BETONARME YAPI TASARIMI DERS Kolon betonarme hesab Gl kolon-zayf kiri prensibi Kolon-kiri birleim blgelerinin kesme g g gvenlii

M.S.KIRIL

N ex
ex= x dorultusundaki dmerkezlik ey= y dorultusundaki dmerkezlik

cp

ey
x

Mx= x ekseni etrafnda eilme momenti My= y ekseni etrafnda eilme momenti Mx = N ey My = N ex

GEREK DURUM: K EKSENL BLEK ELME DURUM (EK ELME)

K EKSENL BLEK ELME N TPK RNEK OLARAK KE KOLONLAR GSTERLEBLR.

KENAR VE KOLONLARDA YKLEME DURUMU VE YK DEERLERNE BALI OLARAK DEY YKLER ALTINDA K EKSENL VEYA TEK EKSENL BLEK ELME HESABI YAPILABLR YAPILABLR. BURADA TEK EKSENL BLEK ELME LE KASTEDLEN HESAP YAPILAN DORULTUDA MOMENT VARKEN, BUNA DK DORULTUDA MOMENTN SIFIR OLMASI DELDR. HESAP YAPILAN DORULTUYA DK DORULTUDAK MOMENT BAZI DURUMLARDA HMAL EDLEBLECEK KADAR KK OLABLR BU DURUMLARDA OLABLR. TEK EKSENL BLEK ELME HESABI YETERL OLUR.

Deprem ykleri altnda ise hemen tm kolonlarda bileik eilme oluur. oluur Bunun sebepleri yle sralanabilir: Tayc sistem her zaman simetrik olacak ekilde tasarlanamayabilir. Bu durumda yapda burulma etkileri ortaya kacaktr Bu nedenle deprem kacaktr. yknn etkidii dorultuya dik dorultudaki kolonlarda da kesme kuvveti ve eilme momenti oluacaktr (bkz. www.yildiz.edu.tr/~caydemir Muto metoduyla burulmal deprem hesab rnei).

G R

 Tayc sistem simetrik olsa bile deprem ykleri her zaman asal eksenlere paralel etkimeyebilir. X ve Y dorultularnda deprem yk etkidiini varsayp i kuvvetleri hesaplamak bizim tasarm srasnda y yaptmz bir basitletirmedir.

R G

 Tayc sistem simetrik tasarlansa bile imalat kusurlar nedeniyle simetri ortadan kalkabilir. Bu nedenle deprem ynetmelii simetrik ya da simetrik olmayan tm yaplarda mevcut dmerkezlie ek olarak yapnn plandaki boyutunun %5i kadar ek dmerkezlik hesaba katlmasn ngrmektedir (bkz. www.yildiz.edu.tr/ caydemir (bkz www yildiz edu tr/~caydemir Muto metoduyla burulmal deprem hesab rnei).

0.05Lx
R G

Lx

 T Tayc sistem simetrik ve d i t i t ik deprem yk d asal eksenlerden h h k de l k l d herhangi i birine paralel etkise bile, iddetli bir deprem srasnda dey tayc sistem elemanlarnn hasar grmesi sonucu rijitlik merkezinin yeri deiecek ve cede ngrlemeyen bir dmerkezlik o aya ab ece nceden g e eye b d e e ortaya kabilecektir.

R G

Hasar gren kolonlar

Hasar grmeden nce

Hasar grdkten sonra

 Bu ders kapsamnda yaptmz projede, basitletirme adna bunlarn tamamn gz ard ediyoruz. Burulma etkisinde deprem hesabnn nasl yaplacana ve ek dmerkezliin nasl hesaba katlacana dair bir rnek d i bi k www.yildiz.edu.tr/~caydemir ildi d / d i adresinde var.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

Dey ykler nedeniyle X ve Y dorultularnda oluan eilme momentleri

Mx(G+Q)

My(G+Q)

My(G+Q) Mx(G+Q) X

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER X dorultusu depremi nedeniyle X ve Y d lt l d i l dorultularnda oluan eilme momentleri d l il tl i Mxx
X dorultusu depremi G

Myx

y x

Y X

Myx Mxx X

MXX=X ekseni e a da X do depreminde d d e e se etrafnda dor. dep e de dndren moment MYX=Y ekseni etrafnda X dor. depreminde dndren moment

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER p yy X dorultusu depremi + Dey yk Y Y My(G+Q) Mx(G+Q) X Myx My(G+Q) Y Mx(G+Q) Mxx

Myx Mxx X

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER Y dorultusu depremi nedeniyle X ve Y d lt l d i l dorultularnda oluan eilme momentleri d l il tl i Mxy
Y dorultusu depremi G

Myy

y x

Y X

Myy Mxy X

MXY=X ekseni e a da Y do depreminde d d e e se etrafnda dor. dep e de dndren moment MYY=Y ekseni etrafnda Y dor. depreminde dndren moment

