiul-ahir t vitit 6 h. Ibni Mesleme u nis me dhjet ushtar n vendin Dhu-l-Kissa, fshat ky i benu thealebve. Populli iku dhe u fsheh. Por kur ra nata, afro 100 banor t fshatit i rrethuan kta dhe i mbytn q t gjith, prve Ibni Meslemes i cili iku i plagosur. 3. Aksioni i Ebu Ubejde b. El-Xherrahit n Dhu-l-Kissa, n muajin rebiul-ahir t vitit 6 h. Menjher pas psimit t shokve t Muhammed b. Meslemes, Resulullahu drgoi Ebu Ubejden pr tu hakmarr. Me Ebu Ubejden u nisn dyzet ushtar. Udhtuan tr natn e n mngjes sulmuan fshatin, me rast fshatart ikn dhe u fshehn n male. Njrin e zun, por ai pranoi Islamin. Prfituan pasuri t madhe n deve dhe n bagti t imta. 4. Aksioni i Zejd b. Harithit n El-Xhemum, n muajin rebiulahir t vitit 6 h. Xhemumi ishte pusi i benu sulejmve n vendin Merru Dhahran. Zejdi arriti n Merri Dhahran dhe zuri nj grua nga familja Mudhejne, q quhej Halime. Ajo u tregoi ku ishte qendra e benu sulejmve. Pastaj i sulmuan, me rast konfiskuan pasuri t madhe dhe zun robr shum njerz. Kur i solln n Medin, Resulullahu e liroi Halimen dhe burrin e saj. 5. Aksioni i Zejd b. Harithit n El-As, n muajin xhumadel-ula t vitit 6 h., n krye t shtatdhjet kalorsve. Ata sekuestruan nj karvan kurejshit, t cilin e udhhiqte Ebu-l-Asi. Ai vajti tek ish bashkshortja e tij, Zejnebja, dhe krkoi nga ajo q ta luste Resulullahun pr tia kthyer pasurin e karvanit. Ajo e bri kt, ndrsa Resulullahu u shpjegoi njerzve q duhej ta kthenin pasurin qetsisht dhe pa dhun. Muslimant i kthyen t gjitha gjrat q kishin marr, 381
madje edhe sendin m t vogl. Ebu-l-Asi u kthye n Mek dhe ua dorzoi njerzve mallin. Pastaj pranoi Islamin dhe u shprngul n Medin. Resulullahu ia ktheu Zejneben pr grua, n baz t bashkshortsis s mparshme edhe pas jets s ndar bashkshortore prej mbi tre vjetsh, gj q vrteton edhe hadithi sahih.499 Resulullahu veproi kshtu sepse ajetet pr ndalesn e martess s muslimaneve me jobesimtar ende nuk ishin shpallur. Prsa u prket haditheve t cilat konfirmojn se ia kishte dhn Ebu-l-Asit me nikah (kurorzim) t ri, apo pas nj jete t ndar prej gjasht vitesh, kto nuk jan hadithe sahih pr shkak t senedit - zinxhirit t dobt t transmetuesve.500 sht pr tu uditur nga njerzit q i prmbahen hadithit t dobt duke pasur hadithin sahih. Ata thon: Ebu-l-Asi e ka pranuar Islamin nga fundi i vitit 8 h., para lirimit t Meks. Pastaj e rrzojn pohimin e vet duke thn: Zejnebja ka vdekur n fillim t vitit 8 h. Ne i parashtruam kto data historike t ksaj ngjarjeje, ndrsa Musa b. Ukbe sht i mendimit se kjo ngjarje ka ndodhur n fillim t vitin 7 h., nga ana e Ebu Besiirit dhe shokve t tij, q nuk i prgjigjet hadithit sahih, madje as atij daif (t dobt). 6. Aksioni i Zejdit n Tarf ose Tark n muajin xhumadel-uhra t vitit 6 h. Zejdi u nis me pesmbdhjet ushtar kundr benu thealebve. Dhe prsri beduint ikn. U friksuan se Resulullahu ishte duke i sulmuar personalisht. Prej tyre Zejdi konfiskoi njzet deve. Ky udhtim zgjati katr dit. 7. Patrulla e Zejdit n Vadi-l-Kura, n muajin rexheb t vitit 6 h. Zejdi u nis me dymbdhjet ushtar n Vadi-l-Kura pr t vzhguar lvizjen e armikut. Gjat vzhgimit u sulmuan nga banort e Vadi-l-Kuras, me rast u vran nnt e shptuan tre vet. Njri prej t shptuarve ishte edhe Zejd b. El-Harithi.501 8. Aksioni Habt. Kjo fushat vzhguese ndodhi n muajin rexheb t vitit 8 h. Sipas ngjarjes duket se kjo ka ndodhur para marrveshjes n Hudejbije. Xhabiri rrfen: Na drgoi Resulullahu s bashku me treqind kalors. Pr udhheqs caktoi Ebu Ubejde b. ElXherrahin, me qllim q t vzhgonim karvanet kurejshite. Ndrsa
Sunene Ebu Davud s bashku me shpjegimin e Avnul Mabudit, gjer kur gruaja mund ti kthehet burrit nse ai pranon Islamin pas saj. 500 T shikohet komentimi i t dy haditheve n veprn Tuhfetu-l-Ahvedhi: II/195, 196. 501 Rahmetun li-l-Alemin: II/226; Zadu-l-Mead: II/120-122; Havashi Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 28, 29.
499
382
vzhgonim, na kaploi nj uri e madhe. Hngrm dika nga ushqimi, por nuk na mjaftoi. Ather njri prej njerzve theri tri kafsh, pastaj edhe dy her aq, por nuk mund t ngopeshim kurrsesi . Ebu Ubejde ndaloi therjen e mtejshme t kafshve. Pastaj deti na hodhi nj kafsh t quajtur El-Anber. Prej saj hngrm mish gjysm muaji dhe ajo q teproi e term. Kjo na dha fuqi. Ebu Ubejde e mori nj brinj t asaj kafshe dhe i urdhroi nj njeriu m t gjat q i hipur n deven m t lart, t kalonte nn t. Brinja ishte aq e madhe, saq kalorsi kaloi nn t. Kur u kthyem n Medin, i treguam se na kishte ndodhur, e ai tha: Ky ka qen furniziResulullahut mi, q ju ka dhuruar Allahu . A keni m prej atij mishi q t na jepni edhe neve pak? Ne i drguam mish Resulullahut .502 T prmendim se ky rrfim, sipas prmbajtjes s vet, konfirmon se kjo ka ndodhur para El-Hudejbijes, sepse muslimant nuk i kan sulmuar m karvanet e kurejshve pas marrveshjes n Hudejbije.
502
Sahihu-l-Buhari: II/625, 626; Sahihu-l-Muslim: II/145, 146.
383
Beteja Benu-l-Mustalak ose Beteja el-Merisie
BETEJA BENU-L-MUSTALAK OSE BETEJA EL-MERISIE (muaji shaban, viti 6 h.)

Kjo ekspedit, edhe pse nuk ishte me prmasa t gjera dhe manovrime t mdha luftarake, pati faktor t tjer t rndsishm, t cilt e tronditn shoqrin islame dhe futn rregullime t mdha, por njkohsisht ishin edhe shkas pr tu zbuluar munafikt hipokritt. Prkitazi me kt jan shpallur edhe disa dispozita qortuese, t cilat i dhan shoqris islame nj pasqyrim butsie, nderi dhe pastrtie shpirtrore. S pari do t themi dika pr vet betejn e pastaj pr vlerat e saj psikologjike. Kjo fushat ushtarake, sipas burimeve m t sigurta, ndodhi n muajin shaban t vitit 6 h.503 Shkaku ishte tentimi i kryeparit t fisit Benu-l-Mustalak, El-Harith b. Ubej Dirarit, i cili qe nisur me ushtrin e tij pr t nnshtruar Resulullahun . Pr kt lajmruan Resulullahun , andaj ky drgoi Burejde b. Huthaib el-Eslemin q t vrtetonte saktsin e ksaj informate.
Argumenti se beteja ka ndodhur n kt dit sht vrtetimi n hadithin El-Ifk, pas ndodhis q ka ndodhur pas zbritjes s dispozits pr bartjen e Hixhabit. Ajetet pr hixhabin jan shpallur prkitazi me Zejneben, kur kjo ka qen te Resulullahu . Kur e ka pyetur Resulullahu se far mendonte pr Aishen radijAllahu anha, ajo ka thn: Un i ruaj vesht e mi t mos dgjojn dhe syt e mi t mos shikojn. Aishja radijAllahu anha rrfen: Prej t gjitha grave t Resulullahut vetm ajo ka qen konkurrentja ime. Prsa i prket ndodhis El-Ifk, rreth ksaj jan grindur Sad b. Muadhi dhe Sad b. Ubade. sht e njohur se Sad b. Muadhi ka vdekur menjher pas betejs me benu kurejdht, andaj sht e qart se transmetuesi sht duke i trilluar kto rrfime. Ibni Ishaku flet pr Ifkun, duke transmetua nga Ez-Zuhri, nga Ubejdullah b. Abdullah b. Ubade, nga Aishja radijAllahu anha, ku nuk prmendet Sad b. Muadhi, por n vend t tij prmendet Usejd b. Hudajri. Ebu Muhammed b. Hazmi thot: Kjo e fundit sht e sakt, padyshim, Sad b. Muadhi sht prmendur gabimisht. Shiko Zadu-l-Miad: II/115. sht pr tu uditur se Muhammed Gazaliu i prshkruan Ibnul Kajjumit se ky pandeh se kjo betej ka ndodhur n vitin e pest hixhrij (Fikhu Sire, f. 223), ndrsa n veprn El-Huda: II/115 kt e mohon.
503
385
Ai e takoi El-Harith b. Ebi Dirarin, bisedoi me t, e ky ia vrtetoi qllimin e vet. Duke qen se informata ishte e sakt, Resulullahu i tuboi ashabt e vet dhe shpejtoi ti dilte prpara. N rrug u nisn m 2 shaban. S bashku me ta u nis edhe nj grup munafiksh, t cilt nuk kishin marr pjes n betejat e mparshme. Resulullahu n Medin la Zejd b. El-Harithin, disa thon Ebu Dherrin apo Semilet b. Abdullah El-Lejthin. Harith b. Dirari kishte drguar nj spiun n Medin pr tu informuar pr ushtrin muslimane, por muslimant e zun dhe e likuiduan. Kur e lajmruan Harith b. Dirarin pr ardhjen e Resulullahut dhe pr likuidimin e spiunit t vet, u friksua shum, po ashtu dhe fiset e tjera arabe, t cilat ishin bashkuar pr ta sulmuar s bashku Resulullahun e q tashti e braktisn at. Resulullahu me ushtrin e vet arriti n vendin El-Murejsi, t cilin e quanin sipas nj burimi t tyre n Kudejde, dhe u prgatitn pr luft. Resulullahu e rreshtoi ushtrin dhe udhheqs t muhaxhirve caktoi Ebu Bekrin, ndrsa t ensarve, Sad b. Ubaden. Muslimant e gjuajtn armikun me shigjeta plot nj or, pastaj Resulullahu urdhroi sulmin gjoks pr gjoks dhe s shpejti e fituan betejn, ndrsa mushrikt humbn. Resulullahu i robroi grat dhe fmijt e tyre, si dhe konfiskoi pasuri t madhe. Nga muslimant u vra vetm nj lufttar, dhe at nga dora e nj ensari duke menduar se ky ishte armik. Kshtu e prshkruajn betejn historiant e luftrave t Resulullahut , ndrsa Ibnul Kajjumi thot: Rrjedha e ktill e betejs nuk prputhet me t vrtetn. dhe El-Harith b. Ebi Dirarit as q ka Prleshje midis Resulullahut pasur fare. Resulullahu ka sulmuar vetm te pusi, pastaj i ka robruar familjet dhe pasurit e tyre. Kshtu qndron n hadithin sahih: Resulullahu i ka sulmuar Benu-l-Mustalakt ather kur ata e kan sulmuar Resulullahun .504 N mesin e robrve t lufts ishte edhe vajza e El-Harithit, kryeparit t fisit Benu-l-Mustalak, e cila quhej Xhuvejrie. Kt e zuri Thabit b. Kajsi, andaj Resulullahu e shpengoi dhe u martua me t. Pr hir t ksaj martese, muslimant liruan njqind antar t fisit
504
Sahihu-l-Buhari: I/345; Fethul-Bari: VII/341.
386
Benu-l-Mustalak, t cilt e pranuan Islamin. Ata than: Ne tani jemi miq me Resulullahun .505 Prsa i prket ngjarjeve q kan ndodhur n kt betej, n raste t shumta jan shkaktuar me dezinformimet dhe dhelprit e hipokritit suprem, prijsit t munafikve, Abdullah b. Ubejes dhe bands s tij.506 Tani do t prekim disa prapsira t tyre, t cilat i kan sjell dme t mdha shoqris islame n Medin.
Aktiviteti i munafikve (pjestar t kolons s pest) para betejs Benu-l-Mustalak

Shum her kemi thn se Abdullah b. Ubeje e urrente Islamin dhe muslimant. Veanrisht urrejtjen e madhe e shprehte ndaj Resulullahut . Kjo urrejtje iu shtua edhe m tepr kur fiset El-Evs dhe El-Hazrexh pranuan pushtetin e Resulullahut dhe pr t filluan t bnin pun zejtare. Kshtu Ibni Ubeje ishte n humbje. Ai gjith-ashtu e fajsonte Resulullahun se i kishte marr sundimin nga du-art. Kjo urrejtje e madhe, si dhe armiqsia e tij, ishin t dukshme para se ta simulonte Islamin, e edhe pasi shtirej se e kishte pranuar at. Nj dit Resulullahu i hipi gomarit dhe u nis pr t vizituar Sad b. Ubaden. Duke kaluar pran Abdullah b. Ubejes, ky i tha, duke mbufatur hundt: Mos u bj xheloz ndaj nesh. Nj her tjetr, ndrsa Resulullahu kndonte Kuran n nj tubim, ai i tha: Rri n shtpin tnde dhe mos na mashtro (gnje) n tubimet tona.507 Kjo ka ndodhur para se ta pranonte rrejshm Islamin. Ndrkaq, kur gjoja e pranoi Islamin pas betejs n Bedr, nuk u ndrrua fare, por edhe m tej mbeti armik i Allahut , i Resulullahut dhe i t gjith besimtarve. Gjithnj planifikonte dhe mendonte n mnyr ta prante shoqrin islame, e kshtu ta zhvlersonte Islamin. Ai shoqrohej me armiqt e Islamit. Kshtu ndodhi edhe kur kaloi n ann e benu kurejdhve, si tham edhe m lart. N betejn e Uhudit, me dredhit e veta, e pr qllime t kqija, futi prarje dhe trazira n mesin e muslimanve dhe ishte shkaktar i destabilizimit n radht e besimtarve, q shkaktoi kaos t gjithmbarshm.
505 506
Zadu-l-Mead: II/112, 113; Ibni Hisham: II/289, 290, 294, 295. Kta kan qen pjestar t kolons s pest n shtetin islam. 507 Ibni Hisham: I/584, 587. Sahihu-l-Buhari: II/924. Sahihu-l-Muslim: II/9.
387
Njra nga cilsit e tij m dinake ishte ajo se i mashtronte muslimant kinse ky e prkrahte Resulullahun . Pas pranimit t rrejshm t Islamit, do t premte rrinte n xhami dhe, kur Resulullahu ohej pr t mbajtur hutben (ligjratn e xhumas), ai thoshte me z t lart: Para jush sht Resulullahu . Allahu ju ka nderuar dhe ju ka br t famshm me t, andaj, ndihmojeni at, lavdrojeni at, dgjojeni at dhe bhuni t prulur ndaj tij. Ather ulej, e Resulullahu fillonte ligjrimin e vet. Se far hipokriti ishte n t vrtet, tregon edhe ndodhia se n xhuman pas Uhudit, me gjith tradhtin n Uhud, ai u ngrit n xhami pr t thn srish lavdrimin e vet t rrejshm, kurse muslimant e ndaluan dhe i than: Ulu, o armik i Allahut, ti nuk meriton ti flassh kto fjal, sepse e di mir se ke br. Ai u ngrit dhe me hapa t mdhenj doli nga xhamia prmes muslimanve duke thn: Pr Zotin!, sikur flas keq kur dua ta lavdroj. N dyert e xhamis e priti nj ensar, e i tha: Vaj halli pr ty, kthehu prapa dhe lute Resulullahun t t fal! Ai u prgjigj: Pr Zotin!, nuk dshiroj t m fal.508 Me hebrenjt benu nadir kishte kontakte t shpeshta dhe me ta thurte komplote kundr muslimanve. Ky sht ai q u kishte thn atyre: Nse ju e braktisni tokn tuaj, edhe ne (munafikt) do t vijm pas jush, e nse luftoni, ne do tju ndihmojm. Gjat betejs Ahzab, s bashku me shokt e vet, fuste n mesin e muslimanve mjerim dhe mosbesim. I mbushte zemrat e tyre me frik e ligshti. Prkitazi me kt, Allahu xh.sh ka shpallur n suren El-Ahzab: Kur hipokritt dhe zemrsmurt than: Allahu dhe Pejgamberi i Tij vetm na mashtruan kur premtuan!, e gjer tek ajeti: Ata mendojn se aleatt akoma nuk kan shkuar, dhe sikur aleatt t vinin prsri, do t dshironin t ndodheshin n mesin e beduinve t shkrettirs e t pyesnin pr ju, por edhe sikur t mbeteshin me ju, pak do t luftonin. (El-Ahzab: 12-20). sht fakt se t gjith armiqt e muslimanve: hebrenjt, munafikt dhe mushrikt e dinin se prosperiteti i Islamit nuk qndronte n prparimin material, n sasin e madhe t armve, t ushtris dhe t pajisjeve, porse shkaku i suksesit t madh qndronte n parimet, n moralin dhe n idealet me t cilat dispononte shoqria islame. do musliman ishte i gatshm t vdiste pr fen e vet. Ata e
508
Ibni Hisham: II/105.
388
dinin mir se arteria e ksaj shoqrie ishte vet Resulullahu , personalisht ai, i cili paraqiste shembullin e lartsuar t njeriut q saktsisht i prmbahej t gjitha parimeve t fes. Po ashtu ishin t vetdijshm se, pas t gjitha ktyre ngjarjeve pesvjeare, kjo fe nuk mund t shkatrrohej me arm. Andaj filluan t ndrmerrnin luft propagandistike kundr Islamit, duke u vrsulur kshtu n moralin, n zakonet dhe n traditat e muslimanve, me qllim q viktima e par gjat ksaj lufte propagandistike t ishte vet Resulullahu . Duke qen se munafikt prbnin kolonn e pest n radht e muslimanve, meq ishin banor t Medins dhe n kontakte t prhershme me muslimant, kishin mundsi q n do koh ti irritonin dhe ti shqetsonin ata, andaj kta do t ishin barts t ksaj lufte propagandistike me n krye udhheqsin e tyre, hipokritin m t madh, Ibni Ubejen. Ky plan djallzor i mori konturet e veta pas betejs Ahzab. Si shkas i drejtprdrejt i ktij plani ishte martesa e Resulullahut me Zejneben, vajzn e Xhahshit, pasi prej saj u shkurorzua Zejd b. Harithi. Zejdi ishte djali i adoptuar i Resulullahut . Tek arabt ka qen zakon q biri i adoptuar t konsiderohej porsi djali i tij (i lindur). Biri i adoptuar ka pasur t drejt n trashgim sikurse djali (i lindur). Bashkshortja e tij ka qen e ndaluar pr adoptuesin, sikurse bashkshortja e djalit t tij (t lindur). Kur Zejdi u nda nga Zejnebja, e Resulullahu u martua me t, munafikt pandehn se kjo do ishte mbshtetje e mir q t fusnin grindje midis muslimanve dhe mosdurim kundr Resulullahut . Pr kt qllim shfrytzuan edhe disa shkaqe t tjera. 1. Kjo bashkshorte e Resulullahut ishte e pesta me radh, ndrsa Kurani lejon martesn vetm me katr gra. Ather si mund t jet n rregull martesa e tij e pest? 2. Zejnebja ka qen bashkshortja e djalit (t adoptuar) t tij, andaj martesa me t bnte pjes n mkat t madh - sipas tradits s arabve. Pr kt arsye n kt fush pasuan akuzat propagandistike. N llogari t ksaj u thurn prralla e kallzime. Ata than: Muhammedi at e ka par rastsisht, por ajo e pushtoi me bukurin e vet dhe ktij i hyri n zemr. Pr kto gjepura kuptoi edhe djali i adoptuar, Zejdi, andaj u nda nga Zejnebja pr ti mundsuar Resulullahut t martohej me t. Ata prhapnin kto lajme t rrejshme me metoda t tilla, saq 389
gjurmt e tyre kan mbushur shum faqe t tefsirit dhe t hadithit, andaj edhe sot hetohen gjurmt e atyre polemikave. Kjo propagand e rrejshme ka ndikuar veanrisht te njerzit me iman t dobt, andaj prkitazi me kt Allahu xh.sh shpalli ajete t qarta. Kto ajete sqaruan problemin dhe paraqitn lehtsim pr ata t cilt nga dyshimi u plciste zemra. Kto ajete qen ila pr hidhrimin e tyre. Allahu paralajmron rrezikun e madh nga prhapja e lajmeve t rrejshme. Me kt problem Allahu e filloi suren El-Ahzab: O ti Pejgamber! Friksoju Allahut dhe mos i prfill jobesimtart e hipokritt - Allahu me t vrtet i di t gjitha dhe sht i urt. (El-Ahzab: 1). Ky sht vetm nj shembull, por mjaft i qart, se far ndrmerrnin munafikt para betejs Benu-l-Mustalak. T gjitha kto i prballonte me durim t madh, prderisa Allahu Resulullahu xh.sh nuk i poshtroi ata me ajete Kuranore, me t cilat zbuloheshin tr-sisht qllimet e tyre: A nuk e shohin ata se nj her apo dy her n vit sprovohen, e prsri nuk pendohen e as nuk mbledhin mend. (Et-Teube: 126).
Roli i munafikve n betejn Benu-l-Mustalak

Kur filloi beteja Benu-l-Mustalak dhe kur munafikt u kyn n t, ata vepruan ashtu si thot Kurani: Edhe sikurse t niseshin me ju, ata vetm do tju pengonin dhe s shpejti do t shkaktonin prarje ndrmjet jush, sepse edhe n mesin tuaj ka t atill q i dgjojn ata me ndje. Mirpo Allahu i di shum mir hipokritt. (Et-Teube: 47). Nga radht e muslimanve kishte t atill q ishin t gatshm pr vepra t kqija. Ata i ndrlidhn mes vetes dhe i urdhruan q t zbatonin propagandn vdekjeprurse kundr Resulullahut . Ja disa shembuj t till: 1. Parulla e munafikve: Nse kthehemi n Medin, gjithsesi t fortit kan pr ti przn prej aty m t dobtit! Pas kthimit nga beteja Resulullahu u ndal n El-Merisie (vend ky me nj pus po me at emr). Njerzit vinin pr t marr uj. Umer b. El-Hattabi kishte nj shrbtor t quajtur Xhehxhah El-Gaffari, i cili u grind rreth ujit me Sinan b. Vebr El-Xhuhnin dhe u rrahn me njri-tjetrin. El-Xhuhni krkoi ndihm: O ensar! Krkoi ndihm edhe Xhehxhai: O muhaxhir! Resulullahu tha: A mos vall do t ktheheni n kohn e xhahilijetit (paraislamike) n pranin time? Ksaj nuk i bie er e mir. 390
Kjo znk i erdhi n vesh Abdullah b. Ubej b. Selulit, i cili u hidhrua shum. Ai rrinte ulur bashk me shoqrin e vet munafiksh. Me ta ishte edhe Zejd b. Erkami, nj djal i ri q sapo kishte hyr n moshn madhore. Ibni Seluli tha: Aq m tepr, ata na sulmojn, ndrsa ne i kemi pranuar n shtpit tona, e edhe numerikisht na tejkaluan (muhaxhirt). Ata tani sillen si thot fjala e urt: Ushqeje qenin, e m n fund edhe ty do t kafshoj. Pr Zotin!, nse kthehemi n Medin gjithsesi t fortit kan pr ti przr prej aty m t dobtit. Munafikt ishin ulur rreth tij, e ai vazhdoi: Q t gjith ju keni faj pr kt. Vetveten e keni sjell n kt situat. Ua keni dhn atdheun tuaj. U keni lejuar t shrbehen me pasurin tuaj. Pr Zotin!, nse ua ndrpresim t gjitha kto, ata do t detyrohen t krkojn pr vete nj vend tjetr. Ai i riu, Zejd b. Erkami, njoftoi xhaxhain e vet pr kt komplot, kurse ky e informoi Resulullahun i cili rrinte me Umerin . Umeri tha: Urdhro Ubad b. Bishri q ta vras. Resulullahu tha: Si bhet kjo, o Umer, njerzit do t thon se Muhammedi ka mbytur shokun e vet. Jo nuk ka nevoj q kjo t kryhet kshtu, urdhro q t nisemi. Edhe pse ishte von dhe nuk ishte koha e volitshme pr marshim, ata u nisn, kurse Usejd b. Hudajri erdhi te Resulullahu i dha selam e pastaj tha: U nise n koh jo t zakonshme! Resulullahu tha: Po, e kemi dgjuar se thot Ibn Ubeje. thot kshtu? pyeti ai. Resulullahu i tregoi kishte dgjuar: Ai mendon se, kur t kthehen n Medin, t fortit gjithsesi kan pr ti przn m t dobtit prej aty. Usejdi tha: E ti, o Pejgamber! Ti mund ta przsh at, nse do, sepse, pasha Allahun, ai sht m dobt se ti. Pastaj tha: O Pejgamber i Allahut, ke mshir ndaj tij, ty Allahu t drgoi te ne n kohn kur populli i tij po prgatiste kurorn pr ta kurorzuar. Ai mendon se ti ia ke rrmbyer pushtetin. Pastaj kaloi ajo dit. Kaloi edhe ajo nat. Ditn vijuese, kur u b vap e madhe, Resulullahu doli te njerzit dhe pa se ata ishin shum t lodhur e kishin rn t pushonin, andaj edhe ai shkoi t pushonte, sepse nuk dshironte t niste kurrfar bisede. Kurse Ibni Ubeje kuptoi se Ibni Erkami e kishte informuar Resulullahun pr bisedn e tyre dhe u prbetua me Allahun se ai nuk kishte thn asgj, e jo vetm kaq, por se kurrsesi nuk kishte folur n lidhje me kt. Ensart, t cilt atbot ishin s bashku me Ibni Ubejen, i than Resulullahut : Ndoshta t tr kt e ka trilluar ai i riu, ndoshta 391
nuk ka dgjuar mir se far ka thn Ibn Ubeje, andaj besoji njeriut. Zejdi rrfen: Mua m kaploi brenga si asnjher m par, andaj u mbylla n shtpi. E Allahu, xh.sh, shpalli: Kur t vijn ty hipokritt, ata thon: Ne dshmojm se ti je me t vrtet Pejgamber i Allahut - e Allahu e di se ti je njmend Pejgamberi i Tij, porse Allahu dshmon se edhe hipokritt jan rrenacak t vrtet. Ata fshihen pas betimit t tyre dhe shmangen nga rruga e Allahut. sht shum keq, njmend, ka bjn ata! Kjo sht ngase ata ishin besimtar e pastaj u bn jobesimtar, prandaj u vulosn prfundimisht (u mbylln) zemrat e tyre dhe ata m nuk kuptojn. Kur i shikon ata, pamja e tyre t mahnit, e kur flasin, ti i dgjon fjalt e tyre - mirpo ata jan sikurse trungjet e zbrazta t mbshtetura dhe mendojn se do britm sht kundr tyre. Ata jan armiq t vrtet, andaj ruajuni prej tyre! Allahu i vraft ata, ku jan duke lvizur?! Dhe kur u thuhet: Ejani, Pejgamberi i Allahut do t krkoj falje pr ju! - ata tundin kokat e veta dhe ti i sheh se si refuzojn me plot krenari. Pr ata sht njsoj - u lute ti pr ta apo nuk u lute, Allahu me t vrtet nuk do ti fal ata. Allahu me siguri nuk e drejton n rrug t drejt popullin jobesimtar. Ata thon: Mos u jepni kurrgj atyre q jan me Pejgamberin e Allahut, derisa ta braktisin at! Ndrsa thesart e qiejve dhe t Toks jan t Allahut, por hipokritt nuk dshirojn t kuptojn. Ata thon: Nse kthehemi n Medin, gjithsesi t fortit kan pr ti przn prej aty m t dobtit! Por fuqia sht tek Allahu dhe Pejgamberi i Tij dhe te besimtart, por hipokritt nuk dshirojn ta din kt. (El-Munafikun: 1-9) Resulullahu drgoi q t m thrrisnin (thot Zejdi), mi diktoi ajetet t cilat ia kishte shpallur Allahu xh.sh e m tha: Allahu e vrtetoi se ti ke thn t vrtetn.509 sht interesant t prmendet se djali i ktij prijsi t munafikve, q quhej Abdullah b. Abdullah b. Ubeje, ishte njeri bujar dhe i nderuar nga ashabt. Ai u distancua nga babai i vet, doli para dyerve t Medins me shpat n dor dhe kur arriti i ati i tha: Pasha Allahun, nuk do t kalosh kndej pari pa lejen e Resulullahut . Ai sht i fort e ti je i dobt. Kur erdhi Resulullahu ia lejoi hyrjen e djali i vet vetm ather e lshoi. Abdullah b. Abdullah b. Ubeje i
509
Sahihu-l-Buhari: I/399, II/727-729; Ibni Hisham: II/290-292.
392
tha Resulullahut : O Pejgamber, nse dshiron ta mbys, ti vetm urdhro, e un, pasha Allahun, do ta sjell kokn e tij.510 2. Ngjarja El-Ifk N kohn e ktyre ngjarjeve, t cilat ndodhn n suazat e betejs Benu-l-Mustalak, ndodhi edhe ngjarja El-Ifk - shpifje e rrejshme. Prmbajtja e ksaj ngjarjeje sht n lidhje me Aishen radijAllahu anha. N kt betej Resulullahu kishte marr me vete edhe Aishen radijAllahu anha. Ai gjithnj e merrte me vete njrn prej grave e q e caktonte me short, n mnyr q t mos hidhrohej asnjra prej tyre. Duke u kthyer nga beteja, u ndaln n nj vend pr t pushuar. Aishja doli pr nevojat e veta me rast humbi dhe gjerdanin, t cilin ia kishte dhuruar motra e saj, andaj u kthye pr ta krkuar at n vendin ku kishte qen m par. Njerzit t cilt e bartnin shkalcin e saj, e ngarkuan at n deve, duke mos ven re se aty nuk ishte Aishja radijAllahu anha. Ajo ishte e dobt dhe e leht, kshtu q ata nuk vun re se nuk ishte brenda n shkalc. E Resulullahu bashk me ushtrin vazhduan rrugn. Kur Aishja radijAllahu anha e gjeti gjerdanin, u kthye, por aty nuk takoi asknd. U ul afr n at vend, duke shpresuar se, pasi ta vrenin se ajo nuk ishte me ta, do t ktheheshin. Por vetm Allahu sundon me situatn, Ai, n Arshin (fronin) e Vet, sjell plane si t doj Vet. Duke pritur ashtu, Aishen radijAllahu anha e zuri gjumi. U zgjua vetm ather kur dgjoi zrin e Safvan b. El-Muattalit: Inna lilahi ve inna ilejhi raxhiun. Ne jemi t Allahut dhe tek Ai do t kthehemi ne. (El-Bekare: 156); O Allahu im, gruaja e Resulullahut !? Safvani gjithashtu kishte ngecur pas ushtris, sepse kishte ndje t flinte shum, andaj kur u nis ushtria ai ishte n gjum. Kur e pa Aishen radijAllahu anha e njohu menjher. E kishte par m hert, ende pa u shpallur dispozita pr mbules. Ai i ndihmoi Aishes radijAllahu anha t hipte n deven e vet. Me t nuk e foli asnj fjal t vetme. Pastaj e kapi deven pr krpeshi dhe u nisn. E arritn ushtrin muslimane, e cila ishte ndalur pr t falur namazin e dreks dhe pr t pushuar.
510
Ibni Hisham: II/290-292; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Nexhdi, f. 277.
393
Kur e pan Safvanin dhe Aishen radijAllahu anha duke ardhur, donjri e thuri tregimin sipas dshirs s vet. Armiku m i ashpr dhe m i rrezikshm i Allahut , Ibni Ubejje, e pa kt pamje t papritur dhe, ashtu i tronditur e i ngazlluar, me plot urrejtje e smir, filloi t trillonte rrfimin pr intrign, e pastaj filloi ta rrfente at duke prhapur kshtu nj shpifje t rnd midis njerzve. Kur arriti n Medin, edhe aty filluan ta ritregonin gnjeshtrn e trilluar. Gjat tr ksaj kohe, Resulullahu heshti dhe nuk foli asnj fjal. Nj koh t gjat as shpallja nuk i zbriste, andaj krkoi kshill nga shokt e tij m t ngusht se duhej br me Aishen radijAllahu anha. Ali b. Ebi Talibi i propozoi q t ndahej prej saj e t martohej me nj grua tjetr. Kt e shprehu vetm me isharet (gjest) e jo me fjal. Usameja dhe t pranishmit e tjer propozuan q ta mbante e t mos i prfillte fjalt e armiqve. Resulullahu hipi n mimber duke menduar se kishte pak njerz t till si ishte Ibni Ubeje, t cilin e akuzoi pr shpifje t rrejshme. Usejd b. Hudajri, prijsi i evsasve, shprehu dshirn q ta mbysnin Ibni Ubejen, ndrsa Sad b. Ubade, prijsi i hazrexhve, t cilit fis i takonte edhe Ibni Ubeje, u ua n mbrojtje t tij. Kshtu mes tyre filloi grindja, andaj Resulullahu u ngrit e i qetsoi. Prsa i prket Aishes radijAllahu anha, kur u kthye n Medin ajo u smur. Ishte e smur nj muaj t tr e aspak nuk e ndjeu butsin dhe kujdesin e Resulullahut , t cilat i kishte gjer ather e n situata t ngjashme. Ajo ende nuk kishte dgjuar dika m gjer. Kur u b pak m mir, nj mbrmje doli pr t shtitur n fush me Ummu Musattahn. Ummu Musattahja kishte dgjuar thashethemet, andaj e qortoi t birin e vet, i cili kishte qen n shoqrin e tyre. H. Aishja radijAllahu anha pyeti far kishte ndodhur, e Ummu Musattahja i tregoi. Aishja radijAllahu anha u kthye n shtpi dhe krkoi prej Resulullahut q t shkonte n shtpin e prindrve t saj, gjersa t zgjidhej shtja. Ai e lejoi kt, e ajo shkoi. Atje e kuptoi gjith rrfimin. Pastaj qau pandrprer dy net e nj dit. As nuk pushoi e as nuk fjeti. Lott nuk i thaheshin n fytyr. T qart ia coptonte mushkrit. N kt gjendje e hasi Resulullahu kur erdhi tek ajo. E shqiptoi shehadetin dhe tha: Oj Aishe, pr ty than kt e kt, nse je e pastr dhe nuk ke njolla, Allahu xh.sh kt do ta shpall dhe Ai do t t fal. Por nse ke br mkat, lute Allahun t t fal 394
dhe pendohu. Ather kur robi i Allahut xh.sh e pranon gabimin, e pastaj pendohet n mnyr q t mos e prsris m, Allahu e fal at. Asaj iu ndaln lott, e fshiu fytyrn dhe u tha prindrve t saj, q t thoshin edhe ata dika, por ata heshtnin. Pastaj ajo tha: E di, pasha Allahun, se i keni dgjuar kto fjal dhe se u besoni ktyre. Madje edhe jeni t sigurt se kam br mkat. Nse ju them: Un jam e pafajshme, e Allahu me t vrtet e di se sht kshtu, ju nuk do t m besonit, e nse e pranoj gabimin, e Allahu e di se nuk kam br kurrfar gabimi, ju do t m besonit. Pasha Allahun, pr ju nuk mund t gjej fjal t tjera, prve atyre q i ka thn babai i Jusufit: Jo, por epshet tuaja ua hijeshuan punn. Halli im sht: durimi i mir. Allahu sht Ai nga i cili krkohet ndihm pr kt q prshkruani ju. (Jusuf: 18).511 Ajo u kthye dhe vajti pr t fjetur. N t njjtn koh Resulullahut i zbriti Shpallja dhe filloi t qesh. Iu drejtua Aishes: Oj Aishe, Allahu t arsyetoi dhe ta vrtetoi besnikrin. Ather nna i tha asaj: Shko, afroju atij. Aishja, duke qen plotsisht e bindur pr pafajsin e saj dhe n dashurin e Resulullahut tha: Pasha Allahun, nuk do ti afrohem dhe askujt nuk do ti falnderohem, prve Allahut . Ajetet t cilat u shpallen prkitazi me shpifjen, flasin qart pr kt situat. Allahu xh.sh thot: Ska dyshim se ata q trilluan shpifjen, jan nga mesi juaj. Ju mos e merrni si ndonj dm pr ju, prkundrazi, ajo do t jet n dobin tuaj. donjri prej tyre do t ndshkohet sipas pjesmarrjes n mkat, kurse at prej atyre q bart pjesn e madhe (t shpifjes), e pret vuajtje e madhe. Dhjet ajete flasin pr kt ngjarje (Sebe 11-21). Me nga shtatdhjet goditje jan ndshkuar ata q e kishin prhapur shpifjen e trilluar: Musattah b. Ethetheh, Hasan b. Thabiti, Hamna bint Xhahshi, kurse gnjeshtari m i madh dhe autor i ksaj shpifjeje nuk sht ndshkuar, se ky ndshkim deri diku do ta pastronte mkatin e tij. Pr kt arsye Allahu xh.sh i ka premtuar atij vuajtje t mdha n Ahiret. Ndoshta ka shptuar edhe pr t njjtin shkak, q nuk e kan vrar, por e kan ln n jet.512
Ishte shum e arsimuar, sepse gjrat dinte ti argumentonte me Kuran (sh.p.). Sahihu-l-Buhari: I/346, II/696-698; Zadu-l-Mead: II/113-115; Ibni Hisham: II/297307.
512
511
395
Dhe kshtu, pas nj muaji t tr u hodh posht dyshimi dhe pabesia q qarkullonte n Medin dhe q me trillimet e veta e pat sjell situatn deri n pik vlimi. Prijsi i munafikve, q nga momenti kur Allahu xh.sh e zbuloi intrign e tij, uli kokn dhe pr nj koh t gjat nuk mundi ta ngrinte m. Ibni Ishaku thot: Kur Ibni Ubeje, pas ksaj ngjarjeje, trillonte apo tentonte pr dika, e ndshkonte populli i vet. Resulun nj rast i thot Umerit: Si sht tani situata, o Umer, llahu far sht duke br Ibni Ubeje? Pasha Allahun, sikur ta vrisja ather kur m the, shumica do t protestonin, ndrsa tani sikur tu urdhroja ta vrisnin, kt do ta bnin menjher. Umeri m von thot: E kuptova, pasha Allahun, se mendimi i Resulullahut ka shum m tepr bereqet, n krahasim me mend-imin tim.513
513
396
Aktivitetet ushtarake pas betejs Benu-l-Mustalak (el-Merisie)
AKTIVITETET USHTARAKE PAS BETEJS BENU-L-MUSTALAK (EL-MERISIE)

1. Ekspedita ushtarake e Abdu-r-Rahman b. Avfit n territorin e Benu Kulebve, t quajtur Devmetu-l-Xhendel, ndodhi n muajin shaban t vitit 6 h. Resulullahu personalisht e uli kt para vetes, ia lidhi turbanin, i dha udhzimet elementare pr luft, e i tha: Nse t nnshtrohet fisi Benu Kelb, ather martohu me vajzn e prijsit t tyre. Abdu-r-Rahmani u nis dhe tri dit rresht i thirri ata n Islam. Populli pranoi Islamin, kurse ai u martua me Tumadir bintul-Asbeg, vajzn e prijsit t tyre. Kjo sht nna e Ebu Selemit. 2. Ekspedita e Ali b. Ebi Talibit kundr fisit Benu Sad b. Bekr n vendin Fedk, n muajin shaban t vitit 6 h. Shkaku pr kt ishte se n at fis kishte njerz, t cilt dshironin ti ndihmonin hebrenjt kundr muslimanve. Resulullahu u drgoi Aliun n krye t dyqind ushtarve. Kta udhtonin natn e fshiheshin ditn. Aliu e zuri kuririn (emisarin) e tyre, i cili deklaroi se e kishin drguar n Hajber pr t krkuar ndihm n njerz, n ndrrim me hurma. Kuriri (emisari) ia tregoi Aliut vendin se ku tuboheshin benu sadt. Aliu i sulmoi dhe zuri 500 deve dhe 2000 dele, kurse benu sadt ikn n vendin e quajtur Dhan, me n krye prijsin e tyre Veber b. Alimin. 3. Ekspedita nn udhheqjen e Ebu Bekr Es-Siddikut ose Zejd b. Harithit n Vadi-l-Kura, n ramazan t vitit 6 h. Fisi Batnu Fuzar dshironte q ta mbyste tradhtisht Resulullahun , andaj ky drgoi Ebu Bekrin kundr tyre. Seleme b. El-Ekua, pjesmarrs n kt ekspedit, rrfen: U nisa me Ebu Bekrin. Kur arritm atje, falm namazin e sabahut, e pastaj na urdhroi t sulmonim. Mbrritm tek uji, ku Ebu Bekri vrau disa njerz. Un vrejta se nj grup i madh njerzish, s bashku me fmijt e tyre, ishin n ikje e sipr drejt maleve. U friksova se do t shptonin, andaj shpejtova pas tyre dhe kur i arrita, fillova t gjuaja me 397
shigjet mes malit dhe atyre. Ata u ndaln t friksuar. N mesin e tyre ishte nj grua, Ummu Kirfeti. Ishte e veshur me petka nga lkura e stolisur. Bashk me t ishte edhe vajza e saj, bukuroshe e vrtet arabe. I drgova tek Ebu Bekri. Ai ma dhuroi vajzn e saj, por un as q e preka. e pyeti Ebu Bekrin pr vajzn e Ummu Kirfes, e Resulullahu pastaj e drgoi n Mek t ciln e ndrroi pr muslimant e zn rob t Meks.514 Disa thon se kjo ekspedit ndodhi n vitin 7 h. Ummu Kirfa ishte grua n figurn e shejtanit, e cila tentonte t organizonte vrasjen e Resulullahut dhe pr kt kishte prgatitur tridhjet kalors nga fisi i vet. Prandaj e meritoi dhe ndshkimin e caktuar, s bashku me t u likuiduan t tridhjet ushtart e saj. 4. Kerez b. Xhabir El-Fahriji515 u nis pr n territorin e uranijinve n muajin shevval t vitit 6 h. Kjo ndodhi ather kur banort e t dy vendeve pranuan Islamin dhe u vendosn n Medin, por nuk u plqeu ajri i Medins, e Resulullahu i drgoi kta n rajonin e kmbsorve Zevd, duke u urdhruar q t pinin qumsht dhe shurr t deves. Kur u shruan, e mbytn bariun e Resulullahut , i morn devet dhe reneguan nga Islami. Resulullahu drgoi Kerezin s bashku me njzet ashab pr ti krkuar. Resulullahu e luste Allahun : O Allahu im, bji (renegatt) t verbr q t mos e shohin rrugn dhe rruga ku kalojn le tu bhet m e ngusht. Allahu xh.sh ia pranoi duan Resulullahut . I verbroi ata dhe ua errsoi rrugn. Kerezi dhe ashabt i zun dhe ua pren duart e kmbt dhe ua nxorn syt, si ndshkim pr at q kishin br. Pastaj i lan n nj vend t shkret, ku edhe vdiqn.516 Rrfimin pr ta e gjejm n hadith, t cilin e transmeton Enesi .517 Pas ktyre fushatave ushtarake, shkrimtart e Sires prmendin edhe ekspeditn e Umejje b. Ed-Damerit s bashku me Selem b. Ebu Selemin, n muajin shevval t vitit 6 h.
Sahihu-l-Muslim: II/89. Ky Kerezi ka marr pjes n sulmin n Medin, para Bedrit, N betejn Safvan. Pastaj ka pranuar Islamin, ndrsa sht vrar si shehid gjat lirimit t Meks. 516 Zadu-l-Mead: II/122. 517 Sahihu-l-Buhari: II/602.
515
514
398
Aktivitetet ushtarake pas betejs Benu-l-Mustalak (el-Merisie)
Ata u nisn pr n Mek q t mbysnin tinzisht Ebu Sufjanin, ngase ky kishte drguar nj beduin pr t mbytur Resulullahun . Vrassi i Ebu Sufjanit nuk pati sukses ta kryente detyrn e vet, por as kta nuk arritn ta mbysnin Ebu Sufjanin. Prmendet se Amri gjat ktij udhtimi ka vrar tre vet. Gjithashtu prmendet se Amri e ka marr kufomn e shehidit Hubejb, e ne e kemi t njohur se Hubejbi sht vrar pas Er-Rexhies, disa dit apo disa muaj, kurse ngjarja n Er-Rexhie ka ndodhur n vitin 4 h. Un nuk e kam t qart nse shkrimtart i kan przier kto dy udhtime, apo kto dy ngjarje kan ndodhur gjat nj udhtimi, pra n vitin 4 h. Profesori El-Mensur Fevri konfirmon se kjo ekspedit nuk ka qen fushat ushtarake e as prleshje. Vetm Allahu xh.sh e di kt. Kto kan qen fushatat ushtarake dhe betejat pas Ahzabit Hendekut dhe benu kurejdht. N asnjrn prej tyre nuk ka ndodhur ndonj prleshje reciproke. Kto kan qen vetm sulme, sepse kto ekspedita kishin karakter vzhgimi, apo fushata hakmarrse pr zullumet e bra nga ana e beduinve dhe fiseve t tjera arabe, t cilat nuk donin t nnshtroheshin. sht e qart se t gjitha ngjarjet pas betejs Ahzab kan pasur rrjedha t tjera. Morali i armiqve t Islamit ishte n rnie e sipr, duke qen se kishin humbur shpresn n mundsin e thyerjes s fuqis s muslimanve. Kjo kthes shum qart ka ardhur n shprehje n Marrveshjen e Hudejbis. Armpushimi do t thoshte: pranimi i fuqis dhe i vlers s Islamit dhe, pranimi i tij me fet e tjera n hapsirat e Gadishullit Arabik.
399
Ngjarja n Hudejbije (Dhul-kade, viti 6 h.)
NGJARJA N HUDEJBIJE (Dhul-kade, viti 6 h.)

Umra ishte shkaku i vajtjes n Hudejbije. Duke qen se ngjarjet n Gadishullin Arabik shkonin n favor t muslimanve, pak nga pak filluan t paraqiteshin parashenjat e fitores madhshtore - t lirimit t Meks dhe t prhapjes s suksesshme t Islamit. Filluan prgatitjet pr vrtetimin (saktsimin) e t drejtave t muslimanve pr kryerjen e ceremonive fetare n Mesxhidul-Haram, nga t cilat i kishin penguar idhujtart qysh para gjasht vjetve. N Medin Resulullahut iu kishte dftuar n ndrr se si me ashabt e vet kishte hyr n Mesxhidul-Haram, e kishte marr elsin e Kabes dhe kishin br tavafin dhe umren. N ndrr gjithashtu iu kishte dftuar se n suaza t ceremonive t umres kishin qethur kokat, e disa kishin shkurtuar flokt. Kur u zgjua nga gjumi, i lajmroi ashabt pr kt, e ata u gzuan shum dhe kuptuan se po at vit do t hynin n Mek. N lidhje me kt, Resulullahu i informoi dhe i porositi ashabt e vet q t prgatiteshin pr rrug, sepse kishte vendosur t kryente umren.
Tubimi i muslimanve
Resulullahu i ftoi fiset rreth e prqark Medins q t vinin edhe ata, por shum prej tyre nuk iu prgjigjn ftess. Resulullahu prgatiti rrobat e veta t pastra, i hipi deves s vet EL-kasva dhe caktoi mbikqyrsin e Medins, Ibni Ummi Mektumin - disa thon se ky ka qen Nemileh El-Lejthi. Nga Medina u nis t hnn n agim t dits s par t muajit dhul-kade t vitit 6 h. Me vete mori gruan e vet Ummu Selmn dhe 1400 deri 1500 njerz. Askush nuk u nis i armatosur, me prjashtim t armatimit t udhtarve, q prbhej prej shpats n kllf.
401
Muslimant nisen pr n Mek

Resulullahu mori rrugn pr n Mek, dhe kur mbrriti n vendin e quajtur Dhul-Hulejfe, zgjodhi kurbanet dhe i shenjoi ata. Pastaj veshi ihramet pr umre - le t dihet se nuk ishte nisur pr t luftuar. Prpara drgoi nj vzhgues nga fisi Huzaah q t informohej pr kurejsht. Kur arriti afr vendit Usfan, erdhi vzhguesi e i tha: Kalova afr Kab b. Luajit, i cili i kishte ngritur abisinasit (t krishtert) kundr teje. Atyre u ishin bashkuar edhe disa grupe arabsh dhe dshirojn t t sulmojn dhe ta ndalojn ardhjen n Mek e n Kabe. Resulullahu i thirri shokt e vet pr tu konsultuar, e tha: mendoni, a t nisemi drejt kullotave t tyre (rrugs tjetr) e tu sjellim dm? E nse ata na presin, do t mbeten t mashtruar e t piklluar, e nse ikin, ather grupi do t jet t cilin e ka shpartalluar Allahu. Ose ndoshta dshironi t shkojm n Mek e t hyjm n Kabe, e kush mundohet t na pengoj do t luftojm me ta? Ebu Bekri tha: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri kt. Ne jemi nisur me qllim q t kryejm umren, e jo me qllim q t mbysim diknd, por, nse dikush vihet midis nesh dhe Kabes, do ta mbysim. Resulullahu tha: Ather nisuni, nisuni!
Tentimi i kurejshve pr t penguar ardhjen e muslimanve n Mek

Posa dgjuan kurejsht se Resulullahu ishte duke ardhur n Mek, thirrn dhe mbajtn Kshillin Konsultativ ku morn vendim ti zmbrapsnin muslimant nga Kabja si t dinin e si t mundnin. Pasi Resulullahu u largua nga abisinasit, nj njeri nga fisi Benu Kab e informoi se kurejsht kishin dal n Dhi-Tuva dhe se ishin gjithsej njqind kalors nn udhheqjen e Halid b. Velidit t prqendruar n postkomandn ushtarake n Kurai-l-Gamim, n rrugn kryesore e cila t onte n Mek. Halidi kishte pr qllim t pengonte ardhjen e muslimanve, andaj ishte nisur me kalorsit e vet n drejtim t tyre dhe t dy ushtrit u gjendn n horizont (n fushpamje) kundruall njra-tjetrs. Halidi i pa muslimant gjat faljes s namazit t dreks duke br ruku dhe duke rn n sexhde, andaj tha: Sa t pakujdesshm q jan. Sikur ti sulmonim tani, do tu sillnim viktima t mdha.
402
Ky pastaj vendosi q ti sulmonte gjat namazit t ikindis, n mnyr q ti mbysnin t gjith njhersh. Ndrkaq Allahu shpalli dispozitn pr namazin salatu-l-haufi, i cili falet n situata t rrezikshme pr jetn e njeriut. Me kt namaz e faln ikindin, prej dy rekatesh, dhe kshtu dshtoi edhe ky rast i volitshm i Halidit.
Ndrrimi i drejtimit t udhtimit pr shmangien e konfliktit t kobshm

Resulullahu prsri e ndrroi drejtimin e udhtimit pr n Mek. Ai u nda nga rruga kryesore dhe vazhdoi udhtimin n nj rrug boshe - shkmbore, t quajtur Shiab, nga ana e djatht e ElHamdait (El-Humshait). Kjo t nxirrte n Thenijjetul-Merare dhe posht Meks lshohej n Hudejbije. Iu shmang rrugs kryesore e cila t onte n Harem e kaloi afr Tenimit, t cilin e la n ann e majt. Kur e pa Halidi se ushtria muslimane vendosmrisht arriti nga rruga tjetr, shpejtoi t lajmronte kurejsht pr kt. Resulullahu vazhdoi rrugn gjer n Thenijjetul-Merare, ku iu ndal deveja. Njerzit e vrejtn kt, andaj brtitn: Hajde, hajde!, e ajo sikur ti kishte ngulur kmbt n tok. Ata prsri britn: Na tradhtove El-kasva, na tradhtove! Prandaj Resulullahu tha: Nuk na tradhtoi El-kasva, nuk ka ajo natyr t till, por i ka dal prpara ai i njjti q i pat dal edhe elefantit.518 Pastaj tha: Pasha Allahun, fardo q t krkojn kurejsht nga un, nga ajo q e madhrojn ata, e kjo t mos i kaloj ndalesat e Allahut, do tua lejoj. Pastaj e nxiti deven, e ajo u nis. Vazhdoi rrugn derisa arriti n Hudejbin e eprme, te govatat me uj n shkmb. Uji rridhte nga pak, e njerzit pinin. S shpejti u harxhua uji nga govata dhe iu ankuan Resulullahut . Ai nxori nj shigjet nga strajca e vet dhe u urdhroi q ta vinin n govat. Dhe, pasha Allahun, uji erdhi, u mbush govata plot dhe filloi t derdhej saq u detyruan t zmbrapseshin.
Aluzioni n betejn e Elefantit, t ciln e pat ndrmarr Ebrehe nga Jemeni, me qllim q ta rrnonte Kaben. Elefanti quhej Mahmud. Allahu drgoi Habithin, i cili i pshpriti n vesh q t mos shkonte n drejtim t Kabes dhe t mos e rrzonte at. Mahmudi ishte i dgjueshm dhe ecte n cilindo drejtim, por kur i grahnin nga Kabja, ndalej i patundur. (sh.p.)
518
403
Budejli ndrmjetson mes Resulullahut kurejshve
dhe
Kur Resulullahu e siguroi vendin pr pushim, u paraqit Budejl b. Verkae Huzaai me nj grup njerzish. Disa njerz nga fisi Benu Huzaah kishin pasur kontakte qllimmira me Resulullahun dhe ishin besnik ndaj tij, kshtu q shpeshher punonin pr t fshehtazi. Budejli i tha Resulullahut : E kam ln Kab b. Luajin diku afr ujit t Hudejbijes. Ata i kan marr me vete grat dhe fmijt. Ata gjithsesi dshirojn t t sulmojn dhe t pengojn ardhjen tnde n Kabe. Resulullahu u prgjigj: Ne nuk kemi ardhur pr t mbytur diknd, por kemi ardhur pr t kryer umren. Kurejsht i ka shkallmuar lufta mjaft dhe u ka sjell dme t mdha. Nse dshirojn tua lehtsoj borxhin, ather le tma lirojn rrugn mua dhe bots. Nse dshirojn t pranojn Islamin, si e kan pranuar shumica, ather le ta bjn kt, e nse nuk dshirojn as kt, ather vrtet e kan tepruar. Nse do gj refuzojn prve lufts, ather, pasha Allahun, do t luftoj edhe n kt gjendje q jam (n ihrame) edhe nse mbetem vetm un, apo gjersa Allahu nuk e realizon vullnetin e Vet. Budejli, pas ktyre fjalve, u prgjigj: Do ti informoj pr t gjitha. Ai pastaj vajti te kurejsht e u tha: Un erdha nga Ai njeri (Resulullahu) dhe njkohsisht dgjova duke folur gjra interesante. Nse doni do tjua prsris fjalt e tij. Smirzit kurejshit brtitn: Nuk ka nevoj t na transmetosh dika prej tij, kurse njri m i menur ndr ta, tha: Hajde, na trego se ke dgjuar kshtu! Ai u tregoi se kishte thn Resulullahu . Kurejsht deshn t vrtetonin saktsin e ktyre fjalve, andaj drguan Mikrez b. Hafsin te Resulullahu . Kur e pa at duke ardhur, Resulullahu tha: Ky sht njeri shpirtlig dhe dinak. E kur u afrua dhe kur iu drejtua, Resulullahu i prsriti t njjtat fjal sikurse edhe Budejlit. Mikrezi u kthye te kurejsht dhe u tregoi kishte dgjuar.
Delegatt e tjer t kurejshve

Kurejsht deshn t drgonin edhe diknd tjetr pr t kuptuar qllimet e muslimanve. Njri nga fisi Kenaneh, me emrin Hulejs b. Alkameh, tha: M lejoni mua t shkoj tek ai. Kurejsht i than: Shko. Kur e pa Resulullahu duke ardhur, e njohu at dhe tha: Ky sht filan-fisteku. Ky i takon fisit q e adhuron flijimin. Tregojani kurbanet dhe nxirrini para tij. 404
Populli e priti El-Hulejsin me telbije (dua q shqiptohet n kurban-Bajram). Kur e pa ai kt, tha: Lavdi i qoft Allahut, ktij populli nuk duhet ti ndalohet vizita e Kabes. Pastaj u kthye te shokt e vet, e tha: I pash kurbanet, t kushtuar dhe t shnuar, mendimi im sht q ti lejojm n Mek. Dhe u zhvillua diskutimi mes ktij kenaniu dhe kurejshve. Ja n pika t shkurtra biseda e tyre: Urvete b. Mesud Thekafi tha: Ai atje (Resulullahu ) ju ofron propozim real, andaj pranojeni at. M lejoni t shkoj tek ai dhe t bisedoj me t. Ata e lejuan dhe ai shkoi. Resulullahu edhe ktij ia prsriti fjalt q i kishte thn Budejlit. Urvete pastaj iu drejtua: O Muhammed, far mendon, ta kthesh popullin tnd prapa, ose ndoshta ke dgjuar q dikush para teje e ka shpn popullin e vet n shkatrrim. Nse i merr me vete, pr Zotin!, un jam duke par gjithfar fytyrash rreth teje, ktu ka edhe rebel, ata do t ikin e ty do t t ln vetm (kurejshve). Ather iu drejtua Ebu Bekri dhe e qortoi n mnyr t vrazhd, e pastaj i tha: A mos vall ne do t ikim prej tij? Urvete pyeti: Kush sht ky? U prgjigjn: Ebu Bekri, e ai tha: Pr Zotin!, sikur t mos kishte pasur m hert miqsi mes nesh, un do ti jepja prgjigjen q meritonte. Pastaj Urvete iu kthye Resulullahut pr t biseduar me t, duke i br lajka dhe gjithnj duke ia mikluar mjekrn.519 Mugire b. Shube, i cili rrinte pran Resulullahut me shpat n dor, sa her q Urvete ia prekte mjekrn Resulullahut , i mshonte dors s tij me shpat n kllf, e pastaj brtiti: Largoje dorn nga mjekra e Resulullahut ! Urvete ngriti kokn dhe pyeti: E kush sht ky? U prgjigjn: El-Mugire b. Shube. Urvete klithi: O far tradhtie, a mos mendon se edhe un do t shkoj gjurmve t tradhtis sate? Nj her n kohn paraislamike Mugire kishte udhtuar n shoqri me nj fis, me rast i kishte mbytur njerzit, ua kishte marr tr pasurin dhe kishte ikur. Pastaj kishte pranuar Islamin dhe, kur pat ardhur para Resulullahut , i kishte treguar se kishte br, e Resulullahu i kishte thn: Prsa i prket Islamit tnd, e pranoj kt, por nga pasuria jote nuk dua asgj. (Mugire ka qen nipi, djali i vllait, i Urvetes).
519
Arabt e kishin zakon q bashkbiseduesit tia miklonin mjekrn, nga respekti, e cila ishte simbol i dinjitetit dhe prestigjit.
405
Urvete sillej n mnyr arrogante dhe t paturpshme ndaj ashabve t Resulullahut . Secilit i drejtohej dhe ia prkujtonte lidhjet e mparshme. Pastaj u kthye te shokt e vet n Mek, e u tha: O popull, kam qen n oborrin mbretror t Kisras (mbretit t Persis), t Kajserit (mbretit t Bizantit) dhe t Nexhashiut (mbretit t Etiopis), por pr Zotin!, nuk kam par mbret t cilin e duan dhe e respektojn njerzit e tij, ashtu si e bjn kt njerzit e Muhammedit. Nse ai pshtyn, pshtyma e tij gjithsesi mbaron n shuplakn e ndonjrit prej shokve t tij, t ciln e frkon n fytyrn dhe lkurn e vet. Kur urdhron dika, garojn pr ta kryer at. Kur merr abdest, gati sa nuk rrihen me njri-tjetrin pr ujin e tepruar pas tij. Kur ai flet, t tjert e ulin zrin, e kur e shikojn, e shikojn me shikim t but nga respekti ndaj tij. Ky njeri po ju ofron propozim t drejt, andaj pranojeni. Ai ka penguar duart e tyre ndaj jush Kur e pa rinia kurejshite, e shfrenuar dhe gjaknxeht, e etshme pr luft nga mendjemadhsia, se paria e tyre dshironte paqe, filloi t hulumtonte pr ndonj plan, i cili do ta trazonte dhe do ta vononte paqen. Ata vendosn q natn t niseshin pr tu zbavitur pak me kampin ushtarak t muslimanve dhe t bnin dika q do ta ndizte zjarrin e lufts. Kt edhe e realizuan. Afr shtatdhjet apo tetdhjet t rinj morn rrug. U lshuan tatpjets s malit Et-Tenim dhe msn t hyjn n kamp, por nuk patn fat, sepse q t gjith i zuri Muhammed b. Mesleme, komandanti i rojes. Pr shkak t dshirs s madhe pr paqe, Resulullahu i liroi kta. Prkitazi me kt, Allahu xh.sh. shpalli n Kuran: Ai ka penguar duart e tyre ndaj jush dhe duart tuaja ndaj tyre - brenda n Mek, pasi ju ka dhn juve fitoren mbi ta, e Allahu i sheh t gjitha ka punoni ju. (El-Feth: 24)
Uthman b. Affani delegat i muslimanve te kurejsht

Duke i marr parasysh t gjitha kto, Resulullahu vendosi t drgonte delegatin e vet te kurejsht, i cili do t konfirmonte qndrimin e Resulullahut dhe qllimin e ktij udhtimi. Ai thirri Umer b. Hattabin dhe i tha q shkonte tek ata. Umeri krkoi falje duke thn: O Pejgamber, un nuk kam asknd n Mek pr t m mbrojtur, po qe se Benu Kabt do t m torturonin. Drgoje Uthman b. Affanin. Familja e tij sht n Mek. Ai do ta drgoj mesazhin q dshiron ti.
406
Resulullahu e thirri Uthmanin, i dha detyrn pr t shkuar te kurejsht, e i tha: Lajmroji ata se ne nuk kemi ardhur t luftojm, por kemi ardhur pr t kryer Umren. Dhe thirri ata n Islam. Pastaj Resulullahu i urdhroi atij q ti lajmronte besimtart dhe besimtaret se s shpejti do t lirohej Meka, dhe tua prcillte lajmin e gzuar se feja e Allahut do t mbretroj n Mek dhe se askush m nuk do ta fsheh imanin e vet n Mek. Uthman b. Affani shpejtoi pr n Mek. Gjat rrugs kaloi pran disa kurejshve n luginn Beldeh. Ata e pyetn: Ku je nisur? Ai u pr kt e kt - dhe ua prgjigj: M ka drguar Resulullahu shpjegoi t gjitha me radh, e ata than: Tani t dgjuam, shko dhe kryeje detyrn tnde. Pastaj u ngrit Eban b. Seid b. El-Asi dhe i uroi mirseardhjen, ia shaloi atij kalin e vet, e hipi n t dhe s bashku shpejtuan pr n Mek. Uthmani ua prcolli mesazhin paris kurejshite. Kur Uthmani prfundoi, ata i ofruan atij q t bnte tavafin rreth Kabes, por ai nuk pranoi dhe nuk deshi ta bnte kt para Resulullahut .
Supozimi se Uthmani sht i mbytur dhe betimi nn lis pr besnikrin ndaj Resulullahut
Kurejsht e ndaln Uthmanin, me siguri pr tu konsultuar me t se duhej br m tutje dhe q ti shqyrtonin mir pozicionet e veta, e pastaj prmes Uthmanit ti drgonin prgjigjen Resulullahut . Vonesa e Uthmanit u zgjat paksa, andaj u prhap lajmi n mesin e muslimanve se Uthmanin e kishin vrar. Kur Resulullahu dgjoi pr kt, tha: Nuk do t zmbrapsemi derisa ta ndshkojm kt popull. Pastaj i thirri shokt e vet q t betoheshin. Ata u betuan se nuk do t iknin, pastaj u paraqit nj grup njerzish t cilt u betuan n besnikri t prjetshme. I pari q e bri betimin ishte Ebu Sinan El-Esedij. Pastaj Seleme b. El-Ekvae, i cili tri her u betua n besnikri gjer n vdekje. Betimin e dha n mesin e njerzve t par, pastaj t atyre t mesm dhe n mesin e njerzve t fundit. Resulullahu e zgjati grushtin e vet, e shtrngoi mir, e tha: Kjo dora ime sht garanci pr Uthmanin. Kt betim nuk e dha vetm nj njeri - munafiku Xhedd b. Kajsi. Kjo ceremoni e beslidhjes u mbajt nn nj lis. Umeri e mbante Resulullahun pr dore, ndrsa Makil b. Jesari mbante nj deg lisi mbi kokn e tij dhe si me lepez e freskonte ajrin.
407
Ky betim u emrtua Er-Ridvan, pr t cilin Kurani thot: Allahu sht i knaqur me besimtart, t cilt t jan zotuar n besnikri nn lis. (El-Feth: 18).
Marrveshja e paqes dhe paragraft e saj

Kurejsht e kuptuan seriozitetin e situats, andaj urgjentisht e drguan Suhejl b. Amrin pr t lidhur traktatin, duke e porositur vendosmrisht se nga armpushimi nuk do t ket asgj, po qe se nuk kthehen menjher n Medin. Nuk dshirojm q arabt t flasin pr ne se ata kan hyr n Mek befas dhe me dhun. Suhejl b. Amri vajti te Resulullahu . Kur e pa, Resulullahu tha: Ky do t na lehtsoj situatn. Kurejsht me siguri dshirojn armpushim, prandaj e kan drguar kt. Suhejli foli shum gjat, e m n fund u pajtuan me kushtet e armpushimit, e kto ishin: 1. Resulullahu t kthehet n Medin dhe kt vit t mos hyj n Mek, ndrsa vitin e ardhshm ta vizitojn Kaben n afat prej tri ditsh, duke mos pasur me vete arm t tjera, prve shpatave n kllf. Gjat ksaj kohe kurejsht nuk guxojn tu bjn kurrfar pengesash. 2. Ndrprerja e armiqsive mes tyre n afat prej dhjet vjetsh. Gjat ksaj periudhe, sa zgjat armpushimi, njerzit do t qarkullojn lirisht dhe do ta mbrojn njri-tjetrin. 3. do fis q dshiron ti bashkohet Muhammedit, kt mund ta bj me kusht q t respektoj kt kontrat, e kush dshiron ta bj kt me kurejsht, le t veproj ashtu. do fis i till do t konsiderohet si pjes e atij populli. do armiqsi kundr aleatve, do t konsiderohet si armiqsi ndaj pals q i takon. 4. Ata q ikin te Muhammedi si musliman nga fisi Kurejsh, pa lejen e kryeparve t tyre, do ti kthejn n Mek, kurse ata q vijn nga muslimant te kurejsht, prkatsisht, nse dikush prej tyre ikn te kta, t mos u kthehen muslimanve. Resulullahu caktoi Aliun pr ta shkruar kt marrveshje n letr. Resulullahu i diktoi t shkruante: Bismil-lahir-Rahmanir-Rahim, kurse Suhejli tha: Prsa i prket atij El-Rahman, pr Zotin!, ne nuk e njohim se kush sht ai. Por, shkruaj kshtu: Bismikellahume. Resulullahu e pranoi kt vrejtje dhe i urdhroi Aliut q ta shkruante ashtu. Pastaj Resulullahu vazhdoi t dikto-nte: 408
Kjo sht marrveshja mes Muhammedit, t Drguarit t Zotit dhe Suhejlit, t birit t Amrit, kurse Suhejli ndrhyri, duke thn: Ndalu, sikur t t kishim pranuar pr t Drguar t Zotit, ne nuk do ta ndalonim hyrjen n Kabe, e as q do t luftonim kundr teje, por shkruaj kshtu: Kjo sht marrveshja mes Muhammedit, t birit t tha: Un jam i Drguari i Zotit edhe Abdullahut... Resulullahu pse ju nuk m besoni. Pastaj i urdhroi Aliut q ta shkruante si thoshte Suhejli, e ta fshinte ndajshtimin 520 Resulullah (i Drguari i Zotit). Pasi Aliu u kufizua nga kjo, Resulullahu e fshiu kt me dorn e vet, e pastaj n marrveshje u shnuan kushtet e siprprmendura. Pas prfundimit t marrveshjes, fisi Huzaah u b aleat i Resulullahut . Ata ishin nn mbrojtjen e benu hashimitve q nga koha e Abdul-Muttalibit, andaj aleanca e tyre ishte konfirmim i aleancs s mome. Fisi Benu Bekr u b aleat i kurejshve.
Kthimi i Ebu Xhendelit kurejshve

Ndrsa Aliu shkruante paragraft e kontrats, nga ana e eprme e Meks, Ebu Xhendel b. Suhejli me pranga n kmb iku nga idhujtart dhe iu bashkua muslimanve. Suhejli tha: Ky sht personi i par t cilin e krkoj prej teje q t m kthesh. Resulullahu tha: Ne ende nuk e kemi prfunduar kontratn. Suhejli tha: Nse sht kshtu, ather as q do t prfundojm dika. Resulullahu : Ma l mua. Suhejl b. Amiri: Nuk ta l. Resulullahu : Hajde, bje kt. Suhejli: Nuk do ta bj kt. Suhejli e goditi Ebu Xhendelin n fytyr, pastaj e rrmbeu pr jake dhe e trhoqi pr tia kthyer mushrikve. Ebu Xhendeli thrriste me z t lart: O musliman, a mos vall, do tu kthehem mushrikve, e t m mundojn q t largohem nga feja? Resulullahu i tha: Ki durim, o Ebu Xhendel, e mos u dorzo, sepse Allahu ty dhe t tjerve, t cilt jan sikurse ti, t dobt dhe t pambrojtur, do tju gjej rrugdalje dhe lehtsim. Ne kemi lidhur marrveshje ndrmjet nesh, ne u kemi dhn besn e Allahut dhe ata na kan dhn besn, andaj nuk mund ti tradhtojm. Umer b. El- Hattabi u ngrit pr ta prcjell Ebu Xhendelin, e i tha: Ki durim,
520
Gramatik: nj a m shum fjal q i shtohen nj emri pr ta caktuar m mir.
409
o Ebu Xhendel, ata me t vrtet jan mushrik, gjaku i asnjrit prej tyre nuk ka vler m tepr se gjaku i nj qeni. Ai u kthye n mnyr t till q dorza e shpats iu afrua Ebu Xhendelit, e prkitazi me kt Umeri m von rrfen: Dshiroja q ta nxirrte shpatn e me t ta mbyste baban e vet. Ndrkaq, e pati vshtir tia bnte kt babait s vet, dhe kjo pun u krye kshtu.
Prerja e kurbaneve dhe qethja e atyre q heqin dor nga Umra

