IZVJETAJ O RADU ZAVODA U 1957.

GODINI
Rad Zavoda u 1957 godini tekao je u okviru go dinjeg p l a n a koji je sainjen saradnjom svih stru nih r a d n i k a Zavoda i usvojen na sjednici Savjeta za kulturu NRBiH. Neki predvieni poslovi nisu mogli biti realizirani zato to su za njih nedostajala finansiska sredstva (izostale su investicije Izvrnog vijea BiH i narodnih odbora a smanjivani su i redovni budetski krediti). Izvjesna otstupanja od godinjeg plana r a d a uslijedila su zbog toga to se Zavod, u na stojanju da mijenja svoju koncepciju vie ka uprav noj i operativnoj a manje nauno-istraivakoj usta novi koja se bavi evidencijom i zatitom spomenika kulture i prirodnih rijetkosti, rukovodio stavom Sa vjeta za kulturu NR BiH i novih zakonskih propisa koji su u meuvremenu doneseni. Prije svega, elimo da ukaemo na nekoliko po java i m o m e n a t a koji su karakteristini za protekli period r a d a : Nenadano dokidanje investicija Izvrnog vijea BiH unijelo je izvjesnu pometnju u radu, jer smo se morali preorijentirati i u najveoj mjeri oslanjati na sredstva narodnih odbora. Ovi, meutim, jo uvijek ne pokazuju dovoljno razumijevanja za naa traenja. injenica da u naoj Republici od organa zatite po stoji samo ovaj zavod i jedna Uprava u Mostaru, tj. da u srezovima, a pogotovo u optinama n e m a m o ni jednog ovjeka na koga se moemo osloniti jo vie pojaava tu tekou. U n u t a r Zavoda voen je kurs pojaavanja poslova oko zatite spomenika NOB-e, vee dokumentacije u konzervatorskim zahvatima i sreivanja i unapreenja evidencije, te se u tome smislu znatno uznapredovalo. Ilo se i na poveanje saradnje sa srodnim ustanovama nae i drugih repu blika i na vee angaovanje vanjskih strunih sarad nika. Ta saradnja bi mogla biti jo sistematskija. Osjea se da administracija Zavoda postaje sve vea i ozbiljnija, a da s druge strane nije rijeeno pitanje sekretara pravnika pa administrativni i pravni poslovi pretstavljaju prilinu tekou u radu. U ovom izvjetaju dajemo najprije obavjetenja o optim poslovima, a onda o poslovima pojedinih sek tora. Istiemo samo vanije poslove i rezultate.

OPTI POSLOVI
U toku 1957 godine bilo je personalnih promjena uglavnom u administraciji (istaice, daktilograf, eko nom). Kod strunog osoblja promjene se sastoje u tome to je jedna tehniarka napustila slubu i mje sto nje postavljen drugi tehniar, to je p r e p a r a t o r u otkazana sluba, to je na ranije predvieno, a odo breno mjesto rukovodioca Konzervatorske radionice restauratora, postavljen 1 istoriar umjetnosti i to je takoer na odobreno mjesto referenta za NOB spo menike postavljen 1 student istorije. Mjesto prepa r a t o m nije popunjeno, jer je Zavod dobio nareenje Izvrnog vijea da ne moe imati vie od ukupno 24 slubenika, bez obzira to mu je privremenom siste matizacijom bilo odobreno 29. S obzirom na tu okol nost morao se 1 slubenik otpustiti. J e d a n slubenik je postigao zvanje naunog saradnika. Zbog ukazane po trebe sektoru a r h i t e k t u r e pomognuto je na taj nain to je jedno vrijeme tamo radio ugovorni tehniar sa p u n i m a jedno vrijeme sa skraenim r a d n i m vreme nom i to je 1 administrativac jedno krae vrijeme takoer honorarno angaovan za rad u tome sektora. Nadalje je u sektoru evidencije za dui period anga ovan administrator sa skraenim r a d n i m vremenom, u sektoru zatite prirode premjeten je 1 stalan hono r a r n i slubenik sa skraenim r a d n i m vremenom. U optem sektoru nedostaje sekretar odgovarajuih kva lifikacija. U proteklom periodu je bilo dosta posla oko izrade predloga pravnih propisa. Zavod je na razne naine uestvovao u izradi teza, a kasnije i p r e d n a c r t a novog opteg Zakona o zatiti spomenika kulture, zatim na izradi prednacrta opteg Zakona o zatiti prirode, te na izradi nacrta Pravilnika 0 radu i organizaciji Zavoda, koji je od strane Izvrnog vijea NRBiH krajem 1957 godine usvojen. Organizacija Zavoda se postepeno usklauje sa Pravilnikom. Raspoloiva finansiska sredstva u velikoj mjeri su uslovljavala r a d Zavoda. U 1957 godini budet Zavoda iznosio je ukupno dinara 16,640.000. koji je, uz ogra nienja koja su tokom godine stizala, utroen. Inve sticija Izvrnog vijea nije bilo, a narodni odbori su utroili na odravanje i konzervatorske zahvate ukup no oko 16,000.000.- dinara. Relativno najvie sredstava dao je SNO Mostar (10,500.000.-), i NO optine Stari G r a d u Sarajevu (3,000.000.- dinara). Na strunom uzdizanju k a d r a Zavod sa svoje stra ne nije mnogo uinio, jer za to nije imao mogunosti. P l a n i r a n o slanje p r e p a r a t o r a u razvijene konzervator ske radionice otpalo je zato to je Zavod ostao bez preparatora, a novodobiveni restaurator nije bio odlu an da se posveti restauraciji. U inostranstvo je upu en samo ing. Alija Bejti koji je uestvovao na Me u n a r o d n o m kongresu arhitekata - konzervatora u Parizu i na jednoj ekskurziji u okviru toga Kongresa. Upuivanje arhitekta u Tursku, razmjena jednog strunjaka za Italiju, te p l a n i r a n a studiska putovanja i prisustvovanja konzervatorskim radilitima u zemlji nisu ostvarena zbog nedostataka deviznih i dinarskih sredstava. Slubenici Zavoda su aktivno uestvovali na nekoliko meurepublikih konzervatorskih savjetova nja. Na tim savjetovanjima, kao i na Kongresu u Parizu iz naeg Zavoda podnesena su 3 referata i 2 koreferata. Agitacija i propaganda ne moe da se razvije kako bi smo to eljeli zato to Zavod nije raspolagao pot rebnim finansiskim sredstvima u tu svrhu i to nismo

137

imali organizacione jedinice ili jednog ovjeka koji bi se posvetio samo takvim poslovima. Ipak se u tu svrhu odralo nekoliko javnih predavanja i napisalo vie novinskih i radio lanaka. U Nedelji muzeja i za tite spomenika konzervatori su u raznim oblicima aktivno uestvovali, a u P r e p a r a t o r s k o m kursu Muzejsko-konzervatorskog drutva odrano je 7 predavanja. Inicijativom Zavoda, a materijalnom pomoi Saveznog instituta i Savjeta za kulturu NR BiH u Sarajevu je otvorena izloba konzervatorskih radova na sv. Sofiji u Ohridu. Isto tako, Zavod je sa posebnim panoom bio zastupljen na meunarodnoj izlobi u Parizu, Prili kom odravanja arhitektonsko-konzervatorskog kon gresa. P r e m a ranijem planu i obavljenim p r i p r e m a m a dovrena je redakcija Naih starina broj V, godi njaka Zavoda koji je predat u tampu. U toku godine Redakcija je imala mogunosti da u smislu novih direktiva ipak izvri izvjesne izmjene u izboru lana ka. Tako je ovaj broj orijentiran vie na praktine konzervatorske radove i pitanja koja su usko vezama za to. Iz opreznosti da se to manje pogrijei, u situaciji kada se oekuje kristalizacija kriterijuma o zatiavanju spomenika, Zavod nije vodio kurs za donoenje novih rjeenja o specijalnoj zatiti, nego je vie pripre mao predloge u tome pravcu i vrio ispravke zatite tamo gdje je situacija bila sasvim jasna. Meutim, u sektoru zatite prirode pristupalo se i specijalnom za tiivanju, te je tako u 1957 godini zatieno 40 prirod nih rijetkosti i ljepota. U proteklom periodu Zavod nije skoro nita uinio na zatiti knjikog i arhivskog materijala jer za te poslove nije imao strunjaka i jer se oekivalo da e Dravni arhiv BiH, uz svoje ue obaveze, moi pre uzeti i obaveze oko konzervacije starih knjiga i ruko pisa. Meutim, do toga nije dolo. Isto tako, Zavod nije proirio svoju djelatnost na spomenike etno grafskog karaktera.

