TRK STANDARDI

TURKISH STANDARD

TS 5744
Nisan 1988

1.Bask.Bask

ICS 93.020

NAAT MHENDSLNDE TEMEL ZEMN ZELLKLERNN YERNDE LM In Situ Measurement Methods of the Properties of Foundation Soils n Cvl Engineering

TRK STANDARDLARI ENSTTS Necatibey Caddesi No.112 Bakanlklar/ANKARA

-Bu standard, Trk Standardlar Enstits'nn naat Hazrlk Grubu'nca kurulan ilgili Teknik Komite tarafndan hazrlanm ve Grupta son ekli verildikten sonra, TSE Teknik Kurulu'nun 19 Nisan 1988 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna karar verilmitir. -Bu standardn hazrlanmasnda, ulusal ihtiya ve imkanlarmz n planda olmak zere, uluslararas standardlar ve ekonomik ilikilerimiz bulunan yabanc lkelerin standardlarndaki esaslar da gznnde bulundurularak; yarar grlen hallerde, olabilen yaknlk ve benzerliklerin salanmasna ve bu esaslarn, lkemiz artlar ile badatrlmasna allmtr. -almalarda, bilimsel kurulular, retici, yapmc, satc ve tketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli ibirlii yaplm ve hazrlanan tasar, son biimini almadan nce, 67 yere gnderilerek grleri alnmtr. -Bugnk teknik ve uygulamaya dayanlarak hazrlanm olan bu standardn, zamanla ortaya kacak gelime ve deiikliklere uydurulmas mmkn bulunduundan; ilgililerin yaynlarmz izlemelerini ve standardn uygulanmasnda rastladklar aksaklklar Enstitmze iletmelerini rica ederiz. -Bu standard oluturan Hazrlk Grubu ve Teknik Komite yesi deerli uzmanlarn emeklerini; tasarlar zerinde grlerini bildirmek suretiyle yardmc olan bilim, kamu ve zel sektr kurulular ile kiilerin deerli katklarn kranla anarz. Kalite Sistem Belgesi malt ve hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren kurulularn sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarna uygun olarak kurmalar durumunda TSE tarafndan verilen belgedir.

Trk Standardlarna Uygunluk Markas (TSE Markas) TSE Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin ilgili Trk Standardna uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas) TSEK Markas, zerine veya ambaljna konulduu mallarn veya hizmetin henz Trk Standard olmadndan ilgili milletleraras veya dier lkelerin standardlarna veya Enstit tarafndan kabul edilen teknik zelliklere uygun olduunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ktnda Trk Standardlar Enstitsnn garantisi altnda olduunu ifade eder. DKKAT! TS iareti ve yannda yer alan say tek bana iken (TS 4600 gibi), mamuln Trk Standardna uygun retildiine dair reticinin beyann ifade eder. Trk Standardlar Enstits tarafndan herhangi bir garanti sz konusu deildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitmzden salanabilir. TRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

NDEKLER
0 - KONU, TARF, KAPSAM.................................................................................................................... 1 DENEY 1 - ZEMN DEFORMASYON MODL VE TAIMA GCNN TAIMA YKLEME DENEY LE LM........................................................................................................................................... 1 DENEY 2 - TAIMA ORANININ (CBR) YERNDE LM ................................................................. 4 DENEY 2 LE LGL NOTLAR ................................................................................................................ 7 DENEY 3 - STANDARD PENETRASYON DENEY ............................................................................... 7 DENEY 3 LE LGL NOTLAR ................................................................................................................ 9 DENEY 4 - KOHEZYONLU ZEMNDE KANATLI KESC DENEY ........................................................ 9 DENEY 5 - KONK SONDA LE PENETRASYON DENEY.................................................................. 12

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

1 - KULLANILAN SMGELER
D = ap Es = Deformasyon modl H = Ykseklik I = Deimez Katsay M = Moment N = Vuru Says Rf = Srtnme oran fs = evre srtnmesi ks = Yatak says s = kme (oturma); veya kayma (makaslama) direnci qc = U (koni) direnci qdr = Dairesel plan son tama gc z = Derinlik W = Fark s = Gerilme

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

NAAT MHENDSLNDE TEMEL ZEMN ZELKLERNN YERNDE LM 0 - KONU, TARF, KAPSAM

0.1 - KONU Bu standard, inaat mhendisliinde temel zemini zeliklerinin yerinde (arazide) yaplan deneylerle lm metodlarna dairdir. 0.2 - TARFLER 0.2.1 - Tama Gc Tama gc, bir temelin uygulanan ykler altnda ar kme gstermeden tayabildii en fazla yktr (ekil-4). 0.2.2 - Deformasyon Modl Deformasyon modl, bir zeminin belirli gerilme altnda gsterdii birim boy ksalmasnn lineer-elastik ortam kabuluyle bu gerilmeye orandr. 0.2.3 - Emniyet Gerilmesi Emniyet gerilmesi, zeminin, tama gc almadan gvenle tayabilecei birim alandaki yktr. 0.2.4 - Yatak Katsays Yatak katsays, zemini izotrop-elastik ortam kabul ederek, bir temelin her noktasnda uygulanan gerilme ile bundan kaynaklanan kme arasnda llen deimez orandr. 0.2.5 - Kalc Diren Kalc diren, gerilme alan zeminde, yenilme olutuktan sonra llebilen mukavemet deeridir. 0.2.6 - kme kme, deney plakasnn herhangi bir noktasnda llen dey harekettir. 0.2.7 - Kabarma Kabarma, zemin veya temelin herhangi bir noktasnda llen yukar doru dey harekettir. 0.2.8 - Kalc kme Kalc kme, gerilme uygulanp kaldrldktan sonra kme ve kabarma arasnda beliren farktr. 0.2.9 - Normal Konsolide (Yumuak) Kil Normal konsolide kil, keldikten sonra halen bulunduu katman ykn almakta olduu gerilmeden fazla gerilme almam; serbest basn mukavemeti 0,5 kgf/cm2 (50 kPa)'dan dk kildir. 0.2.10 - Ar Konsolide Kil Ar konsolide kil, serbest basn direnci 1 kgf/cm2 (100 kPa) dan yksek, jeolojik gemiinde halen almakta olduundan daha yksek gerilmeler alm kildir. 0.2.11 - Kilin Sertlii Kilin sertlii, genellikle serbest basn mukavemeti esas alnarak tarif edilen zeliktir. 0.2.12 - rs rs, zerine arlk den elik balktr. 0.2.13 - Kediba Kediba, mekanik olarak hareketlendirilen, dn hz genellikle sabit, yzeyi przsz elik makaradr. 0.2.14 - Sondaj Borusu (Tij) Sondaj borusu, baltalara, numune alclara yzeyden uygulanan kuvvet ve burulmalar ar ekil deitirme gstermeden aktaran, ii bo elik borudur.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

0.2.15 - Muhafaza Borusu Muhafaza borusu, sondaj kuyusunda zeminin kuyu iine gmesini nleyen elik borudur. 0.3 - KAPSAM Bu standard, inaat mhendisliinde temel zemini zeliklerinin yerinde (arazide) lm metotlarn kapsar.