Kur Resulullahu mbaroi punn rreth kontrats pr armpushim, iu drejtua muslimanve e tha: ohuni, preni kurbanet e qethuni. Por, pasha Allahun!, askush prej t pranishmve nuk u ngrit, edhe pse Resulullahu e prsriti kt tri her. Pas ksaj ai hyri n adrn e bashkshortes s vet Ummi Selemes, s cils i tregoi se far kishte ndodhur, se askush nuk e kishte dgjuar. Ajo tha: O Pejgamber i Allahut, nse dshiron t t dgjojn, dil jasht e mos fol me asknd asnj fjal, gjersa t pressh kurbanin tnd dhe t thrrassh berberin tnd q t t qeth.521 Resulullahu doli jasht dhe, duke mos i folur askujt, e preu kurbanin dhe thrriti berberin pr ta qethur. Kur e pan kt muslimant, menjher vrapuan pr t prer kurbanet e tyre dhe filluan t qethnin njri-tjetrin, ashtu q gati e mbytn njri-tjetrin nga pikllimi q nuk e dgjuan menjher Resulullahun . Nj deve ishte kurban pr shtat vet, por edhe nj lop ishte kurban pr shtat vet. Resulullahu preu deven q m par i kishte takuar Ebu Xhehlit. N hojz kishte nj hallk prej argjendi. Ky ishte imixh i Ebu Xhehlit pr t provokuar mushrikt. Resulullahu iu lut Allahut tri her pr ata q e kishin qethur kokn dhe nj her pr ata q i kishin shkurtuar flokt. Gjat ktij udhtimi Allahu , krahas t gjitha dispozitave t tjera, prcaktoi edhe shpengimin pr ata t cilt, pr shkaqe t arsyeshme i qethnin dhe i nnqethnin flokt para kohs s caktuar, me an t agjrimit, t kurbanit ose t sadakas, si ishte rasti i Kab b. Uxhres.
521
Resulullahu , i cili sht shembull i muslimanve pr do gj, ka qen i detyruar q edhe ksaj radhe ti kryej i pari kto ceremoni t reja, n mnyr q ta shohin besimtart, e pastaj q ta dgjojn dhe ta pasojn. Ummu Selemja ka qen grua shum e zgjuar me kto kshilla t saja. (sh.p.).
410
Ndalesa pr kthimin e emigranteve mushrikve

Resulullahut i erdhn grat besimtare t shprngulura nga Meka. Kujdestart e tyre erdhn pr ti kthyer, prkitazi me kontratn e nnshkruar n Hudejbije. Ky propozim i tyre u refuzua, se paragrafi n lidhje me kt shtje thot: Dhe do njeri yni i cili t vjen ty - ikn prej nesh te ti - edhe n qoft s sht i fes tnde, duhet t na e ktheni neve,522 e ktu nuk nnkuptohen grat, sepse ato as q jan prmendur dot. Prkitazi me kt, Allahu shpalli: O besimtar, kur tju vijn besimtaret e shprngulura (prej Meks), provoni besnikrin e tyre, ndonse Allahu e di m s miri besimin e tyre. Nse bindeni se ato jan besimtare, ather, mos i ktheni ato te jobesimtart, sepse as ato nuk jan t lejuara pr ta e as ata nuk jan t lejuar pr to, e ju jepni atyre (jobesimtarve) q kan shpenzuar pr to... (El-Mumtehineti: 10) Resulullahu ato i sprovonte duke u lexuar fjalt e lartsuara nga Kurani: O Pejgamber, kur t vijn ty besimtaret q t t japin besn se nuk do ti shoqrojn asnjsend Allahut; se nuk do t vjedhin; se nuk do t bjn kurvri; se nuk do ti mbysin fmijt e tyre... (El-Mumtehineti: 12). Ajo besimtare q i pranonte kto kushte dhe betohej n kt, at nuk e kthenin prapa. N baz t ksaj dispozite, muslimant i lshuan grat e veta jobesimtare. Umeri lshoi dy gra, t cilat nuk ishin besimtare. Me njrn u martua Muaviu, kurse me tjetrn Safvan b. Umejje.
Rezultatet e ksaj marrveshjeje

Duke i studiuar paragraft e kontrats, qoft pr t krkuar domethnien e tyre t thell ose vetm at siprfaqsor, pa kurrfar dyshimi, arrijm te konkludimi i rndsishm se armpushimi dhe kontrata n Hudejbije sht fitorja e par verbale e muslimanve, pr ka gjer ather kurejsht as q donin t dgjonin, e lre m ti pranonin ata (muslimant) pr fardo qoft. Prkundrazi, ata dshironin ti shfarosnin muslimant gjer n at t fundit, dhe prisnin me padurim astin e shkatrrimit t tyre. Ata mundoheshin me t gjitha forcat t futnin prarje midis fes islame dhe popullit, duke pasur parasysh se ishin t vetdijshm q Islami dita-dits merrte
522
Sahihu-l-Buhari: I/380.
411
frert e udhheqjes shpirtrore dhe at profane n mbar Gadishullin Arabik. sht fakt se kurejsht, me pranimin e armpushimit t ofruar nga muslimant, njkohsisht pranuan nj fuqi t re n ato hapsira, fuqin e muslimanve, dhe se kurejsht nuk ishin n gjendje t luftonin kundr tyre. sht me rndsi t prmendet se paragrafi i tret i kontrats s Hudejbis tregon se kurejsht kishin harruar udhheqjen e vet fetare dhe profane n Arabi, dhe se tani atyre asgj e askush nuk u interesonte, sepse duhej t kujdeseshin pr vetveten. Prsa u prket fiseve t tjera, madje edhe n tr Arabin, nse t gjith dshironin t pranonin Islamin, le ta pranonin sepse kurejshve m kjo gj nuk u interesonte e as q dshironin m t prziheshin n kt. A nuk ishte kjo, pra, dshtim total i tyre, e njkohsisht fitore e qart e muslimanve? sht tejet e rndsishme t prmendim se me luftrat e gjata dhe betejat e prkohshme q jan ndrmarr mes muslimanve dhe armiqve t tyre, nuk kan pasur qllim - flasim pr muslimant - prfitimin e pasurive materiale, pushtimin e territoreve, vrasjen e njerzve, apo islamizimin e armikut me dhun, por qllimi i vetm i muslimanve ka qen q me an t ktyre luftrave dhe betejave t gjith njerzit t fitonin lirin e plot pa marr parasysh fen, kombin dhe racn e posarisht lirin e vet. E ai q dshiron t besoj - le t besoj, ndrsa ai q dshiron t mos besoj - mos t besoj. (El-Kehf: 29). Ndrmjet njeriut e dshirs s tij nuk guxon t vihet dhuna. Toleranca dhe barazia sociale jan moto t Islamit. Suksesi q arritn muslimant gjat kohs s paqes, pas marrveshjes, kurr nuk do t arrihej me luft, madje edhe ather kur fitorja ishte e qart. Pr shkak t zemrgjersis s Islamit, muslimant kan arritur suksese t mdha n fushn e ed-davetit - t prhapjes s vet fes. Numri i muslimanve para marrveshjes s Hudejbis ishte gjithsej 3000 ndrsa dy vjet pas armpushimit ushtria muslimane prbhej prej 10000 lufttarsh (me rastin e lirimit t Meks). Paragrafi i dyt i ksaj fitoreje t shklqyeshme, qndron n at se muslimant kurr nuk i kan filluar luftrat dhe betejat t part, por kt gjithnj e bnin t tjert (kurejsht). Prkitazi me kt Kurani thot: N t vrtet ata filluan t part luftn. (EtTeube: 13)
412
Prsa u prket muslimanve, prej ekspeditave ushtarake t tyre kan pasur detyr themelore ti zgjonin kurejsht nga hamendjet dhe nga pengimi i tyre n rrugn e Allahut, e pastaj ti respektonin muslimant. do pal le ta kryente detyrn e vet dhe mos t przihej n shtjet e huaja. Ndrprerja e lufts gjat periudhs dhjetvjeare sht penges e ktyre hamendjeve dhe ktij pengimi n fe, dhe argument pr shkatrrimin e atij q e fillon i pari luftn, ligsin e tij dhe humbjen e autoritetit t tij. Paragrafi i par sht argument prfundimtar pr falimentimin e kurejshve. Ndalesa pr muslimant q ta vizitojn Kaben sht reduktuar n nj koh t caktuar, ajo nuk sht e vazhdueshme dhe e prhershme. Me kt gjest ata arritn ti dbojn muslimant vetm pr nj vit, kshtu q pr ta ky nuk paraqiste kurrfar suksesi. Me tri pikat e para kurejsht i kan dhn knaqsi t plot muslimanve, e pr vete kan fituar vetm nj pik, dhe at t katrtn, ose paragrafin e katrt t kontrats. Ndrkaq, edhe ky sht prfitim tejet i lir. Ktu nuk ka kurrgj q do ti dmtonte muslimant. sht e njohur se muslimani kurr nuk do ta braktis rrugn e Allahut dhe t Pejgamberit t Tij, e as q do t ik prej mesit islamik, por vetm nse e lshon fen (renegon) haptazi apo fshehtazi, e nse e lshon fen, ather muslimant as q kan nevoj pr nj t till. Largimi i tij nga shoqria Islame do t ishte shum m i vlefshm sesa mbetja e tij. Prkitazi me kt ka menduar Resulullahu kur ka thn: Ai q largohet prej nesh, at Allahu e ka larguar.523 Nse dikush prej banorve t Meks e pranon Islamin, edhe pse i ndalohet shprngulja n Medin, nuk i ndalohet shprngulja n vende t tjera, ndrsa toka e Allahut sht e gjer. A mos vall Abisinia nuk qe e gjer pr muslimant, prderisa banort e Medins as q kishin dgjuar dika pr Islamin? Resulullahu pr kt zgjidhje ka menduar kur ka thn: Kush prej tyre vjen te ne, Allahu pr t do t gjej lehtsim dhe zgjidhje.524 Mbrojtja e sovranitetit n kt mnyr, edhe pse paraqet nj aspekt t fuqis dhe t fams kurejshite, n realitet kjo rezulton nga shqetsimi i madh i tyre, nga pasiguria dhe nga frika e madhe pr ekzistencn e tyre politeiste. Ata sikur e dinin se sot, m tepr se do her tjetr, jan buz gremins, pasi nuk kan zgjidhje tjetr, prvese t pranojn nj mbrojtje t ktill t sovranitetit.
523 524
Sahihu-l-Muslim, kaptina: Armpushimi n Hudejbije: II/105. Vepra e njjt, kaptina e njjt.
413
Plqimi i Resulullahut q ata t cilt i braktisin muslimant dhe ikin te kurejsht, nuk mund t kthehen prapa, sht edhe nj argument se ai ka besim t plot n ekzistencn e tij, n fuqin e tij dhe n besnikrin e trsishme, andaj aspak nuk friksohej prej armpushimit nn kso kushtesh.
Pikllimi i muslimanve dhe biseda e Umerit Resulullahun
me
Kontrata pr armpushim u nnshkrua dhe ne e shpjeguam thelbin e saj, por duhet t prmendim dy ngjarje t cilat i solln pikllim dhe paknaqsi t gjith muslimanve. 1. Muslimant qen t informuar se do t mund t hynin n Harem dhe se do ta bnin tavafin, e tani u kthyen pa e kryer punn, me ka nuk mund t pajtoheshin kurrsesi. 2. Resulullahu me vetdije i pranoi krkesat e kurejshve, edhe pse Allahu e ka informuar se Islami sht fe me perspektiv t ndritshme, dhe se ajo s shpejti do t dominoj n hapsirat arabike. Ky qndrim i but i Resulullahut ndaj presionit t qart t kurejshve gjithashtu i hidhroi shum muslimant. Kto dy, n syt e tyre, fiasko - edhe pse Resulullahu kishte plotsisht t drejt - te muslimant shkaktuan dyshim, pasiguri dhe supozime t llojllojshme, prandaj ishin t lnduar shum dhe gati t trishtuar pr shkak t pasojave t mundshme, t cilat mund t rezultonin pas ksaj marrveshjeje. Si duket njeriu m i piklluar ishte Umer b. El-Hattabi . Ky vajti te Resulullahu dhe iu drejtua me kto fjal: O Pejgamber i Allahut, a mos vall ne nuk kemi t drejt, a nuk sht e vrteta n ann ton, e jo n t tyren? Resulullahu u prgjigj: Po, sht. Umeri : A do t hyjn t vrart tan n Xhenet, kurse t atyre n Xhehenem? Resulullahu : Po, do t hyjn. Umeri : Prse ather e turprojm fen ton dhe, prse t kthehemi e nuk e lam q Allahu t gjykoj mes nesh dhe atyre? Resulullahu i tha: O i biri i Hattabit, un jam Pejgamber i Allahut dhe nuk kam dashur t jem i padgjueshm ndaj Tij. Ai do t m ndihmoj dhe kurr nuk do t m braktis. Umeri : Po a na the se do t shkojm n Mek, do t hyjm n Harem dhe do ta bjm tavafin rreth shtpis s Allahut? Resulullahu : Gjithsesi. Po a t kam thn se do t vijm n shtpin e Allahut kt vit? Umeri : Jo. 414
Resulullahu : Ti do t vish e do ta bsh tavafin rreth saj. Umeri u largua nga Resulullahu i mllefosur dhe vajti tek Ebu Bekri , t cilit i bri po ato pyetje si Resulullahut . Edhe ky iu prgjigj si Resulullahu dhe shtoi: Mund edhe t vdessh nga ) ka plotsisht t zemrimi, por pasha Allahun, ai (Resulullahu drejt. Ather Allahu shpalli suren El-Feth, ku thot: Ne ta dham ty fitoren e qart... T lexohet surja gjer n fund. Pas shpalljes s ksaj sureje, Resulullahu e thirri Umerin dhe ia msoi t trn. Umeri e pyeti: O Pejgamber i Allahut, a sht Feth - fitorja? Resulullahu u prgjigj: Po. Umeri ishte i knaqur me kt q dgjoi. Por u pendua shum pr sjelljen e vet. Ai rrfen pr kt: Kam pasur dshir q t shlbehem pr kt, andaj edhe sot jap sadaka, agjroj, fal namaze nafile, liroj robr, n mnyr q tia lehtsoj vetes ndrgjegjen, pr shkak t atyre fjalve q i pata thn. E kam lutur Allahun q n fund do gj t kryhej mir.525
Zgjidhja e problemit t t rrezikuarve n Mek

Kur Resulullahu u kthye n Medin dhe pasi pushoi pak, njri nga muslimant e torturuar iku nga Meka. Quhej Ebu Besiir prej fisit Thekaf, i cili ishte nn patronazhin e kurejshve. Kurejsht drguan dy njerz te Resulullahu pr t krkuar dorzimin e tij dhe pr ta kthyer prapa. Ata e prmendn kontratn e cila i obligonte pr kt, e Resulullahu ua dorzoi Ebu Besiirin. Mushrikt e morn dhe u nisn pr n Mek. Rrugs u ndaln n Dhul-l-Hulejfe pr t pushuar dhe pr t ngrn hurma. Ebu Besiiri i tha njrit prej tyre: E shoh se paske shpat t mir, o burr! Ky e nxori at prej kllfit dhe e vrtetoi: Me t vrtet sht e mir, mir e kam provuar. Ebu Besiiri tha: Ma trego ta shoh pakz m mir. Ky ia dha n dor, e Ebu Besiiri e goditi me t dhe e mbyti. Prcjellsi tjetr iku dhe u kthye n Medin e hyri n mesxhid. Kur e pa at, Resulullahu tha: Ky duket sikur t kishte par fantazmn. Prcjellsi iu afrua Resulullahut e tha: Shoku im sht i mbytur, e edhe mua do t m mbys. N at ast arriti Ebu
525 M gjersisht pr armpushimin n Hudejbije t shikohet Fethu-l-Bari: VII/439458; Sahihu-l-Buhari: I/378-381, II/598, 600, 717; Sahihu-l-Muslim: II/104-106; Ibni Hisham: II/308-322; Zadu-l-Mead: II/122-127; Muhtesar Siretu-r-Resul nga Abdullah En-Nexhdi, f. 207-305; Tarihu Umer b. El-Hattab nga Ibnu-l-Xhevzi, f. 39, 40.
415
Besiiri e tha: O Pejgamber i Allahut, ti e plotsove premtimin tnd, m dorzove tek ata, e pastaj Allahu m shptoi prej tyre. Resulullahu tha: Vaj halli pr ty, mund t bhesh shkaktar i lufts, nse ai ka diknd q do t hakmerret. Kur e dgjoi kt Ebu Besiiri, e kuptoi se Resulullahu prsri do ta kthente n Mek, andaj iku shpejt nga Medina dhe vajti n Sejfu-l-Bahri, ku u strehua. Edhe Ebu Xhendel b. Suhejli iku prej kurejshve dhe iu shoqrua Ebu Besiirit. Pastaj donjri q ikte nga kurejsht nuk shkonte n Medin, por i bashkohej Ebu Besiirit i cili formoi grupin e vet t refugjatve. Kta sulmonin do karvan kurejshit q udhtonte pr n Sham, apo prej Shamit n Mek, pastaj e plakitnin at dhe mbytnin cilindo udhrrfyes q zinin. Kurejsht u mrzitn nga kto sulme, andaj i drguan nj lutje Resulullahut duke prbetuar n Allah dhe me afri gjaku q ti shptonte prej ktij grupi, ndrsa ata do ti lejonin donjrit q dshironte t vinte n Medin dhe nuk do tua ndalonin m kt. Resulullahu e thirri Ebu Besiirin n Medin, e ai u kthye s bashku me shoqrin e vet.526
Kalimi i heronjve kurejshit n Islam

N fillim t vitit 7 h., e pas marrveshjes s Hudejbis, kaloi n Islam Amr b. El-Asi, e pastaj Halid b. El-Velidi dhe Uthman b. Talha. Kur erdhn te Resulullahu ai tha: Meka na e dhuroi nj cop nga mlia e vet.527 (Talha ka qen dertar i Kabes.)
Literatura e siprprmendur. Shum historian islam kan mendime t ndryshme rreth vitit t kalimit t ktyre njerzve n Islam. Shumica prej tyre thon se kjo ka ndodhur n vitin 8 h. Ndrkaq, rrfimi i Amr b. El-Asit sht i njohur, kurse Halidi dhe Talha kan pranuar Islamin pas kthimit t Amrit nga Abisinia. Duke u kthyer n Medin, rrugs i takon kta dy. Q t tre erdhn te Resulullahu dhe pranuan Islamin. Kjo vrteton se Islamin e kishin pranuar n fillim t vitit 7 h., e Allahu e di m s miri.
527
526
416
Etapa e dyt Epoka e re n historin islame
ETAPA E DYT - EPOKA E RE N HISTORIN ISLAME

Marrveshja n Hudejbije ka qen fillimi i nj periudhe t re n jetn e muslimanve n suazat e vet Islamit n tr Arabin. Kurejsht kan qen fuqia m e madhe, armiku m kmbnguls dhe m efikas i Islamit. Me zbritjen e kurejshve nga skena e ndodhive n ujrat e sigurta t paqes, sht thyer armiku m i fuqishm prej tre armiqve t bashkuar: kurejshve, gatafanve dhe hebrenjve. Meqense kurejsht kan qen prfaqsues t idhujtarve, prkatsisht lidert e tyre n Gadishullin Arabik, me ngjarjen paraprake u paksua entuziazmi idhujtar pr ritualet fetare dhe u zbut armiqsia ndaj muslimanve. Pr kt arsye te gatafant nuk gjejm provokime t mdha pas ktij armpushimi. Por ajo q vinte prej tyre, ka qen e nxitur dhe e prgatitur te hebrenjt. Pas internimit hebrenjt zgjodhn Hajberin pr kryeqendr t tyre, ku vazhduan thurjen e intrigave t poshtra. Ata i nxitnin beduint rreth Medins kundr muslimanve, ndrsa dshira jetsore e tyre ishte t mbysnin Muhammedin dhe t shfarosnin muslimant. Nse kjo nuk u shkonte ndoresh ather duhej tu shkaktoheshin sa m shum trazira. Duke i pasur parasysh t gjitha kto, hapi i par vendimtar i Resulullahut pas marrveshjes s Hudejbis ka qen lufta kundr ksaj strofke hebrenjsh. Ndrkaq, kjo periudh, e cila ka filluar pas armpushimit n Hudejbije, ka qen rast i madh pr interpretimin dhe prhapjen e Islamit. N kt fushveprim u dyfishuan aktivitetet e muslimanve, saq ia tejkaluan aktiviteteve ushtarake. Andaj kt periudh mund ta ndajm n dy pjes: 1. Periudha e aktivitetit n departamentin e prhapjes dhe t interpretimit t Fes, ose periudha e korrespondencs me perandort e sundimtart e vendeve t ndryshme; 2. Periudha e aktiviteteve ushtarake. Para se t fillojm ti prcjellim aktivitetet ushtarake n kt periudh, m tepr do ti kush417
tojm kujdes korrespondencs reciproke mes Resulullahut dhe perandorve e sundimtarve. N kt korrespondenc Resulullahu u ofronte atyre doktrinn islame, pr shkak t s cils muslimant kishin prjetuar t gjitha vuajtjet, dhimbjet, fatkeqsit, intrigat, hipokrizit, betejat dhe luftimet e gjertanishme.
418
Thirrja e perandorve dhe e sundimtarve n Islam
THIRRJA E PERANDORVE DHE SUNDIMTARVE N ISLAM

Nga fundi i vitit 6. h., kur Resulullahu u kthye nga Hudejbija, u shkroi perandorve dhe sundimtarve mesazhe me t cilat i thrriste n Islam. Kur vendosi ti shkruante kto, i than: Ata nuk pranojn kurrfar korrespondence pa vul. Resulullahu mori nj unaz t argjendt dhe n t skaliti kt prmbajtje: Muhammedi, Resulullah (Muhammedun Resulullah). Kjo vul u skalit n tre rreshta: N rreshtin e par - Muhammed, n t dytin - Resul, e n t tretin - Allah, por rreshtat lexoheshin prej posht-lart: Allah, Resul, Muhammed.528 Resulullahu nga mesi i ashabve zgjodhi njerzit m t ditur dhe m t aft q t bheshin ambasador t tij, prmes t cilve do t komunikonte me perandort. Profesor El-Mensur Fevri konfirmon se Resulullahu t gjith emisart e vet i ka drguar n fillim t muajit muharrem t vitit 7 h., disa dit para fushats ushtarake n Hajber.529 Ne do ti japim tekstet e ktyre mesazheve.
1. Mesazhi drguar Negusit - mbretit t Abisinis

Emri i vrtet i Negusit - Nexhashiut ka qen Ashamet b. El-Ebxher. Resulullahu i shkroi ktij nj mesazh, t cilin e drgoi me Amr b. Umejje Ed-Damerin nga fundi i vitit 6 h., apo n muajin muharrem t vitit 7 h. Taberaniu sjell tekstin e mesazhit. Ndrkaq, nse shikojm m hollsisht, vrejm se ky nuk sht teksti autentik t cilin e ka shkruar Resulullahu pas Hudejbis, por sht e mundur q ky tekst t jet ai q ka drguar me Xhaferin, ather kur ky me shokt e vet muhaxhir vajti n Abisini, ndrsa Resulullahu ishte ende n Mek. N fund t ksaj shkrese hasim emrat e ktyre muha528 529
Sahihu-l-Buhari: II/872, 873. Rahmetun li-l-Alemin: I/171.
419
xhirve n kt fjali: Ja, po jua drgoj djalin e xhaxhait tim, Xhaferin, s bashku me nj grup muslimansh, e nse arrijn te ti, pranojini ata dhe mos u bni kryelart ndaj tyre. Bejheki transmeton nga Ibni Ishaku tekstin e mesazhit t Resulullahut t drguar Nexhashiut, ndrsa vet teksti sht ky: Kjo sht shkres prej Muhammedit, Pejgamberit, Nexhashiut El-Ashametit, t madhit t Abisinis, paqja qoft mbi at q pason udhzimin e Allahut dhe e beson Allahun dhe Pejgamberin e Tij, e un dshmoj se nuk ka Zot tjetr prve Allahut, Nj, i Cili nuk ka shok, as grua e as djal, dhe dshmoj se Muhammedi sht robi i Tij dhe Pejgamberi i Tij, dhe t thrras ta pranosh Islamin, sepse un me t vrtet jam Pejgamberi i Tij. Pranoje Islamin, do t jesh i shptuar. O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale t prbashkt edhe pr ne edhe pr ju: q t mos adhurojm tjetr prve Allahut, asnjsend t mos i bjm shok Atij, dhe njri-tjetrin t mos e konsiderojm (trajtojm) pr zot, n vend t Allahut! E nse ata nuk pranojn, ju thoni: Bhuni dshmitar se ne njmend jemi musliman! (Ali Imran: 64), e nse refuzon do t jesh prgjegjs pr mkatin e tr popullit t krishter. Hulumtuesi i madh, doktor Hamidullahu nga Parisi, para pak kohsh ka gjetur tekstin e mesazhit t Resulullahut , t njjtin ka gjetur edhe Ibnul Kajjumi, me dallim n nj fjal t vetme. Doktor Hamidullahu ka br prpjekje t madhe pr verifikimin e tekstit, duke shfrytzuar shum vepra dhe shum burime. Ai, n njrn vepr t tij, e ka publikuar tekstin e ktij mesazhi me kt prmbajtje: N emr t Allahut, t Gjithmshirshmit, Mshirplotit! ose: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga ana e Muhammedit, Resulullahut, Nexhashiut, zotriut t madh t Abisinis, paqja qoft mbi at q e pason udhzimin e Allahut! Pastaj: Un e falnderoj Allahun. Allahu sht Ai q ska zot tjetr prve Tij, Sundues i Shenjt, Ai sht i pastr nga t metat, Ai e furnizon doknd, Ai q mbikqyr t gjitha.530 Dhe dshmoj se Isai, i biri i Merjemes, sht shpirt i Allahut dhe Fjala e Tij, t cilin ia ka drguar Merjemes s virgjr, t mir e t pastr, e cila mbeti shtatzn me Isain, e krijoi at prej shpirtit t Vet, sikurse krijoi
530
Kuran: III: 64.
420
Allahu Ademin me fuqin e Vet. Un t thrras ta besosh Allahun, Nj t Vetmin, i Cili nuk ka shok tjetr. T thrras n miqsi n dhe t shkosh rrugs sime e t besosh n Shpaemr t Allahut lljen q ma ka zbritur mua, sepse un jam Pejgamber i Allahut. Un t thrras ty dhe ushtrin tnde n besim t Allahut t Lartsuar. Un ta kumtova thirrjen dhe t kshillova mir, andaj pranoje kshilln time. Paqja qoft mbi at q pason udhzimin e Allahut.531 I nderuari doktor Hamidullahu konfirmon se ky sht teksti i mesazhit, t cilin Resulullahu ia kishte drguar Nexhashiut pas Hudejbis. Ne nuk dyshojm se ky sht teksti autentik, sidomos pas paraqitjes t fakteve. Por, a sht shkruar pas Hudejbis apo jo, pr kt nuk ekzistojn fakte t sigurta. Teksti i mesazhit, t cilin e ka gjetur Bejheki dhe e ka marr nga Ibni Ishaku, i ngjan mesazheve t cilat Resulullahu ua ka drguar mbretrve dhe sundimtarve t krishter pas Hudejbijes. N te gjendet ajeti: O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale, t prbashkt edhe pr ne edhe pr ju... (Ali Imran: 64), si e ka pasur zakon t shkruante n mesazhe t tilla. N kt mesazh sht gjetur emri El-Ashamet, i shkruar qart (emri i Nexhashiut), ndrsa teksti tek i cili ka ardhur doktor Hamidullahu, sipas mendimit tim, sht teksti origjinal i Resulullahut , por i drguar pas vdekjes s Ashametit, trashgimtarit t tij. Ndoshta ky sht shkaku q ka munguar emri i Ashametit. Pr nj komentim t ktill, un nuk kam fakte pakontestuese, prve atyre argumenteve q gjenden brenda mesazhit. sht pr tu habitur se doktor Hamidullahu sht kategorik n at se tekstin, t cilin e paraqet Bejheki nga Ibni Abbasi, sht teksti i fjalprfjalshm i shkress t ciln Resulullahu e ka drguar pas vdekjes s Eshametit, trashgimtarit t tij, edhe pse emri Ashamet sht i shkruar qart, e Allahu e di m s miri.532 Sapo e mori mesazhin nga Amr b. Umejje Ed-Dameriu, Nexhashiu e afroi para syve, u ngrit nga shtrati, u ul n tok dhe e pranoi
Resulun Ekrem (n gjuhn urde), f. 108, 109, 122-125; Zadu-l-Mead. Eslem ente n vend t fjalis s fundit: III/60. (Eslem ente do t thot: Pranoje Islamin ti. sh.p.). 532 Resulun Ekrem kej sijasij Zindiki (n gjuhn urde), f. 108, 109, 122, 123, 124, 125; Zadu-l-Miad: N kt libr shkruan eslem n vend ves-selamu ala men ittebealhuda: III/60.(q do t thot: paqja le t jet mbi ata, t cilt i pasojn udhzimet e Allahut , sh.p.); Libri i dr. Hamidullahut, f. 108-114 dhe 121-131.
531
421
Islamin prej Xhafer b. Ebi Talibit. Pastaj ia shkroi prgjigjen n lidhje me kt Resulullahut . Ja teksti i prgjigjjes: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Muhammedit, Resulullahut nga Nexhashiu Ashamet. Selamun alejke, o Pejgamber i Allahut, shptimi i Allahut, mshira dhe bekimi i Tij qofshin mbi ty. Allahu sht i Vetmi Zot dhe nuk ka zot thetr prve Tij. E mora mesazhin tnd, o Pejgamber i Allahut, ku e ke prmendur shtjen e Isait. Pasha Sunduesin e qiellit dhe t Toks, me t vrtet Isai nuk sht asgj m tepr nga e ke prmendur. Ai sht ashtu si ke thn. E kuptuam se far na ke porositur. Na e lexoi djali i xhaxhait tnd dhe shoku yt. Un dshmoj se me t vrtet ti je Pejgamber i sinqert i Allahut. Po t zotohemi n besnikri, e kt ia kemi thn edhe djalit t xhaxhait tnd. N pranin e tij pranova Islamin dhe iu dorzova Allahut, Krijuesit t t gjith botve.533 Resulullahu krkoi nga Nexhashiu kthimin e Xhaferit dhe t muhaxhirve, t cilt jetonin n Abisini. Ai i ktheu ata me dy anije s bashku me Amr b. Umejje Ed-Damerin dhe n Medin mbrritn kur Resulullahu ishte n Hajber.534 Nexhashiu vdiq n muajin rexheb t vitit 9 h., pas Tebukut. Resulullahu u informua prej Allahut pr vdekjen e tij, andaj ia fali xhenazen edhe pse trupi (kufoma) tij ishte n Abisini. Pas vdekjes s Nexhashiut, n fron erdhi nj mbret tjetr, t cilit Resulullahu i drgoi nj mesazh tjetr pr ta thirrur n Islam. Mirpo, nuk dihet nse e ka pranuar Islamin apo jo.535
2. Mesazhi drguar Mukavkisit, mbretit t Egjiptit

Resulullahu i drgoi nj mesazh Xhurejxh b. Metit, 536 t quajtur El-Mukavkis, mbretit t Egjiptit dhe t Aleksandris, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga ana e Muhammedit, robit t Allahut dhe Pejgamberit t Tij, t madhit koptas Mukavkisit. Paqja qoft mbi ata q jan n rrugn e Allahut.
533 534
Zadu-l-Miad: III/61. Ibni Hisham: II/359. 535 sht e mundur se ky sht marr nga transmetimi i Muslimit prej Enesit : II/99. 536 Sipas veprs Rahmetun li-l-Alemin ky sht emri i tij: I/178, ndrsa sipas Hamidullahut sht quajtur Benjamin.
422
T ftoj me thirrjen e drejt Islame. Prqafoje fen islame, do t jesh i shptuar. Pranoje Islamin, e prej Allahut do t fitosh shprblim t dyfisht, e nse nuk e pranon at, mbi ty do t bjer mkati i tr popullit Kopt.537 O ithtar t Librit, ejani t bashkohemi rreth nj fjale t prbashkt edhe pr ne edhe pr ju: t mos adhurojm tjetr prve Allahut! E nse ata nuk pranojn, ju thoni: Bhuni dshmitar se ne njmend jemi musliman! (Ali Imran: 64)538 Resulullahu zgjodhi Hatib b. Beltaen pr ta drguar kt mesazh. Kur Hatibi erdhi te Mukavkisi, i tha: Para teje n Egjipt sundonte njeriu i cili e konsideronte veten si zot suprem, andaj Allahu e mori tek Ai, q t jet vrejtje pr njerzit e ksaj dhe t asaj bote. E ka ndshkuar at vet, por ka ndshkuar edhe t tjert pr shkak t tij. E ti merr msim prej t tjerve e mos u bj q t tjert t marrin msim prej teje. Mukavkisi tha: Ne e kemi fen ton t ciln nuk do ta ndrrojm, prve nj tjetre e cila sht m e mir se kjo. Hatibi tha: Ne ty t thrrasim n fen Islame. Kjo sht feja m e prsosur e Allahut. Ky Pejgamber i thrret njerzit n Islam, e kundr tij m t ashprit kan qen idhujtart, kurejsht, ndrsa atyre n armiqsi iu bashkuan edhe hebrenjt. M t afrmit e Pejgamberit jan t krishtert. Pasha jetn time, paralajmrimi i Musait pr ardhjen e Isait nuk sht asgj tjetr sikurse paralajmrimi i Isait pr ardhjen e Muhammedit. Ne ty t thrrasim ti besosh Kuranit, si i keni thirrur ju ithtart e Tores (Tevratit) ti besojn Ungjillit (Ingjilit). do Pejgamber ka qen i obliguar ti thrras t gjith njerzit e kohs s vet, e ata jan popull i tij, andaj kan qen t obliguar ti nnshtrohen atij. Edhe ti je njri prej tyre, e ty t hasi koha e Pejgamberit ton. Ne ty nuk ta ndalojm ta besosh Isain, aq m tepr t urdhrojm q ta besosh at. Mukavkisi tha: Un kam dgjuar pr ardhjen e ktij Pejgamberi. E shoh q ky nuk i detyron t tjert q ta pasojn at, as nuk i ndalon ata q dshirojn ta pasojn. E shoh se nuk sht magjistar i humbur, e as shortar rrenacak. Vrej tek ai shenjat e pejgamberis, sepse zbulon fshehtsit dhe lajmron pr lirin e pr shptimin. Do
537 538
Koptt - t krishtert e Egjiptit. Ibnu-l-Kajjum, Zadu-l-Mead: III/61. Shkresa e cila ka ardhur gjer tek Hamidullahu n kohn m t re, prmban: Pranoje Islamin, do t jesh i shptuar, Allahu do t jep..., dhe e ka titullin Kopti- n vend mkatet e popullit Kopt; Resulun Ekrem, f. 136, 137.
423
t mendoj pr kt shtje. E mori mesazhin e Resulullahut , e vulosi me vuln e vet dhe ia dha robreshs, q ta vinte n arkzn prej fildishi. Pastaj thrriti sekretarin e vet, i cili dinte t shkruante arabisht dhe ia diktoi prgjigjjen Resulullahut : Bismil-lahir Rahmanir Rahim, Muhammedit, t birit t Abdullahut, nga ana e Mukavkisit, t madhit kopt, paqja qoft mbi ty!, e pastaj: E lexova mesazhin tnd dhe kuptova n lidhje me ka flet dhe n ka thrret. E kam ditur se do t paraqitet nj Pejgamber, por kam menduar se kjo do t ishte n Sham. E kam respektuar emisarin tnd dhe me t po t drgoj dy robresha, t cilat kan pasur vend t dalluar te magnati kopt, si dhurata dhe nj mushk pr t kalruar, dhe n fund, esselamu alejke. Nuk shtoi m kurrgj, por as nuk e pranoi Islamin. Dy robreshat quheshin Marija dhe Sirjana. e Mushka ka jetuar gjer n kohn e Muaviut.539 Resulullahu mori pr vete Marijen, e cila i lindi djalin, Ibrahimin, kurse Sirjanen ia dhuroi Hasan b. Thabitit, El-Ensariut.
3. Mesazhi drguar Kisras, perandorit t Persis

Resulullahu i drgoi nj mesazh Kisras, perandorit t Persis, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga Muhammedi, Pejgamber i Allahut, perandorit t Persis, Kisras. Paqja qoft mbi at q sht n rrugn e Allahut, q i beson Allahut, Pejgamberit t Tij dhe q dshmon se nuk ka zot tjetr, prve Allahut, Nj t Vetmit, i Cili nuk ka shok dhe se Muhammedi sht rob dhe Pejgamber i Tij. T thrras me Thirrjen e Allahut. Un jam Pejgamber i Allahut, i drguar pr tr njerzimin pr ta paralajmruar at q sht i gjall (i menur) pr tu realizuar fjala (dnimi) ndaj jobesimtarve. (Jasin: 70). Prqafoje fen islame, do t shptosh! Nse e refuzon kt, ather t gjitha mkatet e mexhsve540 - persianve, do t bien mbi ty. Resulullahu caktoi Abdullah b. Hudhafen, Es-Sehmin, pr ta drguar kt mesazh. Ky ia dorzoi mesazhin magnatit t Bahrejnit. Nuk jemi t sigurt nse e ka drguar mesazhin prmes ndonj shoku t vet, apo ia ka dorzuar personalisht perandorit t Persis.
539 540
Zadu-l-Miad: III/61. Adhuruesit e zjarrit (sh.p.)
424
Sido q t jet, kur e lexoi mesazhin e Pejgamberit Kisra, e coptoi letrn e tha me arroganc: Robi i shmtuar i nnshtetasve t mi e v emrin e vet para emrit tim. Kur e informuan pr kt, Resulullahun tha: Allahu ia coptoft perandorin e tij. Ashtu edhe ndodhi, si tha Resulullahu . Kisra i shkroi nj letr mkmbsit t Jemenit, Bazanit, n t ciln thot: Drgoji tek ai njeri n Hixhaz dy njerz, t aft dhe t fuqishm, e le t ma sjellin! Bazani drgoi dy njerzit e vet, me an t cilve i drgoi edhe nj letr Resulullahut , ku i urdhronte t shkonte te Kisra. Kur erdhn kta dy n Medin dhe, kur u takuan me Resulullahun , njri prej tyre tha: Shahin-shahi, mbreti i mbretrve, Kisra, i drgoi nj letr mbretit Bazan pr t drguar dik q t t sjell tek ai, andaj kemi ardhur q t vish me ne. Ai shqiptoi edhe disa krcnime, kurse Resulullahu i urdhroi q t vinin nesr. Ndrkoh n oborrin mbretror t Kisras shprthyen trazirat, pasi ushtria persiane psoi disfat t rnd prej ushtris s Cezarit. Shirevahi, i biri i Kisrs, u ngrit kundr babait t vet dhe e mbyti at, e pastaj mori fronin e Persis. Kjo ndodhi ditn e mart, m dhjet xhumadel-uhra t vitit 7 h. Resulullahu kuptoi pr kt lajm me an t Vahjit - Shpalljes, andaj, t nesrmen, kur erdhn ata dy, Resulullahu u tregoi se kishte ndodhur, kurse ata than: A e di ti se je duke folur? Ne pr ty i tham disa shpifje t lehta, e ti dshiron t themi at ka thua? Ti dshiron q kt tia prcjellim mbretit Bazan, apo jo? Resulullahu tha: Po, prcilljani t gjitha kto prej meje, prve ksaj i thoni atij se feja ime dhe pushteti im do t arrij gjer te kufijt ku ka arritur pushteti i Kisras, dhe kjo do t zgjerohet gjer atje ku mund t shkel kmba e njeriut. Dhe i thoni atij: nse e pranon Islamin, do t mbetet ende n pushtet n mbretrin e vet, dhe se m von at do ta trashgojn djemt e tij. Kta dy u larguan prej Resulullahut dhe vajtn te Bazani, t cilit ia treguan t gjitha me radh. Ndrkoh arriti lajmi nga Persia se Shirevahi kishte mbytur babain e vet. N t njjtn letr Shirevahi i shkruan Bazanit: Krkoje njeriun pr t cilin t ka shkruar babai im, por mos e sulmo derisa t vij urdhri im pr t. Ky rekomandim i Shirevahit ishte shkas q Bazani me t gjith persiant e vet n Jemen t pranonin Islamin.541
Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-Islamijjeti nga Hudariu: I/147; Fethu-l-Bari: VIII/ 127, 128; Rahmetun li-l-Alemin.
541
425
4. Mesazhi drguar Cezarit, Kajser, perandorit bizantin

Buhariu transmeton, n suazat e nj hadithi t gjat, tekstin e mesazhit t cilin Resulullahu ia ka drguar perandorit t Bizantit, Herakleut, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga Muhammedi, robi dhe Pejgamberi i Allahut, Herakleut t madhit t Bizantit. Paqja qoft mbi at q e ndjek rrugn e Allahut. Pranoje fen Islame do t shptosh. Pranoje Islamin, Allahu do t t jap shprblim t dyfisht. Nse e refuzon at, mbi ty do t bjer mkati i gjith erisianve.542 O ithtar t Librit (t Tevratit dhe t Ingjillit), ejani t bashkohemi rreth nj fjale t prbashkt edhe pr ne edhe pr ju: t mos adhurojm tjetr prve Allahut, asnj send t mos ia bjm shok Atij, q njri-tjetrin mos ta konsiderojm pr zot n vend t Allahut! E nse ata refuzojn ather ju thoni: Bhuni dshmitar se ne njmend jemi musliman.543 Resulullahu pr emisar zgjodhi Dihjetul b. Hulejfe El-Kelbin, t cilit i urdhroi q mesazhin tia dorzonte t madhit t Basrs, e ky tia dorzonte Herakleut. Buhariu transmeton nga Ibni Abbasi se Ebu Sufjan b. Harbi ka lajmruar q Herakleu ia ka drguar prgjigjen atij prmes nj karvani i cili ka qen n Sham, pr tregti, n kohn kur Resulullahu kishte lidhur marrveshje paqsore me Ebu Sufjanin dhe me kurej-sht. Ebu Sufjani ishte n Kuddus, andaj shkoi te Cezari, i cili e thirri n rezidencn e tij. Rreth tij ishin magnatt bizantin. E thirri prkthyesin e i tha: Pyeti cili sht m i afrt pr nga origjina me at njeri q po pretendon se sht Pejgamber? Ebu Sufjani u prgjigj: Un jam m i afrmi i tij. Herakleu tha: Ma afroni at, e shokve t tij u thoni q t radhiten prapa tij. Pastaj Herakleu i tha pr542 El-Erisijjun jan shrbtort dhe administratort e Perandoris Bizantine, ose popull pa origjin. Thuhet se jan ithtar t nj far Abdullah b. Erithit, njeriut t kohve t lashta, i cili e kishte mbytur nj t Drguar t Allahut, por nuk dihet se cilin. Kta erisian e pengonin popullin n fen e Allahut. 543 Cezari posa kishte ardhur t vizitonte Kuddusin. Kishte ardhur nga Humsi, q ti falnderohej Zotit q e kishte shptuar nga persiant. (Shih Sahihu-l-Muslim: II/99). Persiant e kishin mbytur Kisran dhe kishin lidhur armpushim me Bizantin, krahas me dorzimin e t gjitha territoreve t cilat i kishin okupuar bizantint. Kta ia kthyen kryqin, pr t cilin mendohet se sht kryqi i Isait . Cezari ka ardhur n Kuddus n vitin 629 ose 7 h., pr t kthyer kryqin n vendin e vet dhe t falnderoj Zotin pr fitoren e madhe.
426
kthyesit: Kt njeri ktu (Ebu Sufjanin) do ta pyes pr at njeri (Resulullahun ), e nse e fsheh t vrtetn, shokt e tij le t reagojn. Ebu Sufjani tha: Pr Zotin!, sikur t mos m vinte turp q prej meje t dgjojn rrena, un do t gnjeja pr t. Ebu Sufjani rrfen: Pyetja e par q m shtroi ishte: far lidhjesh keni mes jush? Iu prgjigja: M t afrt. - Herakleu: A ka folur ndonjher kush prej jush fjal t tilla para tij? - Ebu Sufjani: Jo. - Herakleu: A ka qen ndokush prej etrve t tij mbret? - Ebu Sufjani: Jo. - Herakleu: A e prkrahin at njerzit me pozit apo njerzit e varfr? - Ebu Sufjani: Njerzit e varfr. - Herakleu: A sht duke u shtuar numri i tyre apo duke u paksuar? - Ebu Sufjani: Duke u shtuar. - Herakleu: A e lshon ndonjri prej tyre fen e tij nga urrejtja ndaj saj pasi ta ket pranuar at? - Ebu Sufjani: Jo. - Herakleu: A ka qen gnjeshtar para ksaj? - Ebu Sufjani: Jo. - Herakleu: A e thyen fjaln e dhn? - Ebu Sufjani: Jo - por q prej kur nuk jemi bashk nuk e kemi t ditur se sht duke br (dhe m nuk m ka lejuar q t them s paku nj fjal timen). - Herakleu: A keni luftuar kundr tij? - Ebu Sufjani: Po. - Herakleu: Si ka qen rezultati i lufts midis jush dhe tij? - Ebu Sufjani: Ndrmerrnim luftra mes nesh, luftra garuese, her fitonin ata, her fitonim ne. - Herakleu: ka sht duke krkuar prej jush? - Ebu Sufjani: sht duke thn adhuroni vetm Zotin dhe prve Tij mos i besoni zotave t tjer, braktisni besimin e gjyshrve dhe t etrve tuaj, na urdhron q ti falemi (namaz) Zotit, t flasim t drejtn, t jemi t ndershm, ti mbajm lidhjet farefisnore...
427
Pastaj Herakleu i tha prkthyesit: Prktheja atij: T pyeta pr marrdhniet farefisnore me t, e ti m the se jeni m t afrt. Kshtu jan Pejgambert e Zotit, m s pari kan ftuar farefisin dhe popullin e vet. T pyeta nse ka folur dikush prej jush fjal t tilla, para tij, ti the jo. Sikur t kishte folur ndokush fjal t tilla para tij, do t kisha menduar se ky njeri ishte duke i imituar t tjert. T pyeta nse ka qen ndokush prej t parve t tij mbret, ti m the jo. Sikur t kishte qen dikush prej t parve t tij mbret, kisha menduar se qenka njeri i cili krkon sundimin - pushtetin e t parve t tij. T pyeta nse jeni duke e akuzuar q ka gnjyer para se t thoshte kt q sht duke thn, ti m the jo, e un e di se ai nuk ka mundur t jet i sinqert ndaj njerzve, e rrenacak ndaj Zotit. T pyeta se a jan duke iu prgjigjur thirrjes s tij paria e popullit apo shtresa e ult (masa e gjer) e tij, ti m the se jan duke iu prgjigjur populli i thjesht dhe i pambrojtur, e zakonisht t tillt kan qen ithtart e t gjith Pejgamberve. T pyeta nse jan duke u shtuar apo duke u paksuar, e ti m the se numri i ithtarve t Pejgamberit sht duke u rritur. Kjo sht zakonisht me besimin derisa shpallja t plotsohet trsisht. T pyeta nse e ka braktisur ndonjri prej tyre fen nga urrej-tja ndaj saj, pasi e ka pranuar at, ti m the se jo, kshtu ndodh kur njerzit e pranojn besimin me gjith zemr. T pyeta nse sht besthyes apo tradhtar, ti m the se jo, ndrsa Pejgambert nuk e tradhtojn besimin e vet. Pastaj t pyeta se ka ju urdhron t beso-ni, e ti m the se ju urdhron t besoni Allahun dhe prve Tij t mos i besoni hyjnit - zotat e tjer, q do t thot se ju ndalon ti adhu-roni idhujt. Pastaj ju urdhron t kryeni namazin, t jepni sa-daka, t jeni t ndershm, e nse sht kshtu si thua ti, ather ai s shpej-ti do t sundoj me kto vise ku tani gjendem un. E kam ditur se ai do t drgohet, por nuk e kam ditur se do t jet prej jush (Arab). Sikur ta dija se do t mundja t arrija tek ai, do t kisha br mos pr tu takuar me t. E, sikur t isha pran tij, do ti kisha lar edhe kmbt. Pastaj urdhroi q tia lexonin mesazhin e Resulullahut . Kur prfundoi leximi i mesazhit, u ngrit zri i atyre q ishin prreth tij dhe na urdhruan q t dilnin prjashta. Dola prej tij duke u thn atyre q na prcillnin: E prkrahu djalin e Ebu Kebshit (emri prbuzsh i t parve t Resulullahut ). Ka frik prej tij pr pushtetin e vet. Ather isha fuqimisht i bindur n suksesin e Resulullahut ,
428
andaj e kam ndjer se edhe mua Allahu do t ma prshkoj zemrn me Islam.544 Ky sht rrfimi i Ebu Sufjanit. Ai ka treguar se far mbresash kishte ln te Cezari mesazhi i Resulullahut . Dshmi pr kt jan edhe dhuratat shum t vlefshme q ia ka dhn Dihjetul b. El-Kelbit, emisarit t Resulullahut . Duke u kthyer pr n Medin, afr Hasmejit, Dihjen e sulmuan disa njerz nga fisi Xhezzam dhe e plakitn krejtsisht. Ky erdhi te Resulullahu dhe e informoi pr t gjitha. Resulullahu e drgoi Zejd b. Harithin n Hasnej, i cili gjendej prapa Vadil-Kuras, s bashku me pesqind njerz. Zejdi e sulmoi fisin Xhezzam dhe shum prej tyre i mbytn, e pastaj ua konfiskuan tr pasurin, shum shpata, nj mij deve, pesqind kuaj dhe robroi njqind gra dhe fmij. Midis Resulullahut dhe fisit Xhezzam ishte br pajtimi, andaj Zejd b. Rufaah Xhezzami, njri nga paria e ktij fisi, shpejtoi pr t protestuar te Resulullahu . Ai dhe meshkujt e fisit t vet e kishin pranuar Islamin dhe i ndihmuan Dahjetit kur e sulmuan gjat udhtimit, e tani krkonte falje pr fisin Xhezzam. Resulullahu pranoi pretekstin e tij dhe urdhroi q tu ktheheshin plakat dhe t liroheshin robrit. Shumica e historianve mendojn se kjo fushat ushtarake ka ndodhur para Hudejbis, por ky sht gabim i qart, sepse drgimi i mesazhit Herakleut ka ndodhur pas Hudejbis. Pr kt arsye Ibnu-lKajjumi thot se padyshim ka ndodhur pas Hudejbis.545
5. Mesazhi drguar El-Mundhir b. Savit

Resulullahu mesazhin e thirrjes n Islam, sunduesit t Bahrejnit, El-Mundhir b. Savit, ia drgoi me an t El-Ala b. El Hudramijjut. Kur e pranoi kt dhe e lexoi, Mundhiri pas nj kohe e drgoi prgjigjen, ku thot: O Pejgamber i Allahut, ia lexova mesazhin tnd popullit t Bahrejnit, dikujt prej tyre i plqeu Islami, e deshn at dhe u bn musliman. Por ka edhe nga ata q nuk e pranuan. N shtetin tim ka farisenj (adhurues t zjarrit) dhe hebrenj, andaj m udhzo gjersisht se si t veproj. Resulullahu iu prgjigj:
544 545
Sahihu-l-Buhari: I/4; Sahihu-l-Muslim: II/97-99. Zadu-l-Mead: II/122 dhe margjina e librit Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether, f. 29.
429
Bismil-lahir Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit, Resulullah, Mundhir b. Savit. Paqja qoft mbi ty. E falnderoj Allahun, nuk ka zot tjetr prve Allahut dhe Atij i falnderoj dhe dshmoj se Muhammedi sht rob dhe Pejgamber i Tij, e pastaj ta prkujtoj Allahun e Madhruar. Dije se ai q kshillon diknd, m s pari duhet t kshilloj vetveten, ndrsa ai q sht i dgjueshm ndaj emisarve t mi dhe pason urdhrat e tyre, sht i dgjueshm edhe ndaj meje. Kush i pranon kshillat e tyre, i ka pranuar edhe t miat. Emisart e mi m kan folur mir pr ty. Un prej teje krkoj q atyre muslimanve, t cilt e kan pranuar Islamin, tu lejosh t jetojn n paqe dhe ti falsh ata t cilt krkojn ndjes prej teje. Prderisa je kshtu i mir, ne nuk do t heqim nga pozita. Kush mbetet n hebraizm dhe fariseizm, le ta paguaj xhizjen.546
6. Mesazhi drguar Hovdhete b. Aliut, sunduesit t Jemenit

Resulullahu i drgoi nj mesazh Hovdhete b. Aliut, sunduesit t Jemenit, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim! Nga ana e Muhammedit, Pejgamber i Allahut deri te Hovdhete b. Ali, paqja qoft mbi at i cili e pason rrugn e Allahut, un e di se feja ime do t paraqitet n tr botn, andaj pranoje Islamin, do t shptosh dhe do t mbetesh sundues aty ku je tani. Resulullahu ia besoi drgimin e mesazhit Sulejh b. Amr ElAmiriut, i cili vajti te Hovdhete, ia dorzoi mesazhin e vulosur, e prshndeti, e pastaj ia lexoi at. Hovdhete iu prgjigj Resulullahut me kto fjal: Sa e mir dhe e bukur sht ajo n ka m thrret ai. Arabt m ndjekin nga ky vendi im, e ti ma mundso t kem edhe un hise s bashku me ty, e un do t t pasoj. Hovdhete e shpr-bleu Sulejten me t holla dhe i dhuroi rroba t shtrenjta, me t cilat u kthye te Resulullahu dhe ia dorzoi letrn. Resulullahu e lexoi at, e tha: Sikur t m krkonte vetm nj pjes t toks, nuk do tia jepja, sepse do ta humbte edhe at q zotron.
546 Zadu-l-Mead: III/62. Teksti, t cilin e ka siguruar n koh m t re dr. Hamidullahu, sht marr nga libri, t cilin e ka gjetur ai. Teksti ndryshon vetm n nj fjal: Nuk ka Zot tjetr, prve Tij (La ilahe gajruhu), n vend se: Vetm Ai sht Zot (La ilahe ilahu).
430
Kur u kthye Resulullahu nga ekspedita pr lirimin e Meks, Xhibrili e informoi se Hovdhete kishte vdekur. Resulullahu tha: N Jemen do t paraqitet nj njeri i cili rrejshm do t paraqitet se sht Pejgamber, e do t vritet pas vdekjes sime. Dikush prej t pranishmve pyeti: O Pejgamber i Allahut, kush do ta vras at? Resulullahu tha: Ti dhe shokt e tu, e n fund ndodhi pikrisht kshtu.547
7. Mesazhi drguar Harith b. Ebi Shemer El-Gassanit, sunduesit t Shamit (Damaskut)

Resulullahu i drgoi nj mesazh Harithit, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit, Resulullahut, Harith b. Shemerit, paqja qoft mbi at, q sht n rrugn e Alla-hut, i cili beson dhe i cili flet t vrtetn. Un t thrras t besosh Allahun dhe Atij t mos i shoqrosh asknd. Sundimi n mbretrin tnde do t mbetet ty. Mesazhin sipas zgjedhjes s Resulullahut e drgoi Shuxha b. Vehb nga fisi Beni Esed b. Huzejmeh. Kur Harithi pranoi mesazhin, brtiti: Kush mund t ma rrmbej fronin mua? Un do t shkoj ta shoh at. Islamin nuk e pranoi.548
8. Mesazhi drguar sunduesit t Ammanit

Resulullahu i drgoi nj mesazh mbretit t Ommanit, Xhiferit, dhe vllait t tij Abdu Ibnej Xhilendit, me kt prmbajtje: Bismil-lahir Rahmanir Rahim. Nga ana e Muhammedit, t birit t Abdullahut, deri te Xhiferi dhe Abdu Ibnej El-Xhilendi. Paqja qoft mbi at i cili pason rrugn e Allahut! Ju ftoj t dyve n thirrjen Islame. Pranoni Islamin, do t jeni t shptuar. Un me t vrtet jam Pejgamber i Allahut pr mbar njerzimin, pr ti paralajmruar ata t cilt jan t menur dhe pr dnimin ndaj jobesimtarve. Nse ju do t jeni t ngulmt dhe t qndrueshm n Islam, do t mbeteni n pushtet, e nse refuzoni kt, ather sundimi do tju dal dore. Kuajt e mi do t shtitin fushave tuaja, ndrsa paralajmrimi im do t njmend-sohet mbi mbretrin tuaj. Resulullahu caktoi Amr b. El-Asin pr t drguar mesazhin. Amri rrfen: Mora rrugn dhe mbrrijta n Omman, ku takova Abd Ibnejin, i cili ishte njeri zemrbut dhe me sjellje t
547 548
Zadu-l-Mead: III/63. Zadu-l-Mead: III/62; Muhadaratu Tarihi-l-umemi-l-Islamijje nga Hudariu: I/146.
431
mir, e i thash: Un jam emisar i Pejgamberit t Allahut. Kam ardhur te ti dhe te vllai yt. Ai u prgjigj: Vllai im sht m i madh se un, pandaj sht n pushtet. Do t t drgoj tek ai, q ta lexoj mesazhin q e ke sjell ti. Pastaj pyeti: E n ka thrret ti? - Amri: Un thrras ti besoni Allahut, Nj t Vetmit, q asnj send t mos ia bni shok, ta braktisni adhurimin ndaj hyjnive t tjera, t dshmoni se Muhammedi sht rob i Allahut dhe Pejgamber i Tij, - Abdi: O Amr, ti je i biri i kryeparit t popullit tnd, si veproi babai yt kur e pranove Islamin? Ne babain ton e kemi shembull. - Amri: Vdiq duke mos e pranuar Muhammedin, Resulullahun , e un kam pasur dshir q t besonte dhe ta pranonte Islamin. Por edhe un kam pasur mendim t njjt sikurse ai, derisa Allahu m udhzoi n Islam. - Abdi: Kur e pranove Islamin? - Amri: Rishtas. - Abdi: Ku e pranove Islamin? - Amri: Te Nexhashiu (Negusi), dhe i tregova se edhe ai e kishte pranuar Islamin. - Abdi: E bri populli i tij n mbretri? - Amri: Ata e pranuan at si mbret dhe e prqafuan Islamin. - Abdi: E patrikt dhe etrit e krishter, a vepruan edhe ata njsoj? - Amri: Po. - Abdi: Ki kujdes, o Amr, se po flet. Ti e di se vetia m e rrezikshme e njeriut sht - rrena! - Amri: Nuk jam duke gnjyer, sepse feja jon e ndalon gnjeshtren. - Abdi: Mendoj se Herakleu nuk sht i informuar pr Islamin e Nexhashiut. - Amri: E di edhe ai. - Abdi: Si e di ti kt? - Amri: Nexhashiu ia paguante tatimin atij, ndrsa, prej kur e pr Pejgamber tha: prqafoi Islamin dhe e pranoi Muhammedin Pasha Allahun, nuk i jap m asnj dirhem. Pr kt e lajmruan Herakleun. Vllai m i madh e pyeti: A mos vall do t lejosh qe i prvuajturi yt t mos paguaj tatimin dhe t besoj n fen tjetr pos tndes, dhe at n nj fe t re? Herakleu u prgjigj: Njeriu 432
dshiron at fe q e ka zgjedhur pr vete, far t bj me t? Pr Zotin!, sikur t mos m dhimbsej pushteti, edhe un do t veproja njsoj sikurse ai. - Abdi: Ke kujdes, o Amr, po flet kshtu? - Amri: Pasha Allahun, t them t vrtetn. - Abdi: M thuaj, preferon feja jote, e ndalon? dhe - Amri: Urdhron bindjen ndaj Allahut t Madhruar ndalon brjen e mkateve. Urdhron vepra t mira, mirmbajtjen e lidhjeve farefisnore, ndrsa ndalon dhunn dhe armiqsin. Ndalon zinan, alkoolin, adhurimin e gurve, t idhujve dhe t kryqit. - Abdi: Kjo sht feja m e mir pr t ciln kam dgjuar. N far gjra t mira thrret ajo! Sikur t donte vllai im t m dgjonte, do ti hipnim kuajve dhe do t shkonim te Resulullahu pr t dshmuar dhe pr t besuar n pejgamberin e tij. Por vllai im e do pushtetin, sikur ta braktiste at dhe t mnjanohej. - Amri: Nse ai e pranon Islamin, Resulullahu do ti lejoj t bhet mbret i popullit t vet. Ather ai do te mblidhte zekatin, nj pjes nga pasuria e pasanikve, pastaj do tia ndante at t varfrve. - Abdi: Sa etik e bukur, sa e mir qenka kjo ndarje. E do t thot zekat? - Amri: Un ather i shpjegova se far nnkuptonte Resulullahu me zekat, dhe se jepej nga pasuria n emr t tij, gjersa erdha te devet. - Abdi: O Amr a mos vall, bie n pikpyetje edhe bagtia jon e cila kullot bari e pi uj? - Amri: Po. - Abdi: Pr Zotin!, mendoj se populli im nuk do t pranoj dhe nuk do ti nnshtrohet ksaj dispozite. - Amri: I kalova dit me radh para ders se tij, ndrsa ai shkonte te i vllai dhe ia prcillte fjalt e mia. Pastaj nj dit m ftoi, e un hyra brenda te vllai m i madh. Oborrtart e tij ma morn turbanin dhe xhyben (kaftanin), e ai u tha: Lreni le t hyj! Un hyra e desha t ulesha, por ata m ndaluan gjersa ai nuk m lejoi. E shikova at, e ai, Xhiferi (vllai m i madh) tha: Fol, dshiron? - Amri: Ia dhash mesazhin e vulosur. Ai e theu vuln dhe e lexoi deri n fund. Pastaj ia dha vllait t vet, e edhe ai e lexoi at. Ather pash se vllai i tij ishte m zemrbut se ai. - Xhiferi tha: E kush e pason at? 433
-Amri: Njerzit t cilt e duan fen Islame, t cilt e kan zgjedhur at, prve feve t tjera dhe t cilt e kan kuptuar me mendjen e vet se me an t porosive t Allahut jan t shptuar nga lajthitja, n t cilin patn jetuar. Un ende nuk kam par ndonj njeri t pavendosur sikurse ti. Nse ti nuk e pranon sot Islamin dhe nuk fillon ta pasosh at, ather koha do t t shkel. Prandaj, pranoje Islamin, do t jesh i shptuar dhe do t jesh sundues i pranuar te populli yt. Ather nuk do t t sulmoj ushtria jon. Un edhe sot jam ktu, e nesr do t udhtoj prapa. U ktheva te vllai i tij, Abdi, e ai m tha: O Amr, shpresoj se ai do ta pranoj Islamin, vetm nse nuk i dhimbset pushteti. -Amri: Shkova tek ai pr t dytn her, por nuk m pranoi. Un prsri u ktheva te vllai i tij dhe i tregova se nuk munda t hyja tek ai. Abdi m drgoi te Xhiferi, e ai tha: Kam menduar pr propozimin tnd q t pranoj Islamin, por erdha n prfundim se do t bhem njri ndr arabt m t dobt nse mbretrin time ia dorzoj atij njeriu. Ushtria e tij nuk do t vij ktu, e nse vjen, ather do ket prleshje t ashpr. Amri: Un nesr udhtoj prapa. T nesrmen Amri u mor me vllan e tij, ndrsa ishin vetm: Prse mos t pranojm edhe ne? Secilit q ia ka drguar thirrjen pr Islam, i sht prgjigjur dhe e ka pranuar at. Amri: Kur agoi dita, Xhiferi drgoi t m thrrisnin dhe e pranoi Islamin, edhe ai edhe vllai i tij. Vrtetuan pejgamberin e Resulullahut , kurse mua m mundsoi tubimin e zekatit dhe ti interpretoja rregullat, dhe m ndihmonin kundr atyre t cilt m kundrshtonin.549 Prmbajtja e ktij mesazhi tregon sheshazi se ky iu sht drguar dy vllezrve me vones t madhe n krahasim me mesazhet e drguara perandorve dhe sundimtarve. Shumica mendojn se ky mesazh iu sht drguar pas lirimit t Meks. Me an t ktyre mesazheve, Resulullahu u ka paraqitur parimet e fes Islame sundimtarve m t famshm t asaj kohe. N mesin e tyre ka t atill q e pranuan Islamin, e disa t tjer mbetn n mosbesim. Mirpo sht me rndsi se edhe ata filluan t mendonin pr Muhammedin dhe pr Islamin.
549
Zadu-l-Mead: III/62, 63.
434
Aktivitetet ushtarake pas marrveshjes s Hudejbijes
AKTIVITETET USHTARAKE PAS MARRVESHJES S HUDEJBIJES

Ekspedita n Gabeh ose n Dhi-Kared
Kjo fushat ushtarake sht ndjekja e nj grupi kriminelsh nga fisi Benu Fuzareh, i cili merrej me kusari dhe n kt mnyr prpiqej t vinte gjer te Resulullahu . Kjo sht beteja e par q ndrmori Resulullahu pas Hudejbis, e para Hajberit. Buhariu, n prmbledhjen e tij t haditheve, thot se ekspedita ka ndodhur tre vjet para Hajberit. Gjithashtu edhe Muslimi n Musnedin e tij transmeton hadithin nga Seleme b. El-Ekvae. Ndrsa historiant e ktyre betejave thon se kjo ka ndodhur para Hudejbis. Ajo q sht n Sahih (prmbledhjen e haditheve) sht m e sakt se mendimet e historianve.550 Prmbajtja e ksaj beteje gjendet n rrfimin e pjesmarrsit trim Seleme b. ElEkvaes, i cili thot: Resulullahu drgoi nj djalosh n prcjelljen time, e un u nisa s bashku me t duke kalruar kalin e Talhas. Kur gdhim n mngjes, pam se Abdu-r-Rahman El-Fezzariu kishte sulmuar kullotn, kishte rrmbyer devet qumshtore dhe e kishte mbytur bariun. Un brita: O Rebah, merre kt kal dhe shpejto te Talha, informoje dhe Resulullahun se far ka ndodhur. Rebahu kalroi, e un hipa mbi nj kodr u ktheva n drejtim nga Medina dhe brita sa mujta tri her: Ja sulmi plakits armiqsor! Pastaj u nisa gjurmve t armikut dhe fillova ti gjuaja me shigjeta duke recituar vargje: Un jam Ibnu-l-Ekvae, e kjo dit sht dit hakmarrjeje. El-Ekvae vazhdon rrfimin: Un i gjuaja dhe i friksoja pandrprer ata, kur papritmas u paraqit nj kalors. U fsheha pas nj lisi, e gjuajta me shigjet dhe ai u rrzua. T tjert ikn n nj gryk t ngusht mali, e un fillova ti gjuaja me gur. Dhe kshtu i
Sahihu-l-Buhari: II/693; Sahihu-l-Muslim: II/113-115; Fethu-l-Bari: VII/460, 461, 463; Zadu-l-Mead: II/120.
550
435
pas shpins sime drgoi devet e Resundiqja ata, derisa Allahu lullahut . Kusart u gjendn mes meje dhe deveve. E un prsri vazhdova ti ndiqja dhe ti gjuaja, e ata m gjuajtn me tridhjet testija dhe tridhjet shtiza pr t m ndalur. Sa her q ecja duke i dhe ndjekur ata, lija gjurm prapa, sipas t cilave Resulullahu ashabt e tij do t mund t m gjenin. Kusart arritn n grykn Thenijjeh dhe u uln pr t drekuar. Un u ula maj nj shkrepi, ndrkoh katr vet prej tyre u drejtuan nga un. I pyeta: A e dini se kush jam un? Un jam Seleme b. El-Ekvae, kush guxon t luftoj me mua, vetm le t urdhroj e t shohim se kush do t fitoj, e un gjer m sot ende nuk kam dshtuar. Ata u kthyen prapa. Nuk kaloi shum koh, kur atje prej s largu pash ushtrin e Resulullahut dhe kuajt, t cilt onin pluhur. I pari ishte Ahrami, pas tij Ebu Katade, e pas tij El-Mikdad b. El-Esvedi. U prleshn Abdu-rRahmani (prijsi i kusarve) dhe Ahrami (kalorsi i Resulullahut ). Ahrami e cingrisi kalin drejt Abdu-r-Rahmanit, e ky e plagosi dhe e mbyti at. Abdu-r-Rahmani i hipi kalit t tij, e ky e rrzoi dhe e lndoi. Abdu-r-Rahmani e theri dhe e mbyti at. Pastaj i hipi kalit t vet dhe filloi t ikte. Pas tij shpejtoi Katade, e plagosi at dhe e mbyti. Kur e pa kt grupi i kusarve, u dha n ikje me t katra. Ne i ndiqnim. Un vrapoja pas tyre (pa kal), e ata, para perndimit t diellit, hyn n nj gryk mali ku kishte uj. Uji quhej Dhi-Kired. Ishin t etshm, andaj deshn t pinin uj, por un i dbova nga uji, mbrriti n e ata nuk patn rast t pinin asnj pik. Resulullahu kohn e jacis, e un i thash: O Pejgamber i Allahut, kusart jan t etshm, sikur t m drgoje me uj, un do t shptoja ka mund t shptohet, do ti mbytja disa prej tyre. Resulullahu tha: O Ibnu-l-Ekvae, ti je n gjendje ta bsh kt, por ki durim. Pastaj tha: Ata do t ndalen tani n Gatafan. Resulullahu ka thn: Kalorsi i yn m i mir at dit ka qen Ebu Katade, kurse kmbsori m i mir, Seleme b. Amr b. El-Ekvae. Mua m dhuroi dy shtiza, nj pr shkak se isha kmbsor, e t dytn se isha lufttar i mir. Prandaj, kur u kthyem n Medin, m mori pran n deven e tij. Resulullahu gjat kohs s ksaj ekspedite, n Mek la Ummi Mektumin pr ta zvendsuar, ndrsa flamuri luftarak ishte n duart e El-Mikdad b. Amrit.551
551
Sahihu-l-Buhari: II/603; Sahihu-l-Muslim: II/113-115; Zadu-l-Mead: II/120.
436
Beteja pr Hajber dhe Vadi-l-Kura (Muharrem, viti 7 h.)
BETEJA PR HAJBER DHE VADI-L-KURA (Muharrem, viti 7 h.)

