Irini Kalluci* -1-

03 (46) 2011

ANALIZ E SISTEMIT BANKAR SHQIPTAR NN KNDVSHTRIMIN RREZIK PERFORMANC

* Irini Kalluci: Departamenti i Krkimeve, Banka e Shqipris, e-mail: ikalluci@bankofalbania.org Mendimet e shprehura n kt studim jan t autorit dhe nuk prfaqsojn domosdoshmrisht ato t Banks s Shqipris.

-2-

PRMBAjTjA
Abstrakt 1. Hyrje 2. Analiza e raporteve financiare sipas modelit t modifikuar DuPont 5 8 9

3. Analiza n form matrice e performancs s sistemit bankar 25 4. Indeksi i rrezikut 5. Prfundime Referenca Shtojca 32 39 41 43

-3-

-4-

ABSTRAKT
Industria bankare prbn segmentin m t rndsishm t sistemit financiar shqiptar dhe si i till, krkon nj vmendje m t madhe kur bhet fjal pr analizat financiare t tij. Ky material trajton teorikisht dhe analitikisht, tregues t rrezikut dhe kthimit, si dhe pr her t par, paraqet metodologjin e prllogaritjes s nj indeksi rreziku pr sistemin bankar shqiptar. Qllimi i ktij punimi sht jo thjesht t analizoj raportet financiare apo matsit e rrezikut dhe performancs, por mbi t gjitha t sugjeroj disa tregues dhe nj indeks, t cilt mund t prdoren nga mbikqyrsit gjat puns s tyre.

-5-

LISTA E SHKURTIMEVE
Shkurtimi AU B BVE COL EA EAER EAR EAT EM ER IE INIR IOA IOE IR ITIR LEA LLP NEIR NENII NENIR NIE NIEA NII Kuptimi Prdorimi i aktiveve Barra e banks Kapitali aksioner Kostoja mesatare e detyrimeve Aktive q sjellin t ardhura Raporti i aktiveve q sjellin t ardhura me kapitalin aksioner Raporti i aktiveve q sjellin t ardhura me aktivet totale Rezultati neto Shumzuesi i kapitalit Raporti i shpenzimeve Shpenzime pr interesa Raporti i t ardhurave nga interesat me t ardhurat jo nga interesat T ardhura nga interesat ndaj aktiveve totale T ardhura nga interesat ndaj kapitalit aksioner T ardhura nga interesat Raporti i t ardhurave nga interesat me t ardhurat totale Raporti i pasiveve q paguajn interes me aktivet q sjellin t ardhura Shpenzime pr provigjone Raporti i rezultatit neto ndaj t ardhurave nga interesat Raporti i rezultatit neto ndaj rezultatit neto nga interesat Raporti i rezultatit neto ndaj t ardhurave jo nga interesat Shpenzime jo pr interesa T ardhura jo nga interesat ndaj aktiveve q sjellin t ardhura Rezultati neto nga interesat Emrtimi n anglisht Asset Utilization Burden Book Value of Equity Cost of Liabilities Earning Assets Earning Assets to Equity Ratio Earning Assets Ratio Earnings After Taxes Equity Multiplier Expenses Ratio Interest Expenses Interest to Non-Interest Ratio Interest on Assets Interest on Equity Interest Revenues Interest to Total Income Ratio Liabilities to Earning Assets Loan Loss Provisions Net Earnings to Interest Ratio Net Earnings to Net Interest Income Net Earnings to Non-Interest Ratio Non Interest Expenses Non-Interest on Earning Assets Net Interest Income

-6-

NIIOE NIIR NIRTIR NIM NINIR NIOA NIOE NIR NITIR NNII NOI NREA PL PM REA ROA ROE T TA TIEA TIOE TOE TOI

Rezultat neto nga interesat ndaj kapitalit aksioner Raporti i rezultatit neto me t ardhurat totale nga interesat Raporti i t ardhurave jo nga interesat me t ardhurat totale Marzhi neto i interesave Raporti i rezultatit neto nga interesat me t ardhurat totale jo nga interesat T ardhura jo nga interesat ndaj aktiveve totale T ardhura jo nga interesat ndaj kapitalit aksioner T ardhura jo nga interesat Raporti i rezultatit neto nga interesat me t ardhurat totale Rezultati neto jo nga interesat T ardhura neto t veprimtaris Raporti i rezultatit neto me aktivet q sjellin t ardhura Pasive q shkaktojn shpenzime Marzhi i fitimit Kthimi nga aktivet q sjellin t ardhura Kthimi nga aktivet Kthimi nga kapitali aksioner Shpenzime pr taksa dhe tatime Totali i aktiveve T ardhura totale ndaj aktiveve q sjellin t ardhura T ardhura totale ndaj kapitalit aksioner Shpenzime totale T ardhura totale

Net Interest Income on Equity Net Interest to Interest Ratio Non-Interest Revenues to Total Income Ratio Net Interest Margin Net Interest to Non-Interest Ratio Non-Interest on Assets Non-Interest on Equity Non-Interest Revenues Net Interest to Total Income Ratio Net Non-Interest Income Net Operating Income Net Return on Earning Assets Paying Liabilities Profit Margin Return on Earning Assets Return on Assets Return on Equity Taxes Total Assets Total Income on Earning Assets Total Income on Equity Total Operating Expenses Total Operating Income

-7-

1. HyRjE
Koht e fundit, ndikuar edhe nga situatat e vshtira q po prjetojn tregjet financiare q prej vitit 2007, i sht kushtuar nj vmendje e madhe shtjeve q lidhen me sigurin dhe stabilitetin e sistemit financiar n trsi dhe sidomos atij bankar n veanti, si segmenti kryesor i tij. jan shtuar masat pr nj mbikqyrje m t rrept si dhe sht rritur kujdesi gjat analizave t performancs dhe rrezikut t bankave. Kto analiza jan t dobishme dhe shihen me interes nga t gjitha palt e interesuara e jo vetm nga rregullatort e mbikqyrsit. N dallim nga analizat tradicionale t treguesve bankar q prdoren n raportet vjetore t mbikqyrjes bankare, n kt punim prfshihen edhe elemente shtes t par n nj tjetr kndvshtrim, pr sistemin bankar shqiptar. Seksioni n vijim zbrthen treguesin ROE nprmjet modelit t modifikuar DuPont dhe identifikon faktort q ndikojn m shum n kt tregues. N seksionin e tret, ndrtohet nj matric treguesish t vlefshm pr analizat financiare t sistemit bankar. Seksioni i katrt prshkruan metodologjin dhe llogarit pr her t par Indeksin e Rrezikut pr sistemin bankar shqiptar, bazuar n modelin e prftuar nga Hannan dhe Hanweck (1988) dhe t aplikuar m pas edhe nga autor t tjer. N seksionin e pest paraqiten disa prfundime.

-8-

2. ANALIZA E RAPORTEVE FINANCIARE SIPAS MODELIT T MODIFIKUAR DUPONT

Matja dhe analiza e raporteve q japin nj pamje m t qart t situats financiare t bankave, po marrin gjithmon e m tepr rndsi, sidomos n kushtet kur prpjekjet pr ruajtjen e stabilitetit financiar jan n plan t par. Gjithashtu, analizat paraprake t treguesve financiar krijojn nj ide mbi ecurin e sistemit bankar dhe paralajmrojn pr ndonj situat jo t plqyeshme n t ardhmen.

2.1 Nj VSHTRIM I SHPEjT MBI MODELIN DUPONT

Piknisja e matjes dhe analizs s treguesve financiar t nj ndrmarrjeje (apo industrie) sht norma e kthimit nga kapitali (ROE), q shpreh prfitimin e siguruar gjat nj periudhe kohore, nga kndvshtrimi i aksionerve. Modeli DuPont i krijuar q n vitin 1919, n ditt e sotme prdoret gjersisht pothuajse n t gjitha industrit dhe shrben si modeli baz me ann e t cilit mundsohet nj analiz e detajuar e raportit t kthimit nga kapitali dhe faktorve q e ndikojn at. Arsyeja pse ky model i ka rezistuar kohs, lidhet me faktin se ai shrben pr dy qllime kryesore: s pari, pr t br nj analiz t faktorve q ndikojn rentabilitetin dhe pr t krahasuar nj biznes me nj tjetr apo me gjith industrin; dhe s dyti, pr t lehtsuar analizn e ecuris q prdoret n identifikimin e burimit t nj ndryshimi n rentabilitet dhe pr t marr masa korrigjuese para se t jet tepr von (Walker, 2007). Ndrsa profesor Stephen jablonsky sht shprehur se Modeli DuPont sht nj mnyr e brjes s dukshm t informacionit, n mnyr q dokush t mund ta shikoj. Modeli (ekuacioni) DuPont e shprbn treguesin ROE n disa elemente prbrse, duke ndjekur tre hapa:

-9-

Hapi i par:

N kt faz, kthimi nga kapitali aksioner zbrthehet n dy komponent; kthimi nga aktivet (ROA) dhe leva financiare (ose si quhet ndryshe shumzuesi i kapitalit - EM): ROE = ROA * EM
Hapi i dyt:

(1)

Faza e dyt e zbrthimit t ROE, konsiston n shprbrjen e ROA n dy komponent t tjer, prkatsisht marzhin e fitimit (PM) dhe prdorimin e aktiveve (AU): ROA = PM * AU
Hapi i tret:

(2)

Kjo faz lidhet me krijimin e disa raporteve t reja nisur nga elementet prbrse t numruesit apo emruesit t treguesve, t gjeneruar n hapat e mparshm dhe t prshtatur sipas karakteristikave t do industrie.