DENEY 1 - ZEMN DEFORMASYON MODL VE TAIMA GCNN TAIMA YKLEME DENEY LE LM

1.1 - Bu deney, zeminin rijit bir plaka ile yklenerek plaka apnn iki kat bir derinlikte son tama gc, deformasyon modl ve yatak katsaysnn hesaplanmasn salayacak verileri elde etmede kullanlr. 1.2 - CHAZLAR 1.2.1 - Ykleme Sistemi Kullanlan plakalarn tama gcn aacak mertebeden yk salayacak miktarda l arlklar ykl treyler tipi bir kamyon; veya bir reaksiyon kirii; farkl uzunlukta yk aktarclardan meydana gelen. 1.2.2 - Hidrolik Kriko Takm Kapasitesi 50 tondan (500 kN) az olmayan ve uygulad ykleri, uygulanan artlarn +%2 sini gemeyen hatayla gsterebilen ve (yk gstergesi manometre elektronik yk hcresi veya kuvvet halkas olabilir.) kriko pompasnn hortum uzunluu en az 2 m olan. 1.2.3 - Plaka elikten, kalnl 25 mm den az olmayan; 300 mm, 600 mm ve 762 mm aplarnda adet. Ayrca yol ve hava meydanlarnda lm iin ek olarak 150 mm lik plaka da gereklidir. 1.2.4 - kme lm Sistemi Plakann oturmasn 0,01 mm hassasiyette gsterecek 50 mm hareket kapasiteli boy deiim ler ve bunlarn mesnetlendirilecei rijit ayakl elik veya aluminyum kpr. 1.2.5 - Su Dzeci Uzunluu en az 500 mm olan 1.2.6 - Termometre -20C ile +50C aras, 1C hassasiyette 1.2.7 - Kronometre 1.3 - DENEY YERNN HAZIRLANMASI 1.3.1 - Bu deneyin yaplaca yerler sz konusu yapnn zelikleri ve zeminin profiline bal olarak seilir. Deney derinlii ise, aksi belirtilmedike binalarda temel taban seviyesi; ulam yaplarnda taban, alt temel veya temel tabakasnn st dzeyidir. Bu deney yumuak killerde en gvenilir sonular verir. Dier tr zeminlerde uygulanabilirse de maksimum dane apnn, plaka apnn 1/10 unu gememesi gerekir. 1.3.2 - Sonularn salkl olmas iin deney, birbirinden uzaklklar kullanlacak en byk plaka apnn 5 katndan daha az olmayan en az ayr yerde tekrarlanmaldr. 1.3.3 - Deney ukuru seilen derinlie kadar kazldktan sonra zemin yzeyi su dzeci ile dzlenir. Kaz makinayla yaplrsa zeminin palet ve kepe etkisiyle ezilip, rselenmemesi iin deney seviyesi zerinde zemin zeliine gre en az 20 cm toprak braklmal, plakann oturaca seviyeye kadar kaz elle tamamlanmaldr. 1.3.4 - Deney serbest yzeyde ve belirli gmme derinliinde olmak zere iki ekilde yaplabilir. Serbest deney yaplacaksa plaka apnn drt kat kadar bir blge herhangi bir yk almayacak biimde alr ve

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

dzlenir. Yzeyden herhangi bir derinlikte icra edilecek deneyde ise kazlacak ukurun ap, kullanlacak plakay tam alabilecek kadar olmaldr. 1.3.5 - Deneyin salkl olmas iin, plakann deney ukuruna yatay oturtulmas gerekir. Bu amala ukur hazrlandktan sonra yzeyin yatayl su dzecinin kullanmyla salanr. Yzeyde kalan kk lekli przllk birka mm ince kum, ya da al serpilerek giderilir. Bu ilem, plakann zeminle tam temasn salama ve yatayln kaybolmamas iin yaplr. Plaka hazrlanm yzeye oturtulduktan sonra yatayl su dzeciyle tekrar kontrol edilir. 1.3.6 - Hazrlanm yzeylerin tabii su muhtevasnda deiiklik olmamas iin deneyden nce ve deney srasnda yzey plastik veya hasr bir rtyle korunmaldr. Bu art su yaplarnda hizmet srasnda batk durumda kalacak zeminde aranmaz. Bu hallerde aksine zeminin deney ncesinde iki plaka ap derinlie kadar slatlmas gerekir. 1.3.7 - Plakann merkezindeki zel yuvaya yerletirilen uygun uzunlukta ykleme stunu ykleme sistemine tam dey olarak mesnetlendirildikten sonra (ekil-1a), lm kprs (ekil-1e) oturma lerlerin plaka kenarlarna 120 aralkla deecek ekilde yerletirilir. Baka tip bir lm sistemi kullanldnda, mesnetlerin plaka merkezinden mesafesinin 2 m den az olmamas gerekir. 1.3.8 - Deneye balamadan 0,1 kgf/cm2 (10 kPa) seviyesinde 1/2-1 dakika sreli bir n ykleme yaplr. Bunu izleyerek boy deiim ler sfra ayarlanr ve sistem gne ve yatan korunur. Bu srada l yaplan yere aslan bir termometre ile scaklklarn kontrol ve kayd yaplr. 1.4 - DENEYN YAPILII 1.4.1 - Tekrarsz Statik Ykleme 1.4.1.1 - Ykleme, nceden kararlatrlan bir basn kademesi; bir oturma deeri veya plakann son tama gcne eriilene kadar srdrlr. Her yk art 1 kgf/cm2 (10 kPa) veya son tama gcnn onda birinden fazla olmamaldr. Ayrca, bir deneyin geerli olabilmesi iin basn-kme grafiinde en az alt nokta bulunmaldr. 1.4.1.2 - Seilen yk art yapldktan hemen sonra kme len aletler okunur. Bu okuma yk sabit tutulduu srece altdan az olmamak zere ve bir sonraki yk artndan nce tekrarlanr. Yk artlar, 15 dakikadan az olmamak zere oturmalar durana veya oturma hz sabitleene kadar yeterli bir sre iin plakaya uygulanr. 1.4.1.3 - Madde 1.4.1.1'de belirtilen kriterler salandnda ykleme sonulanm olur. Eer tama gc almamsa yklemenin, ortalama plaka oturmasnn plaka apnn %10 una erimesine kadar srdrlmesi faydal olur. Maksimum yke gelindikten sonra deneyin tamamlanmas iin bu yk yaklak eit kademede boaltlr. Her yk kademesine Madde 1.4.1.2'de belirtilen zaman aralklarnda inilir. stenirse ikinci bir ykleme-boaltma ilmii ayn ilem srasyla elde edilebilir. Deney sonular Form-A'da rnei verilen biimde kaydedilir ve hesaplar ekil-2'de gsterildii gibi yaplr. 1.4.1.4 - Sonular ekil-2'de gsterildii gibi noktalandktan sonra, basn-kme erisinin doruya (elastik) yakn tarafnda herhangi iki gerilme deeri 01 ve 02 seilir ve bunlarn karl kmeler S1 ve S2 erilerden okunur. Buradan zeminin seilen aralkta deformasyon modl aadaki formlle hesaplanr. E s= 0,75 D s Burada; Es = Deformasyon modl (kgf/cm2) D = Plaka ap (cm) = 01-02 (kgf/cm2) s= S1-S2 (cm) dir.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

Yatak katsays ks, zeminin elastie yakn zelliklerinden, mmkn olan en byk plaka aplar kullanlarak sadece birinci ykleme boaltma ilmiinde hesaplanr. Bu amala nce s-s erisinin doruya yakn en yakn blm uzatlarak ordinat kestii yer gerek sfr noktas olarak bulunur ve aadaki formln kullanlmasyla yatak katsays hesaplanr. ks = o s