J e d n a od najveih tekoa u r a d u bilo je nerije eno pitanje smjetaja Zavoda. Krajem godine dolo je do nesretnog sluaja poara zgrade Moria hana u kojoj je bio smjeten vei dio Zavoda usljed ega je Zavod ve vie od mjesec dana u situaciji u kojoj se uz velike napore slubenika moe da obavlja samo jedan dio poslova. Posebna komisija Zavoda pregledala je sve mate rijale nakon poara u Moria h a n u te je konstatovala tete koje su uinjene na inventaru, kartoteci, bibli oteci i ostalim materijalima Zavoda. P r e m a nalazu te komisije tete su sljedee: 1 Konzervatorska ra dionica 1,546.000. dinara; 2 Biblioteka 2,304.985.- dinara; 3 - Fotolaboratorij - 1,611.331.din; 4 Kartoteka, katalog i materijali evidencije 1,500.136. din; 5 - Zatita prirode 67.780. din; 6 Likovni otsjek 61.635. din; 7 Nauni mate rijal 150.000. din; 8 Ekonomat 151.655. din; 9 Radijatori 725.000. din; 10 Instalacije 100.000. din. Ukupna teta po naoj procjeni iznosi 8,219:506. dinara. Imovina Zavoda je bila propisno osigurana kod Dravnog osiguravajueg zavoda na sumu od 8,600.000. dinara, pa je na osnovu toga podnesen zahtjev DOZ-u za isplatu ottete. Ovih dana radi komisija DOZ-a na procjeni tete. Postupak jo nije dovren. Poarom nije uniteno oko 40% namje taja, zatim je neoteena fototeka i zbirka tehni kih planova, sauvano je oko 70% strune kartoteke te materijali koji se odnose na zatitu prirode i za titu spomenika NOB. Inae, metod r a d a i rukovoenja u Zavodu kao i u ranijem periodu odraavao se pored ostaloga, u tome to se sastajao struni kolegium i zajedniki planirao (obino za period od 2 mjeseca) poslove, inio osvrte na izvrene zadatke i rjeavao najvanija pitanja koja su u toku r a d a iskrsavala. Za rjeavanje n a j vanijih pitanja pojedinih sektora postoje komisije strunjaka kao stalnih organa Zavoda (za zatitu pri rode, za arhitekturu i za NOB spomenike), a za va nije konkretne zadatke postavljane su ad hoc komi sije (na pr. kod izvoza umjetnikih predmeta, itd.).

ARHITEKTONSKO-KONZERVATORSKI POSLOVI
U ovome sektoru radila su 3 stalna slubenika (1 arhitekt i 2 tehniara). Ovdje je bilo relativno dosta upravno-administrativnih poslova jer se radi o objektima u ijoj se egzi stenciji deavaju mnoge promjene: ili se na njima vre graevinske intervencije, ili su oni tangirani promje n a m a svoje okolice (istoriski ansambli) i slino. Bilo je vie operativnih spasavalakih zahvata koji su zahtjevali izradu tehnikih dokumentacija, organiza ciju poslova (ponude, ugovaranja i obraune) i nad ziranje izvoenja tih poslova. Trea vrsta poslova se sastojala u tome to je, kao i ranijih godina, samo sada neto intenzivnije, raeno na organizovanju teh nikih snimanja spomenika (sa vanjskim saradnicima studentima tehnike). Ta snimanja su proirena i na snimanja i crtanja konstruktivnih i dekorativnih ele m e n a t a i motiva (vrata, lukova, kapitela, baza, dim njaka, prozorskih nia. tesarskih vezova i dr.) jer se pokazalo da postoji veliko bogatstvo takvih karakte ristinih motiva u naoj Republici i da bi njihova zbirka mogla pretstavljati dragocjen dokumentacioni materijal trajne umjetnike vrijednosti i odlino po magalo kod projektovanja restauracija ili rekonstruk cija takvih dijelova. Tako je u 1957 godini snimljen 21 spomenik u 108 listova (snimaka), a za zbirku kon struktivnih elemenata i dekorativnih motiva prikup ljeno je ukupno 199 listova. Vodei r a u n a i o potrebi sakupljanja tehnike dokumentacije o urbanistikim cjelinama i urbanis tikim karakteristikama naih naselja starijeg doba nastavljena je u 1956 god. zapoeta akcija oko sakup ljanja topografskih planova gradskih naselja u BiH. Zahvaljujui susretljivosti Geodetske uprave BiH, za tim katastarskih uprava u pojedinim mjestima, a i pojedincima na koje smo se obraali Zavod je uspio da sakupi kolekciju od 39 takvih snimaka koja ima svoju veliku vrijednost. Radi rjeavanja vanijih i osjetljivijih problema zatite arhitektonskih spomenika, za koje je potrebna konsultacija strunjaka na iroj platformi, u febru aru 1957 god. Zavod je formirao posebnu strunu ko misiju pri Arhitektonskom otsjeku od 5 arhitekata (1 je iz Zavoda). To se pokazalo vrlo korisnim. U toku godine Komisija je odrala 8 sastanaka i raspravljala 32 predmeta. Najvaniji poslovi ovog sektora odnosili su se na stvaranje tehnike dokumentacije za spomenike na kojima su se izvodili konzervatorski radovi u 1957 g. i za one spomenike za koje se predvialo izvoenje radova u 1958 i daljim godinama. Tako je izraeno 18 elaborata za radove na sljedeim spomenicima: 1. Bedemi i kule vratnike tvrave u Sarajevu. 2. Gazi Husrevbegov h a m a m u Sarajevu. 3. Stari jevrejski h r a m u Sarajevu. 4. Dvije magaze dubrovakog tipa u Halaima, u Sarajevu. 5. Dvokrilna kapija u Sinanovoj tekiji u Sara jevu. 6. Tvrava u Jajcu.