2.2 METODOLOGjIA E ZBRTHIMIT T TREGUESIT ROE PR SISTEMIN BANKAR

Cole (1972) ishte i pari q prshtati dhe zbatoi modelin DuPont edhe pr bankat. Sistemi bankar vepron si do industri tjetr n nj treg t rregulluar, t mbikqyrur dhe me konkurrenc. Ai ka produktet dhe shrbimet e veta q e bjn t dallueshm nga industrit e tjera. Edhe pasqyrat financiare t sistemit bankar ndryshojn nga ato t sektorve t tjer, pr nga veantit q karakterizojn veprimtarin bankare. Si pasoj, raportet financiare apo ekonomike mbi eficiencn e funksionimit dhe performancn e bankave, do t marrin nj tjetr kuptim kur prllogariten pr kt sektor. Cole (1972) ishte i mendimit se mund t ket edhe mnyra t tjera m realiste t matjes s performancs s bankave prve norms s rritjes s t ardhurave neto apo fitimit pr aksion. Dhe n punimin e tij, ai sugjeron pikrisht nj tjetr tregues q mund t prdoret pr kt qllim raportin e kthimit nga kapitali aksioner - si elementin

-10-

fillestar ku nisin dhe zhvillohen gjith analizat financiare. Si mund t shihet edhe nga ekuacioni (3), kjo norm tregon nivelin e fitimit neto t gjeneruar nga kapitali i investuar n bank. Nj vler e lart e ROE, zakonisht tregon pr nj situat m t qndrueshme dhe m t sigurt t banks. Por, nj vler e lart e ktij treguesi mund t shkaktohet nga nj nivel i ult i kapitalit (gj q sht jo e plqyeshme) ose nga nj nivel i lart i fitimit t periudhs. Nga ana tjetr, nj vler e njkohshme negative e kapitalit aksioner dhe e fitimit neto, do t sillte nj ROE pozitive.

(3) N kto kushte, pr t shmangur pamjet orientuese q mund t shkaktoj n disa raste kthimi nga kapitali, ky tregues i matjes s eficiencs s prdorimit t kapitalit aksioner, mund t shkruhet si kombinim i dy elementeve prbrse (EM dhe ROA) 1, ku vet ROA shprbhet n dy indikator t tjer (PM dhe AU)2. (4) Treguesi i shumzuesit t kapitalit (EM) shpreh sa njsi aktive bankat disponojn, pr do njsi kapitali t investuar nga aksionert dhe sht raporti i anasjellt i Kapitalit aksioner mesatar / Aktive mesatare q tregon shkalln e kapitalizimit t bankave. N fakt, EM na jep indikacione t nevojshme pr levn financiare t banks, ndrsa treguesi (1-1/EM)= Borxh / Aktive mesatare, tregon nivelin e detyrimeve t banks. Nj nivel i lart i shumzuesit t kapitalit, tregon pr nj financim m t lart me borxh t aktivitetit bankar (pra q sistemi bankar po pranon m shum depozita, por ka edhe m shum mundsi pr t fituar t ardhura).

1 2

Shiko ekuacionin (1) Shiko ekuacionin (2)

-11-

Ndrsa kthimi nga aktivet (ROA) mund t shprehet si: (5) Treguesi ROA tregon sa mir jan prdorur aktivet e banks n drejtim t gjenerimit t fitimit. Nj vler e lart e tij konfirmon se banka e ka ndrtuar n mnyrn e duhur portofolin e aktiveve t saj, duke kontribuar n sigurimin e fitimeve m t larta. sht mir q t shikohen t dy raportet financiare, si ROA ashtu edhe ROE. Megjithse ndryshojn nga njri-tjetri dhe shprehin dy gjra t ndryshme, ata mbeten t dy tregues t efektivitetit t menaxhimit pr t gjeneruar t ardhura si nga parat e investuara nga aksionert, ashtu edhe nga totali i investimeve t bra n formn e aktiveve. Ndrsa ROE nuk tregon gj pr situatn e financimit me borxh, ROA e bn kt. ja pse t dy kta tregues plotsojn njri-tjetrin. Studiues t ndryshm e kan shprbr treguesin ROA n dy elemente t tjera prbrse dhe t rndsishme, pr t thelluar m tej analizn financiare dhe pr t identifikuar faktort q e prcaktojn: (6) dhe (7) Marzhi i fitimit (PM) shpreh marrdhnien midis rezultatit neto dhe t ardhurave totale t sistemit bankar. Cole (1972) sugjeron zbrthimin e numruesit t ktij treguesi n elementet prbrse t t ardhurave dhe shpenzimeve t shprehur si prqindje e t ardhurave totale, pr t par se cili prej zrave jep kontributin m t madh te marzhi i fitimit.

-12-

Ndrsa elementi i dyt, shkalla e prdorimit t aktiveve (AU), tregon lidhjen midis t ardhurave totale dhe aktiveve mesatare, duke shprehur n njfar mnyre, kthimin bruto nga aktivet mesatare. N kt punim, do t realizohet nj analiz m e detajuar e treguesit t kthimit nga aktivet, duke prdorur nj kombinim t dy modeleve; njrit t propozuar nga Koch dhe MacDonald (2002) dhe tjetrit t propozuar nga Vensel et al. (2004). T dy modelet jan vazhdim dhe modifikim i modelit DuPont t prmendur m lart. N analizn e ofruar nga kta autor prfshihen m shum tregues, t cilt japin nj kuadr m t qart t faktorve q ndikojn kthyeshmrin e sistemit bankar. Fillimisht Koch dhe MacDonald (2002) shprehin raportin ROE si kombinim t ROA dhe EM. M pas zbrthejn ROA n dy tregues, t menaxhimit t t ardhurave dhe t kostove, sipas ekuacionit t mposhtm: ROA = AU ER (8)

ku, AU - sht shkalla e prdorimit t aktiveve e prmendur edhe m lart; dhe ER shpreh raportin e shpenzimeve. Ndrsa treguesi i par (AU) shrben si nj prafrues i menaxhimit t t ardhurave, treguesi i dyt (ER) shpreh cilsin e menaxhimit t shpenzimeve. Duke u nisur nga ekuacioni (8), mund t vazhdohet m tej me nj zbrthim t treguesve AU dhe ER3: (9) dhe ER = = (10)

Pr kuptimin e akronimeve prgjat studimit, referojuni lists s shkurtimeve.

-13-

Nnzrat e t ardhurave dhe shpenzimeve totale t vendosur n raport me aktivet mesatare t bankave, pas disa transformimesh, formojn tregues t rndsishm, t cilt duhen analizuar m tej. Kshtu, treguesi ROA mund t shkruhet: ROA=AUER = M pas vazhdohet me transformimin e treguesve prkats: (12) dhe (13) Raporti EAR sht nj tregues i rndsishm i eficiencs dhe strategjive t investimit t banks n aktive fitimprurse, duke treguar se pjes e aktiveve totale jan investuar n aktive q sjellin t ardhura. Barra e banks pr mosmbulimin e shpenzimeve jo pr interesa, me t ardhura jo nga interesat (B), shpreh shkalln e menaxhimit t shpenzimeve t veprimtaris. Zakonisht vlera e saj sht negative, pasi t ardhurat jo nga interesat (nga komisionet, nga veprimet me letrat me vler, nga veprimet valutore etj.) nuk arrijn t mbulojn shpenzimet jo pr interesa (shpenzime pr paga apo shpenzime t tjera administrative, shpenzime pr qira etj.). Marzhi neto i interesave (NIM) sht nj tjetr faktor i rndsishm q mat eficiencn e ndrmjetsimit t bankave dhe shpreh fitimin e gjeneruar pr do njsi t aktiveve t investuara n aktivitete fitimprurse. Ky tregues, meqense mat edhe burimin kryesor t kthimit t bankave, duhet analizuar m n detaje, duke e shprbr n disa raporte prbrs: (14) REA shpreh kthimin mesatar nga aktivet q sjellin t ardhura (n terma bruto, pra para se t zbriten shpenzimet), duke na dhn nj (11)

-14-

norm mesatare t interesit t fituar nga fondet e investuara n kredi, letra me vler t qeveris apo aksione. COL mund t konsiderohet si kosto mesatare e fondeve t marra borxh (e detyrimeve), pasi shpreh pikrisht raportin e shpenzimeve t paguara pr interesa, me pasivet mesatare q shkaktojn shpenzime. Treguesi i fundit (LEA) shpreh intensitetin e investimit t banks, pra pjes e pasiveve q paguajn interes investohet n aktive q sjellin interes. Prfundimisht, ROA dhe ROE mund t shprehen: ROA = (REA-COL*LEA) * EAR + B ROE = [(REA-COL*LEA) * EAR + B ] * EM (15) (16)

2.3 ANALIZA E PERFORMANCS S SISTEMIT BANKAR SHQIPTAR, SIPAS MODELIT T MODIFIKUAR DUPONT
Tabela 1 paraqet treguesit e kthimit nga kapitali dhe nga aktivet, gjat viteve 2005-2008, pr sistemin bankar shqiptar dhe pr disa vende t rajonit, pr muajt dhjetor t do viti.
Tabel1. Krahasimi i treguesve ROE dhe ROA pr disa vende t rajonit.
Kthimi nga kapitali, n % (ROE) Shteti Shqipria Bullgaria Kroacia ekia Maqedonia Mali i Zi Rumania Serbia Greqia Italia 2005 22.4 21.4 15.1 26.4 7.5 4.2 15.4 6.7 15.9 9.7 2006 20.2 8.5 25 12.7 23.4 12.3 6.8 13.6 10.0 12.7 14.3 2007 2008 20.3 11.4 8.9 4.3 24.8 23.1 10.9 10.1 25.4 21.7 15.0 12.5 6.2 -6.9 11.5 18.1 10.2 10.7 14.8 3.0 12.8 4.8 Kthimi nga aktivet, n % (ROA) 2005 1.4 0.7 2 1.6 1.4 1.2 0.8 1.9 1.1 0.9 0.7 2006 1.4 0.9 2.2 1.5 1.2 1.8 1.1 1.7 1.7 0.8 0.8 2007 1.6 0.9 2.4 1.6 1.3 1.8 0.7 1.3 1.7 1.0 0.8 2008 0.9 0.4 2.1 1.6 1.2 1.4 -0.6 1.7 2.1 0.2 0.3

Bosnje-Hercegovina 6.2

Burimi: Global Financial Stability Report ( IMF), Tetor 2009; BSH pr Shqiprin.