Burada; ks=yatak katsays (kgf/cm3) s =seilmi veya nceden belirlenmi ortalama plaka oturmas (cm) o =s'ye karlk olan gerilme (kgf/cm2) dir. 1.4.2 - Yumuak Killerde Zemin Emniyet Gerilmesi 1.4.2.1 - Normal konsolide olmu (tabii su muhtevas likit limite yakn veya fazla) killerde plaka boyutlar son tama gcn etkilemediinden plaka tama deneyi en kk plakayla yapldktan sonra zemin emniyet gerilmesi s=10 mm kmeyi salayan plaka basnc so n yars olarak alnr. Ykleme plakann son tama gcnn almasna kadar srdrlmse, zemin emniyet gerilmesi ekil-3'de tarif edilmi son tama gcnn raporda belirtilecek bir gvenlik saysna blnmesiyle hesaplanabilir. 1.4.3 - Ulam Yaplarnda Tekrarl Ykleme 1.4.3.1 - Plaka, deney ukuruna Madde 1.3.7'de anlatlan biimde oturtulur, zerine kendisinden kk plakalar piramit biiminde dizilir ve boy deiim ler aletleri 120 aralkla plaka kenarna dizilerek elik kprye balanr. Bunlardan baka plaka merkezinden 1/2, 1, 1 1/2, 2.. plaka ap uzaklklarda hareket lerler zemin yzeyinin hareketlerini lmek zere kprye balanabilir. Btn lm aletleri sfrlanmaldr. 1.4.3.2 - Yk stunu ykleme sistemine dedikten sonra plakann zemine tam oturmas iin 0,25 mm den az 0,50 mm den ok olmamak zere bir ortalama oturma salayacak basn plakaya uygulanr ve lm aletleri hareket durunca kaldrlr. Sonra, bu ykn yars tekrar uygulanarak kmenin durmasndan sonra lm aletleri yeniden sfrlanr. 1.4.3.3 - Deneye, plakaya ortalama 1 mm kme salayacak bir yk uygulanmasyla balanr ve kronometre altrlr. Bu yk, kme hz ardk dakika iinde 0,03 mm/dakika veya daha dk bir deere dene kadar muhafaza edilir ve sonra tmyle boaltlr. Bu defa kabarma hz 0,03 mm/dakika snrna dene kadar beklenir. Bu srada her dakika sonunda boy deiim ler okumalar kaydedilmelidir. Okumalarn alnmasndan nce elik kpr hafife titretirilir. 1.4.3.4 - 1 mm kmeyi salayan yk Madde 1.4.3.3'de anlatlan ekilde 6 defa uygulanp boaltlr. 1.4.3.5 - Yk ikinci aamada 5 mm oturma verecek deere ykseltilir ve ilemler Madde 1.4.3.4'de belirtilen yolla yine 6 defa tekrarlanr. 1.4.3.6 - nc ve son aama plakann 10 mm oturmasn salayacak ykn uygulanmasdr. Bu yk tesbit edildikten sonra boaltma-ykleme yine 6 tekrar verecek ekilde yrtlr ve deneye son verilir. 1.4.3.7 - Deney okumalar zaman t (dakika)- plakann ortalama kmesi (s) grafiine noktalanr ve kme hznn tam 0,03 mm/dakika olduu kme deeri kestirilir. Bu ilem, alt yk tekrarnn herbiri iin yaplmaldr. 1.4.3.8 - Sfr yk ve sfr kme noktas iin grafikler; plakalar, yk aktarc para ve krikonun ek arl iin dzeltilmelidir. 1.4.3.9 - Tarif edilen her dzeltilmi yk kademesi iin 0,03 mm/dakika kme hzn veren her kme, yk tekrarna kar noktalanr. Bu ilem, kalc kmeler ve kabarmalar iin tekrarlanr.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

1.4.4 - Ulam Yaplarnda Tekrarsz Ykleme 1.4.4.1 - Bu deneyde ykleme ve lm sistemlerinin hazrlanmas Madde 1.3.7'de anlatlan biimde gerekletirilir. 1.4.4.2 - Ykleme olduka hzl, ancak her yk kademesinin sonuta alt noktadan az olmayan bir basn-kme erisi verecei artlarla yaplr. Her artla eriilen yk kme hz ardk dakika iinde 0,03 mm/dakikay amayacak duruma gelinceye kadar uygulanr. Bu ilem nceden belirlenen toplam oturmaya, ya da ykleme sisteminin kapasitesi alana kadar srdrlr. Okumalar Madde 1.4.3.3'deki gibi alnr. 1.4.4.3 - Ykleme tamamlandktan sonra, kriko basnc Madde 1.4.3.2'deki boy deiim lerler sfrlama deerine boaltlr ve son okuma, kabarma hz dakika iinde 0,03 mm/dakikann altna dtnde yaplarak deneye son verilir. 1.4.4.4 - Deney srasnda ykleme alanndaki scaklk her yarm saatte bir kaydedilir. 1.4.4.5 - Deney sonular, her yk artna karlk gelen toplam oturma ve boaltmadan sonraki kabarma deerlerinin noktalanmasyla deerlendirilir. Bu grafikten belirli bir yk iin toplam plaka kmesi yannda, uygulanan maksimum yk iin kalc ve geri gelen kme bantlar bulunabilir. 1.5 - RAPOR 1.5.1 - Her tip deneyde plakaya uygulanan basn, buna karlk olan kmelerin zaman ve ykleme srasna bal olarak kaytlar tutulur. Bunlara ek olarak deney artlar belirtilir. 1.5.2 - Deney kayt formunda aadaki bilgiler bulunmaldr. 1-Tarih ve deney saati 2-Deney balang ve biti saati 3-Deney ekibinin adlar 4-Hava artlar 5-Standard uygulamadan sapmalar 6-evrede ve deneyde olaan d gzlemler

DENEY 2 - TAIMA ORANININ (CBR) YERNDE LM

2.1 - Bu deney, Kaliforniya tama oran (CBR) olarak da bilinen, zeminin penetrasyona direncinin bir standard malzemenin penetrasyon direncine oranlanmasyla, ulatrma yaplarnda taban ve alt temel malzemelerinin kompaksiyon kalitesinin llmesine dairdir. 2.2 - CHAZLAR 2.2.1 - Mekanik Vidal Kriko Elle evrildiinde zel bal ile penetrasyon pistonuna yk aktarabilen, 1 mm hareketi yksek dili orannda 150 mm yarapl kolun 2,4; ayn hareketi orta oranda 5; dk oranda ise 14 defa evrilmesiyle yapan, kaldrma kapasitesi en az 2700 kg, kaldrma mesafesi 50 mm olan. 2.2.2 - Hidrolik Kriko Yk salayan arac kaldrp, indirmek iin 15 ton kapasiteli, iki adet 2.2.3 - Kuvvet Halkalar 1000 kgf (10 kN) ve 2500 kgf (25 kN) kapasiteli, iki adet 2.2.4 - Penetrasyon Pistonu ap 50 mm + 0,1 mm, kesit alan 19,6 cm2 ve 100 mm boyunda 2.2.5 - Piston Adaptr ve Uzatma Borular Uzatma borularnn i ksmlar dili 2 adet 38 mm; 2 adet 102 mm; 8 adet 305 mm uzunlukta

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

2.2.6 - Penetrasyon ve Kuvvet Halkalar in Saatler Kuvvet halkalar iin iki adet 0,002 mm hassasiyette, 10 mm hareket kapasiteli; penetrasyon okumas iin 25 mm hareket kapasiteli, 0,02 mm hassasiyette. 2.2.7 - Penetrasyon ler in Kpr elik veya aluminyumdan 75 mm ykseklikte, uzunluu en az 150 cm 2.2.8 - Yzey Ykleme Plakas Arl 4550 g olacak biimde, ap 255 mm, ortasnda 53 mm + 0,5 mm apnda bir delik bulunan 2.2.9 - Ek Arlklar 215 mm apl, (merkezden bir kenara 53 mm +0,5 mm yar bulunan) 4550 g arlnda iki adet; 9100 g arlnda iki adet 2.2.10 - Yk Salayan Ara Arka kenar 3 ton yk salayacak ekilde balast yklenmi, bu kenarda krikonun balanp reaksiyon alabilmesi iin yerden 0,6 m ykseklikte metal bir kirii bulunan yapda. 2.2.11 - Genel Deney Aletleri Su muhtevas lm iin kaplar, spatl, zemin birim hacm arlnn lm iin bir cihaz veya takmlar 2.2.12 - Tama orannn lm iin yukarda ayrnts verilen cihazlarn grnm ekil-5 ve ekil6'da gsterilmitir. 2.3 - DENEY YERNN HAZIRLANMASI 2.3.1 - Deneye balamadan yklenecek nokta ve evresi temizlenir ve yzeyin rselenmemesine zen gsterilerek yataylanr. Ayn yerde birden fazla penetrasyon lm yaplacaksa deney noktalar aras plastik zeminlerde 20 cm, daneli zeminlerde 40 cm den uzak seilmelidir. 2.3.2 - Yk arac hareket ettirilip deney noktasyla ykleme tertibat ekseni akacak biimde ayarlama yaplr ve vidal kriko yerine taklr. Hidrolik krikolar arka dingile uygulanarak ara arka makaslara hi yk binmeyecek ekilde yatay olarak kaldrlr. 2.4 - DENEYN YAPILII 2.4.1 - Vidal kriko, deney noktas zerine getirilir ve kuvvet halkas krikonun altna taklr. Zemine 12,5 cm yanaacak sayda uzatma borusu vidalandktan sonra penetrasyon pistonu uca taklr. Penetrasyon pistonu indirildiinde yzey ykleme plakas piston deliinden geecek ekilde zemin yzeyine yerletirilir. 2.4.2 - Penetrasyon pistonu krikonun yksek dili orannda yzey ykleme plakas ortasndan geirilerek basn 0,2 kgf/cm2 (20 kPa) gemeyecek ekilde zemine oturtulur. ri malzeme ihtiva eden zeminde ayrk danelerin pistona dememesi iin yzeyin birka mm kaya unu veya al ile dzlenmesi mmkndr. 2.4.3 - Denenecek yzeyin stne gelecek tabakalarn (alttemel, temel) arlna edeer etki salanmas iin gereken sayda ek arlk yzey ykleme plakas zerine bu aamada eklenir. Ancak ek yk bir adet 9100 g lk halkadan da az olmamaldr. Bu ykleme TS 19001) Deney 11 (Sktrlm Zeminde Tama Orannn lm)'deki 4500 g'lk halka ile ykleme durumuna edeerdir.