Hajberi sht larg Medins shtatdhjet-tetdhjet milje nga ana veriore. Sot Hajberi sht nj fshat me klim t rnd dhe jo t shndosh.
Shkaku i betejs
Kur Resulullahu u sigurua prej njrit nga tre armiqt e bashkuar, dhe at m t rrezikshmit, pas marrveshjes s Hudejbis, dshironte ti qronte hesapet me dy armiqt e mbetur: me hebrenjt dhe me fiset arabe t Nexhdit. Kjo ishte e domosdoshme, n mnyr q t arrihej paqja n tr Arabin. Vetm ather, pas shum viteve t gjata e t rnda luftimesh, muslimant do t kishin mundsi ti qaseshin studimit dhe paraqitjes s Shpalljes s Allahut. Meqense Hajberi ishte qytet spiunazhi dhe komploti, qendr e provokimeve ushtarake, erdhe e przierjeve dhe e nxitjeve armiqsore pr luftra, e kishte merituar q muslimant ti suleshin. Pas t gjitha ktyre, nuk duhet harruar se banort e tij qen nismtar pr bashkimin e t gjith armiqve n luftn e prbashkt kundr muslimanve. Ata e bindn fisin Benu Kurejdha pr tradhti e mashtrim. Ata u ndrlidhn me munafikt, ose me pjestart e kolons s pest n shoqrin Islame. Ata i nxitn fiset gatafane dhe fiset e tjera beduine, ose krahun e tret t armikut t bashkuar, e m n fund edhe vet u prgatitn t sulmonin. Krahas t gjitha ktyre prgatitjeve, i hodhn muslimant n sprovime dhe n mundime t vazhdueshme. Hebrenjt e patn prgatitur planin pr ta mbytur Resulullahun , pr arsye muslimant qen detyruar t ndrmerrnin fushata t pandrprera ushtarake, patrullime dhe aksione, me qllim q ti zinin udhheqsit komplotist, si ishin Selam b. El-Hakiki, Esir b. Zarami etj. Detyra e muslimanve q ti qronin hesapet me kta hebrenj, ishte tejet e madhe dhe kt sht dashur ta bjn shum m hert, 437
por qllimisht dhe me arsye t plot e lan kt pas dore, meq s pari duhej ti pastronin gjrat me armikun m t fuqishm, m t madh dhe m kokfort, me kurejsht e Meks, t cilt vazhdimisht u bnin rezistenc muslimanve. Meqense kjo rezistenc tani ishte dobsuar pak, dhe pasi muslimant kishin arritur marrveshjen pr armpushim n Hudejbije dhe kishin nnshkruar kontratn me ta, terreni ishte i pastr pr ti qruar hesapet me kriminelt e tjer. Prandaj edhe po afrohej koha e ksaj llogarie.
Vajtja n Hajber
Ibni Ishaku rrfen: Resulullahu , pasi u kthye nga Hudejbija, n Medin qndroi gjat muajit dhul-hixhxhe dhe nj pjes t muajit muharrem, kurse n gjysmn e dyt t ktij muaji muslimant u nisn pr n Hajber. Mufesirt - komentuesit e Kuranit, thon: Allahu Hajberin ua ka premtuar muslimanve. I Madhruari thot n Kuran: Allahu ju ka premtuar plak t begat q do t fitoni, e kt jua shpejtoi. (El-Feth: 20). Allahu e ka shpejtuar armpushimin n Hudejbije, n mnyr q t fitonin plak t begat pasi ta kishin marr Hajberin.
Numri i ushtris muslimane

Kur munafikt dhe njerzit me karakter dhe me iman t dobt u ndan nga Resulullahu n Hudejbije, Allahu i urdhroi Pejgamberit t Vet, se si t vepronte me ta: Ata t cilt mungojn, sigurisht, do t thon kur niseni t merrni plakat: Na lejoni edhe neve tju shoqrojm, n mnyr q ti ndrrojn fjalt e Allahut. Thuaj: Ju kurrsesi nuk do t na shoqroheni, kt edhe m hert e ka thn Allahu!, e ata do t thon: Nuk sht ashtu, por ju na kini zili. As ashtu nuk sht, por ata pak ka kuptojn. (El-Feth: 15). Kur Resulullahu vendosi t nisej pr n Hajber, shpalli q asnjri t mos guxonte t nisej me ta nse nuk ishte gati pr xhihad luft n rrugn e Allahut. Dhe, me t vrtet, askush tjetr nuk u nis, prve ashabve nga beslidhja, e ata ishin nj mij e katrqind lufttar. N Medin la zvends Sebba b. Urfetah El-Gaffarin, kurse sipas mendimit t Ibni Ishakut ky ka qen Numejleh b. Abdullah El-Lejthi.
438
Sipas hulumtuesve t historis islame, m i sakt sht emri i par.552 N at koh Ebu Hurejra erdhi n Medin si musliman. Sebba b. Urfetatin e takoi n namaz t mngjesit, andaj u lidh n namaz pas tij, e pas selamit Ebu Hurejra i tregoi Sebbahut se kishte prqafuar fen Islame. Kur u kthye Resulullahu nga Hajberi, u tha muslimanve t llogaritnin edhe Ebu Hurejran s bashku me shokt e tij n ndarjen e plakave t lufts.
Lidhja e munafikve me hebrenjt

Munafikt punonin pr hebrenjt. Udhheqsi i tyre, kryemushriku Abdullah b. Ubeje, drgoi nj raport n Hajber, me kt prmbajtje: Muhammedi sht nisur drejt jush, kini kujdes dhe mos u friksoni. Ju jeni numerikisht m shum dhe m t prgatitur. Ushtria e Muhammedit sht nj grup i vogl njerzish t paorganizuar mir dhe t armatosur dobt. Kur n Hajber msuan pr kt lajm, drguan Kenaneh b. Ebil Hakikin dhe Hazet b. Kajsin pr t ndihmuar gatafant. Ata ishin aleat t hebrenjve t Hajberit dhe mbronin prapavijn e tyre nga muslimant. Banort e Hajberit u premtuan gjysmn e t korrurave nse i mundnin muslimant.
Rruga gjer n Hajber

Resulullahu u nis pr n Hajber nga kodra Isra, pastaj EsSuhbe, dhe rrugs prmes lugins Er-Rexhie. Largsia mes Er-Rexhias dhe Gatafanit sht njzet e katr or ecje. Gatafant u prgatitn dhe u nisn pr n Hajber q t ndihmonin hebrenjt. Gjat udhtimit, prapa tyre u dgjua nj zhurm e madhe. Menduan se muslimant kishin sulmuar familjet dhe pasurit e tyre, dhe u kthyen mbrapsht. N kt mnyr rruga mes Resulullahut dhe Hajberit ishte e lir. Pastaj Resulullahu thrri dy t rinj, q ishin nisur s bashku me ushtrin, ti tregonin rrugn m t mir dhe m t sigurt, n mnyr q n Hajber t hynin nga veriu, ose nga ana e Shamit, pr ti penguar hebrenjt t iknin n Sham dhe njkohsisht tua ndrprisnin rrugn nga gatafant. Njri prej tyre tha: Un do tju udhheq, o Pejgamber i Allahut. Ai i oi gjer te nj udhkryq, e pastaj
552
Fethu-l-Bari: VII/460; Zadu-l-Mead: II/133.
439
tha: donjra prej ktyre rrugve na shpie n cakun e dshiruar. Resulullahu e urdhroi ti tregonte emrat e secils rrug. Ai tha: E para quhet Huzn, e dyta Shash, e treta Hatib dhe e katrta Husejl. Resulullahu nuk deshi t nisej n asnjrn prej tyre. Mbeti vetm nj drejtim, e Umeri pyeti: Si quhet kjo rrug? Udhrrfyesi u prgjigj: Merhab. Resulullahu vendosi q t niseshin ksaj rruge.
Disa ndodhi gjat udhtimit pr n Hajber

1. Transmetohet nga Seleme b. El-Ekvaes, i cili thot: U nism me Resulullahun pr n Hajber. Udhtonim natn. Njri prej njerzve i tha Amirit: O Amir, ti dgjojm disa vargje tuaja. Amiri ishte poet, andaj filloi t kndonte: O Allah, t mos ishe Ti nuk do tishim t prudhur, nuk do t ndanim sadakan dhe nuk do tishim namazli. Fali lufttart e tu, t cilt Ty t besojn, prforcoju shtigjet e rrugs derisa dushmanin ta dbojn. Qetsin Tnde lshoje mbi ne, luftn nuk do ta refuzojm ne, e le t irret soji i tyre. e dgjoi kt kng, e pastaj pyeti: Kush sht Resulullahu ai q udhheq (kndon)? U prgjigjn: Amir b. Ekvae. Resulullahu tha: Allahu e mshiroft. Ai njeri (q i tha Amirit t kndoj) tha: Sigurisht do t jet ashtu, o Pejgamber i Allahut, por a do t m gzosh edhe mua me at?553 Muslimant e dinin se Resulullahu nuk do ti thoshte posarisht (jerhamuhull-llahu) Allahu t mshiroft, e t mos dihej se do t binte shehid.554 Dhe, me t vrtet, Amiri ra shehid n betejn e Hajberit. 2. Duke udhtuar, ushtria e pa prej s largu luginn e Hajberit, andaj t gjith njzri thirrn tekbir: Allahu ekber, Allahu ekber, la ilahe ilAllah! Resulullahu tha: Kujdesuni pr vetn, ju nuk jeni duke thirrur t shurdhtin, e as t papranishmin, por ju jeni duke thirrur At q i dgjon t gjitha dhe i cili sht shum afr jush.555
553 Sahihu-l-Buhari, kaptina mbi Hajberin: II/603; Sahihu-l-Muslim, kaptina Beteja pr Kared dhe t tjera: II/115. 554 Veprat dhe kaptinat e njjta. 555 Sahihu-l-Buhari: II/605.
440
3. N Suhbe, afr Hajberit, Resulullahu fali namazin e ikindis. Pastaj krkoi q ti sillnin furnizimin e udhtimit. Asgj nuk i solln, prve qullit. Ai urdhroi q t prgatitej nj sasi e mjaftueshme, pastaj hngri, hngrn edhe t tjert, mandej u ngrit e shplau gojn, e shplan edhe t tjert, dhe filloi ta falte akshamin duke mos e prsritur abdestin556(kishte abdest q nga ikindia), e pas akshamit fali edhe jacin me po at abdest.557
Ushtria muslimane pran mureve t Hajberit

Natn e fundit, n prag t betejs, muslimant bujtn n afrsi t Hajberit, kurse hebrenjt nuk i kishin vrejtur ata. Resulullahu e kishte zakon q, kur i afrohej armikut n mbrmje, t mos e sulmonte at derisa t agonte. At dit kur agoi, faln sabahun, pastaj i hipn t shaluarave dhe u nisn. Banort e Hajberit ishin duke dal n fusha me terplota e me shporta. Kur e pan ushtrin, than: Muhammedi, pr Zotin!, Muhammedi dhe ushtria e tij! Pastaj duke shpejtuar ikn n qytetin e tyre, ndrsa Resulullahu tha: Allahu ekber, qoft i shkretuar Hajberi, Allahu ekber, qoft i shkretuar Hajberi. Nse ne lshohemi gjer tek oborret hebreje, sa mngjes i zi do t gdhij pr ata q kan qen t paralajmruar. (Es-Safat: 177).558 Resulullahu pr fushim zgjodhi nj vend afr mureve t qytetit. N at ast erdhi Habab b. El-Menziri e i tha: O Pejgamber i Allahut, t ka urdhruar Allahu q t fushojm n kt vend kjo sht sipas planit tnd strategjik? Resulullahu u prgjigj: Kjo sht zgjedhja ime. Hababi i tha: O Pejgamber i Allahut, ky vend sht shum afr mureve t Hajberit. T gjith lufttart hebrenj do t jen aty. Ata e din gjendjen ton, e ne nuk e dim gjendjen e tyre. Shigjetat e tyre do t arrijn gjer te ne, kurse tonat nuk do t mund t arrin gjer tek ata. Natn nuk mund t jesh i sigurt prej tyre. Ndrsa n mes t palmave sht nj vend i fshehur ku mund t ngrihen tendat. Nse urdhron t ndrrohet vendi, ather le t jet ky vendfushimi yn. Resulullahu tha: Le t jet vendfushimi yn ky q propozove ti. Pastaj e ndrruan vendin.
556 557
Sahihu-l-Buhari: II/605. Megazi El-Vakidi, Beteja pr Hajber, f. 112. 558 Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja pr Hajberin: II/603, 604.
441
Kur iu afruan Hajberit dhe kur e pan at, Resulullahu tha: Ndaluni! Kur u ndaln, ather tha: O Allah, Sundues i shtat qiejve dhe i hapsirs q mbulon ata, Sundues i shtat tokave dhe tr asaj q prfshijn ato dhe Sundues i shejtanit dhe atyre t cilt ata i sjellin n lajthitje, t lutemi Ty pr t mirn e ktij qyteti, pr t mirn e ktij populli dhe t mirn e t mirs q ekziston n t, e te Ti mbshtetemi kundr t kqijave t ktij qyteti dhe t kqijave t banorve t tij dhe t kqijave q ekzistojn n t! Nisuni n emr t Allahut!559
Prgatitja pr luft dhe vzhgimi i fortifikatave t Hajberit

N prag t betejs Resulullahu tha: Nesr kt flamur t Islamit do ta mbaj njeriu q e do Allahun dhe Pejgamberin e Tij dhe t cilin e do Allahu dhe Pejgamberi i Tij. Kur agoi dita, t gjith ngarendn. Secili prej tyre dshironte q personalisht ta bartte flamurin. Resulullahu pyeti: Ku sht Ali b. Ebi Talibi? Iu prgjigjn: O Pejgamber i Allahut, ankohet se i dhembin syt.560 Resulullahu tha: Ma sillni ktu. Njerzit e solln, ndrsa Resulullahu ia frkoi syt, iu lut Allahut dhe Aliu u shrua, sikur t mos kishte pasur fare dhimbje. Pastaj Resulullahu i dha flamurin e Islamit, e Aliu pyeti: O Pejgamber i Allahut, a t luftoj kundr tyre derisa t bhen si jemi ne? Resulullahu iu prgjigj: Frenoj prcjellsit e tu derisa t arrini n oborret e tyre, e pastaj thirri ata n Islam dhe sqaroju atyre obligimet q kan ndaj Allahut . Pasha Allahun, po qe se Allahu e prudh n rrugn e drejt ndonjrin prej tyre me sebebin tnd (me ndrmjetsimin tnd), do t kishe m tepr vler sesa t kishe tr pasurin e ksaj bote.561 Hajberi ishte i ndar n dy pjes. do pjes kishte kshtjellat, fortesat e veta. Pjesa e par:
Ibni Hisham: II/329. Pr shkak smundjes s syve Aliu ka munguar n ekspedit, e pastaj e mblodhi gjith fuqin dhe e arriti ushtrin. 561 Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja pr Hajberin: II/505, 506. N disa transmetime prmendet se Aliut i sht dorzuar flamuri pas disa prpjekjeve t pasuksesshme pr shprthimin e cilsdo fortifikate. Ne kemi marr mendimin si m t saktin te dijetart e vrtet.
560
559
442
1. Fortesa Naim 2. Fortesa Es-Sab b. Muadh 3. Fortesa Kalatu-z-Zubejr 4. Fortesa Ebij 5. Fortesa En-Nezar Tri fortesat e para gjendeshin n rajonin e quajtur En-Netah, kurse dy t fundit n rajonin Esh-Shekk. Pjesa e dyt e qytetit ishte e njohur nn emrin El-Kutejbeh. Kjo kishte tri fortesa: 1. Fortesa, El-Kamus (kjo ishte fortifikata e benu ebi-l-hukajkve nga fisi Benu En-Nadir) 2. Fortesa, El-Vetih. 3. Fortesa, Es-Sulalem. Prve ktyre, n Hajber kishte edhe kshtjella e kulla t tjera q ishin m t vogla, por pa ndonj rndsi strategjike. Beteja u zhvillua vetm n pjesn e par t Hajberit, ndrsa pjesa e dyt, me gjith numrit e madh t lufttarve t tyre, u dorzua pa luft.
Fillimi i betejs dhe pushtimi i fortess Naim

Fortesa Naim ishte e para ndr t tjerat q sulmuan muslimant. Hebrenjt strategjikisht ishin m t fuqishm dhe veprimi i par i tyre ishte me karakter mbrojts. N kt fortes sundonte dhe udhhiqte Murehhabi, hero hebre i cili e konsideronte veten sa nj mij lufttar. Ali b. Ebi Talibi i udhhoqi muslimant n kt fortes dhe i ftoi hebrenjt n fen Islame. Ata refuzuan dhe i doln prpara muslimanve me n krye sundimtarin e tyre Murehhabin. Kur dy ushtrit u radhitn pr prleshje, i thirrn trimat n dyluftim. Selem b. El-Ekvae thot: Para nesh doli sunduesi i tyre Murehhabi, duke vringlluar me shpat dhe duke thn: I tr Hajberi e di se Murehhabi jam un, nuk ankohem n arm, trim i aft jam un, dije kt. Kur luftrat fillojn, ndizem edhe un. Me ritm t njjt iu prgjigj xhaxhai im Amiri: I tr Hajberi e di se Amiri jam un, nuk ankohem n arm, trim jam un, dije kt. Kta dy hyn n dyluftim. I ndrruan disa goditje, e shpata e Murehhabit u ngul n mburojn e Amirit. Xhaxhai im e sulmoi at, por e kishte shpatn t shkurtr, andaj ia kapi kmbn ktij hebreu pr ta goditur. Shpata u dbua nga kmba e Murehhabit, u kthye pra443
pa dhe e goditi xhaxhain tim drejt e n qaf. Nga kjo goditje ra i vdekur n tok. Pr Amirin Resulullahu ka thn: Ai do t fitoj shprblim t dyfisht, duke treguar dy gishta t ngjitur. Ai sht ushtar i zellshm dhe lufttar i fes. Murehhabi prsri e thirri diknd nga muslimant n dyluftim duke knduar: I tr Hajberi e di se Murehhabi jam un..., e i doli n dyluftim Ali b. Ebi Talibi. Seleme b. ElEkvae rrfen se edhe Aliu i sht prgjigjur atij n vargje: Mua nna m quajti q jam Hajder, mbret i t gjitha pyjeve t dendura, manzar t shmtuar. Aliu vringlloi me shpat, e goditi Murehhabin n kok dhe e mbyti n vend. Me vrasjen e Murehhabit prfundimisht ra fortifikata.562 Kur Aliu iu afrua fortess, nga aty thirri nj njeri: Kush je ti? Aliu u prgjigj: Ali b. Ebi Talibi. Hebreu brtiti: Jeni lartsuar, pasha at q i sht shpallur Musait! Pastaj u paraqit Jaseri, vllai i Murehhabit, duke thn: Kush dshiron dyluftim? Para tij doli Zubejri. Nna e Zubejrit iu drejtua Resulullahut e tha: O Pej-gamber i Allahut, a mos vall, t vritet biri im? Ai u prgjigj: Jo, por biri yt do ta vras at. Dhe Zubejri me t vrtet e mbyti at. Pas ksaj ngjarjeje, filloi lufta e ashpr rreth Naimit. Aty u vran disa prijs hebrenj, pr arsye u shua rezistenca e hebrenjve. E pastaj nuk mundn ta ndalnin vrullin e muslimanve. Burimet historike thon se pushtimi i ksaj kshtjelle ka zgjatur disa dit dhe se muslimant kishin hasur n rezistenc t madhe. Hebrenjt humbn shpresn se do ta mbronin kt fortifikat, andaj trhiqen n fortesn Es-Sab. Kshtu muslimant i pushtuan muret e Naimit.
Pushtimi i fortess Es-Sab b. Muadh

Fortesa Sab nga madhsia ishte e dyta pas Naimit. Ajo ishte n vendin e dyt si pr nga rndsia, ashtu edhe pr nga pozita strategjike pr hebrenjt. Muslimant e sulmuan at nn udhheqjen e Habab b. El-Mundhir El-Ensariut. Muslimant i dhan atyre ultimatum prej tri ditsh. Ditn e tret Resulullahu iu lut Allahut me nj dua t posame pr tia mundsuar pushtimin e ksaj fortese.
Ekzistojn mendime t ndryshme rreth personit q ka vrar Murehhabin, si dhe rreth dats se kur sht vrar, dhe kur sht pushtuar fortesa Naim. Ne e kemi marr tekstin e Buhariut, pas verifikimit t rrjedhs s ngjarjeve.
562
444
Ibni Ishaku rrfen se n fisin Benu Sehm kishte musliman t vrtet, t cilt erdhn te Resulullahu t uritur dhe i than: Ne jemi duke luftuar n rrugn e Allahut, edhe pse nuk kemi far t ham. Resulullahu ather tha: O Allah, Ti e di gjendjen e tyre, Ti e di se ata nuk kan aspak fuqi, e edhe un nuk kam kurrgj afr q tu jap t han. Mundsoju ktyre q t pushtojn fortesn m t famshme dhe m t pasur. N at pjes t Hajberit ka m s teprmi ushqim dhe mish t majm.563 Ushtria u sul n fortes dhe Allahu ua mundsoi pushtimin e Es-Thabit. Pas duas, Resulullahu i thirri muslimant ta pushtonin kt fortes dhe pastaj tu lejohej njerzve nga fisi Benu Eslem t ishin n rreshtat e para t sulmuesve. Dyluftimi dhe beteja u zhvilluan n nj fush para fortess, ditn e tret para perndimit t diellit. Muslimant gjetn disa katapulte dhe karroca luftarake. Pr shkak t uris s madhe q mbretronte n radht e ushtris muslimane, pr t ciln bhet fjal n transmetimin e Ibni Ishakut, ushtart thern disa gomer dhe i vun n hell pr ti pjekur. Kur dgjoi pr kt Resulullahu , ndaloi ngrnien e mishit t gomarit shtpiak.
Pushtimi i fortess Zubejr

Pas pushtimit t fortesave Naim dhe Es-Sab, hebrenjt nga kto dy fortesa kaluan n fortesn Zubejr. Kjo fortes ishte e ndrtuar n lartsirat shkmbore gjer te t cilat vshtir q mund t arrinin njerzit dhe kuajt. Resulullahu urdhroi rrethimin, i cili zgjati tri dit. Pas tri ditsh erdhi te Resulullahu nj hebre, e i Kasimit) edhe nse tha: O Ebu Kasim (sipas djalit t Resulullahut zgjat rrethimi nj muaj, ata nuk do t mrziteshin. Ata kan burime nntoksore. Natn dalin prej fortifikats dhe furnizohen me uj, kurse gjat dits mbyllen n kshtjella, e ti nuk mund tu bsh asgj. Mirpo, nse ua ndrpret rrjedhn e ujit, ata do t dalin para teje. Resulullahu e dgjoi kshilln e ktij hebreu dhe ua ndrpreu ujin. Dhe, me t vrtet, hebrenjt doln para fortess dhe u prleshn me muslimant me nj kacafytje t rrept. Luftuan me tr fuqin q patn. Nj numr i muslimanve e psuan, ndrsa prej hebrenjve u vran dhjet vet. Ather Resulullahu e pushtoi edhe kt for-tes.
563
445
Pushtimi i fortess Ebij

Kur muslimant e pushtuan fortesn Ez-Zubejr, hebrenjt e fortesave t tjera kaluan n Ebij dhe aty u mbylln. Muslimant i rrethuan dhe paralajmruan bllokad. Pastaj doln dy hebrenj dhe krkuan dyluftim. Q t dy u vran nga trimat musliman. Njrin e vrau i famshmi Ebu Duxhaneh Semmak, El-Ensari, i njohur me turbanin e kuq, t cilin e vinte gjat betejave. Ebu Duxhaneja ndrmori sulm n kt fortes, e pas tij u vrsul edhe ushtria muslimane. Nj or t tr zgjati beteja e ashpr brenda n fortifikat. Pastaj hebrenjt u trhoqn prej aty dhe ikn n fortesn En-Nazzar, fortesn e fundit n at pjes t Hajberit.
Pushtimi i fortess En-Nazzar

Kjo fortes ishte ndr fortesat m t prshtatshme n kt pjes t Hajberit. Hebrenjt ishin mse t sigurt se muslimant nuk do t deprtonin dot n kt fortes, madje edhe n qoft se prdornin tr fuqin q kishin n disponim. Prandaj i kishin strehuar ktu fmijt dhe grat e tyre edhe nga ato katr paraprake. Resulullahu u urdhroi muslimanve t zbatonin rrethim dhe bllokad t rrept, e tu bnin presion t fuqishm hebrenjve. Mirpo fortesa ishte n nj kodr t lart, me mundsi t mdha dhe me terren t paprshtatshm, kshtu q muslimant nuk arrinin t gjenin rrug gjer tek ajo. Hebrenjt as q mendonin ta braktisnin fortesn e t dilnin n mejdan me muslimant, por i gjuanin muslimant me shigjeta dhe me gur nga katapultat. Kur arritn para fortess En-Nazzar, Resulullahu urdhroi prdorimin e veglave dhe t katapulteve. Me gjuajtje t ashpra i dmtuan muret e fortifikats dhe, prmes zgavrave e plasaritjeve, deprtuan n brendi. Brenda fortess u zhvillua betej e ashpr. Hebrenjt humbn keq, sepse nuk patn mundsi t trhiqeshin nga kjo fortes, si trhiqeshin nga t tjerat. Vetm ata q arritn t dilnin disi nga fortesa, shptuan gjall, duke i ln grat dhe fmijt n mshirn e muslimanve. Pas ktij pushtimi t suksesshm t En-Nazzarit, muslimant prfunduan pushtimin e pjess s par t Hajberit, nga rajoni EnNetah dhe Esh-Shekk. Ndrmjet ktyre fortesave t mdha kishte kshtjella m t vogla, t cilat hebrenjt i braktisn vet, duke ikur para ushtris muslimane n pjesn tjetr t Hajberit. 446
Pushtimi i gjysms s dyt t Hajberit

Kur u pushtuan rajonet En-Netah dhe Esh-Shekk, Resulullahu u nis n pjesn tjetr t Hajberit, q quhej El-Kutejbeh dhe q kishte tri fortesa: El-Vetih, Es-Sulalem dhe kshtjella e Ebi-l-Hakik b. En-Nadirit, e quajtur El-Kamus. N kt pjes u strehuan banort e t gjitha fortesave t para dhe u fortifikuan mir. Analitikt e betejave t ndrmarra n Hajber, nuk jan t nj mendimi rreth shtjes nse ishin zhvilluar ato brenda cilsdo lagje t fortifikuar t El-Kutejbetit. Teksti i Ibni Ishakut sht trsisht i qart, se lufta ishte zhvilluar me rast t pushtimit t El-Kamusit. Nga fjalt e tij kuptohet se kjo fortes ishte pushtuar n luft t drejtprdrejt, pa negociata paraprake pr dorzim.564 Historiani El-Vakidi konfirmon se t tri fortesat ishin pushtuar pas negociatave, ndrsa pushtimi i El-Kamusit ka mundur t jet pas luftimit, por me negociata paraprake. Sido q t jet, kur Resulullahu erdhi n kt pjes t Hajberit, urdhroi rrethimin tejet rigoroz i cili zgjati katrmbdhjet dit. Gjat ksaj kohe hebrenjt nuk kishin dal nga fortesat, derisa Resulullahu urdhroi gjuajtjen nga katapultat. Vetm ather kur kuptuan se do ta psonin nn grmadha, krkuan armpushim nga Resulullahu .
Negociatat me hebrenjt
Ibni Ebi-l-Hakiki i drgoi nj mesazh Resulullahut me kt prmbajtje: Do t vij t merremi vesh! Resulullahu u prgjigj: Ani mir. Lidhn kontrat q t mos mbyteshin hebrenjt t cilt gjendeshin n fortesa, me kusht q t braktisnin Hajberin dhe truallin e tij. Me vete mund t merrnin vetm familjet, ndrsa Resulullahut ti linin krejt at q kishin pasur: shtpit, pasurit, arin, argjendin, bagtin dhe tregun, kurse me vete t merrnin veshmbathjen dhe nj trast udhtimi dore.565
Ibni Hisham: II/331, 336, 337. N transmetimin e Ebu Davudit qndron qart se muslimant u kan lejuar hebrenjve q t merrnin me vete krejt mund t bartte nj kafsh barre. Shih Sunenu Ebi Davude, kaptina: Dispozitat pr banort e Hajberit: II/76.
565
564
447
Me kt rast Resulullahu ka thn: Allahu dhe Pejgamberi i Tij nuk do t ken prgjegjsi pr psimin tuaj.566 Ata i premtuan se nuk do t fshehin asgj. Pas ktyre ujdive u b dorzimi i ktyre fortesave dhe u realizua pushtimi i Hajberit.
Likuidimi i dy djemve t Ebu-l-Hukajkit pr shkak t thyerjes s ujdis

Me gjith ujdin e arritur rreth pasuris, dy djemt e Ebu-lHukajkit, fshehn pasuri t madhe, t ciln e kishin marr prej Hujej b. Ahtabit. Ky e kishte marr kt pasuri, ndrsa fisi i tij Benu Nadir shprngulej nga Hajberi. Ibni Ishaku rrfen: Resulullahu erdhi te Kenaneh b. Rabiu, i cili e mbante thesarin e Benu Nadirve, dhe e pyeti se ku gjendej ky thesar. Ai bnte sikur nuk e dinte vendin e thesarit. N at ast erdhi nj hebre e tha: E kam par Kenanen do dit duke bartur kt ark andej-kndej. Resulullahu e pyeti Kenanetin: mendon, nse e gjejm thesarin te ti, a duhet t t mbys? Ai u prgjigj: Mbytm. Resulullahu urdhroi q t miheshin grmadhat. Aty gjetn nj pjes t madhe t thesarit, kurse Resulullahu e pyeti at nse kishte m nga ky thesar. Ai heshti dhe refuzoi t thoshte dika m shum. Resulullahu ia dorzoi Zubejrit e i tha: Torturoje derisa t tregoj se ku sht pjesa tjetr. Zubejri e shtypi me brryl n gjoks, por pa sukses. Ather Resulullahu ia dorzoi Muhammed b. Meslemes, e ky ia preu kryet me shpatn e djalit t vet, Mahmudit, i cili ishte vrar nn muret e fortess Naim. Gjersa rrinte mbshtetur n mur hebrenjt i hodhn nj gur t madh prmbi dhe e mbytn. Ibni Kajjumi thot se Resulullahu kishte urdhruar q t likuidoheshin djemt e Hakikit, t cilt i tradhtoi djali i xhaxhait t tyre Kenaneti, duke treguar se kta e kishin fshehur arin. Resulullahu e zuri rob Safijen, vajzn e Hujej b. Ahtabit, bashkshorten e Kenaneh b. Ebi-l-Hakikit. Ishte nuse e re, e martuar rishtas.
Ndarja e plakave t lufts

Resulullahu deshi ti przinte hebrenjt nga Hajberi, por ata brtitn: O Muhammed na lejo t jetojm n kt tok pr ta punuar, sepse ne e njohim m mir dhe jemi m t shkatht se ju.
566
Zadu-l-Mead: II/136.
448
Resulullahu dhe ashabt e tij nuk kishin pasur ifinj q ta punonin tokn, dhe vet nuk kishin koh t merreshin me kso punsh. Andaj Resulullahu u lejoi atyre t qndronin n Hajber, me kusht q gjysma e t gjitha llojeve t t ardhurave, t pemve dhe t perimeve, tu takonte muslimanve. Kjo do t zgjaste kshtu, derisa Resulullahu t vendoste ndryshe. Resulullahu caktoi Abdullah b. Revahen pr t br vlersimin dhe ndarjen. Frutat e toks s Hajberit u ndan n tridhjet e gja-sht pjes. do pjes kishte njqind pjesza, kshtu q gjithsej ishin tre mij e gjashtqind pjesza. Muslimanve u takoi gjysma, apo nj mij e tetqind pjesza. Resulullahut i takoi pjesa po aq sa edhe e muslimanve t tjer. Pjesa tjetr e toks i takoi mkmbsve t Resulullahut , dhe at: nj pjes mkmbsve dhe pr nevojat e prgjithshme t muslimanve. Gjysma e dyt u nda n nj mij e tetqind pjesza, prej t cilave nj mij e katrqind iu ndan pjesmarrsve n Hudejbije, si shprblim nga Allahu, sepse Allahu ua kishte premtuar shprblimin. Ushtria n Hudejbije kishte dyqind kuaj, e do kali i takuan nga dy pjesza (pr furnizim), kshtu q kalorsve u takuan nga tri pjesza, ndrsa kmbsorve nga nj.567 Se sa e madhe ishte plaka e lufts n Hajber, e kuptojm gjithashtu nga nj hadith shnuar nga Buhariu, ku thuhet se Ibni Umeri ka thn: Nuk jemi ngopur, gjersa e pushtuam Hajberin. Buhariu transmeton edhe prej Aishes , e cila ka thn: Kur u pushtua Hajberi, tham: Tani do t ngopemi me hurma.568 Kur u kthye Resulullahu n Medin, muhaxhirt ua kthyen ensa-rve plantacionet e hurmave, t cilat ua patn dhn ata, meq tani kishin ifligjet e veta n Hajber.569
Ardhja e Xhafer b. Ebu Talibit dhe Ebu Musa ElEshariut

Gjat ksaj beteje Resulullahut i erdhi kushriri (djali i axhs) i tij, Xhafer b. Ebu Talibi s bashku me shokun El-Eshariun. Ebu Musai rrfen: Dgjuam se Resulullahu ishte nisur pr n Hajber, ndrsa ne ishim n Jemen. Un dhe shoqria - m tepr se pesdhjet t till - hipm n anije. Anija na barti gjer n Abisini te
567 568
Zadu-l-Mead: II/137, 138. Sahihu-l-Buhari: II/609. 569 Zadu-l-Mead: II/148; Sahihu-l-Muslim: II/96.
449
Nexhashiu. Atje takuam me Xhaferin dhe me shokt e tij. Xhaferi na drgoi dhe na urdhroi q t qndrojm n tha: Resulullahu Abisini. Rrini edhe ju me ne. Ndenjm edhe ne, e pas nj kohe, s bashku me Xhaferin, u nism te Resulullahu . Arritm pikrisht n kohn kur u pushtua Hajberi. Kshtu q edhe neve na takoi nj pjes e toks, e q nuk i ka takuar asnjrit q nuk ka marr pjes n pushtimin e Hajberit, prve bashkudhtarve t Xhaferit n anije.570 Kur arriti Xhafer b. Ebu Talibi, Resulullahu e priti mir, e prqafoi e tha: Pasha Allahun, nuk di nse m ka gzuar m tepr pushtimi i Hajberit apo ardhja e Xhaferit.571 Ardhja e Xhaferit dhe e shoqris s tij ndodhi menjher pas vajtjes s delegatit t Resulullahut Amr b. Umejje Ed-Damerit te Nexhashiu, pr t krkuar kthimin e Xhaferit. Me Amrin u kthyen gjashtmbdhjet njerz me familjet e tyre, t cilt udhtuan me dy anije. Kurse t tjert vajtn drejt n Medin.572
Martesa me Safijen
Safija ishte n mesin e robreshave t lufts kur iu vra burri, Kenaneh b. Ebi-l-Hakikiu, pr shkak poshtrsis s vet. Kur i tubuan robreshat, erdhi te Resulullahu Dihjet b. Halif El-Kelbi dhe krkoi nj robresh pr vete. Resulullahu i tha q t zgjidhte at q donte. Dihjeti zgjodhi Safijen, t bijn e Hujejit. N at ast nj njeri vajti te Resulullahu e i tha: O Pejgamber i Allahut, atij ia dhe Safijen, vajzn e Hujejit dhe zonjn e fisit Kurejdha dhe Benu Nadir. Ajo meriton t jet vetm jotja. Resulullahu tha: Thirreni t vij s bashku me t. Kur erdhn dhe kur i pa, Resulullahu i tha Dihjetit: Merr pr vete nj tjetr robresh, prve ksaj. Resulullahu i propozoi asaj t pranonte Islamin e ajo e pranoi. Pastaj e liroi nga robria dhe u martua me t. Lirimi i saj ishte shpr-blimi martesor. Gjat kthimit n Medin, kur arritn n vendin Seddi-s-Suhbai, Safija ishte e gatshme pr martes. Resulullahun e prgatiti Ummu Selema dhe ia dorzoi po at nat kur u b dhe bashkshortja e tij. Resulullahu i prgatiti asaj gjell prej hurmave me gjalp dhe me miell t mir. Resulullahu i kaloi me nusen e vet tri dit gjat rrugs.573
570 571
Sahihu-l-Buhari: II/443; Fethu-l-Bari: VII/484-487. Zadu-l-Mead: II/139. 572 Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-islamijjeti nga Hudariu: I/128. 573 Sahihu-l-Buhari: I/54, II/604, 606; Zadu-l-Mead: II/137.
450
N fytyrn e Safijes Resulullahu vrejti nj mavijosje, andaj pyeti: sht kjo? Ajo u prgjigj: O Pejgamber i Allahut, para se t vije ti n Hajber, pash se si lvizi hna dhe m ra n prehr. Pasha Allahun, pr ty nuk kam ditur asgj. I tregova burrit tim, e ai m goditi n fytyr duke thn: Ti e dshiron pr vete at mbret q gjendet n Medin.574
Ngjarja me delen e helmuar

Kur u bind Resulullahu se pas pushtimit situata n Hajber ishte e sigurt, Zejnebja, e bija e El-Harithit, gruaja e Selam b. Mishkemit, i solli si dhurat nj dele t pjekur. Para ksaj ishte interesuar se pjes t mishit plqente m s teprmi, e i than: Shpatulln. Ajo e mbushi at me helm, por e helmoi edhe tr mishin tjetr. Kur ia dorzoi, Resulullahu e shkputi shpatulln dhe kafshoi nj kafshat prej saj. Ende pa filluar ta prtypte, ndjeu nj shije t hidhur dhe menjher e nxori nga goja. Pastaj tha: Kjo m flet se ky mish sht i helmuar. Resulullahu e thirri Zejneben dhe e pyeti pr kt, e ajo pranoi. Resulullahu e pyeti: far t shtyri (t ngacmoi) t veprosh kshtu? Ajo u prgjigj: Mendova, nse Muhammedi sht vetm mbret (sundues), do t lirohem prej tij, e nse sht Pejgamber, do t mbetet gjall, sepse do t jet i informuar (q t mos haj). Ai ia fali kt vepr t shmtuar. Me Resulullahun ishte edhe Bisher b. El-Berae b. Maruri. Edhe ky mori nj kafshat nga mishi, e glltiti at, me rast u helmua dhe vdiq. Shum transmetime kan t dhna t ndryshme pr kt grua, Zejneben, nse e kishte liruar Resulullahu apo kishte urdhruar q ta mbysnin. M n fund mbizotroi mendimi se n fillim ia fali asaj, por kur Bishri e psoi, ather urdhroi q ta mbysnin pr tu hakmarr.575
T vrart n Hajber nga t dy palt

N Hajber jan vrar gjashtmbdhjet lufttar musliman: katr kurejshit, njri nga fisit Eshxhe, njri nga banort t Hajberit q e kishte pranuar Islamin, kurse t tjert nga radht e ensarve. Disa thon se kishin rn shehid tetmbdhjet musliman.
574 575
Zadu-l-Mead: II/137; Ibni Hisham: II/336. Zadu-l-Mead: I/139, 140; Fethu-l-Bari: VII/497, II/610, 860; Ibni Hisham: II: /337, 338.
451
Dijetari i shquar Mensur Fevri thot nntmbdhjet, e pastaj shton: Pas hulumtimit t hollsishm, gjeta njzet e tre emra. Nj emr e gjeta tek Taberaniu, njrin tek El-Vakidiu, njri ka vdekur nga mishi i deles s helmuar, e pr njrin nuk jan t sigurt nse sht vrar n Bedr apo n Hajber, por sht e vrtet se ai ishte vrar n Bedr. Nga ana e hebrenjve ishin t vrar nntdhjet e tre vet.
Fshati hajberas Fedk

Kur Resulullahu arriti n Hajber, drgoi Mahisah b. Mesudin te hebrenjt e fshatit Fedk q ti thrriste n Islam. Ata e refuzuan. Por kur Allahu ua mundsoi muslimanve pushtimin e Hajberit, me rast i kaploi frika banort e Fedkut, i drguan porosi Resulullahut se dshironin t pajtoheshin me t dhe se si kundrvler pr kt do ti falnin gjysmn e Fedkut, si e kishin dhn edhe banort e Hajberit gjysmn e vet. Resulullahu , pranoi kt. Fedku i takoi personalisht Resulullahut , meq at nuk e pushtoi as kalorsia, as kmbsoria.576
Vadi-l-Kura
Gjat kthimit nga Hajberi Resulullahu u nis pr n Vadi-lKura. N at vend jetonin nj grup hebrenjsh, t cilve iu ishte bashkuar edhe nj grup arabsh. Kur hyn n qytet, hebrenjt i pritn me shigjeta. Nj shigjet mbyti shrbtorin e Resulullahut . Muslimant britn: I bft mir Xheneti. Kur e dgjoi Resulullahu kt, tha: Jo pasha Allahun, xhybja, t ciln e ka marr nga plakat e pandara, do t digjet n Xhehenem s bashku me t. Kur e dgjuan kt t pranishmit, njri prej ashabve erdhi te Resulullahu e tha: O Pejgamber i Allahut, kam marr (vjedhur) nj apo dy rripa pr kpuc, far t bj? Resulullahu u prgjigj: Nj apo dy rripa, sht njsoj, do t digjen s bashku me ty n Xhehenem.577 Pastaj Resulullahu e prgatiti ushtrin e vet pr sulm. Komandn ia dorzoi Sad b. Ubades, i cili u dha nga nj flamur Habab b. Mundhirit, Sehl b. Hunejfit dhe Ubade b. Bishrit. Pastaj i thirri banort n Islam, ndrsa ata refuzuan. Ata drguan nj njeri pr dyluftim, t cilit i doli Zubejr b. El-Avami dhe e mbyti. Pastaj doli tjetri, e edhe ky u vra. Kur doli i treti n dyluftim, me kt u ballafaqua
576 577
Ibni Hisham: II/337, 353. Sahihu-l-Buhari: II/608.
452
Ali b. Ebi Talibi dhe e mbyti. Kshtu n kto dyluftime u vran njmbdhjet njerz nga Vadi-l-Kura. Pas do dyluftimi Resulullahu i thrriste t tjert n Islam, e ata refuzonin. At dit Resulullahu u fal, e pas namazit prsri i thirri n Islam, i ftoi ata q ta besonin Allahun dhe Pejgamberin e Tij, pasi refuzuan edhe ksaj radhe, ather i sulmoi. Lufta zgjati gjer natn von. T nesrmen vazhdoi prsri. Kur dielli u ngrit lart sa nj shtiz, ata erdhn me duar t ngritura dhe u dorzuan. Resulullahu ather e pushtoi dhe e nnshtroi Vadi-l-Kuran. E konfiskoi pasurin e tyre. Aty gjetn shum pajisje shtpiake dhe lloj-lloj mallrash. Resulullahu kaloi n Vadi-l-Kura katr dit. Me ashabt ndau plakn e lufts, ndrsa tokn dhe plantacionet e palmave ua la hebrenjve pr ti punuar. Edhe ktu, si n Hajber, caktoi mkmbsin e vet.578
Qyteti hebre Tejma

Kur hebrenjt e Tejmas dgjuan pr rnien e Hajberit, pastaj t Fedkut dhe t Vadi-l-Kuras, hoqn dor nga do rezistenc e mtejshme. Ata vetvetiu i drguan delegatt e vet pr tu dorzuar. Resulullahu e pranoi kt. Muslimant i konfiskuan ifligjet dhe pasurit e tyre.579 Resulullahu u la nj dhiat pr statusin e tyre, me kt tekst: Kjo sht garanci nga Muhammedi, Pejgamberi i Allahut, popullit benu ad se kan mbrojtje dhe se duhet t paguajn xhizjen, nuk ka armiqsi e as shprngulje, nata sht pr t pushuar e dita pr t punuar. Kt garanc e shkroi Halid b. Seidi.580
Kthimi n Medin
Pas dorzimit t Tejmas, Resulullahu u nis pr n Medin. Udhtuan tr natn gjer para agimit, por kur i pushtoi lodhja, u ndaln pr t pushuar pak. Resulullahu i tha Bilalit: Do t flem pak, zgjona pr namazin e sabahut. Mirpo Bilalin e kishte zn gjumi n deve dhe askush nuk u zgjua derisa lindi dielli. M i pari u zgjua Resulullahu , e pas tij edhe t tjert. Vazhduan rrugn dhe
578 579
Zadu-l-Mead: II/146, 147. 578 Zadu-l-Mead: II/147 580 Disa thon Halid b. Sadi, e jo Seidi.
453
kur doln prej ksaj lugine, Resulullahu u ndal, i thirri njerzit n namaz dhe faln sabahun. Ekzistojn mendime se kjo ngjarje ka ndodhur gjat nj udhtimi tjetr.581 Pas analizs s t gjitha betejave me hebrenjt, arrijm gjer te t dhnat se Resulullahu sht kthyer n Medin n fund t sefferit ose n fillim t rebiul-evvelit t vitit 7 h.
Ekspedita e Eban b. Seidit

Resulullahu e dinte m mir se do gjeneral se paqja dhe siguria n Medin, pas kalimit t muajve t ndaluar (eshhuru-l-hurumi), ishin tejet t luhatshme prderisa ekzistonin beduint, t cilt gumzhinin rreth e rrotull Medins dhe prisnin astin e volitshm pr ti sulmuar muslimant, pr ti plakitur, pr tua konfiskuar pasurin dhe t bnin veprime t tjera kusarsh. Andaj Resulullahu drgoi nj patrull vzhgimi n Nexhd pr ti friksuar fiset arabe. Patrulln e udhhoqi Eban b. Seidi, prderisa Resulullahu ishte n Hajber. Eban b. Seidi, pas kryerjes s detyrs, iu bashkua Resulullahut n Hajber pas pushtimit t tij. Pandehet se kjo ekspedit sht ndrmarr n muajin seffer t vitit 7 h. Buhariu, n prmbledhjen e vet, flet pr kt ekspedit,582 ndrsa Ibni Haxheri thot se nuk ka njohuri n lidhje me kt.583
581 Ibni Hisham: II/340. Kjo ngjarje sht e njohur, sepse e kan transmetuar gati t gjitha librat e hadithit; Zadu-l-Mead: II/147. 582 Sahihu-l-Buhari: II/608, 609. 583 Fethu-l-Bari: VII/491.
454
Ekspeditat dhe betejat tjera n vitin 7 h.)
EKSPEDITAT DHE BETEJAT E TJERA N VITIN 7 H.

Ekspedita Dhatu-r-Rikaa
Pasi Resulullahu i mposhti dy fraksionet e rrezikshme armiqsore, kurejsht dhe hebrenjt, i mbeti vetm krahu i tret, t cilit pati rastin ti prkushtohej trsisht. Kta ishin beduint e rrezikshm arab, t cilt bridhnin rreth Nexhdit koh pas kohe dhe ndrmerrnin aksione kusarsh. Ishte tejet e vshtir t ndrmerrej ndonj aksion serioz kundr ktyre beduinve, pasi ata nuk kishin vendqndrim t prhershm. Ishte e vshtir t mposhteshin ose t nnshtroheshin dhe t shuhej zjarri i mynxyrave dhe armiqsis, e cila ishte m e rrezikshme se dy t parat - banort e Meks dhe t Hajberit. Pr kt rast ishte e prshtatshme taktika e prleshjeve t shpejta dhe t drejtprdrejta, m shum me karakter edukativ apo n form ndshkimi. Muslimant patn ndrmarr disa aksione t tilla t njpasnjshme. Pr shkak se u shkaktonin kokarje muslimanve, apo pr at se u bashkoheshin armiqve t tjer, Resulullahu ndrmori aksionin kundr beduinve, n mnyr q tu trhiqte vrejtjen, tu kndellte mendjen dhe ti ndshkonte ata. Kjo ekspedit u quajt me emrin Beteja Dhatu-r-Rikaa. Nj numr i madh i historianve mendojn se kjo ekspedit sht ndrmarr n vitin 4 h., por t dhnat e Ebu Musa El-Eshariut dhe t Ebu Hurejres konfirmojn se kjo ka ndodhur pas Hajberit, ndrsa ne jemi t mendimit se kjo ka ndodhur n muajin rebiul-evvel t vitit 7 h. Historiant e Es-sires thon se Resulullahu kishte dgjuar pr tubimin e fiseve Enmar apo Thalebet me muharibt nga Gatafani, andaj shpejtoi q ti takonte t gjith s bashku. Me vete mori 455
katrqind ose shtatqind ashab. Zvends n Medin caktoi Ebu Dherrin ose Uthman b. Affanin. Resulullahu udhtoi dhe hyri thell n territoret e tyre. Kur erdhi te vendi i quajtur Nahla, dy dit larg Medins, takoi nj grup gatafansh. Aty arritn marrveshjen, andaj u evitua prleshja. Por Resulullahu at dit e fali Salatu-l-Hafvi - namazin pr frik. N Sahihu-l-Buhari qndron, se Ebu Musa El-Eshariu ka thn: . Gjasht vet ndrroheshim n nj U nism me Resulullahun deve. Kmbt na u bn varr, e mua m ran thonjt. I lnduam putrat, an-daj i lidhnim me lecka. Pr kt shkak kjo ekspedit u quajt Dhatu-r-Rikaa (Rikaan rrjedh nga fjala rukaatun, q do t thot ballom, fash).584 N Sahihu-l-Buhari transmetohet nga Xhabiri: Ishim me Resulullahun n vendin Dhatu-r-Rikaa. E pam nj lis me hije t dendur, t cilin ia lam Resulullahut . Ai zbriti nga e shaluara, kurse ne t tjert u shprndam rreth drurve t tjer. Resulullahu u rehatua nn lis, ndrsa shpatn e vet e kishte varur n t. Xhabiri vazhdon rrfimin: Si duket t gjith kishim fjetur. Atbot erdhi nj njeri, mushrik, nn lisin e Resulullahut dhe i mori shpatn e pastaj e pyeti: A m friksohesh? U prgjigj: Jo. E kush mund t t shptoj nga un? Resulullahu u prgjigj: Allahu. Xhabiri rrfen: Ather Resulullahu na thrriti, e ne pam nj njeribeduin t ulur afr tij. Resulullahu tha: Ky ktu e nxori shpatn time ndrsa isha duke fjetur. Kur u zgjova, n dor kishte shpatn time e m tha: Kush do t t shptoj nga un? U prgjigja: Allahu Ja ku sht ulur ktu. Mirpo Resulullahu nuk e ka ndshkuar at. N nj transmetim tjetr qndron: Ishte koha e namazit. Resulullahu me nj grup fali dy rekate. Nj grup tjetr ishte vonuar, Resulullahu me ta fali edhe dy rekate. Kshtu Resulullahu e kishte namazin prej katr rekatesh, ndrsa muslimant e tjer prej dy rekatesh.585 N traditn e Ebi Avanetit qndron: Beduinit i shptoi shpata nga dora. Resulullahu u krrus, e mori shpatn dhe i tha: Tani kush do t t mbroj ty nga un? Beduini u prgjigj: Ti je njeriu m i mir. Resulullahu e pyeti: A do t dshmosh se nuk ka zot tjetr, prve Allahut dhe se un jam Pejgamber i Allahut? Beduini
584 585
Sahihu-l-Buhari: II/592. Sahihu-l-Buhari: I/407, 408, II/593.
456
tha: Ta jap fjaln se nuk do t t mbys dhe se nuk do t jem me njerzit, t cilt luftojn kundr teje! e liroi beduinin, e kur u Pastaj sht thn: Resulullahu kthye te populli i vet, tha: Jam duke ardhur nga njeriu m i mir.586 Buhariu transmeton rrfimin e Musedit nga Ebi Avaneti nga Ebi Bishri: Ky beduin quhej Gavres b. El-Harith.587 Ibni Haxheri thot: Vakidiu, me rastin e ktij rrfimi, thot se beduini quhej Dasur dhe se e kishte pranuar Islamin. Mirpo ai mendon se kto jan dy rrfime t ndryshme nga dy beteja t ndryshme, e Allahu e di m s miri.588 Gjat kthimit nga kjo betej, muslimant zun rob nj grua mushrike, andaj burri i saj u betua se nuk do t kthehej n shtpi pa ua derdhur gjakun shokve t Muhammedit. Erdhi nata e Resulullahu caktoi dy roje pr t ruajtur muslimant. Kta ishin Ubad b. Bishri dhe Amir b. Jaseri. Ubaden e goditi nj shigjet ndrsa qndronte n kijam n namaz. Ai e nxori shigjetn dhe vazhdoi t falej. E goditn edhe tri shigjeta t tjera, e ai nuk e ndrpreu namazin. Kur dha selam, e zgjoi shokun e vet, t cilin e kishte zn gjumi. Ky tha: SubhanAllah, prse nuk m zgjove? Ubade tha: Isha n namaz duke knduar nj sure, nuk desha ta ndrprisja.589 Kjo ekspedit u ndrmor me qllim q t futej frika n zemrat e beduinve t pamposhtur, t cilt nuk respektonin jetn e askujt dhe nuk i friksoheshin askujt. Duke i studiuar kto ekspedita pas betejave t mparshme, vrejm se fiset Gatafane i kishin zvogluar shum veprimet e veta kusare dhe ishin qetsuar shum. Ata pak nga pak lshonin pe, derisa u dorzuan trsisht. S shpejti do ti shohim disa prej ktyre fiseve duke marr pjes s bashku me muslimant n lirimin e Meks. Ata kan luftuar n Hunejne dhe kan marr pjes n ndarjen e plakave t lufts. Ata merrnin sadaka pas lirimit t Meks. N kt mnyr u thye edhe armiku i tret, i cili kishte marr pjes kundr muslimanve n aleanc me kurejsht dhe me hebrenjt.
586 587
Muhtesar siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 264; Fethu-l-Bari: VII/416. Sahihu-l-Buhari: II/593. 588 Fethu-l-Bari: VII/428. 589 Zadu-l-Mead: II/112. Ibni Hisham: II/203-209. Fethu-l-Bari: VII/417-428.
457
N Gadishullin Arabik mbretroi paqja dhe siguria. Pas ksaj, muslimant e dbonin me lehtsi do rrezik tjetr. Te veantia kan qen incidentet m t vogla n disa krahina. Mirpo pas ekspedits s fundit filluan prgatitjet pr lirimin e vendeve dhe t perandorive t mdha, sepse situata e brendshme n shtetin islam ishte kthyer n favor t muslimanve dhe t Islamit. Resulullahu e kaloi muajin shevval n Medin, e pastaj, po at vit, 7 h., drgoi ushtrin edhe n disa ekspedita. Tani do t themi shkurtimisht dika n lidhje me kt. 1. Ekspedita e Galib b. Abdullah El-Lejthit kundr El-Melevvetve n Kudejd, n seffer ose rebiul-evvel t vitit 7 h. Fisi El-Melevveh i kishte mbytur shokt e Beshir b. Suvejdit, andaj Resulullahu drgoi ushtrin pr tu hakmarr. Muslimant i sulmuan natn, mbytn far mbytn, morn plakat e lufts dhe u kthyen mbrapsht. Pas tyre u dha n ndjekje nj ushtri e madhe e armikut. Mirpo kur iu afruan muslimanve, ra nj shi i madh dhe u vrsul nj rrke e madhe, e cila i ndau dy ushtrit. N kt mnyr muslimant shptuan dhe u kthyen n Medin pa t keqe. 2. Ekspedita e quajtur El-Husemij q ndodhi n xhumade-ththanijeh t vitit 7 h. Pr kt kemi br fjal n kapitullin Thirrja e perandorve dhe sunduesve n Islam. 3. Ekspedita e Umer b. Hattabit n Turbeh, n shaban t vitit 7 h. Me t u nisn tridhjet njerz. Udhtonin natn e fshiheshin ditn. Fisi Havazin, q jetonte n Turbeh, u lajmrua pr ardhjen e ushtris dhe ikn. Kur arriti Umeri nuk gjeti asknd, ndaj u kthye n Medin. 4. Ekspedita e Beshir b. Sad El-Ensariut kundr fisit Benu Murr n qytetin Fedk, n shaban t vitit 7 h., me tridhjet njerz. Ai arriti tek ata, ua konfiskoi pasurin dhe ua mori bagtin. Gjat kthimit, n mbrmje, i arritn ndjeksit armiq dhe filluan ti gjuanin me shigjeta. Beshiri u plagos, ndrsa tridhjet shokt e tij u vran. Beshiri pati fat t ikte n Fedk dhe t fshihej te hebrenjt. Aty qndroi gjersa iu shruan plagt e pastaj u kthye n Medin. 5. Ekspedita e Galib b. Abdullah El-Lejthit n ramazan t vitit 7 h., kundr fiseve Benu Avval dhe Benu Abdi Thealebe n vendin ElMejfiat, e disa thon n El-Hurekat afr Xhuhfes. Galibi u nis me njqind e tridhjet lufttar dhe u vrsuln t gjith prnjhersh. E mbytn donjrin q u doli ppara. Konfiskuan mjaft pasuri dhe bagti. N kt ekspedit Usame b. Zejdi ka mbytur Mirdas b. Nuhejken. Mirdasi ka dhn shpirt pas Kelime-i-shehadetit, ndrsa Resu458
lullahu ka thn: E sikur tia hapnit zemrn e t shihnit nse e ka folur t vrtetn apo ka gnjyer? 6. Ekspedita e Abdullah b. Revahs n Hajber, n muajin shevval t vitit 7 h., me tridhjet kalors, pr shkak se njfar Esir ose Eshir b. Zurami i tubonte gatafant kundr Muslimanve. Muslimant e thirrn Esirin dhe tridhjet shokt e tij, e i shprehn dshirn se Resulullahu kishte pr ta caktuar mkmbs t Hajberit. Ai u nis me ta, por kur arritn n tokn pjellore t Nejjarit, dy grupet shprehn mosbesim midis tyre dhe u shkaktua prleshja n t ciln u vra Esiri dhe t tridhjet shokt e tij. 7. Ekspedita e Beshir b. Sad El-Ensariut n Jemen dhe Xhabar (vend ky q i takonte fisit Gatafan ose Fezzereh ose Udhreh), n shevval t vitit 7 h., me tridhjet musliman. Atje ishte tubuar nj ushtri e madhe, me qllim q t sulmonte rrethinn e Medins. Beshiri dhe shokt e tij udhtonin natn, ndrsa ditn fshiheshin. Kur ushtria kuptoi se po vinte Beshiri, ikn n t gjitha ant. Beshiri prfitoi plak t mir lufte dhe zuri rob dy njerz, t cilt i solli n Medin dhe ia dorzoi Resulullahut , e ata e pranuan Islamin. 8. Ekspedita e Ebu-Hudud El-Eslemit n El-Gabeh. Kt ekspedit Ibnu-l-Kijami e ka prmendur mes ekspeditave t vitit 7 h., e para Umres El-Kade (Umres suplementare). Shkaktar ishte nj njeri nga fisi Xheshem b. Muaviu, i cili kishte ardhur n El-Gab s bashku me shum njerz pr t mbledhur fisin Kajs q t niseshin kundr muslimanve. Resulullahu drgoi Ebu Hadredin me dy njerz kundr tyre. Ebu Hadredi zgjodhi nj metod t urt dhe e mundi trsisht armikun. Zuri shum deve dhe dele, t cilat i mori me vete.590
590
Zadu-l-Mead: II/148-150; Rahmetun li-l-Alemin: II/229-230; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether nga margjina, f. 31; Muhtesar Shorte-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 322-324.
459
Umra suplementare
UMRA SUPLEMENTARE
Makimi rrfen: Lajmet qarkullonin pandrprer se Resulullahu n fillim t dhul-kades i kishte urdhruar ashabt q t prgatiteshin pr t kryer umren, t cilin ishte dashur ta kryenin gjat lidhjes s marrveshjes n Hudejbije, e q atbot nuk mundn ta bnin m. U morn vesh q t gjith pjesmarrsit e gjall t Hudejbijes t niseshin s bashku n kt detyr t shenjt, dhe se atyre mund tu bashkoheshin edhe t tjert. Kshtu, prve grave dhe fmijve, u nisn dy mij meshkuj.591 Resulullahun n Medin e zvendsonte Uvejfe, babai i Rehim b. El-Gaffarit. Resulullahu mori gjashtdhjet kurbane, pr t cilt kujdesej Naxhi b. Xhendeb El-Eslemi. Pr umre veshn ihramet n Dhul-Hulejfe, Resulullahu e shqiptoi telbijen, e edhe muslimant e shqiptuan pas tij. Resulullahu u pajis me arm luftarake, duke u friksuar nga tradhtia e kurejshve. Kur arritn n Jexhexh, aty i lan t gjitha armt: mburojat e lkurs, parzmoret, shigjetat, shtizat. Pr ruajtjen e armve caktoi Evs b. Hulin, ensariun, me dyqind vet. Pr n Mek u nis me arm udhtarsh - shpata n kllf.592 N Mek Resulullahu hyri hipur n deven e vet El-kasva, ndrsa muslimant shkonin prkrah tij t armatosur me shpata, duke e rrethuar nga t gjitha ant dhe duke shqiptuar telbijen. Mushrikt kishin dal n kodrn Kajkaan, n pjesn veriore t Meks, pr ti par. Ata thoshin ndrmjet tyre: Po ju vjen delegacioni i molisur nga ethet e Jethribit. Resulullahu i urdhroi shokt e vet q tri ratht e para ti kalonin duke u ngutur, ndrsa pjesn mes dy rukneve (t gurit t zi dhe t kndit t Jemenit) t ecnin m ngadal. Ka mundur ti urdh591 592
Fethu-l-Bari: VII/700. Fethu-l-Bari: VII/700; Zadu-l-Mead: II/151.
461
ronte q me nxitim ti kalonin t gjitha ratht, por pr kt e pengoi dshira q tu tregonte kurejshve fuqin 593 e vet dhe numrin e shumt t muslimanve. Urdhroi gjithashtu q muslimant ti bartnin ihramet ashtu, q tu dukej krahu i djatht, ndrsa kindet e ihramit ti vinin n krahun e majt. Resulullahu hyri n Mek nga qafa e Thenijjetit, me pamje nga Haxhuni, ndrsa mushrikt ishin radhitur pr ta par, e ai pandrprer shqiptonte telbijen: Lebbejke Allahumme lebbejke, lebbejke, la sherike leke lebbejke; Innel-hamde, vennimete leke ve-l-mulke, la sherike leke lebbejke! (T prgjigjem o Allahu im, t prgjigjem. T prgjigjem. Ti nuk ke shok. T prgjigjem. Ty t takon do lavdat, mirsi dhe pushtet, Ti nuk ke shok. I prgjigjem thirrjes Tnde!). Telbijen e shqiptonte me z derisa erdhi te kndi Mihxhen, e ather bri tavafin (sjellja rreth e rrotull Kabes), s bashku me t e bn edhe muslimant. Gjat kryerjes s tavafit, prpara Resulullahut , Abdullah b. Revaha, i ngjeshur me shpat, kndonte kto vargje: Largohuni ju jobesimtar nga rruga e tij, largohuni se e tr e mira sht me Resulullahun ton . Allahu jon i mshirueshm, e zbriti prmes Xhibrilit, Kuranin, t cilin ia dorzoi Resulullahut . O Allahu im, un besoj n Shpalljen Tnde dhe n Islamin tim, un e shoh Hakun Tnd. M e bukura vdekja sht ajo n rrugn e Allahut, Do tju rrahim o mushrik sipas shembullit t Kuranit Do tju rrahim e do tju godasim, do tjua prejm kokn mushrike. Sdo t namatiset shoku pr shok n kt shakullin. Enesi transmeton se Umeri ka thn: O Ibn Revaha, para dhe n Haremin e Allahut reciton dhe kndon varResulullahut gje? Ather Resulullahu tha: Lre, o Umer. Vargjet do t ndikojn m tepr tek ata (mushrikt) sesa shigjetat e ngrehura.594 Resulullahu s bashku me muslimant n tre rratht e para rreth Kabes bri reml (ecje me hapa t shpejt, duke i shkundulluar kraht). Kur i pan mushrikt, kshtu t fuqishm dhe plot gjallri, pyetn zshm: A jan kta njerz pr t cilt that se i kan
593 594
Sahihu-l-Buhari: I/218, II/610, 611. Hadithin transmeton Tirmidhiu n kapitullin: Vargjet: II/107
462
Umra suplementare
molisur ethet e Jethribit? Ata jan m t fuqishm se kushdo tjetr.595 Kur Resulullahu kreu tavafin, shkoi n Saffa pr t kryer vrapimin prej Safas n Merva dhe anasjelltas. (Saffa dhe Merva jan dy kodrina mes t cilave ka vrapuar Haxherja, nna e Ismailit.). Ky vrapim prej shtat rrathve quhet Saj. Pas Sajit u ndaln n Merva ku ishin kurbanet e prgatitur, e Resulullahu tha: Ktu sht vendi pr therjen e kurbaneve, dhe do gryk mali e siprfaqe e lir n Mek sht menhar (vend pr therjen e kurbaneve). Resulullahu e preu kurbanin n Merva, e aty qethi edhe flokt (q bn pjes n ceremonit e haxhit dhe t umres). Kt e bn edhe muslimant. Pasi i kryen t gjitha kto, Resulullahu i drgoi njerzit n Jexhexh, pr t zvendsuar ata q ruanin armt, q edhe ata t vinin e t kryenin umren. Resulullahu n Mek qndroi tri dit, ndrsa t katrtn dit n mngjes erdhn mushrikt tek Aliu e i than: Thuaji shokut tnd (Resulullahut ) le t shkoj prej nesh, koha i ka kaluar. Resulullahu u prgatit dhe s bashku me muslimant e lshoi Mekn. Kur arritn n vendin Seref, u ndaln pr t pushuar. Ndrsa Resulullahu largohej nga Meka, pas tij u nis vajza e Hamzs duke thirrur: O xhaxha, o xhaxha! Aliu deshi ta merrte tek ai, por njkohsisht kt deshn edhe Xhaferi dhe Zejdi. Mirpo Resulull -llahu ia caktoi Xhaferit, sepse tezja e saj ishte gruaja e tij, e me siguri ajo do t kujdesej m mir pr t. N kt umre Resulullahu u fejua me Mejmunen, bijn e Harith b. Amrit. Resulullahu para se t hynte n Mek, drgoi Xhafer b. Talibin pr ti krkuar Mejmunen. Mejmunia El-Abbasin e caktoi kujdestar pr vete, sepse motra e saj, Ummul Fadli, ishte gruaja e tij. Abbasi e fejoi pr Resulullahun . Andaj Resulullahu gjat kthimit nga Meka caktoi Ebu Rafiun tia sillte Mejmunen me t ciln u martua n Seref.596 Kjo umre, ky Haxh i Vogl, sht quajtur Umretu-l-Kada, pr shkak se sht kryer si borxh pr at se nuk ishte kryer n Hudejbije, ose pr at se sht kryer gjat kohs s armpushimit, q ishte arritur vitin e kaluar n Hudejbije. Hulumtuesit i prmbahen mendimit t dyt. Prndryshe, kjo umre sht pagzuar me katr emra:597
595 596
Sahihu-l-Muslim: I/412. Zadu-l-Mead: II:152. 597 Zadu-l-Mead: I/172; Fethu-l-Bari: VII/500.
463
UMRETU: 1. El-Kada, 2. El-Kadijjet, 3. El-Kasas 4. El-Sulh.598 Pas kthimit nga kjo umre Resulullahu drgoi disa ekspedita. Do ti prmendim kto me radh: 1. Ekspedita e Ibnu-Avxhaut, n dhul-hixhxhe t vitit 7 h., n krye t pesdhjet njerzve, e kundr fisit Benu Sulejme, me qllim q ti thrrisnin n Islam. Fisi Benu Sulejme u prgjigj: Neve nuk na duhet feja juaj. Pas ksaj prgjigjeje u shkaktua prleshje e ashpr, gjat s cils Ebul-Avxhae u plagos, ndrsa muslimant zun rob dy njerz t fisit Benu Sulejme. 2. Ekspedita e Galib b. Abdullahut me qllim hakmarrjeje pr shokt e Beshir b. Sadit n Fadkun hebre, n vitin 8 h. Galibi u nis s bashku me dyqind njerz. Kta zhvilluan nj betej t ashpr, n t ciln armiku pati shum viktima, ndrsa muslimant zun plak t begat lufte.599 3. Ekspedita e quajtur Dhate Atlah, n muajin rebiul-evvel t vitit 7 h. Fisi Benu Kudaat kishte prgatitur nj ushtri t madhe pr t sulmuar muslimant. Kur Resulullahu u informua pr qllimin e tyre, drgoi Kab b. Umejre El-Ensariun me pesmbdhjet njerz. Kta e takuan armikun dhe i thirrn njerzit n Islam. Kurse ata, jo vetm q refuzuan ta bnin kt, por i gjuajtn muslimant me shigjeta dhe i mbytn q t gjith, prve njrit, i cili ishte plagosur dhe mbeti gjall n mesin e t vdekurve. 4. Ekspedita e quajtur Dhate Irk, kundr fisit Benu Havazin, n muajin rebiul-evvel t vitit 8 h. Benu havazint vazhduan pa pushuar me armiqsi, t ciln e shprehnin shpesh dhe n mnyra t ndryshme. Andaj Resulullahu qe i detyruar t drgonte kundr tyre Shuxha b. Vehb El-Ensariun me pesmbdhjet njerz. Kta konfiskuan plak t begat lufte pa kurrfar telashesh.600
598 599
Fethu-l-Bari: VII/500. Zadu-l-Mead: II/155; Fethu-l-Bari: VII/511. 600 Fethu-l-Bari: VII/511; Telkih Fuhumi ehli-l-Esir nga El-Xhevzi, f.33.
464
Beteja n Mute
BETEJA N MUTE
Kjo sht beteja m e madhe dhe m e vshtir q kan ndrmarr muslimant gjat jets s Resulullahut . Njkohsisht kjo ka qen lufta m e ashpr, me t ciln fillon vargani i lirimit t shteteve t krishtera. Beteja n Mute ndodhi n muajin xhumadel-ula t vitit 8 h., q i prgjigjet gushtit ose shtatorit t vitit 629. Mute sht fshat n jug t Shamit, dy dit ecje larg Kuddus-shSherifit.
Shkaqet betejs
Resulullahu caktoi Harith b. Umejr El-Ezdin pr ti drguar mesazhin e Resulullahut t madhit t Basrs. Harithit i doli para Sherhabil b. Amr El-Gassani, mkmbsi i Cezarit n Belke (vend n Sham), i cili e zuri rob, e lidhi dhe e drgoi n Basr ku edhe e mbytn. Vrasja e emisarit t Resulullahut sht konsideruar si njri prej krimeve m t mdha apo m e rnd se shpallje lufte. Kur Resulullahu u informua pr vrasjen e Harithit, i erdhi hidhur, andaj menjher prgatiti tre mij ushtar.601 Kjo ishte ushtria m e madhe muslimane, e cila kishte luftuar gjer ather, pos asaj kundr ahzabve - armikut t bashkuar.
Komandantt ushtarak dhe porosia e Resulullahut