-15-

Si mund t shihet, Shqipria qndron ndr vendet me kthime m t larta nga kapitali aksioner, duke dshmuar pr nj efektivitet t lart t prdorimit t tij. Njkohsisht, mund t thuhet se edhe kthimi nga aktivet ka vlera t knaqshme dhe t krahasueshme me vendet e rajonit, ka mbshtet m shum pikpamjen se sistemi bankar shqiptar ka arritur rezultate financiare t knaqshme gjat viteve t fundit, si pasoj e investimeve n aktivitete me kthyeshmri t lart. Megjithat, n vitin 2008 t dy kta tregues kan psuar rnie t ndjeshme. Madje nse do t shihen pr banka t veanta, rezulton se n fundvitin 2008 sht dyfishuar numri i bankave q kan pasur kthime negative nga aktivet dhe nga kapitali aksioner (numri i bankave me rezultat negativ sht rritur nga 4 n fundin e vitit 2007, n 8 pr fundin e vitit 2008)4. N seksionin 2.2 u prshkrua gjenerimi i disa treguesve t rndsishm financiar nprmjet nj sr transformimesh dhe zbrthimesh, bazuar n Koch dhe MacDonald (2002) dhe Vensel et al. (2004), duke marr si piknisje raportin e kthimit nga kapitali (ROE). Kta tregues t krijuar, nprmjet analizs s ecuris s tyre n vite, nse do t llogariten edhe pr sistemin bankar shqiptar, mund t na japin nj pamje m t qart t situats s tij financiare. Ndryshimet e ndodhura n vitet e fundit n sistemin bankar shqiptar (privatizimi i bankave, blerjet e bankave vendase nga banka t huaja t fuqishme, bashkimi i dy bankave, ndryshimet rregullative dhe forcimi i mbikqyrjes nprmjet krkesave rregullative m strikte, zgjerimi i gams s produkteve dhe shrbimeve, rritja e konkurrencs etj.) padyshim q kan ndikuar edhe treguesit q do t analizohen n vijim. Tabela 2 paraqet zbrthimin e treguesve t kthimit nga kapitali dhe nga aktivet, fillimisht sipas modelit DuPont dhe m pas sipas modeleve t sugjeruar nga Koch dhe MacDonald (2002) dhe Vensel et al. (2004). T dhnat i prkasin pasqyrave financiare t sistemit bankar shqiptar5. Zrat e bilancit q jan prdorur n analiz (totali i aktiveve, kapitali aksioner, aktivet q sjellin t ardhura,
Shiko grafikt 7 dhe 8. Tabela 5 paraqet nj model t thjeshtuar t pasqyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve t sistemit bankar shqiptar pr vitet 2001-2008, n t ciln jan br disa transformime pr ta prshtatur edhe me pasqyrat financiare t prdorura nga autor t huaj, gjat analizs s kthimit nga kapitali.
4 5

-16-

Tabel 2. Ecuria e elementeve prbrse t treguesit ROE n vitet 2001-2008.

Raportet financiare

2001 2002

2003

2004 2005

2006

2007

2008

Kthimi nga kapitali aksioner 23.45 19.20 (n %), ROE= EAT/BVE Kthimi nga aktivet mesatare (n %), ROA= EAT/TA

19.53 21.10 22.43 20.17 20.32 11.35 1.24 1.28 1.41 1.36 1.48 0.91

1.58

1.20

Komponentt prbrs t ROE, ROE=PM*AU*EM Marzhi i fitimit (n %), PM=EAT/TOI

15.99 14.23 14.29 15.80 17.24 17.67 17.95 10.43 8.46 8.66 8.08 8.15 7.70 8.24 8.76

Shkalla e prdorimit t 9.90 aktiveve (n %), AU=TOI/TA Shumzuesi i kapitalit (n her), EM=TA/BVE

14.81 15.94 15.78 16.54 15.96 14.82 13.74 12.42

Komponentt prbrs t ROA, ROA=AU-ER Shkalla e prdorimit t 9.90 aktiveve (n %), AU=TOI/TA Raporti i shpenzimeve (n %), ER=TOE/TA

8.46 7.26

8.66 7.42

8.08 6.80

8.15 6.75

7.70 6.34

8.24 6.76

8.76 7.85

8.32

Komponentt prbrs t ROA, ROA=NIM*EAR+B-LLP/TA-T/TA Marzhi neto i interesave 3.35 2.91 (n %), NIM=NII/EA Raporti i aktiveve q sjellin t ardhura me aktivet totale 91.00 94.21 (n %), EAR=EA/TA Barra e bankave (n -0.77 -0.85 %), B=NNII/TA Raporti i shpenzimeve pr provigjone ndaj totalit t aktiveve (n %), LLP/TA Raporti i shpenzimeve pr taksa dhe tatime ndaj totalit t aktiveve (n %), T/TA

3.23

3.08

3.75

4.22

4.35

4.13

95.85 94.80 93.33 93.19 93.34 92.95 -1.11 0.25 -0.93 -1.45 0.26 0.19 -1.69 0.48 -1.62 -1.68 0.53 1.05

0.23

0.33

0.47

0.35

0.50

0.45

0.46

0.41

0.44

0.18

Komponentt prbrs t NIM, NIM=REA-COL*LEA Kthimi nga aktivet q sjellin t ardhura (n 8.39 %), REA=II/EA Kosto mesatare e detyrimeve 5.33 (n %), COL=IE/PL

7.73 5.17

8.07 5.23

6.96 4.14

6.84 3.28

7.05 3.05

7.72 3.70

8.06 4.30

Raporti i pasiveve q paguajn interes me aktivet 94.65 93.26 q sjellin t ardhura (n %), LEA=PL/EA

92.47 93.80 94.36 92.90 91.15 91.59

Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-17-

pasivet q shkaktojn shpenzime) jan t mesatarizuara, ndrsa zrat e pasqyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve jan kumulative prgjat gjith vitit. Kthimi nga kapitali aksioner (ROE) sht luhatur gjat periudhs s analizuar, por prgjithsisht ka qndruar n nivelet 19-23% (pr vitet 2001-2007). Sidoqoft, pr vitin 2008 shihet qart nj rnie e theksuar e treguesit. Kjo rnie, (nse do t niseshim thjesht nga ekuacioni (3)), sht shkaktuar nga rnia e nivelit t t ardhurave neto q karakterizoi sistemin bankar gjat vitit 2008, n krahasim me nj vit m par (pasi n vitet 2003-2007 t ardhurat neto kishin nj trend rrits me nj mesatare rritjeje prej 21% n vit). Rezultati neto i sistemit gjat vitit 2008 rezulton n nivelin 7.3 miliard lek, me nj rnie prej 26.5% nga nj vit m par. Nga ana tjetr, kapitali aksioner mesatar ka ardhur n rritje, por ritmi i rritjes ka qen i ndryshm n vite t ndryshme, me nj norm mesatare prej 19% pr periudhn 2002-2008. Rritja vjetore e kapitalit aksioner mesatar pr fundvitin 2008 rezulton n nivelin 31.6%. Pikrisht prej ktyre dy dukurive, shpjegohet n pamje t par rnia e treguesit ROE.

Grafik 1. Paraqitja grafike e elementeve prbrse t kthimit nga kapitali.

25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% 18.0 16.0 14.0 12.0 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0 0.0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

EM (boshti djathtas)

ROE PM AU Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Megjithat, le t shohim m n detaje se cili prej komponentve prbrs t ROE, ka ndikuar m shum n rnien e tij (Grafik 1).

-18-

Marzhi i fitimit (t ardhurat neto/t ardhurat totale) ka ardhur n rritje q nga viti 2003, por n vitin 2008 ka nj rnie t ndjeshme dhe sht nj nga faktort kryesor q kan shkaktuar rnien e ROE. N kt prkeqsim ka ndikuar nga njra an rnia vjetore e rezultatit neto prej 26.5% dhe nga ana tjetr rritja e t ardhurave totale n po t njjtn mas (26.5%). Rnia e marzhit t fitimit do t thot se nj pjes m e vogl e t ardhurave totale mbetet n dispozicion t aksionerve (pr tu shprndar si dividend) apo t banks (pr tu rikapitalizuar), pas zbritjes s shpenzimeve. Ndrkoh, shihet nj rritje e leht e shkalls s prdorimit t aktiveve, nga 8.24% (n 2007) n 8.76% (n 2008). Meqense ky tregues ka luhatje t vogla n vite (sht luhatur n nivelet 8-9% gjat viteve 20022007), nuk pritet t ndikoj shum n raportin e kthimit nga kapitali. Shumzuesi i kapitalit6 (EM) edhe n vitin 2008 ka vazhduar prirjen e tij rnse, nj tendenc kjo e nisur q n vitin 2005. Kjo dukuri ka ardhur si pasoj e rritjes vjetore m t shpejt t kapitalit aksioner me mesatarisht 28% gjat viteve 2005-2008, krahasuar me nj rritje vjetore m t ult t aktiveve mesatare prej 19% gjat t njjts periudh. Vlera e shumzuesit t kapitalit n fund t vitit 2008 shpreh se aktivet mbulojn mbi 12 her kapitalin e investuar. Rritja vjetore e kapitalit aksioner mesatar me gati 32% pr fundin e vitit 2008, sht nj tjetr dshmi e masave t marra nga bankat pr t rritur shkalln e kapitalizimit dhe pr nj menaxhim sa m t mir n situatn e vshtir me t ciln u prball ekonomia botrore. Si u shpreh edhe n seksionin 2.2, treguesi EM shrben pr t llogaritur edhe nj element tjetr t rndsishm, nivelin e hyrjes n borxh (detyrimeve) t sistemit bankar (shiko tabeln 3). Raporti i borxhit ka qen n nivele pothuajse t pandryshueshme (ka tregon se detyrimet dhe aktivet totale t sistemit jan rritur me t njjtn norm gjat periudhs n fjal), megjithat shihet se treguesi ka psuar nj rnie t leht n vitet 2007-2008. Kjo mund t shpjegohet me faktin se bankat kan preferuar t mbshteten m shum n kapitalin e investuar nga aksionert sesa n huamarrje, pr m tepr q kjo e fundit sht br m e vshtir dhe m e shtrenjt n kto koh t pasigurive financiare.
6

N raportet vjetore t Departamentit t Mbikqyrjes t Banks s Shqipris gjendet me emrtimin leva financiare.