1) Bu standard metninde atf yaplan Trk Standardnn numaras metnin sonunda verilmitir.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

2.4.4 - Penetrasyon saati, kelepesi pistona geirilerek, aya kprnn stne deecek ekilde tesbit edilir ve her iki boy deiim ler sfrlanr. 2.4.5 - Dk dili orannn kullanlmasyla yk pistona niform olarak 1,5 mm/dakika hzda uygulanrken her 0,50 mm penetrasyona karlk gelen kuvvet halkas hareket ler okumalar, 13 mm penetrasyon elde edilene kadar yaplr. 2.4.6 - Deney tamamlandktan sonra, pistonun altndan yeterli miktar zemin numunesi alnarak TS 1900/Deney 10 (Zeminin Kuru Birim Hacm Arlnn Yerinde lm) uyarnca su muhtevas; pistondan 10 cm-15 cm uzakta da birim hacm arlk lm yaplr. 2.5 - HESAPLAMALAR 2.5.1 - Her penetrasyon deeri iin gerilme piston ykn kesit alanna blerek hesaplanr ve ekil7'de gsterilen penetrasyon gerilme grafii izilir. Yzeyin dzgn olmamas gibi sebeplerle penetrasyon-gerilme grafiinin yukarya doru i bkey olmas durumunda sfr noktas ekil-7 ve TS 1900/Deney 11 (Sktrlm Zeminde Tama Orannn lm)'de gsterildii gibi dzeltilir. 2.5.2 - izilen ve zerinde dzeltme yaplm penetrasyon erisinden 2,50 mm ve 5,00 mm penetrasyonlara karlk olan gerilme deerleri okunduktan sonra, bunlar standard krmata iin verilen 70,0 kgf/cm2 (7 MPa) ve 103,0 kgf/cm2 (10,3 MPa) deerlerine blnp 100 ile arpldnda arazi tama oran (CBR) hesaplanm olur. Genellikle 2,50 mm penetrasyondaki oran byk ktndan bu deer tama oran olarak bildirilir. Eer 5,00 mm de hesaplanan tama oran daha byk karsa, deney tekrarlanr. Durum deimemise tama oran olarak bu ikinci deer kabul edilir. Bunlara ek olarak, deneyde varlm en yksek gerilme deeri iinde tama oran, gerekirse, standard deerler arasnda enterpolasyon yaplarak hesaplanr. 2.5.3 - Tama oran 7,6 mm, 10,2 mm, 12,7 mm penetrasyon deerleri iin de istenirse, bunlara ait dzeltilmi gerilmeler karlkl olarak 130,0 kgf/cm2; 160,0 kgf/cm2, 180,0 kgf/cm2(13 MPa; 16,0 MPa; 18,0 MPa) standard gerilme deerlerine blnp yzle arplarak hesaplanr. 2.5.4 - Zeminlerin homojen olmamas deney sonularnda nemli farkllk yaratabilir. Homogen olduu kabuluyle, farkl tama oranndaki malzemelerde llen sapmalar izelge-1'de gsterilmitir. ZELGE 1 - Tama Oran (CBR) Deerlerinde Belirebilecek Sapma Deerleri Zeminin tama Oran (CBR)| 10 veya kk 10 - 30 30 - 60 60 dan byk 2.6 - RAPOR 2.6.1 - Her deney iin yazlacak raporda aadaki bilgiler verilmelidir. 1-Deney yeri, 2-Malzeme, 3-Deney derinlii, 4-Gerilme-penetrasyon bilgileri mm ve 5,00 mm penetrasyonlara karlk olan dzeltilmi tama oranlar 6-Deney noktasnda su muhtevas 7-Zeminin birim-hacim arl 8-Deneyi yapan ekibin adlar ve grevleri Tipik Fark 3 5 10 25

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

DENEY 2 LE LGL NOTLAR

NOT 1 - Bu deneyin kalite kontrolu ve styap kalnlk hesab iin uygulanabilecei durumlar (a) doygunluk derecesinin %80 den byk olmas; (b) su muhtevasndaki deiikliklerden etkilenmeyen kohezyonsuz ve iri daneli zeminler, veya (c) deney ncesi iki yl iinde yapm ilemleri grmemi zeminler, olarak tariflenmitir. NOT 2 - Deneyin yaplmasndan sonra alma alannda gerekletirilecek yeni sktrma ve tesviye ilemlerinin deneyden elde edilmi sonular geersiz klabilecei unutulmamaldr.

DENEY 3 - STANDARD PENETRASYON DENEY

3.1 - Bu deney yark tip numune alcnn (kak) aklmasna zeminin gsterdii direncin lm ve bu srada rselenmi numune alnmasna dairdir (Not-1). 3.2 - CHAZLAR 3.2.1 - Sondaj Takm Penetrasyon kann aklmas ve darya alnmasna kadar gmeden, temiz olarak kalabilecek bir sondaj kuyusu amaya elverili bir metot kullanan, vurmal veya dnel bir tertibat (Not-2). Kuyu ap 56mm'den kk, 162mm'den byk olmayan. 3.2.2 - Sondaj ubuklar (tij) akma arlklarn kaa balayacak, "A" tipi ubuk (tij) edeeri atalet momenti olan. (Not-3). 3.2.3 - Yark Penetrasyon Ka "ekil-8'de verilen boyutlarda. Kan ar sertletirilmi elikten, ezilme ve eilmesi halinde deitirilebilen veya onarlabilen. 3.2.3 - akma Tertibat 3.2.3.1 - Tokmak (ahmerdan) ve rs Tokmak som metalden 63,5 kg+ 1kg arlkta olup, rsn zerine dtnde tam temas salayabilecek ekilde olmaldr. Tokman ortasndaki delik klavuz borusunun gemesi iindir. Kediba-halat metoduyla hareketlendirilen tokmaklarda klavuz borusu standard kaldrma uzunluundan 10 cm daha uzun olmaldr. Dme yksekliini sabit tutmak iin klavuz ak ekilde iaretlenmelidir. 3.2.3.2 - Tokmak Drme Sistemi Kediba-halat; yar veya tam otomatik tetik sistemleri kullanlabilir. Her tipte kaldrma srasnda kan penetrasyonuna meydan vermeyecek bir ilem kullanlmas mecburidir. 3.3 - SONDAJ KUYUSUNUN HAZIRLANMASI 3.3.1 - Sondaj aralkl veya srekli numune almak zere yaplr. Homojen katmanlarda tipik numune alma derinlii 1,5m'dir. Zeminde her tabaka deiiminde de ilem ayrca tekrarlanr. 3.3.2 - Deneyin rselenmemi zeminde yaplmasn salayacak her sondaj teknii kabul edilebilir. Ancak mevcut zemin artlar gznnde tutularak ak kuyuda ykama sondaj veya burgu takmlar kullanlabilir. 3.3.3 - i dolu burguyla sondaj, yeralt su seviyesi altna veya artezyen basnc altndaki katman rten tabaka iine inene kadar srdrlmez. i bo burguyla alrken sondaj svs seviyesi su sehpas seviyesi stnde tutulmaldr. Bir noktada SPT deneyi yapldktan sonra ilerleme kak kullanarak yaplmaz. Koruma borusunun deney yaplacak derinlie kadar indirilmesi lm sonularn olumsuz ynde etkilediinden bundan kanlmaldr.