Resulullahu n krye t ushtris caktoi Zejd b. Harithin, e tha: Nse vritet Zejdi, at e zvendson Xhaferi, nse vritet Xhaferi at e zvendson Abdullah b. Revaha.602 Ua dorzoi flamurin e bardh dhe caktoi Zejd b. Harithin flamurtar.603
601 602
Zadu-l-Mead: II/155; Fethu-l-Bari: VII/551. Sahihu-l-Buhari, kaptina: Beteja n Mute n Sham: II/611.
465
U urdhroi q t shkonin n vendin ku ishte vrar El-Harith b. Umejri dhe ti thrrisnin n Islam banort e atij vendi, e nse pranonin, mir, por nse nuk pranonin, ather ushtria t mbshtetej tek Allahu dhe t luftonte. Po ashtu u tha: Luftoni n emr dhe n rrugn e Tij, kundr armiqve t Tij. Mos plat Allahut kitni, mos digjeni dhe mos mbytni fmij, gra e pleq. Nuk guxoni ta nprkmbni nderin, t prisni drur dhe palma. Mos i rrnoni shtpit.604
Prcjellja e ushtris muslimane dhe vaji i Abdullah b. Revahs

Kur u prgatit ushtria pr tu nisur, u mblodh populli q t prshndeteshin me ushtart. Pastaj u prshndetn me komandantt dhe e lutn Allahun pr ta. Ather ia dha vajit njri nga komandantt. Ishte ky Abdullah b. Revaha. Populli e pyeti: Prse po qan? Ai u prgjigj: Mos mendoni vall se kam frik, apo q dua shum jetn e ksaj dunjaje, apo se m dhimbset tju l juve? Jo, kjo nuk ka t bj me kt. E dgjova Resulullahun duke knduar nj ajet nga Kurani, n t cilin prmendet Xhehenemi: Dhe, nuk ka asnj prej jush q t mos arrij tek ai (zjarri). Kjo sht dispozit e caktuar nga Zoti yt. (Merjem: 71). E un nuk e di se si do t largohem nga Xhehenemi, pasi do ti jem afruar? Muslimant u uruan t gjithve rrug t mbar, duke thn: Ju ndjekt fati i Allahut, Allahu ju mbroft dhe u kthefshi shndosh e mir e me shum plaka lufte. Abdullah b. Revaha recitoi disa vargje, me t cilat e luti Allahun q me mirsin e Tij tia falte mkatet, dhe q gjat lufts t pastrohej llumi q do t dilte n siprfaqe porsi shkuma (n uj apo n gjak). Dhe u lut q nse vritej, t vritej n mnyr dinjitoze, si shehid, q kalimtart pran varrit t tij ta dinin se ka qen martir n rrugn e Allahut. Pastaj ushtria u nis, e Resulullahu doli pr ti prcjell. I prcolli gjer n Thenijjetul-Vedai, aty u ndal, duke shikuar pas tyre.605
Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 327. Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 327; Rahmetun li-l-Alemin: II/271. 605 Ibni Hisham: II/373; Zadu-l-Mead: II/156; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 327.
604
603
466
Beteja n Mute
Ushtria muslimane n udhtim dhe gjendje e papritur frike

Ushtria muslimane udhtonte nga veriu. Arriti n Meane, vend ky n Sham, n kufirin verior t Hixhazit. Ather u erdhi lajmi se Herakleu ishte nisur me nj fuqi prej njqind mij bizantinsh nga Balka, kurse atyre u ishin bashkuar fiset Lahm, Xhezzam, Bulejk dhe Belijj, me njqind mij njerz.
Muslimant konsultohen n Meane

Muslimant as q kishin ndrruar se do t ballafaqoheshin me nj fuqi kaq t madhe ushtarake, dhe n nj largsi kaq t madhe, e n nj vend t largt. Vall, a sht e mundur q nj ushtri aq e vogl, prej tre mij lufttarsh, t sulmonte ushtrin gjigante prej dyqind mij ushtarsh? Ata u konsultuan e than: Do t informojm Resulullahun pr numrin e armikut ton dhe, ose t na drgoj ende njerz, ose t na urdhroj duhet br. Ne do t veprojm sipas urdhrit t tij. Abdullah b. Revaha e kundrshtoi kt mendim. Ai u dha kurajo njerzve duke u thn: O popull, pasha Allahun, tani nuk mund ta urreni at q vet e keni dshiruar. Keni dashur t bheni shehid, kurse ne nuk do t luftojm me ndihmn e masave, t fuqis apo t numrit. Ne do t luftojm me fuqin e fes son, me t ciln na ka shprblyer Allahu . T nisemi pra! Nuk do t jemi t privuar nga njra prej dy t mirave: ose fitore, ose shehidllk (vdekje n rrugn e Allahut). M n fund t gjith e pranuan mendimin e tij.
Ushtria muslimane niset kundr armikut

Pasi kaluan dy net n Meane, u nisn drejt armikut. Ushtria e Herakleut i takoi n fshatin Mesharif. Kur u afrua ushtria e armikut, muslimant u trhoqn n Mute dhe aty ngitn kampin. Pastaj u rreshtuan pr luft. N ann e djatht ishte Kutba b. Katade El-Udhre, e n t majtn Ubade b. Malik El-Husari.
Fillimi i betejs dhe ndrrimi i komandantve

N Mute u ballafaquan dy ushtri dhe filloi nj luft e ashpr. Tre mij njerz ball pr ball sulmit dhe vrullit t dyqind mij ushtarve. Sa betej e uditshme. Gjithfar t papriturash do t prjetojm n kt dynjallk. Mirpo kur fryn era e imanit dhe e besimit, 467
me vete sjell mrekullira. Zejd b. Harithi - benjamini i Resulullahut , rrmbeu flamurin Islam dhe u vrsul. Luftoi rrept dhe trimrisht, me shembullin e heroit far nuk njeh bota, pos te muslimant. Luftoi pandrprer, gjersa iu vrsul shtizave t armikut dhe u vra. Komandn e mori Xhafer b. Ebu Talibi. U vrsul n luft duke prer do knd rreth vetes. Ishte e pabesueshme se bnte ai me trimrin e vet. Kur u mrzit duke vrar nga kali, zbriti n tok dhe filloi t priste gjithka prreth vetes. N luft e sipr humbi dorn e djatht. Flamurin e kapi me t majtn, e edhe at ia pren. Pastaj e kapi me parallrn gjersa ra i vrar. Tregohet se ka vrar nj bizantinas, ashtu q e ka ndar m dysh, andaj Allahu e ka shprblyer at me krah n Xhenet, n mnyr q t mund t fluturonte nga t doj. Pr kt arsye Xhaferin e kan quajtur Shpend i Xhenetit. Buhariu transmeton nga Nafiu, t cilin e ka informuar Ibni Umeri, i cili ka qndruar pran Xhaferit t vrar dhe ka numruar pesdhjet plag n trupin e tij, dhe q t gjitha i kishte marr nga pjesa e prparme. Nga shpina nuk kishte asnj plag.606 N nj transmetim tjetr Ibni Umeri rrfen: Kam marr pjes n kt betej. E krkuam Xhaferin dhe e gjetm ndr t vrart. N trupin e tij numruam mbi nntdhjet plag.607 Ndrsa n nj transmetim t Umerit nga Nafiu sht shtuar: Kto plag i kemi par n ann e prparme t trupit t tij.608 Pasi Xhaferi u vra heroikisht, si shehid i vrtet, flamurin Islam e mori Abdullah b. Revaha. Ai doli prpara duke kalruar, u plagos mbi kal, u hamend pak, e pastaj u vrsul prpara duke recituar vargje, me an t cilave thoshte, se ia kishte dhn besn vetes se do ta flijonte vetveten, e deshi kt shpirti i tij apo jo, sht puna e tij (shpirtit), kur n kt betej kaq t ashpr vriten muslimant; a mos vall nuk e ka nda t hyj n Xhenet? Gjat lufts tek ai erdhi djali i xhaxhait t tij dhe i dha nj cop mish pr t ngrn, duke e qortuar se ditve t kaluara nuk kishte ngrn aspak. Ai e mori mishin, e kafshoi nj her e pjesn tjetr e hodhi, rrmbeu shpatn dhe filloi t vriste prreth vetes, derisa u vra edhe vet.
Sahihu-l-Buhari: Beteja n Mute: II/611. Sahihu-l-Buhari: Beteja n Mute: II/611. 608 Fethu-l-Bari: VII/512. Dy hadithet me numr t ndryshm t plagve, e pajtohen se m tepr jan nga shigjeta.
607
606
468
Beteja n Mute
Flamuri islam n duart e Shpats s Allahut, Halid b. Velidit

Pas psimit t Abdullah b. Revahs, prpara doli nj nga fisi Benu Uxhlan, i quajtur Thabit b. Erkam, e mori flamurin e tha: O musliman, merruni vesh dhe zgjidhni njrin nga ju q tju udhheq. Ata than: Ti. Ai u prgjigj: Nuk mund ta bj kt. Ather zgjodhn Halid b. El-Velidin. Kur e mori flamurin, ai udhhoqi luft t rnd dhe t ashpr. Buhariu transmeton nga Halidi se ka thn: Nnt shpata i kam thyer ditn e Mutes, prve shpats jemenase, 609 ndrsa n nj tekst tjetr thuhet: N dorn time jan thyer nnt shpata n Mute, e ka qndruar vetm shpata jemenase.610 Resulullahu ditn e Mutes, i informuar prmes Vahjit (shpalljes), e para se t arrinin lajmet n Medin n lidhje me kt luft, ka thn: Zejdi e mori flamurin dhe u vra, pastaj Ibni Revaha, e edhe ai u vra - ndrsa e thoshte kt, ai qante - dhe kshtu derisa e mori flamurin Shpata e Allahut - Halidi dhe, me lejen e Allahut, fituan.611
Prfundimi i lufts n Mute

Me gjith trimrin dhe heroizmin e madh, do t ishte tejet e uditshme q kjo ushtri e vogl t korrte sukses n paluhatshmri para ksaj vrsuljeje t hatashme, para ksaj furtune deti t ushtris bizantine. Ather vihet n pah e tr shkathtsia dhe pjekuria e Halid b. El-Velidit, pr ta nxjerr ushtrin muslimane nga kjo situat tejet e vshtir. Ekzistojn mendime t ndryshme pr zhvillimin e mtejshm t betejs. Mirpo pas studimit t hollsishm t t gjitha versioneve t rrfimit, mund t konkludohet se Halidi gjat tr dits i rezistoi ushtris gjigante bizantine, duke u prpjekur me tr qenien e vet q t mendonte ndonj dredhi luftarake, me ndihmn e s cils do ti friksonte bizantint, n mnyr q t shptonin muslimant, e ata t mos ndrmerrnin ndonj ndjekje. E dinte mir se nuk do t shptonin dot po qe se ata do t vazhdonin ndjekjen pas tyre. Kur agoi dita e dyt, Halidi e ndrroi radhitjen e ushtris. Pararojn e vendosi n prapavij. Pastaj i ndrroi ant, krahun e djatht
609 610
Sahihu-l-Buhari: II/611. Sahihu-l-Buhari: II/611. 611 Sahihu-l-Buhari: II/611.
469
t ushtris e vuri n t majtn, ndrsa krahun e majt n ann e djatht. Tr kt manovrim e vshtronte armiku. Shikonin se si przihej ushtria muslimane dhe menduan se u erdhi prforcimi, pr ka edhe u friksua. Kurse Halidi, pas soditjes dhe t menduarit njorsh, filloi ngadal t trhiqej prapa, duke pasur kujdes q t mos rregullohej radhitja e ushtris. Bizantint menduan se muslimant po prgatitnin ndonj kurth dhe se do t prdornin ndonj dredhi luftarake. Nga frika se mos ushtria muslimane i trhiqte n shkrettirn e that, ata hoqn dor nga luftimi. Kshtu, armiku u trhoq n vendin e vet, e as q mendoi pr ndjekjen e muslimanve. Ndrkaq, muslimant me sukses u trhoqn dhe u kthyen n Medin.612
T vrart nga t dy palt

N betejn e Mutes jan vrar gjithsej dymbdhjet musliman, e nga ana e bizantinve nuk dihet sa, prve q t dhnat historike na flasin se numri i t vrarve nga ana e tyre ishte mjaft i madh.
Rezultatet e betejs
sht me rndsi t prmendet se n kt betej muslimant nuk e realizuan detyrn pr ka ishin nisur - t hakmerreshin pr vrasjen e emisarit t Resulullahut , Harithit, t cilin bizantint e mbytn n Basr. Mirpo kjo betej ka pasur rndsi t madhe n fushn propagandistike, sepse autoriteti i muslimanve u prhap edhe jasht kufijve t Arabis. T gjith arabt, n radh t par, qen t habitur dhe t befasuar kur msuan pr ekspeditn e muslimanve kundr fuqis m t madhe botrore asokohe, kundr Bizantit. Arabt mendonin se luft do t thot shkatrrim i qenies dhe shkaktim i vdekjes me an t fatkeqsis, ndrsa ballafaqimi i ksaj ushtrie t vogl me kt fuqi gjigante botrore prej dyqind mij lufttarsh, e n fund t kthehen me humbje minimale dhe me pak dm, vetvetiu ishte mrekullia m e madhe e asaj kohe. Dhe pikrisht kjo mrekulli u vrtetoi arabve se muslimant ishin krejtsisht dika tjetr nga ata, t cilt ishin msuar ti shihnin n hapsirat e veta. Filluan t kuptonin se muslimanve ishte duke u ardhur ndihma dhe fitoret nga Allahu dhe se Muhammedi i tyre ishte me t vrtet Pejgamber i Allahut .
612
Fethu-l-Bari: VII/513, 514; Zadu-l-Mead: II/156. Faktet pr kt betej jan marr nga kto dy vepra dhe nga dy veprat prpara ktyre.
470
Beteja n Mute
Pr shkak t t gjitha ktyre shohim se si fiset e arabve grindavec, t cilat gjer m tani vazhdimisht i sulmonin muslimant, bhen menjher dashamir t Islamit. Andaj s shpejti prqafuan Islamin kto fise: Benu Sulejm, Eshxhea, Gatafan, Zubjan, Fezzereh etj. Kjo betej qe vetm trampolin pr llogarin prfundimtare me Bizantin. Kjo shrbeu si paraprgatitje pr lirimin e vendeve nn Bizantin, t cilat muslimant do ti lirojn n ato vise t largta e t egra.
Ekspedita Dhatu-s-Selasil
Kur Resulullahu kuptoi se fiset arabe u ishin bashkuar ushtris bizantine kundr muslimanve n betejn e Mutes, ndjeu nevoj t madhe pr t ndrmarr hapa t menur pr ndarjen e tyre nga bizantint. Ky njkohsisht do t ishte shkak pr qrimin e hesapeve mes muslimanve dhe ktyre fiseve, kshtu q t mos u binte m ndrmend t bashkoheshin n numr kaq t madh. Resulullahu zgjodhi Amr b. El-Asin q planin e vet ta zbatonte n vepr. Andaj, n muajin xhumadel-ahire t vitit 8 h., pra menjher pas betejs n Mute, drgoi Amrin kundr tyre, me qllim q ti bnte pr vete dhe ti qronte hesapet me fisin Kudaat, i cili prgatitej pr t sulmuar Medinn. sht e mundur q kto dy shkaqe ishin t ndara njra nga tjetra, e sht e mundur se ishin paralel. Resulullahu ia dorzoi Amrit flamurin e bardh krahas atij t zi. Amri u nis n krye t treqind muhaxhirve dhe ensarve, t cilt kishin tridhjet kuaj. Gjithashtu urdhroi q tu bashkoheshin fiset, t cilat ndodheshin prgjat ksaj rruge, si p.sh. belijjt, belkjajnt etj. Amri me ushtrin udhtonte natn ndrsa pushonte ditn. Kur iu afrua fisit Belijj, u informua se armiku zotronte nj ushtri t madhe. Andaj drgoi Rafi b. Mukis b. El-Xhuhmiun te Resulullahu pr t krkuar ndihm. Resulullahu i drgoi Ebu Ubujde b. El-Xherrahin me dyqind njerz dhe i dha flamurin. Gjithashtu drgoi elitn e muhaxhirve dhe t ensarve, ndr t cilt ishin Ebu Bekri dhe Umeri , dhe u urdhroi ti bashkoheshin Amrit dhe t ishin t gjith s bashku, pastaj t mos ndaheshin e t shprndaheshin. Kur kjo ushtri iu bashkua asaj t Amrit, Ebu Ubejde deshi q ai t udhhiqte ushtrin, por Amri i tha: Ti ke ardhur pr t m ndihmuar, ndrsa un jam udhheqsi kryesor. Ebu Ubejde u pajtua me
471
kt. Amri ishte udhheqs, andaj n namaz bhej edhe imam i tr ushtris. Pas ksaj, ushtria u nis pr n vendin e kudaatve dhe kaloi gjer te kufijt e fundit. Ktu n veri u takua me ushtrin e armikut. Muslimant i sulmuan, e ata filluan t iknin rreth e prqark. Amri drgoi Avf b. Malik El-Eshxheen te Resulullahu pr ti raportuar pr kryerjen e detyrs dhe ti thoshte se t gjith ishin gjall. Dhatu-s-Selasili sht krahin pas Vadi-l-Kuras, dhjet dit udhtimi larg Medins. Ibni Ishaku cek se muslimant ishin lshuar teposht gjer tek uji, te tokat e fisit Xhezzam. Ky pus (uj) quhet Dhatu-s-Selasil.613
Ekspedita e Benu Katades n Hudrah

Kjo ekspedit u ndrmor n muajin shaban t vitit 8 h. Shkaku ishte tubimi i benu gatafanve n Hudrah. Populli i Hudrit luftonte me nexhdt. Resulullahu kundr tyre drgoi pesmbdhjet njerz me n krye Ebu Kataden. U vran shum ushtar t armikut. U robruan shum gra dhe fmij, si dhe nj numr i madh bagtish. Ebu Katade n kt ekspedit kaloi pesmbdhjet dit.614
613 614
Ibni Hisham: II/623-626; Zadu-l-Mead: II/157. Rahmetun li-l-Alemin: II/233; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether.
472
Beteja pr lirimin e Meks
BETEJA PR LIRIMIN E MEKS

Ibnul Kajjumi thot: Kjo sht fitorja m e madhe me t ciln Allahu ka ngritur fen dhe Pejgamberin e Vet, pastaj ushtrin dhe ithtart e Vet. Me kt fitore ka shptuar qytetin dhe shtpin e Vet nga duart e jobesimtarve, t cilin e ka br t jet udhzim pr botn. Me lirimin e Meks jan gzuar banort e qiellit, jan lidhur fijet e kputura, ndrsa njerzit turma-turma ngarendn n fen e Allahut. Toka shklqeu dhe shndriti me dritn e Islamit.615
Shkaku i betejs
M hert prmendm se nj paragraf i marrveshjes n Hudejbije parasheh se, kush dshiron t hyj n aleanc me Muhammedin dhe t nnshkruaj me t kontratn, mund ta bj kt, dhe po ashtu, kush dshiron t hyj n aleanc me kurejsht dhe t nnshkruaj me t kontratn, mund ta bj kt. Fisi, i cili sht n aleanc me njrn pal apo me t dyja palt, konsiderohet si pjes e asaj pale dhe q armiqsi q rrjedh prej ndonj fisi, konsiderohet si armiqsi e gjith asaj pale. Sipas ktij paragrafi fisi Huzaah hyri n aleanc me Muhammedin, Resulullahun , ndrsa fisi Benu Bekr me kurejsht. T dy fiset ishin indirekt n armpushim, edhe pse n kohn paraislamike kan qen n armiqsi t madhe dhe nn hakmarrje gjaku. Kur u paraqit Islami dhe hipi n fuqi ky armpushim, q t dy fiset patn siguri reciproke. Fisi Benu Bekr e rrezikonte kt siguri duke aktualizuar prsri shtjen e hakmarrjes nga periudha e hershme. Kryepari i fisit Benu Bekr, Neufel b. Muavi Ed-Dejli, n muajin shaban t vitit 8 h, i organizoi njerzit e vet dhe sulmuan fisin Huzaah, natn von te burimi El-Vetir n shpatin e Meks, me rast mbytn disa meshkuj. Ather u shkaktua prleshje dhe luft, n t ciln kurejsht i ndihmuan Benu Bekrt me njerz dhe me arm. Kurejsht luftuan n ann e Benu Bekrve, duke shfrytzuar natn e errt.
615
Zadu-l-Mead: II/160.
473
Huzaatve u shkoi ndoresh t ktheheshin n Mek dhe t gjenin mbrojtje te Budejl b. Verkae El-Huzaai dhe te mbrojtsi i tyre i quajtur Refia. Amr b. Salim El-Huzaai shpejtoi te Resulullahu n Medin dhe e gjeti n mesxhid duke ndenjur me njerzit e vet. Kur hyri n mesxhid, Amri filloi ti recitonte kto vargje: O Allahu im, Ahmedin un e thrras n emr t paqes Benu Hashim dhe Huzaah. Ju ishit fmij, e ne njerz t pjekur kur pranuam Islamin pr inat t njimtimit. Ndihm o Muhammed, me dshirn e Allahut, thirri besimtart q me ty t nisen! Muhammedi, Resuli yn, sht i gatshm pr luft, i bukur si hna e re dhe shtatlart si bredhi. Me fytyr serioze dhe shikim t vendosur do t vij me ushtri t madhe kundr keqbrsit. Kurejsht e thyen paqen trimrisht premtimin e fort porsi murin e rrnuan. N Kadde, n Mek shptim krkuan menduan se un nuk do tju thrras. N njimtimin e vet nuk jan ndonj numr i madh. n Vetire me ne luftn e imponuan q n ruku dhe n sexhde ta mbysin sojin ton. Resulullahu iu drejtua Amrit e tha: Ti ngadhnjeve o Amr b. Salim. Ndrkoh Resulullahu pa nj re n qiell (q prndryshe sht dukuri shum e rrall n at klim), e tha: Me t vrtet kjo re do tia zbres fitoren benu kabve. Nga Meka erdhi n Medin Budejl b. Verkae El-Huzaai me nj grup njerzish pr ti treguar Resulullahut pr tr ngjarjen. I rrfyen se kush ishte vrar n kt prleshje dhe pr ndihmn e kurejshve Benu Bekrve kundr tyre. Pastaj u kthyen n Mek.
Ebu Sufjani shkon n Medin pr ta prtritur armpushimin

sht fakt se hapi q ndrmorn kurejsht dhe aleatt e tyre, ishte ekskluzivisht tradhti dhe shkelje e hapur e kontrats, pr ka nuk kan pasur kurrfar arsyetimi. Andaj s shpejti kuptuan se ka 474
do t thoshte kjo tradhti e tyre. T friksuar nga pasojat e kqija, q mund t rezultonin nga kjo, ata thirrn mbledhjen e Kshillit ku vendosn t drgonin kryeparin e tyre, Ebu Sufjanin, te muslimant q ta prtrinin armpushimin. Resulullahu q m par i informoi ashabt e vet se ka do t ndrmerrnin kurejsht pr tradhtin e br. Ai u tha: Dijeni se do tju vij Ebu Sufjani pr t prtrir armpushimin dhe pr t vazhduar afatin e tij. Ebu Sufjani, sipas marrveshjes s kurejshve, u nis pr n Medin. Rrugs takoi Budejl b. Verkae Usfanin i cili po kthehej nga Medina. Ebu Sufjani e pyeti: Prej nga vjen, o Budejl? Budejli u prgjigj: Vajta me disa njerz nga fisi Huzaah n breg t detit dhe n kt lugin. Sufjani e pyeti: A mos po kthehesh ndoshta nga Muhammedi? Jo.- u prgjigj Budejli. Kur Budejli vazhdoi rrugn pr n Mek, Ebu Sufjani tha: Nse ka qen n Medin, me siguri e ka ushqyer deven e vet me brthama. Pastaj iu afrua vendit ku kishte pushuar devja e Budejlit, mori nj bajg, e thrrmoi dhe n t gjeti brthama, e tha: Betohem pr Allahun se Budejli ka qen te Muhammedi. Pastaj vazhdoi rrugn dhe mbrriti n Medin. Hyri n dhomn e vajzs s tij, Ummi Habibes. Deshi t ulej n shilten (dyshekun) e Resulullahut , por e bija nuk e lejoi. Ai e pyeti: O bija ime, prse nuk m lejon t ulem n kt shilte? A po i jep prparsi shiltes ndaj meje, apo mua ndaj shiltes? Ajo u prgjigj: Kjo sht shiltja e Resulullahut , ndrsa ti je jobesimtar dhe i papastr. Ai tha: Pr Zotin!, q kur je larguar nga un t ka goditur kobi i keq. Ai doli nga e bija dhe vajti te Resulullahu pr t biseduar me t. Resulullahu kurrsesi nuk iu prgjigj. Pastaj ai vajti tek Ebu Bekri pr ta lutur q t fliste me Resulullahun . Ebu Bekri iu prgjigj: Un kt nuk mund ta bj kurrsesi. Pas ktij, vajti tek Umer b. El-Hattabi, e edhe me t deshi t fliste, kurse Umeri i tha: A mos dshiron t ndrmjetsoj pr ju te Resulullahu ? Pasha Allahun, edhe sikur t mos kisha asgj tjetr, prve nj fare t vetme, me t do t luftoja kundr jush. Ebu Sufjani vajti tek Ali b. Ebu Talibi dhe hyri tek ai. Aliu ishte ulur me Fatimen, ndrsa Hasani, djali i tyre, zhagitej mes tyre. Ai tha: O Ali, ti je kushriri im m i afrt, e un kam ardhur pr nj pun dhe sigurisht nuk do t kthehem i dshpruar ashtu si kam ardhur. Bhu ndrmjetsuesi im te Muhammedi. Aliu iu prgjigj: Mjer ti, o Sufjan. Resulullahu na ka ndaluar rreptsisht t fla475
sim me t pr kt shtje. Ai iu drejtua Fatimes, e tha: A mundesh ti urdhrosh birit tnd t ndrmjetsoj mes njerzve, do t bhet prijs i arabve gjer n vdekje? Ajo u prgjigj: Pasha Allahun, biri im sht i vogl pr t ndrmjetsuar mes njerzve. Resunuk i duhet kurrfar ndrmjetsuesi. lullahut Ather Ebu Sufjanit i ra terri n sy dhe, i shqetsuar, i dshpruar e i prulur, i tha Aliut,: O Ebu-l-Hasan (baba i Hasanit), gjendem n nj situat shum t vshtir, m kshillo, far t bj? Aliu iu prgjigj: Pasha Allahun, un nuk shoh se far mund t t nxjerr nga kjo situat. Ti je kryepar i Benu Kenanijve, ngrihu dhe vet ndrmjetso te njerzit, e pastaj kthehu n vendin tnd. Ebu Sufjani tha: A mendon se kjo do t m ndihmoj? Aliu: Nuk mendoj, pasha Allahun, por nuk besoj se ke rrugdalje tjetr. Ebu Sufjani u ngrit dhe vajti n mesxhid, e tha: O popull, un kam ndrmjetsuar te njerzit (pr prtritjen e armpushimit). Pastaj i hipi deves dhe u nis pr n Mek. Kur arriti n Mek, kurejsht e pyetn: far lajmesh na solle? Ai u prgjigj: Vajta te Muhammedi dhe i tregova se pr ka kisha ardhur, e ai, pr Zotin!, nuk u prgjigj. Pastaj vajta tek Ebu Kuhafeti (Ebu Bekri), e as tek ai nuk arrita gj. Pastaj vajta tek Umer b. El-Hattabi, dhe e vrejta se ai ishte armiku yn m i madh. M n fund vajta tek Aliu, dhe vrejta se ai ishte m i buti (m sjellje t kndshme) prej t gjithve. Ai m sinjalizoi se duhet br, e un veprova ashtu. Pr Zotin!, nuk di nse do t bhet dika nga kjo apo jo. Ata e pyetn: E far t kshilloi? Sufjani tha: M urdhroi q t krkoj mbrojtje nga njerzit, e un e bra kt. Ata e pyetn: A e lejoi kt Muhammedi ? U prgjigj: Jo Ata than: Mjer ti, Aliu vetm sht tallur me ty. Ai u prgjigj: Jo, pr Zotin!, tjetr rrugdalje nuk pata.
Prgatitja pr luft dhe prpjekja q kjo t mbetet n fshehtsi

Nga transmetimi i Taberaniut merret se Resulullahu tri dit para se t informohej pr ndrprerjen e kontrats, i kishte urdhruar Aishes q ti prgatiste teshat, por pr kt t mos dinte askush asgj. Kur e vizitoi babai i saj (Ebu Bekri), e pyeti: O bija ime, far prgatitje sht kjo? Ajo u prgjigj: Nuk di pasha Allahun. Ai tha: Pasha Allahun, tani nuk sht koha q t shkohet n luft kundr Benu-l-Asferve, pra ku shkon Resulullahu ? Aishja prsri u prgjigj: Asgj nuk di, pasha Allahun! 476
Ditn e tret, hert n mngjes, erdhi Amr b. Salim El-Huzaai me dyzet kalors dhe filloi t kndonte: O Allahu im, Ahmedin e thrras..., dhe njerzit kuptuan se kontrata ishte thyer. Pas Amrit erdhi Budejli, pastaj Ebu Sufjani, andaj muslimanve iu b e qart se lajmi ishte i vrtet. Ather Resulullahu u urdhroi q t prgatiteshin dhe u lajmroi se do t shkonin n Mek. Ai iu drejtua Allahut me dua: O Zoti im, mos lejo q kurejsht t dgjojn dhe t shohin dika gjersa ti befasojm n vendin e tyre. Pr shkak t siguris dhe t fshehtsis s ksaj ekspedite, Resulullahu drgoi nj patrull vzhgimi prej tet njerzish nn komandn e Ebu Katades n luginn mes Dhi Hashbait dhe Dhi elMervetit, e cila sht larg tri burde nga Medina (nj burde = 12 milje), ditn e par t ramazanit t vitit 8 h., n mnyr q armiku, nse hetonte dika, t mendonte se Resulullahu dshironte t shkonte n at an. Kur patrulla arriti n vendin e caktuar, u informuan se Resulullahu ishte nisur n Mek, andaj edhe ata u nisn pas tyre dhe i mbrrin.616 Hatib Ibni Beltae u drgoi kurejshve lajmin pr prgatitjen e Resulullahut pr ardhjen n Mek. Lajmin e drgoi me nj grua, e cila e fshehu letrn n bishtalecin e vet. Resulullahu prmes Shpa-lljes u informua se kishte ndrmarr Hatibi. Ai drgoi Aliun dhe Mikdadin t shkonin n kt e kt vend, te nj kopsht pjeshkash ku do t gjenin nj grua, e cila n flokt e saj kishte fshehur nj letr pr kurejsht. Kta kalruan kuajt dhe u nisn n at vend. Kur arri-tn aty, hasn n nj grua e cila ishte n shkalc mbi deve, t ciln e drejtonin prcjellsit. Kta i urdhruan t zbriste nga deveja. E pyetn se ku e fshihte letrn q u drgonte kurejshve, kurse ajo tha se nuk kishte kurrfar letre. I urdhruan prcjellsve t saj q ta bastisnin, por nuk gjetn asgj. Ather Aliu i tha asaj: Betohem me Allahun se Resulullahu ka thn t vrtetn, andaj ne nuk t akuzuam pa arsye. Pasha
616 Kjo patrull e takoi Amir b. El-Edbatin, i cili u dha selam. Selamin nuk ia pranuan, por Mihlem b. Xhesemi e mbyti kt, pr shkak t disa llogarive t vjetra midis tyre dhe ia mori deven dhe sendet. Ather Allahu shpalli: ...dhe atij q ju prshndet me selam mos i thoni: Ti nuk je besimtar! (En-Nisa 94). Ata e solln Mihlemin para Resulullahut , e Resulullahu tha: O Allahu im. mos ia fal Mihlemit! Kt e prsriti tri her. U ngrit prej aty duke qar, ndrsa Ibni Ishaku transmeton: Njerzit mendojn se ia ka falur n nj rast tjetr.; Zadu-l-Mead: II/150. Ibni Hisham: II/626-628.
477
Allahun, ose do ta nxjerrsh letrn ose ne do t t bastisim. Ajo e pa se me kta nuk ka mahi, e tha: Largohuni! Kta u larguan, e ajo e shthuri bishtalecin dhe e nxori letrn t ciln ua dorzoi Aliut dhe Mikdadit, kurse kta ia drguan Resulullahut . N letr shkruante: Nga ana e Hatib b. Beltaes, kurejshve... Ai i informonte pr prgatitjen e Resulullahut . Resulullahu e thirri Hatibin dhe e pyeti: sht kjo, o Hatib? Ai u prgjigj: Prit pak, o Pejgamber i Allahut, t gjitha do ti tregoj. Pasha Allahun, un e besoj Allahun dhe Pejgamberin e Tij. Nuk kam reneguar nga Islami, e as q e kam ndrruar fen, por kam qen shum i lidhur me kurejsht. Nuk jam njri nga ata, por tek ata sht familja ime, fmijt e mi dhe i tr populli im. Ata n mesin e kurejshve nuk kan kushrinj, t cilt do ti mbronin. Umer b. El-Hattabi ather tha: M lejo, o Pejgamber i Allahut, q ta mbys. Ai e tradhtoi Allahun dhe Pejgamberin e Tij dhe sht br munafik. Resulullahu tha: Ai sht pjesmarrs i Bedrit. A e di, o i ka par pjesmarrsit e Bedrit. Pastaj Umer, ndoshta Allahu tha: Veproni si t doni, un jua kam falur. Syt e Umerit u mbushn me lot, e tha: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri.617 Me kt shembull Allahu ua bri t pamundur t gjith spiunve q ti drgonin kurejshve fardo informate pr prgatitjen e muslimanve dhe pr vendosmrin e tyre q t luftonin.
Ushtria muslimane n rrug pr n Mek

M njzet ramazan, muajit t shenjt, t vitit 8 h., Resulullahu u nis nga Medina pr n Mek me dhjet mij musliman dhe ashab . N Medin la pr zvends Ebu Rehm El-Gaffarin. Kur Resulullahu arriti n Xhuhfe, takoi Abbas b. Abdul-Muttalibin. Ai me familjen dhe djemt e vet e kishte braktisur Mekn dhe ishte nisur pr n Medin si muhaxhir, pasi e kishte pranuar Islamin. Ndrsa kur Resulullahu arriti n El-Ebva, takoi djalin e axhs, Ebu Sufjan El-Harithin, dhe djalin e tezes, Abdullah b. Ebi Umejjen. Resulullahu e ktheu kokn nga ata, pr shkak t armiqsis s madhe dhe t dashakeqsis s tyre ndaj Resulullahut .
617
Sahihu-l-Buhari: I/422, II/612.
478
Ummu Selemja iu drejtua Resulullahut e i tha: Djali i xhaxhait tnd dhe djali i tezes sate nuk kan qen m t kqijt ndaj teje. dhe Ather Aliu i tha Ebu Sufjanit: Dil para Resulullahut thuaja atij n fytyr njsoj si i kan thn Jusufit vllezrit e tij: Pasha Allahun - than ata - Allahu t ka lartsuar ty mbi ne, e ne, me t vrtet, kemi qen t gabueshm. (12, 91). Vrtet Resulullahu nuk lejon q dikush t flas m mir se ai. Ebu Sufjani pranoi kshilln dhe shkoi te Resulullahu , kurse Resulullahu tha: Un tani nuk do tju qortoj, Allahu do tjua fal, nga mshiruesit Ai sht m i mshirueshmi. (12, 92). Ebu Sufjani iu prgjigj Resulullahut me vargje: Kaloi koha ime, kur e mbaja flamurin q ushtrin e Ahmedit ta hedh n njimtim. Porsi udhtarit t nats, nata m ishte e errt ja rasti im pr tu prudhur n Islam. M udhzoi Allahu, q t t takoj, dije e pr shkak t Tij t kam ndjekur un ty. Resulullahu e rrmbeu Ebu Sufjanin pr gjoksi e tha: Po, ti je ai q m ke ndjekur nga Meka.618
Ushtria muslimane ndalet n Merri-Dhahran

Resulullahu udhtonte nga Medina duke agjruar. Agjronin edhe muslimant e tjer. Kur erdhn te burimi Kudejd, mes vendit Kudejd dhe Usfan, Resulullahu ndrpreu agjrimin dhe piu uj, e edhe muslimant vepruan kshtu.619 Prej aty vazhdoi rrugn gjer n Merri-Dhahran, ndrsa jacia e zuri n Luginn Fatime. Aty i urdhroi ushtris q t ndiznin flakadant. Kshtu q u ndezn njhersh dhjet mij flakadan. Resulullahu i urdhroi rojes q t vzhgonte, ndrsa Umer b. El-Hattabin e caktoi mbikqyrs t rojes.
Ebu Sufjani sht br musliman i mir. Tregohet se kurr m nuk e ka ngritur kokn pr ta shikuar drejt n sy Resulullahun , pr shkak t turpit nga ai. Resulullahu e ka dashur at dhe ka dshmuar se ai do t hyj n Xhenet. Ka thn: Dshiroj q Sufjani t gjendet n Xhenet pas Hamzs. Duke hequr shpirt, Ebu Sufjani u ka thn njerzve: Mos qani pr mua se, pasha Allahun, kurr nj fjal t keqe se kam thn, prej kur pranova Islamin. Zadu-l-Mead: I/162, 163. 619 Sahihu-l-Buhari: II/613; Zadu-l-Mead: II/162, 163.
618
479
Ebu Sufjani para Resulullahut

Pasi muslimant u prqendruan n Merri-Dhahran, Abbasi hipi n peln e bardh t Resulullahut dhe u nis pr t krkuar ndonj druvar, apo diknd tjetr, pr ta drguar te kurejsht q tu thoshte t dilnin dhe ti ofronin Resulullahut garanci sigurie para se t hynte n Mek. Allahu i pengoi kurejsht q t siguronin fardolloj informate pr muslimant, edhe pse ishin mjeshtr t mdhenj n vzhgim dhe n spiunim. Edhe vet Ebu Sufjani doli n vzhgim. Ai u nis me Hekejm b. Huzamin dhe Budejlin pr t prgjuar lajme pr Muhammedin . Abbasi rrfen: Kalroja n peln e Resulullahut kur dgjova bisedn e Ebu Sufjanit, t Budejlit dhe t Verkaes, t cilt ishin duke u kthyer nga vzhgimi. Ebu Sufjani tha: Kurr gjer m tani nuk kam par kaq shum zjarre t ndezura natn, e as ushtri kaq t madhe. Budejli tha: Kta jan Benu Huzaatt, t cilt i ka kapluar euforia e lufts, ndrsa Ebu Sufjani shtoi: Nuk jan kta vetm Huzaatt, ata jan n numr m t vogl pr t ndezur kaq shum zjarre. (Kshtu bisedonin kurejsht). Abbasi vazhdon rrfimin: Ia njoha zrin e thash: O Ebu Handhaleh (Ebu Sufjan)! Edhe ai ma njohu zrin e tha: O Ebu-l-Fadl, a je ti?. Po, un jam. E kush jan kta?. Resulullahu me ushtrin e vet. Vaj halli pr kurejsht nesr, pasha Allahun. E far t bj, pash babn dhe nnn tnde? I thash: Pasha Allahun, nse t z, do t ta presi kokn. Por hip n kt pel gjersa e krko amnistim. Ai hipi pas meje, t na drgoj te Resulullahu kurse dy shokt e tij u kthyen. Abbasi vazhdon: Kalroja me t dhe, kur kaloja afr ndonj zjarri, muslimant pyetnin: Kush sht ky? Kur e shihnin peln e Resulullahut dhe mua mbi t, prgjigjeshin: Kushriri i Resulullahut mbi peln e tij. Kshtu kaluam afr zjarrit t Umer b. ElHattabit. Ai pyeti: Kush sht ky? U ngrit e u afrua dhe, kur e pa Ebu Sufjanin prapa meje, brtiti: Ebu Sufjani? Armiku i Allahut? Falnderimi i qoft Allahut q t solli te ne pa kontrat dhe pa fjaln e dhn. Ai shpejtoi te Resulullahu , por pela arriti para tij. Zbrita nga pela dhe hyra te Resulullahu n adr e pas meje hyri edhe Umeri, e tha: O Pejgamber i Allahut, ja ku sht Ebu Sufjani, m lejo q ta mbys. Abbasi rrfen: Un thash: O Pejgamber i Alla-hut, un e kam marr nn mbrojtjen time. Pastaj u ula pran Resu-lullahut , e prqafova rreth koks, e thash: Pasha Allahun, 480
sonte askush prve meje nuk do ta marr n mbrojtje at, dhe, pasi Umeri ishte kmbnguls pr ta mbytur, thash (Abbasi): Ngadal , o Umer, po qe se rastsisht ky do t ishte njri nga Benu Adijj b. Kabt, ti nuk do t flisje kshtu. Umeri tha: Ngadal, o Abbas, se, pasha Allahun, kalimi yt n Islam pr mua sht m i mueshm se Islami i Hattabit, sikur tani ta pranonte. Mua nuk m mbetet tjetr pos ta dij se kalimi yt n Islam sht m i mueshm pr Resuluse Islami i Hattabit. llahun Resulullahu tha: Shko Abbas me t te sendet tuaja, e kur t agoj drita sillma prsri ktu. Un shkova dhe kur agoi, ia solla at Resulullahut . Kur e pa Ebu Sufjanin, tha: Vaj halli pr ty, o Ebu Sufjan, a nuk erdhi koha q edhe ti t kuptosh se nuk ka zot tjetr, prve Allahut ? Ai tha: Pr Zotin!, nuk ka njeri m bujar, m bamirs dhe m t kujdesshm se ti. Sikur t mendoja se prve Allahut ka zot tjetr, ai gjer tani do t m mbronte. Resulullahu tha: Vaj halli pr ty, o Ebu Sufjan, a nuk erdhi koha q t kuptosh se un jam Pejgamber i Allahut ? Ai tha: Pasha Allahun, a ka njeri m bujar, m mirbrs dhe m t kujdesshm se ti? Pastaj tha: Prsa i prket pejgamberis tnde, mua ende nuk m sht e qart trsisht. Abbasi i brtiti: Mjer ti, pranoje Islamin dhe dshmo se nuk ka zot prve Allahut dhe se Muhammedi sht Pejgamber i Allahut, gjersa nuk ta ka prer kokn ky ktu (Umeri). Ebu Sufjani e pranoi Islamin dhe e shqiptoi kelime-i-shehadetin. Abbasi tha: O Pejgamber i Allahut, Ebu Sufjani sht njeri, t cilit ia ka nda krenarin dhe sedrn, b dika pr t n kt tha: Po qe pr t dika: Ai q n Mek strekuptim. Resulullahu hohet n shtpin e Ebu Sufjanit, do t jet i sigurt. Gjithashtu do t jen t sigurt edhe ata q mbyllen n shtpit e veta dhe ata q strehohen n Mesxhidu-l-Haram.
Ushtria muslimane lshon Merri-Dhahranin dhe niset pr n Mek

T mrkurn n mngjes, m shtatmbdhjet ramazan t vitit 8 h., Resulullahu u largua nga Merri-Dhahrani dhe i urdhroi Abbasit q ta mbante Ebu Sufjanin n gryk mali afr shkmbit malor El-Vadi, prderisa nuk radhiten para tij t gjith lufttart e Allahut . Ai duhet ta shihte kt. Abbasi veproi kshtu. Pran tyre kalonin lufttart e armatosur dhe t pajisur mir, t grupuar sipas fiseve dhe me flamujt e vet. Sa her q para tyre kalonte ndonj grup, Ebu Sufjani e pyeste Abbasin: O Abbas, kush jan kta? E Abbasi pr481
gjigjej (p.sh): Sulejmant. Ndrsa Ebu Sufjani interesohej dhe pyeste (p.sh): E kam un me sulejmant? ose: Kush jan kta, o Abbas? Fisi Muzejneh. E kam un me muzejnett?, pyeste Sufjani. Kshtu kaluan t gjitha fiset, e pastaj pyeti: A kam un ndonj gj me ato fise? M n fund pran tij kaloi Resulullahu me ushtrin e vet n t gjelbr, t prbr nga muhaxhirt dhe ensart. Nga parzmoret, prve syve, nuk u shihej asgj tjetr. Ebu Sufjani brtiti: Allahu qoft i lavdruar, o Abbas. E kush jan kta? Ai u prgjigj: Ky shme muhaxhirt dhe ensart. Ebu Sufjani shtoi: t Resulullahu Kta jan t pashoq, edhe pr nga numri, edhe pr nga fuqia. Pastaj shtoi: O Ebu Fadl, sot mbretria e nipit tnd sht shum e madhe. O Ebu Sufjan, kto jan rezultatet e pejgamberis. Ebu Sufjani tha: Ather pejgamberia qenka m e mira. Flamurin e ensarve e mbante Sad b. Ubade. Kur kaloi afr Ebu Sufjanit, i tha: Sot sht dita e betejs s prgjakshme, sot do t lirohet shenjtria, sot Allahu do ti turproj kurejsht. Kur Resulullahu erdhi prball Ebu Sufjanit, ky i tha: O Pejgamber i Allahut, a e dgjove Sadin? E tha ai? E tha kt e kt. Ather Uthmani dhe Abdu-r-Rahman b. Avfi than: O Pejgamber i Allahut, ne nuk do t jemi t sigurt prderisa Ebu Sufjani zotron fuqin dhe pushtetin mbi kurejsht. Resulullahu tha: Sot sht dita kur madhrohet dhe prlavdrohet Kabja, sot sht dita kur Allahu do ti lartsoj dhe do ti bj t prmendur kurejsht. Pastaj ai drgoi njerzit tia merrnin flamurin Sadit dhe tia jepnin t birit t tij, Kajsit. Ekzistojn mendime se flamurin ia ka dhn Zubejrit.
Kurejsht e befasuar me ardhjen e ushtris muslimane

Kur Resulullahu kaloi pran Ebu Sufjanit, Abbasi i tha: Shptimi dhe lirimi qofshin mbi popullin tnd. Ebu Sufjani nxitoi pr n Mek dhe, kur hyri, thirri me z t lart: O popull kurejshit, ja ku sht Muhammedi. Ai po vjen te ju pr nj shtje, t cils nuk mund ti shmangeni. Ai q hyn dhe strehohet n shtpin e Ebu Sufjanit do t jet i sigurt. Pas ktyre fjalve iu vrsul gruaja e tij Hinda, e bija e Utbes, e shfrytzoi momentin e dobsis s tij dhe brtiti: Mbyteni kt njeri t mbl, t majm, me kmb t shmtuara, o sa i urryer sht ky q e paraprin popullin vet. Ebu Sufjani tha: Vaj halli pr ju, kurrsesi mos lejoni tju verboj kjo ktu. Muhammedi sht duke ardhur me at mbi ka ju nuk 482
keni pushtet, dhe dijeni se ai q strehohet n shtpin e Ebu Sufjanit do t jet i sigurt. Ata u prgjigjn: Zoti t vraft, nuk na duhet as shtpia, e as mbrojtja jote. Ai tha: Kush mbyllet n shtpin e vet ka garanci, si edhe ai q hyn n Harem t Kabes. Njerzit u shprndan dhe vajtn n shtpit e veta dhe n Harem t Kabes. Ata i mblodhn vagabondt e Meks dhe than: Kta do ti vm prpara, e nse kthehet shtja n favorin ton, ather edhe ne do tu bashkohemi, e nse ndodh e kundrta, e ata e psojn, ather do t pranojm fardo q na ofrojn. T gjith horrat e Meks u tubuan rreth Ikrime b. Ebi Xhehlit, Safv b. Umejjes dhe Suhejl b. Amrit n kodrn El-Handemet pr tu prleshur me muslimant. S bashku me ta ishte nj njeri nga fisi Benu Bekr, i quajtur Hamas b. Kajs. Ai q prpara i kishte prgatitur armt e veta, e kur gruaja e tij e pyeti: Prse po e prgatit at q shoh?, ai prgjigjet: Pr Muhammedin dhe pr shokt e tij. Ajo i tha: Pr Zotin!, kurrgj prej ktyre nuk do t jet pr Muhammedin dhe pr shokt e tij. Ai tha: Un, pr Zotin!, dshiroj q dikush prej tyre t t shrbej (t bhet shrbtor). Pastaj recitoi vargjet n t cilat thuhej: Nse muslimant paraqiten n Mek, kto arm t tija jan trsisht t prgatitura, ndrsa kto shpata jan t mprehura nga t dy ant, me shpejtsi do ti mbysin muslimant dhe do tua presin kokat.
Ushtria muslimane n Dhi-Tuva

Resulullahu vazhdoi rrugn e vet duke iu dorzuar plotsisht dhe me pendes Allahut i knaqur q at e kishte nderuar t lironte Mekn. Nga kjo prulshmri sakaq mjekra e tij prekte t shaluarn. N Dhi-Tuva bri radhitjen e ushtris. Halid b. Velidin e vendosi n krahun e djatht, e krahas tij rreshtoi Eslemin, Sulejmen, Gaffarin, Huzejnetin, Xhuhejnen, kurse pas tyre fiset arabe. I urdhroi Halidit q t hynte n Mek nga ana e poshtme dhe i tha: Nse ndokush prej kurejshve ju del prpara, sulmoni rrept dhe ndiqini nga Saffeja ku do ti presim ne. Ann e majt e udhhiqte Zubejr b. El-Avami, i cili mbante flamurin e Resulullahu . Atij i urdhroi q t hynte nga ana e eprme e Meks, ose nga Kedai, dhe ta ngulte flamurin e vet n El-Haxhun, e t mos lvizte nga ky vend derisa t arrinte Resulullahu me ushtrin e vet.
483
Ebu Ubejde komandonte kmbsorin, e cila nuk ishte e armatosur. Andaj Resulullahu urdhroi q t strehoheshinn mes lugins, n mnyr q t niseshin pr n Mek pasi Resulullahu t kishte arritur atje.
Ushtria muslimane hyn n Mek

do grup ushtarak u nis pr n Mek rrugs s caktuar nga Resulullahu . Halid b. Velidi e ushtart e tij u nisn prpara dhe askush prej mushrikve q u doln prpara nuk mbetn gjall. Nga bashkpuntort m t afrm t tij u vra Kerez b. Xhabir El-Fihri dhe Hunejs b. Hali b. Rebia. Ata shkeln urdhrin e u nisn rrugs tjetr, andaj u vran. Prsa i prket horrave kurejshit, Halidi i takoi ata n El-Handem, i sulmoi dhe mbyti dymbdhjet mushrik. Kshtu u mposht Hamus b. Kajsi i cili farkonte dhe i prgatiste armt me t cilat do t luftonte kundr muslimanve. Ai disi erdhi gjer te shtpia e vet dhe i tha gruas: Mbylle dern me els pas meje, e ajo e pyeti: E ku i ke tani ato fjal q i flisje?. Ai, po n at ast, prmendsh i citoi kto vargje: Sikur tishe n kodrn Handeme, kur ikn Safvani dhe Ikrime, dhe u suln muslimant mbi mua, mbi kurejsht, duke i prer tullacet tona, britma e tyre fut frikn n palc, porsi hijet e errta, porsi ulrima e luanit pas shpine kur m frikson mua, ta dish, grua, nuk do t thoshe asnj fjal m. Halidi hyri n Mek duke vzhguar, derisa u takua me ushtrin e Resulullahut n Saffa. Zubejri hyri n Mek dhe nuk u ndal derisa e vuri flamurin e Resulullahut n mesxhidi-el-Fethi. Prej aty nuk lvizi gjersa erdhi Resulullahu .
Resulullahu hyn n mesxhidin e Kabes dhe e pastron at nga idhujt

Resulullahu u paraqit i rrethuar nga muhaxhirt e ensart dhe kshtu hyri n mesxhid t Kabes. Iu afrua Haxherul-Esvedit (gurit t Zi), e preku me dor, pastaj bri tavafin rreth Kabes (shtpis s Allahut, Bejtullahut), ku ishin treqind e gjashtdhjet idhuj. Ai filloi 484
ti thyej ata me hark, duke thn: Tani arriti e vrteta e u zhduk gnjeshtra; gnjeshtra me t vrtet sht duke u zhdukur!. E vrteta erdhi, ndrsa gnjeshtra u zhduk dhe nuk do t kthehet prsri. (Sebe: 49) Idhujt rrzoheshin njri pas tjetrit duke rn me fytyr prtok. Tavafin e par e bri duke kalruar dhe pa ihram. Andaj e shkurtoi. Pastaj thirri Uthman b. Talhan, dertarin e Kabes, mori prej tij elsin dhe e hapi dern e Kabes. Brenda n Kabe pa disa fotografi. E pa fotografin e Ibrahimit dhe t Ismailit se si i shikonin shigjetzat pr loj, e tha: I vraft Allahu mushrikt! Pasha Allahun, ata kurr nuk kan besuar n kto shigjetza. Pastaj pa nj pllumb prej druri t cilin e thrrmoi me dor. Gjithashtu urdhroi t fshihej fotografia.
Resulullahu falet n Kabe, e pastaj u mban nj ligjrat kurejshve

Resulullahu e mbylli dern e Kabes. Me t mbeti brenda Usame dhe Bilali. Resulullahu u kthye nga muri kundruall ders. Nga muri ishte larg tre arshin. N ann e majt tij ishin dy shtylla, ndrsa n t djathtn nj. Prapa tij ishin tri shtylla. Atbot Kabja ishte ndrtuar mbi gjasht shtylla. Aty u fal e pastaj bri nj rreth brenda Kabes. E shqiptoi tekbirin n t dy ant, pastaj shqiptoi tevhidin (dshmin pr Njsin e Allahut - La ilahe ilAllah) dhe m n fund e hapi dern. Kurejsht tani e kishin mbushur Haremin e Kabes, ishin t radhitur n rreshta dhe prisnin se do t bnte Resulullahu . Ai u mbajt pr shtalkn e ders, e cila ishte e lart disa shkall dhe, duke i par posht kurejsht, tha: Nuk ka zot tjetr, prve Allahut, Nj t Vetmit. Premtimi i tij u realizua, i ndihmoi robit t Vet. Vetm Ai i ka ngadhnjyer armiqt e bashkuar. do vepr e mir, pasuria dhe njerzit jan nn pushtetin tim, prve shrbimit n kt shtpi t Allahut dhe furnizimit t haxhilerve me uj. T mbytsh diknd gabimisht, sht njsoj sikurse rrahja me kamxhik dhe me shkop, pr ka pason dmshprblimi i rnd prej njqind devesh, prej t cilave dyzet duhet t jen me fryt n bark. O popull kurejshit, Allahu ju ka liruar nga kryelartsia e xhahilijetit dhe nga madhrimi paraislamik i etrve tuaj. T gjith njerzit e kan prejardhjen nga Ademi, ndrsa Ademi sht prej 485
dheut. Pastaj e citoi ajetin: O njerz! Ne ju krijuam prej nj mashkulli dhe nj femre dhe bm popuj dhe fise pr tu njohur (mes vetes). M fisniku tek Allahu sht ai, i cili m s shumti ia ka frikn Atij. Allahu me t vrtet i di t gjitha dhe pr T nuk ka fshehtsi. (El-Huxhurat: 13) Un tani nuk do tju qortoj. Pastaj Resulullahu vazhdoi: O popull kurejshit, si mendoni, keni merituar dhe far do t bj tani me ju? U prgjigjn: Vetm t mira, sepse ti je vllai dhe i biri fisnik i vllait fisnik. vlleResulullahu tha: Do tju them njsoj si u ka thn Jusufi zrve t vet: Un tani nuk do tju qortoj, shkoni, ju jeni t lir.
elsi i Bejtullahut
Pas ksaj, Resulullahu u ul n mesxhid. Atij iu afrua Aliu me elsin e Kabes n dor, e tha: O Pejgamber i Allahut, na cakto neve pr ruajtjen e Kabes dhe pr tu dhn uj haxhilerve, t bekoft Allahu. (N nj hadith tjetr qndron se kt e ka thn Abbasi). Ather Resulullahu pyeti: Ku sht Uthman b. Talha? Ata e thirrn, e Resulullahu i tha: Ja ku e ke elsin, q ke pasur (ai deri ather ishte dertar i Kabes), sot sht dita pr bamirsira dhe falje. (N hadithin e Ibni Sadit, n veprn Tabekat, qndron se ka thn, ndrsa ia dorzonte elsin: Ja tek e keni Bejtullahun e amshuar, shtpin e trashguar t Allahut. Prej jush nuk mund ta marr askush prve tiranit me tirani. O Uthman, Allahu ka besim te ju pr kt Kabe, ndrsa furnizimin, t cilin e fitoni n mnyr t lejuar nga kjo pun, e keni hallall dhe hajeni at.)
Bilali thrret ezanin mbi Kabe

Erdhi koha pr namaz e Resulullahu i urdhroi Bilalit q t hipte mbi Kabe e t thrriste Ezanin. Ebu Sufjan b. Harbi, Itab b. Usejdi dhe El-Harith b. Hishami ishin ulur n oborr t Kabes. Itabi tha: Allahu e mshiroi Usejdin (babain e vet) q t mos e dgjoj dhe t mos e shoh kt, sepse kjo gj do ta hidhronte shum. ElHarithi tha: Pr Zotin!, sikur ta dija se kjo sht e Vrteta, un do ti pasoja ata. Ndrsa Ebu Sufjani m n fund tha: Un nuk do t them asgj. Sikur t thosha dika, edhe kjo rr do t m tradhtonte dhe do ta informonte Resulullahun . N at ast para tyre erdhi Resulullahu e tha: I di t gjitha se keni folur. Ai ua prsriti donjrit fjalt q kishin thn. El-Harithi dhe Itabi ather
486
than: Ne dshmojm se ti je Pejgamber i Allahut, saktsisht e dim se kt askush nuk ka mundur ta dgjoj e t t informoj.
Namazi i fitores ose namazi i falnderimit

At dit Resulullahu hyri n shtpin e Ummihanes, vajzs s Ebu Talibit, u pastrua dhe fali tet rekate. Ishte koha para dreke (Ed-duha). Shumica menduan se ka falur salatu-d-duha-namaz, mirpo ky nuk ishte ai namaz, por ishte namazi i fitores apo i lirimit t Meks, i quajtur salatu-l-fethi. Gjat hyrjes s muslimanve n Mek, Ummihania kishte strehuar n shtpin e vet dy kushrinj t burrit, e Resulullahu i tha: Ata q i ke fshehur, ani se i ke fshehur. Vllai i saj, Ali b. Ebu Talibi, deshi ti mbyste, por ajo i mbylli n shtpin e vet. E pyeti Resulullahun nse kishte t drejt ta bnte kt, e ai iu prgjigj se kishte t drejt.
Likuidimi i kriminelve m t mdhenj

Resulullahu urdhroi t gjendeshin dhe t likuidoheshin dhjet kriminelt m t mdhenj t Meks, madje edhe nse ishin fshehur nn flamurin e Kabes. Kta ishin: Abdul-Uzzij b. Hatali, Abdullah b. Ebi Sehri, Ikrime b. Ebi Xhehli, Harith b. Nufejl b. Vehbi, Mukejis b. Subabeh, Hebbar b. El-Esvedi, dy kngtaret e Hatilit, t cilat kndonin kng satirike n llogari t Resulullahut , dhe Sara, robresha e liruar e familjes Abdul-Muttalib, tek e cila ishte gjetur letra e Hatibit. Abdullah b. Ebi Sehri e solli Uthmanin te Resulullahu pr ta lutur at q tia falte. Resulullahu ia fali jetn. M hert Ibni Ebi Sehri e kishte pranuar Islamin dhe kishte br hixhretin, andaj disa shok t kurejshve deshn ta mbysnin, pr ka edhe renegoi nga Islami dhe u kthye n Mek. Ikrime b. Ebi Xhehli iku n Jemen. Gruaja e tij ndrhyri pr t te Resulullahu dhe e luti q ti lejonte asaj t shkonte e ta sillte at. Resulullahu ia lejoj kt, e ajo vajti dhe e solli at n Mek. Pastaj s bashku e pranuan Islamin. Pas ksaj ishte musliman i mir. Ibnul Hatali ishte fshehur nn flamurin e Kabes. Nj njeri erdhi te Resulullahu dhe e informoi pr kt. Resulullahu urdhroi q ta mbysnin, dhe e mbytn. Mukejis b. Subabetin, i cili e kishte pranuar Islamin para lirimit t Meks, por pr shkak t armiqsis kishte mbytur nj ensar, pr 487
ka edhe renegon nga Islami dhe kthehet te kurejsht, e mbyti Numejleh b. Abdullahu. Prsa i prket El-Harithit, ai e kishte munduar shum Resulullahun . At e mbyti Aliu . Hebbar b. El Esvedi ishte prpjekur ta pengonte Zejneben, vajzn e Resulullahut , q t bnte hixhretin. Ai zihet me t, e ajo rrzohet n nj gur, me rast i shpton nga dora fmija i porsalindur. Hebbari ikn nga Meka ditn e lirimit. Pastaj e pranon Islamin dhe bhet besimtar i mir. Prej dy kngtareve t prmendura, njrn e mbysin, kurse tjetrn e falin. Kjo e pranon Islamin sikurse edhe Sara. Ibni Haxheri thot: Ebu Masheri prmend edhe disa njerz t cilt qen ndshkuar me likuidim: El-Harith b. Thelathil El-Huzaai, t cilin e ka mbytur Aliu . El-Hakimi prmend se edhe Kab b. Zubejri (poeti) ishte i dnuar me vdekje. Pr t do t bhet fjal m von. Ai e pranon Islamin, e pastaj n vend t shpotive dhe satirave kndonte lavdithurje. N mesin e t pandehurve ishin edhe Vahsh b. Harbi dhe Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit. Kjo e pranon Islamin. Pastaj likuidohet njfar Emebe, robresha e liruar e Ibni Hatalit dhe Ummu Sad,- si thot Ibni Ishaku. Me kt gjithsej kan qen nnt meshkuj dhe gjasht femra. Pandehet se Ummu Sad dhe Ernebja, jan dy kngtaret e prmendura, rreth emrave apo mbiemrave t t cilave ekzistojn mospajtime.620
Islami i Safvan b. Umejjes dhe i Fadalet b. Umejrit

Safvani nuk ishte n mesin e kriminelve t akuzuar, por pr shkak t pozits s lart n mesin e paris kurejshite, u friksua dhe iku nga Meka. Umejr b. El-Xhumehi krkoi mbrojtje pr t te Resulullahu . Resulullahu e pranoi kt dhe i dha turbanin e vet me t cilin hyri n Mek. Umejri nxitoi pas Safvanit, i cili ishte nisur pr n Xhidde, me qllim q prej aty me anije t ikte n Jemen. Umejri e arrin Safvanin dhe e kthen n Mek. Pastaj Safvani krkoi leje prej Resulullahut q t mendonte dy muaj. Resulullahu i lejoi katr muaj. Pas ksaj Safvani e pranoi Islamin, ndrsa gruaja e tij e kishte pranuar m hert. Resulullahu e vrtetoi martesn e tyre t par.
620
Fethu-l-Bari: VIII/11, 12.
488
Fadaleti ishte nj i ri i cili iu afrua Resulullahut , ndrsa bnte tavafin, pr ta mbytur. Resulullahu i tha se e dinte qllimin e tij dhe kur Fadaleti e pranoi kt, po at ast kuptoi se Muhammedi me t vrtet ishte Pejgamber i Allahut, dhe se ai ishte i informuar pr do gj, andaj e pranoi Islamin.
Hutbeja - ligjrimi i Resulullahut Mek
ditn e dyt n
T nesrmen, ditn e dyt t lirimit t Meks, Resulullahu u mbajti njerzve nj hutbe - ligjrat. Ai e falnderoi Allahun , e lavdroi At, e madhroi At, e pastaj tha: O njerz, me t vrtet Allahu e shpalli Mekn vend t shenjt, at dit kur krijoi qiejt dhe Tokn. Ajo sht e shenjt me shenjtrin e Allahut gjer n Ditn e Gjykimit. Askush prej njerzve, t cilt e besojn Allahun dhe Ditn e Gjykimit, nuk guxon t shkaktoj gjakderdhje n Mek, apo t pres ndonj dru. E nse dikush pyet prse i sht lejuar kjo Resulullahut , prgjigjuni: Allahu ia ka lejuar kt Pejgamberit t Vet, ndrsa juve jo, dhe at n koh t caktuar, ditn e kaluar, ndrsa sot sht n fuqi ajo shenjtri, si ka qen edhe dje. Pr kt t pranishmit le ti informojn ata q nuk jan t pranishm. N nj tjetr hadith qndron: Madje asnj deg t mos pritet n Mek, t mos tremben zogjt, t mos vilen frutat,... At dit fisi Huzaah mbyti nj njeri prej Benu Lejthve, pr shkak t disa konflikteve t vjetra nga koha paraislamike. Prkitazi me kt Resulullahu tha: O popull huzaah, largoni duart nga vrasjet, mjaft ka pasur vrasje, nse prej ksaj do t ket dobi. Ju e mbytt nj njeri dhe me kt i qruat hesapet e vjetra, por tani e tutje, pas ksaj ngjarjeje, kush bn vrasje, edhe nse familja e t vrarit sht n Hajber, do ti dorzohet vrassi gjall a vdekur. N nj hadith qndron: Pastaj u ngrit nj njeri nga Jemeni, i ashtuquajtur Ebu Shah, e tha: O Pejgamber i Allahut, a mund t ma japsh kt me shkrim? Resulullahu tha: Shkruajani kt Ebu Shahut.621
Sahihu-l-Buhari: I/22, 247, 328, 329, 617; Sahihu-l-Muslim: I/437-439; Ibni Hisham: II/415, 416; Sunenu Ebi Davude: I/276.
621
489
Drojtja e ensarve se Resulullahu n Mek
do t qndroj
Kur Resulullahu e liroi Mekn, vendlindjen e vet, atdheun e vet, ensart than mes tyre: A mendoni se Resulullahu pas ktij suksesi do t mbetet n vendlindjen e vet dhe n atdheun e vet? N at ast, ai me duart e ngritura bnte dua n Saffa, e kur e mbaroi duan tha: far that? u prgjigjn: Kurrgj, o Pejgamber i Allahut, por ai me kmbngulje krkoi q t tregonin. M n fund ata i treguan, e ai tha: Mos e dhasht Allahu, jeta dhe vdekja ime jan t lidhura me ju.
Marrja e betimit pr besnikri

Kur Resulullahu bashk me muslimant e liroi Mekn, Mekasit filluan ta njihnin fen Islame. Kuptuan se pa Islam nuk mund t kihej kurrfar suksesi. Kt ia pranuan Resulullahut dhe u tubuan rreth tij pr tu betuar n besnikri. Resulullahu ishte ulur n Saffa, ndrsa Umer b. El-Hattabi pak m posht se ai. Njerzit vinin dhe betoheshin n besnikri dhe dgjueshmri aq sa ishin n gjendje. Umeri ishte dshmitar. N veprn El-Medarik622 thuhet se Resulullahu , pas betimit t mushrikve n besnikri, i thirri grat q edhe ato t betoheshin. Ai pranonte prej tyre betimin dhe ua prcillte krkesat e veta, gjersa u paraqit Hinda, e bija e Utbes, gruaja e Ebu Sufjanit, e veshur me petka t tjera dhe e maskuar. Friksohej se mos po e njihte Resulullahu dhe mos po e dnonte pr at q i kishte br Hamzs. Ather Resulullahu tha: Prej jush krkoj q t m jepni fjaln se nuk do ti bni shirk Allahut. Kt ua prsriti Uthmani e ato ia dhan betimin. Pastaj Resulullahu vazhdoi: Dhe se nuk do t vidhni, e Hinda reagoi: Ebu Sufjani sht njeri koprrac, e nse un marr pak prej parave t tija? Kurse Ebu Sufjani tha: fardo q t marrsh prej meje ta bj hallall. Resulullahu buzqeshi sepse e njohu Hindn, e tha: Ti qenke Hinda? Ajo u prgjigj: Po, por m fal pr at q ka kaluar, o Pejgamber i Allahut! Ai u prgjigj: Allahu t falt. Resulullahu vazhdoi me betim, e tha: Dhe se nuk do t bni zina (kurvri). Hinda tha: A mos vall grat e lira (t cilat nuk jan robresha) veprojn kshtu? Resulullahu vazhdoi: Dhe se
622
Medariku-l-Tenzil nga En-Nesefiu, komentimi i ajetit pr betimin.
490
fmijt tuaj nuk do ti mbytni n mitr. Hinda shtoi: Ne kujdesemi pr ta q nga voglia, ndrsa ju i mbytni kur ata rriten, por ju dhe ata e dini m s miri. Djali i saj, Handhale, ishte vrar n Bedr. Umeri qeshte me zemr, sa q u shtri prtok nga t qeshurit, e edhe Resulullahu buzqeshi. Pastaj Resulullahu vazhdoi: Dhe burrave tuaj nuk do tua hidhni fmijt e huaj n shtrat. Hinda tha: Pasha Allahun, me t vrtet sht keq t veprohet kshtu. E prse nuk na urdhron t sillemi mir dhe t jemi t udhzuara? Resulullahu tha: Dhe t jeni t dgjueshme e t mos mohoni asgj q sht e mir. Hinda tha: Pasha Allahun, as q kemi ardhur ktu me qllim q t bhemi t padgjueshme. Kur u kthye nga mbledhja n shtpi, ajo e theu idhullin e vet, e tha: Sherri yt kemi jetuar n lajthitje.
Qndrimi i Resulullahut veprimtaria e tij
Mek
dhe
Resulullahu n Mek qndroi nntmbdhjet dit duke prsritur rndsin e Islamit dhe duke e prudhur popullin n rrugn e drejt, n devotshmri dhe n Shpallje. Gjat ktyre ditve e urdhroi Ebu Usejd El-Huzaimin ti prmirsonte simbolet dhe shenjat e Haremit t Kabes, dhe ti spastronte e ti largonte t gjitha ato gjsende t cilat prkujtonin periudhn e kaluar. Nga Meka drgoi disa delegacione t cilat shpjegonin Islamin dhe t ftonin n t. Ai caktoi nj kasnec me detyr q rrugve t Meks t thrriste: Ai q beson Allahun , t mos lr asnj idhull pa e thyer n shtpin e vet.
Delegacionet dhe patrullat