-19-

Tabel 3. Ecuria e raportit t borxhit (detyrimeve) t sistemit bankar shqiptar.

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Niveli i detyrimeve (n %), 93.25 93.73 93.66 93.95 93.73 93.25 92.72 91.95 1-1/EM = Detyrime/Aktive mesatare

Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Deri tani mund t konkludohet se rnia e ROE n vitin e fundit, sht shkaktuar kryesisht nga rnia e ndjeshme e marzhit t fitimit dhe nga rnia e shumzuesit t kapitalit. N vazhdim do t zbrthehet treguesi i kthimit nga aktivet pr t par se cili prej nnzrave prbrs ka ndikuar m shum n vlern e tij dhe sidomos n rnien e tij gjat vitit 2008 (shiko Grafikun 2).
Grafik 2. Paraqitja grafike e elementeve prbrse t treguesit t kthimit nga aktivet.
12.0% 10.0% 8.0% 6.0% 4.0% 2.0% 0.0% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ROA

AU ER Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Kthimi nga aktivet mesatare t sistemit bankar shqiptar (ROA) ka pasur vlera t knaqshme gjat viteve t fundit. N prgjithsi ky tregues ka marr vlera n intervalin 1.2-1.6% pr vitet 20012007, por n vitin 2008 ka pasur nj rnie t ndjeshme t tij n 0.9%. Duke par ecurin e t ardhurave dhe shpenzimeve totale n raport me aktivet mesatare, shihet se n prgjithsi ato kan pasur t njjtn tendenc npr vite prsa i takon kahut t lvizjes, por jo madhsis s saj. N vitin 2008 shihet se ka nj rritje si t t ardhurave ashtu edhe t shpenzimeve totale t sistemit bankar, por mesa duket shpenzimet jan rritur m shum se t ardhurat, duke shkaktuar rnie t rezultatit neto dhe rrjedhimisht edhe t kthimit nga aktivet.

-20-

Pr m tej, nga nj tjetr transformim i treguesit ROA (Tabela 2), mund t merren rezultatet si n Grafikun 3.
Grafik 3. Paraqitja grafike e elementeve prbrse t treguesit t kthimit nga aktivet.
5.0% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 -1.0% -2.0% 97.0% 96.0% 95.0% 94.0% 93.0% 92.0% 91.0% 90.0% 89.0%

ROA

NIM

LLP/TA T/TA EAR (boshti djathtas) Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

88.0%

Marzhi neto i interesave (NIM) sht nj tregues q shpreh nivelin e eficiencs me t ciln bankat realizojn ndrmjetsimin financiar. Gjat periudhs s marr n analiz, prgjithsisht ka shfaqur nj tendenc rritse, ka tregon se sistemi bankar shqiptar ka gjeneruar gjithmon e m tepr t ardhura neto nga interesat n raport me aktivet q sjellin interes. Por n vitin 2008, sistemi bankar shqiptar ka ndeshur nj rnie t marzhit neto nga interesat. Ndrsa n vitet 2005-2007 rritja vjetore e t ardhurave neto nga interesat ishte m e lart sesa rritja vjetore e aktiveve q sjellin t ardhura (gj q ka sjell rritje t marzhit neto t interesave), pr vitin 2008 kto raporte jan prmbysur dhe shihet se rezultati neto nga interesat sht rritur me vetm 12%, ndrkoh q ndryshimi vjetor i aktiveve q sjellin t ardhura sht 18%, duke rezultuar n nj vler m t ult t NIM. Kjo gj krkon nj analiz m t hollsishme duke par elementet q ndikojn n t nga ana kontabl (gj q do analizohet n vijim). Sistemi bankar shqiptar ka qen eficient n investimin e aktiveve t tij, pasi mesatarisht aktivet q sjellin t ardhura kan zn m shum se 90% t aktiveve totale gjat periudhs 2001-2008. Treguesi EAR ka rn leht pr vitin 2008, duke u identifikuar si nj faktor q ka ndikuar n rnien e treguesit ROA dhe indirekt edhe t kthimit nga kapitali.

-21-

Ashtu si pritej, barra e sistemit bankar shqiptar, rezulton negative. Bankat nuk kan mundur t gjenerojn mjaftueshm t ardhura jo nga interesat sa pr t mbuluar shpenzimet jo pr interesa. Madje rezultati neto jo nga interesat7, q ka qen negativ, sht prkeqsuar si pasoj e ndikimit t disa faktorve. S pari, rezultati neto nga veprimtarit e tjera sht rritur n mnyr t vazhdueshme, kur zrat kryesor t t ardhurave dhe shpenzimeve nga veprimtarit e tjera kan qen t ardhurat dhe shpenzimet nga komisionet dhe nga veprimtaria valutore. N kt mnyr, mund t thuhet se ky z ka ndikuar pozitivisht n rezultatin neto jo nga interesat. Por nga ana tjetr, edhe shpenzimet e veprimtaris kan ardhur n rritje dhe kan ndikuar n prkeqsimin e rezultatit neto negativ, t siguruar jo nga interesat. Duhet theksuar se shpenzimet e veprimtaris kan ndjekur nj rrjedh normale rritjeje edhe n vitin 2008 ashtu si n vitet e mparshme (me 23.5%), nj rritje kjo e shkaktuar nga zgjerimi i veprimtaris dhe shtrirjes gjeografike t sistemit bankar, ku shpenzimet e personelit zn afro 40% t ktyre shpenzimeve. Raporti i shpenzimeve pr provigjone me aktivet mesatare ka qen n nivele t ulta (m pak se 0.5%) n vitet 2001-2007, por n vitin 2008 ka nj rritje t menjhershme t ktij raporti n 1.05%, pasoj e prkeqsimit t cilsis s portofolit t kredis. Rritja tepr e lart e nivelit t shpenzimeve pr provigjone gjat 2008 (jan rritur gati 1.4 her krahasuar me shpenzimet e 2007) si pasoj e prkeqsimit t portofolit t kredis dhe e masave t marra nga sistemi bankar pr t krijuar rezerva n kushtet e pasiguris n rritje, ka tejkaluar rritjen vjetore t aktiveve mesatare t sistemit (19%), duke ndikuar negativisht n kthimin nga aktivet. Shpenzimet pr taksa dhe tatime t paguara nga bankat, kan zn mesatarisht vetm 0.5% t aktiveve mesatare, dhe ky raport ka rn n 0.2% pr vitin 2008, duke ndikuar pozitivisht n kthimin nga aktivet. Rnia e vlers absolute t ktyre shpenzimeve sht shkaktuar si pasoj e rnies s rezultatit para taksave.

Prllogaritur si Rezultati neto nga veprimtarit e tjera + Rezultati neto i jashtzakonshm Shpenzime t veprimtaris. Nj mnyr tjetr sht: T ardhura jo nga interesat Shpenzime jo pr interesa (shiko tabeln 5).

-22-

Si konkluzion, marzhi neto i interesave prgjithsisht ka ardhur n rritje dhe kjo tendenc ka ndryshuar lehtsisht kahun n vitin 2008. Pr t shpjeguar kt ecuri, do t analizohen elementet prbrse t tij (shiko ekuacionin 14 dhe Grafikun 4).
Grafik 4. Paraqitja grafike e elementeve prbrse t marzhit neto t interesave.
9.00% 8.00% 7.00% 6.00% 5.00% 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 95.0% 94.0% 93.0% 92.0% 91.0% 90.0% 89.0%

LEA (boshti djathtas)

NIM REA COL Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Kthimi nga aktivet q sjellin t ardhura (REA) sht nj form e matjes s interesit mesatar t fituar nga sistemi bankar, nga investimet n aktive fitimprurse. Ky tregues ka ardhur n rritje n vitet e fundit, ka dshmon se bankat e sistemit bankar shqiptar kan filluar t investojn n aktivitete me kthim m t lart (por edhe me risk m t lart, si sht pr shembull kredia). Pavarsisht ksaj rritjeje, kthimi nga fondet e investuara, ka mbetur pothuajse n po t njjtat nivele si n fillimin e periudhs s marr n konsiderat. Edhe kostoja e fondeve t huajtura (COL) ka ardhur n rritje pr tre vitet e fundit t marr n analiz, por krahasuar me fillimin e periudhs (vitin 2001) shihet se kjo kosto ka rn me 1 pik prqindje. Pjesa m e madhe e shpenzimeve pr interesa shkojn pr interesa t paguara klientve (pr depozitat). Kto shpenzime jan rritur gjat periudhs n fjal jo vetm si pasoj e rritjes s shums s detyrimeve, por edhe pse normat e interesit u rritn dukshm sidomos vitet e fundit (pr shkak t rritjes graduale t norms baz t interesit q nga viti 2005 dhe/ose politiks s bankave pr t trhequr vmendjen e depozituesve ndaj ofertave sezonale).

-23-

Raporti i pasiveve q paguajn interes me aktivet q sjellin t ardhura (LEA), nuk sht luhatur shum gjat periudhs. Pr vitin 2008 shihet nj rritje e leht e raportit, por prgjithsisht gjat gjith periudhs s analizuar, m shum se 90% e aktiveve fitimprurse jan financuar nga pasive q paguajn interes. Prfundimisht mund t thuhet se rnia e marzhit neto t interesave pr vitin 2008, vjen si pasoj e faktit se kthyeshmria m e lart nga aktivet mesatare q sjellin t ardhura (REA) nuk ka arritur t mbuloj efektin negativ t rritjes s kostos s fondeve t huajtura (COL) dhe t peshs s financimit t aktiveve fitimprurse me pasive q paguajn interes (LEA).

-24-

3. ANALIZA N FORM MATRICE E PERFORMANCS S SISTEMIT BANKAR

Nj mnyr alternative e analizimit t raporteve financiare t sistemit bankar, sht edhe modeli matricor i prezantuar nga Vensel et al. (2004). Kta autor kan paraqitur nj trajtim ndryshe t treguesve financiar t sistemit bankar estonez, nprmjet krijimit t nj matrice pr analizimin e ktyre treguesve. N kt seksion do t paraqitet ndrtimi i matrics s raporteve financiare bazuar n modelin e autorve t msiprm, por me disa ndryshime pr ta prshtatur me t dhnat financiare dhe raportet m t prdorshme pr sistemin bankar shqiptar.