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

3.4 - PENETRASYON DENEY VE NUMUNE ALMA 3.4.1 - Sondajla istenen derinlie eriilip kuyunun dibi temizlendikten sonra temiz penetrasyon ka sondaj ubuklarna balanarak kuyuya indirilir. rs en stteki ubua vidalandktan sonra tokmak ve tokmak klavuzu rse balanr. Tek vuru yaplarak sistemin ukur dibine yerlemesi salanr. 3.4.2 - Kan zemine giriini izlemek zere en stteki sondaj ubuu 15'er cm aralkl drt izgi ile iaretlenir ve 63,5 kg arlndaki tokmak 76 cm yksekten drlerek kan her 15 cm penetrasyonunu salayacak vurular aadaki drt kriterden birine varlncaya kadar srdrlr: a) 15 cm'lik penetrasyondan herhangi birinde toplam N=50 vuru saylmas, veya b) Toplam 100 vuru uygulanmas, veya c) Tokman 10 vuruundan sonra kan farkedilir bir penetrasyon yapmamas, veya d) Kan penetrasyonunun a,b ve c de anlatlan ekilde engellenmeden zemine, ngrlen 3cmx15cm=45cm girii tamamlanmas. Her 15 cm penetrasyon iin saylm tokmak vurular (N) kaydedilir. lk 15 cm penetrasyon, kan oturmas iindir. kinci ve nc 15 cm'lik penetrasyon toplam "Standard Penetrasyon Direnci" olarak tarif edilir, veya ksaca "SPT-N Deeri" olarak adlandrlr. Eer kak 45 cm'den az aklabilmise her tam 15 cm ve her ksmi penetrasyon iin elde edilen vurular sondaj loguna ayr ayr kaydedilir. Ksmi penetrasyonda bunu salayan vuru, penetrasyon en yakn 25 mm'ye yuvarlatlarak verilir. Eer kak, zerindeki ubuk, rs ve tokmak arlklaryla vuru almadan zemine batyorsa, bu da ayrca kaydedilir. 3.4.3 - 63,5 kg'lk tokman kaldrlp rs zerine drlmesi iki yoldan birinin kullanm ile yaplr. a) Otomatik veya yar otomatik bir kaldrma-tetikleme sistemiyle tokman 76cm+2,5cm ykseklie kaldrlp, tamamen serbest d yapmasn salamak; veya b) Tokmaa bal urgan bir kediba sistemiyle hareketlendirmek. 3.4.3.1 - Kediba-urgan mekanizmas kullanldnda, kedibann ap 150mm-250mm olmal, dnme hz dakikada 100 turdan dk olmamaldr. 3.4.3.2 - Penetrasyon deneyinin yaplmas srasnda urgan kedibana 2 1/4 turdan fazla sarlmaz (ekil-9). Genellikle urgann kedibann st veya altndan ekilmesine bal olarak urgan 1 3/4 veya 2 1/4 kez sarlabilir. Ancak 2 1/4 defa sarldnda deney salkl olarak yrtlemediinden urgan kediba altndan kontrol edilmemelidir. Deney srasnda urgann temiz ve talazlanmam olmasna ayrca dikkat edilmelidir. 3.4.3.3 - Tokman 76 cm yukarya kaldrlp drlmesi srasnda hareketler ritmik yaplmal, urgan, tokmak yukarya kaldrldnda dn her zaman serbest olabilmesi iin gergin durumda tutulmamaldr. 3.4.3.4 - akma ilemi tamamlanp kak kuyu dna alndktan sonra yark tp alarak alnm numunenin uzunluu tp uzunluunun yzdesi olarak kaybedilir.Tpten kan zeminin rengi, dokusu, zellikleri ve durumu incelenip kaydedildikten sonra (Form B) zemini temsil eden numune az kapanabilen kaplara alnarak azlar bantla yaptrlr. Kaplarn zerine iin ad, sondaj numaras, derinlik ve 15 cm akma iin vuru says N kaydedilir. Kak iinde zemin zelliinin deitii grlrse her tabaka iin bir ayr kavanoz kullanlr ve bu durum etiketler zerinde belirtilir. 3.5 - RAPOR Bilgiler arazi almalar srasnda, yerinde hazrlanacak uygun bir form kullanlarak aadaki hususlar belirtmek zere verilir. A - DELME BLGLER in ad ve alma yeri Deneyi yapan ekibin adlar ve grevleri Sondaj makinas ve tertibatnn tipi, zellii Deney srasnda hava artlar

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

Sondaj balang ve biti tarih ve saatleri Sondaj yeri ykseklii, sondaj numaras, yeri (koordinatlar) Delme, temizleme ve sondaj kuyusunu ak tutma metotlar Yeralt su seviyesi, sondaj suyunda beliren kayplar ve hz Zemin katmanlarnda deiimlerin tesbit edildii derinlikler Koruma borusu ap ve kuyuda kaplama derinlii Kak akmada kullanlan metot ve tehizat Kak tipi, boyu, varsa iindeki boru tipi Kullanlan sondaj ubuklarnn ap B - LM SONULARI - Numune numaras ve derinlii - Kaktan kan zeminin tarifi - Kak iinde zeminde tabaka deiimi (varsa) - Her 15 cm penetrasyon iin vuru saylar

DENEY 3 LE LGL NOTLAR

NOT NOT NOT 123Bu deney kumlarda uygulanr. Gerektiinde numune alcnn ar 60 tepe al elik bir koniyle deitirilerek akll kum ve akllara da uygulanabilir. Kuyu dnel sisteme balanarak eitli baltalarla, konik tekerlekli matkaplarla, ii bo veya dolu burgularla alabilir. Delme srasnda sondaj suyunun kuyu dibine dikey gnderilmemesi esastr. Yaplan son aratrmalar 30 m derinlie kadar sondaj ubuklarnn A tipinden (d 41,2), N tipine (d 60,3mm) deimesi durumunda farkl rijitliklerin SPT N deerini etkilemediini gstermitir.

DENEY 4 - KOHEZYONLU ZEMNDE KANATLI KESC DENEY

4.1 - Bu deney ok yumuaktan, orta serte deien kvamda, doygun, normal konsolide killerde ha kesitli bir kesiciyle uygulanan burulma yoluyla kayma direncinin yerinde lmne dairdir (Not-1). 4.2 - Cihazlar 4.2.1 - Kanatl kesici takm, mevcut sondaj kuyusuna indirilerek, veya klfyla zemine aklarak lm yapan trden olabilir. 4.2.1.1 - Sondaj kuyusu dibinde lm yapan tip: Boyutlar ekil-10 dakine uygun ha ekilli yksek kaliteli elikten kanatl kesici. Kural olarak kayma direnci 0,5 kgf/cm2 (50 kPa) veya daha dk olan zeminlerde kanatl kesici ap 75 mm; 0,5 kgf/cm2-0,75 kgf/cm2(50 kPa-75kPa) aras direnteki zeminlerde ise 50 mm seilmelidir. Kuyu nceden almsa nerilen kesici aplar izelge-2'de verilmitir. Kesici kanatlar yatay olabilecei gibi eimli de olabilir. Kanatlar her zaman dzgn ve keskin olmaldr. Bu ekilde zemine itildiinde rselenme en dk seviyede tutulabilir. Kanatl kesicinin ubuu zemine girdii uzunluk boyunca zeminin yapmasn nlemek ve zemin danelerini sistem dnda tutmak iin bir gmlek iinde bulunmaldr. Bu gmlek ban tepesinden iki ubuk ap mesafeden balamaldr. ZELGE 2 - Kanatl Kesici zelikleri