138

7. Damija Ferhadija u Banjoj Luci. 8. Tvrava Ostroac kod Bihaa. 9. Neogotiki zamak (spomenik NOB) u Ostrocu kod Bihaa. 10. Kua Nurije Pozderca u Cazinu. 11. Crkva u Velikoj Kladui (spomenik NOB). 12. Gradaevia kula u Bijeloj. 13. Dvorite Baariske damije u Sarajevu. 14. Sahat-kula u Pruscu. 15. Dvokrilna eljezna kapija i abdesthana u Moria h a n u u Sarajevu. 16. Nahodov h a n u Sarajevu (zavrni radovi). 17. Kozja uprija na Miljacki (zavrni radovi). 18. Ureenja soba kao r a d n i h prostorija Zavoda u Moria h a n u u Sarajevu. Meu ovim elaboratima nalaze se 2 kompletna investiciona programa (Ferhadija u B. Luci i tvrava Ostroac) za radove p l a n i r a n e u 1958 godini. Na osnovu tehnike dokumentacije koja je pripre mljena u 1956 i 1957 god. organizirani su, nadzirani i zavreni parcijalno ili potpuno sljedei graevinski radovi: 1. Kozja uprija na Miljacki. Zavretak radova koji su vreni u 1956 god. Dograena je k a m e n a ograda, nivelisan pristupni put i izraeni rigoli od oblutaka. Finansiska sredstva u iznosu od Din. 61.200 dao Zavod. 2. Hadi Sinanova tekija u Sarajevu. Dovretak radova iz godine 1956: izrada i ugradba novoprojektir a n e drvene kapije u starome stilu, opravak krovita i dr. Sredstva u iznosu od dinara 87.000. dao Va kufski saborski odbor. 3. Gazi Husrevbegov h a m a m u Sarajevu. Obav ljeni zemljani radovi na otkopavanju konstrukcije za pravljenje tehnikih snimaka projekta te ureena fasada i okolina spomenika i izvrena djelomina re konstrukcija t a m b u r a kupolica. Radovi e se nasta viti. Sredstva u iznosu od Din. 1,496.546. dao NOO-e Stari grad. 4. Stari jevrejski h r a m u Sarajevu. Obavljena sta tika ispitivanja stanja kamenih svodova i nosivih zidova, zatim ureenje (dersovane) fasade i izvrena rekonstrukcija prozorskih otvora i lukova s izradom i ugradbom prozorskih krila i eljeznih reetki (demira) na prozorima. Radovi e se nastaviti. Sredstva za god. 1957 u iznosu od Din. 1,187.137. dao takoer NOO-e Stari Grad. 5. Dubrovake magaze u Halaima u Sarajevu. Iz r a e n a i postavljena nova krovna konstrukcija s no vim pokrovom i predvorjem u starome obliku. Sred stva dala Jorgandijska zadruga, koja koristi objekte. (Oko 150.000.- din). 6. Groblja na Nadkovaima u Sarajevu. Pitanje odravanja etiri zaputena groblja na Nadkovaima rijeeno je u toku godine na taj nain, to je s jed nog skinuta zatita, a tri pretvorena u gradske parkovne povrine s tim, da se nadgrobni spomenici kao vrijedan kompleks u naelu imaju sauvati u zele nilu. U organizaciji Otsjeka izraeni su projekti u r e enja parkova na prostoru tri groblja i na toj bazi izvedeni djelomini radovi na najjunijem groblju izmeu ulice Kovai i Trifka Grabea (Kameni podzid i k a m e n a ograda). I projekte i radove je finansirao NOO-e Stari grad (dinara 1,408.483.-). 7. Groblje uz Sara Alijinu damiju u Sarajevu, neposredno uz Hadi Sinanovu tekiju. Izvedeno pre pariranje k a m e n e ograde na itavoj istonoj strani. Sredstva u iznosu od dinara 93.000 dao Zavod. 8. Viegradska kapija na Vratniku. Izvrena rekon strukcija dijela dovratnika, kojeg su unitila kamion

ska vozila i koji je kao takav pretstavljao opasnost za stabilitet kamenog luka kapije iznad njega. Za ovaj manji posao sredstva je dao Zavod. 9. Gazi H u s r e v b e g o v bezistan u Sarajevu. Izra ena i postavljena nova drvena daana v r a t a radi zatvaranja prolaza u ruevnu unutranjost. Za ovaj posao manju sumu dao je NOO-e Stari Grad u Sa rajevu. 10. Moria h a n u Sarajevu. Djelomino preparira nje pokrova, zazidavanje vodovodnih instalacija, iz mjena 11 sobnih v r a t a i ureenje soba u junom t r a ktu. Ureenje soba prekinuo poar. Sredstva u iznosu od dinara 236.196. dao Zavod. 11. Damija Ferhadija u Banjoj Luci. Na bazi po sebnog projekta i statistikog r a u n a izvedena je u trijemu drvena konstrukcija kao podupora lukova i optereenja k a m e n i h stupova, koji su popucali i koje kao takve treba izmijeniti. Sredstva dalo Izvrno vi jee BiH Din. 496.643. (za materijal, nabavljen 1956) i Zavod din. 428.271. (za radove, obavljene 1957). 12. Neogotiki zamak u Ostrocu. Izvedeni i obra unati limarski radovi (kao zavretak radova iz god. 1956), zatim djelomino prepariranje daanog pokro va (imla) i postavljena tri gromobrana s potrebnim prikljucima, sredstva u iznosu od Din. 708.538. dao NOS-a u Bihau, Nadzor radova vodio vanjski saradnik. 13. Kua Nurije Pozderca u Cazinu. Izmjena do trajalog daanog krova na itavoj krovnoj povrini s djelominim izmjenom i krovne konstrukcije. Sred stva u iznosu od Din. 342.000. dao NOS-a u Bihau. Nadzor vodio vanjski saradnik. 14. Gradaevia kula u Bijeloj. Izmjena dotraja log pokrova na itavoj povrini krovita, zatim opra vak prozora radi zatite unutranjosti od atmosferilija te parcijalni zidarski radovi u najgornjoj etai. Sred stva u iznosu od Din. 103.000.- dao NOS-a u Brkom. 15. Tvrava u Jajcu. Konzervacija i sanacija be dema na glavnom, najgornjem dijelu objekta. Sred stva u iznosu od Din. 1,426.000.- dao NOO-e u Jajcu. (Radove organizirao i nadzirao arheolog Zavoda). 16. esma Mehmed-pae Sokolovia u Sokoloviima kod Rudog. Na bazi ranije prikupljene dokumentacije i izraenog projekta izvedena rekonstrukcija najveeg dijela objekta. Sredstva u iznosu od Din. 65.000. dao je NOS-a u Goradu. 17. Grki most ili K a m e n i t a uprija na Gabelskom potoku kod Ustikoline. Izvrena izmjena gornjeg stroja kolovoza i ugraen zatitni sloj betona protiv prodiranja vode u unutranjosti konstrukcije, zatim dersovanje jednog i drugog ela mosta na posebnoj metodi, te izrada potpuno novog potpornog zida uz sjeverni prilaz mostu. Sredstva u iznosu od Dinara 220.000. dao NOS-a u Goradu. Osim ovih radova, bio je organizovan i poet r a d na opravci crkvene zgrade u Velikoj Kladui, ali je o d m a h obustavljen zbog spora sa vjerskom organi zacijom o namjeni objekta. Finansiska sredstva u vi sini od Din. 1,200.000.- bio je osigurao SNO Biha, a nadzor je bio povjeren vanjskom saradniku. Za pripremne, zatim za graevne radove, kao i za razna tehnika snimanja i honorare Strune komisije izdato je ukupno 8,336.109.- dinara. Od u k u p n e sume Zavod je finansirao p r i p r e m n e radove (282.087), sitnije i vie spasavalake graevin ske radove (818.667. dinara), sva tehnika snimanja (1,324.436. din) i honorare Komisije (56.700. din) u u k u p n o m iznosu od Din. 2,481.890., narodni odbori su finasirali sve ostale graevinske radove u ukupnom iznosu od Din. 5,617.219. (ne raunajui tu 1,408.483, dinara komunalnih sredstava za groblja u Sarajevu), a ostali 237.000. dinara.