3.1 METODOLOGjIA
Vensel et al. (2004) thon se duke u nisur nga n tregues sasior yi (i=1, 2,....n) , mund t ndrtohen n2-n tregues cilsor xi (raporte financiare). (i, j= 1, 2,...n; i j) (17)

Nga kombinimi i ktyre n treguesve sasior, mund t ndrtohet matrica (n x n), ka quhet ndryshe edhe model matricor. X= ={xij} (18)

Kjo matric (18) sht simetrike sipas diagonales ku elementet simetrike jan t anasjellt t njri-tjetrit (raportet xij jan raporte t anasjellta t raporteve xji), dhe prbhet nga dy matrica simetrike trekndshe: matrica e efikasitetit dhe matrica e anasjellt e efikasitetit. Informacioni financiar i nevojshm pr analiz do t paraqitet n matricn e efikasitetit (elementet nn diagonalen), pa qen nevoja t prllogariten t gjitha raportet financiare. Qllimi i prezantimit t ksaj matrice sht paraqitja dhe analiza e lidhjeve midis treguesve t ndryshm financiar.

-25-

Trsin e treguesve sasior q analizohen dhe prdoren pr krijimin e raporteve t tjera financiare, mund ti ndajm n dy grupe nisur nga rndsia e tyre ekonomike: 1. Treguesit burim (input) t veprimtaris bankare, q merren nga bilanci dhe quhen t till sepse jan ata zra t cilt, pasi vihen n funksionim nga bankat, arrijn t gjenerojn dhe t prmirsojn rezultatet financiare. Ndr treguesit q prfshihen n kt grup mund t prmenden: aktivet totale (TA), kapitali aksioner (BVE), aktivet q sjellin t ardhura (EA), pasivet q paguajn interes (PL), etj. 2. Treguesit rezultat (output) t veprimtaris bankare, q merren nga pasqyra e t ardhurave dhe shpenzimeve dhe quhen t till pasi jan rezultat i vnies n funksionim t burimeve t investuara. Ndr treguesit q prfshihen n kt grup mund t prmenden: rezultati neto (EAT), t ardhurat totale (TOI), rezultati neto nga interesat (NII), t ardhura nga interesat (IR), t ardhura jo nga interesat (NIR), etj. Kombinimi i ktyre dy grupeve t treguesve fillestar formon matricn e efikasitetit t treguesve financiar t sistemit bankar, e cila prmban tre matrica pjesore: Nj nnmatric trekndshe e quajtur matrica rezultat, elementet e s cils paraqesin raporte t dy treguesve rezultat; Nj tjetr nnmatric trekndshe e quajtur matrica burim, elementet e s cils paraqesin raporte t dy treguesve burim; Dhe s fundi, nj nnmatric katrkndshe e quajtur matrica rezultat-burim, elementet e s cils paraqesin raporte t nj treguesi rezultat me nj tregues burim.

-26-

Matrica nr. 1
T ardhura nga interesat (IR) y3 T ardhura jo nga interesat (NIR) y4 T ardhura totale (TOI) y5 Aktive mesatare q Totali i aktiveve sjellin t ardhura mesatare (EA) y6 (TA) y7

Rezultati neto (EAT) y1

Rezultati neto nga interesat (NII) y2

Rezultati neto x12= y1 / y2 nga interesat Rezultati neto ndaj rezultatit neto nga interesat (NENII) (NII) y2

T ardhura nga interesat (IR) y3 x34= y3 / y4 Raporti i t ardhurave nga interesat me t ardhurat jo nga interesat (INIR)

x13= y1 / y3 Rezultati neto ndaj t ardhurave nga interesat (NEIR)

x23= y2 / y3 Raporti i rezultatit neto me t ardhurat totale nga interesat (NIIR)

T ardhura jo nga interesat (NIR y4

x14= y1 / y4 Rezultati neto ndaj t ardhurave jo nga interesat (NENIR)

x24= y2 / y4 Raporti i rezultatit neto nga interesat me t ardhurat totale jo nga interesat (NINIR) x35= y3 / y5 Raporti i t ardhurave nga interesat me t ardhurat totale (ITIR) x36= y3 / y6 Kthimi nga aktivet q sjellin t ardhura (REA) x37= y3 / y7 T ardhura nga interesat ndaj aktiveve totale (IOA) x46= y4 / y6 T ardhura jo nga interesat ndaj aktiveve q sjellin t ardhura (NIEA) x45= y4 / y5 Raporti i t ardhurave jo nga interesat me t ardhurat totale (NIRTIR) x56= y5 / y6 T ardhura totale ndaj aktiveve q sjellin t ardhura (TIEA) x57= y5 / y7 Prdorimi i aktiveve (AU)

-27x47= y4 / y7 T ardhura jo nga interesat ndaj aktiveve totale (NIOA)

T ardhura totale (TOI) y5

x15= y1 / y5 Marzhi i fitimit (PM)

x25= y2 / y5 Raporti i rezultatit neto nga interesat me t ardhurat totale (NITIR)

Aktive x16= y1 / y6 mesatare q sjellin t Rezultati neto ndaj aktiveve ardhura (EA) q sjellin t ardhura (NREA) y6

x26= y2 / y6 Marzhi neto i interesave** (NIM1)

x17= y1 / y7

x27= y2 / y7

Totali i aktiveve mesatare (TA) y7

Kthimi nga aktivet (ROA)

Marzhi neto i interesave** (NIM2)

x67= y6 / y7 Raporti i aktiveve q sjellin t ardhura me aktivet totale (EAR)

Kapitali aksioner mesatar (BVE) y8

x18= y1 / y8 Kthimi nga kapitali aksioner (ROE)

x28= y2 / y8 Rezultati neto nga interesat ndaj kapitalit aksioner (NIIOE)

x68= y6 / y8 x58= y5 / y8 x48= y4 / y8 Raporti i aktiveve x78= y7/ y8 x38= y3 / y8 T ardhura jo nga T ardhura totale T ardhura nga interesat q sjellin t ardhura Shumzuesi i interesat ndaj kapitalit ndaj kapitalit ndaj kapitalit aksioner (IOE) kapitalit (EM) me kapitalin aksioner (NIOE) aksioner (TIOE) aksioner (EAER)

** Marzhi neto i interesave mund t matet n dy forma: Rezultat neto nga interesat n raport me Totalin e aktiveve q sjellin t ardhura (x26) ose n raport me Totalin e aktiveve (x27) (Kalluci 2010).

3.2 SHPjEGIME MBI KUPTIMIN E RAPORTEVE T MATRICS NR.1

Si u diskutua edhe m sipr, nnmatrica rezultat vendos n raport elemente t pasqyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve. Nj vler m e ult e raportit NENII, tregon se rezultati neto prbn nj pjes m t ult t rezultatit neto nga interesat, q sht nj situat jo e plqyeshme, pasi dshmon pr shpenzime m t larta t veprimtaris apo t provigjoneve, ka ul rezultatin neto. Nj raport m i lart NIIR tregon se nj pjes m e lart e t ardhurave nga interesat mbetet n dispozicion t banks, pasi jan zbritur shpenzimet pr interesa. Raportet INIR, ITIR dhe NIRTIR na tregojn mbi mnyrn e shprndarjes s t ardhurave totale midis t ardhurave nga interesat dhe jo nga interesat. N prgjithsi, preferohet nj vler e lart e marzhit t fitimit (PM) q tregon se, pasi jan zbritur t gjitha shpenzimet, rezultati neto prbn nj pjes t konsiderueshme t t ardhurave totale. N nnmatricn burim, preferohet nj tregues sa m i lart EAR, pasi kjo nnkupton nj investim t nj pjese m t madhe t aktiveve n aktivitete fitimprurse. Ndrsa pr shumzuesin e kapitalit (EM) mund t thuhet se sa m i lart ky raport, aq m shum bankat mbshteten n huamarrje pr t financuar aktivitetin e tyre. Nnmatrica rezultat-burim vendos n raport tregues t pasqyrs s t ardhurave dhe shpenzimeve me tregues t bilancit, dhe n prgjithsi preferohen vlera sa m t larta pr treguesit cilsor. N kt mnyr thuhet se prdorimi i treguesve burim ka qen efektiv dhe ka arritur t gjeneroj rezultate t larta.

3.3 ANALIZA MATRICORE E PERFORMANCS S SISTEMIT BANKAR SHQIPTAR

Pas ndrtimit t matrics dhe prllogaritjes s nj sr raportesh

-28-

financiare, mund t gjykohet mbi performancn e sistemit bankar. N dallim nga modeli i modifikuar DuPont, duke prdorur matricn, mund t krijojm m tepr raporte financiare dhe ti paraqesim n mnyr t prmbledhur, duke e br kshtu m t thjesht krahasimin. N matricn nr. 2 jan paraqitur 28 tregues (raporte) financiare pr vitet 2001, 2005 dhe 2008. N kt mnyr, mund t ndrtohen nj sr matricash me tregues t viteve t ndryshm q mund t krahasohen midis tyre. N matricn rezultat, elementi themelor sht x15 - PM (marzhi i fitimit), i cili mund t shprehet si kombinim i nj sr treguesish t tjer: x15 = x12 * x23 * x34 * x45 ose PM = NENII*NIIR*INIR*NIRTIR = (20) (19)

Nisur nga lidhjet e msiprme, mund t krijojm kombinime t shumllojshme q mund t prdoren pr t identifikuar faktort q ndikojn m shum n nj element t caktuar t matrics (apo n rritjen ose uljen e tij krahasuar me nj periudh t mparshme). Pr shembull, nse PM08 / PM01 = 0.652, kjo mund t shprehet si kombinim i normave t rritjes s gjith elementeve prbrse t PM pr periudhn 2001-2008 (shiko ekuacionin 19 dhe matricn nr. 2), prkatsisht: =0.459*1.281*1.757*0.631=0.652 (21) N kt mnyr, mund t gjykohet se elementi q ka ndikuar m shum n rnien e PM pr periudhn 2001-2008 sht treguesi NENII. M pas mund t vazhdohet me zbrthimin e ktij t fundit n elemente prbrse, pr nj analiz m t detajuar t situats dhe shkaqeve q e sjellin at.