10

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

4.2.1.2 - ubuklar Uzunluu 1 m olan, birbirine sabit manonla vidalanabilen, aplar uygulanan moment ve eksenel yk karlayacak lde 4.2.1.3 - Rulmanl yataklar ubuklar, sondaj kuyusu iinde ayn eksende tesbit eden 4.2.1.4 - Kuvvet Kayna Elle dndrlen bir dili sistemiyle ubuklara burulma momenti uygulayacak kuvvet lme tertibat 070 kgfm(0-700 Nm) momenti % 1 hassasiyette gsterebilmeli, hareket lerin eriilen maksimum deeri gsteren bir paras da olmaldr. 4.2.2 - Klfyla zemine aklabilen tip: 1) Madde 4.2.1.1'de ayrnts verilen kanatl kesici ba 2) Kanatl kesiciyi korumak iin klf (ekil-11) 3) Uzatma ubuklar (Madde 4.2.1.2) 4) 1 m uzunlukta, birbirine balandnda ii przsz yzey oluturacak koruma borular 5) Moment lm dzeni (Madde 4.2.1.4) 4.2.3 - Bu deney tertibatnn zelii sebebiyle kalibrasyon byk nem tamaktadr. ncelikle ubuklar ve cihazdaki srtnmelerin etkisi bilinmelidir. Aksi halde zeminin kayma direnci yerine bu srtnme kuvveti llebilir. Derinlik arttka bu etkilerin nemi de artar. 4.3 - DENEYN YAPILII 4.3.1 - Koruma borusu uygulanm kuyuda (her 0,75 m derinlikte) 4.3.1.2 - Kanatl kesici, uzatma ubuklaryla kuyu iine deneyin yaplaca derinlikten en az 5 kuyu ap ykseklikte durmak zere indirilir. ubuklar dey tutacak sayda, her 3 m-9 m'de bir, rulmanl yataklar da yerletirilir (ekil-12). 4.3.1.3 - Kanatl kesici, evrilmeden tek itile deneyin yaplaca zemin derinliine indirilir ve burulma kuvveti okuma gstergesi (moment lme) sfrlanr. 4.3.1.4 - Kanatl kesici, uygulanan burulma ile dakikada 6'yi gemeyecek hzda dndrlr. Zemin genellikle 2-5 dakika iinde kesilir. ok yumuak killerde bu sre 10-15 dakikaya uzayabilmektedir. Burulma momenti gstergesi okumalar yaklak 15 saniye aralkla kaydedilir. lmler srasnda, kesicinin dnme hareketinin ayn derinlikte srmesine zen gsterilir. 4.3.1.5 - Maksimum burulma momentinin lmnden sonra kalc direncin lm amacyla kesici olduu yerde en az 10 tur dndrlr ve 1 dakika iinde deney tekrarlanr. llen bu ikinci deer, yorulmu kayma direncinin gstergesidir. 4.3.2 - Klfyla zemine aklan tipte (her 0,75 m derinlikte) 4.3.2.1 - Koruyucu klf iine tesbit edilen kanatl kesici zemine aklr veya itilir. Bu srada uzatma ubuklar balantlarnn gevememesine dikkat edilmelidir. Her 3m-9m'de rulmanl yataklar da yerletirilir. 4.3.2.2 - Kesici ve klf istenen derinlie eritiinde, kesici, klf dna evrilmeden zemine en az 50 cm girecek ekilde itilir ve yzeyde moment uygulama tertibatna balanr. 4.3.2.3 - Kanatl kesici zemin kesilene kadar Madde 4.3.1.4'de anlatld gibi evrilerek rselenmemi ve yorulmu direnler llr. Deneyin bitiminde kesici tekrar klf iine ekilerek zeminin ve kuyunun dna alnr. 4.3.2.4 - Uzatma ubuklarnn zemine dedii durumlarda meydana gelecek srtnmeyi lmek iin deney, ubuklarn ucunda kanatl kesici bulunmadan, benzer derinlikte kalibrasyon amacyla tekrarlanmaldr.

11

ICS 93.020 4.4 - HESAPLAMALAR

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

4.4.1 - Kilin kayma direnci s kgf/cm2 (kPa) birimlerinde s = M/K forml kullanlarak hesaplanr. Burada M = Kanatl kesiciye uygulanan maksimum burulma momenti kgm(Ncm) K = Kanatl kesicinin boyutlar ve ekline bal katsay (cm3) 4.4.2 - Kesme srasnda kesici ban taban ve yanlarnda makaslama gerilmesinin niform olduu kabulyle D D2H K= -------- ------- (1 + --------- ) 106 2 3H ifadesi bulunur. Kesicinin ykseklik ap oran (H/D) 2:1 olduundan bu forml K = 3,66x10-6D3 biimine basitleir. Burada, D = Kanatl kesicinin llen ap (cm) H = Kanatl kesicinin llen ykseklii (cm) 4.4.3 - Ba 45 eimli kanatl kesici kullanlmsa K forml K = [ ZD3+0,37(2D3-d3)] 10-6 ekline dnr. Uzatma ubuu ap d, 42,7 mm olduundan K = (3/88D3-0,76) 10-6 olarak ifade edilir. 4.5 - RAPOR 4.5.1 - Her deneyde aadaki bilgiler gsterilmelidir. - Deney tarihi saati - Sondaj kuyusu no ve yeri, ykseklik - Kanatl kesici ekli, boyutlar, klfl-klfsz olduu - Kanatl kesiciyi dndrmede kullanlan mekanizmann zellii - Deneyin yapld bak derinlii, ban indirilme ekli - Maksimum ve ara moment okumalar, kesilmeye kadar geen sre - Yourma ilemi ve llen maksimum moment - akma srasnda karlalan diren - Deneyi yapan teknisyenin ad - Kontrol mhendisinin ad 4.5.2 - Deney sonularyla hesaplanan kilin kayma direnci s'nin deeri en yakn 0,01 kgf/cm2 (1kPa) hassaslkla ifade edilmelidir.