139

LIKOVNI SEKTOR SA RADIONICOM

U Likovnom otsjeku zaposleni su 2 istoriara umjetnosti, a u Radionici je radio 1 istoriar umjetnosti-restaurator. Djelatnost ovog sektora odvija se na osnovu godi njeg plana uglavnom na evidentiranju spomenika iz oblasti likovnih umjetnosti i na konzervaciji najvie ugroenih, zatim na pribavljanju podataka za m a n j kavo ispunjene k a r t o n e ranije evidentiranih i zati enih spomenika. Posebno su vreni komisiski pregle di ugroenih spomenika na terenu, uz pomo vanjskih strunjaka. J e d a n dio planiranih poslova na terenu nije mogao biti obavljen radi pomanjkanja finansiskih sredstava za putovanja. Izvreno je evidentiranje spomenikog fonda u bazenu Trebinjice, koji e radi izgradnje hidrocen trala biti potopljen ili radovima izgradnje akumulacionog jezera biti ugroen. U poslovima su uestvo vali saradnici iz Uprave u Mostaru i Muzeja u Trebinju. Ovom akcijom Zavod je dobio jasan uvid o broju i kvalitetu, kao i o potrebama zatitnih inter vencija na spomenicima u ovome podruju. Evidentiranjem spomenikog materijala u Livnu nailo se na veliku i vrijednu zbirku od 83 komada starih slika i 2 vrlo vrijedna p r e d m e t a umjetnog obrta u srpsko-pravoslavnoj crkvi. Meu slikama je veliki broj takvih koje imaju znatnu umjetniku vri jednost. To su ikone srpske, makedonske, grke, kritske, italokritske, vojvoanske i ruske kole, r a e n e u vremenu od XV do X I X vijeka. Od vanosti je za domau istoriju umjetnosti pronalazak jo jednog do sada nepoznatog veeg djela sarajevskog slikara u strunoj literaturi poznatog pod oznakom R. Zatim pronalazak, jednog djela iz 1843 god. dosada nepozna tog slikara J o v a n a Nikolia koji je, izgleda, jedno vrijeme ivio i radio u Carigradu. Neobina je pojava slikara Mansfelda Ag. sa velikim platnom na kome je prikazan sv. Sava. Od velike je vrijednosti prona lazak jedne kovane srebrene petohljebnice koju je, p r e m a zapisu, radio 1844 god. zlatar Todor Mihi iz poznate sarajevske zlatarske porodice, te jednog veli kog pozlaenog krsta u finoj filigranskoj tehnici od beogradskog zlatara Nikole Stoisavljevia iz 1919 go dine. Djelatnost ovoga sektora na praktinim konzerva torskim radovima na terenu i u radionici odnosila se na freske i ikone. U prvom redu nastavljen je i zavren rad na i enju fresaka u crkvici Lomnici kod Vlasenice. U radnoj ekipi su uestvovali i vanjski saradnici. Oprato je i mehaniki oieno oko 60 m 2 slikane zidne povr ine. Sada se uz otkrivanje ivopisa, publici i nau nim radnicima radi prouavanja, jasno uoavaju da lje zamane konzervatorske potrebe. Nuno je da se plombiraju manje oteena mjesta, da se na nekoliko mjesta izvri injektiranje podklobuenog sloja maltera. Pored toga, u ovoj crkvi e se morati i inventar dovesti u ispravno stanje, te izvesti ponovo konzervi ranje poznatih Longinovih ikona. Naime, Zavod je preko svojih strunjaka, pratei stanje tih ikona po slije njihove konzervacije, koji je prije nekoliko go dina obavljen posredstvom Saveznog instituta u Be ogradu, ustanovio da su one slabo konzervirane. Po slije pregleda zajednike komisije dolo se do istog zakljuka pa je Savezni institut primio na sebe da iz vri ponovno konzerviranje 13 ikona, radi ega su one u 1957 godini prenesene u Beograd. Osim tih, Savezni institut je primio i prenio jo 11 Longinovih i drugih ikona iz Lomnice na konzerviranje u svojoj radionici. Zanimljiv konzervatorski zahvat izvoen je na zid nim slikarijama Sinanove tekije u Sarajevu koje su slijeganjem zidnih masa i kreenjem i popravljanjem bile oteene (sloj m a l t e r a sa slikarijama odvojio se od svoje podloge koja je vremenom postala neravna i puna rupa, neke podloge su zbog ranijih bojenja po stale porozne itd.). U prethodnim radovima Savezni institut u Beogradu je pomogao analizom izvjesnog materijala u svojoj laboratoriji. U toku godine izvr eni su glavni radovi injektiranja na velikoj rozeti 2 (promjera 3,5 m ) i na kaligrafskim dekorativnim ra 2 dovima u trijemu tekije (povrine od 20 m ). (Uzgred su otkriveni pod slojem krea i kaligrafski radovi u simahani tekije, naroito oko mihraba, koji e se mo rati oslobaati krenih premaza samo struganjem skalpelima). U" toku gornjih zahvata pronaeni su za pisi dvojice majstora kaligrafa koji su na ovim de koracijama radili 1745 do 1748 godine. Trei, takoer ekipni posao na zatiti zidnih slika n j a bio je u crkvi m a n a s t i r a Dobrieva kod Trebinja. Uz pomo spoljnih saradnika tu se skidao nanos sedrene skrame i salitre sa fresaka. Tako je tom pri likom definitivno oiena kompozicija Stranog suda u priprati i niz dopojasnih portreta raznih svetaca u naosu crkve. Ovim poslom dobio se uvid u pravu vrijednost ivopisa Dobrieva. Po svemu izgleda da emo morati pristupiti delikatnim radovima skidanja fresaka sa zidova, ako crkva zaista m o r a d n e biti po topljena, a to je posao koji premauje strune i teh nike snage nae Republike. U toku godine vodila se briga i o stanju fresaka u crkvi m a n a s t i r a Zavale i crkvi u Trijebnju. Ustanov ljeno je da su te freske veoma vrijedne a veoma ugro ene, te su predviene mjere njihovog spaavanja. Kako nae snage nisu dovoljne za sve te intervencije, zamolili smo Savezni institut da preuzme konzervaciju Zavale na to je ovaj pristao i ve u planu svoga rada 1958 god. predvidio prve radove. Izvrena je jo jedna intervencija na crkvici u Aranelovu, kod Trebinja. Popravljen je gromom oteeni zvonik i krov i oiene su freske i inventar od zagaivanja ptica i slijepih mieva. U ovim po slovima struno je saraivala Uprava u Mostaru a finansiski SNO Trebinje. U radionici Zavoda izvrena je konzervacija ita vog ciklusa ikona od 22 komada iz zbirke Stare pra voslavne crkve u Sarajevu. Te ikone potiu od dosada nepoznatog slikara s kraja XVIII i poetka X I X vi jeka koji je bio blizak ruskim ikonografima i sluio se njihovim tehnikim manipulacijama. Pored toga, izvreno je ienje od ai, prskotina voska i druge prljavtine, slike S m r t sv. Josipa iz zbirke pravo slavne crkve u Stocu. Slika potie iz srednjevjekovne crkvice u Oaniu, r a d je italokritskog slikara iz kraja XV vijeka. Pod nadzorom strunjaka ovog sektora izvrena je restauracija bojenog sloja adrvana pred Gazi Husrevbegovom damijom u Sarajevu. Poarom u Moria h a n u priinjene su relativno velike tete ovome sektoru Zavoda. Tako je potpuno unitena konzervatorska radionica sa inventarom i materijalom, izgorjele su 52 kopije fresaka, svi dosijei (13) o r a d u na konzervaciji pojedinih spomenika sa dokumentacionim materijalom, meu kojima dosije o tadanjim radovima na Sinanovoj tekiji sa brojnim komisijskim izvjetajima i prilozima dokumentaci onog karaktera.