-29-

N matricn burim, si element baz merret x68 EAER (raporti i aktiveve q sjellin t ardhura me kapitalin aksioner), q mund t shprehet si kombinim i dy treguesve t tjer rezultat: x68 = x67* x78 ose EAER = EAR*EM = (23) (22)

N t njjtn mnyr mund t realizohen analiza pr faktort q mund t ken ndikuar n rnien e EAER (gjat 2001-2008), ku shihet se shkaktari i ksaj rnieje sht shumzuesi i kapitalit (EM). S fundmi, n matricn rezultat-burim elementi baz q mund t shprehet si nj kombinim i shum faktorve t tjer, sht x18 ROE (raporti i kthimit nga kapitali aksioner), i cili m konkretisht mund t shprehet: x18 = x12 * x23 * x34 * x45 * x56 * x67 * x78 ose ROE = NENII*NIIR*INIR*NIRTIR*TIEA*EAR*EM= (25) (24)

Prsri, mund t identifikojn si m posht, faktort q kan shkaktuar rnien e ROE: = =0.459*1.281*1.757*0.631*0.866*1.021*0.839=0.484 (26)

Ashtu si u tha edhe m lart, sht rnia e raportit NENII, faktori q ka ndikuar m shum n rnien e ROE pr vitin 2008, krahasuar me 2001. Faktor t tjer q kan ndikuar negativisht jan edhe rnia e NIRTIR, TIEA dhe EM. N t njjtn form mund t vazhdohet t analizohen shkaqet e ndryshimeve t treguesve npr vite.

-30-

Matrica nr. 2
T ardhura nga interesat (IR) y3 T ardhura jo nga interesat (NIR) y4 T ardhura totale (TOI) y5 Aktive mesatare q sjellin t ardhura (EA) y6 Totali i aktiveve mesatare (TA) y7

Rezultati neto (EAT) y1

Rezultati neto nga interesat (NII) y2

Rezultati neto nga interesat (NII) y2

NENII 51.9% (2001) 40.2% (2005) 23.8% (2008)

T ardhura nga interesat (IR) y3

NEIR 20.7% (2001) 22.0% (2005) 12.2% (2008) INIR 336.9% (2001) 360.5% (2005) 591.9% (2008) ITIR 77.1% (2001) 78.3% (2005) 85.5% (2008) REA 8.4% (2001) 6.8% (2005) 8.1% (2008) IOA 7.6% (2001) 6.4% (2005) 7.5% (2008) IOE 113.1% (2001) 101.9% (2005) 93.1% (2008) NIOA 2.3% (2001) 1.8% (2005) 1.3% (2008) NIOE 33.6% (2001) 28.3% (2005) 15.7% (2008) NIEA 2.5% (2001) 1.9% (2005) 1.4% (2008) NIRTIR 22.9% (2001) 21.7% (2005) 14.5% (2008) TIEA 10.9%(2001) 8.7% (2005) 9.4% (2008) AU 9.9% (2001) 8.2% (2005) 8.8% (2008) TIOE 146.6% (2001) 130.1% (2005) 108.8% (2008) EAR 91.0% (2001) 93.3% (2005) 93.0% (2008) EAER 13.47 (2001) 14.89 (2005) 11.55 (2008)

NIIR 39.9% (2001) 54.8% (2005) 51.2% (2008)

T ardhura jo nga interesat (NIR) y4

NENIR 69.9% (2001) 79.4% (2005) 72.2% (2008)

NINIR 134.5% (2001) 197.5% (2005) 302.8% (2008)

-31-

T ardhura totale (TOI) y5

PM 16% (2001) 17.2% (2005) 10.4% (2008)

NITIR 30.8% (2001) 42.9% (2005) 43.8% (2008)

Aktive mesatare q sjellin t ardhura (EA) y6

NREA 1.7% (2001) 1.5% (2005) 1.0% (2008)

NIM1 3.4% (2001) 3.7% (2005) 4.1% (2008)

Totali i aktiveve mesatare (TA) y7

ROA 1.6% (2001) 1.4% (2005) 0.9% (2008)

NIM2 3.0% (2001) 3.5% (2005) 3.8% (2008)

Kapitali aksioner mesatar (BVE)

y8

ROE 23.4% (2001) 22.4% (2005) 11.4% (2008)

NIIOE 45.1% (2001) 55.8% (2005) 47.6% (2008)

EM 14.81 (2001) 15.96 (2005) 12.42 (2008)

4. INDEKSI I RREZIKUT
N prgjithsi, teoria financiare i shikon kthimet n raport me rrezikun, pasi nj rrezik m i lart krkon q t kompensohet nga kthime m t larta, n mnyr q t ndrmerret nga aksionert riskkundrshtues. N seksionin e mparshm u analizua performanca e sistemit bankar shqiptar; tanim do t prllogaritet niveli i rrezikut me t cilin ndeshet ky sistem gjat ushtrimit t aktivitetit t vet ndrmjetsues. Bankat prballen me rreziqe q jan karakteristike pr veprimtarin bankare, t tilla si rreziku i kredis, i normave t interesit, i likuiditetit, i kursit t kmbimit, operacional etj. Prve treguesve t veant t formuar pr t matur secilin prej rreziqeve t msiprme, mund t krijohet nj Indeks Rreziku q i prfshin t gjitha kto rreziqe n nj indeks t vetm.

4.1 METODOLOGjIA
Indeksi i rrezikut (i njohur n literatur edhe si statistika Z, indeksi Z apo vlera Z) sht nj tregues i nivelit t prgjithshm t rrezikut q bankat ndeshin. Vitet e fundit, ky indeks q shrben si nj mats i shndetit dhe qndrueshmris s institucioneve financiare, ka marr nj rndsi m t madhe. Indeksi i rrezikut lidhet n mnyr t anasjellt me probabilitetin e paaftsis paguese t ktyre institucioneve. N literatur gjenden variante t ndryshme t prllogaritjes s tij, si pr banka individuale, ashtu edhe pr grupe bankash (sipas pronsis, fushs s aktivitetit, apo pr sisteme bankare t vendeve t caktuara). Llogaritja e ktij indeksi sht br pr her t par nga Hannan dhe Hanweck (1988)8, q n punimin e tyre kan derivuar probabilitetin e paaftsis paguese9 (probabilitetin q humbjet e periudhs t tejkalojn vlern kontabl t kapitalit t banks, apo probabilitetin q vlera e aktiveve t banks t jet m e ult sesa detyrimet e saj). Nprmjet kombinimit t kthimit nga aktivet (ROA), shumzuesit t kapitalit (EM) dhe devijimit standard t ROA, mund t njehsojm Indeksin e Rrezikut. Forma empirike e ktij indeksi sht:
8 M pas sht aplikuar nga Liang dhe Savage (1990), Eisenberg dhe Kwast (1991), Sinkey dhe Nash (1993), Nash dhe Sinkey (1997), Namy (2005) etj. 9 N terma t vlerave kontabl dhe jo atyre t tregut.

-32-

RI =

(27)

ku: RI sht Indeksi i Rrezikut (i quajtur edhe statistika, indeksi apo vlera Z) E(ROA) - sht kthimi mesatar nga aktivet (vlera e pritur) CAP = EM-1 - sht raporti i kapitalit mesatar me aktivet mesatare - sht devijimi standard i ROA ROA Ndrsa probabiliteti i paaftsis paguese ( ) matet: = (28)

Indeksi i rrezikut (vlera - Z) tregon numrin e devijimeve standarde nn mesataren me t cilin duhet t bien fitimet kontabl t nj banke (apo t sistemit) derisa t eliminohet kapitali aksioner (Eisenberg dhe Kwast, 1991); pra shpreh aftsin e nj banke pr t mbuluar humbjet kontabl. Duhet thn se nuk ka nj vler apo nj interval q t shrbej si etalon pr indeksin e rrezikut, pra pr t kuptuar nse nj sistem bankar (bank) sht n situat m t sigurt apo m t rrezikshme. Prgjithsisht, indeksi shihet n ecurin e tij; ku nj ecuri n rritje e tij sht nj shenj e mir, ndrsa rnia tregon pr nj zhvillim negativ. jordan (1998) bn dallimin pr vlern Z midis bankave q mbijetuan dhe atyre q falimentuan gjat viteve 1989-1992 n New England, periudh kjo kur industria bankare e ktij rajoni prjetoi probleme serioze. Ai ka dal n prfundimin se grupi i bankave q mbijetuan kishin nj vler mesatare m t lart t indeksit Z prej 13.33 e rrjedhimisht nj probabilitet m t ult paaftsie paguese, krahasuar me bankat q falimentuan (Z=8.71). Beck dhe Leaven (2006) kan matur vlern Z pr 57 vende dhe kan gjetur diferenca midis tyre. Ata llogaritin pr vitet 1997-2003 nj vler mesatare t indeksit Z (pr bankat e prfshira n studim) prej afro 50 njsi pr rastin e Shteteve t Bashkuara, por vetm afro 2 njsi pr Koren dhe 11.6 njsi pr Shqiprin, ndrkoh q mesatarja e 57 shteteve ishte 24. Hesse dhe ihk (2007) kan llogaritur indeksin Z pr bankat individuale t 29 shteteve t zhvilluara dhe n zhvillim t OECD pr vitet 1994-2004, dhe kan arritur n prfundimin se bankat kooperativ kan vlera m t larta t indeksit (mesatarja

-33-

e grupit t ktyre bankave sht 59.6) sesa bankat e kursimeve (55.4) dhe ato tregtare (46.5), duke treguar se t parat jan m t qndrueshme. ihk (2007), duke prdorur nj grup prej 29 vendesh, 12 prej t cilave kan prjetuar kriza bankare sistemike, ka gjetur se bankat n kriz karakterizohen nga vlera ndjeshm m t ulta (Z=32) sesa banka t tjera (Z=89). Evidencat ndrkombtare tregojn se vlerat e indeksit t rrezikut variojn sipas vendeve dhe/ose llojit t bankave. Prandaj, kur t llogaritet indeksi pr Shqiprin, do t gjykohet pr t n baz t tendencs dhe jo t vlers absolute. Nj nivel i ult i indeksit nnkupton nj bank m t rrezikuar, dhe nj vler e lart do t thot nj bank m e sigurt. Meqense sht i lidhur n mnyr t anasjellt me probabilitetin , nj vler m e lart e indeksit tregon pr shanse m t ulta q banka t ndodhet n vshtirsi paguese. Nse nj bank (sistem bankar) ka nj nivel t lart t kthimit nga aktivet, nivel t lart t kapitalizimit dhe nj luhatshmri m t ult t kthimit nga aktivet, ather banka (sistemi bankar) konsiderohet si m i sigurt (ka nj indeks rreziku m t lart). jo pa qllim jan prdorur te indeksi kto tre elemente prbrse, pasi secili prej tyre ka nj domethnie t veant; vet treguesi ROA shrben si matsi m i mir i performancs s bankave (si u diskutua n seksionet e mparshme), luhatshmria e tij sht nj mats standard i rrezikut n financ dhe niveli i kapitalizimit prfaqson nj standard pr qndrueshmrin dhe sigurin e bankave.