1. Kur Resulullahu pushoi s rregulluari situatn n Mek, e drgoi Halid b. El-Velidin pr t rrnuar idhullin El-Uza, i cili gjendej n Nahl, jo larg Meks. Halid b. El-Velidi u nis m 25 ramazan t vitit 8 h. Ky idhull u takonte kurejshve dhe t gjith fisit Beni Kenaneh, dhe ishte idhulli i tyre m i madh. Rojtari i tij ishte fisi Shejban. Halidi u nis s bashku me tridhjet kalors. Kur mbrriti atje, e rrnoi idhullin dhe u kthye te Resulullahu . Ky e pyeti: A pe dika? Halidi u prgjigj: Jo. Resulullahu i tha: Ather nuk e ke rrnuar, kthehu atje dhe rrnoje. Halidi u kthye i hidhruar duke vringlluar me shpat. Para tij doli nj grua lakuriq, e zez dhe me flok t shprishur. At e qortonte rojtari i idhullit. Halidi e goditi me shpat dhe e ndau m dysh. Pastaj u kthye te Resulullahu dhe 491
i tregoi kishte br. Resulullahu tha: Po, kjo ishte idhulli ElUzat, ajo ka qen jashtzakonisht e piklluar q kurr m nuk do t jet e adhuruar n kto treva. 2. Resulullahu e drgoi Amr b. El-Asin, po at muaj, pr t rrnuar idhullin Suvaa. Ky ishte idhulli i fisit Hudhejl n Rihat, tre milje larg Meks. Kur mbrriti atje, dertari e pyeti: dshiron? t rrnoAmr b. El-Asi iu prgjigj: M ka urdhruar Resulullahu j kt idhull. Dertari i ta: Nuk do tia dalsh ta bsh kt. Amri pyeti: Prse. Ai u prgjigj: Nuk dorzohet. Amri i tha: Ende je n lajthitje. Vaj halli pr ty, a dgjon dhe a sheh ai? Pastaj iu afrua idhullit dhe e rrzoi. Urdhroi q t rrnohet edhe shtpia ku ishte idhulli dhe aty nuk gjetn kurrgj. Amri e pyeti rojtarin: Ja, a e pe? Ai u prgjigj: E pranoj Islamin dhe i dorzohem Allahut . 3. Po at muaj drgoi Sad b. Zejd El-Eshhelin me njzet kalors pr t rrnuar Menatin. Idhulli Menat ishte n Mushel-lel, afr Kudejdit. Ky ishte hyu i fisit El-Evs, El-Hazrexh, El-Gassan dhe i fiseve t tjera arabe. Kur Sadi arriti tek idhulli, paria e fiseve e pyetn: dshiron? Ai u prgjigj: T rrnoj Menatin. Ata than: Ja ku je ti dhe ja ku e ke at (idhullin). Sadi u afrua, kur prej idhullit doli nj grua lakuriq, e zez, e cila e sillte kokn n mnyr shqetsuese. Vajtonte dhe i mshonte gjoksit t vet. Rojtari i tha: Menat, para teje jan nj grup mkatarsh ndaj teje. Sadi e goditi at dhe e mbyti. Pastaj e rrzoi dhe e thrrmoi idhullin. Edhe ky nuk gjeti kurrgj n depon e idhullit. 4. N muajin shaban t vitit 8 h Resulullahu caktoi Halid b. El-Velidin, pasi rrnoi idhullin El-Uza, t vizitonte fisin Benu Xhudhejmeh pr ti thirrur n Islam. I tha q t mos mbyste asknd. Halid b. El-Velidi ishte n krye t ushtris prej treqind e pesdhjet njerzve muhaxhir, ensar dhe nga fisi Benu Sulejme. Kur arriti tek ata, i thirri n Islam, kurse ata nuk dinin t thoshin e pranuam Islamin, por than: E ndrruam fen, e ndrruam fen. Halidi kt nuk e kuptoi andaj filloi ti priste njerzit dhe ti zinte robr. do ushtari i urdhroi t merrte nga nj rob. Pastaj urdhroi q do ushtar ta mbyste robin e vet, por e pengoi Ibni Umeri dhe shokt e tij, derisa u kthyen te Resulullahu . Kur u kthyen n Mek, i treguan Resulullahut se kishte ndodhur, e ai i ngriti duart e tha: O Zoti im, un jam i pastr prej asaj far ka br Halidi. Kt e prsriti dy her.623
623
Sahihu-l-Buhari: I/450, II/622.
492
Pjestart e fisit Benu Sulejme i kishin mbytur robrit e vet, kurse ensart dhe muhaxhirt jo. Resulullahu drgoi Aliun q tua paguante dmshprblimin e gjakut dhe pr tua kthyer t vdekurit. Ndrmjet Halidit dhe Abdu-r-Rahman b. Avfit shprtheu konflikti dhe grindja pr shkak t ksaj ngjarjeje. Resulullahu dgjoi pr kt, e tha: Ngadal, ngadal, o Halid, lre t qet ashabin tim, pasha Allahun, edhe sikur t kishe flori sa kodra e Uhudit, e ta shpenzoje n rrugn e Allahut, nuk do t arrije as vlern e nj hapi t ashabit tim, gjat shkuarjes apo t ardhjes.624 Kjo ishte beteja pr lirimin e Meks. Ky qe asti vendimtar dhe fitorja e madhe q e shkatrroi qenien idhujtare nga rrnjt. Kjo fitore nuk u la hapsir e as arsye fiseve arabe pr dilem n tr Gadishullin Arabik. T gjitha fiset arabe prisnin se far do t rezultonte nga konflikti i cili zhvillohej mes muslimanve dhe idhujtarve. T gjitha kto fise e dinin se ai q ishte n rrugn e drejt, do ta fitonte tempullin e Shenjt - Kaben, dhe se nuk mund ta mbante ai q ishte n mashtrim. Pr kt ishin dshmuar nj her para gjysm shekulli, ather kur ithtart e elefantit u nisn pr ta rrnuar kt shtpi t Allahut, ndrsa Allahu i shkatrroi ata dhe i bri porsi gjethe t brejtura nga krimbat. Duhet t theksojm se marrveshja e Hudejbis ishte pararoj e ksaj fitoreje madhshtore. Gjat kohs s armpushimit njerzit u liruan, filluan t bisedonin mes tyre, flisnin dhe mendonin pr Islamin. T gjith atyre n Mek, q e fshihnin Islamin, iu b e mundur q publikisht ta shprehnin dhe praktikisht ta manifestonin at dhe t garonin pr kt. Kjo bri q shum njerz t kalonin n Islam. Kjo u b e qart n kt betej, n t ciln morn pjes dhjet mij ushtar musliman, ndrsa pak para Hudejbis ishin vetm tre mij. Kjo betej vendimtare ia hapi syt popullit dhe i rrnoi barrikadat e fundit, t cilat ndodheshin mes tyre dhe Islamit. Me kt fitore muslimant mbizotruan me situatn politike dhe fetare, n t njjtn koh n tr Gadishullin Arabik, gjer e gjat. Muslimant fituan qeverisjen fetare dhe politike.
Ibni Hisham: II/437; Sahihu-l-Buhari: Kitabu-l-xhihadi: II/612-615, 622; Fethu-lBari: VIII/3-27; Sahihu-l-Muslim: I/437-439, II/102, 103, 130; Zadu-l-Mead: II/160168; Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 322-351.
624
493
Periudha, e cila filloi pas armpushimit, kaloi n favor t muslimanve dhe prfundoi me kt fitore t lavdishme. Pas ksaj fillon nj periudh e re, e cila n trsi sht n favor t muslimanve. Gjat ksaj periudhe, muslimant ishin sundimtar t vrtet t situats s gjithmbarshme. Fiseve Arabe nuk u mbeti asgj tjetr, prvese q n delegacione t shkonin te Resulullahu dhe t pranonin Islamin, e pastaj ta bartnin at npr tr botn. Pr kt ndrmarrje veanrisht ishin t suksesshme dy vitet vijuese.
494
Etapa e tret
ETAPA E TRET
Kjo periudh sht njhersh edhe periudha e fundit e jets s Resulullahut . Kjo paraqet sukseset, t cilat kan rezultuar nga feja Islame pas xhihadit jetgjat, t mundimshm dhe t vshtir, si dhe pas problemeve, marifetllqeve, trazirave, betejave dhe luftrave, prball t cilave qndroi mbi dy dekada. lirimi i Meks ishte fitorja m e lavdishme q kan arritur muslimant gjat t gjitha ktyre viteve. Pr shkak t ksaj fitoreje, historia e ka ndrruar tr rrjedhn e vet, ndrsa kjo rrjedh i ka ndryshuar arabt dhe mnyrn e jetess s tyre. Fitorja madhshtore n Mek vuri kufi tejet t fort mes periudhs para fitores dhe periudhs q ka pasuar pas fitores. N syt e arabve, kurejsht kan qen ruajts t fes dhe mbrojts t saj. Andaj arabt i pasonin dhe i imitonin kta. Dorzimi i kurejshve dhe kapitullimi i tyre paraqet grushtin e fundit t politeizmit, t besimit t mushrikve n Gadishullin Arabik. Kjo periudh e tret mund t ndahet n dy intervale kohore historike - perioda: 1. perioda e mundimeve dhe e luftrave. 2. perioda e garimeve fisnore n prqafimin e Islamit. Kto dy perioda t ndodhive historike jan t lidhura dhe krahasuese me njra-tjetrn. Ne kemi zgjedhur kt renditje n mnyr q ta trajtojm seciln an me veantit e veta dhe me dallimet midis tyre. Perioda e betejave dhe e mundimeve n kt fush sht e lidhur ngusht me t kaluarn, andaj e zgjodhm t parn.
495
Beteja n Hunejn
BETEJA N HUNEJN
lirimi i Meks pasoi menjher pas grushtit t shpejt q iu dha arabve n periudhn e kaluar. Fiset fqinje ishin t befasuara me situatn prkatse dhe nuk ishin m n gjendje t bnin ndonj rezistenc serioze. Pr kt arsye, pjesa m e madhe e tyre e pranuan Islamin, prve disa fiseve tekanjoze, t fuqishme dhe kryelarta, idomos fiset Havazin dhe Thekaf. Ktyre iu bashkuan edhe disa familje arabe: Nasr, Xheshem, Sad b. Bekr dhe disa njerz nga benu hilalt, t gjith me origjin nga Kajs Ajlani. Kto fise e konsideronin veten madhshtore dhe krenare, pr tu pajtuar n mnyr t qet me kt fitore t muslimanve. Andaj u tubuan rreth Malik b. Avf EnNasrij dhe vendosn t ndrmerrnin luft kundr muslimanve.
Lvizja e armikut dhe ardhja e tyre n Eutas

Pasi e nxiti shtjen e vajtjes n luft kundr muslimanve, Malik b. Avf-i e nisi popullin me tr pasurin e tyre t tundshme, me grat dhe me fmijt, n rrug pr n Eutas. Eutasi sht lugin n tokn e fisit Havazin, n afrsi t Hunejnit. Mirpo kjo lugin sht me natyr krejtsisht tjetr nga ajo e Hunejnit. Hunejni sht n afrsi t Dhu-l-Mexhazit. Mes Hunejnit dhe Meks largsia sht dhjet milje, dhe at nga ana e Arafatit.625
Lufttari i regjur e konsideron t gabueshm mendimin e komandantit

Kur Malik b. Avfi arriti n Eutas, t gjitha fiset u mblodhn rreth tij. Ndr njerzit e menur ishte edhe Durejd b. Es-Samti, plak q nuk kishte dituri tjetr, prve dituris mbi luftimin, si teorik ashtu edhe praktik. Kishte qen lufttar jashtzakonisht i guximshm dhe i sprovuar.
625
Fethu-l-Bari: VIII/27, 43.
497
N at tubim ai pyeti: N ciln lugin jeni ju tani? Njerzit u prgjigjn: N Eutas. Ai tha: Po, terren pr kuaj. Ky natyrisht sht truall kreshtash malore (kodrina t shprndara), pa aspak tok ranore dhe t but. Po i dgjoj palljet e deveve, t pallmet e gomerve, t qart e fmijve dhe blegrimat e deleve. Ku jan? Njerzit u prgjigjn: I ka marr me vete Malik b. Avfi. S bashku me meshkujt jan edhe grat, fmijt e tyre dhe e tr pasuria e tyre e tundshme. Durejdi e thirri Malik b. Avfin dhe e pyeti prse kishte vepruar kshtu dhe e shtyri ta bnte kt. Ai u prgjigj: Desha q pas do mashkulli t qndroj familja dhe pasuria e tij. Mashkulli duhet t luftoj pr ti mbrojtur dhe shptuar ata. Durejdi tha: Bari delesh, pr Zotin! Ai q e humb betejn, a mund ta mbroj familjen dhe t kujdeset pr t e pr pasurin e vet? Nse dshiron t ngadhnjesh, nuk ke dobi prej askujt tjetr, prve prej lufttarve me shpata dhe me shtiza t gatshme, e nse dshton, ather do t shkatrrohen edhe familjet, edhe pasuria e tyre. Pastaj pyeti pr disa familje e disa prijs, dhe shtoi: O Malik, asgj nuk do t arrish me drgimin e ushtarve havazin me helmeta pr t shkatrruar kuajt. Ktheji mbrapsht q t mbrojn shtpit dhe parin e tyre, e pastaj le t hidhen t rinjt n shpinat e kuajve, nse fiton, pas teje do t vijn edhe ata q jan prapa teje, e nse dshton, kjo le t gjej vetm ty, kurse familjet dhe pasuria do t jen t sigurta. Mirpo Maliku si kryekomandant e refuzoi kt propozim duke thn: Pasha Allahun, nuk do t bj kurrgj prej asaj q propozove ti. Ti tanim je plakur dhe je rraskapitur, e edhe truri t sht vjetruar. Pr Zotin!, ose do t m dgjojn havazint, ose do t shprthehem me shpat n gjoks. Maliku nuk lejoi t miratohej mendimi e as propozimi i Durejdit. Havazint u bindn t dgjonin Malikun, kurse Durejdi tha: Un nuk do ta prjetoj rezultatin e tr ksaj...eh, sikur t isha m i ri!
Vzhgimi armiqsor
Maliku i kishte drguar spiunt e tij pr t msuar dika m tepr pr muslimant. Ata u kthyen t ndar e t friksuar, kurse Malik b. Avfi u tha: Vaj halli pr ju nse nuk keni sjell kurrfar informatash. Ata than: I pam disa njerz t bardh n kuaj bardhezi. Pr Zotin!, nuk guxuam t qndronim bashk, andaj na ndodhi kshtu si po e sheh.
498
Beteja n Hunejn
Vzhgimi i Resulullahut
Kur e informuan Resulullahun pr lvizjen e armikut, ai urdhroi Ebu Hadret El-Eslemiun q t hynte mes popullit, t qndronte n mesin e tyre pr pak koh dhe t mblidhte informata pr qllimet e armikut, e pastaj t kthehej. Dhe ai e bri kt.
Resulullahu
l Mekn dhe shkon n Hunejn
T shtunn, m gjasht shevval t vitit 8 h, Resulullahu la Mekn ku qndroi tetmbdhjet dit. Ditn e nntmbdhjet ai u nis me 12 mij musliman, 10 mij q kishin ardhur n Mek dhe 2 mij kurejshit. Shumica e kurejshve ishin njerz, t cilt posa kishin pranuar Islamin. Resulullahu huazoi nga Safvan b. Umejje 200 parzmore dhe arm. Mbikqyrs n Mek la Itab b. Usejdin. Kur filloi t errej, erdhi nj kalors e tha: Vzhgova n at e at kodr dhe pash havazint me gjith familjet e tyre, me fmijt, grat, ushqimin dhe bagtin. Resulullahu buzqeshi e tha: Kjo pasuri sht e muslimanve, nesr inshAllah do t jet jona. Pr roj at nat e zgjodhi Enes b. Ubej Murthed El-Ganevijin.626 Gjat ktij udhtimi prej Meks n Hunejn muslimant pan nj dru t madh n luginn Dhatu Envat, n t cilin arabt varnin armt e tyre dhe afr tij thernin kurbanet dhe luteshin. Disa ushtar e pyetn Resulullahun : A mund t kemi edhe ne ksi vendi t shenjt, sikurse fiset arabe n Dhatu Ervat? Resulullahu tha: Allahu ekber - Allahu sht i madh, ju, pasha Allahun, jeni duke folur si ka folur populli i Musait: Na mundso edhe neve t kemi zotin ton, ashtu si kan edhe ata zotat e vet! Ju jeni popull q nuk di kurrgj, kjo sht tradit, a mos do ti pasoni zakonet e atyre para jush.627 Gjithashtu ndr ushtrin muslimane kishte edhe t atill, t cilt ishin entuziazmuar me ushtrin e vet t madhe, e thoshin: Sot sht e pamundur t na mposhtin. Mnyra e ktill e t menduarit t tyre e piklloi shum Resulullahun .
Ushtria muslimane papritmas n kurthin e shigjetarve

Ushtria muslimane arriti n Hunejn t martn n mbrmje, m 20 shevval. Malik b. Avfi kishte arritur para Resulullahut . Ai natn
626 627
Sunenu Ebi Davude. Kt rrfen Tirmidhiu.
499
e kishte shpn ushtrin e vet n grykn e Hunejnit, ku i kishte radhitur n pusi, npr shtigje e trthore, lugje e gryka, me urdhr q, sapo t paraqiteshin muslimant, ti qllonin me breshri shigjetash, e pastaj t sulmonin t gjith njhersh. Resulullahu e prgatiti dhe e radhiti ushtrin e vet natn. E siguroi pararojn dhe ua ndau njerzve flamujt. Posa zbardhlloi qielli, ende pa u zdritur mir, ushtria muslimane ishte e gatshme pr betej. Vendosn t zbrisnin n lugin. Nuk dinin pr pusin e prgatitur nga armiku n ngushticat e ksaj gryke. Dhe, ndrsa ata zbritnin, i mbuloi nj mori shigjetash. Ushtria e armikut u vrsul njhersh, kurse muslimant nisn t trhiqeshin me t shpejt, duke rn njri mbi tjetrin. Dukej se dshtimi ishte i paevitueshm, kshtu q Ebu Sufjan b. Harbi, q para pak kohe ishte br musliman, tha: Dshtimi i tyre nuk do t prfundoj derisa ti dbojm gjer n Detin e Kuq. Ather Xhebeleti apo Kidlet b. El-Xhunejdi, brtiti me z t lart: Sot dshtoi mrekullia. Resulullahu mbeti vetm n ann e djatht dhe filloi t thrriste: O burra, burra, ejani tek un, un jam Resulullahu, Muhammed b. Abdullahu. Me t ishte nj numr i vogl muhaxhirsh dhe i familjes s tij. N at ast Resulullahu tregoi aq guxim dhe trimri t madhe, saq nuk mund t prshkruhet dot me fjal. Me nxitim dhe pandrprer e drejtonte t shaluarn e vet drejt jobesimtarve, duke thn: Un jam Pejgamber e jo gnjeshtar, un jam i biri i Abdull-ahut. Gjat tr kohs Ebu Sufjan b. El-Harithi mbante dizgjint e pels s tij, ndrsa El-Abbasi yzengjit e saj, duke u munduar ta ndalnin q t mos ngutej. Pastaj Resulullahu zbriti dhe krkoi ndihm nga Allahu duke thn: O Zoti im, lshoje ndihmn Tnde!
Kthimi i muslimanve n pozita dhe kulmi i lufts

Resulullahu i urdhroi xhaxhait t vet, Abbasit, i cili kishte z t lart, q t thrriste ashabt. Abbasi rrfen: Un brtita me sa z kisha: Ku jan ashabt zeshkan, o ashab zeshkan! Pastaj tha: Pasha Allahun, aq shum i ngacmova emocionet e tyre, si lopa kur pllet pas viave t vet. Ata brtitn: O, t prgjigjemi, ja po vijm!628
628
Sahihu-l-Muslim: II/100.
500
Beteja n Hunejn
Mirpo ishte shum vshtir t arrihej te Resulullahu . S pari duhej t kthenin devet e pezmatuara, t cilat ngarendnin n drejtim t kundrt. Secili mundohej ta kthente deven e vet, por, pa sukses. Pastaj hiqnin helmetat, e me t e godisnin, por pa rezultat, pastaj merrnin mburojn dhe duke vringlluar me shpat, deprtonin duke lajmruar: Ja ku jemi. Rreth Resulullahut u mblodhn me qindra njerz, t cilt e dbonin sulmin dhe luftonin. Pastaj thirrja iu drejtua ensarve: O ensar! Pas tyre u thirrn Benu-l-Harith b. El-Hazrexht. Kur prnjhersh nga t gjitha ant arritn etat muslimane, njra pas tjetrs, n t njjtn mnyr si i kishin braktisur pozitat e veta. Dy ushtrit u prleshn rrept. Resulullahu vshtronte fushbetejn. Beteja ishte n vlug. Resulu-llahu tha: Tani lufta u ndez flak. Pastaj u prkul, mori nj grusht pluhur dhe ia hodhi armikut n fytyr, e pastaj tha: Fytyrat iu deformuan, e Allahu nuk ka krijuar asknd q t mos ia mbu-sh syt me pluhur nga ky grusht, ndshkimi i arriti ata dhe fundi po u afrohet.
Shpartallimi i bashkimit t armikut dhe fitorja e madhe e myslimanve

Pas hedhjes s pluhurit n syt e armikut, vetm pr disa or, armiku e humbi trsisht betejn. Vetm nga fisi Thekaf u vran afro shtatdhjet njerz. Muslimant me shpejtsi i konfiskuan armikut gjithka q kishte me vete, pasurin, armt dhe karvanin. Kjo ishte ajo kthes, n t ciln na udhzoi Allahu . Allahu thot: Me t vrtet, Allahu ju ka ndihmuar n shum vende, si n ditn e betejs s Hunejnit kur ju entuziazmoi numri juaj i madh, por ai numr nuk ju solli asnj dobi, toka ju duk e ngusht, edhe pse sht e gjer, prandaj u zmbrapst duke vrapuar. Pastaj Allahu ia drgoi qetsin e Tij Pejgamberit t Vet dhe besimtarve dhe e drgoi ushtrin, t ciln ju nuk e keni par, e i dnoi ata q kishin mohuar. Ky sht ndshkimi i mohuesve. (Et-Teube: 25-26)
Prndjekja e armikut
Kur muslimant ngadhnjyen mbi armikun, nj grup prej tyre iku n Taif, grupi i dyt n Nahl, ndrsa grupi i tret n Eutas. Resulullahu i drgoi ndjeksit n Eutas, me n krye Ebu Amir El-Eshariun, me rast shprtheu nj prleshje e vogl dhe s shpej-
501
ti mushrikt humbn. N kt prleshje humbi jetn udhheqsi ushtarak musliman, Ebu Amir El-Eshariu. Grupi i dyt i muslimanve u dha n ndjekje t mushrikve q kishin ikur n Nahl dhe s shpejti i zun. N mesin e tyre ishte edhe Durejdi plak e i menur, t cilin e mbyti Rebiah b. Rafiu. Pasi mblodhi plakat e lufts n Hunejn, Resulullahu u nis pas grupit m t madh t mushrikve, t cilt ikn n Taif
Plakat e lufts
N Hunejn muslimant zun rob gjasht mij robr lufte dhe konfiskuan njzet e katr mij deve, m tepr se dyzet mij dele dhe katr mij ok argjend. Resulullahu urdhroi q t gjitha kto t grumbulloheshin dhe t deponoheshin n El-Xharan. Pr mbikqyrs t ktyre plakave t lufts caktoi Mesud b. Amrin dhe El-Gaffarin. Plakat nuk i ndau gjersa u kthye nga beteja n Taif. N mesin e robrve t lufts ishte edhe Shejma, e bija e El-Harith Es-Sadit, motra mndore e Resulullahut . Kur e solln para Resulullahut , ajo i tregoi se kush ishte dhe, sipas shenjave t dalluara nga fmijria, Resulullahu e njohu dhe i shprehu respekt sikurse motrs s vet t vrtet. Ai shtroi kaftanin e vet dhe e uli n t, pastaj ia siguroi garancin dhe prcjelljen, dhe e drgoi mbrapa te familja e saj.
Beteja n Taif
Kjo betej ishte vetm vazhdim i betejs n Hunejn. Na sht e njohur se shumica e familjeve Havazin dhe Thekaf kishin ikur n Taif me kryekomandantin e tyre Malik b. Avf En-Nasriun. Ata u fortifikuan n Taif. Pasi i rregulloi punt n Hunejn dhe i la plakat e lufts n El-Xharan, Resulullahu u nis pr n Taif. Kjo po ashtu ndodhi n muajin shevval t vitit 8 h. N krye t ushtris ishte pararoja prej nj mij lufttarsh, t ciln e udhhiqte Halid b. El-Velidi, kurse Resulullahu u nis pas tyre me pjesn tjetr t ushtris. Gjat marshimit kaluan npr vendet En-Nahl, Karnu-l-Menazil, pastaj Lejt. N Lejt ishte fortifikata e Malik b. Avfit, t ciln e rrnuan me urdhrin e Resulullahut . Pas ksaj vazhduan rrugn pr n Taif. Kur arritn afr bedenave t Taifit, u ndaln dhe Resulullahu urdhroi rrethimin e qytetit. Rrethimi i Taifit zgjati nj koh m t gjat.
502
Beteja n Hunejn
N koleksionin e Muslimit, q transmetohet nga Enesi, thuhet se rrethimi ka zgjatur dyzet dit. Autort e Sires kan t dhna t ndryshme. Disa thon se rrethimi ka zgjatur njzet dit, disa afro pesmbdhjet, disa pesmbdhjet e disa tetmbdhjet dit.629 Gjat kohs s rrethimit ndodhn disa ndeshje me shtiza dhe me katapulta, por nuk pati prleshje frontale. Posa muslimant vendosn shtetrrethimin, ata nga brenda filluan ti gjuanin me shtiza, kshtu q nga ana e muslimanve pati t plagosur dhe dymbdhjet t vrar. Andaj muslimant qen t detyruar t trhiqeshin nga pozita e mparshme n vendin ku sht sot Xhamia e Taifit. Aty ngritn kampin e vet. Resulullahu i urdhroi muslimant q ti gjuajn banort e Taifit dhe fortifikatat e qytetit me katapulta. Kshtu i dmtuan bedenat e qytetit. Nj grup muslimansh hyn n mburojat luftarake prej druri630 pr t deprtuar n qytet. Me kt rast armiku filloi ti gjuante nga lart me shufra t skuqur hekuri. Ather muslimant doln prej mburojave t drunjta dhe i gjuajtn me shigjeta, me rast vran shum prej tyre. Resulullahu si pjes t taktiks luftarake dhe pr ta detyruar armikun t dorzohej, urdhroi q t pritej hardhia dhe t digjej. Muslimant filluan ta bnin kt me shpejtsi aq t madhe, saq fisi Thekaf e luti Resulullahun q tua linin atyre hardhin n emr t Allahut dhe t lidhjeve farefisnore. Resulullahu e bri kt, por vetm pr hir t Allahut dhe t lidhjeve farefisnore. Resulullahu iu drejtua popullit t Taifit me thirrje: do njeri q del nga qyteti i rrethuar, do t jet i lir. Nga qyteti doln njzet e tre njerz. Resulullahu i liroi q t gjith dhe donjrin prej tyre ia dorzoi njrit prej muslimanve n amanet pr ta mbrojtur. Ky veprim i erdhi shum vshtir banorve t tjer t qytetit t rrethuar.631 Duke qen se rrethimi zgjati shum, e populli brenda mureve mbeti i qndrueshm, Resulullahu filloi t krkonte zgjidhje t re. Muslimanve iu mrzit rrethimi. Shum prej tyre ishin plagosur me shtiza, shigjeta, shufra t zjarrta etj., ndrsa armiku ishte i gatshm t prballonte rrethimin edhe nj vit t tr. Andaj Resulullahu
Fethu-l-Bari: VIII/45. Mburojat prej druri jan ndrtuar nga trungje t latuar, kshtu q brenda ka mundur t hynte nj grup ushtarsh, t cilt e bartnin at mburoj dhe me t hynin n qytetin e rrethuar. Pastaj dilnin prej aty dhe bnin luft rrugve. 631 Sahihu-l-Buhari: II/620.
630 629
503
krkoi mendimin e Neufel b. Muavi Ed-Dejliut, i cili tha: Ata jan sikurse dhelpra n strofkn e vet. Nse gjendesh prmbi strofk, dhelpra sht jotja, por nse e braktis, nuk do t sjell dm. Ather, Resulullahu duke kuptuar domethnien e ktyre fjalve, vendosi q t hiqej rrethimi dhe t prgatitej ushtria pr kthim. Ai e thirri Umer b. El-Hattabin dhe i tha q tu kumtonte njerzve: Nesr, inshAllah, nisemi pr rrug. Muslimanve kjo u erdhi vshtir, andaj than: Ne t kthehemi prapa pa pushtuar Taifin? Resulullahu tha: Ani mir, nesr do t luftoni. T nesrmen luftuan, e shum prej tyre morn plag, ndrsa Resulullahu tha: Nesr, inshAllah, nisemi pr rrug. Ushtria u gzua shum, u prgatitn dhe u nisn, e Resulullahu qeshi mbl pr kt vendim t tyre. Kur u larguan prej Taifit, Resulullahu iu drejtua muslimanve: Thoni: Ne kthehemi dhe pendohemi n emr t Allahut. Atij i prulemi dhe Zotin ton e falnderojm. Dikush tha: O Pejgamber i Allahut, lute Allahun pr fisin Thekaf. Resulullahu tha: O Zoti im, udhzoji thekaft n rrugn e drejt dhe futi ata n Islam.
Ndarja e plakave t lufts n El-Xharan

Pas ndrprerjes s rrethimit, Resulullahu u kthye n El-Xharan. Ktu qndroi m tepr se dhjet dit duke mos i ndar plakat e lufts. Priste m dshir q ndoshta tek ai do t vinte delegacioni i fisit Havazin, i cili eventualisht do t shprehte keqardhje dhe pendes, e ta kthenin at q kishin humbur. Mirpo nuk erdhi askush prej tyre, andaj vendosi t fillonte me ndarje e kshtu ti knaqte kryepart e padurueshm t fiseve dhe parin kurejshite. M s pari morn pjesn e vet ata, zemrat e t cilve duhej t prfitoheshin. Ata fituan plak t begat. Resulullahu i dha Ebu Sufjanit dyzet ok argjend dhe njqind deve. Ebu Sufjani tha: E djalit tim, Jezidit? E edhe atij i dha po aq. Ebu Sufjani prsri tha: E Muaviut? Resulullahu edhe pr kt dha po aq. Pastaj Hakim b. Huzamit ia dha njqind deve, e ky e pyeti q ti jepte edhe aq, e ia dha. Safvan b. Umejjes i dha njqind deve, pastaj edhe njqind t tjera. 632 ElHarith b. El-Kildit i dha njqind deve, e kshtu ua ndau edhe t gjith kryeparve t kurejshve dhe t fiseve t tjera. T tjerve u ndau: disave nga pesdhjet, disave dyzet, gjersa u prhap fjala mes popullit se Muhammedi ishte duke ndar n at mnyr, saq nuk friksohej se do t varfrohej.
632
Esh-Shifa bi tarif bukuki-l-Mustafa nga El-Kadi Ajjadi: I/86.
504
Beteja n Hunejn
Kur e pan kt fiset arabe, u grumbulluan rreth tij dhe donjri krkonte dika pr vete. Shtyheshin aq shum, saq e mbshtetn pas nj lisi. N kt tollovi t madhe ia hoqn edhe kaftanin nga trupi, e ai thirri: O njerz, kthemani kaftanin tim, pasha At n dorn e t Cilit sht shpirti im, sikur ta kisha pasurin e pyjeve Tihame,633 t trn do tjua ndaja, e ju e dini mir se un nuk jam koprrac, por nuk jam as lalash e as gnjeshtar. Pastaj iu afrua deves s vet, mori nj qime nga gunga e saj me dy gishta, e ngriti lart e tha: O njerz, pasha Allahun un nuk kam asgj prej ktyre plakave, madje as sa kjo, prve nj t pests, e edhe kjo nj e pesta do tju ndahet juve. Pasi ua ndau pjesn atyre, zemrat e t cilve duhej t prfitoheshin, Resulullahu i urdhroi Zejd b. Thabitit q ti thrriste t tjert, n mnyr q secili t merrte pjesn e vet nga plakat. Nj pjes prbhej prej katr devesh dhe dyzet delesh pr do person. Nj kalorsi i takonin dymbdhjet deve dhe njqind e njzet dele. Kjo lloj ndarjeje bazohej n taktikn shum t urt politike. Ekzistojn shum njerz, t cilt e pranojn t vrtetn pr shkak t interesave t veta personale, e jo nga aftsia e t kuptuarit. Gjithashtu, kafsha ndillet me an t barit, duke e zgjatur gjithnj qafn pr t arritur gjer tek ajo, dhe kt e bn derisa t arrij n shtalln e vet, ku gjen qetsin. Pikrisht si kjo kafsh, edhe nj lloj njerzish kan nevoj pr inkurajime t llojllojshme, apo metoda t ndryshme joshse, gjersa t arrij stadin e intimitetit me imanin (besimin), pr ta dashur at dhe pr t qen t knaqur.634
Ensart ia shohin pr t madhe Resulullahut

Kjo metod e logjikimit politik nuk u kuptua menjher nga nj kategori njerzish. Andaj filluan t qarkullonin lloj-lloj fjalsh dhe vrejtjesh. Ensart i takonin ksaj kategorie, t cilt mendonin se ishin t dmtuar dhe t ln pas dore. T gjith ishin t shkaguar nga do leverdi prej plakave t lufts s Hunejnit. E dim mir se kta ishin ata, t cilt, n momentet m t vshtira n Hunejn, ishin tok me Resulullahun dhe kishin luftuar s bashku me t, derisa ikja dhe zmbrapsja nuk u kthye n sulm dhe n
633 634
Druri tiham sht dru i mueshm aromatik q gjendet n Hixhaz. Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sireti, f. 298.
505
fitore. E tani ishin duke par se si ata q kishin ikur nga fushbeteja i mbushnin duart me pasuri, ndrsa ktyre nuk u takoi asgj.635 Ibni Ishaku transmeton nga Ebu Seid El-Hudariu, i cili thot: ua ndau plakat e lufts kurejshve dhe fiseve Kur Resulullahu arabe, ndrsa ensarve nuk u takoi asgj, ata u hidhruan dhe filluan telendisje dhe indinjata t llojllojshme. Njri prej tyre tha: u gjend n mesin e popullit t vet. Pasha Allahun, Resulullahu Te Resulullahu vajti Sad b. Ubade, e tha: O Pejgamber, disa ensar jan hidhruar pr shkak t mnyrs s till t ndarjes s plakave t lufts. I dhe popullit tnd, i dhe pjes t mdha t plakave dhe fiseve arabe, ndrsa n tr kt ndarje ensart nuk morn pjes. Resulullahu pyeti: E ka fitove ti, o Sad? Ai u prgjigj: Un jam sikurse edhe populli i im (ensart). Resulullahu tha: Thirre popullin tnd n kt vend t rrethuar. Sadi vajti dhe i solli ensart n vendin e caktuar. At ast erdhn edhe disa muhaxhir, t cilve u lejohej t hynin. Erdhn edhe disa njerz t tjer, por Sadi nuk i la t hynin. Kur u tubuan t gjith, Sadi tha: Ja, o njerz, ensart u tubuan. Resulullahu erdhi para tyre, falnderoi Allahun dhe e lavdroi At, pastaj tha: O ensar, dgjova se far keni folur, pra, u hidhruat me mua? Mirpo, a nuk jetuat n lajthitje, e Allahu ju prudhi n rrug t drejt? Ishit t varfr, ndrsa Allahu ju furnizoi. A sht kshtu? Dhe ishit armiq t njri-tjetrit, ndrsa Allahu i bashkoi zemrat tuaja, a sht kshtu? Ata u prgjigjn: Po. Allahu dhe Pejgamberi i Tij jan m t besueshmit dhe m t vlefshmit. Pastaj Resuvazhdoi: O ensar, a do t m prgjigjeni pr nj pyetlullahu je? E ka t prgjigjemi, O Pejgamber i Allahut? Se jeni pr Allahun dhe pr Pejgamberin e Tij. Nse dshironi, do tju them se ka mendoni ju. Erdhe te ne kur t tjert t thoshin gnjeshtar, ndrsa ne i besuam t vrtets sate. Erdhe i thyer, ndrsa te ne u bre fitues. Erdhe i prndjekur, ndrsa ne t pranuam dhe t ndihmuam. Erdhe i varfr, ndrsa ne t prkrahm. Vall, a ju vjen vshtir q ndava dika nga kjo bot, dynjallk, pr t prfituar disa njerz n Islam, ndrsa juve nuk ju dhash asgj, por ju dorzova Islamit tuaj! O ensar, a do kishit qen m t knaqur q njerzit t shkonin me delet dhe me devet e veta, e ju t ktheheni me Resulullahun tuaj npr shtpit tuaja? Pasha
635
Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sira, f. 299.
506
Beteja n Hunejn
Krijuesin tim, sikur t mos ndodhte hixhreti, edhe un do t isha njri prej ensarve. Sikur kta njerz t niseshin n nj an, e ju ensart n ann tjetr, un do t nisesha me ju. O Allahu im, mshiroi ensart, bijt e ensarve dhe nipat e ensarve! Ensart filluan t qanin. Lott u shkonin rrke dhe ua lagnin mjekrat. Ata than: Jemi t knaqur me Pejgamberin e Allahut. Jemi t knaqur me ndarjen e tij dhe me fatin ton me t! prfundoi dhe doli, e doln edhe ata .636 Resulullahu
Ardhja e delegacionit nga fisi Havazin

Pas ndarjes s plakave t lufts, te Resulullahu erdhi fisi Havazin, t cilt e kishin pranuar Islamin. Ishin katrmbdhjet vet. Kryepari i tyre ishte Zuhejre b. Srdi. S bashku me ta erdhi edhe Ebu Berkani, xhaxhai mndor i Resulullahut . Havazint krkuan nga Resulullahu q tu ndante dika nga plakat dhe nga robrit e lufts. Ata u ankuan pr skamjen e tyre me aso fjal, t cilat do zemr do ta shtynin n pikllim. Resulullahu u tha: Un kam vetm at q shihni. Un e dua kur flitet e vrteta. A jan pr ju m t dashur familjet dhe fmijt tuaj nga pasuria juaj? Ata than: Ne asgj nuk barazojm me familjet tona. Resulullahu u tha: Kur t kryeni namazin e dreks, ngrihuni e t angazhohet pr ne te muslithoni: Ne krkojm q Resulullahu mant, ndrsa krkojm prej muslimanve t angazhohen pr ne te Resulullahu , q tna i kthej sendet tona nga plakat e lufts. Kur e faln namazin e dreks, u ngritn dhe i than ato fjal si i kishte kshilluar Resulullahu . Resulullahu mori fjaln: Ajo q m takon mua dhe Benu Abdul -Muttalibve, tani sht juaja, e do ti pyes edhe t tjert q tju japin dika. Ather muhaxhirt dhe ensart than: Ajo q sht jona ia japim Resulullahut . El-Akrea b. Habisi tha: Un dhe Benu Temimt nuk e japim tonn. Ujejne b. Hisna tha: Edhe un dhe Benu Fezzarett nuk e japim tonn. Abbas b. Mirdasi tha: Un dhe Benu Sulejmt nuk e japim tonn, ndrsa Benu Sulejmt shtuan: Ne ia japim Resulullahut gjith ka kemi. Ather Abbas b. Mirdasi tha: Ju m ngadhnjyet. Resulullahu tha: Ky fis e pranoi Islamin para se t vinte te ne. Un e prita me durim ardhjen e tyre para se t ndahej plaka, por ata u vonuan. N ndarjen e plakave jan prfshir edhe grat dhe fmijt e tyre t rob636
Ibni Hisham: II/499, 500. Sahihu-l-Buhari: II/620, 621.
507
ruar. Ju tani mendoni. Te ju ekziston dikush i tyri, prandaj tani e keni rastin q vullnetarisht ti lironi ata, e kush dshiron ta mbaj t drejtn e vet mbi robrit, megjithat le ti kthej, por, ai q e bn kt, n vend t nj pjese do t ket gjasht pjes nga plaka e par e lufts q do ta fitojm. Ather muslimant brtitn: I japim vullnetarisht, o Pejgamtha: ber i Allahut, krejt ka kemi fituar nga robrit. Resulullahu Ne nuk e dim se kush pajtohet me kt q that e kush nuk pajtohet. Andaj kthehuni dhe kryepart tuaj le t raportojn. T gjith muslimant ua kthyen Havazinve grat dhe fmijt dhe askush nuk refuzoi, prve Ujejne b. Hisna. Atij i kishte rn hise nj plak, t ciln nuk dshironte ta kthente, mirpo kur e pa se t gjith e bn kt, m n fund edhe ai e ktheu. Resulullahu e mbuloi do robresh ve e ve me plhur elegante nga Egjipti.
Umra dhe kthimi n Medin

Kur Resulullahu e kreu ndarjen e plakave t lufts n ElXharane, dhe krahas ksaj zgjidhi shum probleme q doln, u prgatit pr Umre, dhe pr kt qllim u nis nga El-Xharani. N Mek kreu Umren e pastaj u kthye n Medin. Pr mbikqyrs t Meks emroi Itab b. Usejjidin. N Medin u kthye m 24 dhulkade t vitit 8 h. Muhammed El-Gazaliu thot: Sa shum ia zgjeroi Allahu mundsit Resulullahut nga ato koht e largta dhe t liga, gjer n kto koh kur ia largoi problemet e shumta me fitoren e shklqyeshme n Mek. far ndryshimi madhshtor vetm gjat tet vitesh, nga asti kur u persekutua nga qyteti bujar, e gjer te vizita e tanishme si Pejgamber i Allahut dhe kryepar i muslimanve. Nga Meka n Medin erdhi i prndjekur pr t krkuar mbrojtje dhe strehim. Erdhi si i huaj, i vetmuar, duke krkuar mirkuptim dhe shoqri. Banort e Medins i ofruan nderime, mbrojtje dhe ndihm. Ata prqafuan dritn e Allahut , me t ciln Allahu e kishte pajisur. Pr hir t Resulullahut ndrpren armiqsit e vjetra dhe u paqsuan. E tani, ja ku sht duke hyr n Medin, n kt qytet i cili atbot e pranoi si muhaxhir, t friksuar dhe t pasigurt, tani hyri pr t dytn her duke bartur fitoren e Meks s liruar, duke i sjell madhort e prulur t saj, me zakonet paraislamike t shkelu-ra, t prlavdruar me Islam dhe t falur nga mkatet e mpar-shme:
508
Beteja n Hunejn
Kush i friksohet Allahut dhe bhet i durueshm, Allahu me t vrtet nuk lejon t humb shprblimi i atyre t cilt bjn vepra t mira. (Jusuf: 90).637
637
Muhammed El-Gazaliu, Fikhu-s-Sira, f. 303: Fethu Meka, Hunejn ve Taif; Zadu-lMead: II/160-201; Ibni Hisham: II/389-501; Sahihu-l-Buhari: II/612-622, kaptina mbi betejat; Fethu-l-Bari: VIII/3-58.
509
Ekspeditat dhe patrullat pas kthimit nga Meka e liruar
EKSPEDITAT DHE PATRULLAT PAS KTHIMIT NGA MEKA E LIRUAR

Pas kthimit nga ky udhtim i gjat dhe i suksesshm, Resulullahu e zyrtarizoi qndrimin e tij n Medin. Menjher pas kthimit n kryeqendrn e muslimanve, filloi ti ushtronte funksionet e veta t rregullta. Vinin delegacionet e ndryshme e ai i pranonte. Nga ana tjetr, i drgonte mkmbsit dhe misionart (dajit) e vet, q tua komentonin njerzve Islamin. Jomuslimant e mbetur n Medin, ata q silleshin me kryelartsi ndaj fes s Allahut , t cilt refuzonin t pranonin Islamin dhe ti nnshtroheshin gjendjes reale, dshmitar t s cils ishin t gjith arabt, prnjhersh mbetn t turpruar dhe t mundur. Tani t paraqesim nj pasqyr t shkurtr t ngjarjeve n Medin pas kthimit t Resulullahut .
Emisart pr mbledhjen e zekatit dhe xhizjes

Resulullahu u kthye n Medin nga fundi i vitit 8 h. Porsa filloi viti 9 h., m 1 muharrem, i drgoi emisart e vet te fiset arabe pr t mbledhur zekatin dhe xhizjen. Ja regjistri i ktyre emisarve: 1. Ujejne b. Hisna, te fisi Benu Temim. 2. Jezid b. El-Husajn, te fiset Eslem dhe Gaffar 3. Ubad b. Beshir El-Eshheli, te fiset Sulejm dhe Muzejneh 4. Rafi b. Mekith, te fisi Xhuhejnh 5. Amr b. El-As, te fisi Benu Fezzereh 6. Ed-Dahak b. Sufjan, te fisi Benu Kulab 7. Beshir b. Sufjan, te fisi Benu Kab 8. Ibnul-Letebijje El-Ezdi, te fisi Benu Dhubjan 9. El-Muhaxhir Ibn Ebi Umejje, n Sanae (dhe e sulmoi at ElEsved El-Ansij i cili ishte n Sanae) 511
10. Zijad b. Lubejd, n Hadramevt 11. Adijj b. Hatim, te fiset Tajj dhe Benu Esed 12. Malik b. Nuvejre, te fisi Benu Handhale 13. Ez-Zubrkan b. Bedr, te fisi Benu Sad (te nj pjes prej tyre) 14. Kajs b. Asim, te fisi Benu Sad (te pjesa tjetr e tyre) 15. El-Ala b. El-Hadremij, n Bahrejn 16. Ali b. Ebi Talib, n Nexhran (pr tubimin e sadakas dhe xhizjes). Kta emisar nuk qen t drguar t gjith njhersh n muajin muharrem. Disa prej tyre u drguar m von, pasi e kishin pranuar Islamin disa fise. Mirpo shumica u drgun n muajin muharrem. E gjith kjo flet pr suksesin e prhapjes s fes Islame pas Marrveshjes s Hudejbis, e sidomos pas lirimit t Meks, kur njerzit grupe-grupe prqafonin fen Islame.
Ekspeditat vzhguese - ushtarake

Ashtu si ishte e domosdoshme t drgoheshin emisart pr mbledhjen e zekatit, po ashtu ishte e nevojshme t ndrmerreshin edhe disa ekspedita vzhguese dhe sulme t shpejta pr t vendosur kontrollin dhe sigurin e prgjithshme n mbar territorin e Gadishullit Arabik. Ja disa nga kto ekspedita: 1. Ujejne b. Hisn El-Fezzariu niset n muajin muharrem t vitit 9 h., kundr fisit Benu Temim, me pesdhjet kalors. N kt trup ushtarsh nukmori pjes asnj muhaxhir apo ensar. Shkaku i ksaj ekspedite ishte se fisi Benu Temim rrezikonte disa arab, duke ua ndaluar q t jepnim zekatin. Ujejne udhtonte natn e fshihej ditn. Pastaj i befasoi Benu Temimt n shkrettir, t cilt ikn me t katra, ndrsa zun rob njmbdhjet meshkuj, njzet e nj femra dhe tridhjet fmij. Q t gjith i solln n Medin dhe i vendosn n shtpin e Ramles, vajzs s El-Harithit. N Medin arritn dhjet kryepar t fisit Temim. Vajtn para ders s Resulullahut e than: O Muhammed, dil para nesh! Resulullahu doli e ata filluan t silleshin me mirsi ndaj tij. Biseduan mes tyre, e pastaj Resulullahu shkoi pr t falur namazin e dreks. Pas namazit u ul n oborrin e mesxhidit, e edhe ata u uln. Pastaj shprehn dshirn q t garonin me muslimant n lavdrim 512
dhe n krenari. E propozuan gojtarin - oratorin e tyre, Atarid b. Haxhibin, i cili mbajti nj fjalim shum t bukur e t rrjedhshm. Resulullahu i urdhroi Thabit b. Kajs b. Shemmasit, i cili mbante hutbet, e ai mbajti nj fjalim edhe m t rrjedhshm, si prgjigjje oratorit t tyre. Paria e temimve ofruan poetin Ez-Zubrkan b. Bedrin, i cili recitoi vargje lavdithurjeje. Atij iu prgjigj poeti islam, Hasan b. Thabit, me entuziazmin e poetit t paparaprgaditur. Kur e kryen dy oratort dhe dy poett,638 Akrea b. El-Habis tha: Oratori Hatibi i Resulullahut , sht gojtar m i mir se yni, e edhe poeti i tij sht m i mir se poeti yn. Zrat e tyre jan m t fuqishm se t tanve, niveli i shprehjes s tyre sht m i lart se yni. Ata pastaj e pranuan Islamin, ndrsa Resulullahu ua vrte-toi kt dhe i lavdroi duke u dhn mirnjohje. Pastaj muslimant ua kthyen grat dhe fmijt.639 2. Kutbe b. Amiri i priu ets n njrn nga lagjet e Huthamit, n ann e Tibalit, n afrsi t Turbetit, n muajin Seffer t vitit 9 h. Kutbe udhhoqi grupin prej njzet vetsh, t cilt kishin dhjet deve e q kalronin me radh. Sapo arritn, sulmuan dhe u ndez betej e ashpr, n t ciln pati shum t plagosur nga t dy palt, ndrsa Kutbe dhe disa t tjer u vran. Muslimant u kthyen n Medin duke sjell plaka lufte, gra, fmij dhe bagti. 3. Ed-Dahak b. Sufjan El-Kulabij u nis kundr Benu Kulabve, n muajin rebiul-evvel t vitit 9 h. Resulullahu e drgoi kt et pr ti ftuar benu kulabt n Islam. Ata refuzuan dhe i sulmuan furishm muslimant prej t cilve humbn. Arritn t vrisnin vetm njrin prej tyre. 4. Alkame b. Muxhazzez El-Medlexhij u nis pr n brigjet e Xhiddes, n muajin rebiul-ahir t vitit 9 h., n krye t treqind njerzve. Resulullahu e drgoi Alkamen kundr abisinasve, t cilt ishin tubuar n rrethinn e Xhiddes pr t plakitur mekasit. Alkame lun638 Kurani i sht shpallur popullit m orator n bot asokohe, arabve dhe poetve t talentuar. sht shpallur n gjuhn arabe si apogje e fjals dhe e ligjrimit t Allahut (sh.p.) 639 Ksodore kan i rrfyer ngjarjet autort, t cilt kan shkruar pr betejat. Ata thon se kjo ka ndodhur n muajin muharrem t vitit 9 h. Nga teksti nnkuptohet se ElAkrea b. Habis e ka pranuar Islamin n kt rast, e ne e kemi n dialog gjat kthimit t plakave fisit Havazin, me rast ka thn: Un nuk i jap, se qysh ather ka qen musliman, e jo se tani e ka pranuar Islamin.
513
droi gjer te bregu, mirpo kur dgjuan se muslimant ishin duke ardhur, ikn q t gjith.640 5. Ali b. Ebu Talibi u nis pr t rrnuar idhullin e fisit Tajj, kambann El-Kales. Ishte n krye t pesdhjet kalorsve me kuaj dhe t njqind kalorsve me deve. Mbante bajrakun e zi dhe flamurin e bardh. N mngjesin e nj dite t muajit rebiul-evvel t vitit 9 h., e sulmuan qytezn ku gjendej Hatimi. E rrnuan idhullin El-Kale dhe zun shum robr, pasuri dhe bagti. N mesin e robrve ishte edhe motra e Adijj b. Hatimit. Adijji iku n Sham. N thesarin e idhullit El-Kale muslimant gjetn tri shpata dhe tri parzmore. Gjat kthimit n Medin i ndan mes tyre plakat e lufts, pasi veuan pjesn pr Resulullahun . Gjithashtu nuk e ndan as pasurin e familjes s Hatimit. Kur u kthyen n Medin, motra e Adijjit e luti Resulullahun duke thn: O Pejgamber i Allahut, vllai m braktisi, ndrsa un nuk kam as baba, e jam plak e thinjur. Nuk kam asknd q t kujdeset pr mua, prandaj mbrom ti, e Allahu t mbroft ty! Resulullahu e pyeti: Kush sht vllai yt? Adijj b. Hatitha: Ai q ka ikur nga Allahu dhe nga Pejgammi. Resulullahu beri i Tij? Pasi tha kt, Resulullahu u largua. T nesrmen, ajo i prsriti t njjtat fjal, ndrsa Resulullahu i dha t njjtn prgjigje. T pasnesrmen ajo prsriti dhe krkoi prej Resulullahut t njjtn gj sikurse dy ditve t para, ndrsa Resulullahu m n fund ia dha garanci. Afr Resulullahut ishte ulur nj njeri, ndoshta Aliu , i cili i tha asaj: Lute t ta jap humlanin (humlani sht dhurat q i jepet mysafirit, zakonisht kali). Ajo e luti Resulullahun e ai ia dha. Pastaj motra e Adijjut udhtoi pas vllait t vet n Sham. Kur e gjeti at, i tregoi pr Resulullahun duke thn: Ai bri pr mua far nuk kishte br as babai yt. Duhet t shkosh tek ai, o me hatr o me zor. Vllai e dgjoi motrn dhe u nis te Resulullahu pa garanci dhe pa kurrfar rekomandimi. Kur arriti n Medin, e drguan drejt te Resulullahu . Kur u ul para Resulullahut , ky pasi falnderoi Allahun dhe e lavdroi At, e pyeti: Prse ke ikur. A ike q t mos thuash: Nuk ka zot tjetr prve Allahut? Po, a di ti ndonj zot tjetr prve
640
Fethu-l-Bari: VII/59.
514
Allahut? Ai u prgjigj: Jo. Resulullahu vazhdoi bisedn me t, e pastaj e pyeti: Si duket ke ikur vetm q t mos thuash Allahu sht m i Madhi! E, a di diknd q sht m i madh se Allahu? Ai u prgjigj: Jo. Resulullahu tha: Me t vrtet hebrenjt e kan nxitur hidhrimin e Allahut kundr vetes, kurse t krishtert e kan humbur rrugn. Ai tha: Un jam musliman besimdrejt. Resulu-llahut iu zdrit fytyra nga kto fjal dhe i urdhroi t vendoset te nj ensar. Adijj b. Hatimi vinte te Resulullahu do mngjes dhe do mbrmje.641 N transmetimin e Ibni Ishakut thuhet se, kur Resulullahu e uli pran n shtpin e vet, i tha: Ububu, o Adijj b. Hatim, a mos je ti nga rekusijjt (sekt krishter - sebeje)? Ai tha: Po. Resulullahu e pyeti: A ke marr nj t katrtn e plakave nga populli yt? U prgjigj: Po. Resulullahu tha: Mirpo kt nuk e lejon feja jote. Ai tha: Un thash, po, ashtu sht, pasha Allahun, pastaj tha: Ather u binda se ai ishte Pejgamber, sepse e dinte at q t tjert nuk e dinin.642 N transmetimin e Ahmedit qndron se Resulullahu ka thn: O Adijj pranoje Islamin e do t jesh i shptuar. Un iu prgjigja: Edhe un jam pjestar i fes s Zotit. Resulullahu m tha: Un e njoh fen tnde m mir se ti. E un iu prgjigja: Ti e di fen time m mir se un? Ai u prgjigj: Po. Ti je pjestar i rekusijjve dhe ti shpenzon nj t katrtn e plakave t lufts s t tuajve, apo jo? Un u prgjigja: Po, ashtu sht. Resulullahu tha: E kt nuk e lejon feja e krishter. Resulullahu ka thn: Ai menjher e pranoi Islamin dhe ka qen musliman i devotshm.643 Buhariu transmeton nga Adijj b. Hatimi, i cili ka thn: Ndrsa isha te Resulullahu , tek ai erdhi nj njeri dhe iu ankua pr varfrin e vet. Pastaj erdhi nj njeri tjetr e u ankua se e kishin platha: O Adijj, a ke kitur gjat udhtimit. Ather Resulullahu qen ndonjher n Hira? (vend n Irak). Nse ke ymr do t shohsh se nga Hira do t vijn grat n shkalca mbi deve pr t kryer haxhin n Mek. Ato nuk do t friksohen prej askujt, prve prej Allahut . Nse do t jetosh m gjat, do ti shohsh thesart e Kisras t Persis. E nse jeton edhe m gjat, do t shohsh se njerzit do ti ken duart plot flori - ari apo argjend, por nuk do t ken kujt tia japin. (Hadith). E nga fundi i hadithit Adijji thot: Un
641 642
Zadu-l-Mead: II/205. Zadu-l-Mead: II/581. 643 Musnedi i Ahmedit.
515
prjetova ti shihja karvanet me shkalca grash duke udhtuar nga Hira pr n Mek, pr t br haxhin, dhe prej askujt nuk friksoheshin, prve prej Allahut , dhe personalisht kam marr pjes n hapjen e thesarit t Kisras n Hermeze, e nse ju keni ymr, do t prjetoni , Ebul-Kasimi: Do t keni flori me at q ka thn Resulullahu grusht...
516
Beteja n Tebuk (Rexheb, viti 9 h.)
BETEJA N TEBUK (Rexheb, viti 9 h.)

Beteja pr lirimin e Meks qe betej vendimtare, e cila prfundimisht bri dallimin mes t vrtets dhe t pavrtets. Pas ksaj beteje pati hapsir pr hamendje dhe pr dyshim. Andaj rrjedhat e historis ndryshuan trsisht. Njerzit grupe-grupe e prqafonin Islamin, si e pam n kapitullin paraprak sipas numrit t muslimanve, e sidomos kt do ta shohim n Haxhin e Lamtumirs. U zhdukn problemet e brendshme shtetrore dhe u eliminuan t gjitha mosmarrveshjet. Muslimant morn frym m leht pr shkak se e kuptuan doktrinn Islame dhe dispozitat e Allahut . Feja Islame filloi t lulzoj.
Shkaku i betejs n Tebuk

Ekzistonte nj fuqi botrore, e cila e kundrshtonte Islamin pa kurrfar arsyesh. Ky ishte Bizanti - fuqia m e madhe ushtarake n rruzullin toksor t asaj kohe. M par kuptuam se fillimi i konfliktit qe shkaktuar me vrasjen e emisarit t Resulullahut El-Harith b. Umejr El-Ezdit, nga dora e Sherhabil b. Amir El-Gassanij, kur emisari i drgonte magnatit t Basrs mesazhin e Resulullahut , me t cilin i thrriste n Islam. Resulullahu pr tu hakmarr pr El-Harithin, e drgoi ushtrin e vet nn udhheqjen e Zejd b. Harithit dhe dy ushtrit u ballafaquan n betejn e ashpr n Mute. Resulullahu me kt rast nuk mundi tu hakmerrej atyre mizorve t paturpshm, prve q ushtria muslimane prfitoi reputacion t lart n syt e bots dhe t pals arabe. Kajseri kurrsesi nuk mund ta harronte prleshjen n Mute, e cila i bri muslimant t famshm, si edhe dshirn e fiseve arabe m von q t liroheshin nga pushteti bizantin dhe t fitonin lirin. Kto fise kishin simpati ndaj muslimanve. Kjo shkaktoi rreziqe dhe pasiguri brenda kufijve t perandoris bizantine. Andaj Cezari pa se e vetmja rrugdalje ishte mposhtja e 517
muslimanve, para se t bheshin fuqi, t ciln nuk do t mund ta mposhtnin m dhe derisa krahinat arabe nuk ishin ngritur kundr pushtetit bizantin. Cezari mendoi nj vit t tr se si ta prgatiste ushtrin e cila do ti shkatrronte muslimant. Krahas bizantinve, ai prgatiti edhe fiset arabe t cilat ishin nn sundimin e tij, veanrisht gassanijt.
Lajmi pr prgatitjen e ushtris bizantine dhe gassanije

N Medin arrinin informata se ushtria Bizantine ishte duke u prgatitur pr luft t rnd dhe vendimtare kundr muslimanve. Muslimant i kaploi frika. do z dhe do shushuritje q ndienin, u dukej sikur bizantint ishin duke i rrethuar. Kjo duket qart sidomos nga ngjarja q i ndodhi Umer b. Hattabit . Resulullahu u betua se n kt vit, vitin e 9 h., nuk do tu afrohej bashkshorteve t veta nj muaj, andaj u largua prej tyre. U trhoq n divanin (verandn) e vet. Ashabt n fillim nuk e dinin se pr ka ishte fjala, andaj menduan se Resulullahu u shkurorzua nga bashkshortet e veta. Ishin t brengosur, t pikllura dhe t dshpruar. Prkitazi me kt Umer b. Hattabi rrfen: E kam pasur nj mik ensar. Ishim shok t mir. Nse shkoja diku n rrug, ai gjat ksaj kohe i mblidhte informatat dhe m informonte kur kthehesha. Ndrsa kur ai shkonte diku, un veproja sikurse ai.(Q t dy kan banuar n shpatin e Medins, andaj te Resulullahu shkonin shkmbyerazi, nj her njri, nj her tjetri.) Q t dy i friksoheshim njrit nga kryepart gassanij, pr t cilin flitej se do ta sulmonte Medinn. Prore dgjonim rrfime pr t. Nj her miku im trokiti tek un n der duke brtitur: Hape, hape! Un thash: A mos erdhi armiku - Gassaniu? Ai tha: Ka sht ndar nga ndodhur dika m e keqe se kjo, Resulullahu bashkshortet e veta. (Hadith).644 N versionin tjetr t ktij hadithi qndron: (Umeri ka thn) Ne shpeshher bisedonim pr gassanijt dhe pr qllimin e tyre q tna sulmonin. Nj dit, miku im zbriti n Medin - ishte radha e tij, pr t vajtur te Resulullahu . N mbrmje u kthye, trokiti fort n dern time, e tha: A ke fjetur? Un krceva papritmas dhe i dola prpara. Ai tha: Ka ndodhur dika e madhe. Pyeta: ndodhi? Mos erdhn gassanijt? Ai tha: Jo, por dika m e keqe dhe m e
644
518
sht shkurorzuar nga bashkshortet e rnd. Resulullahu veta. (Hadith).645 Ky fakt tregon sheshit situatn e rrezikshme me t ciln muslimant ishin t detyruar t ballafaqoheshin dhe e cila ishte e lidhur me ushtrin bizantine. Ktu llogaritet edhe veprimtaria e srishme e munafikve pr t shkatrruar bashksin e muslimanve. Edhe pse munafikt ishin t bindur pr sukseset e mdha t Resulullahut n t gjitha sferat jetsore dhe se ai nuk friksohej nga asnj sundues n tok, por n emr t Allahut eliminonte nga rruga secilin q i dilte prpara, ata, megjithat, dshironin ti zbatonin n vepr qllimet e veta t liga dhe mizore kundr Islamit dhe muslimanve. Duke pandehur se shpresat e tyre s shpejti do t mund t realizoheshin, ata themeluan nj erdhe pr thurjen e intrigave dhe t komploteve. Kjo erdhe n shikim t par dukej si mesxhid, e n realitet ky ishte mesxhid i verbris dhe i errsirs, i themeluar mbi bazat e tradhtis. Qllimi ishte t shkaktohej prarja midis muslimanve dhe tu ndihmohej atyre t cilt luftonin kundr Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Kta munafik - pjestar t kolons s pest - e ftuan Resulullahun q t falej n mesxhidin e tyre, me qllim q ti joshnin besimtart e drejt, e t mos diktohej qllimi i vrtet i ktij mesxhidi dhe q tua largonin vmendjen atyre nga ata q hynin e q dilnin prej aty. N kt mnyr kjo do t bhej strofk e sigurt pr vet ata dhe pr aleatt e tyre nga vendet e jashtme. Resulullahu e pezulloi vizitn n kt mesxhid dhe t falurit aty derisa t kthehej nga beteja. Momentalisht ishte shum i zn rreth prgatitjeve pr betejn. Andaj u dshtoi plani. Allahu i zbuloi ata, e Resulullahu pas kthimit nga beteja, urdhroi q t rrnohej ky mesxhid n vend q t falej n t. (Mesxhidi dirar).
Informatat speciale pr prgatitjet e bizantinve dhe t gassanijve pr luft

Situata ishte shum e vshtir, t pavolitshme ishin edhe lajmet me t cilat u ballafaquan muslimant me rastin e ardhjes s nabatejve, t cilt sillnin vaj ushqimi nga Shami pr ta shitur n Medin. Ata treguan se Herakleu kishte prgatitur nj ushtri t madhe prej dyzet mij lufttarsh, nn komandn e nj gjenerali m t aft
645
519
bizantin. Krahas ksaj i kishte br pr vete edhe fiset Laham e Xhezzam, t cilt do t nisen nga Behli. N kt mnyr muslimanve u kanosej rrezik i madh.
Vshtirsimi i situats s rrezikshme

Situata ishte m e rrezikshme sesa mund t mendohej, sepse kto ndodhi binin pikrisht n ditt prclluese t vers dhe gjat thatsirave t mdha me t gjitha hallet q ofron shkrettira dhe shtigjet e saj. Ndrsa pemt kishin dhn frutat q i joshnin n ndej, n kotje dhe n pushim nn hijen e pemve t mbla. Njerzit ia kan mri fatamorgans s shkrettirs, kurse rruga q duhej ndrmarr ishte sa e gjat dhe e largt, aq e vshtir dhe e rrezikshme dhe prplot vegimesh.
Resulullahu bizantinve
merr vendimin pr luft kundr
Resulullahu i analizoi t gjitha rrethanat dhe t gjitha ndodhit me prpikri dhe me menuri m t madhe se t tjert. Kshtu konkludoi se nuk do t ishte e arsyeshme t zvarritej e t dembelosej me nisjen kundr bizantinve, verisht n kto rrethana. Nuk do t ishte me mend ti lejohej armikut t bridhte viseve nn qeverisjen islamike dhe ti afroheshin Medins. Kjo do t ishte e rrezikshme si pr fen islame ashtu edhe pr famn ushtarake t muslimanve. Vrehej se xhahilijeti (injoranca), e cila ishte n grahm pas betejs n Hunejne, prsri orvatej t gjallrohej. Kt e ndihmonin me plot skrupullozitet munafikt medinas, t cilt kontaktonin me armikun verior prmes Ebu Amrit El-Fasikut, dhe t cilt dshironin tua vinin muslimanve thikn n shpin, gjersa bizantint do ti mbytnin nga prpara. Kshtu do t shkonte huq i tr mundi e angazhimi i Resulullahut dhe i ashabve t tij pr prhapjen e Islamit. Njkohsisht do t humbnin t mirat materiale t fituara me mund t madh, t cilat i kishin fituar pas luftrave t vshtira, t gjata dhe t pandrprera. T gjitha kto Resulullahu i dinte mir, andaj edhe mori kt vendim pr luft kundr bizantinve, dhe at n kufi, para se t shkelnin trevat islame.
520
Urdhri pr prgatitjen ushtarake t lufttarve musliman

Kur Resulullahu e analizoi mir situatn dhe mori vendim pr lvizje, i urdhroi ashabt q t prgatiteshin pr luft. U drgoi thirrjet kurejshve dhe fiseve arabe q t prgatiteshin dhe t tuboheshin. Duke pasur parasysh se shumica e njerzve dshironin t jetonin n paqe dhe se ishte vshtir q n periudhn verore t nxiteshin n luft, Resulullahu u shpalli t gjithve se s shpejti do t ndodhte prleshja me bizantint. U urdhroi t gjithve q ta merr-nin seriozisht kt urdhr dhe t prgatiten sa m mir. Para tyre ishte xhihadi. Allahu i shpalli Pejgamberit fragmentin e sures El-Beraat, t quajtur Et-Teube - n prkthim Pendimi. Allahu paralajmron luftn dhe stimulon n larje hesapesh. Resulullahu krkoi q t mos u dhimbseshin parat dhe pasuria pr tu pajisur ushtria, sepse ky ishte shpenzim n rrugn e Allahut .
Muslimant garojn se cili do t prgatitej m mir pr luft

Sapo e dgjuan muslimant thirrjen e Resulullahut pr luft, menjher nxituan q ti prgjigjeshin, shpejt dhe seriozisht, duke garuar se kush do t prgatitej m mir. Ushtart e fiseve arrinin n Medin nga t gjitha ant. Askush prej muslimanve nuk refuzoi t merrte pjes n kt ekspedit t madhe, prve munafikve dhe tre personave t tjer. Madje edhe varfanjakt vinin te Resulullahu dhe krkonin t shaluara q edhe ata t shkonin n luft. Ai u prgjigj ashtu si thot Kurani: Nuk mund t gjej kafsh shale pr ju, e prej pikllimit q nuk kishin me ka ti blinin ato, ktheheshin me sy t prlotur. (Et-Teube: 92) Duke qen se muslimant garonin n shpenzimin e pasuris dhe me dhnien e zekatit pr luft, n t njjtn koh Uthman b. Affani ishte i gatshm q t udhtonte pr n Sham me dyqind deve t ngarkuara dhe t pajisura mir dhe me dyqind ok argjend. Ai vajti te Resulullahu dhe ia dhuroi t gjitha kto, e pastaj i dha edhe njqind deve krejtsisht t pajisura dhe nj mij dinar, t cilat ia zbrazi Resulullahut n prehr. Resulullahu i vrtiste n prehr duke thn: Prej sot Uthmanin nuk do ta dmtoj asgj, fardo q t bj.646
646
Xhamiu Et-Tirmidhi: II/2.
521
Prve ksaj Uthmani solli ende nga pasuria e vet. Pastaj solli prsri, saq dhurata (sadaka, zekati) e tij arriti numrin prej nntqind devesh dhe njqind kuajsh, prve deleve. N at moment erdhi Abdu-r-Rahman b. Avfi me dyqind ok argjend. Ebu Bekri e dha t tr pasurin pr luft dhe kurrgj nuk i la familjes s vet, prve Allahun dhe Resulullahun . Vlera e pasuris s tij ishte katr mij drahm. Ebu Bekri ishte njkohsisht edhe njeriu i par q dha kontributin e vet t lufts. Umeri dha gjysmn e pasuris s vet. Abbasi solli shum prej pasuris q kishte. Pastaj erdhn: Talha, Sad b. Ubade dhe Muhammed b. Mesleme, dhe t gjith solln mjaft. Pastaj erdhi Asim b. Adijji me nntdhjet vesek - mas hurmash. Njerzit vinin njri pas tjetrit dhe sillnin aq sa kishin mundsi. Kishte edhe t till t cilt jepnin nj grusht apo dy hurma, sepse nuk kishin m tepr. Grat hiqnin gjerdant, byzylykt, vatht dhe unazat, aq sa kishin mundsi. Askush nuk e rrudhi dorn dhe askush nuk bri koprraci n pasurin e vet, pos munafikve. Ata q i pengojn besimtart, t cilt me vullnetin e tyre japin zekat, e i prqeshin edhe ata t cilt nuk kan m shum se ka sht e domosdoshme pr jetesn e tyre - Allahu do ti ndshkoj pr t tallurat e tyre dhe ata i pret vuajtja e padurueshme. (Et-Teube: 79).
Ushtria Islame niset pr n Tebuk