140

ZATITA PRIRODE
Na ovome sektoru radila su 2 stalna i 1 honorarni slubenik sa skraenim r a d n i m vremenom. Rad na zatiti prirode i prirodnih rijetkosti u 1957 godini nastavljen je i vren na osnovu plana rada za 1957 godinu, koji je odobren od Komisije za zatitu prirode, Zavoda i Savjeta za kulturu NRBiH. Danas se u svijetu openito s m a t r a erozija, nepri jateljem broj 1, te se u svim zemljama posveuje ogromna panja borbi protiv erozije. Zavod u 1957 godini zavrio je terenske radove u Vareu i okolini, gdje su jo uvijek aktivne veoma jake bujice. Isto tako su vreni radovi u dolini Neretve od izvora do Glavatieva, gdje erozija vri jo uvijek veoma ra zorno dejstvo. Sa Sekretarijatom za umarstvo ve su preduzete a i dalje e se preduzimati akcije, da se erozija sprijei odnosno da se tetne posljedice sma nje. U cilju zatite naih sedrenih podruja i objekata na njima (vodopad Jajce, vodopadi na rijeci Janji, izvori Plive i Janja, Mokranjske Miljacke i dr.), vreni su radovi na terenu. Preduzete su mjere da se sprijei erozija, kao i da se sauvaju vodopadi u Jajcu i sedreno podruje, te je izraen generalni plan za po pravak i konzervaciju vodopada, u zajednici sa Elektroprojektom i investitorom (Elektro Vrbas u Jajcu). Neretva itavim svojim tokom od izvora do Mo stara pretstavlja neisrpnu riznicu najraznovrsnijih prirodnih znamenitosti. U vezi izgradnje hidrocentrala u dolini Neretve, vreni su terenski radovi pa su eviPridvorice. Gornjeg i Donjeg Krupca. eljine Peine, evidentirani i proueni mnogi objekti kao to su izvori klisura Gradina, Veletin i dr., vodopad kod Moila, Djeviin Vir i drugi objekti. U ovoj godini e se vjerovatno osnovati prvi na nacionalni p a r k P r e n j , te su u vezi s tim vreni te renski radovi u Crnoj Gori, u Durmitoru i u Prenju. U tome smislu vreni su i terenski radovi sa spoljnim saradnicima u dolini Rame, u podruju Borakog i Jablanikog jezera. Svi su objekti evidentirani, uzeta je dokumentacija, te e se neki od objekata staviti pod zatitu drave. U proloj godini izdvojen je dio Kozare planine kao historijska uma, te su vreni na terenu radovi u cilju trajne zatite ovog rezervata, a isto tako su uzeti svi podaci za spomenike NOB-e da bi se pro vela rekonstrukcija najznaajnijih objekata kao to su bolnice, tamparije, tabovi i dr. Takoer su izvreni radovi u Sutjeski, Peruici i Zelengori, na terenu, u cilju evidentiranja prirodnih rijetkosti, spomenika NOB-e i provoenja trajne za tite. O ovom podruju izradit e se docnije poseban elaborat. Pronaeno je na terenu u planini Triglavu, Livnu, novo nalazite runolista, koji spada u rijetke biljke na naem podruju, te su preduzete mjere, da se ovaj raritet trajno zatiti od svih prolaznika. Izraen je od strane SNO Mostar plan za meliora ciju Hutovog Blata. P r e m a tome planu ve u 1958 godini, poee se sa isuivanjem Donjeg (Svitavskog) jezera, u cilju dobivanja novih povrina livada i pa njaka. Namjerava se isto tako posjei u Deranskom jezeru vei dio poljskih jasenova, da bi se dobile nove povrine za konju trave. Radi ovih i drugih proble ma u Hutovom Blatu je bila Komisija od predstav nika umarstva, NOS Mostar, NOO Stolac i naeg Zavoda, koji su pregledali sve objekte i donijeli po trebne zakljuke. Kako su jo uvijek velike tete u peinama, od po sjetioca, vreni su komisijski radovi u Biambarskoj peini, te je izraen idejni program radova za uree nje i otvaranje peina najirim m a s a m a posjetioca. Na taj nain peina e biti pristupana, uz ostale, u prvom redu svoj omladini, te e se propagandno time ogromno poluiti na zatiti naih peina. U oktobru 1957 godine odrano je tree meurepubliko savjetovanje o zatiti prirode u Beogradu, kome je prisustvovao i na predstavnik. Najglavnije pitanje savjetovanja bilo je pretres p r e d n a c r t a novog saveznog zakona o zatiti prirode. Upotpunjen pred nacrt dostavljen je naem Zavodu, te potom upuen raznim zainteresovanim ustanovama, drutvima i preduzeima na miljenje i nove predloge. Razmatrani su i svi aktuelni problemi zatite prirode u naoj ze mlji. Radi pomanjkanja finansiskih sredstava nisu iz vreni na terenu mnogi poslovi koji su bili planom predvieni. Speleoloko drutvo NRBiH po k a r a k t e r u svoga r a d a obavlja mnoge poslove za koje je zainteresovan Zavod. U 1957 godini, Drutvo je vrilo, na osnovu ugovora sa Elektroprojektom, istraivake radove u Dabarskom i Fatnikom polju, a u vezi izgradnje hi drocentrale na Trebinjici. Krajni cilj je bio da se ispitaju glavni hidrografski objekti i da se po mogu nosti u t v r d e hidrografske veze izmeu ova dva polja. Ispitani su mnogi objekti, te se neke peine i ponori, Velika peina, Ponikva, Ponor Obod i dr., biti stav ljeni pod zatitu. Cjelokupan elaborat predat je Elektroprojektu u dalji rad. Zavod je saraivao sa svim slinim ustanovama, drutvima i preduzeima, po raznim pitanjima kao to je napr. Peruica, Kozara, Sutjeska, Hutovo Blato i dr. Veoma vano pitanje zatite naih rijeka od zagaivanja rjeavano je sa Ribarskim institutom, Ribar skim udruenjima i dr. Tako je pokrenuto pitanje zatite Drine od zagaivanja azotare u Goradu, Bo sne od eljezare Zenica, Spree od koksare i fabrike sode Lukavac i drugo. Sa zainteresovanim je rjeavano pitanje ureenja Trebevia, Martin Broda, Jajca i dr., te su ova pita nja naroito pretresana sa turistikim i hortikulturnim drutvima. Da bi sauvali nae raritete, stara stabla, uspostavili smo saradnju i izmijenili iskustva sa zavodima za zatitu prirode ehoslovake, Austrije, Belgije i Poljske. U cilju agitacije i propagande openito za zatitu prirode napisan je lanak za Nae starine o novim objektima, te vie lanaka za Zatitu prirode u Beo gradu, za Narodni umar u Sarajevu i dr. U kancelariji je izvreno popunjavanje postojeih i novih kartotenih listova, izraena nova rjeenja i otposlata svim zainteresovanim. Takoer je raeno na sreivanju fototeke, kartoteke, biblioteke, hemeroteke, h e r b a r i u m a rijetkih vrsta kao i na drugim poslo vima. Naalost, zadnjim poarom u Moria h a n u neke su n a m zbirke sa herbariumom i drugim materijalom propale, te e se na nekim p r e d m e t i m a morati iznova zapoeti sa radom. Na osnovu izvrenog terenskog r a d a i nakon konsultovanjima sa zainteresovanim, te poslije odobrenja po Komisiji za prirodne rijetkosti, Zavod je stavio pod zatitu drave u 1957 godine 40 objekata i t o : 10 starih stabala i aleja, (stara koela u Gabeli, meea leska u Soanima, peina u Dobrim vodama, Kalinovik, J a m a Velikog Tegara, klisure Sijerake Stijene, S a m a r na rijeci Bistrici, biljka mesoderka), 30 pe ina, klisura i ponora, 10 izvora, jezera i vodopada (izvor Mlinita, Glacijalna jezera na Treskavici pla nini, izvor Klokota kod Bihaa, Blatako jezero na Bjelanici planini i dr.).