12

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

DENEY 5 - KONK SONDA LE PENETRASYON DENEY

5.1 - Bu metot ucu sivri bir sondann zemine yavaa sokulmas srasnda beliren u direnci ve evre srtnmesinin mekanik veya elektronik yoldan lmyle zeminin mekanik zelliklerini yanstan katsaylarnn bulunmas ilemine dairdir. 5.2 - CHAZLAR 5.2.1 - Konik Sonda Ucu 60+5, taban ap 35,7 mm+0,4 mm, kesit alan 10,0cm2; srtnme gmlei taban apndan 0mm+0,5mm'den farkl olmayan, yzey alan 100 cm2 veya 150 cm2 sertletirilmi eliin yzey przll 0,5mm+% 50 olan. 5.2.2 - tme Borular Kesidi sonday zemine burkulup bklmeden itecek seviyede. Ancak koni bandan 30 cm ykseklie kadar d ap koni taban apndan byk olmayan, i ap deimez olan. Bu borular birbirine balandnda veya vidalandnda rijit ve tam dey bir dizi oluturacak derecede dzgn olmaldr. 5.2.3 - ubuklar Mekanik penetrometrelerde itme borularnn iine yerletirilen ayn uzunlukta, yzey przll 0,25 mm'den az, ap burkulma gstermeden koninin penetrasyonu salayacak byklkte ancak boru apndan 1 mm-2 mm daha kk. 5.2.4 - tme Sistemi Bu aletin bir ubuk boyundan fazla bir mesafe ile deimez hzda itme zellii olmas, bu srada penetrometre ucundaki gerekli itme kuvvetinin deiiminden etkilenmemesi gerekir. Derin sondalama yaplyorsa gerekli itme kuvveti normal olarak 10 Ton-20 Ton (100kN-200kN) dolaynda deiir. Genellikle alet kapasitesi 5 Ton (45kN) dan kk olmamaldr. tki salamas iin alete dengeli bir reaksiyon kayna gereklidir. 5.2.5 - Mekanik Penetrometre 5.2.5.1 - Konik Penetrometre ubuklarn en az 30 mm itme hareketini salayacak kayc tertibat olan (ekil-13a), ancak hareket srasnda arasna zemin danelerinin girmemesi iin zel klf bulunan tipten. 5.2.5.2 - Srtnme Gmlekli Penetrometre zellikleri ekil-13b'de verilen srtnme gmlekli tipte koninin bal olduu alttaki para ne hareketlenip, 35 mm sonra stteki srtnme paras flanna takldnda her iki para birlikte hareket edecek ekilde imal edilmi. Srtnme parasnn srt, kumlarda lm yzeyinin oluturduu srtnmenin 2/3'sine yakn bir etki yaratr. Bu etki yumuak-orta sertlikteki killerde ihmal edilebilir. 5.2.5.3 - lme Cihazlar Zeminin penetrasyon direnci, yzeyde ubuk ve borularn ald yklerden bir hidrolik sistemli manometre, veya elektronik yk hcresi; veya bir kuvvet halkas kullanmyla llr. 5.2.6 - Elektronik Penetrometre 5.2.6.1 - Konik penetrometre ekil-14a'da konik penetrometre ucu iin uygun bir tip gsterilmitir. Koni direnci, buraya yerletirilmi bir kuvvet transderi ile llr. llen deer, bir kablo veya ayn ilevi gren bir sistemle yzeydeki bilgi toplama ve kayt merkezine aktarlr. Bu tip penetrometre, lmn srekli olarak yaplabilmesi iin elverilidir. 5.2.6.2 - Srtnme-U direnci Penetrometresi ekil-14b'de u direnci ve evre srtnmesini birlikte lebilen bir elektronik sonda rnei verilmitir. Ana zellikleri Madde 5.6.2.1'de verilen ekilde olan penetrometrede, srtnme gmleinin koni ile aralnn 10 mm'den fazla olmamas gereklidir.

13

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

5.2.6.3 - lm Cihazlar Zeminin penetrasyon direnci ve evre srtnmesi sondann iine yerletirilmi yk hcresi ve streyngeylerin salad bilgileri srekli olarak kaydeden aletlerden saysal olarak ve grafikten llr. tme kuvveti ayrca yzeyde ubuk ve borulara bal yk hcresinden okunup izlenebilir 5.3 - DENEYN YAPILII 5.3.1 - tme kuvvetini salayacak makina, ara veya ereve dey olarak deney noktas zerine yerletirilir ve penetrasyon hz 10 mm/s-20mm/s'de sabit tutulur. 5.3.2 - Mekanik Penetrometreler 5.3.2.1 - Konik Penetrometre 5.3.2.1.1 - Penetrometre, deneyin yaplaca derinlie, itme borular ve ubuklarla birlikte uygulanan yeterli seviyede bir kuvvet verilerek indirilir. 5.3.2.1.2 - ubua penetrometre ucunu itecek kuvvet uygulanarak koni direnci belirlenmi derinlikte llr. Bu srada itme borular hareketsiz durmaldr. 5.3.2.1.3 - Birinci ilem tekrarlanarak alm olan penetrometre ucu kapatlr ve lm yeniden yaplr. Herhangi iki lm derinlii 200 mm'den uzak olmamaldr. 5.3.3.2 - Srtnme Gmlekli Penetrometre 5.3.3.2.1 - Bu tipte de ilemler Madde 5.3.2.1.1'de anlatld gibi yrtlr. nce ubua penetrometre ucunu itecek kuvvet uygulanr ve sonra koni direnci llr. 5.3.3.2.2 - Koni direnci bulunduktan sonra ubua uygulanan itki srdrlr ve srtnme gmlei de hareketlendirilerek toplam kuvvet llr. Bu toplamdan daha nce llm koni direnci kartldnda evre srtnmesi kuvveti bulunmu olur. 5.3.3.2.3 - Srtnme gmlekli penetrometre uygulamasnda tekrarlanlabilir deney verileri elde edilebilmesi iin, kuvvetin ubuklarn itme borularnn st dzeyine gre hareketi srasnda uygun bir zamanda llmesi gerekir. ubuklarda oluan elastik boy ksalmas sebebiyle bu noktaya genellikle 25 mm hareketten nce eriilmez. ekil-15'de srtnme-konik penetrometrenin itilmesi srasnda kuvvetin gsterebilecei deiiklik ve koninin srtnme gmleini srklemeye balamasyla manometre basncndaki srama gsterilmitir. 5.3.3.2.4 - Toplam kuvvet okumas, ekil-15'de gsterilen hatann en dk dzeyde tutulmas iin srama izlendikten hemen sonra alnmaldr. Eer kuvvet lm srekli yaplmyorsa, operatr koni direncinin ani farklar veya deikenliinden phe ettiinde, toplam kuvvet okumas yapmamaldr. 5.3.3 - Elektronik Penetrometreler 5.3.3.1 - Srekli elektrik kablosu kullanlyorsa, bu, ncelikle itme borular iinden geirilir. Penetrometre sfr okumalar glgede, ucu havada veya su iindeyken, daha sonra zemine ortam scaklnda lm iin kk bir miktar itildikten sonra, alnr. Sonra, penetrometre srekli zemine itilirken koni direnci de srekli olarak, veya en ok 200 mm aralklarla kaydedilir. 5.3.3.2 - Sondalama bittikten sonra Madde 5.3.3.1'de alnanlarla karlatrmak zere penetrometre dar alnarak sfr okumalar kontrol edilir. Arada nemli farklar varsa deney iptal edilerek hatal sonda veya paralar yenilenmelidir. 5.4 - ZEL LEM VE METOTLAR 5.4.1 - Borularda Srtnmenin Azaltlmas Srtnmenin azaltlmas iin normalden byk i apl itme borular; borular arasnda, veya borularla penetrometre arasna yerletirilen zel paralar kullanlabilir. Bavurulacak bir dier yol da borularn