Pasi ushtria muslimane u prgatit dhe u pajis mir, Resulullahu caktoi zvends n Medin Muhammed b. Meslemen - ensariun. Disa mendojn se ky ka qen Sebba b. Urfete. Si kujdestar t familjes s vet caktoi Ali b. Ebu Talibin dhe i urdhroi q t banonte tek ata. Aliun filluan ta prgojonin munafikt, e ai mbrriti te Resulullahu i cili prsri i urdhroi q t kthehej n Medin dhe i tha: A nuk je i knaqur t jesh ndaj meje sikurse ka qen Haruni ndaj Musait, vetm q pas meje nuk do t ket m Pejgamber. Resulullahu u nis nga veriu pr n Tebuk me nj ushtri t madhe, q prbhej prej tridhjet mij lufttarsh. Kurr m par nuk ishin nisur n ndonj betej me nj ushtri numerikisht kaq t madhe. Me gjith prgatitjet e shumta q bn pr udhtim, pajisja nuk mjaftonte pr nj ushtri kaq t madhe. N nj deve ndrroheshin tetmbdhjet njerz. Disa gjat rrugs ushqeheshin me gjethe drursh, andaj iu ishin njtur buzt. Edhe pse kishin pak kafsh pr 522
kalrim, megjithat, ishin t detyruar t thernin ndonj deve pr tu ushqyer dhe pr t pir uj nga gunga e tyre, e kshtu t mbanin frymn gjall. Pr kt shkak kjo ushtri muslimane sht quajtur Elusre - Ushtria e vobekt. Gjat rrugs pr n Tebuk ushtria muslimane kaloi afr El- Hixhrait, atdheut t popullit t zhdukur Themud, t cilt i patn latuar shkmbinjt n luginn Vadi-lKura. Gjat udhtimit ushtria pinte uj nga gungat e deveve, 647 andaj kur e pan luginn q kishte uj, u gzuan fort, por Resulullahu u tha: Mos pini uj prej ktyre puseve dhe mos merrni abdest me kto ujra. Nse me kta uj keni prgatitur ushqimin, jepjani deveve dhe mos hani kurrgj prej ktij ushqimi. Urdhroi t pinin uj nga pusi n t cilin, her pas her, kishte pir uj deveja e Pejgamberit Salih . Buhariu dhe Muslimi shnojn nj hadith t Umerit , i cili ka thn: Kur Resulullahu kaloi pran El-Hixhrait, ua trhoqi vrejtjen muslimanve me kto fjal: Mos hyni n vendbanimin e atyre q shkatrruan veten, q t mos ju ndodh ajo q u ndodhi atyre. E nse hyni, do t pendoheni. Resulullahu e ngriti kokn dhe, duke vrapuar, e kaloi kt lugin me t shaluarn e vet.648 Etja pr uj ishte shum e madhe. Rruga ishte e gjat dhe rraskapitse. Ushtria iu ankua Resulullahut e ky e luti Allahun dhe Ai drgoi shiun. Ushtria e shoi etjen, u freskua dhe u furnizua me uj pr rrug. Kur Resulullahu iu afrua Tebukut, tha: Nesr, dhasht Allahu, do t arrini te ujt e Tebukut. Mos ju afroni pusit derisa t kaloj duha, rreth ors dhjet para dreke. Nse dikush arrin para ksaj kohe, mos ta prek ujin gjersa t arrij un. Muadhi rrfen: Kur arritm tek uji, tanim dy njerz kishin ardhur aty. Burimi gati ishte zbrazur. Resulullahu i pyeti: A keni marr dika nga ky uj? Ata u prgjigjn: Po. Ather Resulullahu u tha dika. Pastaj ai pastroi fytyrn dhe duart, e prsriti shpenzimin e ujit, ather uji rrodhi begatshm dhe njerzit shuajtn etjen. Resulullahu tha: Nse ke ymr o Muadh, s shpejti do t shohsh ktu pari kopshte t frytshme.649
Devet n gungat e veta bartin nj rezervuar uji t distiluar. Andaj kjo sht e vetmja krijes e Allahut , e cila mund t qndroj pa uj disa dit rresht. Beduint n shkrettir, me rastin e mungess s ujit, e irritonin me shkop gurmazin (grykn) e deves, ndrsa ajo, si nga pompa, kthente uj t pastr e t pijshm nga gunga. Sa mrekulli e bukur e Allahut ! (sh.p.) 648 Sahihu-l-Buhari: II/637. 649 Transmeton Muslimi nga Muadh b. Xhebeli: II/246.
647
523
Gjat udhtimit pr n Tebuk, ose n vet Tebukun, n varsi se si transmetohet ndonj hadith, Resulullahu ka thn: Sonte do t fryj er e fort. Mos t ngrihet askush prej jush. Kush ka deve, le ti lidh mir ato. Dhe me t vrtet, fryu er e fort, kurse njri u ngrit e era e mori me vete. Trupin e tij e kan gjetur n kodrn Tajj.650 N udhtim e sipr Resulullahu gjithnj i bashkonte namazet e dreks dhe t ikindis, n kohn e ikindis ose t dreks, dhe namazet e akshamit e t jacis, n kohn e akshamit ose t jacis, vepronte n t dy mnyrat.
Ushtria muslimane n Tebuk

Ushtria muslimane arriti n Tebuk dhe aty ngritn kampin, t gatshm t ballafaqoheshin me armikun. Resulullahu i mbajti nj ligjrim ushtris. Ky ligjrim i thukt dhe figurativ prfshiu tr at q do t duhej t thuhej n momentin prkats. Foli pr vlerat e ksaj dhe t asaj bote, i kshilloi dhe i qortoi, iu krcnua dhe i gzoi. N fund t fundit ua ngriti shpirtin luftarak dhe i inkurajoi. U bri t ditur se t gjitha vuajtjet e tyre, skamja, uria dhe etja q kan duruar gjat rrugs, u njihen si bamirsi. Prsa u prket bizantinve dhe sundimtarve t tyre, porsa dgjuan pr ardhjen e Resulullahut me nj ushtri t madhe, i kaploi frika e u tmerruan. Nuk guxuan t niseshin e t ballafaqoheshin me ta. Andaj u ndan dhe e shpartalluan ushtrin brenda kufijve t vet. Pr muslimant ky ishte lajmi m i mir q shpresonin. Ky lajm ndikoi edhe m tepr n rritjen e fams dhe t autoritetit t ushtris muslimane jasht kufijve t Arabis, si edhe brenda vet shtetit. Muslimant fituan prparsi t madhe ushtarake dhe arritn sukses t madh ushtarak, q ndoshta nuk do ta arrinin sikur t shprthente prleshja e armatosur midis dy palve. Kur mori fund problemi i Tebukut, te Resulullahu erdhi Juhannet b. Rubeti, i madhi i Ilijes, i cili u paqsua me Resulullahun dhe pranoi t jepte xhizjen. Gjithashtu erdhn edhe banort e Xherbes dhe t Edhruhit, t cilt dhan xhizjen. Resulullahu u shkroi nj letr me t ciln u garantonte paqe. Sunduesit t Ilijes i shkroi:
650
Sahihu-l-Muslim: II/246.
524
Bismil-lahir-Rahmanir-Rahim! Kjo sht garanci nga Allahu dhe Muhammedi, Pejgamberi dhe t i Drguari i Allahut, dhn Juhannet b. Rubetit dhe banorve t Ilijes. Jan t lir t qarkullojn npr tok dhe npr det. Ata kan kontrat nga Allahu dhe Muhammedi, Pejgamberi, sikurse edhe ata q jan me ta nga banort e Shamit dhe me banort e bregut t Detit t Kuq. Kushdo q prej tyre shkakton prishjen e kontrats, edhe ai edhe pasuria e tij i nnshtrohen hakmarrjes. Ata q i prmbahen kontrats, do ta ken mir. Kurrkush nuk guxon tia ndaloj ujin tjetrit, e as rrugn, qoft toksore qoft detare. Resulullahu e drgoi Halid b. El-Velidin tek Ukejdiri, kryepari i Devmetu-l-Xhendelit, me katrqind e njzet kalors. Resulullahu i tha Halidit: Do ta hassh duke gjuajtur gjedha t egr. Halidi shkoi dhe, kur u afrua afr ifligut t tij, i doli ppara nj gjedh, i cili u vrsul n dyert e kshtjells s Ukejdirit dhe filloi ti grryente me brinj. Ukejdiri doli pr ta zn. Prjashta ishte drit hne. Halidi e mashtroi Ukejdirin dhe e zuri. Pastaj e drgoi te Resulullahu . Resulullahu ia fali jetn dhe me t lidhi marrveshje paqeje, me kusht q ti jepte nj mij deve, tetqind njerz, katrqind parzmore, katrqind shtiza, dhe i caktoi xhizjen. E caktoi q s bashku me Juhannetin t qeveriste me Devmetin, Tebukun, Ilijen dhe Tejmin. Fiset arabe, t cilat kishin punuar n interes t bizantinve, tashm ishin bindur se kishte kaluar koha kur mbshteteshin te madhort e tyre, andaj u kthyen nga muslimant. Kshtu u zgjeruan kufijt e shtetit islam, i cili tani kufizohej drejtprdrejt me Bizantin. Mkmbsit e Bizantit pritnin humbjen e vet t shpejt.
Kthimi n Medin
Ushtria muslimane u kthye n Medin solemnisht dhe triumfalisht e t disponuar mir. Gjat udhtimit nuk patn kurrfar telashesh, meq Allahu i mbrojti nga lufta. Gjat kthimit n Medin, n afrsi t Akabs, dymbdhjet njerz munafik tentuan t mbytnin Resulullahun , ndrsa kalonte Akabn n deve, ndrsa Amri dhe Hudhejfe b. Jemame shkonin pran tij duke e udhhequr deven pr dizgjini. Muslimant ecnin lugins, secili i thelluar n mendimet e veta. Kta munafik shfrytzuan momentin e shkujdesjes s muslimanve, e iu afruan Resulullahut . Ai dgjoi disa zra pas vetes. Kur ktheu kokn prapa, vrejti se e kishin spiunuar. Andaj e drgoi Hu-
525
dhejfen q ti godiste devet e tyre me gremin q mbante pran. Allahu i friksoi, e ata ikn te banda e tyre. Resulullahu i tregoi emrat si dhe qllimin e tyre q donin ta zbatonin n vepr. Allahu e informoi Pejgamberin e Vet, kurse Hudhejfe ishte i njoftuar pr kt ngjarje, andaj e fitoi ofiqin shoku i fshehtsis s Resulullahut . Pr kt ngjarje Allahu thot n Kuran: Dhe u prpoqn pr at (mbytjen e Pejgamberit) q nuk e arritn. (Et-Teube: 74). Kur Resulullahu pa konturet e Medins prej s largu, tha: Ky sht dheu, ky sht Uhudi, mali q na do dhe e duam. Populli i Medins kuptoi pr kthimin e Resulullahut . Grat dhe fmijt doln pr ta pritur ushtrin muslimane me hare dhe me przemrsi. 651 E kndonin t njjtn kng q kishin knduar me rastin e ardhjes s par t Resulullahut : Hna e re na shndriti nga Thenijjetul-Vedai... Resulullahu pr n Tebuk ishte nisur n muajin rexheb, ndrsa u kthye n ramazan. N rrug kaloi pesdhjet dit, njzet dit qndroi n Tebuk, ndrsa t tjerat i kaloi n vajtje - ardhje. Kjo ishte njhersh beteja e fundit n t ciln mori pjes Resulullahu .
Kush nuk sht nisur nga Medina pr n Tebuk

Ekspedita n Tebuk, pr shkak t specifiks s vet, ka status t veant tek Allahu , t cilin e fituan besimtart n raport me t tjert. Andaj Allahu gjithnj aludon n ksi lloj situatash, e thot: Allahu nuk i l besimtart n gjendje q ndodheni ju (tash t przier - muslimani i vrtet me hipokritin), derisa t mos e ndaj t keqin prej t mirit. (Ali Imran: 179). Ai q ka qen besimtar i sinqert, sht nisur n kt betej. T abstenuarit dhe mospjesmarrja n kt betej sht karakterizuar si kulmi (nifak) i munafikis. Kur kuptohej n Medin se dikush nuk dshironte t shkonte n Tebuk, tregonin emrin e tij Resulullahut , e ky thoshte: Lreni at, nse ka dika t mir dhe sht i hajrit, Allahu do tua bashkoj juve, e nse sht e kundrta, ather Allahu ju ka mbrojtur nga shoqrimi i tij. Pas ksaj, n Medin mbetn vetm ata musliman q kishin arsye, ose ata munafik t cilt e gnjenin Allahun dhe Pejgamberin e Tij. Kta
651
Ksisoj Ibnu-l-Kajjumi prshkruan kthimin e Resulullahut
526
munafik krkonin leje q t mbeteshin duke trilluar arsyetime t rrejshme, ndrsa pati t till q mbetn pa krkuar fare leje nga Resulullahu . sht e vrtet q tre musliman mbetn n Medin pa ndonj arsye. Allahu kta i ka sprovuar, e pastaj i ka falur. Kur Resulullahu u kthye n Medin, m s pari hyri n mesxhid dhe fali dy rekate. Pastaj u ul n mesin e njerzve, ndrsa munafikt, mbi tetdhjet t till,652 erdhn t krkonin falje me llojlloj arsyetimesh, duke u betuar se pr kt ose pr at shkak nuk patn mundsi t niseshin edhe ata. Resulullahu e pranoi pendesn e tyre publike dhe i fali, ndrsa Allahut i la at ka kishin n zemrat e tyre. Kush ishin ata tre besimtar, t sinqert dhe t drejt, t cilt mbetn n Medin? N Medin mbetn Kab b. Maliku, Merarete b. Er-Rebia dhe Hilal b. Umejje. Ata i treguan drejt Resulullahut . Mirpo Resulullahu atyre nuk ua fali, por i urdhroi ashabt t ndrprisnin do komunikim me ta. Kshtu q ata prnjher u gjetn t izoluar. Njerzit i ndrruan sjelljet ndaj tyre sikur t ishin t huaj e t panjohur. Edhe vetvetja e tyre iu b e padurueshme. Izolimi arriti kulmin kur pas dyzet ditsh njerzit u urdhruan t ndaheshin prej grave t veta. Kjo gjendje zgjati edhe dhjet dit, kshtu q izolimi zgjati plot pesdhjet dit.653 Ather Allahu shpalli pendesn e tyre. Allahu i Lartsuar thot: (Allahu pranoi pendimin) edhe t atyre t treve, t cilt patn munguar, dhe kt vetm ather kur toka prkundr gjersis s saj, atyre iu duk e ngusht, dhe kur dika i shtrngonte shpirtrat e tyre, dhe kur kuptuan se nuk kishte strehim tjetr prve Allahut. Ai pastaj edhe atyre ua fali, n mnyr q n t ardhmen t pendoheshin, sepse Allahu, me t vrtet, pranon pendimin dhe sht Mshirplot. (Teube: 118). Pas shpalljes s ktij ajeti, u gzuan muslimant, u gzuan edhe kta tre, aq sa nuk mund t prshkruhet dot gzimi i tyre.
652 Sipas El-Vakidiut ky numr sht vetm i ensarve hipokrit. Ndrsa tetdhjet e dy beduin kan pasur arsye t mbeten, dhe at, tetdhjet t till ishin nga fisi Gaffar dhe fiseve t tjera. Prsa i prket hipokritit Abdullah b. Ubejes dhe ithtarve t tij, ata nuk jan numruar ktu, kurse numri i tyre sht i madh. Fethu-l-Bari: VIII/119. 653 Izolimi i tyre ka zgjatur plot pesdhjet dit, po aq sa ka kaluar Resulullahu n kt ekspedit.
527
Ky lajm i gzoi jo vetm ata, por edhe t tjert dhe kjo ka mundur t konsiderohet si parashenj e mir pr ardhmrin e tyre t mtejshme. Kjo dit ka qen dita m fatlume n jetn e tyre. Pr ata q kishin arsye objektive t mbeteshin n Medin, Allahu thot: Nuk sht mkat t mos shkojn n ushtri t dobtit (fizikisht) dhe t smurt, e as ata q nuk mund t gjejn mjete pr luft, vetm nse jan t sinqert ndaj Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Nuk ka kurrfar arsyeje q t qortohen ata q bjn vepra t mira - e Allahu fal dhe sht Mshirplot. E as pr ata, t cilve u ke thn, kur erdhn te ti pr t krkuar kafsh shale: Nuk mund tju siguroj kafsh shalimi, e prej pikllimit q nuk kishin me ka ti blinin ato, u kthyen me sy t prlotur. (EtTeube: 91-92). Pr kta njerz Resulullahu ka thn gjat nisjes nga Medina: N Medin ka njerz t cilt nuk kan mundur t udhtojn me ne, ndrsa ju nuk keni kaluar asnj lugin e ata t mos jen me ju. Ata kan mbetur aty t penguar me arsye. Njerzit pyetn: A jan ata, o Pejgamber i Allahut, n Medin? Ai u prgjigj: Po, ata jan n Medin.
Rezultatet e ekspedits n Tebuk

Kjo ekspedit la mbresa t thella n disponimin e muslimanve dhe n prqendrimin e sigurin e tyre n trevat e Gadishullit Arabik. Njerzit u bn t vetdijshm se asnj ide tjetr n bot asokohe nuk kishte gjasa t mbijetonte tek arabt, prvese n Islam. Muslimant u bn t fuqishm. T gjitha shpresat dhe dshirat e pakics dhe t idhujtarve e munafikve dshtuan, edhe pse ato i ndrlidhnin me bizantint dhe prej tyre pritnin shptim. Pas ksaj ekspedite u qetsuan edhe ato pakica t pamposhtura dhe iu nnshtruan realitetit, nga i cili nuk patn rrugdalje tjetr. Munafikve ose hipokritve, pjestarve t kolons s pest, nuk u mbeti asgj tjetr pos t kishin marrdhnie t mira dhe miqsore me muslimant. Allahu urdhroi q t shtohej presioni ndaj munafikve gjer n at shkall, saq prej tyre nuk pranohej zekati, nuk guxonin t bekoheshin, nuk pranoheshin pendimet e tyre dhe nuk guxonin t qndrohej afr varreve t tyre. Urdhroi q t rrnohet erdhja e tyre helmuese, ku thureshin komplote, t ciln e kishin ndrtuar nn emrin mesxhid. Allahu i zbuloi ata trsisht dhe nxori n shesh veprimtarin e tyre. Nga dituria e tyre nuk mbeti m asgj e panjo528
hur. Kshtu, Kurani i definoi ata, saq gati t gjith banort e Medins e dinin se pr cilt emra dhe pr cilt persona ishte fjala. Kjo ekspedit pati influenc t madhe te delegacionet q filluan t vinin te Resulullahu para lirimit t Meks, e pas lirimit kjo u intensifikua, n mnyr q tani t arrinte kulmin e vet.654
Kurani pr ngjarjen e betejs n Tebuk

Nj numr i madh ajetesh t sures Beraat ose Et-Teube kan t bjn me tematikn e betejs. Disa jan shpallur para se t ndrmerrej ekspedita, disa gjat udhtimit, e disa pas kthimit nga Tebuku n Medin. Ajetet prmbajn edhe demaskimin e munafikve, pastaj vlern e lufttarve - muxhahidve dhe t atyre q i jan besnik Resulullahut , pastaj pranimin e pendimit t besimtarve t sinqert, t atyre q morn pjes n ekspedit edhe t atyre q mbetn n Medin, dhe ngjashm me kt.
Disa ngjarje t rndsishme n kt vit (9 h.)

N kt vit ndodhn disa ngjarje me rndsi t madhe pr historin islame: 1. Pas kthimit t Resulullahut nga Tebuku, ra mallkimi mes Uvejmir El-Axhlaniut dhe bashkshortes s tij. 2. sht gjuajtur me gur dhe sht mbytur gruaja El-Gamidija, pasi e kishte pranuar zinan e br. Ndshkimi sht zbatuar pasi ka ndar fmijn prej gjirit. 3. Vdiq Nexhashiu Ashameti, mbreti i Abisinis, e Resulullahu ia fali xhenazen lil-gajbi - n munges t meitit (t kufoms). 4. Vdiq Ummu Kulthum, vajza e Resulullahut , me rast Pejgamberi u pikllua shum, e i tha Uthmanit : Po ta kisha vajzn e tret, do ta martoja pr ty. 5. Vdiq prijsi i munafikve, Abdullah b. Ubej b. Seluli, pas kthimit t Resulullahu nga Tebuku. Resulullahu ia pranoi pendimin dhe ia fali xhenazen prkundr kundrshtimit t Umerit. Pas ksaj Kurani e konfirmoi qndrimin e Umerit .
654 Ibni Hisham: II/510-537, prej nga edhe i kemi marr detajet mbi Tebukun; Zadu-lMead: III/2, 3; Sahihu-l-Buhari: II/633-637, I/252, 414; Sahihu-l-Muslim: II/246, me shpjegim t Neveviut; Fethu-l-Bari: VIII/110-126; Muhtesar Siretu-r-Resul nga EnNexhdi, f. 391-407.
529
Vajtja e Ebu Bekrit
n haxh
N muajin dhul-kade ose dhul-hixhxhe t vitit 9 h., Resulullahu e drgoi Ebu Bekr Es-Siddikun n haxh, q t ishte udhheqs n kryerjen e ceremonive t haxhit. Pastaj shpallet fillimi i sures Et-Teube (El-Beraat) me zhvlersimin dhe njkohsisht shfuqizimin e kontratave t deriathershme. Resulullahu e drgoi Ali b. Ebi Talibin q ta proklamonte n vend t tij kt Shpallje ditn e flijimit t Kurban Bajramit. Resulullahu kt e bri sipas zakoneve t deriathershme t arabve nga periudha paraislamike, q t dihej qart se si qndronte puna me kontratat. Ali b. Ebu Talibi nxitoi pas Ebu Bekrit dhe e takoi n Urxhu ose Daxhinan. Kur e pa Ebu Bekri Aliun, e pyeti: A je duke ardhur si urdhrdhns apo t sht urdhruar t vish? Aliu u prgjigj: Jo si urdhrdhns, por m sht urdhruar q t nisem. Vazhduan rrugn. Ebu Bekri kujdesej pr ceremonit e haxhit t muslimanve gjer n ditn kur thereshin kurbanet. At dit, ditn e par t Kurban Bajramit, Ali b. Ebu Talibi u ngrit tek xhemreja (vend ku simbolikisht gjuhet shejtani me gur t vegjl), dhe u proklamoi njerzve dekretin si e kishte porositur Resulullahu . do fisi, pjestar t kontratave, u caktoi afatin prej katr muajsh se mund t ktheheshin t sigurt n shtpit e veta pas haxhit. T njjtin afat ua caktoi edhe fiseve t tjera, t cilat nuk ishin pjesmarrs t kontrats. Ndrsa atyre fiseve q ishin nnshkrues t kontrats, e nuk u kishin br kurrfar t keqe, dmi, muslimanve dhe, nuk kishin ndihmuar n kurrfar armiqsi kundr tyre, ua la afatin ashtu si ishin marr vesh me Resulullahun . Ebu Bekri drgoi tellallt midis njerzve q t proklamonin: Pas ktij viti n haxh nuk do t vijn m jobesimtart dhe askush nuk guxon ta kryej tavafin lakuriq rreth Kabes (si vepronin shpeshher arabt). Kjo thirrje i ngjasonte paralajmrimit pr prfundimin e idhujtaris dhe mnyrs s jets s deriathershme. Kjo, njkohsisht, do t thoshte se, pas ktij viti, nuk do t rikthehej m politeizmi, e as e vjetra.655
Sahihu-l-Buhari: II/626, 671, I/220, 451; Zadu-l-Mead: III/25, 26; Ibni Hisham: II/543-546.
655
530
Pasqyra e prgjithshme e betejave
PASQYRA E PRGJITHSHME E BETEJAVE

Nse shikojm prapa dhe mendojm pr fushatat ushtarake, pr betejat dhe pr luftrat n kohn e Resulullahut , do t thoshim: Me t vrtet, Resulullahu ishte udhheqsi m i madh ushtarak i asaj kohe. Gjithnj ishte i guximshm dhe mendjendritur. Ishte talent i jashtzakonshm n kt lm, ashtu si sht m i madhi prej t gjith Pejgamberve n pejgamberin e vet dhe n Shpallje. do betej e ka planifikuar dhe e ka udhhequr n mnyr specifike dhe me strategji t veant luftarake. Andaj asnj betej nuk ka dshtuar n munges t urtsis s tij, apo pr shkak t pakujdesis (mosprfilljes) s tij, apo, s fundi, pr shkak mosverifikimit t pozitave strategjike. Gjithnj dinte ti zgjidhte vendet m t mira e m t sigurta pr vijat e para luftarake. Dinte t zgjidhte taktikn dhe metodn m t mir t lufts me armikun. doher dshmonte se zotronte metod dhe mnyr t veant lufte, far deri ather nuk i kishte njohur asnj udhheqs ushtarak i superfuqive botrore. Ajo q ndodhi n Uhud dhe Hunejn qe vetm ast i dobsis n radht e ushtris s tij, ose nganjher pr shkak t mosprfilljes s urdhrave t tij, taktiks dhe planeve gjeniale t tij, q pr ata (lufttart), nga aspekti ushtarak, ishte obligim rigoroz. Aftsia e tij ushtarake ka dal nv pah n kto dy beteja. Gjat dshtimit t muslimanve, Resulullahu me urtsin e vet ia doli ta shptonte ushtrin dhe tia rregullonte armikut qllimet e planifikuara, si ndodhi n Uhud. N Hunejn Resulullahu ndrroi rrjedhn e lufts, kshtu q dshtimin e shndrroi n ngadhnjim, edhe pse kso lloj situatash jan shum t vshtira dhe shumica e udhheqsve ushtarak do t mendonin se si t trhiqeshin dhe t shptonin kokn. Konstatimet e prmendura i prkasin thjesht aspektit strategjik ushtarak, ndrsa nga aspektet e tjera, Resulullahu ia doli q pr 531
nj koh tejet t shkurtr tu siguronte paqen dhe sigurin popujve t Arabis. U shua zjarri i mosbesimit dhe i lajthitjes. U shtyp thumbi i armiqsis n luftn mes Islamit e idhujtaris dhe u hapn rrugt e paqes. Tani rrugt pr prhapjen e msimeve islame ishin t lira. Resulullahu m n fund msoi edhe pr t ashtuquajtur miq besnik, t cilt n zemrat e tyre fshihnin hipokrizin dhe kultivonin gnjeshtrn e tradhtin. Nga betejat dhe luftrat doli nj grup i madh komandantsh ushtarak, t cilt m von patn prleshje me Bizantin dhe Persin n fushbetejat e Irakut dhe t Shamit. Ata me taktikat e tyre luftarake dhe me udhheqjet e sakta t betejave ia kaluan udhheqsve ushtarak t deriathershm t superfuqive, kshtu q ia doln ti dbonin nga trevat dhe nga vatrat e tyre. I detyruan ti braktisnin ifligjet, kopshtet, burimet, arat e mbjellura, kshtjellat dhe pallatet e bukura si dhe knaqsit e tjera q i gzonin ata. Resulullahu , me an t ktyre betejave, ia doli q tua siguronte muslimanve shtetin, atdheun, profesionin dhe punn, kshtu ua zgjodhi problemin muslimanve t syrgjynosur, t cilt nuk kishin as plng as shtpi. E armatosi ushtrin me t gjitha llojet e armve, ather t njohura, dhe ua siguroi furnizimin. Resulullahu i arriti t gjitha kto duke mos prdorur fare dhu-nn, tiranin e as presionin ndaj njerzve. Ndrruan trsisht qllimet dhe aspiratat e lufts, pr shkak t t cilave deri ather ndizej flaka e lufts n periudhn paraislamike. Prderisa prpara luftrat ishin sinonim i plakitjeve, grabitjeve, vjedhjeve, vrasjeve, djegieve, mizorive, padrejtsive, armiqsive, hakmarrje gjaqesh, nnshtrimi i m t ligut, rrnimi i shtpive, i fshatrave dhe i qyteteve, turprimi i nderit t femrave, shkatrrimi i grave dhe i pasardhsve, papunsi dhe imoraliteti n tok, n periudhn islamike fituan kuptim krejtsisht tjetr, kuptim lufte n rrugn e Allahut pr qllime fisnike, pr aspirata t lartsuara e t lavdruara, sipas s cilave respektohej njeriu si pjestar i shoqris n do koh dhe n do vend. Lufta u shndrrua n xhihad pr shptimin e njeriut nga regjimi shoqror ku dominonte dhuna dhe armiqsia, gjer n krijimin e rregullimit shoqror ku mbizotronte drejtsia dhe e drejta. sht dashur t rrnjoset zakoni ku i forti e tiranizonte t dobtin, ndrsa duhet t ishte e kundrta, i forti t bhej m i dobt pasi ti merrej nj pjes e fuqis. Lufta u shndrrua n xhihad pr shptimin e t gjith atyre t dobtve, t grave e t fmijve, t cilt shqiptonin lutjen e Allahut : O Zoti yn, na 532
Pasqyra e prgjithshme e betejave
shpto nga ky qytet, banort e t cilit jan tiran, dhe Ti na cakto mbrojtsin, dhe Ti na drgo at q do t na ndihmoj! Xhihadi u b spastrim i toks s Allahut nga tirania, tradhtia, mkati dhe mizoria, pr t sjell siguri, paqe, mshir, kujdes, miqsi dhe humanitet. Pr udhheqjen e lufts, Islami ka prcaktuar rregulla t rndsishme, t cilave duhej ti prmbaheshin tr ushtria dhe komandantt e saj, dhe asnjher nuk kan guxuar t dalin jasht suazave t ktyre rregullave. Sulejman b. Burejde rrfen se babai i tij ka treguar: Resulukur caktonte komandantin e ushtris, e porosiste q n llahu radh t par t kishte frik Allahun, ai dhe ata q ishin me t, si dhe t bnin mir. Pastaj u thoshte: Luftoni n emr t Allahut dhe n rrug t Allahut. Mbytni ata q nuk e besojn Allahun. Luftoni, por mos e teproni, mos tradhtoni dhe mos shprdorni fuqin q keni n dor, mos i shmtoni (masakroni) t tjert dhe mos i mbytni fmijt e vegjl. (Hadith) Resulullahu ka urdhruar q t lehtsohet situata, e thot: Lehtsoni e mos vshtirsoni, ngjeshni radht e mos i prani ato!656 Resulullahu ka urdhruar q t mos luftohet natn, n mnyr q armiku t mos befasohet n gjum. Rreptsisht e ka ndaluar djegien (shkrumbimin) e njerzve, vrasjen e atyre q jan nn dorzani, mbytjen e grave dhe keqtrajtimin e tyre fizik. Ka ndaluar grabitjen. Resulullahu ka thn: Grabitja nuk sht e lejuar sikurse edhe ngordhsirat. Ka ndaluar dhunimin e grave dhe t pasardhsve. Ka ndaluar prerjen e pyjeve dhe t drunjve, vetm n shtrnges t madhe dhe nse nuk ekzistonte rrugdalje tjetr. Gjat lirimit t Meks, Resulullahu ka thn: Mos u bni brutal ndaj t plagosurve dhe mos iu shoqroni atyre nga mesi juaj t cilt ikin. Mos i vritni robrit e lufts. Prmbajuni tradits q mos ta mbytni udhtarin. Rreptsisht ka ndaluar t mbyteshin ata me t cilt sht nnshkruar kontrata pr armpushim, duke thn: Ai i cili e mbyt nnshkruesin e kontrats, ai nuk do ti marr dot er aroms s Xhenetit (nuk do t hyj n Xhenet), ndrsa era e tij mund t ndihet n largsin kohore prej dyzet vjetsh.
656
Sahihu-l-Muslim: II/82, 83.
533
Ekzistonin pra, aso rregulla bujare, t cilat i spastruan metodat e lufts nga zakonet e ulta paraislamike, n mnyr q lufta t kishte domethnie shenjtrie.657
M gjersisht shih: Zadu-l-Mead: II/64-68; El-Xhihadu fi-l-Islami nga El-Mevdudi, f. 216-262.
657
534
Kalimi masiv n Islam
KALIMI MASIV N ISLAM

Fushata ushtarake pr lirimin e Meks nga mosbesimi dhe idhujtaria, pati rndsi jetike pr muslimant. Me kt fushat prfundimisht iu dha grushti politeizmit. Me lirimin e Meks arabve iu hap horizonti pr dallimin e besimit t drejt dhe t vrtets nga besimi i gabuar dhe pavrtet. Tek ata u zhduk dyshimi, andaj ngarendn ta prqafonin fen Islame. Amr b. Seleme rrfen nj ngjarje nga koha kur ende nuk e kishte pranuar Islamin: Qndronim afr pusit publik. Afr nesh kalonin udhtart grupe-grupe. E provuam t pyetnim: Ku po shkojn vall t gjith kta njerz? Kush sht ky njeri?- Ata prgjigjeshin: Ky sht Resulullahu . Ky thot se sht Pejgamber i Allahut, se Allahu ia drgon Shpalljen dhe se i Shpall kt e kt. Un i mbajta n mend ato fjal. Sikur ato t ishin futur n gjoksin tim. lirimin e Meks arabt e konsideronin si shkas pr kalimin e tyre n Islam. Pr Resulullahun patn thn: Lreni at dhe popu-llin e tij (kurejsht). Sikur ai ti ngadhnjente ata, ather do t ishte Pejgamber i vrtet. E kur u lirua Meka, do fis ngarendte n Islam. Ngarendi edhe babai im n Mek te Resulullahu . Kur u kthye n shtpi, tha: Pasha Allahun, erdha drejtprdrejt nga Pejgamberi i Allahut, dhe at t vrtet. Pastaj na tha: Faleni kt namaz n kt koh, e kt namaz n kt koh. Kur t arrij koha e namazit, dikush prej jush le t thrras ezanin, e ai q di m shum Kuran prmendsh, le t bhet imam. (Hadith). Ky hadithi sherif na tregon, pra, se far ndikimi t madh ka pasur lirimi i Meks n ndryshimin e situats, n ngritjen e Islamit, n prcaktimin e statusit t arabve dhe t prkushtimit t tyre n doktrinn islame. Kjo u vrtetua veanrisht pas betejs n Tebuk, kur n Medin vinin delegacionet njra pas tjetrs gjat dy viteve - vitit 9 dhe 10 - ndrsa njerzit grupe-grupe pranonin fen e Allahut. Andaj kemi ushtrin islame, e cila me dhjet mij lufttar niset pr t liruar Mekn, ndrsa n Tebuk niset me tridhjet mij lufttar. Pa kaluar nj vit i plot nga ekspedita n Mek, n Haxhin Lamtumi535
rs u nisn njqind mij apo njqind e dyzet e katr mij njerz, duke e rrethuar Resulullahun dhe duke knduar telbijen, tekbirin, tesbihin dhe tahmidin. Zrat jehonin q nga Toka dhe ngriteshin lart n hapsirat qiellore, duke bartur me vete ndjenjat e ngazllyera t njerzve.
Delegacionet
Historiant prmendin numrin prej shtatdhjet delegacionesh, t cilat kishin ardhur te Resulullahu pr t pranuar fen Islame. Ne nuk jemi n gjendje t flasim pr t gjitha kto delegacione ve e ve, por prgjithsisht do t themi dika pr rndsin e tyre historike. Sa pr informim, lexuesve po u bjm t ditur se ardhja zyrtare e fiseve t tra pr t pranuar Islamin ka filluar pas lirimit t Me-ks, edhe pse raste t tilla ka pasur edhe para ksaj ngjarjeje. 1. Delegacioni i Abdu-l-Kajsit ka ardhur dy her te Resulullahu . Hern e par kjo ka ndodhur n vitin 5 h. Nj tregtar nga ky fis, Munkidh b. Hajjam, vajti n Medin pr punt e veta personale. Kur dgjoi pr Resulullahun dhe kuptoi pr fen Islame, menjher e pranoi at. Te fisi i vet u kthye me shkresn e Resulullahut , me t ciln u bnte thirrje atyre q t pranonin fen e Allahut, gj q edhe e bn kt. N muajin e shenjt, te Resulullahu erdhn trembdhjet-katrmbdhjet njerz t tyre pr t msuar rreth Islamit e imanit, ishte e lejuar dhe e ndaluar. Pr m t momin prej tyre Resulullahu ka thn, duke iu drejtuar atij: Ti ke dy cilsi t cilat Allahu i do: butsin dhe vendosmrin. Delegacioni i dyt erdhi n vitin 9 h., ose n Vitin e delegacioneve q numronte dyzet njerz. Ndr ta ishte edhe El-Xharud b. El-Ala b. El-Abdijj, i cili ishte i krishter, por e pranoi Islamin dhe u b besimtar i mir.658 2. Delegacioni Devs ka ardhur n Medin n fillim t vitit 7 h., ndrsa Resulullahu gjendej n Hajber. M hert folm pr Islamin e Et-Tufejl b. Amr Ed-Dusit. Ky e kishte pranuar Islamin para Hixhretit, derisa Resulullahu ende ishte n Mek. Ai u kthye te fisi i vet dhe pr disa vjet radhazi i thrri n Islam. Ata nguronin ta pranonin Islamin, andaj e humbi durimin, u kthye te Resulullahu dhe krkoi prej tij q ta luste Allahun pr popullin e vet Dus. Resulullahu u lut: O Zoti im, prudhe popullin Dus. Pas ksaj ata e pranuan Islamin, kurse Et-Tufejli erdhi n Medin me shtatdhjettetdhjet familje. Kur kuptuan se Resulullahu gjendej n Hajber, u nisn edhe ata pas tij.
658
Sahihu-l-Muslim: I/33, komentimi i Neveviut; Fethu-l-Bari: VIII/85, 86.
536
3. I deleguari i Ferveh b. Amr El-Xhezzamit erdhi n Medin pr t informuar Resulullahun se Ferveti e kishte pranuar Islamin. Ferveti ishte udhheqs ushtarak arab dhe mkmbs nn sundimin e bizantinve. Kur e pa heroizmin e muslimanve dhe besnikrin e tyre ndaj xhihadit, pranoi Islamin. Resulullahu prmes delegatit i drgoi si dhurat nj pel t bardh. Kur bizantint kuptuan se Ferveti kishte pranuar Islamin, e burgosn dhe i dhan ultimatum: ose t renegonte nga Islami, ose vdekje. Ferveti zgjodhi vdekjen. Ata e gozhduan n kryq, n Palestin afr burimit Afra dhe i pren kokn.659 4. Delegacioni Suda erdhi n Medin pas kthimit t Resulullahut nga El-Xharami, n vitin 8 h. Kjo ndodhi ather kur Resulullahu prgatiti katrqind musliman, me qllim q t deprtonin n rajonin e Jemenit ku jetonte Sudai. Ndrsa ushtria musli-mane fortifikohej n krye t kanalit t Jemenit, Zijad b. ElHarith Es-Sudai udhtoi pr n Medin te Resulullahu dhe, kur i doli prpara, tha: Kam ardhur i deleguar nga populli im. Ktheje ushtrin tnde nga kanali sepse ne jemi s bashku me ty, edhe un edhe po-pulli im. Resulullahu e bri kt, ndrsa Es-Sudai u kthye n Jemen dhe i detyroi njerzit e vet q t shkonin te Resulullahu . Pesmbdhjet delegat t tij arritn n Medin dhe iu betuan Resulullahut n besnikri. Pastaj u kthyen n atdheun e tyre dhe e thirrnin popullin n Islam. N mesin e tyre s shpejti u prhap Islami, kshtu q shtatqind sudaias qen n prcjellje t Resulullahut n Haxhin e Lamtumirs. 5. Ardhja e Kab b. Zuhejre b. Ebi Selmit, prfaqsuesit t poetve m t famshm arab t kohs paraislamike. Kabi, n vjershat e tij t mparshme, e sulmonte Resulullahun dhe Islamin. Kur Resulullahu u kthye nga Taifi, n vitin 8 h., Kabi mori nj letr nga i vllai, Bexhir b. Zuhejri, me an t cils e lajmronte se Resulullahu kishte likuiduar n Medin disa poet, t cilt e ofendonin at me poezit e tyre. Poett e tjer medinas ishin shprndar n t gjitha ant. I vllai i shkruan: Nse dshiron t jetosh, shko te Resulullahu dhe krko falje nga ai. Ai nuk ka mbytur asnjrin prej atyre q kan shkuar tek ai pr kt qllim. E nse nuk dshiron ta bsh kt, ather shpto si t mundesh. I vllai i shkroi shum her, andaj Kabi vendosi t shkonte n Medin.
659
Zadu-l-Mead: III/45; Tefhimu-l-Kuran: II/169.
537
Atje u vendos te njfar Xhuhejne, me t cilin fali namazin e sabahut n mesxhid dhe q e drejtoi te Resulullahu . Kabi u ul para Resulullahut , u prshndet me t dor pr dore - e tha: O Pejgamber i Allahut, Kabi ka ardhur si pendues dhe mendoj se krkon mbrojtje nga ti. A do ta pranosh pendesn e tij nse un e sjell para teje? Resulullahu u prgjigj: Po. Ather Kabi tha: Un jam Kab b. Zuhejri. Kur e dgjoi kt, njri prej ensarve krceu n kmb dhe krkoi leje nga Resulullahu q ta mbyste, kurse Resulullahu i tha: Lre t qet! Ai ka ardhur i gatshm pr ta braktisur mnyrn e jetess s gjertanishme dhe t pendohet. Ather Kabi, si poet i talentuar q ishte, recitoi kasiden e njohur e cila fillon me vargje dashurie kushtuar Suads s dashur nga periudha paraislamike: Banet Suadu fe kalbi-l-jevme metbulu mutejjemun isruha lem jufde mekbulu. Prkthimi: Shkoi Suada. Zemra ime mezi pret t hakmerret. E kam dashuruar si hyjnesh. Pr shkak t saj nuk do t kem m flijim e as q do t lidhem n zinxhir. N kt kaside gjenden vargjet, me t cilat Kabi krkonte falje nga Resulullahu pr vjershat e veta t mparshme, dhe i kushton atij nj lavdithurje, n t ciln v n pah virtytet e Resulullahut si fals, mshirues dhe i shoqrueshm. E lavdron Kuran-i-Kerimin pr urtsin e udhzimet e tij, ndrsa i qorton fjalt e magjistarve e t falltarve dhe thot se Resulullahu sht njeri i mir prkundr asaj se thoshin ata. Betohet se do ti jet besnik fes dhe Resulullahut , t cilit edhe iu betua. Resulullahu n syt e tij pa nj drit, e cila shndriste, e priste t keqen n rrnj dhe e ndante t drejtn porsi shpatat hinduse. Pastaj vazhdon me lavdrimin e muhaxhirve - kurejshve, sepse asnjri prej tyre nuk i tha Kabit ndonj fjal t keqe kur erdhi te Resulullahu . N kaside prmendet edhe ensari q krkoi leje pr ta mbytur. Kur Kabi pranoi Islamin dhe u b besimtar i mir, thuri nj kaside, t ciln ua kushtoi ensarve dhe n t ciln lavdronte, mirsin dhe mikpritjen e tyre. 6. Delegacioni i fisit Udhreh erdhi te Resulullahu n muajin Rebiul-evvel t vitit 9 h., prej nnt antarsh, n mesin e t cilve ishte edhe Hamza b. En-Numani. Kur i pyetn se kush ishin, oratori i tyre tha: Ne jemi prfaqsues t fisit Benu Udhreh, vllezr t Kussajit nga nna. Ne jemi ata q e prkrahn dhe e ndihmuan Kuss-
538
ajin pr t dbuar nga Meka fiset Huzaah dhe Benu Bekr. Ne kemi farefisni t gjer dhe i ruajm lidhjet tona farefisnore. Resulullahu u uroi mirseardhje dhe i prgzoi me lajmin pr lirimin e afrt t Shamit. Ua ndaloi parashikimin e s ardhmes te magjistart. Ua ndaloi ti bnin flijime idhujve (zakon t cilin e praktikonin para pranimit t Islamit). Ata e pranuan Islamin, qndruan ca koh n Medin, pastaj u kthyen n vendin e tyre. 7. Delegacioni Belijj erdhi n muajin Rebiul-evvel t vitit 9 h. Ata e pranuan Islamin dhe qndruan tri dit n Medin. Kryepari i tyre u interesua te Resulullahu nse kishte shprblim pr mikpritjen. Resulullahu u prgjigj: Po dhe do bamirsi tjetr, qoft ndaj pasanikut ose varfanjakut, sht sadaka. Pastaj pyeti se sa zgjaste mikpritja. Resulullahu u prgjigj: Tri dit. Pastaj pyeti se ka duhej br me delet e humbura, kur i gjente dikush. Resulullahu u prgjigj: Ato jan tuajat, t vllait tnd ose t ujkut. Pastaj pyeti pr deven e humbur, e Resulullahu u prgjigj: ke ti me t? Lre le ta gjej pronari i saj. 8. Delegacioni Thekaf n Medin erdhi n muajin ramazan t vitit 9 h., pas kthimit t Resulullahut nga Tebuku. Kryepari i fisit Thekaf, Urve b Mesudi, ishte takuar m par me Resulullahun gjat kthimit t tij nga beteja e Taifit, n muajin dhul-kade t vitit 8 h., para se t arrinte n Medin. Me kt rast Urve e pranon Islamin, kthehet te fisi i vet dhe fillon ta thrras popullin n Islam. Mendonte se do ta dgjonin ngaq e respektonin shum si kryepar dhe e donin m tepr se fmijn e tyre. Kur i thirri n Islam, ata nga t gjitha ant e gjuajtn me shigjeta derisa e mbytn. Pas vdekjes s tij, pr disa muaj rresht, ata u konsultuan midis tyre. Pastaj kuptuan se nuk kishin fuqi t luftonin me arabt prreth, t cilt e kishin pranuar Resulullahun dhe kishin kaluar n Islam. Ather morn vendim q t drgonin dik te Resulullahu . Pr kt qllim propozuan Abdu Jalilin, por ky nuk pranoi nga frika se edhe me t do t vepronin si me Urven, kur t kthehej nga Medina. Ai tha: Un kt nuk mund ta bj ndrsa nuk caktoni edhe disa njerz t tjer q t m shoqrojn. Fisi caktoi dy njerz nga aleatt dhe tre njerz nga fisi Benu Malik. Kshtu, n Medin u nisn gjasht vet, n mesin e t cilve ishte edhe Uthman b. Ebi-l-As Eth-Thekafi, m i riu ndr ta. Kur erdhn n Medin, Resulullahu ua ngriti tendn afr mesxhidit, n mnyr q t dgjonin Kuran dhe ti shihnin njerzit duke u falur. 539
Gjat qndrimit t tyre n Mek, ata diskutonin vazhdimisht me Resulullahun . Ai i thrriste n islam, e ata rezistonin dhe kundrshtonin. Prijsi i tyre krkonte nga Resulullahu q tia shkruante parashtresat e armpushimit mes tij dhe fisit Thekaf, sipas t cilave ktyre do tu lejohej zinaja, alkooli e kamata, tu lihej idhulli i errt i tyre, Lati, tu lejohej q t mos falnin namaz, t mos i rrnonin idhujt e tyre me duart e veta. Resulullahu i hodhi posht kategorikisht krkesat e tyre. Ather ata u trhoqn pr tu konsultuar se duhej br. Nuk gjetn zgjidhje tjetr, prve ti pruleshin Resulullahut , andaj u dorzuan dhe e pranuan Islamin. E kushtzuan Resulullahun q t bnte rrnimin e idhullit Lat, sepse fisi Thekaf kurr nuk do ta bnte kt. Resulullahu e pranoi kt propozim dhe u shkroi nj letr garantuese. Pr urdhrdhns t tyre caktoi Uthman b. Ebil-As EthThekafin, ngaq ishte m besniku ndaj dispozitave t Islamit. Ai kishte nxn msimet mbi fen dhe Kuranin, sepse shokt e tij gjithnj e linin pr t ruajtur plakat. Kur vendosn t ktheheshin, Uthman b. Ebil-Asi e lajmroi Resulullahun pr ditn e nisjes. Resulullahu ia msonte Uthmanit Kuranin dhe dispozitat e Islamit. Nse, rastsisht, e gjente Resulullahun duke fjetur, ather shkonte tek Ebu Bekri pr t njjtn gj. Uthmani msoi m tepr se t gjith ata pr luftn kundr renegatve t Islamit, ather kur shumica refuzonin t jepnin zekatin. (Kur fisi i tij Thekaf refuzoi t jepte zekatin, Uthmani u tha: O popull Thekaf, ju e pranuat Islamin t fundit, andaj mos u bni t part q do t renegoni nga ai. Ather ata e dgjuan dhe mbetn konsekuent ndaj fes Islame). Pasi mbaroi punn, delegacioni i thekafve u kthye te populli i vet. Nga drojtja dhe frika se do ti vrisnin, ata filluan ta fshihnin t vrtetn. U paraqitn n dritn e delegacionit, i cili nuk i kishte dhn t drejt vetes q ti pranonte kushtet e Resulullahut pa lejen e popullit. I than popullit t vet se Resulullahu nuk lshoi pe ndaj asnj krkese t tyre. Populli ende ishte nn ndikimin e fuqishm t kohs paraislamike dhe t zakoneve idhujtare, andaj i kaluan dy-tri dit n prsiatje se far duhej t bnin. Pastaj propozuan q ti kundrviheshin haptazi Islamit dhe Resulullahut , Mirpo papritmas i kaploi nj frik dhe u than delegatve: Kthehuni te dhe pranoni gjith at q ofron ai. Ather kta ua Resulullahu treguan t vrtetn. Ua prezentuan marrveshjen me Resulullahun . Pasktaj fisi Thekaf e pranoi Islamin.
540
Resulullahu i drgoi njerzit pr t rrnuar idhullin Lat. Halid b. El-Velidi ishte udhheqs i grupit. Me ta ishte edhe El-Mugire b. Shube, i cili dshironte q t tallej pak me fisin Thekaf. E mori strajcn e barinjve me dy qese e u tha shokve: Pasha Allahun, do tju bj t qeshni pak para Thekafve. Hipi mbi idhullin, vringlloi me strajc si me flatra dhe krceu n tok, ku mbeti i shtrir. Banort u tmerruan. T gjith filluan t dridheshin nga frika, e than: Allahu e refuzoi Mugiren, at e mbyti idhulli yn. Kur e dgjoi kt, Mugire brofi n kmb e tha: Allahu ju shmtoft. Po ky idhull sht vetm dordalec pr zogj, i ndrtuar prej gurve dhe balts. Pastaj i ra dyerve t tempullit dhe i theu ato. Pastaj hipi mbi mure, hipn edhe shokt e tij, dhe filluan ti rrnonin ato gjersa i rrafshuan tok. Kshtu i mbuluan themelet e idhullit Lat. Nga tempulli nxorn stolit dhe mallrat. Pjestart e fisit Thekaf mbetn t shastisur se si nuk u ndodhi gj. Pastaj Halidi, s bashku me grupin e vet u kthye te Resulullahu me tr at q kishin marr me vete. Resulullahu n t njjtn dit i ndau ato sende dhe e falnderoi Allahun q e ndihmoi Pejgamberin e Vet dhe e lartsoi fen e Vet.660 9. Shkresa e mbretrve jemenas, t quajtur Humejr, drguar Resulullahut pas kthimit t tij nga Tebuku, e shkruar nga El-Harith b. Kulabi, Nuajm b. Abdi Kulabi, En-Numan b. Kajl Dhu-Ruajn, Hemdani dhe Muafiri. Delegati i tyre ishte Malik b. Murrete Er-Rehavi, i cili solli porosin e tyre se e kishin pranuar Islamin duke braktisur idhujtarin dhe aderuesit e saj. Resulullahu ua drgoi prgjigjen me an s cils u tregonte se cilat ishin detyrat e muslimanit, prkatsisht ka u lejohej e ka u ndalohej atyre. U dha garancin e Allahut dhe t Resulullahut , e cila do t vlente derisa t kryenin obligimet e veta dhe t paguanin xhizjen. Pastaj ua drgoi dait e vet pr tu msuar Islamin, nn udhheqjen e Muadh b. Xhebelit. 10. Delegacioni Hemdan erdhi te Resulullahu pas kthimit t tij nga Tebuku n vitin 9 h. Resulullahu iu prgjigj me shkrim ktyre pr t gjitha pyetjet q i bn. Pr mkmbs t territorit t hemdanve caktoi Malik b. En-Nemetin, i cili do t udhhiqte me ata q pranonin Islamin, ndrsa pr t tjert caktoi Halid b. El-Velidin, me detyr q ti thrriste n Islam. Halidi qndroi gjasht muaj n mesin e tyre, por pa sukses.
660
Zadu-l-Mead: III/26-28; Ibni Hisham: II/537-542.
541
Pastaj Resulullahu drgoi Ali b. Ebi Talibin dhe i urdhroi q ta kthente Halidin. Kur Aliu arriti n Hemdan, ua lexoi banorve shkresn e Resulullahut dhe i thirri q t pranonin Islamin. Ksaj radhe t gjith u prgjigjn. Aliu menjher e gzoi Resulullahun me nj letr, me an t cils e informoi se ata e pranuan Islamin. Kur Resulullahu dgjoi pr lajmin e ri, ra n sexhde, pastaj ngriti kokn e tha: Paqja qoft mbi hemdant, paqja qoft mbi hemdant. 11. Delegacioni i benu fezzeretve erdhi n Medin n vitin 9 h., pas kthimit t Resulullahut nga Tebuku. Delegacioni numronte mbi dhjet persona, t cilt kishin ardhur q t vrtetonin Islamin e tyre. Me kt rast ata iu ankuan Resulullahut se n viset e tyre mbante thatsi e madhe. Resulullahu hipi n mimber t mesxhidit, i ngriti duart dhe kndoi duan pr shi. Ai tha: O Zoti im, lshoje shiun mbi tokn Tnde dhe mbi krijesat Tuaja t gjalla! O Zoti im, shprndaje mshirn Tnde dhe ngjalle tokn Tnde t vdekur! O Zoti im, na lsho shi t begatshm, shi t kndshm dhe t dobishm, t pritur aq gjat, q t bjer gjithandej! O Zoti im, shiun me koh e jo me vones, shiun e dobishm e jo t dmshm! O Zoti im, derdhe mbi ne shiun e mshirs Tnde, e jo shiun e vuajtjeve, t rrnimeve e t vrshimeve dhe jo shiun shkatrrues! O Zoti im, na lsho shi t begatshm dhe na ndihmo kundr armiqve tan!661 12. Delegacioni nga Nexhrani, qytet i madh shtat dit udhtimi larg Meks n drejtim t Jemenit. N vilajetin e Nexhranit gjendeshin shtatdhjet e tre fshatra, larg qytetit nga nj dit ecje pr kalorsin e shpejt.662 Nexhrani kishte nj mij lufttar. Feja e nexhranve ishte Krishterimi. Delegacioni i tyre erdhi n Medin n vitin 9 h., i prbr prej njzet e katr qytetarsh t dalluar, mes t cilve tre vet ishin nga rrethi i sundimtarve. Njri prej tyre ishte mkmbs, i cili kishte pushtetin dhe komandn dhe quhej Abdul-Mesih. I dyti quhej El-Edhem ose Sherhabil. I treti ishte peshkop, t cilit i takonte udhheqja fetare dhe ishte udhheqs shpirtror i nexhranve, q quhej Ebu Haritheh b. Alkameh.
661 662
Zadu-l-Mead: II/48. Fethu-l-Bari: VIII/94.
542
Delegacioni u takua me Resulullahun dhe midis tyre u zhvilluan bisedime n trajtn e informimit. Pyetnin ata e pyeste edhe ky, prgjigjeshin ata e u prgjigjej edhe ky. Pastaj Resulullahu i thirri n Islam. Ua kndoi disa ajete nga Kurani, por ata refuzuan ta pranonin. Ata e pyetn Resulullahun se thoshte Kurani pr Isain . Resulullahu nuk ua dha prgjigjen, sepse n lidhje me kt nuk kishte Shpallje. Ather Allahu shpalli: Rasti i Isait te Allahu, n t vrtet, sht si rasti i Ademit, q e krijoi prej balts e pastaj tha: Bhu!- dhe ai u b. E vrteta sht nga Zoti yt, andaj, mos u bj nga ata q dyshojn! Kushdo q t bj polemik me ty pr shtjen e Isait, pasi t ka ardhur e vrteta, thuaj: Ejani, (e) po i thrrasim bijt tan dhe bijt tuaj, grat tona dhe grat tuaja, pastaj t lutemi bashkrisht me gjith zemr, q mallkimi i Allahut t bjer mbi ata q gnjejn. (Ali Imran: 59-61) Kur agoi mngjesi, Resulullahu ua dha prgjigjen pr pyetjen e br prkitazi me kto ajete. Pastaj Resulullahu at dit i la vetm q t mund t mendonin pr statusin e tyre. Ata refuzuan ta vrtetonin at q thoshte Kurani pr Isain . Kt ia than Resulullahut t nesrmen n mngjes. Kur prfundimisht refuzuan t pranonin Islamin, Resulullahu i ftoi q bashkrisht t mallkonin at q ishte gnjeshtar. Resulullahu u paraqit duke shpejtuar me El-Hasanin, ElHuseinin (nipat e vet) dhe Fatimen (bijn e vet), e cila shkonte pas tij e veshur n odore. Kur e pan duke ardhur me nxitim dhe me krenari, ata u trhoqn t konsultoheshin. El-Akibi dhe El-Sejjidi i than njri-tjetrit: Mos e refuzo propozimin e tij se, pr Zotin!, nse sht me t vrtet Pejgamber e na mallkon, nuk do t shptojm as ne, as pasardhsit tan. Nuk do t mbetet prej nesh asnj thua e asnj qime n siprfaqen e toks. Prandaj u pajtuan q ti besonin Resulullahut . Erdhn e i than: kado q t krkosh prej nesh, ne do ta japim. Resulullahu pranoi dhe lidhi me ta paqe. Ata do t paguanin xhizjen dhe do t jepnin dy mij cop stoli, dhe at: nj mij n muajin rexheb, nj mij n muajin seffer, e s bashku me do cop edhe nga nj ok argjend. Ua dha garancin e Allahut dhe t Pejgamberit t Tij. Pastaj ua la t lir besimin e tyre. T gjitha kto ua vrtetoi me shkrim, ndrsa ata krkuan q tu drgonte nj njeri besnik, autoritar, bujar dhe t ndershm. Resulullahu drgoi n Nexhran njeriun m besnik, Ubejdeh b. El-Xherrahin, q t mblidhte pasurin sipas marrveshjes s paqes. Pastaj feja Islame, pak nga pak, filloi t prhapej n Nexhran. Thuhet se komandanti AbdulMesihu dhe kryepari El-Edhemi, pasi u kthyen nga Medina, pranuan 543
Islamin, ndrsa Resulullahu drgoi Aliun tek ata pr t mbledhur zekatin, e sht e njohur se zekati merret vetm nga muslimant.663 13. Delegacioni i fisit Benu Hanife erdhi n Medin n vitin 9 h., me prbrje prej shtatmbdhjet antarsh. N mesin e tyre ishte edhe Musejlemetul-Kedhdhabi.664 Emri i tij i plot sht Musejleme b. Themameh b. Kebir b. Hubejb b. El-Harith nga fisi Benu Hanife. Ky delegacion u vendos te nj familje ensarsh. Ata erdhn te Resulullahu dhe pranuan Islamin. Transmetimet prmbjn mendime t ndryshme rreth rastit t njeriut i cili sht quajtur Musejlemetul-Kedhdhab. Pas studimit t gjithanshm, erdhm n prfundim se Musejleme pr shkak t mendjemadhsis, t kryelartsis, t lakmis dhe t pozits s tij vartse, ka refuzuar t shkonte me delegatt e tjer te Resulullahu dhe se Resulullahu sht prpjekur q ta prvetsonte me t mir, e n radh t par me sjellje dhe me fjal t mira dhe, kur pa se kjo nuk kishte kurrfar ndikimi, kuptoi se ai n vetvete bartte kobin. M par Resulullahu ndrroi se i kishin sjell thesarin e bots dhe se n duart e veta kishte dy byzylyk prej ari. Ato iu bn shum t rnda, andaj u brengos shum. Pastaj iu shpall q t frynte n to. Pasi e bri kt, ato u zhdukn. Kur i doli gjumi, ai e shpjegoi kt duke thn se do t paraqiteshin dy pejgamber t rrejshm. Kur u paraqit Muselejme dhe kur ndodhi ajo q ndodhi (refuzimi ironik i Islamit) - duke thn: Nse Muhammedi ma l mua pejgamberin n trashgim, ather do ta pasoj at - tek ai erdhi Resulullahu duke mbajtur n dor nj cop lvozhge palmeje me rast mori me vete edhe oratorin e vet Thabit b. Shemasin. Resulullahu u ndal para Musejlemes, i cili ishte n shoqri me grupin e vet, dhe filloi ti fliste pr Islamin. Musejleme iu prgjigj: Nse dshiron, kt shtje do ta zgjidhim mes nesh. Ne ty do t pranojm pr Pejgamber, me kusht q kt nder t na e lsh me testament pas teje. Resulullahu iu prgjigj: Sikur t m krkoje madje edhe kt cop lvozhge t palms, as kt nuk do ta jepja,
663 Fethu-l-Bari: VIII/94, 95; Zadu-l-Mead: III/38-41; Shum transmetime disponojn me t dhna t ndryshme pr delegacionin e Nexhranit, madje edhe at pr se kan ardhur dy her. Ne kemi zgjedhur versionin pr t cilin mendojm se sht i sakt. 664 Fethu-l-Bari: VIII/87.
544
ndrsa urdhri i Allahut nuk do t kaloj te ti. Nse orvatesh t veprosh kundr ktij urdhri, Allahu gjithsesi do t ta bj kt t pamundur. Pasha Allahun, te ti shoh at q mu mundsua t shihja n ndrr. Un mbarova. Tani ja ku sht oratori im, i cili, n vendin tim, do t prgjigjet pyetjeve tuaja. Pastaj Resulullahu u kthye e shkoi.665 Dhe, me t vrtet, m von Musejlemes i ndodhi ajo q kishte vrejtur Resulullahu tek ai. Kur Musejleme u kthye n Jemen, vazhdoi t mendonte pr lakmin e vet. Ai trilloi pjesmarrjen e vet n pejgamberi s bashku me Resulullahun . Pastaj e shpalli veten pr pejgamber dhe filloi t thurte disa vjersha, duke u munduar tia prngjante ajeteve t Kuranit. Popullit t vet ia lejoi alkoolin dhe prostitucionin dhe, mbi t gjitha, u mundua ti dshmonte Resulullahut se edhe ai ishte pejgamber. N kurthin e vet trhoqi edhe popullin, i cili ra n lajthitje dhe filloi ta pasonte. shtja e tij u b tejet serioze dhe e rrezikshme. Populli e quante at i plotfuqishmi i Jemenit, pr shkak t fuqis s madhe q kishte mbi ta. Ai mori guxim e i drgoi Resulullahut nj shkres me kt prmbajtje: Un jam br pjestar (ortak) me ty n pejgamberi. Neve na takon gjysma (e pejgamberis, e pushtetit, e prestigjit dhe e do gjje tjetr), ndrsa gjysma tjetr i takon kurejshve. Resulullahu iu prgjigj me nj shkres ku thot:666 Me t vrtet, toka sht e Allahut. Ai ia jep n trashgim kujt t doj prej robrve t Tij. Kurse prfundimi i mir do t jet pr ata q i friksohen Allahut. (El-Araf: 128). Transmetohet se Ibni Mesudi ka thn: Te Resulullahu erdhn dy njerz, Ibnu-n-Nevaha dhe Ibni Assali, dy emisar t Musejlemit, e Resulullahu i pyeti: A dshmoni se un jam Pejgamber? Ata u prgjigjn: Ne dshmojm se Musejlemi sht Pejgamber i Allahut. Resulullahu u tha: Un i besoj Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Sikur t kisha mbytur ndonj delegat m prpara, ather edhe juve do tju kisha mbytur.667 Muselejme e shpalli veten pejgamber t rrejshm n vitin 10 h. Ai u vra n luftn e Jemames n kohn e Ebu Bekr Es-Siddikut , n
665 666
Sahihu-l-Buhari: II/627, 628; Fethu-l-Bari: VIII/87-93. Zadu-l-Mead: III/31, 32. 667 Musnedi Ahmede: II/347.
545
muajin rebiul-evvel t vitit 12 h. E ka mbytur Vahshi - vrassi i Hamzs, . I dyti q e shpalli veten pejgamber ishte El-Esved El-Anesijju nga Jemeni. At e mbyti Ferjuzi, i cili ia preu kokn nj dit e nj nat para vajtjes s Resulullahut n Ahiret. Prkitazi me kt, Resulullahu qe i informuar prmes Shpalljes, e ky i informoi ashabt e vet, kurse m von Ebu Bekrit i erdhi lajmi nga Jemeni.668 14. Delegacioni i Amir b. Sasaas, n t cilin ishte Amir b. Tufejli, armiku i Allahut, dhe Erbed b. Kajsi, vllai i Lubejdit nga nna, pastaj, Halid b. Xhaferi dhe Xhebbar b. Eslemi. Kta ishin kryepart e fiseve dhe kriminelt m t mdhenj t tyre. Amiri i kishte likuiduar ashabt n burimin Mauneh. Kur erdhi ky delegacion n Medin, Amiri dhe Erbedi thurn nj komplot q t mbytnin Resulullahun . Kur arritn, Amiri filloi t fliste me Resulullahun , kurse Erbedi sillej rreth tij. Pastaj e nxori shpatn nga kllfi nj pllmb, e Allahu ia mpiu dorn, t ciln nuk mundi ta lvizte m. Allahu e mbrojti Pejgamberin e Vet, ndrsa Resulullahu i mallkoi q t dy. Duke u kthyer, Allahu i drgoi Erbedit nj rrufe, e cila e dogji s bashku me deven e tij. Kurse Amiri u takua me njfar gruaje, t quajtur Selulije, prej s cils u smur nga gusha n qaf dhe vdiq duke thn: A mos vall gusha sa kryet e deves dhe n shtpi t Selulijes? N Sahihun e Buhariut qndron se Amiri ka ardhur te Resulullahu e i ka thn: Zgjidh njrn prej tri gjrave: ty malet me popullat, ndrsa mua fshatrat dhe qytetet, ose t jem trashgimtari yt pas teje, ose t luftoj kundr teje me gatafant, me nj mij kuaj arab dhe pela arabe. sht plagosur n shtpin e njfar gruaje, e thoshte: Gusha sa gunga e deves. Ndrsa duke hequr shpirt, brtiti: Ma sillni kalin tim! Kur ia solln, ai i hipi kalit dhe vdiq. 15. Delegacioni Tuxhib (deg e fisit Kinda) erdhi n Medin me zekatin e fisit t tij. Ishin trembdhjet vet. U interesuan pr Kuranin dhe Sunetin. Dshironin t msonin doktrinn islame. E lutn Resulullahun q disa shtje tua jepte me shkrim. Nuk qndruan gjat n Medin. Kur Resulullahu i gostiti dhe u dha dhurata, ata ia drguan djaloshin, i cili i ruante sendet e tyre, q edhe ai t bisedonte me Resulullahun .
668
Fethu-l-Bari: VIII/93.
546
Djaloshi erdhi e tha: O Pejgamber i Allahut, u nisa prej vendlindjes sime vetm pr at q ta lutsh Allahun q tmi fal mkatet, q tm mshiroj dhe q tma pasuroj zemrn. Resulullahu e luti Allahun pr kt djalosh, i cili ishte besimtar i mir dhe i devotshm. M von mori pjes n luft kundr renegatve t Islamit. Ky u rrit dhe u b msues i besimit n mesin e vet, ndrsa populli e pasonte. Delegacioni Tuxhib u takua edhe nj her me Resulullahun n Haxhin Lamtumirs, n vitin 10 h. 16. Delegacioni Tajja erdhi n Medin te Resulullahu pr t pranuar Islamin. Me ata ishte Zejd b. El-Hajli. Biseduan me Resulullahun e ky u foli pr Islamin. Ata e pranuan dhe u bn musliman t sinqert. Resulullahu ka thn: donjrin q ma lavdronin nga arabt, kur vinte tek un, vreja se e kishin tepruar, prpos me rastin e Zejd b. El-Hajlit, i cili ishte shum m i mir se kishin thn pr t. Pr kt arsye Resulullahu e quajti ZejdulHajri. Kshtu vinin delegacionet njra pas tjetrs n Medin gjat viteve 9 dhe 10 h. Historiant e betejave islame dhe t periudhs s jets dhe t veprs s Resulullahut , i kan prmendur delegacionet e banorve t Jemenit, El-Ezd, Benu Sead, Huzejme nga Kudaati, Benu Amir b. Kajs, Benu Esed, Behra, Havan, Muharib, Benu-l-Muntefik Selaman, Benu Abes, Muzejneh, Murad, Zubejd, Kindeh, Dhu Merret, Gassan, Benu Aisha, Nuha. Delegacioni Nuha sht i fundit q ka ardhur n Medin, n gjysmn e muajit muharrem t vitit 11 h., e q numronte dyqind njerz. Numri m i madh i delegacioneve kan ardhur n vitin 9 dhe 10 h., e vetm disa n vitin 11 h. Ardhja e pandrprer e ktyre delegacioneve tregon se n far shkalle t lart qe pranuar Islami si fe dhe doktrina tij, dhe sa i madh ishte ndikimi dhe fushveprimi i tij n tr Arabin. Arabt e shihnin Medinn me konsiderat dhe respekt, kshtu q e pranuan si t vetn. Medina u b kryeqytet i Arabis, andaj zyrtarisht as q mund t shmangej kjo. sht e vrtet se ende kishte beduin q e kishin pranuar Islamin vetm pr hir t kryeparve t tyre, kurse n vetvete ende nuk i kishin qruar hesapet me zakonet e aspiratat e veta paraislamike. Ata ende nuk kishin kaluar shkalln edukativo-arsimore t Islamit. Disa prej tyre Kurani i prshkruan n suren Et-Teube. Allahu 547
thot n Kuran: Beduint jan jobesimtar dhe munafikt m t mdhenj (se t tjert) dhe m t kqinj, dhe sht e kuptueshme q nuk i njohin dispozitat q ia ka shpallur Allahu Pejgamberit t Vet. Kurse Allahu i di t gjitha dhe sht i urt. Ndr beduint ka t atill q, shpenzimin n rrug t Allahut e trajtojn si ngarkim (dnim) dhe mezi presin q tju godas fatkeqsia - ata i goditt fatkeqsia! Allahu dgjon do gj dhe di do gj. (Et-Teube: 9798). Pr disa beduin Allahu flet mir, e thot: Por ka beduin, t cilt i besojn Allahut dhe bots tjetr dhe t cilt mendojn se ajo ka japin sht rrug pr tiu afruar Allahut dhe ta meritojn bekimin e Pejgamberit. Kjo u sht vrtet vepr e mir. Allahu me siguri do ti shpie ata n mshirn e Vet, sepse Allahu sht fals dhe Mshirplot. (Et-Teube: 99). Prsa i prket arabve q jetonin n qytete: Mek, Medin, Thekaf, n shum qytete t Jemenit, Bahrejnit, aty Islami ishte prqafuar sinqerisht, me plot kuptimin e fjals. Ata ishin musliman t fuqishm. Shum ashab, magnat dhe zotrinj ishin nga kto mjedise.669
669
Kto jan fjalt e Hudariut n veprn Muhadaratu Tarihi-l-Umemi-l-Islamijjeti: I/144; Sahihu-l-Buhari: II/626-630, I/13; Ibni Hisham: II/501-503, 510-514, 537-542, 560-601; Zadu-l-Mead: III/26-60; Fethu-l-Bari: VIII/83-103; Rahmetun li-l-Alemin: I/184-207.
548
Prhapja e suksesshme e Islamit dhe rezultatet
PRHAPJA E SUKSESSHME E ISLAMIT DHE REZULTATET