141

ZATITA SPOMENIKA NOB

Referat za NOB spomenike dobio je i drugog re ferenta i pretvoren je u otsjek. Rad je bio u okviru plana, ali se uvidjelo da je godinji plan bio prevelik i da je obuhvatao poslove koji su vie ovisili od dru gih faktora, pa je u tome smislu pretrpio izvjesne ko rekcije. Inae je na ovome sektoru bilo dosta posla, koji se najveim dijelom sastojao od evidencije spo menika. Anketa o popisu spomenika trebalo je da se zavri do polovice godine. I pored mnogobrojnih urgencija, ni do danas nije pristigao materijal iz svih optina BiH (Trebinje, Mostar, Drvar, Prijedor, Kladanj i dr.) tako da to zakanjenje oteava druge predviene ra dove u vezi sa Anketom. Ipak se ovom akcijom mnogo postiglo i ona je u cjelini dobro izvedena. Stigli ma terijali sa 180 optina govore o 3000 raznovrsnih spo menika NOB, Radnikog pokreta i socijalistike iz gradnje. U znaku dopunjavanja manjkavih podataka i po moi narodnim odborima da svoj posao uspjenije obave ostvarena su putovanja referenata na terene oko Dervente, Bos Broda, Prnjavora, Sarajeva, Sred njeg, Mostara, Jablanice, Seonice, ekovia i ivinica. Provjeravanje i popunjavanje podataka vreno je i koritenjem postojee literature. Z n a t a n broj spome nika je slanjem fotografa sniman na terenu, a povre meno su angaovani i vanjski saradnici (studenti Teh nikog fakulteta) radi tehnikog snimanja najvanijih objekata u Jajcu, Drvaru, Foi, Rudom, ajniu, Miljevini, Rogatici, Srednjem i Sarajevu. Na osnovu svih prikupljenih materijala stvoren je popis svih spomenika po optinama i vrstama, sa kratkom karakteristikom, (a za fotosnimke su napisane odgovarajue legende i oni su nalijepljeni na svoje kartone). Ovi opisi su u formi knjiga. Sada se putem posebne strune komisije vri selekcija (ta jest a ta nije spomenik) i klasifikacija spomenika po ran gu (saveznog, republikog i zaviajnog znaaja). K a d a se kompletiraju podaci Ankete i kada se obavi ana liza dobivenih materijala, Zavod namjerava da Savjetu za kulturu NRBiH o tome podnese posebnu informa ciju i zamoli diskusiju radi dobijanja jedinstvenog stava u odnosu na zadatke slube zatite ove vrste spomenika. Radi uspjenijeg obavljanja svih poslova ovoga sektora u toku godine odravan je dosta uzak kontakt sa Glavnim odborom Saveza boraca NOR-a BiH, a odrano je nekoliko sastanaka Kordinacionog odbora (Savjet za kulturu BiH, Glavni odbor Saveza boraca, Istorisko odjeljenje CK SK, Muzej Narodne revolucije i Zavod) kao i sastanaka sa pojedinim pretstavnicima zainteresiranih faktora. Na inicijativu naeg Zavoda odran je krajem 1956 godine Meurepubliki sastanak konzervatora o pro blemima zatite spomenika NOB u Zagrebu, a potom, poetkom 1957 godine, Meurepubliko savjetovanje zavoda, muzeja, glavnih odbora Saveza boraca i dru gih faktora u Beogradu za koje je sastanke napisan referat u ovome Zavodu. Na savjetovanju u Beogradu su doneseni zakljuci koji n a m slue kao putokaz u radu. U toku protekle godine izvreno je ustrojavanje posebnih kartona za 40 ranije specijalno zatienih spomenika. Od novih spomenika, na zajedniki predlog Narodnog odbora, organa umarstva i ovoga Za voda, Izvrno vijee je donijelo odluku da se jedan dio podruja Kozare proglasi istoriskom umom, a u pripremi je i predlog da se dio Sutjeske takoer pro glasi zatienim podrujem.

ARHEOLOKI SEKTOR I ZATITA NADGROBNIH SPOMENIKA

Pregledan je teren Bratunac-Srebrenica-Sase radi utvrivanja p r e d m e t a i okvira zatitnih radova na ostacima rimskog rudarskog grada Domavie a u vezi s aktivizacijom rudarstva na tome podruju. Nakon uvida izraen je Investicioni program sa dokumenta cijom kao osnov za istraivake i zatitne radove. Obavljeno je rekognosciranje terena i utvrivanje arheolokih lokaliteta u podruju Trebinjice, zatim Donje Bosne i Usore, a izvan plana i terena oko Trnova. Obavljen je sistematski informativni obilazak te rena u zapadnoj Hercegovini na podruju Ljubukog, Litice, Posuja, Duvna i Prozora sa zadatkom priku pljanja novih podataka i agitacije kod narodnih od bora i kola. Izvrene su intervencije kod sluajnih nalaza spo menika u iperovinama kod Bijeljine gdje su otkri veni grobovi i ostaci rimskog naselja. Spaen je nalaz iz 4 groba ilirskih r a t n i k a u Kaanju kod Bilea. Iz vreno je prikupljanje ostataka preistoriskog naselja na gradilitu tvornice duvana u Pofaliima. spaen je nalaz preistoriskih bronanih p r e d m e t a u Osredku kod Bos. Krupe, rimski spaljeni grob u Mokrom kod Li stie, kasnoantiki sarkofag u Vinjanima i nadgrobni cippus iz I vijeka u Borasima. Voena je briga o arheolokim iskopavanjima u vezi sa planom koji je stvoren na Savjetovanju arhe ologa BiH poetkom godine u Mogorjelu. Tokom go dine izvrena su sljedea iskopavanja: 1. Reviziono kopanje na nekoliko preistoriskih tumulusa glasinakog tipa u podruju Sjeverskog; 2. Kasno-neolitsko naselje u Slatini kod Tolise; 3. Pokusno kopanje na kasno-neolitskom naselju Varo kod Koraja; 4. Poku sno sondano istraivanje preistoriskih naselja u Gor. Tuzli; 5. Pokusno kopanje kasnoantike vile u ipovu; 6. Nastavak istraivakih radova na rimskoj vili III vijeka u Viiima kod apljine; 7. Zavrno iskopa vanje bazilike VI vijeka u Tasoviima kod apljine; 8. Nastavak iskopavanja antikog naselja u Ilidi; 9. Istraivaki radovi na antikim naseljima u Zaloju kod Bihaa; 10. Istraivaki radovi na antikim nala zima u Gati kod Bihaa; 11. Iskopavanje srednjevjekovne crkve na Pijevevoj Glavici kod Konjica; 12. Iskopavanje srednjevjekovne crkve u Zavali. Sva ova iskopavanja obavljali su arheolozi mu zeja. Kao pomo Zavodu NR Crne Gore referent je oba vio zatitno iskopavanje na lokalitetu u Gostilji, u Donjoj Zeti. Pomaui Arhitektonskom sektoru referent je pre uzeo dosta obimne konzervatorske radove na Starom gradu u Jajcu, to nije bilo predvieno godinjim planom. Isto tako je otpoeo konzervatorske radove na Starom gradu Doboru kod Modrie, a izvrio je prijem radova na Kamenitoj upriji u Koetinu kod Ustikoline. Zatitna kopanja u Mokronogama kod Duvna, Cvilinu, kod Ustikoline i Sijekovcu kod Bos. Broda nisu izvedena zato to nadleni faktori nisu pokazali inte res za to, a Zavod nije imao svojih finansiskih sred stava. Kopanje kod Oboraka izostalo je jer je ugro enost lokaliteta prestala. Izrada elaborata za konzer viranje planiranih starih gradova Konjica, Stoca i u Krajini nije mogla doi u obzir, jer za to nije bilo vanjskog saradnika. Konzervacija u Mogorjelu je izo stavljena zbog nedostatka finansiskih sredstava. Na arheolokim poslovima radi jedan slubenik a na poslovima zatite nadgrobnih spomenika direktor Zavoda.