4.2 LLOGARITjA E INDEKSIT T RREZIKUT PR SISTEMIN BANKAR SHQIPTAR

Pr rastin e Shqipris, indeksi i rrezikut sht llogaritur n pak punime nga autor t tjer10, por n kuadrin e studimeve t bra pr nj grup vendesh dhe jo veanrisht pr sistemin bankar shqiptar. Duhet theksuar se ka dallime midis trajtimit q do t bhet n vijim dhe studimeve t ktyre autorve, prsa i takon vlers s llogaritur t
10

Beck dhe Leaven (2006); Ariss (2009); Agoraki et al. (2009).

-34-

indeksit, pr shkak t prfshirjes s periudhave t ndryshme kohore n studim. Pr m tepr, n studimet e tjera, t dhnat i prkasin vetm disa prej bankave t sistemit bankar shqiptar (pasqyrat financiare t t cilave gjenden n Bankscope). Pr her t par n kt punim sht prllogaritur indeksi i rrezikut pr t gjith sistemin bankar shqiptar dhe sht krijuar nj seri kohore e vlerave t tij prgjat periudhs dhjetor 2001- qershor 2009. T dhnat jan tremujore dhe fillimisht ato jan marr pr banka t veanta. M pas, pr t llogaritur treguesit prbrs t indeksit, t dhnat jan agreguar pr gjith sistemin, si mesatare t ponderuara t t dhnave individuale (peshat q zn aktivet e do banke ndaj totalit t aktiveve t sistemit bankar, u prdorn si faktor ponderues). N literatur, gjenden dy metoda kryesore sesi autor t ndryshm kan prllogaritur vlern mesatare dhe devijimin standard t ROA, q prdoren n matjen e indeksit t rrezikut. E para llogarit vlern e pritur (mesatare), si mesatare t vlerave t ROA prgjat nj periudhe kohore, prej s cils derivohet edhe devijimi standard i vlerave, gjat s njjts periudh. Kjo metod sht m e prshtatshme nse do prllogaritet indeksi i rrezikut prgjat nj periudhe kohe dhe kur flitet pr nj bank apo sistem bankar t veant. Mnyra e dyt sht t llogaritet vlera mesatare e ROA n nj moment n koh, duke prdorur mesataren e ponderuar t ROA-s t do banke individuale; devijimi standard sht devijimi standard midis bankave. Kjo mnyr sht m e aplikueshme n rastet kur duam t krijojm nj seri kohore t indeksit t rrezikut dhe kur kemi t bjm me nj sistem bankar q shihet si i prbr nga banka individuale, peshat e aktiveve t t cilave shrbejn si faktor ponderues pr llogaritjen e vlers mesatare dhe devijimit standard t ROA, n nj ast kohe. Meqense indeksi i rrezikut po llogaritet pr her t par pr rastin e Shqipris, dhe qllimi kryesor sht t ndrtohet nj seri pr t par ecurin e indeksit, n kt punim do t prdor metodn e dyt. Megjithat, prdoruesit e mpasshm t ktij matsi t rrezikut, mund t provojn t llogaritin edhe vlern e indeksit pr nj hark kohor sipas prshkrimit t mnyrs s par.

-35-

Vlera e pritur e ROA-s s sistemit pr do tremujor, sht llogaritur si mesatare e ponderuar e ROA-s t do banke11 n fund t tremujorit, e ponderuar me peshn q aktivet e ksaj banke zn ndaj aktiveve totale t sistemit n fund t periudhs prkatse (ekuacioni 29). E(ROA)t = (ROAit * wit) (29)

ku: E(ROA)t - sht kthimi mesatar (i pritshm) nga aktivet pr sistemin bankar, n tremujorin t; ROAit - sht kthimi nga aktivet e banks i pr tremujorin t, e kthyer n terma vjetor; wit - sht pesha e aktiveve t banks i ndaj aktiveve totale t sistemit bankar pr tremujorin t; i - qndron pr bankn e i-t t sistemit dhe t pr tremujorin e t-t. Devijimi standard sht prllogaritur sipas ekuacionit (30): (ROA)t = (30)

N tabeln 4, paraqiten rezultatet e marra nga prllogaritja e Indeksit t Rrezikut dhe t probabilitetit t paaftsis paguese pr sistemin bankar shqiptar, pr vitet 2001-2008.
Tabel 4: Indeksi i rrezikut dhe probabiliteti i paaftsis paguese pr sistemin bankar shqiptar.
Dhjetor Dhjetor Dhjetor Dhjetor Dhjetor Dhjetor Dhjetor Dhjetor 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Indeksi i Rrezikut (RI) Mesatarja pr vlerat e muajit dhjetor 01-08 Probabiliteti i paaftsis paguese ( ) 9.0 8.3 10.9 8.3 7.8 8.3 9.2 8.3 7.3 8.3 5.8 8.3 9.4 8.3 7.2 8.3

0.61% 0.42% 0.83% 0.59% 0.95% 1.48% 0.56% 0.96%

Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

11 Zakonisht, pr t llogaritur vlern e pritur, si faktor ponderues shrbejn probabilitetet e ndodhjes s nj ngjarjeje. Meqense nuk kemi probabilitetet e shprndarjes s vlerave t parashikuara pr t ardhmen, supozohet se vlera e pritur e ROA-s s sistemit mund t prafrohet me mesataren e ponderuar t t gjith vlerave aktuale t ROA-s pr seciln bank.

-36-

Indeksi i rrezikut pr sistemin bankar shqiptar ka psuar luhatje n koh, por niveli mesatar i tij gjat periudhs 2001-2008 (nse merren parasysh vlerat e muajit dhjetor t do viti) ka arritur n 8.3. N fundin e vitit 2008, vlera e tij ka qen m e ult sesa mesatarja e ktyre tet viteve. Madje n tremujorin e par t 2009, vlera e indeksit ka rn n 5.1, duke reflektuar edhe problemet me t cilat u ndeshn tregjet financiare n mbar botn. Kshtu, rrezikshmria n sistemin bankar shqiptar u rrit. Por n tremujorin e dyt t vitit, shihet nj prmirsim i indeksit, q flet pr nj situat m optimiste. Kjo shkon n linj edhe me parashikimet e bankave tregtare pr nj gjallrim n aktivitetin e tyre, si dhe me nj rikthim t besimit t publikut n sistemin bankar. N prgjithsi, raporti i kapitalit aksioner me aktivet mesatare, ka ardhur n rritje (ka ka ndikuar pozitivisht n indeksin e rrezikut). Elementi q ka ndikuar n rnien e indeksit sht vlera e mesatares s ponderuar t ROA-s t sistemit, e cila ka rn shum ndjeshm sidomos gjat tre tremujorve q paraprin tremujorin e dyt t 2009. N kt tremujor shihet nj prmirsim n vlern mesatare t ROA-s, q ka ndikuar pozitivisht n rritjen e vlers s indeksit. Por edhe luhatshmria m e lart e ROA-s, ka ndikuar n prkeqsimin e indeksit t rrezikut n fundin e vitit 2008 dhe n tremujorin e par t 2009. Pr tremujorin e dyt edhe devijimi standard ka psuar rnie, gj q sht reflektuar n prmirsimin e indeksit t rrezikut (shiko Grafikun 5).

Grafik 5. Elementet prbrse t Indeksit t Rrezikut pr sistemin bankar shqiptar.

3.5% 3.0% 2.5% 2.0% 1.5% 1.0% 0.5%
Qershor 2002 Qershor 2003 Qershor 2004 Qershor 2005 Qershor 2006 Qershor 2007 Qershor 2008 Qershor 2009 Dhjetor 2001 Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2006 Dhjetor 2007 Dhjetor 2008

0.0%

10.0% 9.0% 8.0% 7.0% 6.0% 5.0% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0%

Devijimi standard

E(ROA) C/A (boshti djathtas) Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-37-

Duke par rezultatet nga ana tjetr, probabiliteti q kapitali aksioner i sistemit bankar shqiptar t bhet negativ, sht n vlera t ulta duke u luhatur rreth vlers 1-2%, pr periudhn e marr n konsiderat. Pavarsisht se probabiliteti i paaftsis paguese u rrit gjat periudhs s krizs financiare globale (si pasoj e rnies s vlers s indeksit t rrezikut), vlera e tij e ult nuk prbn shqetsim pr sistemin bankar shqiptar (shiko Grafikun 6).
Grafik 6. Indeksi i rrezikut dhe probabiliteti i paaftsis paguese pr sistemin bankar shqiptar. 12.00 12.0%
10.00 8.00 6.00 4.00 2.00 Qershor 2002 Qershor 2003 Qershor 2004 Qershor 2005 Qershor 2006 Qershor 2007 Qershor 2008 Qershor 2009 Dhjetor 2001 Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2006 Dhjetor 2007 Dhjetor 2008 0.00 10.0% 8.0% 6.0% 4.0% 2.0% 0.0%

Indeksi i Rrezikut Mesatarja (Dhjetor 2001- Qershor 2009) Probab. i paaftsis paguese (djathtas) Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-38-