Para se t vazhdojm prpara n lidhje me ditt e fundit t jets s Resulullahut , sht e nevojshme t themi dika t prgjith-shme pr detyrat e lartsuara, t cilat Resulullahu i ka realizuar gjat jets s vet, pastaj t gjitha ato q e kan veuar nga Pejgam-bert e tjer, me Shpallje apo pa t, n mnyr q t mund t konk-ludojm se ky sht i zgjedhuri ndr ta. Resulullahut ton Allahu i ka thn: O ti i mbshtjell! Kaloje natn zgjuar, prve nj pjese t vogl! (El-Muzzemmil: 1-2) O ti i mbuluar! Ngrihu dhe trhiqu vrejtjen (duke i thirrur). (El-Muddeeththir: 1-2) Ai u ngri dhe vazhdimisht mbeti zgjuar m tepr se njzet vjet, duke bartur mbi supe peshn e amanetit - Shpalljen e besuar, m e madhja pr kt Tok. E barti barrn e mbar njerzimit, obligimin e besimit n nj Zot, barrn e prpjekjeve t palodhshme dhe t xhihadit n shum sfera jetsore. Resulullahu barti mbi supet e veta prgjegjsin e puns s palodhshme dhe t xhihadit. sht dashur t edukohet vetdija njerzore, e cila ishte kredhur n dyshime, n mashtrime dhe n injorancn e periudhs paraislamike. Vetdija e njeriut, personaliteti i tij, egoja e tij, ishin tepr t ngarkuara me pasionin pr t tejkaluar n do gj t shmtuar. Feja Islame krkonte mund t madh pr sajimin e njeriut n suaza t normales. Pas kthimit t vetdijes n nj gjendje normale, kalohej n fushveprime t tjera, prkatsisht, pas lufts s njeriut me vetveten, paraqitej nevoja pr luftn e gjat dhe t vazhdueshme me armiqt e Allahut . Jobesimtart, t kthyer kundr besimtarve, ishin t gatshm dhe t vendosur n qllimet e veta pr ta rrnjosur farn e s vrtets, derisa ishte n mugullim e sipr. Kjo duhej t bhej para se t rritej kjo e vrtet dhe ti lshonte rrnjt e veta n thellsit e toks, kurse degt n hapsirat qiellore. Ajo nuk guxon ti lr nn hije t vrtetat e tjera. 549
Resulullahu dhe muslimant as q kishin koh t pushonin nga betejat brenda Arabis, ndrkoh q edhe Bizanti prgatitej kundr popullit t ri (umetit musliman) me aspirata pr ta nnshtruar duke u vrsulur nga veriu. N suazat e t gjitha ktyre, beteja e par ende nuk kishte prfunduar, sepse lufta me vetveten vijon vazhdimisht. Miku i saj sht shejtani i mallkuar, i cili n asnj ast nuk ndalet nga qllimet e veta. Ai vazhdimisht tenton t futet n thellsin e shpirtit t njeriut dhe aty brenda ta shprush zjarrin e epshit t pafrenueshm. Prball t gjitha ktyre qndronte Muhammedi, Resulullahu , duke mbrojtur fen e Allahut, duke br luft t pandrprer n t gjitha sferat e jets s mundimshme dhe t dynjallkut, i cili sulej me furi n prditshmrin e vet. Muslimant rreth tij e ndjenin sigurin dhe rehatin e fituar me prpjekje t vazhdueshme, t stolisur me durim t fort - sabr, duke gdhir natn n dhikr, n ibadet dhe n msim t Kuranit, t devotshm dhe t dgjueshm ndaj urdhrave t Allahut.670 Kshtu jetoi Resulullahu yn n luftn jetsore, t pandrprer dhe t mundimshme, mbi njzet vjet. Gjat tr ksaj kohe, kurrnjher nuk e humbi shpresn se Islami, feja dhe msimi nuk do t kishin sukses n sfern e rruzullit toksor. Islami sht pranuar me mendje (arsye), e mendja ka mbetur e shtangur para shum ngjarjeve. Me far shpejtsie Arabia e prqafoi Islamin dhe me far shpejtsie idhujtaria paraislamike prjetoi falimentim t gjithmbarshm! Vetdija e zgjuar refuzonte besimin n statuja dhe kumire, e jo vetm kaq, por i thyen, i rrnuan, i rrzuan dhe i shkatrruan ato. Npr qytete, fshatra dhe hapsira t shkrettirs jehonin fjalt e tevhidit, madhrimit t Zotit Nj, t Allahut . Zri i ezanit, i cili thrriste pr namaz, prhapej npr kto hapsira t shkrettirave. Besimi i ri i dha jet mjedisit t prgjumur e t plogshtuar. Hafidht e Kuranit ngarendn n t katr ant duke msuar me gjith zemr ajetet e Allahut, duke i vendosur kshtu dispozitat e Tij. U bashkuan popujt dhe fiset, gjer ather t ngatrruara. Njerzit pushuan s adhuruari idhujt dhe filluan ti besonin Allahut . Nuk kishte m ngadhnjimtar dhe t nnshtruar, zotrinj dhe robr, gjyqtar e t dnuar, t atill q bnin padrejtsira dhe t atill q
670
Fi-Dhilali-l-Kuran: 29/168, 169; Fjalt e Sejjid Kutbit.
550
Prhapja e suksesshme e Islamit dhe rezultatet
u bheshin padrejtsira. Arabt, me ndihmn e Allahut , e hodhn traditn paraislamike. Ata nuk ishin m m t mir se t tjert, e as t tjert nuk ishin m t mir se arabt. Nuk kishte m prparsi i bardhi ndaj zezakut, prve n devotshmri. T gjith njerzit e kan origjinn nga Ademi, e Ademi nga dheu. N kt mnyr, me vlerat e Islamit, arabt realizuan bashkimin e tyre, dhe m tepr se kjo, bashkimin e humanitetit dhe t drejtsis shoqrore. Nga problemet e dynjallkut doli n drit formula pr jet t lumtur. Bota e ndrroi pamjen e vet, historia i shkroi faqet e veta t reja. Mendja e njeriut u pasurua me njohuri t reja. Periudha paraislamike n do pikpamje e nnshtronte njeriun ndaj sendeve objektive. Shpirtin e tij e kishte thurur n dokrrat e errsirs e t pabesis. Mbretronte injoranca dhe errsira prkundr besimeve hyjnore t mparshme, t cilat qysh ather prjetuan falsifikime dhe dobsira, t cilat e kishin humbur fuqin e kontrollit mbi shpirtin e njeriut. Kto besime qysh ather ishin t zbrazta, pa jet dhe pa shpirt. Feja Islame e liroi njeriun, shpirtin dhe mendjen e tij nga laku i pabesis, i politeizmi dhe i robris. E liroi shoqrin njerzore nga dhuna dhe terrori, nga prarja dhe ndryshueshmria e cilsdo fe. Islami e ndrtonte shoqrin mbi bazat e dlirsis, t nderit dhe t pastrtis, mbi bazat e liris dhe t prtritjes, mbi baza t dituris dhe t qndrueshmris, t besimit n vetveten, t drejtsis, t bujaris. E ndrtonte n baz t veprimit dhe t puns s pandrprer, pa t cilat nuk mund t kihet jet t bukur dhe t rehatshme. Islami do gjje n jet ia ka caktuar vlern e vet.671 N saj t ktyre ndrrimeve, Arabia prjetoi rilindjen q nuk e ka pasur q nga zanafilla e saj, dhe historin q nuk e ka pasur ndonjher, e cila ia stolisi jetn popullit gjer ather t panjohur n bot.
671
Parathnia e Sejjid Kutbit: far ka humbur bota me stagnimin e muslimanve, f. 14.
551
Haxhi lamtumirs
HAXHI LAMTUMIRS
Frutat e doktrins islame tanim zhvilloheshin dhe rriteshin gjithnj e m shum, dorzimi i fes ishte pjekur, kurse shoqria e re krijohej n themelet e adhurimit t nj Allahu dhe kurrgjje tjetr. Kjo bazohej n Shpalljen e Allahut t ciln ia zbriti Resulullahut . Dukej se nj z i panjohur i pshpriste Resulullahut dhe n zemr i fuste ndjenjn se banimit t tij n kt bot po i afrohej fundi. Me rastin e prcjelljes s Muadh b. Xhebelit n Jemen, n vitin 10 h., mes tjerash i pat thn: O Muadh, ndoshta nuk do t m shohsh m kur t kthehesh, por mund t bhet se do t kalosh pran mesxhidit tim dhe varrit tim..., e Muadhi filloi t qante duke iu druajtuar ndarjes nga Resulullahu . Allahu ka dashur q Pejgamberi i Tij ti shihte frytet e misionit t vet, pr ka duroi lloj-lloj vshtirsish dhe vuajtjesh mbi njzet vjet dhe iu mundsua q, n shpatet e Meks t takohej me fiset arabe dhe me prfaqsuesit e tyre, q t merrnin nga ai bazat dhe dispozitat fetare, kurse Resulullahu t merrte prej tyre vrtetimin se amanetin dhe dorzimin e Islamit e kishte plotsuar, se Shpalljen e kishte kumtuar dhe umetin popullin, e kishte kshilluar. Resulullahu shpalli se do ta kryente haxhin, t cilin Allahu do ta bekonte dhe ku do t merrnin pjes edhe muslimant. N Medin erdhn shum njerz. donjri dshironte t ishte afr Resulullahut dhe q s bashku me t t nisej n kt rrug.672 Dhe, t shtunn, m 26. dhul-kade, Resulullahu u prgatit pr rrug.673 Kur kceu dielli, pastroi trupin, veshmbathjen dhe pasdreke mori rrugn. N vendin e quajtur Dhu-l-Hulejfe, jo larg Medins, arriti para ikindis. E priti kohn e ikindis dhe fali dy rekate. Ktu edhe bujti, e kur agoi drita, u tha ashabve t vet: Mbrm m
Muslimi, Kaptina: Haxhi i Resulullahut : I/394 Kt dat e ka vrtetuar Ibni Haxheri, por m von sht prmirsuar duke konfirmuar se sht nisur m 21. dhul-kade. Shih: Fethu-l-Bari: VIII/104.
673 672
553
vizitoi Xhibrili, t cilin e kishte drguar Zoti im, e m tha: Falu n kt lugin t bekuar dhe bje nijet pr umre dhe pr haxh.674 Para dreke Resulullahu u pastrua, pastaj veshi ihramet. Aishja radijAllahu anha e parfumosi dhe me dorn e vet ia frkoi pluhurin aromatik n trupi dhe n krye, ku kishte misk. Madje n qaf dhe n mjekr i shiheshin gjurmt e pluhurit. Pastaj veshi ihramet dhe fali dy rekatet e dreks. Duke shqiptuar shehadetin, iu prgjigj thirrjes s Allahut pr haxh dhe pr umre, duke br nijet q ti kryente njkohsisht. Pastaj hipi n deve dhe prsri iu prgjigj thirrjes s Allahut. Kt e prsriste edhe ndrsa deveja e bartte npr shkrettir. Resulullahu udhtoi gjersa iu afrua Meks. At nat bujti n vendin e quajtur Dhul-Tuva, n mngjes fali namazin e saba-hut. Prsri u pastrua dhe t dieln n mngjes, m 4 dhul-hixhxhe, t vitit 10 h., hyri n Mek. N rrug kaloi tet dit me ecje mesa-tare. Kur hyri n Mesxhidu-l-Haram, bri tavafin (sjelljen rreth e prqark Kabes), pastaj bri sajin (ecje e shpejtuar) mes Saffs dhe Mervs (dy brigje afr Kabes). Nuk i hoqi ihramet sepse e kishte br nijet q njkohsisht t kryente haxhin dhe umren. Me vete kishte marr kurbanet. U vendos n pjesn e eprme t Meks, n vendin El-Huxhun. M nuk shkoi pr ta br tavafin gjer n tavafin e haxhillkut. Resulullahu u urdhroi t gjith atyre, t cilt nuk e kishin br nijet t prisnin kurban, q n ihrame t ishin vetm pr t kryer umren, prkatsisht derisa t bishin tavafin rreth Kabes dhe sajin mes Saffs dhe Mervs, e pastaj ti hiqnin ihramet dhe t liroheshin nga umreja. Shumica ngurruan t vepronin kshtu, andaj Resulullahu u tha: Po qe se do t vija prsri n kt situat, nuk do t veproja kshtu, sikur t mos i kisha marr me vete kurbanet do ti zhvishja ihramet dhe do t lirohesha nga umreja, andaj le t zhvishet ai q nuk ka me vete kurban. Ashabt dhe t tjert e dgjuan dhe e zbatuan urdhrin e Resulullahu . Ditn e tet t muajit dhul-hixhxhe, n ditn e tervijetit (dita n prag t Arafatit), Resulullahu shkoi n Minne. N Minne fali drekn dhe ikindin s bashku, kurse akshamin dhe jacin s bashku. Aty bujti dhe fali namazin e sabahut (n Minne ka falur pes namaze). Kur lindi dielli, u nis pr n Arafat. Aty gjeti adrn e prgatitur bardh e zi. Aty u vendos dhe kur dielli iu afrua perndimit krkoi
674
Transmeton Buhariu nga Umeri : I/207.
554
Haxhi lamtumirs
deven e vet, i hipi asaj dhe u nis nga qendra e lugins Arafat. N Arafat ishin tubuar njqind e njzet e katr mij ose njqind e dyzet e katr mij njerz, haxhiler. Resulullahu iu drejtua njerzve si ligjrues dhe mbajti nj hutbe universale dhe koncize. Ai tha: O njerz dgjoni ligjrimin tim, sepse un nuk e di nse, pas ktij haxhi, do takohem m me ju n kt vend.675 Gjaku dhe pasuria juaj jan t shenjta pr ju, ashtu si sht e shenjt kjo dit n kt vend tuaj. A thua nuk u rrzua nn kmbn time (u anulua dhe u dbua) do gj nga koha paraislamike (bestytnia dhe zakonet e vjetra, edhe gjakmarrja, nga koha paraislamike sht rrzuar)? Gjakmarrja e par e ktill e cila anulohet, sht gjaku i Ibni Rebiah b. El-Harithit. Ai ka qen n tajisje te fisi Benu Sad, ndrsa e vran njerzit nga fisi Hudhejl. Kamata paraislamike sht anuluar. Kamata e par q anulohet sht kamata e Abbas b. Abdul-Muttalibit, e tra sht rrzuar. Kini frik Allahun pr sjelljet tuaja ndaj grave. Ju i keni marr ato n bes t Allahut dhe me to keni marrdhnie me lejen e Allahut. Ato jan t obliguara q n shtpin tuaj t mos ua lejojn hyrjen askujt. Ju kt e urreni, andaj keni t drejt ta krkoni kt prej tyre. Nse kto nuk veprojn kshtu, goditini ato me goditje e cila nuk sht e fuqishme. Ato kan t drejt q ju ti ushqeni dhe ti vishni, ashtu si sht e drejt. Juve po ua l Librin e Allahut,676 dhe nse i prmbaheni fuqishm atij, nuk do t devijoni. O njerz, me t vrtet, pas meje nuk do t ket m Pejgamber, e as pas jush nuk do t ket umet (popull) tjetr. Pr kt arsye besoni Krijuesin tuaj, falni pes koht e namazit, agjroni gjat muajit ramazan, jepni zekatin n pasurin tuaj. Kshtu i pastroni shpirtrat tuaj, dhe vizitoni (kryeni haxhin) shtpin e Krijuesit tuaj. Bhuni t dgjueshm ndaj udhheqsve tuaj t drejt. Nse t gjitha kto i respektoni, do t hyni n Xhenetin e Krijuesit tuaj.677 E nse do t pyeteni pr mua, far do t thoni? Ata u prgjigjn: Do t dshmojm se na ke komunikuar e na ke kshilluar dhe se e ke zbatuar misionin tnd. Resulullahu , duke treguar me gisht nga qielli e pastaj nga populli, tha: O Zoti im, Ti je Dshmitar. Kt e prsriti tri her.678
675 676
Ibni Hisham: II/603. Sahihu-l-Muslim: I/397, kaptina: Haxhi i Resulullahut . 677 Hadithi i Ibni Maxhxhes dhe Ibni Asakirit, Rahmetun li-l-Alemin: I/263. 678 Sahihu-l-Muslim: I/397.
555
Njeriu i cili kishte zrin m t lart, e q i prcillte fjalt e Resulullahut , ishte Rebiah b. Umejje b. Halefi.679 Pasi e kreu fjalimin e vet, Allahu i zbriti Shpalljen: Sot jua prsosa dispozitat e fes suaj dhe jua plotsova dhuntin Time ndaj jush, dhe jam i knaqur q feja Islame t jet feje juaj. (El-Maide: 3). Kur e dgjoi Umeri kt ajet, filloi t qante. Njerzit e pyetn: t shtyri n vaj? Ai u prgjigj: Pas plotsimit dhe prsosjes nuk mund t ket asgj tjetr, prve mungess dhe paksimit.680 Pas hutbes, Bilali thirri ezanin, pastaj ikametin, e Resulullahu ua fali njerzve namazin e dreks. Pastaj prsri u thirr ikameti, e Resulullahu fali namazin e ikindis. Mes ktyre dy namazeve nuk fali kurrgj tjetr. Mandej i hipi deves dhe erdhi n vendqndrim n Arafat. Deven e ktheu nga Xhebelu-l-Rahmeti (kodra e Mshirs), derisa kodra ishte prpara tij. U kthye nga kibla dhe ashtu qndroi deri n perndimin e diellit. Kur u zhduk e kuqja n perndim, Resulullahu e hipi pas vetes n deve Usamen dhe u nis pr n Muzdelife. N Muzdelife fali akshamin dhe jacin me nj ezan e dy ikamete. Mes namazeve nuk kndoi tesbih. Pastaj u shtri dhe fjeti gjer n mngjes. N mngjes e fali sabahun me ezan dhe ikamet, derisa u zdrit. Pas namazit i hipi deves dhe shkoi n kodrn e Muzdelifes, u kthye nga kibla dhe e luste Allahun, thrriste tekbire dhe tehelule. Aty qndroi duke u lutur derisa nuk u zdrit mir. Para se t lindte dielli, u nis nga Muzdelifja pr n Minne. Pas vetes n deve hipi El-Fadl b. Abbasin. Kshtu arriti n luginn Muhassir. Aty i tundi pak kraht (q bn pjes n ceremonit e haxhit), e pastaj u nis rrugs s mesme, e cila t onte n xhemren e Madhe (vend ky ku simbolikisht gjuhet shejtani me gur t vegjl). N kohn e Resulullahut afr ksaj xhemreje ishte nj dru, andaj kjo xhemre sht quajtur xhemretu-l-Akaba ose xhemretu-l-ula (xhemreja e Akabas apo xhemreja e Par). N xhemre gjuajti shtat guralec. Gjat gjuajtjes t do guraleci thrriste Allahu ekber. Guralecat i hidhte me dorn e djatht nga mesi i lugins Minne. Pas hedhjes s guralecave vajti n menhar, vend ku theren kurbanet. I theri gjashtdhjet e tri deve me dor t vet, pastaj ia dha Aliut pjesn tjetr prej tridhjet e shtat deveve, t cilat i
679 680
Ibni Hisham: II/605. Transmeton Buhariu nga Umeri ; Rahmetun li-l-Alemin: I/265.
556
Haxhi lamtumirs
theri ky. Gjithsej u thern njqind kurbane t mdha. Aliu u shoqrua me Resulullahun n kurbanet e tij. Resulullahu urdhroi q nga do kurban t ndahej nga nj cop mish, t cilat i vun n kusi. Mishin e zien e Resulullahu hngri nga ky mish dhe piu orb. Pastaj i hipi deves dhe shkoi n Mek pr t br tavafu-l-ifadeti. N Mek fali namazin e dreks. Pastaj shkoi te benu Abdul-Muttalibt, t cilt u jepnin haxhilerve uj t Zem-Zemit, e tha: Zbritni, o benu Abdul-Muttalib dhe m jepni uj. Sikur t mos kisha frik se njerzit do tua rrmbenin punn, edhe un do t zbritja s bashku me ju q t nxirrja uj. Ata ia nxorn nj kov e Resulullahu piu uj t Zem-Zemit.681 Ditn e par t Kurban Bajramit, m 10 Dhul-hixhxhe, kur u ngrit dielli, n ort e paradreks, Resulullahu u mbajti nj ligjrat njerzve. Ishte i ulur n mushk. Aliu shtiste para tij, ndrsa disa prej njerzve rrinin ulur e disa qndronin n kmb.682 N kt hutbe prsriti disa gjra nga hutbeja e djeshme. Buhariu dhe Muslimi transmetojn nga Ebu Bekri, i cili ka thn: Resulullahu n ditn e par t Kurban Bajramit na ka mbajtur nj hutbe, e ka thn: Koha rrotullohet si sht rrotulluar n ditn e krijimit t qiejve dhe t Toks. Viti prbhet prej dymbdhjet muajve, prej t cilve katr jan t shenjt. Tri jan t njpasnjshme: dhul-kade, dhul-hixhxhe dhe muharrem, ndrsa rexhebi sht ndrmjet xhumadel-uhras dhe shabanit. Pastaj tha: Cili sht ky muaj? Ne u prgjigjm: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri. Resulullahu heshti, e ne menduam se do ta emrtonte me ndonj emr tjetr. Pastaj pyeti: A nuk sht dhul-hixhxhe? U prgjigjm: Po. Ai pyeti: E cili sht ky vend? Ne u prgjigjm: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri. Resulullahu heshti, e ne menduam se do ta emrtonte me ndonj emr tjetr. Ai, m n fund pyeti: A nuk sht ky Beldeti (Meka)? U prgjigjm: Po. E cila dit sht kjo ? U prgjigjm: Allahu dhe Pejgamberi i Tij e din m s miri. Ai heshti, e na menduam se do ta emrtonte me ndonj emr tjetr. Ai pyeti: A nuk sht kjo dita e prerjes s kurbaneve? U prgjigjm: Po. Resulullahu tha: Me t vrtet gjaku juaj, pasuria juaj dhe
681 682
Transmeton Muslimi nga Xhabiri, kaptina: Haxhi i Resulullahut : I/397-400. Transmeton Ebu Davudi, kaptina: N far kohe ka ligjruar Resulullahu ditn e par t Kurban Bajramit: I/270.
557
shumsia juaj jan t shenjta si sht e shenjt kjo dita juaj, n kt vend tuaj dhe n kt muaj tuaj. Ju do t takoheni me Krijuesin tuaj, e Ai do tju pyes pr veprat tuaja. Pas meje mos u ktheni n lajthitje, e q tia prisni kokat njri-tjetrit. A ju kam kumtuar? U prgjigjm: Po. Resulullahu tha: O Zoti im, bhu Dshmitar! Dhe dijeni, ata q jan t pranishm le ti informojn ata q nuk jan t pranishm, ndoshta shum prej tyre do t kuptojn m mir se t pranishmit t cilt kan dgjuar.683 N hadith thuhet se Resulullahu n kt hutbe ka thn: Ta dini se mkatari q gabon, mund t dmtoj vetm vetveten, e mos t mkatoj ndaj fmijs s vet, dhe mos t mkatoj fmija ndaj prindit t vet! A nuk sht i dshpruar shejtani se nuk do t jet m kurr i adhuruar n kt vend tuaj? Por ai do t ket dgjes n veprat tuaja, t cilat i konsideroni si t parandsishme, andaj do t jet i knaqur me to.684 Resulullahu ditt e Kurban Bajramit i kaloi n Minne duke kryer ceremonit-rregullat e haxhit dhe duke u msuar njerzve dispozitat. E madhronte Allahun duke zbatuar traditn e kurbanit, ashtu si e kishte praktikuar populli i Ibrahimit . Krahas t gjitha ktyre, e anuloi traditn e shirkut (politeizmit) dhe shenjat e tij. Gjat ditve t Bajramit mbajti edhe disa hutbe. Ebu Davudi rrfen, prmes vargut t besueshm t transmetuesve, nga Serra, e bija e Nebuhanit, e cila thot: Resulullahu na mbajti nj hutbe nga mesi i ditve t Bajramit. Ka thn: A sht kjo dita e mesme e Bajramit?685 Hutbeja e tij sot ishte e njjt sikurse ajo n ditn e par. Kjo ligjrat sht mbajtur menjher pas shpalljes s sures En-Nasr. Ditn e trembdhjet t muajit dhul-hixhxhe, apo ditn e tret t Kurban Bajramit, Resulullahu u nis prej Minnes. Arriti n Ebtah,
Sahihu-l-Buhari: I/234, kaptina: Hutbeja n Minne. Transmeton Tirmidhiu: II/38, 135; Ibni Maxhe n kapitullin mbi Haxhin; Mishkatu-l-Mesabih: I/234. 684 Ebu Davudi, kaptina: N cilat dit Resulullahu ka mbajtur hutbe n Minne: I/269. 685 Sahihu-l-Buhari, Kitabu-l-menasiki, pjesa e par dhe II/631; Sahihu-l-Muslim, kaptina: Haxhi i Resulullahut e; Fethu-l-Bari: VIII/103-110 dhe pjesa e tret, komentimi Kitabu-l-menasiki; Ibni Hisham: II/601-605; Zadu-l-Mead: I/196, 218-240. 685 Ebu Davudi, kaptina: N cilat dit Resulullahu ka mbajtur hutbe n Minne: I/269.
684 683
558
Haxhi lamtumirs
n shpatien e Benu Kenanijve. Aty e kaloi pjesn e dits dhe natn vijuese. Aty fali s bashku drekn e ikindin dhe akshamin e jacin. Pastaj pushoi pak, mandej i hipi deves dhe u nis pr n Bejtullah. Kur mbrriti atje, kreu tavafu-l-vedai (tavafin lamtumirs). Pas kryerjes s t gjitha ceremonive t haxhit, urdhroi q t prgatitej kthimi n Medin, jo pr t shfrytzuar pushimin, por pr t vazhduar ballafaqimin me punn e mundimshme pr hir t Allahut dhe t rrugs s Tij.686
Ekspedita e fundit luftarake

Mendjemadhsia e Perandoris Bizantine refuzonte do t vrtet jetsore, t ciln Islami e vinte n dukje. Kjo mendjemadhsi e saj, e shtyri at q t likuidonte donjrin q bhej aderues i ksaj t vrtete, sikundse bri me Ferveh b. Amr El-Xhezzamiun, i cili ishte mkmbs i tyre n Muane. Duke par kt mendjemadhsi dhe guxim t tyre, Resulullahu vendosi t prgatiste nj ushtri t madhe. N muajin seffer t vitit 11 h., i urdhroi Usame b. Zejd b. Harithit q t nisej me kalorsi e t sulmonte Belhin dhe Ed-Durimin n Palestin. Qllimi i ktij sulmi ishte t futej frika dhe t shkaktoheshin rregullime n radht e armikut, n t njjtn koh t futej siguria dhe vetbesimi n zemrat e arabve, t cilt jetonin n kufijt e shtetit islam. Pastaj q ndokush t mos mendonte se forca kishtare posedonte fuqi t pamposhtur, si dhe q pranimi i Islamit nuk u sjell aderuesve t vet vetm vdekje. Njerzit polemizonin rreth personalitetit t komandantit, pr shkak se ky ishte shum i ri. Dyshonin se ky mund ta kryente detyrn me sukses. Andaj Resulullahu u tha; Nuk jam i habitur q jeni duke e sulmuar pozitn e Usames, sepse e keni sulmuar edhe pozitn e babait t tij. Babai i tij ka qen i lindur pr pozitn udhheqse dhe pr mua ka qen njri prej njerzve m t dashur, e edhe ky gjithashtu, pas tij m sht njri prej m t dashurve.687 Pas ktyre fjalve njerzit ngarendn t hynin n radht e ushtris s Usames. Kur e lshuan Medinn, vendpushimi i par i tyre qe El-Xhurfi, tri milje larg Medins, ku u erdhi lajmi jo i mir pr smuSahihu-l-Buhari, Kitabu-l-menasiki, pjesa e par dhe II/631; Sahihu-l-Muslim, kaptina: Haxhi i Resulullahut e; Fethu-l-Bari: VIII/103-110 dhe pjesa e tret, komentimi Kitabu-l-menasiki; Ibni Hisham: II/601-605; Zadu-l-Mead: I/196, 218-240. 687 Sahihu-l-Buhari: II/612, kaptina: Resulullahu drgon Usamen n ekspeditn ushtarake.
686
559
ndjen e Resulullahut . Ky lajm i shqetsoi shum dhe nuk deshn t vazhdonin rrugn derisa t kuptonin prcaktimin e Allahut. Mirpo, Allahu deshi q kjo t ishte ekspedita e par n kalifatin e Ebu Bekr Es-Siddikut.688
688
Sahihu-l-Buhari: II/612; Ibni Hisham: II/606, 657.
560
Vajtja tek Allahu i Lartsuar
VAJTJA TEK ALLAHU I LARTSUAR

Lajmtart pr ndrrim jete
Duke qen se msimi fetar e fitoi formn e tij prfundimtare dhe, pasi Islami mbretroi n tr Arabin, u paraqitn shenjat e ndarjes nga jeta, e cila gufonte nga ndjenjat e Resulullahut dhe e cila sht sqaruar me fjalt dhe me veprat e tij. Resulullahu n muajin ramazan t vitit 10 h., qndroi njzet dit n itikaf, ndrsa n vitet e kaluara ishte nga dhjet dit. Xhibrili e kndoi dy her tr Kuranin s bashku me Resulullahun . Resulullahu n haxhin Lamtumirs ka thn: Un nuk e di nse do t takohem m me ju n kt vend. Gjithashtu, te Xhemreja e Par n Akaba ka thn: Zbatoni ceremonit e haxhit ashtu si jam duke i praktikuar un, sepse mund t ndodh q pas ktij viti nuk do ta vizitoj m Kaben. N mes Kurban Bajramit iu shpall sureja En-Nasr, andaj Resulullahu e dinte se kishte ardhur koha e ndarjes dhe se shpirti i paralajmronte vdekjen. N fillim t muajit seffer t vitit 11 h., Resulullahu vajti n Uhud dhe u fal, duke e lutur Allahun pr shehidt, duke u prshndetur nga t vdekurit sikurse edhe nga t gjallt. Prej aty u kthye n mesxhid, hipi n mimber, e tha: Un po ndahem prej jush. Para Allahut do t dshmoj pr ju. Pasha Allahun, tani jam duke par vdekjen time. M jan dhn elsat e thesarit t Toks. Un nuk kam frik, pasha Allahun, se pas meje prsri do t bheni mushrik, por po druaj se do t grindeni rreth pasuris.689 At nat, rreth mesnate, doli n Xhennet beki (varrezat n oborr t mesxhidit). Aty e luti Allahun q t falte mkatet e t vdekurve. Aty tha: Esselamu alejkum, o banor t varrezave. Mos u
689
Muttefikun Alejhi. Sahihu-l-Buhari: II/585.
561
piklloni se ku gjendeni n krahasim me at se ku gjenden njerzit. sht paraqitur turbullira porsi nata e errt. sht duke ardhur turbullir pas turbullire, e kjo e fundit sht m e madhe se ajo e para. Pastaj i gzoi t vdekurit duke thn: Edhe ne do t vijm aty ku jeni ju.
Fillimi i smundjes
T hnn m 29 seffer t vitit 11 h., Resulullahu mori pjes n varrimin e nj xhenazeje n Xhennet beki. Duke u kthyer n shtpi filloi ti dhimbte koka. Kishte temperatur aq t lart, saq fuqia e saj dukej n allmn, t ciln e mbante t mbshtjell rreth koks. Resulullahu , kshtu i smur, falej n mesxhid njbdhjet dit si imam, ndrsa gjithsej qe i smur trembdhjet apo katrmbdhjet dit.
Java e fundit e jets

Smundja e Resulullahut ishte tejet e rnd, saq filloi ti pyeste grat e veta: Ku jam nesr, te cila jam nesr? Ato e kuptuan dshirn e tij, andaj e lejuan t shkonte tek ajo q dshironte. U vendos tek Aishja radijAllahu anha, duke u mbshtetur mes ElFadl b. Abbasit dhe Ali b. Ebi Talibit . N shtpin e Aishes hyri me kok t lidhur, duke i trhequr kmbt zvarr. Tek ajo e kaloi javn e fundit t jets s vet. Aishja radijAllahu anha kndonte Muavvedheten - suren El-Felek dhe El-Nas dhe dua, t cilat i kishte msuar nga Resulullahu , pastaj frynte n t dhe e frkonte me dorn e vet, duke u lutur pr mirqenien e tij.
Pes dit para transferimit

T mrkurn, pes dit para transferimit, temperatura iu zgjerua n tr trupin. Kishte dhimbje t mdha dhe i binte t fikt. Atbot tha: Mi sillni shtat matare me uj nga puse t ndryshm, n mnyr q t dal para njerzve dhe tua l porosin time. E uln n govat dhe derdhnin uj mbi t, saq tha: Mjaft m, ju lutem! Pas ksaj u ndje m mir. Hyri n mesxhid, u ul n mimber dhe u mbajti fjalim njerzve t tubuar. Ai tha: Allahu i ka mallkuar hebrenjt dhe t krishtert, pr shkak se varret e Pejgamberve (t shenjtve) t tyre i kan shndrruar n faltore. N nj
562
hadith tjetr qndron: I vraft Allahu hebrenjt dhe t krishtert, pr shkak se i kan br varret e Pejgamberve t tyre faltore.690 Pastaj tha: Mos e merrni varrin tim si objekt adhurimi.691 Pastaj pranoi t ishte i ndshkuar nse i kishte br keq dikujt, e tha: Nse diknd e kam frushkulluar shpins, ja shpina ime, le t ma kthej n mas t njjt. Nse diknd e kam ofenduar, le t ma kthej me t njjtn mas. Pastaj zbriti nga mimberi dhe fali namazin e dreks. Mandej prsri hipi n mimber dhe prap e prsriti se nse i kishte mbetur dikujt borxh, le ta krkonte at q tia kthente. Njri tha: M ke borxh tre drahm. Resulullahu iu drejtua El-Fadlit e i tha: O Fadl, jepja ato. Pastaj e la porosin n lidhje me ensart, e tha: Po ju l porosin pr ensart. Ata jan njerzit e mi dhe familja ime, ata e kan kryer at q sht dashur ta kryejn, por u mbetet ajo q ende duhet ta kryejn. Merrni prej tyre at q sht mir, ndrsa mos e prfillni at q sht prej tyre e keqe. N nj hadith tjetr qndron: Njerzit shumohen, ndrsa ensarve gjithnj iu paksohet numri, gjersa bhen sikurse kripa n gjell. Kushdo q t jet prej jush n pushtet, e prej tyre prjeton gjra t paplqyera apo ndihm, prej tyre le t pranoj at q sht e mir, e mos t prfill at q prej tyre sht e keqe.692 Pastaj tha: Allahu ia ka mundsuar nj njeriu t zgjedh nga kopshti i dynjallkut cilndo lule ose at q posedon Allahu. Ai zgjodhi at q posedon Allahu. Ebu Seid El-Hudariu transmeton: Ebu Bekri filloi t qante e tha: T flijojm ty pr baballart tan e nnat tona. Ne protestuam, kurse njerzit than: Shihni kt plak, po ndodh me t? Resulullahu na flet pr robin t cilin Allahu e ka sprovuar q t zgjedh lulen e ksaj bote ose at q posedon Allahu, e ky s kndejmi thot: T flijojm ty pr baballart tan e nnat tona. Resulullahu tani ishte n pozit t zgjidhte, kurse Ebu Bekri me t vrtet ka qen m i dituri prej nesh.693
690 691
Sahihu-l-Buhari: I/62. Muvetta El-Imam Malik, f. 360. Muvetau-l-imam Malik, f. 65. 692 Sahihu-l-Buhari: I/536. 693 Muttefekun Alejhi. Mishkatu-l-Mesabih: II/548.
563
Ather Resulullahu tha: Njeriu m dordhns ndaj meje, qoft pr pasurin e vet, qoft pr shoqrimin e tij me mua, sht Ebu Bekri. Sikundr t krkoja mik t ngusht, pos Allahut, do t merrja Ebu Bekrin. Por ta keni t ditur se vllezrit t tubuar rreth Islamit n dashuri dhe n harmoni do t hasin edhe xhami me dyer t mbyllura, por dyert e Ebu Bekrit jan gjithnj t hapura.694
Katr dit para transferimit

T enjten, katr dit para transferimit n Ahiret, duke ndjer dhimbje t mdha, Resulullahu tha: Ejani tju shkruaj nj libr, n mnyr q t mos devijoni nga rruga e drejt. Rreth tij ishin ulur njerzit, n mesin e t cilve ishte Umeri , i cili tha: Resulullahun e ka kapluar smundja, ndrsa ju e keni Kuranin. Juve ju mjafton Libri i Allahut. Njerzit e shtpis u hidhruan dhe u ndan n mendime. Disa u hidhruan e than: Afrojani le t thot Resuluka t dshiroj. ndrsa t tjert u pajtuan me mendimin e llahu Umerit . Pasi e tepruan n polemik, Resulullahu tha: Shkoni dhe m lini t qet!695 At dit ka porositur tri gjra: 1. Q t shprngulen nga Arabia hebrenjt, t krishtert dhe mushrikt; 2. Q t shprblehen delegacionet me t gjitha ato q u kishte premtuar; 3. Porosin e tret e ka harruar transmetuesi. sht e mundur q kjo t ket qen lidhmria e ngusht me Kuranin dhe me Sunetin, ose q ushtria me n krye Usamen t kryente detyrn e vet, ose porosia pr: namaz dhe pr ata t cilt jan n posedimin tuaj. Edhe kt t enjte Resulullahu gjithnj ishte imam n xhemat prkundr smundjes s rnd, deri n jaci. Namazi i fundit, t cilin e fali me xhemat, qe akshami. Kndoi si zakonisht El-Murselat.696 Rreth kohs s jacis gjendja e rnd u vshtirsua edhe m, andaj nuk mundi t dilte n mesxhid. Aishja radijAllahu anha thot: Resulullahu pyeti: A t shkoj tu fal njerzve namazin? Ne u prgjigjm: Jo, o Pejgamber i Allahut, edhe pse ata t presin. Ai tha: M sillni uj dhe govatn. Ne ia sollm e ai u pastrua dhe u ngrit me mund t madh, por
694 695
Sahihu-l-Buhari: I/22, 429, 449, II/638. Transmeton Buhariu nga Ummu-l-Fadli, kaptina Smurja e Resulullahut 696 Hadith i harmonizuar, Mishkatu-l-Mesabih: I/102.
II/637.
564
menjher i ra t fikt. Pastaj u kndell e pyeti: A tua fal namazin njerzve? Edhe t dytn e t tretn her ndodhi si hern e par. Pastrohej, ohej pr t vajtur, por i binte t fikt. M n fund e drgoi Ebu Bekrin q ti bhet xhematit imam n namazin e jacis. Ebu Bekri falej edhe ditve t tjera. 697 Si imam fali shtatmbdhjet namaze gjat jets s Resulullahut . Aishja radijAllahu anha u prpoq tri-katr her te Resulullahu pr ta ndrruar imamin, n mnyr q njerzit t mos e merrnin si parashenj t keqe, por Resulullahu refuzoi ta bnte kt duke thn: Me t vrtet, ju jeni pronare t Jusufit. Urdhrojeni Ebu Bekrin q t bhet imam dhe tu fal njerzve namazet.
Dy dit para transferimit

T shtunn Resulullahu u ndje m mir, andaj doli i mbshtetur te dy njerz pr t falur namazin e dreks. Ebu Bekri ishte imam. Kur e pa Resulullahun deshi t mnjanohej pr ti lshuar vendin, por Resulullahu i bri shenj q t mos luante nga vendi, e tha: M oni afr tij! E uln n ann e djatht t Ebu Bekrit. Ebu Bekri e imitonte Resulullahun n namaz. Njerzit e dallonin tekbirin.698
Nj dit para transferimit n Ahiret

T dieln, vetm nj dit para transferimit, Resulullahu i liroi shrbtort e vet dhe ua ndau shtat dinart e fundit q kishte. Muslimanve ua fali armt e veta. At nat Aishja radijAllahu anha huazoi nga fqinja e saj vaj pr kandil. Parzmorja e Resulullahut ishte peng te nj hebre, pr tridhjet masa grur.
Dita e transferimit n Ahiret

Enes b. Maliku rrfen: Ndrsa muslimant n mngjes ishin duke falur namazin e sabahut pas Ebu Bekrit, ata i befasoi Resulullahu . E kishte mnjanuar perden nga dera e dhoms s Aishes dhe i shikonte ata. Xhemati falej n safe. Ai buzqeshi dhe qeshi. Ebu Bekri u trhoq n saf dhe e liroi vendin, duke menduar se Resulullahu dshironte t hynte n namaz. Enesi thot: Muslimanve iu duk se ishin vn n sprovim gjat namazit, pr shkak t gzimit q ndje-
697 698
Sahihu-l-Buhari: I/99. Sahihu-l-Buhari: I/98, 99.
565
nin ndaj Resulullahut . Ai u dha shenj me dor q t vazhdonin namazin. Pastaj hyri n dhom dhe trhoqi perden e ders.699 Pas ksaj nuk e prjetoi kohn vijuese t namazit. Nga ora dhjet para dreke, Resulullahu thirri Fatimen dhe i pshpriti dika n vesh. Ajo filloi t qante. Pastaj prsri i pshpriti, e ajo filloi t qeshte. Aishja radijAllahu anha thot: Ne e pyetm se i kishte thn, m tregoi se do t transferohej n Ahiret e ajo tha: Resulullahu pr shkak t ksaj smundjeje, andaj qava. E pastaj m tregoi se do t ishe e para nga familja jon q do t shkoj pas tij, andaj nga gzimi qesha.700 Resulullahu e ka gzuar Fatimen duke i thn se ajo sht prfaqsuesja e t gjitha grave n t dy bott.701 Fatimja e pa se po ndodhte me Resulullahun dhe sa fort ishte duke vuajtur nga smundja e cila e shtrngonte rnd, andaj brtiti: O pikllimi im, o babai im! Ai tha: Prej sot babai yt m nuk do t ket dhimbje.702 Resulullahu thirri nipat e vet, El-Hasanin dhe El-Huseinin dhe i puthi. Porositi do t mir pr ta. I thirri edhe grat e veta, i kshilloi ato dhe ua prkujtoi obligimet e tyre. Dhembja bhej gjithnj e m e fuqishme. Gjurma e helmit, t cilin e kishte ngrn n Hajber, u shfaq, e ai tha: O Aishe, ende jam duke ndjer dhembjen dhe hidhsirn e atij ushqimi q e kam ngrn n Hajber. E ndiej se m plcet delli i gjakut nga ai helm.703 Resulullahu ua la porosin njerzve duke thn: Namazin, namazin, dhe at q e keni n posedimin tuaj. Kt e prsriti disa her.704
699 700
Sahihu-l-Buhari: II/640, kaptina smurja e Resulullahut . Sahihu-l-Buhari: II/638. 701 Disa transmetime tregojn se ky besharet (paralajmrim) nuk ka qen n ditn e fundit, por n javn e fundit. Rahmetun li-l-Alemin: I/282. 702 Sahihu-l-Buhari: II/641. 703 Sahihu-l-Buhari: II/637. 704 Sahihu-l-Buhari: II/637.
566
Transferimi n Ahiret
Transferimi filloi. Aishja e ngriti pak dhe e mbshteti te ajo. Prkirazi me kt, ajo ka thn: Nga begatit e Allahut ndaj meje sht ajo q Resulullahu ka ndrruar jet n shtpin time, n ditn time, n kraharorin tim dhe pran shpirtit tim. N astet e fundit n dhom hyri Abdullahu, i biri i Ebu Bekrit. N dor mbante misvakun (pr pastrimin e dhmbve) e un mbaja Resulullahun t mbshtetur. Vrejta se ishte duke e shikuar misvakun, e kishte dshir q gjithnj ti pastronte dhmbt. Thash: A e do? E lvizi kokn n shenj pohimi. Un ia dhash, e ai e shtypi npr dhmb. Un thash: A ta zbus pak? Ai bri me shenj se po. Un e zbuta, e ai urdhroi prdorimin e tij. N nj hadith tjetr thuhet se ai me misvak i ka frkuar dhmbt, ashtu si ka mundur edhe m par. Para tij ishte pjata me uj. I lagu duart me uj, e frkoi fytyrn e tha: La ilahe ilAllah, vdekja e ka agonin e vet. (Hadith).705 Kur Resulullahu mbaroi pastrimin e dhmbve me misvak, ngriti dorn apo gishtin dhe e drejtoi shikimin n tavan. Aishja radijAllahu anha e ktheu kokn nga ai, gjersa buzt e tij pshpritnin: Me ata, t cilve ua ke dhuruar mshirn Tnde, me Pejgambert, t sinqertt, shehidt dhe t mirt. O Zoti im, m fal e m mshiro dhe m bashko me Lajmtart e fes. O Zoti im, m bashko me Lajmtart e fes.706 Fjalt e fundit i prsriti tri her. Dora i ra, e ai u shprngul te shokt m t lartsuar. Ne i takojm Allahut dhe Atij i kthehemi. Kjo ngjau n ort e paradreks, t hnn m 12. rebiul-evvel t vitit 11 h. At dit Resulullahu i kishte mbushur gjashtdhjet e tre vjet e katr dit.
705 706
Sahihu-l-Buhari: II/640. Sahihu-l-Buhari, kaptina: ka ka folur Resulullahu e para transferimit: II/638-640.
567
Ashabt n pikllim t madh

Npr Medin u prhap lajm i rnd, i cili e errsoi dritn dhe hapsirat qiellore t mbar Arabis. Enesi thot: Nuk m kujtohet se kam prjetuar dit m t bukur, m t ndritshme dhe m t gzuar se ajo kur Resulullahu hyri n Medin, dhe nuk m kujtohet ndonj dit m e rnd, m e errt dhe m e piklluar se ajo ndrroi jet.707 dit kur Resulullahu Kur Resulullahu ndrroi jet, Fatimja tha: O babai im, ti iu prgjigje ftess s Krijuesit, o babai im, n Xhenneti-l-Firdevs sht vendbanimi yt, o babai im, ne do ti ankohemi Xhibrilit.708
Qndrimi i Umerit
Umeri e dgjoi lajmin i cili ia errsoi mendjen. Ai tha: Hipokritt mendojn se Resulullahu ka vdekur. Le ta din se Resulullahu nuk ka vdekur. Ai ka shkuar te Krijuesi i vet, si pat shkuar Musai , i biri i Imranit. Ka munguar nga populli i vet dyzet dit, e pastaj sht kthyer, edhe pse ata patn thn se ai kishte vdekur. Dhe, pasha Allahun, do t kthehet edhe Resulullahu e do tua pres duart dhe kmbt njerzve, t cilt mendojn se ai ka vdekur.709
Qndrimi i Ebu Bekrit

Ebu Bekri u paraqit n kal duke ardhur nga shtpia e vet, nga Es-Senhi dhe hyri n mesxhid. Nuk foli me asknd gjersa nuk hyri tek Aishja dhe e u nis nga Resulullahu , i cili ishte i mbuluar me kaftan. Ia zbuloi fytyrn, u prkul, e puthi dhe filloi t qante. Pastaj tha: M je m i dashur se babai im dhe nna ime. Allahu nuk do t lejo-j q t vdessh dy her. Vdekjen t ciln Allahu ta ka prcaktuar, ti e prjetove. Pastaj Ebu Bekri dhe Umeri doln q tu tregonin popullit. Ebu Bekri tha: Ulu, o Umer. Umeri refuzoi t ulej. Njerzit iu afruan Ebu Bekrit, duke iu shmangur Umerit . Ebu Bekri tha: Ju them se ai q e ka aderuar Muhammedin , Muhammedi ka vdekur, e kush e adhuron, e beson Allahun , le ta dij se Allahu sht gjall. Ai kurr nuk vdes. Allahu i Lartsuar thot: Muhammedi sht vetm Pejgamber, por edhe para tij ka pasur Pejgamber. E nse
707 708
Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/547. Sahihu-l-Buhari: II/641. 709 Ibni Hisham: II/655.
568
ai vdes ose vritet, a mos do t ktheheni ju prapa? Kushdo q kthehet prapa (n fe t gabuar), nuk i bn kurrfar dmi Allahut. Se Allahu me siguri do ti shprblej falnderuesit. (Ali-Imran: 144). Ibn Abbasi ka thn: Pasha Allahun, dukej sikur njerzit nuk kishin ditur se ishte shpallur ky ajet, gjersa e kndoi Ebu Bekri. Njerzit filluan t kndonin kt ajet, e nuk ke mundur t shihje asknd q t mos e msonte. Ibni Musejjibi ka thn: Umeri tha: Pasha Allahun, pasi q e dgjova kt ajet q e kndoi Ebu Bekri, u ula n tok, sepse nuk m mbajtn dot kmbt, u rrzova prdhe dhe, nga ajeti kuptova se Resulullahu vrtet kishte vdekur.710
Prgatitja dhe prcjellja e trupit fisnik n dhe

Problemi rreth kalifatit u shfaq para se t prcillej trupi i Resulullahut . Midis muhaxhirve dhe ensarve u shkaktua polemik, diskutim, grindje dhe ngritje e tensionit n atin e Benu Saidit. M n fund u pajtuan q pr kalif t zgjidhej Ebu Bekri. N kt mnyr kaloi pjesa tjetr e ksaj t hneje t pikllueshme. U errsua, e njerzit ende nuk e kishin zgjidhur problemin e kalifatit. Gjer n agimin e dits s mart, trupi fisnik i Resulullahu mbeti i shtrir n shtratin e tij, i mbuluar me kaftan. Antart e familjes u mbylln n shtpi dhe mbetn vetm me t. T martn, e pastruan Resulullahun a.s, duke mos ia hequr rrobat. Kt e bn El-Abbasi e Aliu, djemt e Abbasit, Kusumi e ElFadli, Shukrani - robi i liruar i Resulullahut , Usame b. Zejdi dhe Evs b. Havli. El-Abbasi, Fadli dhe Kusumi e kthenin, Usame dhe Shukrani qitnin uj, Aliu e lante ndrsa Evsi e mbante mbshtetur n gjoksin e vet. Pastaj ia veshn qefinin prej tri pjessh, t prgatitur nga plhura e pambukt suhuljan (nga Jemeni). Nuk kishte kmish as allme.711 Pati propozime t llojllojshme ku ta varrosnin. Ebu Bekri tha: E kam dgjuar Resulullahun duke thn: Asnj Pejgamber nuk sht varrosur askund tjetr, pos aty ku ka vdekur Ebu Talha e mnjanoi shtratin e Resulullahut dhe e mihu varrin.
710 711
Sahihu-l-Buhari: II/640, 641. Muttefekunalejhi. Sahihu-l-Buhari: I/169; Sahihu-l-Muslim: I/306.
569
N odn e Resulullahut hynin nga dhjet vet pr ti falur xhenazen. Askush nuk u ishte imam. M s pari u fal familja, pastaj muhaxhirt, pastaj ensart. Edhe grat u faln pasi prfunduan burrat, pastaj u faln edhe fmijt. Kshtu kaloi e tr dita e mart. Kur filloi dita e mrkur, 712 Aishja radijAllahu anha tha: Nuk kemi ditur pr varrimin e Resulullahut , gjersa dgjuam tingllimat e lopatave t martn natn.713
Sipas kalendarit lunar dita e re fillon me perndimin e diellit. (sh.p.) Muhtesar Siretu-r-Resul nga En-Nexhdi, f. 471; M gjersisht pr kalimin e Resulullahut n Ahiret shih Sahihu-l-Buhari, kaptina: Smurja e Resulullahut . Disa kaptina nga Fethu-l-Bari, Sahihu-l-Muslim, Mishkatu-l-Mesabih; Kaptina: Vdekja e Resulullahut . Ibni Hisham: II/649-665; Telkihu Fuhumi ehli-l-Ether nga Xhevzi, f. 38, 39; Rahmetun li-l-Alemin: I/277-286; T gjitha datat jan marr nga vepra e fundit.
713
712
570
Familja e Resulullahut
FAMILJA E RESULULLAHUT
Familjen e Resulullahut n Mek, para hixhretit, e prbnin Resulullahu dhe bashkshortja e tij, Hatixhja, e bija e Huvejlit. Me t u martua n moshn njzet e pes vje, e ajo ishte dyzet vjee. Hatixhja qe bashkshortja e par e Resulullahut . Gjat jets s saj nuk u martua me ndonj grua tjetr. Me t pati djem e vajza. Prej djemve asnjri nuk i ka mbetur gjall. Vajzat e tij ishin: Zejnebja, Rukaja, Ummu Kulthum dhe Fatimja. Zejneben e martoi pr Ebu-l-As b. Er-Rebia, djalin e halls. Rukajn dhe Ummu Kulthumen i martoi pr Uthman b. Affanin , n fillim njrn, e pas vdekjes s saj edhe tjetrn. Fatimen e martoi pr Ali b. Ebi Talibin, n kohn mes dy betejava t Bedrit dhe t Uhudit. Fatimja i lindi dy nipa: El-Hasanin e El-Huseinin, dhe dy mbesa: Zejneben dhe Ummu Kulthumen. sht e njohur se Resulullahu ka pasur privilegj n raport me muslimant e tjer, prsa i prket grave t kurorzuara, m tepr se katr, pr arsye t shumta. Resulullahu sht kurorzuar me trem-bdhjet gra. Dy i kan vdekur derisa ishte gjall, ndrsa nnt ka-n jetuar pas vdekjes s tij. Kan vdekur Hatixhja radijAllahu anha dhe Nna e t vobektve, Zejnebe bint Huzejmeh. Me dy gra nuk ka hyr n kurrfar lidhje bashkshortore. Ja tani emrat e grave t tjera t tij dhe dika pr to: 1. Sevda, vajza e Zumatit, me t ciln Resulullahu u martua n muajin shevval t vitit dhjet t pejgamberis s tij, e vetm disa dit pas vdekjes s Hatixhes. Para Resulullahut Sevda ka qen e martuar me djalin e axhs s saj, Es-Sekran b. Emr, i cili ka vdiq, e ajo mbeti e ve. 2. Aishja, vajza e Ebu Bekrit, me t ciln u martua n shevval t vitit njmbdhjet t pejgamberis s tij, apo nj vit pas Sevds, ose dy vjet e pes muaj para hixhretit. E martoi si vajz gjasht vjee. Me t hyri n lidhje martesore n shevval, shtat muaj pas hixhretit, n Medin. Vetm Aishja ka qen vajz prej t gjitha grave t 571
tjera. Ajo ishte krijesa m e dashur e Resulullahut . Ishte gruaja m e arsimuar n fikh (sheriat) dhe prgjithsisht muslimania m e arsimuar. 3. Hafsa, vajza e Umer b. El-Hattabit. Ka mbetur e ve, pas burrit Hunejs b. Huzafet es-Sehmi mes betejs s Bedrit dhe t Uhudit. Resulullahu me t u martua n vitin e tret hixhri. 4. Zejnebja, vajza e Huzejmetit nga fisi Benu Hilal b. Amr b. Sasaa. Kjo e ka pasur ofiqin Nna e t vobektve, pr shkak t mirsis dhe t butsis ndaj tyre. Ka qen e martuar me Abdul b. Xhahshin, i cili ra shehid n Uhud. Resulullahu me t u martua n vitin e katrt hixhri. Ajo vdiq tre-katr muaj pas martess me Resulullahun . 5. Ummu Selemja, Hinda, vajza e Umejjes. Ka qen e martuar me Ebu Selemen, i cili ka vdekur n muajin xhumadel-uhra t vitit 4 h. Resulullahu u martua me t n muajin shevval t po atij viti. 6. Zejnebja, vajza e Xhahsh b. Rebabit nga fisi Benu Esed b. Huzejme. Ajo ka qen vajza e halls s tij. Ka qen e martuar me Zejd b. Harithin, t cilin Resulullahu e kishte adoptuar pr djal. Zejdi sht shkurorzua, nga ajo, ndrsa Allahu e shpalli ajetin me t cilin i drejtohet Resulullahut : Dhe, meq Zejdi kishte jet-uar me t dhe ishte shkurorzuar, Ne t martuam me t, n mnyr q pr besimtart t mos jet mkat t martohen me grat e djemve t tyre t prvetsuar, pasi ata jan ndar; si e cakton Allahu ashtu duhet t bhet. (El-Ahzab: 37). N lidhje me kt martes jan shpallur disa ajete n suren El-Ahzab, n t cilat sht sqaruar problematika e t birit t adoptuar. N lidhje me kt ende do t bhet fjal. Resulullahu u martua me Zejneben n muajin dhul-kade t vitit 5 h. 7. Xhuvejrijja, vajza e El-Harithit, kryeparit t fisit Benu-l-Mustalak nga Huzaati. Ajo ka qen mes robrve t lufts t Benu Mastalakve. Me rastin e ndarjes s plakave t lufts, ajo i ra hise Thabit b. Kajs b. Shemmasit. Ajo krkoi q t lirohej, ndrsa Resulullahu e zgjidhi problemin e saj dhe u martua me t n muajin shaban t vitit 6 h. 8. Ummu Habiba, vajza e Ebu Sufjanit, ishte e martuar me Ubejdullah b. Xhahshin. U shprnguln s bashku n Abisini. Ubejdullahu renegoi nga Islami dhe pranoi Krishterimin. Pas nj kohe vdiq, kurse Ummu Habiba mbeti n Islam si muhaxhere n Abisini. Kur Resulullahu drgoi Amr b. Umejjeh Ed-Dameriun te Negusi me mesazh pr t pranuar Islamin, n muajin muharrem t vitit 7 h., Amri e 572
krkoi Ummu Habiben pr Resulullahun . Pastaj e drgoi n Medin me Sherhabil b. Hasenetin dhe Resulullahu u martua me t. 9. Safija, e bija e Hujej b. Ahtabit, nga fisi Benu En-Nadir. Kjo hebreje ka qen mes robrve t lufts t Hajberit. Resulullahu e zgjodhi pr vete, e liroi nga robria dhe u martua me t pas pushtimit t Hajberit n vitin 7 h. 10. Mejmunia, e bija e El-Harithit, motra e Ummul-Fadl Lubabe El-Harithit. Me t u martua n muajin dhul-kade t vitit 7 h., gjat kohs s umres suplementare, pasi e kreu umren. Kto jan njmbdhjet grat me t cilat sht martuar Resulullahu , me t cilat ka pasur jet bashkshortore dhe prej t cilave dy kan vdekur gjat jets s tij: Hatixhja dhe Zejnebja, nna e t varfrve. Nnt gra t tjera kan jetuar edhe pas vdekjes s Resulullahut . Dy grat, me t cilat nuk ka pasur jet bashkshortore, jan nga dy fise t ndryshme. Njra sht nga fisi Ebu Kulab, ndrsa tjetra nga fisi Benu Kinda. Xhuvejnijja ka qen me origjin nga Benu Kindt. Aty-ktu ekzistojn mospajtime mendimesh, por kto nuk na interesojn gjithaq. Resulullahu ka pasur edhe dy robresha. njra ka qen Maria Koptase, t ciln ia ka dhuruar Mukavkisi. Ajo i lindi djalin Ibrahimin, i cili ka vdekur n Medin, m 28 apo 29 shevval t vitit 10 h., q i prgjigjet 27 janarit 632. Robresha e dyt ka qen Rejhania, e bija e Zejd En-Nadarit apo El-Kurejdhit. Ka qen mes robrve t lufts t benu kurejdhve. Resulullahu kt e zgjodhi pr vete. Disa thon se e ka liruar dhe sht martuar me t. Mendimi i par, sipas Ibnu-l-Kijamit, sht m i sakt. Ebu Ubejde, pos ktyre dy robreshave, prmend edhe dy t tjera. Njra sht Xhemilja, t ciln e ka fituar mes robrve t lufts dhe tjetrn ia ka dhuruar Zejnebja, vajza e Xhahshit.714 Ai q e studion pak m mir jetn e Resulullahut , do t kuptoj se martesat e Resulullahut me kaq shum gra gjat jets gati tridhjet vjet pas djalris s tij, kan pasur domethnie m t thell sesa knaqsit fizike. Resulullahu n lulen e rinis s vet ka pasur vetm Hatixhen dhe Sevdn, dhe pr at Hatixhja ka qen gati plak.
714
Zadu-l-Mead: I/29.
573
Shumica do t mendojn se numri kaq i madh i grave i sht nevojitur Resulullahut , ngase ka pasur aso fuqie, q ka mundur ta frenonte vetm me nj numr t madh grash. Por jo, kurrsesi, ky nuk ishte shkaku! Ekzistonin qllime t tjera, shum m fisnike dhe shum m madhshtore se ato q arrihen prgjithsisht me martes. Prcaktimi i Resulullahut q ta prforconte miqsin me Ebu Bekrin, me Umarin dheme Aliun, sht realizuar me an t lidhjeve t forta martesore, prkitazi me Aishen e Hafsn, dhe me martesn e vajzs s vet Fatimen me Aliun. Miqsin e Uthmanit e ka lidhur pr vete me martesn e vajzave t veta Rukajn dhe Ummu Kulthumen. Resulullahu dhe kta katr njerz kan qen shtyll dhe mbshtetje e mbar muslimanve, porsi pes vaktet e namazit, q jan gjithsesi shtyll e fes Islame. Resulullahu e ka ditur mir gjith at se prjetuan kta s bashku me t, duke u flijuar pr Islamin. Allahu ka dashur q t gjith kta vigan ti prballonin me sukses t gjitha mynxyrat, t gjitha befasit, vshtirsit dhe sakrificat pa pasoja t mdha. Nga zakonet e mira arabe ka qen edhe respektimi i miqsis. Vjehrri ka treguar dern, prmes s cils jan afruar familjet me origjin t ndryshme fisnore. Ka qen turp t mos respektohej vjehrri, familja e tij dhe t afrmit e tij. Andaj Resulullahu , me an t martesave t shumta, ka pasur dshir q ti rrnonte bedenat e armiqsis mes fiseve, pr hir t Islamit. Ka dashur q t rrnjosej urrejtja mes tyre. Ummu Selemja ka qen nga fisi Benu Mahrum. Kjo ka qen lidhja mes Ebu Xhehlit dhe Halid b. Velidit. Kur u martua me t, Halidi nuk ka pasur m qndrim armiqsor kundr muslimanve, por prkundrazi, pas nj kohe t shkurtr vullnetarisht prqafoi Islamin. Gjithashtu, Ebu Sufjani nuk ndrmori m kurrfar armiqsi e kundr Resulullahut pas martess s Pejgamberit me vajzn e tij. Fiset Benu Nadir nuk ndrmorn m kurrfar provokimesh e as armiqsi pas martess s Resulullahut me Xhuvejnijjen dhe me Safijen. Prkundrazi, Xhuvejnijja me martesn e vet i solli fisit t vet knaqsi dhe mirqenie. Ashabt liruan robrit prej afro njqind shtpi, pas martess s saj. Pra, askush nuk mund ta mohoj kontributin e madh q kan dhn kto martesa pr prmirsimin e situats, dhe sa ndikim t madh kan pasur ato te njerzit.
574
Gjja m madhshtore prej t gjitha ktyre sht ajo q Resulullahu ka qen i urdhruar ta arsimonte dhe ta edukonte popullin, i cili nuk dinte asgj pr kulturn, qytetrimin, arsimin, edukatn, normat themelore prkitazi me ndrtimin e shoqris dhe t ngritjes s saj. Bazat sipas t cilave sht ndrtuar shoqria islame, i pengonin meshkujt t prziheshin me gra t panjohura. Andaj, sipas parimeve nuk ishte i mundur arsimimi i drejtprdrejt i grave, ndonse nevoja pr arsimimin e tyre nuk ishte m e vogl se pr arsimimin e meshkujve, por prkundrazi, ndoshta m e madhe dhe m e fuqishme. Prandaj Resulullahu nuk ka pasur tjetr rrugdalje, pos ti zgjidhte grat me aftsi, me mundsi, dhe me afinitete t ndryshme, pr ti arsimuar dhe edukuar, pr tu msuar Islamin dhe dispozitat e tij, n mnyr q ato ti kushtoheshin edukimit t beduineve e qytetareve, t moshuarave e t rejave dhe n kt mnyr ato t bartnin amanetin e ed-davetit - msimit dhe arsimimit islam te bota femrore. Grat e Resulullahut , nnat e besimtarve, kan luajtur rol t madh n transmetimin e gjendjes familjare, t veseve dhe sjelljet e natyrs s Resulullahut , veantisht ato q kan jetuar gjat me t, sikurse Aishja radijAllahu anha. Ajo ka transmetuar shum fjal t tij dhe ka br prshkrimin e shum veprave t tij. Ka ekzistuar edhe nj martes, me t ciln sht dashur t ndrpritej nj zakon paraislamik prkitazi me t birin e adoptuar. Djali i adoptuar n kohn paraislamike, gzonte t gjitha t drejtat dhe ligjshmrit sikurse i biri i lindur. Kjo ngjarje ka pasur pasoja t mdha, sepse nuk ka qen leht t anulohej dika q ishte e rrnjosur thell n zemrat e njerzve. E drejta e t birit t adoptuar ishte n kundrshtim me rregullat, t cilat Islami i kishte themeluar n t drejtn bashkshortore martesn dhe shkurorzimin, pastaj trashgimia dhe procedurat e tjera t s drejts s sheriatit. Pr shkak t anulimit t ksaj rregulle paraislamike, Allahu e ka urdhruar Resulullahun t martohej me vajzn e halls s tij, Zejneben, vajzn e Xhahshit, gruan e mparshme t Zejdit. Kta dy nuk ia kalonin mir, andaj Zejdi deshi t ndahej prej saj gjat kohs kur fiset e bashkuara Arabe luftonin kundr Resulullahut dhe muslimanve. Resulullahu friksohej nga propaganda e munafikve, e mushrikve dhe e hebrenjve, dhe pasojave q do t kishte kjo propagand te muslimant dhe besimtart e dobt, andaj dshironte 575
q Zejdi t mos ndahej nga Zejnebja, pr shkak t sprovave n t cilat mund t binte. Kjo hamendje nuk prputhej me misionin e Resulullahut , prandaj Allahu e ka qortuar: Ndrsa kur i the atij, t cilit Allahu i dhuroi t mira, e edhe ti i ke br t mira: Mbaje gruan tnde dhe friksohu Allahut! n vetvete e ke fshehur t vrtetn, at q Allahu do ta nxjerr n shesh (n pah), dhe je friksuar nga njerzit, ndrsa Allahu sht m i denj Ti friksohesh... (El-Ahzab: 37). N fund Zejdi i dha shkurorzim Zejnebes, e Resulullahu u martua me Zejneben at dit kur u zbatua rrethimi i benu kurejdhve, e pas iddetit - kohs pasmartesore. Allahu e urdhroi kt martes, e Resulullahu nuk pati zgjidhje tjetr e as rrugdalje tjetr vetm se ta bnte kt. Allahu thot: ...Dhe, meq Zejdi kishte jetuar me t dhe ishte shkurorzua, Ne t martuam me t, n mnyr q pr besimtart t mos jet mkat t martohen me grat e djemve t tyre t prvetsuar, pasi q ata jan ndar; si e cakton Allahu ashtu duhet t bhet. (El-Ahzab: 37). Kjo ndodhi q t anuloheshin doket e adoptimit, si me fjal ashtu edhe n vepr: Thirrni ata sipas etrve t tyre, kjo sht m e drejt tek Allahu. (33,5). Muhammedi nuk sht prind i asnjrit prej njerzve tuaj, por sht Pejgamber i Allahut dhe Lajmtar i fundit i fes - e Allahu e di mir do gj. (El-Ahzab: 40). Ekzistojn shum doke t shmtuara, t cilat nuk mund t zhduken vetm me fjal ose t prmirsohen vetm me ligjrime. Prandaj sht e domosdoshme q kto t ndiqen me shembuj n praktik, sipas personaliteteve shembullore. Kjo shpjegon ngjarjen q i ndodhi muslimanve n umre, pas marrveshjes n Hudejbije. Kishte musliman, q i njohu Urvete b. Eth-Thekafi, pr t cilt do gjest i Resulullahut ishte m i rndsishm se vetvetja e tyre. Kshtu, pr shembull, gati sa nuk rriheshin njri me tjetrin rreth nxjerrjes s ujit Resulullahut pr t marr abdest. Garonin n dhnien e betimit n besnikri gjer n vdekje, ndrsa pas marrveshjes, kur i urdhroi ti thernin kurbanet, askush nuk deshi ta dgjonte, pr t ciln Resulullahu u pikllua dhe u mrzit shum. Por kur Ummu Selemja i propozoi q s pari ai vet t vepronte kshtu dhe pr kt t mos fliste me asnjrin, e ky e dgjoi dhe veproi ashtu, ather ashabt shpejtuan duke garuar q edhe ata t vepronin si veproi 576
ai. T gjith i thern kurbanet e tyre, duke imituar Resulullahun . Kjo na flet se zbatimi praktik i ndonj dispozite sht shum m efikas sesa urdhri me fjal. Martesa me Zejneben gjithsesi u dha shkas munafikve dhe shpirtligve t nxisin te muslimant e dobt drdllira, delendisje dhe dyshime, sidomos duke pasur parasysh se Zejnebja ishte gruaja e pest e Resulullahut . Deri ather muslimant nuk kan ditur pr m tepr se katr gra n Islam, e sidomos pr gruan e t birit t adoptuar. Ather, pr t parn her kuptuan se Allahu e ka veuar Resulullahun nga rregulli i sheriatit pr katr gra, q nuk i ka lejuar askujt tjetr prej muslimanve, prve atij, pr shkak t qllimeve pr t cilat folm tanim. sht e vlefshme t prmendet se t afrmit (farefisi) e Resulullahut kishin respekt t madh ndaj grave t tij. I monin shum, kishin sjellje njerzore ndaj tyre dhe i donin ato si nnat e veta. Gjithashtu, ato gzonin autoritet e nderim t madh dhe ishin krenare, t durueshme e t sjellshme. Njra-tjetrs ia respektonin t drejtat bashkshortore ndaj Resulullahut . Nuk ziheshin mes tyre dhe nuk kishin krkesa t mdha. Ishin t knaqura edhe pse jeta ishte shum e vshtir dhe e mundimshme. n jetn Enesi thot: Nuk e di se ndonjher Resulullahu e vet ka par pogae t but dhe taze, apo somun, e as dele t tr t pjekur n shtpin e vet.715 Aishja radijAllahu anha ka thn: N shtpin e Resulullahut rrallher ndizej zjarri, ndoshta, dy-tri her n dy muaj, e Urvete pyeti: E me ka ju ka ushqyer? U prgjigja: Me hurma dhe me uj. 716 Ndodhi t ngjashme ka pasur shum gjat jets s tij fisnike. Prkundr nj jete kaq t vshtir, Resulullahu nuk pati ankesa nga grat e veta, prvese nj her, e kjo ngjarje qe shkas q Allahu t shpall kt dispozit: O Pejgamber, thuaju grave t tua: Nse e dshironi jetn e ksaj bote dhe shklqimin e saj, ather vendosni e un do tju prgatis e do tju lshoj si sht m mir. E nse e doni Allahun dhe Pejgamberin e tij dhe botn tjetr, e Allahu, me t vrtet, pr ato, nga mesi juaj, q bjn vepra t mira , ka prgatitur shprblim t madh. (El-Ahzab: 28-29).
715 716
Sahihu-l-Buhari: II/956 Sahihu-l-Buhari: II/956.
577
Nderi i tyre ishte mshira ndaj tyre, q ishin drejtprdrejt t lidhura me Allahun dhe Pejgamberin e Tij. Pas ksaj asnjra prej tyre nuk shprehi dshirn pr t zgjedhur jetn e ksaj bote. Gjithashtu, asnjra prej tyre nuk ka br ndonj vepr t turpshme e as q e ka cnuar nderin dhe dinjitetin e autoritetit q gzonin. Ndoshta ka pasur lshime t vogla njerzore, pr shkak t t cilave Allahu vetm i qortonte, e ato korrigjoheshin. Nj shembull t till e kemi t cekur n suren Et-Tahrim, ku Allahu thot: O Pejgamber, prse po ia ndalon vetes at q ta ka lejuar Allahu ty, - n krkimin e knaqsis s grave tuaja. E, Allahu sht fals dhe Mshirplot... e gjer n ajetin e pest (Et-Tahrim: 1-5). M n fund, e shoh t arsyeshme se nuk ka nevoj t hulumtohet shtja e poligamis n Islam, e cila sht reduktuar n suazat e ligjshmris s sheriatit. Ai i cili vshtron sadopak jetesn n Perndim, posarisht n Evrop, prej nga edhe arrijn protestat m t mdha dhe mohimi i ktij fakti, mjafton q ta vshtroj mnyrn e paligjshme t jetess s tyre, plot amoralitet, neveri e kriminalitet dhe se far problemesh kan ata prkitazi me kt, q do ti mjaftoj t respektoj qndrimin islam n lidhje me kt shtje pa studime dhe argumentime intensive, sepse vet jeta e muslimanve sht dshmitarja m e mir pr drejtsin e ktij rregulli, e kjo vrtet sht udhzim i Allahut pr largpamsit.
578
Cilsit e Resulullahut
dhe etika e tij
CILSIT E RESULULLAHUT DHE ETIKA E TIJ