142

ORIJENTALNA EPIGRAFIKA
Referent je upoznao novi teren u okolici Bilea, Stoca, Rogatice i podruje od Ivanica do Kneine na kome su naeni i evidentirani natpisi i interesantni islamski nadgrobni spomenici. U okolici Sarajeva provedena je evidencija starijih i interesantnijih po oblicima i natpisima niana na grobljima Bakija. Osim toga, izvreno je fotosnimanje niana i natpisa u dvoritu Sinanove tekije u Sa rajevu i velikog groblja uz ovu tekiju. U toku godine vrena je konzervacija orijentalnih natpisa i dekoracija na Sinanovoj tekiji u Sarajevu, pri emu je referent radio kako na ispitivanju zapisa za dokumentaciju Zavoda, tako i na ienju, otkriva nju novih zapisa, injektiranju podklobuenja i na drugim poslovima konzervacije. Na strunim poslovima u samome Zavodu najvie je raeno na stvaranju kartoteke orijentalnih nat pisa. Tako je do polovine godine napisano preko 1000 k a r t o n a na koje su doslovno prepisivani natpisi, njihovi prevodi, zatim navedeni ostali podaci o lokaciji, dimenzijama natpisa, vrsti pisma i t. d. Kako se predviao prelaz referenta u Zemaljski muzej, plan r a d a je izmijenjen utoliko to se u dru goj polovici godine prelo na izradu evidencije spo menika po lokalitetima. Po zavrenom tome poslu vidi se da imamo 275 evidentiranih lokaliteta sa preko 2.500 orijentalnih natpisa. Izraen je i popis kopija natpisa iz koga se vidi da su dosada kopirana 162 natpisa od ega je 35 nat pisa iz XVI i XVII vijeka kopirano na paus papiru (kopiranje se vri u sluajevima k a d a nije mogue doi do fotosnimka). Na molbu Zaviajnog muzeja u Travniku izraen je popis orijentalnih rukopisa iz biblioteke Vehbije Smailkadia iz Travnika. Osim toga, izvren je pre gled manjih biblioteka na orijentalnim jezicima ukrije Berbia i udove Mehmeda Kalabia iz Sarajeva.

FOTOSLUBA
Polovinom 1956 godine nastupio je dunost jedan fotograf i oformljena je i poela sa radom u ovome Zavodu fotosluba. U ovome perioda radionica se postepeno razvijala tako da je poetkom 1957 godine u potpunosti mogla da zadovolji potrebe Zavoda i pored toga to joj je u ovom periodu nedostajala neka oprema. U toku 1957 godine glavni poslovi fotoslube bili su: a) snimanje i izrada fotografija zatienih spome nika na terenu Republike po traenjima Otsjeka za evidenciju i dokumentaciju i pojedinih referenata. b) sreivanje fotografija i negativa fototeke. c) r a d na filmovima koje su snimali pojedini rerenti za potrebe svojih sektora. Snimano na terenima Sarajevo, Foa, Gorade, ajnie, Viegrad, Rudo, Praa, Dobrim, Sopotnica, Rogatica, Ustikolina, Odak, Srednje, Ivanii, Crepoljsko, Igman, Ilida, Ilija, Rajlovac, Ozren, Lomnica, Nevesinje i okolica. Na navedenim terenima sni mljeno je oko 2000 snimaka i od istih izraene foto grafije. U poaru je uniteno ukupno 127 fotografija o NOB-e spomenicima oko Sarajeva i oko 700 fotonegativa. U toku 1957 godine fotograf Zavoda pohaao je Agfacolor teaj koji se odrao u Zagrebu.

STRUNA BIBLIOTEKA I ZATITA KNJIGA

Ureene su nove prostorije, izvreno preseljenje i ponovo svrstavanje strune biblioteke u Moria hanu. Nabavljena su dva nova o r m a r a te izvrene neke druge nabavke i p r e p r a v k e da bi se stvorili to bolji uslovi za pravilno funkcionisanje biblioteke. Izvreno je prebrojavanje zaliha naih izdanja i usklaivanje sa knjigama evidencije. Primljen je itav tira novog broja Naih starina (IV) i tokom godine vreno je njegovo rasparavanje zamjenom i prodajom. Sa nekoliko pisama ponudili smo prodaju naih izdanja pa su sa raznih strana poeli stizati brojne porudbine za kupovinu. Uz biblioteku vodi se zbirka novinskih iseaka koji se odnose na konzervaciju spomenika, koja je ure ena po s t r u k a m a i registrima. Izraen je referat o stanju knjikog materijala u BiH za savjetovanje koje je odrano u Zagrebu i obavljen pokuaj da se rijei pitanje konzervacije toga knjikog materijala. Na popisu privatnih biblioteka se vrlo malo ui nilo. Franjevci su nastavili sreivanje velike biblio teke u Kreevu, a u Sarajevu se nije moglo obaviti popisivanje biblioteke Osmana Sokolovia zbog toga to vlasnik nije mogao da prui osnovne uslove za rad komisije. Popis najstarijih irilskih rukopisnih knjiga na stavljen je i dovren zahvaljujui angaovanju stru njaka Istoriskog instituta Jugoslavenske akademije znanosti iz Zagreba. Krajem godine biblioteka Zavoda imala je 1.200 inventarisanih brojeva. Naalost, poarom Moria h a n a biblioteka je veoma stradala. U biblioteci radi jedan slubenik.

EVIDENCIJA I DOKUMENTACIJA SPOMENIKA I PRIRODNIH RIJETKOSTI

Ovdje je radio jedan stalan slubenik. Poslovi su bili usmjereni u prikupljanju novih podataka, prven stveno o spomenicima koji su zatieni, zatim na stvaranje nove kartoteke i na unapreenje kartoteke da bi ova bila to preglednija i praktinija za kori tenje. Radilo se na tome da svaki zatieni spomenik ima svoju potpunu legitimaciju (karton), pa su u tu svrhu otvarani novi kao i vrene nadopune starih kartona (uz pomo odnosnih referenata). Otvoreni su dosijei za sve zatiene nepokretne objekte te je sva dokumentacija iz arhive Zavoda iz dvojena i stavljena u odgovarajue dosijee. Signatura svakog dosijea unesena je u odgovarajui karton kao i inventar spomenika.