14

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

d apn penetrometre apndan kk imal etmektir. Bu ilemlerin amac penetrometrenin derinlik kapasitesini artrmaktr. 5.4.2 - Borularn Zemin Dnda Korunmas Sondalama srasnda itici balkla zemin arasnda akta kalan itme borularnn eilmesini nlemek iin bu blm koruyucu bir baka boru iine alnabilir. 5.4.3 - Konik Uta Sapma 12 m'yi geen sondalama derinliklerinde ucun dey eksenden sapmas mmkndr. Bu tehlike elektrikli penetrometrelerde gvdeye yerletirilen bir eim lerle zamannda farkedilmektedir. Mekanik tiplerde sapma, dzgn borularn kullanmyla bir lde balangta nlenebilir. Ayrca, borularn zemine girmesi srasnda yanal ykleme etkisi yaratacak her trl ilemden kanlmaldr. 5.4.4 - Konik Uta Anma Daneli zeminlerde kullanlma sonucu konik penetrometre zaman iinde Madde 5.2.1'de ngrlen boyut ve zelliklerini kaybeder. Ufak izikler dnda, zelliklerini kaybeden paralar yenileriyle deitirilmelidir. 5.4.5 - Konik U ve Srtnme Gmlei Aral Srtnme gmlei zeminden srtnme kuvvetini, ayn zamanda llmekte olan u direnci blgesinin biraz stnde bir blgede almaktadr. Belirli bir derinlikte bu iki direnci, srtnme orannda olduu gibi, ya da grafik izerken, karlatrmada koni taban ile srtnme gmlei yksekliinin yars kadar uzakln gznnde tutulmas gerekir. 5.4.6 - Duraklamalar Deney penetrometrelerin deitirilmesi, sondann delemedii tabakalarn sondajla geilmesi gibi durumlarda geici olarak durdurulabilir. Personel veya sistemde belirlenen ve 10 dakikay aan her aralk bir duraklama olarak kabul edilir. Duraklamadan sonra alnan sonularn geerli olabilmesi iin, bu standardda ngrlm aadaki ilemlerin yaplmas gerekir : Okumalarn duraklama sonucu ve duraklamay oluturan zel durumun bulunduu blgede yeniden yaplmas, Okumalarn duraklama sonucu rselenen blgede tekrarlanmadan srdrlmesi ve sonularn incelenmesiyle tarif edilecek blgedeki verilerin ihmal edilmesi. 5.4.7 - evredeki Sondajlar Bu standardda tarif edilen sondalamalar mevcut ak, kaplamasz ve tkanmam sondaj deliklerine, 25 kuyu apndan daha yaknda yaplmamaldr. lme mevcut bir kuyunun dibinden balanacaksa, derinlii kuyu apnn 3 katndan az olmamak zere rselenmi blgedeki okumalar dikkate alnmaz. 5.4.8 - Mekanik Penetrometreler 5.4.8.1 - ubuk tme Borusu Srtnmesi Borularn iine kaak zemin daneleri, veya ubuklardaki paslanmadan doan srtnme penetrasyon bileenleri deerlerine nemli hatalar getirebildiiden, ubuklarn temiz ve yal olmasna zen gsterilmelidir. 5.4.8.2 - ubuk Arlklar Dk direnli zeminlerde hatalar en aza indirmek iin, itme borular iindeki btn ubuk arlklarnn llen itki kuvvetine eklenmesi gerekir. 5.4.8.3 - Skmalar Sondann kayc yzeyleri arasna skan zemin daneleri veya uta oluabilecek eilme sistemi almaz hale getirebilir. Bu ihtimal belirdiinde sondalama durdurulur. 5.4.9 - Elektronik Penetrometre 5.4.9.1 - Su Geirmezlik Elektronik sondalarda meydana gelebilecek en nemli arza contalardan suyun penetrometrenin iine szmasdr. Aralkl kontrollarla su geirmezliin srd kantlanmaldr.

15

ICS 93.020 5.5 - RAPOR

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

5.5.1 - U (Koni) Direnci Grafii (qc) Btn deney raporlarnda sonda u direncinin derinlikle (z) srekli deiimini gsteren qc - z grafii kgf/cm2 (kPax102) - m birimleriyle verilmelidir. Mekanik penetrometrelerde u direnci ve evre srtnmesi aralkl olarak lldnden noktalar aras bir eriyi oluturacak dorularla birletirilebilir. 5.5.2 - Srtnme Gmlekli Penetrometre Srtnme Direnci Grafii (fs) Madde 5.5.1'de anlatlan koni direnci grafiine ek olarak, bunun yanna veya stnde evre srtnmesi - derinlik (fs - z) grafii ayn leklerle izilir. 5.5.3 - Srtne Oran Grafii (Rf) Raporda penetrometre verilerinden bulunan zemin zellikleri de bildirilecek Madde 5.5.1'ide gznnde tutarak hazrlanacak srtnme oran - derinlik (Rf - z) grafii de ayn derinlik leinin kullanlmasyla qc - z grafii yannda verilir. 5.5.4 - Genel Bilgiler Raporda, verilen penetrasyon direnlerine ek olarak aadaki bilgiler bulunmaldr: Operatr ve mhendisin kimlikleri yeri, sondalama gz, sonda no, koordinatlar, Zemin ve yeralt su seviyeleri Kullanlan penetrometre tipi ve cinsi, tmede kullanlan sistem, srtnme azaltclar (varsa) Kayt metodu Deneyin deerlendirilmesinde yararl olabilecek gzlemler 5.6 - DENEYN GVENRL 5.6.1 - Penetrometreyi iten sistem, yk gerek deerin + % 5'inden daha az bir hata ile gsterebilmelidir. 5.6.2 - Mekanik penetrometrelerde okumalar homogen zeminlerde yapldnda standard sapmalarn u direnci (qc) deerinde % 10, evre srtnmesi deerlerinde (fs) ise % 20 olaca bulunmutur. 5.6.3 - Elektronik penetrometrelerde standard sapmalar qc iin % 5, qs iin % 10 olarak bulunmaktadr.

ATIF YAPILAN TRK STANDARDI

TS 1900

16

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 1 - Plaka Ykleme Deneyi in Tipik Tertibatlar a) Belirli gmme derinliinde l yk uygulamas b) Belirli gmme derinliinde ykn kazk veya ankrajdan salanmas c) Oturma erisinin izimi iin mekanizma d) Plakann ykleme stununa balanmas iin kresel eklem e) Boy deiim lerlerin plakaya dedirilmesi iin kpr

17

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

Deformasyon Modl E Hesaplamas

EKL 2 - 300 mm Plakada Ykleme Deneyi ve Deformasyon Modlnn Hesaplanmasna rnek

18

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

ks =

18,6 kPa 148,8 mPa/m3 0,00125 m

EKL 3 - 762 mm Plakada Ykleme Deneyi ve Yatak Saysnn Hesaplanmasna rnek

19

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

OA = Ykleme erisinin elastik-doru kabul edilen aya BC = Ykleme erisinin doruya dntrlm ve tama gcnn ald blm K = OA ve BC dorularnn kesimesinden bulunan ve son tama gcn temsil eden nokta

EKL 4 - Son Tama Gcne Ykleme Yapldnda Yaklak Hesap

20

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 5 - Arazide Tama Oran Deney Takm

EKL 6 - Arazi Tama Oran Deneyinin Yapl

21

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 7 - Penetrasyon Erilerinin Dzeltilmesi

22

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 8 - Yark Penetrasyon Kann (Numune Alc) Boyutlar A = 25 mm-50 mm B = 460 mm- 760 mm C = 35,0 mm + 0,5 mm D = 38,0 mm + 1 mm E = 2,5 mm + 0,25 mm F = 50,8 mm + 1,3 mm G = 16- 23

23

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 9 - Urgann Kedibana Sarlmasnda zlenecek Yol a) Kediba Dn Saat Dnnn Tersi b) Kediba Dn Saat Ynnde

24

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 10 - Dik ve Eik Kanatl Kesicinin Geometrik zelikleri

25

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 11 - Kanatl Kesici ve Koruma Klf a) Bak ve mili b) Koruma klf

26

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 12 - Kanatl Kesici Deneyinde ki Tipik Tertibat a) Kaplamal Sondaj kuyusunda yaplan b) Zemine itilip sokularak yaplan

27

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 13 - Mekanik Penetrometreler a) Konik Penetrometre b) Srtnme Gmlekli Penetrometre

28

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 14 - Elektronik Penetrometreler a) Konik ulu b) Srtnme U direnci ler 1-Konik u (kesit 10 cm2) 2-Yk ler hcre 3-Elektrik direnli boy deime ler (Streyngey) 4-Su geirmez conta 5-Lastik O-halkalar 6-Elektrik kablosu 7-Koruyucu klf 8-tme borularna balant yeri 9-Srtnme gmlei (Yzey 150 cm2) 10-Ayar halkas 11-Eim ler (inklinometre)

29

ICS 93.020

TRK STANDARDI

TS 5744/Nisan 1988

EKL 15 - Srtnme Gmlekli Penetrometrenin tilii Srasnda Tepedeki Yk Hcresinde zlenebilecek Basn Deiimleri OA= Konik ucun itilmesi (uzatlmas) srasnda srtnme gmleinin de ilev yapmaa balamasyla belirecek basn art ncesi llen gerek u direnci okumas AB= Eer srtnme gmlei ani olarak lme balayabilse, okunacak u direnci ve evre srtnmesi deerleri toplam C= Manometre okumas hemen dengeye gelmediinden, operatrn okuma yapabildii deer. Bylece BC kadar bir hata douyor. AE= Konik u A noktasndan sonra tek bana okuma yapsayd verecei okumann penetrasyon arttka muhtemel deiimi

30