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER p yy p X dorultusu depremi + Dey yk + 0.30 Y dorultusu depremi Y 0.30Myy Myx My(G+Q) Mx(G+Q) Mxx

X 0.30Mxy

Deprem hesabnda ek dmerkezlik etkisini dikkate almadmz iin (2 boyutlu hesap), X dorultusu depremi altnda X ekseni etrafnda eviren moment bulamyoruz. bulamyoruz Benzer biimde, Y dorultusu depremi altnda da Y ekseni etrafnda eviren moment bulunamyor.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER p yy p X dorultusu depremi + Dey yk + 0.30 Y dorultusu depremi Y

Myx My(G+Q) Mx(G+Q) 0.30Mxy

X dorultusu depremi iin hesap momentleri: MX = Mx(G+Q) 0.30Mxy MY = My(G+Q) Myx

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER yy p p Dey yk + Y dorultusu depremi + 0.30 X dorultusu depremi Y Myy 0.30Myx My(G+Q) Mx(G+Q) 0.30Mxx

X Mxy

Deprem hesabnda ek dmerkezlik etkisini dikkate almadmz iin (2 boyutlu hesap), X dorultusu depremi altnda X ekseni etrafnda eviren moment bulamyoruz. bulamyoruz Benzer biimde, Y dorultusu depremi altnda da Y ekseni etrafnda eviren moment bulunamyor.

BETONARME HESAPTA KULLANILACAK KUVVETLER yy p p Dey yk + Y dorultusu depremi + 0.30 X dorultusu depremi Y

0.30Myx My(G+Q) Mx(G+Q) Mxy

Y dorultusu depremi iin hesap momentleri: MX = Mx(G+Q) Mxy MY = My(G+Q) 0.30Myx

Yk kombinasyonlar y
Her bir yk kombinasyonundan elde edilen M ve N ikilileri iin, X ve Y dorultularnda ayr ayr donat hesab yaplp, elde edilen donatlardan en by kullanlmaldr kullanlmaldr.

1.4G+1.6Q G+Q+E G Q E G+Q-E 0.9G+E 0 9G+E 0.9G-E

Uygulamada deprem (E) yklemesinden oluan normal kuvvetlerin yksek yaplar dnda ihmal edilebilecei eilimi vardr. Ancak, az katl yaplarn kenar kolonlarnda da deprem yklemesinden oluan normal y p kuvvetler etkili olabilir. Az katl yaplarda da hi olmazsa kenar kolonlarda deprem yklemesinden oluan normal kuvvetlerin hesaba katlmas gerekir.

Yk kombinasyonlar y
Her bir yk kombinasyonundan elde edilen M ve N ikilileri iin, X ve Y dorultularnda ayr ayr donat hesab yaplp, elde edilen donatlardan en by kullanlmaldr kullanlmaldr.

1.4G+1.6Q G+Q+E G Q E G+Q-E 0.9G+E 0 9G+E 0.9G-E

Dey yklerden (zati ve hareketli) gelen normal kuvvetlerin, kolon nboyutu iin hesaplanm normal kuvvetler olduu kabul edilebilir.

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM Kolon betonarme hesabnda M. Zorbozan ve C. Aydemir tarafndan hazrlanan bilgisayar program kullanlacaktr. Program, A.akrolu ve E.zer tarafndan eik eilme etkisindeki betonarme kesitlerin hesab iin nerilen yntemi esas alr. Detayl bilgi iin bkz. akrolu, A., ve zer, E., Dikdrtgen ve Daire Betonarme Kesitlerde Tama Gc Formlleri ve Yaklak Mertebeleri MO Teknik Dergi, 1990, Cilt 1 , Say Mertebeleri, Dergi 1990 1, Sayfa 25-48.

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Kesit boyutlar yerleim dzeni tesirleri giri bilgileri blm Boyuna donat giri bilgileri blm Malzeme bilgileri giri blm giri bilgileri blm

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM Malzeme Bilgileri Giri Blm

Beton karakteristik bas dayanm e o a a e s basn daya (fck, MPa) Donat elii karakteristik akma dayanm (fyk, MPa) k Beton malzeme katsays (c =1.5) Donat elii malzeme katsays (s =1.15)

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM Kesit Boyutlar Giri Blm

x dorultusundaki kesit boyutu (mm) y dorultusundaki kesit boyutu (mm) Pas P pay ( (mm) )

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM Kesit Tesirleri Giri Blm

N My Mx
x

Eksenel ykn hesap deeri (kN) x eksenini dndren moment (kNm) y eksenini dndren moment (kNm) Farkl ykleme durumu girii iin satr ekleme komutu Ykleme girilerini temizleme komutu