143

Povezan je inventar zatienih spomenika (tri in ventara) sa izdatim rjeenjima o zatiti pojedinanih spomenika. (Izvrena je nadopuna manjkavih rjeenja i napisana su nova za spomenike koji nisu imali rje enje). Zbog nove administrativne podjele na srezove i optine prilo se razvrstavanju spomenikih legiti macija u d u h u te podjele to je dovelo do ispravaka u inventarima i drugim dokumentima. Napravljen je katalog zatienih objekata u formi etverosistemnog pregleda: po vrstama objekata, po mjestima nalaza, po optinama, i po godinama stav ljanja pod zatitu, ime je postignut potpuni pregled zatienog spomenikog fonda u BiH. Sa nekolicine objekata izvreno je p r a v n o skida nje zatite. Izvreno je novo slaganje fotosnimaka i napravljen katalog fototeke p r e m a etverosistemnom pregledu,

zatim je izvreno povezivanje kartotenih listova sa fotosnimcima. U toku itave godine pribavljani su i unoeni na odreena mjesta gruntovni podaci o spomenicima kao i podaci o novim konzervatorsko-restauratorskim po slovima na njima. Organizcvano je i nadzirano popisivanje svih re produkcija, fotosnimaka i originalnih slika i crtea iz novina, asopisa i pojedinih publikacija koji se od nose na spomenike kulture u BiH (preko vanjskih saradnika). Prikupljani su i sreivani podaci o objektima koji nisu specijalno zatieni a imaju izvjesna spomenika svojstva.

RAD UPRAVE ZA ZATITU SPOMENIKA KULTURE U MOSTARU

Rad Uprave u 1957 godini odvijao se uglavnom na poslovima sanacije fundamenata Starog mosta u Mo staru, dok je njena ostala aktivnost svedena na akcije spasavalakog karaktera. 1. Radovi sanacije fundamanata Staroga mosta za koje je prvobitno predvieno da e trajati samo 4 mjeseca potrajali su godinu d a n a (od decembra 1956 decembra 1957 g.). Nastalo produenje je u uzronoj vezi sa zakanjenjem s a m e izvedbe do koje je dolo usljed angaovanja izvoaa (Elektrosond iz Zagre ba) na drugoj strani, a i zbog poznatog otvaranja akreditiva. Posljedice zakanjele akcije (izvoa je pro pustio period najpovoljnijeg vodostaja i stigao s punim radom upravo u doba nepovoljnog vodostaja) su u znat noj mjeri uticale na poveanje trokova, na fiziko otezanje izvedbe i vremensko produenje itave akcije. Sanacija fundamenata je obuhvatila: plombiranje kaverni pod desnim oporcem mosta i izvoenje injekcionih zavjesa na objema obalama, u terenu d n a rije nog korita do sloja lapora, tj. od 515 m pod oba oporca. Nakon zavrenih radova, p r e m a zakonskim pro pisima izvren je tehniki prijem radova 11. XII. 1957., a njihova kolaudacija e se izvriti poetkom m a r t a o. g. u Zagrebu. Uprava je, p r e m a svojim ugovornim obavezama, izvodila sve pomone radove sa svojom r a d n o m grupom i u svojoj reiji: r a d n e skele na objema oba lama, ureaj prostorija za smjetaj 30 radnika preduzea, kancelariju i magacine, plovni objekat, stolarske i kovako-bravarske usluge u svojim radionicama i, preko ugovornih obaveza, dobavku materijala (cemen ta i ljunka), k a o i niz sitnih svakodnevnih usluga, nastojei sa svoje strane da pomogne to uspjenijem i brem izvoenju radova. 2. Nakon to je dobila kredit u iznosu od 1,000.000 dinara, od Komisije za vjerska pitanja Izvrnog vijea NR BiH, Uprava je izvrila vei dio radova na konzervaciji starog konaka manastira itomislia. Tom su prilikom izraeni uporedni tehniki snimci stanja prije konzervacije i nakon izvrenih radova i projekat za konanu konzervaciju k o n a k a poto je dobiveni kre dit bio nedostatan. 3. Uz participaciju Zemaljskog zavoda i NOO Trebinje, Uprava je izvela radove popravke zvonika i kro va na Aranelovoj crkvi u selu Aranelovu kod Lastve, koju je otetio u d a r groma. 4. Izvrena je sanacija objekata u mostarskom Ku jundiluku: izolacija od vlage, podziivanje t e r e n a i ruevina, kao i unutranja obrada objekata: postavlja nje i malterisanje plafona, zidova i sl. 5. U kuli na desnoj obali Neretve, zvanoj Halebinovka, vreni su, i jo su u toku, radovi ispitivanja i studija za njenu konzervaciju. U toku radova otkri vena je duboka pukotina du zida na junoj strani duga priblino 10 metara, koju prati druga manja na suprotnoj strani. Ovaj nalaz nuno je izazvao po trebu da se iz danjih (triju) bojeva izbaci ubaenih 80 kub. m e t a r a nasipa i da se izvri detaljna analiza objekta radi potpune i temeljite konsolidacije. Tom prilikom je u t v r e n o : da kula datira iz predturskog perioda, naprotiv dosada ustaljenog miljenja da je turska graevina; da je pretrpila dvije k r u p n e adap tacije turskog perioda i da je posljednja od njih ona koju je zateklo nae doba. 6. Izvreno je ruenje tronih zidova i objekata u neposrednoj okolini tzv. Kresine medrese; konzerviran je itav sjeverni zid medrese; ureen je p a r k i njegov ulazni dio u granicama graevinske linije budueg objekta. 7. S t a r u magazu Sinovi R. aina Uprava je adap tirala za svoje r a d n e prostorije. 8. Izvrena je popravka krova na damiji u Donjoj m a h a l i ; na kui Muje Mutovia u kojoj se nalazila ilegalna tamparija kao spomenik iz NOB-e; i na kui ivote Neimarovia, u Bjeluinama, takoer spomeniku iz NOB-e. 9. Popravljene su ploe na erefi Roznamendijine damije; restauriran prozor sa kemenim perfora cijama, m i h r a b i mimber, koji su bili polomljeni. 10. Od manjih radova izvreni su: izrada 14 novih prozora na Kajtazovoj kui; popravljena su i minizirana sva gvozdena v r a t a u Kujundiluku; istesane su kamene ploe i pragovi za popunjavanje polomljene k a l d r m e na Starom mostu; iskopani su drenani ka nali iza objekata u Hendeku i izveden je niz uslunih radova i popravki na starim kuama za Stambenu upravu i za privatnike (2 kue u Jusovini, 2 u Prijekoj ariji, 2 na emovcu i 1 u ehitluku) kao i sitniji radovi opravki. Pored navedenih konzervatorskih radova Uprava je razvila ivu aktivnost na izradi projekata i elaborata za radove koji predstavljaju u 1958 i narednim godi nama. Treba istai i tijesnu suradnju koju je postigla Uprava sa Urbanistikim zavodom BiH, koji radi na razradi urbanistikog plana grada Mostara. Uprava je, tokom 1957, ostvarila saradnju i sa Saveznim institu tom za zatitu spomenika FNRJ, sa Zaviajnim muze jom u Trebinju, saradnju sa organima privrede, Ko m u n a l n i h poslova i sa komorama trgovinske, zanatske i ugostiteljske slube. Djelatnost Uprave nije bila ograniena samo na kon zervatorske zahvate na arhitektonskim spomenicima. Izmeu ostaloga arheolog i likovno - konzervatorski strunjak uestvovali su u ekipi Zavoda na rekognosciranju terena u dolini Trebinjice a obili su i neko liko arheolokih lokaliteta svoga podruja u svrhu nji hovog upoznavanja u prikupljanju podataka za evi denciju Uprave.

144