Resulullahu sht shquar me norma t prsosura etike, t cilat nuk mund t prshkruhen me fjal. Pr kt dshmon ndikimi i tij te njerzit, zemrat e t cilve flakronin pr ta respektuar dhe nderuar. Flakronin pr ta shoqruar dhe pr ta madhruar at, si nuk mbahet mend pr ndonj njeri n kt bot. Ata, t cilt kan jetuar n kohn e Resulullahut , e kan dashur at gjer n kufijt e mahnitjes, saq nuk kan kursyer as jetn e tyre, vetm e vetm q atij t mos i mungoj madje as thoi nga gishti. E kan dashur sepse ka qen i prkryer, si asnj krijes tjetr njerzore. Ja disa tradita t cilat flasin pr veantin e Resulullahut dhe prsosmrin e tij si njeri.
Bukuria e etiks
Ummu Mabed El-Huzaai, duke ia prshkruar burrit t vet Resulullahun , kur pat kaluar pran adrs s saj gjat hixhretit, thot: Pastrti e pashoqe. Me fytyr bujare, t ndritshme dhe t iltr. Me sjellje t mir. Nuk ka trup t madh e as kok t madhe. sht i bukur dhe trheqs. Me sy t zi, Me shikim t thell t rrethuar me qepalla t dendura dhe t gjata. N zrin e tij ndihet ngjirje. Me qaf t gjat. Symadh. Sysurm. Me vetulla t gjata e t bukura, as t holla e as t trasha. Me flok shum t zinj. Kur hesht, e shquan qndrimi dinjitoz dhe maturia, e kur flet, e frymzon shklqimi dhe eleganca. Njeriu m i bukur dhe m elegant prej s largu, e edhe m i bukur dhe m trheqs prej s afrmi. Me logjik t pastr (t kulluar) dhe rezonim t kndshm. Dhuntia e t folurit t tij si varg margaritarsh. I matur. Modest. As trupshkurtr, q t mos vrehet, as trupgjat, q t dallohet. M i pashmi n mesin e tre vetve. I fuqishm. Ka shok t przemrt dhe modest. Kur flet, e dgjojn. Kur urdhron, garojn pr ta kry579
er urdhrin. I shrbejn, e nderojn dhe i jan besnik. I dashur dhe gjithnj i mbrojtur. Nuk sht i ngrysur e as i vrenjtur. I shoqrueshm. Me sjellje t bukur. I kujdesshm ndaj bashkbiseduesit. Ali b. Ebu Talibi, duke prshkruar Resulullahun , thot: Nuk ka qen shtatlart e as shtatshkurtr e trashalluq. Ka pasur trup mesatar. Flokt nuk i ka pasur t shkurtr e dredha-dredha, e as t gjat e t drejt, por i ka pasur gjysm kaurrel. Nuk ka qen i trash, nuk e ka pasur nofulln t dal e topolake. Ka pasur fytyr paksa t rrumbullakt, me ngjyr t bardheme. Syt e zinj e t mdhenj, qepallat e gjata e t dendura, shpatullat e gjera, duart dhe kmbt t ndrtuara bukur dhe pa qime, nuk ka pasur qime as n trup. Ka pasur gishtrinj t trash n duar dhe n kmb. Kur ecte, dukej sikur shkonte tatpjet kodrins. Kur kthehej, kthehej me tr trupin. N mes t shpatullave ka pasur vuln e pejgamberis, shenj q e kan pasur dhe Pejgambert e tjer para tij. Kishte shtrngim dore t fuqishm. Kishte qndrim burrror, bised t sinqert dhe t rrjedhshme. Ka qen njeri i cili i respektonte marrveshjet dhe kontratat. Kishte natyr t but dhe sjellje fisnike. Kur e shihte dikush rastsisht, ndiente ndaj tij respekt t thell. Kush shoqrohej me t, e donte dhe e monte at. Kush e prshkruante, thoshte: Nuk kam par as para tij e as pas tij diknd q i prngjan atij. SalAllahu alejhi ve selem!717 N transmetimin tjetr, t Aliut , qndron: Ka pasur kok t madhe dhe eshtra t mdha. Kur ecte dukej sikur shkonte tatpjet kodrins.718 Xhabir b. Semeri thot: Ka pasur goj t bukur dhe sy t mdhenj. Nuk ka qen i trash.719 Ebu Tufejli ka thn: Ka qen i bardh, me fytyr vezake dhe t kthjellt.720 Emer b. Maliku ka thn: I ka pasur pllmbt e gjera. Ngjyra e lkurs s tij ka qen e freskt, as e bardh as e vrugt. Flokt i ka pasur t zez dhe vetm ndoshta njzet qime t thinjura n kok dhe n mjekr.721
717
Ibni Hisham: I/401, 402; Xhamiu Et-Tirmidhi, me shpjegimin e Tubvet El-Ahvezit: IV/303. 718 Xhamiu Et-Tirmidhi: IV/303. 719 Sahihu-l-Muslim: II/258. 720 Sahihu-l-Muslim: II/258. 721 Sahihu-l-Buhari: I/502.
580
dhe etika e tij
Enesi shton: Ka pasur shum pak qime t thinjura n kok, n tmtha. Kurse n nj transmetim tjetr qndron: N kok ka pasur pak flok t thinjur.722 Ebu Xhuhajfi ka thn: Kam par pak bardhsi nn buzn e poshtme, nj xhufk t vogl t thinjur.723 Abdullah b. Busiri ka thn: Nn buz ka pasur nj xhufk t vogl t bardh.724 El-Berra ka thn: Ka qen shtat mesatar, shpatullgjer. Flokt i kishte t gjat gjer te pulpat e veshve. E kam par n kaftan t kuq. Kurr nuk kam par ndonj njeri m t bukur se ai.725 M par flokt i mbante t lshuar, nga dshira q ti imitonte Pejgambert e mhershm, e pastaj i mblidhte n kok.726 El-Berra ka thn: Ka pasur fytyrn m t bukur dhe sjelljet m t bukura.727 E kan pyetur: A e ka pasur Resulullahu fytyrn si shpata (t shklqyeshme)? sht prgjigjur: Jo, por si hna. N versionin tjetr qndron: Ka pasur fytyr vezake (t rrumbullakosur).728 Rebia, vajza e Muavvidhit, ka thn: Sikur ta kishe par, do t shihje se sht sikur dielli kur lind.729 Xhabir b. Semereti ka thn: E kam par n natn me hn t plot. E shikoja Resulullahun , pastaj hnn - Resulullahu ishte n kaftan t kuq - dhe erdha n prfundim se pr mua Resulullahu sht m i bukur se hna.730 Ebu Hurejra ka thn: Kurr n jetn time nuk kam par dika m t bukur se Resulullahun . Dukej sikur dielli lundronte n fytyrn e tij. Nuk kam par asknd q mund t ec m shpejt se Resulullahu . Dukej sikurse toka shpejtonte nn t, ne lodheshim pr ta arritur, ndrsa ai ishte i palodhshm.731
722 723
Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/259. Sahihu-l-Buhari: I/501, 502. 724 Sahihu-l-Buhari: I/502. 725 Sahihu-l-Buhari: I/502. 726 Sahihu-l-Buhari: I/503. 727 Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/258. 728 Sahihu-l-Buhari: I/502; Sahihu-l-Muslim: II/259. 729 Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/517. 730 Transmeton Tirmidhiu n Esh-Shemail, f. 2. Mishkatu-l-Mesabih: II/518. 731 Xhamiu Et-Tirmidhi, komentues Tuhfet El-Ahvezi: IV/306; Mishkatu-l-Mesabih: II/518.
581
Kab b. Maliku thot: Kur gzohej, fytyra i shndriste sikur t ishte nj cop hne.732 Nj her ishte djersitur tek Aishja radijAllahu anha e ajo ia fshinte djersn nga fytyra duke cituar versetin e Ebu-l-Hazaliut, ku sht knduar bukuria e fytyrs. 733 Edhe Ebu Bekri ka knduar pr bukurin e fytyrs s Resulullahut .734 Umeri , gjithashtu, pr bukurin e Resulullahut e citonte versetin e Zuhejrit, e thoshte: Resulullahu ka qen i bukur sikurse bukuria s cils i kndonte ky poet.735 Kur hidhrohej Resulullahu fytyra i skuqej, sikurse ta kishte derdhur shega ngjyrn e vet n faqet e tij.736 Xhabir b. Emreti thot: Kmbt i ka pasur n harmoni me pjest e tjera t trupit. Qeshte vetm me buzqeshje. Sikur ta shihje, do t thoje: Syt e surm por pa surme.737 Ibni Abbasi thot: Dhmbt e prparme i ka pasur t ndar - t veuar (njri nga tjetri). Kur fliste, dhmbt i shklqenin mes buzve si varg margaritarsh.738 Qafn e kishte sikurse qafa e pikturuar nga piktura artistike. Qepallat i ka pasur t gjata e t lakuara, mjekr t dendur, ballgjer. Kishte vetulla t gjata e t ngjitura, hund t lakuar dhe t kthyer n krce. Fytyr t lmuar. Nga kocka e kraharorit gjer n krthiz nj vij t holl qimesh. Prve ksaj vije, qime t tjera nuk ka pasur as n gjoks e as npr stomak. Kishte kraharor t gjer, parallr t fuqishme, llr t gjata dhe ishte shpatullgjer. Flokt i kishte t prdredhura. apat e gjat n form gjysmharku e t leht.739 Enesi thot: Kurr nuk kam prekur as mndafsh e as kadife m t but se duart e Resulullahut . Kurr nuk e kam hetuar ern e djerss apo ndonj kundrmim t keq. N version tjetr qndron: As amberit as miskut nuk i vinte er m e kndshme se e lkurs s Resulullahut .740
732 733
Sahihu-l-Buhari: I/502. Rahmetun li-l-Alemin: II/172. 734 Hulasetu-s-Sijer, f. 20. 735 Hulasetu-s-Sijer. f. 20. 736 Mishkatu-l-Mesabih: I/22. Tirmidhiu: II/35. 737 Xhamiu Et-Tirmidhi: IV/306. 738 Mishkatu-l-Mesabih: II/518. Transmeton Ed-Daremiu. 739 Hulasetu-s-Sijer, f. 19, 20. 740 Sahihu-l-Buhari: I/503; Sahihu-l-Muslim: II/257.
582
dhe etika e tij
Ebu Xhuhejfe thot: E kam vn dorn e tij n fytyrn time. Ishte m e ftoht se bora dhe m aromatike se misku.741 Xhabir b. Semuri rrfen gjersa ka qen fmij: Resulullahu ma ledhatoi fytyrn, e dors s tij i vinte era sikur ta kishte nxjerr nga ndonj en ku ruhet parfumi.742 Enesi rrfen: Pikat e djerss i kishte si margaritar, Ummu Seleme ka thn: I vinte era m mir se fardo arome tjetr.743 Xhabiri rrfen: Nuk ka mundur t kalonte ndonj rruge, e q ai i cili kalonte pas tij t mos e ndiente ern q kishte mbetur prapa tij. Sipas asaj ere mund t kuptonte se ai kishte kaluar atypari. Ka pasur nj arom t veant e t kndshme, er fluidi.744 N mes t shpatullave ka pasur shenjn - vuln e pejgamberis, t madhe sa nj vez pllumbi, ngjyr trupi e q ishte m afr kocks s shpatulls s majt, e madhe sa nj leblebi e madhe.745
741 742
Sahihu-l-Buhari: I/502 (3). Sahihu-l-Muslim: II/256. 743 Sahihu-l-Muslim: II/256. 744 Transmeton Ed-Daremiu. Mishkatu-l-Mesabih: II/517. 745 Sahihu-l-Muslim: II/259, 260.
583
Pjekuria e Resulullahut
dhe cilsit fisnike
PJEKURIA E RESULULLAHUT DHE CILSIT FISNIKE

Resulullahu sht shquar pr shprehje t pastr dhe t bukur arabe. T folurin e kishte t shkoqitur. N kt cilsi ishte i pakalueshm. Aftsi kjo q nuk mund t mohohet. Rrjedhshmria e t folurit t tij ka qen dhunti e Allahut . Pastrtia e gjuhs, urtsia e fjalve, domethnie e qart. Jo i gjersishm. Konciz. Shquhej me menuri oirgjinale. I ka njohur dialektet arabe. do fisi i drejtohej n gjuhn e tyre. Diskutonte me ta n gjuhn e tyre. Zotronte fuqin dhe gjersin e elokuencs beduine dhe mprehtsin e gjuhs, por edhe stilin dhe metodn e shprehjes qytetare n mnyrn e sjelljes me njerzit e asaj klase (shtrese). Gjja m e bukur ka qen dhuntia e Allahut pr t pranuar Shpalljen dhe shkathtsia pr tia kumtuar at njerzve. Ka qen zemrbut dhe tolerant. Gjithnj i gatshm pr t falur kur duhet. I durueshm n vshtirsi. Ka zotruar cilsi me t cilat e ka pajisur Allahu . Nuk kan ekzistuar njerz bujar e pa gabime, por atij ia kan mbajtur mend do gabim t vogl. Vshtirsit dhe problemet n t cilat haste, ia forconin atij cilsin e durueshmris. Ndaj injorantit t pagdhendur Resulullahu ka qen i kujdesshm. Aishja radijAllahu anha thot: Kur Resulullahu gjendej n dilem mes dy gjrave, apo dy problemeve, gjithnj prcaktohej pr rrugn m t leht pr zgjidhjen e tyre, por nse nuk ishte mkat, e nse ka qen fjala pr ndonj mkat, ai ishte njeriu i par q e gjykonte at. Kurr nuk i sht hakmarr dikujt pr vetveten e vet. Hakmarrjen e zbatonte vetm pr shkak t keqprdorimit t shenjtris s Allahut , pr hir t Allahut .746 Rrallher hidhrohej, por shum shpejt qetsohej.
746
585
Resulullahu ka qen shum dordhns dhe bujar ndaj njerzve t pafuqishm dhe t dobt. U ndante t gjithve, pr t cilt ka e dinte se ishin t varfr. Ibni Abbasi thot: Resulullahu qen njeriu m dordhns, posarisht n Ramazan, kur m s shpeshti e vizitonte Xhibrili . Xhibrili Emin vinte pr do nat, gjat tr Ramazanit, e ia msonte Kuranin. Resulullahu ishte m i shpejt pr t br ndonj vepr t mir sesa errat e drguara.747 Xhabiri thot: Kurr nuk ka ndodhur t krkohet dika prej tij e ai t thot: Jo.748 Ka qen guximtar, i patrembur dhe trim q nuk ka mundur t mosprfillet. E kan konsideruar si njeriun m t guximshm. Ka qen i pranishm n shum situata t vshtira prej nga kan ikur edhe ata m t guximshmit. Resulullahu ka qen njeri stabil dhe i patundur. Ballafaqohej me problemin, e nuk ikte nga ai. Nuk trhiqej, e dihet se ka pasur njerz edhe prej m t guximshmve, t cilt, jo vetm nj her, jan trhequr e jan zmbrapsur nga detyrat e rnda, me prjashtim t Resulullahut . Aishja radijAllahu anha thot: Kur gjendeshim ball pr ball me armikun, na kaplonte frika, tmerri, e pastaj merrnim shembull nga devotshmria dhe trimria e Resulullahut . Ai kurdoher ishte m afr armikut.749 Enesi thot: Nj nat n Medin, njerzit i zgjoi nga gjumi nj z i trishtueshm. Ata shpejtuan kah ai z, e Resulullahu i takoi duke u kthyer. Kishte shkuar para tyre pr t kuptuar se ishte ajo. I kishte hipur kalit t pashaluar t Ebu Talhas. Shpatn e kishte t va-rur rreth qafe. Ai tha: Mos u brengosni, mos u brengosni!750 Ka qen tejet i turpshm dhe i kujdesshm. Ebu Said El-Hudriu ka thn: Ka qen m i turpshm se virgjresha e hutuar. Kur nuk i plqente dika, kjo i shihej n fytyr.751 Kurr nuk ia ngulte syt dikujt. Gjithnj ka pasur shikim t ulur. M shpesh shikonte prdhe sesa n qiell. Shikimi i tij kishte aftsi vrojtimi. Me bashkbiseduesin nuk fliste pr gjra t turpshme dhe rreth temave t urryera. Nuk mbahet mend q dikush t ket transmetuar prej tij dika t keqe. Kurr nuk e kritikonte dik n mnyr
747 748
Sahihu-l-Buhari: I/502. Sahihu-l-Buhari: I/502. 749 Esh Shifa bi tarif bukuki-l-Mustafa nga El-Kadi Ajjadi: I/89. 750 Sahihu-l-Muslim: II/252; Sahihu-l-Buhari: I/407. 751 Sahihu-l-Buhari: I/504.
586
dhe cilsit fisnike
t drejtprdrejt, por thoshte: mendon nse dikush vepron kshtu e kshtu? Ka qen njeriu m i drejt. E donte faljen. Fliste sinqerisht. E monte lart amanetin. Kt e kan vrtetuar edhe miqt edhe armiqt e tij. Para pejgamberis e quanin El-Emin. Krkonin gjykimin e tij pr shum gjra edhe para Islamit. Tirmidhiu transmeton nga Aliu , se Ebu Xhehli ka thn: Ne nuk t konsiderojm ty gnjeshtar, por mendojm se pejgamberia jote sht e rrejshme. Prkitazi m kt Allahu ka shpallur: Ne vrtet e dim se ty t pikllon ajo q thon ata. Ata prnjmend nuk t akuzojn ty se je gnjeshtar, por jobesimtart i mohojn Fjalt e Allahut. (El-Enam: 33).752 Gjithashtu, Herakleu e ka pyetur Ebu Sufjanin: A e akuzoni at se ka qen gnjeshtar para se t fillonte t fliste at q flet (t kumtoj Shpalljen)? sht prgjigjur: Jo. Ka qen njeri tejet tolerant. Ka qen larg mendjemadhsis. Nuk u lejonte njerzve t ohen n kmb pr t dhe ti prulen si i pruleshin mbretrve. Ua plotsonte dshirat shrbtorve. Ulej s bashku me shokt e vet, t ishte njri prej tyre. Aishja radijAllahu anha rrfen: I riparonte nallanet e veta, arnonte rrobat dhe punonte pun shtpiake, si punoni edhe ju vet. Ka qen njeri sikurse do njeri tjetr, i pastronte rrobat e veta, e milte delen dhe i shrbente vetvetes.753 Resulullahu m tepr se do krijes tjetr njerzore respektonte marrveshjen dhe fjaln e dhn. I ruante lidhjet farefisnore. Ka qen m i mshirshmi, m i ndieshmi dhe i m afrt n sjellje me njerzit. Ka qen i shoqrueshm, i thjesht dhe tejet i kujdesshm. Ka qen larg shpirtligsis, prgojimit, poshtrsis dhe nuk e kthente t keqen me t keqe. Nuk lejonte q dikush n shoqri t ecte prapa tij. Nuk dallohej prej shrbtorve t vet as n veshje e as n ushqim. I plqente tu shrbente atyre q i kan shrbyer. Shrbtorve t vet kurr nuk u ka thn as uf. Nuk i qortonte pr punt q nuk i kryenin. Nuk i urrente t varfrit pr shkak t varfris s tyre. I prcillte xhenazet e t varfrve. N disa udhtime i kryente punt sikurse t tjert. Nj her urdhroi q t zihej nj dele. Njri tha se do ta ther, i dyti se do ta rrjep, i treti se do ta ziej, e Resulullahu
752 753
Mishkatu-l-Mesabih: II/521. Mishkatu-l-Mesabih: II/520.
587
tha se do t mbledh dru pr ta ndezur zjarrin. Ata iu prgjigjn se e lirojn nga kjo pun, e Resulullahu u tha: E di se do ta bnit ju kt n vendin tim, por e kam mri t dallohem nga t tjert. Me t vrtet, Allahu nuk ka dshir t shoh njeriun i cili dallohet nga shoqria e tij. Pastaj u ngrit dhe filloi t mbledh dru.754 Ja se si e ka prshkruar Hinda, vajza e Ebu Halas, Resulullahun . shpeshher ishte Ajo, mes t tjerash, ka thn: Resulullahu i piklluar. Gjithnj mendonte pr dika. Nuk ka pasur koh t lir. Nuk i plqente bisedat e kota. Heshtte gjat. Ligjrimin e fillonte dhe e prfundonte tejet qart. Fliste n mnyr koncize, jo gjersisht, e as n mnyr t pashprehur. Nuk prdorte fjal boshe. Ligjrimi i tij nuk ishte i shterp e as i amsht. Madhronte begatit e Allahut dhe nuk kritikonte kurrgj. Nuk qortonte lidhur me shijen e ushqimit, por as nuk lavdronte. Nuk hidhrohej kur i dilte ndonj problem, por ndrmerrte do gj pr ta zgjidhur at. Nuk hidhrohej e as nuk gzohej pr vetveten. Kur tregonte n dika, kt e bnte me tr dorn. Kur uditej, i prmbyste duart. Kur hidhrohej, i hapte duart dhe vringllonte me to. Kur gzohej, e ulte shikimin. Me buzqeshje gjithnj e mundte qeshjen. E ruante gjuhn e vet nga ajo q nuk i prkiste. I tubonte shokt e vet e nuk i ndante. I bnte nderime paris s fiseve. Ruhej nga njerzit dhe ishte i kujdesshm para tyre, ndonse nuk ua kishte frikn se do ti bnin ndonj t keqe. I vizitonte shokt e vet. Kishte dshir t dinte se po ngjante n popull. I ndihmonte t mirt dhe i nxiste pr t mir. E urrente t keqen dhe e pengonte at. Ishte i matur. Nuk ishte i lkundshm. Pr do gj kishte mas. Nuk ia cungonte t drejtn atij q e meritonte, por nuk i jepte t drejt atij q nuk e meritonte. Kjo vlente edhe pr ata njerz, t cilt ishin t zgjedhur n pozita. M shum monte ata t cilt udhzonin n rrug t drejt. M shum i monte ata t cilt ndihmonin t tjert. Nuk e donte kotsin. Gjithnj bnte dhikr. Nuk qndronte shum askund. Nuk kishte ndonj vend t caktuar pr ulje. Kur shkonte n nj shoqri, ulej n vendin e par t zbrazt. Kshtu urdhronte t veprojn edhe t tjert. E nderonte donjrin n ndej dhe donjrit i shprehte respekt t duhur, q t mos mendonte asnjri se ishte m i rndsishm se t tjert.
754
Hulasatu-s-Sijer, f. 22.
588
dhe cilsit fisnike
Kushdo q ulej pran tij pr ndonj hall q kishte, e dgjonte me durim dhe kurr nuk e ndrprente bashkbiseduesin. Kush krkonte dika prej tij, nse kishte, ia jepte, e nse nuk kishte, e ngushllonte me fjal t mira. Pr shkak t brengosjes dhe t kujdesit njerzit e thirrnin baba, kurse ai i konsideronte, m t afrmit e vet. Njerzit i vlersonte sipas devotshmris s tyre. Ku ulej, ulej me turp, me durim dhe me besim. Aty nuk kishte zra t ngritura. I nderonte t moshuarit, ndrsa kishte mshir ndaj t rinjve. E nderonte mysafirin dhe t huajin. Ishte i shoqrueshm, me sjellje t prmbajtur, dashamire. Nuk ishte i ashpr, zemrak e as idhnak. Nuk brigonte. Nuk lavdronte. Nuk prfillte at q nuk dshironte. Nuk i nnshtrohej epsheve. E prmbante veten prej tri gjrave: dfrimeve, teprimeve dhe gjrave q nuk i prkitnin atij. Njerzit i kursente prej tri gjrave: nuk e brigonte, nuk e turpronte dhe nuk e ofendonte ask. Fliste vetm pr ato gjra q kan shprblim nga Allahu . Kur fliste ai, t tjert heshtnin, e kur ai mbaronte, t tjert flisnin. Nuk grindeshin para tij. Kur fliste dikush, t tjert e dgjonin derisa prfundonte. Qeshte pr at pr ka qeshnin edhe t tjert. Plqente ato gjra q plqenin edhe t tjert. uditej pr at pr ka uditeshin edhe t tjert. Ishte i durueshm ndaj t huajve q kishin rezonim t kufizuar. Thoshte: Nse e shihni ndonj varfanjak duke lypur, jepni dika dhe mos krkoni nga ai q tju falnderoj. Falnderimi i takon vetm Allahut.755 Harixhi b. Zejdi thot: Resulullahu ishte njeriu m i matur n ndonj ndej. Asgj nuk i shptonte nga kontrolli. Heshte shum. Nuk fliste pa nevoj. U kundrvihej atyre q flisnin gjra t shmtuara. Nuk qeshte me z t lart. Bisedn e kishte t qart dhe shokt e tij, n shoqrin e tij, silleshin ashtu nga dashuria dhe respekti ndaj tij.756 Prgjithsisht, Resulullahu i ka pasur t gjitha cilsit e pjekuris s nj personi t jashtzakonshm e t veant. E ka edukuar Krijuesi i Tij. Vetm Ai edukon n kt mnyr. Dhe pr edukimin e tij, Ai thot: Vrtet, ti je me virtytet m t bukura. (El-Kalem: 4)
755 756
Esh Shifa nga El-Kadi Ajjadi: I/121-126; Shemail-Et-Tirmidhi. Vepra paraprake.
589
Ky qe shkak q zemrat t ngarendnin tek ai. Kjo e bri t dashur te njerzit. Kjo e bri udhheqs, t cilin njerzit e donin me zemr dhe pr shkak t t cilit popullit i tij i padgjueshm dhe i hutuar erdhi n shkalln e pranimit t fes s Allahut n grupe t mdha. E gjith kjo q prmendm n pika t shkurtra na flet pr pjekurin e tij dhe pr madhshtin e virtyteve t tij. Gjendja e vrtet e fams, e cilsive dhe e virtyteve t bukura t tij, thjesht nuk mund t kuptohen nga dokush. Kush e dshiron kt, kush dshiron ta njoh njeriun m t madh n bot, i cili ka prjetuar shkalln m t lart t pjekuris, le ta dij se at e ka ndriuar drita e Allahut , ndrsa Kurani e ka edukuar. O Zot, mshiroje Muhammedin dhe familjen e tij, si e mshirove Ibrahimin dhe familjen e tij. Me t vrtet Ti je i lavdishm! O Zot, bekoje Muhammedin dhe familjen e tij, si e bekove Ibrahimin dhe familjen e tij. Me t vrtet Ti je i lavdishm! Autori i veprs Safijjurrahman El-Mubarekfuri Profesor n Universitetin Selefik n Benares-Indi, m 13.11.1396-06.11.1976
590
Literatura me t ciln sht shrbyer autori
LITERATURA ME T CILN SHT SHRBYER AUTORI

1. Ahbaru-l-kirami biahbari-l-mesxhidi-l-Haram - Shihabu-d-Din Ahmed b. Muhammed El-Esedi El-Mekki, 1066 h. Botimi selefik, Benares, Indi, 1396 h./1976 k. 2. El-Edebu-l-mufred - Muhammed b. Ismail El-Buhariu 356 h. Botuar n Istanbull, 1304 h. 3. El-Ealam - Hajru-d-Din Ez-Zerkeli, botimi i dyt, Kajro, 1954. 4. El-Bidajetu ve-n-nihajetu - Ismail b. Kethir Ed-Dimeshki, Botim i Es-Seadetu Mise, 1932. 5. Bulugul-merami min edilleti-l-ahkami - Ahmed b. Haxher Elskalani, 773-853 h. Botim i El-Kajjumi Kanfur, Indi, 1323 h. 6. Tarihu erdi-l-Kurani - Es-Sejjid Sulejman En-Nedevi, 1373 h. Biris Eazam Kida - Indi, 1955 - botimi i katrt. 7. Tarihu Islami - Shah Ekber Kan Nexhib Abadi. Shtypshkronja Xhibongjabi, Indi. 8. Tarihu-l-umemi ve-l-muluki - Ibn Xherir At-Taberi. - Edicioni egjiptian El-Husejnije. 9. Tarihu Umar b. El-Hattab - Ebu-l-Ferexh Abdurrahman b. ElXhevzi. Botim egjiptian Et-Tevfik el-edebijje. 10. Tuhfetu-l-Ahvedhi - Ebu-l-Ala Abdurrahman El-Mubarekfuri, 1353/1935. Xhejd Berki Jeris, Dehli, Indi, 1346-53. 11. Tefsir Ibni Kethir Ed-Dimeshki - Botim andaluzian, Bejrut. 12. Tefhimu-l-Kurani - Profesor, zotri, Ebu-l-Eala El-Mevdudi. Qendra islamike Xhemaat, Indi. 13. Telkihu Fuhum ehli-l-Ether - Ebu-l-Ferexh Abdurrahman b. ElXhevzi 597 h. Xhejd Berki Beris, Dehli, Indi. 14. Xhamiu Et-Tirmidhi - Ebu Isa Muhammed b. Isa b. Suret EtTirmidhi, 209-279 h. Shtypshkronja Er-Reshid, Dehli, Indi. 15. El-Xhihadu fi-l-Islami (n urdishte) - Profesor, zotri, Ebu-l-Eala El-Mevdudi. Botimi i katrt, 1967, Pakistan. 16. Hulasetu-s-Sijer - Muhibbu-d-Din Ebu Xhafer Ahmed b. Abdullah At-Taberi, 647 h. Botuar m 1343 h. Dehli, Indi. 591
17. Rahmetun-lil-Alemin - Muhammed Sulejman Selman El-Mensur Feuri, 1930. Hatif Bikjedudeli. 18. Resulun Ekrem kej sijasijju Zindiki - Dr. Hamidullah, Paris, Salem Kembini Gjubengj - Indi, 1963 19. Er-Revdu-l-Unuf Ebu-l-Kasim Abdurrahman b. Abdullah Es-Suhejli, 508-581 h. Shtypshkronja egjiptiane El-Xhemajlijje, 1332,h,/1914 20. Zadu-l-Mead - Shemsuddin Ebu Abdullah Muhammed b. Bekr b. Ejjub, i njohur si Ibnu-l-Kajjum 691-751 h.Shtypshkronja egjiptiane, botimi i par, 1347 h./1928. 21. Dhiata e vjetr. 22. Sunenu Ibni Maxhxhe - Ebu Abdullah Muhammed b. Jezid b. Maxhxhe El-Kazvini, 209-273 h. 23. Sunenu Ebi Davude - Ebu Davud Sulejman b. El-Eshath Es-Sexhistan 202-275 h. - pj. I.Botim i El-Mexhidi - Kanfur, Indi, 1375 h. Botim i Er-Rahinijje, Gjubengj, Indi. 24. Sunenu-n-Nesai - Ebu Abdurrahman Ahmed b. Shuajb En-Nesai, 303-315 h. Biblioteka lahurike-selefike, Pakistan. 25. Es-Siretu-l-Halebije - Ibni Burhanuddin. 26. Es-Siretu-n-Nebevije - Ebu Muhammed Abdul-Melik b. Hisham b. Ejjub El-Himejri 213 ose 218 h. Ndrmarrja tregtare botuese Mustafa El-Babi, Halebija dhe fmijt e tij n Egjipt. Botimi i dyt 1375 h./1955. 27. Sherhu shudhuru-dh-dhehebi - Ebu Muhammed Abdullah Xhemaluddin b. Jusuf, i njohur si Ibni Hisham El-Ensari 708-761 h. Botuar n shtypshkronjn Es-Seada Egjipt. 28. Sherhu Sahih Muslim - Ebu Zekerijja Muhiddin Jahja b. Sheref EnNevevi 676 h. Botim i Er-Reshidije - Dehli Indi. 29. Sherhu-l-mevahibi-l-leddunnijje - Ez-Zerkani. 30. Esh-Shifa bi tarif hukuki-l-Mustafa - El-Kadi Ajjad. - Edicioni osman, Istanbull, 1312 h. 31. Sahihu-l-Buhar - Muhammed b. Ismail El-Buhari 256 h. Botim i Er-Rahmijje Gjuvind - Indi 1384-1387 h. 32. Sahihu-l-Muslim - Muslim b. El-Haxhaxh El-Kushejrijj. Botim i Er-Reshidijja Dehli, Indi, 1376 h. 33. Sahifet Habkuk. 34. Salhu-l-Hudejbija - Muhammed Ahmed Bashamil.Botimi i dyt, Daru-l-Fikri, 1391 h.- 1971. 35. Et-Tabekatu-l-Kubra - Muhammed b. Sead.- Edicioni Birejlind, 1322 h.
592
36. Avnu-l-mabud, sherhu Ebi Davudi - Ebu-t-Tajjib Shemsulhakki-lAdhim Abad. Botimi i par indus. 37. Gazvetu Uhud (Beteja n Uhud) - Muhammed Ahmed Bashamil.Botimi i dyt. 38. Beteja e madhe n Bedr (Gazvetu-l-Kubra) - Muhammed Ahmed Bashamil, botimi i dyt, 1376 h.-1976. 39. Gazvetu Hajber (Beteja n Hajber) - Muhammed Ahmed Bashamil; Botimi i dyt Daru-l-Fikri, 1391 h.-1971. 40. Gazvetu Beni Kurejdha (Beteja Benu Kurejdhe) - Muhammed Ahmed Bashamil, botimi i dyt 1376 h.-1966. 41. Fethu-l-Bari - Ahmed b. Ali Haxher El-skalani 773-852. Botimi selefik i shtypshkronjs Er-Revda, Kajro. 42. Fikhu-s-Sira - Muhammed El-Gazali. Botim i Daru-l-Kitab-el-Arebi, Botimi i dyt egjiptian 1375 h.-1955 43. Fi Dhilali-l-Kuran - Sejjid Kutbi.- Organizata e rilindjes s tradits arabe, Bejrut, Liban, botimi i tret. 44. El-Kurani-l-kerimu. 45. Kalbu-xhezireti-l-Arebi - Fuad Hamza. - Edicioni selefik shtypshkronja Er-Revda, Kajro 1352 h.- 1923. 46. Madha hasire-l-alemi bi inhitati-l-muslimine (ka ka humbur bota me stagnimin e muslimanve) - Es-Sejjid Ebu-l-Hasan Ali-ElHusni, En-Nedevi. Botimi i katrt. Shtypshkronja Daru-l-Urubeti, Kajro 1381 h.-1961 47. Muhadaratu tarihi-l-Umemi-l-islamijjeti - Shejh Muhammed ElHudariu beg. Shtypshkronja tregtare El-Kubra, botimi i tet egjiptian 1382 h. 48. Muhtesar Siretu-r-Resu - Shejhu-l-Islami Muhammed b. Abdul-Vehhab. Et-Temmimi En-Nexhdi 1606.- Shtypshkronja e Sunetit t Muhammedit, Kajro, botimi i par, 1375 h.-1956 49. Muhtesar Siretu-r-Resul - Esh-Shejh, Abdullah b. Muhammed b. En-Nexhdi, Ali-sh-Shejh, i lindur n Egjipt, 1242 h. Shtypshkronja selefike El-Revda, botimi egjiptian, 1379. 50. Medariku-t-tenzil - En-Nasefije. 51. Miraatu-l-mefatih, pjesa I - Esh-Shejh, Ebu-l-Hasan Abdullah ErRahmani El-Mubarekfuri. Botim indian 1378 h.-1958 52. Muruxhu-dh-dhehebi - Ebu-l-Hasan Ali El-Mesudi. Shtypshkronja Esh-Sherhu-l-Islami, botim i Kajros. 53. El-Mustedrek - Ebu Abdullah Muhammed El-Hakim En-Nejsabori Shtpia osmane e dituris, Hajderabad - edicioni indus. 54. Musnedi Ahmede - Imam Ahmed b. Muhammed b. Hanbel EshShejbani 264,h. 593
55. Musnedi Ed-Daremijj - Ebu Muhammed Abdullah b. Abdurrahman Ed-Daremijj, 181-255 h. 56. Mishkatu-l-Mesabih - Velijjuddin Muhammed b. Abdullah Et-Tebrizi - Edicioni indus. 57. Muxhemu-l-buldan - Jakut Al-Hamevij. 58. El-Mevahibul-leddunnijje prej El-Kastalanit. Shtypshkronja EshSherefijje 1336 h. 1907. 59. Muvetau-l-imami Malik - El-Imamu Malik b. Enes El-Asbehij, i lindur m 169 h. Botim indian. 60. Vefau-l-vefai - Ali b. Ahmed Es-Semhudi.
594
Muhammedi sht Pejgamber i Allahut, kurse ata q jan me t jan t ashpr kundr jobesimtarve, por t mshirshm ndrmjet tyre; i sheh si prkulen dhe bien me fytyr prtok (sexhde), duke dshiruar mirsin e Allahut dhe knaqsin e Tij. N fytyr kan shenjat, gjurmt nga t rnat me fytyr prtok (sexhde). Prshkrimi i cilsive t tyre sht n Tevrat dhe po ky prshkrim sht edhe n Inxhil: ata jan si nj far e mbjell kur mbien filizi i vet e pastaj forcohet, trashet dhe e pjek frutin e vet duke nxitur entuziazm te mbjellsit e pr ti zemruar me t jobesimtart. Allahu u ka premtuar atyre, t cilt besojn dhe bjn vepra t mira faljen e mkateve dhe shprblim t madh. (El-Feth: 29) Allahu sht i knaqur me muslimant e par, muhaxhirt dhe ensart dhe me t gjith ata t cilt i pasojn kta me vepra t mira, por edhe ata jan t knaqur me T. Ai u ka prgatitur atyre Xhenete ku rrjedhin lumenj, dhe ata aty do t qndrojn prgjithmon. E ky sht sukses i madh. (Teube: 100). O ju q keni besuar! Pruljunu Allahut dhe pruljunu Pejgamberit (t Tij) dhe mos i prishni veprat tuaja! Me t vrtet, ata q nuk besojn e vdesin si mohues, Allahu, kurrsesi nuk do ti fal ata. (Muhammed: 34-35) Besimtar t vrtet jan vetm ata q besojn Allahun dhe Pejgamberin e Tij, dhe pastaj nuk dyshojn dhe luftojn n rrugn e Allahut me pasurin dhe me jetn e tyre. Kta jan besimtar t sinqert. (El-Huxhurat: 15). Vall, a nuk din ata, se ai q i kundrshton Allahut dhe Pejgamberit t Tij, i sht prgatitur zjarri i Xhehenemit, n t cilin do t qndrojn prher? Ky sht poshtrim i madh! (EtTeube: 63) Besimtart dhe besimtaret jan miq pr njri-tjetrin: urdhrojn q t bhen vepra t mira, e pengojn t kqijat, falin namazin, japin zekatin, dhe i prulen Allahut dhe Pejgamberit t Tij. Kta jan ata q do ti mshiroj Allahu. Se, Allahu me t vrtet, sht i Plotfuqishm dhe i Gjithdijshm! (Et-Teube: 71)
595
PRMBAJTJA
FJALA E ZOTRI PROFESOR ALI EL-HAREKANIT - SEKRETARIT T PRGJITHSHM T LIGS BOTRORE ISLAME - RABITS .......................................................... 5 PARATHNIA E BOTUESIT....................................................................... 9 FJALA E AUTORIT.............................................................................. 13 POZITA E ARABVE DHE E POPUJVE ARAB ............................................... 15 Pozita e arabve ............................................................................ 15 Popujt arab ................................................................................. 16 1. El-Ezdt ................................................................................... 17 2. Lahamt dhe Xhedhamt ............................................................... 17 3. Benu Tajjt ............................................................................... 17 4. Kindamt .................................................................................. 17 Arabt Mustar Ebe.......................................................................... 18 PUSHTETI DHE UDHHEQJA MBI ARABT .................................................. 23 Pushteti n Jemen .......................................................................... 23 Pushteti n Hira ............................................................................. 25 Pushteti n Sham ............................................................................ 27 Pushteti n Hixhaz .......................................................................... 28 Versioni i par: .............................................................................. 30 Versioni i dyt: .............................................................................. 30 Versioni i tret: ............................................................................. 30 Pushteti far kan pasur arabt e tjer ................................................ 34 Situata politike n Arabi ................................................................... 35 Pushteti n Hixhaz .......................................................................... 36 BESIMET TEK ARABT ......................................................................... 37 Gjendja fetare ............................................................................... 45 SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE............................................................ 47 Rrethanat shoqrore ........................................................................ 47 Gjendja ekonomike ......................................................................... 50 Etika e arabve .............................................................................. 51 ORIGJINA E MUHAMMEDIT DHE E FAMILJES S TIJ ................................... 53 Shkalla e par e origjins: ................................................................. 53 Shkalla e dyt: ............................................................................... 53 Shkalla e tret: .............................................................................. 54 Familja e Pejgamberit .................................................................. 54 LINDJA DHE DYZET VJET JETESE GJER TE PEJGAMBERIA .............................. 60 Lindja ......................................................................................... 60 Qndrimi te fisi Benu Sad ................................................................. 61 T vajturit te nna e vet ................................................................... 63 Jeta te gjyshi i dashur ...................................................................... 64 Tek ungji sentimental ...................................................................... 64
596

Me lutje solli shiun .......................................................................... 64 Prifti Behira .................................................................................. 65 Lufta e quajtur El-Fixhar ................................................................... 65 Marrveshja mbi dinjitetin ................................................................. 66 Jeta e mundimshme ........................................................................ 67 Martesa me Hatixhen ....................................................................... 67 Ndrtimi i Kabes dhe ndodhia e gjykimit ............................................... 68 Jetshkrimi i shkurtr para pejgamberis ............................................... 70 NN HIJEN E PEJGAMBERIS DHE T SHPALLJES......................................... 73 N shpelln Hira ............................................................................. 73 Engjlli Xhibril sjell Shpalljen Ikre ..................................................... 74 Ndrprerja e Shpalljes...................................................................... 77 Xhibrili paraqitet pr her t dyt........................................................ 78 Llojet (mnyrat) e Shpalljes ............................................................... 79 URDHRI DREJTUAR PEJGAMBERIT Q T FILLOJ THIRRJEN N FEN E ALLAHUT ................................................................................................. 81 Allahu Ekber! Allahu sht i madh! ....................................................... 82 PERIUDHAT E THIRRJES E DAVETIT DHE SHKALLZIMI I SAJ ......................... 85 PERIUDHA E PAR E SHPALLJES - QNDRUESHMRIA N THIRRJE - .................. 87 Tre vjet thirrjeje t fsheht ............................................................... 87 Pararoja e par .............................................................................. 87 Namazi ........................................................................................ 89 Shpallja n pikat themelore arrin te kurejsht ......................................... 90 PERIUDHA E DYT E SHPALLJES - THIRRJA PUBLIKE N ISLAM - ...................... 91 Urdhri i par pr publikimin e thirrjes ................................................... 91 Thirrja e farefisit n Islam ................................................................. 91 N bregoren Safa ............................................................................ 92 E vrteta e theksuar sheshazi dhe reagimi i idhujtarve .............................. 94 Delegacioni i kurejshve tek Ebu Talibi .................................................. 95 Formimi i Kshillit Konsultativ pr ti penguar haxhilert t dgjojn thirrjen n Islam ............................................................................................... 95 Metodat e llojllojshme t rezistencs s davetit ...................................... 97 Trysnit dhe persekutimet ................................................................ 100 Shtpia e Erkamit .......................................................................... 108 Hixhreti (Shprngulja) i par n Abisini ................................................. 109 Komploti i kurejshve kundr emigrantve n Abisini ................................ 112 Kurejsht i krcnohen Ebu Talibit ...................................................... 115 Kurejsht e vizitojn Ebu Talibin pr t dytn her ..................................... 116 Ideja e zullumqarve pr ta shkatrruar Resulullahun ........................................ 117 Hamza pranon Islamin .................................................................. 120 Umer bin El-Hattabi pranon Islamin .................................................. 121 Prfaqsuesi i kurejshve te Resulullahu ............................................ 126 BOJKOTI I GJITHMBARSHM ................................................................ 129
597

Kontrata mbi torturimin dhe armiqsin ................................................ 129 Tre vjet izolimi ............................................................................. 130 Prishja e kontrats mbi izolimin ......................................................... 130 DELEGACIONI I FUNDIT I KUREJSHVE TEK EBU TALIBI ................................ 133 VITI I PIKLLIMIT .............................................................................. 137 Vdekja e Ebu Talibit ....................................................................... 137 Vdekja e h. Hatixhes radijAllahu anha .................................................. 138 Shumzimi i pikllimeve .................................................................. 139 Martesa me Sevdn radijAllahu anha .................................................... 140 Shkaqet e durimit dhe kmbnguljes.................................................... 140 THIRRJA N ISLAM JASHT MEKS ......................................................... 149 Resulullahu n Taif ..................................................................... 149 T PREZENTUARIT E ISLAMIT FISEVE DHE INDIVIDVE.................................. 155 Fiset t cilave ua ka ofruar Islamin ...................................................... 155 Besimtart islam jasht Meks .......................................................... 156 Gjasht banort e mir t Jethribit ..................................................... 160 Shnim n lidhje me martesn e Resulullahut me Aishen ............................ 162 ISRAJA DHE MIRAXHI UDHTIMI I NATS DHE NGRITJA .............................. 163 BETIMI I PAR N AKABA (Betimi n besnikri) ........................................ 171 Ambasadori i Islamit n Medin .......................................................... 172 Suksesi i shklqyeshm .................................................................... 172 BETIMI I DYT N AKABA ................................................................... 175 Fillimi i biseds - Abbasi flet pr prgjegjsin e madhe ............................ 176 Paragraft e betimit ....................................................................... 177 Verifikimi i prgjegjsis s madhe q bart betimi ................................... 178 Prfundimi i betimit ....................................................................... 179 Dymbdhjet prijsit ...................................................................... 179 Prijsit el-hazrexhas: .................................................................... 180 Prijsit el-evsas ........................................................................... 180 Shejtani zbulon kontratn ................................................................ 180 Gatishmria e ensarve ti sulmojn kurejsht ........................................ 181 Kurejsht drgojn protest n Jethrib................................................. 181 Kurejsht kuptojn pr tubimin e mbajtur dhe i ndjekin pjesmarrsit ........... 181 PARAROJA E HIXHRETIT ..................................................................... 183 Ja disa shembuj: ........................................................................... 183 SEANCA E PARLAMENTIT KUREJSHIT ................................................... 187 Ngjarja n Salln e Kshillit .............................................................. 187 Vendimi unanim i Parlamentit pr vrasjen e Muhammedit ........................... 189 HIXHRETI I RESULULLAHUT .............................................................. 191 Rrethimi i shtpis s Resulullahut ................................................... 191 Resulullahu braktis shtpin e vet ................................................... 192 Prej shtpis gjer n shpell ............................................................. 193
598

Kur ata dy ishin n shpell (ajet) ..................................................... 194 N rrug pr n Medin ................................................................... 196 Arritja n vendin Kubba ................................................................... 201 Hyrja n Medin ............................................................................ 203 JETA N MEDIN .............................................................................. 207 Periudha medinase mund t ndahet n tri periudha: ................................. 207 PERIUDHA E PAR - GJENDJA REALE N MEDIN GJAT HIXHRETIT - .............. 209 NDRTIMI I SHOQRIS S RE ............................................................... 217 Ndrtimi i xhamis s Pejgamberit ................................................... 217 T vllazruarit e muslimanve .......................................................... 218 Dokumenti i bashkimit islamik............................................................ 220 Ndikimi i mendimit t Resulullahut n shoqri ..................................... 221 KONTRAKTIMI ME HEBRENJT .............................................................. 225 Paragraft e kontrats .................................................................... 225 VAZHDIMI I KONFLIKTEVE ................................................................... 227 Proklamimi i vendimit pr ndalesn e vizits Mesxhidul Haramit ................... 228 Kurejsht i krcnohen muhaxhirve.................................................... 228 Allahu e lejon luftn .................................................................... 229 Betejat dhe patrullat para Bedrit ........................................................ 230 BETEJA E MADHE E BEDRIT - BETEJA E PAR VENDIMTARE PR ISLAMIN ........... 239 Shkaku i konfliktit .......................................................................... 239 Numri i ushtris muslimane dhe caktimi i prijsve ushtarak.......................... 240 Ushtria muslimane niset pr n Bedr .................................................. 240 Meka paralajmrohet pr rrezikun....................................................... 240 Prgatitja e mekasve pr ekspedit ..................................................... 241 Prbrja e ushtris mekase ............................................................... 241 Problemi i fisit Benu Bekr ............................................................... 241 Nisja e ushtris mekase ................................................................... 242 Karvani shpton ............................................................................ 242 Dshira e mekasve pr tu kthyer dhe prarja e tyre ................................ 242 Pozita e vshtir e muslimanve ......................................................... 243 Seanca e Shures ......................................................................... 244 Armata muslimane vazhdon rrugn ...................................................... 245 Resulullahu personalisht n patrull ................................................. 245 Informatat m t rndsishme mbi ushtrin mekase.................................. 246 Bie shi........................................................................................ 247 Muslimant zn pozita t rndsishme strategjike .................................. 247 Vendkomanda ............................................................................... 247 Vendosja e ushtarve npr vendet e tyre dhe bujtja ................................... 248 Prarja e ushtris kurejshite n fushbetej ......................................... 248 Dy ushtrit vlersojn njra tjetrn ..................................................... 250 Fillimi i betejs............................................................................. 251
599

Dyluftimi .................................................................................... 252 Sulmi i prgjithshm ....................................................................... 253 Resulullahu thrret Allahun ........................................................ 253 Ardhja e engjjve .......................................................................... 253 Kundrsulmi ................................................................................. 254 Iblisi ik nga fushbeteja ................................................................. 255 Disfata e madhe e mushrikve ........................................................... 256 Kmbngulja e Ebu Xhehlit ............................................................... 256 Psimi i Ebu Xhehlit ........................................................................ 256 Shembulli i mir i disa lufttarve t Bedrit me iman t fort .......................... 258 T vrart n luft .......................................................................... 262 Lajmi pr disfatn arriti n Mek ........................................................ 262 Lajmi pr fitoren arriti n Medin ....................................................... 265 Kthimi n Medin ........................................................................... 265 Delegacioni pr mirseardhje ............................................................ 267 shtja e robrve t lufts ............................................................... 267 Kurani pr betejn e Bedrit.............................................................. 269 AKTIVITETET USHTARAKE MES BEDRIT E UHUDIT ................................. 273 Ekspedita kundr fisit Benu Sulejm ...................................................... 274 KOMPLOTI MEKAS PR VRASJEN E RESULULLAHUT ................................. 275 BETEJA ME HEBRENJT E FISIT BENU KAJNUKA......................................... 279 Intrigat e hebrenjve ....................................................................... 279 Hebrenjt benu kajnuka shkelin kontratn ............................................. 281 Rrethimi, dorzimi dhe shprngulja e kajnukve ...................................... 282 Ekspedita n Suvejk ..................................................................... 283 Ekspedita n Dhi-Emr .................................................................. 285 Vrasja e Kab b. El-Eshrefit ............................................................... 285 Ekspedita n Bahran ....................................................................... 289 Patrulla e Zejd b. Harithit ................................................................ 290 BETEJA N UHUD ............................................................................. 293 Prgatitja e kurejshve pr betejn hakmarrse ...................................... 293 Formimi i ushtris kurejshite dhe prbrja saj ........................................ 294 Nisja nga Meka.............................................................................. 295 Resulullahu informohet pr lvizjen e ushtris mekase .............................. 295 Prgatitja e muslimanve pr befasi .................................................... 295 Ushtria mekase i afrohet Medins........................................................ 295 Kshilli Konsultativ i Medins sjell planin pr mbrojtje .............................. 296 Revizionimi i ushtris ...................................................................... 298 Bujtja mes Uhudit dhe Medins .......................................................... 299 Kryengritja e Abdullah b. Ubejes dhe e shoqris s tij .............................. 299 Ushtria muslimane niset pr n Uhud ................................................... 300 Plani i mbrojtjes ........................................................................... 301
600

Resulullahu ngrit shpirtin luftarak tek ushtart .................................... 302 Vendosja e ushtris mekase n rreshta ................................................. 303 Manovrimi politik i kurejshve ........................................................... 303 Pjesmarrja e grave Kurejshite n betej .............................................. 304 Fillimi i betejs............................................................................. 304 Prqendrimi i betejs rreth flamurit kurejshit ......................................... 305 Beteja n pjesn tjetr t fushbetejs ................................................ 306 Psimi i Hamza b. Abdul-Muttalibit - luanit t Allahut ...................................... 307 Dominimi me situat ....................................................................... 308 Nga prqafimi i nuses n prqafim t vdekjes ......................................... 308 Roli i shigjetarve ne betej ............................................................. 308 Mushrikt prjetojn humbje ............................................................ 309 Gabimi i kobshm i shigjetarve ......................................................... 310 Halid b. El-Velidi rrethon ushtrin muslimane ......................................... 310 Gjesti gjenial i Resulullahut gjat rrethimit ........................................ 311 Shpartallimi i ushtris muslimane ........................................................ 311 Kulminacioni i betejs rreth Resulullahut ........................................... 313 asti m kritik n jetn e Resulullahut .............................................. 314 Ashabt tubohen rreth Resulullahut ................................................ 317 Sulmi i dyfishuar i mushrikve ............................................................ 318 Shembujt e rrall t heroizmit ........................................................... 319 Jehona e lajmit t rrejshm .............................................................. 320 Resulullahu vazhdon betejn ......................................................... 320 Psimi i Ubeje b. Halefit .................................................................. 321 Talha i ndihmon Pejgamberit ......................................................... 322 Sulmi i fundit i mushrikve ............................................................... 322 Masakrimi i shehidve ..................................................................... 323 Gatishmrie e heronjve musliman pr t vazhduar luftn ........................... 323 Pas shptimit t Resulullahut ......................................................... 325 Shpirtligsia e Ebu Sufjanit pas betejs................................................. 325 Marrveshja pr pjekje n Bedr ........................................................ 326 Mbikqyrja e qllimeve t mtejshme t kurejshve....................................... 326 Identifikimi i t vrarve dhe i t plagosurve ........................................... 327 Tubimi dhe varrimi i shehidve .......................................................... 328 Resulullahu i drejtohet Allahut me dua........................................... 330 Kthimi n Medin dhe pritja .............................................................. 331 Resulullahu n qytet ................................................................... 332 T vrart nga t dy palt ................................................................. 332 Nata shqetsuese n Medin.............................................................. 332 Ekspedita n Hamrau-l-Esedi ............................................................. 332 Kurani pr betejn e Uhudit ............................................................. 337 Instrukcionet dhe porosit e betejs .................................................... 338
601

PATRULLIMET USHTARAKE DHE MISIONET MES UHUDIT E AHZABIT............ 341 Aksioni i Ebu Selemes ...................................................................... 342 Fushata ushtarake e Abdullah b. Unejsit ................................................ 342 Ngjarja tragjike n Er-Rexhie ........................................................... 342 Ngjarja tragjike te pusi Mauneh ...................................................... 344 Beteja me fisin Beni en-Nadir ............................................................ 346 Ekspedita n Nexhd ........................................................................ 350 Beteja e dyt n Bedr .................................................................... 351 Beteja pr Dumetu-l-Xhendel ............................................................ 352 BETEJA EL-AHZAB - N HENDEK ........................................................ 355 FUSHATA USHTARAKE KUNDR BENU KUREJDHVE .................................... 369 AKTIVITETET USHTARAKE PAS AHZABIT DHE BENU KUREJDHVE.................... 377 Vrasja e Selam b. Ebi-l-Hakikit ........................................................... 377 Ekspedita e Muhammed b. Meslemes .................................................... 379 Ekspedita n Benu Lahjan ................................................................. 380 Vazhdimi i aktiviteteve ushtarake n forma patrullimi, sulmesh t papritura dhe misionesh .......................................................................................... 381 BETEJA BENU-L-MUSTALAK OSE BETEJA EL-MERISIE (muaji shaban, viti 6 h.) ............ 385 Aktiviteti i munafikve (pjestar t kolons s pest) para betejs Benu-l-Mustalak ................................................................................................... 387 Roli i munafikve n betejn Benu-l-Mustalak ......................................... 390 AKTIVITETET USHTARAKE PAS BETEJS BENU-L-MUSTALAK (EL-MERISIE) .......... 397 NGJARJA N HUDEJBIJE (Dhul-kade, viti 6 h.) ......................................... 401 Tubimi i muslimanve ..................................................................... 401 Muslimant nisen pr n Mek ........................................................... 402 Tentimi i kurejshve pr t penguar ardhjen e muslimanve n Mek ............. 402 Ndrrimi i drejtimit t udhtimit pr shmangien e konfliktit t kobshm ......... 403 Budejli ndrmjetson mes Resulullahut dhe kurejshve .......................... 404 Delegatt e tjer t kurejshve .......................................................... 404 Uthman b. Affani delegat i muslimanve te kurejsht ...................................... 406 Supozimi se Uthmani sht i mbytur dhe betimi nn lis pr besnikrin ndaj Resulullahut ........................................................................................ 407 Marrveshja e paqes dhe paragraft e saj .............................................. 408 Kthimi i Ebu Xhendelit kurejshve ....................................................... 409 Prerja e kurbanave dhe qethja e atyre q heqin dor nga Umra .................... 410 Ndalesa pr kthimin e emigranteve mushrikve ....................................... 411 Rezultatet e ksaj marrveshjeje ....................................................... 411 Pikllimi i muslimanve dhe biseda e Umerit me Resulullahun ............... 414 Zgjidhja e problemit t t rrezikuarve n Mek ...................................... 415 Kalimi i heronjve kurejshit n Islam ................................................... 416 ETAPA E DYT - EPOKA E RE N HISTORIN ISLAME .................................... 417 THIRRJA E PERANDORVE DHE SUNDIMTARVE N ISLAM ............................. 419 1. Mesazhi drguar Negusit - mbretit t Abisinis ..................................... 419
602

2. Mesazhi drguar Mukavkisit, mbretit t Egjiptit .................................... 422 3. Mesazhi drguar Kisras, perandorit t Persis ...................................... 424 4. Mesazhi drguar Cezarit, Kajser, perandorit bizantin ............................. 426 5. Mesazhi drguar El-Mundhir b. Savit.................................................. 429 6. Mesazhi drguar Hovdhete b. Aliut, sunduesit t Jemenit ........................ 430 7. Mesazhi drguar Harith b. Ebi Shemer El-Gassanit, sunduesit t Shamit (Damaskut) .............................................................................................. 431 8. Mesazhi drguar sunduesit t Ammanit .............................................. 431 AKTIVITETET USHTARAKE PAS MARRVESHJES S HUDEJBIJES ...................... 435 Ekspedita n Gabeh ose n Dhi-Kared ................................................... 435 BETEJA PR HAJBER DHE VADI-L-KURA (Muharrem, viti 7 h.)........................ 437 Shkaku i betejs ............................................................................ 437 Vajtja n Hajber ........................................................................... 438 Numri i ushtris muslimane ............................................................... 438 Lidhja e munafikve me hebrenjt ...................................................... 439 Rruga gjer n Hajber ...................................................................... 439 Disa ndodhi gjat udhtimit pr n Hajber ............................................. 440 Ushtria muslimane pran mureve t Hajberit .......................................... 441 Prgatitja pr luft dhe vzhgimi i fortifikatave t Hajberit ........................ 442 Fillimi i betejs dhe pushtimi i fortess Naim ....................................... 443 Pushtimi i fortess Es-Sab b. Muadh ................................................ 444 Pushtimi i fortess Zubejr .............................................................. 445 Pushtimi i fortess Ebij ................................................................. 446 Pushtimi i fortess En-Nazzar .......................................................... 446 Pushtimi i gjysms s dyt t Hajberit .................................................. 447 Negociatat me hebrenjt ................................................................. 447 Likuidimi i dy djemve t Ebu-l-Hukajkit pr shkak t thyerjes s ujdis .......... 448 Ndarja e plakave t lufts ............................................................... 448 Ardhja e Xhafer b. Ebu Talibit dhe Ebu Musa El-Eshariut ........................... 449 Martesa me Safijen......................................................................... 450 Ngjarja me delen e helmuar .............................................................. 451 T vrart n Hajber nga t dy palt ..................................................... 451 Fshati hajberas Fedk .................................................................... 452 Vadi-l-Kura .................................................................................. 452 Qyteti hebre Tejma ........................................................................ 453 Kthimi n Medin ........................................................................... 453 Ekspedita e Eban b. Seidit ............................................................... 454 EKSPEDITAT DHE BETEJAT E TJERA N VITIN 7 H. ..................................... 455 Ekspedita Dhatu-r-Rikaa ............................................................... 455 UMRA SUPLEMENTARE ....................................................................... 461 BETEJA N MUTE ............................................................................ 465 Shkaqet betejs ............................................................................ 465 Komandantt ushtarak dhe porosia e Resulullahut ..................................... 465
603

Prcjellja e ushtris muslimane dhe vaji i Abdullah b. Revahs ..................... 466 Ushtria muslimane n udhtim dhe gjendje e papritur frike......................... 467 Muslimant konsultohen n Meane....................................................... 467 Ushtria muslimane niset kundr armikut................................................ 467 Fillimi i betejs dhe ndrrimi i komandantve ......................................... 467 Flamuri islam n duart e Shpats s Allahut, Halid b. Velidit ..................... 469 Prfundimi i lufts n Mute .............................................................. 469 T vrart nga t dy palt ................................................................. 470 Rezultatet e betejs ....................................................................... 470 Ekspedita Dhatu-s-Selasil ............................................................... 471 Ekspedita e Benu Katades n Hudrah .................................................... 472 BETEJA PR LIRIMIN E MEKS ............................................................. 473 Shkaku i betejs ............................................................................ 473 Ebu Sufjani shkon n Medin pr ta prtritur armpushimin ....................... 474 Prgatitja pr luft dhe prpjekja q kjo t mbetet n fshehtsi .................. 476 Ushtria muslimane n rrug pr n Mek ............................................... 478 Ushtria muslimane ndalet n Merri-Dhahran ........................................... 479 Ebu Sufjani para Resulullahut ......................................................... 480 Ushtria muslimane lshon Merri-Dhahranin dhe niset pr n Mek.................. 481 Kurejsht e befasuar me ardhjen e ushtris muslimane .............................. 482 Ushtria muslimane n Dhi-Tuva .......................................................... 483 Ushtria muslimane hyn n Mek.......................................................... 484 Resulullahu hyn n mesxhidin e Kabes dhe e pastron at nga idhujt ........... 484 Resulullahu falet n Kabe, e pastaj u mban nj ligjrat kurejshve ........ 485 elsi i Bejtullahut......................................................................... 486 Bilali thrret ezanin mbi Kabe........................................................... 486 Namazi i fitores ose namazi i falnderimit ............................................. 487 Likuidimi i kriminelve m t mdhenj ................................................. 487 Islami i Safvan b. Umejjes dhe i Fadalet b. Umejrit .................................. 488 Hutbeja - ligjrimi i Resulullahut ditn e dyt n Mek........................... 489 T drojturit e ensarve se Resulullahu do t qndroj n Mek ................. 490 Marrja e betimit pr besnikri ........................................................... 490 Qndrimi i Resulullahut n Mek dhe veprimtaria e tij ........................... 491 Delegacionet dhe patrullat ............................................................... 491 ETAPA E TRET ............................................................................... 495 BETEJA N HUNEJN .......................................................................... 497 Lvizja e armikut dhe ardhja e tyre n Eutas .......................................... 497 Lufttari i regjur e konsideron t gabueshm mendimin e koman dantit .......... 497 Vzhgimi armiqsor ........................................................................ 498 Vzhgimi i Resulullahut ................................................................ 499 Resulullahu e lshon Mekn dhe shkon n Hunejn ................................. 499 Ushtria muslimane papritmas n kurthin e shigjetarve .............................. 499
604

Kthimi i muslimanve n pozita dhe kulminacioni i lufts ........................... 500 Shpartallimi i bashkimit t armikut dhe fitorja e madhe e mysli manve .......... 501 Prndjekja e armikut ...................................................................... 501 Plakat e lufts ............................................................................. 502 Beteja n Taif .............................................................................. 502 Ndarja e plakave t lufts n El-Xharan .............................................. 504 Ensart ia shohin pr t madhe Resulullahut ....................................... 505 Ardhja e delegacionit nga fisi Havazin .................................................. 507 Umra dhe kthimi n Medin .............................................................. 508 EKSPEDITAT DHE PATRULLAT PAS KTHIMIT NGA MEKA E LIRUAR .................. 511 Emisart pr mbledhjen e zekatit dhe xhizjes ......................................... 511 Ekspeditat vzhguese - ushtarake........................................................ 512 BETEJA N TEBUK (Rexheb, viti 9 h.) .................................................... 517 Shkaku i betejs n Tebuk ................................................................ 517 Lajmi pr prgatitjen e ushtris bizantine dhe gassanije ............................ 518 Informatat speciale pr prgatitjet e bizantinve dhe t gassani.. jve pr luft 519 Vshtirsimi i situats s rrezikshme .................................................... 520 Resulullahu merr vendimin pr luft kundr bizantinve ......................... 520 Urdhri pr prgatitjen ushtarake t lufttarve musliman ......................... 521 Muslimant garojn se cili do t prgatitet m mir pr luft ...................... 521 Ushtria Islame niset pr n Tebuk ....................................................... 522 Ushtria muslimane n Tebuk ............................................................. 524 Kthimi n Medin ........................................................................... 525 Kush nuk sht nisur nga Medina pr n Tebuk ........................................ 526 Rezultatet e ekspedits n Tebuk ....................................................... 528 Kurani pr ngjarjen e betejs n Tebuk ............................................... 529 Disa ngjarje t rndsishme n kt vit (9 h.) ......................................... 529 Vajtja e Ebu Bekrit n haxh ............................................................ 530 PASQYRA E PRGJITHSHME E BETEJAVE ................................................. 531 KALIMI MASIV N ISLAM ...................................................................... 535 Delegacionet ................................................................................ 536 PRHAPJA E SUKSESSHME E ISLAMIT DHE REZULTATET ............................... 549 HAXHI LAMTUMIRS .......................................................................... 553 Ekspedita e fundit luftarake .............................................................. 559 VAJTJA TEK ALLAHU I LARTSUAR ........................................................ 561 Lajmtart pr ndrrim jete ............................................................. 561 Fillimi i smundjes ......................................................................... 562 Java e fundit e jets ....................................................................... 562 Pes dit para transferimit ............................................................... 562 Katr dit para transferimit .............................................................. 564 Nj apo dy dit para transferimit ........................................................ 565 Nj dit para transferimit n Ahiret ..................................................... 565
605

Dita e transferimit n Ahiret ............................................................. 565 Transferimi n Ahiret ...................................................................... 567 Ashabt n pikllim t madh ............................................................ 568 Qndrimi i Umerit ....................................................................... 568 Qndrimi i Ebu Bekrit ................................................................... 568 Prgatitja dhe prcjellja e trupit fisnik n dhe ........................................ 569 FAMILJA E RESULULLAHUT .............................................................. 571 CILSIT E RESULULLAHUT DHE ETIKA E TIJ ......................................... 579 Bukuria e etiks ............................................................................ 579 PJEKURIA E RESULULLAHUT DHE CILSIT FISNIKE ................................. 585 LITERATURA ME T CILN SHT SHRBYER AUTORI................................... 591
606

SQ Nektari I Vulosur I Xhennetit

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SQ Nektari I Vulosur I Xhennetit

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Nektari i vulosur i Xhennetit

Safijurr Rrahman El Mubarekfuri

Prktheu: Muhamed Ilaz Dolaku Redaktoi : Mustaf Havolli

Nektari i vulosur i Xhenetit

Nektari i vulosur i Xhenetit

Boton: KOMITETI I BASHKUAR SUADIT NDIHM KOSOVS Prishtin

Fjala e zotri profesor Ali el-Harekanit

Nektari i vulosur i Xhenetit

Fjala e zotri profesor Ali el-Harekanit

Nektari i vulosur i Xhenetit

Nektari i vulosur i Xhenetit

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pozita e arabve dhe e popujve arab

POZITA E ARABVE DHE E POPUJVE ARAB

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pozita e arabve dhe e popujve arab

2. Lahamt dhe Xhedhamt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Arabt Mustar Ebe

Pozita e arabve dhe e popujve arab

Sahihu-l-Buhari: Kitabul-Enebija: I/474, 475. Sahihu-l-Buhari: I/475. 9 Sahihu-l-Buhari: I/475, 475.

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pozita e arabve dhe e popujve arab

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

PUSHTETI DHE UDHHEQJA TEK ARABT

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Tahiru-l-alemi-l-Islami nga Hudariu: I/29-32.

Nektari i vulosur i Xhenetit

het Islamit n kohn e Umer b. Hattabit tve.19

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Pushteti i arabve t tjer

Tarihu erdi-l-Kurani: II/104-106.

Pushteti dhe udhheqja mbi arabt

Situata politike n Arabi

Nektari i vulosur i Xhenetit

Besimet tek arabt

BESIMET TEK ARABT

Muhtesar Siretu-r-Resul nga sheh Muhammed b. Abdul-Vehhabi f. 12.

Nektari i vulosur i Xhenetit

Besimet tek arabt

Nektari i vulosur i Xhenetit

Ibni Hisham: I/89, 90. Sahihu-l-Buhari: I/499. 48 Sahihu-l-Buhari: I/499.

Besimet tek arabt

Sahihu-l-Muslim, me komentuesin Nevevije-Kitabu-l-imami: I/59.

Nektari i vulosur i Xhenetit

Ibni Hisham: I/199, Sahihu-l-Buhari: I/226. Ibni Hishami: I/202..

Besimet tek arabt

Kalbu-xhezireti-l-Arebi: f. 151. Kalbu-xhezireti-l-Arebi, f. 151

Nektari i vulosur i Xhenetit

Besimet tek arabt

Tarihu erdi-l-Kurani: II/193-208.

Shoqria paraislamike arabe

SHOQRIA PARAISLAMIKE ARABE

Nektari i vulosur i Xhenetit