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM Boyuna Donat Yerleim Dzeni Giri Blm

Kesitte 8 eit donat bulunmas durumu Kesitin 4 yznde eit yayl donat olmas durumu

Kesit kelerinde 3Ast/16 orannda donat bulunmas durumu Kesitin 4 kesinde eit donat bulunmas it d t b l durumu

Kesitin iki yzne eit yayl donat durumu (bileik eilme etkisinde elemanlarda ve perde kesitlerinde)

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Analiz Aamas ve Sonularn Grntlenmesi

EK ELME DURUMUNDA KOLON KEST HESAPLARI N PROGRAM

Analiz Aamas ve Sonularn Grntlenmesi

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

ereve tr yaplarda deprem ykleri altnda en fazla birleim blgelerindeki kiri ve kolon kesitleri zorlanmaktadr.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

iddetli bir depremde yklerin artmas durumunda sz edilen kesitlerde plastik ekil deitirmeler ortaya kar. Plastik ekil deitirmelerin balad kesitlerde, artan , ykle beraber i kuvvetlerde nemli bir art olmadan plastik ekil deitirmelerin artmaya devam ettii dnlebilir, bu davrana plastik mafsal davran da denir (eilme momenti etkisiyle plastik ekil d i ti d i ( il ti tki i l l tik kil deitirme yapan snek kesitler iin geerli). Baka bir deyile yap hasar grerek enerji yutar. Plastik mafsaln normal mafsaldan fark zerinde sabit bir moment olmasdr.
Mp

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

KR UCUNDA PLASTK MAFSAL

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Plastik mafsallarn saysnn giderek artmasyla tayc sistem gme konumuna gelebilir. Buna mekanizma durumu da denir. Bu noktada plastik mafsallarn yap iindeki dalm olduka nemlidir. Plastik mafsallarn kolon kesitlerinde olumas durumuna kolon mekanizmas, kiri kesitlerinde olumas durumuna d ki i k i ki i k itl i d l d da kiri mekanizmas ad verilir.

Kolon mekanizmas: Yap az sayda plastik mafsal oluumuyla gme konumuna geliyor.

Kiri mekanizmas: Yapnn gme konumuna gelmesi iin ok sayda plastik mafsal gerekli.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Plastik mafsallarnn bir katn kolonlarnn alt ve st ularnda olumas sonucunda az sayda plastik mafsal oluumuyla yap gme konumuna gelecek ve can kayb olabilecektir. Bunun engellenmesi ve yapnn plastik mafsallarn kiri ularnda oluacak ekilde tasarlanmas gerekir.

Plastik mafsal kolon ularnda olumu. Kiriler kolonlardan daha gl ENGELLENMEL!!!

Plastik mafsal kiri ularnda olumu. Kolonlar kirilerden daha gl

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Tm plastik mafsallar zemin katta olumu, yap gmemi ancak kullanlamaz duruma gelmi.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Kolonun alt ve st ucunda plastik mafsallar olumu, kiri ularnda hasar yok.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Depremden nce bu blm binann zemin katyd. Plastik mafsallar zemin kat kolon ularnda olutuu iin bu kat gm (yumuak kat).

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Yapnn istenmeyen bu davrann engellemek iin deprem ynetmelii kolonlarn kirilerden daha gl olacak ekilde tasarlanmasn ngryor. Bunun iin de dm noktasna balanan kolon ve kirilerin moment tama glerinin karlatrlmasn zorunlu tutuyor.

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Yapnn istenmeyen bu davrann engellemek iin deprem ynetmelii kolonlarn kirilerden daha gl olacak ekilde tasarlanmasn ngryor. Bunun iin de dm noktasna balanan kolon ve kirilerin moment tama glerinin karlatrlmasn zorunlu tutuyor.

Deprem Yn Mrj

Mra Mri Mr

Deformasyon durumu

Deprem Yn

Mra Mri Mr

Mra + Mr1.2(Mri + Mrj) Deformasyon durumu d

Mrj

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Deprem Yn Mrj Mr Mra + Mr1.2 (Mri + Mrj) 1.2(M Mra Mri Deprem Yn Mra Mri Mr

Mrj

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Gl kolon- zayf kiri kontrolnde (Mra + Mr1 2(Mri + Mrj)) kolon tama kolon 1.2(M )), gc momentleri belirlenirken depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapan Nd eksenel yk kullanlmaldr. N Nd,max

Mr,min ?

G+Q+E G+Q-E 0.9G+E 0.9G-E

Nd,max veya Nd,min eksenel yk deerlerinin birinde gerekleen kolon kl k l tama gc momenti

Nd,min

M Kolon tama gc hesab yaparken hesabn yaptnz kolonun donat konfigrasyonuna uygun abak (karlkl etki diyagram) kullannz!