5. PRFUNDIME
Sistemi bankar shqiptar n vitet e fundit sht karakterizuar nga nj zgjerim i shpejt i aktivitetit t tij, q shihet n rritjen e totalit t aktiveve, portofolit t kredis, depozitave t grumbulluara, gams s produkteve dhe shrbimeve t ofruara n kuadrin e rritjes s konkurrencs, t ardhurave neto dhe treguesve t tjer sasior e cilsor. N vitet 2001-2007, sistemi bankar shqiptar prgjithsisht ka gjeneruar norma t larta t kthimit nga kapitali dhe nga aktivet, duke u renditur ndr vendet e para t rajonit. Kjo dshmon edhe njher se prfshirja e bankave shqiptare n aktivitete me rrezik m t lart, ka mundsuar edhe gjenerimin e rezultateve t larta financiare. Megjithat, n vitin 2008 kur ekonomia globale u prfshi e gjitha nga kriza financiare, edhe pr sistemin bankar shqiptar, vihen re shenja ngadalsimi t aktivitetit dhe prkeqsimi t indikatorve financiar. Kthimi nga kapitali u ul ndjeshm dhe kjo si pasoj e rnies s dy faktorve kryesor prbrs s tij, shumzuesit t kapitalit dhe kthimit nga aktivet. Ky i fundit u zvoglua si pasoj e uljes s marzhit neto t interesave dhe raportit t aktiveve q sjellin t ardhura si dhe nga pamundsia e bankave pr t mbuluar shpenzimet jo pr interesa me t ardhura jo nga interesat, dhe nga rritja n raportin e shpenzimeve pr provigjone ndaj aktiveve totale. Marzhi neto i interesave ka rn gjat vitit 2008, si pasoj e rritjes s kostos s fondeve t huajtura dhe e shkalls s financimit t aktiveve q sjellin t ardhura nga pasivet q paguajn interes. Ky punim gjithashtu paraqiti pr her t par nj seri kohore tremujore t vlerave t indeksit t rrezikut t llogaritur pr t gjith sistemin bankar shqiptar prgjat periudhs dhjetor 2001qershor 2009. Indeksi ka shfaqur nivele t larta gjat periudhs s analizuar, mbshtetur nga kthime t larta nga aktivet dhe nj sistem i mirkapitalizuar, si dhe nga luhatshmri t ulta t treguesit ROA. Gjithsesi, n momentin kur kriza financiare globale kulmoi, edhe indeksi i rrezikut t sistemit bankar shqiptar u prkeqsua, si pasoj e kushteve t tregjeve financiare. Ky studim, m tepr se nj analiz t treguesve financiar t kthimit dhe rrezikut pr sistemin bankar shqiptar, synoi t sjell disa

-39-

tregues t rinj t matjes s rrezikut dhe performancs, t zbrthyer dhe t analizuar n nj kndvshtrim t ri, pr tu ardhur n ndihm mbikqyrsve n analizat periodike t sistemit bankar. Puna e mtejshme mund t fokusohet n pasurimin e seris s ktyre treguesve t rinj, dhe n drejtim t identifikimit t faktorve q ndikojn treguesit ROE dhe ROA me ndihmn e prdorimit t modeleve ekonometrike. Ve ksaj, pr indeksin e rrezikut, shtimi n koh i bazs s t dhnave, mund t krijoj mundsin e testimit t cilsis s indeksit t prdorur dhe llogaritjen e tij edhe prgjat nj periudhe kohe, jo thjesht pr do tremujor.

-40-

REFERENCAT
1. Agoraki, Maria-Eleni, Delis, Manthos D. and Pasiouras, Fotios (2009), Regulations, competition and bank risk-taking in transition countries. MPRA Paper, Unpublished. 2. Ariss Rima T. (2009), On the implications of market power in banking: Evidence from developing countries, Journal of Banking and Finance. 3. Banka e Shqipris, Raporte vjetore t Mbikqyrjes Bankare, 20012007. 4. Beck, T. and L. Laeven (2006), Resolution of Failed Banks by Deposit Insurers: cross-country Evidence, World Bank Policy Research Working Paper, no. 3920. 5. Blumenthal Robin G. (1998), Tis the Gift to Be Simple - Why the 80year-old DuPont model still has fans., CFO Magazine, January 1998. 6. ihk, M. (2007), Systemic Loss: A measure of financial stability., Czech Journal of Economics and Finance, Vol. 57. 7. Cole, David W. (1972), Return on Equity Model for Banks, The Bankers Magazine, Vol. 155. 8. Eisenbeis, R.A. and Kwast, M.L. (1991), Are Real Estate Depositories Viable? Evidence from Commercial Banks, Journal of Financial Services Research, March. 9. Hannan, T.H. and Hanweck, G.A. (1988), Bank Insolvency Risk and the Market for Large Certificates of Deposit, Journal of Money Credit and Banking, Vol. 20, No. 2, May. 10. Hesse, H. and ihk , M. (2007), Cooperative Banks and Financial Stability, IMF, Working Paper, WP/07/2. 11. Jordan John S., (1998), Problem loans at New England banks, 1989 to 1992: evidence of aggressive loan policies, New England Economic Review, January/February. 12. Kalluci, Irini. (2010), Prcaktuesit e marzhit neto t interesave n sistemin bankar shqiptar, Seria e Materialeve t Diskutimit 2010, Banka e Shqipris.

-41-

x13. Kimball, Ralph (1997), Specialization, Risk, and Capital in Banking. New England Economic Review, November/December. 14. Koch, Timothy W. and MacDonald, Scott S., (2002). Bank Management 5-th edition. 15. Liang, J.N. and Savage, D.T. (1990), The Nonbank Activities of Bank Holding Companies, Federal Reserve Bulletin, May. 16. Namy, V. (2005), Overall Lebanese Banks Performance: A Risk Return Framework, International Business & Economics Research Journal, January. 17. Sinha, Pankaj, Taneja Varundeep Singh and Gothi, Vineet (2009), Evaluation of riskiness of Indian Banks and probability of book value insolvency, MPRA Paper No.15251, University Library of Munich, Germany. 18. Sinkey J. Jr. (2002), Commercial Bank Financial Management in the Financial-Services Industry, Sixth Edition, Prentice Hall. 19. Sinkey, J.F. Jr., Nash, R.C. (1993), Assessing the Riskiness and Profitability of Credit-Card Banks, Journal of Financial Services Research, June, Volume 7, Number 2. 20. Vensel V., Aarma, A., Vainu J., (2004), Bank Performance Analysis: Methodology and Empirical Evidence (Estonian Banking System, 19942002), Working Paper Series. 21. Walker John S., (2007), Using the Du Pont Equation to Improve Your Banks Performance, Ambassador Financial Group Inc. Research, October 2007.

-42-

SHTOjC
Grafik 7. Shprndarja e kthimit nga kapitali sipas numrit t bankave t sistemit bankar shqiptar.
18 16 14 12 10 8 6 4 2
Dhjetor 2001 Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2006 Dhjetor 2007 Dhjetor 2008 Numri i bankave

0%ROE<5% ROE<0%

ROE20% 5%ROE<10% 10%ROE<15% 15%ROE<20% Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

Grafik 8. Shprndarja e kthimit nga aktivet sipas numrit t bankave t sistemit bankar shqiptar. 18
16 Numri i bankave 14 12 10 8 6 4 2 Dhjetor 2001 Dhjetor 2002 Dhjetor 2003 Dhjetor 2004 Dhjetor 2005 Dhjetor 2007 Dhjetor 2008 Dhjetor 2006

ROA<0% 0%ROA<0.5%

0.5%ROA<1% 1%ROA<1.5%

1.5%ROA<2% ROA2% Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-43-

Tabel 5: Pasqyra e t ardhurave dhe shpenzimeve pr sistemin bankar shqiptar (n milion lek).
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 48,636 21,222 27,413 6,187 15,428 (6,782) 869 1,811 4,455 5,106 2,163 6,598 (9,241) 2,615 2,230 7,451 6,962 17,892 (10,930) 3,544 2,962 9,978 35,989 14,452 21,537 29,961 13,549 16,412 8,310 15,092 26,394 14,731 11,663 5,915 9,622 (3,706) 1,039 27,838 16,688 11,150 3,341 7,326 (3,985) 908 1,802 23,538 14,691 8,847 3,820 6,568 (2,748) 1,063 1,142 3,894 22,446 13,484 8,962 6,662 8,930 (2,268) 668 1,372 4,654 2008 60,159 29,381 30,778 10,164 23,684 (13,520) 8,454 1,468 7,336

T ardhura nga interesat (1)

Shpenzime pr interesa (2)

T ardhura neto nga interesat (3)=(1)-(2)

T ardhura jo nga interesat (t ardhura nga veprimtari t tjera + t ardhura t jashtzakonshme) (4)

-44-

Shpenzime jo pr interesa (shpenzime pr veprimtari t tjera + shpenzime t veprimtaris + shpenzime t jashtzakonshme) (5)

T ardhura neto jo nga interesat (6)=(4)-(5)

Shpenzime pr provigjone (7)

Taksa dhe tatime (tatime prve tatimit mbi t ardhurat + tatimi mbi t ardhurat) (8)

Rezultati neto (9)=(3)+(6)-(7)-(8)

Burimi: Banka e Shqipris, llogaritje t autores.

-45-

-46-

-47-

CIP Katalogimi n botim BK Tiran Irini Kalluci Analiz e sistemit bankar shqiptar nn kndvshtrimin rrezik performanc- / / Kalluci Irini - Tiran: Banka e Shqipris, 2011 -48 f; 15.3 x 23 cm. (material diskutimi ..) Bibliogr. ISBN: 978-99956-42-39

Kt publikim mund ta gjeni edhe n form elektronike n adresn: www.bankofalbania.org N qoft se dshironi t keni kopje t shkruara t tij mund ti krkoni n adresn: Banka e Shqipris Sheshi Avni Rustemi, Nr. 24, Tiran, Shqipri Tel.: + 355 4 2419301/2/3; + 355 4 2419409/10/11 Faks: + 355 4 2419408 ose duke drguar nj e-mail n adresn: public@bankofalbania.org Tirazhi: 500 kopje

-48-