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Mri ,Mrj: Kiriin srasyla sol ucu ideki ve sa ucu jdeki kolon veya perde M i deki j deki yznde, malzeme hesap dayanmlarna gre belirlenmi olan tama gc momentleridir (kiri betonarme hesaplarnda belirlenmiti). Depremin ynyle uyumlu tama gc hesab yapmaya dikkat edilmelidir! ekme donats stte

ekme donats altta

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Mri ,Mrj: Kiriin srasyla sol ucu ideki ve sa ucu jdeki kolon veya perde M i deki j deki yznde, malzeme hesap dayanmlarna gre belirlenmi olan tama gc momentleridir (kiri betonarme hesaplarnda belirlenmiti). Depremin ynyle uyumlu tama gc hesab yapmaya dikkat edilmelidir! ekme donats stte

ekme donats altta

Gl Kolon-Zayf Kiri Prensibi

Hatrlatma Mri ,Mrj: Kiri moment tama gleri Mra + Mr1.2(Mri + Mrj)

Mrj As

As Mri

Mri ,Mrj: Ki i i srasyla sol ucu M Kiriin l l ideki ve sa ucu jdeki kolon veya perde yznde, malzeme hesap dayanmlarna gre belirlenmi olan tama gc momentleridir. fcd =fck/c fyd =fyk/s

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Kat deprem ykleri demeler araclyla kirilere ve kolonlara datlr ve temel araclyla zemine aktarlr. Dolaysyla tayc sistemi oluturan tm elemanlar bu etkileri karlayabilecek ekilde tasarlanr, boyutlandrlp donatlrlar. Bununla beraber tayc sistem elemanlarnn birbirlerine balandklar blgelerde bu etkileri aktarabilecek ekilde dzenlenmelidir. Aksi halde bir dm noktasna balanan tayc sistem elemanlar kapasitelerine ulamadan nce dm noktasnda bir zlme meydana gelecek, betonarme bir yapnn en nemli zellii olan monolitik olma zellii y p ortadan kalkacak ve yapnn yatay yer-deitirmesi hzla artacaktr. Yatay yer-deitirmedeki bu art ikinci mertebe etkileri ihmal edilebilir byklkten uzaklatracak ve yapda stabilite kayb sz konusu olabilecektir. Bu nedenle birleim blgesinde zlmeyi gletirmek iin, bu blgelerde yetersiz sarg ve/veya aderans kayb gibi gevrek krlma biimlerinin nne geilmelidir.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Dz donat ve yetersiz kenetlenme boyu nedeniyle aderans kayb.

Kiri dm noktasndan ayrlm ancak dm noktasna balanan kirilete ciddi miktarda plastik ekil deitirme yok.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Dm noktas zlm ancak dm noktasna balanan kiri ve kolonda ciddi miktarda plastik ekil deitirme yok. Birleim blgesinin dayanm, birleim blgesine balanan tayc sistem elemanlarnn dayanmndan daha kk.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii Snek davran gstermesi istenen tayc sistemlerde birleim blgelerinin dayanm dayanm, birleim blgesine saplanan tayc sistem elemanlarnn dayanmndan az olmamaldr olmamaldr.

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Ve=1.25 As1 fyk + C2 - Va C2=1.25 As2 fyk Ve=1.25 As1 fyk + 1.25 As2 fyk Va =1.25 (As1 + As2 )fyk Va

Ve=1.25 As2 fyk + C1 - V C1=1.25 As1 fyk Ve=1.25 As2 fyk + 1.25 As1 fyk V =1.25 =1 25 (As2 + As1 )fyk V DEPREMN YN

Ve= 1.25 (As1 + As2 )fyk min(Va;V) 1 25 1 2 k

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Va As3 C4 1.25 As4 fyk As4 V
DEPREMN YN Ve=1.25 As3 fyk + C4 - Va C4=1.25 As4 fyk Ve=1.25 As3 fyk + 1.25 As4 fyk Va =1.25 (As3 + As4 )fyk Va

1.25 1 25 As3 fyk C3

Ve=1.25 As4 fyk + C3 - V C3=1.25 As3 fyk Ve=1.25 As4 fyk + 1.25 As3 fyk V =1.25 =1 25 (As4 + As3 )fyk V

Ve= 1.25 (As3 + As4 )fyk min(Va;V) 1 25 3 4 k

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii

Yararlanlan kaynaklar
Afet Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, g p , Bayndrlk ve skan Bakanl, 2007 Betonarme, .Berktay, MO stanbul ubesi, 2003 Deprem Mh. Giri ve Depreme Dayankl Yap Tasarm, Z.Celep & N.Kumbasar, 2004 Earthquake Resistant Concrete Structures, G.Penelis & Structures G Penelis A.J.Kappos, E&FN Spon, 1997 Seismic Design of Reinforced Concrete Structures, Federal Emergency Management Agency